Full text of "Sownik jzyka polskiego"

See other formats

^^ll^S^  ^^^i^^i^ 


IM 


-AjV^ 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/sownikjzykapolsk01karo 


w 


j^łrtBD 


.^^^'^^ 


u 


SŁOWNIK  JEŻYKA  POLSKIEGO 


K  l%44sl  Karfoiiiicz,  Jaru  flfeKsaW^  UA.{LtrLH  Ubuou^  (j- 


SLOWNlI-# 


JEŻYKA 


LSKIEGO 


ułożony  pod  redakcją 


JANA   KARŁOWICZA,   ADAMA    KRYŃSKIEGO 

i 

WŁADYSŁAWA   NIEDŻWIEDZKIEGO 


TOM  I 


504698 

2e.  a.  so 
A-G 


WARSZAWA 

łT  stk  ład  em     p  r  e  n -u.  m  ©  r  a.  t  or  ó -w- 
W   drukarni   E.   Łabowskiego  i  S-ki 

Szpitalna,  10 
1900 


Ji;o3Boa[eHO    n,eH3ypoio, 
BapmaBR,  28  A^Kaópa  1890  ro^a. 


ALMAE  MATRl  CRA00VIEN8I 


MCCCO-^MDCCCO. 


Spis  skróceń 

a)    Wyrazy: 


a.  =  albo. 

Ags.  =  anglosaski. 

Ameryk.  =  amerykański. 

an.  =  analogja,  aaalogiczaie,  analogiczny. 

anat.  =  anatomiczny, 

Ang.  =  angielski. 

antr.  =  antropologiczny. 

apt.  =  aptekarski. 

Ar.  =  aryjski,  indoeuropejski. 

Arab.  =  arabski. 

arch.  =  archeologiczny. 

astr.  =  astronomiczny. 

Azjat.  =  azjatycki. 

bakt.  =  bakterjologiczny. 

bart.  =  bartniczy. 

bed.  =  bednarski. 

Belg.  =  belgijski. 

bil.  =  bilardowy. 

biol.  =  biologiczny. 

blach.  =  blacharski. 

Big.  =  bułgarski. 

blni.  =  bez  liczby  mnogiej. 

blp.  =  bez  liczby  pojedynczej. 

hi.  =  błędnie. 

bot.  =  botaniczny. 

Brs.  =  białoruski. 

bud.  =  budowniczy. 

bur.  =  bursztyuiarskl. 

chem.  =  chemiczny. 

Chin.  :=  chiński. 

Chor.  =  chorwacki. 

cieś.  =  ciesielski. 

CU.  =  celtycki. 

cukier.  =  cukierniczy. 

cukr.  =  cukrowniczy. 

Cyg.  =  cygański. 

cyk.  =cyklistowskl. 

cz.  =  czasownik,  słowo. 

czcion.  =  czcionkarski. 

Cześ.  =  czeski. 

częstot.  =  słowo  częstotllwe. 

częś.  =  częściej. 

daw.  =  dawny,  dawniej. 

dent.  =  dentystyczny. 

Dłż.  =  dolnołuzycki. 

Dnm.  =  dolnonieniiecki. 

dok.  =  słowo  dokonane. 

dom.  =  domy.ślii  .się. 

dosł.  =  dosłownie. 

druc.  =  druciarski. 

druk.  =  drukarski. 

Duńs.  =  duński. 

dziec.  =  dziecięcy. 

Dżwn.  =  dźwiękonaśladowczy,  onomatopeiczny. 


Dżagatajs.  =  dżagatajskl. 

ekon.  =  ekonomiczny. 

elektrot.  =  elektrotechniczny. 

embr.  =  embrjologiczny. 

farb.  =  farbiarski. 

fecht.  =  fechtunkowy. 

fil.  =  filozoficzny. 

flz.  =  fizyczny. 

fizj.  =  fizjologiczny. 

fi.  =  flisacki. 

fortep.  =  fortepjanistowskl. 

fot.  =  fotograficzny. 

Fr.  =  francuski. 

garb.  =  garbarski. 

garn.  =  garncarski. 

gie.  =  gieograficzny. 

gieol.  =  gieologiczny. 

gim.  =  gimnastyczny. 

Głż.  =  górnołuzycki. 

gm.  =  gminny. 

Gnm.  —  górnoniemiecki. 

gorz.  =  gorzeluiczy. 

Got.  =  gocki,  gotycki. 

gór.  =  górniczy. 

Gr.  =  grecki. 

gram.  =  gramatyczny. 

haf.  =  hafciarski. 

han.  =  handlowy. 

Hb.  =  hebrajski. 

her.  =  heraldyczny. 

hist.  =  histologiczny. 

HI.  =  holenderski. 

Hp.  =  hiszpański. 

hut.  =  hutniczy. 

im.  =  imiesłów. 

in.  =  inaczej. 

intr.  =  introligatorski. 

inż.  =  inżynierski. 

ir.  =  ironiczny.^ 

.Japońs.  =  japoński. 

j(^z.  =  językoznawczy. 

jub.  =  jubilerski. 

kam.  =--  kamieniarski. 

karc.  =  karci  arski. 

kip.  =  kiperski. 

kol.  =  kolejowy. 

koń.  =  koniarsići. 

kość.  =  kościelny,  teologicz:iy. 

kuch.  =  kucharski. 

kuśn.  =  kuśnierski. 

lek.  =  lekarski. 

lekc.  =  lekceważący. 

lep.  =  lepiej. 

leśn.  =  leśniczy. 


VII. 


licz.  =  liczebnik. 

Lif.  =  litewslci. 

Im.  =  liczba  mnoga. 

]p.  =  liczba  pojedyncza. 

Ipd.  =  liczba  podwójna. 

Łć.  =  łaciusici. 

Łt.  =  łotewslfi. 

m.  =  rodzaj  męski. 

Mai.  :=  maiajski. 

malar.  =  malarski. 

mat.  =  matematyczny. 

mech.  =  mechaniczny. 

Meksyk.  =  meksykański. 

men.  =  menniczy. 

mier.  =  mierniczy. 

min.  =  mineralogiczny  (i  krystalograficzny,  pe- 
trograficzny). 

ml.  =  młynarski. 

Mongoł.  =  mongolski. 

mor.  =  morski,  marynarski 

Moraw.  =  morawski. 

mul.  =  mularski. 

muz.  =  muzyczny. 

myd.  =  mydlarski. 

myśl.  =  myśliwski. 

Ngr.  =  nowogrecki. 

ni.  =  rodzaj  nijaki. 

nied.  =  niedokonany. 

niek.  =  niekiedy. 

nieod.  =  nieodmienny. 

nieos.  =  nieosobowy. 

Nm.  =  niemiecki. 

Now.  =  w  nowszych  czasach  dowolnie  utwo- 
rzony. 

noż.  =  nożowniczy. 

ogr.  =  ogrodniczy. 

okrzyk.  ==  okrzykowy,  wykrzyknikowy. 

org.  =  organmistrzowski. 

Orm.  =  ormiański. 

os.  =  osoba. 

osn.  =  osnowa  (temat,  źródłostów) 

p.  =  patrz. 

pal.  =  paleontologiczny. 

Pg.  =  portugalski. 

piecz.  =  pieczętarski. 

piek.  =  piekarski. 

piern.  =  piernikarski. 

piesz.  =  pieszczotliwy. 

piw.  =  piwowarski. 

pń.  =  pień  (pierwiastek). 

poch.  =  pochodny,  pochodzi- 

poot.  =  poetycki. 

pog.  =  pogardliwy. 

Pol.  =  polski. 

por.  .=  porównaj. 

posp  =  pospolity,  nieliteracki 

pouL  =  poufały. 

pow.  =  powoźniczy. 

powr.  =  powroźniczy. 

późń.  =  późniejszy. 

pp.  =  przypadek. 

praw.  =  prawniczy. 

prow.  =  prowincjonalny. 

Prs.  =  perski. 

Prz.  =  przysłowie. 

przeć.  =  pojęcie  przeciwne. 

przen.  =  przenośnie. 

przyi.  =  przylmek. 

przym.  =  przymiotnik. 

przyrod.  =  pr/yrodniczy. 

przys.  =  przysłówek. 

Pśń.  =»  piośń. 


pusz.  =  puszkarski. 

ret.  =  retoryczny. 

ręk.  =  rękawiczHiczy. 

rodź.  =  rodzaj  (gramatyczny). 

roi.  =  rolniczy. 

Ros.  =  rosyj.sići. 

rozk.  =  rozkazujący. 

rub.  =  rubaszny. 

Rum.  =  rumuński. 

ryb.  =  rybacki. 

rz.  =  rzeczownik. 

rzem.  =  rzemieślniczy. 

rzeź.  =  rzeźniczy. 

rzeźb.  =  rzeźbiarski. 

s.  =  staro - 

S.  Irl.  =  staro-irlandzki. 

Skd.  =  skandynawski. 

Skr.  =  sanskryckl. 

St.  =  słowiański. 

Słc.  =  słowacki. 

słd.  =  stoworód. 

sł.  lud.  =  słoworód   ludowy  (nowotwór,    analo- 

,  gizm;. 
Słn.  =  słowlenskl. 
sp.  =  spójnik. 
Srb.  =  serbski.^ 
st.  n.  =  stopień  najwyższy, 
stoi.  =  stolarski, 
st.  r.  =  stopień  równy, 
st.  w.  =  stopień  wyższy, 
szczeg.  =  szczególnie, 
szczot.  =  szczotkarskl. 
szew.  =  szewckl. 
Szwed.  =  szwedzki, 
ś.  =  się. 
ślus.  =  ślusarski. 
Sr.  =  średniowieczny. 
Śr.  Grn.  =  średnlowleczno-górnoniemiecki 
Śr.  Łć.  =  średniowieczno-łaciński. 
taP-  =  taplcerskl. 
Tat.  =  tatarski, 
teatr.  =  teatralny, 
tecb.  =  technologiczny, 
tel.  =  telegraficzny, 
tkac  =  tkacki. 
tok.   =tokarskl. 
Tor-  =  turecki, 
ucz.  =  uczniowski. 
Ukr.  =  ukraiński. 
Ur.  =  uralsko-altajskl. 
w.  =  wykrzyknik, 
wet.  =  weterynarski. 
Węg.  =  węgierski, 
węgl.  =  węglarskl. 
wlośl.  =  wioślarslci. 
wł.  =  imię  własne. 
Włos.  =  włoski, 
wog.  =  wogóle. 
woj.  =  wojskowy. 
wym.  =  wymawia  się. 
z.  =  zaimek, 
zag.  =  zagadka. 
zam.  =  zamiast, 
zap.  =  zapewne, 
zb.  =  zbiorowy. 
Zd.  =  zendzki. 
zdń.  =  zduński, 
zdr.  =  zdrobniały, 
zeg.  =  zegarniistrzow.ski. 
zgr.  =  zgrubiały, 
zi.  =  złodziejski, 
zn.  =  znaczenie,  w  znaczenia 


VliJ. 


zool.  =  zoologiczny. 

ż.  =  rodzaj  żeński. 

żart.  =  żartobliwy. 

Żyd.  =  żydowski. 

t  staropolski. 

!  wyraz,  którego  unikać  mileży. 

X  mało  używany. 

[    ]  gwarowy. 

<     >  uwaga  o  pochodzeniu  wyrazu 

*  domniemana  postać  wyrazu. 

b)  Autorowie  i  źródła: 

Abg.  =  Abgar  Sołtan  (Michał  Abgarowicz). 

Abr.  =  Władysław  Abraham. 

Ad.  =  Samuel  Adalberg. 

Alb.  =  Albertus  z  wojny. 

Alber.  =  Jan  Albertrandi. 

An.  =  Władysław  Ludwik  Anczyc 

And.  =  Antoni  Andrzejewski. 

And.  z  r.obyl.  =  Andrzej  z  Kobylina. 

Ant.  =  Karol  Antoniewicz. 

Ask.  =  Szymon  Askenazy. 

Asn.  =  Adam  Aonyk. 

Auszp.  =  Kazimierz  Auszpurgier. 

Bach.  =  Feliks  Bachowski. 

Bale.  =  Oswald  Balcer. 

Bals.  —  Kacper  Balsam. 

Bał.  =  Michał  Bałucki. 

Ban.  =  Jerzy  Samuel  Bandtkc. 

Ban.  W.  =  Wincenty  Bandtke. 

Bar.  =  Sadok  Barącz. 

1'ardz.  =  Jan  Alan  Bardziński. 

Bart.  =  Juljan  Bartoszewicz- 

Baz.  =  Cyprjan  Bazylik. 

Bądź.  =  Antoni  Bądzkiewicz. 

B.  B.  =  Biblja  Brzeska. 

Beł.  =  Stanisław  Bełza. 

Bele.  =  Adam  Bełcikowski. 

Bent.  ==  Feliks  Bentkowski. 

Bern.  =  Feliks  Bernatovyicz. 

Berw.  =  Ryszard  Berwiński. 

B.  G.  =  Biblja  Gdańska. 

Biat.  =  Marcin  Białobocki. 

Bialob.  =  Marcin  Białobrzeski. 

Biel.  =  Tomasz  Bielawski. 

Biel.  J.  =  Joachim  Bielski. 

Biel.  M.  =  Marcia  'bielski. 

Biel.  P.  =  Piotr  Bieliński. 

Bies.  =  Biesiady  Baltyzera. 

Big.  =  Henryk  Biegeleisen. 

Birk.  =  Fabjan  Birkowski. 

Bliź.  =  Józef  Bliziński. 

Błaż.  =  Marcin  Błażowski. 

Bob.  =  Michał  Bobrzyński. 

Bóbr.  =  Floijan  Bobrowski. 

Bodz.  =  Bodżantowicz  (Kajetan  SuHczyński). 

Bog.  =  Józef  Jerzy  Boguski. 

Bogar.  =  Bogarodzica. 

Bog.  W.  =  Władysław  Bogusławski. 

Bog.  Woj.  =  Wojciech  Bogusławski. 

Boh.  =  Franciszek  Bohomolec. 

Boh.  J.  =  Jan  Bohomolec. 

Boh.  K.  =  Ksawery  Bohusz. 

Bost.  =  F.  Bostel. 

Boż.  =  Bożydar  (Edmund  Bogdanowicz\ 

Bratk.  =  Daniel  Bratkowski. 

Brk.  =  Aleksander  Bruckner. 

Brodź.  =  Kazimierz  Brodziński. 

Bron.  =  Marcin  Broniewski. 

Brud.  =  Zygmunt  Brudecki. 

B.  Sz.  =  Biblja  Szaroszpatacka. 


Bud.  =  Szymon  Budny. 

Bud.  B.  =  Bieniasz  Budny. 

Buk.  =  Zofja  Bukowiecka. 

Bukar  =  Pamiętniki  Bukara. 

Byk.  =  Piotr  Jaksa  Bykowski. 

Bz.  =  Abraham  Bzowski. 

Cham.  =  Ksawery  Chamiec. 

Chełch.  =  Henryk  Chełchowski. 

Chełm.  =  Zygmunta  Chełmicki. 

Chęć.  =  Jan  Chęciński. 

Chleb.  =  Bronisław  Chlebowski. 

Chł.  =  Kazimierz  Chłędowski. 

Chm.  =  Piotr  Chmielowski. 

Chm.  B.  =  Benedykt  Chmielowski. 

Choć.  =  Józef  Chociszewski. 

Chodk.  =  Karol  Chodkiewicz. 

Chodk.  A.  =  Aleksander  Chodkiewicz. 

Chodź.  =  Ignacy  Chodźko. 

Choin.  =  Teodor  Joske  Choiński. 

Chr.  =  Wojciech  Chróściński. 

Chrząsz.  =  Pamiętniki  Chrząszczewokieg*. 

Chwal.  =  Stanisław  Chwalczewski. 

Ciek.  =  Piotr  Ciekliński. 

Cieszk.  =  August  Cieszkowski. 

Cyg.  =  Mateusz  Cygański. 

Cz.  =  Tadeusz  Czackł. 

Czahr.  =  Adam  Czahrowski. 

Czajk.  =  Michał  Czajkowski. 

Czart.  A.  =  Adam  Czartoryski  G.  Z.  P. 

Czer.  =  Rafał  Józef  Czerwiakowski. 

Czerm.  =  Czermak  Wiktor. 

Czerń.  =  Gustaw  Czernicki. 

Cziach.  —  Piotr  Cziachowski. 

Czół.  =  Aleksander  Czołowski. 

Ćwik.  =  Ludwik  Ćwikliński. 

Dambr.  =  Samuel  Dambrowski. 

Dar.  =  Adam  Darowski. 

Darów.  =  Aleksander  Weryha  Darowski 

Das.  =  Wacław  Dasypodius. 

Dąb.  =  Ignacy  Dąbrowski. 

Dek.  =  Jan  Dekan. 

Deo.  =  Deotyma  (Jadwiga  Łuszczewska). 

Derd.  =  Hieronim  Derdowski. 

Dęb.  L.  =  Ludwik  hr.  Dębicki. 

Dęboł.  =  Wojciech  Dębołęcki. 

Djar.  gr.  =  Djarjusz  sejmu  grodzieńskiego  178 i 

Dm.  =  Franciszek  Ksawery  Dmochowski. 

Dmusz.  =  Ludwik  Adam  Dmuszewski. 

Dobrz.  =  Stanisław  Dobrzański. 

Donim.  =  Antoni  Donimirski. 

Dor.  =  Krzysztof  Dorohostajski. 

Dow.  ==  Dowód  jasnej    szkody    cudzoziemskich 

pieniędzy,  1645  r. 
Drużb.  =  Elżbieta  Drużbacka. 
Drz.  —  Pamiętniki  Drzewieckiego. 
Dub.  =  Piotr  Dubiński. 


=  Marjan  Dubiecki. 
Michał  Dudziński. 


Dub.  M. 

Dudz.  = 

Dyak.  =  Mikołaj  Dyakowski. 

Dyg.  =  Adolf  Djgasiński. 

Dział.  =  Tytus  Działyński. 

Dzierż.  =  Józef  Dzierzkowski. 

Dzw.  =  Jan  Dzwonowski. 

Ejs.  =  Marcin  Ejssymont. 

Es.  =  Esteja. 

Est.  =  Ewaryst  Estkowski. 

Ew.  ś.  Mat.  =  Ewangielja  św.  Mateusza. 

Ext.  =  Eiterus  (Godlewska). 

Fal.  =  Krzysztof  Falissowski. 

Faleń  =  Felicjan  Faleńskl. 

Falib.  =  Krzysztof  Franciszek  Falibogowski. 

Fel.  =  Alojzy  Feliński. 


IX. 


Til.  =  Filozof  bez  religjl  (Ksawery  Bobusi) 

Fin.  —  Ludwik  Finkiel. 

Fort.  —  Fortuny  I  cnoty  różność. 

Fred.  A.  =  Aleksander  Fredro. 

Fred.  J.  —  Jan  Aleksander  Fredro. 

Fred.  M.  —  Muksyruiljan  Fredro. 

Fur.  —  Stefan  Furman. 

Gac.  =  Józef  Gacki. 

Gał.  =  Jędrzej  Gałka  z  Dobczynn. 

Gam.  =  Gamaston  (Gustaw  Kamieński'. 

Garcz.  =  Stefan  Garczyński. 

Gasz.  =  Konstanty  Gaszyński. 

Gaw.  =  Marjan  Gawalewicz. 

Gawar.  =  Wincenty  Hipolit  Gawareckl. 

(iawiń.  =  Jan  Gawiński. 

Gers.  —  Wojciech  Gerson. 

Gili.  =  Agaton  GUler. 

Gil.  =  Paweł  Gilowski. 

Gl.  =  Zygmunt  Gloger. 

Glicz.  —  Erazm  Gliczner, 

Glin.  =  Kazimierz  (ilińskl. 

Glin.  J.  —  J'ózef  Gliński. 

Gocz.  =  Wojciech  Goczałkowski 

Gcd.  =  Cyprjan  Godebski. 

Gol.  =  Filip  Golański. 

(jolj.  =  Krzysztof  Goljan. 

Goł.  =  Łukasz  Gołębiowski. 

Gom.  =  Wiktor  Gomulicki. 

Gor.  =  Antoni  Górecki. 

Gosł.  =  Stanisław  Gosławski. 

Gost.  —  Anzelm  Gostomski. 

Gostk.  —  Wojciech  Gostkowski. 

Gosz.  =  Seweryn  Goszczyński. 

Górn.  =  Łukasz  Górnicki. 

Gors.  =  Konstanty  Górski. 

Gors.  J.  =  Jakób  Górski. 

Grab.  —  Ambroży  Grabowski. 

Grab.  B.  =  Bronisław  (Jrabowski. 

Grabów.  =  Sebasljau  Grabowiec  ki. 

Greg.  =  Jan  Kanty  Gregorowic/. 

Greg.  K.  —  Kazimierz  (jregorowicz. 

Groch.  —  Stanisław  Grochowski. 

Gród.  =  Jan  Grodwagner. 

Groic.  =  Bartłomiej  (jroicki. 

Grudz.  —  Stanisław  Grudziński. 

Grusz.  —  Artur  Gruszecki. 

Grz.  —  Stanisław  Grzebski. 

Haj.  =:  Hajota    (Helena    Janina     z    Boguski'1 

Szok-Uogozińska). 
Haur.  —  Jakób  Kazimierz  Haur. 
Hel.  =  Zygmunt  Antoni  Helcel. 
Henr.  —  Henrichman. 
Herb.  =  Jan  Herburt. 
Hil.  =  Ojciec  llilarjon  (Falęcki). 
Hist.  Aleks.  =  Historja   o  zyworii^    i    znamieni- 
tych sprawach  Alcksandia  W. 
Hist.  w  Łan.  —  Historja  w  Łand/.io. 
Hist.  rzym.  =  Historje  rzymskie. 
Jlist.  uc.  ^  Historja  ucicszna. 
H.  Jana.  =  Historja  prawdziwa  księcia  finlandz- 
kiego Jana. 
Hof.  —  Klementyna  z  Tańskich  Holi  mano  wa. 
Holew.  —  Władysław  Holewiński. 
Hoł.  =  Hołowiński  Ignacy. 
H.  Pol.  —  Herbarz   rodzin    szlacheckich  Króle- 
stwa Polskiego. 
Hrb.  =  .Benedykt  Herbst. 
H.  Tr.  --^  Historja  Trojańska  (z  r.   1563). 
Hubę  =-  Michał  Jan  Hubo. 
Hubę  R.  -    Boniiiald  Hubę. 
Hul.  =  Benedykt  Ilnlowlcz. 
Hylz.  --  Jan  Augu.styn  Hylzen. 


Ins.  c.  1.  —  Instruktarz  celny  litewski. 

Iż.  —  Iżycki. 

Jabcz.  =  Jan  Napomucen  Jabczyński. 

Jabł.  =  Jan  Jabłonowski. 

Jag.  —  Stanisław  Serafin  Jagodyński. 

Jak.  J.  =  Józef  Jakubowski. 

Jak.  W.  =  Wojciech  Jakubowski. 

Jan.  —  Jan  Januszewski. 

Jan  Kaz.  =  Jan  Kazimierz  król. 

Jancz.  —  Pamiętniki  Janczara  Polaka. 

Jar.  =  Feliks  Paweł  Jarocki. 

Jaroch.  =  Kazimierz  Jarochowski. 

Jaś.  —  Jan  Nepomucen  Jaśkowski. 

Jent.  —  Jentys. 

Jez.  =  Franciszek  Jezierski. 

Jeż  =  Teodor   Tomasz   Jeż   (Zygmunt  Miłków 
skl). 

Jeżów.  =  Władysław  Stanisław  Jeżowski. 

Jord.  =  Jordan  (Juljan  Wieniawski). 

Jun.  =  Klemens  Juno.>/,a  (Szaniawski). 

Jund.  =  l^onilacy  Jundziłł. 

Kaczk.  =  Zygmunt  K.aczkowski. 

Kai.  =  Walerjan  Kalinka. 

Kalie.  =  Bernard  Kalicki. 

Kam.  —  Jan  Nepomucen  Kamiński. 

Kant.  =  Kantyczki. 

Karł.  =  Jan  Karłowicz. 

Karnk.  =  Stanisław  Karnkowski. 

Karp.  =  Franciszek  Karpiński 

Kasp.  =  Jan  Kasprowicz. 

Kasz.  =  Kazimierz  Kaszewski. 

Kat.  G.  =:  Katechizm  Gdański. 

Kawcz.  =  Maksymiljan  Kawczyńskl. 

Kaz.  (inieź.  =  Kazania  (inieżnieńskie. 

Kaz.  Święt.  =  lvazania  Święto-krzyskie. 

Kaz.  1555.  —  Kazania  niedzielne  i  świąteczne 
nieznanego  autora,  spisane  około  r.  1555. 
wydał  B.  Erzepki,  Poznań  18i}U  r. 

K^ąc.  =  Walery  Kącki. 

Kęt.  =  Wojciech  Kętrzyński. 

K.  G.  =  Kancjouał  Gdański. 

Kir.  =  Adam  "Honory  Kirkor. 

Kirch.  =  Henryk  Kircheim. 

Kis.  =  Aleksander  Kisielewski. 

Ivisz.  =  Leon  Kiszka. 

Klecz.  =  Stanisław  Kleczewski. 

Kin.  =  Antoni  Kalina. 

Klon.  =  Sebastjan  Fabjan  Klouowicz. 

Kluk  =  Krzysztof  Kluk. 

Kł.  —  Tomasz  I\.łos. 

Kłok.  =  Hieronim  Ktokocki. 

lvłos  =  Tomasz  ICłos. 

Km.  =  Achacy  Kmita. 

Ivn.  —  (Grzegorz  Knapski. 

Kniaź.  =  Franciszek  Djonizy  Kniaźiiia. 

Koch.  W.  =  Wespazjan  Kocho\\>;ki. 

Koch.  J.  =  Jędrzej  Kochanowski. 

Kochan.  =  Jan  K^ochanowski. 

Kolb.  =  Oskar  Kolberg. 

Kołak.  =  Stanisław  Kołakowski. 

Kołł.  =  Hugo  Kołłątaj. 

Ivon.  =  Marja  Ivonopńicka. 

Kon.  St.  —  Stanisław  Konar.ski. 

Koń.  =  Michał  Kończą. 

Kop.  =  Izydor  Kopernicki. 

Kopcz.  =  Onufry  Kopczyński. 

Kor.  =  Wincenty  Korotyński. 

Korcz.  =  Wit  K^orczewsici 

K.oron.  =  Koronowicz  (Walerjan  Wróbipwcla"). 

Koryt.  =  Onufry  Korytyński. 

Kórz.  =  Józef  Korzeniowski. 

Kos.  =  Wincenty  Kosiakiewicz. 


I 


ICoss  —  Józef  Kossakowski 

!i.08s.  A.  =  Autoni  Kossakowski. 

Kosz.  =  Slaalsław  Koszutski. 

iCość.  =  Tadeusz  Kościuszko. 

Kot,  =  Józef  Kotarbiński. 

Kow.  =  Zofja  Kowerska. 

liozl.  =  Staiiisfaw  Koztowski. 

Koż.  =  Kajetan  Koźmian. 

Koź.  A.  =  Andrzej  Edward  Kożiniaii 

Kraj.  =^  Jan  Krajewski. 

Kraj.  M.  —  Michał  Krajewski. 

Kram.  -^  Stanisław  Kramsztyk. 

Kras.  —  Ignacy  Krasicki. 

Kras.  A.  =  Adain  Stanisław  Krasiń; 

Krasiń.  —  Zygmunt  Krasiński. 

Krasz.  =  Józef  Ignacy  Kraszewsla. 

Krasz.  K.  =  Kajetan  Kraszewski. 

■vraus.  =  Aleksander  Krausli:ir. 

Krech.  =  Adam  Krechowiecki. 

Krem.  =  Józef  Kremer. 

Krów.  =  Marcin  Krowicki. 

Krum.  =  J.  Kru^nłowski. 

ii^rup.  =  Jędrzej  Krupiński. 

Ji^rup.  F.  =  Franciszek  Krupiński. 

Kryn.  =  Adam  Antoni  Kryński. 

Krzem.  =  Stanisław  Krzemiński. 

Krzyw.  =  Ludwik  Krzywicki. 

Kub.  =  Ludwik  Kubala. 

Kucz.  =  Walenty  Kuczborskl. 

Kul.  =  Jan  Alojzy  Kulesza 

Kulicz.  =  Adam  Kuliczkow.skl. 

Kulig.  =  Mateusz  Iguany  Kuiigowsk. 

Kurp.  =  Karol  i^urpiński. 

Kźm.  =  Kajetan  Koźmian. 

L.  =  Słownik  Lindego. 

Lach.  =  Sebastjan  Lachowski. 

Lachn.  =  Ignacy  Lachnicki. 

Lam  =^  Jan  Lam. 

Lange  =  Antoni  Lange. 

Lat.  =  Jan  Latoś. 

Leg.  Al.  =  Legienda  o  św.  Aleksym. 

Lekar.  =  Lekarstwo  na  uzdrowienie  Rzpltej. 

Lei.  =  Joachim  Lelewel. 

Len.  =  Teofil  Lenartowicz. 

Leon.  =  Leonard  z  Urzędowa. 

JjCop.  =  Jan  Lcupolita. 

Les.  =  Józef  Franciszek  Loski. 

Leszcz.  =  Stani.sław  Leszczyński. 

Leszcz.  S.  =  Samuel  Leszczyński. 

Li.  =  Jan  Libicki. 

Lib.  =  Karol  Libelt. 

Lied.  =  Wacław  Lieder. 

Lip.  =  Pamiętnik  Lipskich. 

Lis.  =  Ksawery  Liske. 

liis.  H.  —  Henryk  Lisi.-ki. 

]jub.  =  Edward  Lubowski. 

Lubien.  =  Stanisław  Lubioniecki. 

Jjubom.  =  Stanisław  Heralcljusz  Lubomirski. 

Łab.  =  Hieronim  Łabęcki. 

Ład.  =  llemigjusz  Ładowski. 

Łag.  =  Stosław  Laguna. 

Łączn.  =  Jakób  Łącznowski. 

Łepk.  =  Józef  Łepkowskt. 

Łęcz.  =  Paweł  Łęczycki. 

Ło.ś  =  Wincenty  Łoś- 

Łoź.  =  Walery  Łoziński. 

Łs.  =  Józef  Franciszek  Łęski. 

Mac.  S.  =  Samuel  Maciejowski. 

Mac.  z  Róż.  =  Maciej  z  Różana. 

Mag.  =  Antoni  Magier. 

Mahr.  =  Adam  Mahrburg. 

Maj.  =  Erazm  Majewski. 


Mai.  =  Mikołaj  Malinowski. 

Malcz  =  Antoni  I\[alczew,ski. 

Malin.  =  Lucjan  Malinowski. 

Mał.  =  Antoni  Małecki. 

Mank.  =  Aleksander  Mańkowski. 

March  =  Marchołt. 

Mas  =  Toiuasz  Masalskl. 

Mask.  =  Samuel  Maskiewicz. 

Mat.  =  Marcin  Matuszewicz. 

-Matejko  =  Jan  Matejko. 

.Mat.  L  =  Ignacy  Matuszewski. 

Matl.  =  Władysław  Matlakowski. 

Mącz.  =  Jan  Mączyński. 

Meli.  =  Zofja  Mellerowa. 

Meniń.  =  Fran';iszek  Meaiński. 

Mer.  =  Henryk  Merczyng. 

Mias.  =  Kacper  Miaskow.ski. 

Mick.  =  Adam  Mickiewicz. 

Mik.  =  ICacper  Mikosza. 

Miki.  =  Franciszek  Miklosicz. 

Mik.  z  Wilk.  =  Mikołaj  z  Wilkowiecka. 

Min.  =  Józef  Epifani  Minasowicz. 

Minisz.  =  Józef  Aleksander  Miniszewski. 

Mir.  =  Mirjam  (Zenon  Przesmycki). 

Ml.  =  Stanisław  Mleczko. 

Ml.  duch.  =  Mleko  duchowne. 

Mochn.  =  Maurycy  Mochnacki. 

Módl.  Wac.  =  Modlitwy  Wacława. 

Mor.  =  Hieronim  Morsztyn. 

Mor.  A.  =  Andrzej  Morsztyn. 

Moracz.  =  Jędrzej  Moraczewski. 

Moraw.  =  Franciszek  Morawski. 

Mor.  K.  ==  Kazimierz  Morawski. 

Mor.  T,  =  Teodor  Morawski. 

Mórz.  =  Walerja  Morzkowska. 

Moż.  =  Możdżeński. 

Mrong.  =  Krzysztof  Celestyn  Mrongowjusz. 

Mrów.  =  Jan  Mrowiński.  » 

Mur.  =  Murmelius. 

Murin.  ==  Marcin  Murinias. 

Myc.  =  Jerzy  Mycielski. 

Mym.  =  Franciszek  Mymer. 

Nagan.  =  Edmund  Naganowski. 

Nagt.  =  Antoni  Nagłowski. 

Nagur.  =  Ignacy  Nagurczewski. 

Nałk.  =  Wacław  Nałkowski. 

Napom.  =  Napomnienie  ku  zgodzie  (w.  XVI). 

Nar.  =  Adaoi  Naru.szewicz. 

Naw.  =  Książeczka  Nawojki. 

Nen.  =*  Marceli  Nencki. 

Niem.  =  Juljan  Niemcewicz. 

Niem.  A.  =  Andrzej  Niemojew.ski. 

Niemoj.  =  Ludwik  Niemojowski. 

Nieś.  =  Kacper  Niesiecki. 

Now.  =  Maksymiljan  Nowicki. 

Nowin.  =  Józefat  Nowiński. 

Nr.  =  Władysław  Nehring. 

Ochoć.  =  Pamiętniki  Jana  Duklana  Ochockiego 

Ochor.  =  Juljan  Ochorowicz. 

Ocz.  =  Wojciech  Oczko. 

Oczap.  =  Józef  Bogdan  Oczapowski 

Od.  =  Antoni  Edward  Odyniec. 

Okol.  =  Szymon  Okolski. 

01.  =  Władysław  Olendzki. 

Oliz.  =  Tomasz  Olizarowski. 

Olsz.  =  Jakób  Olszewski. 

Op.  =  Baltazar  Opeć. 

Opal.  —  Krzysztof  Opaliński. 

Opal.  L.  ~  Łukasz  Opaliński. 

Ork.  —  Władysław  Orkan. 

Oi-n.  =  Jan  (irnowski. 

Or  Ot  =  Artur  Oppman. 


XI. 


Ort.  =  Ortylc  praM'a  Magdeburskiego. 

Orzech.  =  Stanisław  Orzechowski. 

Orzesz.  =  Eliza  Orzeszkowa. 

Os.  =  Ludwik  Osiński. 

Os.  J.  =  Józef  Osiński. 

Oss.  =  Józef  Ossoliński. 

Ossol.  =  Jerzy  Ossoliński. 

Ost.  =  Ostoja  (Józefa  Sawicka). 

Ostr.  =  Teodor  Ostrowski. 

Ostror.  =  Jan  Ostroróg  (Myśliwstwo  z  ogary). 

Ostr.  S.  =  Stanisław  Ostrowski. 

Ośw.  =  Stanisław  Oświęcim. 

Ot  w.  =  Walerjan  Otwinowski. 

Papr.  =  Bartosz  Paprocki. 

Papr.  F.  =  P'ranciszek  Paprocki. 

Park.  =  Jakób  Parkosz  z  Żórawicy 

l*as.  =  Jan  Chryzostom  Pasek. 

Paszk.  =  Marcin  Paszkowski. 

Paszk.  F.  =  F.  Paszkiewicz. 

Pat.  =  Jan  z  Szamotuł  Paterek. 

Paw.  =  Adolf  Pawiński. 

Pawi.  =  Stefan  Pawlicki.  _ 

P.  cheł.  =  Prawo  chełmińskie. 

Perz,  =  Ludwik  Perzyna. 

Petr.  =  Sebastjan  Petrycy. 

Piek.  =  Franciszek  Piekosiński. 

Piel.  =  Eljasz  Pielgrzymowski. 

Pieńk.  =  lvarol  Pieńkowski. 

Piet.  =  Antoni  Pietkiewicz  (Adam  Pług). 

Pilch.  =  Dawid  Pilfhowski. 

Pim.  =  Eiizebjusz  Pimin  (Piotr  Mohyła). 

Piotr.  =  J.  Piotrowski  (1.581). 

Pir.  =  Grzegorz  Piramowicz. 

Pis.  ==  Szymon  Pisulewski. 

P.  Koch.  =  Piotr  Kochanowski. 

P)eb.  =  Józef  Kazimierz  Plebański. 

Poc  =  Hipacjusz  Pociej. 

Podcz.  =  Karol  Podczaszyński. 

Połuj.  =  Aleksander  Połujański. 

Popł.  =  Seweryn  Popławski. 

Poręb.  =  Edward  Porębowicz. 

Pot.  — -  Wacław  Potocki. 

Pot.  A.  =  Antoni  PotockL 

Pot.  L.  =  Leon  Potocki. 

Pot.  S.  =  Stanisław  Potocki. 

Pow.  o  pap.  Urb.  =  Powieść  o  papieżu   Urbauie 

Proch.  =  Antoni  Prochaska. 

Prot. -=  Jan  Protasewicz. 

Prus  =  Prus  (Aleksander  Głowacki) 

Prusz.  =  Seweryna  Pruszakowa. 

Przędz.  =  Przędziwa,  lnu,  konopi  przyprawa 

Przyb.  =  Jacek  Przybylski. 

Przybór.  =  Walory  Przyborowskl 

.Przybysz.  =  Stanisław  Przybyszewski 

P.  Sand.  =  Pieśni  Sandomierzanina 

J's.  flor.  =  Psałterz  florjańskl 

Ps.  puł.  =  Psałterz  puławski. 

Ps.  1Ó40.  =  Psaiterz  z  r.   1-540. 

Pulp.  =  Pulpit  żyjący,    178L 

Puł.  =  Kazimierz  Puławski. 

Radź.  =  Michał  Iladziwłlł. 

lladz.  K.  =  ICrzysztof  Kadzi wiH 

Rak.  =  W.  Rakowski. 

Rej.  =  Mikołaj  Rej. 

Remb.  =  Aleksander  Rembowski 

Reym.  =  Władysław  Stanisław  lieycnool. 

Rod.  =  Rodoć  (Mikołaj  Biernacki). 

Rodź.  =  Marja  Rodziewiczówna. 

Rog.  —  Józef  Kogosz. 

Rogal.  =  Józef  Rogaliński. 

Rogoż.  =  Stefan  Szolc-Rogozińskl. 

Rog.  St.  =  Stanisław  Roguski. 


Roi.  =  Antoni  Rolle. 

Rom.  =  Mieczysław  Romanowski. 

Rost.  =  Józef  Rostafiński. 

Rozł).  =  Soter  Rozmiar  Rozbicki. 

Rozm.  =  „Rozmowa  Polaka  z  Litwinem"  1564. 

liul.  —  Józef  Kulikowski. 

Rut  =  Welamin  Józef  Rutski. 

Ryb.  =  Maciej  Rybiński. 

Ryb.  J.  —  Jan  Rybiński. 

Rys.  =  Salomon  Rysiński. 

Rzew.  =  Henryk  Rzewuski. 

Rzew.  W.  —  Wacław  Rzewuski. 

Rzęt.  =  Stanisław  Rzętkowski. 

Sak.  =  Ka.sjan  Sakowicz. 

Salin.  —  Wojciech  Salinarjusz. 

Sar.  =  Stanisław  Sarnicki. 

Sarn.  =  Zygmunt  Sarnecki. 

Schot.  =  Herman  Schotten. 

Sekl.  =  Jan  Seklucjan. 

Sew.  =  Sewer  (Ignacy  Maciejowski). 

Sęp.  =  Mikołaj  Sęp  Szarzyński. 

S.  Grodź.  =  Sejm  Grodzieński  1793. 

Siem.  =  Lucjan  Siemieński. 

Siem.  J.  —  Juljan  Siemaszko. 

Sień.  —  Marcin  Siennik. 

Sienk.  =  Henryk  Sienkiewicz. 

Sier.  =  Wacław  Sieroszewski. 

Sir.  =  Bernard  Maciej  Siruć. 

S.  K.  =  Słownik  łacińsko-polski  wyrazów  le- 
karskich F.  K.  Skobla  i  A.  Kremera. 

Skal.  =  Pamiętnik  Cefasa  Skalskiego  l<i85. 

Skar.  =  Piotr  Skarga. 

Skarb.  =  Fryderyk  Skarbek. 

Skr.  =  Stanisław  Skrodzki. 

Skrzet.  =  Wincenty  Skrzetuski. 

Sk.  umłer.  =  Skarga  umierającego 

Słotw.  =  Adam  Słotwiński. 

Slow.  =  Juljusz  Słowacki. 

SL  wil.  =  Słownik  wileński  (wydanie  Orgel- 
branda>. 

Sm.  =  Stanisław  Smolka. 

Smól.  =  Władysław  Smoleński. 

Smotr.  =  Melecjusz  Smotryr-ki. 

Sob.  —  Franciszek  Maksymiljan  Sobieszczańskl. 

Sol.  =  Stanisław  Solski. 

Sow.  =  Leonard  Sowiński. 

Sp.  =  Wł.  Spausta. 

S.  Par.  =  Sąd  Parysa. 

Spe.s.  =  Włodzimierz  Spasowicz. 

Spicz.  =  Hieronim  Spiczyński. 

Stadn.  =  Kazimierz  Stadnicki. 

Star.  =  Szymon  Starowolski. 

Stasz.  =  Stanisław  Staszyc. 

St.  Aug.  =  Stanisław  August  Poniatowski. 

Staw.  ^  Sebastjan  Stawicki. 

Steb.  =  Ignacy  Stebelski. 

Stęcż.  =  Bohusz  Zygmunt  St(^czjński. 

St.  lit.  ■=  Statut  litewski. 

Str.  =  Henryk  Struve. 

Strój.  =  Stanisław  Strojnowski. 

Strum.  ~  Olbrycht  Strumieński. 

Stryjk.  =  Maciej  StryjkowsW. 

St.  wLśl.  =  Statut  Wiślicki. 

Sul.  =  Sulima  (Walery  Przyborowskl). 

Susz.  =  Remigjusz  Suszyć  ki. 

Syk.  =  Erazm  Sykst. 

Syn.  =  Michał  Synoradzki. 

Syr.  =  Szymon  Syreńskl. 

Syrok.  =  Władysław  Syrokomla. 

Sz.  =  Paweł  Szczerbicz. 

Szaj.  =  Karol  Szajnocha. 

Szaj.  W.  =  Władysław  Szajnocha. 


XII. 


Szawl.  =  Teodor  Szawłowski. 

Szt.  =  Jan  Sztolcman. 

Szuj.  =  Józef  Szujski. 

Szuk.  =  Wandal  in  Szukłewicz. 

Szym.  =  Józef  Szymanowski. 

Szym.  A.  =  Adam  Szymański. 

Szym.  W.  =  Wactaw  Szymanów 

Szymon.  =  Szymon  Szy:uonowic/ 

Szym.  z  Ł.  =  Szymon  z  ł^owlcza 

Ślesz.  =  Sebestjan  Śleszkowski. 

Ślus.  ==  Antoni  Ślusarski. 

Śniad.  —  Jan  Śnladecki. 

Święt.  =  Aleksander  Świętochowski. 

Świt.  =  Piotr  Switkowski. 

Św.  z  Woc.  =  Śwlętostaw  z  Wocleszyu.. 

Tacz.  =  Władysław  Taczanowski. 

Tam.  =  Stanisław  Tarnowski. 

Tarn.  J.  =  Jan  Tarnowski. 

Tat.  =  Lucjan  Tatomir. 

Teof.  =  ks.  Szymon  TeoGl. 

Tet.  =  Kazimierz  Tetmajer. 

T.  K.  =  Tadeusz  Korzon. 

Toż.  =  Adam  Tołoczko- 

Tomk.  =  Stanisław  Tomkowicz. 

Torż.  =  Józef  Torzewski. 

Trejd.  ==•  Jan  Trejdosiewlcz. 

Tremb  =»  Stanisław  Trembockt. 

Tren.  =  Bronisław  Trentowski. 

Trep.  =  Nekanda  Trepka. 

Troć.  =  Mictiał  Abraham  Troć. 

Trój.  =  Feliks  Trojański. 

Trzyc.  =  Jędrzej  Trzycieski 

Tuch.  =  Jan  Tucholczyk. 

Turcz.  =  Juljusz  Turczyńskl. 

Tw.  =  Samuel  Twardowski. 

Twórz.  =  Marcin  Tworzydło  (Marcin  Łaszcz). 

Tyra.  =»  Rantorbery  Tymowski. 

Tyt.  pr.  magd.  =  Tytuły  prawa  magdeburskiego. 

Uj.  =  Kornel  Ujejski. 

Urs.  =  Jan  Ursyn  us. 

Urzęd.  =  Marcin  z  Urzędowa. 

Ust.  =  O  ustanowieniu  i  upadku  konstytucji. 

Ustrz.  =  Andrzej  Ustrzycki. 

Vol.  =  Yolumina  legum. 

W.  =  Jakób  Waga. 

W.  A.  ^=  Antoni  Waga. 

Wad.  =  Józef  Wadowski. 

Wag.  =  Stanisław  Wagner. 

Wal.  =  Aleksander  Walicki. 

Warg.  =  Andrzej  Wargocki. 

Was.  =  Edmund  Wasilewski. 

Wej.  =  Aleksander  Wejnert 

Wejs.  =  Józef  Wejsenhof. 

Wen.  =  Poemat  Wenecja  w.  XVi 

Wer.  —  Józef  '',VereszczyńskL 

Wern.  =  Henryk  Wernic. 

Wessl.  =  Marjs.  Wesslówna- 


Węg.  =  Kajetan  Węgierski. 

Węgrz.  =  Antoni  Węgrzynowicz. 

Wlel.  =  Aleksander  Wielopolski. 

Wielis.  =  Wielislaw  (Ęugienjusz  Skrodzki 

Wil.  =  Paulina  Wilkońska. 

Wilcz.  =  Albert  Wilczj^ński. 

Wilk.  =  August  Wilkoński. 

Wiszn.  =  Michał  Wiszniewski. 

Wiśl.  =  Adam  Wiślicki. 

Wiśn  =  Michał  Serwacy  Wiśniowieckl. 

Wit.  =  Stefan  Witwicki. 

Włod.  =  Ignacy  Włodek. 

Wol.  =  Konstanty  Wolski. 

Wol.  W.  =  Włodzimierz  Wolski. 

Wor.  =  Jan  Paweł  Woronicz. 

Wójc.  =  Kazimierz  Władysław  Wójcicki 

Wr.  =  Walenty  Wróbel. 

Wuj.  =  Jakób  Wujek. 

Wyb.  =  Józef  Wybicki. 

Wybr.  =  Pamiętniki  Wybranowsklego. 

Wypr.  =  Wyprawa  plebańska  Albertus;; 

Wyrw.  =  Karol  Wyrwicz. 

Wys.  =  Szymon  Wysocki. 

Wysz.  =  Walerjan  Wyszyński. 

Zab.  =  Ignacy  Zaborowski. 

Zabł.  =  Franciszek  Zabło:;ki. 

Zach.  =  Jan  Zacharjasiewicz. 

Zachar.  =  Grzegorz  Zacharjasiewicz. 

Zag.  =  Włodzimierz  Zagórski. 

Zaj.  =  Szymon  Zajączkowski. 

Zakrz.  =  Walenty  Zakrzewski. 

Zal.  =  Bohdan  Zaleski. 

Zal.  K.  =  Kazimierz  Zalewski. 

Zał.  =  Andrzej  Załuski. 

Zam.  =  Andrzej  Zamojski. 

Zan  =  Tomasz  Zan. 

Zap.  =  Gabrjela  Zapolska. 

Zaw.  =>  Teodor  Zawacki. 

Zaw.  I.  =  Ignacy  Zawadzki. 

Zawil.  =  Roman  Zawiliński. 

Ząbk.  =  Stanisław  Ząbkowicz. 

Zbył.  =  Piotr  Zbylilowski. 

Zbył.  A.  =  Andrzej  Zbylitowskl. 

Ziem.  =  Eleonora  Ziemięcka 

Zim.  =  Bartłomiej  Zimorowicz. 

Zm.  =  Roman  Zmorski. 

Zwr.  M.  ==  Zwrócenie  Mathyasza  z  Podola. 

Zigr.  =  Jan  Zigroviu3. 

Żarn.  =  Grzegorz  z  Żarnowca 

Ż-  B.  =  Żywot  Św.  Błażeja. 

Ż.  E.  =  Żywot  Eufraksji. 

Zebr.  =  Jakób  Żebrowski. 

Żegl.  =  Arnolf  Żeg\icki. 

Żel.  =  Władysław  Żeleński. 

Żm.  =  Narcyza  Żraichowska. 

Żółk.  =  Stanisław  Żółkiewski. 

Żólkow.  =  Alojzy  Gonzaga  Żółkowski 


1.  A  I.  brzmienie  samof/hxkowe:  A  jasne,  otwarte, 
pochylone  (a),  długie,  krótkie.  2.  pierwsza  głoska 
w  aiecadle;  w  dawnych  drukach  oznaczała  to,  co  dzi- 
siaj wyrażamy  przez  d.  Przen.:  początek:  Nie  umie 
ani  a,  ani  b  (  =  nic  zgolą).  Wszystko  od  a  do  z 
( =  U)  rumel,  co  do  joty,  od  początku  do  końca,  od 
deski  do  deski). 

2.  A  w.  I.  ach!:  A  ty  zbóju!  A,  co  za  okrop- 
ny widok!  2.  o!  ach!  ha!  no-no!  no!  och!:  A,  to 
cud!  A,  jak  tu  pięknie!  A  toś  mu  dał!  A  co  tak, 
to  pozwolę!  A  pókiż  t'^go,  do  djabła!  A  niechże 
cię  nie  znam!  3.  e!  ech!:  A,  ktoby  o  tyra  myślaJ! 

4.  jakże  tedy?   no!  ha!  hę?:   A  co,   nie    raówiłem?! 

5.  no:  „Koncerty!   tu!  w  moim  domu!" — „A  tak!" 

3.  A  sp.  I.  ale,  ależ  właśnie:  A  nie  tak  jest!  2. 
czy,  czyż:  A  długoż  będziesz  nadużywał  mojej 
cierpliwości?  3.  zaś,  bo,  loiec:  A  tobie  co  do  tego? 
(=  Tobie  zaś...).  A  za  kogę  ty  mnie  masz?  {  =  Za 
kogóż  bo...)  4.  i,  nadto,  a  nadto,  przytym,  prócz 
tego:  Pracuj  a  oszez';;dzaj.  Oszczędność  a  roz- 
rzutność nie  id;];  w  parze.  fKoń  a  muł.  fW  chle- 
bie a  wodzie,  f  Silny  a  stateczny.  -{-Trzydzie- 
sty a  pifjty.  -J- Pięćdziesią;t  a  dziewięć.  fSto 
a  dwadzieścia  a  siedm.  fTrzysta  a  pięćdzie- 
siąt. 5.  Łj^cz^c  dwa  te  sam"  przypadki  jednego 
rzeczownika,  wyraża  łudzące  podobieństwo:  To 
Hiszpan  a  Hiszpan  ( =  wylca}mny  Hiszjmn).  6.  Łą- 
cząc dwa  razy  powtórzoną  iormę  czasownika, 
wyraża  ciągłość  działania:  Bije  a  bije  (=  bije 
i  bije;  jak  bił,  tak  bije).  7-  Przy  powtórzeniu  te- 
go samego  rzeczownika  =  som,  tyllco  i  tylko  i  wciąż: 
Nam  chleb  a  chleb  jeść  każe.  8.  wcale,  zgoła, 
ale  to,  zupełnie,  słowem,  jednym  słowem:  Nikomu 
a  nikomu  nie  mów.  Nic  a  nic  nie  dam.  Wszyst- 
ko a  wszystko  mi  zabrał.  Wszyscy  a  wszyscy 
zgodzili  s.  9.  Przy  rzeczowniku  z  powtórzonym 
zaimkiem  ten  =  i:  W  tym  a  w  tym  miejscu. 
Ten  a  ten  pan  {=  wiadomy  pan).  10.  zaś,  prze- 
cież, lecz,  jednak, pomimo  to,  wszelako,  wszakże:  Przy- 
szedł do  nich,  a  oni  śpią.  Nie  wie,  a  guda.  Prze- 
strzegam, a  ty  swoje.  "Cierpi,  a  nie  płacze.  II. 
to:  Wytłumacz  jaśniej,  a  zrozumiem.  |2.  więc, 
zatym,  tedy:  Nie  wyszedł!  a  gdzież  jest?  13. 
A  {ii.']s.  =  tak  tedy,  i  tak,  tak  więc:  A  tak,  czego 
prośbą  nie  wskórał,  przemocą  dokazał,  14.  [A] 
ale,  iecz:  Oknem,  a  nie  dźwierzami.  W  jednym 
grobie,  a  nie  w  jednej  trumnie.  15.  [A  ba!]  = 
ejże?  czyżby?  16.  f  A  no  ^  I:icdy,  jeśli:  Jako  chłop 
ma  być  zdrów,  a  no  we  łbie  kisa.     Rej. 

4.  A  I.  jęz.:  Szereg  a,  a.  Szereg  A,  rząd  a,  a. 
rz^d  A.,  lep.  niż  A-szereg,  A— rząd.  2.  muz.  =  a) 
szo.^ity  stopień  tonacji  c  major  (podług  niego  stroją  ś. 
narzędzia  muzyczne):  A  leży  między  g  a  h.  Dawać 
A  (  =  zagrać  A  do  stroju).  A  francuskie  niższe 
jest  od  niemieckiego,  b)  A  dur  a.  major,  A  moll 
a.  minor_=  nazwy  tonacji  a.  gam  majorowej  (twar- 
dej; i  minorowej  fmiekkiej):     Zagraj  ganie  a  ma- 


jor a.  a  dur.  Z  jakiego  tonu  a.  tonacji  jest  ten 
kwartet? — Z  a  minor  a.  z  a  moll.  Koncert  a  mi- 
nor a.  z  a  minor. 

5.  [A  on]  =  J:tóry:  Ojciec  prosi  na  tego  jelenia, 
a  go  z  obory  wyprowadzemy. 

Abacysta,  y,  Im.  ści  mat.  racJimistrz,  posługują- 
cy ś.  metodami  racJiowania  na  abaku. 

Abak,  u,  Im.  i,  Abakus  mat.  deszczułka  a.  ta- 
blica, którą  posługiwano  ś.  w  dawnych  czasach  do  wy- 
Iconywania  rachunków  arytmetycznycli.   <Gr.  abax> 

Abakować,  uje,  owal  fl.  wytykać  drogę  spławną 
na  wodzie.     <Nm.  abbaken,  p.  Baka> 

Abakowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Abakować. 

Abakus,  a,  Im.  y  p.  Abak. 

Abaijenacja,  I,  Im.  e  I.  odstąpienie  lołasności  ol)y- 
watela  rzymskiego,  drogą  sprzedaży  a.  innym  spo- 
sobem.    2.  wywłaszczenie.     <Łó.  abalienatio> 

Abas,  a,  Im.  owie  p.  Opat.    <Łć.  późn.  abbas> 

xAbaty8a,  y,  Im.  y,  XAbesa  ksieni,  opatka, 
przełożona  klasztoru  żeńskiego.  <Łć.  późn.  abba- 
tissa;  Fr.  abbesse> 

Abażur  u,  liu.  y,  Abażura  ciemnik,  osłonlca,  um- 
łjrelka,  daszek  na  lampę.     <Fr.  abat-jour> 

Abażura,  y,  Im.  y  p.  Abażur. 

ABC  p.  Abecadto:  Wiodę  ich  od  ABC  sztuki. 
2.  apt.  balsam,  nazwa  maści  z  żywicy  elemi, 

Abcas,  a,  Im.  y  gm.  p.  Obcas. 

[Abceng,  u,  blm.]  zł.  baczność,  czujność,  uwaga. 
<Może  przekręcenie  wyrazu  obcęgi  > 

Abcug  u,  Im.  I  I.  y^potrącenie:  Na  naprawę 
broni  przeznaczały  ś.  abcugi  z  lenungów  oficer- 
skich. Gors.  2.  pociągnięcie,  wyjście:  Dama  pi- 
kowa w  drugim  abcugu  przyniosła  mi  przyzwoi- 
tą sumkę.  3.  odstęp:  Idą  raarszałki,  damy,  urzęd- 
niki  w  równych  abcugach;  pierwszy,  drugi, 
czwarty.  Mick.  W  krótkich  abcugach  =  w  łcrót- 
kim  czasie,  prędko,  naprędce,  nie  czekając,  nie  na- 
myślając ś.,  szach-mach:  Załatwić  co  w  krótkich 
abcugach.  Niemasz  czasu  do  stracenia,  raz, 
dwa,  trzy  i  żeńcie  ś.  w  krótkich  abcugach.  Krasz. 
4.  blm.,  powr.  resztki  konopi,  zostające  na  szczot- 
ce po  obciąganiu  (  p.  Obciągać).     <Nm.  Abzug> 

XAbcug6wać,  uje,  OY/aI  potrącić  z  wypłaty.  For- 
szus  nie  jest  im  abcugowany. 

xAbcugowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Abcu- 
gować. 

Abcup,  u,  Im.  y  szczot,  p.  Obciąg.  <Z  Nm. 
Abzupf en  =  odszczypnięcie,  oskubanie  > 

-|-Abdankować,  lije,  owal  I.  komu,  czemu  =  zos/a- 
wiać  w  społcoju,  dawać  pokój:  Chciwość  hamować 
i  rzeczom  cudzym  A.  2.  odprawiać,  uwalniać,  rozpu- 
szczać, abszytować:  A.  wojsko.     <Nm.  abdanken  > 

-[-Abdankowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Abdan- 
kować. 

xAbderyta,   y,  Im.   ci  prostak,  głupiec.     <Gr. 

Abderites  =  mieszkaniec  miasta  Abdery;  głupiec  > 

Abdruk,  u,  Im.  i    I.  nadbitlui.    2.  przedruk,   wy- 


ABDRUKOWy 


ABLEGIF.REK 


<7rtni*e,  przedrukowanie  dzieła  bez  żadnej  odmiany. 
3.  odbicie  z  rysunku  ua  stali  a.  miedzi,  odbitka. 
<Nin.  Abdiuck> 

Abdrukowy  przyra.  od  Abdruk:  Wyko"ić  co 
sposobem  abdrukowyra. 

[Abdukat,  a,  Im.  yl  p.  Adwokat. 

Abdykacja,  i,  Im.  e  zrzeczenie  ś.  tronu,  złożenie 
korony,  rezygnacja.  i'rzcn.:  ustąpienie,  usunięcie  i., 
wyrzeczenie  ś.,  zrzeczenie  ś.,  rezygnacja:  To  było 
abdykacją,  z  dotychczasowego  stanowiska.  Bał. 
<Łć.  abdi>atio> 

Abdykacyjny  przyra.  od  Abdykacja:  Akt  A. 

-j-Abdykacz,  a,  Im.  e  ir.  ten,  co  dbdykuje:  Jan 
Kazimierz,  zwany  przez  niechętnyełi  abdykaczem. 

Abdykować,  uje,  owal  dok.  I.  ziożyó  urząd,  god- 
ność, koronę,  zrezygnować,  zrzec  ś.  korony.  Przen.: 
dać  za  wygraną,  skwitować:  Nie  abdykowali  ze 
swych  praw.  2.  -j-kogo,  praw,  wyprzeć  ś.,  wy- 
rzec ś.  go,  nie  chcieć  go  znać  za  kogo:  A.  syna, 
zięcia. 

Abdykowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Abdykować. 

xAbe,  ego,  blm.  p.  Labuś.     <Fr.  abbe> 

Abecadlarka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Abccadlarz. 

Abecadlarski  przym.  od  Abecadlarz. 

Abecadlarz,  a,  Im.  e,  xAbiecadlarz,  xAbece- 
darjusz  I.  ten,  co  ś.  uczy  dopiero  abecadła.  2. 
przen.  początkujący  w  jakiej  nauce,  w  rzemio&le.  3. 
spis  abecadłowy,  skorowidz. 

Abecadlnik,  a,  Im.  i  elementarz,  książka  począt- 
kowa. 

xAbecadlny  p.  Abecadtowy. 

Abecadło,  a,  Im.  a,  fAbiecadlo,  fObiecadlo, 
[Abeceda]  I.  alfabet.  2.  a.  ABC  przen.  pierwsze  po- 
czątki jakiej  nauki,  elementarne  jej  zasady.  Nie 
zna  abecadła  filozofji,  a  wyrokuje  o  niej.  3. 
pewna  gra  toiuarzyska.    Goł.   <  Z  nazw  głosek  abc> 

Abecadłowy,  XAbecadlny,  fObiecadlowy  I. 
idący  porządkiem  gło.^ck  w  ,  abecadle,  alfabetyczny: 
Spis  A.  Układ,  porządek  A.  2.  Pismo  abeca- 
ńi»we=fonetycz)te,  głoskowe. 

[Abeceda,  y,  Im.  y]  p.  Abecadło.  <  Cześ.  abe- 
ceda > 

xAbecedarju8z,  a,  Im.  e  p.  Abecadlarz.  <Zabcd 
3  dodaniem  zakończenia  Łć.-arius> 

X  Abelagja,  i,  blm.  praioo  tyczące  L  pszczół,  a  mia- 
nowicie nabywania  samopas  latających  rojtm.  <  Śr. 
Łć.  abellagium  a.  abollagium,  od  abella,  z  Fr. 
abeille  =  pszczoła  > 

Abelek,  Ika,  Im.  Ikl,  xHabelek,  xChabeIek  .'?fco'- 
ra  toyprawna  z  cielęcia  podrosłego.  <Śr.  Ł(?. 
abellus  =  jagnię  nowonarodzone  > 

Abelkowy  przym.  od  Abelek:  Oprawa  abol- 
kowa. 

f  Abentajer,  u,  Im.  y  |.  awantura,  zatarg:  Mieć 
z  kim  A.  2.  ryzyko,  hazard :  Sobole  idą,  na  jego 
własny  nakład,  A.  i  pożytek  aż  do  Antwerpji. 
<Nm.  Abcntciier,    z  Fr.  aventuro  =  awantura > 

Aberacja,  i.  Im.  e  I.  ast.v  A.  gwiazd  =  złu- 
dzenie wzrokowe,  wskutek  klurego  nie  widzimy  gwiazd 
w  miejscach,  gdzie  ś.  ściśle  znajdują.  2.  fiz.:  A. 
chromatyczna  =  zjawisko,  polegające  na  tym,  że 
przedmioty,  widziane  przez  soczewkę,  otoczone  są  barw- 
»'{  obwódką.  A.  kulistości  =nieskupianie  w  swym 
ognisku  przez  zwierciadła  wklęsłe  a.  soczewki  pro- 
mieni śioiatła.  3.  lek.  zboczenie,  zwichnięcie  ze  sta- 
nu prawidłowego,  mianowicie  w  sferze  umysłowej, 
obłęd:  A.  umysłowa.     <Łć.  aberratio> 

xAbe8a,  y.  Im  y  p.  Abatysa.    <Fr.  abbesse> 

Abfal,  u,  blm.,  I.  garb.  p.  Kawałek.  2.  zeg. 
puls  zegarka,  cylcanie,  kołatanie,  spadki  wychwytowe. 
<Nra.  Abfall  =  odpadek,  spad   i  in.> 

AbfalUty  Ę^Ti\>,  jji.  Przepadzlsty. 


Abgang,  u,  blm.,  men.  ubytek  metalu  przy  łopieniut 
robocie.     <r'Nm.  Abgang > 
XAbiecadlarz,  a,  Im.,  e  p.  Abecadlarz. 

Abisologiczny  przym.  od  Abisologja.  <Now. 
7  Gr.  abyssos  ż.  =bezdnie,  otchłań  -f  logia  =  na- 
uka > 

Abisologja,  I,  blm.,  gieol.  nauka  o  wnętrzu  ziemi. 

Abjetyna,  y,  blm.,  apt.  destylat  z  żywicy,  pi.cho- 
dzącej  z  drzewa  sosna  sabina  (pinus  sabiniana). 
<Now.  z  Łó.  abies=  jodła  > 

Abjetynowy  przym.  od  Abjetyna: Kwas  A.,  ehem. 
=  otrzymywany  z  kolofonji.  ; 

xAbis,  u,  blm.  p.  Abyś. 

XAblturja,  i,  Im.  e  szkolne  świadectwo  dojrza- 
łości, matura.  <Now.  z  Łć.  abiturus  =^  mający 
odejść,  oddalić  ś.> 

Abiturjent,  a,  Im.  ci  uczcA,  przystępujący  do 
egzaminu  dojrzałości. 

f  Abjudykacja,  I,  blm.  odsądzenie,  usunięcie  od 
czego,  pozbawienie  praw  własności,  których  ś.  ktoś 
domaga.  <Now,  z  Łć.  abjudico  =  odsą,dzie,  odmó- 
wić > 

f  Abjudykować,  uje,  owal  odsądzić,  wyrokiem  są- 
dowym zaprzeczyć  komu  praw  do  czego,  usuncfć  od 
czego. 

f  Abjudykowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Abjudy- 
kować. 

Abjuracja,  I,  Im.  e  odprzysiężenie  ś.,  wyparcie  i. 
uroczyste,  wyrzeczenie  ś.  np.  błędów  kaeerskich, 
wiary  (=  odwołanie,  rewokacja)  i  t.  p.  <Łć, 
abjuratio> 

f  Abjurata,  y,  Im.,  y  zaprzysiężenie  przez  właści- 
ciela ilości  łanów  kmiecych,  od  której  ściągano  po- 
datek. 

f  Abjuratowy  przyra.  od  Abjurata:  Księga  abju- 
ratowa  podymnego 

Abjurować,  uje,  owal  odprzysiąc  ś.,  wyrzec  ś.,  wy- 
j)rzeć  ś.  czego  uroczyście;  odwołać,   rewokować  co. 

Abjurowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Abjurować. 

Abkiebryt  nieoil.  powr.  lina  jednodrutowa ,  tj. 
kręcona  pojedynczo,  loprost  z  nitek.  <Może  Nm. 
Abkettbritt> 

Ablacja,  I,  Im.  e  gie.  zniesienie  warstw  gruntu 
z  pewnej  obszernej  powierzchni  przez  wodę  płynącą, 
przez  lodowce  a.  wiatry.     <łjć.  ablatio> 

Ablaktować,  uje,  owal  ogr.  p.  Spowinowacić. 
<Łć.  ablactatio^ odstawienie,  odłączenie  (dzie- 
cka od  piersi)  > 

Ablaktowanie,  a,  bira.,  czynność  cz.  Ablaktować. 

XAblatyw,  u.  Im.  y  szósty  przypadelc  iv  dekli- 
nacji łacińskiej,  narzędnik.  <Łć.  ablatiyus,  dom. 
casus  =  przypadek > 

Ablegacja,  i,  Im.  e  u  dawnych  Rzymian,  ho- 
norowe wydalanie  obywateli  prr.ez  dawanie  im  urzę- 
dów za  granicą.     <Łć.  abIegatio> 

XAblegat,  a,  Im.  ci  I.  zastępca  legata  papie- 
skiego. 2.  legat  drugiego  rzędu  od  stolicy  apostol- 
skiej, poseł  nadzwyczajny,  wysłaniec  papieski:  A. 
miał  misję  specjalną  i  tylko  czasową.  Kaczk. 
3.  delegat,  deputat:  Dziękowali  mieszczanie  przez 
pośrednictwo  swych  ablcgatów.  Roi.  <Now. 
z  Łć.  ablego  =  wysyłam  > 

Ablegier,  gra,  Im.  gry,  Aplegier  I.  ogr.  p.  Odkład. 

2.  X przen.,  nowy  osobnik,  uu/dany  przez  jakikolwiek 
organizm;  żart.  potomek,  latorośl,  dziecię:  Najstar- 
szy organ  panslawistyczny,  pierwszy  A.  komite- 
tu panslawistycznego.  Dzieci  te  są  ablegraml 
na    literatów.     Moje   ablegry    (-  moja  dziatwa). 

3.  gra.  guz,  siniak,  rana:  Dał  rau  ablegra.  Zdr. 
Ablegierek.     <Nm.  Ableger> 

Abiegierek,  rka.  Im.  rki  p.  Ablegier.  Przen.: 
A.  demokratyczny  w  obozie  konserwatywnym. 


Ablegrować,  uje,  owa<  u^r.  p.  Odkładać. 

Ablegrowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Ablegro- 
wać. 

[Ableucha,  y,  Im.  y,  xApleucha,  Opleucha]  po- 
liczek (soiifflet).     <Rs.   opleueha> 

Ablucja,  i,  Im.  e  obmycie,  umycie;  obrządek,  po- 
leyająiy  na  umyicaniu;  obmycie  rąk  przez  księdza 
przed  ko munją:  Wstał  raźno  i  zabrał  ś.  do  ablacji 
i  ubrania.    Krasz.     <Łć.  ablutio> 

Ablucyjny  przym.  od  Ablucja:  Operacja  ablu- 
cyjna.     Jeż. 

xAbluz,  u,  Im.  y  p.  Obluz. 

Abluzować,  uje,  owal  zwalniać  z  warty  szyldwa- 
cha, zastępując  ()0  innym.      <  Nm.   ablosen> 

Abluzowanie,  a,  blm.,  Abluzunek  czynność  cz. 
Abluzować. 

Abluzunek,  nku,  Im.  nki  p.  Abluzowanie, 

[Abłaucha,  y.  Im.  y]  czapka  zimowa  z  uszami 
futrzauemi.     <Brs.  abłaucłi> 

xAbmaszerowanle,  a,  blm.,  xAbma8zerunek 
odwrót  marszem. 

xAbmaszerunek,  nku,  blm.,  p.  Abmaszerowa- 
nie:  Przed  znacznym  przełożonym  A.  odbywał 
ś.  półdy wizjami.  <Z  Nm.  Abmarschieren  =  wy- 
maszerowaó> 

Abnegacja,  i,  blra.  zaparcie  i.,  wyrzeczenie  ś. 
czego  dla  dobra  innych,  poświęcenie  ś.,  niedhanie 
o  siebie  wobec  wyższych  celów:  Z  poświęceniem 
wszystkiego,  z  abnegacja,  jutra  i  przyszłości. 
Krasz.  Kolumna  ruszyła  do  ataku  z  abnega- 
cjjj.,  pomimo  celnych  strzałów,  które  raziły. 
<Łć.  abnegatio> 

Abnegat,  a.  Im.  cl  człowiek  nie  dbający  o  siebie, 
o  swoją  powierzchowność,  żart.  Jilozof;  człowiek, 
który  i.  zaparł  własnych  interesów  dla  celów  wyż- 
szych. 

Abnegatka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Abnegat. 

Abo  p.  Albo. 

f  Abociem  sp.  =  albowiem:  Biada  narodu  grzesz- 
nemu a  synom  złośliwym,  A.  oddalili  ś.  od 
Boga.  <A-t-Bo-fCi,  z  podprowadzeniem  pod 
albowiera> 

Aboć]  p.  Albo. 

Abo  jak5]  p.  Albo.     <p.  Albo  i  Jako> 

'Aboli]  p.  Albo.     <Abo-i-Li> 

Abolicja,  i,  blm.  p.  Ułaskawienie.  <Łe.  abo- 
Utio> 

Abolicjonlsta,  y.  Im.  ści  zwolennik  obalenia  ja- 
kiegoś prawa,  instytucji,  a  szczeg.  zniesienia  nie' 
wolniclwa. 

Abominacja,  i,  blm.,  gm.  Obominacja  obrzydze- 
nie, obrzydliwość,  wstręt,  odraza,  ohyda,  antypatja: 
Zawsze  miałem  abominację  do  wody.  Sienk. 
Nienawidzę  go  tak,  że  bez  abominacji  wspom- 
nieć jego  djabelskiego  nazwiska  nie  mogę.  Sienk. 
<Łć.  abominatio> 

Abominacyjny  przym.  od  Abominacja. 

Abonament,  u,  Im.  y,  gra.  Ambonament  przed- 
płata, opłata  z  góry  za  otrzymywanie  a.  użytkowa- 
nie z  czego:  A.  książek,  pism  (^prenumerata). 
A.  kąpielowy,  teatralny.  Dziś  w  teatrze  A.  za- 
wieszony. Bilety  na  A.  sprzedają,  ś.  z  ustęp- 
stwem. Kupić  A.  na  operę.  A.  na  obiady. 
<Fr.  abonnement> 

Abonamentowy  przym.  od  Abonament:  Bilet  A. 
Przedstawienie  abonamentowe. 

Abonent,  a,  Ira.  ci  korzystający  z  czego  sposobem 
abonamentu,  abonujący:  A.  na  ogłoszenia  w  kio- 
skach. A.  pisraa  perjodycznego  =  prenumerator, 
przedpłaciciel.  Abonenci  na  telefony.  Z  fabryki 
zegarów  pneumatycznych  odbywa  ś.  bezustanne 
rozsyłanie  godziny  abonentom. 


ABSENCJA 

Abonentka,  I,  Im.  I  iorma  ż.  od  Abonent. 
Abonować,  uje,  owal,   gra.   Ambonować   korzy- 
stać z  czego  drogą  abonamentu:    A.  pismo  -prenu- 
merować.    <Fr.  abonner> 
Abonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Abonować. 
AborygienI,  ów,   blp.  ludność  pierwotna,  krajow- 
cy,   tubylcy,  autochtoni,  indygieni.     <Łć.    aborigi- 
nes  lm.> 

f  Aboś  przys.,  p.  Albo:    Spodziewam  ś.,  że  A. 
swoje  nieszczęście  przerobi.     <Abo-ł-Si> 
j-Abowiem  p.  Albowiem. 
[Aboż]  p.  Albo.     <Abo+Że> 
Abrakadabra,  Abrdagora   nieod.    I.  wyrazy  ka- 
balistyczne,   bez   znaczenia,    używane  przez  znacho- 
rów przy  zaklęciach    i  odczynianiu    chorób.     2.    A. 
z    krokodylowemi    kroplami,    żart.  =  wódka   tę- 
ga,   wyborna,    skuteczna,    kurdjał.     <Qr.    (w    na- 
pisach) abrasadabra,  Sr.  Łć.  abracadabra,  mo- 
że   w   związku    z    abraxas  =  symbol  istoty  naj- 
wyższej u  Gnostyków> 

Abrakować,    uje,    owal    mor.    uwolnić   ś.  z  nie- 
bezpiecznego   miejsca,    z    ławy   piaszczystej.     <Fr. 
abraquer> 
Abrakowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Abrakować. 
Abrazja,  i,    blm.,    gie.    zestrychoicanie,  zniżanie 
brzegów  przez  fale  mor.skie.     <  Fr.  abrasion  > 
Abrdagora,  nieod.,  p.  Abrakadabra. 
Abrenuncjacja,  i.    Im.  e    praw.    I.  zrzeczenie  ś. 
przez    wyposażoną  córkę  praw  do  spadku  przyszłe- 
go.    2.    zrzeczenie    ś. ,  własnego  forum,  a  przyjęcie 
innego.     <Now.  ze  Sr.  Łć.  abrenuntiare> 
•j-Abrest,  u,  blm.  dzikie  wino.   <Sr.  Łć.  abresta> 
Abrewjacja,  i,  Im.    e  skrócenie  wyrazu  w  piśmie 
(jak:  Rplta,  t.  j.).     <Fr.  abrćviation> 

Abrewjator,  a,  Im.  owie,  a.  rzy  I,  piszący  przez 
skrócenia.  2.  sekretarz  a.  referent  kancelarji  pa- 
pieskiej, nazwany  tak  od  abrewjacji,  używanych 
w  listach  i  brewach  Stolicy  apostolskiej.  3.  autor 
krótkiego  wyciągu  z  obszerniejszego  dzieła. 

Abrewjatura,  y.  Im.  y  używanie  abrewjacji. 
<Śr.  Łć.  abreviatura> 

Abrogacja,  i,  Im.  e  praw.  I.  odwołanie,  uchyle- 
nie, zniesienie  prawa.  2.  uchylenie  uprzednio  wy- 
danego wyroku:  A.  wyraźna,  domyślna,  całkowi- 
ta, częściowa.     <Łć.  abrogatio> 

Abrogować,  uje,  owal  znosić,  uchylać,  odwoły- 
wać, kasować:  A.  libertacje  kupieckie. 

Abrogowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Abrogo- 
wać. 

Abrotyna,  y,  blm.,  apt.  substancja  otrzymywana 
z  rośliny:  bylica,  boże  drzewko  (arteraisia  abrota- 
num).  <Łć.  abrotonum  a.  abrotanum  =  boże 
drzewko  > 

Abrykotyn,  u,  blm.  likier  brzoskwiniowy.  <Fr. 
abricotine,  od  abricot  =  brzoskwinia  > 

Abryna,  y,  blm.,  cheni.  substancja  otrzymywana 
z  nasion  rośliny:  paciorkowiec  modligroszek  (abrus 
precatorius).  <Z  Now.  nazwy  naukowej  rośli- 
ny powyższej  > 

Abrys,  u,  im.  y  I.  narys,  zarys,  plan,  rysunek, 
szkic,  projekt,  kontury:  Zrobić  A.  budynku.  2.X 
przen.  zarysu  rzut  oka,  szkic,  rys:  Krótki  A.  hi- 
storji.  3.  X przen.  wzór,  pojęcie,  wyobrażenie, jir o- 
jekt:  Mieć  w  głowie  A.  szczęścia  i  puste  kie- 
szenie. <Nm.  Abriss> 
lAbsces,  u,  Im.  y  wrzód.  <Łć.  abscessus> 
xAbscy8a,  y,  Im.  y  mat.  p.  Odcięta.  <Łe. 
abscissa  =  odcięta,  od  abscindo> 

XAbsencja,  i,  Im.  e,  Absentacja  absentoumnie 
ś.,  nieobecność,  wydalanie  ś.,  nieznajdowanie  ś. 
w  miejscu,  w  którym  ś.  być  powinno:  O  tyeli  a  b- 
senejaeh  jego  wieczornych    chodziły  różne  wie- 


ABSENTAC.TA 

ści.  Krasz.  Po  długoletaiej  abseaoji  zawitat. 
Kaczk  Zażjjjdae  na  moey  absencji  matrymo- 
njalaej  rozwisizania  węzła  małżeńskiego.  Jeż. 
Uczniów,  którzy  w  ei;},gu  roku  mieli  wiele  ab- 
sencji, nie  promowano.     <Łó.  absentia> 

KAbsentacja,  i,  im.  e  p.  Absencja:  A  bodaj- 
cież  z  temi  absentacjami!  Kiasz.  <Now.  zŁó. 
absens  -  nieobecny  > 

XAbsenteista,  y,  im,  ści  ten,  co  ś.  ustawicznie 
ahsentuje,  który  jest  ciągle  nieobecnym. 

XAbsenteizm,  u,  blm.  rozmyślna,  .systematyczna 
nieobecność  na  miejscu  a.  na  stanowisku,  w  celu 
uchylenia  ś.  od  obowiązków:  A.  obywateli,  czyli 
przemieszkiwanie  ludzi  możuiejszych  za  granic;j, 
i  w  miastach,  zdała  od  swych  majjj-tków.  Glog. 
A-  nie  znaczy  nie  innego,  jak  nieobecność;  jest 
to  każenie  języka  ze  swawoli.  Skarb.  Boha- 
terstwem jest  dotrwanie  na  stanowisku;  A.  do- 
browolny jest  tchórzostwem.     Święt. 

Absentować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  I.  być  nieobec- 
nym, wydalać  ś.,  spędzać  czas  gdzieindziej:  Absen- 
tował  ś.  po  całycli  tygodniach.  Krasz.  Uczeń 
absentujjjjcy  ś.  Żeby  ś.  na  jutro  nikt  A. 
nie  śmiał.  Krasz.  2.  X  od  czego  =  uciekać, 
oddalać  ś.,  stronić,  usuwać  ś.:  Pod  pozorem  eks- 
kursji  mogłem  ś.  absentować  od  codziennego 
sposobu  życia.     <Fr.  s'abscnter> 

Absentowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Ab- 
sentować ś.:  A.  ś.  w  towarzystwach  (  =  me  po- 
kazywanie ś.,  nie  bywanie). 

Absolucja,  i,  Im.  e  I.  rozgrzeszenie  spowiadają- 
cego ś.  2.  zdjęcie  klątwy  kościelnej.  3.  wszelkie 
uwolnienie,  odpuszczenie:  A.  obwinionego,  oskar- 
żonego.    <Łć.  absolutio> 

Absolut,  I.  u,  Im.  y  =  a)  byt  hezwzr/lędny,  zasa- 
da bezwzględna,  w  sobie  bez  względu  na  cośkoltuiek 
rozważana;  b)  byt  a,  zasada  bezwarunkowe,  przez 
nic  nieuwarunkowane,  [)r/,i'.6.  j)rzypadlość;  c)  coś  pe- 
wnego, doskonałego,  w  sobie  skończonego.  2.  a,  Ira. 
ci  —  a)  sainowladca,  jiumarclia  nieograniczony;  b) 
człowiek  rz(idzący  ś.  tylko  lołasną  wolą,  nie  cier- 
piący, aby  <iu  i.  sprzeciwiano.  <Łó.  absolutum 
-  zwolnione  > 

Absolutnie  przys.  oil  Absolutny:  Eządzić,  po- 
stępować A.  DowieAć  czegoś,  uzasadnić  coś 
A.  Człowiek  A.  głupi  {  =  zupełnie,  komplet  nie,  ze 
wszystkim).  A.  nic  (  —  nic  zgoła,  zupełnie  nic). 
A.  zrozumieć  nie  mogę,  do  czego  to  zmierza. 
Kz(M'zy  A.  niemożliwe.     Jeż.     {  =  stanowczo). 

Absolutność,  i,  blm.,  rz.  od  Absolutny,  Absolu- 
tyzm. 

Absolutny  I.  fil.  bezwzględny,  w  sobie  rozważa- 
ny; przeć,  względny.  2.  bezwarunkowy,  nieuwa- 
runkowany,  niezależny,  nieograniczony:  Władza  ab- 
solutna. Monarcha  A.-  samowłailny; — nie  podda- 
j((cy  ś.  wptywom,  samowolny,  arbitrtdny,  arogancki, 
krnąbrny:  Dzieciak  A.  3.  całkowity,  skończony, 
doskonały,  peuniy,  slaitowczy,  nie  ograniczony,  nie 
wzt/lędny,  nie  toarunkoioy:  Prawda  absolutna.  Do- 
bro absolutne.  Wyroki  krytyki  absolutnemi  nie 
są,.  .Jeż.  (  -  nieomylnemi); — zupełny,  dokładny,  ści- 
sły, koiuplelny. 

Absolutorjum  w  Ip.  nieod.,  w  Im.  ja,  ów  zaak- 
ceptowanie z  góry  czyich  czynności,  rachunków,  ja- 
ko dowód  zaufania:  Prezes  udzielił  mu  A.  z  za- 
rz!},du  kasy.  Zgromadzenie  uchwaliło  udzielić 
dyrektorowi  A.  Żart.:  Prawdopodobnie  za  ka- 
żdym razem  bierze  A.  od  ciotki.  <Łć.  absolu- 
torium > 

Absolutysta,  y.    Im.  ści    zwolennik    dlisolntyzmu 
(despotyzmu). 
XAb8olutystycznie  przys.  od  Absolutystyczny. 


ABSTTtAKCT.TNTF: 

KAbsoIutystyczny    przym.  od  Abso  lutysta.  Ab- 
solutyzm. 
Absolutyzm,  u,  blm.   I.  p.  Absolutność.    2.  sa- 

mowola,  arbitralność,  narzucanie  innym  swej  woli. 
3.  samowładztwo,  despotyzm,  władza  nieograniczona, 
autokracja.  <Now.  z  Łć.  absolutus  =  zwolnio- 
ny > 

Absolwować,  uje,  owal  I.  kogo -rozgrzeszyć. 
2.  !  ukończyć  (szkoły).     <Łć.  absolyere> 

Absolwowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Absolwo- 
wać. 

Absorbcja,  I,  blm.,  Absorpcja,  Absorbowanie 
chłonienic:  A.  fizyczna,  chemiczna,  gruntowa,  fi- 
zjologiczna. A.  u  roślin.  A.  płynów,  gazów, 
światła.  Współczynnik  absorbcji.  A.  kary, 
T^r aw.=pocMonienie,  czyli  wyłączenie  jednej  z  kar 
przy  zbiegu  przestępstw.     <Łć.  absorptio> 

Absorbcjometr,  u.  Im.  y,  Absorpcjometr  przy- 
rząd do  mierzenia  ilości  gazów  pochłanianych  przez 
ciecz.    <  Absorpcja -f- Gr.  mśtron;;  miara  > 

Absorbcyjny  I.  przym.  od  Absorbcja.  2.  chem. 
i  fiz.:  Widmo  ii\)SOvbc,y}nQ  =  przecięte  linjami  czar- 
nemi,  pochodzącemi  z  pocliłaniania  promieni  świa- 
tła w  substancjach,  przez  które  przebiegają.  Prążki 
absorbcyjne. 

Absorbować,  uje,  owal.     I.  chem.  wciągać,  wsy- 
sać, pochłaniać,  wchłaniać,  chłonąć.     Przen.:    wcie- 
lać w  siebie:    Mówi;j,   że  Ameryka  absorbuje  lu- 
dzi, że  wszystkicii,  czy  i)rędzej,  czy  później,  ró- 
wna   strychulcem    kosmopolityzmu.      2.     przen. 
zajmować   wyłącznie,   zaprzątać,  pocliłaniać,  wyczer- 
pywać: Wszystkie  raysli  i  czyny  jego  są.  absor- 
bowane na  rzecz  spraw  publicznych.  Wilcz.  Te 
plany    absorbowały    go  całego.    Bał.    A.  ś.  ni- 
szczeć,   niłcnąć,    ginąć  przez  absorbcję;    łiyć  trawio- 
nym, zużywać  ś.:  Nieraz  mocne  nawet  parcie  zze- 
wnątrz    absorbuje    ś.    bez    śladu    przez  środek. 
<Łó.  absorbere> 
Absorbowanie,  a,  blm.,  p.  Absorbcja. 
Absorbowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Ab- 
sorbować ś. 
Absorpcja,  i,  blm.,  p.  Absorbcja. 
Absorpcjometr,  u.  Im.  y  }>.  Absorbcjometr. 
Absorpcyjny  przym.  od  Absorpcja. 
XAbstencja,  i,  blm.    powstrzymanie  ś.  od  udzia- 
łu w  czym:  A.,  chciał  przez  ten  wyraz  wypowie- 
dzieć umyślną  nieobecność  delegatów  sejmowych 
w    parlamencie.     <Now.  z  Łć.    abstineo  =  po- 
wstrzymuję > 

Abstrahować,  uje,  owal  i.  Xco  od  czego  =;)o- 
mijać  coś  w  rozumowaniu,  nie  uwzględniać  cze</oś 
świadomie,  ignorować  coś,  odkładać  na  bok:  Abstra- 
hując wszelkie  sztuczne  podziały  na  epoki,  za- 
stanowimy się  nad  całością  taktów.  2.  fil.  od- 
osobniać  w  myśli  cechy  powiązane  z  sobą  lo  rzeczy- 
wistości, uszczuplać  treść  pojęcia  i  przez  to  rozsze- 
rzać jego  zakres,  tworzyć  pojęcia  oderwane:  A.  re- 
guły ze  studjów.  A.  cechy,  przymioty.  A.  wy- 
niki nauk.  <Now.  z  Łć.  abstraho  =  odciągam, 
odrywam,  oddalam  > 

Abstrahowanie,  a,  blm.,  Abstrakcja  czynność 
cz.  Abstrahować. 

Abstrakcja,  i  I.  Ira.  e  pojęcie  dalekie  od  rzeczywi- 
stości, nie  mające  związku  z  rzeczywistością:  To  A. 
Rodzina  istniała  dla  niego  tylko  w  abstrakcji. 
Strzeżmy  ś.  nauki  jako  abstrakcji,  uczmy  ś. 
wplatać  ją  w  życie.  2.  [A.]  blra.  dystrakcja, 
roztargnienie.  3.  fil.  (w  logice)  =  a)  blm.,  czyn- 
ność cz.  Abstrahować,  abstrahowanie,  b)  akt  ab- 
strahowania,   c)  Ira.  e  bł.,  p.  Abstrakt. 

Abstrakcyjnie  przys.  od  Abstrakcyjny:  Brać, 
rozważać  coś  A.    Niektórzy    każ%    tak    A.,   że 


ABSTRAKCYJNOŚĆ 

Biełatwoby  ś.  domyślić,  w  jakich  wiekach  lub 
wśród  jakich  Indów  żyli. 

Abstrakcyjność,  i,  bliu.,  rz.  od  Abstrakcyjny: 
Zasady  w  gruncie  rzeczy  prawdziwe,  z  powodu 
swej  abstrakcyjaośei  okazały  ś.  nieraz  szkodli- 
wemi. 

Abstrakcyjny  I.  przyra.  od  Abstrakcja:  Pojęcie 
abstrakcyjne.  Prawda  abstrakcyjna.  Upadłej 
moralności  niepodobna  jak,^ś  abstrakcyjn.-j,  ety- 
ką zastJipić-  Nauki  abstrakcyjne  -  oderwane, 
czyste  (jak  filozofja,  matematyka),  nie  stosowa- 
ne, nie  doświadczalne.     2.  mat.  p.  Oderwany, 

Abstrakt  I.  [A.,  a,  Ira.  y]  dystrakt,  roztargnio- 
ny. 2.  u,  Im.y  apt.  toyciąg  z  ziót  w  postaci  prosz- 
ku, z  dodatkiem  cukru  mlecznego.  3.  u,  Im.  y  p. 
Oderwanie.  4.  u.  Im.  y  org.  cienka  listewka  drew- 
niana, lączfica  klawisz  z  walcem  a.  walec  z  klap- 
ką w  wiairownicy. 

[Abstryfikować  się,  uje  6,,  owal  ś.J  p.  Apszty- 
fikować  ś. 

[Absłryfikowanie  się,  a  ś.,  blm.j  czynność  cz. 
Abstryfikować  ś. 

Abstynencja,  I,  blm.  powściągliwość,  wstrzemię- 
iliwość:  Długą,  abstynencji}.,  umartwiony,  już  ś. 
brał  do  anyżówki.  Krasz.  Żywioł  niemiecki  do 
abstynencji  w  sejmie  czeskim  zmuszony.  <Łe. 
abstinentia> 

xAbstynent,  a,  Im.  ci  człowiek  wstrzemięźliwy, 
powściągliwy. 

Absurd,  u,  Im.  y,  Absurdum  niedorzeczność,  non- 
sens, głupstwo,  duby  smalone,  brednie,  niestworzone 
rzeczy:  Sprowadzić  co  do  a,hsurd\i  =  okazać  fuł- 
szywość  twierdzenia  przez  wysnucie  z  niego  niedo- 
rzecznych wniosków.  <Łć.  absurdum  =  niedorze- 
czne; coś  niedorzecznego > 

Fałszywe  kierunki  doprowadzają,  do  A.  Krasz. 
Kuszył  ramionami...  absurda!  ot  baśnie  sobie 
potworzyli.     Krasz. 

Absurdyczny  przym.  od  Absurd:  Twierdzenie 
absurdyczne. 

Absyda,  y,  Im.  y  p.  Apsyda.  <Gr.  (h)apsis  = 
wiązanie,  łuk,  sklepienie  > 

Absynt,  u,  Ira.  y  piołunówka,  wódka  piołunkowa 
rancuska.     <Gr.  apsinthion,  Łe.  absinthium> 

Absyntol,  u.  Im.  e  apt.  część  składowa  lotnego 
olejku  piołunowego. 

Absyntowy  przym.  od  Absynt:  Likier  A.,  czyli 
tak  zwany  poprostu  absynt. 

Absyntyna,  y  blm.,  p.  Piolunin. 

xAb8zach,  u,  Im.  y,  Szach  zaszachowanie:  Dać 
A.  Przen.:  Stawić  komu  K.  =  stawić  opór,  czoło; 
stawić  mu  i.     <Nra.  Abschach> 

[Abszaur,  a,  Im.  y,  Habszaur]  urzędnik  celny 
akcyźnik.     <Nm.  gw.  Abschauer> 

fAbszejt,  u,  Im,  y  p.  Abszyt.    Pot. 

xAb8zleg,  u,  Im.  i  p.  Obszlega. 

xAbszlus,  u,  Im.  y  hand.  zamknięcie,  zawarcie 
zakończenie:  A.  ksiąg,  bieżącego  rachunku.  <Nni, 
Abschlu8S> 

xAbszlusować,  uje,  owal  hand.  zamykać,  za- 
kończać: A.  rachunek  bieżący,  księgę 

xAbszlU8owanie,  a,  blm.,  czynność  e  .  Abszlu- 
sować. 

Abszmak,  u,  blm.  I.  zepsuty  smak  napoju:  To 
wino  ma  A.  2.  Xniesmak,  niechęć,  wstręt,  odra- 
za: A.  do  stanu  małżeńskiego.  <Nm.  Ab- 
6chmack> 

Absznit,  u,  Im.  y  hand.  weksel  dopełniający;  ka- 
idy    z  weksli,    na    które    łącznie    dług  zaciągnięto. 
<Nm.  Abschnitt> 


ABYCIIĄ 

Absznycel,  cla,  Im.  cle  piern.  okrawek  od  pier- 
nika, odcięty  w  czasie  jego  rohienia.  <Nm.  Ab- 
schnitzc'l> 

Abszpicować,  uje,  owal  powr.  czesać  konopie  na 
hokhehdu  z  grubsza,  po  końcach.  <Nm.  absi>i- 
tzen  > 

Abszpicowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Abszpi- 
cować. 

Abszrot,  u,  Im.  y  p.  Przecinak.  <Nm.  Ab- 
6chrot> 

Absztykowany  powr.:  Lina  absztykowana,  p. 
Lina.     <Za]).  Nm.  absteeken> 

Abszyd,  u,  Im.  y  p.  Abszyt:  Byłabym  Romul- 
kowi  A.  dała.     Orzesz.     <Nm.  Abscliied> 

xAb8zyt,  u,  blm.,  Abszyd,  fAbszejt  I.  odpra- 
wa, uwolnienie,  dymisja  szczeg.  z  loojska:  Dać  żoł- 
nierzowi A.  A.  wziąwszy,  do  Paryża  odjechał. 
Przen.:  Dać  A.  =  dać  odkosza,  odprawę;  odprawić 
z  niczym,  z  kwitkiem:  Starał  ś.  o  pannę,  ale  do- 
stał A.     2.  [A.l  wyrok  sądowy. 

xAbszytowac,  uje,  owal  duć  abszyt,  uwolnić, 
oddalić  ze  służby,  odpraicić,  usunąć,  relegować:  A. 
żołnierzy.  Gors.  X  A.  Ś.  uwolnię  i.,  usunąć  ś.  ze 
służby. 

xAbszytowanle,  a,  blm.,  czynność  ez.  Abszy- 
tować. 

xAb8zytowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Abszytować  ś. 

XAb8zytowany  dymisjonowany,  odprawiony  ze 
służby. 

xAb8zytowy  przym.  od  Abszyt:  List  A. 

[Abtryt,  u,  Im.  y]  ustęp,  wychodek.  <Nm.  Ab- 
tritt> 

XAbtulec,  Ica,  Im.  Ice  gór.  wiązanie  z  drzewa 
krokwiowego  w  opraioie  szybu,  cembrowina.  <Nm. 
Hauptholz> 

•••"'•  ■  (  i ,        .1   ^  -.         s^       r   •    -^ 

koźlina  wędzona.  <Orra.  aptieht  =  mięso  so- 
lone i  suszone > 

xAbulja,  I,  blm.,  fil.  p.  Bezwola.  <Now.  zGr. 
aboulia  =  niezaradność,  bezradność > 

xAbundancja,  i,  blm.  obfitość.  <Łó.  abun- 
dantia> 

xAbuś,  a,  Im,  e  p.  Labuś.     <Fr.  abbć> 

Aby  sp.  i.  ażeby,  żeby,  iżby,  by:  Aby  pozyskać 
przyjaźń,  trzeba...  Abyś  o  tym  wiedział!  -I-A.= 
abyś:  Pomni,  aby  święcił.  -J-Abych^a^m:  Pro- 
sił mię,  abych  to  zeznał.  -j-Abychmy,  fAby- 
ehom  =  abyśmy:  Pójdziemy,  abyehora  uczynili. 
•{•Abychowa,  aby ehwa  =  ai^śmy  dwaj,  dwie,  dwoje: 
Chcesz,  abychowa  odpoezynęła.  f  Abychą  = 
aby  oni,  one:  Abychą  ś.  nie  radowali  nade  mną. 
2.  choć,  chociaż,  choćby,  byle,  byleby,  przynajmjiiej: 
Daj  mu  aby  z  czego  żyć.  Aby  ten  raz  nie 
kłam.  Jestem  w  obawie,  czy  aby  wszystko 
przygotowane.  Miej  jeszcze  cierpliwość  aby  do 
roku.  3.  skoro,  gdy,  jak:  Aby  tylko  ś.  odwrócić, 
już  nie  uważa.  4.  oby,  bodajby:  Aby  ś.  też  Bóg 
uad  nim  ulitował!  Abyś  ty  mi  wygodziła,  że- 
bym ja  mógł  zdrowo  wstać.  Pśń.  Aby  było, 
bo  ś.  spóźni!  Kon.  5.  Aby  aby -aby  tylko,  byle 
tylko,  tylko  tylko:  Idzie  to  tak  powoli,  jakby  aby 
aby  zadość  uczynić  rozporządzeniom.  6.  [A.]  = 
a)  chybaby:  Aby  ja  był  błazen  do  tej  wody  ska- 
kać. Pśń.;  b)  tylko,  jedynie:  Tam  była  aby  sta- 
ra baba.  Tylko  aby  pies  i  kura  widzą  śmierć. 
Nikogo  nie  było,  aby  jedna  zbójczyna.*^  Jabyra 
ci  powiedział,  aby  ś.  nie  lękaj;  c)  Aby  jak  = 
byle  jak,  byle  zbyć.     <  A-j-By  > 

fAbych  p.  Aby:  Chcesz,  A.  ci  kości  połomił? 
Sienk.     <A-ł-By> 

i  Abychą  p.  Aby.     <A-ł-By> 


ABYCHMY 

•Abychmy  p.  Aby.     <A+By> 

•Abychom  p.  Aby.     <A-ł-By> 

■Abychowa,  fAbychwa  p.  Aby.     <A+By> 

XAbyS,  u,  1)1111.,  Abis  miejsce  bezdenne,  bezdno, 
przepaść,  otchłań,  czeluść.  <  Gr.  śbyssos  =  bez- 
denny, a  jako  rz.  =  bezdnie,  otchłań  > 

Abzac,  u,  Im.  e  I.  druk.,  miejsce  na  keglu,  poza 
oczkiem,  gdzie  ś.  mieszczą  akcenta  i  ogonki  litery. 
2.  myd.  nadszłukowanie  naprędce  formy  do  odle- 
wu.    <Nra.  Absatz> 

xAbza8,  u,  Im.  y  p.  Obcas.     <Nm.  Absatz> 

XAbzasowy  przym.  od  Abzas,  obcasowy. 

xAbzaśnik,  a,  Im.  cy  ten,  co  robi  obcasy. 

Acan,  a,  Im.  owie  p.  Waćpan.  <WaBz-|- 
Mił-f-Pan> 

Acani,  i,  Im.  e  p.  Waćpani. 

Acanka,  I,  Im.  i  p.  Waćpanna. 

Acanna,  y,  Im.  y  p.  Waćpanna. 

Acaństwo,  a,  blm.  p.  Waćpaństwo. 

Acefal,  a,  Im.  owie  p.  Autocefal.  <Qr.  akó- 
falos  =  bezgłowy  > 

Acetal,  u,  Im.  e  chem.  ekstrakt,  powstający  przy 
częściowym  utlenianiu  alkoholu  pierwszorzędowego. 
<Now.  z  Łe.  acetum  =  kwas,  ocet> 

Acetamid,  u.  Im.  y  chem.  amid  kwasu  octoivego. 

Acetanilid,  u,  blm.  p.  Antyfebryna.  <Now., 
p.  Acetal-+-Anilina> 

Acetfenetydyna,  y,  blm.  apt.  i  chem.  p.  Fena- 
cetyna.    <Now.,  p.  Acetal-f-Fenacetyna> 

Acetometr,  u.  Im.  y  p.  Octomierz.  <Now. 
z  Łć.  acetum  =  ocet -+- Gr.  mótron  =  miara  > 

Aceton,  u,  Im.  y  i  Keton,  chem.  związek  orga- 
niczny dwu  rodników  węglowodornych,  złączonych 
za  pomocą  grupy  CO:  A.  dwumetylowy. 

Acetyl,  u,  Im.  e  chem.  rodnik,  złożony  z  węgla, 
wodoru  i  tlenu,  występujący  w  związkach,  pochodzą- 
cych od  kw.  octowego. 

Acetylen,  u.  Im.  y  chem.  węglowodór,  złożony 
z  dwu  atomów  węgla  i  dwu  atomów  wodoru. 

Acetylenowy  przyra.  od  Acetylen. 

1.  Achl,  Ah!  w.  I.  podziwienia  =  o/  oho]  fit  Jiu- 
fiu!  no!  no-no!:  A.!  co  ja  widzę!  2.  przestra- 
chu =  och!  aj!:  A.!  co  zrobiłeś!  3.  radości  =  ha! 
a!  o!:  A.l  jak  ś.  masz!  A.!  co  za  miłe  spotka- 
nie! 4.  smutku  =  o!  och!:  A.!  jak  to  bolesne! 
A.l  jak  całe  życie  jest  obrazem  nędzy!  5.  ży- 
czenia -  o!:  A.!  gdyby  co  prędzej  wrócił!  6.  ^ 
komu,  czemu  -  biada!  niestety!:  f  A.  clę  mnie 
nędznej,  toć  ranie  zwiódł! 

2.  Ach  w  Ip.  nieod.,  Ini.  y,  ów  rz.  westchnie- 
nie, okrzyk,  wybuch  uczuć,  wykrzyknik:  Pełne 
achów  poezje.  Krasz.  Deklamacje  bez  znacze- 
nia, oklepanki,  ogólniki,  achy... 

f  Achandja,  i,  blm.  p.  Archandrja. 

fAchańcza,  y,  Im.y  motloch.  <  Węg.  akancsa> 

fAchat,  u,  Im.  y  p.  Agat.  Zdr.  Achatek. 
f  Achatek,  tka.  Im.  tkl  p.  Achat. 

XAchates,  a,  Im.  y  I.  przyjaciel,  stronnik,  zwo- 
lennik, poplecznik,  adherent:  Popleczniki,  rębacze, 
achatesy  wyprawne  na  wysokie  nogi.  Pol. 
Stronnictwo,  złożone  z  magnatów  i  ich  achate- 
sów.  Kaczk.  2.  f  p.  Agat.  <0d  im.  Achatesa, 
przyjaciela  Eneasza,  w  Eneidzie  Wergilego  > 

Achilelna,  y,  blm.,  apt.  gorzka  substancja, 
otrzymywana  z  rośliny:  krwawnik  pospolity.  <0d 
Now.  nazwy  rośliny  achillea> 

[Achnąć,  nie,  ąl]  zł.  uderzyć  pięścią.      <ACH> 

Achroit,  u,  lin.  y  min.  p.  Turmalin.  <Now. 
z  Gr.  achroos  =  bezbarwny  > 

Achromatopsja,  i,  blm.  niezdolność  rozeznawania 
btirw,  nieczuiośc  na  barwy,  daltouizm.     <Now. 


A    Ć 

z  Gr.    a  =  bez,  nie -f- chroma -barwa -|- OPT-  = 
WID-> 

Achromatyczny  fiz.  bezbarwny,  a  raczej  nie  da- 
jący rozszczepienia  barwnego:  Pryzmaty,  soczewki 
achromatyczne.  <Gr.  achrśmatos  =  bezbarw- 
ny > 

Achromatyzm,  u,  blm.,  fiz.  bezbarwność,  usuwa- 
nie objawów  barwnych,  połączonych  z  załamaniem 
światła  w  pryzmatach  i  soczewkach. 

fAcht,  u,  im.  y]  p.  Akt. 

Achtel  [Jachtel,  Aftel]  a,  Im.  ele  a.  tle.  !.= 
a)  xósma  część  miary,  wagi,  ósemka;  ósma  część 
okseftu,  beczki,  antałek:  A.  piwa.  b)  druc,  zn-ój 
drutu  wagi  15  funtów,  t.  j.  ósmej  części  centnara 
druciarskiego.  2.  [A.]  statek  dębowy  na  masło, 
u  dołu  szerszy,  z  dwoma  uszami.  3.  [A.]  c.e})er, 
szafel.  4.  [A.]  siąg,  sążeń  (drzewa).  5.  -fuihiał 
w  'Jt  kopalni  olkuskiej.  Zdr.  Achtelek,  [AktellkJ, 
xAchtylik.     <Nm.  Achtel  =  ósma  część> 

Achtelek,  Ika,  Im.  Iki  p.  Achtel. 

xAchtylik,  a,  Im.  i  p.  Achtel. 

Achy!  myśl.  w.,  naśladujący  odgłos  rogu  my- 
śliwskiego: Forszpan  z  forysiem  trą,bi^:  A.l  A.l 

[Aci  wracaj!]  p   Aćl     <A+Ci> 

Acimut,  u.  Im.  y  p.  Azymut. 

Acindziej,  a,  Im.  e  p.  Waćpan:  Cóż  A.  pora- 
biasz? Krasz.  <  Wasz -f- Mił-f- Pan  +  Dóbr -{- 
Dzie> 

[Aclul]  dziee.  I.  djal  (=  dziękuję).    2.  p.  Clu. 

[Aco]  niech:  Otwierajcie  wrota,  aco  konik  nie 
otrze  złota.  Pśń.  Pościel  łóżko,  aco  ja  się  po- 
łożę. Pśń.     <A-|-Co> 

Acydymetr,  u,  Im.  y  przyrząd  do  mierzenia  kwa- 
sów w  zacierach,  kwasomierz  <Now.  z  Łe.  aci- 
dum=  kwaśne  -|- Gr.  mśtron  =  miara > 

Acydymetrja,  I,  blm.,  Kwasomierstwo  chem. 
część  analizy  chemicznej,  podająca  sposoby  ilościo- 
wego oznaczania  kwasów. 

Acz,  Aczkolwiek,  fAczkoli  sp.  I.  a.  f Aczkole, 
fAcz  kakole,  fAczkolwle,  fAczy  choć,  chociaż, 
lubo,  jakkolwiek:  A.  ich  było  stu,  nie  śmieli  na 
nas  uderzyć.  2.  -j-A.  nic  =  a)  przynajmniej,  cho- 
ciaż: Mocz  to  w  wodzie  A.  nic  przez  dzień,  b) 
choć  cokolwiek,  byle  trochę,  byleby  coś:  Odkryli 
twarz  Zuzanny,  aby  A.  nic,  ale  wżdy  tak  na- 
sycili ś.  piękności  jej.  3.  fAcz  =  czy,  czyż:  Acz- 
li  nie  mara  być  wolen?  Wszystko  jedno,  A. 
ten,  A.  ów.  4.  -f  a.  -ł-Aczli -jtóe/«:  A.  jeśm  uczy- 
nił to,  ach  jest  lichota  w  raoju  ręku.  5.  [A.] 
-a  co:  A  tol  (  =  a  co  to?).  <A-|-Co  -f- Koli  a. 
Kolwiek> 

fAczci  sp.  czyliż.     <  A-j-Co-f-Ci  > 

f  Acze  sp.  gdyż,  ponieważ,  bo,  bowiem,  albowiem: 
Tedy  strona  ucis^żona  odzowie  się  ku  wyższemu 
stoiku,  A.  jest  obyczaj  w  ss^dach  polskich,  iże 
sędzia...     <A-|-Co> 

f  Aczkole  p.  Acz. 

•j-Aczkoli  p.  Acz. 

fAczkolwie  p.  Acz. 

Aczkolwiek  sp.  I.  p.  Acz.  2.  xcho6  cokolwiek, 
jako  tuko,  przynajmniej  coś:  Umiej  jeszcze  korzy- 
stać A.  z  tej  straty. 

f  Aczli  I.  p.  Acz.  2.  jeżeli  zaś,  i  jeżeli.  <  A-f- 
Co-HLi  > 

fAczy  I.  p.  Acz.  2.  czy  czasem  nie...  <  A-|-Czy  > 

I.  [Ac]  I.  niech:  Pożeń  niewiasteczkę,  ać  doi 
krowy.  Pśń.  2.  acz,  choć:  Aćbym  posłał  dziew- 
kę, to  wiem,  że  mi  ją,  odżPn<ą.  Psń.  3.  n  toć, 
a  oto,  aż  tu:  A(''  przysyła  pani  młoda  ruciany 
wieniec.  Pśń.  <Czes.  at'  w  I,  A-f-Ci  w  2 
i  3> 


6 


AĆ   AĆ 


ADJUKANT 


2.  [Aćl  ać!  a.  Aci  wracaj!]  wołanie  na  woły 
przy  oraniu,  gdj  mają  iść  na  prawo:  Orze,  po- 
Krzykujsjc:  se!  ać!  Sinol.     <A+Ci> 

1.  Adadżjo  a.  Adagio,  Xa,  Ini.  xa  muz.  \.ruch 
(tempu)  wolny,  lento.  2.  część  większego  utworu  a. 
oddzielna  kompozycja  muz.,  mająca  na  czele  ten 
ruch  wskazany:  Po  alegro  zagrano  A.,  a  potym 
finał.  Sły.^^załein  śliczne  A.  Bacha.  <Wł.  ada- 
gio^powolny> 

2.  Adadżjo,  Adagio  przys.  muz.  wolnj,  lento: 
Trzeba  to  grać  nit;  andante,  ale  A. 

Adagio  [).  I,  2  Adadżjo. 

Adam,  a,  lin.  owie:  Złożyć  starego  Adama  = 
porzucić  ilawny  tryb  życia,  stare  grzechy.  "Wypro- 
wadzać co  od  Adama  i  Ewy  -  od  stworzenia 
świata.  Na  św.  A.  =  nigdy.  Żart.:  Zakon  św. 
Adama,  =  malżeń.tiwo.  W  stroju  Adama  a.  ada- 
mowym =na9o. 

fAdamant,  u.  Im.  y,  f  Adamantyn  rodź.  kamie- 
nia lirordeijo;  djament.    <  Gr.  adaiuas  =  djament  > 

fAdamantowy  djamentowy.  Kamień  A.  <Z  Gr. 
adamas  =  stal;  brylant,  przez  Łć.  adamanteus  = 
stalowy  > 

fAdamantyn,  u,  Im.  y  p.  Adamant:  Wyrył  za- 
ostrzonym adamantynem. 

Adamaszek,  sziiu.  Im.  szki  I.  gruba,  wzorzysta 
tkamna  jedwabna.  2.  [A.]  bot.  athanasia  annua. 
<0d  Damaskós,  zgreczonej  nazwy  miasta,  j)o 
Arab.  Dimaszk;  przymiotnik  Arab.  ad-dimi- 
6zki> 

Adamaszka,  i,  Im.  i  ogr.  p.  Damascena. 

Adamaszkowy  I.  a.  fDamaszkowy,  fDamasz- 
kowny  pr/.ym.  od  Adamaszek:  Obrus  A.  2.  [Ada- 
maszkowe ziele]  p.  Ziele. 

[Adamasznyj  w  adamaszek  ubrany:  Chodzili  ja- 
daniaśni  słudzy.  Pśń. 

Adamowy  I.  przym.  od  Adam;  przen. :  Dzieci 
adamowe  =  iucZz/e.  Jabłko  adamowe,  p.  Jabłko. 
Strój  A.  a.  Adama  =  nagość,  golizna.  Drzewo 
Adamowe  =  rodź.  czarnego,  kopalnego,  twardego 
drzewa,  zastępującego  heban.  Żart.:  Korzeń  A.= 
penis.    2.  bot.  Szpilka  Adamowa,  p.  Krępla. 

[Adamówka,  I,  blra.  a.  Celina]  ziemia  pod  próch- 
nicą, glina.  Por.  Galina.  <0d  imienia  Adama 
którego  ciało  z  gliny  powstało >  , 

Adansonja,  I,  Im.  e  bot.  p.  Baobab.  <0d  na- 
zwiska botanika  Fr.  Adanson  f  1806 > 

Adaptacja,  I,  Im.  e  I.  przyswojenie, przywłaszcze- 
nie: Adaptacje  i  pośrednie  przez  przeróbki  przy- 
właszczenie cudzych  utworów.  Spaś.  2.  blm., 
prow.  przerobienie,  użycie  na  co:  A.  folwarku  na 
Koszary.  3.  fil.  przystosowanie,  doj)asowanie:  A. 
uwagi  do  czuć.  <Ńow.  z  Łó.  adapto  =  przy- 
stosowywam,  dopasowywam> 

Adaptować,  uje,  owal  I.  do  czego  =  przystoso- 
wać, dopasować,  zastosować:  Przyprawiać  i  A.  co 
do  smaku  czyjego.  2.  prow.  przerobić,  użyć 
na  co:  Rząd  adaptował  dworzec  na  urzij,d  gór- 
niczy. A.  ś.  do  czego  =  stosować  ś.,  odnosić  ś., 
ściągać  ś.:  Do  kogóżby  ś.  to  A.  mogło?  Krasz. 

xAdcytacja,  I,  Im.  e  cytacja,  przypozew,  zawe- 
zwanie do  sądu.  <  Now.  z  Łć.  ad-  =  przy-  -|-ci- 
to  =  przywoływam> 

xAdcytować,  uje,  owal  \iogo=przypozwać,  za- 
pozwać. 

xAdcyłowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Adcyto- 
wać. 

xAddycja,  I,  Im.  e  I.  mat.  p.  Dodawanie.  2. 
chein.  sjidsób  łączenia  i  bez  wydzielania  czegokol- 
wiek (^jak  np.  lą,czenie  ś.  chlorowodoru  z  arao- 
njakiem).     <Łć.  additio> 


xAddykacja,  i,  blm.  oddanie  ś.,  wylanie:  Z  ad- 
dykacji  gorjj.cej  oświadczyłem  serdeczn.*}.  życzli- 
wość. <Now.  z  Łć.  adiiictus  =  oddany,  przy- 
chylny > 

fAddykcja,  i,  blm.  przysądzenie.  <Lć.  addic- 
tio> 

xAddytament,  u.  Im.  y  dodatek,  przydatek. 
<Łe.  additamentum> 

xAdefagja,  i,  hhn,  obżarstwo,  żarłoczność.  <Gr. 
adefagia  > 

I  Adekwatny  fil.  lep.  wyrównany,  dostateczny, 
zgodny:  Pojęcie  adekwatne.  Sąd  A.  <Łć.  adae- 
quatus  =  zrównany,  zrównoważony  > 

Adempcja,  i,  Im.  e  odjęcie,  odwołanie  zapisu  a. 
donacji.     <Łć.  ademptio  a.  ademtio> 

Adept,  a,  Im.  cl  I.  fil.  zwolennik  pewnej  doktry- 
ny, szkoły  filozoficznej;  totajemniczony  w  pewną  dok- 
trynę filozoficzną.  2.  alchemik,  filozof  przyrody, 
złototwórca,  posiadający  tajemnicę  robienia  złota; 
wynalazca  środka  uniwersalnego  na  wszelkie  choro- 
by. 3.  człowiek  wtajemniczony  w  jakąś  sztukę,  spe- 
cjalność, uczący  ś.,  oddający  ś.  jej,  nie  profan,  pra- 
ktykant, kapłan  =  specjalista,  fachowiec:  Młody  A. 
sztuki.  A.  nauki.  Każda  reforma  znajdowała 
w  nim  żarliwego  adepta.  Krasz.  Narada  ogra- 
niczyła ś.  do  małego  kółka  adeptów.  Krasz. 
4.  teatr,  kształcący  ś.  na  aktora,  aktor  początku- 
jący, nowicjusz.  <Łć.  adeptus  =  który  osiągnął, 
zdobył  > 

Adeptka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Adept. 

Aderka,  i,  Im.  i  p.  Adra. 

jAdest,  u,  Im.  y]  p.  Atest.     <p.  Atestat> 

xAdherencja,  i,  blm.  do  kogo,  do  czego  = 
zwolennictwo,  przychylność,  trzymanie  ś.  kogoś,  cze- 
goś, należenie  do  czego.  <  Ten  i  pięć  następnych 
wyrazów  Now.  z  Łó.  adhaereo  =  przylegam,  na- 
leżę > 

Adherent,  a,  Im.  ci  stronnik,  loyznawca,  zwolen- 
nik, jwzyjaciel,  poplecznik. 

Adherentka,  i,  łm.  i  forma  ż.  od  Adherent. 

Adhezja,  i,  Ira.  e  I.  przystąpienie,  przyłączenie 
i.  do  czego.  2.  a.  X  Przyczepność  chem.,  fiz.  przy- 
leganie cząsteczek  danego  ciała  do  powierzchni  in- 
nego; lek.  zlepianie  ś.,  przyczepienie,  zlepienie, przy- 
lepienie. 

Adhezyjny:  Proces  A.  \\rsuw .=  postępowanie  przed 
sądami  karnemi  z  udziałem  powoda  cywilnego,  t.  j. 
poszkodowanego. 

Adjabatyczna  krzywa  rz.,  fiz.  linja  krzywa, 
wskazująca  zależność  jnężności  gazu  od  objętości 
przy  zmianie  adjabatycznej.  <Now.  z  Gr.  a -nie 
-f-diabatikós  -  przechodni  > 

Adjabatyczny  fiz.:  Adjabatyczna  zmiana  ob- 
jętości gazu  =  taka,  przy  której  gaz  ani  traci,  ani 
otrzymuje  ciepła  od  swego  otoczenia. 

Adjatermiczny  fiz.  p.  Atermiczny.  <Now. 
z  Gr.  a  =  nie  -|-  diathermaino  -  ogrzewam  > 

Adje,  gm.  Adju  =  zostań  z  Bogiem,  bądź  zdrów, 
żegnaj.  <Fr.  adieu  (a  Dieu  =  do  Boga,  z  Bo- 
giem) =  żegnaj  > 

Adju  gm.  p.  Adje:  A.  Tatunio.  Fred.  A.  A., 
panie  Janie.  Kórz.  Przen.  rub.:  A.  Fruziu!  =  bądź 
zdrów— już  przepadło,  już  klamka  zapadła,  już  po 
wszystkim,  już  po  niewczasie.  Jak  z  wąchają,  co  ś. 
święci,  to  A.  Fruziu! 

Adjudykacja,  I,  Im.  e  praw.  przysądzenie  nieru- 
chomości na  publicznej  licytacji  sądowej  najwięcej 
dającemu.     <ŁÓ.  adjudicatio> 

Adjudykacyjny  przym.  od  Adjudykacja:  Wy- 
rok A. 

Adjudykata,  ów,  blp.,  p.  Przysądy. 

[Adjukant,  a.  Im.  y]  p.  Adjunkt 


ADJUNKT 

Adjunkt,  a,  Im.  ci.  [Adjukant,  Jadyjonł,  Jady- 
jan,  Adyjonk,  Adukant,  Adyjon,  Adyjont,  Hody- 
jent].  poiiiociuk  przy  urzędniku:  A.  policyjny. 
A.  profesor  (=profesor  trzeciego  rzędu).  A.  wy- 
kłada ten  przetlmiot.  A.  przy  katedrze  uniwer- 
syteckiej. A.  są,dowy.  <Now.  z  Łć.  adjunctus  = 
przył<*j;Czony,  przydany  > 

Adjunktowa,  ej,  Im.  e  żona  adjunkta. 

Adjuracja,  i,  Im.  e  zaklinanie  celem  skionienia 
ko(/oś  do  czynienia  tego,  czego  żądamy.  <Łć.  adju- 
ratio> 

fAdjustunek,  nku,  Im.  nki  strój,  ubiór.  Łoi. 
<Now.  złacińszczenie  Fr.  ajustoment  (z  Łć.  ad  = 
ku  -|-justum  =  słuszne,  sprawiedliwe)  > 

Adjutancik,  a,  Ira.  i  p.  Adjutant. 

Adjutancki  przyra.  od  Adjutant:    Urząd  A. 

Adjutant,  a,  Im.  ci  pomocnik  w  służbie  wojsko- 
v)ej,  ojicer  pod  ręką  starszego  do  komunikowania  je- 
go rozkazów.  A.  bataljonu  a.  bataljdnowy,  puł- 
ku a.  pułkowy,  dywizji  a.  dywizyjny;  osobisty. 
A.  gienerała,  naczelnego  wodza.  A.  biurowy. 
Przen.:  człowiek  nadskakujący,  asystent,  towarzysz, 
galant,  gach:  A.  nie  tyle  pana  Erazma,  ile  pa- 
ni Erazraowej.  Dzierż.  Przen.:  Odprawiwszy  tych 
niepotrzebnych  adjutantów  (lokai),  dalej  ciągnę- 
liśmy nasze  opowiadania.  Krasz.  Zdr.  Adjutan- 
cik. <Now.  zŁó.  adjutor  =  pomocnik,  przez  Hp. 
ayudante  i  Fr.  adjudant> 

Adjntantowa,  ej.  Im.  e  żona  adjutanta. 

Adjutantować,  uje,  owal  hyó  adjutantem,  pełnić 
służbę,  obowiązki  adjutanta:  Adjutantując  przy 
głównym  sztabie,  znany  i  ceniony  był  powszech- 
nie. Kaczk.  Żart :  asystować,  nadskakiwać,  zale- 
cać ś.,  dotrzymywać  placu,  towarzyszyć:  Został  puł- 
kownikiem z  łaski  kochanek  jeneralskich,  któ- 
rym walecznie  adjutantował.  Dzierż.  Będziesz 
mi  adjutantował,  pójdziemy  po  obiedzie.    Krasz. 

Adjutantowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Adjutan- 
tować. 

Adjutantowstwo,  a  blm.,  Adjutantura  godnoić, 
obowiązki  adjutanta:  Nie  chciałem  wrócić  do  puł- 
ku, gdzie  mnie  czekało  A.  Fredro  A. 

Adjutantura,  y,  blm.  p.  Adjutantowstwo:  Uwol- 
nił ś.  od  adjutantury  u  gienerała.  Kaczk. 

Adjutor,  a.  Im.  owie  pomocnik,  doradca:  Bro- 
nił swojej  kieszeni  i  z  nieufnością,  spoglądał  na 
nowych  adjutorów.  Krasz.     <Łć.  adjutor > 

Adjutum  nieod.  zapomoga,  zasiłek,  djety,  płaca, 
wyznaczona  początkującym  urzędnikom  w  Galicji, 
przyjętym  warunkowo:  Zamałe  do  życia,  a  za- 
wielkie  do  głodowej  śmierci  A.  <Now.  z  Łć. 
adjutus  m.  =  zapomoga  > 

[Adjuwant,  a,  im.  cij  pomocnik  bakalarza.  <Now. 
z  Łć.  adjuvans  =  pomagający  > 

Adlatus,  a.  Im.  owie.  i.  urzędnik  dodany  komu 
do  pomocy  w  urzędzie:  Zalecił  biskup  swemu  adla- 
tusowi.  2.  w  Austrji  =  (7(cnera?  dodany  do  ciągłej 
obecności  przy  głównodowodzącym  a.  namiestniku 
prowincji.  3.  tytuł  biegłego  dyplomaty,  znajdujące- 
go i.  przy  boku  ambasadora.  <Now.  z  Łć.  ad  = 
do,  ku  -f-  latus=  bok  > 

Admanuacja,  i,  blm.  doręczenie. 

Admanuować,  uję,  owal  praw.  doręczać,  wręczać 
komu  co.     <  Now.  z  łjć,  ad  -  do  -f-  manus  =  ręka  > 

Administracja,  i,  blm.  I.  zarząd,  zawiadywanie 
dobrem  cudzym,  gospodarka:  A.  kraju,  funduszu 
małoletnich,  interesów  gminnych,  gminna,  linji 
sądowej,  kolejowa,  dóbr,  poręczająca.  A.  rzą- 
dowa dochodu  tabacznego.  Sprawować  admini- 
strację. Dobra  te  są  w  administracji  (w  zarzą- 
dzie niewłaściciela).  2.  zbiór  władz  i  osób,  skJnda- 
jących  zarząd:  Najniepoczciwsza  A.  majątek  guio- 


ADMIRATORKA 

tła.  Krasz.  3.  nauka  o  sztuce  rządzenia  krajem, 
prav)o  administracyjne:  Uczyć  ś.  administracji. 
V7ykładać  administrację.  Kurs  administracji. 
Magister  prawa  i  administracji.  <Łć.  admini- 
stratio> 

Administracyjnie  przys.  od  Administracyjny. 

Administracyjny  przym.  od  Administracja:  Pra- 
wo administracyjne.  Rada  administracyjna. 
Urząd,  urzędnik  A.  Zajmował  ważny  posteru- 
nek 'a.  Człowiek  niezwykłych  zdolno.ści  admini- 
stracyjnych. Dom  A.  {  =  mieszczący  biuro  admini- 
stracji). Kara  administracyjna  {-nie  sądowa). 
Władza  administracyjna.  Rozporządzenie  admi- 
nistracyjne. Decyzja  administracyjna.  Urzą- 
dzenie administracyjne.  Wydatek  A.  Droga 
administracyjna.  Środki  administracyjne  (  =  r~a- 
dowe).  To  rzecz  administracyjna  (-należąca  do 
administracji).  Policja  administracyjna.  Wy- 
dział A.  {  =  ekonomiczny,  gospodarczy).  Budować 
GO  sposobem  administracyjnym  {  =  nie  konkurso- 
wym, nie  przez  licytację).  Spory  administracyjne; 
{-między  obywatelami  a  administracją). 

Administrator,  a.  Im.  owie  a.  rzy  I.  rządca, 
zarządca,  zawiadowca:  A.  kraju,  dóbr,  domu.  2. 
czasowo  zarządzający,  pełniący  obowiązki  rzeczywi- 
stego urzędnika.  A.  djecezji,  parafji.  <Łć. 
administrator  > 

Administratorka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Admini- 
strator. 

Administratorski  przym.  od  Administrator:  Po- 
wóz A. 

Administratorstwo,  a,  blm.  I.  urząd,  obowiązki 
administratora.  2.  okres  czasu  czyjego  administro- 
wania: Zubożył  kraj  w  czasie  swego  admini- 
stratorstwa. 

Administrować,  uje,  owal  I.  zarządzać,  rządzić, 
zawiadywać,  gospodarować:  Teutonja  (statek), 
administrowana  przez  Niemców,  odznaczała  ś. 
porządkiem.  Beł.  2.  co  =■  udzielać  komu  czego,  wy- 
konywać co  na  kim:  A.  sakramenta.  3.  dawać, 
wymierzać,  aplikować:  A.  komu  rózgi.  4.  zada- 
wać, aplikować,  przepisywać,  zapisywać,  zalecać:  Na 
niestrawność  administrują  emetyk.  <Łć.  admi- 
nistrare  > 

Administrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Admi- 
nistrować. 

Admiracja,  i,  blm.  admirowanie,  uwielbienie,  po- 
dziwianie.    <Łć.  admiratio> 

Admiralicja,  i,  blm.  I.  w  Rosji  i  Francji,  ogół 
wydziałów  marynarki  i  zakłady  budowy,  naprawy 
i  opatrzenia  statków;  w  Anglji,  kolcgjum  tak  zwa- 
nych lordów  admiralicji,  będące  władzą  administia- 
cyjną  i  sądową  w  sprawach  marynarki.  2.  dom, 
gdzie  ś.  takowe  biuro  mieści,  oraz  zapasy  i  przed- 
mioty, należące  do  marynarki:     A.  zgorzała. 

Admiralicyjny  przym.  od  Admiralicja:  Fabryka 
admiralicyjna. 

Admirainość,  I,  blm.  sądy  admiralskie. 

Admiralski  przym.  od  Admirał:  Mundur  A 
Okręt  A    {-na  którym  znajduje  ś.  admirał). 

Admiralstwo,  a,  blm.,  x  Amiralstwo  urząd,  god- 
ność admirała. 

Admirał,  a,  Im.  owie  I.  naczelny  wódz  floty, 
dowódca  marynarki.  2.  zool.  (yanessa  atalanta) 
motyl  dzienny  z  rodziny  południc.  <Arab.  amir  -; 
dowódca  (emir);  wyraz  podprowadzono  pod  Łć. 
admirare  —  admirowae> 

Admiralowa,  ej,  Im.  e  żona  admirała. 

Admirator,  a,  im.  owie  ten  co  admiruje,  wielbi- 
ciel, czciciel,  adorator.      <ŁĆ.  admirator > 

Admiratorka,  i,  hu.  i  torma  ż.  od  Admirator. 


8 


ADMIROWAĆ 


ADUKACIA 


Admirować,  uje,  owal  podziwiać;  wielhić,  uwiel- 
biać, adorować;  zac/iu\i/r(ió  .s'.,  unosić  ś.  nad  kim, 
nad  czym:  Wszyscy  atlmirowali  jej  ubianie,  jej 
grację,  jej  dowcip,  jej  zgrabność  w  tańcu.  Kórz. 
Adniiniję  pańskt^  ziiuną  krew.  Kórz.  <Łć.  admi- 
rari  > 
Admirowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Admirować. 
jAdmisja,  i,  Im.  e  lozr/lcdi/,  fawor:  Malkonten- 
ci u  króla  większej  ś.  S])()dziewali  admisji.  Gie- 
nerał,  postrzcgszy  Pat  kula  adiuisję  u  żony  swo- 
jej, oskarżył  go  przed  Karolem  XII.  <Now.  zŁć. 
admissio  —  dostęp  i  t.  d.> 

Admonicja,  I,  Im.  e  ostrzeżenie,  napomnienie, 
przestroga,  monita:  Dał  mu  porzadnjj,  admonicję. 
<Łć.   adMu>nitio> 

Adnotacja,  i,  Im.  e,  xAnnotacja  dopisek,  przy- 
pisek,  uwaga,  notatka.  <Łć.  adaotatio  a.  anno- 
tatio> 

xAdnotować,  uje,  owal,  x Annotować  zroUó  adno- 
tację, zanotować,  zaznnczijć,  zapisać:  Kościuszko 
kazał  robić  mapę,  adnotuj^c,  gdzie  i  ile  żołnie- 
rza stało.     <Łć.  adnotare  a.  annotare> 

xAdnotowanie,  a,  blm.,  ezynnośl  cz.  Adno- 
tować. 

xAdolescent,  a,  Im.  cl  żart.  i  pouf.  młodzie- 
niec, młodzieniaszek,  młokos,  gołowąs,  wyrostek: 
Zguba  wygląda  zza  kamizelki  adolescenta. 
Fred.  A.  <Łć.  adolesceas,  skąd  Fr.  adole- 
8cent> 

Adoniczny  wiersz  =  składający  i.  z  daktyla  i  spon- 
deja  a.  trocheja.     <Łć.  adoneus,  od  Adonisa  > 

Adonidyna,  y,  blm.  ai)t.  trująca  substancja  glu- 
kozydowa,    otrzymywana    z   rośliny:    milek  wiosenny 
(adonis  vernali.s).     <.0d  nazwy  rośliny  adonis  > 
Adonis,  a,     I.  Im.  owie  wielbiciel,  adorator,   ka- 
waler, galant,  gach,  z<dolnik:     Szpakowaci  i  nie- 
szpakowaci  adonisowie  chodzili  pomiędzy  kobie- 
ty i  koperczaki  stroili.  Kaczk.     Słucha  tajemni- 
czego szeptu,  jakiegoś    ugaloaowanego   adonisa. 
2,  Im.  y  bot.  p.  Milek.     <Gr.  adonis  > 
Adopcja,  i.  Im.  e  p.  Adoptacja.     <Łć.  adoptio 
Adopcyjny  przym.  od  Adopcja. 
Adoptacja,  i,  Ira.  e,  Adopcja,  Afiijacja  akt  ado- 
ptowania. 

Adoptować,  uje,  owal  I.  dziecko  =  przyjąć, 
wziąć  za  swoje,  przysposobić,  przybrać,  usynowić. 
2.  jyrzyjąć  nieszlochcica  do  własnego  herbu.  3.  pa- 
sować na  rycerza,  przyjąć  do  stanu  rycerskiego: 
Książę  pasujący  czyli  adoptujący.  Szajn.  4.  przen. 
przyswoić  sobie:  A.  cudze  idee,  cudze  pomysły. 
<ł'jć.  adoptare> 
Adoptowanie,  a,  blm ,  czynność  cz.  Adoptować. 
Adoracja,  i,  blm.  I.  cześć  najwyższa,  najgłębsza, 
oddawana  Bogu,  najśw.  sakramentowi  i  t.  d.;  pokłon, 
wyrażający  to  uczucie,  hołd.  2.  muielbienie,  cześć, 
ubóstwianie,  admiracja,  zachwyt:  Posuwa  swą  mi- 
łość do  adoracji.     <Łć.  adoratio> 

Adorator,  a.  Im.  owie  ten,  co  adoruje,  czciciel 
wielbiciel,  admirator:  A.  jej  wdzięków.  <Łć' 
adorator > 
Adoratorka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Adorator. 
xAdornować,  uje,  owal  przyozdobić,  ozdobić, 
upiększyć,  udekorować:  Ratusz  adornowany  por- 
tretem króla.     <Łó.  adornare> 

Adorować,  uje,  owal.  I.  składać  adorację,  hołd, 
cześć,  czcić,  wielbić,  upadać  na  kolana,  oddawać  po- 
kłon, bić  czołem  przed  kim,  przed  czym:  A.  najsw. 
Sakrament.  2.  admirować,  uwielbiać,  ubóstwiać: 
U  drzwi  swej  adorowanej  odprawiasz  straż. 
Krasz.     <Łć.  adorare> 

Adorowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Adorować, 
adora  ej  a. 


xAdpozycja,  i.  Im,  e  p.  Apozycja,  <Łó.  appo- 
sitio> 

Adra,  y.  Im.  y  I.  druc.  oddzielne  kółko  drutu 
w  bamlu.  2.  stolar.  inkrustacja  z  forniru  a.  z  me- 
talu. 3.  Xw  lin.  żyły  jaśniejsze  a.  ciemniejsze  na 
kamieniu  a.  drzewie,  naturalne  a.  sztuczne:  A.  na 
drzewie  (=  mazer,  słoje).  Zdr,  Aderka.  <Nra. 
Ad  er  =  żyła> 

Adragantyna,  y,  blm.,  apt.  substancja  z  gumy 
tragakantu  in.  bano  ry  na.  <Now.  z  przekrę- 
cenia Gr.  nazwy  rośliny  trag.'ikantha> 

[Adrasować  się,]  uje  ś.,  owal  ś.  z  kim  =  bory- 
kali ś.,  wodzić  ś.,  pasować  ś.     <  p.  Adres  > 

Adres,  u.  Im.  y,  prow.  Adresa.  {.notatka  o  miej- 
scu zamieszkania,  wskazanie  jego:  Wskazać,  po- 
dać, dać,  zakomunikować,  zostawić,  podyktować, 
wypisać,  umieścić  na  czym.  A.  Przen.:  Mówić 
coś  pod  czyimś  adresem  =  stosując,  odnosząc,  pi- 
jąc do  kogo;  mając  go  na  myśli:  Rzucali  słówka 
cięte;  było  to  na  jej  intencję  i  pod  jej  adresem. 
Jeż.  Jako  reżyser,  połykał  nieraz  przesyłane 
pod  jego  adresem  gorzkie  pigułki.  Kasz.  Aneg- 
dotkę tę  przytoczyliśmy  pod  adresem  teatru 
warszawskiego.  Malesz.  2.  pismo  zbiorowe  z  wy- 
rażeniem uczuć,  przekonań,  wystosowane  d»  monar- 
chy a.  osób  znakomitych:  Postanowiono  odpowie- 
dzieć na  mowę  tronową  adresem.  A.,  dziękczyn- 
ny, powitalny,  jubileuszowy.  A.  do  Żółkowskie- 
go z  prośbą,  aby  zaszczycić  raczył  swemi  wy- 
stępami scenę  lwowską.  Malkontenci  wyłożyli 
swe  krzywdy  w  adresie,  podanym  ministrowi. 
Zdr.  Adresik.     <Fr.  adresse> 

Adresa,  y.  Im.  y  prow.  p.  Adres. 

Adresant,  a,  Im.  ci  I.  ten,  co  Ust  zaadresował. 
2.  bł.  zam.  Adresat. 

Adresantka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Adresant. 

Adresat,  a,  Ira.  ci  I.  ten,  do  kogo  list  jest  adre- 
sowany, odbiorca  listu  (bł:  adresant).  2.  osoba  za- 
rekomendowana, polecona  komuś.  3.  praw.  osoba 
wskazana  na  wekslu,  mająca  go  przyjąć  a.  zapłacić 
w  razie  niezapłacenia  przez  tego,  na  kogo  weksel 
wystawiony. 

Adresik,  u.  Im.  i  p.  Adres. 

Adresomanja,  i,  blm.  manja  składania  adresów. 
<  Adres -1-  Gr.  mania  =  manja > 

Adresować,  uje,  owal  I.  co  ~  wypisywać  adres 
na  czym:  A.  list,  kopertę,  pakiet.  2.  kogo  = 
odsyłać  kogo  do  kogo:  Adresuj  go  do  ranie.  3.  kie- 
rować, zwracać,  stosować,  odnosić  do  kogo:  Prze- 
mowa, adresowana  do  tego,  w  czyje  ręce  przejść 
miał  kieliszek.  A.  Ś.  I.  udać  ś.,  zwrócić  ś.  do  ko- 
go, uciekać  ś.,  odwoływać  ś.  do  kogo:  Do  kogo  mara 
ś.  w  tej  sprawie  A?  2.  zalecać  ś.,  mieć  zamiary 
(wzglądem  panny),  stroić  koperczaki,  smalić  cholew- 
ki:    Śmiał  ś.  A.  do  mojej  córfci. 

Adresowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Adresować. 

Adresowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Adre- 
sować ś. 

Adresowy  przym.  od  Adres:  Biuro  adresowe. 
Wniosek  A. 

fAdrjan,  u,  Im  y  kaftanik  kobiecy.  <Fr.  an- 
drienne,  od  tytułu  komedji  Fr.  Barona  „An- 
drienne",  w  której  aktorka  suknię  nowego  kro- 
ju miała  na  sobie  (1703)> 

Adrogacja,  i.  Im.  e  p.  Arrogacja. 

Adrować,  uje,  owal  stolar.  inkrustować  wyroby 
stolarskie  drzewem  a.  metcdem.     <Nm.  adern> 

Adrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Adrować. 

Adrytura,  y  blm.,  han.  I.  odebranie  wprost  od 
dłużnika  należności  z  wekslu.  2.  bezpośrednie  aa- 
płacenie  towaru. 

[Adukacia]  p.  Adwokat. 


ADUKACJA 

[Adukacja,  I,  blra.J  p.  Edukacja. 

[Adukant,  a,  Im.  ci]  I.  p.  Adjunkt.  2.  p.  Adwo- 
kat. 

[Adukat,  a,  Im.  cl]  p.  Adwokat. 

xAdulacja,  i,  blm.  I.  scklebianie,  pochlełsłwo, 
czolijunk  L  przed  kim,  czołobitność,  pndUzi/wnnie  i.: 
Atraosleia,  lululacjami,  jak  kadzidłem  niezdro- 
wym przesijj.kła.  Krasz.  2.  cześć  bałwochwalcza, 
adoracja:  Był  przedmiotem  adalaeji.  <Łó.  adu- 
latio  > 

Adular,  U,  Im.  y  min.  p.  Ortoklas.  <0d  Adular, 
jednego  z  wierzchołków  g^óry  ś.  Gotarda> 

fAdumbrować,  uje,  ował  I.  przycieninć,  przy- 
ciemniać. 2.  przen.  szkicoiuaó,  zarysowi/trać:  Co 
krasomówskie  słowa  dyktujjj,,  to  też  malarskie 
pędzle  farljanii  adumbrujjj,.     <Łć.  adumbrare> 

XAdwena,  y,  Im.  y  ni.  przychodzie^,  przybysz, 
przybłęda:  A.  z  Litwy.  Roi.     <Łć.  adyena  m.> 

Adwent,  u,  Im.  y  [Agwańt,  Agwent,  Agwent, 
Jadwent,  Jadwint,  Jadwent,  Jadwient,  Jagwińt, 
Jagwient,  Janwent,  Jai  d<vent,  Janwiet,  Janwieta 
ż.,  Jendwient,  Jadwant,  Jadwiet,  Jagwiet]  I.  posi 
czterotygodniowy  przed  Bożym  Narodzenian.  2.  [A.] 
<Łe.  adventus  =  przybycie> 

[Adwentnik,  a,  im.  i,  Adwentowy,  Jadwiętnik, 
Jagwiętnik,  Jadwent]  grudzień. 

Adwentowy  I.  przym.  od  Adwent:  Post,  czas 
A.   2.  [A.J  rz.,  p.  Adwentnik. 

f  Adwersant,  a  im.  ci  p.  Adwersarz:  A.  duszny 
(szatan).     .<Now.  z  Łć.  adversor  =  sprzeciwiam 

6ię> 

Adwersarja,  ów  blp.  I.  han.  księgi  kupieckie, 
w  których  tyynczaaowo,  naprędce  zapisują  ś.  wszyst- 
kie czynności,  bruljon,  strasu,  prima  nota.  2.  fdzie- 
ło,  zawierające  luźne  wiadomości  z  różnych  działów 
wiedzy.  <Łć.  adversaria,  Im.  =  rzeczy  z  prze- 
ciwnej strony  karty  pisane,  z  Łć.  adyersarius 
=  przeciwny  > 

Adwersarz,  a,  Im.  e,  fAdwersant,  a,  Im.  ci 
przeciwnik,  nieprzyjaciel:  "Walczyć  z  adwersa- 
rzem. Krasz.     <Łó.  adyersarius  > 

Adwokacik,  a,  Im.  I  (z  przeką,sem)  p.  Adwo- 
kat. 

Adwokacina,  y,  Im.  y  lichy  adwokat:  Młody  A. 
Sienk. 

fAdwokacja,  i,  Im.  e  I.  wójtowstwo.  2.  wójtow- 
stwo,  wójtówka,  posiadłość  wójta  miejskiego:  Role 
adwokacji  dolskiej  wcielił  do  gruntów  kościoła. 
3.  opieka:  Prawo  adwokacji. 

Adwokacki  I.  przym.  od  Adwokat:  "Wymowa 
adwokacka.  Stan  A.  2.  Język  A.,  cukier  = 
ciastko  francuskie,  cienko  rozwałkowane  na  cukrze, 
formy  wielkiego  języka.  Po  adwokacku  przys. 
jnk  adwokat,  zwyczajem  adwokatów :  Postą.pił  po 
adwokacku. 

Adwokactwo,  a,  blm.  p.  Adwokatura. 

Adwokat  a,  Im.  cl  [AduKant,  Adukat,  Abdukat, 
Adwokat,  Hadukat,  Hajdukat,  Awókat,  Dukat,  Ha- 
dukant,  Agwikwat;  w  im.  Adukacia]  I.  broniaj-y 
spraw  w  sądzie  a.  prowadzący  sprawy  cudze;  obroń- 
ca, patron,  mecenas,  rzecznik:  A.  przy  sj^dzie  ape- 
lacyjnym Królestwa  Polskiego.  A.  konsystor- 
ski, prywatny,  przysięgły,  skarbowy,  z  urzędu. 
2.  Prałat  A.  kurji  rzymskiej  =  teolog,  prawnik, 
urzekający  w  kwestjach  prawnycli.  3.  obrońca  wo- 
góle,  stronnik,  faktor:  Proszę  cię,  bądź  moim 
adwokatem.  Pozwól  pani,  abym  był  jej  adwo- 
katem. Siedź  cicho!  obejdzie  ś.  bez  adwoka- 
tów. Tej  teorji  zawsze  byłem  adwokatem.  4. 
•j-  wójt  miejski ;  sędzia,  sądząaj  z  ławnikami.  Zdr. 
Adwokacik.     <Łć.  advocatus> 


AEROSTATYCZNY 

Adwokatka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Adwokat. 

Adwokatowa,  ej,  Im.  e  żona  adwokata. 

Adwokatować,  uje,  owal  komu  =  l>ronić  go, 
wstairiiiG  ś.,  ujmować  ś.  za  nim,  brać  czyją  stronę: 
Gwardjan  adwokatował  za  prawami  klasztoru. 
Słów. 

Adwokatowanie,  a  blm.,  czynność  cz.  Adwo- 
katować. 

Adwokatówna,  y.  Im.  y  córka  adwokata. 

Adwokatura,  y,  blm.  I.  a.  Adwokactwo  .itano- 
wisko,  obowiązki  adwokata.  2.  adwokaci,  palestra, 
ława  olirończa:  Grono  SJ^downików  i  adwokatury. 

[Ady]  p.  [Dy].     <A-)-Dv> 

[Adyć]  p.  [Dy].     <A4-l)y^-0i> 

[Adyjon,  a,  Im.  y]  p.  Adjunkt. 

[Adyjonk,  a,  Im.  i]  p.  Adjunkt. 

[Adyjont,  a,  Im.  yj  p.  Adjunkt. 

Adynol,  u,  blm.,  gór.  gatunek  feldspatu  z  zasa- 
dą soli.     <Now.  z  Gr.  adinós  =  gęsty,   zwarty  > 

-j-Adziamski  perski:  A.  kobierzec.  Siodło  adziam- 
skie.  Goł.  <Tur.  adżam(e),  adżćme  (z  Arab.) 
=:obcy;  nie  arabski;  perski;  niedoświadczony; 
głupi > 

Aeroby,  ów  blp.,  lek.  hakterje,  żyjące  w  atmo- 
sferze tlenu.     <Now.  z  Gr.  aer  =  powietrze  > 

Aerodynamika,  i  blm.,  tiz.  dynamika  ciał  lotnycli, 
nauka  o  rucłiu  gazów.  <Now.  z  Gr.  a^r  =  powie- 
trze-}-<lyii^™is  =  siła  > 

Aerofon,  u,  Im.  y  liz  przyrząd  do  wzmacniania 
głosu.  <Now.  z  Gr.  aer  =  powietrze  -j-  fóue  = 
dźwięk  > 

Aerofor,  u,  Im.  y  fiz.  przyrząd,  dostarczający 
powietrza  nurkowi  pod  wodą.  <Now.  z  Gr.  aer 
-  powietrze-[-f  ćrO  =  niosę  > 

Aerokiłnoskop,  u.  Im.  y  fiz.  przyrząd  do  sygna- 
lizowania burz  i  wichrów.  <Now.  z  Gr.  aer  — 
powietrze  -f-  klino  =  chylę,  gnę-|-skopćó  =  badam, 
patrzę  > 

Aerolit,  u,  Im.  y  meteonjt,  uranolit,  głaz  meteo- 
ryczny,  spadający  z  przestrzeni  na  ziemię:  A.  ka- 
mienisty, żelazisty.  <Now.  z  Gr.  aer  =  powie- 
trze-f-lithos  =  kamień  > 

xAerologja,  i,  blm.  nauka  o  powietrzu.  <Now. 
z  Gr.  aer  =  powietrze  -| — logia  =  nauka  > 

Aeromancja,  i,  blm,  wróżenie  z  powietrza:  Jest 
mnóstwo  sposobów  dojścia  do  prawdy:  A.,  py- 
roraancja.  Krasz.  <Now.  z  Gr.  aer  =  powie- 
trze -f-  manteia  -  wróżbiarstwo  > 

Aeromechanika,  i,  blm.,  fiz.  mechanika  ciał  lot- 
nych, nauka  o  równowadze  i  ruchu  gazów.  <Now. 
i  Gr  aer  =  powietrze -f-  raćclianike  =  mechanika  > 

Aerometr,  u.  Im.  y  narzędzie,  wskazujące  gęstość 
powietrza;  gazomierz.  <Now.  z  Gr.  aer  =  powie- 
trze -f-  metron  =  mierz  > 

Aeronauta,  y,  Ira.  ci  żeglarz  napowietrzny;  pu- 
szczający ś.  balonejn.  <Now.  z  Gr.  aer  =  powie- 
trze -|-  naytes  =  żeglarz  > 

Aeronautyczny  przym.  od  Aeronautyka:  Po- 
pis A. 

Aeronautyka,  I,  blm.  żegluga  poioietrza:  A.  sta- 
tyczna p.  Aerostatyka.  A.  dynamiczna  p.  Awja- 
cja. 

Aeronef,  u.  Im.  y  statek  powietrzny,  złożony  z  ba- 
lonów, śrub  i  skrzydeł.  <  Now.  z  Gr.  aer  =  po- 
wietrze -|-  Fr.  net'  (Łć.  nayis)  -  statek  > 

Aeroplan,  u,  Im.  y  maszyna  do  latania,  urzą^ 
dzona  na  zasadzie  latawca.  <Now.  z  Gr.  a^r  = 
powietrze  -f-  planaó  =  bujam,  bł;jkam  się  > 

Aerostat,  u,  Im.  y  balon  (do  latania).  <Now. 
z  Gr.  aer  1^  powietrze -|- statós  -  stojący  > 

Aerostatyczny  przym,  od  Aerostatyka:  Kula 
aerostatyczna  (  =  balon).    Prasa    aerostatyczna 


10 


AEROSTATKKA 


AFISZOWAĆ 


p.  Prasa.  Lampa  aerostatyczna  p.  Uampa.  Po- 
czta ucrostatyczaa  p.  Poczta. 

Aerostatyka,  i,  blm.  liz.  statyka  gazów,  nauka 
o  równoiundze  (jazów. 

Aerotermiczny:  A.  stopień  gie.=z  ilość  jednostek 
Unijnych  (zwykle  metrów),  na  którą  trzeba  ś. 
wznieść  pionowo,  ahy  temperatura  powidrza  spadla 
o  P.  <Now.  z  Gr.  aśr  =  powietrze  |  thermón  = 
ciepło  > 

[Af !  a.  Afu !]  naśladowanie  zdmuchywania  świecy^ 

Afanezyt,  u,  Im.  y  p.  Miedniak.     <p.  Afanit> 

Afanit,  u,  Im.  y  min.  skala  skrytoh-ystalicznay 
zhila,  wyliucliowa  diwniejsza:  A.  djabasowy  p* 
Djabas  A.  djorytowy  p.  Djoryt.  <Now.  z  Gr- 
ahiii^.s  -  niewidzialny  > 

Afanitowy  przym.  od  Afanit:  Łupek  A. 

Afazja,  i,  blm.,  lek.  bc.zmowność,  niewy słowność, 
chorobliwa  niemożność  należytego  wymawiania.  <  Gr. 
afasia  > 

|Afe!J  siol  (odganiając  ptaki).     <A-|-l''e> 

Afekcik,  u,  Im.  i  p.  Afekt. 

xAfekcja,  i,  blm.  I.  afekt,  skłonność  ku  komu, 
ku  czemu.  2.  fil.  wrażenie,  podrażnienie,  pobudzę- 
nie.  3.  lek.  chorobliwe  zaatakowanie,  zajęcie,  roz- 
drażnienie chorobliwe:  A.  nerwowe.  A.  serea, 
<Łó.  affectio> 

xAfekcjonalny  pełen  afektu,  uczucia:  Oczęta 
afekcjonalne.  Słów. 

Afekcjonować,  uje,  owal  obdarzać  afektem:  Sze- 
dłem do  dolnego  kościoła  św.  Krzyża,  aby  tara, 
raedytujfjc  o  znikomościach  tego  Awiata,  ani  go 
nadto  A.,  ani  ś.  nazbyt  jego  i  przyszłości  oba- 
wiać.   Od. 

Afekcjonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Afekcjo- 
nować. 

Afekt,  u,  Im.  y  I.  uczucie,  wzruszenie,  namiętność: 
Afekty  abo  namiętności.  Baz.  Krasomówca 
wzrusza  afekty  w  słuchaczach.  Rozum  męż- 
czyzną,, kobietą,  A.  rządzi.  Afekty,  chociaż  bę- 
dą święte,  zawsze  mają  być  rozumem  ujęte.  Pot. 
Bardziej  ś.  afektem,  niż  słusznością  uniósł.  2, 
.tkłonność,  si-npatja,  przychylność,  przywiązanie  mi- 
łość: Powziąć  do  kogo  a.  do  czego  A.  Ojcowski 
A.  Chciałem  ś.  jej  oświadczyć  z  afektem,  f  Po- 
zostaję dla  WP.  ze  szczerym  afektem.  Zdr.  Afek- 
cik.    <  Lć.  afFectus> 

Afektaoja,  i,  blm.  I.  przesada,  wymuszonośĆ,  nie- 
naturalność,  egzaltacja:  A.  w  ubiorze,  w  ruchach, 
w  stylu.  Chcąc  być  grzecznym,  wpada  w  afek- 
tację.  2.  udawanie  afektu,  nieszczerość,  obłuda. 
3.  żądanie,  życzenie,  pragnienie:  Wiele  rzeczy, 
według  afektacji  i  instrukcji  sejmików,  na  sej- 
mie do  skutku  nie  })rzyszło.     <Łć.  afFectatio> 

X Afektować,  uje,  owal.  I.  a.xA.  ś.  okazywać^ 
udawać  ajekł,  przeradzać  w  okazywaniu  wzruszeń. 
2.  udawać,  egzaltować  ś.,  przesadzać:  A.  skrom- 
ność, uczoność.  3.  [pożądać,  żądać  usilnie,  pra- 
gnąć: Afektował  wziąć  cię  w  małżeństwo.  Ale- 
ksander afektował  tytułów  boskich.  Afektował 
po  nim,  aby...  {  =  wymagał).  Afektuje  ode  mnie 
otrzymać  zamek.    < Łó.  affectare  > 

Afektowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Afektować. 

X  Afektowanie  się,  a  ś  blm.,  czynność  cz.  Afek- 
tować ś. 

xAfektowany,  xAfektowny  wymuszony,  egzal- 
towany, przesadny:  Mowa  afektowana.  Ubiór  A. 
(=  pretensjonalny ) . 

Afektowny  p.  Afektowany:  Afektowne  świego- 
tanie.  Fred.  A. 

X Afektowny  przym.  od  Afekt,  uczuciowy,  wzru- 
tzeniowy. 


Afeljum  nieod.,  astr.  p.  Punkt.  <Now.  z  Qr. 
apó  -  od  -\-  helios  =  słońce  > 

Afemik,  a,  Im.  cy  człowiek  dotknięty  afemją. 

Afemja,  i,  blm.  utrata  mowy. 

Afer  nieod.  (w  grze  bilardowej):  Biorę  A.= 
podejmuję  ś.  zrobić  bilę.     <  p.  Afera  > 

Afera,  y  Im.  y.  |.  sztuczka,  figiel,  sprawa,  .opraw- 
ka, gieszeft:  Czy  niema  tutaj  na  dnie  jakiej, 
sprytnie  obmyślanej  afery,  mającej  obejść  nowe 
przepisy?  2.  zajście,  scena,  awantura:  Zrobił  mi 
aferę  w  moim  własnym  domu!  Z  całej  tej  afe- 
ry wychodził  zwycięsko. 

Aferez,  u,  blm.  gatunek  fosforanu  miedzi  <p. 
Afereza  > 

xAfereza,  y.  Im.  y  odrzucenie  głoski  a.  zgłoski 
na  początku  łmjrazu  <Gr.  afairesis> 

xAferować,  uje,  owal  ^oqo  =  ambarasować,  fra- 
sować, kłopotać,  turbować,  niepokoić.  <Fr.  atfai- 
rer> 

xAferowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Aferować. 

Aferowicz,  a,  Im.  e  człowiek,  który  bywał  w  wie- 
lu aferach:  Nadto  jesteś  aferowiczem  dobrym, 
abyś  ś.  dał  podejść  i  zjeść  w  kaszy.  Krasz. 

Aferzysta,  y.  Im.  ści  spekulant,  gieszefciarz:  Li- 
czył ś.  do  owych  aferzystów  kupczących  mająt- 
kami, którzy  umyślnie  szukają  interesów  potrze- 
bujących wyrobienia.  Wilcz.  Chłop  sfał  ś.  ma- 
terjałem  do  wyzyskiwania  przez  miasteczko- 
wych aferzystów,  pokątnych  doradców. 

Aferzystka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Aferzysta. 

xAfidac]a,  i,  blm.  wydawanie  komu  listu  żela- 
znego. <Sr.  Łe.  afńdare,  z  Łć.  ad  =  do -j- fide- 
re-  zawierzyć  > 

Afidowany  poufny,  poufały,  konfidencjonalny,  za- 
ufany. 

Afiks,  u,  Im.  y  jęz.  p.  Rostek. 

Afiijacja,  i,  Im.  e.  I.  p.  Adoptacja.  2.  sto>ca- 
Tzyszenie,  korporacja.  3.  przyjęcie  mniejszej  loży  ma- 
sońskiej do  loży  głównej.     <.Fr.  affiliation> 

Afiijować,  uje,  owal  przyłączyć,  przygarnąć  do 
siebie:  A.  zakon  mniej  liczny  do  główniejsze^o. 
Wolno  damskiej  Dobroczynności  A.  masonów 
krajowych.  Smól.     <Fr.  ai filier  > 

Afiijowany  przypuszczony  do  związku,  wtajemni- 
czony: Dano  mu  przez  jednego  z  afiljowanych 
schadzkę.  Krasz. 

Afinacja,  i,  blm.,  hut.  p.  Wydzielanie.  <Z  Fr. 
affiner  =  rafinować  itd.  > 

Afinowanie,  a,  blm.,  p.  Wydzielanie. 

Afirmacja,  i,  Ira.  e  potwierdzenie.  <Łć.  affir- 
matio  > 

Afirmatywa,  y.  Im.  y  zdanie  twierdzące,  gło?. 
twierdzący,  potakujący;  wotum  przychylne:  Otrzy- 
mał 10  afirmatyw  a  3  negatywy  przy  wybo- 
rach.    <Łć.  affirmativus  =  potwierdzający > 

xAfirmatywny  fil.  twierdzący. 

xAfirmować,  uje,  owal  I.  potwierdzać,  potaki- 
wać, przyświadczać:  Jedni  afirmowali,  drudzy  ne- 
gowali. Dyak.  2.  potwierdzić,  stwierdzić,  zaakcen- 
tować, zaznaczyć:  Swoje  krzywdy  tyra  mocniej 
mógł  A.  Sienk.     <Łó.  affirraare> 

xAfirmowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Afirmo- 
waó. 

Afisz,  a,  Ira,  e  doniesienie,  ogłoszenie  drukowana 
o  zabawie,  koncercie,  przedstawieniu,  widotiusku.. 
Zgr.  Afiszysko.     <Fr.  affiehe> 

Afiszer,  a,  Im.  rzy  roznosiciel  a.  rozlepiacz  afi- 
szów: Powinszowaaie  afiszera  wileńskiego.  Sy- 
rok. 

Afiszować,  uje,  owal  co  =  okazywać  jawnie,  zdra~ 
dzać;  popisywać  ś.,  prezentować  ś.  z  czym:  Męż- 
czyźni afiszowali  wolnurayślaość,  kobiety  zosta- 


11 


AFISZOWANIE 

wały  przy  starej  wierze.  Krasz.  Trzeba  być 
naiwnjj;  i  A.  wielkie  sentymenta.  A.  ś.  puhhko- 
vmć  1,  pnspolitoiraó  L:  Afiszuje  ś.  z  nim  i  to  na- 
wet iMiblicziiie.  Kaczk.  Wyjechała  o  zmroku  sa- 
ma jedna  z  tym  trzpiotem;  czyż  można  tak  A.  s. 
i  jeszcze  dla  kono?  Knrz.  2.  z  czym  ^popii^ywać 
L;  ujawniać  co  (umyślnie):  Afiszując  ś.  ze  swoją, 
>,n)rliwością  reli-ijuą  i  kwestą  dla  biednych... 
Bał.  Zbyt  wyraźnie  afiszował  ś.  ze  swoją  sym- 
patją.  Bał. 

Afiszowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Afiszować. 

Afiszowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Afi- 
szować ś.:  TakicMUU  dobrze  urodzonemu  człowie- 
kowi uwłacza  A.  ś.  w  pogoni  za  szwaczką.  Dyg. 

Afiszowy  przym.  od  Afisz:  Czcionki  afiszowe. 

Afiszysko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Afisz:  Jak 
człowiek  tyle  tych  aiiszysków  przeczyta,  to  ś. 
tak  zmęczy,  że... 

[A  flilt!]  myśl.  wołanie,  gdy  i.  ujrzy  sarnę. 

fAflikcja,  i,  Im.  e  utrapienie,  udręczenie,  dole- 
gliwoii:  Aflikcje  niedostatku.  Łoz.  <Łć.  afliie- 
tio> 

XAfluencja,  I,  blm.  napływ,  tłumne  przybycie: 
Dla  ks.  Brzeskiego  ta  A.  obywatelska  stała  ś. 
ciężarem  niemałym.  Krasz.     <Łć.  aifluentia> 

!  Afonja,  I,  blm.,  lek.  łn-ak  zdolności  głośnego 
mówienia,  utrata  głosu,  bezgłos.  <Gr.  afo- 
nfa> 

Aforystycznie  przys.  od  Aforystyczny. 

Aforystyczny,  Aforyzmowy  wyrażony  w  formie 
aforyzmu,  ucinkowy,  lakoniczny,  urywkowy,  zwię- 
zły: '  Styl  A.  Nie  możemy  szczegółów  rozwijać 
i  chyba  tylko  w  aforystycznej  formie  podamy 
niektóre. 

Aforyzm,  u,  Im.  y  zdanie  krótkie  oderwane,  sen- 
tencja, maksyma.  <Now.  z  Gr.  afórisma  =  coś 
ograniczospgo,  w;:!:r>zanego  > 

Aforyzmowy  p.  Aforystyczny:  Aforyzmowe  uj- 
mowanie myśli  w  zwit^/.lą  formę  urywkową. 

I  Afranszować,  uje,  owal  (w  grze  w  wista)  oswo- 
bodzić kolor,  wygrawszy  najstarsze  karty  i  uczy- 
niwszy młódki  fortami:  A.  piki  <Fr.  affran- 
chir> 

I  Afranszowanie,  a  blm.,  czynnoi^ć  cz.  Afranszo- 
wać. 

Afrodyt,  u,  Im.  y  min.  krzemian  wodny  magne- 
zu, podobny  do  pianki  morskiej.  <  Od  bogini  Gr. 
Afroditc,  zrodzonej  z  białej  piany  morskiej > 

XAfrodyzja,  I,  blm.  szał  miłosny,  cierpienie  mi- 
łosne.    <Gr.  Afrodisia> 

Afront,  u,  Im.  y  ubliżenie,  obelga,  zniewaga, 
knnfnzja:  Zrobić  komu  A.  Spotkał  go  wielki  A. 
Brać  sobie,  poczytywać  co  za  A.    <Fr.  afłVont> 

XAfrontowaó,  uje,  owal  robić  komu  ajront, 
ubliżać,  uchybiać  mu,  znieważać  go. 

Afrontowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Afronto- 
wać. 

X Afryk,  u,  Im.  I  wiatr,  wiejący  od  Afryki:  Po 
morzu  ś.  puścił,  lekkim  afrykiem  żeglując.  Warg. 
<Łć.  africns  =  afrykański  WSW.,  dom.  ventus  = 
wiatr  > 

Afrykański  I.  prz^m.  od  Afryka:  Upał  A. 
Przen.:  Małpa  afrykańska,  gm.  =  cudak,  dziwoląg, 
raróg:  Ty  małpo  afrykańska!  2.  bot:  Karczoch 
A.  p.  Karczocli.  Lilja  afrykańska,  p.  Agapant. 
3.  zool.:  Nosorożec  A.  p.  Nosorożec.  OsiełA.  p. 
Osiel.     Pszczoła  afrykańska  p.  Pszczola. 

fAftarz,  a,  Im.  e  ji.  Haftarz. 

[Afteł,  a,  Im.  e]  p.  Achtel. 

Afteleder,  a,  Im.  y  szew.  łata  przy  butach  z  cho- 
lewami.    <  Nm.  Afterleder> 

fAftować,  uje,  owal  p.  Haftować. 


AGIENCJA 

f  Aftowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Aftować. 
Afty,  aft,    blp.    ł.  lek.    p.  Pieśniawki.    2.  wet. 

małe  om-zodzenia  z  obwódką  czerwoną,    zjawiające 
ś.  zwykle  na  błonie  śluzowej  w  pysku  bydła  a.pta- 

kóir. 

Afu!]  p.  Af. 

A  ful!]  myśl.  wołanie,  gdy  i.  ujrzy  lisa. 
Afyna,  y,  Im.  y]    borówka  czernica  (vaccinium 
myrtillus).     <Ukr.  jafyna,  przez  Rum.  afin,  z  Nm. 
Atfcnbeere  dosł.  =  małpia  jagoda> 

Aga,  i.  Im.  i  naczelnik,  dowódca,  dozorca  turec- 
ki. <Tur.  aga  =  starszy  brat;  pan;  naczelnik 
Janczarów  > 

Agalmatolit,  u,  Im.  y,  Pagodyt,  XObrazkowlec 
min.  wodny  krzemian  glinu  i  potasu,  używany  do 
wyrabiania  posążków.  <Now.  z  Gr.  Agalma  = 
ozdoba,  klejnot,  posąg  -j- lithps -kamień > 

Agalmatoiitowy  przym.  od  Agalmatolit:  Posą- 
żek A. 

Agama,  y,  Ira.  y  (agama)  zool.  jaszczurka  z  ro- 
dziny tej  nazioy.  <Now.  z  Gr.  ńgamos  =  nieżo- 
naty > 

XAgamja,  I,  blm.  bezżeństwo,  stan  wolny.  <Gr. 
agamia> 

Agamowaty  podobny  do  agamy.  Zool.:  Jaszczur- 
ki agamowate  (agamidae). 

Agapa,  y,  Im.  y  uczta  pierwotnych  chrześciian  na 
pamiątkę  wieczerzy  1'ańskiej.  <Z  Gr.  agape  = 
miłość;  dowód  miłości  > 

Agapant,  u,  blm.  a.  Zlellpan,  Lllja  afrykańska, 
Baldasznik  bot.  (agapanthus)  roś.  z  rodziny  liljo- 
wafych.  <Now.  z  Gr.  agape  =  miłość  +  jlnthos^ 
kwiat> 

Agar,  u,  blm.  a.  Agar-Agar  apt.  wodorost  mor- 
ski: A.  cejloński  (sphaerococeus  lichnoides). 
<Now.  niby  Łć.  agarum> 

Agaryfcjr.rU,  j,  Ll.a.,  ^pt.  s^Zslancja,  :'::j./.-:j- 
na  z  gąbki  modrzewiowej  (polyporus  officiaalis). 
<Gr.  agarikón- rodzaj  gąbki  > 

Agaryk,  u,  Im.  I  gąbka  drzeuma;  hubka  do  ta- 
mowania krwi. 

XAgasować,  uje,  owal  gra.  zaczepiać,  nagaby- 
wać kobiety  na  ulicy.     <Z  Pr.  agacer> 

XAgasowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Agasować. 

Agat,  u,  Im.  y,  f  Achał,  f  Achates  min.  kamień 
półszlachetny,  złożony  z  mieszaniny  krzemionki  bez- 
postaciowej z  krzemionką  krystaliczną,  a.  z  samej 
krzemionki  krystalicznej,  Zdr.  Agatek.  <  Gr.  achsl- 
tes> 

Agatek,  tka,  Im.  tkl  p.  Agat. 

XAgatologja,  I,  blm.,  fil.  część  etyki,  traktująca 
o  dobru,  nauka  o  dobru  moralnym.  <Now.  z  Gr. 
agathós  -  dobry  -{-  -logia  =  nauka  > 

Agatowy  przym.  od  Agat:  Moździerz  A.  Ró- 
żaniec 2  agatowych  paciorków.     Orzesz. 

Agawa,  y,  Im.  y  a.  Tęża,  Strzelna,  bot.  (aga- 
ve)  roś.  z  rodziny  amarylkowatych.  Gatunek:  A. 
amerykańska  a.  aloes  amerykań- 
ski a.  s  t  o  1  e  t  n  i  (a.  americana).  <  Now.  z  Gr. 
agaue  =  szanowna;  świetna > 

fAgażant,  a,  Im.  y,  fAngażant  rękawek,  długa 
mankicika  kobieca;  daw.  strój  kobiecy  na  głowę. 
<Fr.  engageant  (dosł.  =  wabiący)  =  kokarda  na 
piersiach;  engageante  =  rodzaj  mankietu  > 

Aglencja,  I,  Im.  e,  Ajencja,  Aglentura,  AJentu- 
ra  \.  biuro  rządoioe  a.  prywatne  do  załatwiania  in- 
teresów określonych;  biuro  agienta,  dom  zleceń,  dom 
handlowy,  spedycyjny,  kantor  komisowy,  biuro  po- 
średniczące: A.  dyplomatyczna,  skarbowa,  han- 
dlowa, komisowa,  spedycyjna,  telegraficzna.  A. 
podjęła  ś.  rozlokowania  ludzi  i  uwiadomiła  ol)y- 
wateli,    by    k.   zgłaszali   w  celu   ich  rozebrania. 


12 


AGffiNCYJNY 

Projekt  zorganizowaaia  agiencji  płodów  rolnych 
zmierza  do  otwarcia  szerokiego  zbytu  w  Cesar- 
stwie. 2.  Jilja  handlowa,  reprezentacja  przedsię- 
biorstwa: Browary  jego  posiadają  agieacje  w  Ki- 
jowie, Moskwie  i  Petersburgu.  3,  a.  Agiento- 
Stwo,  Ajentostwo  czynność,  obowiązek  agienta. 
<Fr.  ageace,  z  Łć.  ageQS  =  działaj;icy> 

Agiencyjny  przym,  od  Aglencja,  Ajencyjny:  De- 
pesza agiencyjna. 

Aglenda,  xAjeiida,  y,  Im.  y  I.  ksiąika  do  wpi- 
sywania spraw,  wymagających  załatwienia.  2.  no- 
tałnih  terminowy.  3.  rytuał,  księga  obrzędów  ko- 
ścielnych: Ksiiłdz  wiersz  i)rześpiewał  z  agieady. 
Zabł.  Zdr.  Agiendka.  <Now.  z  Łć.  agenda  Ira.= 
co  się  ma  zdziałać,  załatwić.  Sr.  Łć.  agenda  = 
msza,  nabożeństwo  itd.> 

Agiendka,  I,  Im.  I  p.  Agienda:  książeczka  kie- 
szonkowa do  notowania,  nolyska,  notatnik,  notes, 
notesik:  Anglik  coś  notował  w  swej  agiendce  po- 
dróżnej.   Krasz. 

Agient,  Ajent,  a,  Im,  ol  I.  sprawujący  cudze  in- 
teresu, wyręczyciel,  mckle.r,  pośrednik  handlowy, 
negocjant,  reprezentant,  przedstawiciel,  urzędnik:  A. 
towarzystwa,  przedsiębiorstwa.  A.  ubezpieczeń. 
A.  handlowy.  A.  giełdowy.  A.  policyjny.  A. 
l)olicji  śledczej  (  =  gm.  łapacz).  2.  A.  dyploma- 
tyczny =  niższy  przedstawiciel  dworu  monarszego 
za  granicą.  3.  X  aplikant  w  palcstrze  przy  są- 
dach, kształcący  ś.  na  adwokata,  sekretarz  patrona. 
4.  fil.  p.  Czynnik.     <Fr.  agent  > 

Agientka,  i,  Im.  I   forma  ż.  od  Agient,  Ajentka. 

Agientostwo,  a,  Im.  a  p.  Agiencja. 

Agientura,  y,  im.  y  p.  Agiencja. 

Aglenturowy  przym.  od  Agientura:  Przedsię- 
biorstwo agienturowe.  Dom  agienturowo-komi- 
syjny. 

[fAgier,  gru,  Im.  gry]  p.  Ajer. 

Agitacja,  i,  Im.  e  I.  ruch  (ciała):  Zażywać  agi- 
tacji, chodząc,  przejeżdżając  ś.  2.  fil.  porusze- 
nie, podniecenie,  podniecony  stan  psychiczny-,  czyn- 
ność: Umysł  jego  jest  w  ciągłej  agitacji.  3.  za- 
biegi, krzątanie  i.  celem  zjednania  zwolenników 
projektu,  sprawy:  A.  przedwyborcza,  polityczna. 
Urządzający  przytułek  rozwinęli  szeroką  agita- 
cję. "Wśród  agitacji  wyborczej  pewne  stronnic- 
two nie  waha  ś.  używać  najdrastyczniejszych 
śroiików.    Zdr.  Agitacyjka.     <Łć.  agitatio> 

Agitacyjka,  i,  Im.  i  p.  Agitacja.  , 

Agitacyjny  przym.  od  Agitacja:    Środek  A. 

Agitator,  a  I.  Im.  rzy,  a.  owie  ten,  co  agituje. 
2.  Im.  y  przyrząd  mechaniczny  do  poruszania  cze- 
goś, używany  w  laboratorjach  chemicznych,  papier- 
niach ild.     <Łć.  agitator  > 

Agitatorka.  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Agitator. 

Agitatorskl  przym.  od  Agitator:  Zapał  A.  Kno- 
wania agitatorskie. 

Agitatorstwo,  a,  Im.  a  rola,  działalność  agita- 
tora; agitowanie. 

Agitować,  uje,  owal  I.  zabiegać,  krzątać  ś.  w  ce- 
lu zyskania  zwolenników  projektu,  sprawy,  popie- 
rać Je  swym  wpływem:  Zwlókł  ś.  z  łóżka  i  o  kiju 
agituje  za  sprawą  kraju.  Agitują  tam  zaciekle 
pomiędzy  ludem.  A.  na  rzecz  czyją.  Agituje  ś. 
projekt. ..  2.  apt.  mieszać,  kłócić:  A.  maść,  tyn- 
kturę.  3.  praw.:  A.  sprawę  =  popierać,  bronić, 
prowadzić,  posuwać:  Sprawa  ś.  agituje  w  sądzie 
(-odbywa  ś.,  toczy  ś.).  Sądy  agitują  ś.  (  =  odhy- 
loają  ś.,  odprawiają  ś.,  są  czynne).  <Łć.  agita- 
re  =  poruszać,  pędzić  itd.  > 
Agitowanie,  a  blm.,  czynność  cz.  Agitować. 
Agitowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Agito- 
wać ś. 


AGONA 

X Aglomeracja,  I,  Ira.  e  p.  Aglomerat:   Zastępy 

te  zdają  ś.  olbrzymią  aglomeracją  wieńców,  cho- 
rągwi i  ludzi.     <Łć.  agglomero> 

XAglomeracyjny  przym.  od  Aglomeracja. 

Aglomerat,  u,  Im.  y.  Aglomeracja  zlepek,  kon- 
glomerat: Z  zaborów  powstają  aglomeraty. 

Agiomerator,  a,  Im.  y  elektrot.  mieszanina  wę- 
gla koksowego  sproszkowanego,  manganu  i  masy 
plastycznej,  używana  w  stosach  galwanicznych  Jako 
depolary  zator. 

Aglutynacja,  I,  Im.  e  I.  fil.  w  psychologji,  zc- 
stawienie,  zespolenie:  A.  wyobrażeń  =p_(!)iqczeme  i. 
dwuch  wyobrażeń  w  Jedno  z  zachowaniem  świado- 
mości o  obu  składnikach.  2.  jęz.  zlepianie,  skle- 
janie, przyczepianie,  mechaniczne  łączenie  pni  i  przy- 
rostków. <Łć.  agglutinare  =  przyklejać;  przykła- 
dać > 

Aglutynacyjny  przym.  od  Aglutynacja,  przy- 
czepkowy,  zlepkowy:  Języki  aglutynacyjne. 

Agnacja,  i,  blm.,  Agnatyzm,  pokrewieństwo  po 
mieczu.     <Łć.  agaatio> 

Agnacki  przym.  od  Agnat,  Agnacyjny:  Kobieta 
przez  zamążpójście  traci  prawo  agnackie. 

Agnacyjny  p.  Agnacki:  Pokrewieństwo  agna- 
cyjne. 

X  Agnat,  a,  Im.  cl  krewny  z  linji  męskiej,  po- 
chodzący po  mieczu  od  wspólnego  przodka:  Prawo 
spadkobrania  rozciągało  ś.  na  wszystkich  agna- 
tów  zmarłe.Lfo.  Spaś.     <Łć.  agnatus> 

XAgnatka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Agnat. 

Agnatyzm,  u,  blm.,  p.  Agnacja. 

Agnicja,  i,  blm.  przyznanie  autentyczności  doku- 
mentów prywatnych,  tożsamości  osób,  rzeczywistości 
długu  itp.     <Łć.  agnitio> 

Agnieszki  rola  teat.  rola  naiwnej.  <Fr.  Agnfes 
=  (dosł.  Agnieszka)  dziewczę  naiwne  > 

XAgnoskować,  uje,  owal  poznać,  rozpoznać. 
Gosz.     <Łć.  agnoscere> 

XAgno8kowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Agno- 
skować. 

Agnostycyzm,  u,  blm.  fil.  kierunek  a.  stanovń- 
sko  fil.,  j)rzyznające  ś.  do  niewiedzy  o  Bogu.  <Now. 
z  Gr.  agnostos  -  nieznany;  niepojęty;  niewiedzą- 
ey> 

Agnostyk,  a,  Ira.  cy  fil.  I.  niewiedzący,  nieituin- 
domy  czegoś.  2.  zwolennik  agnostycyzmu,  Jilozof, 
który  nic  nie  twierdzi  o  Bogu  a.  przyznaje  i.  do 
niewiedzy;  przedstawiciel  agnozy. 

Agnoza,  y,  blm.,  fil.  niewiedza,  niezdolność  do 
twierdzenia  czegokolwiek  o  pierwszych  podstawach 
bytu  a.  o  Bogu.  <Gr.  agnosia  =  nieświadomość, 
nieznanie  > 

Agnus,  a,  Im.  y  I.  baranek  z  wosku  Jarzęcego, 
poświęcony  przez  papieża,  mający  chronić  od  złych 
przygód.  2.  wszelki  wizerunek  baranka  (bożego). 
3.  nieod.  baranek  boży  -  część  mszy.  Spóźnił  ś., 
przyszedł  dopiero  na  A.  Zdr.  f  Agnusek,  f  Agnu- 
szek.     <Łć.  agnus  =  jagnię  > 

f  Agnusek,  ska,  Im.  ski  I.  p.  Agnus.  2.  bara- 
nek, Jagnię:  Przy  tej  okazji  zażyjemy  wielkopol- 
skich aguusków  i  tłustych  gomułek.  Pas.  3.  [A. 
a.  Jagnusek]  medalik. 

f  Agnuskowy  przym.  od  Agnusek. 

fAgnuszek,  szka.  Im.  szki  p.  Agnua. 

fAgnuszkowy  przym.  od  Agnuszek. 

Agometr,  u,  Im.  y  elektrot.  przyrząd  do  prze- 
prowadzania porównawczych  obliczeń  oporów  prze- 
wodów elektrycznych.  <Now.  z  Gr.  ago  =  poru- 
szam, prowadzę,  gnam  itd. -f- metron  = -mierz  > 

Agona,  y,  Im.  y,  LInja  agoniczna  fiz.  Unja,  zie- 
mię przebiegająca,  na  której  niema  zboczenia  ma- 
gnetycznego.    <Gr.  igóno8  =  bezkątowy> 


13 


AGOITICZNT 


AISIS 


Agoniczny:  Linja  agoniczna,  fiz.,  p.  Agona. 
Agonistyka,  I,  blm.  nauka  zapaśnicza,  zapaśnic- 
Iwo.      <Z  (ir.  agonistikós  =  zapaśniczy  > 

Agonja,  i,  blm.  konanie,  pasowanie  ś.  z  śmiercią: 
Znaleziono  go  w  ostatniej  już  agonji.  Przen.: 
ostatnie  podrygi,  wysiłki;  upadanie,  chylenie  ś.  ku 
upadkowi,  dogorywanie:  A.  towarzystwa,  przedłu- 
żana przez  dyrektorów  aż  do  chwili  skandaliczne- 
go upadku.  <Gr.  agonia  -  walka;  trud;  prze- 
strach > 

XAgracjacja,  I,  Im.  e  p.  Ułaskawienie.  <Sr.  Lć. 
aggratiatio,  z  Łó.  gratia  =  łaska  > 

fAgracjować,  uje,  al  p.  Gracjować. 

fAgracjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Agracjo- 
wać. 

Agraf,  a,  Im.  y  fortep.  jedna  z  szeregu  śrubek 
z  dziurkami,  przez  które  są  przewleczone  struny. 
<Vy.  agrafe  ż.> 

Agrafa,  y,  Im.  y  zapinka,  klamra,  sprzączka. 
Zdr.  Agrafka. 

XAgrafik,  a,  Im.  cy  człowiek  dotknięty  agraf  ją. 

X  Agraf  ja,  I,  blm.,  lek.  niemożność  pisania,  bez- 
piśmic/tność.     <Now.  z  Gr.  dgrafos  ~  niepisany  > 

Agrafka,  I,  Im.  i  p.  Agrafa. 

XAgrarja,  ów,  blp.  przedmioty  potrzebne  w  rol- 
nictwie. <  Łć.  agrarius  =  polny,  do  pola  należący  > 

Agrarjusz,  a.  Im.  e,  Agrarysta,  y,  Im.  ści  czło- 
nek stronnictwa  politycznego  rolników,  domagają- 
cych ś.  uwzględnienia  przedewszystkim  interesów 
właścicieli  ziemskich. 

Agrarny,  Agraryjny  tyczący  ś.  rolnictwa,  ludno- 
ści rolniczej  i  jej  interesów:  Ruch  A.  w  Irlandji. 
Rozruchy  agrarne.  Sprawa  agrarna.  Ustawa, 
reforma  agrarna.  Przesilenie  agrarne.  Bil  A. 
Agrarno-przemyslowy.     Agrarno-socjalny. 

Agraryjne,  ego,  blm.,  rz.  opłata  z  roli,  łanowe, 
gruntowe. 

Agraryjny  p.  Agrarny. 

Agrarysta,  y,  Im.  ści  p.  Agrarjusz:  Grupa  agra- 
rystów  w  Prusiech. 

Agrawacja,  i,  Im.  e  (.  y.ucisk,  uciemiężenie, 
uciążliwość:  Co  chcieli  z  faworem  dla  przyjaciół, 
a  z  agrawacja,  dla  nieprzyjaciół  czynili.  Matusz. 
2.  fil.  w  spirytyzmie  i  inedjumizmie,  zwiększenie 
ś.  ciężkości  przedmiotu,  dzięki  wdaniu  ś.  duchów 
a.  siły  medjumicznej.  <Now.  z  Ł6.  aggravare  = 
obciążyć > 

XAgrawować,  uje,  owal,  I.  obciąiać, pogarszać: 
A.  sprawę.  Goszcz.  2.  uciskać,  uciemiężać,  cie- 
miężyć: Awantażów  swoich  nie  omieszkał,  wybie- 
rając kontrybucje  i  bogatszych  agrawując. 

XAgrawowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Agrawo- 
wać:  Wójtostwo  kupił  dla  agrawowania  starosty. 

Agregacja,  i  blm.  I.  X  przyjęcie, przyłączenie  do 
kongregacji,  towarzystwa,  kółka.  2.  fil.  =  a)  sku- 
pianie  ś.,  gromadzenie  ś.;  b)  skupienie,  nagroma- 
dzenie: A.  atomów,  p.  Agregat.  3.  min.  tworze- 
nie ś.  agregatów.  <Now.  z  Łć.  aggregare  =  do- 
dać, dołączyć > 

Agregat,  u,  Im.  y  I.  fil.  skupienie,  nagromadze- 
nie, zbiór  rzeczy  bez  względu  na  ich  wzajemny  sto- 
sunek. 2.  fiz.  ]).  Skupienie.  3.  mat.  zbiór  a.  .iu- 
ma  peumej  liczby  wyrażeń  a.  liczb,  czyniących  za- 
dość pewnym  warunkom,  a.  podległych  pewnemu 
prawu.  4.  min.  nagromadzenie  ś.  na  jednym  miej- 
scu mnóstwa  minerałów  krystalicznych  jednego  a. 
kilku  gatunków:  A.  kryształów.  A.  jawnokrysta- 
liezny,  skrytokrystaliczny. 

•J-Agregować,  uje,  owal  przykomenderować,  zali- 
czyć tymczasowo  do  czego:  A.  oficera  do  jiulku, 
zanim  ś.  gdzieś  stały  wakans  nie  otworzy. 

f  Agregowanie,  a  blm.,  czynność  cz.  Agregować. 


[Agren,  u,  blm.]  p.  Agrest. 

[Agres,  u.  Im.  y]  p.  Agrest. 

XAgre8Ja,  i,  Im.  e  napad,  najście.  <Łć.  aggres- 
sio> 

Agrest,  u,  Im.  y  [Agrest,  Agrest,  Agres,  Agrez, 
Angres,  Angrys,  Angryz,  Angrest,  Cgrest,  Han- 
gres,  Hangrest,  Jagrest,  Jangres,  Jangrest]  I.  bot. 
p.  Porzeczka.  2.  a.  -j-  [Agren]  kwaśne,  niedojrzałe 
jagody  a.  sok  z  nich :  Czekał,  by  ziemia  zrodziła 
winne  jagody,  alić  zrodziła  A.  Zdr.  Agreścik 
[Angrestelc]. 

Agrestniić,  a,  Im.  i  gór.  zielonawa  odmiana  gra- 
natu. 

Agrestowy  przym.  od  Agrest:  Sok  A.  Krzak  A. 

XAgresyjny  przym.  od  Agresja,  zaczepny,  na- 
pastniczy: ytrona,  polityka  agr«syjna. 

Agreściak,  a.  Im.  I  zool.  (zerene  grossulariata) 
owad  łuskoskrzydły  z  rodziny  miernicowatych. 

Agreścik,  u,  Im.  i  p.  Agrest. 

[Agrez,  u,  Im.  y]  p.  Agrest. 

[Agrest,  u.  Im.  y]  p.  Agrest. 

Agronom,  a.  Im.  owie  I.  uczony,  wykwalifikowa- 
ny rolnik.  2.  rolnik,  ziemianin.  <Now.  z  Gr. 
agronóraos=; wieśniak;  dozorca  pól  miasta  Aten > 

Agronomicznie  przys.  od  Agronomiczny:  Prasa, 

wyrażając  ś.  A.,  została  zdrenowaną. 

Agronomiczny  przym.  od  Agronomja:  Insty- 
tut A. 

Agronomja,  i,  blm.  nauka  o  rolnictwie. 

Agrykultura,  y,  blm.  p.  Rolnictwo.  <Łe.  agri- 
cultura> 


p.  Adwent. 
p.  Adwent. 
.  Adwent. 


^J  P-  A 

•  yJ  p- 


Adwokat. 


Agwańt,  u,  Im.  y 

Agwent,  u,  Im.  y' 

Agweńt,  u,  Im.  y' 

'Agwikwat,  a.  Im. 

Agzorta,  y,  Im.  y]  p.  Egzorta. 

.1  Ah!  p.  Acii! 

Aiia!  w.  I.  przypomnienia,  al:  A.!  już  wiem.  2. 
potwierdzenia:  A.  tak,  tak  jest!  3.  zadowolenia, 
hal  otóżl:  A.!  mam  cię  przecież!  hol  ho-ho!,  oh 
A.,  wina  co  nie  miara  w  piwnicy! 

'A  he!]  p.  He! 

'A  heruś  ha!  a.  A  haruś  ha!]  p.  Heruś. 

A  het!  a.  A  hojt!]  wołanie  na  konie,  aby  szły 
w  lewo. 


[A  hiia!]  p.  Hiia! 

[f        ~ 


A  ho!]    wykrzyk  poganiającego    konie    a.  woły: 
Co~  chłop   naprzód   powie,   jak   do   łasa  przyje- 
dzie?— A  ho!    Zagadka. 
A  hojt!]  p.  A  het! 
Ahu!]  biada,  niestety! 
A  hula  ha!]  p.  Hilal 

Ahużhal  p.  Wyczha! 

[A  hyj!J  wykrzyk  przy  odpędzaniu  psów,  pój- 
dziesz! 

Ahyżha!  p.  Wyczha! 

Aideiczny  p.  Bezwyobrażenny.  <Now.  z  Gr. 
a  =  bez,  nie  -|-  idóa  =  idea> 

Aideizm,  u,  blm.,  fil.  p.  Bezwyobrażenność. 

I A  ino!]  w.  a  tylko!  a  tyllco  co!  a  jalcżel  a  ju- 
ści! a  nie  inaczejl  a  taki  taki  naturalnie,  a  natu- 
ralnie, ma  i.  rozumieć,  spodziewać  ś.l  a  to  dobre!: 
Toś  ty  tu  jeszcze?  —  A  ino!  Gawal.  Przecie  to 
twój  pan. — A  ino!  Kaczk. 

[A  inoć]  p.  Jedno. 

Ais  nicod.,  imiz.  nuta  a  z  krzyżykiem,  czyli  pod- 
wyższona o  pół  tonu,  równająca  się  b  (na  narzę- 
dziach utemperowanych).  <A  muz. -|- -is,  cecha 
krzyżyków > 

Aisis  nieod.,  muz.  nuta  a  z  krzyżem  (a.  z  po- 
dwójnym krzyiylciem),  czyli  podwyższona  o  ton,  rów- 


U 


A  IŚCI 

nnfąca  i.  h  (^na  narzędziach  utemperowanych). 
<Ais  -|-  is  powtórzonij;  cechą,  krzyżów  > 

AlścI  p.  AjuścI. 

Aj  I  w.  zad/iwicnia,  boleści,  och!  oj!  o  jej!  o  joj! 
ach!:   Aj  boli!     Aj  co  tu  ludzi! 

[A  ja]  p.  Jak. 

|A  jakj  p.  Jak. 

Ajaks,  a,  Im.  y  bot.  (ajax)  roś.  z  rodziny  ama- 
ryllcowatych.  Uatiinek :  A.  leśny  a.  N  a  r  Ci- 
szek leśny,  Narcyz  żółty  a.  większy, 
N  i  b  y  n  a  r  c  i  s  z  e  k,  R  o  z  s  i  a  d  (a.  pseudonar- 
cissus).     <0d  imienia  bohatera  Gr.  Aias> 

XAjduk,  a,  Im.  cy  p.  Hajduk. 

[AJejIJ  wi/JcrzijIc  zachicylu,  biadania  itp.  (  =  o  Bo- 
że! o  Jezu!).     < A-(-Jej  =  Nni.  Je!,  zam.  Jesus > 

Ajenc-  p.  Agienc-. 

[A  jeno]  p.  Jedno. 

Ajent-  p.  Agient-. 

[Ajer,  u,  liii.  y]  f  Agler,  a.  Tatarskie  ziele, 
Tatarski  korzeń,  Kalmus,  Tatarak,  Szuwar,  f  Gal- 
ga  bot.  (acorus  calamiis)  roL  z  rodziny  obrazJco- 
icatych:  Dziewięć  dromaderów  chodziło  karmić  ś. 
chwastem  nadmorskich  ajerów.  Słów.  Por/iewny 
liść  ajeru.  Słów.  <  Przez  Ukr.  air,  ajer,  z  Gr. 
aira  -  rodzaj  trawy  > 

[Ajerowyl  przym.  od  Ajer:  Korzeń  A. 

[Ajerówka,  i,  im.  I]  tcodlcn,  przez  nlemhik  prze- 
puszczona z  ajerem,  kalmusów!ca,  kalmus. 

Ajngus,  u.  Im.  y  wlewek,  forma  do  odlewania 
t  metalów.     <Nm.  Einguss> 

AjnIaga,  I,  Im.  I  szczot,  włosy  środkowe  w  pę- 
dzlu.    <Nm.  Einlag'e> 

[Ajno]  I.  p.  Jedno.    2.  p.  Hajno. 

|Ajnok|  p.  Jedno. 

Ajnszlak,  a.  Im.  I  powr.  nitka,  poprzeczna,  wą- 
tek w  taśmie.     <Nm.  Einschlag'> 

[Ajnszpener,  a.  Im.  y]  jednokonka,  dorożka  Je- 
dnokonna.    <Nm.  Einspanner> 

[Ajnu]  p.  Hajno. 

[Ajskieler,  a.  Im.  y]  lodownia.  <Nm.  Eiskel- 
lcr> 

Ajta  p.  Hajta. 

XAjtjologiozny  p.  Etjologlozny. 

XAjtjologja,  I,  bim.  p.  Etjologja.  <Gr.  aitio- 
logia  > 

[Ajtować,  uje,  owal]  p.  Hajtować. 

I Ajtowanie,  a,  blm.J  czynuo^ść  ez.  Ajtować. 

Ajtu  p.  Hajta. 

[AjtuśJ  połajanka:  Szelma  Węgrzyn,  A.  pajtuś! 

Ajty  i».  Hajta. 

•j-Aju!  aju!  wołanie  woźnicy  na  konie.  Goi, 

[A  jiiksz!)  ]).  A  jiiś! 

XAju8terunek,  nku,  Im.  nkl  woj.  umundurowa- 
nie: W  brygadach  A.  nierówny  i  munsztuki  nie- 
jednostajne. Koźm.  <Nm.  Ajiistierung,  z  Fr. 
ajuster  =  urządzić,  ajustement  =  ubranie,  strój  > 

[A  jUŚ !,  A  jiiksz !]  wołanie  na  świnie  przy  odpę- 
dzaniu a.  wyganianiu  ze  szkody. 

AjuścI,  Ajuścik,  Ajuściż,  AIścI  posp.  przys.  I. 
tak,  tak  właśnie,  a  jakże,  naturalnie,  spodziewać  ś., 
ma  ś.  rozumieć:  Co  to  jest?  jakaś  muzyka?  — 
A.,  grają.  Kaczk.  Rozumiesz?  —  A.,  rzecz 
zresztą  jasna  i  łatwa  do  pojęcia.  Krasz.  2.  (za- 
przeczenie, odmowa,  wątpliwość)  zapewne!  a  jak- 
że! niby  też  to!  nie  wierzę!  jeszcze  czego!  a  zaraz! 
i  zaraz!:  Kaśka!  pocałuj  mnie.  —  Ajuści!  <A-ł- 
już-fci> 

[A  juścik]  p.  AjuścI. 

Ajuściż  p.  AjuścI. 

[A  jużci!]  p.  AjuścI. 

[A  jużeć]  p.  Już. 


AKADEMJA 

[Ajw,  Ajwo,  Ajwok,  Ajwu,  Ajwuj]  tu  (ku  mnie): 
Pójdź  ajwo!  Ajwo  sa!  (okrzyk  kierującego  woły 
na  lewo).  Por.  Ha(j)w. 

[Ajwa,  y,  Im.  y]  p.  Pigwa.  <Tur.  ajwa,  przez 
Ukr.  A.jwa> 

Aj-waj!  w.  żydowski  I.  aj!  o  joj!  o  jej!  ach! 
och!  eh!  fiu-Jiul  Ji!  fi-ji!  no-no!  gwałtu!  niestety! 
biada!:  A.!  co  to  za  rozumny  człowiek!  Twoje 
dalibóg,  a  żydowskie  A.,  to  jedno.  A.!,  krzy- 
knął Abramko,  co  ranie  z  tego  za  pożytek?  Kórz. 
2.  rz.  nieod.  popłoch,  przerażenie,  panika,  trwoga, 
rwetes,  gwałt:  Cały  ten  adres,  to  wielkie  A.  na 
myśl  o  wojnie.     <Aj  -|- Nm.  weh!  =  biada.' > 

[Ajwela!]  toohmie  na  świnie. 
Ajwo]  p.  Ajw. 
AjWok]  p.  Ajw. 
Ajwu]  p.  Ajw. 
Ajwuj]  j).  Ajw. 

f  Ajza    Sj).  czyż: 
I4-Za> 

[Ajzybon,  u,   Im. 
bon]  kolej  żelazna. 

Akacja,  I,  Im.  e, 


A.  ś.  będzie  gniewać.     <A4- 


y,   Hajzybon,  E(j)zybona,  Izy- 

<Nm.  Eisenbahn> 
[Wakacyja]  I.  a.  Czulek,  Cza- 
lodrzew,  Ostostręczyna,  Ostrostrężyna  bot.  (aea- 
cia)  roś.  z  rodziuy  czulkowatych.  2.  a.  Grochow- 
nlk,  Grochowiec,  Grochodrzew,  Grochowe  drze- 
wo (robinia)  roś.  z  rodziny  motyllcowatych.  Ga- 
tunki: A.  biała  (r.  pseud-acacia);  A.  żółta 
a.  Groszek  syberyjski  a.  Robinia 
groszek  syberyjski  (r.  caragana  a.  ca- 
ragana  arboreseens).  3.  p.  Czulek.  Zdr.  Aka- 
cyjka.     <Gr.  akakia> 

Akacjowy  przym.  od  Akacja:   Kwiat  A. 

Akacyjka,  I,  Ira.  I  p.  Akacja. 

Akademicki  I.  a.  XAkademłczny  przym.  od 
Akademja,  uniwersytedci:  Profesor  A.  Wykład 
A.  Nauczycieli  uważano  w  komisji  edukacyj- ' 
nej  za  stan  tak  zwany  A.  2.  od  akademika,  stu- 
dencki: Senat  A.  Stopień  A.  Dyplom  A.  Mun- 
dur A.  3.  czysto  naukowy,  teoretyczny,  (o  sztu- 
kach piękn.)  wzorowy,  poprawny,  stylowy,  klasy- 
czny:  Spór  A.  Pozy  akademickie.  Śpiew  po- 
prawny, A.  Ani  twarz  jej,  ani  kształty  nie 
przedstawiają  tej  klasycznej  prawidłowości  i  tej 
akademickiej  harmonji,  która...  Wł.  Bog.  Po 
akademicku,  Akademicko  przys.  jak  akademicy; 
sposobem  akademickim. 

Akademicko  p.  Akademicki:  Te  rzeczy  trakto- 
wane są  A. 

XAkademiczny  p.  Akademicki:  Gmach  A. 

Akademik,  a,  Im.  cy  1.  uczeń  akademji  a.  uni- 
wersytetu, student.  2.  członek  akademji  umiejętno- 
ści a.  sztuk  pięknych.  3.  ir.  A.  smorgoński  = 
niedźwiedź;  przen.  człowiek  niezgrabny,  źle  wycho- 
wany, rubaszny. 

f  Akademika,  I,  Im.  I  I.  p.  Akademj?..  2.  po- 
siedzenie akademji,  rozprawa  akademicka:  Odpra- 
wiła ś.  A.  o  celu  edukacji.    Sraol. 

XAkademl8ta,  y,  Im.  śol  uczeń  szkoły  wojsko- 
wej. 

Akademizm,  u,  blm.  stosowanie  ś.  do  reguł  szkol- 
nych w  sztukach  pięknych. 

Akademizować,  uje,  al  rozprawiać  po  akade- 
micJcu. 

Akademizowanie,  a,  blm.  czynność  cz.  Akade- 
mizować. 

Akademja,  I,  Im.  e  1.  uniwersytet,  szkoła  głó- 
wna, wszechnica,  wyższy  zakład  naukoioy:  A.  Kra- 
kowska, Jagiellońska,  Wi'eńska,  Zamojska.  Żart. 
A.  Siaorgońska  =  . szfcoM  niedźwiedzi,  przen.  szlcola 
niegrzecznych  i  źle  wychowanych.  2.  wyższy  za- 
kład naukowy  specjalny:  A.  wojskowa,  duchowna, 


15 


ATtALTFA 


AKCJA 


medyczna,  Bztuk  ^^icIcnToh.  3.  a  f  Akademika, 
instytucjn,  pielęgnująca  nauhi:  A.  umiejijtnośei. 
<Gr.  .'tkadernia  a,  akademoia,  odimienia  mitycz- 
nego Ak;iiiemos> 

^Akalifa,  y,  Im.  y  bot,  p.  Ostka.  <Qr.  aka- 
lelo  > 

Akant,  u,  Im.  y  1)ot.  p.  Rozdzlenlec.  <Gr.  ikan- 
tlios> 

Akantowy  przyra.  od  Akant:  Liść  A.  Olej  A. 

XAkaparacja,  I,  blm.  1.  spekulacja,  polegająca 
na  wykupywaniu  w  danym  miejacu  a.  czasie  jak- 
największej  ilości  towarów,  celem  następnej  odsprze- 
daży za  dowolną  cenę.  2.  !  nagromadzenie  poszu- 
kiwanego towary  w  ilości  przechodzącej  potrzehy. 

XAkaparować,  uje,  owal  zabrać,  zagarnąć  dla 
siebie.     <Fr.  aceaparer> 

Akapit,  u,  Im.  y  druk.  wiersz  od  ustępu.  <ZŁd. 
a  capite-od  ustępu,  od  rozdziału  > 

XAkatalektyczny  wiersz  =  me.<tfcrocon?/,  zupełny, 
w  którym  nie  brak  ostatniej  stopy.  <  Gr.  akata- 
lcktos> 

Akatalepsja,  I,  blm.,  fil.  niezrozumiaiośó,  niemoż- 
ność pojęcia  czegokolwiek;  dogmat  stoików.  <  Gr. 
akatalepsia^stan  niedokładnego  pojmowania> 

Akatolicki  niekatolicki,  heretycki,  kacerski:  Księ- 
gi akatolickie.  Szkoły  akatolickie.  <Now.  z  Gr. 
aminie  -f-  katolicki > 

Akatollozka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Akatolik. 

Akatolik,  a,  Im.  cy  niekatolik;  kacerz,  heretyk. 

Akażu  nieod.  apt.  1.  guma  A.  =  pochodząca 
z  drzewa:  cedrówka  wonna  (cedrela  odorata).  2. 
-rzęchy  A.  =  owoce  rośliny  rmkarp  zachodni  (ana- 
cardium  occidentale).     <Fr.  aeajou> 

f  Akcedować,  uje,  owal  przystąpić:  A.  do  kon- 
federacji. Mich.     <Łe  accedere> 

f  Akoedowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Akcedo- 
wać. 

X  Akceleracja,  I,  blm.  przyspieszenie:  Dokuczał 
o  akcelerację  interesu.  Krasz.  <Łć.  aecelera- 
tio> 

Akcelerometr,  u,  Im.  y  przyrząd  do  mierzenia 
szybkości  wystrzelonego  pocisku.  <Now.  z  Łć. 
accelerare  =;  przyspieszać  -f-  Gr.  mćtron  =  -mierz  > 

Akcencik,  u,  Im.  i  p.  Akcent. 

KAkcencIsta,  y,  Im.  ści,  X  Akcentysta  żartow- 
niś,  dowcipniś.  <No\v,  na  wzór  Łć.  aecentor  = 
śpiewak,  chórzystaj  a  później  przodownik  chóru  > 

Akcent,  u,  Im.  y  a.  a  1.  jęz,  =  a)  przycisk,  na- 
cii^k  przy  wymawianiu  zglo-iek  a.  wyrazów:  A.  gra- 
matyczny, logiczny;  b;  zrucczek,  znamię  nad  literą 
dla  oznaczenia  takiego  przycisku:  Położyć  A.  nad... 
A.  lekki,  ciężki  (w  Gr.).  2.  zaakcentowanie,  wy- 
razistość, dosadność,  nacisk:  Wymówić  co  z  akcen- 
tem. 3.  wyraz,  ton,  odcień:  Takich  rozdzieraj^^- 
cych  akcentów  niema  w  żadnej  poezji  świata, 
jak  w  poezji  hebrajskiej,  w  prorokach.  Tarn. 
A.  prawdy  wydobywał  ś.  z  jej  dykcji.  Bog.  Wł. 
Mówił  z  akcentem  prostoty  i  skruchy.  Sienk. 
Grała  z  dramatycznym  akcentem,  jak  ś.  godziło 
na  j)iorw6Zc*j;  artystkę.  4.  wymowa,  sposób  wyma- 
wiania, ton  mowy,  intonacja,  modulacja  głosu:  Ma 
zły  A.  francuski.  Każde  prosięta  majjj,  swoje 
akcenta.  Prz.  5.  A.  kościelny  =  rodź.  recytatijwu. 
6.  •)*  werwa, fantazja,  animusz:  Szlachcic  z  akcen- 
tom. Zera.  7.  muz.  nacisk,  przycisk  ita  jakiejś  nu 
cie,  wyrażany  znakami  >  V.  Zdr.  AkcencIk. 
<Now.  z  Łć.  aecentus  =■  granie;  brzmienie;  wzrost, 
wzmożenie  się> 

Akoentacja,  1,  blm.  p.  Akcentowanie:  Śpiewał 
z  doskonałij;  akcentacjjj,. 

Akcentować,  uje,  owal  I.  wymauńać  według 
akcentów,    2,  kłaść  akcenty  nad  głoskami.    3.  za- 


znaczać «  naciskiem,  podnosić,  uwydatniać  co,  dać 
czemu,  loyraz:  Głowę  przykrył  czapeczki},  prze- 
fcnaczonjj.  na  to  jedynie,  ażeby  minę  gęst;j.  akcen- 
ti)wała.  ileż.  Wygłosił  zwolna,  akcentując  każde 
słowo.  Pewne  zmiany  cora:'>  bardziej  ś.  akcen- 
towały. 4.  muz.  =  dawać,  kłaść  nacisk  napewnycli 
nutach. 

Akcentowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Akcento- 
wać, Akcentacja:  Prozodja  oparta  na  akcento- 
waniu.   Bog.  Wł. 

Akcentowany  mający  nad  sobą  akcent:  Zgłoska 
akcentowana. 

Akcentowy  przym.  od  Akcent:  Utwór  pisany 
wierszem,  polegającym  na  zasadzie  akcentowej. 
Znak  A. 

X  Akcentysta,  y,  Im.  ścI  p.  Akcencista. 
Akcept,  u,  lin.  y   I.  zobowiązanie  ś.  do  zapłace- 
nia loekslu  w  terminie.     2.    weksel    w  stosunku  do 
akceptanta.     <Now.  z  Łć.  acceptus  =  przyjęty  > 

Akceptacja,  I,  blm.  1.  zaakceptowanie,  przyjęcie, 
uznanie  za  swoje,  przyjęcie  na  siebie:  A.  wekslu 
określona,  warunkowa,  wyręczna.  A.  darowizn)', 
zapadłego  wyroku.  2.  yCwzietość,  wzięcie,  powa- 
żanie, zachowanie:  Był  on  u  dam  w  wielkiej  ak- 
cej)tacji.  3.  zdanie,  mniemanie,  opinja,  sąd,  po- 
gląd, zapatrywanie:  Bogactwa  roli  s<ą  ])rawdziwe, 
od  akce])tacji  ludzi  szacunku  nie  biorąc. 

Akceptant,  a,  Im.  cl  han.  ten,  co  akceptuje:  A. 
wekslu. 

Akceptować,  uje,  owal  I.  przyjmować,  uznawać 
za  swoje,  przyjmować  na  siebie,  przyznawać,  po- 
twierdzać: A.  umowę,  weksel,  darowiznę.  2.  po- 
dzielać, j)ochwalać;  godzić  ś.,  pisać  ś.  na  co;  a^rro- 
bować  co,  sympatijzować  z  czym,  uznawać  za  słusz- 
ne: Zdania  twego  nie  akceptuje.  3.  X  kogo  = 
mile  widzieć,  być  rad  komu:  Wynośmy  ś.  stąd, 
bo  nas  tu  jakoś  nie  akceptują.  <Łć.  aceipere=: 
przyjąć  > 

Akceptowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Akcepto- 
wać, Akceptacja. 

Akceptyiacja,  I,  blm.  I.  w  prawie  rzym.  uiuol- 
nieyde  ś.  od  zohoiciązania  j>rzy  użyciu  pewnej  for- 
muły. 2.  pokwitowanie  wierzyciela,  dane  dłużni- 
kowi co  do  długu  jaktycznie  niezapłaconego.  3. 
zwrócenie  tytułu  przez  wierzyciela  dłużnikowi.  4. 
w  prawie  pol.  przepuszczenie  długu.  <Łć.  acce- 
ptilatio> 

Akces,  u,  blm.  I.  dostęp,  wzięcie,  zachowanie: 
Ifa  wielki  A.  do  dworu.  2.  przystąpienie  do  aktu, 
przystanie, przyłączenie  ś.  do  konfederacji  itp.  <Łć. 
accessus> 

Akcesja,  i,  blm.  praioo  przybycia  do  własności. 
<Łć.  aceessio> 

Akcesorja,  ów,  blp.  I.  dodatki,  przydatki,  uzu- 
pełnienia, przybory:  Przyłbica,  pancerz,  kopja 
i  inne  A.  rynsztunku.  Ramy,  drajjcrje  i  inne  A. 
potęgowały  wrażenie  obrazu.  A.  teatralne  (  =  re- 
kwizyta,  przedmioty  potrzebne  na  scenie  podczas 
przedstawienia).  2.  X  praw.  =  a)  wyroki  niesta- 
nowcze,  rozstrzygające  spory,  a  nie  rozsądzojtire 
głównego  przedmiotu  sprawy;  b)  wstępne  rozprawi/ 
stron,  punktu  incydentalne.  <Now.  z  Łć.  aceede- 
re  =  przystąpić;  być  dodanym  itd.> 

Akcesoryczny  przym.  od  Akcesorja:  Odmiany 
akci-soryc/.m',  przypadkowe. 

Akcik,  u,  lai.  I  p.  Akt:  Na  jutro  będziemy  mie- 
li A.,  a  za  tydzień  kamieniec.  Prus. 

Akcja,  I,  lin.  e  I.  działanie,  działalność,  czyn- 
ność, ruch,  ioyati [pienie,  kampanja;  fil.  działanie  na 
coś,  zachoiuanie  ś.  czynne:  Akcję  ratunkową  jiro- 
wadzouo  energicznie.  W  akcji  antyrządowej 
główną  rol^  odgrywa  stronnictwo  republikańskie. 


Itt 


AKCJONALISTA 


AKOMODACJA 


A.  i  reakcja.  2.  kampanja,  utarczka,  hifwa,  po- 
tyczka, utarcie,  bój:  W  niejednej  akcji  okazai  od- 
wagę. 3.  ruchy,  giesty,  giestykulncje,  ożywienie, 
mimika;  gra  aktora:  Nasz  kaznodzieja  mówi  bez 
akcji.  Przypatrywał  ś.  w  zwiercie<lle  swej  ak- 
cji. 4.  w  dramacie,  w  poemacie  -  a)  ruch,  ruch- 
liwość, ożywienie:  A.  słaba,  jałowa,  leniwa.  A. 
toczy  ś.,  odbywa  ś.,  postępuje,  ożywia  ś.;  b)  dzia- 
lanie:  Jedność  akcji.  5.  fiz.  działanie,  działanie 
siły  jakiejś:  A.  i  reakcja.  6.  han.  dowód  lolożo- 
nego  w  przedsiębiorstwo  wkładu;  iidziai:  Założyć, 
zbudować  co  na  akcjacli.  Akcje  spadajij.,  idij. 
w  górę,  podnoszjj,  ś.,  źle  a.  dobrze  stoją..  A.  imien- 
na, bezimienna.  Akcje  gwarantowane  (przez 
rząd).  A.  pożytkowa  (  =  dokument  wydawany  po 
umorzeniu  akcji  i  zapewniaj.ący  prawo  do  super- 
dywidendy).  Akcje  drogi  żelaznej.  Akcje  fabry- 
ki żelaznej.  Bank,  towarzystwo,  spółka  na  ak- 
cjach. A.  pierwszeństwa  a.  oblig  pierwszeństwa 
(  =  dająca  prawo  do  przywilejów  przed  innemi 
akcjonarjuszami).  Przea.:  Widząc,  że  jego  ak- 
cje idą  w  górę,  gładził  brodę  ( =  że  zaczyna  mu 
się  powodzić).  7.  praw.  powództwo,  proces,  spra- 
wa, postępowanie  sądowe:  Wystąpił  z  akcją  przed 
trybunał.  Mieć  z  kim  akcję.  A.  cywilna  zosta- 
ła przez  sąd  oddalona.  A.  incydentalna,  han- 
dlowa, wzajemna,  regresowa,  rekonwencj'jna,  in- 
terwencyjna, jednostronna,  posesoryjna,  petyto- 
ryjna,  główna,  o  rozwiązanie  umowy,  o  wyna- 
grodzenie szkód  i  strat.     <Łe.  actio> 

f  Akcjonallsta,  y,  Im.  ści  ]).  Akcjonarjusz.  Wej. 

Akcjonarjusz,  a,  Im.  e,  x  Akcjonator,  f  Akcjo- 
nallsta uczestnik,  posiadacz  akcji,  współwłaściciel 
przedsiębiorstwa  założonego  na  akcjach:  Zebranie 
ogólne  akcjonarjuszów  kolei  żelaznej.  <Now. 
z  Łć.    actio- działanie;  działalność;  proces  itd.> 

Akcjonarjuszka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Akcjona- 
rjusz. 

AkcjonarjuszowskI  przym.  od  Akcjonarjusz. 

Akcydens,  u,  Im.  y  a.  a,  x  Akcyciencja.  I.  do- 
chód postronny,  często  nieprawy.  2.  dochód  księdza, 
dodatek  do  stałego  uposażenia,  przychód  niestały 
z  opłat.  3.  A.  \eŚJij  -  tantjema  służby  leśnej.  4.  fil. 
przypadłość,  przymiot  przypadkoioy ,  cecha  nieistot- 
na. 5.  druk.  robota  zecerska  drobna  wykwintna 
(rachunek,  adres,  blankiet,  zaproszenie  itp.).  Zdr. 
AkcydensIk.  <Łć.  accidens  =  coś  przypadkowego, 
przygodnego;  wypadek  > 

AkcydensIk,  u,  Im.  I  p.  Akcydens. 

Akcydensowy  przym.  od  Akcydens:  Dopłata 
akcydensowa.     Robota  akeydensowa.  Zecer  A. 

xAkcydentalnle  przys.  od  Akcydentalny. 

XAkcydentalny  przypadkoioy,  przygodny,  tra- 
funkowy. 

Akcyjny  przym.  od  Akcja,  udziałowy:  Towa- 
rzystwo akcyjne.    Bank  A.    Łazienki  akcyjne. 

Akcype  rz.  nieod.,  żart.  łapóiuka,  łapowe:  Eko- 
nom chciwy  na  A.     <Łć.  Accipe  =  przyjm,  weź> 

Akcyza,  y,  blm.  t  Cyza,  f  CIża,  f  Czyża.  \.  po- 
datek skarboioy  od  niektórych  toioarów  produkcji 
wewnętrznej  krajowej:  A.  od  spirytusu,  cukru,  pi- 
wa, tytoniu,  zapałek.  2.  urząd  zbierający  ten  po- 
datek: Brat  służy  w  akcyzie.  3.  daw.  konsumpcja. 
^      <Sr.  Łe.  accisia,  skąd  Nm.  Ziese  =  cło> 

Akcyznik,  a,  Im.  cy  poborca  akcyzy,  dozorca  cel- 
ny, celnik,  strażnik  poborowy. 

lAkcyzny  p.  Akcyzowy. 
Akcyzowy,  Akoyzny  przym.  od  Akcyza:  Straż- 
lik  A.  _  Urząd  A.  ( =  urząd  akcyzy). 

TA-kieĆl]  okrzylc  odpędzania  cieląt. 


XAklurgja,  I,  blm.  lek.  nauka  w  operacjach  chi- 
rurgicznych. <Now.  z  Qr.  akis  =  ostrze -}--our- 
gia  =  działanie,  operowanie  > 

Aklamacja,  1  Im.  e  I.  okrzyk,  oznaka  uwielbie- 
nia, pochwały.  2.  okrzyknięcie,  uznanie  jednogłoś- 
ne: Wybrany  został  przez  aklamację  (bez  gło- 
sowania). 3.  f  Icrzyk,  narzekanie,  skarha:  Różno 
na  mnie  były  aklamacje  i  instygowania.  Mich. 
<Łć.  acclamafio> 

Aklamacyjnle  przys.  od  Aklamacyjny:  A.  we- 
zwano dawne  prezydjum  do  pełnienia  nadal  obo- 
wiązków. 

Aklamacyjny  przym.  od  Aklamacja:    Wybór  A. 

Aklamować,  uje,  owal.  I.  kogo  =  wybrać  przez 
aklamację.  2.  •}■  na  kogo  =  krzyczeć,  powstawać: 
Zaczął  na  mnie  A.,  że  szlachtę  więżę.  Mich. 
<Łć.  acclamare> 

Aklimatyzacja,  i,  blm.  p.  Akllmatyzowanie. 
<Now.  z  Łć.  ad  =  do,  przy  -j-  Gr.  klima  =  oko- 
lica > 

Aklimatyzacyjny  przym.  od  Aklimatyzacja: 
Ogród  A.  Emigranci  nasi  przechodzą  w  Brazylji 
chorobę  aklimatyzacyjną. 

Akllmatyzować,  uje,  ował  przyzwyczajać  do  da- 
nego klimatu  istoty,  zrodzone  w  innym  klimacie: 
A.  rośliny,  zwierzęta.  Przen.:  przyjmoicać,  przy- 
swajać, zaszczepiać,  u  siebie,  nadawać  prawa  oby- 
watelstwa, przybierać  za  swoje:  Hei-b  angielski 
u  nas  aklimatyzowany.  A-  ś.  przyjmować  ś. 
w  obcym  klimacie,  zżywać  ś.  z  mm,  przyzwyczajać 
i.  doń;  przen.  przywykać  do  otoczenia,  oswajaś  ś. 
z  miejscowemi  warunkami;  przyjmować  ś.  gdzie: 
Mieszkając  już  drugą  zimę  poii  italskim  niebem, 
aklimatyzuję  ś.  tam  coraz  bardziej.  U  nas  z  trud- 
nością akliinatyziiją  ś.  nawet  najjawniej  koi'zyst- 
ne  innowacje.  Krasz. 

Akllmatyzowanie,  a,  blm..  Aklimatyzacja  czyn- 
ność cz.  Akllmatyzować. 

Akllmatyzowanie  się,  a  ś.,  blm.  czynność  cz. 
Akllmatyzować  ś.:  Wszystko  to  świadczy  o  akli- 
matyzowaniu  ś.  naszych  pobratymców  w  Hisz- 
panji.     Szaj. 

Aklina,  y,  Im.  y  a.  Linjaakliniczna  =  ro'wmfc  ma- 
gnetyczny  ziemi.  <Gr.  aklines  =  niewzruszony, 
stały  > 

Akllniczny:    Linja  akliniezna,  p.  Aklina. 

[Ako]  p.  Jak. 

XAkoladować,  uje,  owal  kogo  klapsem  itp.= 
obdarzyć,  uderzyć:  Wiem  z  pewnością,  że  mnio 
obudził,  akoladując  klai)sem  po  ramieniu.  Od. 
<z  Fr.  aecolade  =  uścisk  > 

XAkoladowanle,  a,  blm.,  czynność  ez.  Akola- 
dować. 

Akoliktyna,  y,  blm.,  apt.  substancja  roślinna 
otrzymywana  z  tojadu  wilczego  (aconitum  lycoeto- 
mim).  <Now.  z  dwuch  początków  nazwy  Łć. 
rośliny  powyższej  > 

f  Akollt,  a.  Im.  cl  p.  Akolita:  A.  a.  pirwego  świę- 
cenia żak.     Mur. 

Akolita,  y.  Im.  cl,  Akolit.  1.  niższy  stopień  du- 
chownego w  kościele  katolickim.  2.  służący  do  mszy 
ze  świecą  w  lichtarzu.  3.  dozorca,  ochmistrz,  słu- 
żący: Często  pochlebstwo  i  podłośd  akolitów, 
przydanych  do  pilnowania  panicza,  wszystko  psu- 
je.    <Gr.  akólouthos  =  towarzysz;  jednomyślny > 

Akomodacja,  i,  blm.  I.  stosowanie  ś.,  przysto- 
sowanie ś.,  zastosowanie  ś.  2.  -j-  datek  dla  zaspoko- 
jenia, złagodzenia  kogo:  Wziąwszy  od  poilstolego 
znaczną  akomodację,  z  uami  ś.  złączył.  Mich.  3. 
lek.  A.  oka  =  nastavmość  oka,  zdolność  jego  do  na- 
strajania ś.,  nastawiania  ś.  do  widzenia  lo  różnych 
odległościach,  stosowanie  wzroku  do  odległości:  Si- 


17 


AKOMODACY.INY 


AKRONIKTYCZNY 


łft  akoraodacj}.  ObBzernoś<5  akomodacji  a.  prze- 
Pdzeń  Hkomodsicy ']na,  =  odległość  między  najbliż- 
fzym  a  najdahzym  punktem,  na  jaki  oko  do  wyraź- 
nego widzenia  nastawić  możemy.  4.  zool.  zdolność 
przystosowymania  i.  do  zmienionych  warunków  ży- 
cia, do  aliimatyzowania  ś.  <Łć.  accomiiiodatio> 
Akomodacyjny  przym.  od  Akomodacja:  Prze- 
strzeń akoiuodacyjna,  p.  Akomodacja.  Zakres  A., 
siła  akoiuodacyjna  =  nnstawniczy,  nastawnicza.  Mię- 
sień A.  (iniisculus  tensor  ehorioideae)  =  Tias^aM,'cz_?/. 
xAkomodować,  uje,  owal  I.  stosować,  naginać, 
do  kogo,  do  czego,  nałamywać  do  czego.  2.  "J*  ła- 
godzić, zaspakajać,  zadowolniać :  W  pretensjach 
moich  akomodowany  r.ie  będę.  Jan  Kazim.  A.  ś. 
a.  A.  ś.  komu,  ezemn  =  słosoivać  ś.,  naginać  ś.  do 
kogo,  do  czego,  nałamywaó  ś.  do  czego,  godzić  ś. 
z  kim,  z  czym:  Człowiek  dobry,  umiał  A.  ś.  ka- 
żdemu. Biel.  M.  Umiała  świeckim  zwyczajom  A. 
ś.  Skar.  Strojowi  wołoskiemu  A.  ś.  3.  przyrzą- 
dzić, przyprawić :  Znalazł  dla  niego  karpia,  akomo- 
dowanego  po  polsku.  Krasz.  <Łć.  accomraodare> 

XAkoniodowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Akomo- 
dować. 

XAkomodowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Akomodować  ś.:  Akomodowaniem  ś.  zyskałem 
serce  ucznia  i  łaskę  hrabiny.     Krasz. 

Akompaniament,  u,  Im.  y  I.  towarzyszenie,  wtó- 
rowanie na  instrumencie  muzycznym:  Konkurs  na 
kompozycję  głosów  mieszanych  bez  akompanja- 
mentii.  ńpiew  z  akoinpanjamentem  fortepianu. 
I*rzen.:  Począł  się  modlić  przy  akompanjameneie 
chrapania  swego  słuit!:i.  Krasz.  Maleńka  wojna 
z  akompanjamentem  huku,  pukaniny  i  krzyków. 
Krasz.  Kichał  jak  koń,  a  zawsze  z  akompanja- 
mentem kaszlu,  [""red.  A.  2.  y.  przydatek,  doda- 
tek, garnitur:  Kiedy,  co  i  po  czym  i  z  jakim  po- 
dać akompanjamentem.  Krasz.  <Fr.  aceompa- 
g:nement> 

Akompanjamentowy  przym.  od  Akompanjament: 
Figura  akomjianjamenfowa. 

Akompanjator,  a,  Im.  owie  ten,  co  akompanjuje, 
tou;a7-zyszący,  przygrywający. 

Akompanjatorka,  {,  Im.  I  forma  ż.  od  Akompa- 
njator. 

Akompanjować,  uje,  owal  towarzyszyć  grą  a. 
śjnewcm,  wtórować,  przygryioać  a.  przyśpiewyumć: 
Akompanjowalem  jej  do  śj)iewu.  Czyżyki  krzy- 
czą radośnie,  piesek  akompanjuje  im  wesołym 
szczekaniem.     <Fr.  accompagner> 

Akompanjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Akom- 
panjować. 

Akonitowy  kwas,  ajtt.  =  znnjdująay  ś.  w  roślinie 
tojad  ('aeonitum).     <Gr.  akóniton  =  tojad > 

Akonityna,  y,  blm.,  apt.  substancja  z  rośliny:  to- 
jad mordownik  (aeonitum  napellus). 

Akord,  u,  Im.  y  a.  X  a  I.  współczesne  brzmienie 
dwuch  a.  więcej  tonów,  oparie  na  prawach  harmonji 
muzycznej,  dioudźwięk,  łrójdźwick,  czwórdźwięk  itd.; 
A.  zgodny,  niezgodny;  majorowy,  minorowy;  to- 
aiczny,  dominantowy  itd.  A.  c  major,  e  minor  itd. 
A.  muszek  i  półton  komarów.  Mick.  2.  przen. 
zgodność,  harmonja:  Czuli,  że  ich  głosy,  choć 
w  najzwyczajniejszej  rozmowie,  brzmią  czaro- 
wnym  akordem  miłości  i  szczęścia.  Kórz.  X  A. 
barw.  3.  X  układ,  zgoda,  umowa:  Miasto  wzię- 
to zostało  przez  A.  "Wszedł  w  akorda  ślubne 
»  Krystyną.  Roi.  4.  a.  fAnkord]  rzem.  zapłata 
rzemieślnika  od  sztuki:  Robić  na  A.  (-na  sztu- 
k<j),     <  Kr.  accord  > 

Akordant,  aj  Im.  cl  ten,  co  podejmuje  ś.  na 
akord  czyści  większego  przedsiębiorstwa. 

Akordeon,  u,  Im.  y  p.  Akordjon. 


Akordjan,  u,  Im.  y,  Akordeon  rodzoj  harmo- 
nijki. 

Akordować,  uje,  owal  I.  X  zgadzać  ś.,  paso- 
wać, kwadrować:  Co  z  jego  nie  akordowało  po- 
glądami, uważał  za  niegodne.  2.  umawiać  ś. 
z  rzemieślnikiem  o  zapłatę  od  sztuki.  3.  •j'  udzie- 
lać, przyznawać:    To  mu  książę  akordował.  Mieh. 

Akordowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Akordować. 

Akordowy  przym.  od  Akord:  Uderz  w  struny, 
w  akordowe  graj  pioruny.  Krasiń. 

Akoretyna,  y,  blm.,  chem.  związek  chemiczny, 
powstający  przy  rozkładzie  dkoryny.  <Now.  z  Gr. 
jlkoros  =  tatarak  > 

Akosmizm,  u,  blm.,  fi\.kierunek filozoficzny  zaprze- 
czający pozapodniiotowego  istnienia  świata.  <  Now. 
z  Gr.  a  =  nie,  bez-f-kósmos  =  wszechświat  > 

XAkownica,  y.  Im.  e  p.  Hakownica. 

Akr,  u,  Im.  y  angielska  miara  powierzcłni  (  = 
0,722  morga  nowopolskiego.     <Ang.  acre> 

Akredytować,  uje,  owal  I.  uwierzytelnić,  upeł- 
nomocnić :  A.  posła  na  obcym  dworze.  2.  han. 
wyrobić  komu  kredyt,  poręczyć,  zaręczyć  za  kim. 
<Fr.   accrćditer,  z  Łć.    aecredo  -  ufam,  wierzę  > 

Akredytowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Akredy- 
tować. 

Akredytowany,  ego.  Im.  I.  rz.  osoba,  na  której 
imię  akredytywę  wydano. 

Akredytywa,  y,  Im.  y  han.  I.  przekaz,  czek. 
2.  dowód  otwierający  okazicielowi  kredyt. 

Akroamat,  u,  Im.  y  til.  I.  nauka,  wykład  dla 
słuchaczy  a.  tclajemniczonych  w  doktrynę.  2.  natt- 
ka  tajemnicza,  dla  jtrofanów  niedostępna,  niezrozu- 
miała. 3.  pod.^tawa  rozumotoa  a.  racjonalna  objaś- 
nienia.    <Gr.  akróama  ni.  =  rozrywka,  zabawa  > 

Akroamatyczny  I.  przym.  od  Akroamat :  Meto- 
da akroamatyczna  =  me/orfa  wykładu  ustnego,  bez 
książki,  a.  w  ciągu  którego  słuchacz  nie  bywa  za- 
pytywany. 2.  fachowy,  specialnie  fil.,  czysto  nau- 
kowy, 

Akrobata,  y,  Ira.  cl  linochód,  skoczek,  Unoskok, 
gimnastyk,  hecarz,  pajac.  <  Gr.  akróGatos  =  chodzą- 
cy na  końcach  palców  > 

Akrobatka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Akrobata. 

Akrobatyczny  przym.  od  Akrobata:  Sztuki  akro- 
batyczne (  =  łamane,  karkołomne,  łamańce).  Przed- 
stawienia akrobatyczne.     Skok  A. 

Akrobatyka,  I,  blm.  sztulca  akrobatyczna,  jej  pro- 
dukcje: Ciekawe  widowisko  przedstawia  j)olity- 
ka  i  dyplomacja...  widowisko  akrobatyki,  usiłu- 
jącej pozostać  w  równowadze  wśród  najsprzeez- 
niejszych  z  sobą  żywiołów.  Jaroch. 

Akroleina,  y,  blm.,  chem.  aldehid  aliloioy.  <Now. 
z  Łć.  acer  =  kwaśny -|- oleum  =  olej  > 

Akrolit,  u,  Im.  y  I.  bud.  rzeźba  drewniana 
z  porołoką,  nadającą  jej  powierzchowność  kamiennej. 
2.  posag  drewniany  z  kończynami  kamiennemu  < Gr. 
akrólithos> 

Akronogram,  u,  Im.  y  poemat,  w  którym  każdy 
wiersz  zaczyna  ś.  od  litery  kończącej  mersz  poprzed- 
ni. <Now.  z  Gr.  ."ikron  -  szczyt,  brzeg,  koniec 
-j-monogrammatos  -je(ln()głosk()wy> 

Akromonogramatyczny  przym.  od  Akromono- 
gram. 

Akronicznie  przys.  od  Akroniczny :  Gwiazda 
wschodzi  A.  (  =  0  zachodzie  słońca).  Gwiazda  za- 
chodzi A.  ('=0  wschoilzie  słońca). 

Akroniczny  as.  będący  w  przeciwnej  stronie  nie- 
ba: Gwiazda,  i)laneta  akroniczna.  <Gr.  akró- 
nyehos  -  wieczorny  > 

Akroniktyczny  wschód  gwiazd  stałych  (u  staro- 
żytnych) =^7)r2:jfparfnyffc?/  o  zachodzie  słońca.  <Gr. 
akronykt(i)os  =  zmierzchowy,  wieczorny  > 


18 


AKROSTYCH 

Akrostych,  u,  Im.  y  utwór  wierszowany,  którego 
początkowe  litery  poszczególnych  ii\crszy  składają 
•vyrazy.     <Gr.  akróstichoa> 

Akroterjum,  w  Ip.  nit^od.,  Im.  a,  ów  bnd.  p.  Na- 
szczytek.     <Gr.  akrOteiion  =  kończyna > 

Akrydyna,  y,  blin.,  chein.  zasada  pochodząca  od 
antracenu  CijHgN.     <Now.  zŁć.  acer  =  kwaśny  > 
fAkrymonja,  I,  blin.    cierpkośó,  gorycz,  zgryżli- 
(ooic'.     <Łi'*.  aci-iinonia> 

KAksamlcenie,  a,  blm.,  czynnośó  cz.  Aksa- 
micić. 

XAksamlcić,  i,  II,  pokrywać  aksamitem,  ubierać 
w  aksamit. 
fAksamlnt,  a,  Im.  y,  p.  Aksamit. 
Aksamit,  u,  Im.  y,  fAksamint,  fHaksamlnt  [Ja- 
ksamit,  EksamitJ  tkanina  jedwabna  kosmata:  A. 
g-ładki,  strzyżony,  wzorzysty.  Chodzić  w  aksa- 
mitach, f  Aksamitu  a  zlotu  każdy  pokłon  daje. 
Papr.  Pizen.:  Dziedziniec  usłany  aksamitem  mu- 
rawy. Przen.:  Wyjść,  stanąć  na  aksamicie  = 
gładko,  na  czysto:  Sędzia  przegrał  do  ranie  34 
srebrniki  w  wiska,  a  landrat  wyszedł  na  aksa- 
micie. "Wilk.  Dźwignie  naize  interesa,  i  stanie- 
my znowu  na  aksamicie.  Krasz.  <Gr.  późn. 
hexamiton  dosł.=:sześcionit> 

Aksamitek,  tka,  Im.  tki.  I.  bot.  p.  Aksamitka. 
2.  zool.  (clubiona)  pająk  osiadły  z  rodziny  dras- 
sidae. 

Aksamitka,  I,  Im.  I.  I  wstążeczka,  ojyaska  z  aksa- 
mitu. 2.  bot.  a),  a.  Szarańcza  (tagetes)  roś.  z  rodzi- 
na złoionych.  Gatunek  A.  rozpostarta  a.  A  k  s  a- 
mi  t  ck.niek.  goździkami  zwaaa(t.  patula).b)a. 
Kąkol  ogrodowy  (agrostemraa  eoronaria)  roś.  z  ro- 
dziny Upnicowatych. 

Aksamitny,  [Aksąmitowy].  I.  przym.  od  Aksa- 
mit :  Kaftan  A.  Żart.:  Ciotka  aksamitna.  Prus. 
(—ul/rana  w  aksamity).  Przen.:  Gazon  A.  Kórz. 
2.  przen.  miły,  przyjemny,  jedwabny,  delikatny, 
miękki,  rozkos-zny  :  Głaszcze  aksamitną,  ręką.  Wilcz. 
łióża  aksamitnego  dotknęła  ś.  łona.  Słów.  Głos 
A.,  przejęty  pieszczotą.  Orzesz.  Aksamitne  spoj- 
rzenie. Krasz.  Spoglądał  na  te  oczy  aksamitne. 
Sienk. 

Aksamitowaty  podobny  do  aksamitu;  lek.:    Prze- 
istoczenie aksamitowate  chrząstek  stawowych. 
Aksamitowlec,  wca.  Im.  wce  bot.  p.  Maranta. 
[Aksąmitowy]  p.  Aksamitny. 
XAkseiband,    u,   Im.   y    p.    Akselbant.     <Nm. 
Aclis('lbaud> 

Akselbant,  u  część,  w  Im.  y,  xAkselband  sznur 
zawieszony  na  pranym  ramieniu  jako  ozdoba  u  mun- 
durów niektórych  wojskowych. 

XAksjoma,  nieod.  ni.  p.  Aksjomat:    Jak  ludzie 
mogli  upowszechnić  fałszywe  A.,  że  szczęścia  nie- 
ma na  całym  świecie?  Fred.  A.     <Gr.  axiGma> 
Aksjomat,  u,  Im.  y  a.  a,   Aksjoma    I.  fil.  =  a) 
peiiinik,  prairda  bez  dotcodóic  oczyuista;  prawda  po- 
wszechnie przyjęta,  niewątpliwa;  prawda,  której  do- 
wodzić  a.  uzasadniać    nie    trzeba  i  niepodobna,    b) 
pierwsza    zasada  jakiejś    nauki.     2.  mat.   pewnik, 
prawda  oczywista,  postulat  a.  hipoteza  przyjęta   za 
podstawę  badania:    A.  gieoraetrji.  A.  Euklidesa. 
Aksjomatyczny  przym.  od  Aksjomat. 
Aksjometr,  u.  Im.   y   w  żegludze,  narzędzie  do 
mierzenia    kątów  pomiędzy   Unją   rudla   a  średnicą 
podłużną  okrętu.      <Now.   z  Łć.    axis=oś -f-Gr. 
— mćtron=  — mierz  > 

Aksolotl,  a,  Im.  e  p.  Wyrybnik.  <Z  języka 
Meksyk.  > 

Aksonometrja,  I,  blm.  mat.  dział  gieomefrji  wy- 
kreślnej  ^podającej  metody  kreślenia  rzutów  figur  na 
płaszczyźnie  pochyłej,  względem  ich  kierunków  głów- 


AKTOR 

nych.      <Now.  z  Gr.  axón  —  oś -|--metria  =  mie- 
rzenie > 

AksonometryoznIe  mat.  przys.  od  Aksonome- 
tryczny. 

Aksonometryczny    przym.    od    Aksonometrja: 
Rzut  A.  Perspektywa  aksonometryczna. 
Aksulal]  wołanie  na  świnie, 
A  ksy!]  p.  Ksy! 
'A  ksycha!]  }>.  Ksy! 
A  ksykij  p.  Ksy! 

Aksymit,  u.  Im.  y  min.  p.  Kllnlastek.  <No'w. 
z  Gr.  axine=topó.r,  siekiera> 

Aksys,  a,  Im.  y  zool.  (eeryus  axis)  zwierzę  ra- 
cicowe, przeżuwające,  pełnorogie.  <Łć.  axis=na- 
zwa  jakiegoś  zwierzęcia  indyjskiego  u  Plinju- 
sza> 

Akt,   u.   Im.  y,    [Acht]       I.     obchód    uroczysty, 
obrząd,  ceremonja,  ceremonjał,  uroczystość:  A.  we- 
selny {—gody),  pogrzebowy,  koronacyjny.  A.  stra- 
cenia winowajcy.    A.  uroczysty,  publiczny  w  in- 
stytucji.    2.  czyn,  objaw:    A.  miłosierdzia,  poko- 
ry.    Czynem  tym   dokonałeś   aktu   sprawiedliwo- 
ści.    3.  rodzaj  modlitwy:  A.  wiary,  miłości.  Akty 
strzeliste.     4.  dział  w  sztuce  teatralnej:     Komedja 
w    pięciu  aktach.    5.  w   malarstwie   i  rzeźbiar- 
stwie, nagi  model  ludzki:    Rysować  A.  Malować 
do  pół  aktu.     6.  fil.  objaw   działania  a.  czynności; 
pojedynczy     moment    działania.     W    psychologji : 
A.  woli,  wyobraźni.    W  etyce:  A.  sprawiedliwo- 
ści, skruchy.     7.  spisanie  czynności  prawnej,  pry- 
watnej, urzędowej,  sądowej,  rejentalnej:     A.  alewja- 
cyjny,  aljenacyjny,  apelacyjny,  darowizny,  dobrej 
woli,  donacyjny,  działowy,  handlowy,  hipoteczny, 
intromisji,  konfederacji  obojga   narodów,   kupna, 
między  żyjąeemi,  nadawczy,   najmu,  oblatowany, 
oskarżenia,    podawczy,    podziału,    pokwitowania, 
pi'zez  testament,  przysposobienia,  przyznania,  re- 
jentalny  a.  notarj.ilny,  rozdziału,   składu,   spółki, 
sprzedaży,  stanu  cywilnego,  tj.  A.  urodzenia  (= 
metryka),  chrztu,  ślubny,  zejścia,  zgonu  (=sepul- 
tura);  udziału,  ugody,  uposażenia,  urzędowy,  usta- 
nowienia Rzeszy  niemieckiej,  uszanowania,  wie- 
czysty, zajęcia,    zapowiedzenia,   zastawu,  zezna- 
nia, znania,    z   podpisem   prywatnym.    8.   w  Ira. 
Akta  =  a),  ów    księgi  dziejów,  pomniki:     Czytamy 
w  aktach    apostolskich    (==w  historji   działalności 
apostołów),     b),  akt    zbiór  ksiąg  publicznych  a.  pa- 
pierów urzędowych,    dotyczących   czynności  urzędo- 
wych a.  umów  prywatnych:     Akta  stanu   cywilne- 
go (urodzeń,  małżeństw,  śmierci).  Akta  notarjal- 
ne,  śledcze,  sądowe,  sprawy  procesowe.     Podać, 
wnieść,  złożyć  do  .akt.  Wymazać,  wyeliminować 
z  akt.     Przejrzeć,   zakomunikować  akta.    Złożyć 
akta  na  stole  sądowym.    Wypis,   wyciąg  z  akt. 
Archiwum  akt   dawnych.    Akta  grodzkie,   miej- 
skie, ziemskie,  kanclerskie  czyli  mefrj/fc?.  9.  [Acht] 
weselnicy,    gromada    iceselna:     Cały    A.    weselny 
idzie    do   organisty.    Zdr.  Akcik.     <Łć.  actns= 
działanie,  postępowanie;  akcja  sądowa;  gra  akto- 
ra itd.> 
[Aktatórka,  i.  Im.  I]  p.  Aktorka. 
[Aktellk,  a,  Im.  I]  p.  Achtel. 
Aktor,  a,  Im.  owie    a.  rzy     I.    działacz,  spraw- 
ca, biorący  udział  w  działaniu :    Być  aktorem  w  ja- 
kim zdarzeniu.     2.  grający   rolą  w   sztuce   teatral- 
nej,  artysta   dramatyczny:     Wszyscy    odeszli,    wi- 
dza i  aktorzy.   Mick.     3.    [A]   dziedzic,  właściciel. 
4.  praw.  strona  pozywająca  do  sądii,    występująca 
z  powództicem,  strona  powodowa,  poroód,  pierca,  iś- 
ciec,  powódca,  oskarżyciel.    <Łć.  actor=wykonaw- 
ca;  powód  (sądowy);   obrońca   (sądowy);  rządca* 
urzędnik;  aktor  (teatralny)  > 


19 


AKTORAT 

Aktorat,  u,  Im.  y  praw.  I.  treść  spraioy,  wpi- 
sana do  rejestru  upraw  sądowych.  2.  wnoszenie 
aktu  czyli  sprawy  przed  sądy. 

Aktoreczka,  I,  Im.  I  p.  Aktorka. 

Aktorka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Aktor,  [Aktatórka]. 
Zdr.  Aktoreczka. 

XAktorować,  uje,  owal  być  aktorem:  Chodzą,  jjo 
teatrach,  a  potym  sami  aktorują  w  życiu.  Grusz. 
(^=zodgrywają  komedję). 

XAktorowanie,  a,  blm.,  ezyanośd  ez.  Akto- 
rować. 

Aktorski  przym.  od  Aktor :  Postawa  aktorska, 
ruchy  przesadne.  Kraez.  Strona  aktorska  w  pro- 
cesie {—powodowa,  pozywająca). 

Aktorstwo,  a,  ^Im.  I.  stan,  powołanie  aktora. 
2.  przen.  udawanie,  komedjanctwo,  komedja:  Te 
wszystkie  przymioty  są,  aktorstwem,  nie  są  jej 
naturą,  nie  są  nią  samą.  Kórz.  3.  prawo  skarże- 
nia u  sądu,  powództwo. 

Aktorzyca,  y,  Im.  e  pog.  od  Aktorka:  Pijana 
i  płytka  A.  eleganckiego  świata. 

Aktorzyna,  y,  Im,  y  m.  lichy  aktor :  A.  grywa- 
jący samych  lokai. 

Aktowy  przym.  od  Akt,  od  Akta :  Sala  aktowa. 
Oryginał  A.  Papier  A.  Rysunki  aktowe  =  zdej- 
mowane z  aktów  (p.  Akt  pod  5).  X  Pisarz  A.  Kró- 
lestwa Polskiego. 

Aktualnie  przys.  od  Aktualny.  <Łć.  actualis= 
czynny;  skuteczny;  praktyczny > 

Aktualność,  I,  blm.,  rz.  od  Aktualny:  Charakte- 
rystyka ostra  ale  silna  aktualnością,  tym,  że 
chwytała  rysy  na  gorąco.    Chm. 

Aktralny  I.  czynny,  Jaktyczny,  prawdziwy,  rze- 
czywisty, istotny:  Urzędnik  A.,  nie  tytularny.  2. 
!z  życia  wzięty,  żywcem  pochwycony.  3.  fil.=a) 
w  czyn  wprowadzony,  urzeczywistniony,  rzeczywisty, 
faktyczny,  b)  pozytywnej,  rzetelnej  wartości:  Ma- 
terjał  ilustracyjny  bardzo  A. 

Aktuarjusz,  a.  Im.  e  I.  pisarz  sądowy,  sekre- 
tarz, ref/iestrator,  protonotarjusz,  urzędnik  zawiadu- 
jący akiami,  archiwista.  2.  daw.  wójt  w  kilku  po- 
łączonych gminach. 

AktuarjuszowskI  przym.  od  Aktuarjusz. 

Aktykacja,  I,  blm.  I.  przepisanie  aktu  z  ksiąg 
grodzkich  do  właściwego  ziemstwa.  2.  daw.  przed- 
stawienie aktu  prywatnego  do  wpisania  w  akta  czyli 
księgi  s({dowe. 

Aktykować,  uje,  owal  wnieść,  podać,  wpisać  do  akt, 
do  protokółu  (np.  umowę,  kontrakt,  itd.). 

Aktykowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Aktykować. 

Aktyniczny  1.  chem.:  Działanie  aktyniczne  = 
działanie  chemiczne  promieni  światła.  2.  iiz.:  Pro- 
mień A.,  właściwiej:  działanie  aktyniczne  jjromio- 
nia,  p.  wyż.  3.  Kolor  A.,  fot.  =  wrażliioy  na  jasne 
śioiatło.     <Now.  z  Gr.  aktis  — proiiiioń> 

Aktynograf,  u,  Im.  y  liz.  aktynometr,  który  sam 
notuje  sir<je  toskazania.  <Now.  z  Gr.  aktis  =  pro- 
mień -f- grafo=notuj(2,  zaj)isujc  > 

Aktynolit,  u.  Im.  y,  Aktynot,  Promienieć  min. 
amjihul  porowy,  ciemnozielony.  <Now.  z  Gr.  aktis  = 
promień  -j-  lit hos =ka  mień  > 

Aktynolltowy  przym.   od  Aktynolit:    Łupek  A. 

Aktynometr,  u.  Im.  y  fiz.  I.  przyrząd  do  mie- 
rzenia energji  promienistej,  w  szczególności  zaś 
energji  promieni  słonecznych.  2.  przyrząd  do  oce- 
ny działalności  chemicznej  promieni.  <Now.  z  Gr. 
aktis -^promień  -|-  mćtron=  -mierz> 

Aktynometrja,  I,  blm.,  fiz.  mierzenie  energji  pro- 
mienistej. 

Aktynot,  u.  Im.  y  p.  Aktynolit. 

Aktynotowy  przym.  od  Aktynot:  Łupek  A. 


AKUSZERA 

Aktywa,  ów,  blp.  .^tan  czynny  majątku,  nie  pasy- 
wa: A.  przedsiębiorcy,  przcMuysłowca.  Pizen.: 
Wystawa  nie  przeszła  bez  śladu,  a  i  to  powin- 
niśmy zapisać  do  aktywów  naszego  rachunku. 
<Now.  z  Łó.  actiyus  =  czynny;  praktyczny  > 

X  Aktywnie  przys.  od  Aktywny,  czynme:  Sta- 
nowczo i  A.  oświadczyła  ś.  za  reformami.  Spaś. 

X  Aktywność,  I,  blm.,  rz.  od  Aktywny,  czynność. 

X  Aktywny  fil.  p.  Czynny. 

Akumetr,  u  Im.  y  przyrząd  do  oceny  bystrości 
słuchu.  <Now.  z  Qr.  akoiio  =  słyszę  -f-  mltron= 
-mierz  > 

X Akumulacja,  I,  blm.  nagromadzenie,  napływ, 
nadmiar:  A.  złota,  srebra  (np.  w  banku).  <Łó. 
aecumulatio> 

Akumulator,  a,  Im.  y  fiz.  przyrząd  do  gromadze- 
nia zapasu  energji:  A.  mechaniczny  jak  spręży- 
na, waga  w  zegarze.  A.  hydrauliczny.  A  elek- 
tryczny a.  stos  wtórny. 

XAkumulować,  uje,  ow&l  gromadzić  (na  zapas): 
Małe  parcie  z  zewnątrz  wystarczy  do  sprawienia 
wybuchu  akumulowanej  energji.  Spaś.  <Łe. 
accumulare> 

XAkumulowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Akumu- 
lować. 

X Akupunktura,  y,  blm.,  lek.  nakłówanie,  szpil- 
kowanie ciała  w  celu  leczniczym.  <Now.  z  Łć. 
acus=igła  -j-punctura  —  kłócie> 

[A  kurIJ  p.  Kur. 

XAkuraclk  p.  2.  Akurat:  Co  to  paa  myśli,  że 
to  niby  nic?  A.!  Haj. 

1.  Akurat,  Akuratnie,  [Rekurat,  Rekuratnie,  Ja- 
kurat,  Jekurat,  Jakuratnie]  przys.  1.  zupełnie  tak, 
punktualnie,  właśnie,  w  sam  raz,  dokładnie:  Mu- 
siał obierai!  kartofle,  A.  jak  kobieta.  Jun.  Te 
buty  na  ciebie  A.  {—prawie).  Jest  teraz  A.  pią- 
ta {=punkt).  On  A.  tyle  dba  o  nią,  co  pies  o  pią- 
tą nogę.  Wypisałem  A.  wszystko  co  potrzeba. 
Sienk.  Nazywa  ś.  A.  tak,  jak  ja.  Kórz.  2.  wła- 
śnie, jak  na  to:  Matka  A.  wtedy  naleśniki  sma- 
żyła. Orzesz.  A.  tak  szczęśliwie  zdarzyło  ś.,  że 
to  była  wiosna.  Jun.  W  głowie  mi  ś.  pomieścić 
nie  może,  żeby  to  było  A.  prawda.  Haj.  <Lć. 
accurate> 

2.  Akurat,  X  Akuraolk  w.  =  jeszcze  czego!  a  jak- 
że! a  zaraz!  zapewne!:  Dajmy  mu  buzi!  A.  bu- 
zi!    Lub. 

Akuratnie  I.  przys.  od  Akuratny.  Wypłaca- 
ją ś.  A.  Kórz.    2.  p.  I.  Akurat. 

Akuratność,  i,  blm.,  rz.  od  Akuratny. 

Akuratny  ścisły,  dokładny,  loykończony,  punktu- 
alny, skrupidatny,  rzetelny,  pedantyczny  :  Robota, 
miara  akuratna.  Wyliczenie  akuratne.  Czło- 
wiek, nauczyciel,    płatnik  A.     <Łć.  accuratus> 

Akustycznie  przys.  od  Akustyczny:  Sala  A. 
zbudowana. 

Akustyczność,  1,  blm.,  rz.  od  Akustyczny,  Aku- 
styka:   A.  sali  teatralnej. 

Akustyczny  przym.  od  Akustyka:  Przyrządy 
akustyczne.  Tuba  akustyczna.  (=  rura  ułatwiają- 
ca słyszenie).  Sala  akustyczna  (=z  dołmjm  re- 
zonansem, odgłosem).  Złudzenie  akustyczne.  <Gr. 
akoustikós> 

Akustyka,  1,  blm.  1.  dział  fizyki  nauczający 
o  głosie.  2.  a.  Akustyczność  toarunki  sprzyjajii- 
ce  należytemu  rozcJiodzeniu  ś.  głosu:  A.  tego  au- 
dytorjum  wiole  pozostawia  do  życzenia. 

[A  kuszl]  p.  Kysz! 

Akuszer,  a,  Im.  owie  a.  rzy  lekarz  położniczy, 
położnik.     <Fr.  accoucheur> 

Akuszera,  y,  Im.  y  pog.  od  Akuszerka. 


so 


AKUSZERJA 


ALATtMISTYCZNY 


Akuszerja,  I,  blin.,  Akuszerstwo  położnictwo, 
tztutd  jiohiżnicza. 

Akuszerka,  i,  Im.  I  [Ankusierka,  Arkuslerka, 
Kusierka,  Kuśmierka]  kohleta  zajmująca  ś.  aku- 
szersticem,  hahka  położnicza. 

Akuszerować,  uje,  owal  występować  w  roli  aku- 
szfird,  przjijmnwaó  rodzące  i.  dzieci. 

Akuszerowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Akusze- 
rować. 

AkuszerskI  przym.  od  Akuszer,  położniczy. 

Akuszerstwo,  a,  blm.  I,  p.  Akuszerja.  2.  za- 
trudnienie, zawód  akuszerki:  Wzięła  ś.  do  aku- 
Bzerstwa. 

Akuta,  y,  Im.  y  org.  jeden  z  regiestrów,  stro- 
jów, nastrojów  głosów  organowych,  brzmiący  wyso- 
ko ij.  cienko.  <Now.  z  Łć.  acuta  =  ostra,  dono- 
śna, głośna > 

Akuzacja,  I,  Im.  e  p.  Oskarżenie.  <Łć.  acca- 
s.  'io> 

Akuzacyjny  przym.  od  Akuzacja:  System  A. 
w  procesie  karnym. 

XAkuzator,  a,  Im.  owie  oskarżyciel:  Akuzato- 
ra  postawić  im  w  oczy.   Słów. 

Akwaforoista,  y,  Im.  ści  ten,  to  wykoriywa  akwa- 
forty. 

Akwaforta,  y,  Im.  y  rysunek  wytrawiony  chemicz- 
nie na  miedzi.  <  Włos.  acqua  forte  =  eeeiwa- 
ser,  sztych waser> 

Akwamaryn,  u,  Im.  y  p.  Beryl.  <Now.  i  Ł&. 
aqiia  marina  =  woda  morska > 

Akwamaryna,  y,  Im^  y  p.  Beryl. 

Akwarela,  i,  Im.  e  I.  malowidło  farhami  wodne- 
mi  7ia  papierze.  2.  sposób  wykonywania  takich 
niolowideł:  A.  nie  jest  mu  obcą.  Gers.  Malowa- 
nie akwarelą,  na  białej  luaterji.  Zdr.  Akwtkrei- 
ka.     <Włos.  acquerello> 

Akwarelista,  y,  Im.  ścI  malujący  akwarelą. 

Akwarelistka,  i,  Im.  I  fonua  ż.  od  Akwarelista. 

Akwarelka,  i,  Im.  I  p.  Akwarela. 

Akwarelowy  przym.  od  Akwarela:  Studjum 
akwarelowe.    Farby  akwarelowe. 

Akwarjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  naczynie, 
skrzynia,  basen,  grota  sztuczna  itp.,  napełnione  wo- 
dą, do  przechowywania  zwierząt  i  roślin  wodnych: 
W  oknacli  siały  akwarja  ze  złotemi  rybkami, 
żółwiami,  salamandrami.  Bał.  A.  kielichowe,  po- 
kojowe.    <Now.  z  Ł/:  aquarius  =  wodny  > 

Akwatynta,  y.  Im.  y  I.  u  sztycharzy  rodzaj  tu- 
szu, którym  naśladują  rysunki  tuszowane.  2.  ma- 
lowidło, robione  tuszem.  3.  rycina,  naśladująca 
malowanie  tuszem.  <Włos.  acqua  tinta  dosł.  = 
woda  zabarwiona > 

XAkwawlta,  y,  blm.  okowita:  Jak  gościa  przy- 
wita, zaraz  na  stole  A.  <Now.  z  Łć.  aqua  vi- 
tae  dosł.  =;  woda  życia,  żywiąca> 

Akwedukt,  u,  Im.  y  wodociąg,  kanał  prowadzą- 
cy ivodę  zdaleka.     <Łć.  aquaeductus> 

XAkwilon,  u.  Im.  y  wiatr  północny,  boreasz:  Im 
akwilony  zbrzydz.-j,  prędko  oblężenie.  Sienk.  <Łć. 
aqiiilo> 

Akwirować,  uje,  owal  nahywaó,  kupować,  wcie- 
la/', przyłączać.     <Łć.  acqiiirere> 

Akwirowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Akwirować. 

X  Akwizycja,  i,  Im.  e  i.  kupno,  kupowanie,  na- 
bywanie, nabycie.  2.  rzecz  nabyta;  przen.  nabytek. 
<Łć.  acquisitio> 

Akwizycyjny  przym.  od  Akwizycja. 

Akwizytor,  a,  Im.  owIe  ten,  co  akwiruje:  A.  to- 
warzystwa ubezj>ioczeń  =  ten,  co  zjednywa  ubez- 
pieczających i.,  ajent. 

[Ala,  Alaże,  Ala  sa,  Alala  ha]  w.  I.  wyrażając 
Cdziwieaie :  Ala  \iog\iA  =  dla  Boga!    Ala  złomu!  = 


do  Ucha.  2.  nuże,  e/że!  3.  przywołując  gęsi^ 
szczując  świnie  itd.  4.  ala  sa!  =  pójdź  tul  Poiv 
hala,  ola. 

f  Aiabard,  u,  Im.  y  p.  Halabarda. 

+Alabarda,  y,  Ira.  y  p.  Halabarda. 

■j-Alabart,  u,  Im.  y  p.  Halabarda. 

Alabaster,  tru,  Im.  try,  f  Alabastr  I.  min.,  p. 
Gips:  Harda,  jako  alabastry  twarda.  Słów.  2, 
X  słoik,  flakon,  Jlakonik,  bańka,  naczynie  alaba- 
strowe: Miała  A.  olejku  i  wylała  go  na  głowę 
jego.  3.  w  Im.  wyroby  z  alabastru;  przen.  ciało 
alabastrowej  białości:  Ręce  skrzyżowane  kładła 
na  alabastry  widne,  choć  zakryte.  Słów.  <Łć.- 
Gr.  alabastrura> 

f  Alabastr,  tru,  Im.  try  p.  Alabaster. 

Alabastrowy  I.  z  alabastru  składający  ś.:  Po- 
kład A.  2.  2  alabastru  zrobiony:  Wazon  A.  3. 
do  alabastru  podobny:  Cera,  białość  alabastrowa. 
Alabastrowa  miłości  bogini.  Słów.  Ręce  alaba- 
strowo-białe. 

Alabastrył,  u,  Im.  y  alabaster  gipsowy. 

f  Alaborować,  uie,  owal  pracować,  usiłować,  sta- 
rać ś.:  Alaborował,  żeby  ś.  w  uwadze  bolesnego 
Jezusa  serdecznie  egzercytował.  Hil.  <Łć.  al- 
laboro  > 

XAIabry8,  u,  blm.,  kuch.  buljon  świeży.  QoL 
<  Z  Fr.  h.  la  braise  =  na  żarze  > 

[Aiagant,  a,  Im.  y]  p.  Elegant. 

Alagier,  a,  blm.  rodź.  gry  w  bilard  we  dunicht 
A.  pula  =  /a;ł  gra  w  kilku.  <Fr.  a  la  guerre  — 
w  wojnę > 

Alagrek,  a,  Im.  I  I.  p.  Węgłownlk.  2.  f  taniec, 
którym  dawniej  u  nas  kończono  bale.  <Fr.  L  la 
grecque  =  z  grecka,  po  e:reekTi> 

fAłakairt,  u,  im.  y  p.  Alikant. 

jAlala  ha]  p.  Ala. 

Aiamanda,  y.  Im.  y  bot.  p.  Dzierbfan.  <0d 
nazwiska  profesora  Allamand  f  1797  > 

■f  Alambik,  u,  Im.  I  p.  Alemblk. 

•j-Alamoda,  y,  Im.  y  I.  modność,  noioość  w  ubio- 
rze. 2.  rodź.  sukni  kobiecej:  A.  aksamitna,  czar- 
na, rysiami  podszyta.  <Fr.  k  la  modę  dosł.  = 
podług  mody> 

f  Alamodzkl  przym.  od  Aiamoda:  Alamodzka, 
nowoświeeka  suknia. 

[Alamuczny]  p.  [Alamuśny]. 

[Alamuśny,  Alamuczny,  Haiamuśny]  sprzeczny, 
dokuczliwy;  dziwaJc,  uparty,  kapryśny;  niegodziwy. 
< Przekręcenie  Animuszny,  patrz  ten  wyraz; 

Alanina,  y,  Im.  y  chem.  związek  amidowy,  po- 
chodzący od  kwasu  mlecznego,  CH^.  OH  NHg. 
CO2H.  <Now.,  Nm.  Allanin,  niby  Łć.  allani- 
num> 

[Ałap,  a,  Im.  y,  Halap]  ^oKczefc  (soufflet).  <Łć. 
alapa> 

XAIaputra,  y,  Im.  y  dasto  zaparzane,  suche. 
<Może  Hp.  olla  podrida  a.  pudrida  (dosł.  =  gar- 
nek zgniły)  =  Hp.  potrawa  ludowa  ze  skrawków 
mięsa,  jarzyn  i  korzeni  > 

XAIaputrynowy  przym.  od  Alaputra:  Pasztet  A. 

Alarm,  u,  Ira.  y  I.  larum,  gwałt,  trwoga,  pani- 
ka, popłoch:  Dzwonić  na  A.  Bić  w  boben  na  A. 
Trąbić  na  A.  Uderzyć  na  A.  Powstał  A.  2. 
znak  dany  trąbą,  bębnem,  dzwonami,  na  gwałt;  po- 
budka, zaalarmowanie:  Fałszywy  A.  <Wł.  al- 
larme,  z  airarme!  =  do  broni  I  > 

Alarmlsta,  y.  Im.  ścI  ten,  co  alarmuje,  trwoży- 
cid:  A.  giełdowy. 

Alarmistyczny  przym.  od  Alarmlsta:  Kampanja 
alarmistyczna  (zmowa  celem  wywołania  paniki 
na  giełdzie). 


21 


ALARMOWAĆ 

Alarmować,  uje,  owal  I.  uderznó  w  łrąhy,  hc- 
hny,  dzwon}!  na  ulana,  dawać  hasło,  pobudkę,  zry- 
wać na  nogi:  Przerażona,  alarmuje  dzwonkiem 
stróża.  A.  straż  ng-niową.  2.  robić  alarm,  trwo- 
żyć, przerażać,  niepokoić:  Przerażają.ce  wieści 
alarmuj.*];  spokojnych  mieszkańców. 

Alarnfiowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Alarmować. 

Alarmowy  jtrzyra.  od  Alarm:  Strzały  alarmowe. 
Syiinal  A. 

Alarmująco  przys.  od  Alarmujący:  Zadźwięknie 
A.  dzwonek  startera. 

Alarmujący  im.  od  Alarmować:  Przyrządy  alar- 
mujące —  sygnalizujące;  ostrzegające  p  niebezpie- 
czeństwie. Wieści  alarmujące  =  za/rwaity^ce,  prze- 
rażające. 

[AlarusI]  w.  w  tańcu. 

[Ala  sa]  p.  Ala. 

Alasz,  u,  Im.  e  a.  Alasz  kimel  słodka  hnin- 
kówka,  likier  kminkowy,  słodki  kimel.  <  Podo- 
bno od  nazwy  wsi  pod  Rygą,   po  Nm.  Allasch> 

[Alaże]  p.  Ala. 

Alba,  y,  Im.  y  biała,  długa  szata,  którą  księża 
katoliccy  pod  ornat  wdziewają.    <  Łć.  alba  =  biała  > 

Albanka,  I,  Im.  I  rodź.  tabaki:  Doskonała  ta- 
baczka, prawdziwa  A.  Dzierż.  Zażyć  albanki. 
Bał.     <0d  krainy  Albanji> 

f  Albarda,  y,  l.ii.  y  p.  Halabarda. 

Albatros,  a,  Ira.  y  zool.  (diomedea)  ptak  ple- 
twonogi,  długoskrzydly,  z  rodziny  petreli.  <  Po- 
dobno przekręcenie  Hp.  alcatraz  =•  pelikan  (ono- 
erotalus)  > 

Albert,  a,  częś.  w  Im.  y  cukier.,  ciastko  w  ro- 
dzaju angielskiego.  Zdr.  Albertkl.  <0d  imienia 
Albert > 

Albertkl,  ów,  blp.  p.  Albert:  Ciastka  deserowe,  A. 

Albertotypja,  I,  blm.,  tech.  udoskonalona  meto- 
da sporządzania  płyt  do  odbijania  tuszem  drukar- 
skim. <0d  nazwiska  wynalazcy  Józefa  Alber- 
ti'ego,  ur.  1825  +  typja,  p.  Typ> 

Alblnlzm,  u,  blm.  p.  Blelactwo. 

Albinos,  a,  Im.  y  I.  p.  Bielak.  2.  pszczoła  śle- 
pa, z  jajeczka  matki  wadliwej  wylężona.  <Hp. 
albino  =  bielak;  s  jest  cechą  Hp.  Im.  > 

Aibinoska,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Albinos. 

Alblt,  u,  Im.  y  a.  Feldspat  sodowy  min.  bez- 
wodny krzemian  glinu  i  sodu.  <Now.  z  Łć.  al- 
bus  =  biały  > 

Albltowy  przym.  od  Alblt. 

Albo,  gm.,  f  [Abo  fAlibo]  sp.  \.  jeżeli  nie—to : 
A.  wszystko,  A.  nic.  2.  łiądź—bądź,  o  tyle  o  ile, 
czyło — czyto,  jużto^/użlo,  to — to,  tak— jak  również, 
częścią — częścią:  Ludzie  grzeszą  A.  myślą,  A.  mo- 
wą, A.  uczynkiem.  Oblężenie  to  tysiąc  jdęknych 
czynów  A.  w  obronie,  A.  w  dobywaniu,  tam  do- 
kazanych,  pamiętnym  uczyniło.  3.  sp.  j)rzys.  = 
a)  czyli,  to  jest,  inaczej:  Gieogratja  A.  opisanie 
ziemi;  b)  i  z  naciskiem  Aiboż,  skrócone  Bo,  Boż 
[Alboć,  Aboll]  czy,  czyż:  A.  ja  wiem?  A.  ty  nie 
wiesz?  (  =  ło).  A.  ja  głupi?!  A.  co?  A.  to  twój 
syn  jaki  wojewodzin?  Pśn.  Aboli  to  chciał?;  c) 
a.  -]-AlboŚ,  -f  Aboś  czyhy,  czy,  czyż,  czy  może,  mo- 
że: Pocoście  tu  przyszli,  A.  dla  przejrzenia  woj- 
ska? Spodziewam  ś.,  że  A.  swoje  nieszczęście 
przerobi;  d)  [Abo  jako]  t  bardzo,  i  jak  jeszcze!: 
Czy  ta  krowa  bodzie? — A.  jako!;  e)  [Aboż]  atak! 
(%  juści!:  Czyś  chory? — A.I     <  A-f-Li-j-Bo  > 

[Alboć]  p.  Albo. 

I  Albom,  u,  Im.  y  p.  Album. 

fAlboś  p.  Albo. 

Alboż  )).  Albo. 

Albowiem,  f  Abowlem  sp.  gdyż,  Immem,  ho,  po- 
nieważ, dla  tego  iż:    Spocznij,    A.  si)racowałe3  ś. 


ALE 

Błogosławieni  ubodzy  duchem,  A.  ich  jest  króle- 
stwo niebieskie.     <  A-|-Li-(-Bo-f-Wiem> 

Album,  u,  Im.  y  m.,  I  Albom  {.pamiętnik,  imion- 
uik,  .sztambuch:  Wpisać  6.  komu  do  albumu.  2. 
księga  z  fotografjami.  3.  zbiór  rysunków,  wido- 
ków, oJirazów,  galerja:  A.  malarzy  polskich,  Ma- 
tejki, Warszawy,  Wilanowa,  Tatrzańskie.  4. 
-}•  nieod.  księga  obyioateli  miasta:  Nikt  pierwej  do 
A.  obywateli  krakowskich  przyjętym  nie  był. 
Zdr.    Albumik.     <Łe.    album    (dosł.  =  białe) > 

Albumik,  u.  Im.  I  p.  Album. 

Albumin,  u,  Im.  y  chem.  ciało  białkowate  zwie- 
rzęce.    <Łć.  albumen  =  białko  > 

Albuminoid,  u,  blm.,  chem.  ciało,  z  własności 
cłiemlc.znyr.h  podobne  do  białka.  <Now.  Łć.  al- 
buiiien  =  białko  -|-  Gi"-  -eides  =  -kształtny  > 

Albumowy  przym.  od  Album:  Dwanaście  szki- 
ców albumowych  Grottgera. 

fAlcbant,  u.  Im.  y  p.  Halsbant. 

Alcejski  wiersz,  p.  Wiersz.  <  Gr.  alkaikós,  od 
poety  Gr.  Alkaios  =  Aleeusz> 

f  Aloembra,  y,  Im.  y  gór.  p.  Podwiązka. 

■j-Alcemra,  y,  Im.  y  gór.  p.  Podwiązka. 

Alchemicznie  przys.  od  Alchemiczny. 

Alchemiczny  przym.  od  Alchemja. 

Alchemik,  a,  Im.  cy,  XAIchimik,  XAIchemlsta, 
f  Alchymik,  f  Alchymista  uczony,  oddający  ś.  al- 
chemji:  Patrzyłem  w  czaszki,  jak  A.  w  słoje. 
.Miek. 

XAIchemista,  y,  Im.  śol.p.  Alchemik. 

Alchemja,  i,  blm.,  XAIchimja,  f  Alchymja  che- 
rnja  średniowieczna.  <  Ai-ab.  al-kiiiiia,  z  Gr.  pó- 
źniejszego ehymeia,  ehemeia  =  chemja> 

XAlchlmijka,  I,  blm.  p.  Alchimja:  A.  cnotliwa, 
początek  mądrości.  Klon. 

XAIchimik,  a,  Im.  cy  p.  Alchemik.  Chodź. 

X  Alchimja,  I,  blm.  p.  Alchemja.  Zdr.  XAIchl- 
mljka. 

fAlchym-,  p.  Alchem-. 

Aicista,  y,  Im.  ści,  Altysta  !.  śpiewający  altem. 
2.  grający  na  altówce.  3.  f  przen.  człowiek  wy- 
noszący ś.,  pyszałek,  zarozumialec:  Aleistowie  w  ho- 
norach ziemscy,  mówicie:  jam  pan...  Hil.  <p.  Alt> 

Alcistka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Aicista. 

fAlcymbra,  y,  Im.  y  gór.  p.  Podwiązka.  <Zap. 
Nm.  Haltzimmer,  p.  Halt  i  Cerabrowad,  więc 
dosł.  =  cembrunek  podtrzymujący  > 

f  Alcymra,  y.  Im.  y  gór.  p.  Podwiązka. 

Aldehid,  u,  Im.  y  cham.  alkołiol  pozbawiony  czte- 
rech atomów  tlenu.  <Now.,  utworzony  przez  Lie- 
biga  z  pierwszych  zgłosek  wyrazów:  aZkohol 
liehydrogeniitMS  =  wyskok  odtleniony  > 

Aldehidoamonjak,  u,  Im.  I  chem.  związek  amo- 
njaku  z  aldehidem  octowym;  CHj.  CII  (OH).  NH^; 
wogóle  związek  amonjaku  z  jakimkolwiek  aldehi- 
dem.    <  Aldehid-(-Amonjak> 

Aldehidowy  przym.  od  Aldehid:  Rodnik  A. 

Aldol,  u.  Im.  e  chem.  produkt  kondensacji  alde- 
hidu  octowego,  CHj.  CH  (OH).  CH,.  CHD.  <Now. 
z  Aldehid  > 

Aldrowanda,  y.  Im.  y  bot.  p.  Szumotiln.  <0d 
nazwiska  botanika  Aldrovandi'ego  f  1605  > 

Aldyny,  yn,  blp.  książki  wyszłe  z  drukarni  Ma- 
nucjuszów.      <0d  nazwiska  Włos.  Aldo> 

Aldyńskle  czcionki  zwane  tak  od  Aida  Manu- 
cjusza,  drukarza. 

fAldzbant,  u,  Im.  y  p.  Halsbant. 

i.  Ale  sp.  =  lecz;  w.tzakże,  a,  jednak,  wszelako, 
atoli:  Nie  chciałbym,  A.  muszę.  Powiem  ci,  A. 
nie  rozgłaszaj  (=  tylko).  A.  że  jegomości  dotąd 
nie  widać!  A.  nie  należy  kłaść  w  środku  zda- 
uia,  z  uiemiecka:  IJakież  A.  skutki?  <A4-I.<«j> 


22 


A  L  fe 


ALfeOPATYCZNite 


2.  Ale  w.  I.  aha!  a  jakże!  a  zaraz!:  A.!  wła- 
śnie !  2.  lo  co  innefjo !  to  rozumiem !  to  nie  mówię !: 
A  co  tak,  to  A.!  Fred.  A.  Z  naszym  kochanym 
K.  to  mi  to  A.!  Z.  tak!  no  tak !  a  tak !  właśnie ! 
zapewne!  nie  inaczej!:  O  co  mię  pytałeś,  czy  po- 
jaclt^?— A.!  Ordynarja?— A.!  Orzesz.  4.  (z  ak- 
eenfein  na  e)  -  a)  a  jakże!  czy  podobna!  gadaj 
zdrów!  gdzie  tam!  co  znowu!  nie  dokażesz  tego!: 
Wrócę  jeszcze  na  południe.  —  A.!  Ani  ś.  spo- 
dziewał. A.!  nie  spodziewał  ś.?  mógł  -ś.  spo- 
dziewać, bo...  Jeż;  b)  CZ1JŻ  takf  naprawdę?  do- 
prawdy f  serjo  ?  e  !f  czy  być  może  ?  czy  podobna  ?: 
W  jeden  wieczór  zjedliby.— A.!?  5.  [A.?  A.?]  ^ 
czy  tak  f  6.  a.  (z  naciskiem)  Ależ  =  otóż,  no !  nu- 
że!: A.  tak!  A.  nie!  Ależ  bo,  mospaneńku,  wy- 
pijcie! Jeż.  Nawet  mnie? — A.  nikomu  a  nikomu. 
Krasz.  7.  ah!  aha!:  A.!  A.!  miałem  ci  coś  po- 
wiedzieć. 8.  a  to!  atol:  Alera  ci  mu  dał!  9.  [A.] 
a  oto  !  otóż !  więc ! 

3.  Ale  rz.  nieod.  I,  wada,  brak,  przywara,  stro- 
na ujemna,  skaza,  plama:  Nikt  bez  A.  Ma  i  on 
swoje  A.  2.  przyczyna,  powód,  kozera:  Widząc, 
że  podjeżdża  do  karczmy,  pomyślałem  sobie,  że 
to  nie  bez  A.! 

XAIea,  I,  Im.  je  p.  Aleja. 

Alef  nieod.,  mat.  nazwa  pewnych  funkcji  syme- 
trycznych, (u  Wrońsniego).  <Z  nazwy  głoski 
Hb.  alef> 

KAIegacja,  I,  Im.  e  czynność  cz.  Alegować: 
Alegacje  a.  obrony  ku  spomożeniu  rzeczy  swojej 
pisa-ł. 

[Alegant,  a,  Im.  y]  p.  Elegant. 

[Alegantka,  i,  Im.  i]  forma  ż.  od  Alegant. 

Aiegat,  u,  Im.  ta  a.  ty  przytoczenie,  cytata,  do- 
wód, ilustracja :  Złożył  alegaty  do  swojej  sprawy. 
Weź  więc  W.  Mość  do  siebie  one  i)isma,  jako 
najwyborniejsze  alegata  do  listu  Pani  Stolniko- 
wej.     <p.  Alegować  > 

Alegorja,  I,  Im.  e  I.  przenośnia,  podobieństwo: 
Mówić  pod  alegorj,^.  2.  uosobienie,  upostaciowa- 
nie; A.  cnoty,  męstwa.  3.  symbol,  godło,  oznaka, 
emblemat:  Kotwica  jest  alegorja,  nadziei.  <Gr. 
allegorfa  > 

Alegorycznie  przys.  od  Alegoryczny. 

Alegoryczność,  I,  blm.,  rz.  od  Alegoryczny. 

Alegoryczny  przym.  od  Alegorja:  Wykład, 
obraz  A. 

Alegorysta,  y,  Im.  ści  I.  posługujący  i.  alego- 
rja.    2.    objaśniający  coś  przez  alegorję,  symbolik. 

Alegorystycznle  przys.  od  Alegorystyczny:  Poj- 
mować, objaśniać  A. 

Alegorystyczny  przym.  od  Alegoryzm. 

Alegoryzm,  u,  Im.  y  I.  objaśnianie  czegoś  jako 
ab'(jorji.     2.  kierunek  posługiwania  ś.  alegorjami. 

Alegoryzować,  uje,  ował  I.  wyrażać  coś  pod 
alegorja.  2.  upatrywać  w  czymś  alegorję,  pojmo- 
wać a.  objaśniać  coś  jako  alegorję. 

Alegoryzowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Alego- 
ryzować. 

fAlegować,  uje,  owal  czym  składać  dowód; 
składać  jako  dowód;  dowodzić,  popierać,  cytować, 
przytaczać,  powoływać  ś.  na  co :  Dawnością.  ale- 
gujij.c  a.  dowodząc,  tak  pisze.  Czasem  aposto- 
łowie kilkiem  słów  tylko  alegują.  Sekl.  Na  udo- 
wodnienie, że  tam  nie  był,  alegował  świadectwo 
władzy.  Wszystkie  alegowane  aneksy  znajdują 
ś.  w  aktacli.  Alegowano  artykuł  pierwszy  na 
poparcie  wniosków.  <Łć.  allegare  między  in.  = 
przytaczać,  opowiadać  > 

f  Alegowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Alegować. 

I.  Alegreio,  Allegretto  ni.,  prawie  nieod.  iniiz. 
I.    ruch    (tempo)    dość    żyvfy.     2.    część   większego 


utworu  a.  oddzielna  kompozycja  muz.,  mająca  na, 
czele  rueh  ten  wskazany:  Serenada  ta  składa  się 
z  alegro,  A.  (a.  alegreta)  i  andante.  Mozart  na- 
pisał A.  na  klarnet.  <Włos.  allegretto  =  weso- 
lutki ;  pręciutki> 

2.  Alegreto,  Allegretto  przys.  dość  żywo:  Kom- 
pozytor chciał,  abyśmy  grali  to  nie  alegro,  ale  A. 

1.  Alegro,  Allegro  ni.,  prawie  nieod.  muz.  I. 
ruch  (tempo)  żywy,  żwawy,  prędki.  2.  część  męk- 
szego  utworu,  a.  oddzielna  kompozycja  muz.,  ma- 
jąca na  czele  ruch  ten  wskazany:  Haydn  celuje 
w  A.  (a.  w  alegrach).  W  symfonji  musi  być 
choć  jedno  A.  Elwiro,  uszy  moje!  Daruj  im  to 
A.!  Fred.  A.  Przen.:  Chodziło  o  to,  aby  w  zbyt 
poważną  symfoaję  polityczną  wpleść  jakieś  we- 
sołe A.  <  Włos.  allegro  =  wesoły;  żwawy  > 

2.  Alegro,  Allegro  przys.,  żywo,  żwawo,  prędko: 
Graj  A.,  ale  nie  lento. 

Aleja,  i.  Im.  e,  XAIea  droga,  ulica  wysadzona 
drzewami,  szpaler:  Ukazała  ś.  zrana  u  kapucy- 
nów, potym  wieczorem  w  alejach.  Krasz.  (  =  w  ale- 
jach Ujazdowskich  w  Warszawie).  Wjechali 
w  aleję,  stareml  lipami  sadzoną.  Krasz.  Przez 
bramę  widać  było  szeroką,  wspaniałą  aleję.  Bał. 
Zdr.  Alejka.     <Fr.  allće> 

Alejka,  I,  Im.  I  p.  Aleja:  Pośrodku  ważkiej  alej- 
ki. Orzesz. 

Alejowy  przym.  od  Aleja:  Ulica  alejowa. 

fAlekant,  u,  Im.  y  p.  Alikant:  Zagraniczne  na- 
poje, alekanty.  Rej. 

Aleksandryn,  u.  Im.  y  wiersz  dwunasto-  a.  trzy- 
nastozgioskowy.  <  Od  Aleksandra  Paris'a,  dawne- 
go poety  Fr.,  albo  od  średniowiecznego  roman- 
su o  Aleksandrze  W.  > 

[A  lela  ha!]  w.  odpędzając  gęsi. 

[AlelljaJ  p.  Aleluja. 

Aleluja!  [Leluja,  Alelu  lelu,  Alellja]  w.  I.  okrzyk 
radosny  w  pieśniach  kościelnych  wielkanocnych: 
Tego  dnia  Chrystus  zmartwychwstał,  A.!  A.! 
Pśń.  2.  przen.  święta  wielkanocne:  Życzę  weso- 
łego A.!  W  domu  A.  Prz.  (=^niema  nikogo). 
<Hb.  halelu-iah  dosł.  =  chwalcie  boga!> 

[Alelu  lelu]  p.  Aleluja. 

XAIemand,  u.  Im.  y  p.  Alemanda. 

XAIemanda,  y,  Im.  y,  XAIemand,  XAImand 
rodzaj  tańca:  Tańcować  alemandę.  Roi.  <Fr. 
allemande  dosł.  =  niemiecka,  dom.  danse  =  taniec  > 

Alemblczek,  czka,  liu.  czki  p.  Alemblk. 

Alemblk,  f  Alambik,  u.  Im.  I  I.  przyrząd,  apa- 
rat do  destylacji  a.  do  rozkładania  i  przetapiania 
kruszców:  Pędzić  gorzałkę  przez  A.  Żyd,  co  łzy 
chłopskie  przez  A.  na  złoto  zamienia...  Krasz. 
Żart.:  Przepędzić  pismo  jakie  przez  A.^poddać 
krytyce,  cenzurze.  2.  Przen.:  wazki  korytarz,  szy- 
ja: Przez  długie  alembiki  dostać  ś.  zaledwie  mo- 
gli wyborcy  do  małego  pokoiku.  3.  a.  Alembl- 
kowa  wódka  a.  Alembikówka,  wódka  czysta,  prze- 
palanka.  Zdr.  Alemblczek.  <Arab.  al  -  anbik 
(z  Gr.  ambix  =  rodzaj  naczynia)  > 

Aiembikować,  uje,  al  przepędzać  przez  dlemhik, 
destylować ;  przen.  spijać  wódkę,  oddawać  ś.  pijań- 
stwu: Powszechna  ich  wada  zrana  A. 

Alembikowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Aiembiko- 
wać; przen.:  A.  druków  na  esencję  myśli.    Słów. 

Alemblkowy  przym.  od  Alemblk:  Wódka  alem- 
bikowa  (=  alembikówka,  alembik). 

Alembikówka,  I,  Im.  I  p.  Al«mbik. 

Alemontyt,  u,  Ira.  y  gór.  arsenek  antymonu. 
<0d  miejsc.  Allemont  we  Francji  > 

I  Aleopata,  y,  Im.  cl  p.  Alopata. 

!  Aleopatja,  I,  blm.  p.  Alopatja. 

I  Aleopatycznie  p.  Alopatycznle. 


23 


ALEOPATYCZNT 


ALIKWOT 


I  Aleopatyczny  p.  Alopatyczny. 
Alepin,  u,  Im.  y  tkanina  z  jedwabiu  i  wełny, po- 
dobna do  kamlotu.     <0d  miasta  Alep(po),    przez 
Fr.  alópine> 

Alepinowy    przym.  o  1  Alepin:    Żydzi  w  atłaso- 
wych i  alepiaowych  żiipanach.     Kiasz. 
•j-Alerz,  a.  Im.  e  p.  Halerz. 
Aleuromełr,  u,  Im.  y  p.  Mąkomlerz.  <  Qr.  Aleu- 
ra  Im.  =  ms^ka  -{-  mśtron  =  miara  > 
[Aleweja,  i,  Im.  e]  p.  Aloes. 
XAlewjacja,  I,  Im.  e  ulżenie  ciężaru,  ulga;  ulga 
w  podatkach  gruntowych  mieazkańcom,  uległym  klęs- 
kom   żywiołowym:   Włość    podana    do    alewjacji. 
Otrzymali    alewjację    w  podatkacli.     Płacić  ale- 
wjację    (ap.  połowę  podatków).     <Łć.  allevatio, 
Śr.  Łć.  alleviatio> 

Alewjacyjny  przym.  od  Alewjacja:  Sprawa  ale- 
wjacyjaa  (-0  alewjac.ję).     Akt.  A. 

Alewjować,  uje,  owal  czynić  ulgę  w  płaceniu 
podatków. 

Alewjowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Alewjować. 
Ależ    w.    I.    p.  Ale.     2.    ale  też,  otóż:    A.  gra! 
o  toż  gra!    bodaj  go  lictio  porwało!   Jeż.     <A-}- 
Le-fŻe> 

fAleż  sp.  aż,  dopóki  nie:  Rogami  żelaznemi 
będziesz  przemiatał  ziemię,  A.  ją  nie  skazisz. 

Alfa,  y.  Im.  y  przen.  początek:  Ja  jestem  alfa 
i  omega.  <Gr.  dlfa  =  a,  nazwa  pierwszej  głos- 
ki abecadła  (z  Hb.  alef)> 
Alfabeclk,  u.  Im.  I  p.  Alfabet. 
Alfabet,  u,  Im.  y  abecadło,  ABC;  -cri^^.  począt- 
ki jakiejkolwiek  nauki:  Zapragnąłem  teorji  i  prze- 
konałem ś.,  że  wypadło  zacząć  od  alfabetu. 
Krasz.  Zdr.  Alfabeclk.  <Łć.  alfabetum,  z  Gr. 
nazw  dwuch  pierwszych  głosek  abecadła:  dlfa  -f- 
beta  > 

Alfabetnlk,  a,  Im.  i  abecadltiik,  tablica  z  abeca- 
dłem: Pudle  wybierały  z  alfabetnika  zażądane 
litery. 

Alfabetowy   przym.   od  Alfabet,  Alfabetyczny, 
dbecadłowy. 
Alfabetycznie  przys.  od  Alfabetyczny. 
Alfabetyczny,  Alfabetowy    przym,    od   Alfabet, 
abecadłowy. 

Alfenid,  u.  Im.  y,  chem.  mieszanina  miedzi,  cyn- 
ku i  niklu,  argientan,  pakfong.  <0d  nazwiska 
wynalazcy:  Halphen> 

Alfons,  a.  Im.  y,  a.  Loczek,  a.  Im.  i  cukier., 
ciasteczko  krokantowe  w  formie  loczka,  in.  w  Im. 
wiórki.  <0d  imienia  Alfons  > 
Alfresko  nieod.,  rz.,  p.  Fresko. 
Algaroblla,  i,  blm.  garb.  garbnik  ze  strączków 
akacji  amerykańskiej.  <Now.  algarobiila,  z  Hp. 
algarroba  =  bób  świętojański  (glycine)> 

Alglebra,  y,  blm.,  mat.  nauka,  której  zadaniem 
jest  badanie  form,  zbudowanych  za  pomocą  skori- 
czonej  liczby  działań  zasadniczych,  równań  z  ta- 
kich form  utworzonych,  liczb  oraz  ftmkcji  przez 
takie  równania  określonych:  A.  niższa  a.  elemen- 
tarna. A.  wyższa.  A.  nowa  a.  teorja  form. 
<Arab.  al-dżebr  a.  al-gebr  dosł.  =  spojenie;  in- 
tegracja > 
Algiebraicznle  przys.  od  Algiebraiczny. 
Alglebralczny  I.  przym.  od  Alglebra:  Rachunek 
A.  Dzieło  algiebraiczne.  2.  nazwa  określonych 
kla.-i  liczb  i  funkcji:  Liczba,  funkcja  algiebraicz- 
na.  Równanie  algiebraiczne.  Krzywa  algie- 
braiczna. 

Alglebralk,  a.  Im.  cy,   Alglebralsta,   Alglebrzy- 
Sta    matematyk    zajmujący  i.  algiebrą,  znawca  al- 
gie.bry. 
Alglebralsta,  y,  Im.  śol  p.  Alglebralk. 


Aiglebrzysta,  y,  Im.  ści  p.  Alglebralk. 

Alglera,  y,    Im.  y    rodzaj  długiego,  sutego  palta 
męskiego.    Zdr.  Alglerka,  Alglereczka.     <  Od  na- 
zwy krainy  Algieru  > 
Alglereczka,  I,  Im.  I  p.  Alglera. 
Alglerka,  I,  Ira.  I  p.  Algiera. 

Alglerkowy  przym.  od  Alglerka:  Krój  A. 

1  Alglerować,  uje,  owal  p.  Aliglerować. 

Algologja,  i,  blm.  nauka  o  wodorostach.  <Łd. 
alga  ^  wodorost  -\-  Gr.  -logia  =  nauka  > 

Algorytm,  u,  Im.  y  I.  fil.  w  logice  system  sym- 
bolicznego oznaczania  form  i  działań  logicznych; 
symboliczne  wyrażanie  działań  nad  pojęciami;  sy- 
stem  znaków  a.  symbolika  logiczna.  2.  mat.  =  a) 
rachunek  przy  pomocy  cyfr  i  metod  arabskich;  b) 
pewna  ściśle  określona  metoda  a.  schemat  postępo- 
wania rachunkowego:  A.  największego  wspólnego 
dzielnika.  <0d  nazwiska  matematyka  Arab. 
Al-ChowaresmI  ( =  Chowarezinijczyk)  > 

Algorytmicznie  przys.  od  Algorytmiczny. 

Algorytmiczny  mat.  przym.  od  Algorytm  a.  od 
Algorytmja:    Gieometrja  algorytmiczna, 

Aigorytmik,  a.  Im,  cy  I.  rachmistrz  używający 
metody  arabskiej  w  przeciwstawieniu  do  abacysty. 
2.  analityk. 

Algorytmja,  i,  blm,,  mat.  ogólna  nauka  o  ilo- 
ściach, obejmująca  algiebrę  i  rachunek  wyższy. 

•J-Alherunt,  u,  blm,  nędza,  tkanina  z  szychu:  Od 
sztuki  alheruntu,  alias  nędzy  bogatej,  szerokiej, 
złoty  jeden.    <Arab,> 

fAii  p,  Alić. 

Alibi  nieod,,  praw,  bytność  na  innym  miejscu 
w  czasie  spełnionego  przestępstwa,  jako  dowód  obro- 
ny: Obwiniony  wykazał  swoje  A. 

fAllbo,  Allboż  sp,  I.  p.  Albo:  A.„  lubo;  A... 
lub;  lubo,,.  A.  Przyjadę  jutro,  A.  pojutrze  po- 
kłonić ś.  wam.  Sienk,    2.    lubo.     <A-i-Li-4-Bo> 

fAliboż  p.  Aiibo. 

Alić,  Aliści,  XAIiż,  fAliżścI,  fAli  sp,,  przys,  I. 
gdy  naraz,  aż  oto,  aż  tu,  właśnie:  Chodzę,  szukam  go, 
A,  nadchodzi.  Patrzę  zasię  po  chwili,  A.  z  sobą 
piją,  A.  o  to  idzie,  2.  f  chyba:  Nikt  kromie  wo- 
lej czyjej  żadnej  rzeczy  nie  ma  wziąć,  alićby 
jego  uprosił.    3.  -f  jednak,  lecz.     <A-)-Li-f-Ci> 

Alidada,  y.  Im,  y  fiz.  część  .składowa  kątomierza. 
<Arab.  al-idada> 

Alifatyczny:  Gromada  alifatyczna,  chem.  =  (7ro- 
mada  związków  tłuszczowych.  <Now.  z  Gr.  dlei- 
fa(r)  =  tłuszcz  > 

Aligacja,  i.  Im.  e  mieszanie  kruszców  przez  to- 
pienie,    <Łć.  alligare  =  związać,  połączyć  > 

XAIigacyjny  rachunek,  mat,  =  reguła  miesza- 
niny. 

Aligator,  a,  Im,  y.  Kajman  zool,  (alligator) 
wielki  gad  czworonogi,  opancerzony,  ze  skupienia 
krokodyli.  <Hp.  el  lagarto  =  jaszczurka  (Łć,  la- 
certus),  podprowadzone  pod  Łć,  alligator  =  przy- 
wiązywacz> 

fAligierować,  uje,  owal,  !  Alglerować  przymie- 
szać,  przytopić  jednego  kruszcu  do  drugiego:  Sre- 
bro domowej  roboty  aligierują  na  7  lutów  fajn- 
zylbru,  8  łutów  miedzi.  <Nm,  alligieren,  p.  Ali- 
gacja > 

Allgierowanie,  a,  blm.,  czynność  cz,  Aliglero- 
wać. 

Allkant,  u.  Im.  y,  f Alakant,  fAlekant,  f Alkant 
v)ino  hiszpańskie,  alkoństie:  Alikantoin  j)ić  za 
szczęśliwą  podróż.  Słów,  por,  Alkoński,  <0d 
miasta  Hp.  Alicante  (Łć,  Ijucen(uiii)> 

Allkwot,  u,  część,  w  Im.  y  liz,,  muz.,  p.  All- 
kwota. 


24 


ALIKWOTA 

Allkwota,  y,  część,  w  Im.  y,  Allkwot,  fiz, muz., 

przytony,  tony  hariuoiiiczitc,  f/urne,  dodatkowe,  aku- 
styczne, Jłażeolety:  Narzędzia  smyczkowe  najbo- 
gatsze są,  w  alikwoty.  <Now.  z  Ł6.  allquot  = 
kilka  > 

Alikwotowy  pizyra.  od  Allkwota:  Fortepjan  A. 
ma  po  cztery  struny  na  każdy  klawisz. 

Alllen,  u,  im.  y  chera.  węglowodór  homologiczny 
z  acetylenem. 

Aliment,  u,  Im.  a  I.  -^posiłek,  pożywienie,  iyw- 
noii:  Żalowi  i  erniewnyiii  moim  afektom  nowego 
tylko  przydawali  alimentu.  2.  w  Im.,  sądownie 
przyznana  suma  do  wypłacania  na  czyjeś  utrzy- 
manie. 3.  płaca,  którą  wnosi  wierzyciel  na  utrzy- 
manie dłużnika,  osadzonego  w  areszcie  za  długi. 
<Ł(5.  alimentum> 

Alimentacja,  I,  blm.  zaopatrywanie,  zasilanie: 
Kwestja  alimentacji  wodą  jest  dla  Ciechocinka 
l)al;}eą.     A.  całego  dworu.  Krasz. 

Alimentacyjny  przym.  od  Alimentacja:  Kapitał 
A.  Woda  alimentacyjna  (  =  woda  w  kotłachpa- 
rowych).  Pompa  alimentacyjna  a.  karmiąca 
(=  dostarczająca  wody  do  kotia  parowego). 

Allmentarny,  Allmentaryjny  przym.  od  Ali 
menta: 

Alimentaryjny  p.  Allmentarny. 

Alimentator,  a.  Im.  y  przyrząd  do  zasilania 
wodą  kotła  parowego. 

Allmentować,  uje,  owal.  I.  kogo—dawaó  muali- 
menta.  2.  ■'c  podsycać:  Sejm,  wyznaczając  kolo- 
Balne  pensje  dygnitarzom,  alimentował  butę  pań- 
ską. 

Allmentowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Allmen- 
towsić 

Allś'cl  p.  Allć.     <A  +  Li-|-Że-|-Ci> 

Allteracja,  I,  blm.  w  poezji  rym  spółgłoskowy, 
powtórzenie  najczęściej  trzykrotne  tego  samego  dźwię- 
ku w  nagłosie  ważniejszych  w  zdaniu  wyrazów  fnp. 
Zdała  mu  wtórzą  z  bagien  basem  bąki.  Mick.). 
<  Now.  z  Łć.  ad  literam  dosł.=do  gł'oski> 

Allzaryna,  y,  blm.  I.  barwnik  z  korzenia  rośli- 
ny: marzanna  farhierska  (rubia  tinctorum).  2. 
cli  om.  dwuoksyantrachinon,  ciało  macierzyste  barw- 
ników alizarynoioych.  <Arab.  al-asara=6ok  wy- 
ciśnięty z  rośliny > 

Allzarynowy  przym.  od  Allzaryna:  Barwnik  A. 
Atrament  A. 

Alizejskl  wiatr,  p.  Wiatr.  <Fr.  alizć,  Hp.  ali- 
sios,  może  z  Hp.   alisar=wygładzió> 

f  Allż  przys.  aż:  Nie  wnet  i  owszem  A.  na 
drugie  roki.  A.  do  obłoków.  Nie  będę  jeść  drze- 
wiej, A.  poselstwo  zjednam. 

iAllżścI  p.  Allć. 

AIjanckI  przym.  od  AIjant:    "Wojsko  aljanckie. 

AIjans,  u,  f  AIjansa,  I.  sojusz,  przymierze,  sprzy 
mierzenie,  związek,  traktat  między  rządami  państw  '• 
A.  zaczepny,  odporny.  Zawrzeć  A.  2. -^związek, 
7i}ęzeł  małżeński.  3.  cukier,  tort,  w  którym  każda 
warstwa  jest  innego  koloru  i  składu.  <Fr.  allian- 
ce> 

fAIjansa,  y,  Im.  y  p.  AIjans:  Z  Rosją  mająe 
aljansę.  Mich. 

AIjansowy  przym.  od  AIjans:  Kombinacje  aljan- 
sowe. 

AIjant,  a,  Im.  cl  sprzymierzeniec,  sojusznik. 

AIjantka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  AIjant. 

AIjaż,  u,  Im.  e  stop,  spław,  kompozycja,  miesza- 
nina dwu  a.  więcej  metali:  A.  Wooda,  Rosćgo, 
d'Areeta.  A.,  w  którym  przeważa  mieiż=spiż, 
bronz.     <Fr.  alli{ige> 


ALKIERZ 

Aijenacja,  I,  Im.  e  przeniesienie  praw  przez  je- 
dną osobę  na  korzyść  drugiej,  w  formie  sprzedaży, 
darowizny  a.  testamentu.     <Łć.  alienatio> 

AIjenacyjny  przym.  od  Aijenacja:  Akt  A.  Opła- 
ta aljenacyjna. 

AIjenista,  y,  Im.  ści  psyclijatra:    Towarzystwo 
aljenistów.  Roi.     <Fr.  aiićniste> 
AIjenIstyka,  I,  blm.  psychjatrja. 
AIjenować,  uje,  ov/a\  przenieść  tytuł  własności  na 
inną   osobę:     Ważył    s.   ordynację   dzielić   i   A. 
Mich. 

AIjenowanIe,  a,  blm.,  czynność  cz.  AIjenować: 
Nietylko  mu  poruezył  administrację  schedy,  ale 
mu  nawet  przyznał  prawo  aljenowania  jej.  Rzew. 
Alka,  I,  Im.  i  zool.  (alca)  bezlot,  ptak  pietwono- 
hi,  krótkoskrzydły,  morski.  <Now.  niby  Łć.  alca, 
zap.  ze  Szwed.  alk> 

Alkaest,  u,  blm.   Alkahest,  u  alchemików,  płi/n 
mający  rozpuszczać  wszelkie  ciała.     <Now.,  podo- 
bno przez  Paraeelsa  utworzony  wyraz  > 
Alkahest,  u,  blm.  p.  Alkaest. 
Alkalczny  wiersz  p.  Wiersz. 
Alkall,  w  Ip.  nieod.  Im.  Ija,  Im.  ów  chera.  zirią- 
zek  metalu  z  gromady  potasowców  z  wodorem  i  tle- 
nem, zasada:  A.  gryzące,  żrące,  kaustyczne=MJO- 
dan  potasowca.    A.  ]otne=rosfwo'r  atnonjaku  w  wo- 
dzie.   Alkalja  org&Ql(izne=alkaloidy.   <Arab.  al- 
ka]I=popiół  sodowy;  roślina  soda> 

Alkaliczny  chem.  przym.  od  Alkail,  zasadowy: 
Odczyn  A.  Działanie  alkaliczne.  Barwniki  alka- 
liczne.   Woda  alkaliczno-jodowa. 

Alkallmetr,  u,  Im.  y  narzędzie  do  wymierzania 
ilości  węglanu  potażowego  w  danym  handlowym  al- 
kali,  czyli  do  badania  dobroci  potażu,  sody  iid. 

Alkalimetrja,  I,  blm.  teeh.  nauka  oznaczania  za- 
wartości lugowców  w  potażach  handlowych.  <p.  Al- 
kali  -|-  Gr.  -raetria=mierzenie  > 

Alkaloid,  u,  Ira.  y  chem.,  zasada  roślinna,  zwią-^ 
zek  organiczny  z  charakterem  zasadowym,  w  orga- 
nizmach zwłaszcza  roślinnych.  <Alkali  -{-  Ur. 
-eides  =  kształtny  > 

Alkanina,  y,  Im.  y  tech.  barwnik  z  rośliny:  czer- 
wieniec barwierski.     <p.  Alkanna> 

Alkanna,  y,  Im.  y  bot.   p.  Turecznia.     <Wł. 
alcanna,  z  Arab.  Tur.  hinml,  hcua> 
f  Alkant,  u,  Ira.  y  p.  Allkant. 
Alkaraza,    y,  Ira.   y.     I.  naczynie  z  cedzeńca  do 
napojów,    dla    utrzymania    ich    w    stanie  chłodnym. 
<Hp.  alcarraza  (z  Arab.)> 
Alkarazas,  u,  Im.  y  p.  Cedzeniec. 
Alkarsyn,  u,  Im.  y  chem.  produkt  destylacji  trój- 
tlenku arsenu  z  octanem  potasu.      <Now.  z  alkali 
-|-arszenik  :  alk-ł-arsin> 

Aiklermes,  n.  Im.  y  a.  Klermes  I.  gatunek  ro- 
baczków, do  których  należy  czerwiec  polski.  2.  sy- 
rop z  tych  robaczków:  Nie  poratuje  już  ciebie 
żaden  A.  3.  =  a)  barwnik  z  tych  robaczków,  b) 
a.  prow.  Alkiermus  Tphytolącca)  bot.  roś.  z  rodzi- 
ny szkarłatkowatych:  Jak  A.  spłonął  Nowina, 
usłyszawszy  tę  niespodziewaną  uwagę.  Roi. 
<Arab.  al-kirmiz,  z  Skr.  kr(i)mi  =  robak,  czer- 
wiec > 

Alkiermesowy  przym.    od    Aiklermes:     Wódka 
alkierraesowa  ( =  alkiermesówka). 
Alkiermesówka,  I,  Im.  i  wódka  alkiermesowa. 
Alkiermus,  u,  im.  y  prow.,  p.  Aiklermes. 
Alkierz,  a,  Im.   e   [Ałklerz,    Anklirz,   Walkierj. 
I.  pokoik  boczny,   bokówka,  przegrodzenie  w  izbie : 
Odnajraować  A.   Zdr.   Alkierzyk.      2.  ■'^  v)ypustek, 
narożnik,  wyskok,  część  budowli;  naprzód  wysunię- 
ta:    Zbudował  w  ścianie    kośeielncij  alkierzyki, 


25 


ALKIERZANY 


ALOFAN 


czyli  ganti  wkoło.  <Nra.  Erker  (Sr. f^d.  arco- 
i\a= balkon,  z  Łe.  areus=łuk,  sklepienie > 

X  Alkierzany  p.  Alkierzowy:  W  alkierzowych 
eiciiiacli.  Slow. 

Alkierzowy,  Alkierzany  inzym.  od  Alkierz. 

Alkierzyk,  a,  lin.  i  ]).  Alkierz:  Karczemka  raia- 
Ja  tylko  jeilnij,  duż,"),  izb(^  szynkowną  i  A.  Dar. 

Alkil,  u,  lin.  e  eliem.  rodnik  jednowarlościoioy, 
p(>inst(ij((cy  przez  stratę  jednego  atomu  wodoru  z  wc- 
</loii:odoru   szeregu   metanowego     <Now.,  z  Alko- 

Alkilen,  u,  Im.  y  chem.  rodnik  dwuwartościowy, 
juiirslający  przez  stratę  dwuch  atomów  wodoru  z  wę- 
gliiinodorii  szeregu  metanowego;  węglowodór  szere- 
gu etylenowego. 

f  Alkoba,  y,  Im.  y  p.  Alkowa. 

Alkohol,  u,  Im.  e  I.  wyskok,  spirytus  bardzo 
mocny.  2.  chem.  związek  organiczny,  złożony 
z  węgla,  wodoru  i  tlenu.  A.  absolutny  (  =  bez- 
wodny). A.  kwartylowy,  butylowy.  <Ar.  al- 
kohol =  proszek;  sublimat;  wyskok > 

Alkoholan,  u,  Im.  y  chem.  p.  Alkoholat. 

Alkohoiat,  u.  Im.  y.  Alkoholan  chem.  związek 
solny,  powstający  z  allcoh'du  przez  zastąpienie  me- 
talem wodoru  hidroksylowego. 

Alkoholatura,  y.  Im.  y  apt.  tynktura  wyskoko- 
wa nastawiona  na  świeżym  zielu. 

Alkoholiozka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Alkoholik. 

Alkoholiczny  I.  przym.  od  Alkohol.  2.  zatruty 
alkoholem,  a.  oddający  ś.  pijnAstwu:  Szpitale,  ma- 
jij,ce  do  czynienia  z  indywiduami   alkoholieznerai. 

Alkoholik,  a  Im.  cy,  Alkoholista  czlomek  zatru- 
ty alkoholem;  pijak:  U  alkoholików  każda  cho- 
roba występuje  z  większym  natężeniem. 

Alkoholista,  y.  Im.  ści  p.  Alkoholik. 

Alkoholistka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Alkoholista. 

Alkoholistyczny  przym.  od  Alkoholista:  Rady 
anty-alkoholistyeznyeh  tyrad  parafjalnego  agita- 
tora. 

Alkoholizm,  u,  blm.,  lek.  zatrucie  ustroju  wysko- 
kiem: A.  ostry  =  Mpia'e  ś.  A.  przewlekły  =  oWęd 
opilczy. 

Alkoholokwas,  u.  Im.  y  chem.  oksykwas,  ciało, 
ł)fczące  w  sobie  własności  alkoholu  i  kwasu  (np. 
kw.  mleczny)     <  Alkohol -|- Kwas  > 

Alkoholometr,  u,  Im.  y  chem.  wyskokomierz,  are- 
ometr,  za  pomocą  którego  oznacza  s\ę  ilość  alkoho- 
lu etylowego  w  płynach  spirytusowych,  alkoholo- 
mierz.    <  Alkohol  +  Gr.  raśtron  =  miara  > 

Alkoholometrja,  I,  blm.  zbiór  metod  służących  do 
oznaczania  ilości  alkoholu  etylowego  w  płynach  spi- 
rytusowych. 
'  Alkoholomierz,  a,  Im.  e  p.  Alkoholometr. 

Alkoholowany  zaprawiony  alkoholem:    Napój  A. 

Alkoholowy  przym.  od  Alkohol :  Fermentacja  al- 
koholowa. 

AlkońskI:  Wino  s.]końskie- gatunek  wina  hisz- 
pańskiego słodkiego  a.  cierpkiego.  Goł.  <p.  Ali- 
kant> 

Alkowa,  y,  Ira.  y,  f  Alkoba  sypialnia  bez  z  okna. 
Zilr.  Alkówka..  <Arab.  al-kobba  =  pokoik,  przez 
lip.  alcoba> 

Alkowlany  przym.  od  Alkowa:  Idealizowanie 
Balonowych  a.  alkowianych  intryg.  Jeż. 

Alkówka,  I,  Im.  I  p.  Alkowa. 

Allodoksja,  I,  Im.  e  p.  Alodoksja. 

f  Almakować,  uje,  owal  ucztować,  balować : 
W  RydzG  almakowałem  par^  dni,  a  to  z  powo- 
du, że  w  gospodzie,  gdzie  zajechałem,  zastałem 
pana  O.,  dobrego  mojego  przyjaciela.  Mich.  <A1- 
inacks  =  bale  modne  londyńskie  podczas  sezonu 
a.  u  wód,  od  1765  r.> 


t  Almakowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Almako- 
wać. 

Almanach,  u  Im.  y,  dawniej  Almanak  I.  ka- 
lendarz, osobliwie  z  uwagami  astrologicznemi :  W  go- 
rączce zbytniej,  nie  patrzące  w  A.,  krew  puszcza- 
my. 2.  astronomja  praktyczna  kalendarzowa :  Pro- 
fesor wykłada  A.  3.  album,  zbiorek  utworów  be- 
letrystycznych, twworocznik.  <  Zap.  Gr.  -  Egips. 
almenichiaka  =  kalendarz  > 

Almanachowy  przym.  od  Almanach :  Wyele- 
gantowana  poezja  almanachowa. 

Almanak,  a,  Im.  I  p.  Almanach. 

f  Almand,  u.  Im.  y  p.  Alemanda:  Od  menueta 
nogi  drętwieją,  od  airaandu  ręce  ś.  łamią.  Roi. 
<p.  Alemanda  > 

Almandyn,  u,  Im.  y  min.  p.  Granat.  <  Zepsute 
z  alabandyn,  od  miasta  Alabanda  w  Karji> 

f  Almarja,  I,  Im.  e,  -{-  Olmarja,  f  Almarka  scho- 
wanie, szaf  a,  skrzynia,  schowanko,  szkatułka :  K\e]- 
noty  w  cudownych  almarjach  rozłożone.  <Łć. 
armarium  =  szafa  (na  oręż)> 

f  Almarka,  i,  Im.  I  p.  Almarja. 

Almawiwa,  y,  Im.  y  płaszcz  hiszpański  kolisty 
bez  rękawów.  Rozwiana  szeroko  A.  lekarza.  Jun. 
<0d  osoby  w  komedji  Cyrulik  Sewilski  Beau- 
raarchais'go:  hr.  Alraayiya> 

Almeja,  I,  Im.  e  tancerka  indyjska,  hajadera: 
Almeje  tańczą  przy  fontan  lazurowych  chłodz«e. 
Słów.  <Arab.  almet  =  uczona  (śpiewu,  tańca 
itd.)> 

Almomor,  u  Im.  y  u  Żydów,  stół  przed  ołtarzem. 
<Hb.  almomor> 

f  Almucja,  Ij  Im.  9  kożuszek  a,,  futerko  popieli- 
cowe z  kapturkiem.  <  Sr.  Łć.  almucia  (Arab.  al  -f- 
Nra.  MUtze  =  czapka)  > 

Aimukantarat,  u,  Im.  y  astr.  I.  koło  sfery  nie- 
bieskiej, róumoległe  do  poziomu,  równoleżnik  pozio- 
mowy a.  równoleżnik  wysokości.  2.  przyrząd  do 
oznaczania  wysokości  gwiazd.  <Arab.  al-mukan- 
tarat> 

[Aln]  p.  Aun. 

Alod,  u.  Im.  y  wszystkie  dobra  czyjąś  wyłączną 
własność  stanowiące. 

Alodjalnie  przys.  od  Alodjalny:  "Wygórowało 
A.  możnowładztwo  ,w  podzielonej  na  księstwa 
Polsce  Szajn.  <  Sr.  Łć.  allodium  =  własność 
(z  Gierm.  all  =  wszystek  -|-  ot  =  własność)  > 

Aiodjalność,  i,  blm.  rz.  od  Alodjalny  :  W  Niem- 
czech szerzył  ś.  system  feudalny,  w  Polsce  wzma- 
gała ś.  A.    Szajn. 

Alodjalny  dziedziczny,  rodowy,  nie  lenny:  A.  ma- 
jątek.   Dobra  alodjalne. 

Alodjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów,  Alodjalny  mają- 
tek =  majątek  dziedziczny,  nie  lenny. 

Alodoksja,  i,  Im.  e  błędne,  fałszywe  mniemanie  re- 
ligijne w  przeciwstawiemu  do  ortodoksji.  <Gr.  al- 
lodoxIa> 

Alodyzowaó  się,  uje  ś.,  owal  ś.  stawać  ś.  alo- 
djalnym:  Posiadłości  współklejnotników  ś.  alo- 
dyzowały  i  przechodziły  na  nieograniczoną  włas- 
ność posiadaczy. 

Aloes  u.  Im.  y  bot.  (aloe)  [Aleweja,  Elijasz,  Ell- 
jo8,  Heliios,  Alona,  HalenaJ  I.  roś.  z  rodziny 
liljowatycti.  Gatunki:  A.  pospolity  (a.  vulga- 
ris);  A.  sokotrjański  a.  sokotryjski  (a. 
socotrina).  2.  p.  Agawa.  <Gr.  alóć  (Wschod- 
niego pochodzenia) > 

Aloesowy  przym.  od  Aloes :  Zapach  A.  Kro- 
ple aloesowe. 

Alofan,  u,  Im.  y  gór.  krzemian  glinki  z  wodnia- 
nem  glinki.  <Now.  1  Gr.  śUos  =  inny -|- faino- 
mai  =  zdaję  sic> 


( 


26 


ALOGICZNt 

XAIoglc2ny  p.   Nielogiczny.      <Qr.   a  =  nie -f 

Log-iczny  > 

Aloina,  y,  blin.,  chem.  i  apt.  substancja  o  wiasno- 
iciach  silnie  przeczyszczających,  otrzymana  z  aloesu. 

Aiol(acja,  i,  Im.  e  I.  lokacja,  ulokowanie,  umiesz- 
czenie: Alokacja  sumy  posagowej  2.  przyznanie 
jakiej  pozycji  w  rachunku  a.  w  budżecie.  <  Sr.  Łć. 
allocatio> 

Alolcucja,  i,  Im.  e  uroczysta  przemowa,  odezwa 
szczeg.  papieża:  A.  pajiieska.  A.  do  wojska,  do 
uczniów.     <Łć.  allocutio> 

[Alona,  y,  Im.  y]  bot.  p.  Aloes.  <p.  Aloes  > 

Alonż,  u,  Im.  e  I.  chem.  przedlużalnik,  rurka 
nasuwana  na  szyję  retorty,  Łeby  Ją  przedłużyć.  2. 
han.  kawałek  papieru,  który  ś.  przykleja  do  wekslu, 
dla  wypisania  dalszych  przekazów.   <  Fr.  allonge  > 

Alopata,  y,  Im.  cl,  lAleopata  lekarz  stosujący 
zasady  alopatji,  nie  homeopata:  Gdybym  alopatę 
wzywiił,  nie  wyglądałbym  tak.     Jeż. 

Alopatja,  i,  blra.,  I  Aleopatja  leczenie  przeciwni- 
cze,  powszechnie  używane,  nie  homeopatja:  Zaraz 
wziijł  8.  do  homeopatji,  umiał  zawiązać  powoli 
przymierze  z  alopatja  i  dorobił  ś.  majątku.  Krasz. 
<Gr.  allopatheia  dosł.  =  ulegający  cudzemu  wpły- 
wowi ;  w  naszych  czasach  nadano  wyrazowi  inne 
znaczenie,  przeciwstawiać  go  wyrazowi  homeo- 
patja > 

Alopatycznle  przys.  od  Alopatyczny,  lAleopa- 
tycznie. 

Alopatyczny  przyra.  od  Alopatja,  I  Aleopatycz- 
ny:  Środek  A.  Leczenie  alopatyczne.  Dawki 
alopatyczne. 

Alotrja,  ów,  blp.  rzeczy  uboczne,  postronne:  Po- 
za obrębem  swego  zawodu  nie  znał  żadnych 
alotrjów.  <Gr.  allótrios  =  cudzy;  ta  allótria 
Im.  =  cudza  własność  > 

Alotropja,  l.  Im.  e  chem.  właściwość  niektórych 
pierwiastków  chemicznych  przyjmowania  różnych  wła- 
sności i  postaci,  in.  polimorjja.  <Now.  z  Gr.  al- 
lotrópós  =  inaczej  > 

Alotropijny  przym.  od  Alotropja:  Forma  alo- 
tropijna  azotu. 

Alóza,  y.  Im.  y  zool.  (alausa  yulgaris)  [Fiu- 
ta] ryba  członkopromienna,  oiwarlopęcherzowa,  brzu- 
chopłeiwa,    śledziowata.     <  Łć.  alausa  a.  alosa> 

Alpaga,  i,  Im.  I,  Alpaka  tkanina  wełniano-ba- 
welniana,  rzadka,  połyskująca.      <p.  Alpaka  > 

Alpagowy  przym.  od  Alpaga:  Marynarka,  pod- 
szewka alpagowa. 

Alpaka,  I,  Im.  I  I.  p.  Alpaga.  2.  min.  miesza- 
nina miedzi,  cynku  i  niklu;  p.  Pakfong.  3.  zool. 
(auchenia  pacos)  zwierzą  racicowe,  bezrogie,  z  ro- 
dziny wielbłądów.     <Hp.  alpaca> 

Alpakowy  przym.  od  Alpaka. 

Alpejski  I.  bot.  =  a)  Fijołek  A.,  p.  Gduła;  b) 
Róża  alpejska,  p.  Róża.  2.  zool.  Płochacz  A., 
p.  Płochacz. 

Alpinista,  y,  Ira.  ści  miłośnik,  badacz,  znawca 
Alp:  Klub  alpinistów. 

Alpinistka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Alpinista. 

Alpinja,  I,  Im.  e  bot.  (alpinia)  roś.  z  rodziny 
imbierowatych.  Gatunek:  A.  galgant  a,  gał- 
gan  (a.  galanga). 

xAlpy,  alp  a.  pów  blp.  wijsokie  góry  wogóle. 

+Alsbancik,  a,  Im.  I  p.  AIsbant. 

•Alsbaniczek,  czka.  Im.  czki  p.  AIsbant. 

fAlsbant,  a.  Im.  y  p.  Halsbant:  A.  z  przepysz- 
nych kamieni.  Krasz.  Zdr.  f  AIsbancik,  f  Alsba- 
niczek. 

f  AIsikiecza,  y,  Ira.  e  rodź.  sukna.  <Wcg.  al- 
BÓ  =  spodni  4"  kecse  =  płaszcz  > 


ALTERNACYJNY 

[AIskleta,  y,  Im.y]  naszyjnik.  <Nm.  Halskette> 

AIstonIna,  y,  blm.  a.  Chlorogienina  apt.  sub- 
stancja z  kory  drzewa :  dwuczub  zwężony  (astonia 
constricta).  <0d  Alstona,  botanika  szkockie- 
go-)-1760  > 

f  Aiszbancik,  a,  Im.  I  p.  AIszbant. 

fAlszbaniczek,  czka,  Im.  czki  p.  AIsbant:  Łań- 
cuszek z  alszbaniczkiem,  a  serduszko  na  nim. 
Rej. 

[-AIszbant,  u,  Im.  y  p.  Halsbant.  Zdr.  f  Aiszban- 
cik, fAlszbaniczek. 

xAl8ztuch,  a.  Im.  y  p    Halsztuk. 

xAlsztuk,  a.  Im.  i  p.  Halsztuk. 

xAlsztukowy  przym.  od  AIsztuk,  krawatowy: 
Szpilka  alsztukowa. 

[AIsztybel,  bla.  Im.  ble]  trzewik  wysoki,  bucik. 
<Nm.  Halbstiebel> 

•J-Alsztyn,  u,  Im.  y  kamienie  drogie,  noszone  przez 
kobiety  na  szyi;  naszyjnik  z  drogich  kamieni.  <Nra. 
Hals  =  szyja  -|-  Stein  =  kamień  > 

Alt,  u,  Im.  y  a.  Kontralt  I.  rauz.  =  a)  niższy  głos 
kobiecy,  grubszy  od  dyszkantu  czyli  sopranu :  Śpie- 
wać altem.  Głos  u  chłopców  przechodzi  z  altu 
na  tenor,  a.  na  bas.  b)  partja  altowa  w  chó- 
rze: Rekwjem  to  napisane  jest  na  dyszkant 
i  dwa  alty.  2.  myśl-  rodzaj  głosu  psa.  <Łi. 
altus  =  wysoki  > 

[Alt!]  w.  halt,  stój!     <Nm.  halt!> 

Altana,  y.  Im.  y  lekki  budyneczek,  przewiewni/, 
ocieniony  roślinami  a.  oszklony,  chłodnik,  dennik, 
kiosk,  budka:  A.  z  wodą  sodową.  Zdr.  Altanka, 
[Antałka],  Altaneczka.  <Włos.  altana,  z  Łć. 
altus  =  wysoki> 

Altaneczka,  i,  Im.  I  p.  Altana. 

Altanka,  i,  Im.  I  I.  p.  Altana.    2.  p.  Węgielnik. 

Altarja,  I,  Im.  e  fundusz  na  ołtarz,  zapis  na 
utrzymanie  ołtarza.  <  Łć.  altaria  Im.  =  ofiara  na 
ołtarzu;  ołtarz > 

Altarysta,  y.  Im.  ści,  Altarzysta,    f  Gitarzysta 

1.  ksiądz,  pomocnik  plebana;  wikarjusz;  ksiądz, 
opłacany  z  altarji:  W  imię  Ojca...  niech  biega... 
altarystę  zbudzi.  Miek.  2.  służący  do  mszy,  mi- 
nistrant. 

Altarzysta,  y,  Im.  ści  p.  Altarysta. 

Altazymut,  u.  Im.  y  astr.  kątomiar  ogólny,  przy- 
rząd astr.,  służący  do  mierzenia  wysokości  gwiazd 
i  ich  azymutu.    <Łć.  altus  =  wysoki -f- Azymut> 

•J-Alteca,  y,  blm.  I.  pańskość,  wyniosłość,  wystaw- 
ność,  pompa,  parada,  przepyoh,  blask:  Przypa- 
trywał ś.  wszystkiej  dwornej  altecy  i  armatom. 

2.  arystokracja,  magnaterja:  Sama  A.  jedzie. 
<Włos.  altezza> 

Altembas,  u,  Im.  y,  f  Ałtembas  tkanina  o  osno- 
wie jedwabnej  a  wątku  złotym.  <Tur.  alten  a.  al- 
tun  =  złoto  -f-  bazz  =  tkanina  > 

Altembasowy  przym.  od  Altembas. 

Alteracja,  i,  blm.  I.  •]•  wzruszenie,  pomieszanie : 
Doznać  na  sobie  alteracjej.  2.  zmartwienie,  stra- 
pienie, zgryzota,  smutelc,  frasunek.  3.  muz.  zmia- 
na jednej  nuty  w  akordzie  przez  podwyższenie  jej 
a.  zniżenie  o  pół  tonu.  4.  praw.  podrobienie,  sfał- 
szowanie aktu  prywatnego  a.  urzędowego.  <  Śr. 
Łć.  alteratio,  z  Łć.  alter  =  inny  (zmieniony  dom. 
w  usposobieniu) > 

f  Alterkacja,  i,  blm.  spór,  sprzeczlca,  rozjyrawa, 
nieporozumienie,  zatarg:  Za  Ludwika  o  poradlnym 
długa  była  A.     <Łć.  aItercatio> 

Alternacja,  I,  Ira.  e  I.  zmiana,  odmiana:  Alter- 
nacje  atmosfery.  Sienk.  2.  jęz.  p.  Oboczność. 
<Łć.  alternatio> 

Alternacyjny  przym.  od  Alternacja. 


27 


^■* 


ALTERNATA 


AŁUNOWAĆ 


XAIternata,  y,  Im.  y  I.  kolej,  zmiana  kolejna, 
odmiana,  przemiana:  W  klasztorach  powinna  być 
A.,  żeby  raz  Polacy,  a  drugą,  rażą,  Niemcy  byli 
opatami.  A.  sejmów  =  odbywanie  ich  na  prze- 
mian: to  w  Koronie,  to  w  Litwie.  Wymyśla 
różnych  igrzysk  alternaty.  Kras.  2.  X  p.  Al- 
ternatywa. 3.  w  daw.  Polsce,  prawo  określające 
władzę  przy  sporze  dwu  równych  dostojników  a. 
urzędników,  oraz  czas,  miejsce  i  sposób  wykonywa- 
nia ich  ałryhucji. 

Alternator,  a,  Im.  y  elektrot.  maszyna  dynamo- 
elekłryczna,  wytwarzająca  prądy  elektryczne  zmien- 
nych kierunków. 

Alternatywa,  y,  Im.  y  wybór  pomiędzy  dwoma 
postanowieniami ;  rzecz  do  wyboru ;  jedno  z  dwojga  ; 
albo...  albo;  dylemat:  Dwa  bataljony  piechoty 
zast!}.piły  mu  drogę,  pozostawiając  mu  alterna- 
tywę: poddać  ś.  a.  przebić  ś.  przez  zaporę.  Jeż. 
A.  w  logice  =  sąd  rozjemczy. 

Alternatywnie  przys.  od  Alternatywny :  Zdawna 
zbierały  ś.  sejmy  A.  to  na  Litwie,  to  w  Ko- 
ronie. 

Alternatywny  przym,  od  Alternatywa. 
XAIternować,  uje,  oyiaiiść  naprzemian,  przepla- 
tać ś.  z  kim,  z  czym. 
xAlternuJący  mat.  p.  ZnakozmIenny. 
XAIterować,  uje,  al    I.  odmieniać,  zmieniać,  ro- 
bić różnicę :  Są  to  szczegóły,  które  ogólnego  ty- 
pu nie  alterują.    Bliz.     2.    martwić,  gryźć,  trapić, 
smucić,  frasować :  Każde  takie  zajście  alterowa- 
ło  ją,  niepomału.  Dzierzk.     A.  ś.,    martwić   (itd., 
p.  wyż.    pod  2)    ś.:    Chociaż   wiedział  o  potwa- 
rzy,  nie  alterował  ś.     3.  muz.  zmieniać  jedną  nu- 
tę akordu,  podwyższając  ją    a.  zniżając  o  pół  tonu. 

Ałterowanle,  a,  blm.  czynność  ez.  Alterować. 

Alterowanie  się,  a  ś„  blm.,  czynność  ez.  Alte- 
rować ś. 

Alterowany  akord  muz.  =  ulegający  alłeracji. 

Altowy  przym.  od  Alt:  Głos,  śpiew,  utwór, 
klarynet,  puzon,  klucz  A. 

Altówka,  i,  Im.  i  instrtement  rznięty,  tej  samej 
budowy,   co  skrzypce,  ale  loiększy  i  niższy  o  kwintę. 

Altruista,  y,  Im.  ści  cztwmek  przejęty  żyadiwo- 
ścią  i  spółczuciem  wszechludzkim,  nie  samolub,  nie 
egoista.  <Now.  z  Łć.  alter  =  inny;  bliźni;  wy- 
raz utworzony  w  przeciwieństwie  do  egoista  > 

Altrulstka,  1,  Im.  i  forma  ż.  od  Altruista. 

Altruistycznle  przys.  od  Altruistyczny:  Wy- 
chowanie wiekowe  usposobiło  nas  A.  Kasz. 

Altruistyczny  przym.  «d  Altruizm:  Uczucia al- 
tiuistyczne.  Bodźce  altruistyczne  mniej  silne, 
ftzęsto  zaniedbywane,  potrzebują,  podniety  etycz- 
nej.  Karł. 

Altruizm,  u,  blm.  życzliwość  i  spólczucie  dla  lu- 
dzi, niesamolubstwo,  nieegoizm. 

-j-Altymetrja,  i,  blm.  mat.  częić  gieometrji  prak- 
tycznej, podająca  sposoby  mierzenia  wysokości. 
<  Now.  z  Łć.  altus  =  wysoki  -+-  Gr.  -metrfa  = 
mierzenie > 

Altysta,  y,  Im.  ści  p.  Alcista. 

Altystka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Altysta. 

[Alu  alusiel]  w.  wabiąc  świnie.     Por.  Lusia. 

f  Aludel,  u,  Im.  e  chera.  naczynie  gruszkowate, 
z  obu  końców  otwarte,  używane  niegdyś  do  subli- 
macji  rozmaitych  przetworów.  <Może  z  Łć.  lu- 
tum  =  glina  > 

xAludować,  uje,  owal  na  kogo,  na  co  =  robić 
aluzję,  nupoinyknć,  dawać  przytyk,  potrącać  o  co, 
zmierza/,  dairai''.  do  zrozumienia.    <Łć.  allu(Iere> 

xAludowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Aludowaó. 

Aluminit,  u.  Im.  y  min.  wodny  krzemian  glinu, 
^i-^.  Hlumon-alun> 


Aluminjowy   przym.  od  Alumlnjum:   Płyta  ala- 

minjowa. 
Alumlnjum  chem.  p.  6lln. 
Alumn,  a,  Ira.  owie  a.  I     I.    x  uczeń,   wychowa- 
nieć,  utrzymywany  cudzym  kosztem.  2.  kleryk.   <ŁĆ. 
aluinnus> 

Alumnat,  u,  Im.  y  zakład  naukowy,  w  którym 
uczniowie  otrzymują  darmo  naukę  i  utrzymanie. 

AlumokaJcyt,  u,  Im.  y  gór.  odmiana  opalu  z  do- 
mieszaniem glinki  i  wapna.  <Now.  z  Łć.  alu- 
raen  -  ałun  Ą-  calx  =  wapno  > 

Alunit,  u,  Im.  y  min.  siarczan  potasu  z  siarcza- 
nem i  wodanem  glinu.  <Now.  z  Łć.  alumen  = 
ałun> 

[Aluslal]  w.,  odganiając  owce. 

Aluwjalny  przym.  od  Aluwjum:  Okres  A.  Ka- 
mień, utwór,  osad  A.  Formacja  aluwjalna,  p. 
Formacja.  <Now.  z  Łć.  alluvies  =  napływ;  na- 
muł> 

Aluwjum  nieod.,  gieol.  napływy  czyli  osady  czioar- 
torzędowe  najmłodsze,  podyluwjalne,  polodowcowe. 

Aluzja,  i,  Im.  e  przymówka,  przytyk,  napomknie- 
nie, potrafienie  o  co,  danie  do  zrozumienia:  Wy- 
szydzać kogo  nie  wręcz,  ale  aluzją.  Była  to 
widocznie  A.  do  jego  słabostki.    <Łć.  allusio> 

[Aiwa,  y,  Im.  y,  a.  Kołacz]  narzędzie  skręcone 
z  wici  w  kształcie  obwarzanka,  do  łączenia  części 
tratwy.     <  ?  > 

Alwarowy  przym.  od  Alwar:  Ukończył  alwa- 
rową  naukę.  Kaczk.  Alwarowa  edukacja.  Roi. 
<0(l  nazwiska  Alyarus,  autora  gramatyki  Łć. 
-+-1583> 

Alwarzysta,  y,  Im.  ści  znawca  gramatyki  Al- 
war a. 

f  Alzbant,  u,  Im.  y  p.  tialsbant. 

I  Aizaryn,  u,  blm.  atrament  alizarynowy. 

[Alkierz,  a,  Im.  e]  p.  Alkierz.  Zdr.  [Alkirze- 
czek]. 

fAlkIrzeczek,  czka.  Im.  czki]  p.  Alkierz. 

Ałłaehować,  uje,  owal,  Allakować,  Hallakować, 
wołać:  Ałłachl:  Tatarzy,  ałłachując  coraz  prze- 
raźliwiej, zachęcali  ś.  wzajemnie.  Sienk.  <Arab. 
allah  =  b6g> 

Allacliowanie,  a,  blm,,  czynność  ez.  Allacłio- 
wać. 

Allakować,  uje,  owal  p.  Allachować:  Tatarzy, 
ałłakująe  przeraźliwie,  poczęli  ś.  zbierać  w  czam- 
buł. Sienk. 

Allakowanie,  a,  blm.,   (czynność  cz.  Allakować. 

•j-Altarz,  a.  Im.  e  p.  Ołtarz. 

■j-Altembas,  u,  Im.  y  p.  Altembas. 

Altyn,  a,  Im.  y,  Altynnik,  daw.  drobna  moneta 
rosyj.     <Tur.  alten,  altun  =  złoty > 

Altynnik,  a.  Im.  I  p.  Altyn. 

Ałun,  u,  Im.  y,  f  Halun  chcm.  I.  sól  podwójna, 
powstała  z  połączenia  siarczanu  glinu  z  siarczanem 
potasu,  sodu  a.  amonu.  2.  podobny  związek,  w  któ- 
rym miejsce  siarczanu  glinu  zajmują:  siarczan  tlen- 
nika  żelaza,  siarczan  tlen)uka  manganezu  a.  tlenek 
chromu.  A.  amonjakowy,  magnezjowy,  palony, 
potasowy,  prażony,  sodowy,  surowy,  żelazny. 
<Łć.  alumen  > 

Aluniarnia,  i.  Im.  e  fabryka  ałunu.  <Łć.  alu- 
men =  .nłun> 

Alunlarz,  a,  Im.  e  wyrabiający  ahm. 

Alunisty,  xHalunlsty  zawierający  w  sobie  znacz- 
ny procent  atunu. 

Alunit,  u,  Im.  y  chem.  siarczan  glinku  i  potasu. 

Alunować,  uje,  owal,  xHalunować  zaprawiać, 
naposzczać  altaian;  A-  wódkę.  A.  kliszę  foto- 
graficzną. 


28 


AŁDNOWANIE 

Alunowanle,  a,  blra.,  t  Halunowanie,  czynność 
cz.  Alunować. 

Ałunowy  przyra.  od  Ałun:  Kamień,  smak  A. 
Garbowanie  ahinowe  (-białoskórnictwo). 

i  Mus,  u,  blm] /JJwo.     <Litews.  alus> 
ilwa,  y,  blm.  p.  Halwa. 

xAmalgam,  u,  Im.  y  p.  Amalgamat:  Społecz- 
ność wy/s/a  jest  kosmopolitycznym  amalgaraem 
prawie  wszędzie  i  zawsze.  Krasz.  <Zap.  Gr. 
millagma- plaster  miękczą,ey,  z  dodaniem  przed- 
iraka  Arab.  al"> 

tAmalgama  nieod    p.  Amalgamat. 

Amalgamacja,  I,  blm.,  Amalgamowanie  czyn- 
ność ez.  Amalgamować;  hut.:  odciąganie  za  pomo- 
cą rtęci  zii(ijdiiJące;jo  ś.  w  rudach  złota. 

Amalgamat,  u,  hu.  y,  X  Amalgam,  f  Amalgama 
I,  chem.  ortęi,  rtęciak,  zwiąiek  jukiegohądi  metalu 
z  rtęcią:  A.  miedzi.  2.  elektrot.:  A.  I}erjota  = 
mieszanina  kwasów  i  rtęci  do  powlekania  elektro- 
dóto  ujemnych  w  stosach  galwanicznych.  3.  przen. 
połączenie,  mieszanina,  zlepek. 

Amalgamować,  uje,  owal, !  Amalgować  \.  powlekać 
amalgamatem:  A.  elementy  cynkowo.  2.  chem. 
l({czyó  metal  z  miedzią,  ortęcać,  urtęcać.  3.  przen. 
łączyć,  jednoczyć,  zespalać:  Ruś  z  Polsk.],  amal- 
garaował.  A.  Ś.  zlewać  ś.,  spływać  ś.:  Nawet 
nadbrzeżne  śmieciska  Warszawy,  kiedy  patrzeć 
z  wieży,  amalgamuj."];  ś.  w  ogólnej  harmonji 
krajobrazu. 

Amalgamowanie,  a,  blm.  p.  Amalgamacja:  Owo 
A.  ludów  spełzło  na  niczym,  z  powodu  różnic 
wyznaniowych. 

Amalgamowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Amalgamować  ś. 

I  Amalgować,  uje,  ował  p.  Amalgamować: 
Strój  dawny  polski  amalgował  ś.  za  Sasów 
z  niemieckim  ubraniem.  Kórz. 

I  Amalgowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Amal- 
gować. 

.'Amalgowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez. 
Amalgować  ś. 

xAmalja,  i,  Im.  e  p.  Emaija. 

xAmaljować,  uje,  ował  p.  Emaijować. 

xAmaljowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Amaljo- 
wać,  emaljowanie. 

Amanat,  a.  Im.  cl  zakładnik,  wzięty  przez  nie- 
przyjaciela na  pewność  wiernego  dotrzymania  ugody 
międzynarodowej.  <Now.  z  Arab.  araan  =  pew- 
ność, obrona > 

Amancik,  i,  Im.  I  p.  Amant:  Sprytna aktorecz- 
ka,  zgrabny  A.  mają,  więcej  powodzenia,  niż  po- 
ważny tragik. 

Amant,  a.  Im.  ci  I.  kochanek,  ulubieniec,  gach, 
faworyt.  2.  aktor,  grywający  role  kochanków : 
W  jednym  dniu  stracić  trzech  amantów,  komi- 
ka i  naiwną,,  to  cios  dla  teatru.  Zdr.  Amancik. 
<Fr.  amant  > 

Amantka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Amant. 

xAmanuen8,  a,  Ira.  owie,  X  Amanuent  pomoc- 
nik, sekretarz:  Przy  kancclarji  hetmana  był  ama- 
nuensem  do  pisania  listów  i  rozkazów.  Krasz. 
<Łć.  amanuensis  (a  manu  =  do,  od  ręki)> 

xAmanuent,  a,  Im.  cl  p.  Amanuens. 

Amarant,  u,  Ira.  y  I.  a.  Szarłat,  Szarlatek, 
Szkarłat,  Kwiat  miłości,  bot.  (amarantus)  roi. 
z  rodziny  amarantowatych.  Gatunki :  A.  b  o  t  w  i  n- 
kowy  a.  pos  polity  (a.  blitum)  a.  Żminda; 
A.  zwisły  (a.  caudatus)  a.  Sarait,  Lisi 
ogon.  2.  a.  [Aramant]  barwa  amarantowa :  Chorą- 
giewki u  lane  mieli  białe  z  żółtym,  a  my  z  araa- 
rantem.   <Qr.  amarantos  (dosł.=niewiędnący)> 


AMBALOWAĆ 

Amarantowate  a.  Szarlatowate,  Szkarlatowate 
rośliny  bot.  (amarantaceae)  rodzina  przyrodzona 
roślin  kwiatowych  dwuliściennych. 

Amarantowieć,  eje,  owiał  stawać  ś.  amarantowym ; 
czerwienieć,  czerwienić  ś.,  ponsowieć,  oblewać  ś.  pon- 
sem:  Już  na  nosie  siedział  gil,  uszy  amaranto- 
wiały.   Jeż. 

Amarantowo  przys.  od  Amarantowy. 

Amarantowy  [Aramantowy]  mający  barwą  ama- 
rantu. 

tAmarykować,  uje,  ował  gorzko  narzekać,  uskar- 
żać ś.  z  goryczą,  utyskiwać,  ubolewać:  A.  na  ogól- 
ne zepsucie.  <śr.  Łć.  amaricare,  z  Łć.  ama- 
rus  =  gorzki  > 

fAmarykowanie,  a,  blm.,  czynność  cz,  Amary- 
kować. 

Amarylek,  a,  Im.  i,  Amarylka,  a.  Nadobnia, 
Nadobnica,  Narcyzowa  liija,  bot.  (amaryllis)  roś. 
z  rodziny  amaryUcowatych.  Gatunek:  A.  ozdo- 
bny a.  Lii  ja  meksykańska  (a.  bella- 
donna). <Gr.  Araaryllfs,  imię  dziewczyny  w  Sie- 
lance Teokryta> 

Amarylka,  1,  Im.  i  bot.  p.  Amarylek. 

Amarylkowate  rośliny,  bot.  (amaryllideae,  ama- 
ryllidaceae)  rodzina  przyrodzona  roślin  kwiatowych 
jednoliściennych. 

Amaryna,  y,  blm.  in.  Benzolina,  Pikramina 
chem.  związek  organiczny,  tworzący  ś.  przy  działa- 
niu anionjaku  na  olejek  lotny  migdałów  gorzkich. 
<Now.  z  Łć,  amarus  =  gorzki  > 

Amator,  a,  Im.  owie  a.  rzy  I.  lubownik,  zwo- 
lennik, miłośnik:  A.  psów,  koni,  polowania.  Rzecz 
ta,  jak  na  amatora,  wiele  warta.  Znajdzie  i  ona 
swego  amatora.  2.  zajmujący  ś.  sztuką,  dyletant: 
Chcąc  osądzić  artystę  lub  amatora,  słyszeć  go 
potrzeba,  gdy  fantazjuje.  Krasz.  3.  ir.  człowiek 
występujący  z  dziwną  pretensją  do  czegoś:  A.!  onby 
chciał  przewodzić  tutaj.  Żart.:  A.  kwaśnych 
jabłek.  4.  wiośl.  biorący  udział  w  regatach  nie 
■dla  nagrody.     <Łć.  amator  > 

Amatorka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Amator. 

Amatorski  przym.  od  Amator:  Teatr  A.  Ceny 
amatorskie.  Zwolennicy  jazdy  amatorskiej  (a. 
kawalerskiej)  byli  nieraz  przyczyną  przejechań. 
Sztukamięs  amatorska  (  =  tylko  przez  amatorów 
lubiana).  Po  amatorsku  przys.  =yafc  amator:  Pła- 
cić po  amatorsku. 

Amatorstwo,  a,  blm.  I.  zamiłowanie,  upodohanie 
w  czym,  lubownictwo,  przejęcie  ś.,  predylekcja :  My 
przecież  jadamy  kapitalnie,  znakomicie,  z  ama- 
torstwa.  Zajmuje  ś.  muzyką  z  amatorstwa.  2. 
dyletantyztn. 

!  Amauroza,  y,  blm.,  lek.  porażenie  nerwu  wzro- 
kowego, zupełna  utrata  lozroku,  jasna  ślepota.  <  Gr. 
amaurosis  =  osłabienie  (szczeg.  wzroku)  > 

Amazonka,  i,  Ira.  I  i.  kobieta  jeżdżąca  konno. 
2.  suknia  kobieca  do  konnej  jazdy.  <Gr.  Ama- 
zoa  =  Amazonka  > 

Amazoński  I.  przym.  od  Amazonka:  Amazoń- 
ska, wojownicza  a  pełna  wdzięku,  Krasz,  2.  min. 
Kamień  A.  p.  Mikroklln. 

[Amąn]  p.  Amen. 

xAmbaje,  ów,  blp.  I.  p.  Androny.  2.  mrzon- 
ki, urojenia,  przywidzenia,  majaczenie:  Śmieszne 
sobie  w  głowie  uprządłeś  A.  Zabł.  <Łó.  am- 
bages  Im.  =  zakręty,  zawroty  > 

Ambalaż,  u,  blm.  i.  umiejętne  pakowanie  wysy- 
łanych towarów.  2.  opakowanie,  opdkunek:  "Waga 
towaru  bez  ambalażu.     <Fr.  emballage> 

X  Am  balować,  uje,  ował  pakotoać,  zapakowywać: 
A.  towary.     <Fr.  emballer> 


29 


^  V.  AMBALOWANIE 

xAmbalowanie,  a,  blm.,  czynaośd  cz.  Ambalo- 
waó. 
[Atnbałek,   Ika,    im.  Ikl,    Atnbolek,    Hymbalek] 

bant,  spojenie  krokwi  u  wierzchołka  dachu.  <Nra. 
Hahn(eii)balken  (dosł.  =  kuiza  belka)  beleezka 
górna  w  krokwi,  gdzie  kury  nocują  > 

[Ambar,  u,  Im.  y]  spichrz,  komora,  lamus.  <Tur. 
(z  Pers.)  anbar,  (h)ambar  =  stodoła,  spichrz > 

Ambaras,  u,  Ira.  y  kłopot,  tarapaty,  trudnoici; 
niepokój,  troska,  niepewność;  niezdecydowanie,  wa- 
hanie, trudne  położenie;  fatyga,  różnica,  zachód, 
trud,  skrępowanie  =  ceremonja,  ceregiele:  Narobić 
komu  ambarasu.  Uwolnić  kogo  z  ambarasu. 
Jestem  w  ambarasie  o  niego.  Tyle  tu  pięknych 
rzeczy,  że  jestem  w  ambarasie,  co  wybrać.  Nie 
rób  sobie  ze  mną  ambarasu.     <Fr.  embarras> 

Ambarasować,  uje,  owal  robić  ambaras,  kłopo- 
tać, niepokoić,  turbować;  trudzić,  zaprzątać,  fatygo- 
wać, krępować;  wprawiać  w  kłopot,  żenować,  onie- 
śmielać: Ambarasują,  mię  wasze  niepowodzenia. 
Nie  b^dę  pana  ambarasował  swemi  interesami. 
Tak  jest  skromną,  że  ją  arabarasuje  towarzy- 
stwo młodzieży.  A.  Ś.  kłopotać  (itd.,  p-  wyż.)  ś., 
robić  sobie  ambaras,  ceremonjować  ś.:  Nie  ambara- 
suj  ś.  o  mnie.  Nie  ambarasu)  ś.,  sam  to  zała- 
twię. 

Ambarasowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Amba- 
rasować. 

Ambarasowany  zaambarasowany,  zmieszany,  za- 
kłopotany, zaniepokojony,  żenowany,  skrępowany,  nie- 
zdecydowany:  Na  tej  wizycie  będziemy  głodni 
i  ambarasowani.   Krasz. 

Ambarasowny  ambarasujący,  kłopotliwy,  niewy- 
godny, ulrudzający,  przysparzający  wiele  zachodu. 

Ambarasujący  wprawiający  w  ambaras,  kłopotli- 
luy,  drażlixvy:  Ukontentowana,  że  od  ambarasu- 
jącej  odpowiedzi  uwolnioną  została.  Kórz.  Oby- 
wał ś.  bez  tej  ambarasującej  ozdoby  (rękawi- 
czek). Jord. 

Ambargo  nieod.  Embargo  areszt,  sekwestr  na 
okręt,  nałożony  przy  jego  odejściu :  Nałożyć,  znieść 
A.  <Fr.  Hp.  embargo,  od  Hp.  embargar  =  prze- 
szkadzać, od  Hp.  barra  =  rygiel  > 

Ambarkader,  u,  Im.  y  magazyn,  z  którego  wy- 
wożą towary  koleją  a.  statkiem ;  peron  kolei  żelaznej 
dla  wyjeżdżających.     <Fr.  erabaread^re> 

Ambarkować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  wsiadać  na 
okręt,  na  statek.  Słów.     <Fr.  s'embarquer> 

Ambarkowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Ambarkować  ś. 

Ambasada,  y,  Im.  y  I.  biuro  ambasadora,  posel- 
stwo: Służyć  w  ambasadzie.  2.  orszak  ambasa- 
dora, personel  Jego  biura:  A.  francuska  wyjecha- 
ła z  Londynu.  3.  dom,  gdzie  mieszka  i  urzęduje 
ambasador:  Chodził  do  ambasady  angielskiej. 
<Fr.  ambassade,  z  Śr.  Łć.  arabactia  =  polece- 
nie (z  Łć.  ambactus  =  posługacz)  > 

Ambasador,  a,  Im.  owie  a.  rzy  poseł  pierwszo^ 
rzędny,  przedstawiciel  swego  monarchy  na  dworze 
zagranicznym:  Uwierzytelnić  ambasadora. 

Ambasadorowa,  ej,  Im.  e  żona  ambasadora. 

Ambasadorski  przym.  od  Ambasador:  Służba 
ambasadorska. 

Ambasadorstwo,  a  I.  Im.  a  godność,  urząd  am- 
basadora, poselstwo.  2.  blm.  ambasador  z  żoną : 
A.  będą  na  balu. 

fAmber,  bra.  Im.  bry  rodź.  drogiego  kamienia. 

1  Ambetować,  uje,  owal  dokuczać,  niecierpliwić. 
<Fr.  embeter> 

I  Ambetowanie,  a^  blm.,  czynność  oz.  Ambeto- 
wać. 


AMBRAINA 

Ambicja,  I,  Im.  e  I.  duma  szlachetna,  cześć,  ho- 
nor, miłość  własna,  godność  osobista,  poczucie  god- 
ności osobistej:  To  człowiek  bez  ambicji.  A.  rai 
na  to  nie  pozwala.  Obrażona  A.  Z  młodzień- 
cem prędzej  dojdziesz  do  celu  ambicją,  niż  su- 
rowością. Szlachetna  A.  Odwołać  s.  do  czyjej 
ambicji.  2.  duma,  pycha,  buta,  zarozumiałość, 
chełpliwość,  żądza  sławy,  zaszczytów  i  panowania : 
Uniesiony  ambicją,  chciał  Litwę  zagarnąć.  3. 
wspaniałomyślność:  Uniósł  ś.  ambicją.  <Łć.  am- 
bitio> 

Ambicjant,  a.  Im.  ci,  X  Ambitnik,  żart.  Ambi- 
CJUSZ  człowiek  ambitny,  zarozumialec,  pyszałek: 
Przez  wojny  pną  ś.  ambiejanci  do  tronu. 

xAmbicjonować,  uje,  owal  mieć,  rościć  do  cze- 
go pretensję,  ubiegać  ś.  o  co,  dobijać  ś.  czego,  piąć 
ś.,  pretendować,  aspirować  do  czego :  "Wyborny  ko- 
mik, ale  ambiejonuje  do  ról  charakterystycz- 
nych. Ambicjonują  o  sławę  wzorowych  organi- 
zatorów. 

Ambicjusz,  a,  Im.  e  p.  Ambicjant:  Przyjął  man- 
dat i  wystąpił  do  walki  z  antynarodowym  am- 
biejuszem. 

Ambicyjka,  I,  Im.  i  ambicja  w  błahostkach :  Sin- 
żył  ideałom,  a  nie  swoim  interesom  osobistym 
i  arabicyjkom  pisarskim.  Złożyli  na  ołtarzu  za- 
grożonej ojczyzny  swe  ambicyjki. 

■I.  Ambit,  u.  Im.  y  krużganek,  obejście,  galerja, 
miejsce  przechadzki.     <Łć.  ambitus> 

2.  Ambit  ambicja,  tylko  w  wyrażeniu:  "Wziąć 
na  A. -unieść  ś.  ambicją. 

Ambitnie  przys.  od  Ambitny. 

Ambitnieć,  eje,  al   stawać  ś.  ambitnym,  dumnieć. 

X Ambitnik,  a,  Im.  cy  p.  Ambicjant:  Kogo  nie 
zrobiły  dzienniki  podłym  aiubitiiikieni.    Tarn. 

Ambitność,  I,  blm.  żart.  rz.  od  Ambitny:  Znie- 
nawidzili go  za  A.    Prus. 

Ambitny  pełen  ambicji,  ceniący  godność  własną; 
dumny,  pyszny,  zarozumiały,  butny ;  żądny  sławy, 
zaszczytów,  panowania. 

xAmblemat,  u.  Im.  y  p.  Emblemat. 

Ambo,  a,  Im.  a  mat.  kombinacja  a.  zestawienie 
dwuch  elementów,  np.  dwuch  liczb  a.  numerów:  A. 
w  loterji  liczbowej.  A.  w  loteryjee  -  dwie  liczby 
rzędem  nakryte:  Grać  do  amba.  Byłbym  za  tym, 
żeby  prócz  głównego  terna,  stawiać  coś  na  A. 
"Wilcz.     <Łć.  ambo  =  oba  > 

[Ambolek,  Ika,  Im.  Ikl]  p.  Ambalek. 

Ambona,  y,  Im.  y  I.  kazalnica,  mównica  kościel- 
na. Przen.:  Spaść  z  ambony  =  mieć  ogłoszone 
swoje  zapotoiedzi  przed  ślubem.  2.  przen.  naucza- 
nie z  ambon,  kaznodziejstwo:  Wybornym  środ- 
kiem rozpowszechnienia  tego  mogłaby  być  A. 
Zdr.  Ambonka.     <Qr.  Ambon  =  trybuna > 

!  Ambonament,  u,  Im.  y  p.  Abonament. 

!  Ambonamentowy  przym.  od  Ambonament,  abo- 
namentowy. 

Ambonka,  I,  Im.  I  p.  Ambona :  Zewnątrz,  z  przy- 
stawionej do  kościoła  ambonki  opowiadać  mu- 
siał słowo  boże.    Krasz. 

I  Ambonować,  uje,  owal  p.  Abonować. 

!  Ambonowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ambono- 
wać, abonowtinie. 

Ambos,  a,  Im.  y  szew.  p.  Ambus. 

Ambra,  y,  Im.  y  I.  chem.  materja  pachnąca,  wy- 
dzielana z  kiszek  przez  niektóre  zwierzęta  tciilory- 
bowaie:  A.  szara.  2.  pachnidło,  looda  z  tej  ma- 
terji  pędzona:  Ekspensowali  ś.  dla  niej  na  po- 
mady i  ambry.  Jeż.  3.  bot.  p.  Styracznik.  <Aral>. 
anber> 

Ambralna,  y,  blm.  apt.  tłuszcz,  stanoiciący  skła- 
dową część  ambry  szarej. 


30 


AMBRAN 

tAmbran,  a,  Ira.  y  duia  buika  z  szafranem,  po- 
lewana miodem,  którą  Ormianie  rozsyłali  po  sty- 
pach krewnym,  przyjaciołom  i  ubogim.     <Orra.> 

Ambrasy,  ów,  blp.  pasy  z  materji  a.  sznury  Ja- 
ko przepaski  do  firanek  a.portjer.  <  Fr.  erabrasse  > 
Ambrazura,  y,  Im.  y  I.  strzelnica  w  murze:  To 
obwarowanie  opatrzone  było  w  ostrokół  i  am- 
brazury.  Tu  i  owdzie  rozpadlina  przybierała 
kształt  ambrazury  lub  niszy.  Jeż.  2.  framuga 
okna.  3.  skośność  muru  w  framudze.  <Fr.  eni- 
brasure> 

Ambrotyp,  u,  Im.  y  fot.  odbitka  dodatnia,  otrzy- 
mywana na  kolodjum.     <Now.,  może  z  Ambra -f- 
Typ> 
Ambrowlec,  wca,  Im.  wce  bot.  p.  Styracznik. 
Ambrowy  przym.  od  Ambra,   bot.:  Drzewo  am- 
browe, p.  Styracznik.     Ziele  ambrowe,   p.  Ziele. 
Ambrozja,  i    I.  blm.    pokarrr.  nieśmiertelność  da- 
jący:    E!    gdyby  to  była  wódka!    przerwał  na- 
gle, spluwajcie  na  wspomnienie  ambrozji.  Krasz. 
2.  przen.  pokarm  a.  napój  idealny  najprzedniejsze- 
go smaku,  nektar;  słodycz,  rozkosz,   delicje:     Chcę 
skosztować  wszystkiego,  spróbować,  co  niezna- 
ne, umoczyć  usta  w  ambrozji.  Krasz.     Uśmiech, 
piołuny  i  ambrozje.     <Gr.  ambrosia> 

AmbrozyjskI  przym,  od  Ambrozja,  rozkoszny, 
cudny :  Piękne  noce  zwał  Homer  ambrozyjskie- 
mi.  Sienk.  Zapach  A,  rozchodził  ś,  po  całej 
przestrzeni. 

Ambulans,  u,  Im.  e  ruchomy  szpital  wojskowy, 
szpital  polowy,  furgon  kryty  dla  żołnierzy  rannych, 
chorych:  Wszystkie  ambulanse  i  szpitale  polo- 
we zapełniły  ś.  konającemi,  <Fr.  arabulance, 
z  Łć.  ambulare  =  chodzić,  przechadzać  ś.  > 

Ambulansowy  przym,  od  Ambulans:  Chory  A. 
Wóz  A.     Służba  ambulansowa. 

Ambulatorjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  miejsce 
porad  lekarskich  dla  przychodzących  chorych,  klini- 
ka ruchoma. 

Ambulatoryjny  przym.  od  Ambulatorjum:  Le- 
czenie ambulatoryjne. 

Ambus,  a,  Im.  y  I.  blach.  rodź.  kowadła  do  pro- 
stowania blachy.  2.  a.  Ambos,  Krajec  szew.  roz- 
palone  żelazo,  na  którym  szewcy  topią  czarny  wosk 
do  czernienia  obcasów.  <Nm.  Amboss  =  kowa- 
dło > 

Ameiwa,  y,  Im.  y  zool.  (ameiva)  duży  gad 
czworonogi  Ameryki  południowej,  spokrewniony  z  na- 
szemi  jaszczurkami.  <Now.  araeiva> 
Amellka,  I,  Im.  i  p.  Ameija. 
Ameija,  I,  Im.  e  1.  puszka,  puzderko  toaletowe ; 
torebka  kobieca,  kaleta.  2.  frodz.  ładownicy:  A. 
mu  wisi  aż  na  brzuchu.  Koch.  Zdr.  Amelka, 
Amellka.  <Arab.  hamulat  =  co  ś.  nosi,  tegoż 
pochodzenia,  co  Amulet > 

Ameijoracja,  I,  Im,  e,  Meijoracja  ulepszenie, 
przyprowadzenie  do  lepszego  stanu,  podniesienie: 
A.  rolna.  <Fr.  amólioration,  z  Łć.  melior  = 
lepszy > 

Ameljoracyjny  przym,  od  Ameijoracja,  melio- 
racyjny:  Fundusz  A,  Spekulacje  ameljoraeyjne 
stawiaj;^  go  na  granicy  bankructwa. 
Amelka,  I,  Im.  I  p.  Ameija. 
Amen  nieod.  [Amąn,  Haman,  Jamen]  I.  wtjraz, 
kończący  modlitwy :  Nie  minie  cię  to,  jak  A.  w  pa- 
cierzu. To  tak  pewna,  jak  A.  w  pacierzu  (=jak 
dwa  razy  dwa,  cztery).  2.  przen.  koniec:  Jeszcze 
nie  A.!  Już  A.!  (=po  wszystkim,  już  klamka  za- 
padła, stało  ś.).  Powiedz  A.!  (  =  powiedz:  zgoda! 
zgódź  ś.l).  [Na  A.  =  do  szczętu,  do  cna] :  Owca  na 
A.  stratowana.  3.  fecht.  rodzaj  cięcia,  sekunda  ze 


AMFILOGJA 

zgięciem  ręki  w  łokciu.     <  Hb.  amen  =  zaprawdę , 
niech  tak  będzie  > 

KAmernIa,  I,  Im.  e  p.  Kuźnica.  <Nm.  Ham- 
mer =  młot;  kuźnica  > 

Amerszlag,  u,  blm.  p.  Mlotowlny.  <Nra.  Hara- 
merschlag> 

Amerykan,  a.  Im.  y  I.  a.  Amerykanka  powozik 
odkryty,  bez  kozła  a.  z  kozłem  z  tyłu.  2.  blp.  a. 
[Ameryki]  gatunek  kartofi.     3.  rodź.  gry  w  bilard. 

Amerykanista,  y  Im.  ści  badacz  rzeczy  amery- 
kańskich: Kongres  amerykanistów. 

Amerykanizm,  u  I.  blm.  to,  co  cechuje  Amery- 
kanów a.  Amerykę.  2.  Im.  y  u>łaściwość  mowy  an- 
gielskiej w  Ameryce. 

Amerykanlzować,  uje,  owal  przerabiać  na  spo- 
sób amerykański.  A.  Ś.  nabierać  cech,  właściwych 
Amerykanom  a.  Ameryce. 

Amerykanka,  I,  Im.  I  I.  p.  Amerykan:  Obaczvł 
go  ubranego  z  szykiem,  rozpościerajjj-cego  ś. 
w  amerykance,  Zach,  2.  rodź.  łyżwy.  3,  druk. 
maszynka  drukarska,  obsługiwana  przez  jednego  ro- 
botnika. 

Amerykański  I.  blach.  Futro  amerykańskie,  p. 
Futro.  2.  cukier.  Napój  A.,  p.  Napój.  Po  ame- 
rykańsku fTzjs.=jak  Amerykanie,  jak  w  Ame- 
ryce. Patrzeć  po  amerykańsku  -  z  ukoiła,  z  pod 
oka:  Spojrzała  z  ukosa,  och!  tak  po  amerykań- 
sku, aż  s,  serce  do  niej  rwało.  Es. 

[Ameryki,  ów,  blp.]  p,  Amerykan. 

Ametyst,  u,  Im,  y  min.  p.  Kwarc.  <Gr.  amć- 
thystos> 

Ametystowy  przym.  od  Ametyst:  Tabakierka 
ametystowa.     Pierścień,  kolor  A, 

I  Amfatycznie  przys.  od  Amfatyczny,  emfa- 
tycznie. 

I  Amfatyczny  p.  Emfatyczny. 

!  Amfaza,  y,  blm.  p.  Emfaza. 

Amfibjum,  w  Ip.  nieod..  Im.  a,  ów  zu-ierzę  ziem- 
nowodne.    <Gr.  amfibios  (dosł.  =  dwużyciowy)> 

Amfibol,  u,  Im.  e  min.  krzemian  magnezu  waj>- 
nia  i  żelaza :  A.  glinkowy  -  krzemian  wapnia,  ma- 
gnezu, żelaza  i  glinu.  <Now.  z  Gr.  amiibolos,  p. 
Amfiboliczny> 

XAmfibollc2nle  przys.  od  Amfiboliczny. 

XAmfiboliczny  przym.  od  Amfiboija:  Zdanie 
amfiboliczne.  Sąd  A.  <Gr.  amfibolos  =  dwu- 
znaczny > 

Amfibolit,  u,  Im.  y  a.  Skala  hornblendowa  min. 
masa  ziarnista,  złożona  z  hornblendy  z  7naią  do- 
mieszką feldspatu,  kwarcu  i  biołytu,  a.  masa  łuj)- 
kowa,  nazywana  łupkiem  amfibolilowym  a.  hornblen- 
dowym. 

Auifibolltowy  przym.  od  Amfibolit:  Łupek  A. 
p.  Amfibolit. 

Amfiboija,  I,  Im.  e  til.  dwuznaczność;  dwuznacz- 
ne rozumienie  czegoś:  A.  transcendentalna  =/)o- 
mieszanie  pojęcia  czegoś  z  przedmiotem  rzeczywi- 
stym temu  pojęciu  odpowiadającym. 

Amfibrach,  u  Im.  y  stopa  wierszowa,  złożona 
z  trzech  zgłosek,  z  których  środkowa  długa  a.  akcen- 
towana.    <Gr.  arafibrachys> 

Amfibrachiczny  przym.  od  Amfibrach:  Stopa 
amiibrachiczna.     Wiersz.  A. 

X  Amfigien,  u,  Im.  y  chera,  pierwiastek  z  groma- 
dy tlenowców.  <Now.  z  Gr.  amfi  =  między,  dwo- 
jako -\-  gen^z  =  -rodny  > 

Amfilada,  y,  blm.,  Anfilada  rząd,  szereg  rzeczy, 
po  sobie  idących,  np.  pokojów,  budynków,  kolumn: 
Są,  tam  .3  pokoje  w  amfiladzie.  {  =  na  przestrzał). 
<Fr.  onfiladO 

XAmfiiogja,  i.  Im.  e  fil.  sprzeczność;  niezgod- 
ność logiczna.     <Qr.  amfiIogia> 


31 


AMFIMACER 


A  M  P  E  R 


Amfimacer,  a,  Im.  y  stupa  wierszowa,  składająca 
i.  z  trzech  zgłosek,  z  których  środkowa  krótka. 
<Gr.  amfimakros> 

Amfiteatr,  u,  Ini.  y  I.  siedzenia  spiętrzone  jedno 
nad  drugim,  okalające  widownię ;  teatr  pod  goIi/m 
niebem  w  ten  sposób  urządzony .  A.  anatomiczny.  = 
$ala  amfiteatralna  do  wykładu  anatomji  na  oka- 
zach. 2.  miejsce  dla  widzów  w  teatrze  wprost  sce- 
ny,    <Gr.  amfith(5atron> 

Amfiteatralnie  przys.  od  Amfiteatralny:  Pasmo 
gór,  pictrzą,cych  ś.  A.  Galerja  pałacowa,  A.  ku 
głębi  podniesiona.  Szaj. 

Amfiteatralny  przym.  od  Amfiteatr:  Amfitea- 
tralne podwyższenie  galerji.  Szaj. 

Amfitrjon,  a,  Im.  owie  gospodarz  uczty,  funda- 
tor =  podejmujący  gościnnie:  Kolacja!  Cymbuś! 
ruszaj  po  kotlety!  zawołał  A.  Krasz.  <0d  bo- 
łiatera  komedji  Plauta  i  Moli5ra  Gr.  Amfi- 
tryón> 

Amfora,  y,  Im.  y  u  starożytnych,  rodzaj  dzba- 
na z  dwoma  uszkami.  <Łć.  ampłiora,  z  Gr.  am- 
foreys  > 

Amfrysz,  u,  blm.,  piek.  podmłoda  do  chleba  żyt- 
niego.    <Z  Nm.  anfrischen  =  odświeżyć  > 

Amiant,  u,  Im.  y  min.  giętkie  i  cienkie  włókna 
gramatytu  i  aklynotu.  <Gr.  amiantos  dosł.  =  nie- 
splaniiony> 

Amid,  u,  Im.  y  chera.  związek  organiczny,  tv  któ- 
rym rodnik,  z  węgla,  wodoru  i  tlenu  złożony,  łączy 
się  z  grupą  NH.^  -  amidową.  <  Now. ;  ten  i  na- 
stępne dziesięć  wyrazów  utworzono  z  Fr.  aini- 
don  =  krochmal  i  z  Gr.  iiuiylon  -  m^ka  (dosł.  nie- 
raielona),  skąd  Fr.  amidon> 

■j-Amidam,  u,  Im.  y  rodzaj  przyprawy  korzennej, 
w  daw.  kuchni  polskiej. 

Amidobenzol,  u,  Ira.  e  chem.  p.  Anilina.  <  Amid 
-(-Benzol> 

Amidol,  u,  blm.,  fot.  preparat  chemiczny  do  wy- 
woływania obrazu  na  płytach  emulsyjnych. 
Amidowy  przym.  od  Amid :    Grupa  amidowa. 
Amidyna,  y,  blm.  substancja   roślinna  z  przegni- 
łego krochmalu. 

Amil,  u,  Im.  e  chem.  peniyl,  rodnik  jednowartoś- 
ciowy,  C^lĄi -,  pochodzący  od  pentanu. 

Amilen,  u,  Im.  y  chem.  pentylen,  węglowodór  ze 
składem   C^IfiQ. 

Amilowy  przym.  od  Amil:  Alkohol  A.,  chem.= 
alkohol  pentylowy,   C^H^iOH. 

Amin,  u,  Im.  y  chem.  związek  organiczny,  w  któ- 
rym rodnik,  z  węgla  i  wodoru  złożony,  łączy  ś.  z  gru- 
pą NIT.^  —  amidową ;  amonjak  organiczny,  amonjak 
złożony. 

Aminek,   nku,  Im.   nki   bot.    I.  a.  Marchiewek, 
(ammi)  roś.  z  rodziny  baldaszkowych.     2.  p.  Prze- 
wiercień.     <Gr.  ammi> 
[Amiol.]  a,  Im.  y  p.  AnIol. 
XAmiralstwo,  a,  blm.  p.  Admiralstwo. 
Amieja,  i,  Im.    e   w   daw.    procesie   litewskim, 
orzeczenie  sądu  eksdywizorskiego,  mocą  którego  nie- 
stawnjący  a  wezwany  j)ozwem  wierzyciel  tracił  mnż- 
nośó  poszukiwania  swej  należności  <Łć.  amissio> 
Amnestja,    I,   Im.   e,    f  Amnistja  ułaskawienie, 
uwolnienie    od   kary,    udzielone  przez  panującego. 
<Gr.  amnestia  dosł.  =  zapomnienie  > 

Amnestjonowaó,  uje,  owal  Vogo  =  udzieli6  mu 
amnestji,  ulaskiiwió  go. 
Amnestyjny  przym.  od  Amnestja. 
XAmnestyka,  I,  blm.  fil.  umiejętność  a.  sztuka 
sprawdzania  niepamięci,  zapomnienia;  przepisy  na 
znoszerue  a.  usuwanie  pamięci.  <Now.  z  Gr.  a- 
mnestćó  =  zapominam  > 


Amnezja,  I,  blm.  p.  Bezpamlęó.     <Now.  z  Qr. 
amnestćo  =  zapominam  > 
f  Amnistja,  i,  Im.  e  p.  Amnestja. 
Amomek,  mka,  Im.   mki  a.  Ormusz,   Kardamom 

bot.  (amomum)   roś.   z  rodziny   imbierowatych  jAe- 
mienia  amomkowych.     <Gr.  am6mon> 

Amomkowe  rośliny  bot.  (amomeae)  plemię  ro- 
dziny imbierowatych. 

Amon,  u,  blm.,  chem.  rodnik  jednowartościowy 
z  charakterem  metalu,  powstający  przez  przyłącze- 
nie ś.  atomu  wodoru  do  cząsteczki  amonjaku.  <p. 
Amonjak  > 

Amonek,  nka,  Im.  nki  a.  Śnitka  bot.  (sison) 
roś.  z  rodziny  baldaszkoroych   <p.  Amomek  > 

XAmonica,  y  blm.  (ammoniaemia)  lek.  zakaie- 
nie  amonowe,  zakażenie  krwi  amonem.  <p.  Amo- 
njak > 

Amen  t,  u,  Im.  y  pal  skorupa  skręcona,  znajdo- 
wana w  utworach  osadowych  arugorzędowych,  nale- 
żąca do  zaginionych  mięczaków  gromady  głowono- 
góio.     <0d  nazwy  bóstwa  Ammona> 

Amonitowy  przym.  od  Amonit:  Skorupa  amo- 
nitowa.   Pokład  A. 

xAmonja,  I,  Im.  e  chem.  wodan  amonu,  roztwór 
amonjaku  w  wodzie. 

Amonjak,  u.  Im.  I  chem.  związek  azo'u  z  wodo- 
rem: A.  złożony.  A.  organiczny,  p.  Amin.  <Łć. 
ammoniacum  =  ciecz  z  drzewa  przy  świijtyni  Jo- 
wisza Ammona> 

XAmorantyczny  żart.  od  amorów,  romansowy, 
romantyczny:    Amorantyczne  konfidencje. 

Amorek,  rka,  blp.  rodź.  gry  w  karty,  nerwówka. 
<Fr.  araour> 

Amoretki,  ek  blp.,  LamoretkI  kuch.  potrawa  ze 
szpiku  cielęcego.     <Fr.  amourettes> 

Amorficzność,  I,  blm.  rz.  od  Amorficzny,  Jcz- 
posiaciowość.     <  Gr.  amorfia> 

Amorficzny  chem.  p.  Bezpostaciowy. 

Amorfizm,  u,  blm.  min.  p.  Bezpostaciowość. 

Amortyzacja,  i,  blm.  I.  amortyzowanie,  uma- 
rzanie, umorzenie,  amortyzowanie  ś.,  spłata  kapitału 
zakładowego  lub  pożyczonego  częściami:  Odliczyć 
z  zysków  procent  na  amortyzację.  2.  nagroma- 
dzanie ś.  dóbr  i  kapitałów  w  tak  zwanej  „martwej 
ręce"  (manus  morlua),  czyli  il\  rękach  duchowień- 
stwa. <Fr.  amortisation,  z  Śr.  Łć.  admortiza- 
tio> 

Amortyzacyjny  przym.  od  Amortyzacja:  Ka- 
pitał A.  Prawa  A.  =  prawa  średniowieczne  prze- 
ciwko amortyzacji  w  znaczeniu  2. 

Amortyzować,  uje,  owal  umarzać,  spłacać  częś- 
ciowo: A.  dług,  akcje,  weksle,  papiery  publicz- 
ne. A.  Ś.  być  umarzanym,  być  .'opłacanym :  Listy 
te  amortyzują,  ś.  w  przeciągu   dwudziestu  lat. 

Amortyzowanie,  a  blm.,  czynność  cz.  Amorty- 
zować,   amortyzacja. 

Amortyzowany  zamortyzowany,  umorzony,  spła- 
eony,  pokryty:     Nakład  A. 

Amory,  ów,  blm.  [Jamoryl  kochanie,  miłostki, 
romanse:  Z  nią  miał  różno  A.  Fred.  A.  "Wybi- 
je ja  ci  z  głowy  te  A!  Wdać  ś.  w  A.  Praktyk 
w  amorach  znakomity.  Sienk.     <fjć.  amor> 

Amoryczny  przym.  od  Amory:  Nie  czytała  ko- 
medjalnych  błazeństw,  ani  amorycznych  roman- 
sów. Chra. 

Ampelit,  u.  Im.  y  gór.  łupek  łojkoioy  gliniany. 
<Now.  z  Gr.  łlmpelos=  winorośl  > 

[Ampel,  a,  Ira.  y]  p.  Hampel. 

Amper,  a.  Im.  y  fiz.  praktyczna  jednostka  natę- 
żenia prądu  elektrycznego :  Machina  dynamo-elek- 
tryczna  o  sile  pięciuset  amperów.  <0d  nazwi- 
ska Fr.  Amp6re  tl836> 


32 


AMPERMETR 


ANAGRAMAT 


Ampermetr,  u,  Irn,  y  fiz.  p.  Amperometr. 

Ampero-godzina,  y,  Im.  y  elektrot.  siła  slru- 
tnicniii  cleldrycznegu  dzuilnjąca  w  ciągu  jednej  go- 
dziny.    <  p.  Aiuj)er> 

Amperometr,  u,  Im.  y,  Ampermetr  fiz.  rodzaj 
galn-dnonielru,  wskazujący  natężenie  prądu  elek- 
trycznego bezpośrednio  w  ilości  amperów.  <Am- 
j)er -(- (ir.  mótron  =  miara  > 

Ampijacja,  I  Im.  e  I.  w  prawie  rzym.,  odro- 
czenie sprawy  dla  bliższego  jej  rozpoznania.  2.  dziś  : 
kopja  urzędowa  aktu  administracyjnego.  <  Łć.  aiu- 
pliatio> 

Ampla,  I,  Im.  e  lampa  wisząca  z  banią  szklaną: 
Błękitna  A.  rzucała  księżycowe  blaski.  Ext.  <Łe. 
ampulla> 

jAmpleks,  u.  Im.  y,  Amplekt  uścisk,  uściśnienie, 
objęcie:  Idzie  do  duszy  mojej,  oblubiennicy  swo- 
jej, z  serdecznym  ampleksem.  Hil.  <Łć.  am- 
plexus> 

f  Amplekt,  u,  Im.  y  p.  Ampleks. 

XAmplety,  ów,  blp.  .sprawunki:  Przyjecliał  do 
miasta  robić  A      <Fr.  empli!tte> 

Ampllfikacja,  i,  blm.,  ezynnośe  ez.  Amplifikować. 

<  Lć.  am|)lilicatio> 

Ampiifikator,  a,  Im.  owie  ten,  co  apUJikuje. 

Amplifikatorka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Ampiifi- 
kator. 

Amplifikować,  uje,  owal  rozszerzać,  rozwlekać, 
rozirodzic  ś.  nad  czym,  dodawać,  opowiadając ;  roz- 
wijać, wyświetlać  drobiazgowo:     A.  temat. 

Amplifikowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Amplifiko- 
wać. 

XAmplikowany,  XAmpljowany,  XAmplojowany 
jirzyilany,  dodany,  przykomenderowany:  Jenerał 
|irzy  boku  J.  K.  Mości  A.     <Fr.  employe> 

Amplituda,  y,  Im.  y  I.  fiz.  p.  Obszerność.  2. 
mat.  jeden  z  czynnikóio  w  luyrażeniu  trygonome- 
tryrziiyin  liczby  zespolone].      <Łć.  amplitudo  > 

XAmpliowany  p.  Amplikowany :  Gienerał  do 
dywizji  A. 

XAmplojowany  p.  Amplikowany:  Wstijpił 
w  służbę  z  rangą,  podpułkownika,  A.  od  świty 
ksi.ążęcej.  Ochoć. 

Ampoma,  y.  Im.  y  ręk.  część  rękawiczki  od  obsa- 
dy palca  wskazującego  do  obsady    wielkiego  palca. 

<  Fv.  empaume  > 

XAmpula,  y.  Im.  y  I.  f  p.  Ampułka.  2.  niezda- 
ra, safandula. 

Ampułka,  I,  Im.  I  I.  f  dzban,  bania  do  oleju. 
2.  banieczkn  do  wina  a.  wody,  używana  przy  mszy. 
Zgr.  f  Ampula.     <Łć.  arapulla> 

Amputacja,  I,  Im.  e  lek.  odjęcie,  odcięcie  człon- 
ka ciała  ludzkiego:  A.  SSim.ov; o\nn,  =  oddzielenie 
członka  w  życiu  płodowym,  śródmacicznym  ])rzez 
pętle  pępowiny  a.  nitki  wypocinowe  (amputatio  spon- 
tanca).     <Łć.  amputatio  > 

Amputaoyjny  przym.  od  Amputacja:    Nóż  A. 

Amputować,  uje,  owal  dokonywać  amputacji; 
przen. :  obcinać,  przystrzygać,  przycinać.  Droga 
wysadzona  wierzbami  amputowanemi  niemiłosier- 
nie. Krasz. 

Amputowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Amputo- 
wać. 

XAmt,  u,  Im.  y  w  części  Polski,  dawniej  pod 
panowanicMU  pruskim  pozostającej,  ekonomju, 
klucz  >r  dobrach  rz>{dowych.     <Ńm.  Amt> 

XAmtman,  a,  Im.  owie  dzierżawca  amtu.  <Nm. 
Amtinann  > 

Amulecik,  u,  Im.  i  p.  Amulet. 

Amulet,  u,  Im.  y  talizman,  przedmiot  jakiś,  np. 
drogi  kamień  noszony  szczególnie  na  .izyi,  jako  śro- 
dek sy  apatyczny,   któremu  przypisywano  w[)lyw  na 


zdrowie  i  szczęście  czhnoieka,  oraz  siłę  broniącą  od 
czarów  i  nieszczęść.  Zdr.  AmulecIk.  <p.  Aniel- 
ka > 

Amunicja,  I,  blm.  materjały  do  strzelania,  (np. 
proch,  kule  itp.^.  <Fr.  amunition,  Sr.  Łć.  admu- 
nitio> 
Amunicyjny  przym.  od  Amunicja :  Wóz  A. 
XAmuretka,  i,  Im,  I  miłostka,  romansik:  Mieli 
z  sobą  jakąś  amuretkę,  gdy  byli  jeszcze  bardzo 
młodzi.  Krasz.     <Fr.  amoiiri'tte> 

Amilometr,  u,   Im.  y    p.   iMączkomlerz.      <Gr. 
amyldu  =  mąka  -|-  metron  =  miara  > 

Amilodekstryna,  y,  Im.  y  modyjikacja  przejściowa 
między  .skrobią  a  cukrem.    <  Gr.  amylon  =  mąka  -|- 
Dekstryna> 
tAn  =  a  on. 
■fAna  =  rt  ona. 

xAnachorecki    p.    Anachoretyczny :    Ubranie 
anachoreckie.  Krasz. 

Anachoreta,  y,    Im.  ci   pustelnik,  samotnik,  ere- 
mita; przen.  odludek,  dzikus:   To  A.!     <Gr.  ana- 
ch6rótes> 
Anacłioretka,  i,  Im.  i    forma  ż.  od  Anachoreta. 
Anachoretyczny,  x  AnachoreckI  przym.  od  Ana- 
choreta. 

Anaohoretyzm,  u,  blm.    sposób  życia  anachorety. 
Anachronicznie  przys.  od  Anachroniczny. 
Anachroniczny,  Anachronisłyczny   I.  mylny  pod 
względem    chronologicznym:     A.     koloryt     obrazu 
dziejowego.     2.  przen.  przestarzały,  przedawniony, 
nie  na  dobie  będący,  niewczesny. 
Anachronistyczny  p.  Anachroniczny. 
Anachronizm,    u,    Im.  y,    xAntychronizm    błąd 
cłironologiczny :    Nasza    scena    popełnia  anachro- 
nizmy   w    kostiumach.      2.    rzecz    bez    znaczenia, 
rzecz  nie  nn  czasie:    Znaczenie  twierdzy  poduj)a- 
dło,  a  więc  zabronienie  wznoszenia  murów  w  mie- 
ście stało  ś.  [)()prostu  anachronizmem.     Baba  ze 
swoim  słodki  ni  uśmieszkiem  piętnastoletnim...  to 
A.  Krasz.     <Now.  z  Gr.  anaehronizó  =:  przeno- 
szę w  czas  niewłaściwy  > 

Anaeroby,  ów,  blp.  bakterje  żyjące  w  atmosferze 
beztlenowej.  <Now.  z  Gr.  an-==nie,  bez-|-aer  = 
powietrze  > 

Anafora,  y.  Im.  y  powtórzenie  wyrazu  na  po- 
czątku kilka  zdań  kolejnych.      <Gr    anaforJl> 

Anagiryna,  y,  blm.,  apt.  substancja  należąca  do 
rzędu  alkaloidów,  otrzymywana  z  rośliny :  tcyżygin 
cuchnący  (anagyris  foetitla).  <Gr.  anagyris> 
Anaglify,  ów,"bli).,  p.  Anaglipty. 
Anaglipty,  ów,  blp.  Anagiify  płaskorzeźby  na 
dzbankach,  puharach  ifp.  <  Gr.  anaglyptos  ~  wy- 
pukło rzeźbiony. > 

Anagliptyka,  I,  blm.  sztuka  robienia  płaskorzeźb, 
anagliptów. 

Anagnosta,  y,  Im.  ŚCi  lektor,  niższe  święcenie 
duchowne.     <Gr.  anagnostes> 

XAnagoglczny  wzniosły,  wspaniały,  majestatycz- 
ny, podniosły,  zachwycający. 

XAnagogja,  I,  blm.  wzniesienie  duszy  do  Doga, 
zachwycenie,  zachwyt,  ehstaza.     <Gr.  anagóge> 

Anagraf,  u,  Im.  y  narzędzie  sztycharskie  do  wy- 
wrotnego rycia.  <Now.  z  Gr.  anagrafó  =  nad[)i- 
suię> 

Anagram,  u,  Im.  y,  Anagramat,  f  Anagrama 
łamigłówka  polegająca  na  przestawieniu  gh)sek  a. 
zgłosek,  np.  Adam  —  dama.  Pseudonim  budził 
ciekawość:  podejrzewali  w  nim  A.  Jeż.  Zapa- 
nował zupełnie  koncept.  A.,  akrostych,  gra  wy- 
razów. <Gr.  anagramma  ni.> 
-]- Anagrama  nieod.  ni.,  p.  Anagram. 
Anagramat,  u,  Im.  y  p.  Anagram. 


ANAKAMPTYKA 


ANANASOWATE 


XAnakamptyka,  i,  blm.  p.  Katoptryka.  <Now. 
z  Gr.  anaknmptó  -  zawracam,  skręcam  > 

XAnaklastyka,  I,  blm.  p.  Djoptryka.  <Now. 
z  Gr.  anaklaó-odlłijam  (promień,  clźwi(^k)> 

Anakonda,  y,  Im.  y  (eunectes)  zool.  wielki  wąż 
niejadowitii  Ameryki  południowej.  <Now.  anaeon- 
da,  zap.  z  języków  Amcr. > 

Anakreorityczny  przym.  od  Anakreontyk :  Wiersz 
A.  =  złożony  z  Icrótkicli  wierszy  trocJiaicznycJi,  po- 
przedzanych przez  anahruzę.  <Ł(5.  anaereonticus, 
od  imienia  poety  Gr.  Anakre5a> 

Anakreontyk,  a,  Im.  I  lekki  mersz  żaptohliwy  a. 
miłosny. 

Anakruza,  y  Ira.  y  piericsza  zgłoska  w  wierszu, 
przedmiarowa.     <  Gr.  ansikrousls  > 

Analcym,  u,  Im.  y  min.  wodny  krzemian  glinu 
z  krzemianem  sodu.  <  Now-  z  Gr.  analkis  =  bez- 
si!niy> 

Analekta,  ów,  blp.  wybór  ustępów  z  pisarza  a. 
pisarzy:  A.  do  dziejów.  A,  gramatyczne  <Gr. 
analekta  Im.  =  zebrane  dom.  rzeczy > 

Analgiezja,  I,  blm.,  p.  Bezbolesność.  <Gr.  anal- 
gesia  > 

Analglezyna,  y,  blm.,  apt.  p.  Antypiryna. 

lAnalgja,  I,  blm.  p.  Bezbolesność.  <Now.  zGr. 
analges  =  bezbolesny  > 

Analfabeta,  y.  Im.  cl  człowiek  niepiśmienny,  nie 
umiejący  czytać  i  pisać.  <  Gr.  an  -  =  nie,  bez  -|- 
Alfabet> 

Analfabetka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Analfabeta. 

Analfabetyczny  ])rzym.  od  Analfabeta:  Czło- 
wiek A.  p.  Analfabeta. 

Analln,  u,  blm.  gips  sztuczny,  używany  to  papier- 
niach, hiel  mleczna.  <Now,  z  Gr.  Analos  =  nieso- 
lony,  bezsolny> 

Anallsta,  y,  Im.  śc!  p.  Analityk.  <p.  Ana- 
liza> 

Analitycznie  przys.  od  Analityczny. 

Analityczny  I.  przyra.  od  Analiza  =  a)  analizę 
sliisuji^cy,  rozJdadaJący,  rozbierający:  Metoda  ana- 
lityczna, b)  osiągnięty  przez  analizę  :  Sąd  A.  c) 
biegły  w  analizie,  skłonny  do  niej:  Umysł  A. 
2.  jęz.  Języki  analityczne  =  Jleksyjnie  zt(hożałe, 
niesyntetyczne.  3.  mat  —  a)  rozł)ioroivy,  rachun- 
kowy, ilościowy,  algorytmiczny:  Gieometrja  anali- 
tyczna. Mechanika  analityczna.  Dowodzenie  ana- 
lityczne (—algicbraiczne).  h)  nazwa  pewnej  obszer- 
nej klasy  funkcji. 

Analityk,  a,  Im.  cy  I.  fil.  =  a)  kierujący  Ł  a. 
postępujący  metodą  analityczną ;  stosujący  analizę ; 
analizujący,  b)  w  analizie  biegły,  c)  analitykę 
upraiuiający ;  w  analityce  biegły.  2.  a.  Analista  mat. 
matematyk  uprawiający  algiebrę  i  rachunek  toyż.fzy. 

Analityka,  i,  blm.  I.  fil  =.  a)  dział  logiki  o  ana- 
lizie :  A.  pojęć,  sądów  i  wniosków,  b)  dział  teo- 
rji  poznania  a.  jnetodologji.  2.  mat.  ogół  metod 
rozwiązywania  pewnego  szeregu  zagadnień  metodą 
analityczną:  A.  nieoznaczona  —  metody  rozwiązy- 
wania równań  nicoznaczomfch. 

Analiza,  y,  blm.  I.  rozkładanie,  rozbiór  na  czę- 
ści skludokoe,  na  składniki:  Przedsięwzięto  sądo- 
wą obdukcję  dla  analizy  chemicznej.  Poddać 
analizie.  Zrobić,  przeprowadzić  analizę.  Doko- 
nać analizy.  A.  wykazała  taki  rezultat...  Zby- 
tek zaufania  i  brak  głębszej  analizy.  Zastąpił 
krytykę  i  analizę  intuicją  poetyczną.  Jeż.  A.  che- 
miczna: jakościowa,  ilościowa,  elementarna.  2. 
lii.  ~  a)  rozwijanie  treści  pojęcia  przez  wyszczegól- 
nienie jej  składników,  h)  metoda  rozbioru,  rozkła- 
dania, c)  metoda  przechodzenia  od  ogółu  do  .szcze- 
gółów w  nirn  zawartych.  3.  fiz.  A.  spektralna  - 
rozbiór  widmowy,   rozbiór   chem.    ciał  na  podstawie 


ich  światła  rozszczepionego  w  widmo.  4.  mat.  =  a) 
rozbiór,  roztrząsanie  zagadnień,  b)  jedna  z  gałęzi 
matematyki:  A.  niższa,  algiebraiczna.  A.  wyż- 
sza -  rachunek  wyższy  a.  nieskończonościowy.  <  Gr. 
analysis> 

Analizator,  a  I  Im.  owie  ten  co  analizuje:  Na- 
wet najzimniejszy  A.  estetyczny  nie  mógłby  nie 
uchylić  czoła  przed  obliczem  Zbawiciela.  2.  Im. 
y  gorz.  p.  Skraplacz. 

Analizować,  uje,  owal  dokonywać  analizy,  roz- 
bierać, rozkładać :  A.  wodę.  Przen.:  A.  głąb  serc 
ludzkich.  Przestał  ś.  nawet  A.  i  dziennika  nie 
pisał. 

Analizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Analizo- 
wać. 

Analog,  u,  Im.  i  elektrot.  biegun  dodatni  w  sto- 
sach  termo-elektrycznych. 

Analogicznie  nrzys.  od  Analogiczny. 

Analogicznośc,  i,  blm.  rz.  od  Analogiczny. 

Analogiczny  przym.  od  Analogja:  Wypadek  A. 
Wniosek  A.  Prawdopodobieństwo  analogiczne. 
Objaśnię  to  na  przykładzie  analogicznym.  <Gr. 
analogos> 

XAnalogizm,  u,  blm.  fil.  p.  lep.  Analogja. 

Analogizować,  uje,  owal  I.  przyrównywać;  upo- 
dabniać.  2.  ^\.  przez  analogję  wnioskować;  na  pod- 
stawie analogji  dowodzić;  postępować  według  meto- 
dy analogji. 

Analogizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Analogi- 
zować. 

Analogja,  i,  Im.  e  I.  podobieństwo,  odpowied- 
niość,  zgodność,  paralela,  paralelizm:  A.  zacho- 
dząca między  pokarmem  matki  a  konstytucją  cia- 
ła dziecięcego.  2.  rzecz  podobna,  odpowiednia, 
zgodna.  3.  a.  XAnalogizni  wniosek  i^rawdopodołt- 
ny  z  podobieństwa  częściowego  o  podobieństwie  zgod- 
ności wogóie:  Wniosek  przez  analogję.  Opierać 
dowodzenie  na  analogji.  Objaśniać  co  przez  ana- 
logję. A.  a.  wykładnia  analogiczna,  praw.  -  wy- 
rokowanie  w  ducJiu  przepisów  prawnych  o  wypad- 
kach przez  prawo  nieprzewidzianych.  4.  jedna  z  me- 
tod logicznych.  Kość.:  Wykład  według  analogji 
wiary  -  według  zgodności  wiary  z  Pismem  św. 
5.  jęz.  przeniesienie  J'oi'm  do  innej  kategorji,  pod- 
prowadzanie, sloworód  ludowy.       <  Gr.  analogia  > 

Anamezyt.  u,  Ira.  y  min.  skała  wulkaniczna,  kry- 
staliczna, złożona  z  labradoru,  augifu  i  magnetytu. 
<Now.  z  Gr.  anamesos  =  środkowy,  wewnętrz- 
ny > 

!  Anamneza,  y,  blm.,  lek.  dochodzenie  szczegó- 
łów poprzedzających  chorobę,  wywiady.  <  Gr.  ana- 
mnćsis  =  wspomnienie  > 

Anamorfoza,  y,  blm.  karykatura  przedmiotu 
umyśnie  tak  sporządzona,  ażeby  za  pomocą  pewnych 
środków  wydał  ś.  on  w  naturalnej  postaci:  A  twa- 
rzy w  zwierciedle  wklęsłym.  A.  optyczna,  ka- 
toptryczna,  djoptryczna.     <Gr.  anamórfosis> 

Ananas,  u,  Im.  y  \.  bot.  (ananassa)  roślina 
z  rodziny  zapylcowatych.  Gatunek  :  A.  j  a  d  a  1  n  y 
a.  zwyczajny  (a.  sativa  a.  bromelia  ananas): 
2.  owoc  tej  rośliny.  3.  w  Ira.  przen.  —  przy- 
smaczki,  frykasy,  delicje,  .'specjały.  4.  przen.  rzecz 
ponętna,  delicje,  specjał,  cukierek:  Nataleia  to  A. 
dziewczyna.  Ir.:  ciekawy  okaz,  icesoły  pasażer:  Uwa- 
ża te  akwarele  za  lichotę.  A!  5.  przen.  ptaszek, 
ziółko,  sztuczka:  To  A!  mam  ja  od  niego  za  swo- 
je. Dobrali  ś.  dwa  ananasy!  Dyg.  Zdr.  Ana- 
nasik.     <Peruwjań.  nanas,  Hp.  ananas> 

Ananasarnia,  i,  Im.  e  cieplarnia,  w  której  hodu- 
ją ananasy. 

Ananasik,  a,  Im.  i  p.  Ananas. 

Ananasowate  rośliny,  bot.  p.  Zapyl cowate. 


34 


ANANASOWY 


ANDRÓT 


Ananasowy  przym.  od  Ananas:  Sok  A.  Przen. 
żart.:  wyborny,  kapitalny,  znakomity,  dobry,  zloty: 
Kopalnie  te  przedstawiają,  bardzo  dobry  interes, 
„A.",  jak  mówią,  w  Warszawie.  Prus. 

Ananasówka,  I,  Im.  I  rodź.  drzewa  gruszkowego 
i  Jego  owocu. 

Anapest,  u,  Im.  y  stopa  wierszowa  z  trzech,  zgło- 
sek, z  których  ostatnia  długa  a.  akcentowana.   <  Gr. 
anapaistos> 
Anapestyczny  przym.  od  Anapest:    Rytm  A. 
Anapiktograficzny :    Druk  A.  =  dnik  odbity  z  je- 
dnej strony  papieru  na  pierwotnym  przyrządzie   do 
drukowania.     <  Now.  z  Gr.   ana  =  na  -|-  Łć.  pie- 
tum  =  wymalowane  -}-Gr.  gnifó  -  piszę,  rysuję  > 
Anarchicznie  przys.  od  Anarchiczny. 
Anarchiczny  przym.  od  Anarchja:    Zaczęły  ś 
wkradać  żywioły   anarcłiiczne,  niepokojące  pań- 
stwo. 

Anarchista,  y.  Im.  ści  zwolennik  anarchji:  Usta- 
wa j>rzeeiw  socjalistom  i  anarcłiistom, 
Anarchistka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Anarchista. 
Anarchistowski  p.  Anarchistyczny. 
Anarchistyczny,  Anarchlstowslci  przym.  od  Anar- 
chista. 
Anarchizm,  u,  bim.  p.  Anarchja. 
Anarchja,  i,   blm.,   Anarchizm  nierząd,   bezrząd, 
rozkład,  chaos,  zamęt,    dezorganizacja,    rozprzężenie, 
nicsworność :     W  państwie,  w  stowarzyszeniu  za- 
panowała zupełna  A.     <Gr.  anarchia > 

Anastatyczny :  Drukarstwo  anastatyczne  =  pe- 
wien spo.ióh  kopjowania  sztychów  i  druków.  <Now. 
z  Gr.  anastasis  =  powstanie  i  in.> 
Anastatyka,  I,  Im.  I  bot.  p.  Zmartwychwstanka. 
xAnastomoza,  y,  blra.,  lek.  połączenie,  zespole- 
nie gałęzi  naczyń  krwionośnych  pomiędzy  sobą.  <  Gr. 
anastómósis  =  otwarcie;  ujście  > 

Anastrofa,  y.  Im.  y  umieszczanie  wyrazu  zależ- 
nego przed  głównym,  np.:  Kwiatów  zapacłiy.  <  Gr. 
a!iastrofe> 

Anastygmat,  u,  Im.  y  fot.  rodzaj  objektywu  fo- 
tograficznego <  Now.  z  Gr.  ani  =  na  -{-  stigma  = 
znak  > 

Anatas,  u.  Im.  y  min.  bezwodnik  kwasu  tytano- 
wego.    <Now.,  np.  Nm.  Anatas  > 

Anatema,  y.  Im.  y,  x  Anatemat  klątwa  kościel- 
na, yjyklęcie,  ekxkomunika ;  przen.  przekleństwo, 
gromy,  pioruny  -  złorzeczenie :  Nie  rzuca  anatem, 
ani  ś.  unosi.  <Gr.  anatheraa  ni.  > 
X Anatemat,  u,  Im.  y  p.  Anatema. 
Anatematyzować,  uje,  owal  rzucać  anatema,  wy- 
klinać, ekskoinunikować:  A.  kacerza. 

Anatematyzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ana- 
tematyzować. 

Anaterynowy:  Woda  anaterynowa  =  worfa  do 
piókania  ust.     <Now.  anatłierin,  niby  z  Gr.> 

XAnatocyzm,  u,  Im.  y  procent  od  procentu. 
<Gr.  anatokisraós> 

Anatom,  a,  Im.  owie,    X  Anatomista,  X  Anato- 
mik  ten,  co  ś.  zajmuje  anałomją,  biegły  w  niej. 
Anatomicznie  przys.  od  Anatomiczny. 
Anatomiczny    przym.   od   Anatomja:    Preparat, 
nóż,    stół,   teatr,    atlas  A,    Postać  Chrystusa  na 
krzyżu  odznaczała  ś.  dokładną  anatomiczną  praw- 
dą. 
XAnatomlk,  a,  Im.  cy  p.  Anatom. 
X Anatomista,  y,  Ira.  ścI  p.  Anatom. 
XAnatomizować,    uje,    owal    I.    lek.   rozbierać 
ciało,  rozczłonkołcywuć.     2.    przen.  rozbierać,  ana- 
lizoicać:  A.  rzecz,  myśl,  dzieło. 

Anatomja,  I,  blm.,'  X  Czlonkownlctwo,  X  Roz- 
czlonkownictwo  I.  umiejętne  rozbieranie  i  badanie 
ciał,  w  celu  poznania  ich  budowy  i  ustroju.  2.  nau- 


ka   o    budowie  i  składzie  ciała  ludzkiego,  zwierzę' 
cego  i  roślinnego :  A.  ogólna,  pi'aktyczna.     A.  po- 
wierzchowna   (dla  malarzy  i  rzeźbiarzy),   fizjolo- 
giczna a.  opisowa,  patologiczna,  porównawcza,  to- 
pograficzna a.  X  chirurgiczna.    A.  drobnowidzo- 
w;i,  p.  HIstologja.     <Now.  z  Gr.  anatome> 
Anaty,  at,  blp.  p.  Annaty. 
Ancugmajsel,  sla,    Ira.  sle    blach,    narzędzie  do 
przyciągania  nitów.     <  Nm.  Anzugmeissel  > 
[Ancychryst,  a,  Im.  owiej  p.  Antychryst. 
I  Ancykryst,  a,  Im.  owIe]  p.  Antychryst. 
Ancyz,  a.  Im.  y    dawna  nazwa  (tańca)  angleza: 
Ancyzami    zwano   je    przedtym,   w   których   tak 
wartkim  być  potrzeba,  wedle  przysłowia,    aby  ś. 
na  ostrzu  szpilki  wykręcić.  Goł.     <?> 

f  Anczosy,  ów,  blp.  (engraulis  encrasicholus) 
rybki  podobne  do  sardeli  i  czasem  sardelami  na- 
zywane. <Hp.  anchoa,  Fr.  anchois,  może  z  Gr. 
afye  =  sardynka  > 

Andaluzyt,  u.  Im.  y  min.  bezwodny  krzemian 
glinu.     <0d  nazwy  krainy  Andaluzja  > 

1.  Andante  rz.  nieod.  muz.  I.  ruch  (tempo)  dość 
wolny.  2.  część  większego  utwrru,  a.  oddzielna 
kompozycja  muz.,  mająca  na  czele  ruch  ten  wska- 
zany:  W  drugiej  symfonji  Beethovena  jest  piękne 
A.  Zdr.  Andatino.  <Włos.  andante  dosł.  =  idą- 
c(y),  dom.  wolno  > 

2.  Andante  przys.,  muz.  dość  wolno:  Śpiewaj  tę 
pieśń  A.,  ale  nie  presto.    Zdr.  Andantino. 

Andantino,  nieod.,  mnz.  p.  I,  2  Andante. 

[Andaraczek,  czka.  Im.  czki]  I.  p.  Andarak.  2. 
przen.  kobieta:  Podejrzanych  andaraezków  snuło 
ś.  mnóstwo,  które  podówczas  zwano,  nie  wiem 
skąd,  „fraucymerem  św.  Marka".  Krasz. 

[Andarak,  a,  Im.  i,  f  Inderak]  spódnica.  Zdr, 
Andaraczek.     <Nra.  Unterroek> 

Andezyn,  u,  Im.  y  a.  Feldspat  wapienno-sodo- 
wy  bezwodny  krzemian  glinu,  sodu  i  wapnia.  <  Ten 
i  następny  wyraz  od  Andów,  gór  amerykańskich  > 

Andezyt,  u,  Im.  y  min.  skała,  złożona  z  oligo- 
klazu,  Jiornblendy  a.  augitu. 

Andezytowy  przym.  od  Andezyt. 

Andraszek,  szka,  Im.  szki  bot.  (andraehne)  roś 
z  rodziny  wilczomleczowatych.  <  Waga  tak  prze- 
kręcił Gr.  andraehne  na  pamiątkę  botanika  Ks. 
Andraszka  f   1837> 

Andreea,  y.  Im.  y  bot.  p.  Naleźlina.  <Now. 
z  Gr.  andreios  =  męski  > 

Andreeowe  rośliny  bot.  (andreaeaceae)  rodzina 
mchóuj  liściastych. 

Androginetyczny  herma/rody czny,  dwupłciowy : 
A.  ideał  Platona.  Morzk.     <Gr.  andrógynos> 

X  Android,  u,  Im,  y  automat  mający  postać  czło- 
wieka. <Now.  z  Gr.  aner  =  mąż,  człowiek  -\- 
-eides  =  kształtny  > 

Androfag,  a,  Im.  1  p.  Antropofag.  <Gr.  an- 
drofc4gos  > 

Andromanja,  I,  blm.  p.  NImfomanja.  <Gr.  an- 
dromania> 

Andromeda,  y,  Im,  y  bot,  p,  Modrzewnica.  <0d 
Gr.  mitycznej  Andromedy  > 

Androny,  ów,  blp.,  f  Andrykuły  brednie,  bania- 
luki, duby  smalone,  głupstwa,  niestworzone  rzeczy, 
koszałki-cpalki,  bzdurstwa:  Prawić,  pleść  A,  <Śr. 
Łć,  androna  =  zbieg  ulic;  uliczka,  więc  może 
przen.  zawiłe,  kręte  gadanie,  jak  Ambaje> 
•  -J-Androtnlk,  a  I.  Im.  cy  piekarz  andrótów.  2.  Im, 
I,  forma  do  ich  pieczenia.  <Może  Nm.  Iland- 
brot> 

Andrót,  u,  Im.  y,  Andrut  rodź.  cias'Ia  opłat' 
kowego. 


35 


ANDRUS 

Andrus,  a,  lin.  y  ,i,nii.  [Andrut,  Andrys,  Angrez, 
Jędruś]  łohiiz  icytrawnij,  złodziej:  Przyszło  trzech 
aadriisów  do  koiuilni  (-karczmy).  Kolb.  A.  od 
l>otoku  (  =  kradnący  z  wozów).  K«tr.  A.  od  par- 
kanu a.  z  doliny.*^  (  =  złodziej  kieszonkowy).  Kstr. 
<Za]).  z  Gr.  aner,  2  pp.  andrós> 

Andrusowski  ])rzym.  od  Andrus:  Mina  andru- 
sowska. 

Andruszek,  szka,  Im.  szki  bot.  p.  Naradka. 
<l'rzekn2cenie  Gr.  andrósakes> 

Andrut,  u,  Im.  y  I.  p.  Andrót.  2.  [A.]  p.  An- 
drus. 

fAndrykuły,  ów,  blp.  p.  Androny.  <Zap. 
w  związku  z  Amli'<>ny> 

[Andrys,  a,  Im.  y]  p.  Andrus. 

i  Andryska,  i,  Im.  ij  rodź.  gruszki,  dojrzewającej 
oholo  hc.  jlndrztja, 

Andrzejostka,  i.  Im.  i  bot.  (andrzejovskia)  roś. 
z  rodzili;/  krr.ijżowydi.  <0d  botanika  Andrzejow- 
skieyo  -j-  1,S()S> 

Andrzejówka,  I,  Im.  I  bot.  (aadreysia)  roL  z  ro- 
dziny mnchrfUDcowdtycJi.  < Przekręcenie  nazwy 
Now.  andrcYsia,  od  nazwiska  Andrews > 

f  Andziar,  u.  Im.  y,  f  Andżar,  f  Chandziar, 
f  Chandżar,  f  Gandziar,  f  Handziar,  f  Handżar 
nóż  turecki,  kindżał,  jnujinał:  Dobył  andziani. 
Z  andziarem  za  pasem.  <Ariib.  cłiandżar,  przez 
Tur.  chancz('r> 

f Andżar,  u.  Im.  y  p.  Andziar. 

Anegdociarz,  a,  Im.  e  tfu-,  co  lubi  praició  aneg- 
diily^  hdjar::,  f/<i.wcdziurz. 

Anegdota,  y,  Im.  y  krótkie  dowcipne  opowiada- 
nie, dijklniijka.:  A.  liistoryczna.  Zdr.  Anegdotka. 
<Gr.  anekdota  Im.  -  niewydane,  nieogłoszone, 
dom.  rzeczy  > 

Anegdotka,  i.  Im.  i  p.  Anegdota. 

Anegdotycznie  przys.  od  Anegdotyczny. 

Anegdotyczny  ])rzym.  od  Anegdota:  Opowiada- 
nie anc.ndotyczne. 

Aneglistwa,  y,  Im.  y  fortep.  listwa,  służąca  za 
podkład  pod  rezonans  i  poil  blat  metalowy  forte- 
pjanu.  <Może  Nm.  Anliang-Ieiste  =  listwa  ilo  za- 
wieszania, a.  Annagelleiste- listwa  do  przybija- 
iiia> 

Aneks,  u,  Im.  y  a.  a,  Anneks  dodatek  do  cze- 
goś, uzupełnienie,  załącznik,  dowód  zahiczony :  Vm\ 
zechcesz  prz(fjrzeć  rachunki,  feni.ca  nie  liraknjc, 
a  na  każdy  ekspens  są  aneksa.  Krasz.  Przcn.: 
Polska  zostaje  leraz  aneksem  "Węgier.  <Łć.  au- 
nexus> 

Aneksacja,  I,  Im.  e  p.  Aneksja. 

Aneksja,  i,  Im.  e,  Anneksja,  Aneksacja,  Anne- 
ksacja  z<diór,  przyłączenie,  przywłaszczenie,  wcie- 
lenie, przysiro/cnic  sobie:  Sułtan  zaprotestował 
przeciw  ancksjoiii  Niemiec.  Musiał  na  rzecz  swo- 
ją dokonać  przyzwoitych  z  jego  majątku  aiieksji. 

Aneksjonista,  y,  Im.  ści,  Anneksjonista  ten,  co 
anclótuje:  Wszyscy  aneksjoniści  (uit-rdzą,  że  no- 
we nabytki  kłopotów  im  ]ii-zysparz;i ja. 

Aneksyjny  przym.  od  Aneicsja,  Anneksyjny,  za- 
horczy :  i'rojekt  A.  Ancksyjne  ])retensje  Nie- 
miec są  groźne  dla  Zanzybaru. 

Anektować,  uje,  owal,  Annektować  przyłaczaó, 
wcielać ;  przy icht szczać,  przyswajać  solne,  zabierać, 
zagrabiać:  A.  cudze  i)rowincje.  Wypowiadają 
zuchwałe  mówki,  anektując  wszystko,  co  pol- 
skie 

Anektowanie,  a,  l)lm.,  czynnośt';  cz.  Anektować. 

Anelektryczny  liz.:  Ciała  anelektrycznc  ::.  ciała, 
będące  jtrzewodnikaiiii  elektryczności.  <Now.  z  Gr. 
a(n)  =  bez,  nie  -f-  Klcktryczny> 

Anemicznie  przys.  od  Anemiczny. 


ANGAŻOWAĆ 

Anemiczny  p.  Niedokrwisty. 

Anemja,  i,  blm.  ]>.  Niedokrwistość.  <Gr.  ana!- 

mia  > 

Anemograf,  u,  Im.  y  anemometr,  notujący  swoje 
wslcazania,  somopiszący.  <Now.  z  Gr.  anemos  = 
wiatr  -f-  grafó  =  piszę > 

XAnemologJa,  i,  blm.  nauka  o  wiatracli.  <Now. 
z  Gr.  anemos  =  wiatr -j- -logia -nauka > 

Anemometr,  u,  Im.  y  I.  p.  Wiatromierz:  A. 
sprężynowy,  obrotowy.  A.  samopiszący,  ]>.  Ane- 
mograf. 2.  przyrząd  do  mierzenia  szybkości  prze- 
pływu gazów  przez  rury  kominowe.  <Now.  z  Gr. 
aneiiKis  ~  wiatr  Ą-  metron  :=  miara  > 

Anemon,  u,  Im.  y    I.  apt.  p.  Zawilecznik.   2.  a. 
Ąnemona    bot.    a)  przylaszczka ;   b)  p.  Sasanka; 
c)  ]).  Pelnik.     <Gr.  anemone> 
Anemonina,  y,  blm.  apt.  p.  Zawilecznik. 
Anemoskop,    u,   Im.  y   p.  Wiatroskaz.     <Now. 
z  Gr.  anemos  =  wiatr -f- skopćó- badam  > 

xAnempiryczny  fil.  przym.  od  Anempiryzm : 
Pogląd  A.  Prawda,  doktryna  anempiryczaa. 
<Ńow.  z  Gr.  a(n) -nie -j- Empiryczny > 

xAnempiryk,  a,  Im.  cy  fil.  zwolennik  anempi- 
ryzmn. 

XAnempiryzm,  u,  blm.  lii.  I.  kierunek  a.  dok- 
tryna fil.  pomijająca  a.  lekceważąca  doświadczenie ; 
kierunek  fil.  obywający  ś.  bez  doświadczenia,  nie 
oparty  na  doświadczeniu.  2.  metoda  poszukiwania 
prairdy  niezależnie  od  dośiciadczenia. 

Aneroid,  u,  Im.  y  barometr  metaliczny.  <Now. 
z  (Jr.  a-nie,  bez -|- n*^'"ós- wilgotny > 

Anestetyczny  I.  znieczulający,  czucia  pozbawia- 
jący :  Środek,  wpływ  A.  2.  znieczulony,  nieczuły : 
Część  ciała  anestetyczna.  <Now.  z  Gr.  au  = 
nie,  bez -f- Kste(yczny> 

Anestezja,  I,   blm.   j).  Bezczułość:    A.  zupełna, 
ogólna,  częściowa,  stateczna,  przemijająca,  sztu- 
czna, bolesna.     <Gr.  anaisflicsia> 
!  Anestezjować,  uje,  owal  znieczidać. 
!  Anestezjowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Aneste- 
zjować, znieczulimie. 

Anewira,  y,  Im.  y  ręk.  wycięcie  na  wszycie  wiel- 
kiego palca  w  rękawiczce.  <Zap.  Nin.,  od  ainiii- 
hen  -  ])rzyszyć  > 

Anewryzm,  u,  Ira.  y  lek.   miejscowe  rozszerzenie 
tętnicy,  ięlniak.     <Gr.  anćyrysma> 
Anfilada,  y,  Im.  y  p.  Amfiiada.   <Fr.  enfilade> 
fAnfrakt,  u,  Im.  y  skręt,  załam:  Wiszą  żagle: 
skąd    tylko    Zefir  kołowrotem  kinie,    czyniąc  an- 
frakty,  odmie  i  kobiele.    Pot.     <Łć.  anfractus> 
fAngarja,  i,  Im.  e  I.  podtcoda;  obowiązek  prze- 
roożenia  rzeczy,  listów  ])(inującego ;    ciężary :    Lud- 
wik   jął    angarje  niemałe  na  poddanych  wnosić. 
1'iel.  M.     A.  poprzeczna    ( -  powinność,  przewoże- 
nie główną  drogą).    2.    a.    X  Angaryzacja    i/c/.s-A;, 
uciemiężenie.    3.  'w  daw.  Polsce,  więź.' 'lue  jn-ywat- 
ne  dla  poddanycli  i  dłużników.     <Gr.  aggarei'a=: 
służba    i)ocztowa,    może    z  Skr.  angiras  =  posła- 
niec > 

Angarjacja,  I,  Im.  e  zabór  statków  prywatnych, 
w  czasie  wojny  na  cele  rząiUnoe. 

X Angaryzacja,    i,    Im.    e    p,    Angarja:    Każdy 
ucisk  ciiłopa  w  języku  prawnym  zowie  ś.  A.  Cz. 
X Angaż,  u.  Im.  e    angażowanie  ś.,  łconkury,  za- 
loty:  Jeździć  do  panny  w  angaże. 
lAngażant,  a,  Im.  y  p.  Agażant. 
Angażować,  uje,  owal  I.  werboioać,  umaioiać,  go- 
dzić:   A.  aktorów,  śpiewaków  do  teatru,  na  sce- 
nę.    2.  zamawiać,  zapraszać:    A.  damę  do  tańca. 
3.    wciągać,    wplątywać,    wikłać,    narażać,  mie.izać 
w    co,    wciągać   w   grę:    W  sprawie  angażującej 
fundusze    należałolJy    zasięgnąć    rady    znawcy. 


36 


ANGAŻOWANIE 


A   N   I 


"W  podłej  zabawie  nie  angażuj  serca.  Prus.  A. 
Ś.  zobowiązywać  ś.,  zaciągać  zohotciązanie,  wc?io- 
dzić  7V  grę,  wplątywać  ś.,  wikłać  L,  mieszać  ś.  w  co  ; 
zapędzać  ś.,  awanturować  L:  Francja,  przystępu- 
J!jc  do  rezolucji  berlińskich,  nie  angażuje  ś.  bar- 
dziej od  Anglji.  Alfonsa  odpadła  chęć  robienia 
jtrezentów  pannie  Michalinie;  po  co  A.  ś.,  gdy 
jeszcze  niema  koniecznej  potrzeby.  Wilez.  Za- 
powiedział rai,  ażebym  nigdzie  ś.  na  wieczór  nie 
angażował.  <Fr.  engager> 
Angażowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Angażować. 
Angażowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  An- 
gażować ś. 

Anglel,  a,  Im.  e  noż.  przedłużenie   klingi   noża, 
wchodzące    w    trzonek,    złożony    z    dwuch  połówek. 
<Nm.  Angel  =  trzpień > 
[Angielal(,  a,  Im.  ij  sierp  angielski. 
Angielczylc,  a,  Im.  I  p.  AngJilc. 
[Angielica,  y,  Im.  e]  p.  Anglell(a. 
Angielilca,  i,  Im.  i    I.  starożytny  instrument  muz. 
ręczny  w  Polsce.  Goł.     2.  bot.  p.  Arcydzlęglel.  3. 
muz.  org.  jeden  z  regiestrów  czyli  strojów  organo- 
wych.    <Ńow.  z  Łć.  angelica  dosł.  =  anielska  > 

Angielil(Owy    przym.    od  Angiellka,    sumhulowy. 

Kwas  A.    ( =  snlistancja,  otrzymywana  z  angieliki). 

Angielica,  i,    Im.  I    I.    [A.,   Angielica]     kuchnia 

angielska.     2.  W  Im.  rodzaj  łyżew  sportowych.     3. 

bot.    odmiana   pszenicy    zwyczajnej. 

■j-AngielskI  anielski:  Czekaj,'j,c  korony  niebie- 
skiej, teszni  sobie  bez  towarzystwa  angielskiego. 
Angielsici  I.  Porter,  sm*,  ogród  A.  Piwo  an- 
gielskie. Mclal  A.,  p.  Metgil.  Kuchnia  angiel- 
ska, p.  Kuchnia.  Wyżeł  A.,  p.  Wyżeł.  Plaste- 
rek A.  Pismo  angielskie.  To  broń  angielska! 
C=  7iryborna,  doskonała).  AVygh];da,  jak  śmiei-ć 
angiel.ska  (=  blady,  chudy).  2.  bot.  Pieprz  a.  ko- 
rzeń A.,  p.  Pieprz.  Korzenie  angielskie,  p.  Ko- 
rzeń. Trank  A.  (zara.  anielski),  p.  Pomórnik  le- 
karski. Angielskie  ziele.  Trawa  angielska,  p. 
Ostrzyca  trzcinowata.  3.  lek.  X  Pot  A.,  p.  Pot- 
nica.  Choroba  angielska,  p.  Krzywica.  Po  an- 
gielsku przys.  Befsztyk  po  angielsku  =  jia />o? .s?^- 
roioy.  Wynieść  ś.  po  angielsku  =  bez  pożegnania. 
Jeść  obiad  i)0  angielskn  =  zacząwszy  od  mięsa. 

Angielszczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Angiel- 
szczyć, 

Angieiszczyć,  y,  yl  robić  angielskim,  anglizować. 
A.  Ś.  staiimć  ś.  angielskim,  nabierać  cech  angiel- 
skich. 

Angielszczyzna,  y,  blm.  wszystko,  co  angielskie: 
język,    moda,    obyczaje    Ud.:     A.    rozpanoszyła    8. 
u  nas.    Mówi  kiepską,  angielszczyzną. 
tAngiel.  a,  Im.  owie,  f  Angio)  anioł. 
X Angina,  y,  blm.,  lek.  zapalenie  gardła,   fśli- 
n  o  g  ó  r  z ,   t  c  z  o  p  e  k   w   gardle.     <  Łć.  an- 
gina > 
fAngiol,  a,  Im.  owie  p.  Angiel. 
fAngisterka,     I,     Im.     I   Jlaszeczka;    naczyńko. 
<Wł()s.  gw.  anguistara  a.  ingnistara,  ze  Śr.  Łć. 
angustrum  (Łć.  angust.us  =  wazki) > 

Angjologja,  I,  blm.,  lek.  nauka  o  naczyniach, 
częU  anatomji.  <Now.  z  Gr.  aggeion  =  naczynie 
-|-  -logia  =  nauka  > 

Angjomat,  u,  Im.  y  lek.  p.  Naczynłak.  <Now. 
z  Gr.  aggeion  =  naczynie > 

Angjonewroza,  y,  blm.,  lek.  p.  Nerwica.  <Now. 
7.  G  r.  aggeion  =i  naczynie  -+-  neyron  ~  żyła,  nerw  > 
Anglaryt,   u,    Ira.   y    min.    p.   Wiwjanit.     <0d 
miejscowości  Anglier  we  Francji > 

Anglez,  a,  Im.  y  I.  taniec  angielski,  konłredans, 
k.iilriil:  Taniec,  dziś  zw.iny  A.,  byl  tańcem  sen- 
tymentalnym,   każdy  stawa!  do  angleza  z  panią 


swego  serca.  Fred.  A.  2.  a.  Angielczyk,  An- 
glik koń  angielski  a.  anglizowany :  Kupił  cztery 
gniaile,  prześliczne  anglezy.  Kórz.  3.  lok  długi. 
4.  druk.  czcionki,  pismo  angielskie.  <Fr.  an- 
glaise -  angielska,  dom.  taniec  i  in.  > 

Anglezyt,  l,  Im.  y  min.  siarczan  ołowiu,  przeta- 
piany z  innemi  rudami  olowianemi  na  ołów  meta- 
liczny.    <0d  wyspy  ang.  Anglesea> 

Angliczka,  i,  Im.  I  kotewka,  kotwiczka,  półapka. 
<Xm.  Angel  =  wędka > 

Anglik,  a,  X  Angielczyk  I.  Im.  oy  człowiek  zim- 
ny, obojętny,  jłcgniatyk,  wyrachowany:  Nic  go  nie 
zajmuje,  to"  A.!     2.  p.  Anglez. 

Anglizować,  uje,  owal  \.  angieiszczyć, przerabiać 
na  sposób  angielski.  2.  A..)/Mn\i\j-pQdciąć  mu  ogon 
u  nasady,  ażeby  odstawał.  3.  obcinać,  obrzynać, 
przycinać, przystrzygać :  Wąsik  anglizowany.  Wy- 
liczył osiemset  rubli  anglizowanyra  złotem.  Wilk. 
Anglizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Anglizować. 
Angloman,  a.  Im.  I  a.  owie  zwolennik  angiel- 
szczyzny, nail(i.iluj(icy  wszystko,  co  angielskie. 

Anglomanja,  i,    blm.    zamiłowanie,  naśladowanie 
angielszczyzny,  brytanomanja. 
[Anglowy]  p.  Handlowy. 
[Angluz,  a,  Im.  y]  {).  Inkluz. 
Angora,  y,  Ira.  y  I.  odmiana  psów,  kotóio,  króli- 
Iców,  z  długim,  delikatnym  włosem :  Kot  A.  2.  blm. 
wełna  z  kozy  angorskiej.     3.  futro  z  angor :    Ro- 
tunda na  białych  angorach.    4,   tlcanina  z  loełny 
kóz  angorskich.     <0d    miasta   azjatyckiego   An- 
gora > 

Angorowy  przym.  od  Angora:  W  jasnej  rotun- 
dzie z  angorowym  futerkiem.    Bał. 

Angorski   przym.  od  Angora:   Koza   angorska, 
p.  Angora. 
[Angres,  u,  Im.  y]  p.  Agrest. 
[Angrest,  u,  Im.  y]  j).  Agrest. 
I  Angrez,  a,  Im.  y]  p.  Andrus. 
[Angrestek,  stka,  Im.  stki]  p.  Agrest. 
Angrosista,  y,    Im.  ści    kupiec  Jmrlowy,  hurtow- 
nik.    <Fr.  en  gros  =  hurtowo  > 
[Angrys,  u,  Im.  y]  p.  Agrest. 
[Angryz,  u,  Im.  y]  p.  Agrest. 
fAnguł,  u,  Im.  y  mat.  p.  Kąt.    <Łć.  angulus> 
Angurek,  rka,  Im.  rki,   Drzewiwęsta,   bot.  (an- 
graecum)   roś.  z  rodziny  storczykowatycli.     <Now. 
niby  Łć.  angraecum,  z  Jawańs.  anggrek> 

Angustura,  y,  Im.  y  bot.:  Drzewo  angustury,  p. 
Febrzystręt. 

Anharmonicznie  przys.  od.  Anharmoniczny:  Po- 
dzielić odcinek  A.  =  według  stosunku  podwójnego 
podziału.  <Now.  z  Gr.  a(n)  =  nie -+- Harmonicz- 
nie > 

Anharmoniczny  mat.:  Podział  a.  stosunek  A.= 
stosunek  podtuójnego  podziału. 

XAnhelica,  y,  Im.  e  anielica:  Podobna  białej 
anhelicy  -sławie.  Słów.  < Wyraz  utworzony 
przez  Słowackiego,  może  na  wzór  Ukr.  anheły- 
cia  =  anielica  > 

XAnheliczny  anielski:  Słysząc  głos  taki,  sny 
mię  anheliczne  brały  całego.  Słów.  Zbliża  ś. 
Prometeusz,  postać  anheliezna.  Kon.  <  Wyraz 
utworzony  przez  Słowackiego,  może  z  Ukr.  an- 
heł  =  anioł  > 

Anhidryt,  u,  Im.  y,  fMurjacyt,  ehem.  i  min. 
bezwodny  siarczan  wapnia,  bezwodnik.  <NoW. 
z  Gr.  a(n)  =  nie,  bez -f- hydór> 

Ani  sp.  I.  nawet  nie,  nawet  i  nie,  incale  nie:  A. 
wspomni  o  tym.  A.  o  tym  gadaj!  Żaden  z  na- 
szych ani  raniony.  A.  o  tym  wątjjić.  Ani  rai 
ś.  waż!  Dobry,  A.  słowa,  ale  mógłby  być  lep- 
szy   C  =  A.  słowa   nie  można  przeciw  temu  powie- 


37 


A   N  I 

dzieó ;  co  prawda).  A.  rusz,  A.  weź  =  w  żaden 
sposób,  żadną  miarą:  Terpsyehorze  służyó  już  A. 
weź  nie  może.  Kaezk.  Apetytu  nie  ma,  łyżka 
sama  z  i;j,k  wypada  i  A.  wez.  Jun.  A.  na  jotę, 
A.  krzty,  A.  trochę,  A.  na  lekarstwo,  A.  źdźbła 
[A.  zdry]  =  nic  zgolą,  wcale  nie.  Nie  znałem  ś. 
A.  weź  na  gospodarstwie.  Kaezk.  (-A.  w  ząb). 
[A.  jak]:=myaA;,  A.  weź,  A.  rusz,  A.  sposobu.  [A. 
weź] -.4.  rusz.:  A.  ja  weź  do  roboty.  «A.  go  weź 
do  lozgadki.  A.  dudu  [Ni  dudu,  A.  dujduj]  =  ^. 
siówka,  A.  piśnie,  A.  wspomni:  Prawi  grzeczno- 
ści, ale  o  długu  A.  dudu.  A.  raru-raru :  =  ^.  s^- 
wal  A.  piinij!:  Tylko  o  tym  A.  raru-mru!  2. 
A. — Ą.  =  m — ni,  i  nie — i  nie:  A.  zimno,  A.  gorą- 
co. Żył  jeszcze,  ale  A.  ś.  ruszyć,  A.  mówić  nie 
mógł.  A.  tu,  A.  tam.  A.  stą.d,  A.  zowąd  (=nie 
wiedzieć  skąd).  A.  stąd,  A.  zowąd  chwycili  ś. 
za  łby  (=ni  stąd,  ni  zowąd,  znienacka,  nie  wia- 
domo z  jakiej  przyczyny).  A.  be,  A.  me  =:  A. 
w  ząb,  A.  rusz:  On  po  polsku  A.  be,  A.  me.  [A. 
co]  =  A.  nic  innego :  A.  za  co  pochować,  A.  co. 
A.  biłem,  A.  co.  A.  dymu,  A.  popiołu  [A.  wi- 
du, A.  słychu,  A.  dychuj  -  A.  śladu,  A.  znaku, 
kamień  i  woda:  Przepadł  i  A.  dymu,  A.  popiołu 
po  nim!  3.  [A.  prochu,  A.  dymu]  =  ^.  tabaki  nie 
zażywa,  A.  nie  pali.  4.  [A.]  =  ile,  tyle  co:  Ma 
majątek,  A.  żyd  świni.  <  A  -|-  Ni  > 
fAnl  =  a  oni. 

[A  nie  już]  a  jużci,  ma  i.  rozumieć. 
Anieleć,  eje,  al    stawać    ś.    aniołem,    anielskim: 
Anielała  mi  dusza  i  byłem  w  niebie.   Dąb.    <p. 
Anioł  > 

Anielica,  y,  Im.  e  forma  ż.  od  Anioł:  Napisa- 
no jest  o  anielicy  tej,  jak  zgrzeszyła.  Słów. 
Zwierzęta,  anielice  i  tygrysy!  Krasiń.  Bogdanki 
anielice,  gachowie  anieli.  Chęć.  Po  ziemiance — 
A.,  po  niej  szła  bogini.    Kor. 

Anielić,  I,  II  robić  aniołem,  anielskim,  nadawać 
cechy  anielstwa:  Świat  szatana  anieli,  anioła  sza- 
tani. Krasiń.  A.  Ś.  robić  wrażenie  anioła,  wdzię- 
czyć ś.  jak  anioł:  Gwiazdy  ś.  do  serca  anielą. 
Pol.  Jak  ś.  matki  oko  świeci  i  nad  dzieckiem 
swym  anieli.  Krasiń. 

xAnielik,  a,  Im.  I  p.  Anioł:  A.  mały,  jak  ró- 
życzka młody.    Słów. 

Anielsici  I.  przym.  od  Anioł,  fAngielsIci:  Po- 
zdrowienie anielskie  =  zdrowaś*  Marja.  M.  Boska 
Anielska.  2.  przen.  święty,  niebiański,  cudny,  do- 
skonały, idealny,  czarowny,  zachwycający,  podobny 
aniołom:  Dobroć,  słodycz,  piękność  anielska.  Św. 
Tomasz  był  nazwany  doktorem  .anielskim.  3. 
bot. :  Trank  A.  (bł.:  angielski)  p.  Zabinieo. 

Anielsl(0  przys.  od  Anielslcl :  W  grubej  żało- 
bie wydawała  ś.  A.  piękną.  Krasz.  Coś  A. 
słodkiego  uśmiechało  ś.  w  jej  twarzyczce.  Krasz. 
Kto  pomni  twarz  tę  A.  łagodną.  Mick.  Miłość 
A.  wesoła.  Krasz. 

Anlelsl(ość,  i,  bm.  I.  rz.  od  Anielsid;  xAniel- 
8two :  Znamię  anielskośoi.  Jaka  tu  A.,  jaki  tu 
spokój  niebieski.  Kaezk.  Najpiękniejszy  stan 
duszy  to  jest  jej  A.  Słów.  2.  społeczeństwo  anio- 
łów: Ludzkość  w  on  dzień  stanie  ś.  anielskoś- 
cią.  Krasiń. 

XAnielstwo,  a,  bira.  p.  Anielsitość:  Pierwszy 
to  krok  ku  aniclstwu.  Krasiń.  Losy  tej  ziemi 
w  dzień  sądu  rozwiąże  i  z  nich  A.  ludziom  wy- 
proiiiicni.   Krasiń. 

[Anielucli,  a.  Im.  y]  I.  p.  Jemioła.  2.  p.  Je- 
miołucha. 

Anihilacja,  Annihilacja,  i,  blm.  czynność  cz. 
Anihilować.  <Now.  z  Lć.  annihilo  =  niweczyć, 
nis7c*zvć> 


ANIiyiUSZNT 

Anihilować,  uje,  ował,  Annihiiować,  Annulowaó, 

unieważniać,  znosić,  niweczyć,  umarzać,  odwoływać : 
Małżeństwo  moje  zostało  anihilowane.  Fred.  A. 
Jak  ojca  uwikłali,  jak  starościnę  anihilowali! 
Krasz,  {  =  obezioładnili). 

Aniiid,  u,  Im.  y  chem.  związek,  pochodzący  od 
aniliny  przez  zastąpienie  wodoru  w  grupie  amido- 
wej rodnikiem  kwasowym.     <  p.  Anilina  > 

Aniilna,  y,  blm.  I.  a. I  Amidobenzol,  Feniljalc, 
Cjanol,  Krystalina  chem.  jedna  z  materji,  których 
dalszemi  produktami  są  barwniki  anilinowe.  2.  far- 
ba z  tych  barwników.  <Now.  z  Fr.  Pg.  anil  = 
indygo,  to  zaś  ostatecznie  z  Skr.  nlla  =  ciemny 
błękit  > 

Anilinowy    przym.   od    Aniilna:     Cukierki   za- 

prawne  farbami  anilinowemi. 

XAnimacja,  i,  blm.,  czynność  cz.  Animować  a. 
Animować  ś. :  A.  serdeczna.     <Łć.  animatio> 

XAnimadwersja.  i,  blm.  I,  spostrzeżenie,  zmiar- 
kowanie, uwaga,  ziorócenie  uwagi:  Stał  ś.  taki 
zamęt,  że  nie  byłoby  to  animadwersji  wzbudziło. 
Krasz.  2.  przestroga,  zwrócenie  komu  uwagi,  wy- 
mówka, napomnienie,  nagana,  strofowanie :  Nakaz 
strzeżenia  granicy  pod  aniraadwersją  artykułów 
wojskowych.     <Łe.  animadversio> 

X Animalizm,  u,  blm.  fil.  zwierzęcość,  ogół  zna- 
mion życia  zwierzęcego.  <  Now.  z  Łć.  animal  = 
zwierzę  > 

Animeia,  1,  I.  \  blm.,  kuch.  mleczko  cielące^ 
móżdżek,  używane  do  idńerania  potraw.  2.  Im.  e, 
klapka  w  pompie.  <  "Włos.  animella,  z  Łć.  ani- 
ma  =  dusza  > 

Animista,  y,  Im.  ści  fil.  zwolennik,  wyznawca  ani- 
mizmu.     <Now.  z  Łć.  animus  =  duch> 

Animistyczny  til.  przym.  od  Animizm:  Pogląd 
A.  Teorja  animistyczna. 

Animizm,  u,  blm.  I.  fil.  teorja  fi.,  według  któ- 
rej dusza  jest  początkiem  i  przyczyną  czynności  ży- 
wotnych w  ustrojach  żywych.  2.  używotnianie,  przy- 
pisywanie czemu-ś  cech  ludzkich. 

X  Animować,  uje,  ował  ożywiać,  zachęcać,  pobu- 
dzać, podnszczać,  zagrzewać,  dodawać  animuszrc,  od- 
wagi, zapalać :  A.  kogo  na  bój.  Był  w  dobrym 
humorze  i  animował  towarzystwo.  Krasz.  A.  ś., 
ożywiać  ś.,  rozgrzewać  ś.,  rapalać  ś.,  nabierać  ani- 
muszu: Pędząc  (konno)  animowałaś,  prawie  do 
szału.  Krasz.     <Łć.  animare> 

xAnimuwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Animować. 

xAnimowanle  się,  a  ś.,  blm.  czynność  cz.  Ani- 
mować ś. 

X  Animozja,  i,  blm.  zawziętość,  zapalczywość,  roz- 
j<}trzeiiie,  tozburzenie,  zapamiętałość,  rozdrażnienie, 
roznamięłnienie :  A.  przeciw  komu.  <Now.  z  Łć. 
aniiuosus  =  odważny;  dumny  itd.  > 

Animusz,  u,  blm.  I.  x  duch.  serce,  umysł;  du' 
sza,  charakter,  uspo.tobienie :  Nie  była  animuszu 
niewieściego.  Lech  był  serca  wielkiego,  animu- 
szu wspaniałego.  Wielki  A.  w  uciskach  nie  usta- 
je. 2.  odwaga,  męstwo,  duch,  fantazja,  junakicrja, 
zuchowatość,  śmiałość;  buta,  wesołość;  werwa,  brawu- 
ra: Mały  wzrostem,  wielki  animuszem.  Bole- 
sław od  wielkiego  animuszu  śmiałym  nazwany. 
Wielki  A.,  a  intrata  mała.  Nabrać,  dodać  ani- 
muszu. 3.  y.gniew,  złość,  chrapka  na  kogo,  za- 
wziętość: Mieć  A.  na  kogo.  <Łć.  animus  = 
duch  itd.  > 

fAnimuszny  przym.  od  Animusz:  Despota  swe 
posłuszne  a  ubogie  poddane,  niźli  aniinuszne  wi- 
dzieć wolał.  Tw.  Złożyli  z  serca  dumy  ani- 
muszne.    Por.  [Alamuśny]. 


S8 


ANIMUSZOWATY 


ANNIH 


Animuszowaty  pełen  animuszu,  zuchowaty,  dum- 
ny, chełpliwy:  Animuszowata  starożytności, szezyć 
ś.  przodków  przysługą..  Kochan. 

Aniol,  a,  Im.  owie,   a.  eli,   a.  oly,   [Amiol,   Ja- 
miol,  Janiol,   Haniot]  f  Angiel,  f  Angiol    I.  duch 
nielńański :     Ach,  nie    wiem,  co  mi   ś.  stało!   czy 
mnie  anieli  do  nieba  zabiorą.  Słów.    Masz  taką 
postać,  jakbyś  ś.  do  aniołów  myślała  już  dostać. 
Malcz.      2.    istota    niepokalana,    doskonała :     Nie 
wszyscy  i  tu  aniołowie,  ale  przynajmniej  grze- 
chy wstydzą    ś.   siebie.    Krasz.    3.  A.    czego  = 
ideał,  uosobienie   czego:  A.  dobroci  kobieta.  Krasz. 
A.  pocieszyciel.      A.    piękności.   Krasz.     4.  do- 
broć uosobiona,   ideał  łagodności:     Obwiniaj    mię, 
żem  nie  był  zupełnym   aniołem.   Słów.     Tu  i  A. 
by  zaklął.     Ir.:    A.   z  pazurkami  -  szatanek.    5. 
A.  stróż  =  duch,  gienjusz  opiekuńczy,  patron :  Niech 
cię   aniołowie   stróżowie    prowadzą.   Krasz.    To 
głos  twojego  anioła  stróża.  Chęć.  Ir. :  A.  stróż  = 
szpieg,  nieodstępny  a.  niepożądany  towarzysz :  Gdzie 
ś.    obrócił,    zawsze    widział    około    siebie    tego 
anioła    stróża.     6.   duch,  gienjusz,   posłaniec,   go- 
niec,  zwiastun,    demon :     A.   cichego    smutku,    A. 
rzewności  i  A.  łez  uleciały  ode  mnie.  Sienk.    A. 
burzy  rozświeci  twarz.  Mick.    Posłannictwo  swe 
anioła  pokoju,    pociechy  i  miłosierdzia   przyjęła 
z  zapałem  męczennicy.   Krasz.    Czy  A.   śmierci 
powiał  zabójczym    tchnieniem?    Jakby  A.  prze- 
leciał.    Fvz.  (=  jakby  makiem  posiał).     Cisza,  jak- 
by A.  przeleciał.     7.  nieod.  A.  Pański-  Pozdro- 
wienie aniebkie.    Zdrowaś  Marja :  Odmówić,  zmó- 
wić A.  Pański.  Dzvonią  ua  A.  Pański.    Lud  na 
klęczkach  A.  Pański  mówi.    Mick.   Przon. :  pora, 
w  której  dzwonią  na  tę  modlitwę:     Już  było  po  A. 
Pański.    Krasz.     8.  Im.  y,  posąg  anioła:    Robiąc 
aiioły  na  urząd,  jednak  woli  djabłyna  codzień. 
9.  śpi  jak  A,  =  łagodnie,   spokojnie.     Żart.:     Pije 
jak  A.  =  aż  miło  patrzeć,   gładko,    wprawnie,  jak 
z  nut.     10.    [A.  i  djaboł]  gra  wiejska.     Zdr.  Anio- 
łek, Aniołeczek,  xAnlellk.     <Gr.  Aggelos=  po- 
seł, posłaniec  > 

Aniołeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Anioł :  A.  jasny 
i  święty.  Sow. 

Aniołek,  łka,  Im.  Ikl  p.  Aniol :  Powitają,  przy- 
jaciele mię,  wiosny  młodej  aniołka  {  =  zwiastu- 
na). Mick. 

Aniolko waty /)o<fo6ny  do  aniołka:  Myślał  o  anioł- 
kowatej  Paulisi.  Zach.  Aniołkowata,  jasnowło- 
sa główka.  Zach. 

Aniołkowy  przyra.  od  Aniołek,  anielski:  Twarz 
aniołkowa.  Słów. 

Aniołowy  przym.  od  Aniol,  anielski:  I  zdawało 
ś.  jakieś  śpiewanie  aniołowe  nad  chatą.  Słów.  Po 
tych  tęczach  aniołowe  konie  będą  latały.  Słów. 
f  Aniwersarz,  a,  Im.  e,  Anniwersarz  I.  rocz- 
nica jakiegoś  wypadku,  pamiątka :  Dzień  aniwer- 
sarza  Koronacji  J.  K.  Mości.  2.  nabożeństwo, 
egzekwje  doroczne  za  zmarłego,  nabożeństwo  żałob- 
ne: A.  coroczny,  mający  ś.  odprawiać  w  dniu 
jego  zgonu.  <Z  Łć.  anniversarius  =  coroczny, 
doroczny,  na  wzór  Fr.  anniversaire> 

Anizetka,  I,  Im.  \  anyżówka,  likier  anyżowy,  <Fr. 
anisette  > 
[Aniżll]  p.  Aniżeli. 

f  Aniż  p.  Niż:  Lepiejby  świnią,  była,  A.  bia- 
łoorłową.  Papr.     <  A -|- Ni -f- Że  > 

Aniżeli  I.  p.  NIŻ.  2.  [A..,  Aniźll]  =  a)  jeżeli. 
b)  zanim,  nim.     <  A  -|-  Ni  -f-  Że  —  Li  > 

Anjon,  a,  Im.  y  chem.  część  składowa  związku, 
zbierająca  ś.  przy  elektrolizie  na  wodzie.  <  Wy- 
raz wymyślony  przez  Faradaya,  niby  Gr.  a(n)  = 
nie-h  łon,  p.  Ion> 


Ankier,  kra  Ira,  kry  I.  kotwica.  2.  mechanizm 
w  zegarku  do  regulowania  go,  wychwyt.  3.  zegarek 
z  takim  mechanizmem.  4.  liz.  pręt  z  żelaza  miękkie- 
go przykładany  do  magnesów  dla  ich  ochrony;  induk- 
tor,  armatura  w  maszynach  dynamoelektrycznych, 
5.  bud.  p.  Ankra.  Zdr.  Ankierek.  <p.  Ankra> 

Anklerek,  rka,  Im  rkl  I.  p.  Ankier.  2.  becz- 
ka dębowa  do  płynów,  6 — H-garncowa. 

Anklerhak,  a,  Im.  I  zeg.  kotwica  poruszająca  wa- 
hadło w  zegarze.     <Nm.  Ankerhaken> 

Ankieta,  y,  Im.  y     I.  komisja  śledcza,  grono  rze- 
czoznawców:   Minister  zwołał  ankietę  cukrowni- 
czą dla   wysłuchania    życzeń    fabrykantów.    A. 
chraielarzy  dla  obmyślenia...  2.  .'sprawozdanie,  me- 
morjał,przedstawienie  stanu  rzeczy :  Komisja  do  opra- 
cowania ankiety  cukrowniczej.  <Fr.  enquete> 
Ankietowy  przym.  od  Ankieta. 
I  Ankllotyczny  przym.  od  Ankiloza:  Staw  A. 
I  Ankiloza,  y,  Im.  y  lek.  zrost  stawowy,   stężenie 
stawu.     <  Gr.  agkylósis  > 
Ankin,  u,  Ira.  y]  p.  Nankln. 
Anklirz,  a,  Im.  e]  p.  Alkierz. 
Ankor,  u,  Im.  y]  p.  Ankur. 
Ankord,  u,  Ira.  y]  p.  Akord. 
Ankorny]  p.  Ankurny. 

Ankorzyc  się,  y  ś,  yl  ś.J  gniewać  i.  <  p.  Ranlcor  > 
Ankra,  y,  Ira.  y  1.  a.  Ankier  bud.  i  eies.  ścią- 
gacz, klamra  żelazna  do  spajania,  wiązania  ze  so- 
bą części  budowli,  belek  lub  muru:  Spoić,  ściąg- 
nąć ank«'ami.  2.  klamra,  spinka  haczyk,  spięcie 
u  pasów.  3.  -^pas  ze  spięciem  do  ubioru  kobiece- 
go. <Nm.  Anker  ra.,  Fr.  aacre  ż,  z  Łć.  aneo- 
ra  =  kotwica  (z  Gr.  agkyra)> 

Ankrować,  uje,  owal    I.  spajać,  ściągać   ankra- 
mi,  klamrować :  A.  mury.  2.  tl. .'  A.  tratwy,  statki  = 
nakierowywać,  spuszczając  na  dno  rzeki  kotwicę. 
Ankrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ankrować. 
Ankrownik,  a,  Im.  cy  fi.  p.  Kotwiarz. 
Ankrowy  przym.  od  Ankra :  Żelazo  ankrowe. 
Sztaba  ankrowa.     Kółko  ankrowe   (w  zegarku). 
[Anksel,  Sla,   Im.  sle]    wieszadło  przy  suhiiach, 
wieszak,  hycel.     <Nra.  Hangsel> 

[Ankur,  u.  Im.  y]  I.  p.  Rankor.  2.  a.  [Ankor,  An- 
kurka,  Jankur,  Jankor,  Lankur=a)  popęd,  ochota, 
animusz,  h)  żal,  smutek.     <p.  Rankor > 
Ankurka,  I,  Im.  i]  p.  Rankor. 
AnkurliwyJ  p.  Ankurny. 
Ankurność,  i,  blra]  rz.  od  Ankurny. 
[Ankurny,  Ankorny,  Hankorny,  Ankurliwy]przym. 
od  Ankur. 
[Ankusierka,  I,  Ira.  I]  p.  Akuszerka. 
Aniaga,  I,  Im.  I   czeion.  część  besłocajgu,  to  któ- 
rej ś.  szpanuje  litery.      <Nra.  Anlage> 

AnIaufrad,  u  Ira.  y  zeg.  kółko  zabiegowe,  im/- 
wolujące  cyknięcie  przed  biciem  zegara,  kółko  sy- 
gnałowe.    <Nm.  AnIaufrad  > 

Annale,  ów,  blp.,  Annały,  Annuarjusze  roczniki. 
<Łć.  annales  Im.  (dom.  libri  =  księgi)  =  roczne, 
kronika  > 

Annalista,  y,  Im.  ści   ten,  co  pisze  annale,  roiz- 
nikarz. 
AnnallstowskI  przym. od  Annalista:  Ton  A.  Lei. 
X  Annallstowstwo,  a,  blra.  zawód  annalisły ;  sztuka 
pisania  annałów,  rocznikarstwo :     Dzierzwa  kroni- 
karstwo spaja  niejako  z  annalistowstwem.  Lei. 
Annały,  ów,  blp.  p.  Annale. 
Annaty,  at  a.   atów  blp.  pierwszoroczne  inłraty 
z  beneficjów    dawane    stolicy    apostolskiej,    a  potym 
obracane  na  obronę  Rzeczypospolitej.     <  Sr.  Łć.  aa- 
nata,  z  Łć.  annus  =  rok> 
Annek — ,  p.Anek. 
Annih  — ,  p.  Anih  — . 


39 


ANNTWERSARZ 

Anniwersarz.  a,  Im.  e  p.  Aniwersarz. 
XAnnotacja.  i,  Im.  e  y).  Adnotacja. 
xAnnotować,  uje,  owal  j).  Adnotować. 

Annuarjusz,  a,  Im.  e  rocznilc,  m-  Im.  annale,  an- 
iKihj.     <Now.  z  Łe.  aninis  =  rok> 

Annuata,  y,  Im.  y  praw.  /lochód  roczny  za  kapi- 
tał zlożomj  bezzwrotnie.  <  Sr.  z  Łć.  annuata,  z  Łć. 
annus  --rok> 

Annuity,  ów,  blp.  obliczenie  matemalyczne  opłaty 
i  sama  oplata  wnosić  i.  mająca  w  stałych  terminach, 
celem  lanorzcnia  długu,  a.  utworzenia  oznaczonego 
tapitahi.      <Śr.  Lc.  annuitas,    Łe.    auiiiis  =  rok> 

Annulować,  uje,  owal  p.  Annihilować. 

Annulowanie,  a,  blm.,   czynność  ez.  Annulować. 

Ano  sp.  I.  -j-a  to,  aż  to,  aż  tu,  ot!  tymczasem: 
Usłyszał,  A.  grają..  Mniema,  że  dobrze,  A.  źle 
będzie.  2.  tak,  tak  Jest.  3.  fże,  iż,  jako:  Do- 
brotliwy, gdy  widzi,  A.  ty  ś.  starasz,  A.  bie- 
gasz dla  niego,  wnet  rzecze:  nie  frasuj  ś.  4.  no 
dobrze!  ha! :  Pójdź,  a  nie  pożałujesz.  — A.!  Opo- 
wiedz!—  A.,    dobrze,  -  kiedy    chcecie  koniecznie. 

5.  [A.]  otóż  tedy,  więc,  zatym :     A.  więc  posed  ten 
leśny  pod  te  jodłę  i  brał    se  stamtąd    pieniądze. 

6.  [A.,  Hano,  Ąnu,  Hanu,  Anoll,  Anok  no,  to,  otóż. 

7.  [A.  jako]  a  tak,    nie  inaczej,  albo  co?      <A-j- 
No.> 

f  Ano  =  a  no. 

Anod,  a,  lin.  y,  XAnoda  elektrot.  elektrod  bie- 
guna dodatniego  w  stosie  galwanicznym.  <Now. 
z  Gr.  ano  -  na,  w  górc> 

XAnoda,  y,  Im.  y  j).  Anod. 

Anodynista,  y,  Im.  ści  człowiek  zażywający  na- 
łogowo anodyny. 

Anodynistka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Anodynista. 

Anodynowy  przym.  od  Anodyny :  Krople  ano- 
dynowe. 

Anodyny,  dyn  blp.  apt.  mieszanina  eteru  siarcza- 
nego  z  icyskokiem  (Iniuor  anodynus  Iloffmanni;. 
<Now.    z  Gr.    anodes  =  bezwonny  > 

[Anok,  Anoll]    I.  p.  Ano    2.  tak,  tak  jest. 

[Anoli]    p.  Anok. 

XAnomaliczny  p.  Anomalny.  <Now.  z  Łć.  ano- 
malia > 

!  Anomalistyozny  I.  p.  Anomalny.  2.  astr  : 
liok  A.,  p.  Rok. 

Anomaija,  I,  Im.  e  I.  fil.  -  a)  lueprawidłowośó, 
nieregularność,  niejoremność;  zboczenie :  A.  psy- 
chiczna, b)  zboczenie  a.  uchylenie  .4.  od  peimej  re- 
guły, normy  prawa.  2.  wogóle  nienormalność.  3.  7-zecz 
niebywała,  wyjątek,  rzadkość,  fenomeni :  Taka  so- 
lidarność jest  dziś  anomalją.  4.  astr.  b^t,  jaki 
w  danej  chwili  promień  wodzący  planety  tworzy 
z  osią  wielką  jej  drogi:  A.  i>rawdziwa.  A.  śred- 
nia. A.  mimośrodowa  a.  ekscentryczna.  "W  me- 
teorologji :  A.  termiczna  a.  cieplikowa  =  )7»in/(:-« 
między  temperaturą  normalną  danego  miejsca  a  tem- 
peraturą średnią  równoleżnika,  na  którym  miejsce  to 
przypada.  <Łe.  anomalia,  z  Gr.  anomia  =  bez- 
prawie > 

Anomalny  przym.  od  Anomaija;  XAnomaliozny, 
!  Anomallstyczny  :  Anomalne  rozszczepienie  świa- 
tła,  p.  Rozszczepienie. 

Anonim  I.  a,  Im.  owie  autor  bezimienny,  bez- 
imiennik,  nie  podpisujący  i. :  Kronika  Anonima. 
2.  u,  Im.  y  list  bez  podpisu.,  list  bezimienny,  przez 
anonima  pisany.    <  Gr.  anonymos  =  bezimienny  > 

Anonimowy  przym.  od  Anonim,  bezimienny: 
l.ist  A. 

Anons,  u,  Im.  y  I.  anonsoioanie,  meldoioanie  przy 
wejściu  ilo  mieszkania :  Mam  osobne  |)()mio.^zk<a- 
nie,  nie  trza  żadnych  anonsów.  Kaczk.     2.  ogło- 


ANSZKOT 

szenie,  doniesienie,  obwieszczenie,  zaiciadomicnie  w  pis- 
mach, inserat:  Przyznacie,  że  mnie  ten  A.  mógł 
oszukać.  Fred.  A.  3.  teatr,  zawiadomienie  ze  sce- 
ny o  zmianie  widowiska  a.  o  zastępstwie  to  roli.  <  Fr. 
annonce> 

Anonsować,  uje,  owal  I.  kogo  =  ogłaszać,  wy- 
mieniać nazirisłci)  wchodzącego,  meldować:  Wybacz 
pani,  że  wchodzę  nie  anonsowany.  Fred.  A.  Ka- 
zał ś.  A.  Kaczk.  Wizyty  jego  nie  anonsowały 
ś.  (  =  me  anonsowano  ich).  2.  donosić,  dawać  znać, 
zawiadamiać,  oznajmiać:  A.,  że  do  stołu  podano. 
3.  teatr,  zawiadamiać  publiczność  ze  sceny  o  zmia- 
nie widowiska  a.  o  zastępstwie  w  której  z  ról. 

Anonsowy  }»rzym.  od  Anons:  Gazeta  anon- 
sowa. 

Anorganiczność,  1,  blm.  rz.  od  Anorganiczny. 

Anorganiczny  ideorganiczny,  martwy,  hez  życia, 
nieżywotny.  <  Now.  z  Gr.  anórganos  =  beznarzęd- 
ny,  bezorganowy> 

Anorganizm,  u,  blm.  nieorganicznoić,  nieżywot- 
ność,  martioość  przyrody,  martwa  natura. 

Anormalnie  juzys.  od  Anormalny.  <Now.  z  Gr. 
a  =  bez,  nie-l- Łe.  norma- norma  > 

Anormalność.  i,  blm.,  rz.  od  Anormalny,  ano- 
maija:    A.  fizyczna  a.  umysłowa. 

Anormalny  I.  nienormalny,  niepraioidłoioi/,  nie- 
mduralny,  ivyjątkowy,  niezwykły:  A.  stan  umysłu. 
Uczułem  jakieś  anormalne  bicie  serca.  Krasz. 
Chłop,  mówiący  po  francusku,  to  coś  anormal- 
nego !  Krasz.  2.  fil.  niezgodny  z  normą,  prawem 
a.  regułą;  zbaczający  od  normy. 

Anortoskop,  u,  Im.  y  przyrząd  optyczny  do  ulca- 
zywania  we  właściwej  postaci  pewnych  unamorjoz. 
<Now.  z  Gr.  anortlióo  =  przyrządzam;  przywra- 
cam -f-  skopćó  -■  badam,  patrzę  > 

Anortyt,  u,  Im.  y  min.  a.  J^eldspat  wapienny,  spat 
polny,  icapienny,  bezwodny  krzemian  glinu  i  wapnia, 
znajdujący  ś.  iv  djoryfach,  lawacli  i  niektórych  me- 
teorytach. <Now.,  może  z  Gr.  an  =  nie,  bez  4- 
ortliós  =  i)rosty> 

Anortytowy  przym.  od  Anortyt,  anortyt  zawie- 
rąpicy :     Skały  anortyfowe. 

Ansa,  y,  bliii.  [Ansja]  I.  uraza,  niechęć,  preten- 
sja, złość,  chęć  zemsty:  Mieć  do  kogo  ansę  {-mieć 
z  nim  na  pieńku).  2.  y^poicód,  okoliczność,  spo- 
sobność, ołcazja,  pochop :  Nie  dawaj  mu  ansy  do 
tego.     <Łć.  ansa  =  sposobność,  powód  > 

Ansambl,  u,  Im.  e  I.  zgodność  i  liarmonja  ca- 
łości z  punktu  artystycznego :  Do  obrazu  trzeba 
punktów  widzenia,  grupy,  ansamblu  i  nieba.  Mick. 
Spektakl  odznaczał  ś.  rzadkim  u  amatorów  an- 
samblem. Gra  artystów,  tworząca  A.  dobry,  nie 
odznaczała  ś.  wyższym  polotem.  2.  scena  zbio- 
rowa w  operze  a.  w  sztuce  teatralnej;  muzyka  zbio- 
rowa, pokojoroa,  kameralna:  Zarówno  A.,  jak  też 
i  role  poszczególne  wypadły  zadawalająco.  Dy- 
rektor towarzystwa  muzycznego  winien  urządzać 
ansamble,  np.  tria,  kwartety  itp.  <Fr.  ensem- 
ble > 

Ansambiowy  przym.  od  Ansabi,  zbiorowy:  Utwór 
skrzy  ś.  dowcipem  w  ans;iniblowych  scenach. 

(Ansja,  i,  blm.]  p.  Ansa. 

-f  Anstrycha,  y.  Im.  y  górn.  p.  Rozpora.  <Nra. 
Anstrich> 

Anszef,  a,  Im.  owIe,  na  czele  stojący,  naczelnik: 
Gieneral  A.  (  tytuł  dowodzącego  całą  siłą  zbroj- 
ną a.  pełnego  ienerała  piechoty,  jazdy,  artylerji). 
Inżynier  A.  ( =  zawiadujący  częścią  drogi  a.  całą 
drogą).  <  Fr.  en  chef  dosł.  =jako  wódz  =  głów- 
ny > 

f  Anszkot,  u,  Im.  y  rodzaj  materji.  <Może  od 
Szkocji  > 


40 


ANSZLACZKK 

Anszlaczek,   czka    zwykle   w   Im.    czki    szew. 

kairdlLi  .<ki',rij,  kiónini  L  szliihuje  podeszew. 

Ansziag,  u,  Im.  i  I.  kosztorys,  wykaz  kosztów, 
ohliczoiie  iL-ytlatków  nj).  na  prz(!(lsifiwzi(^itą;  budo- 
wę; Tłukł.i  ś.  Z.1  nim  climani  faktorów  i  stręfzj'- 
cieli  z  anszlagami  na  majątki  ziemskie.  Jord.  2. 
tt)rtej).  yniejsce  stru/iy,  w  które  młotek  uderza.  3.  kip. 
heczka  wykadzona  siarką.  4.  stoi.  anzac,  Jelc,  li- 
stewka wystająca  naokoło  drzwi  a.  okna  i  zacho- 
dz([{ia  na  ramę.      <Nm.  Anschlag> 

Anszlagować,  uje,  owal  robić  ansziag,  obliczać 
kasztu  przyszhj  budowy. 

Anszlagowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Anszlago- 
wać. 

Anszlagowy  przym.  od  Ansziag,  kosztorysowy. 

Antaba,  y,  Im.  y  I.  X  rękojeść,  rączka,  ucho, 
rękojmia,  ujęcie  jakiej  rzeczy  np.   garnka,  .statku. 

2.  ucho,  kółko  ozdobne  zwieszające  ś.:  Szuflada, 
trumna  z  antabarai.  3.  klamra  do  zczejńenia  uchy- 
lonych skrzydeł  okna,  szl,d)a :  Założyć  okno  na 
antab(^.  4.  [A]  klamka  ślusarska  u  drzwi.  5.  pow. 
żelazne  wiązanie  pudła  powozu  z  resorem  w  tyle. 
6.  pusz.  obwódka  osłaniająca  cyngle,  ohłąk.  Zdr. 
Antabka.   <Nm.  Han(lhabe> 

Antabka,  I,  Im.  i  p.  Antaba:  Drzwi  oboje  za- 
mknięte na  antabki  i  kłódki.  Krasz, 

Antagonista,  y,  Im.  ści  I.  przeciwnik,  adwer- 
sarz, rywal,  współubiegający  ś. :  Uciekał  ś.  do  za- 
j(^'ezycii  skoków:  aby  zbić  z  drogi  antagonistę. 
Krasz.  2.  fizj.  mięsień  przeciwnie  działający: 
Mięśnie  wyprostne  są  antagonistami  zginają.- 
eycłi.     <(Tr.  antagónistes> 

Antagonistka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Antagonista. 

Antagonistyczny  przym.  od  Antagonizm:  Dąż- 
ności antagonistyczne. 

Antagonizm,  u.  Im.  y  I.  posp.  rywalizacja,  prze- 
ciwieństwo, duch  przeciwieństwa ;  nieprzyjaźń,  współ- 
idtieganie  ś.  wzajemne ;  walka ;  zawistna  chęć  zaka- 
sowania :  Pomiędzy  Żydami  z  południowycli  gu- 
l)ernji  a  Żydami  litewskiemi  istnieje  dziwny  A. 
W  łonie  gabinetu  nad  antagonizmami  religijne- 
mi  weźmie  przewagę  roztropność  polityczna.  2. 
til.  =  a)  przeciwieństwo;  przeciwstawność ;  opór 
wzajemny,  walka:  A.  charakterów,  usposobień, 
poglądów,  b)  przeciwdziałanie:  A.  w  dziedzinie 
materjalnej  i  duchowej.     X  Prawo   antagonizmu. 

3.  blra.  lek.,  przeciwieństwo;  czynność  przeciwni- 
cza,  przeciwnictwo  pomiędzy  dwiema  czynnościami 
orgauicznemi.     <  Gr.  antagonisma> 

[Antałka,  1,  Im.  i]  p.  Altana. 

Antal,  a,  a.  u,  Im.  y  p.  Antałek.  <Węg. 
a(n)talag,  altalag> 

Antaleczek,  czka,  Im.  czkI  p.  Antałek:  "Wina 
A.  na  mój  żołądeczek.  Krasz. 

Antałek,  łka,  Ira.  łkl,  Antał  I.  achtel,  ósemka 
C/g  oksefta).  2.  beczul'.:a,  baryłka  piwa,  dwuwia- 
drówka.    Zdr.  Antaleczek. 

Antałkowy  przym.  od  Antałek:  Piwo  antałko- 
we f  -  niebiitelkowe). 

Antałowicz,  a,  Im.  e  pilnujący  antalów  =  pijak, 
piwosz,  bibosz,  wydmikufel,  dusikufel. 

Antarktyczny  gie.  położony  w  pobliżu  bieguna  po- 
łudniowego:  Ląd,ocean  A.  <Gr. antarktikósdosł.  = 
przeeiwpółnocny  > 

Antecedencje,  I,  l»lp.  p  Antecedensa:  Wnosząc 
z  antecedencji,  jjrzyszłość  zapowiada  ś.  nie  bar- 
dzo świetnie.  <  Łć.  antecedentia  Im.  ni.  od  an- 
tecedenł-  poprzedzający  > 

Antecedensa,  a.  y,  ow,  blj).  Antecedencje  prze- 
.szloić,  poprzednie  zachowanie  się  człowieka,  nnter- 
jora ;  poprzednie  wypadki,  dzieje ;  to,  co  poprzedziło 
stan  oł)ecny:    Nie    dopuszczono  go,    i  nie    dziw: 


ANTRAKONIT 

usunięcie  jest  logicznym  i  naturalnym  anteceden- 
sów  następstwem.  Jeż.  Jeżeli  będziemy  szli  na 
odwrót,  trafimy  na  dwa  antę  'i/densy.  Spaś. 

XAntecesor,  a.  Im.  owie  pra-.v.  przodek,  poprze- 
dnik.    <  Lć.  antecessor  =  p()iuzednik> 

Antedata,    y,   Im.   y  data  wcześniejsza,  wsteczna. 

Antedatować,  uje,  ował,  .'Antydatować  wcześniej- 
.•izą,  Ulż  icynilczesna,  wsteczną  datę  zapisywać:  A. 
weksel.  Przen.:  cofać,  cojnąć:  Julja  sypała 
wejrzeniami,  któreby  mogły  spalić  nieszczęśli- 
wego, gdyby  o  lat  20  mogła  je  A.  Krasz.  <Now. 
z  Łć.  antę  =  przed  -f- p.  Data> 

Antedatowanie,  a,  blm.,  .'Antydatowanie,  czyn- 
ność c/,.  Antedatować. 

Antedyluwjalny,  lAntydyluwjalny  przedpotopowy. 
<Now.  z  Łć.  antę  =  przed  -f  diluvium  =  po- 
wódź > 

Antek,  tka,  Im.  tkl  zł.  łobuz,  terminujący  na 
złodzieja. 

Antekonwokacyjny  który  miał  miejsce  przed  kon- 
wokacją:  Kórz.  Sejmik  A.  <Now.  z  Łć.  antę  = 
przed  -j-  p.  Konwokacja> 

Antenat,  a.  Im.  ty  a.  ci  poprzednik  w  rodzinie, 
przodek,  dziad,  pradziad  (nie  żyjący  już).  <Now. 
z  Łć.  antę  =  przed  -|-  natus  ^^  urodzony  > 

Antepedjum  w  \\).  nieod.,  Ira.  a,  ów,  .'Antype- 
djum,  X  Antependjum  ścianka  frontowa,  od  stołn 
ołtarza  do  jego  stopni.  <  "Właściwie  antei)endjum, 
z  Łć.  antipendium  a.  antependium  ^^  co  wisi 
z  przodu,  zasłona  przednia  > 

X  Antependjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  p.  An- 
tepedjum. 

Anterjora,  ów,  blp.  i.  p.  Antecedensa.  2.  ak- 
ta poprzednie,  poprzednie  korespondencje. 

f  Antfas,  u.  Im.  y  p.  Antwas. 

Anti  —  p.  Anty  — . 

Antkowski  zł.  przym.  od  Antek,  łobuzowski,  an- 
drusowski, złodziejski. 

XAntioch,  a,  Im.  y,  Hantloch  gór.  szyb,  lo  któ- 
rym pompy  .tłoją,  szyb  wodny.  <Niby  Nm.  Hand- 
loch;  hant-  pojmowano  jako  pompę  (hant- 
werk);  Nm.  Loch  —  dziura,  szyb> 

t  Antolarz,  a.  Im.  e,  f  Antulaż,  -f  Antuiarz,  f  An- 
tualarz  rodź.  koronek  nicianych.   <Fr.  entoilage> 

Antolog,  a.  Im.  owie,  Antologlsta  autor  anto- 
h;iji. 

'\rt3loglczny  przym.  od  Antologja. 

Antologja,  I,  Im.  e  wybór  najpiękniejszych  miejsc 
z  pisarzów.  <Gr.  anthologia  dosł.  =  zbiór,  wy- 
bór kwiatów  —  zbiorek  wierszyków  > 

Antonomazja,  i,  Im.  e  rodź.  metonimji,  polegają- 
cej na  użyciu  określenia  a.  imienia  własnego,  insjca- 
zującego  rodzaj,  kategorję  —  zam.  imienia  osoby, 
np.  Syn  Afrodyty,  zam.  Amor ;  prawdziwy  Cycc- 
ro,  zam.  mówca.     <Gr.  antonomasia> 

Antonówka,  I,  Im.  I  rodź.  jabłek.  <Rs.  antft- 
novka> 

XAntozon,  u,  blm.,  chem.  rzekoma  część  slcłado- 
wa  tlenu,  a.  jego  odmiana  alotropijna.  <Now. 
z  Gr.  anti  -  przeciw  -+-  p.  Ozon> 

Antracen,  u,  Łlm.,  ehem.  węglowodór  otrzymy- 
wany ze  smoły  węgla  kamiennego.  <  Now.  z  Gr. 
anthrax -=  węgiel  kamienny  > 

Antrachinon,  u,  blm.,  ehem.  chinon  antraceno- 
wy, OnHgO-y  <Now.  z  Gr.  dnthrax  =  węgiel 
kamienny -|- p.  Cliinon> 

Antracyt,  u,  Im.  y,  chem.,  min.  jedna  z  odmian 
węgla  kopalnego. 

Antrakonit,  u.  Im.  y  min.  kalcyt  zabarwiony 
przez  węgiel  na  czarno.  <  Now.  z  Gr.  4iithrax  = 
węgiel  kamienny  > 


41 


ANTRAKS 

Antraks,  u   Im.   y   lek.   p.   Czyrak.     <Gr.  an- 
thrax  =  węgiel  kamienny  > 

Antrakt,  u,  lin.  y  I.  pauza,  przerwa,  czas  mię- 
dzy aktami;  miądztjakt.  2.  żart:  „"W  antrakcie"  = 
tymczasem,  w  przerwie  między  dwoma  zajęcivmi: 
No  i  dalej  nie  masz-że  nam  co  cowiedzieć?  spy- 
tał Long:in  —  a  zatym,  Cymbusiu,  w  antrakcie 
dawaj  wieczerzę.  Krasz.  <Fr.  entractO 
Antraktowy  przyra.  od  Antrakt:  Czas  A. 
lAntre  nieod.  opłata  za  wejście,  wstępne;  wstęp, 
wejście ;  wchód,  przedpokój,  przedsionek :  Tu  ś.  nie 
płaci  A.  Ma  piękne  A.  do  mieszkania.  <Fr. 
entrće  ż.  > 

Antreprener,  gm.  Antrepryner,  a  Im.  rzy  przed- 
siębiorca; dostawca,  liwerant.     <Fr.  entrepreneur> 
Antreprenerka,   I,  Im.  I  forma  ż.  od  Antrepre- 
ner. 

Antreprenerskl  przyra.  od  Antreprener:  Komi- 
sja odkupiła  od  spółki  antreprenerskiej  założone 
przez  nią  fabryki.  Kórz. 
Antrepryner,  a,  Im.  rzy  gm.,  p.  Antreprener. 
Antreprynerka,  I,  Im.  I  gm.  forma  ż.  od  Antre- 
pryner. 
AntreprynerskI  gm.,  przym.  od  Antrepryner. 
Antrepryza,   y,    Im.    y    I.  przedsiębiorstwo ;  do- 
stawa, liwerunek:    Podjąć  ś.  antrepryzy.  Mieć  co 
w    antrepryzie.      2.    towarzystwo    przedsiębiorcze: 
Zbliżał  ś.  termin  kontraktu    zawartego  z  antre- 
pryza tabaczną.  Kórz.    3.  przedsięwzięcie,  zamiar, 
projekt.     <Fr.  entreprisO 

Antresola,  I,  Im.  e  I.  półpiętro  między  parterem 
i  pierwszym  piętrem,  z  pośledniej szemi  mieszka- 
niami, międzypiętrze,  pólpiętrze.  2.  pawlacz,  górka : 
Kuchnia  z  antj-esolą.  3.  ucz.  tylek.  Zdr.  Antre- 
solka.  <Fr.  antresol  > 
Antresolka,  i,  Im.  i  p.  Antresola. 
Antropooentryczność,  I,  blm.,  p.  Antropocen- 
tryzm. 

Antropocentryczny  przym.  od  Antropocentryzm. 
<  Now.  z  Gr.  dnthrópos  =  człowiek  Ą-  Łć.  cen- 
trum (z  Qr.  kentron)  =  środek  > 

Antropocentryzm,  u,  blm.,  Antropooentrycz- 
ność fil.  doktryna,  kierunek  fil.  uważający  człoioie- 
ka  za  punkt  środkowy,  za  cel  wszechświata. 

XAntropoetyzni,  u,  blm.,  fil.  I.  odmiana  antro- 
pomorfizmu ;  pojmowanie  a.  objaśnianie  świata  jako 
całości  urządzonej  według  zasad  i  celów  moralnych 
człowieka.  2.  doktryna  porządku  moralnego  w  świe- 
cie, zgodnego  z  etyką  ludzką.  <Z  Qr.  anthropos  = 
człowiek  -f-  ethismos  =  zwyczaj  > 

Antropofag  a,  Im.  I,  Androfag  ludożerca,  kani- 
oal.     <Gr.  anthr5pofagos> 

XAntropofaglzm,  u,  hlm.  nieprzeparty  popęd  do 
ludoźerstwa;  przen. :  Ten  A.  jenjalny,  który  ją 
zmusza  pożerać  każdego,  co  wnijdzie  w  zacza- 
rowane koło  jej  życia,  zachowała  w  całej  potę- 
dze. Blrasz. 
Antropofagja,  I,  blm.  ludoierstwo,  kanibalizm. 
Antropogieografja,  I,  blm.  gie.  gieografja  an- 
tropologiczna, traktująca  człowieka  już  to  w  jego 
zależności  od  ziemi,  już  to  w  jego  wpływie  na  zie- 
mię. <Now.  z  Gr.  Antrópos  =  człowiek -f- p. 
Gieografja  > 

Antropolog,  a,   Im.  owie,  a.  odzy  znawca  antro- 
pologji;    badacz    w   dziedzinie    antropologji.     <Gr. 
anthropológos> 
Antropologicznie  przys.  od  Antropologiczny. 
Antropologiczny  przym.  od  Antropoiogja:    Ba- 
dania antr()j)ologicznc. 

Antropoiogja,  I,  blm.  I.  nauka  o  człowieka  ze 
.stanowiska  przyrodniczego,  zajmująca  i.  badaniem 
rozwoju  człowieka  pierwotnego^   cechami  ras,  sta- 


ANTRYKOT 

nem  ich  kultury,  obyczajami,  zwyczajami  itp.  2.  fil- 
dział  filozojji  traktujący  o  człowieku ;  nauka  o  tut' 
turze  ludzkiej  a  j)rzedewszystkim  o  duchowej  jej 
stronie. 

Antropometrja,  I,  blm.  nauka  o  wymiarach  czę- 
ści data  ludzkiego.  <Now.  z  Gr.  anthrópos  = 
człowiek  -f-  -metria  =  mierzenie  > 

Antropometryczny  przym.  od  Antropometrja: 
Badania  antropometryczne.  Biuro  antropome- 
tryczne. 

Antropomorficznie  przys.  od  Antropomorficzny. 

Antropomorficzny  przym.  od  Antropomorfizm, 
I  Człekokształtny.  <Now.  z  Gr.  anthrópómor- 
fos  =  człekokształtny  > 

Antropomorfizacja,  I,  blm.  nadawanie  czemukol- 
wiek cech  ludzkich  :     A.  Bóstwa. 

Antropomorfizm,  u,  blm.,  !  Człekoksztaitność 
fil.  I.  pojmowanie  natury  boskiej  na  podobieństwo 
ludzkiej;  przypisywanie  Bogu,  światu,  woyóle  rze- 
czom własności  i  pobudek  człowieka.  2.  kierunek, 
doktryna  fil.,  objaśniająca  wszechświat  za  pomocą 
własności  i  pobudek  czynnych  w  życtu  a.  postępo- 
waniu człowieka. 

Antropomorfizować,  uje,  owal  fil.  pojmować  coś 

w  duchu  antropomorfizmu ;  objaśniać  coś  przez  po- 
dobieństwo do  człoioieka ;  przypisywać  czemuś  włas- 
ności natury  ludzkiej. 

Antropomorfizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  An- 
tropomorfizować.   A.  natury.  Ohm, 

Antropomo.ł-fny  mający  kształt  ludzki,  o  postaci 
ludzkiej:  Antropomorfne  małpy  budują  na  drze- 
wach platformy. 

Antropomorfoza,  y,  Im.  y  wytwór  antropomorfi- 
zacji,  coś  upostaciowanego  po  ludzku :  Mit  o  Achi- 
lesie  przedstawia  antropomorfozę  dzikiego  poto- 
ku górskiego. 

XAnrtoponoetyzm,  u,  blm.,  fil.  I.  odmiana  an- 
tropomorfizmu ;  pojmowanie  a.  objaśnianie  świata 
jako  całości  urządzonej  tuedług  zasad  rozumu  ludz- 
Jciego.  2.  doktryna  świata  stworzonego  i  rządzone- 
go przez  rozum  do  ludzkiego  podobny.  <Now. 
z  Gr.  anthrópónoos  —  myśleniem  ludzkim  obda- 
rzony > 

XAntropopatyzm,  u,  blm.  fil.  I.  odmiana  antro- 
pomorfiziuu ;  przypisywanie  Bogu  a.  przyrodzie  ludz- 
kich uczuć,  afektów.  2.  doktryna  objaśniająca  świat 
pobudkami  uczuciowemi  przypisywanemi  Stwórcy  a. 
przyrodzie.  <  Now.  z  Gr.  anthrópopśtheia  =  uczu- 
cie ludzkie  > 

XAntropoteletyzm,  u,  blm.,  fil.  I.  odmiana  an- 
tropomorfizmu ;  pojmowanie  a.  objaśnianie  świata 
zgodnie  z  celowością  ludzką.  2.  doktryna  przy- 
czyn celowych  podobnych  do  pobudek  celowych  w  po- 
stępowaniu ludzkim.  <Now.  z  Gr.  anthrópos  =: 
człowiek  -f-  thćl6  =  chcę  > 

Antropozof,  a.  Im.  owie  fil.  znawca  a.  badacz 
antropozofji. 

Antropozoficzny  przyra.  od  Antropozofja. 

Antropozofja,  I,  blm.,  fil.  filozoficzna  część  an- 
tropologji ;  wykład  zasad  filozoficznych  nauki  o  na- 
turze człowieka.  <Now  z  Gr.  4nthrópos  =  czło- 
wiek -\-  sofia  =  umiejętność  > 

XAntrsza,  nieod.,  w  tuńen:  pewne  przebieranie 
nogami  w  powietrzu ;  krok  napowietrzny.  <  Fr.  en- 
trechat> 

t  Antrycharz,  a,  Im,  e,  f  Handrycharz  gór.  po- 
mocnik ręczny  kopacza.  <Z  Nm.  handreichen  = 
pomagać  > 

Antrykoolk,  a,  Im.  I  p.  Antrykot. 

Antrykot,  a,  Im.  y  kuch.  potrawa  z  mięsa  tvoło- 
wego.  Zdr.  Antrykocik.  <1?Y.  entrocóte  (dosł.  =- 
między żebrze) > 


4:s2 


ANTUALARZ 


ANTYFEBRYNA 


fAntualarz,  a,  Im.  e  \>.  Antolarz. 
XAntuka,  I,  Im.  i   pótdtszczówka,  parasolka  od 
słońca  i  od  deszczu.     <Fr.  en-tout-cas  (dosł.  =  na 
wszelki  wv|ia(iok)> 
fAntularz,  a,  Ira.  e  p.  Antolarz. 
fAntulaż,  a,  lin.  e,  p.  Antolarz. 
!  Anturaż,    u,    blm.   otoczenie:    Jej  przeznacze- 
niem   jest    żyć    i    kwitnąć  w  antiirażu  wyższym 
i  inteiiirientnym.  Orzesz.     <Fr.  eiitoiirage> 

fAntwas,  u,  Ira.  y,  f  Antfas  miednica  z  dzba- 
nem, umywalnia.      <Nm.   Han(ifass> 

fAntwerk,  u,  Ira.  I,  f  Hantwerk  gór.  pompa 
ręczna  do  wyciągania  wód  szybem.  <Nra.  Hand- 
werk  > 

Antyalkohollczka,  I,  Ira.  i  forma  ż.  od  Antyal- 
koholik,  unfi/(dho/iolisika. 

Antyalkohoiik,  a,  Im.  cy,  Antyalkohollsta  prze- 
ciwnik pijaństwa,  członek  towarzystwa  wstrzemięźli- 
wości. <  Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw  -{-  p.  Alko- 
hol > 

Antyalkohollsta,  y,  Im.  ści  p.  Antyalkobollk. 

Antyalkohollstka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Antyal- 
kohollsta, untijalkoholiczka. 

Antyalkoholowy  przyra.  przecito  pijaństwu  wy- 
mierzony:  Kuracja  antyalkoholowa. 

Antybachiczny  wiersz  a.  Antybachjus  wiersz  skła- 
dający ś.  ze  stóp  trzyzgioskowych,  z  których  ostatnia 
krótka  Cprzeciwny  bachicznemu).  <Łć.  antibae- 
chius> 

Antybachjus,  a,  Im.  y  p.  Antybachiczny: 
W"  dwuch  lub  trzech  miejscach  daktyle  zastą- 
pione są  przez  A.    Mick. 

Antybajronowski  przeciwny  bajronotuskiemu,  pa- 
raliżujący bajronizm:  "Wpływy  antybajronowskie 
Mickiewicza.  Chm.  <Now.  z  Gr.  anti- przeciw 
-j-  Byron  > 

Antybiblijny  przym.  przecirony  biblji.  <Now. 
z  Gr.  anti  =  przeciw  4- P-  Riblja> 

Antybka,  I,  Im.  1  p.  Antypka :  Skłonił  ś.  z  dwu- 
sążniową  ku  panu  antybką.  Mick. 

Antychlor,  u,  blm.,  chem.  jakakolwiek  materja, 
używana  do  zniweczenia  szkodliwych  skutków  nad- 
miaru chloru.  <  Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw  -f-  p. 
Chlor  > 

Antycholeryczny  przeciwcholeryczny,  zapobiega- 
jący cholerze:  Środek,  kongres  A.  <Now.  z  Gr. 
anti  =  przeciw  -(-  P-  Cholera  > 

xAntychronlzm,  u,  Im.  y  p.  Anachronizm. 
<  Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw  -\-  chrónos  =  czas ; 
Gr.  antichronismós  ma  znaczenie  tylko  grama- 
tyczne > 

Antychryst,  a,  Im.  owie,  [Ancychryst,  Ancy- 
kryst,  Antychrysta,  Jancykryst],  fAntykryst  I. 
przeciwnik,  antagonista  Chrystusa,  fałszywy  Chry- 
stus, czart.  2.  złośnik,  furjat,  pasjonat,  potępie- 
niec, z  piekła  rodem,  piekielnik.  Zdr.  Antychry- 
stek.     <Gr.  późn.  Antichristos> 

[Antychrysta,  y,  Ira.  y]  p.  Antychryst. 

Antychrystek,  tka.  Im.  tki  p.  Antychryst:  Prze- 
mawiał do  pana  zamku,  jak  do  antychrystka. 
Słów. 

Antychrystka,  tki,  Im.  tki  forma  ż.  od  Anty- 
chryst, kobieta-anfychryst :  Nie  wiesz  nic,  to  A.! 
nie^-odna  zwodniea!  Krasz. 

-j-AntychrystowaĆ,  uje,  owal  nazywać  kogo  an- 
tychrystem, wymyślać  komu  od  antychrystów :  Ka- 
cerze  jtapieża  znieważają,  łają,  sromocą,  anty- 
chrystują.  Smotr. 

fAntychrystowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  An- 
tychrystować. 

Antychrystowy,  Antychrystyczny  przyra.  od  An- 
tychryst:   Wstała  na  ziemi  moc  antychrystowa. 


Słów.     Druga  część  Żywota  człowieka  poczciwe- 
go czasy  antychrystowe  głosi.  Krasz. 

XAntychrystycznle  przys.  od  Antychrystyczny  : 
Idea  Chrystusowa  gwałcona  A.    Krasiń. 
X Antychrystyczny  przym.  od  Antychryst. 
AntychrzeŚcIjańskI  nieprzyjazny  chrześrijańslwti. 
<Now.    z    Gr.    anti  =:  przeciw -j- p.  Chrześcijań- 
ski > 

Antycyklon,  u,  Im.  y  gie.  ruch  powietrza  doko- 
ła najwickszości  barometr ycznej,  wiatr,  j)cdzący  od 
miejsca  nujwiększości  barometr  ycznej  po  drogach 
skrzyiuionych. 

Antycypacja,  i,  blm.  I.  przypuszczenie  czego 
z  góry,  uprzedzenie  faktów,  przewidywanie.  2.  fil. 
a)  przypuszczenie,  sąd  a.  twierdzenie,  wyprzedzają- 
ce dowodzenie  a.  uzasadnienie;  założenie  wyprze- 
dzające doświadczenie  a.  dowody,  b)  co  dane  jest 
przed  doświadczeniem  i  dzięki  czemu  jedynie  do- 
świadczenie jest  możebne.  3.  muz.  użycie  w  akor- 
dzie nuty,  należącej  do  akordu  następnego.  4.  praw. 
pobór  a.  wypłata  przed  terminem,  np.  dzierżawy, 
płacy  urzędników,  podatków  w  razie  potrzeby. 
5.  ret.  zwrot :  odpowiedź  na  zarzuty  jeszcze  nie 
uczynione. 

Antycypacyjnie  przys.  od  Antycypacyjny:  Są- 
dzić, twierdzić  A. 

Antycypacyjny  przym.  od  Antycypacja:  Sąd, 
twierdzenie  antycypacyjne. 

Antycypować,  uje,  owal  I.  uprzedzać,  robić  co 
wpierw,  niż  z  porządku  rzeczy  wypada:  Nim  bę- 
dzie drukować,  chce  antycypowanej  owacji.  Krasz. 
Uczuciem  już  antycypowanym  raężowskira  doray- 
ślił  ś.,  że  stosunki  owe  młodości  mogły  być  czul- 
sze... Krasz.  2.  podsuwać  co  komu,  domyślać  g. 
czego  bez  podstawy :  Ci  pisarze  antycypowali  na- 
sze myśli  i  uczucia.  Spaś.  3.  fil.  -  a)  z  góry  a. 
naprzód  przypuszczać ;  coś  zakładać  przed  dowo- 
dzeniem; twierdzić  przed  doświadczeniem  a.  doime- 
dzeniem.  b)  sądzić  zbyt  pośpiesznie.  4.  praw.  ivy- 
bieruć  przed  czasem  a  płacić  naprzód,  z  góry :  Za- 
płata antycypowana.     <Łć.  anticipare> 

Antycywllizacyjny  przeciwny  cywilizacji,  niezgod- 
ny z  duchem  postępu,  zacofany,  wsteczny:  Zwy- 
czaje antycywilizacyjne.  <Now.  z  Gr.  anti=: 
przeciw  -f-  P-  Cywilizacyjny  > 

Antycznie  przys.  od  Antyczny. 

Antyczny  przym.  od  Antyk,  X  Antykowy,  I.  sta- 
rożytny: Antyczne  dramaty  Szekspira.  2.  staro- 
świecki, odwieczny:  Ubiór,  strój  A.  <Now.  z  Łć. 
antiąuus  =  starodawny  > 

I  Antydatować,  uje,  owal  p.  Antedatować. 

!  Antydatowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Anteda- 
tować. 

Antydemokrata,  y.  Im.  cl  przeciwnik  demokra- 
cji. <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw -}- p.  Demokra- 
ta > 

Antydemokratyczny  przyra.  od  Antydemokrata: 
"W  duchu  antydemokratycznym. 

Antydot,  u,  blm.,  Antydotum  I.  lekarstwo  prze- 
ciw zażytej  truciźnie,  odtrutka.  2.  przen.  środek 
zapobiegawczy,  zaradczy,  lekarstwo:  Antydotem  na 
nudy  jest  praca.     <Gr.  antfdoton  ni.  > 

Antydotum,  w  Ip.  nieod..  Im.  a,  ów  p.  Antydot. 

!  Antydyluwjainy  p.  Antedyiuwjalny:  Do  naszej 
sfery  należała,  pomimo  idylicznego  warkocza 
i  antydyluwjalnej  sukni.   Orzesz. 

Antydynastyczny  przeciwny  interesom  dynastji, 
nieprzyjazny  jej.  <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw -{- 
p.  Dynastja> 

Antyfebryna,  y,  blm.,  chem.  farmaceutyczna  na- 
zwa   acetanilidu,    środek  lekarski  przeciwgorączko-^ 


43 


ANTYFEMINISTA 


ANTYMONJAK 


wy.     <  Now.  z  Gr.    aati  =  przeciw  -\-  Łć.  febris  - 
gorączka > 

Antyfeminista,  y,  Ira.  ści  przeciwnik  feminizmu; 
nieprzyjaciel  kobiet.  <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw 
-|- Łć.  fciiiiiia- kobieta > 

Antyfeminizm,  u,  blin.  nienawiść  do  kobiet;  nie- 
iizHdwanie  ciiiancyparji  kobiet. 

Antyfilozoficzny  fil.  I.  przeciwny  zasadom  a.  wy- 
nuiganiom  Jilozof  ji.  2.  wrogi  a.  nieprzyjaźnie  uspo- 
sobiony dla  Jilozofji.  <Now.  z  Gr.  anti  -  prze- 
ciw-f- P-  Filozoficzny  > 

Antyfona,  y,  Im.  y  ijńew  chóralny,  kończący  li- 
Uinję  a.  wo//ul.e  śpiew  podobny.  <Now.  z  Gr.  an- 
tiTónos  (dosl.  =  przeciwbrziinijcy)  =  odpowiadający; 
towarzyszący  (akompaiijujacy) > 

Antyfonarjusz,  a,  lin.  e,  Antyfonarz  księga  z  an- 
tyfonami  i  nutami  do  nich. 
Antyfonarz,  a,  Ira.  e  p.  Antyfonarjusz. 
Antyfraza,  y,  Im.  y  fig-ura  retoryczna:  wyraże- 
nie,  pod    którym    zupełnie    co    innego    i.  rozumie. 
<Gr.  anti'frasis> 

Antygraf,  a,  Im.  owie  piszący  odwrotnie,  na  wspak. 
<N()W.  z  Gr.  anti  =  przeciw -|- &'"^'*J  =  piszę > 

Antygrafja,  I,  blm.  pismo  odwrotne,  pisanie  na 
wspak. 

Antyk,  a,  Ira.  i  I.  zabytek  starożytniczy,  jak  po- 
sąg, obraz,  zegar  itp.  2.  jjrzedmiot  przestarzały, 
staroświecki,  niemodny:  Kredens,  w  czasach  pono 
pradziadka  już  antykiem  zwany.  Moraw.  3.  przen. 
człowiek  .ttaroświecki,  starej  daty.  <Now.  z  Łć. 
antiqiius  -  starożyiny  > 

jAntykamera,  y,  Im.  y  przedpokój,  sień,  przed- 
sionek: Z  pokojów  królowej  przyszedł  do  anty- 
kamery.  Krasz.  <Now.  z  Łć.  antę  =  przed  -|- 
camera  dosł.  =  sklepienie,  sufit > 

Antykatolicki  przym.  od  Antykatolik.  <Now. 
z  Gr.  anti=:  przeciw  -|-  p.  Katolicki > 

Antykatoliczka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Antykato- 
lik. 

Antykatolik,  a,  Im.  Cy  nieprzyjaciel  kościoła  ka- 
tolickiego. 

Antyklerykalny  przym.  nieprzyj  zny  klerowi, 
wrogi  duchowieństwu,  występujący  przeciw  niemu : 
Polityka  antyklerykalna.  <Now.  z  Gr.  anti  = 
przeciw  4- P-  Klerykalny> 

Antykonstytucjonista,  y,  Im.  ści  członek  stron- 
nictwa politycznego,  przeciwnego  rządom  reprezen- 
tacyjnym. <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw -|- p.  Kon- 
stytucjonista> 

Antykościelny  występujący  przeciw  kościołoici, 
przeciw  kościołowi  zwrócony,  nieprzyjazny,  wrogi 
kościołowi.  <  Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw  -j-  P-  Ko- 
ściół > 

XAntykowy  p.  Antyczny. 
fAntykryst,  a.  Im.  owie  p.  Antychryst. 
Antykrytyka,  I,  Im.  I  krytyka  krytyki,  odpowiedź 
na  krytykę,  replika.      <Now.  z  Gr.    anti  =  i)rzeciw 
-f  p.  ■krytyka> 

Antykwa,  y,  blm.,  druk.  rodzaj  czcionek:  pismo 
o  oczku  prostopadłym,  składające  ś.  z  zwyczajnego 
małego  (djabelu.  <Now.  z  Łć.  anti(]ua  =  staro- 
żytna > 

xAntykwarja,  I,  blp.  starożytności,  antyki,  rze- 
czy stare:  Aliłośnik  antykwarji. 

Antykwarjat,  u,  Im.  y  p.  Antykwarnia. 
Antykwarjusz,  a,  Im.  e  X  Antykwarz     I.  staro- 
żytnik,     znający    ś.    na    starożytnych    jirzCdmiotach 
.sztuki.     2.    handlujący  staremi  książkami    a.    dzie- 
łami sztuki. 
Antykwarjuszowski  |i.  Antykwarski. 
Antykwarjuszowstwo,  a,  Mm..  Antykwarstwo  ;:«- 
miłowanie     a.     manja     do     zbierania     starożytnych 


przedmiotów  sztuki  a.  starych  książek:  Nieznacznie 
wpadł  w  A.,  w  bibljomanjc.    Krasz. 

Antykwarnia,  i,  Ira.  e,  Antykwarjat  I.  skład  a. 
sklep  sprzedaży  i  Jcupna  starożytnych  dzieł  sztuki, 
monet  itp.  2.  księgarnia  1iandlnj({ca  książkami 
dawnemi,  wyczerpanemi  a    używanemi. 

Antykwarski  i)rzym.  od  Antykwarz,  Antykwa- 
rjuszowski, X  Antykwaryczny:  Sprztjty  stare,  zu- 
żyte, .jakby  z  antykwarskicb  składów  zbierane. 
Bał.     Zakład  A.    Firma  antykwarska. 

Antykwarstwo,  a,  blm.    p.  Antykwarjuszostwo. 

Krasz. 

XAntykwaryczny  p.  Antykwarski. 

XAntykwarz,  a.  Im.  e  |i.  Antykwarjusz. 

Antyliberalizm,  u,  blm.  niechęć  do  liberalizmu, 
nieuzudicanie  go.  <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw  -f- 
\).  Liberalizm  > 

Antyiiberalny   przeciwny    liberalizmowi,  nieuzna- 

j(łcy  go. 

Antylog,  a,  Im.  i  elektrot.  biegun  ujemny  w  sto- 
sach elektrycznych,  wytwarzających  p^ądy  przez 
działanie  ognia.     <Z  Gr.  antilogos  =  przeciwny  > 

Antylogarytm,  u,  Im.  y  mat  f.  logarytm,  stojący 
w  szeregu  obok  odpowiadającej  mu  liczby.  2.  d<iw. 
logarytm  dostawy.  <No\v.  z  Gr.  anti  -  przeciw -j- 
p.  Logarytm  > 

Antylogja,  i.  Im.  e  I.  sprzeczność  to  dziele  a. 
dziełach  jednego  pisarza.  2.  fil.  sprzeczność  pod- 
staw a.  zasad  (u  sceptyków  starożytnych).  <Gr. 
antilogia> 

Antylopa,  y.  Im.  y  zool.  (antilope)  zwierzę  ra- 
cicowe, przeżuioające,  pochicorogie.  Gatunek:  G  a- 
zela  (a.  dorcasj.  Zdr.  AntyJopka.  <Now.  z  Fr. 
antilope.  Włos.  antilopa  itd.  Pochodzenie  wyra- 
zu ciemne  > 

Antylopi  przym.  od  Antylopa:  Skok  A.  Mięso, 
stado  antylopie. 

Antylopka,  i,  Im.  i  p.  Antylopa. 

Antymaterjalista,  y,  Im.  ści  przeciwnik  materja- 
lizmu.  <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw -(- p.  Mate- 
rjalista> 

Antymilitarny  przyra.  przeciw  militaryzmowi  wy- 
mierzony, skieroicany.  <Now.  z  Gr.  anti  =;  prze- 
ciw-|- P-  Militarny  > 

Antyministerjalny  nieprzyjaźnie  usposobiony  dla 
gabinetu,  dla  rządu.  <NoM-.  z  Gr.  anti  =  przeciw 
-f-  p.  Miuisterjalny> 

Antymins,  u.  Im.  y  ]>.  Antymis. 

Antymis,  u,  Im.  y,  Antymins  obrus  poświęcany, 
pokryioający  ołtarz  w  cerkwi.  <Gr.  późn.  anti- 
raiusiou,  Łć.  późn.  antimensium> 

Antymon,  u,  blm.,  X  Antymonjum,  X  Surmik 
chem.  i  min.  7netal  rodzimy,  kruchy  i  czasem  z  sza- 
rą na  powierzchni  naleciałością,  zaioierający  małą 
domieszkę  srebra,  żelaza  i  arsenu.  <  iŚr.  Łć.  an- 
timonium,  może  z  Arab.  athmud,  ithmid,  to  zaś 
z  Gr.  stimmi(s)> 

Antymonarchiczny  przym.  przeciicny,  torogi  mo- 
narchizmowi.  <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw -|- p. 
Monarchiezny> 

Antymonarchista,  y,  Ira.  ści  przeciwnik  monar- 
cłiizmu. 

XAntymonica,  y,  blm.,  X  Surmica  lek.  otrucie 
przewlekle  antymonem  (raorbus  antimonialis). 

Antymonil,  u,  blm.,  cheni.  rodnik,  złożony  z  jed- 
nego atomu  antymonu  i  jednego  atomu  tlenu. 

Anty  monit,  u,  Im.  y  min.  siarek  antymonu,  czę- 
sto nnijiicy  na  powierzchni  czarną  a.  pstrą  nalecia- 
łość, używany  do  otrzymywania  anti/monu. 

Antymonjak,  u,  blm.  cliera.  związek  antymonu 
z  wodorem,  Sb  Hj,    a  n  t  y  ni  o  n  o  w  o  d  ó  r. 


44 


ANTYMONJALNY 


ANTYREPUBLIKAl^SKI 


Antymonjalny  przym.  od  Antymonjum,  Antymo- 
nowy. 
XAntymonjuin  nieod.  p.  Antymon. 
Antymonowodór,  oru,    blin.   ehein.    p.  Antymo- 
njak. 

Antymonowy  przym.  od  Antymon :  Kwiat  A., 
chem.  =  sub liniowany  w  postaci  jedwahistych  igiełek 
trójtlenek  antymonu.  Masło  antymonowe  (l)Uty- 
rum  •Antimonń)  =  trójchlorek  antymonu.  Szkło  an- 
tymonowe (vitrum  antimonii)  =  .<:<o/)eona  i  .tzklista 
mieszanina  tlenków  i  siarków  antymonu. 

XAntymorallzm,  u,  blm.  fil.  kierunek  Jil.  moral- 
ności przeciwny ;  system  Jil.  w  konsekwencjach  .iwo- 
ich  burzący  podstawy  moralności,  np.  fatalizm,  ma- 
terjalizm.  <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw  -|-  p.  Mo- 
ralizm  > 
Antymoralny  niemoralny. 

Antynacjonalista,  y,  Im.  ści  człowiek,  nie  uzna- 
jący wyłączności  narodowej,  nie  przekładający  swej 
narodowości  nad  inne,  kosmopolita.  <Now.  z  Gr. 
anti'  =  przeciw  -f-  p.  Nacjonalista  > 
Antynacjonalistyozny  j).  Antynaojonalny. 
AntynaCjOnalizm,  u,  blm.  nieuznawanie  wyłącz- 
ności narodowej ;  zasada,  według  której  wszystkie 
narodowości  stawiać  należy  na  równi,  kosmopoli- 
tyzm. 

Antynaojonalny  przym.  od  Antynacjonalizm,  An- 
tynacjonalistyozny, antynarodowościowy :  Przeko- 
nania anfynacjonaJne. 

Antynarodowościowy  p.  Antynaojonalny:  Wpływ 
A.  <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw -[- P-  Narortowo- 
(ściowy> 

Antynarodowy  przeciwny,  nieprzijjazny,  wrogi  in- 
teresom narodu:  Agitacja,  tendencja  antynaro- 
dowa. 

Antynaturalny  przym.  przeciwny  naturze,  niena- 
turalny. <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw -|- p.  Na- 
turalny > 
Antynomlozny  przym.  od  Antynomja. 
Antynomja,  I,  blm,  I.  fil.  =  a)  niezgodność  a. 
s/irzcczność  z  prawem,  b)  sprzeczność  pomiędzy 
dwoma  prawami,  pomiędzy  tezą  i  antytezą,  c) 
sprzeczność  wynikajiica  z  zastosowania  praio  czys- 
tego rozumu  do  zinysłoioości;  sprzeczne  twierdzenia 
o  tym  samym  i)rzedniiocie,  udowodnione  z  różnych 
slaunwi.sk,  np.  świat  jest  skończony  i  świat  jest 
nieskończony.  2.  praw.  sprzeczność  ustaio.  <Gr. 
itnfin(tmi'a> 

Antynous,  a,  blm.  typ  piękności  męskiej.  <Gr. 
AnfiMoos  a.  Antinous  =  cudnej  piękności  zalotnik 
Pcnclojiy  > 

XAntynousostwo,  a,  blm.  dorównywanie  Aniy- 
uou.sdwi  w  piękności,  piękność  idealna :  Pełen  uf- 
ności w  niezwyciężone  swe  A.,  był  pewny,  że 
konfcssa  pójilzie  za  niego.  Krasz. 

xAntynousowski  przym.  od  Antynous:  Przy 
l)ierał  antynousowskie  pozy.  Krasz. 

Antypaństwowy  przym.  przeci%vny,  wrogi  pań- 
stwu. <Now.  z  Gr.  anti  =^  przeciw -f- P-  PaństM^o- 
wy> 

Antypapa,  y,    Im.  y  m.  p.  Antypapleż.     <Now. 
z  (ir.  anti^]irzeciw  4- Łe.  późn.  papa^ papicż> 
Antypapieski  przym.   nieprzyjazny,  wrogi  papie- 
żowi. 

Antypapież,  a,  Im.  e,  Antypapa  nieprawy  pa- 
pież; przeciwnik  i  lospółzawoilnik  prawowitego  pa- 
pieża: Pod  tenże  czas  zjawi  ś.  Pseudo-Prorok, 
A.,  wierny  towarzysz  Antyclirysta.  <Now.  z  Gr. 
anti  =  przeciw  -f-  P-  Papież  > 

Antypapleżniczka,  I,  Im.  I  p.  Antypapistka. 

Antypapieżnik,  a,  Im.  cy  p.  Antypapista. 


Antypaplsta,  y,  lin.  ścI,  Antypapieżnik  jirzeciw- 
nit  papiestica. 

Antypapistka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Antypaplsta, 
Antypapleżniczka. 

Antypapizm,  u,  blm.  wstręt,  niechęć,  nienawiść 
ku  papiestwu. 

Antyparalogizm,  u,  blm.  fil.  dowodzenie  obalają- 
ce paralogizm  a.  błędnik;  dowód  wymierzony  prze- 
ciw paralogizmotci.  <Now.  z  Gr.  anti  -  przeciw 
-|-  p.  Paralogizm  > 

fAntypast,  u,  Im.  y  przekąska,  przegryzka  a. 
napój  przed  obiadem  dla  zaostrzenia  apetytu,  przy- 
smaczek;  przen.  rozkosz,  ucieclia,  szczęście,  przy- 
jemność: Antypasty  małżeńskie.  Mor.  <Włos. 
antipasto> 

Antypatja,  I,  blm.  I.  odraza,  wstręt,  obrzydzenie, 
niechęć:  Mieć  do  kogo  antypatję.  2.  przedmiot 
antypatyczny,  osoba  antypatyczna:  Ten  człowiek 
to  moja  A.     <Gr.  antipatheia> 

Antypatycznie  przys.  od  Antypatyczny :  A.  uspo- 
sobiony —  żywiący  antypatję. 
Antypatyczność,  I,  blm.  rz.  od  Antypatyczny. 
Antypatyczny  j)rzym.  od  Antypatja  1.  odra.ę, 
niechęć,  wstręt  sprawiający :  Jest  to  człowiek  A.  - 
wstrętny,  odrażający,  obrzydliwy,  odpychający,  nie- 
sympatyczny. 2.  antypatja  nacechowany:  Stosu- 
nek A. 

•{-Antypeclk,  a,  Im.  I  staropolska  legumina :  pasz- 
tecik z /mięsa  i  owoców,  wjormie  wypiekany.  <  Mo- 
że z  Sr.  Gr.  antipćsso  a.  aatipćtt5  =  piekę  po- 
wtórnie > 

!  Antypedjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  p.  Ante- 
pedjum. 

Antypiryna,  y,  blm.,  Analgiezyna  chem.  nazwa 
farmaceutyczna  pirazolonu  fendodwumetylotoanego, 
środek  lekarski  przeciwgorączkowy.  <Now.  z  Gr. 
anti  =  przeciw  -f  P.vr  =  o,:^-icń-,  gorączka> 

Antypka,  I,  Im.  i,  Antybka  I.  loiśnia,  czereśnia 
turecka.  2.  cybnclt  z  czereśni  tureckiej:  Pociągał 
z  długiej  antypki.  Zach.  <A.  od  Tur.  antep  = 
wiśnia,  a.  od  miasta  Fr.  Antibes> 

[Antypko,  a,  blm]  djabeł.     <Ukr.  Antypka > 
Antypkowy  przym.  od  Antypka:    Cybuch  A. 
Antyplanat,  u,   Ira.  y   fot.   rodź.  ohjcktytou  foło- 
grajicznego.     <  Now.    z    Gr.    anti  =  i)rzeciw  -j^  Łó. 
planus  =  równy  > 

XAntypod,  a.  Im.  y  p.  Antypoda. 
Antypoda,  y.  Im.  y,  X  Antypod,  x  Przeciwnóg, 
X  Przeciwnożnik,  x  Przeciwkostop,  w  Im.  Miesz- 
kańcy przeciwni,  przeciwnożni,  X  przeciwko- 
stopni,  X  przeciwstopl,  x  przeciwkostopl  miesz- 
kaniec drugiej  półkuli,  mieszkający  na  przeciwnych 
końcach  tej  samej  średnicy  ziemsldej ;  przen.  prze- 
ciwieństwo :  Polak  z  Prusakiem  są  sobie  antypo- 
dami.    <Gr.  antipodes  lra.> 

f  AntypodyjskI  przym.  od  Antypoda  przrciwnuż- 
ny:  Strój  A.    Jeżów. 

Antypoiltyczny  wrogi  państwu:  Odkrywamy 
przyczynę  długotrwałości  tych  instytucji:  ich 
antyspołeczną  i  antypolityczną  wygodę.    Szuj. 

Antypostępowy  icrogi  dla  postępu,  wsteczny: 
Krytyka  oskarża  tę  dobr%  komedyjkę  o  dążności 
antypostępowe.  <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw -j- 
p.  Postęp  > 

Antyrellgljny  wrogo  względem  religji  usposobio- 
ny, niereligijny :  Usposobienie  antyreligijne.  Ten- 
dencja antyreligijna.  Wiek  XVIII  —  wiek  A. 
<Now.  z  Gr.  anti  ^  przeciw -(- p.  Religijny  > 

Antyrepublikański  przeciwny  a.  wrogi  rżeczypo- 
spolitej,  pojęciom  a.  zasadom  republikańskim :  Agi- 
tacja antyrepublikańska.  <Now.  z  Gr.  anti  = 
przeciw  -f  p.  Republikański  > 


45 


ANTYREWOLUCTINT 

Antyrewolucyjny  przeciwnij  rewolucji.  <Now. 
z  Gr.  anti'  =  przeciw -|- p.  Rewolueyjny> 

AntyrząÓ0)My  przeciwny  a.  wrogi  rządowi:  W  ak- 
cji antyrz^J(lowej  główną  rolę  odgrywa  stronnic- 
two republikańskie.  <Now.  z  Gr.  anti  =  prze- 
ciw -f-  p.  Rządowy  > 

Antysemicki  przym.  od  Antysemita,  antyżydow- 
ski. 

Antysemita,  y,  Im.  cl  przeciwnik,  wróg  Żydów. 
<Now.  z  (ir.  anti  =  przeciw  -(- P-  Seniita> 

Antysemityzm,  u,  blra.  uienawiść  do  Żydów 
giównie  z  pobudek  politycznych  i  socjalnych,  dąż- 
ność do  usunięcia  przewagi  Żydów  w  życiu  spo- 
łecznym i  towarzyskim. 

Antyseptyczny  lek.  przym.  od  Antyseptyka, 
przeciwgnilny.  <Now.  z  Gr.  anti  -  przeciw  -f- 
septikós  -  gnojący  > 

Antyseptyka,  I,  blm.,  ehir.  stosowanie  środków 
przeciwgnilnych,  postępowanie  przeciwgnilne. 

Antysocjalistyczny  przeciwny  socjalizmowi,  wy- 
mierzony przeciw  niemu :  Stronnictwo  antysocja- 
listyczne. 

Antysocjalizm,  u,  blm.  I.  usposobienie  wrogie  dla 
społeczeństw  ludzkich:  Byrona  oskarżano  o  bez- 
bożność i  A.  Mick.  2.  usposobienie  wrogie  socja- 
lizmowi. 

.Antysocjalny,  Antyspołeczny  wrogi  porządkowi 
społecznemu,  przeciwny  społeczeństwu.  <  Now.  z  Gr. 
anti  =  przeciw  -|-  p.  Socjalny  > 

Antysofizmat,  u,  Im.  y  fil.  dowód  wymierzony 
przeciw  sofizmatowi.  <Now.  z  Gr.  antisoffzomai - 
używam  sofizmatu  przeciw  sofizmatowi  > 

Antyspast,  u,  Im.  y  stopa  wierszotca  z  czterech 
zgłosek,  z  których  druga  i  trzecia  są  długie.  <  Gr. 
antispastos  > 

Antyspirytysta,  y,  Im.  ści  przeciwnik  spirytyz- 
mu. <Now.  z  Gr.  anti  =  przeciw  4"  P-  Spiry- 
tysta  > 

Antyspołeczny  p.  Antysocjalny.  <Now.  z  Gr. 
anti  -  przeciw  -j-  P-  Społeczny  > 

!  Antyszambrować,  uje,  ował  czekać,  wyczekitmć 
w  przedpokoju  długo :  U  pana  senatora  potrzeba 
A.,  a  ja  jestem  bardzo  zajęty.  Krasz.  <Now. 
z  Fr.  antichambre  =  przedpokój  > 

!  Antyszambrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  An- 
tyszambrować. 

AntyszlacheckI  przeciwny,  wrogi  szlachcie.  Szaj. 
<Now.  z  (Jr.  anti  =  przeciw -j- P-  Szlachecki  > 

Antytermina,  y,  ))lm.,  cliem.  nazwa  farmaceu- 
tyczna hidrazonu  kwasu  lewulinowego.  <  Now.  z  Gr. 
anti  =  przeciw  -\-  tbermós  =:  gorący  > 

Antytetycznie  fil.  przys.  od  Aiitytetyczny. 

Antytetyczny  fil.  I.  przeciwny;  przeciwstawny, 
hęiląry  antylezą.  2.  obalający  to,  co  teza  orzeka. 
3.  wyrażający  stosunek  antytezy  do  tezy. 

Antytetyka,  I,  Im.  I  fil.  nie  dająca  i.  usunąć 
sprzeczno.ić  dwuch  twierdzeń  a.  antynomji :  A.  trans- 
cendentalna =  traktat  o  antynomjach  czystego  ro- 
zumu. 

Antyteza,  y,  Im.  y  I.  fil.  sprzeczność  dwuch  są- 
<lów;  przeciwieństwa  do  tezy.  2.  ret.  przeciwsta- 
wienie, zestawienie  ze  sobą  jyojęć  wprost  przeciic- 
nych  (np.  Rozwożą  z  nowym  towarem  stare 
oszukaństwa.  Mick.).  3.  przen.  coś  wprost  prze- 
ciwnego, kontrast,  przeciwieństwo,  sprzeczność:  Hra- 
bia tila  Luci  przedstawiał  antytezę  tego,  co  by- 
ło jej  ideałem.  Krasz.  4.  muz.  drugi,  występu- 
jący po  pierwszym,  motyw.     <Qr.  antithesis> 

Antytrynitarjusz,  a,  Im.  e,  Antytrynitarz  czło- 
nek sekty,  zaprzeczającej  bói^twa  Chrystusa,  uniła- 
rjusz,    socyujanin,    ai Janin,    w    ]m.  =  bracia  polscy. 


APARACIK 

<Now.    z    Gr.   anti  =  przeciw -|- Ł<?.   trinitas  == 
trójca  > 
Antytrynitarz,  a,  Im.  e  p.  Antytrynitarjusz. 
Antyżydowski    wrogi    dla    Żydów, _    antysemicki. 
<Now.  z  Gr.  anti  =  przesiw -j- p.  Żydowski  > 

[Anu,    Anuż,    Anuże]    sp     I.  miże,  no,  no  dalej: 
A.  zaraz  gadaj,    bo  cię  rozsiekamy.     2.    tak  jest. 
3.  no,  to,  otóż.     <  A-f-Nu-j-Że  > 
[Anucza,  y,  Im.  e]  p.  Onucza.    Zdr,  [Anuczka]. 
[Anuczka,  I,  Im.  ij  p.  Anucza. 
[Anuż]  sp.  i.  p.  Anu.    2.  a  jeśli:  A.  on  przyj- 
dzie? 
[Anuże]  sp.  p.  Anu. 

Anyż,  u,  blm.  [Hanyż]  bot.  I.  pospolita  nazwa 
rośliny  biedrzeniec  anyż  (pimpinella  anisura)  i  ;e/ 
owoców.  2.  A.  gwiazdkowy  (illieium  ani.sa- 
tura)  roś.  z  rodziny  bohrownikowatych  z  rodzaju 
bodzianu.  3.  A.  polny  p.  Karelek.  Zdr.  Any- 
żek.    <Gr.  anison> 

Anyżek,  żku  blm.  [Hanyżek]  I.  p.  Anyż.  2.  na- 
sienie anyżu:  Chleb,  śliwki  z  anyżkiem.  3.  wód- 
ka anyżowa,  anyżówka:  Koło  apteczki  przesze- 
dłem niechcący,  A.  mię  zaleciał.  Kras.  4.  cu- 
kier, p.  Anyżkuchen. 

Anyżkowy  przym.  od  Anyżek  [Hanyżkowy]: 
Ulepek  A. 

Anyżkuchen,   a,   Im.   y,    Anyżek    cukier,  masa 

w    rodzaju    biszkoptu,    bita    na    ogniu   z  dodaniem 

anyżu.     <Now.  z  Anyż -f- Nm.  Kuchen  =  ciasto  > 

Anyżowy    przym.    od    Anyż:     Ulepek,    olejek, 

kwas  A. 

Anyżówka,  I,  Im.  I  wódka  destylowana  z  any- 
żem, wódka  anyżowa,  anyżek. 

Anyżynki,  nek,  blp.  kuch.  ciasteczka  z  anyżem. 
Anzac,  u.  Im.  e  I.  stohfelc:  Drzwi  z  anzacem 
( =  z  Jelcem,  pasującym  do  felcu  ramy).  Przen.: 
zapał,  przejęcie  ś.,  pilność:  Patrz!  z  jakim  anza- 
cem tańczy.  2.  zeg.  oparcie  osi  na  płaszczyźnie. 
<Nra.  Ansatz> 

Anzacfajla,  I,  Ira.  e  noż.  pilnik  owalny,  ze 
wszystkich  stron  nacinany,  do  piłowania  w  częś- 
ciach tcewnętrznych,  nj).  w  środku  kółek.  <Nin. 
Ansatzfeile  ż.  > 

Anżelika,  I,  Im.  I  cukier,  roślina  wodna,  używa- 
na do  konjiłur,  dzięgiel.  <Pr.  ang<51ique  =  dzię- 
giel > 

Aoryst,  u,  Im.  y  czas  przeszły  chwilowy. 
XAorystja,  I,  blm.  fil.  I.  nieokreśloność  sądu, 
niemożność  zdecydmcania  ś.  na  sąd  pewny.  2.  nie- 
możność rozstrzygnięcia  wobec  sprzeczności  zasad 
poznania  (u  starożytnych  sceptyków).  <Gr.  ao- 
ristia> 

Aorta,  y.  Im.  y,  X  Arterja  początkowa  anat. 
tętnica  główna,  z  lewej  komórki  serca  ivychodząca : 
A.  wstępująca,  wstępna,  górna,  zstępująca,  Kdol- 
na,  X  niższa,  X  zstępna,  piersiowa,  brzuszna. 
Łuk  aorty,  f  Obłąk  aorty.  <Gr.  aorte> 
[Aó]  w.  oto,  a  oto,  ot  tu. 

Apagogiczny  fil.  i  mat.  oparty  na  udowodnionej 
falszywości  twierdzenia  sprzecznego :  Dowód  A.  = 
dowód  pośredni  twierdzenia  przez  okazanie  niemo- 
żliivości  twierdzenia  przeciwnego.  <Gr.  apagogós 
dosł.  =  odwodzący  > 

Apaksel,  ksiu,  blm.  szczot,  odpadki  włosa. 
<Nm.  Abfechsel> 

Apanaże,  ów  a.  y,  bip.  pensje,  dobra,  dochody, 
zabezpieczające  byt  członkom  rodziny  panującego ; 
osobista  własność  nieruchoma  panującego.  2.  za- 
rząd majątkami  panującego :  Departament  apana- 
ży.  <Fr.  apanage> 
Aparacik,  u,  Im.  I  p.  Aparat. 


46 


APARAMENT 

fAparament,  u,  lin.  y  p.  Aparat:  "Wojsko  wy- 
prawione z  słusznym  aparamenteiu  Pas.  <N.ow. 
z  Łć.  apparare  =  przygotować,  przysposobię  > 

Aparat,  u,  Im.  y  I.  przyrząd,  maszyna:  A.  fi- 
zyczny, telegraficzny,  fotograficzny.  A.  Berge- 
ra. 2.  i)rzen.  maszynerja,  machina,  gmach,  hudo- 
wa,  rusztowanie,  system:  Czarownice,  rusałki,  upio- 
ry itp.  zastąpiły  u  romantyków  cały  A.  mitolo- 
giczny poezji  greckiej.  Runął  cały  A.  sztucznie 
zestawionych  dowodów.  Kosztowność  powyższe- 
go aparatu  (koszta  utrzymania  prefektur  i  pod- 
prefektur)  dawała  ś.  czuć  krajowi.  3.  przybo- 
ry, przynależnoici,  akcesorja,  rekwizyty :  a)  teatr.: 
A.  teatralny  =  urządzenie  sceniczne.  A.  kome- 
djalny.  Kn.;  b)  woj.  a.  f  Aparament:  Działa, 
kule,  prochy,  wozy  i  inne  aparaty  wojenne.  Biel. 
4.  kość.  a.  f  Aparament  ubiór  kościelny.  Zdr. 
Aparacik.  <Łć.  apparatus  =  przygotowanie, 
])rzyrząd  > 

Aparatowy  przym.  od  Aparat :  Części,  przyrzą- 
dy aparatowe.     Urządzenie  aparatowe. 

fAparencja,  I,  Im.  e  pozór,  bla.<ik,  okazałość: 
Oczy  na  błyszczące  apareneje  i  znaki  panowa- 
nia patrzyć  przyuczone. 

!  Apart  przys.  I.  oddzielnie,  osobno,  na  swoją  rę- 
kę: A.  sobie  zawsze  chodził,  a  gdzie  mógł,  to 
urywał  Turków.  Dyak.  2.  [A.]  niezależnie  od, 
poza  rachunkiem,  prócz  tego,  nadto :  Otrzymał  tan- 
fjemę  A.  pensji.  <Fr.  k  part  (dosł.  =  na  stro- 
nie) =  oprócz,  okrora> 

Apartamencik,  u,  Im.  I  p.  Apartament:  Miał 
A.  Iiardzo  przyzwoity.  Krasz. 

Apartament,  u,  Im.  a  a.  y   mieszkanie   wygodne, 
iiiuiej  więcej  wykwintne,  jmkoje,  salony:  A.  gościn- 
ny dla  dostojnego  pana.  Krasz.     Publiczność  na- 
jM-łniła  salę  i  poboczne  apartamenta.  Zdr.  Apar- 
tamencik.    <Fr.  appartement> 
(Apart nie]  na  stronie,  tajemnie. 
jApatekarz,  a.  Im.  e  aptekarz. 
Apatja,  I,  blm.  fil.    I.  niezdolność  do  odczuwania 
wzruszeń,  obojętność,  zobojętnienie,  nieczulość,  odrę- 
twienie umysłowe,    gnuśność  moralna :    Jest  to  go- 
rzej niż  rozpacz,  bo  zimny  sen,  zdrętwiałość  ja- 
kaś, A.  Krasz.     2.    wolność  od  afektów  i  namięt- 
ności,   równowaga    ducha,    który    rozumem  pokonał 
namiętności;  spokój  ducha.     <Gr.  apatheia> 

Apatycznie  przys.  od  Apatyczny:  Spełniał  swe 
obowiązki  jiowoli,  A. 
Apatycznieć,  eje,  al  stawać  ś.  apatycznym. 
Apatycznienie,  a,  blm.,    czynność  cz.  Apatycz- 
nieć. 

Apatyczność,  1,  blm.  fil.  rz.  od  Apatyczny: 
Najpiękniejszy  egzemplarz  flegmy  i  apatycznoś- 
ci.  Orzesz. 

Apatyczny  fil.  dotknięty  a.  nacechowany  apatją, 
obojętny,  nieczuły,  nieskory  a.  niezdolny  do  wzru- 
szeń: Była  w  usposobieniu  apatycznym,  znużona, 
tęskniąca  prawie  do  śmierci.  Krasz. 

Apatyk,  a.  Im.  cy  człowiek  dotknięty  apatją : 
Słowem  swoim  wyciskał  łzy  egoistom,  budził 
z  letargu  apatyków. 
[Apatyk,  u,  blm.]  p.  Apetyt. 
Apatyt,  u,  Im.  y,  X  Mylnlk  min.  fosforan  wap- 
nia z  chlorkiem  wapnia  =  C  h  1  o  r  o  a  p  a  t  y  t ;  a. 
fusjoran  wapnia  z  Jłuorkiem  wapnia  =  F  1  u  o  r  o- 
apatyt;  w  postaci  kul  i  mas  ziarnistych,  włók- 
nistych i  zbitych  nazywa  ś.  Fosforytem.  <Now. 
z  Gr.  apatció  =  mylę,  oszukuję  > 

Apel,  u,  blm.  I.  woj.  a)  sprawdzanie  osobiste/ 
obecności  żołnierzy ;  b)  zwoływanie  jazdy  do  sku- 
pienia ś.  po  ataku :  Stanąć  do  apelu,  trąbić  na 
A.    Przen.:  Na  wystawie  żadna  firma  warszaw- 


APERCEPOWANIE 

ska  nie  stanęła  do  apelu.  Do  apelu  stanęli 
wszyscy  ci,  którym  dobro  ogółu  leży  na  sercu. 
2.  przen.  znak  zwoływania,  sygnał,  hasło :  Ozwa- 
ły  s.  bębny;  na  ten  A.  rozkazał  oficer  dżokiejów 
z  hrabią  zamknąć.  Mick.  Rozmowa  nasza  i  mo- 
je rozwagi  przerwane  zostały  ogólnym  apelem 
do  odjazdu.  Orzesz.  3.  odwołanie  ś.,  zaapeloioa- 
nie :  Gotowi  byli  odstąpić  od  swych  uprzedzeń, 
gdy  ktoś  logicznie  zrobił  A.  do  ich  serca.  Es. 
<Fr.  appel> 

Apelacja,  I,  Im.  e  praw.  I.  wywołanie  sprawy  od 
niższego  do  wyższego  sądu,  odwołanie  ś.  do  wyż- 
szego sądu,  nie  poprzestając  na  wyroku  niższej  in- 
stancji: Apelację  założyć,  poprzeć,  odwołać.  Za- 
skarżyć wyrok  w  drodze  apelacji.  Miesięczny 
termin  do  apelacji.  Służy  ci,  przysługuje  A. 
Przen.:  Każesz-li  im  ś.  nagrody  z  nieba  spo- 
dziewać, mówią:  daleka  A.  Falib.  2.  sąd  wyż- 
szy, sąd  apelacyjny,  sądzący  sprawy  w  apelacji: 
Przegrać  w  apelacji.     <Łć.  appellatio> 

Apelacyjny  praw.  przym.  od  Apelacja :   Sąd  A. 
C=  do  którego  można  ś.  udać  w  razie  niezadowolenia 
z  wyroku  sądu  niższej  instancji).     Sędzia  A.   Wi- 
ny a.  koszta  apelacyjne:  (kary  za  niesłusznie  za- 
łożoną apelację).  Wyrok  A.    termin  A.  (czas  do 
założenia  apelacji). 
Apelant,  a,  Im.  ci  prow.  p.  Apelator. 
Apelat,  a,  Im.  ci  praw.  pociągnięty  do  apelacji, 
pozwany  w  spraioie  apelacyjnej,  t.  j.  do  sądu  wyż- 
szego. 
Apelatka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Apelat. 
Apelator,  a,  Im.  rzy,  prow.  Apelant  ten,  co  ape- 
luje. 
Apelatorka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Apelator. 
XApelcyna,    y,    Im.    y     \.  gatunek  pomarańczy : 
Jedne    pomarańcze    są   kwaśne,    drugie    słodkie, 
odmianą  tylko  są  apelcyny.  Kluk.    2.    a.  [Apel- 
zyna]    pomarańcza.     <Nm.    Apfelsine    (na    wzór 
Fr.  pomme  de  Sine  =  jabłko  chińskie)  > 

Apelować,  uje,  owal  praw.  odwołać  ś.  do  sądu 
wyższego,  nie  poprzestając  na  wyroku  sądu  niższe- 
go:  A.  od  wyroku.  Nie  zgadzam  ś.,  apeluję, 
f  Wolno  każdemu  A.  na  sejm  koronny,  f  Sąd, 
ku  któremu  apelowano.  Może  A.,  kędy  chce. 
<Łć.  appello> 
Apelowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Apelować. 
[Apelzyna,  y.  Im.  y]  p.  Apelcyna:  Zaopatizy 
ś.  w  apelzyny  i  karmelki.    Wilk. 

[Apem]  przys.  otworem,  bez  zamknięcia :  Drzwi 
zo&tawił  A.     <Dnm.  apen  =  otwarty  > 

[Apen]  otwarty,  niezamknięty.     <Dnm.  apen> 
XApendyks,  u.  Im.  y  dodatek  do  dzieła  a.  pisma, 
suplement.     <Łć.  appendix> 

Apercepcja,  I,  blm.  fil.  I.  jasne  uświadomienie ; 
świadome  zastanawianie  ś.  nad  własnemi  j)Ostrzeże- 
niami  a.  wyobrażeniami.  2.  akt  samowiedzy,  syn- 
tezujący  dane  świadomości  w  jedność  z  podmiotem. 
A.  empiryczna,  transcendentalna.  3.  przyswaja- 
nie nowych  postrzeżeń  przez  dawniej  nabyte  wyobra- 
żenia; proces  asymilacji  nowej  treści  przez  stary 
obraz  pamięciowy.  4.  akt  uwagi  biernej  a.  czyn- 
nej;  wyraźne  uświadomienie  sobie  unjobrażenia.  n. 
pewnej  dowolnej  części  jego ;  akt  woli  w  zakresie 
myśli:  A.  bierna,  czynna,  doraźna,  kolejna.  <Now. 
np.  Fr.  aperception  (właściwie  apperception), 
z  Łć.  ad  =  do,  ku  -f-  percipio  =  dostrzegam,  poj- 
muję > 

Apercepcyjny  fil.,  przym.  od  Apercepcja:  Prze- 
bieg myśli,  proces,  akt  A. 
!  Apercepować,  uje,  owal  fil.  p.  Apercypować. 
1  Apercepowanie,  a,  blm.  fil.  czynność  cz.  Aper- 
cepować, 


47 


APERCYPOWAĆ 


APOFILLIT 


Apercypować,  uje,  owal,  lApercepować  iil.  do- 

koni/icaó  czynnoAci  (ipercepcji. 

Apercypowanie,  a,  blm.  fil.  czynność  cz.  Aper- 
cypować. 

•J-Apertura,  y,  Im.  y  I.  lek.  sztucznie  yrywola- 
nc  gnojenie,  owrzodzenie  w  celu  leczniczym,  źródeł- 
ko, jątrznica.  2.  żart.  dziura  w  aukni.  <Now. 
z  Łł'.  a|)ertura  =  otwór,  dziura  > 

Apetycik,  u,  blm.  p.  Apetyt. 

Apetycznie  przys.  od  Apetyczny. 

Apetyczny,  XApetytny  I.  przym.  od  Apetyt, 
wzbudzający  apetyt,  smaczny,  łakomy:  Obiad  A. 
2.  przen.  wzbudzający  pożądliwość,  ponętny,  nęcą- 
cy, oociągający,  powabny :  Apetyczna  dziew- 
czyna. 

fApetyk,  u,  blm.]  p.  Apetyt. 

Apetyt,  u,  [Apetyk,  Japelyk,  Hapetyk,  Apatyk] 
I.  blm.  popęd  do  jedzenia,  rhęó  do  jadła,  łaknie- 
nie: Mieć,  stracić,  zaostrzyć,  ostrzyć  sobie  na 
co,  podniecić,  pobudzić  A.  Smacznego  apetytu! 
Przen.:  Smacznego  &i>etjt\\  I  =  dziwny  gust !  jak 
można  jeść  coś  podobnego  a.  w  podobnych  warun- 
kach! wątpię,  żeby  smakowało!:  Kluski  i  flaki! 
smacznego  apetytu  !  Kicha  przy  jedzeniu!  smacz- 
nego apetytu!  2.  Im.  y,  żądanie,  żądza,  chuć,  po- 
żądliwoś'^,  lubieżność,  pragnienie,  chęć,  zapęd,  osko- 
ma,  ślinka  na  co:  Na  Marysię  z  wielkim  ape- 
tytem spoglądał.  Pohamuj  swoje  apetyty.  Fał- 
szywy A.  —  daremny :  Zapalając  ś.,  mniemał,  że 
już  trafił  na  drogę  właściwą,  ale  to  był  fałszy- 
wy A.  człowieka,  co  czuje  pragnienie  strawy, 
a  jeść  nie  może.  Krasz.  3.  chrapka  na  kogo, 
szczeg.  chęć  bicia :  Ma  A.  na  niego  =  ostrzy  na 
niego  zęby.    Zdr.  Apetycik.     <ŁĆ.  appetitus> 

XApetytnlk,  a.  Im.  cy  chciwiec,  łakomiec 

XApetytny  p.  Apetyczny. 

[Apf j  w.  gdzie  tam,  nie  1 

Aplryt,  u  Im.  y  min.  p.  Tur  malin.  <Now. 
z  Gr.  a  :^  bez,  nie  -\-  pyr  =  ogień  > 

Aplanat,  u,  Im.  y  fot.  objektyw  aplanatyezny. 
<N()W.  z  Fr.  aplanir  =  wyrównać,  wyprostowat^, 
ze  Śr.  Łć.  aplanare> 

Aplanatyezny  fiz. :  Soczewki  aplanatyczne  ^ 
soczewki  a.  układy  soczewek  wolne  od  aberacji  ku- 
listości.     Objektyw  A.     Luneta  aplanatyczna. 

XAplaudować,  uje,  owal  klaskać,  oklaskiwać ;  bić 
oklaski,  brawo :  Odśpiewawszy  piosnkę,  której 
głośno  i  z  zapałom  aplaudowano  dokoła,  panna 
Leonja  padła  na  krzesło.  Krasz.  Przen.:  pochwa- 
lać; przyklaskiwać  czemu,  ivyraża6  uznanie.  <Łć. 
applaudere> 

Aplaudowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Aplau- 
dować. 

XAplauz,  u.  Im.  y  oklask,  brawo,  okrzyk  a.  znak 
prawdziwego  zadowolenia,  uznania.  <Łó.  applau- 
sus> 

Aplegier,  gra.  Im.  gry  p.  Ablegler.  Zdr.  Aple- 
glerek. 

Apiegierek,  rka,  Im.  rki  p.  Aplegier. 

Aplegrować,  uje,  owal  p.  Odkładać. 

Aplegrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Aple- 
grować. 

[Aplendować,  uje,  owal]  p.  Aprendować. 

[Aplendowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Aplen- 
dować. 

[Apleucha,  y.  Im.  y]  p.  Ableucha. 

Aplikacja,  I,  blm.  I.  Xpilność,  usilne  przykhi- 
dunie  ś.  do  czego:  (idyby  A.  do  talentów  była 
dodana,  ledwoby  ś.  mógł  który  nari)d  z  naszym 
mierzyć  w  naukadi.  Leszcz.  2.  uczenie  ś.  prak- 
tyczne, sposobienie  ś.  do  urzędu  a.  do  slu)ni  praw- 
niczego:    IJył  trzy  lata  na  aplikacji  u  slaw.u-go 


mecenasa.  Przypuścić  do  aplikacji.  Odbyć  pię- 
cioletnią aplikacje.  A.  szła  mu  niesi)oro,  akta 
go  nudziły,  ziewał  ])rzy  ])racy.  Kórz.  3.  zastoso- 
wanie, przystosowanie,  praktyka:  Zasada,  prawo 
bez  aplikacji  nic  nie  znaczy.  4.  nakładanie  róż- 
nokolorowych liści  i  kwiatów,  wykrawatiych  z  plu- 
szu a.  aksamitu  i  naszywanie  ich  na  tle  odpowied- 
nim ;  rodź.  haftu,  w  którym  tozory,  loycięle  z  jednej 
materji,  wszywają  ś.  w  drugą  :  Figury  aplikacji 
wyciąć  i  umocować  je  na  tle. 

Aplikacyjny  przym.  od  Aplikacja,  przygotowaut- 
czy,  przysposabiający:     Szkoła  aplikacyjna. 

Apllkancik,  a,  Im.  i  j).  Aplikant :     Biedny  A. 

Aplikant,  a,  Im.  ci  I.  praktykant,  sposobiący  i, 
do  urzędu  sądowego  a.  administracyjnego :  A.  są- 
dowy. Aj)likanci  notarjuszów.  Być  wykreślo- 
nym z  listy  aplikantów.  2.  człowiek  praktykują- 
cy, uprawiający  co,  oddany  czemu :  Niemało  włó- 
czyło ś.  ludzi  ])odejrzanych,  cyganów,  urwiszów 
i  innych  podobnych  aplikantów.  Kaczk.  Zdi-.  Apli- 
kancik. 

Aplikatura,  y,  blm.  muz.  palcowanie. 

Aplikowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Aplikować. 

Aplikować,  uje,  owal  I.  a.  XA.  ś.  wprawiać  ś. 
w  czynności  urzędowe,  sposobić  ś.  do  urzędu :  A, 
u  adwokata,  w  biuiiie.  Wiele  tu  jest  mecena- 
sów, prokuratorów,  patronów,  wszystko  to  apli- 
kowało przy  mnie.  ilrasz.  2.  co  a.  kogo  do  cze- 
go -  .-^tasować,  .y)'Jsobić,  układać,  ćwiczyć :  Ojciec 
ten  córkę  do  świata  aplikował.  Skar.  A.  lekar- 
stwo w  chorobie  =  zastosowywać,  przepisywać,  zale- 
cać do  użycia :  Z  półkopy  baniek  na  brzuch  A. 
Fred.  A.  Żart. :  W  owej  epoce  po  kilka  t)'się- 
cy  kijów  aplikowano  w  wojsku  na  pojedyncze 
grzbiety  żołnierskie.  Roi.  A.  ś.  i.  przykładać  ś. 
do  czego,  pilnie  około  czego  chodzić.  ])il7wwać  cze- 
go :  Aplikował  ś.  w  szkołach,  na  dobre  mu  wy- 
szło. Krasz.  Młodzieniec  nie  aplikował  ś.  w  ra- 
chunkowości, a  więcej  miał  pociągu  do  rolnego 
gospodarstwa.  Roi.  2.  X  p-  Aplikować.  3.  ko- 
mu = przy  podchlebiać  ś.,  nadskakiwać,  -zaslfigiwać  ś.: 
Aplikowałem  mu  ś.,  ale  jednakże  więcej  paniiie. 
Kaczk.     <Łć.  applicare> 

Aplikowanie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Aplikować. 

Aplikowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Apli- 
kować ś. 

Aplon,  u,  Im.  y  min.  p.  Granat.  <Now.  np. 
Nm.  Aplom> 

!  Aplomb,  u,  blm.  pewność  siebie  w  zachowaniu  ś.: 
Mowa  była  wypowiedziana  z  taką  elegancją, 
aplombem,  wyrazistością,  iż  słuchać  jej  milo  by- 
ło. Krasz.  Podobne  stosuneezki  d^iii}  młodym  lu- 
dziom, że  tak  nazwę,  pewien  A.  w  towarzystwie. 
Byk.     <Fv.  applomb> 

Apodyktycznie  przys.  od  Apodyktyczny.  <Gr. 
apo(leiktikós> 

Apodyktyczność,  i,  blm.  fil.  rz.  od  Apodyk- 
tyczny. 

Apodyktyczny  lii.  I.  \)r:ekonywający,  oczywisty, 
jasny,  dowodny.  2.  pewny,  niezbity,  niczaprzeczo- 
ny.  3.  konieczny,  stanowczy.  4.  wyrażający  ko- 
nieczność, twienlzący  coś  jako  konieczność :  S;)d  A. 
Zdanie  apodyktyczne.  5.  bezwarunkowy,  hezwzględ- 
nie  obowiązujący:  Nakaz  A.  (-nalcaz  kategorycz- 
ny, zasada  iiiondności). 

Apodżjatura,  y,  Im.  y  muz.  krótka  )iuta  prz^l 
dłuższą,  rod:(rj  forszlaku.  <  Włos.  a}ipoggiatura> 

Apofillt,  u.  lui.  y  min.  wodny  krzemian  wapnia 
i  fluorek  potasu.  tn'or:(icv  kyiisrJoly  w,  próżnych 
przestrzeniach  .tkał  wyimchowych.  <Now.  z  ćjr, 
apofyllo  =  pozbawiam  liści,  skubię  > 


48 


APOFTEGMATA 


APOSTOLSKI 


Apoftegmata,  ów,  blp.  rodź.  epigramatów,  ■przy- 
powieści moralnych,  fraszek:  A.  to  jest  krótkie 
a  roztropne  powieści.  Rej.     <  apóftegina  ni.  > 

Apogleum,  nieod.  I.  a.  Punkt  odzlemny  astr. 
punkt  drogi  księżyca  najbardziej  oddalony  od  zie- 
mi. 2.  przen.  szczyt:  Mógłbym  w  A.  oburzenia 
zabić  tę  kobietę.  Bał.  <Qr.  apógaios  dosł.  = 
odziemny> 

Apokalipsa,  y,  lim.,   f  Apokalipsys     Objawienie 
iw.    Jana,    oalatnia    księga    Nowego    Testainentu : 
A  wiesz  w  apokalipsie  co  znaczy  bestja?   Mick. 
<Gr.  późn.  apokalypsis> 
f  Apokalipsys  nieod.  p.  Apokalipsa. 

Apokaliptyczny  I.  znajdujący  i.,  wspomniany 
w  apokalipsie:  Ryczą  bestje  apokaliptyczne. 
Krasz.  2.  przen.  fantastyczny,  potworny,  pełen  gro- 
zy, straszny,  okropny,  monstrualny :  Nad  miastem 
chmury  apokaliptyczne.  Krasiń.  Machiny,  jak 
apokaliptyczne  potwory,  pracują  dzień  i  noc.  3. 
tajemniczy,  ciemny,  zagadkowy:  Twój  list  A. 
Siow. 

Apokryf,  u,  Im.  y  księga,  pismo  mylnie  a.  fał- 
szywie przypisywane  jakiemuś  autorowi.  <  Gr.  apó- 
kryl'os> 

Apokryficzny  x  Apokryfowy  przym.  od  Apo- 
kryf stanowiący  apokryf,  mylny,  wątpliwy,  fałszy- 
wy, zmyślony,  nieautentyczny:  Pisma  apokryficz- 
ne.   Wiersze  A. 

Apokryfowy  p.  Apokryficzny:  Sama  księżna 
dowiedziała  s.  niektórych  apokryfowych,  ale  do- 
brze dosztukowanych  szczegółów  od  swojej  gar- 
derobianej. Krasz. 

Apollnarysta,  y,  Im.  śol   p.  Czterdzleslątnik. 

Apoll-,p.  Apol-. 

Apolo,  la.  Im.  fony,  Apollo  zool.  (parnassius 
apollo)  motyl  dzienny  z  rodziny  witeziów.  <0d 
imienia  bóstwa  Gr.  Apóllón> 

Apolonikon,  u,  Im.  y,  Apollonikon  wielkie  orga- 
ny z  cylindrem. 

Apolonjon,  u,  Im.  y,  Apollonjon  instrument  muz. 
o  dwuch  ktawjaturach. 

Apoloństwo,  a,  blm.,  Apollo ństwo  •podobieństwo 
z  piękności  do  Apolina:  Ufny  w  swe  A.  belwe- 
derskie,  był  pewny,  że  kontessa  pójdzie  za  nie- 
go. Krasz. 

Apolog,  u,  Im.  I  bajka,  w  której  występują  i  roz- 
mawiają zwierzęta  i  drzewa.     <Gr.  apólogos> 

Apologiczny,  przym.  od  Apologja.  <Now.  z  Gr. 
apologeoraai  =  bronię  > 

Apologiema,  u,  Ira.  y  fil.  punkt  obrony,  fil.  ar- 
gument obrończy,  szczegół  apologietyki flozofcznie- 
rozwinięty. 

Apologleta,  y,  Im.  cl,  Apologista  fil.  I.  obrońca, 
chwalca  w  celu  obrony.  2.  filozof,  teolog,  broniący 
chrześcijaństwa,  pisarz  apologietyczny. 

Apologietycznie  fil.  przys.  od  Apologietyczny. 

Apologietyczny  przym.  od  Apologletyka:  Pi- 
sarz A.     Pismo  apologietyczne. 

f  Apologletyk,  u.  Im.  I  Ust  obronny,  mowa  uspra- 
wiedliwiająca: A.  Św.  Hieronima  za  małżeń- 
stwem. Skar. 

Apologletyka,  I,  blm.,  Apologletyzm  fil.  I.  kie- 
runek fil.  broniący  chrześcijaństwa  przeciw  napaś- 
ciom filozofów  pogańskich,  fil.  system  obrony  chrześ- 
cijaństwa. 2. piśmiennictwo,  broniące  chrześcijaństioa. 

Apologletyzm,  u  blm.  fil.  p.  Apologletyka. 

Apologista,  y.  Im.  ści  fil.  p.  Apologleta:  A.  szla- 
checki ( =  chioalca  szlachty). 

Apologlstyczny  przym.  od  Apologista. 

Apolog  Izo  wać,  uje,  owal  wychwalać,  bronić. 

ApologIzowanIe,  a,  blm.,  czynność  cz.Apologizo- 
wać. 


Apologja,  I,  Im.  e  fil.  I.  obrona,  usprawiedliwie- 
nie, pochwała  w  celu  obrony:  A.  doktryny,  po- 
glądu. 2.  mowa  a.  pismo  broniące  czegoś  a.  kogoś: 
A.  chrześcijaństwa.  A.  Sokratesa.  <Gr.  apo- 
logia> 

Apomorfina,  y,  blm.  apt.  związek  chemiczny, 
otrzymywany  z  morfiny  i  używany  jako  środek  wy- 
miotowy.     <Now.  z  Gr.  apó  =  od  -j-  p.  Morfina  > 

Apopleksja,  I,  blm.,  Udar,  f  Naglą  śmierć, 
[Szlak]  lek.  porażenie  loładzy  ruchu  i  przytomności 
w  następstwie  wylania  krwi  w  mózgu.  Zdr.  Apo- 
pleksyjka.  <Gr.  apoplexia> 
,  Apopleksyjka,  I,  blm.  żart.  p.  Apopleksja: 
Śmiertelni  jesteśmy,  wódkę  pijemy,  jednego  wie- 
czoru palnie  A.  Krasz. 

,  Apoplektyczny  przym.  od  Apopleksja:  Atak  A. 
Środek  A.  ( -przeciw  apopleksji).  2.  (o  człowie- 
ku) skłonny,  usposobiony  do  apopleksji:  Mając 
usposobienie  apoplektyczne,  dawał  gwarancję,  że 
niedługo  będzie  zawadzał.  Bał.  Krępy,  apoplek- 
tycznej  budowy  jegomość. 

Apoplektyk,  a,  Im.  cy  człowiek  skłonny  do  apo- 
pleksji.    <Gr.  apoplektikós> 

XAporetyk,  a,  Im.  cy  ^\.  filozof  powątpiewają- 
cy, nie  mogący  zdobyć  ś.  na  sąd  stanowczy,  scep- 
tyk. <Now.  z  Gr.  aporetikós  =  wątpiący,  wątpi- 
eiel> 

Aporja,  I,  blm.  fil.  powątpiewanie,  zwątpienie, 
niemożność  powzięcia  stanowczego  sądu  o  rzeczach 
z  powodu  zasadniczych  wątpliwości  a.  sprzeczności 
(u  starożytnych  sceptyków).  <  Gr.  aporfa  -  wąt- 
pienie >. 

Aport !  w.  wołanie  na  psa,  aby  rzecz  rzuconą 
przyniósł  nazad,  przynieś !  daj  tu !:  Pies  stoi  jak 
mur...  biegniesz...  pójdź  dalej,  pyf!  frrru!  puf! 
A.!  Fred.  A.     <Fr.  apporte  =  przynieś > 

Aportować,  uje,  owal  (o  psie)  I.  przynosić  rzecz 
rzuconą:  W  podartej  czapce,  którą  uczył  psy 
A.  Fred.  A.  2.  myśl.  przynosić  i  podawać  zabitą 
a.  zbarczoną  zwierzynę. 

Aportowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Aportować: 
Rzuciła  mu  jak  psu  do  aportowania.  Gaw. 

Apostata,  y,  Im.  cl  ten,  co  dopuścił  ś.  apostazji, 
odstępca,  odszczepieniec,  zaprzaniec,  renegat:  Jul- 
jan  A.   <Gr.  apostates> 

Apostatować,  uje,  owal  dopuścić  ś.  apostazji, 
odstąpić  od  wiary  chrześcijańskiej,  odpaść  od  ko- 
ścioła: Wrócili  do  kościoła,  od  którego  przodko- 
wie ich  apostatowali. 

Apostatowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Aposta- 
tować. 

Apostazja,  1,  blm.  I.  jawne  wystąpienie  ze  spo- 
łeczności chrześcijańskiej,  zaparcie  ś.  wiary,  odstęp- 
stwo, odszczepieństwo,  2.  wyrzeczenie  ś.  swego  po- 
przedniego zdania,  przejście  do  innego  obozu,  par- 
tji;  odstąpienie  od  pewnych  zasad.  <  Gr.  aposta- 
sia> 

Aposterjorycznie  przys.  od  Aposterjoryczny. 
<Now.  z  Łć.  a  posteriori  dosł.  =  z  następnego, 
z  ostatniego  > 

Aposterjoryczność,  1,  blm.  rz.  od  Aposterjo-. 
ryczny. 

Aposterjoryczny  fil. pewny  zależnie  od  dowodów 
a.  przesłanek;  pewny  zależnie  od  doświadczenia, 
empiryczny,  doświadczalny. 

Apostolski  przym.  od  Apostoł:  Skład  A.  Dzie- 
je apostolskie.  Stolica  apostolska.  Jego  Apo- 
stolska Mość  (tytuł  cesarza  austryjackiego).  List 
A.  -  papieski.  Błogosławieństwo  apostolskie  = 
papieskie.  Bracia  apostolscy  (sekta).  Ojciec  A.  = 
pisarz  teologiczno -filozoficzny,  będący  pod  bezpośred- 
nim wpływem  apostołów.,  Ojciec  'tcolcioła.    Po  apo- 


49 


APOSTOLSTWO 

stoisku  przys.  =jah  apostoł,  gorliwie,  z  namaszczę- 
idem :    Uczyć,  mówlc  po  apostolski!. 

Apostolstwo,  a,  blm.  rola,  działalność  apostoła, 
apostołowanie;  posłannictwo,  misja,  propagowanie, 
j)ropaganda,  krzewienie. 

Apostoł,  a,  Im.  owie  [Aposztól,  Japostol,  Pos- 
toi] I.  uczeń  Chrystusa,  krzewiciel  nauki  Chrys- 
tusa: Dwunastu  apostołów.  Książę  apostołów 
(-&W.  Piotr).  2.  przen.  zwolennik  i  krzewiciel  ja- 
kich zasad,  propagator,  szerzyciel.  3.  doradca, 
opiekun,  mentor:  Mam  swój  rozum,  obejdę  ś.  bez 
apostoła.  4.  wysłannik,  szpieg,  podsłucłiiwacz.  5. 
w  Im.  ciężkie,  niezgrabne  buciska,  postoły.  Zdr. 
Apostołek.     <Gr.  apóstolos  =  poseł  > 

Apostołek,  łka,  Im.  łkowle  żart.  p.  Apostoł. 

Apostołka,  I,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Apostoł :  Oda 
mniszka,  A.  w  Polsce.  Lei.  Zemsta,  jako  pierw- 
sza, A.  kłóciła  mię  z  ludźmi  i  z  losem.  Słów. 
2.  apostołowanie,  apostolstwo  :  "Wojciecłi  Św.  puś- 
cił s.  na  niebezpieczną  apostołkę.  Lei.  3.  [A] 
książka  z  ewangieljami,  ewangieliczka. 

Apostołować,  uje,  ował  pełnio  posłannictwo  apo- 
stola, być  apostołem ;  ogłaszać,  propagować,  sze- 
rzyć, krzewić,  szczepić,  rozprzestrzeniać  zasady, 
naukę:  Dąbrówka  w  Polsce,  Jadwiga  w  Litwie 
apostołowały.  A.  nad  kim  a.  kogo  =  nawracać 
kogo,  wpajać  weń  naukę,  zasady,  pracować  nad  kim, 
celem  ich  wszczepienia:  Aaron  dopuszczał  dni 
dziesięć  Mojżeszowi  nad  sobą  A.  Zacli.  Nie  bę- 
dę cię  długo  apostołował.  Chodź. 

Apostołowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Apostołować. 

Apostrof,  u.  Im.  y,  Odcinek  znak  pisarski  w  kształ- 
cie przecinka  nad  wierszem  a)  w  miejscu  samo- 
głoski zanikłej  w  pewnych  językach:  L'ami  (Fr., 
=  le  ami) ;  b)  dla  oddzielenia  końcówki  od  wy- 
razu, np.  Nm.:  Sprachen  Europa's-,  w  Pol.:  La- 
place'a;  c)  f  skrócenie  =  e,  ie:  Toh'  {  =  tobie),  ka- 
żd'go  {-każdego).     <Fr.  apostrophe,  z  Gr.> 

Apostrofa,  y,  Im.  y  I.  ret.,  przemówienie,  zwró- 
cenie mowy  do  osób  a.  rzeczy  martwych,  do  same- 
go siebie,  do  Boga  dla  podniesienia  yyrażenia.  2. 
odezwanie  ś.,  przemówienie,  zabranie  głosu:  Ostra 
A.,  z  jaką  zwraca  ś.  organ  kanclerza  przeciw 
gazecie.     <Gr.  apostrofę  > 

Apostrofować,  uje,  ował  zagadywaó  kogo  z  na- 
ciskiem, wybadywać  z  rodzajem  nagany :  Gdy  Wan- 
da wyszła  na  chwilę,  starosta  inię  apostrofował: 
cóż  hrabio,  robisz?  czym  ś.  zajmujesz?  Krasz. 
Hulewicz  i  insi  z  tego  niekontenci  apostrofowali 
drugich  biskupów.  Kai. 

Apostrofowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Apostro- 
fować. 

[Aposztół,  oła,  Im.  ołowie]  p.  Apostoł. 

fApotekarski  p.  Aptekarski. 

f  Apotekarzów  p.  Aptekarzowy. 

XApotema,  y,  Im.  y  mat.  promień  koła  wpi- 
sanego w  wielokąt  foremny.  <Now.  z  Gr.  apo- 
tithcmi  =  odłożyć;  usunąć > 

Apoteoza,  y,  Im.  y  I.  obraz,  przedstawiający  co& 
w  całej  świetności,  w  całej  glorji;  podniesienie  do 
ideału,  zidealizowanie,  ubóstwienie :  W  górze  nie- 
siona przez  aniołów  matka-dziewica  w  apoteozie. 
Krasz.  A.  Kopernika.  A.  na  zakończenie  sztu- 
ki w  teatrze.  2.  i)rzen.  wyniesienie,  wywyższenie 
nad  zasługi,  nad  luartoić:  A.  bydlęcia  strąca 
mnie  z  piedestału,  na  którym  stałem  Dliżej  anio- 
łów. Krasz.  liobił  niejako  apoteozę  zbrodni. 
Miok.      <Qr.   apothć6sis> 

Apoteozować,  uje,  ował  podnosić  do  apoteozy, 
przedstawiać  to  apoteozie:  Poeci  nasi  nadto  apo- 
teozują  tę  przeszłość,  stawiają  w  obłokach,  a  ona 
tylko  stąpała  po  ziemi.  Bał. 


APROBOWAĆ 

Apoteozowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Apoteo- 
zować. 

Apozycja,  I,  Im.  e  XAdpozyoja  gram.  dopowie- 
dzenie, określeślenie  rzeczowne.     <Łć.  appositiO 

Aprak,  u,  Im.  i  p.  Tytuń.     <?> 

f  Apreendować,  uje,  ował  p.  Aprehendować: 
Nie  apreendował  on  tego.  Kn.  <Łć.  apprehen- 
dere  > 

f  Apreendowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Apre- 
endować. 

XAprehendować,  uje,  ował,  f  Apreendować, 
zważać,  zwracać  uwagę  na  co,  dbać  o  co,  brać  co 
do  serca. 

f  Aprehendowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Apre- 
hendować. 

[Aprens,  u,  Im.  y]  pretensja,  żądanie. 

■fAprehensJa,  i,  blm.,  f  Aprensja  1.  baczność, 
uwaga,  dbanie  o  co.  2.  smutek,  rozpacz.  <Łć. 
apprehensio> 

[Aprendować,  uje,  ował,  Apiendować]  1.  zważać 
na  co,  poważać,  obawiać  ś.  2.  wahać  ś.,  namy- 
ślać i. 

[Aprendowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Aprendo- 
wać. 

f  Aprensja,  i,  blm.  1.  p.  Aprehensja:  Umarł 
z  samej  aprensji.  2.  [A.]  poważanie:  W  apren- 
pji  być. 

Apreter,  a,  Im.  rzy  robotnik,  nadający  fason  ka- 
peluszom słomkowym  i  prasujący  je.  <  Fr.  apprg- 
teur> 

Apretować,  uje,  ował,  Apreturować  tkać.  pod- 
dawać tkaninę  apreturze:  A.  płótno.  <Fr.  appre- 
teur  > 

Apretowanie,  a,  blm.,   czynność  cz   Apretować. 

Apretownia,  i,  Im.  e  warsztat,  pracoa-nid,  gdzie 
ś.  dokonywa  apretura  wyrobów  tkackich. 

Apretura,  y,  Im.  y  1.  garb.  p.  Krasa.  2.  tkać. 
a)  przyrząd  do  ostatecznego  wtjkończenia  wyrobów 
w  tkalniach:  Maszyna  parowa  porusza  apreturę 
i  folusze,  b)  czynność,  przez  którą  tkaninie  nada- 
je ś.  pozór  i  wygląd  wymagany  w  hafidlu,  tj.  po- 
łysk, czystość,  gładkość  itd.  <Nm.  A])pretur,  z  Fr. 
appreter> 

Apreturować,  uje,  ował  1.  garb.  p.  Krasić. 
2.  tkae.  p.  Apretować. 

Apreturowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Apretu- 
rować. 

Apreturowy  przym.  od  Apretura:  Masa  apre- 
turowa. 

Aprjorycznie  przys.  od  Aprjoryczny.  <Now. 
z  Łć.  a  priori  dosł.  =  z  pierwszego,  z  najplewsze- 
go,  z  góry> 

Aprjoryczność,  i,  blm.  rz.  od  Aprjoryczny. 

Aprjoryczny  fil.  peiony  niezależnie  od  dowodów 
a.  przesłanek,  oczywisty  bez  dowodów ;  peumy  przed 
doświadczeniem;  pomijający  a.  lekceważący  dowody 
doświadczalne :    Sąd  A. 

Aprobacja,  i,  Im.  e.  Aprobata  pochwala,  uzna- 
nie, przyzwolenie  moralne,  podzielenie  zdania,  do- 
bre przyjęcie:  Zyskał  powszechną  aprobaeję.  <Łć. 
approb.atio  > 

Aprobata,  y,  Im.  y  I.  fil.  p.  Aprobacja.  2.  po- 
twierdzenie, pozwolenie,  zezwolenie,  upoważnienie, 
zgoda  na  co,  sankcja:  Zyskać  aprobatę  cenzury. 
A.  władzy  duchownej  na  książce  do  nabożeństwa. 
<Now.  z  Łć.  approbatus  =:  przyjęty,  zatwierdzo- 
ny, stwierdzony > 

Aprobować,  uje,  ował  I.  zatwierdzać,  potwier- 
dzać, pozwalać,  uznaioać  za  dobre,  sankcjonoioać. 
2.  pochwalać,  podzielać;  godzić  ś.,  pisać  ś.  na  co, 
protegować  =  lubić,  potakiwać  czemu:  Pochlebstwa 
nie  aprobuję.     <Łć.  approbare> 


50 


APROBOWANIE 

Aprobowaflie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Aprobować. 

Aproprjacja,  i,  blm.  przywłaszczenie.  <Łć.  ap- 
propriatio  > 

Aprosza,  y,  Im.  e  woj.  przykop,  podchód,  rów 
kopany  dla  dojścia  do  walów  fortecy :  Zbliżyć  ś., 
podejść  aproszami  do  twierdzy.   <Fr.  approche> 

Aprykoza,  y,  Im.  y  I.  większy  gatunek  moreli. 
Kluk.  2.  [A.]  morela.  <Nm.  Abricose,  Apiico- 
se,  zap.  z  Łć.  praecox  =  wcześnie  dojrzewający, 
przez  Arab.  al-barkuk> 

Aprykozowy  przym.  od  Aprykoza. 

XApryl,  a,  Im.  "e  kwiecień:  Chwała  Bogu,  że 
przecie  stoję  o  swej  sile  na  brzegu,  kędy  maje 
widzę  i  apryle.  Słów.     <Łć.  aprilis  > 

XAprylowy  przym.  od  Apryl:    Cliłód  A.   Słów. 

[Aprymować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  kształcić  i., 
uczyć  L,  edukować  ś.  <  Z  Fr.  apprendre  (im.  ap- 
pris)  =  uczyć,  uczyć  ś.  > 

Apsik,  w.  I.  głos,  naśladujący  Tcichonie:  Gdy- 
bym ja  miał  tak%  córę,  wyrżnąłbym  jej  rózgą... 
A.!  na  zdrowie !  2.  a.  Psik  głos,  odpędzający  ko- 
ta.    <A  +  Pies> 

Apsyda,  y,  Im.  y,  Absyda,  I.  sklepiona,  półko- 
lista część  kościoła,  mieszcząca  wielki  ołtarz.  2.  Ap- 
sydy,  yd,  blp.  astr.  dwa  punkty  eliptycznej  drogi 
planety,  w  których  planeta  ta  najbliżej  i  najdalej 
znajduje  ś,  od  słońca.  <  Gr.  (h  )apsis  =  wiązanie, 
łuk,  sklepienie  > 

Apszlag,  u,  Im.  I,  f  Abszleg  wyłoga  tui  stroju, 
obszlega.     <Nm.  Auf8chlag> 

[Apsztyfikant,  a,  Im.  ci]  zalotnik,  konkurent, 
kawaler,  starający  ś. 

Apsztyfikować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  [Apstryfike- 
wać  Ś.]  żart.  zalecać  ś.,  przy  pochlebiać  ś.,  wdzię- 
czyć ś.,  mizdrzyć  ś.,  nadskakiwać,  tańcować  około 
kogo :  Dla  czegóż  to  on  ś.  tak  absztyfikuje,  pe- 
wnie nie  z  czułości.  Bliz.  Jakoś  wczoraj  bar- 
dzo ś.  absztyfikowałeś  do  królowej  balu.  <  Mo- 
że na  wzór  amplifikować,  a.  może  do  gw.  szty- 
felkować  ś.  > 

Apsztyfi kowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Apsztyfikować  ś. 

Apteczka,  I,  Im.  I  I.  izdebka  a.  schowanko  w  do- 
mach gospodarskich  na  korzenie  kuchenne,  spiry- 
tualja,  lekarstwa  domowe  i  różne  przysmaczki:  Do- 
mowa A.  żony  mojej  nie  tylko  od  wódek  i  przy- 
smaczków,  ale  i  od  lekarstw.  Kras.  Koło  ap- 
teczki przeszedłem  niechcący,  anyżek  mnie  zale- 
ciał. Kras.  2.  A.  domowa, -lekarskie  środki  do- 
mowe. 

Apteczny  przym.  od  Apteka:  Skład  A.  Rośli- 
ny apteczne.  Materjały  apteczne  {  =  do  lekarstw 
używane). 

Apteka,  I,  Im.  I  [Aptyka,  Haptyka,  Japtyka]  f  Apo- 
teka  miejsce,  gdzie  sprzedają  a.  tylko  przechowują  le- 
karstwa: Waży,  jak  w  aptece  (  =  skąpo,  skrupu- 
latnie). 2.  żart.  wychodek.  Zdr.  Apteczka.  <Now. 
z  Gr.  apotheke  =  skład,  magazyn  > 

Aptekarczyk,  a,  Im.  i  uczeń,  praktykant,  pomoc- 
mk  aptekarza. 

Aptekarka,  I,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Aptekarz: 
Zakonnica  A.     2.  żona  aptekarza,  aptekarzowa. 

Aptekarski  przym.  od  Aptekarz,  f  Apotekarski: 
Uczeń  A.  Cena  aptekarska  {  =  za  wy<;oka,  wygó- 
rowana, słona).    "Wagi  aptekarskie. 

Aptekarstwo,  a,  blm.  zajęcie  aptekarza,  sztuka 
aptekarska,  farmacja. 

Aptekarsżczyzna,  y,  blm.  środki  a.  materjały 
aptekarskie. 

Aptekarz,  a,  Im.  e,  fApatekarz  [Japtycarz]  I. 
przyrządzający    i   sprzedający    lekarstwa,  właściciel 


AR  ALD 

apteki,  zarządzający  apteką,  Jurmaceuta.  Pr  zen.: 
To  A.  (skąpo  wydziela,  daje), 

Aptekarzątko,  a.  Im.  a  I.  m.  a.  ni.  lichy  aptekarz, 
aptekarzi/iia.     2.  ni.  dziecko  aptekarza. 

Aptekarzęta,  ąt,  blp.  żart.  dzieci  aptekarza. 

Aptekarzowa,  ej,  Ira.  e  żona  aptekarza. 

Aptekarzowy,  Aptekarzów  przym.  od  Aptekarz, 
f  Apotekarzów:   Dom  A. 

Aptekarzów  p.  Aptekarzowy. 

Aptekarzówna,  y,  Im.  y  córka  aptekarza. 

Aptekarzyna,  y,  Im.  y  m.  biedny  a.  kiepski,  lichy 
aptekarz. 

[Aptyka,  1,  Im.  I]  I.  p.  Apteka.  2.  p.  Hipo- 
teka. 

Ar,  a,  Im.  y  francuska  miara  powierzchni,  dzie- 
sięć metrów  w  kwadrat. 

Ara,  y,  Im.  y  zool.  (sittace)  długoogonowa  pa- 
puga Ameryki  południowej.  Gatunki :  A.  czer- 
wona (s.  raacao).  A.  żółta  (s.  ararauna). 
<  Nazwa  z  naśladowania  krzyku  papugi  > 

Arab,  a,  Im.  y  p.  Arabczyk. 

Arabczyk,  a.  Im.  1,  Arab  koń  arabski:  Pod  nim 
smukły  A.  Zabł.  Przyprowadził  ślicznego  konia, 
arabczyka  czystej  krwi.    Przyb. 

Arabesk,  u,  częś.  w  Im.  Arabeski,  ów,  X  Ara- 
beska, rodź.  ornamentu:  maloioidło,  złożone  z  linji 
i  figur  fantastycznie  powikłanych,  z  esów  i  flore- 
sów.    <  Przez  Fr.  arabesąue,  z  wł.  Arab-> 

X Arabeska,  I,  Im.  I  p.  Arabesk:  Wdzięczny 
snop  wschodnich  arabesek.   Orzesz. 

Arabeskowy  przym.  od  Arabesk:  Skała  rośnie 
złota  z  arabeskowym  rysunkiem  Callota.    Słów. 

Arabski  fantastyczny,  niemożliwy,  nieprawdopo- 
dobny, zmyślony:  Historje  arabskie.  Awantury 
arabskie  (z  „Tysiąca  nocy").  Gada  po  arabsku. 
Oss.  (  -językiem  niezrozumiałym). 

Arabszczyzna,  y,  blm.  wszystko,  co  arabskie :  ję- 
zyk, styl,  moda  Ud.,  świat  arabski:  A.  wywarła 
wpływ  na  budownictwo  chrześcijańskie.    Pol. 

Arachnolog,  a,  Ira.  dzy  zajmujący  ś.  arachnolo- 
gją,  badacz  pająków. 

Arachnologiczny  przym.  od  Arachnologja:  Zbiór 
A. 

Arachnologja,  I,  blm.,  Araneologja  część  zoo- 
logji,  traktująca  o  pająkach.  <Now.  z  Gr.  ara- 
chne  =  pająk  -f-  -logia  =  nauka  > 

Araczek,  czku,  blm.  p.  Arak:  Chyba  z  araez- 
kiera  zmieszany,  bo  likier  za  słaby.  Wilk.  Mo- 
że herbatki  z  araczkiem? 

Aragonit,  u,  Im.  y  min.  węglan  wapnia  z  małą 
czasem  domieszką  węglanu  strontu,  tworzący  krysz- 
tały rombowe.  Odmiany:  a)  G  r  o  c  h  o  w  i  e  c  a. 
kamień  karlsbadzki,  złożony  z  niezliczo- 
nej liczby  kulek  i  osadzający  ś.  ciągle  ze  Sprudla, 
źródła  gorącego  w  Karlsbadzie,  b)  Kamień 
sprudlowy,  utwór  naciekowy  z  tegoż  źródła. 
<0d  wł.  Aragonja> 

Arak,  u.  Im.  I  [Harak]  napój  wyskokowy  z  ryżu 
a.  trzciny  cukrowej,  rum.  Zdr.  AraCzek.  <Tur, 
(e)rake,  arak  (z  Arab.)> 

Araka,  I,  blm.  napój  wyskokowy  z  kumysu. 

Arakacznik,  a,  Im.  I  a.  Ziemniara  bot.  (arra- 
eacha)  roś.  z  rodziny  baldaszkowych.  <Hp.  arra- 
cacha,  zap.  z  języków  Ameryk.  > 

Arakowy  przym.  od  Arak,  z  arakiem  przyrzą- 
dzony, ponczowy :    Poncz  A.     Karmelek  A. 

fArald,  a.  Im.  owie  p.  Herold:  Już  ś.  obadwa 
rycerze  byli  zmordowali,  wtym  araldowie  dwaj 
na  plac  wjechali,  którzy  je  rozwieść  i  rozwa- 
dzió  chcieli.    P.  K. 


51 


ARAUOWATT 

Aratjowaty:  Rośliny  araljowate,  bot.  p.  Dzię- 
glawowaty.  <  Now.,  niby  Łć.  aralia  zap.  od  na- 
zwy morza  Aralskiego> 

[Aramant,  u,  Im.  y]  p.  Amarant. 

[Aramantowy]  przyra.  od  Aramant :  Krople  ara- 
mantowe  =  tinciura  coccmellae. 

Araneologja,  I,  blm.  p.  Arachnologja.  <Now. 
z  Łć.  aranea  -  pająk -f  Gr,  -logia  =  nauka  > 

Aranżer,  a,  Im,  owie  a.  rzy  ten,  co  aranżuje, 
prowadzi  tańce,  wodzirej:  Młodzieniec  z  wielkim 
szykiem  i  nieporównany  A.  tańców.  <Fr.  ar- 
rangeur> 

Aranżować,  uje  owal  I.  porządkować,  szyko- 
loaó,  zaproioadzać  lad,  organizować,  urządzać, prze- 
wodniczyć, wodzić  rej,  dowodzić,  prowadzić  tańce: 
Do  kadryla  stanęło  120  par,  aranżował  doświad- 
czony na  tym  polu  strategik.  Oprócz  ogrodo- 
wych muzyk  i  koncertów,  aranżujemy  wyciecz- 
ki.    <Fr.  arranger> 

Aranżowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Aranżować. 

Arap,  u,  Im.  y  p.  Harap. 

fAras,  u,  Im.  y  p.  Rasa. 

Araukarja,  i,  Im.  e  bot.  p.  Igława.  <Zap. 
w  zwią.zku  z  nazwą,  krainy  Araukanji> 

Araukarjowy  przym.  od  Araukarja:  Lasy  arau- 
karjowe. 

[Arba,  y,  Im.  y]  prosty  wóz  tatarski.  <Tur. 
araba > 

Arbata,  y,  Im.  y  prow.  p.  Herbata:  Siedząc 
przy  arbacie,  rozpowiadałem  Zefiryńci  o  mojej 
podróży.  Zag. 

Arbiter,  tra.  Im.  trowie  I.  sędzia  polubowny 
w  sprawach  pryioainych,  a.  powołany  do  rozstrzyg- 
nięcia sporu  międzynarodowego,  rozjemca,  pojednaw- 
ca stron,  pośrednik.  2.  świadek  przy  rozprawach 
publicznych,  jako  strona  interesowana,  a.  przez  cie- 
kawość przybyły.  Arhitroyfi^^ publiczność  obecna 
na  posiedzeniach  sejmowych.  3.  wiośl.  ten,  co  na 
regatach  przyznaje  nagrody.     <  Łć.  arbiter  > 

Arbitralnie  fil.  przys.  od  Arbitralny. 

Arbitralność,  I,  blm.  rz.  od  Arbitralny:  A.  są- 
du, postępowania,  działania  w  sądacli  i  postęp- 
kach. 

Arbitralny  fil.  I.  dowolny,  samowolny.  2.  nie- 
uzasadniojiy,  nieumotywowany. 

Arbitraż,  u.  Im.  e  I.  a.  Rachunek  przebler- 
stwa  porównywanie  cen  Jednego  i  tego  samego  to- 
waru, j)apieru  publicznego,  lualuty  zagranicznej  itd. 
na  różnych  rynkach,  w  celu  dokonania  lospółcześnie 
najkorzystniejszego  kupna  w  Jednym  miejscu  i  zby- 
tu najdroższego  na  innym  rynku :  A.  bankierski, 
wekslowy,  bezpośredni,  papierów  publicznych, 
złota,  srebra.  2.  sąd  polubowny  między  handlu- 
Jącemi.     <Pr.  arbitrage> 

Arbitrażowy  przym.  od  Arbitraż:  Prowadził 
interesa  wekslowe  i  arbitrażowe.  Tablice  arbi- 
trażowe. Rachunek  A.  Komisje  arbitrażowe 
( =  sądy  rozjemcze). 

Arbuz,  a,  Im.  y,  Harbuz,  x  Karbuz,  f  Garbuz 
bot.  p.  Dynia.  Przen.:  Dostał  arbuza  {  =  odko- 
sza).     <Prs.  i  Tur.    karpuz> 

Arbuzowy  przym.  od  Arbuz:  Kasza  arbuzowa. 

Arcab,  u,  Im.  y  I.  j).  Warcab.  2.  [Arcaby]  ramy, 
futryny,  %o  które  wstawiają  ś.  okna. 

Arcabnlca,  y,  Im.  e  p.  Waroabnica. 

Arcap,  a,  Im.  y  p.  Harcap :  Stangret  z  długim 
arcapein.    Rzew. 

fArcerz,  a,  Im.  e  p.  Harcerz. 

Arcewiza,  y,  blm.,  Arcywiza  zł.  prow.  woda. 
<  Zap.  Lć.  cerevisia  =  piwo> 

|Arch,  u,  lin.  y|  I.  arkusz  papieru.  2.  arkusz 
katastralny.     <CzeB.  arch> 


ARCHEOLOGICZNIE 

fArcha,  y.  Im.  y  arka:  Skakał  i  śpiewał  z  ar- 

fą  przed  archą  Pańską. 

[Archada,  y,  Im.  y]  p.  Arkada. 

Archaicznie  przys.  od  Archaiczny. 

Archaiczność,  i,  blm.  rz.  od  Archaiczny. 

Archaiczny,  Archaistyczny  mający  cechy  staro- 
żytnoici,  starożytny,  starodawny,  antyczny,  staro- 
świecki, przestarzały  (szczeg.  o  języku  i  utworach 
sztuki  plastycznej) :  Zwróciłem  oko  na  kształty 
dziewczęcia...  była  w  nich  archaiczna  jakaś  su- 
chość. Krasz.  Pismo  jego  miało  cechę  i  formę 
archaiczną.     <Gr.  archaikós> 

Archaistycznie  przys.  od  Archaistyczny. 

Archaistyczny  p.  Archaiczny:  Styl  A.  Wy- 
raz A. 

Archaizm,  u,  Im.  y  icyraz  a.  wyrażenie  przesta- 
rzałe; staroświecczyzna,  starzyzna,  antyk,  rzecz  od- 
wieczna, wyszła  z  użycia :  Popularyzuje  archaizmy 
muzyczne  przed  nowoczesną  publicznością.  <Gr. 
archaismós  > 

Archalzować,  uje,  owal  naśladować  starożytność, 
podszywać  ś.  pod  nią,  robić  coś  na  sposób  staro- 
dawny, archaiczny,  naśladować  Język  i  styl  staro- 
dawny:  Powieściopisarze,  tę  obierający  drogę, 
archaizują,  co  nie  jest  bez  wdzięku.  Jeż. 

Archalzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Archal- 
zować. 

fArchandrja,  i,  blm.,  f  Archandza,  fAchan- 
dja  +  Akandja,  f  Okindja,  orszak,  tłum,  rzesza,  ga- 
wiedZf  rój,  poczet,  kupa :  A.  krewnych,  sług  dwor- 
skich. <Tur.  akyndży  =  żołnierz  do  rabunku, 
przez  różne  sł.  lud.> 

f  Archandza,  y,  blm.  p.  Archandrja:  Króla  A. 
dworska  niosą  na  pałac.   Pot. 

Archangiellka,  I,  Im.  i  bot.  p.  Arcydzlęgiel. 
<Now.  z  Łć.  nazwy  rośliny  > 

[Archangielski]  p.  Archanielski. 

Archanielica,  y,  Im.  e  forma  ż.  od  Archanioł: 
Ty  wart  jesteś  archanielicy,  ale  bez  złotych 
skrzydeł.  Krasz. 

f  Archanlelika,  i,  Im.  I  p.  Arcydzlęgiel.    Syr. 

Archanielski,  Archanioiowy,  [Archangielski]  I. 
przym.  od  Archanioł:  Z  archanielskiemi  skrzyd- 
łami i  głosem  ty  czasem  miewasz  i  broń  archa- 
nioła. Miek.  Dzieje  nie  brzmią  już  hymnem  wia- 
ry archanielskim.  Sow.  Trąba  archanielska. 
Chóry  archanielskie.  2.  bot.:  Korzeń  A.,  p.  Ar- 
cydzlęgiel. 

Archanielsko  przys.  od  Archanielski :  Widmem 
A.  wielkim,  białym.    Krasiń. 

Archanielstwo,  a,  blm.  natura,  doskonałość  ar- 
chanioła: Przeznaczeni  jesteśmy  do  archaniel- 
stwa.  Krasiń. 

Archanioł,  a.  Im.  owie  anioł  wyższego  rzędu: 
Michał  A.  Trąba  archanioła  wezwie  na  sąd 
ostateczny.  <Now.  z  Gr.  archi-  =  arcy- -|- p. 
Anioł  > 

Archanioiowy  p.  Archanielski:  W  arehanioło- 
wym  on  jeden  obozie  latarnią  zda  ś.  Słów.  Pan 
swą  prawdę  nie  zawsze  na  mieczach  archanio- 
łowych  niesie.  Kon. 

Archeograf,  a,  Im.  owie  badacz  archeografji. 
<  Now.  z  Gr.  archatos  -  starożytny  -|-  grdf5  = 
piszę  > 

Archeograficzny  przym.  od  Archeografja. 

Archeografja,  i,  blm.  opisanie  starożytności,  an- 
tykóto,  zabytków,  pomników,  rzadkości  starożytnych. 

Archeolog,  a.  Im.  owie  a.  odzy  badacz  archeo' 
logji,  starożylnik. 

Archeologicznie  przys.  od  Archeologiczny:  A. 
wyglądać. 


52 


ARCHEOLOGICZNY 

Archeologiczny  przym.  od  Archeologja:  Zaby- 
tek A.  Żart.:  stary :  Rękawiczki  archeologiczne. 
Krasz. 

Archeologista,  y,  Im.  Ści  miiośnik  archeologji; 
pog.  szperacz  w  starożytnościach,  manjak  w  zakre- 
sie archeoloijji. 

Archeologistka,  I,  hu.  i  forma  ż.  od  Aroheolo- 
glsta:   Uczona  A. 

Archeologizm,  u,  blm.  kierunek  archeologiczny, 
archaistyczny ;  skionność  ku  archeologji:  Zniechę- 
cony do  areheologizrau  Koliara,  zai)alił  ś.  on  do 
bohaterskich  dusz,  które  tworzył  Byron. 

Archeologja,  I,  blm.  nauka  o  starodawnych  za- 
bytkach i  zicyczajach,  o  zamierzchłej  przeszłości, 
starożytnictwo.     <Gr.  archaiologia> 

Archeoteka,  L,  blm.  muzeum,  galerja  starożytno- 
ści: To  moje  muzeum  i  A.  Krasz.  <Now.  z  Gr. 
archaios  =  starożytny  -\-  theke  =  (teka)  skład  > 

Archetyp,  u,  Im.  y  I.  pierwowzór,  wzór,  proto- 
typ, modlą.  2.  men.  miara  normalna,  służąca  za 
prawidło. 

Archldjakon,  a,  Im.  I,  f  Arcydjakon,  f  Arcy- 
dzlakon,  f  Ardzlakon,  I.  X  najstarszy  z  dja'co- 
nów  przy  kościele  katedralnym.  2.  kapłan  prałat, 
członek  kapituły,  zcuitępca  biskupa,  mający  osobny 
okrąg  jurysdykcji,  zarządzający  nadto  majątkiem 
kapituły.  3.  dziś  urząd  kapitularny  honorowy. 
<Now.  z  Gr.  archi  =  arcy- -}- p.  Djakon> 

Archidjakonat,  u,  Im.  y,  X  Archldjakonja,  f  Ar- 
cydjakonat  I.  stopień,  godność  archidjakona.  2. 
daw.,    część  djecezji,  podległa  władzy  archidjakona. 

X  Archldjakonja,  i,  Im.  e  I.  p.  Archidjakonat. 
2.  mieszkanie  archidjakona:  Przestąpić  próg  archi- 
djakonji.    Jeż. 

Archidjecezja,  I,  Im.  e  djecezja,  prowincja  ko- 
ścielna pod  zarządem  arcybiskupa,  arcybiskupstwo. 
<Now.  z  Gr.  archi-  =  arcy- H- p.  Djecezja> 

XArchlduk,  a,  Im.  owie  arcyksiążę:  Jam  nie 
prince,  alem  archiduków  więźniami  miewał. 
Sienk. 

Archlerej,  a,  Im.  owIe,  Archijerej,  Archirej, 
arcybiskup  w  kościele  wschodnim.  <Now.  z  Gr. 
archi-  =  arcy-  -|-  hiereus  =  kapłan  > 

ArchierejskI  przym.  od  Archlerej:    Płaszcz  A. 

Archijerej,  a.  Im.  owIe  p.  Archlerej:  Biskup 
lab  A.  jest  jenerałem.    Miek. 

Archikatedra,  y.  Im.  y  katedra  arcybiskupia,  ko- 
ściół główny  w  archidjecezji,  w  którym  odprawia 
nabożeństwo  arcybiskup.  <Now.  z  Gr.  archi-  = 
arcy-  -f-  p.  Katedra  > 

Archlkatedralny  przym.  od  Archikatedra:  Ko- 
ściół A. 

Archlkonfraternia,  I,  Ira.  e  arcybractwo:  A.  li- 
teracka przy  kościele  Św.  Jana  w  Warszawie. 
<Now.  z  Gr.  archi-  =  arcy-  -f-  p.  Konfraternia  > 

Archllutnia,  i,  Im.  e  instrument  muz.  podobny  do 
lutni.  <Now.  z  Gr.  archi- =  arcy- -|- p.  Lut- 
nia > 

XArchlmandryckl  przym.  od  Archimandryta. 

XArchlmandryctwo,  a,  Im.  a  godność  ar chiman- 
dryty,  opactwo  w  kościele  wschodnim. 

Archimandryta,  y,  Im.  cl  przełożony  w  klaszto- 
rze obrządku  toschodniego  <Gr.  późn.  arehiman- 
drites,  z  Gr.  archi-  =  arcy-  mdndra  =  zagroda, 
później  klasztor  > 

Archipelag,  u,  Ira.  1  grupa,  gromada  wielu  un/sp, 
wielowysep.  wyspozbiór.  <Now.  z  Gr.  archi-  = 
arcy-  -|-  pelagos  -  morze  > 

Archiprezbiter,  a.  Im.  rzy  ksiądz  prałat  czło- 
nek kapiluhj  biskupiej,  kierujący  nabożeństwem  w  ko- 
ściele katedralnym  i  mającif  ze  zlecenia  biskupa 
nadzór    nad  pewną  ilością  paraf ji.     <Now.  z  Gr. 


ARCHIWUM 

archipresbeutes  =  pierwszy,  najstarszy  poseł; 
presbyteros  jest  stopniem  wyższym  od  prśsbys  = 
stary,  zasłużony > 

Archiprezbiterjalny  przym.  od  Archiprezbiter : 
Kościół  Panny  Marji  A.  Plebanja  ta  była  ar- 
chiprezbiterjalną,  nad  piętnastu  innemi  kościoła- 
mi parafjalnemi. 

Archirej,  a,  Ira.  owie  p.  Archlerej. 

Archirejskl  przym.  od  Archirej. 

Architekt,  a,  Ira.  cl,  x  Architekta,  budowniczy. 
<Gr.  archit(^kt5n> 

XArchitekta,  y.  Im.  ci  p.  Architekt:  Andrij 
zostałby  znakomitym  architekta.    Jeż. 

Architektonicznie  przys.  od  Architektoniczny. 

Architektoniczny  przym.  od  Architektonika, 
X  ArchitektońskI  budowniczy:  Ozdoba  architek- 
toniczna. Malarstwo  architektoniczne.  Nomen- 
klatura architektoniczna. 

Architektonika,  I,  blm.  I.  bud.  nauka  budow- 
nictwa, technika  budowania,  zasady,  przepisy  archi- 
tektury, urzeczywistnione  w  dziele  sztuki.  2.  przen. 
ład,  układ  według  zasad  architektury;  architektura: 
Przepisy  architektoniki  artystycznej.  Jeż.  "W"  tej 
budowie  piękna  jest  A. 

X ArchitektońskI  p.  Architektoniczny:  Nauka 
arehitektońska  =  architektura. 

Architektura,  y,  blm.  I.  budownictwo,  sztuka 
budowania,  architektonika,  jedna  ze  sztuk  pięknych ; 
styl,  struktura:  Prawidła  architektury.  A.  go- 
tycka. 2.  przen.  budowa,  układ,  plan:  A.  dra- 
matu, powieści.  <Łó.  architeetura,  z  Gr.,  p. 
Ai-chitekt> 

Architekturalny  przym.  od  Architektura:  An- 
drij myślał,  że  jedni  przed  drugiemi  na  wyścigi 
będą  udzielali  mu  architekturalnych  wiadomości. 
Jeż.    Porządki  architekturalne  greckie.  Sienk. 

Architraw,  u.  Im.  y,  Nadsłupie  bud.  najniższa 
część  belkowania,  łącząca  bezpośrednio  słupy  wolno 
stojące:  Szereg  złotawych  kolumn,  połączonych 
wyszczerbionemi  architrawami.  Sienk.  <Fr,  ar- 
chitrave,  z  Gr.  archi-  =  arcy-  -ł-  Łó.  trabs  = 
belka  > 

fArchitryklln,  a  I.  Im.  y  główny  pokój  bawial- 
ny w  domach  staropolskich,  sala,  salon.  2.  przeło- 
żony gospodarstwa  domowego,  gospodarz,  rządca; 
starosta  weselny:  Skosztował  A.  wody  i  zowie 
oblubieńca.  Bud.  <Łć.  architriclinium  =  główna 
jadalnia  i  z  architriclinus  (z  Gr.  architriklłniar- 
ehes)  =  stolnik,  podstoli> 

ArchIwaIja,  ów,  blp.  materjały  archiwalne,  do- 
kumenty rękopiśmienne,  wyjęte  z  archiwum. 

Archiwalnie  przys.  od  Archiwalny:  Da  ś.  to 
stwierdzić  A.  (-na  mocy  dokumentów  archiwal- 
nych). 

Archiwalny  przyra.  od  Archiwum,  w  archiwach 
przechowywany,  z  archiwum  wydobyty,  źródłowy : 
Zarząd  A.  Źródła,  zabytki  archiwalne.  Poszu- 
kiwania archiwalne  (=  w  archiwach  robione).  Ma- 
terjał  A. 

xArchlwarju8Z,  a.  Im.  e  p.  Archiwista. 

Archiwista,  y,  Im.  ścI,  X  Archiwarjusz  urzęd- 
nik, zawiadujący  archiwum,  kustosz  archiwum. 

Archiwiścina,  y,  Im.  y  żona  archiwisty. 

Archiwola,  I,  Im.  e  mul.  p.  Archiwolta. 
Archiwolta,  y,  Im.  y  bud.,  Archiwola  mul.  ozdo- 
ba architektoniczna  łukowa,  umieszczona  nad  otwo- 
rem krzywolinijnym. 

Archiwum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  I.  zbiór 
pism  publicznych  i  dokumentów.  2.  miejsce  prze- 
chowywania ważnych  papierów  i  dokumentów:  A. 
sądowe.  A.  akt  dawnych.  A.  jeneralne  krajo- 
we, koronne,  domowe.     Złożyć  do  A.  (=do  akt). 


53 


ARCHONT 


ARCYŁOTB 


3.  wydawnictwo  perjudi/czne,  przeznaczone  do  ogła- 
szania dokumentów  archiwalnych:  A.  do  dziejów 
literatury  i  oświaty  w  Polsce.   <Łć.  archi vum> 

Archont,  a,  Im.  owie  nazwa  najuoyiszych  urzęd- 
ników ateńskich. 

Arcioch,  a,  Im.  y  bot.  p.  Karczoch.  <p.  Kar- 
czoch > 

Arciok,  a,  Im.  i  bot.  p.  Karczoch. 

Arcy  przys.  I.  w  połij;Czeniu  z  innem!  wyra- 
zami =  bardzo,  wielce,  nadzwyczaj,  nadzwyczajnie, 
nader,  w  wysokim  stopniu :  A.  -  zacny  człowiek. 
2.  Xwybornie,  doskonale,  pięknie,  chwalebnie,  zna- 
komicie, ślicznie :  Była  chwała,  bo  też  było  A. ! 
Pol.     <Gr.  archi- > 

Arcybibosz,  a,  Im.  e  zawołany,  znany,  znakomi- 
ty, dzielny,  tęgi  bibosz,  bibosz  nad  bibosze  a.  nad 
biboszami:  A.  w  całej  Rzeczypospolitej.  <p. 
Arcy-  -|- Bibosz  > 

Arcybiskup,  a,  Im.  I  najwyższy  biskup  w  kraju 
a.  w  pewnej  prowincji,  arcypasterz :  A  gnieźnień- 
ski.    <  p.  Arcy- -|- Biskup  > 

Arcybiskupi  przym.  od  Arcybiskup:  Pałac  A. 
Sąd  A.  archidjecezji  warszawskiej. 

Arcyblskupstwo,  a,  Im.  a  I.  urząd,  godno&ó, 
dostojeństwo  arcybiskupa.  2.  djecezja  arcybiskupa, 
archidjecezja. 

Arcy-boleść,  I,  Im.  I  boleii  nadztoyczajna :  Po- 
wołam duch  niewieści  do  arey-boleści.  Erasiń. 
<p.  Arcy-  -fBOL> 

f  Arcybożniczy  przym.  od  Arcybożnik. 

f  Arcybożnik,  a.  Im.  y,  f  Aroyszkolnik  przelo- 
iony  bożnicy  żydowskiej.     <Acy-l-BOG> 

Arcybractwo,  a,  Ira.  a  bractwo  uprzywilejowane 
przy  kościele,  archikonfraternia.  <  Arcy  -f-  BRAT  > 

-j-  Arcycelnik,  a,  Im.  cy  przełożony  nad  celnikami, 
najstarszy  celnik:  Zacheusz  A.  Skar.  <  Arcy-|-Cło> 

ArcychrześcijańskI  tytuł  królów  francuskich  .- 
Arcychrześcijańeka  Mość.  <  Arcy -f- Chrześci- 
jański > 

Arcycudo,  a,  Im.  a  wielkie,  nadzwyczajne  cudo, 
cud  nad  cudami:  Arcydzieła  mistrzów,  arcycu- 
da  natury.  Krasz.     <  Arcy -f  CUD  > 

f  Arcycześnik,  a,  Im.  cy  wielki  cześnik,  wielki 
podczaszy :  Król  czeski  był  arcycześnikiem  pań- 
stwa rzymskiego.     <Arcy-|-CŻ('S)T> 

t  Arcydjakon,  a,  Im.  I  p.  Archidjakon. 

t  Arcydjakonat,  u  Im.  y  p.  ArchIdjakonat.  <  Ar- 
cy -j-  l)jakonat> 

Arcydoskonały  najdoskonalszy,  bardzo  dobry,  wy- 
śmienity.     <  Arcy  -f-  DO  4-  Z  -f  KON  > 

Arcydyplomatyczny  wielce  dyplomatyczny :  TJś- 
raiechną.?  ś.  uśmiechem  arcydyploraatycznym. 
Dzierż.     <Acy -}- Dyplomatyczny  > 

ł  Arcydzlakon,  a,  Im.  I  p.  Archidjakon.  Wuj. 

Arcydzielny  bardzo  dzielny,  przewyborny  :  Śro- 
dek A.     <  ^rcy-ł- DZIAŁ  > 

Arcydzieło,  a,  Im.  a,  Arcytwór,  XArcysztuka 
I.  til.  a)  dzieło  sztuki  celujące,  wzorowe,  do  ideału 
zbliżone  a.  ideałowi  odpowiadające:  Arcydzieła 
Rafaela.  "Wysłuchawszy  rogowej  A.  sztuki,  po- 
wtarzały je  dęby  dębom.  Mick.  b)  twór  przyro- 
dy doskonały,  w  swoim  rodzaju  jedyny,  okaz,  po- 
dziw budzący:  A.  natury.  2.  najdoskonalsze  czy- 
jeś dzieło:  Arcydziełem  Mickiewicza  i  poezji  pol- 
skiej jest  Pan  Tadeusz. 

Arcydzlęglel,  gla,  Im.  gle,  Anielika,  Archangle- 
Jlka,  t  Archanielika,  +  Korzeń  archanielski  bot. 
(angclica  archangelica)  roś.  z  rodziny  bnldaszko- 
walych.      <  Arcy  -{-  Dzięgiel  > 

ArcygtębokI  bardzo,  nadzwyczaj  głęboki :  Uwag<*i 
damy  o  chrześcijaństwie  Konrada  jest  arcygłę- 
boka.  Mick.    <Arcy  -|-  GŁ4B> 


Arcygłębokość,    i,  blm.,   rz.    od   ArcygtębokI: 

Uznaję  A.  uwagi  pańskiej. 

ArcygiupI  bardzo  głupi.     <  Arcy  -+-  GŁUP  > 

Arcygłupstwo,  a,  Im.  a  szczyt  głupoty :  Byłoby 
to  A.  Ost. 

Arcygrzesznik,  a.  Im.  cy  wielki  grzesznik,  grze- 
sznik nad  grzesznikami.     <  Arcy  -|-  GRZECH  > 

Arcyheretyk,  a,  Im.  cy,  Arcykacerz  zagorzały 
heretyk,  wielki  heretyk.     <  Arcy -j- Heretyk  > 

f  Arcykacermlstrz,  a.  Im.  e  naczelnik,  głowa 
kacerzy,  herezjarcha.  <  Arcy  -|-  Kacerz  -|-  Mistrz  > 

t  Arcykacerz,  a,  Im.  e  p.  Arcyheretyk:  Nie- 
którzy arcykacerze  przekładają  s.  nad  ojee  świę- 
te. Wuj.     <  Arcy  -\-  Kacerz  > 

Arcykanclerski  przys.  od  Arcykanclerz.  <  Ar- 
cy-f-  Kanclerz  > 

Arcykanclerstwo,  a,  Im.  a  urząd,  godność  arcy- 
kanclerza. 

Arcykanclerz,  a,  Im.  e  wielki  kanclerz,  tytuł, 
dawany  kanclerzom  dla  odróżnienia  od  podkancle- 
rzych,  noszących  tytuł  Cancellarius  alter. 

Arcykapłan,  a,  Im.  i  I.  najwyższy  kapłan,  wiel- 
ki kapłan.  2.  -^ archiprezbiter :  Arcybiskupom, 
opatom,  przeorom,  arcykapłanom  i  innym  kościo- 
ła prałatom.  Birk.     <  Arcy -|- Kapłan  > 

Arcykapłanka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Arcyka- 
płan. 

Arcykapłanować,  uje,  owal  pełnić  urząd  arcy- 
kapłana:   Aleksy  arcykapłanował  sekcie.   Bart. 

Arcykaplanowanle.  a,  blm.,  czynność  cz.  Arcy- 
kaptanować. 

Arcykapłartskj  przym.  od  Arcykapłan:  God- 
ność arcykapłańska.     Ubiór  A. 

Arcykapłaństwo,  a,  Im.  a  urząd,  godność  arcy- 
kapłana. 

Arcyklopotliwy  bardzo,  wielce  kłopotliwy:  Spra- 
wa to  arcykłopotliwa.     <  Arcy  -(-  KLEP  > 

Arcykomtur,  a.  Im.  uwie  najstarszy,  naczelny 
komtur,  najwyższy  po  wielkim  mistrzu  dostojnik 
u  Krzyżakóto :     A.  chwil  darmo  nie  traci.  Mick. 

<  Arcy  -|-  Komtur  > 

Arcykrawlec,  wca,  Im.  wcy  znakomity  krawiec 
mistrz  w  swoim  fachu:  Sukienne  arcydzieło  arcy- 
krawca  Chabou.  Orzesz.    <  Arcy -|- KROI  > 

•J-  Arcykról,  a.  Im.  owIe  król  królóto :  Arcykró- 
lu  wszechmocny,  racz  wejrzeć  na  nas.  Leop. 

Arcyksiąstewko,  a.  Im.  a  p.  Arcykslęstwo. 

Arcykslążątko,  a.  Im.  a,  m.  a.  ni.  I.  dziecię  ar- 
cyksięcia.     2.  lichy,  biedny  arcyksiążę. 

Arcyksiążę,  żęcia  a.  księcia.  Im.  żęta  wielki  kią- 
żę,  tytuł  książąt  domu  ausiryjackiego.  <  Arcy  -|- 
KsiJiżę> 

Arcykslążęcy,  xArcyk8lęskl,  przym.  od  Arcy- 
książę. 

xArcykslęskl  p.  Arcykslążęcy  Kanclerz  ar- 
cyksięsko-austryjaeki, 

Arcykslęstwo,  a.  Im.  a  I.  państwo  arcyksięcia. 
2.  arcyksiążę  z  żoną.    Zdr.  Arcyksląstewko. 

Arcykslężna,  y  a.  ej,  Im.  y  a.  e  I.  pannj(fca 
w  arcyksięstwie,  wielka  księżna.  2.  żona  arcy- 
księcia. 

Arcykslężniczka,  I,  Im.  I  córka  arcyksięcia. 

f  Arcylichwiarka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Arcylich- 
wlarz.     <  Arcy  -\-  Lichwa > 

t  Arcylichwiarz,  a,  Iru.  e  nielitościwy  lichwiarz, 
lichwiarz  nad  lichwiarzami.  Wuj. 

Arcylgarka,    I,   Im.    I    forma  ż.  od    Arcylgarz. 

<  Arcy  4-  LG  > 

Arcylgarz,  a,  Im.  e  kłamca  bezczelny,  łgarz  za- 
wnlnny,  łgarz  nad  tgarze. 

Arcyłotr,  a,  Im.  owIe  melki  łotr,  łotr  nad  łotra- 
mi, herszt:  Był  ich  łotrostwa  wodzem,  a  jednym 


54 


ARCYMALARZ 


ARCYWRÓG 


fiłowera  mówiąc,  arcyłotrem.  Groch.  <Arcy  -\- 
Łotr> 

xArcynialarz,  a,  Im.  e  mistrz  w  malarstwie,  ma- 
larz nad  malarzami:  Malarz  mię  głową  trafił, 
lecz  rozumu  w  głowie  A  nie  trafi.  Groch.  <Ar- 
cy  -I-  Malarz  > 

Arcymarszalek,  Ika,  Im.  (kowie  melki  marsza- 
łek: Elektor  Saski,  A.  Niemiec.  <Arcy-ł- Mar- 
szałek > 

Arcytnarszalkowa,  ej,  Im.  e  żona  arcymar- 
tzalka. 

Arcymarszalkowski   i)rzym.  od  Arcymarszalek. 

Arcymarszałkowstwo,  a,  Im.  a  I.  dostojeństwo, 
urząfl  arcymarszulka.  2.  blm.  arcymarszalek 
z  żoną. 

Arcymarszałkówna,  y,  Im.  y  córka  arcymar- 
szalka. 

Arcymężny  bardzo  mężny:  A.  odpór  daje.  <Ar- 
cy  -hMĄŻ> 

ArcymIIjoner,  a,  Im.  rzy  miljoner  nad  milione- 
rami.    <  Arcy -{-Miljoner> 

Arcy mistrz,  a,  Im.  e  toielki  mistrz,  wielki  arty- 
sta: Arcydzieło  a:3ymistrza.  Xrasz.  Ai"cyrai8- 
trze    -w  tyra  rodzaju  —  Szekspir,  Bajron     Spaś. 

<  Arcy  -f-  Mistrz  > 

Arcymożebny  wielce  możebny.  Spaś.  <Arcy4- 
M0G> 

Arcynadobny  bardzo,  wielce  nadobny:  Arcy- 
nailobna  niewiasta.  Mick. 

fArcynauka  I,  Im.  I  nauka  główna,  zasadnicza, 
podstawowa,  najważniejsza:  Polityka  jest  naj- 
przedniejszą i  arcynauką  między  wszystkiemi. 
Petr.     <Arcy4-NA-f  UK> 

Arcyniemily  wielce  niemiły:  Znaleźć  ś.  w  ar- 
eyniemiłej  sytuacji.     < Arcy -|- Nie -j- MIŁ > 

Arcynudny  nadzwyczaj  nudny :  Rzecz  arcyuud- 
na.     <  Arcy  -hNUD  > 

t  Areyociec,  oćca,  Im.  ćcowle   p.  Patrjarcha. 

<  Arcy  -h  Ojeieo 

t  Arcyodszczepieniec,  ńca,  Im.  ńcy  głowa  od- 
szczepieńców,  główny  apostata :  Sprośnym  arcy- 
otlszczepieńcem  i  fałszerzem  brzydkim.  Skar. 

t  Arcyofiarowniczy,  f  Arcyofiarownikowy  przym. 
od  Arcyofiarownik.  Bud. 

f  Arcyofiarownik,  a,  Im.  cy  arcykapłan.  Bud. 

t  Arcyofiarownikowy  p.  Arcyofiarowniczy.  Bud. 

Arcyopactwo,  a,  Im.  a  opactwo  mające  zwierzch- 
ność nadzorczą  nad  innemi:  Opactwo  to  (ty- 
nieckie) b3-ło  niekiedy  nazywane  arcyopaetwem. 
Mał.     <  Arcy  +  Opactwo  > 

Arcyoszust,  a,  Im.  ści  unelki,  wyrafinowany 
oszust,  oszust  nad  oszustami.  <Arcy  -j-  O  -f- 
SZUK> 

Arcypasterski  przym.  od  Arcypasterz:  List 
A.     <Arcy-f-PAS> 

Arcypasterstwo,  a,  Im.  a  urząd  a.  godnoió  ar- 
cypasterza. 

Arcypasterz,  a,  Im.  e  \. papież:  Papieżu,  ar- 
cyi)asterzu  kościoła,  wspomóż.  Skar.  2.  arcy' 
hiskup. 

Arcypasterzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Arcypa- 
sterzyć. 

Arcypasterzyć,  y,  yl  być  arcypasterzem. 

Arcypleklelnik,  a.  Im.  cy  człowiek  z  pieklą  ro- 
dem, szatan:  O  zdrajcy!  O  arcypiekielnicy  1 
Sienk.     <  Arcy -|- PIEK  > 

Arcyples,  psa  Im.  psy  arcyłotr,  skończony  nie- 
godziwiec, wyrafinowany  łajdak,  arcyszelma:  Jes- 
teś szelma,  zdrajca,  łotr,  rakarz  i  A.  Sienk. 
Jeśli  łżę,  jestem  A.,  nie  szlachcie.  Sienk.  A. 
byłbym,  gdybym  do  Warszawy  nie  pojechał. 
Krech.     <  Arcy -f- Pies  > 


Arcyplywacz,  a,  Im.  e  doskonały  pływacz,  pły- 
wak nad  pływakami:  Można  go  liczyć  za  arcy- 
pływacza.  Mick. 

Arcypodkomorzostwo,  a,  Im.  a  godnoió  arcy- 
podkomorzego. 

Arcypodkomorzy,  ego,  Im.  owie  wielki  podko- 
morzy :Ele]i.tor  Brandenburski,  A.  państwa  rzym- 
skiego.    <  Arcy  -|-  Podkomorzy  > 

ArcypodskarbI,  ego.  Im.  owIe  wielki  podskarbi : 
Elektor  Palatyński,  A.  państwa  rzymskiego. 
<  Arcy  -I-  POD  -+■  SKARB  > 

Arcypodskarbstwo,  a,  Im.  a  urząd,  godność  ar- 
cypodskarbiego. 

Arcyponętny  melce  ponętny.  <Ai*cy  +  Po  -f- 
NET> 

Arcypopularny  bardzo,  nadzwyczaj,  wielce  popu- 
larny.    <  Arcy  -\-  Popularny  > 
[Arcyposada,  y,  blm.]  p.  Arkiposada. 
Arcypotęga,  i,  Im.  i  największa  potęga :    Toć  są 
okręgi    arcyzwycięstwa    i    areypotęgi.  Krasiń. 
<Arcy-f-  Potęga  > 

Arcypożyteczny  wielce,  bardzo  pożyteczny.  <  Ar- 
cy +  PO -f  ŻY  > 

ArcyprzednI    bardzo  przedni,    doskonały :    Jest 
to  arcyprzednia  myśl.  Sienk.  <  Arcy -|- PRZED  > 
Arcypusada,  y,  blm.  p.  Arkiposada. 
f  Arcyrozbójnik,  a,  Im.  cy  zbój  nad  zbóje,  herszt 
rozbójników  :     <  Arcy  -f"  ROZ  -|-  BI  > 

ArcyserwIs,  u,  Im.  y  serwis  nad  serwisy,  sław- 
ny serwis.     <  Arcy -j- Serwis  > 

Arcystolnlk,  a,  Im.  cy  wielki  podstoli:  Elektor 
Bawarski,  A.  państwa  rzymskiego.  <Ai"ey  -\- 
Stolnik> 

Arcyszczęśllwy  bardzo,  nadzwyczaj,  nad  wyraz 
szczęśliwy:  Mysi  arcyszezęśliwa.  Fred.  A.  (na- 
der trafna).     <  Arcy  -f-  Szczęśliwy. 

Arcyszelma,  y,  Ira.  o  wie  wielki  szelma,  arcy- 
łotr, oszust,  zdrajca  główny :  Bogusław,  wziąwszy 
mnie  za  areyszelmę,  całą  duszę  mi  odkrył.  Sienk. 
<Arcy  -{-  Szelma  > 
t  Arcyszkolnik,  a,  Im.  cy  p.  Arcybożnik. 
xArcysztuka,  I,  m.  i  p.  Arcydzieło :  Zatarły 
ś.  rysy,  któremi  twórca  tej  arcysztuki  chciał 
swą  pobożność  wsławić.  Mick.  <  Arcy -|- Sztu- 
ka > 

Arcyśmieszny  bardzo,  nader  śmieszny:  ,  Arey- 
śmieszna  komedyjka.  Fred.  A.  <  Arcy  -f-  Śmiesz- 
ny > 

Arcyświetny  nadzwyczaj  świetny,  prześwietny: 
Miało  to  być  coś  arcy  świetnego.  <Arcy  -|- 
Swietny> 

Arcytajemniczy  bardzo,  wielce  tajemniczy:  To 
światło  rzucało  jakiś  A.  odblask  na  wszystko. 
Przyb.  <  Arcy  -}-  Tajemniczy  > 

Arcytrud,  u,  Im.  y  trud  nadzwyczajny:  Powo- 
łam duch  niewieści  do  arcy-trudu.  Krasiń.  <  Ar- 
cy -ł-  Trud  > 

Arcytwór,  oru.  Im.  ery  p.  Arcydzieło:  Staną 
ś,  jej  (ludzkości)  plemiona  jednym  ducha  arcy- 
tworera.  Krasiń.     <Ar('y -f-Twór> 

Arcytyp,  u.  Im.  y  wzorowy,  doskonały  typ. 
"Wspaniałe  czasy  Peryklesa  i  Augusta  dostar- 
czyły pewnej  sumy  arcy  typów  literackich.  <  Ar- 
cy-|-Typ> 

Arcywlelkl  nac^er,  niezwykle  wielki:  Chcesz  z  ar- 
cywielkiej  łaski  mego  syna  dzielić  łoże.  Fred. 
A.  <Arcy-|- Wielki  > 
Arcywiza,  y,  blm.  p  Arcewiza. 
Arcywróg,  oga,  Im.  owIe  a.  1  zacięty  wróg,  wróg 
nad  wrogi;  czart,  herszt  czartów:  Czart  A.,  któ- 
ry był  nazwany  w  niebie  od  przywodzenia  ro- 
koszan szatan«m.  J.  Przyb.   <Arcy -f- WROG> 


55 


ARCYZ 

Arcyz,  a,  Im.  y  bot.  p.  lep.  Narcyz. 

Arcyzbawlenny  hardzo,  nadzwyczaj,  wielce  zba- 
wienny.    <  Arey  -f  Zbawienny  > 

f  Arcyzdrajca,  y,  Ira.  y  pierwszy  zdrajca.  "Wuj. 
<Aiey  -f-  Zdrajca > 

Arcyzemsta,  y,  Ira.  y  najlepsza,  największa  zemsta: 
W  arcyzemstę  czyny  swe  zapłodni.  Krasiń.  <  Ar- 
ey +  Zemsta> 

Arcyzłodziej,  a,  Im.  e  wytrawny  złodziej;  mistrz, 
herszt  złodziejów.     <  Arcy  -|-  Złodziej  > 

Arcyzwycięstwo,  a,  Im.  a  największe  zwycięstwo: 
Toć  są.  okręgi  arcyzwycięstwa  i  arcypotęgi. 
Krasiń.     <  Arcy -|- Zwycięstwo  > 

fArdość,  i,  blm.  p.  Hardość. 

fArdziakon,  a,  Im.  i  p.  Archidjakon.  Herb. 
XArealny  przym.  od  Areał.  <Now.  z  Łd.  area- 
lis  dosł.  =  klepiskowy  (area  =  klepisko  > 

X Areał,  u,  blm.  obszar  powierzchni  roli,  rozle- 
głość, płaszczyzna,  grunta,  rola. 

Areka,  I,  Im.  i  a.  Zuwna,  Żuwlpaima  bot.  (are- 
ca)  roL  z  rodziny  palm.  Gatuaki :  A.  g  u  w  a  k  a 
(a.  guyaca);  A.  kat  echu  (a.  eatechu).  <Now., 
zap.  z  języków  Ameryk.  > 

Arena,  y,  Im.  y  I.  środek  cyrku,  przeznaczony 
do  popisów,  pole  zapasów.  2.  wszelkie  pole  popi- 
su, szranki,  teren,  widownia,  scena,  tor  tcyścigoioy : 
Upadek  twój  dla  ludzi  A.  do  popisów  z  dowci- 
pem. Meli.  A.  życia  parlamentarnego.  A.  dzia- 
łania.    <Ł6.  arena > 

Arenda,  y,  Im.  y  xAręda,  XArenta,  [Haren- 
da]  I.  dzierżaioienie,  dzierżawa:  Trzymać  co 
w  arendzie.  Puścić  w  arendę.  A.  mleczywa  = 
pacht.  2.  dzierżawienie  prawa  szynkowania,  propi- 
nacja :  Sucha  A.  =  czynsz  dodatkowy  od  sprzedaży 
wiktuałów  tv  karczmie:  Płacą  400  złp.  suchej 
ai-endy.  Wilk.  3.  szynk,  szynkownia,  karczma, 
propinacja :  Ciągle  przesiaduje  w  arendzie.  Obra- 
ny do  arendy.  Fred.  A.  4.  pieniądze,  płacone  za 
dzierżawienie,  dzierżawa,  czynsz.  <  Śr.  Łe.  renda, 
renta  (z  Łć.  reddere  =  oddawać  > 

Arendarka,   I,  Im.  i    I.  forma  ż.  od  Arendarz; 

XArędarka.     2.  żona  arendarza. 

Arendarski  przym.  od  Arendarz;  xArędarskl. 

Arendarz,  a,  Im.  e,  Arędarz,  Arendator,  xAren- 
dowiec  I.  ten  co  trzyma  coś  w  arendzie,  dzierżaw- 
ca, szczeg.  karczem  a.  młynów:  A.  mleczywa  =: 
pachciarz.  A.  prawa  szynkownia  -  propinator. 
2.  karczmarz. 

Arendarzować,  uje,  ował  byó  arendarzem:  Już 
blisko  40  lat  arendarzował  i  faktorował. 

Arendarzowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Aren- 
darzować. 

Arendator,  a.  Im.  rzy  p.  Arendarz. 

Arendatorka,  I,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Arenda- 
tor.    2.  żona  arendatora. 

ArendatorskI  przym.  od  Arendator. 

Arendować,  uje,  ował,  XArędować  I.  oddawać 
w  arendę,  wydzierżatoiać,  puszczać  w  arendę,  w  dzier- 
żawę. 2.  trzymać,  mieć  w  arendzie,  dzierżawić, 
chodzić  dzierżawą:   A.  od  )s.o^o  =  hrać  w  arendę. 

Arendowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Arendować; 
xArędowanle. 

XArendowlec,  wca,  Im.  wcy  p.  Arendarz:  Już 
u  arendowców  na  kwitki  biorę.  Krasz. 

Arendowny,  Arendowy  przym.  od  Arenda;  XArę- 
downy:    Kontrakt.  A.  Posesja  arendowa. 

Arendowy  p.  Arendowny:  Oddawał  wielkiemu 
panu  na  posesję  zastawną  lub  arendowa.    Kórz. 

XArenta,  y,  Ira.  y  p.  Arenda. 

Areometr,  u,  Im.  y,  Gęstośclomlerz  X6ę8to- 
Mlerz,  Oensymetr,  Oenzymetr  przyrząd  do  ozna- 
czania ciężarów   właściwych,  czyli  gęstości  ciał  sta- 


AR  F  A 

łycJi  i  ciekłych,  oraz  do  oznaczania  względnej  gęs- 
tości ciał  ciekłych.  <Now.  z  Gr.  araiós  =  cienki, 
wazki,  luźny  -\-  mćtron  =  mierz  > 

Areopag,  u.  Im.  I  I.  trybunał  kryminalny  w  Ate- 
nach, mający  pieczę  nad  skarbem  publicznym  i  naj- 
wyższą władzę  podczas  wojny.  2.  wszelki  sąd, 
wszelkie  zebranie,  grono,  koło  deajdujące,  wyroku- 
jące: Anglja  zajmowała  decydujące  miejsca 
w  areopagu  europejskim.  Cały  A.  intrygantek 
obsiada  zamek  drezdeński.  Krasz.  <Gr.  Areió- 
pagos  dosł.  =  wzgórek  Aresa  > 

Aresowy  bojowy,  wojowniczy :  Męstwo  aresowe. 
<0d  wł.  Gr.  Ares  =  Mars  > 
Areszcik,  u,  Im.  I  p.  Areszt. 

Areszt,  u.  Im.  y  [Hareszt,  Hareśt]  I.  przytrzy- 
manie, umęzienie,  urzędowe  zatrzymanie  osoby 
w  miejscu  zamkniętym,  czasowe  pozbawienie  swobo- 
dy :  Położyć  A.  na  kogo.  Kładę  A.  na  Wa- 
szeci.  Mick.  A.  cywilny  =  przymus  osobisty.  A. 
dotencyjny,  sądowy,  policyjny,  domowy,  śledczy, 
inkwizycyjny.  2.  zajęcie  rzeczy  a.  nieruchomości 
z  mocy  wyroku  sądowego.  3.  a.  Zapowiedzenie 
pozbatmenie  dłużnika  możności  korzystania  z  docho- 
dów: Położyć  komu  areszt  na  pensji.  A.  na  do- 
chodach z  mAJiiikn -sekwestr.  4.  karc:  A.  poło- 
żyć w  marjaszu  =  doliczywszy  ś.  oznaczonej  ilości 
oczek,  zakończyć  tak  zwaną  dograną.  5.  miejsce 
aresztu,  koza,  wieża :  "Wziąć  wsadzić,  zapako- 
wać, wpakować,  zasadzić  kogo  do  aresztu.  Osa- 
dzić kogo  w  areszcie.  Odsiadywać  A.  Wypuś- 
cić, uwolnić  z, aresztu.  !W  A.  brano.  Mick.  Zdr. 
Areszcik.  <  Śr.  Łe.  aresta  a.  arestum  =  wyrok 
sądowy;  arestare  =  uwięzić  (Z  Łć.  ad  -{-  resta- 
re> 

XAresztaCJa,  i,  Im.  e  aresztowanie,  areszt: 
Aresztaeje  ciągłe  nie  ustawały.  Roi. 

XAresztagracki  przym.  od  Aresztagrata:  A. 
świat.  Krasz. 

X Aresztagrata,  y,  im.  y  ir.  arystokrata:  Pan 
całą  gębą  i  A.  okrutny !  Krasz.  <  Umyślny  sł. 
lud.  do  arystokrata > 

XAresztancik,  a.  Im.  i  p.  Aresztant. 

Aresztancki  przym.  od  Aresztant :  Ubiór  A. 
Wagon  A.  Sprawa  aresztancka  (  ^przeciwko  od- 
powiadającym z  więzienia).  Aresztanekie  roty  =■ 
kara  poprawcza  w  Rosji,  polegająca  7ia  przymuso- 
wych robotach  w  twierdzach,  obostrzona  rygorem 
wojskowym. 

Aresztant,  a,  Im.  ci,  [Haresztant]  człowiek  aresz- 
towany, osadzony  w  areszcie,  więzień.     Zdr.  Aresz- 
tancil(. 
^      Aresztantka,  i.  Im.  I  forma  ż.  od  Aresztant. 

Aresztować,  uje,  ował,  [Haresztować]  I.  przy- 
trzymywać kogo  urzędowo,  osadzać  w  areszcie,  po- 
zbatoiać  wolności.  2.  zajmować  rzeczy,  kłaść  areszt 
na  nie.  3.  kłaść  areszt  na  dochodach  dłużnika, 
zabraniać  właścicicloun  z  mocy  toyroku  sądowego 
użytkowania  z  dochodów. 

Aresztowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Aresz- 
tować. 

xAre8ztowny  p.  Aresztowy:  Pozew  A.  Ostr.  (  = 
na  mocy  krórego  oskarżonego  stawiają  przed  są- 
dem a.  na  mocy  którego  na  jego  rzeczy  kładzie  i. 
areszt). 

Aresztowy   przym.  od   Areszt,     XAre8ztowny. 

XAretologja,  i,  blm.  fil.  część  etyki,  nauka  o  cno- 
cie. <Now.  z  Gr.  arete  =  zacność,  cnota -j- -lo- 
gia =  nauka  > 

Aręd  — ,  p.  Arend  — . 

Aria,  y,  Im.  y  |.  a.  Harfa  narzędzie  muzyczne 
ze  strunami:  A.  eolska.  2.  a.  Harfa  rama  z prze- 
ciągniętemi  drutami,  rodzaj  sita  do  przesiewania  zbo- 


r.o 


ARFIANT 

ła,  żwiru  itp.  3.  [A]  młynek  do  mania  zboża,  do 
odłączania  ziaru  od  pltwy.  4.  zool.  (haipa)  ślimak 
morski  z  okazałą  skorupą,  <  Gr.  harpe  =  sierp;  narzę- 
dzie do  kierowania  sJionia  itd.;  st^d  Sr.  Łć.  har- 
pa  =  sierp;  harfa  i  Nm.  Harfę  =  wialnia > 

Arfiany  przym.  odArfa:  Struny  arfiane.  Goaz. 
Arfianym  śpiewem  wtórował.  Glin. 

Arfiarka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Arfiarz. 

Arflarskl  przyra.  od  Arfiarz:  Sztuka  arfiarska. 
Gra  arfiarsiia. 

Arfiarz,  a,  Im.  e,  Harfiarz  I.  a.  Arfista,  Har- 
fista  ten,  co  z  rzemiosła  grywa  na  arjie.  2.  fa- 
hrykunl  arf. 

t  Arfista,    y,   Im.   ści   p.  Arfiarz:    A.  ten  był 

chłop  jak  dąb,  ale  grał  ladaiako,  Bud. 

Arfować,  uje,  owal.  Harfować  przepuszczać, 
przesiewać  przez  arjc,  czyścić  za  pomocą  arfy,  ra- 
fować:    A.  zboże,  żwir. 

Arfowanie,  a,  blra.,  czynność  ez.  Arfować. 

[Arfrung,  u,  Im.  I]  jakaś  roślina.  <Może  z  Nm. 
Alpranke> 

Argientan,  u,  blra.  chem.  p.  Alfenid.  <Now. 
z  Łć.  argentum  =  srebro  > 

f  Arglenterja,  i,  Im.  e  srebro  kościelne;  srebra: 
Kapliczną  argienterję  wywieziono  do  Krakowa. 
Roi.     <PY.  argenterie> 

Arglentyt,  u,  im.  y  min.  siarek  srebra,  często  ma- 
jący na  powierzdini  czarną  a.  brunatną  naleciałość, 
należący  do  najbogatszych  i  najważniejszych  rud 
srebra.     <Now.  z  Łć.  argentura  =  srebro  > 

Argosy,  ów,  blp.  szelki  na  bloczkach,  nie  tamu- 
jące swobodnych  ruchów  Jigury.  <0d  Węg.  wł. 
Arkossy  > 

fArgować  się,  uje  Ś.,  owal  Ś.  udowadniać,  ar- 
gumentami wywodzić  ś.     <Łć.  arguere> 

fArgowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Ar- 
gować  ś. 

Argumencik,  u,  Im.  I  p.  Argument. 

Argument,  u,  Ira.  y  a.  a  I.  fil.  a)  dowód,  ra- 
cja, motyw :  Mieć  co  postawić  przeciw  argumen- 
tom przeciwnika.  Krasz.  Dyplomacja  i  królowie 
zwracają  ś.  ze  złoterai  argumentami  do  wojewo- 
dziny łęczyckiej.  Jaroch.  b)  bł.  rozumowanie. 
C)  bł.  sylogizm,  wniosek,  d)  przesłanki  a.  zasady, 
na  których  ś.  wynik  sylogizmu  a.  rozumowania 
opiera,  e)  pojęcie,  służące  za  dowód  pewnej  rzeczy, 
iredni  termin  sylogizmu.  f)  w  estetyce :  treść  sztu- 
ki, wiązany  ciąg  zdarzeń:  A.  komedji.  2.  astr. 
wielkość,  od  której  zależy  pewne  równanie  a.  jaka- 
kolwiek okoliczność,  tycząca  ś.  biegu  planety :  A. 
szerokości.  A.  roczny.  A.  paralaksy.  3.  mat. 
ilość  zmienna  niezależna,  od  której  zależy  inna. 
Zdr.  Argumencik.     <Łć.  argumentum> 

Argumentacja,  I,  Im.  e  I.  fil.  a)  dowodzenie, 
popieranie  argumentami,  uzasadnianie,  rozumowa- 
nie, motywowanie,  b)  sposób  a.  metoda  dowodzenia. 
e)  ciąg  rozumowania,  zmierzający  do  uzasadnienia 
czegoś. 

XArgumentalny  poparty  argumentami,  uzasad- 
niony :  Zapytanie  to  wydało  ś.  racjonalnym  i  ar- 
gumentalnym.   Jeż. 

Argumentator,  a,  Im.  owie  a.  rzy  djalektyk^ 
ten,  co  argumentuje. 

Argumentować,  uje,  owal  fil.  podawać  dowody, 
przytaczać  argumenty,  dowodzić  czego,  popierać  ar- 
gumentami, przekonywać,  motywować,  rozumować: 
Starali  ś.  najgorliwiej  tego  dokonać  i  argumen- 
towali silnie. 

Argumentowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Argu< 
mentować. 


ARKA 

Argumentowicz,  a,  Im.  e  ten,  co  lubi  argumeri- 
tować,  umiejący  popierać  co  argumentami :  Oto  łeb- 
ski z  waszeci  A.!    Chodź, 

Argumentowy  przym.  od  Argument:  Prawie 
bezbronną  pomyłkę  musieliśmy  brać  szturmem 
ogromnych  zastępów  argumentowych.    Szaj. 

fArgumentulak,  a,  Im.  cy  człowiek  drobiazgo- 
wy, pedant,  subtelny  w  dowodzeniu:  O  mili  djalek- 
tykowie,  naprzeciw  jasnemu  pismu  św.  argu- 
montulaey!  Herb. 

Argus,  a.  Im.  owie  I.  stróż  czujny  i  niedoioie- 
rzający :  Jej  szczera  miłość,  dobre  wychowanie 
za  stu  argusów  stanie.  Fred.  A.  Otoczyli  ją 
argusami,  strzegącemi  wszelkich  stosunków 
z  Turczynem.  And.  Żart.:  stróż  domu :  A.  domo- 
wy w  postaci  stróża.  2.  zool.  (argus  giganteus) 
okazały  ptak  kurowaty,  z  rodziny  bażantów.  <  Od. 
Gr.  wł.  Argos,  skąd  Łć.  Argus  > 

Argusować,  uje,  owal  występować  w  roli  argu- 
sa,  strzec,  pilnować,  czuwać,  stróżować:  A.  musi, 
a  Rózia  nie  łatwa  do  upilnowania.  Krasz. 
Argusowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Argusować. 
Argusowy  przym.  od  Argus,  czujny,  baczny,  pil- 
nujący, zawistny,  zazdrosny:  Spojrzenie  Antosi 
przygniatało  go  więcej,  niż  argusowe  oczy  ca- 
łego niegdyś  areopagu  profesorów.  Grudz.  Czuj- 
ność argusowa.    A.  wzrok  żony. 

XArhara,  y,  Im.  y  m.  lichy  koń,  szkapa,  chabe- 
ta,  wywłoka.    Chodź. 

Arja,  i,  Im.  e  maz.     1.    utwór  solowy  z  towarzy- 
szeniem,   oddzielny    a.    wchodzący  w  skład  większej 
całości  (np.  oratorjum,  opery  itd.):  A.  brawurowa, 
koncertowa,  kościelna.     Wagner   wyrzucił    arję 
z  dramatu    lirycznego.     2.    melodja,  pieśń.     Zdr. 
Aryjka,  Arjetka.     <Włos.  aria,  z  Łć.  aer  (z  Gr. 
aer)  =  powietrze;  blask;  wyżyna;  obłok;  zapach; 
przejście  znaczenia  niewyjaśnione  > 
■j-Arjanleć,  eje,  al  stawać  ś.  arjamnem, 
+Arjanlenle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Arjanieć. 
Arjanin,  a.    Im.  anie     i.    zwolennik  nauki  Arju- 
sza.     2.  socynjanin,  antytrynitarjusz.     3.  niek.  o/i«- 
baptysta,   notoochrzczeniec.     <  Od  założyciela  sek- 
ty Arjusza  f  336  po  Chr.  > 
Arjanizm,  u,  blm.,  Arjaństwo  nauka  arjanów. 
ArjańskI    przym.  od  Arjanin:     Groby,   mogiłki 
arjanskie,  gm.  =  cmentarzyska  słowiańskie  z  czasów 
przedhistorycznych.      Sekta    arjańska    a.,    jak    j^ 
niektórzy  zowią,  nowochrzezeńska.  Vol. 

Arjartstwo,  a,  blm.  I.  p.  Arjanizm :  A.  ś.  było 
w  ten  zacny  dom  wplątało.  Nieś.  Namawiali 
go  do  arjaństwa.  Skar.  2.  zbiór,  wyznawcy  arja- 
nizmu. 

Arjergarda,  y,  Im.  y,  f  Arjergwardja  woj.  8tr(Ui 
tylna.     <Fr.  arriferegarde  > 
i-Arjergwardja,  I,  Im.  e  p.  Arjergarda. 
Arjetka,  I,    Im,  I    muz.    p.  Arja:    Nuc%   sobie 
arjetkę. 

Arjostyczny  i.  w  rodzaju,  w  duchu  Arjosta: 
Oktawy  arjostyczne.  Na  spotkanie  twojej  czar- 
nej, piorunowej,  dantejskiej  chmury  prowadzą 
lekkie,  tęczowe,  arjostyczne  obłoki.  Słów.  2. 
zlekka  ironiczny,  żartobliwy:  "Wychodzi  na  świat 
Balladyna  z  arjostycznym  uśmiechem  na  twa- 
rzy. Słów.     <0d  wł.  Włos.  Ariosto> 

XArk,  u,  Im.  I  I.  łuk,  arkada  w  budowie: 
Przez  połamane  arki  i  okna  świeciły  promienie 
słońca.  Kórz.  2.  brama  tryumfalna:  A  tam  to  A. 
nasz  zwycięski.  Krasz.     <Łć.  arcus> 

Arka,  I,  Im.  I,  fArcha  I.  skrzynia:  A.  przy- 
mierza. W  starym  zakonie  A.,  skrzynia,  w  któ- 
rej było  przykazanie  Boże,  Rej,  2.  loielka  łódź, 
okręt  Noego,    korab.    Za.rt.- wielki,    ciężki  powóz^ 


57 


ABEABUZ 


ARMARYNTA 


landara,  niezgrabny  wehikuł:  Nareszcie  i  A.  owa 
wstrzą,sła  ś.,  konie  ruszyły,  zabrzęczały  dzwon- 
ki, bryka,  kołysząc  ś.,  posunęła  po  bruku.  Krasz. 
Opuściliśmy  wnętrze  arki  płóciennej  z  rozkoszą,. 
Roi.     3.    zool.  (arca)  małż  morski.     <Łć.  arca> 

fArkabuz,  a,  Im.  y,  fArklebuz,  fHarkabuz 
woj.  I.  a.  f  Berdebuska  hakownica,  broń  ręczna, 
bez  bagneta,  o  zapale  lontowym,  używana  w  drugiej 
połowie  XV  wieku:  Tam  dziwne  arkabuzy  zawżdy 
we  łbie  huczeć  muszą.  Rej.  Arkabuzy  donośne. 
Zim.  2.  Im.  owie  p.  Arkabuzer.  Zdr.  t  Arkabuzik. 
<Dnm.  haakbus  (niby  Nm.  Haekenbiichse),  skąd 
Fr.  arquebuse> 

fArkabuzer.  a,  Im.  owie,  fArkabuzyr,  fAr- 
kabuzjer,  f  Arkiebuzjer,  fArkabuz,  fHarkabu- 
zjer,  -f  Berdebusz  żołnierz,  uzbrojony  arkabuzem, 
husarz:  Jazdę  pod  tytułem  arkabuzerów,  jako 
milicje,  mniej  potrzebną,  zwijamy.    Vol. 

fArkabuzik,  a,  Im.  i  p.  Arkabuz:  Dla  synacz- 
ka  kazał  narobić  arkabuzików.  "Wys.  To  A. 
porwie  na  ścianie,  to  siekiereezkę,  to  czapecz- 
kę. Rej. 

fArkabuzjer,  a,  Im.  owie  p.  Arkabuzer. 

fArkabuzjerskl  przym.  od  Arkabuzjer:  Trzy 
cliorągwie  husarskie  czyli  arkabuzjerskie.   Paw. 

fArkabuzyr,  a,  Im.  owie  p.  Arkabuzer:  "Wszy- 
scy z  ruśnicami  arkabuzyrowie.  Star.  Dojazdy 
ciężkiej  należą  arkabuzyrowie,  którzy  arkabu- 
zów  czyli  muszkietów  do  boju  używają.  Papr. 

Arkada,  y,  Im.  y  [Archada],bud.  sklepienie  łu- 
kowe, wsparte  na  filarach.  <  Sr.  Łć.  areata,  z  Łć. 
arcus  =  łuk> 

Arkadja,  i,  blm.  kraina  wszelkiej  szczęśliwości, 
raj  ziemski:  I  mnie  w  arkadji  pierwszy  dzień 
zabłysnął.  Fred.  A.  I  ja  byłem  w  arkadji  i  wiem, 
jaką  ś.  drogą  z  krainy  czarów  wychodzi.  Krasz. 
<0d  nazwy  krainy  Qr.  Arkadia  > 

Arkadowanie,  a.  Im.  a  bud.  szereg  arkad,  prze- 
dzielonych kolumnami,  Jilarami  a.pilastrami. 

Arkadowy  przym.  od  Arkada:   Fryz  A. 

Arkadyjny  p.  Arkadyjski:  Dwa  głosy  spotka- 
ły ś.  w  arkadyjnym  jakimś  duecie.    Orzesz. 

Arkadyjski,  Arkadyjny  przym.  od  Arkadja,  roz- 
koszny, błogi,  szczęiliwy,  czarowny,  sielankowy: 
Rozkoszne  arkadyjskie  uniesienia  ustępują  chłod- 
nej rozwadze.  Rzęt.  Prostota  arkadyjska.  Idy- 
la  arkadyjska. 

1.  X  Arkan,  u,  Im.  y  p.  Arkanum :  Wynalazł 
wielką  tajemnicę,  ale  tego  arkanu  nikomu  po- 
wierzyć nie  chciał.  Krasz.  Od>słonienie  wielkie- 
go arkanu.  Krasz.  <ŁĆ.  arcanum  ni.  =  tajemni- 
ca > 

2.  Arkan,  a,  Im.  y  I.  postronek  z  włosia,  uży- 
wany do  łowienia  dzikich  koni  w  tabunie,  lasso. 
2.  wędzidło,  uzdeczka,  pęto :  Rumaki  chciwe  biegu 
arkany  mocne  targają.  Bardz.  3.  przen.  więzy, 
hamulec,  pęta,  niewola,  jarzmo :  Kmieć  i  szlachcie 
•w  A.  idzie  społem.  J.  Jabł.  4.  [A.]  rodzaj  tańca 
Huculskiego.  <Tur.  i  Tat.  argan,  organ,  arkan 
c sznur > 

Arkanum,  w  Ip.  nieod.,  zwykle  w  Im.  a,  ów, 
X  Arkan  1.  tajemnica,  sekret,  skrytość,  tajnik,  za- 
gadka ;  środek  a.  sposób  sekretny,  tajemniczy :  Zna 
myśliwskie  arkana.  Pol.  Wtajemniczał  w  arka- 
na polityczne.  Krasz.  Tak  zacnemu  kawalero- 
wi wszystkie  arkana  duszy  otworzy.  Sionk.  2. 
irodek  lekarski  tajemniczy,  niby  niezawodny:  Na 
pokrzepienie  rezonu  A.  spirytusowe.    Łoz. 

Arkas,  u,  blm.,  kuch.  I.  potrawa  na  zimno 
z  mleka,  śmietany  i  żółtek:  Te  pńłini.ski  kontu- 
rów, arkasów,  blemasów.  Mick.  2.  galareta 
z  mleka  przegotowanego  i  ściętego  cytryną.    <  Może 


z  Hp.  arcaz  =  skrzynia,  jak  Włos.  formaggio  =i 
ser  z  Łć.  forma> 

fArklebuz,    a,    Im.   y    p.    Arkabuz:     Pukanie 
z  dział,  dubeltówek,  z  flinty,  z  arkiebuza.  Słów. 
f Arkiebuzjer,  a.    Im.  owie    p.  Arkabuzer:  Pod 
dowództwem  pułkownika  arkiebuzjerów.    Roi. 

Arkiposada,  y,  blm.,  Arcypusada  lek.  (mixtura 
Yulneraria  acida)  lek  płynny,  do  gojenia  ran  słu- 
żyć mający.  <Fr.  (eau  d')arquebusade  dosł.  =• 
(woda)  arkabuzowa,  tj.  dla  arkabuzerów,  sł.  lud. 
do  Arcy  -|-  Posada  > 
[Arkoczenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Arkoczyć. 
[Arkoczyć,  y,  ylj  naradzać  ś.,  umawiać  ś. 
<HAKK(OT)> 

Arktyczny  gie.  północny;  położony  w  okolicach 
bieguna  północnego,  właściwy  okolicom  bieguna  pół- 
nocnego:  Biegun,  ląd,  ocean  A.  Flora  arktycz- 
na.     <  Gr.  arktikós  =  północny  > 

Arkufikaoja,  I,  Im.  e  mat.  zamiana  prostej  na 
łuk  kołowy  tejże  długości.  <Now.  z  Łć.  arcus  = 
łuk  -j-  -ficatio  =  robienie  > 

Arkul,  a,  Im.  e  fl.  p.  Hartful. 

f  Arkus,  a,  Im.  y  brama  w  kształcie  łuku  na 
końcu  ulicy  ogrodowej:  Arkusy  po  ogrodach, 
tryumfalne  bramy,  mogą  być  na  końcu  ulic  da- 
wane. Kluk.  Ai"kusy  czyli  łuki  w  ogrodach  na 
końcach  ulic.  Goł.     <Łć.  arcus  > 

[Arkusierka,  i,  Im.  I]  p.  Akuszerka. 

Arkusik,  a.  Im.  I  p.  Arkusz:  A.  papieru  listo- 
wego. 

Arkusz,  a.  Im.  e  I.  wszelka  masa,  wzdłuż 
i  wszerz  rozpostarta;  jednostka  wielkości,  określona 
pewną  długością  i  szerokością:  A.  papieru,  tektu- 
ry, waty,  blachy.  2.  druk.  16  stronic  druku  (bez 
względu  na  wielkość  stronic):  A.  druku.  3.  kolej. 
A.  osobowy  =  stan  służby.  A.  płacy  =  lista  płacy. 
Zdr.  Arkusik,  x  Arkuszek,  X  Arkuszyk.  Zgr. 
Arkuszysko.  <Łć.  arcus  =  łuk;  przejście  zna- 
czenia, jak  w  Nm.  Bogen,  od  wyglądu  wiszące- 
go w  czasie  suszenia  arkusza > 

XArkuszek,  szka.  Im.  szki  p.  Arkusz. 

Arkuszowy  przym.  od  Arkusz  tdelkości,  forma- 
tu arkusza:  Książka  w  formie  arkuszowej  (=in 
folio ;  foljał).  Przen.  zbyt  wielki,  sążnisty,  łokcio- 
wy:  Nabasował  mu  A.  rachunek. 

X  Arkuszyk,  a,  Im.  I  p.  Arkusz. 

Arkuszysko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Arkusz. 

Arlekin,  a,  Im.  owie  I.  błazen  w  stroju  pstrym, 
szachowanym,  pajac,  śmieszek,  trefniś :  Któż  ma 
powagę  w  stroju  arlekina?  Wygląda  jak  A. 
(=  cudak).  2.  karę.  as  w  dawnych  karlach  fran- 
cuskich. Zdr.  Arleklnek.  <Włos.  arlecchino, 
Fr.  arlequin  (źródło  niewiadome)  > 

Arlekinada,  y.  Im.  y  błazeństwa,  błaznowanie, 
fgle,  sztuki  arlekina. 

Arleklnek,  nka,  Im.  nkl  p.  Arlekin. 

Arlekiński  przym.  od  Arlekin:  Strój  A.  (=  dzi- 
waczny, pstry).  Po  arlekińsku  przys.  jak  arlekin: 
Ubrany  po  arlekińsku. 

X Armadę,  ęcla,  Im.  ęta  żart.  licha  armata: 
Już  im  teraz  i  armacięta  musiały  od  ciągłego 
kichania  pochrypnąć.    Sienk. 

Armacina,  y,  Ira.  y  licha,  nędzna  armata. 

Armacisko,  a,  Im.  a  p.  Armata. 

[Armaczenle,  a,  blm.]    czynność  cz.  Armaczyć. 

[Armaczyć,  y,  yl]  jarmarczyć,  głośno  i  gromad- 
nie ś.  naradzać.     <Ód  Jarmark  > 

Armada,  y.  Im.  y  wielka  Jlota  wojenna. 

Armadyl,  a,  Ira.  e  zool.  p.  Pancernik.  <Now. 
z  Hp.  armadilla  =  fregata> 

Armarynta,  y,  Im.  y  bot.  p.  Zmiód. 


58 


ARMATA 

Armata,  y,  Im.  y,  Harmata  woj,  I.  działo: 
Walić  z  armat.  2.  t  wszelka  broń  zaczepna  i  od- 
porna, oręż,  uzbrojenie :  Kupidzie  wydziera  łuk, 
pochodnię  i  strzały  —  cał<^  jego  armatę.  Gawin. 
3.  ta-  t  Strzelba  amunicja,  artylerjn :  Starszy 
nad  armatą  koronną.  Vol.  Przełożony  nad  strzel- 
bą lub  armatą.  Dek.  4.  t  a.  t  A.  wodna  =/o/a, 
wojsko  morskie,  marynarka:  Wojsko  z  portu  w  ar- 
macie przeprawił.  P.  Koch.  A.  strudzona  weszła 
na  brzegi.  Zebr.  Hetmana  z  armatą  wodną  wy- 
prawił. Skar.  Zdr.  Armatka.  Zgr.  Armacisko. 
<Now.  z  Ł6.  armata  dosł.  =  uzbrojona > 

Armatka,  I,  Im.  i  p.  Armata. 

Armatni,  tArmatny  [Armatowy]  przym.  od  Ar- 
mata:   Kula  armatnia.     Oddalił  s.  na  strzał  A. 

Armatnica,  y,  Im.  e  a.  Rurnica,  Drążnia,  Trzci- 
na dudkowata  bot.  (cecropia)  roi.  z  rodziny  chle- 
bowcowatych.  Gatunek :  A.  tarczowata  (c. 
peltata). 

fArmatno  przys.  od  Armatny:  Mieszczanie  na 
ten  huk  A.  wypadli.    Zim. 

tArmatny  I.  p.  Armatni:  Narzędzia  arraatne 
szutle,  szczotki,  stemple.  J.  Jak.  (  =  dziaiowe). 
2.  zbrojny:  Flota  armatna.  Pot.  Mieszczanie 
wysypani  arraatną  gromadą  z  miasta  w  pole 
wychodzą.  Tw.  Szwedom  cztery  okręty  armat- 
ne  wziął.  Tw.  (=wojenne).  A.,  ego.  Im.  I  rz.  prze- 
lozony  nad  artylerją,  jenerai  arlylerji:  Kozacy 
pod  władzą  samego  starszego  armatnego  zosta- 
wać mają.   Vol. 

Armator,  a.  Im.  rzy  a.  owie  dostawca  okrętowy 
a.  przedsiębiorca,  zaopatrujący  okręt  we  wszelkie 
zapasy  na  czas  żeglugi. 

1  Armatowy]  p.  Armatni, 
irmatura,  y.  Im.  y  I.  zbroja,  rynsztunek,  przy- 
bór wojenny:  Wojsko  zmieściło  ś.  na  kępie  z  ar- 
maturami. Dyak.  Zamiast  kunsztownej  z  stali 
armatury,  broń  stron  obudwueh:  zęby  i  pazury. 
Kras.  2.  zbroja,  malowniczo  ugrupowana,  jako 
ozdoba  architektoniczna ;  ozdoby,  otaczające  tarczę 
herbową:  Atyk  z  armaturą,  jako  ozdoba  archi- 
tektoniczna,— na  tarczy  nie  było  żadnego  herbu. 
Kórz.  Dwuch  spiżowych  rycerzy  dzierżyło  w  że- 
laznych dłoniach  armatury,  w  których  miasto 
lanc  i  chorągwi  haczyki  i  szczypce  utkwiono. 
Jord.  3.  elektrot.  =  a)  zewnętrzna  powłoka  lin  te- 
legraficznych podwodnych,  b)  system  zwojów  w  ma- 
chinie elektrycznej,  wytwarzający  prądy.  4.  fiz.  p. 
Induktor.  5.  mech.  wszelkie  przybory  do  kotłów 
parowych,  lokomobil,  jak :  krany,  wentyle,  iwistawki 
itp.     <Łó.  armatura  =  uzbrojenie  itd.  > 

Armelina,  y,  Im.  y  pow.  rodzaj  wy ściłki  w  powo- 
zie pod  łokcie,  oparcie  dla  ramion  w  siedzeniu. 
Zdr.  Armelinka.     <Fr.  armeline> 

Armellnka,  I,  Im.  I  p.  Armelina. 

xArmlder,  u  a.  dru,  y  a.  d;y  p.  Harmider. 

[Armikut,  u,  Im.  y]  korpus,  armja.  <Nm.  (zFr.) 
Armeecorps> 

Armilarny  astr.-.  Sfera  armilarna,  p.  Sfera. 
<Now.  z  Łć.  armilla  =  obrączka,  naramiennik, 
bransoleta  > 

Armistycjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  rozejm, 
zawieszenie  broni.  <Now.,  np.  Fr.  armistice, 
z  Łd.  arma  Im.  =  broń,  oręż -{- sistere  =  wstrzy- 
mać, por.  solstitium  dosł.  =  wstrzymanie  słońca  = 
przesilenie  > 

ArmJa,  I,  Im.  e  woj.  I.  wojsko  ogółem  wzięte: 
A.  potężna,  wielka  Napoleona,  nieprzyjacielska, 
zdezorganizowana,  upadła  na  duchu,  zwyciężona, 
niezwyciężona,  pobita,  waleczna,  zwycięska.  2. 
wyższa  jednostka  w  organizacji  wojskowej,  z  kilku 
Icoijiusów  złożona.   3.  przen.  mnóstwo,  tłum,  chmara, 


AROMAT 

ciżba,  kupa,  tłuszcza,  zgraja:    A.  ludu    zbiegła  fe. 
<Now.  z  Łć.  arma  Im.  =  oręż,  skąd  Fr.  armśe> 
[Armija,  I,  Im.  e]  dużo  ludzi  razem  idących. 
XArmonijka,  I,  Im.  i  p.  Armonja. 
xArmonlka,  I,  Im.  i  p.  Harmonja. 
xArmonja,  I,  Im.  e  p.  Harmonja.  Zdr  XArmo- 
nljka. 

[Armoryty,  ów,  blp.]  pewna  potrawa  mączna. 
<Nm.  arme  Ritter  (dosł.  =  ubogi  szlachcie)  =  po- 
lewka z  chleba  i  raąki> 

tArmować,   uje,  owal,    t  Harmować    uzbrajać, 
przygotowywać  do  wojny.     XA.  Ś.,    t  Harmować    Ś. 
uzbrajać  i.,    przygotowywać  i.,  szykować  ś.  do  woj- 
ny:    Jęli    ś.   A.    przeciw  Bolesławowi.     Biel.  M. 
Krzyże    osikowe    poświęcone    zakopywali,    a  to 
armując  ś.  od  upiorów  cudzych.    Smól. 
tArmowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Armować. 
XArmowanie  się,  a.  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Armo- 
wać ś.:   A.  ś.  znaczy  zaciąganie  ludzi  i  przygo- 
towanie sprzętów  wojennych.  Papr. 
[ArmunIJa,  i,  Im.  e]  p.  Harmonja. 
XArmuszmal,  u,  blm.  p.  Arumszmalc. 
[Arnatel,  tla.  Im.  tle]   szpilka  podwójna  do  wło- 
sów.    <Nm.  Haarnadel> 

Arnautka,  i,  Im.  I  bot.  (triticum  sativum)  na- 
zwa odmiany  pszenicy  zwyczajnej.  <0d  nazwy 
ludu  Arnauci> 

ArnI,  nieod.,  zool.  p.  Bawół.  <Now.,  zap.  ze 
Wschodu  > 

Arnika,  I,  Im.  I  I.  bot.  p.  Pomórnik.  2.  pre- 
parat aptekarski,  lekarstwo  przeciw  skaleczeniom 
i  potłuczeniom :  Rany  płatami  obwiła,  zmaczawszy 
w  arnice.  Pol.  <Now.,  jakoby  z  Gr.  ptarmi- 
ke  =  roślina  pobudzająca  do  kichania  (ptarnymai 
=  kicham)  > 

Arnota,  y,  Im.  y  bot.  p.  Orlean.  <Z  Hp.  ar- 
notto  =  woreczek  nasienny  drzewa  orleanu  > 

Arnotowaty  bot.:  Rośliny  arnotowate,  p.  Or- 
leanowaty. 

Arogacja,  I,  blm.,  Arrogacja,  Adrogacja  t^mWicz- 
ne  przyjęcie,  przybranie,  adaptacja,  adojicja,  usy- 
nowienie.     <  Łć.  arrogare  > 

Arogancja,  I,  blm.  zarozumiałość,  buta,  imperty- 
nenckie  zarozumienie,  zarozumiała,  bezczelna  pew- 
ność siebie,  połączona  z  pomiataniem  innych,  zu- 
chwalstwo, zuchwałość:  A.  nieuctwa.  Nie  ma  on 
sympatji  między  kolegami  dla  swojej  dumy  i  aro- 
gancji.  Bał.     <Łć.  arrogantia> 

Arogancki  przym.  od  Arogant:  Zachowanie  ś. 
aroganckie.  Mowa  arogancka.  Z  podniesionym 
czołem  i  arogancką  miną  przeprowadzał  metresę 
swoją  po  sali.  Bał. 

Arogancko  przys.  od  Arogancki:  Mówiła  zim- 
no, obojętnie,  prawie  A.  traktując  archiwistę. 

Arogant,  a,  Im.  cl  człowiek  występujący  z  aro- 
gancją, zuchwalec,  impertynent,  zarozumialec :  Je- 
szcze żeby  A.  zdjął  kapelusz  z  głowy,  ale  nie. 
Gaw. 
Arogantka,  1,  Ira.  I  forma  ż.  od  Arogant. 
XArogowaĆ,  uje,  owal  przywłaszczać,  przypisy' 
wać  sobie ;  przyznawać  i.  zuchwale,  rościć  pretensje 
do  czego :  A.  sobie  wyjątkowe  jakieś  w  państwie 
i  społeczeństwie  stanowisko.  01.  <Łć.  arroga- 
re > 

XArogowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Arogować. 
fAroma,  atu,   Im.   ata   ni.    p.  Aromat.     <Gr. 
Aroma  ni.> 

Aromat,  u,  Im.  y,  -j-  Aroma  I.  silny,  przyjemny 
zapach,  woń  roślinna,  wonność:  A.  siana.  JPowie- 
trze  dokoła  zionie  aromatem.  Miek.  A.  wina  a. 
piwa  =  6Mfcie<.  2.  ogr.  korzenność  smaku  u  gru- 
szek,   3.  ■];■  zioła  i  korzenie  z  silnym  zapachem. 


59 


AROMATYCZNY 


ARTYKUŁOWANIE 


Aromatyczny  I.  pełen  aromatu,  pachnący,  won- 
ny, woniejący:  Zioła  aromatyczne.  2.  chein.:  Związ- 
ki Rromnijczue^pocłiodzące  od  benzolu  i  jego  no- 
mologów. 

Aron,  a,  Im.  y,  Aronek,  Obrazkowiec,  Obrazki, 
bot.  (arum)  roi.  z  rodziny  obrazkoiratych.  Gatun- 
ki:  A.  plamisty  a.  pospolity  (a.  maeu- 
latum),  daw.  Obrazki  wielkie,  Djablik, 
Głowa  Św.  Jana,  Wężownik  większy 
a.  biały,  Kozia  a.  Aronowa  broda, 
Wiele  złego;  A.  włoski  (a.  italicum)  daw. 
Obrazki  włoskie,  "Wężownik  mniej- 
szy, Djablik  wielki,  Żmijowiec,  Zie- 
jec    wielki.     <Gr.  aron  z=  jakaś  roślina> 

Arondować,  uje,  owal  zeg.  zaokrąglać  końce. 
<Fv.  anondir> 

Arondowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Arondować. 

Aronek,  nka.  Im.  nkl  bot.  p.  Aron. 

Aronowy:  Aronowa  broda,  bot.  p.  Aron. 

(Arować,  uje,  owal]  p.  Harować. 

1.  Arpedźjo  prawie  nieod.,  rz.  ni.,  muz.  akord 
rozerwany,  zagrany  niejednocześnie,  nie  razem. 
<Włos.  arpeggio,  od  arpa  =  harfa  > 

2.  Arpedźjo  przys.  nie  razem,  sposobem  harfy : 
Trzeba  akord  ten  grać  nie  razem,  ale  A. 

Arpedżjować,  uje,  owal  muz.  grać  akord  nie  ra- 
zem, niejednocześnie. 

Arpedźjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Arpedżjo- 
wać. 

Arrogacja,  i,  Im.  e  p.  Arogacja. 

Arsen,  u,  blm.  min.  metal  rodzimy,  kruchy,  za- 
wierający nieco  antymonu,  także  ślady  srebra,  żela- 
za i  złota.     <p.  Arszenik> 

Arsenalik,  u.  Im.  I  p.  Arsenał:  A.  wcale  pięk- 
ny, bo  obok  szabel,  pistoletów,  kruciczek,  spo- 
ry ich  zapas  jeszcze  w  lamusiku  spoczywał.  Roi. 

Arsenalnlk,  a,  Im.  cy  więzień,  kajdaniarz,  zbro- 
dzień,  zbrodniarz,  prochownik. 

Arsenalski  p.  Arsenalowy:  Bibljoteka  arsenal- 
ska  w  Paryżu. 

Arsenał,  u,  Ira.  y  I.  gmach  przeznaczony  na 
.tklad  wszelkiej  broni,  zbrojownia,  cekauz.  2.  woj- 
skowa fabryka  broni ;  puszkarnia,  ludwisarnia  rzą- 
dowa 3.  muzeum  broni.  4.  główny  dom  kary 
w  Warszaicie,  kryminał,  prochownia :  Siedzi  w  ar- 
senale. 5.  przen.  zapas,  zasób,  skarbiec,  skład: 
Trzeba  było  przetransportować  paczki,  pudełka, 
pudełeczka,  koszyczki,  w  których  mieścił  ś.  ca- 
ły A.  toaletowy.  Bał.  Rozwinięto  cały  A.  przy- 
nęt. A.  wiadomości.  Uzbrojona  w  cały  A.  nie- 
wieścich środków  i  sposobów.  Dyg.  6.  warsztat 
okrętotuy.  Zdr.  Arsenallk.  <  Arab.  darsana  -  dom 
fabryczny;  warsztat  oki-ętowy;  Prs.  tarsanah> 

Arsenalowy,  Arsenalski  przym.  od  Arsenał. 

Arsenica,  y,  blm.,  x  Arsenizm  lek.  (morbus 
arsenicalis)  choroba  powstała  z  przewlekłego  otru- 
cia ś.  arszenikiem.     <p.  Arszenik> 

XArsenlny,  nin,  blp.,  apt.  (remedia  arsenica- 
lia)  przetwory,  do  których  składu  wchodzi  arszenik. 

Arsenit,  u,  Im.  y,  Arsenolit,  Arszenik  min. 
rodzimy  trójtlenek  arsenu. 

XAr8enizm,  u,  blm.,  lek.  p.  Arsenica. 

Arsenjak,  u,  blm.,  chem.  związek  arsenu  i  wo- 
doru,   arsenowodór. 

XArsenojad,  a.  Im.  y  lek.  (arsenicophagus) 
człowiek  przyzwyczajony  do  spożywania  codziennie 
pewnej  ilości  ar szeniku.     <p.    Arszenik -|- JAD  > 

Arsenolit,  u.  Im.  y  min.  p.  Arsenit.  <Now., 
p.  Arszenik -f- Gr.  lithos  =  kamień > 

Arsenopiryt,  u,  Im.  y  min.  dwusiarek  żelaza 
z    dwuarsenkiem    żelaza,    zawierający    czasem  nie- 


wiele  srebra    a.  ślady  złota,    używany  do  otrzymy- 
loania  arsenu.      <Now.,  p.  Arszenik -}- Piryt  > 
Arsenowy  przym.  od  Arsen:  Kwas  A. 
[Arszenica,  y.  Im.  e]  zła  baba,  jędza,  wiedźma 
<p.  Arszenik  > 

Arszenik,  u,  blm.  min.  p.  Arsenit.  <Now.  z  Gr. 
arsenikós  ( =  dosł.  męski),    skąd  Łć.  arsenicum> 
Arszenikainy  p.  Arszenikowy.  Kluk. 
Arszenikowy,  X  Arszenikainy  przym.  od  Arsze- 
nik. 

Arszyn,  a,  Im.  y  I.  rosyjska  miara  długości. 
2.  f  miara  długości,  użyioana  we  Lrcowie :  A.  lwow- 
ski ma  w  sobie  łokcia  krakowskiego  ćwierci  pięć. 
Sol.  <Tur.  arszyn  :=  łokieć,  przez  Ros.  arśini> 
Arszynowy  przym.  od  Arszyn  długości  arszyna: 
Arszynowe  gonty.  Kącki. 

XArte  przys.  artystycznie,  ze  znajomością  sztuki, 
wybornie,  doskonale,  znakomicie,  biegle,  mistrzow- 
sko, jyysznie,  umiejętnie:  A.  grał,  A.  podglądał. 
Prosię  pieczone  A.  Jeż.  <Z  Łć.  arte  dosł.  = 
sztuką,  umiejętnością  > 

Artemizja,  1,  Im.  e  bot.  p.  Byiica.  <Gr.  arte- 
misfa> 

Arterja,  1,  Im.  e  I.  a.  Tętnica  anat.  naczyme 
krwionośne,  prowadzące  krew  utlenioną  z  serca  do 
wszystkich  części  ciała.  2.  przen.  droga  a.  ulica 
ożywiona,  ruchliwa:  A.  komunikacyjna.  Ważna 
A.  komunikacyjna.     <Gr.  arteila> 

I  Arterjainy  przym.  od  Arterja,  lep.  tętniczy. 
I  Arterjotomja,  i,  Ira.  e  otwarcie,  nacięcie  tętnicy. 
fArterkacja,  1,  Im.  e  sprzeczka. 
fArtetyKa,  I,  blm.  niemoc,  ból  w  stawach. 
Artezyjski:   Studnia  artezyjskA  =  wytrysk  wody, 
wybiegającej    z    otworów     sztucznie    tcywierconych ; 
wogóle  studnia  głęboko  wy  wiercona.  <Sr.  Łć.  arte- 
sianus,   przym.  od  nazwy  prowincji  Fr.  Artois> 
Artful,  a,  Im.  e  fl.  p.  Hartfui. 
Artfuinik,  a,  Im.  cy  p.  Hartfulnlk. 
[Artos,  a.  Im.  y]  p.  Artus. 
Artretyczny  p.  Artrytyczny. 
Artretyzm,  u,  Im.  y  p.  Artrytyzm. 
Artrytyczny   przym.  od  Artrytyzm,  Artretycz- 
ny, !  Atretyozny,  dnawy. 

Artrytyzm,  u,  Im.  y,  Artretyzm,  !  Atretyzm  lek. 
(arthrytis)    i.  choroba  stawów,  połączona  z  zapale- 
niem.    2.  szczególne   długotrwałe  cierpienie  stawów 
z  zakażenia  krwi  moczanami  pochodzące,  dna.   <  Gr. 
arthritis  przym.  (dom.  nósos  =  choroba)  dosł.  człon- 
kowa> 
Artul,  a,  Im.  e  fl.  p.  Hartfui. 
[Artus,  a.  Im.  y]  p.  Artuz. 
[Artuz,  a.  Im.  y,   Artus,  Artos]   święcony  chleb 
wielkanocny.     < Przez  Ukr.,  z  Gr.  artos  =  chleb  > 
[Artycłia,  y.  Im.  y,  Artyita]  zł.  wódka,  gorzałka. 
<?> 
lArtyficjalny  sztuczny.     <Łć.  artificialis> 
[Artyka,  I,  Ira.  I]  p.  Artycłia. 
Artykulacja,  I,  Im.  e     I.  dent.  sposób  schodzenia 
i.  zębów  przy  zamykaniu  szczęk,   zgryz.     2.  jęz. 
członkowanie.     <Now.  z  Łć.  articulatio  =  pączko- 
wanie, kolankowanie> 

Artykularz,  a.  Im.  e  żart.  pisarz  artykułów: 
Najlepiejby  ś.  przydał  na  dziennikarza  i  "artyku- 
larza.  Krasz. 

Artykulik,  u,  Im.  I  p.  Artykuł:  Pisarz  drob- 
nych artykulików.  Krasz.  Pisanie  artykulików 
gazeciarskich. 

Artykułować,  uje,  owal  I.  jęz.  członkotuać,  wy- 
mawiać (mową  ludzką).  2.  wymawiać  dobitnie, 
zgłoskę  po  zgłosce.     <Łć.  articulare> 

Artykułowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Artykuło- 
wać. 


GO 


ARTYKUT.OWANY 


ARYSTARCH 


Artykułowany  przym.  czhnkowany :  Mowa  ar- 
tj^kulowana  =  ludzka  (w  przeciwieństwie  do  nie- 
czionkowanej,  zwierzęcej). 

Artykuł,  u,  Im.  y  I.  część  pisma,  rozdziai,  ustęp, 
paragraf,  dział,  punkt.  2.  rozprawka  o  pojedyn- 
czej kwestji  w  dzienniku  a.  piśmie  zbiorowym : 
"W  gazecie  pojawił  ś.  A.  Pomieścić,  wydruko- 
wać A.  Wystąpił  z  artykułem.  "Wyciął  mu  A. 
w  Kurjerze.  W  dzisiejszym  numerze  rozpoczęto 
szereg  artykułów  o  Łodzi.  A.  polityczny,  lite- 
racki, gazeciarski.  3.  oddzielny  przepis,  oddziel- 
na część  pewnej  ustawy:  A.  prawa.  A.  kodeksu. 
Artykuły  tajemne  (  =  punkta  tylko  stronom  uma- 
wiającym ś.  wiadome).  Artykuły  dowodowe  C=/3un- 
kia,  pozycje  .'sporne,  które  strony  i  świadkowie  ob- 
jaśnić muszą).  Kość.:  A.  -wi&rj  =  dogmat :  Skład 
Apostolski  składa  ś.  z  12  artykułów.  Przen.: 
On  ma  to  za  A.  wiary.  4.  f  w  Im.  =przepisy  a. 
instrukcje:  a)  Artykuły  hetmańskie  =^r2episy  het- 
manów melkich  koronnych  w  przedmiocie  regulami- 
nu obozowego  i  dyscypliny  wojskowej,  b)  Artykuły 
marszałkowskie  =  przepisy  policyjne  marszałków 
nadwornych  w  Polsce,  dotyczące  porządku  publicz- 
nego, c)  Artykuły  sejmikowe -/)oZecenta,  dawane 
posłom,  na  sejm  obranym.  5.  f  Artykuły  grodz- 
kie =  występki,  których  dochodzili  z  urzędu  starosto- 
wie grodowi.  6.  przedmiot  handlu,  towar:  A.  żyw- 
ności. Artykuły  spożywcze,  kolonjalne.  Arty- 
kuły pierwszorzędnych  potrzeb.  Artykuły  mody, 
konfekcji.    Zdr.  Artykulik.     <Łó.  articulus> 

Artykułować,  uje,  o  wał  układać  artykułami: 
Przedstawiać  monarsze  artykułowane  prośby. 
Rerab. 

Artykułowanie,  a,  Im.  a,  czynność  cz.  Artyku- 
łować. 
Artykułowy  przym.  od  Artykuł. 
Artylerja,  i.  Im.  e  woj.  I.  a.  f  Wielka  strzel- 
ba działa  wraz  z  taborem:  A.  polowa,  ciężka, 
lekka,  wielkiego  a.  małego  wagomiaru  (kalibru), 
forteczna  a.  wałowa,  oblężnicza.  Przen.:  zapas, 
zasób,  arsenał:  Strzelała  na  starego  wojaka  ca- 
łą artylerja  zalotnych  spojrzeń.  Dzierż.  2.  nau- 
ka traktująca  o  artylerji,  kanonierstwo.  3.  zbiór. 
rodzaj  broni,  arłylerzyści,  kanonierzy :  A.  piesza, 
konna.  Przen.:  A.  niebieska  rozpoczęła  teraz 
kanonadę.  Sienk.  Żart.:  Ciężka  A.  =  starzy,  ocię- 
iali,  nieruchawi,  leniwi,  kawalerowie.  <Fr.  artil- 
lerie,  ze  Śr.  Łć.  artillator  =  armatnik,  od  Śr.  Łć. 
ars=:  machina  > 

Artylerski  p.  Artyleryjski :  W  artylerskim  słu- 
giwał gdzieś  pułku.    Kon. 

xArtyleryczny  p.  Artyleryjski:  Umiejętność 
artyleryczna.  Łęski. 

xArtyleryjny  p.  Artyleryjski. 
Artyleryjskl,XArtyleryjny,xArtyleryczny,x  Ar- 
tylerski, XArtylerzyckl  przym.  od  Artylerja:  Ar- 
senał A.    Parki,  pociągi,  wozy,  konie  artyleryj- 
skie. 

xArtylerzyckl  prow.  p.  Artyleryjski:  Arsenał 
A.    Sztuka  aKtylerzyeka. 

Artylerzysta,  y.  Im.  ści  żołnierz  a.  oficer,  służą- 
cy w  artylerji. 

Artyll-,  p.  Artyl-. 

Artysta,  y,  Im.  ści  I.  fil.  sztukmistrz,  mistrz 
w  pewnej  sztuce,  posiadający  a.  uprawiający  pewną 
sztukę;  twórca  w  zakresie  jakiejś  sztuki  pięknej; 
przedstawiciel  sztuki  .'scenicznej,  aktor:  A.  drama- 
tyczny. 2.  przen.  majster,  mistrz,  człowiek  zręcz- 
ny, jedyny  do  czego,  zuch :  Na  to  to  on  A.!  <  Sr. 
Łć.  artista,  z  Łć.  ars  =  sztuka  > 

X  Artysteczka,  i,  Im.  i  p.  Artystka,  aktoreczka: 
Ulubiona  A.  wyjechała  na  urlop. 


Artystka,  I,  Im.  I  forma  ż.  ol  Artysta:  Ty  je- 
steś artystką  we  wszystkim,  masz  duszę  pło- 
mienistą. Krasz.  Albo  była  wielką  artystką, 
albo  białą  bez  pomocy  sztuki.  Krasz.  Zdr.  XAr- 
tysteczka. 

XArtystowskl  fil.  p.  Artystyczny:  Konrad  "Wal- 
lenrod jako  twór  sztukmistrza  1  we  względzie 
artystowskim  całością  organiczną,  poetycką  nie 
jest.  Mochn.  Zechce  zapewne  odetchnąć  powie- 
trzem twojej  artystowskiej  dziedziny.  Słów.  Pod- 
suniemy jedną  tylko  jej  stronę,  podniesioną  do 
piękności  artystowskiej.  Gosz.  Szczegół,  dowo- 
dzący głębokiego  rozmysłu  artystowskiego.  Gosz. 
XArtystostwo,  a,  blm.  p.  Artyzm:  Płótno  na 
obraz  robione  większym  ś.  artystostwem  odzna- 
cza. Słów. 

Artystycznie  fil.  przys.  od  Artystyczny :  Był 
człowiekiem  A.  wyrobionym.  Krasz.  Rzecz  A. 
wykonana.  Piękny  puhar  srebrny,  A.  rzeźbiony 
i  emaljowany. 

Artystyczność,  I,  blm.  1.  fil.  a)  biegłość  crty- 
zmowi  właściwa,  artyzm,  cechy,  własności  artystycz- 
ne, piękno  sztuki,  mistrzostwo,  kunsztowność :  Praw- 
dziwa A.  wieje  z  tego  obrazu,  b)  zgodność  z  prze- 
pisami sztuki  a.  wymaganiami  piękna,  c)  przyna- 
leżność do  zakresu  sztuk  pięknych.  2.  poczucie  ar- 
tystyczne, poczucie  piękna  (estety czność),  smak  arty- 
styczny, porywy  artystyczne :  Jaki  w  nim  brak  ar- 
tystyczności.    Słów. 

Artystyczny,  xArtystowskl  fil.  I.  artyzmem  na- 
cechowany, kunsztowny.  2.  z  przepisami  sztuki 
zgodny,  wymaganiom  piękna  odpowiadający,  este- 
tyczny:  "Wykształcenie,  wykonanie  artystyczne. 
Smak  A.  Usposobienie,  zamiłowanie  artystycz- 
ne. Zdolność  artystyczna.  Salon  artystyczny. 
Pracownia  artystyczna.  Zapał  A.  3.  artyście 
właściwy  do  artysty  należący,  od  artysty  a.  artystów 
pochodzący:  Dzieło  artystyczne.  Z  artystycz- 
nych i  literackich  kieszeni  wytrząśniono  paręset 
rubli  na  otarcie  łez  sieroctwa.  Majówka  arty- 
styczna. 

Artyzm,  u,  blm.,  XArtystowstwo  fil.  I.  biegłość 
w  pewnej  sztuce,  w  tworzeniu  i  odtwarzaniu  dzieł 
sztuki.  2.  rodzaj  a.  kierunek  twórczości  artys- 
tycznej. 

Artyścina,  y,  Im.  y  I.  ż.  żona  artysty.  2.  m. 
pog.  lichy  a.  niewielkiego  talentu  artysta. 

fArumszmalc,  u,  blm.,x  Armuszmal  ^o^mwa  storo- 
polska  z  jaj  sadzonych.  <Nm.  Eier  im  Sehmalz  = 
jaja  w  szmalcu  > 

f  Arus,  a,  Im.  y,  f  Harus  rodzaj  tkaniny:  A. 
wazki,  A.  szeroki.  Ins.  c.  1.  A.  vel  harus,  ma- 
terja  ta  wazka  bywała  i  szeroka.  Goł. 

[Arwan]  przekleństwo,  oznaczające  „porwaneś  ka- 
tu!" (bodaj  cię  kat  porwał):  Arwanaś  katu! 
<A-{^RW> 

Aryjka,  I,  Im.  I  p.  Arja:  Zaśpiewaj  nam  jaką 
aryjkę. 

Arynga,  I,  Im.  I  I.  praw.  formuła  pisania  wy- 
razu z  przepisu  władzy  a.  ze  zwyczaju;  przepis^ 
formuła  pisania,  mówienia,  witania,  modła ;  sche- 
mat, wzór  przy  sporządzeniu  loykazów,  rachunków, 
aktów  rozmaitych:  Proszę  mi  udzielić  aryngi  dla 
napisania  prośby  do  króla.  2.  a.  Harynga  prze- 
mowa :  Do  każdej  z  rot  aryngę  krótką  miał.  Łoz. 
<Włos.  aringa  =  mowa  (publiczna^,  ze  Śr.  gnm. 
hring  (Nm.  Ring)  =  koło,  plac,  rynek;  szranki, 
miejsce  sądu> 

Arystarch,  a,  Im.  owie,  xArystarcha,  XAry- 
starchus  surowy  sędzia  utworów  literatury  a.  sztu- 
ki: Uciął  satyrę  przeciwko  arystarchom  wileń- 
skim. Krasz.  Powieściopisarstwo  polskie  trakto- 


d!E 


ARYSTARCHA 


ASAFETTDA 


wane  po  macoszynemii  przez  arystarchów  litera- 
tiry  naszej.  Jeż.  <0d  wł.  Gr.  Aristarchos,  kry- 
tyka pieśni  Ilomerycznych> 

KArysłarcha,  y,  Im.  owie  p.  Arystarch:  Ni- 
gdy nie  miałem  powołania  do  tego,  anim  chciał 
za  arystarcłie  uchodzić.  Krasz. 

xAry8tarcnu8,  a,  Im.  owie  p.  Arystarch:  Po- 
ezja tego  rodzaju  nie  na  dobie,  rzekł  pedancko 
A.  Krasz. 

Arystokracenle,  a,  blin.,  czynność  cz.  Arysto- 
kracieó. 

Arystokracleć,  eje,  al,  Arystokrałnleć,  Arysto- 
kratyzować  Ś.,  stawać  ś.  arystokratą,  w  arystokra- 
tę ś.  zamieniać,  przesiąkać  zasadami  a.  formami  ary- 
stokratycznemi ;  do  arystokracji  ś.  zbliżać ;  nabierać 
cech  arystokraty,  dumnieć. 

Arystokracja,  I,  blm.  I.  rządy  uprzywilejowanej 
klasy  narodu,  możnowładztwo :  Podług  Arystote- 
lesa są.  trzy  formy  państwowe:  monarchja,  A. 
i  demokracja.  2.  wyższa  sfera  społeczeństwa,  ma- 
gnaterja:  A.  rodowa,  A.  pieniężna  a.  finanso- 
wa {=plutokracja).  A.  urzędnicza  {  =  biurokracja). 
Choruje  na  arystokrację  (=j>a?4sfcoi^^.  Przen. :  A. 
uiU)  słowa  (  =  klasa  ludzi  odznaczająca  i.  nauką)  <  Gr. 
aristokrateia  dosł.  =  panowanie  najlepszych > 

xAry8tokracki  p.  Arystokratyczny:  Czy  A., 
czy  plebejowski  (obiad),  to  wszystko  jedno  dla 
mnie,  byleby  był  dobry.  Skarb. 

XArystokracyjny  p.  Arystokratyczny:  z  powa- 
gą prawie  arystokracyjną.  Krasz. 

XArystokrat,  a,  Im.  cl   p.  Arystokrata.    Sarn. 

Arystokrata,  y,  Ira.  cl,  XArystokrat  I.  czło- 
nek arystokracji,  magnat,  członek  znakomitego  rodu, 
pan  możny.  2.  zwolennik  zasad  a.  form  arysto- 
kratycznych, stronnik  arystokracji,  człowiek,  choru- 
jący na  arystokratę;  dumny,  wyniosły;  pyszałek, 
zarozumialec. 

Arystokratka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Arystokrata. 

Arystokratnieć,  eje,  al  p.  Arystokracleć. 

Arystokratnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Arysto- 
kratnieć. 

Arystokratycznie  przys.  od  Arystokratyczny. 

Arystokratyczność,  I,  blm.  I.  a.  Arystokra- 
tyzm  zasady  a.  cechy  arystokratyczne,  upodobanie 
w  zasadach  arystokratycznych:  Towarzystwo  nie 
pozbyło  ś.  ani  odrobiny  swojej  arystokratyczno- 
ści.  2.  pochodzenie  arystokratyczne :  A.  jego  ro- 
du podejrzana. 

Arystokratyczny  I.  moźnowladczy,  oligarchicz- 
ny: Ustrój  A.  Rzeczpospolita  arystokratyczna. 
2.  a.  X  ArystokrackI,  X  Arystokracyjny  magnac- 
ki, wielkopański,  znakomity:  Tradycje,  zaskoru- 
pione  w  formie  arystokratycznej.  Spaś.  3.  dum- 
ny, loyniosly,  pyszaikowaty,  zarozumiały,  butny: 
Przemawiać  tonem  arystokratycznym.  <Gr.  ari- 
stokratikós> 

Arystokratyzm,  u,  blm.  p.  Arystokratyczność: 
A.  daje  wdzięk,  polor,  zamiłowanie  w  estetyce 
i  artyzmie,  miłą,  płochość.  Orzesz.  Społeczeń- 
stwo upadłe  skutkiem  nadmiaru  arystokratyzmu. 
Spaś. 

Arystokratyzować,  uje,  owal  naśladować  arysto- 
kraiję, pozować  na  arystokrację:  Arystokratyzująea 
szlachta.  Prus.  A.  ś.  p.  Arystokracleć:  Wyrzu- 
cają pieniądze,  byle  A.  ś.  Dzierż. 

Arystokratyzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ary- 
stokratyzować. 

Arystokratyzowanie  się,  a  i.,  blm.,  czynność 
cz.  Arystokratyzować  ś. 

Aryston,  u,  Im.  y  instrument  muzyczny  w  rodza- 
ju pozytywki.  <Now.  z  Gr.  driston  przyra.  ni.  = 
najlepsze  > 


ArystotelesowskI,  x  Arystotelesowy,  X  Ary- 
Stotcliczny  fil.  z  arystotelizmem  zgodny,  w  duchu 
arystotclizmu  pojęty. 

xArystotelesowy  fil.  p.  ArystotelesowskI. 

XArystoteliczny  fil.  I.  przym.  od  Arystotellk. 
2.  p.  ArystotelesowskI. 

Arystotellk,  a,  Im.  cy  fil.  uczeń  Arystotelesa; 
zwolennik  arystotclizmu.     <  Z  Gr.  wł.  Aristotćles  > 

Arystotelizm,  u,  blm.,  fil.  I.  flozofja  Arystote- 
lesa ;  kierunek  filozof ji  Arystotelesa,  perypatetyzm. 
2.  bł.  scholastycyzm. 

Arytmetycznie  I.  mat.,  przys.  od  Arytmetycz« 
ny,  sposobem  arytmetycznym,  metodą  arytmetyczną. 
2.  przen.  z  wyrachowaniein,  skrupulatnie,  licząc  ś., 
ekonomicznie,  z  kredką:  Żyć,  robić  co  A. 

Arytmetyczny  1.  przym.  od  Arytmetyka :  Dzia- 
łania arytmetyczne.  Zadanie  arytmetyczne.  2. 
różnicowy:  Proporcja  arytmetyczna.  Postęp  A. 
Szereg  A. 

Arytmetyk,  a.  Im.  cy  I.  zajmujący  ś.  arytme- 
tyką, szczeg.  badaniami  teorji  liczb.  2.  przen.  czło- 
wiek liczący  ś.,  wyrachowany,  oględny,  oszczędny, 
skrupulat. 

Arytmetyka,  I,  blm.,  mat.  nauka  o  liczbach 
i  działaniach  z  niemi:  A.  liczb  całkowitych,  ułam- 
ków, niższa  a.  elementarna,  wyższa  a.  teorja 
liczb,  praktyczna,  handlowa.  <Gr.  arithmetike 
przym.  ż.  (dom.  tćchne:^  sztuka)  > 

Arytmograf,  u,  Im.  y  łamigłówka  arytmetycza  a. 
liczbowa  :  A.  kryształowy.  <Now.  z  Gr.  arith- 
raós  =  liczba  -|-  grdfo  =  piszę  > 

Arytmologja,  1,  blm.  nauka  o  własnościach  liczb. 
<Now.  z  Gr.  arithmós  =  liczba  -|-  logia  =  nauka  > 

Arytmometr,  u,  Ira.  y  machina  rachunkoioa  do 
wykonywania  działań  arytmetycznych :  A.  Thomasa. 
<Now.  z  Gr.  arithmós  =  liczba  4-  mćtron  = 
-mierz  > 

xArytmlczny  przym.  od  Arytmja. 

XArytmja,  I,  blm.,  lek.  (arythmia  pulsus)  nie- 
miarowy,  nieporządkowy  bieg  tętna.  <Now.  z  Gr. 
a  =  bez,  nie -|- rythraós  =  rytm,  takt> 

fArzekąc,  f  Arzkąc,  f  Arzką  mówiąc. 

Arzenaglel,  gla,  Ira.  gle  powr.  drąg  żelazny, 
używany  do  różnych  czynności  przy  wyrabianiu  lin 
grubych.     <Zap.  Nm.  Eisennagel> 

f  Arzką  p.  Arzekąc:  Tedy  on  odpowiedział,  A. 

•j-Arzkąc  p.  Arzekąc:  Zawołał  Pan  Bóg  na 
Adama,  A.  k  niemu. 

1.  As,  a,  Im.  y  I.  karę.  tuz:  A. — bank  trząsł. 
Prz.  A.  na  warcie,  djabeł  w  karcie.  Prz.  (  =  A. 
loyświęcił  ś.,  a  do  ręki  przyszły  miodki).  Gdzie 
czteiy  pasy,  tam  w  kupnie  asy.  Prz.  Przen.:  Ma 
zawsze  asa  i  króla  w  renonsie  =  zawsze  szczęśli- 
wy, los  mu  sprzyja,  znajduje  pomoc.  2.  (w  grze 
kostkowej)  oko.  Zdr.  Asik.  <Łć.  as  =  jednost- 
ka; miedziak;  waga> 

2.  As  nieod.,  muz.  nuta  a  z  bemolem,  czyli  obni- 
żona  o  pół  tonu,  równająca  i.  gis  (na  narzędziach 
utemperowanych):  Ton  a.  tonacja  as  major,  mi- 
nor. Kwartet  z  (tonu)  as.  Symfonja  as  minor. 
Gama  (z)  as  major.  <A  muz. -|- s,  cecha  be- 
molów  > 

[As]  sp.  a,  i,  tedy.  <Może  z  Nm.  als> 
Asafetyda,  y,  blra.,  Smrodzienlec,  Czarcie  łaj- 
no, X  Czartowskle  łajno,  f  Czartowe  łajno,  Taj- 
feldrek,  [Oajweldrek,  Oeweldrek,  Oejweldrek,  Dy- 
weldrek,  Oywelsdrek],  x  Djabelskle  gówno,  X  Dja- 
belskle  łajno,  X  Czarczyniec,  apt.  skrzepły  .lok 
z  rośliny  feruła  asa  foetida,  nader  przykrej  woni: 
Przybierał  minę  artysty,  dla  którego  świat  stał 
8.  pieprzem  i  asafetyda.  Krasz. 


62 


ASAMBLE 

Asamble,  ów,  blp.  zebrania  towarzyskie,  hale, 
wieczory,  rauty:  Bywać  na  asamblach.  Bit-gać 
po  asamblach.  <Fr.  assemblće  =  zgromailzenie 
itd.> 

Asan,  a,  Im.  owie  p.  Waćpan:  Wie  A.  dobro- 
dziej? Mick.  A.  bałamut  i  trzpiot.  A.  głupstwa 
gadał !  Mick.     <  Wasz  +  MIŁ  -f  PAN> 

Asanacia,  I,  blin.  p.  Asenizacja. 

AsanI,  I,  Im.  e  p.  WaćpanI:  Takiej  kminkówki 
nigdzie  nie  znajdzie  A.  Krasz.  <  Wasz  -}-  MIŁ 
+  PAN> 

Asanizacja,  I,  blm.  p.  Asenizacja. 
[Asanka,  I,  Im.  i]  p.  Asanna. 

Asanna,  y,  Im.  y  p.  Waćpanna:  Co  ś.  A.  mie- 
szasz! Jeż.  Zdr.  [Asanka].  <  Wasz -f  MIŁ -f 
PAN> 

Asaristwo,  a,  blm.  p.  Waćpaństwo:  Przypomi- 
nacie sobie  A.,  com  mówił.    Kaczk. 

Asaul,  a,  Im.  owie  p.  Asawuta. 

Asaula,  y,  Im.  y  p.  Asawuta. 

Asawulstwo,  a,  Im.  a  godność  asawuly:  Z  asa- 
wulstwa  i  poddaństwa  kontent  jestem.  Słów. 

Asawul,  a,  Im.  owie  p.  Asawuta. 

Asawuta,  y.  Im.  owie  a.  y,  Asauta,  Asawut, 
Asaut,  Esaut  I.  ojicer  kozacki,  adjutanl  atamana. 
2.  [A.]  strażnik,  dozorca  polotvy.  3.  przen.  czło- 
wiek niezgrabny,  ograniczony,  safnnduła,  fafuła. 
<Tur.  jesa(w)uł- pomocnik,  adjiitant  wodza > 

Ascedent,  a,  Im.  cl,  Ascendent  krewny  w  linji 
wstępnej  (ojciec  —  dziad — pi-adziad  itd.).  <  Wła- 
ściwie Ascendent,  z  Łć.  aseendens> 

Ascendent,  a,  Im.  ci  p.  Ascedent. 

Asceta,  y.  Im.  cl,  X  Askleta  \.  ćwiczący  i. 
w  pobożności  i  cnotach  przez  rozmyślania  religijne, 
modlitwy  i  posty.  2.  odmawiający  sobie  tuygód 
i  przyjemności  w  celu  stłumienia  w  sobie  złych  po- 
pędów i  namiętności;  umartwiający  ciało  w  celu 
loyzwolenia  i  podniesienia  ducha.  3.  wsłrzemięźli- 
loy.  4.  j)okutnik.  5.  samotnik.  <Now.  z  Gr.  as- 
ketós  -  sztuczny;  wyćwiczony  > 

Ascetycznie  przys.  od  Ascetyczny. 

Ascetyczny  przym.  od  Asceta,  x  Askietyczny 
I.  z  pobożnemi  ćwiczeniami  i  umartwieniami 
])ołączony,  z  wymaganiami  ascetyzmu  zgodny:  Ży- 
wot A.  Usposobienie  ascetyczne.  2.  ascetyce 
pośmęcony :  Pisma  ascetyczne.  <Now.  z  Gr.  as- 
kćtikós  -  pracowity  > 

Ascetyk,  a,  Im.  cy,  X  Askietyk  autor  pism 
pobożnych,  ascetyce  poświęconych,  religijnie  i  mo- 
ralnie budujących,  pisarz  kierunku  ascetycznego. 

Ascetyka,  i,  blm.,  x  Askletyka  praktyczna 
część  etyki  chrześcijańskiej,  zbiór  przepisów  o  ćwi- 
czeniu ś.  w  cnotach  i  pobożności. 

Ascetyzm,  u,  blm.,  x  Askietyzm  I.  ćwiczenie 
ś.  w  pobożności  i  cnocie.  2.  umartwienie  ciała  w  ce- 
lu stłumienia  złych  popędów  i  namiętności  a.  w  ce- 
lu loyzwolenia  i  podniesienia  ducha.  3.  kierunek 
etyczny,  krzewiący  surowy  tryb  życia  i  surowe  za- 
sady moralne.  4.  wstrzemięźliwość  pod  względem 
przyjemności  i  użycia. 

Asceza,  y,  blm.,  X  Askleza  fil.  oddanie  ś.  asce- 
tyzmowi, praktyki  ascetyczne.  <  Gr.  dskesis  =  ćwi- 
czenie ;  profesja > 

Asekuracja,  I,  Im.  e  i.  zabezpieczenie,  ubezpie- 
czenie: A.  od  ognia,  od  nieszczęśliwych  wypad- 
ków, na  przeżycie.  A.  pożyczki  premjowej.  Rzą- 
dowa A.  iomn  =  składka  ogniowa,  fajerkasa:  Za- 
płaci ó  asekurację.  Kolej.:  A.  dostawy  termino- 
wej =  należytość  opłacona  za  zapewnienie  kwoty  pie- 
niężnej, którą  towarzystwo  drogi  żelaznej  ma  wy- 
płacić odbiorcy  w  razie  .^późnienia  ś.  przesyłki.  2. 
X  konwój:    Napadł  na  asekurację,    która   działa 


ASESOR 

przeprowadzała.  Rzew.     <Now.  z  Łć.  ad  =  do-|- 
securns  =  pewny  > 

Asekuracyjny  przym.  od  Asekuracja,  ubezpiecze- 
niowy: Składka  asekuracyjna.  Towarzystwo  ase- 
kuracyjne (=  ubezpieczeń,  podejmujące  ś.  ubezpie- 
czać od  nieprzewidzianych  wypadków). 

Asekurant,  a,  Im.  cl  a.  AŚekurator  obowiązują- 
cy i.  za  pewne  wynagrodzenie  w  ciągu  oznaczone- 
go czasu  wynagrodzić  wszelką  stratę,  poniesioną 
bez  winy  tego,  który  swą  tolasność  asekuruje.  2. 
[A.  a.  Asekuranty,  ów,  b!]).]  asekuracja,  ubezpie- 
czenie od  pożaru :  Wzifjć,  spłacić  A. 

Asekurator,  a.  Im.  owie  a.  orzy  p.  Asekurant. 

Asekuratorka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Asekurator. 

Asekurować,  uje,  owat  I.  warować  co,  zapew- 
niać, poręczać.  2.  ubezpieczać,  podawać  do  ubez- 
pieczenia: A.  dom,  pożyczkę  prerajową,  bydło  od 
pomorku.  A.  ^.-ubezpieczać  siebie  a.  swoje  mie- 
nie: A.  ś.  na  życie,  od  gradobicia. 

Asekurowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Asekurować. 

Asemita,  y,  Im.  cl  zwolennik  asemityzmu.  <Gr. 
a  =  nie  -|-  Semita> 

Asemltyzm,  u,  blm.  dążenie  do  takiego  zorgani- 
zowania i  wzmocnienia  społeczeństwa  chrześcijań- 
skiego, aby  i.  mogło  obywać  bez  Żydów. 

Asenizacja,  i,  blm.,  Asanizacja,  Asanacja  lek. 
ulepszenie,  poprawa  warunków  zdrowotnych,  uzdro- 
wotnienie.  <Now.  z  Fr.  assainir  =:;  uzdrawiać, 
uzdrowotniać,  z  Łć.  ad  =  do -1- sanus  =  zdrowy  > 

Asenizacyjny  przym.  od  Asenizacja:  Kompanja 
asenizacyjna. 

Asenizować,  uje,  owal  poprawiać  warunki  zdro- 
wotne. 

Asenizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Asenizować. 

[Asenterować,  uje,  owal]  zarządzać  pobór  ivoj- 
skoioy ;  brać  do  wojska,  werbować  żołnierzy.  <Z  Nm. 
assentiren  =  przyjąć  do  wojska,  z  Łć,  assentire  = 
zgadzać  się> 

[Asenterowanie,  a,  blm.],  czynność  cz.  Asente- 
rować. 

Asenterunek,  nku.  Im.  nki  prow.  spis  i  pobór 
roojskowy,  konskrypcja,  rekrutacja,  branka :  Stawać 
mający  do  asenterunku  piją  przez  dni  parę 
z  próżniactwa.  Kolb.     <Nm.  Assentirun,u:> 

Asenterunkowy  prow.  przym.  od  Asenterunek, 
poborowy,  konskrypcyjny :  Komisja  asenterunkowa. 
Izba  asenterunkowa. 

Aseptoi,  u,  blm.  chem.  kwas  sozolowy,  kwas  or- 
tofenolo-sulfonowy  (środek  antyseptyczny).  <  Now. 
z  Gr.  a  =  bez,  nie -(- septós  =  gnojący  > 

Aseptyczny  lek.  I.  pozbawiony  wszelkich  pier- 
wiastków zakażających  a.  gnicie  wywołujących: 
Opatrunek  A.  Rana  aseptyczna.  2.  baczący  na 
usuwanie  a.  niedopuszczanie  pierwiastków  zakaża- 
jących: Postępowanie  aseptyczne  =  asept.yka.  Śro- 
dek A. 

Aseptyka,  I,  blm.  postępoioanie  aseptyczne. 

XAsercja,  I,  blm.  fil.  I.  zapewnienie ;  wmawia- 
nie czego.  2.  proste  bez  dowodów  twierdzenie,  że 
coś  jest  a.  że  czegoś  niema.     <  Łć.  assertio  > 

Asertorycznie  przys.  od  Asertoryczny.  <Now. 
z  Łć.  assertum^:  twierdzenie,  dowód  > 

Asertoryczny  fil.  I.  zapewniający;  twierdzący. 
2.  bez  dowodzenia  twierdzący  istnienie  a.  nieistnie- 
nie czegoś :    Sąd  A. 

Aserwować,  uje,  owal  strzec  co  a.  kogo, pilnować, 
czuwać,  zachoioywać:  Archiwum  aserwowało  do- 
wody (-zachowało  je  u  siebie).     <Łć.  asservo> 

Aserwowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Aserwować. 

Asesor,  a,  Im.  owie  a.  orzy  I.  urzędnik  dele- 
gowany przez  magistrat  dla  spisania  p>rotokułu  po- 
siedzeń urzędu  starszych,   tj.  majstrów  i  pilnowania 


63 


ASESOKEK 


ASPIRACJA 


ustatoy  cechowej.  2.  A.  kolegjalny  =  ranf/a  urzęd- 
nika cywilnego.  3.  praw.  -  a)  v;spóltcdzia,  icsjwł- 
iawnik,  młodszy  sędzia,  zasiadający  dawniej  z  głów- 
nym sędzią  na  sądach:  A.  sądu  poprawczego.  A. 
trybunału.  A.  sądu  kryminalnego.  A.  honoro- 
wy, b)  A.  skrzynkowy  =  daw.  woźny,  ściągający 
po  skończonym  trybunale  grzywny  od  skazanych  na 
nie,  oraz  dozorujący  nad  porządkiem,  sprzętami 
i  materjalami  piśmiennemi  w  trybunale,  c)  (na  Li- 
twie) urzędnik  policji  ziemskiej,  mający  pod  stoym 
dozorem  część  powiatu.     <Łć.  assessor> 

Asesorek,  rka,  Im.  rkl  lekc.  asesor. 

Asesorja,  I,  Im.  e  I.  in.  s  ą.  d  asesorski, 
czyli  kanclerski  w  daw.  Polsce  =  sąd  złożo- 
ny z  dygnitarzy  królewskich  i  rejentów,  w  którym 
rozpatrywano  sprawy  o  dobra  królewskie  oraz  o  przy- 
wileje: A.  koronna,  litewska.  2.  posada,  urząd 
asesora. 

Asesorowa,  ej,  Im.  e  żona  asesora. 

Asesorowicz,  a,  Im.  e  syn  asesora. 

Asesorówna,  y,  Im.  e  córka  asesora. 

Asesorski  przym.  od  Asesor:  S%d  A.  p.  Ase- 
sorja. 

Asesorzyna,  y,  Im.  y  lekc.  asesor. 

Asfalt,  u,  Im.  y  I.  min.  smołowiec,  smoła  ziem- 
na, smoła  kopalna,  masa  smolista,  złożona  z  węgla, 
wodoru,  tlenu  i  azotu  w  niestałym  stosunku  i  za- 
nieczyszczona nieco  krzemionką,  glinką  i  tlennikiem 
żelaza.  2.  mieszanina  asfaltu  ze  żwirem  i  wap- 
ne?n,  używana  do  wykładania  chodników  i  ulic.  3. 
przen.  przestrzeń  wylana  asfaltem:  Iść  po  asfal- 
cie. 4.  farba  malarska  ciemnobrunatna.  <  Gr. 
asfaltos  > 

Asfaltować,  uje,  owal  loylewać,  pokrywać  asfal- 
tem:  A.  chodnik,  ulicę.     Tor  asfaltowany. 

Asfaltowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Asfaltować. 

Asfaltowy  przym.  od  Asfalt:  Tektura  asfalto- 
wa ( =.  smołowcowa).  Warstwa  asfaltowa  (=z  as- 
faltu). Chodnik  A.  (=  wylany  asfaltem).  Roboty 
asfaltowe. 

!  Asfiksja,  I,  blm.  lek.  głębokie  omdlenie,  śmierć 
pozorna,  martwota,  zamartwica.     <Gr.    asfyksia> 

Asfiksyjny  przym.  od  Asfiksja:  Kamera  asfik- 
syjna  (-do  duszenia  psów  kwasem  węglanym). 

Asfodyla,  I,  Im.  e  bot.  p.  Złotogłów.  <  Gr.  as- 
fódelos  in.> 

Asik,  a,  Im.  I  p.  As. 

xAslndzl,  ego,  Ini.  eje  p.  Asindzlej:  A  pali  A. 
lulkę?  Kaczk. 

XAsindziej,  a,  Im.  e,  X  Asyndzlej,  x  Aslndzi, 
XAsyndzi  pouf.  skróć,  z:  asan  dobrodziej:  Cału- 
ję nóżki  asindzieja  i  wynoś  mi  ś.  pókiś  cały. 
Krasz.  Pozwól  A.  Słów.  <  Wasz -|- MIŁ  4- 
PAN  -fDOBR-fDZIE> 

-fAsIńdźka,  i  Im.  I,  xAsyńcka  forma  ż.  od 
Aslndzi:  Dałabyś  A.  pokój  ceremonjom.  Krasz. 
Zastęi)ują  szlachcicowi  dwie  asińdźki:  kluczniea 
I  służebna  jejmości.  Kaczk.  (jejmoście,  imoś- 
cianki). 

X  Askarydy,  ów,  blp.  zool.  (oxyuris  verrai- 
cularis)  [Rupie,  Owsik]  glistnica  robaczkowa  (mia- 
no niewłaściwe). 

Askie-  p.  Asce. 

Asklepjadyczny:  Wiersz  A.  =  złożony  ze  spon- 
deja,  dwu  chorjaiiibów  i  jednego  jambu :  Oda  askle- 
pjadyczna.  <  Łć.  Asclepiadeum  (metrum  =  miara)  = 
od  poety  Asklopja(k'sa> 

Askultaoja,  i,  Im.  e  ]k  Auskultacja. 

Askultant,  a,  Im.  cl  p.  Auskultant. 

Asmanit,  u,  Im.  y  min.  krzemionka  h-ystaliczna 
pochodzenia  kosmicznego,  znajdująca  ś.  w  meteory- 


tach.    <Now.  z  Skr.  acma(n)  =  kamień;  nazwę  fc 
dał  Storę  Maskelyne> 

Asmodeusz,  a.  blm.  zły  duch,  djabeł,  jako  wróg 
stanu  małżeńskiego.  Zdr.  Asmodeuszek.  <Hb.  wł. 
Asmodi,  po  Gr.  Asmodaios> 

Asmodeuszek,  szka,  blm.  p.  Asmodeusz.  Spa- 
dła jak  A.  z  obłoków.  Byk. 

Asocjacja,  I,  Im.  e  I.  stowarzyszenie,  spółka, 
kompanja,  konsorcjum.  2.  fil.  a)  kojarzenie,  sko- 
jarzenie, akt  kojarzenia:  A.  wyobrażeń,  b)  wy- 
nik kojarzenia.  <Now.  z  Łć,  associare  =  łączyć, 
kojarzyć  > 

AsocjacjonIstyczny  przym.  od  Asocjacjonizm. 

Asocjacjonizm,  u,  blm.  fil.  kierunek  psycholo- 
giczny na  prawie  asocjacji  oparły,  przyjmujący  pra- 
wo kojarzenia  za  podstawę  wszelkich  objaśnień;  an- 
gielska psychologja  dośmadczalna. 

Asocjacyjny  przym.  od  Asocjacja:  Proces  A. 
Synteza  asocjacyjna. 

XAsocjować,  uje,  owal  fil.  p.  lep.  kojarzyć. 
<Łć.  associare  — łączyć,  kojarzy^e> 

Asocjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Asocjować. 

Asonancja,  I,  blm.  podobno-brzmienne  zakończe- 
nie wyrazów,  powtarzanie  ś.  samogłosek,  nie  two- 
rzące jednak  rymu  zupełnego.  <  Now.  z  Łć.  as- 
sonare  =  współbrzmieć  > 

Asortyment,  u.  Im.  y  p.  Sortyment.  <Fr.  assor- 
timent> 

Asortymentowy  przym.  od  Asortyment;  Sorty- 
mentowy. 

Aspan,  a,  Im.  owie  p.  Waćpan :  Co  bo  A.  (akie 
rzeczy  ranie  gadasz.  Krasz.  At!  proszę  aspana, 
młokos  jesteś  i  kwita.  Syrok.  <  Wasz -|- MIŁ -}- 
PAN> 

AspanI,  I,  Im.  e  p.  Waćpanl. 

Aspanna,  y,  Ira.  y  p.  Waćpanna:  Co  ś.  A.  mie- 
szasz w  to?  Jeż.  Powiedz  nam  A.  Krasz.  Głu- 
piaś  A. !  Rog. 

Aspaństwo,  a,  blm.,  zbiór.  p.  Waćpaństwo. 

AsparagIna,  y,  blm.  chem.  amid  kwaśny  kwasu 
amidojabłkowego.  <Now.  z  Gr.  asparagos  =  szpa- 
rag > 

Aspekt,  u.  Im.  a  a.  y,  ów  I.  Xwidok,  wygląd, 
spojrzenie,  wejrzenie :  Za  jedno  na  ukrzyżowane- 
go Jezusa  spojrzenie  mieć  widzenie  Boga,  a  prze- 
cie i  tego  żałujemy  aspektu.  Hil.  Ludzi  z  as- 
pektu, z  przyborów,  ze  stroju,  z  miny  nauczył  ś. 
poznawać.  Krasz.  Przybył,  aby  sobie  coś  wy- 
wróży(5  z  aspektu  elekta.  Krasz.  2.  astr.  różne 
położenia  słońca,  księżyca  i  planet,  jakie  ciała  te 
na  niebie  względem  siebie  zajmują,  W  astrologji, 
położenie  gwiazd  i  planet,  zwłaszcza  tv  czasie  uro- 
dzenia czyjego:  Dobre  a.  złe  aspekty.  3.  zły, 
a.  dobry  znak,  którego  ś.  astrologowie  w  pewnym 
położeniu  względem  siebie  ciał  niebieskich  dopatry- 
wali; horoskop,  widok,  prognostyk,  wróżba,  prze- 
powiednia, wszelkie  oznaki  na  przyszłość :  Złe  dla 
mnie  aspekta.  U  panny  żadnych  aspektów  nie 
miał.     <Łć.  aspcctus> 

XAspektować,  uje,  owal  oglądać  co,  rozpatry- 
loać  co,  przyglądać  ś.  czemu:  Strzelczykiem  go 
nazywał,  z  różnych  stron  aspektując  jego  figu- 
rę. Chodź. 

XAsper8Ja,  I,  Im.  e  pokropienie  obecnych  w  koi- 
ciele  icodą  święconą  przez  księdza  przed  sumą.  <  Łć. 
aspersio  > 

Aspiracja,  i.  Im.  e  I.  pożądanie,  zachcianka, 
pretensja  do  czegoś,  pragnienie  czegoś,  dążenie  do 
osiągnięcia  czegoś ;  rczdychanie  do  czegoś,  marzenie 
o  czymś  :  Aspiracje  polityczne.  Mieć  wyższe  aspi- 
racje. Cudzoziemskie  aspiracje  ustępują  silnie 
rozbudzonemu  uczuciu  narodowemu.    2.  fil.  dążę- 


6-t 


ASPIIIACYJN^' 


ASTRONOMICZNIE 


nie  do  Boga ;  wzniesienie  ś.  myślą  do  Boga ;  wznie- 
sienie driszy  do  Boga ;  stan  mistykom  wiaściwy : 
Westchnienie  do  Bogn.  3.  gram.  przydech,  przy- 
glos.  4.  ,lek.  a)  wysysanie,  wyciąganie  płynów  cho- 
robnych  z  Jam  dala  za  pomocą  przyrządów  właści- 
wych, b)  todychanie.  c)  wyciąganie  zepsutego  po- 
wietrza z  mieszkania  przy  odwietrzaniu.  <Now. 
z  Łać.  aspiratio  =  powiew;  wyziew;  przydech > 
Aspiracyjny  przym.  od  Aspiracja:  Przyrząd  A. 
SysftMii  A. 

Aspirant,  a,  Ini  ci  I.  a.  Aspirator  ten,  co  aspi- 
ruje, ubiegający  ś.,  kandydat,  konkurent,  starają- 
cy i.,  pretendent:  A.  do  jtosady.  A  do  stanu  mał- 
żeńskiego a.  duchownego.  Deklamowanie  wier- 
szy przez  młodszych  aspirantów  do  parnasu. 
Chra.  2.  (w  klasztorach)  ten,  co  ukończywszy  no- 
wicjat, pragnie  być  przyjętym  do  zakonu. 

Aspirantka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Aspirant :  De- 
biut asj)irantki  do  sceny. 

Aspirator,  a  I.  Im.  owie  a.  orzy  p.  Aspirant: 
Aspiratorowie  do  serca  panny  Karoliny.  Jeż. 
2.  Im.  y  =  a)  ehem.  przyrząd  wciągający  powietrze 
lub  inne  gazy,  wziewnik.  b}  lek.  przyrząd  do  wy- 
konywania a.tpiracji. 

Aspirować,  uje,  owal    starai  i.,  ubiegać  ś.,  pre- 
tendować,   kandydoiuać,  konkurować,  mieć  pretensje 
do  czego,  marzyć  o  czym :  A.  do  posady,  do  sławy 
artystycznej.     Robiono   mi    propozycję,    abym... 
aspirował  do  tej  panny.  Słów.    <Łe.  ■•i.«pirare> 
Aspirowanie,   a,  bim.,  czynność  cz.  Aspirować. 
[Aspoń]  przys.  przynajmniej.   <Czes.  aspoii> 
I  Astenja,  i,    blm.    lek.    bezsilność,    słabość,    nie- 
moc.    <(ir.  astheneia> 
lAsteniczny  lek.  przym.  od  Astenja. 
Aster,  stra.  Im.  stry,  Jaster,    xAstr,    X Astra 
Gwiazdosz,  Gwiazdokwiat,   Oymieniczne  ziele,  Je- 
sionki  bot.  (aster)   roś.  z  rodziny  złożonych.    Ga- 
tunki:   A.  zaleśny  a  Gwiazdosz  trzyner- 
w  o  w  y  a.  Gawęda,  Wołowe  oko    (a.  arael- 
lus);    A.  ogrodowy     a.     Kompostela    (a. 
chinensis);    A.  nadmorski  (a,  tripolium).  Zdr. 
Asterek.     <Gr.  aster- gwiazda > 

Asterek,  rka.  Im.  rkl  p.  Aster:  Astry  i  aster- 
ki  schylały  głowy.  Krasz. 

Asterja,  I,  Ira.  e  jub.  szafir,  chryzoberyl  a.  gra- 
nat z  odcieniem  gwiazdowym.  <  Now.  z  Gr.  aster  = 
gwiazda  > 
[Asterlog,  a.  Im.  I]  p.  Astrolog. 
Asteroida,  y,  zwykle  w  Im.  y  a.  Planetoldy 
drobne  planety  krążące  między  Marsem  a  Jowi- 
szem. <Now.  z  Gr.  aster  =  gwiazda -f- eides  = 
kształtny  > 

Asterysk,  a  Im.  i  I.  X  gwiazdka,  używana,  ja- 
ko odsyłacz  a.  jakaś  szczególna  odznaka.  2.  kość. 
w  obrzjjdku  greckim  :  gwiazda  złota,  kładąca  ś.  na 
patenę  dla  pokrycia  hostji.     <Gr.  aster/skos  > 

Asteryzrn,  u,  blm.  min.  własność  szafiru,  chry- 
zoherylów  i  granatów,  świecenia  promienistego  czyli 
gwiaździstego.  <Now.  z  Gr.  astensmós=:  rysunek 
gwiazd  na  globusie  niebieskim.  > 

Astma,  y,  blm.  lek.  duszność,  brak  tchu,  w  na- 
padach występujący,  dychawica.  <Gr.  asthma> 
Astmatyczka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Astmatyk. 
Astmatyczny  przym.  od  Astma,  dychawiczny : 
Kaszel  A.  Miał  nadzieję  mnogich  sukcesji  na 
astmatycznej  babce.  Krasz.  Była  silnie  astma- 
tyczną. Orzesz. 

Astmatyk,  a.  Im.  oy  cierpiący  na  astmę,  dycha- 
wiczny. dychaioicznik. 

XA8tr,  a.  Im.  y  p.  Aster. 
XA8t;a,  y,  Im.  y  p.  Aster:    A.,  świadek  twych 
jesiennych  przechadzek.  Krasz. 


Astralny  \.  astr.  gwiaździsty :  Światło  astral- 
ne =  miejsca  jaśniejsze  na  niebie  między  gwiazdami 
drogi  mlecznej,  ]iochodzące  ze  skupienia  drobnych 
gwiazd,  nie  dających  ś.  oddzielnie  rozróżnić.  2.  fil. : 
Ciało  astralne  p.  Ciało.  3.  liz.  Lampa  astralna 
p.  Lampa.  <Łć.  astralis  =  gwiazdowy  > 
Astrofizyczny  przym.  od  Astrofizyk. 
Astrofizyk,  a,  Im.  oy  astronom,  zajmujący  i. 
astrojizyką. 

Astrofizyka,  I,  blm.  część  astronomji,  zajmująca  ś. 
badaniem  budowy  fizycznej  ciał  niebieskich.  <Now. 
z  Gr.  as(er  =  gwiazda -j- fysike  =  fizyka> 

Astrofotografja,  I,  blm.  Jotografja  ciał  niebies- 
kich, zastosowanie  fotografji  do  badań  astronomicz- 
nych. <Now.  z  Gr.  aster  =  gwiazda-j-p.  Foto- 
grafja  > 

Astrofotometr,  u,  Ira.  y  fotometr  zastosowany  do 
mierzenia  siły  czyli  natężenia  światła  ciał  niebies- 
kich. <  Now.  z  Gr.  aster  =  gwiazda  -\-  p.  Fo- 
tometr > 

Astrofotometrja  I,  blm.  ogół  metod  służących  do 
oceny  natężenia  światła  ciał  niebieskich. 

Astrofotometryczny  przym.  od  Astrofotometrja: 
Przyrząd  A.     Badania  astrototometryczne. 

Astrognozja,  i,  blm.  część  astronomji,  zajmująca 
ś,  położeniem  na  niebie  gwiazd  i  gwiazdozbioróio. 
<Now.  z  Gr.  aster  =  gwiazda -|- gnósis  -  wie- 
dza> 

Astrograf,  u,  Im.  y  przyrząd  do  szybkiego  i  me- 
chanicznego rysowania  mapy  nieba.     <Now.  z  Gr. 
aster  =  gwiazua  -|-graf5  =  piszę,  rysuję > 
XA8trolab,  u,  Im.  y  p.  Astroiabja. 
xAstrolabja,  i,  Im.  e,  XAstrolabjum,  XA8tro- 
lab  najprostsze  narzędzie  w  miernictwie  do  mierze- 
nia kątów,  a  w  żeglarstwie  do  mierzenia  wysokości 
ciał  niebieskich. 
XAstrolabjum,  nieod.  p.  Astroiabja. 
Astrolog,  a,  Im.  owie,  a.  odzy  [Asterlog]    fil.  I. 
badacz  wpływu  gwiazd  na  sprawy  ludzkie;  iv  astro- 
logji    łńegły;   filozof-astronom    średniowieczny.      2. 
wieszczhiarz    wyprowadzający    horoskopy,    wróżący 
z  gwiazd.     <  Gr.  astrológos> 
Astrologicznie  przys.  od.  Astrologiczny. 
Astrologiczny    przym.  od    Astrologja,   f  Astro- 
logski.     Przepowiednia  astrologjpzna. 

Astrologja  i,  blm.  fil.  część  filozofji  średniowiecz- 
nej :  umiejętność,  sztuka  j^rzepo władania  z  gwiazd, 
sztuka  czyiania  z  gwiazd  horoskopów,  przepowiedni 
o  losach  jednostek,  wypadkach  łustorycznych;  nau- 
ka o  wpływacli  ciał  niebieskich  na  człowieka  i  losy 
jego.     <Gr.    astrologia  > 

Astroiogować,  uje,  owal  bawić  ś.  to  astrologa, 
naśladować  astrologa,  zajmować  ś.  astrologja,  pro- 
gnostykować,  wróżyć,  roić:  Nieustannie  wzdycha- 
jąc, tylko  astrologuje. 

Astrologowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Astroio- 
gować. 
f  Astrologski  p.  Astrologiczny. 
XA8trolgarz,   a,    Im.    e   gwiaździarz   Icłamliwy. 
Zebr. 

Astrometeorologiczny  przym.  od  Astrometeoro- 
iogja. 

Astrometeorologja,  i,  blm.  sztuka  przepowiada- 
nia pogody  z  położenia  ciał  niebieslcich.  <Now. 
z  Gr.  aster  =  gwiazda -f- p.  Meteorologiczny  > 

Astrometr,  u,  Ira.  y  p.  Heijometr.  <Now. 
z  Gr.  aster  =  gwiazda -h  raćtron  = -mierz  > 

Astronom,  a,  Im.  owie  zajmujący  ś.  astronomja, 
badacz  dal    niebieskich,    ohserioaior   nieba,   guńaź- 
dziarz:    Zaszło  słońce,  wołają  astronomy  z  wie- 
ży. Miek.     <Gr.  astronómos> 
Astronomicznie  przys.  od  Astronomiczny. 


65 


ASTRONOMICZNY 

Astronomiczny  pizym.  od  Astronomja:  Narzę- 
dzia astronomiczne.  Tablice  astronomiczne.  Rocz- 
niki astronomiczne  =  e/emer?/(fi/.  Zegar  A.  Prze- 
powiednie astronomiczne.  Obserwatorjum  astro- 
Tioraiczae.  Czas,  dzień  A.  Godzina  astronomicz- 
na (  =  ściśle  podług  wyrachowania  astronomów,  sło- 
neczne). 

Astronomja,  i,  blm.  nauka  o  ciałach  niebieskich, 
f/wiaździarstwo:  A.  sferyczna.  A.  teoretyczna.  A. 
fizyczna  (=  mechanika  niebieska).  A.  praktyczna. 
<Gr.  astronomia > 

Astronomka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Astronom : 
Szukała  na  niebie  tych  gwiazd...  które  ty  nie- 
gdyś, A.  złota,  pokazałaś  mi.  Słów. 

fAstryoh,  u,  Im.  y,  f  Jastrych,  I.  zaprawa 
z  potłuczonych  kamieni,  cegły  i  wapna:  Podłoga 
z  astrycłm.  2.  [A.]  =  a)  podłoga  z  cegły,  b)  strych, 
poddasze.  <Nm.  Estricli,  zap.  z  Gr.  emplas- 
f(r)on,  sk<ąd  Śr.  Łó.  astriciis  =  podłoga,  bruk> 

Astrychowy  przym.  od  Astrych :  Zaprawa 
astrycliowa. 

[Astyczny]  skłonny  do  gniewu,  gniewliwy,  kłó- 
tliwy. 

Astygmatyzm,  u,  blm.  wada  wzroku.  <Now. 
z  Gr.  a -nie,  bez  -|- p.  Stygma(t)> 

Asumpt,  u,  blm.  pretekst,  pochop,  pobudka,  za- 
chęta, okazja,  powód:  Wziąć  z  czego  A.  do  mó- 
wienia.    <Łe.  assumptus,  im.  od  assuraere> 

Asydent,  a,  Im.  cl  p.  Asystent.  <Z  Ł6.  assi- 
dcns,  im.  od  assidere  =  zasiadać  itd.> 

Asyderyt,  u,  Im.  y  aerolit,  nie  zawierający  że- 
laza lu  stanie  metalicznym.  <Now.  z  Gr.  a  =  bez, 
nie  -|-  sideros  =  żelazo > 

Asygnacja,  I,  Im.  e,  X  Asygnata,  y,  [Asygnów- 
ka,  Sygnacyja]  I.  polecenie  piśmienne  toyplacenia 
okazicielowi  pieniędzy  z  kasy  wydaj'(icego  polecenie, 
a.  oznaczonej  ilości  pewnych  przedmiotów ;  przekaz, 
czek:  A.  na  100  rs.  2.  Asygnacje  kasowe  =/>«- 
piery  oprocentowane,  v!ydawa)ie  na  czas  krótki  przez 
kasy  rztidoicc.      <Łć.  assignatio> 

Asygnacyjny  ])rzym.  od  Asygnacja:  Rubel  A.  = 

r-ubel  asygnata.     Papier  A. 

Asygnarjusz,  a.  Im.  e  księga,  złożona  z  druków 
podwójnych  asygnacji,  dla  zachowania  w  kopji  wy- 
danych przekazów. 

XAsygnat,  u,  Im.  y  p.  Asygnata. 

Asygnata,  y.  Im.  y,  X  Asygnat  \.  pieniądz  pa- 
pierowy, papierek,  asygnacja,  bankocetel,  banknot, 
bilet  kredytowy.    2.  p.  Asygnacja. 

AsygnatarjUSZ,  a,  Im.  e  praw.  daji^cy  asygnację. 

Asygnować,  uje,  owal  I.  co  \unn\\  =  xoydać  asy- 
gnację na  co,  przekazać,  kazać  wypłacić  za  asygna- 
cja. 2.  [A.]  sygnować,  dzwonić  w  sygnaturką.  <Ł(5. 
assignare> 

Asygnowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Asygno- 
wać. 

jAsygnówka,  I,  Im.  i]  p.  Asygnacja. 

Asymetrja,  i,  blm.  brak  sym/trji,  niesymetrycz- 
ność,  nicrównoinicrność.      <Gr.  asymmc^trfa > 

Asymetryczny  I.  przym.  od  Asymetrja.  2.  gio. 
Góry  asymetryczne  p.  Góra. 

Asymilacja,  I,  blm.  I.  upodobnienie,  przyswoje- 
nie, wcielenie:  Oj)ór  ten  utrudni  asymilacj*^  nowo 
zdobytych  prowincji.  2.  fil.  w  psychologji  =  a) 
upodobnianie,  przyswajanie :  A.  czuć  a.  wyobra- 
żeń, b)  zlewanie  ś.  wyobrażeń  świeżych  z  dawniej 
nabytemi.  3.  jęz.  upodobnienie:  A.  fonetyczna, 
morfologiczna.  4.  przyrod.  czynność  fizjologiczna 
przyswajania  pokarmów  i  napojów.  <Now.  z  Łć. 
assimnlatio  > 

Asymilacyjny  przym.  od  Asymilacja:  Proces  A. 
Kierunek  A.    Szlachta    i    arystokracja    pochła- 


ASYSTOWAĆ 

niała  i  przyswajała  sobie,  bogaciła  ś.  wszelkie- 
mi  żywiołami,  a  poty  była  żywą,  dopóki  miała 
tę  siłę  asymilacyjną.    Krasz. 

Asymilować,  uje,  owal  I.  upodabniać,  przyswa- 
jać, przystosowywać  jedno  do  drugiego,  zespalać, 
wcielać  do  siebie,  zrównywać,  wyrównywać,  zlewać 
w  jedno,  łagodzić  odrębności  dwuch  rzeczy :  A.  kraj 
podbity.  2.  Ul.  upodobniać ;  przyswajać :  "Wyobra- 
żenia asymilujące,  asymilowane.  3.  przyrod.  przy- 
swajać, przi-rabiać  na  swe  soki:  A.  pokarmy.  A. 
Ś.  upodabniać  ś.,  przystosowywać  ś.,  zlewać  i.: 
Zwykle  już  dzieci  tych  przybyszów  asymilują  ś. 
z  miejscowym  społeczeństwem.  <Łć.  assimulo> 
Asymilowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Asymilo- 
wać, asymilacja. 

Asymilowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Asy- 
milować ś. 

Asymptota,  y,  Im.  y  mat.  linja  Uizkostyczna,  li- 
nja  prosta  a.  krzywa  styczna  do  linji  krzywej 
w  punkcie  nieskończenie  odległym  tej  ostatniej: 
Asyraptoty  hiperboli.  <Gr.  asyraptótos  -  nie- 
zbieżny,  niespotykający  ś.> 

[AS3/'n,  u,  blm.]  krew  (w  pieśni  o  męce  P.  Je- 
zusa).    <;Może  zamiast  azym,  p.  Azyma> 

XAsyndzi,  ego.  Im.  owie  p.  Waszmość.  <  Wasz 
-i^  MIŁ  -f  PAN  +  DÓBR  -f  DZIA> 
xAsyndziej,  a,  Im.  e  p.  Waszmość. 
XAsyńdźka,  I,  Im.  1  forma  ż.  od  Asyndzl. 
Asysta,  y,    blm.     i.    orszak,  poczet,  świta,  dwór, 
drużyna,  otoczenie,  towarzystwo :  Odprawiać  nabo- 
żeństwo z  asystą  (=z  klerykami,  djakonem  i  suh- 
djakonem    w    dahnatykach).     A.    biskupia.     2.    p. 
Asystencja:  Nie  dla  asysty  on  był  nam  przyda- 
ny, jeno  dla  bezpieczeństwa.  Sienk.  <Now.  z  Łć. 
assisto> 
Asystencik,  a,  Im.  I  p.  Asystent. 
Asystencina,  y.  Im.  y  p.  Asystentowa. 
Asystencja,  I,  blm.     I.    a.  Asysta    asyslowaiue, 
towarzyszenie,   obecność  przy  kim  a.  przy  czym  dla 
parady,  świetności  a.  podniesienia  powagi :  A.  bisku- 
pa przy  mszy  Św.    A.    proboszcza    przy    ślubie. 
Cesarz  wystąpił  w  asystencji  dworu.     Zeszła  ko- 
misja   w    asystencji    policji.     2.    praw.  obecność 
konieczna  pewnych  osób  postronnych    przy  czynnoś- 
ciach urzędowych:    Prawo    asystencji    męża  j)rzy 
aktach  prawnych  żony.    A.  rodziców  przy  akcie 
małżeństwa  małoletniej  córki. 
Asystencki  przym.  od  Asystent. 
Asystent,  a,    Im.  ci     I.    ten,  co  asystuje,  co  jest 
dodany  dla  asystencji:  A.  przy  egzaminie.  2.  czło- 
nek asysty,    orszaku,    śioity,    dworzanin,    pomocnik. 
3.    kapłan,    posługujący  biskupowi   przy  obrzędach 
Św.    a.  kleryk  służący  do  asysty  celebrującemu.    4. 
pomocnik  profesora,    adjunkt:     A.  przy  katedrze. 
A.  kliniki.    5.   pomocnik  a.  zastępca  przełożonego 
zakonu.     6.    wolny  słuchacz :     Do  zapisania  ś.  na 
asystenta   w    Gienewie    nie  wymaga  ś.  żadnych 
świadectw,  ani  egzaminów.     7.   asystujący  kobie- 
tom,   naikkakujący,     galant,     towarzysz,    adjutant: 
Gdzie    ś.    obróciła,    pełno  miała  asystentów.     8. 
a.    Asydent    praw.  obecny  przy  protokóle  w  proce- 
durze kryminalnej.     Zdr.  Asystencik. 
Asystentka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Asystent. 
Asystentowa,  ej,  Im.  e,  Asystencina  żona  asys- 
tenta. 
Asystentówna,  y.  Im.  y  córka  asystenta. 
Asystować,    uje,    owal  komu     I.  być  asystentem, 
towarzyszyć,    być  przy  boku,  nie  odstępować,  służyć 
a.  pomagać  komu   w  urzędzie,  czynności,  obrzędzie; 
atentować:    A.  przy  egzaminatorze,  do  mszy.     2. 
być  obecnym:  Biskup  asystuje  przy  mszy  Św.    3. 
nadskakiwać;    kręcie  ś.,    uwijać   ś.    około  kogo  a. 


66 


ASYSTOWANIE 

czego,  iwiadczyó  komu  godność :    A.  damom.    PlcS 
asystuje  przy  stole.     <Łć.  assistere> 

Asystowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Asystować. 

[Aszka]  w.  wołanie  na  świnie. 

KAszleder,  dra,  Im.  dry  gór.  p.  Natylnik. 
<Nm.  Arschleder  -  fartuch   tylny  u  górników  > 

[^Ś]^aleś.     <A-fLE  +  Ś> 

xAść,  nieod.  p.  Waszmość.    <"Wasz  -f-  MIŁ> 

XAścij  ego,  Im.  owie  p.  Waszmość:  Musiałeś 
A.  przeziębajjć.   Skarb. 

[A  Ścio  halj  w.  odpędzając  bydło  od  szkody. 

Aśćka,  i,  Im.  I  torma  ż.  od  Aść;  Aśka:  Widzi 
A.,  od  czasu,  jak  tu  u  nas  gości  Tadeuszek, 
niemało  mam  nłespokojności.    Mick. 

Aśka,  I,  Im.  I  p.  Aśćka:  Co  też  A.,  pani  sio- 
stro, mówisz?   Skarb. 

A  ŚtO    ha]  w.  odpędzając  irehięia. 
Aśtych]  jrrędko,  żywo.     <Nra.  liastig> 
Asiyczny]  prędki,  porywczy.     <Nia.  hastig> 
A  Śwe  haj  w.  odpędzając  nierogaciznę. 

At!  w.  I.  ott  eh!  e!  t!  I  rzekł,  ziewajj^e:  At 
sobie  kobieta!  Mick.  Powiedzą.,  że  nasza  miłość 
at  sobie...  fraszka !  Syrok.  At  zachciałeś!  Kórz. 
A.  staremu  ś.  ubrdało !  Krasz.  At !  mówcie,  co 
chcecie,  ja  tędy  nie  pojadę.  Zach.  3.  [A.  a. 
Atenkaj  wołanie  na  woły,  kierując  je  na  prawo. 

Atagan,  u.  Im.  y  p.  Jatagan:  Każdy  z  jan- 
czarką,  łukiem,  ataganem.  Mick.  Wydobył  no- 
że, szable,  atagany.  Słów.     <Tur.  jatagan  > 

Atak,  u,  Im.  i  I.  woj.  napad,  uderzenie,  natar- 
cie, szturm :  A.  gwałtowny,  słaby,  udany,  fałszy- 
wy, niespodziany,  jednoczesny  z  czoła  i  ze  skrzy- 
deł, od  prawego  a.  lewego  skrzydła,  równoległy 
częściij  sił  a.  całemi  siłami.  Rozpocząć,  ode- 
przeć, odbić,  wstrzymać,  wytrzymać  mężnie,  ciąg- 
uą.ć  A.  Iść,  gotować  ś.  do  ataku.  Pierzchnąć 
za  pierwszym  atakiem.  Dać  znak  do  ataku. 
l'oprowadzić  żołnierzy  do  ataku.  Takt  marszu, 
wojna,  A.,  szturm.  Mick.  2.  lek.  wystąpienie 
nagłe,  najmd  choroby,  paroksyzm:  A.  apoplektycz- 
ny,  zimniezy,  sercowy.  Nazajutrz  powtórzył  ś. 
A.  i  z  niego  rozwinął  ś.  tyfus.  Krasz.  <Fr.  at- 
taque> 

Atakować,  uje,  owal  I.  woj.  napadać,  nacierać, 
uderzać,  dobywać,  szturmować:  A.  sposobem  uda- 
nym, z  czoła,  z  boku,  od  prawego,  lewego  skrzy- 
dła, stopniowo  linjami  a.  jednocześnie  z  czoła 
i  z  boków:  A.  wroga,  miasto.  Pułki  napadały 
na  siebie,  atakowały  ś.,  nacierały.  Krasz.  2. 
kogo  o  co :  nagabyiuać,  napierać  na  kogo,  niepo- 
koić, naprzykrzać  ś.  koniu,  molestować.  3.  oddzia- 
ływać, działać,  wywierać  wpływ:  Kwas  lluowodor- 
ny  silnie  atakuje  szkło.     <Fr.  attaquer> 

Atakowy  przym.  od  Atak:    Ruch  A. 

!  Ataksja,  I,  blm.  lek.  forma  choroby,  objawia- 
jąca ś.  nieprawidłowością  porządkowych  ruchów 
przy  sianiu  i  chodzeniu,  bezład,  nieład.  <  Gr.  ata- 
xia> 

i  Ataktyczny  przym.  od  Ataksja  lek.  bezładny. 
<Now.  z  Gr.  śtaktos  =  nieporządny;  niespokoj- 
ny > 

Atalja,  I,  Ira.  e  a.  MIąglina  bot.  (attalea)  roś. 
z  rodziny  palm.  <Może  od  miasta  w  Pamfilji, 
Gr.  Attaleia> 

Ataman,  a,  Im.  I  I,  hetman,  naczelny  dowódca 
kozaków:  Jestże ich  wodzem ?  baszą?  atamanem? 
Slow.  2.  dowódca  bandy  zbójeckiej,  herszt.  3. 
[A.]  na  Ukrainie,  karbowy,  pomocnik  ekonoma; 
wójt  po  wsiach  i  miasteczkach.  <Ukr.  ataman, 
z  Nni.  Hauptmann  =  naczelnik,  przez  Pols.  het- 
man';* 


ATKNTOWAĆ 

Atamanić,  I,  Jł,  Atamanować  być  atamanem,  peł- 
nić urząd  atamana,  dowodzić  w  roli  atamana :  Ata^ 
manił  kozakom. 

Atatnanka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Ataman:  Klę- 
kał przed  tą,  która  tytuł  żony  jego  i  atamanki 
nosiła.   Jeż. 

Atamanować,  uje,  owal  p.  Atamanić. 

AtamańskI  przym.  od  Ataman:  Władza  ata- 
mańska. 

Atamaństwo,  a,  blm.  urząd,  godność  atamana. 

Ataraksja.  I,  blm.  fil.  I.  spokój,  równowaga  du- 
cha ;  niezaldócony  spokój  duszy.  2.  wolność  od 
wszelkich  przesądów,  zwątpień  i  sprzeczności.  <  Gr. 
ataraxia  > 

Atawistycznie  przys.  od  Atawistyczny:  Poku- 
tował w  nim  A.  duch  któregoś  z  jego  przodków. 
<Now.  z  Łć.  atavus  =  pradziad,  przodek  > 

Atawistyczny  przym.  od  Atawizm :    Objaw  A. 

Atawizm,  u,  blm.  dziedziczność  pośrednia,  poka- 
zywanie ś.,  występowanie  w  potomstwie  cech  fami- 
lijnych dalszych  przodków:  Skąd  ta  ochota  "wy- 
kształcenia ś.  wzięła  ś.  w  dziecku  opuszczonym, 
poniewieranym;  chyba  cudem  jakiegoś  atawiz- 
mu.   Krasz. 

Ateista,  y,  Im.  ści,  Ateusz  fil.  I.  nie  wierzący 
w  istnienie  Boga;  nie  uznający  Boga.  2.  filozof 
odrzucający  pojęcie  Boga  a.  pierwiastek  boski  przy 
objaśnianiu  świata;  zwolennik,  wyznawca  ałeizmu. 
3.  bezbożnik,  niedowiarek.  <Now.  z  Gr.  atheos 
= bezbożny > 

Ateistka,  i.  Im.  I  forma  ż.  od  Ateista. 

Ateistyczny  przym.  od  Ateizm;  Ateuszowskl. 

Ateizm,  u,  blm.,  Ateuszostwo  fil.  I.  nieuzna- 
wanie, zaprzeczanie  istnienia  Boga  a.  bogów.  2. 
kierurtek  fil.,  odrzucający  pierwiastek  boski  a.  po- 
jęcie Boga  przy  objaśnianiu  świata.  3.  bł.  agno- 
stycyzm.     4.  bezbożność,  niedowiarstwo. 

!  Ateiektaza,  y,  blm.  lek.  a)  stan  bezpowieirzny 
pęcherzyków  płucnych  u  płodu,  nierozwit  płuc ;  h) 
takiż  stan  za  życia  chorobą  wywołany,  niedodma. 
<Now.  z  Gr.  atćleios  -  niedokończony -j- ćktasis 
=  rozwój,  rozciągnięcie  > 

Ateieoiogiczny  przym.  od  Ateieoiogja.  <Now. 
z  Gr.  a  =  nie,  bez  -(-  p.  Teleologiczny> 

Ateieoiogja,  i,  blm.  fil.  I.  bezcelowość,  niecelo- 
wość.  2.  pogląd  fil.,  nie  uznający  istnienia  przy- 
czyn celowych,  odrzucający  przyczyny  celowe. 

Atencja,  i,  blm.  I.  uwaga,  uważanie,  baczność, 
baczenie,  natężenie  uwagi,  wytężenie  słuchu :  Słu- 
chał z  wielką  atencją  (-z  namaszczeniem).  2. 
poważanie,  szacunek,  uszanowanie,  wzgląd  na  ko- 
go,^ respekt,  poszanowanie:  Jest  dla  niego  z  wiel- 
ką atencją.     <Łć.  attentio> 

fAtendent,  a,  Im.  cl  strażnik  celny.  <Now. 
z  Łć.  attendens,  im.  od  attendere  =  pilnować  > 

Ateneum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  ea,  eów  tytuł  pisma 
zbiorowego,  poświęconego  naukom.  <  Now.  z  Gr. 
Athenaion  =  świątynia  Ateny  (Minerwy)> 

1.  [Atenkal  p.  At.  <  AT -ł- zakończenie,  wzię- 
te z  [Ben],  [Buten],  [Ruten]> 

2.  [Atenka,  i,  Im.  I]  rola  po  prawej  ręce,  po 
prawej  stronie. 

!  Atcntat,  u.  Im.  y  zamach,  napaść  zbrodnicza, 
pogwałcenie  prawa.  <Fr.  attentat,  z  Łć.  atten- 
tare  > 

Atentować,  uje,  owal  I.  naruszać  cudze  prawa, 
napastować,  nagabywać,  napadać.  2.  pilnować,  do- 
glądać, być  obecnym,  asystować,  być  na  czyjeś  usłu- 
gi, słuchać  z  atencją,  uszanowaniem:  Sprawy  sej- 
mikowe swego  pana  atentował.  Byk.  Atento- 
wał   w    drobnych    sprawach  na  ratuszu.    Krasz. 


67 


ATENTOWANIE 

Gawędził  z  ekonomem  u  drzwi  z  założonemi  rę- 
koma atentują.eym.  Krasz.  3.  praw.  hyó  obec- 
nym przy  sprawie  lub  czynności  urzędoiuej :  A.  i)rzy 
licytacji.  Urzędnik  atentował  przy  śledztwie. 
A.  Ś.  komn  =  zasługiwać  i.,  godność  świadczyć,  okor 
zywać  grzeczność,  szacunek,  asystować  —  nadskaki- 
wać: Atentuj  ś.  Waśó  kasztelanowej  i  baw. 
Słów.     <Łć.  attentare> 

Ałentowanie,  a,  blm.,    czynność  cz.  Atentować. 

Atenuacja,  i,  blm.  chera.  zmniejszenie  ś.  ciężaru 
włdiciu^ego  brzeczki  piwnej  podczas  fermentacji. 
<Łe.  attcnuatio> 

Aten  czy  k,  a,  Im.  cy  należący  do  stronnictwa  t. 
z.  ateńczyków,  partji  podolaków,  uczonych  konser- 
loatystów  w  sejmie  galicyjskim.  <  Od  nazwy  miesz- 
kańców   miasta  Gr.  Athenai  =  Ateny  > 

Atermiczny,  Adjatermiczny  fiz.  nieprzecieplają- 
cy,  nieprzepuszczający  ciemnych  promieni  ciepliko- 
wych. <Gr.  athermos  =  nieeiepły:  adjatermiczny 
Now.  z  Gr.  a=bez,  nie -f- dia  =  przez  +  thśrme 
-  ciepło  > 

!  Ateromat,  u,  im.  y  lek.  p.  Kaszak. 

!  Ateromatyczny  przyiu.  od  Ateromat:  Sprawa 
ateromatyczna,  p.  Miażdżyca. 

!  Ateroza,  y,  Im.  y  lek.  p.  Miażdżyca. 

!  Atest,  u,  lin.  y  [Me%i\,  M^^isA.  atestacja,  świa- 
dectwo, poświadczenie,  zaświadczenie :  Wydali  mu 
A.  ubóstwa  dla  otrzymania  wsparcia.  Wyrobić 
sobie  A.  ubóstwa.  <Now.  z  Łe.  attestari  = 
świadczyć,  stwierdzać  > 

!  Atestacja,  i.  Im.  e  I.  zaświadczenie,  świadectwo, 
atest.     2.  atestowanie. 

!  Atestat,  u,  Im.  y  I.  p.  Atest.  2.  bł.  zam. 
świadeclico  z  ukończenia  szkól,  patent,  matura. 

!  Atestować,  uje,  owal  wydać  atest,  zaświadczyć. 

!  Atestowanie,  a,   blm.,  czynność  cz.  Atestować 

atestacja. 

Ateusz,  a,  Im.  e  fil.  p.  Ateista. 

Ateuszostwo,  a,  blm.  fil.  p.  Ateizm. 

Ateuszowski  przym.  od  Ateusz;  Ateistyczny. 

[Atk,  a,  Im.  i]  jńes  (w  moivie  dziecinnej). 

fAtlant,  a.  Im.  y  p.  Obrotnik. 

Atlant,  a,  Im.  y  bud.  ])odpora  w  postaci  olbrzy- 
miej figury,  dźwigającej  belkowanie,  karjatyda. 
<Now.  z  Gr.  „tlas  =  mityczny  olbrzym,  podtrzy- 
muj{5.('y  słupy  niebieskie  > 

Atlas,  u,  Im.  y  I.  komplet  map  gieogrąficznych 
kuli  ziemskiej  a.  części  świata,  lub  kraju.  2.  zbiór 
tablic  z  figurami  objaśniającemi  jakiś  wykład :  A. 
anatomiczny.  A.  do  historji  powszechnej  konia. 
3.  X  A.  lok.  p.  Obrotnik.   "Zdr.  Atlasik. 

Atlasik,  a,  Im.  i  ]>.  Atlas.  - 

Atlasowy  przym.  od  Atlas. 

Atleta,  y,  lin.  ci  I.  szermierz,  zapaśnik,  bojow- 
nik, człowiek  polykajtycy  ś.,  boryk(tjiicy  ś.,  nwcu/ąci/ 
ś.:  Byłem  bezsilny,  jak  A.  ze  związanemi  ręko- 
ma. Sienk.  2.  a.  Atletyk  człowiek  silnej  budowy 
ciała,  siłacz:  Rzekłbyś,  A.,  co  drze  ś.  z  dzikim 
zwierzęciem.  Krasz.  Pr/.OD.:  tytan,  mocarz:  Świat 
w  potomkach  owycii  olbrzymów  widzi  atletów 
sławy.  Byk.  Wydał  mi  ś.  istnym  atletą  ducha. 
<{3r.  athlćtcs> 

Atletka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Atleta:  To  praw- 
dziwa A.,  gotowa  na  swoje  barki  wziąć  całą. 
sztukę  i  podnieść  ją. 

Atletyczny  przym.  od  Atletyk  barczysty,  korpu- 
lentny, ollirzymi,  muskularny,  tęgi,  silny,  mocny, 
krzepki:  Mężczyzna  atletycznej  budowy.  Krasz. 
Zwierz  zdawał  ś.  być  zdziwiony  nagłym  wido- 
kiem człowieka  atletycznej  postawy.  Mick.  Ma- 
łego wzrostu,  ale  atli-tycznej  budowy  ciała.  Jord. 

Atletyk,  a,  Im.  cy  p."  Atleta 


ATOLI 

Atletyka,  I,  blm.,  Atletyzm  I.  sztuka  zapaśni' 
cza,  zapaśnictwo,  szermierstwo  (jako  grJąź  gimna- 
styki).    2.  popisywanie  ś.  z  siłą  atlety. 

XAtletykować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  I.  ćwiczyć  i, 
na  atletę.  2.  podnasić  znaczne  ciężary,  popisywać 
ś.  z  siłą  wobec  publiczności. 

xAtIetykowanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Atletykować  ś. 

AtletyzTi,  u,  blm.  p.  Atletyka. 

Atlas,  u,  'm.  y,  x  Hatlas  I.  gatunek  małerji 
jedwabnej :  A  hiszpański  p.  Zanela.  Szkoda  cza- 
su i  atłasu.  Prz.  2.  w  Im.  suknie  atłasowe:  Aksa- 
mity, atłasy  sławy  nie  czynią.  <  Arab.  Prs.  Tur, 
atlas  =  gładki;  atłas > 

Atlasek,  sku,  blm.  haft  wypukły:  Haftować 
atłaskiem. 

Atlaskowy  wyhaftowany  atłaskiem:  Haft  A. 

Atłasowo  przys.  od  Atlasowy;  przen.-.  delikat- 
nie, łatwo,  gładko,  jak  po  maśle:  Naucza  sposo- 
bów, jakiemi  łagodnie,  nieznacznie.  A.  dojść  mo- 
żna do  jak  największej  potęgi  wpływów.  Orzesz. 

Atlasowy  przym.  od  Atlas:  Suknia  atlasowa. 
Koń  atlasowej  maści.  Przen.:  gładki,  miękki,  de- 
likatny, aksamitny,  jedwabny,  .'(łódki,  pełen  słody- 
czy:  Wejrzenia  ich  były  atłasowe,  słowa  cukro- 
wane. Krasz.  Atlasowo-cukrowy  Tabbć.  Orzesz. 
Spiczaste  wąsiki  przyciskał  do  jej  rąk  atłaso- 
wych.   Sienk. 

X  Atlaśny  podobny  do  atłasu,  gładki  jak  atłas : 
Papier  A. 

Atmidometr,  u,  Im.  y,  Atmometr,  Atmidoskop, 
Ewaporymetr  chem.  przyrząd,  służący  do  ozna- 
czeniu ilości  wody,  jaka  w  ciągu  oznaczonego  czasu 
przechodzi  w  stan  pary.  <Now.  z  Gr.  atmis,  2 
pp.  atmidos  -  para  -|-  mćtron  =  -mierz,  a.  skopćo 
=  badam,  patrzę  > 

Atmidoskop,  u,  Im.  y  chem.  p.  Atmidometr. 

Atmollza,  y,  blm.,  chem.  rozkładanie  powietrza 
na  tlen  i  azot  za  jwmocą  przeciągania  przez  błonę 
kauczukową.  <  Now.  z  Gr,  atme  =  para  -j-  lysis  = 
uwolnienie,  wydzielenie  > 

Atmometr,  u,  Im.  y  p.  Atmidometr. 

Atmosfera,  y  1.  h\n\.  jwwietrznia,  powiełrzokrąg, 
j)owietrze,  otaczające  kulę  ziemshf.  2.  przen.  .^fe- 
ra,  otoczenie,  towarzystwo:  Byli  ludźmi  tej  samej 
atmosfery  i  zasad  podobnych.  Krasz.  Wzrósł 
w  dusznej  atmosferze  intryg.  W  domu  egoizmu 
i  zimna,  napełnionym  atmosferą  złota.  Słów,  A. 
imaginaeji.  Slow.  Z  listu  zdała  ś,  wiać  jakaś 
upajająca  A,  poezji.  Łoz,  3.  chem.  poicłoka  ga- 
zowa, otaczająca  pewne  ciało  a.  zawartość  gazowa 
petonej  przestrzeni.  4.  Im.  y  mech,  jednostka  siły 
przy  obliczaniu  ciśnienia  powietrza :  Ciśnienie  dwuch, 
trzech  atmosfer.  <Now.  z  Gr.  atmś  =  para  -j- 
sfaira  =  kula;  ciało  niebieskie  > 

Atmosferologja,  I,  blm.  nauka  o  atmosferze,  o  po- 
wietrzu. <Now.,  p.  Atmosfera -f- Gr.  -  logia  = 
nauka > 

Atmosferyczny  przym,  od  Atmosfera,  tyczący 
ś.  atmosfery,  klimatyczny,  barometryczny :  Roślinka 
rozwija  ś.  przy  sprzyjających  warunkach  atmo- 
sferycznych. "Kataklizmy  atmosferyczne.  Zmia- 
ny, opady  atmosferyczne.  Ciśnienie  atmosfe- 
ryczne. 

[A  to]  i  f  a  oto,  oto,  ot  I ;  (o :  Czego  chcecie? — 
A.  list  przynoszę,  f  Toć  jest  Bóg  rzekł  k  Noe- 
mu :  A.  też  ustawię  ślub  mój  miedzy  wami. 

Atol,  u,  Im.  e  gio.  pewna  forma  rafy  koralowej, 
mianowicie  tcyspa  pierścietiiowa  z  jeziorem  we  środ- 
ku.    <Z  języków  Malajskich> 

Atoli,  X  Otoil,  [Toli(ć)]  sp,  I.  jednak,  jednak- 
ie,  wszakże,  wszelako,  mtmoto,  pomimoto:    Z  tego 


68 


ATOM 


AUCUZEK 


A.  oznaczenia  wyrazu  nie  można  przypuścić, 
ażeby  to,  co  romantyczne  sprawia  wrażenie,  je- 
dynie do  (średnich  wieków  należało.  Brodź.  A. 
wnc^trze  tych  domów  dopiero  poetyczne  jest. 
Siow.  Lubo  nie  wychodzi,  lepiej  ś.  ma  A.  2. 
[A.]  ot!  oto!  ano /.-Gdzież  on  jest?— A.  tu!  Któ- 
re?—A.  (a  toli)  te!     <A  -f  To  +  Li> 

Atom,  u,  Im.  y  I.  chera.  najmniejsza  iloiópier- 
wiast]cu,  wchodząca  do  składu  związlców  chemicz- 
i^ych,  niedziałka.  2.  fil.  =  a)  najprostszy  i  niepo- 
dzielny pierwiastek  wszechrzeczy;  cząstka  inaterji 
niepodzielna  pod  wzglądem  fizycznym  a.  chemicznym ; 
nieskończenie  mała  cząstka  matcrji  pod  względem 
gieometrycznym.  b)  pierwsza  zasada  bytu  u  Demo- 
krytd.      <(ir.  atomos  ż.> 

I  Atomlczny  lii.  bł.  zam.  Atomistyczny. 

Atomista,  y,  Ira.  Ści  lii.  zwoU-nnik  atomizmu  a. 
atv7nislyki ;  wyznawca  filozof ji,    teorji  atomistycznej. 

Atomistyczny  przym.  od  Atomistyka,  bł.  Ato- 
miczny:  Teorja  atoraistyczna. 

Atomistyka,  I,  bira.  fil.  I.  nauka  o  atomach,  ja- 
ko pierwiastkach  bytu.  2.  kierunek  fil.,  przyjmują- 
cy atomy  za  pierwsze  zasady  bytu;  odmiana  mate- 
rjalizmn  a.  mechanizmu  filozoficznego. 

Atomizm,  u,  blm.  fil.  filozof  ja  atomistyczna. 

Atomowy  przym.  od  Atom :  Ciężar  A.  Objętość 
atomowft.  Ciepło  atomowe  =  i7oce?/n  z  właściwego 
ciepła  danego  ciała  i  jego  ciężaru  atomowego. 

i  Atoniczny  przym.  od  Atonja. 

lAtonja,  i,  blm.  lek.  wątłość,  zwątlenie,  zwiot- 
szenie  tkanek,  narządów:  A.  kiszek.  <Gr.  ato- 
nia > 

Atrakcja,  I,  blm.  I.  chem.  A.  chemiczna  ^^rzy- 
ciąganie  chemiczne,  przypuszczalny  rodzaj  energji, 
od  którego  zależą  zjawiska  chemiczne.  2.  fi  z.  p. 
Przyciąganie;  przen.  mimowolne  przyciąganie,  cią- 
żenie, dążenie,  pociąg,  sympatja :  Co  w  tym  złego, 
że  my  żenimy  ś.  z  kobietami  posażnemi?  To  jest 
naturalne  prawo  atrakcji  dwuch  sprzeczności. 
Wilez.  3.  jęz.  a)  w  głosowni  p.  Upodobnienie 
(asymilacja),  b)  w  składni :  niewłaściwe  nadanie 
formy  wyrazowi,  pod  wpływem  poprzedzającej.  <Łć. 
attractio> 

Atrakcyjny  przym.  od  Atrakcja  spajający;  po- 
ciągający, nęcący,  wabiący,  interesujący:  Wyścigi 
wczorajsze  nie  miały  w  sobie  siły  atrakcyjnej. 

Atramencik,  u,  Im.  i  p.  Atrament. 

Atramencina,  y,  blm.  lichy  atrament. 

Atramencisko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.    p.  Atrament. 

Atrament,  u,  blm.  płyn  do  pisania,  j- inkaust: 
A.  czarny,  kancelaryjny,  alizarynowy,  anilinowy, 
kolorowy,  karminowy,  koj)jowy,  sympatyczny. 
Zdr.  Atramencik.  Zgr.  Atramencisko.  <Łć.  atra- 
mentum> 

Atramentnica,  y,  Im.  e  zool.  p.  Kalamarnica. 

XAtramentnik,  a,  Im.  I  zool.  p.  Kałamarnica: 
O !  Boże !  oto  w  polipie,  oto  w  atramentniku  wi- 
dzę zjawienie  ś.  mózgu  i  słuchu.  Słów. 

Atramentowy  przym.  od  Atrament :  Plama  atra- 
mentowa. Przen.:  pisany,  pismem  wyrażony,  piś- 
mienny, pisarski:  Literaci  mają  ś.  obywać  bez 
atramentowych  bójek  i  nienawiści.  Nie  pusz- 
czajmy ś.  na  atramentową  drogę.  2.  X  czarny 
juk   atrament:    Panowała  atramentowa  ciemność. 

lAtretyczny  p.  Artrytyczny. 

lAtretyzm,  u,  Im.   y  p.  Artrytyzm. 

!  Atrofja,  i,  blm.  lek.  uszczuplenie,  zmarnienie, 
pomniejszenie,  zanikanie  tworów  ustrojowych  a.  ca- 
łych narządów,  zanik.     <Qr.  atrofia> 

Atropina,  y.  blm.  chem.  alkaloid  wilczej  jagody 
(atropa  belladona)  C,^  11.^,  NO,.     <Z  nazwy  roś- 


liny atropa,  z  Gr.  a  =  nie,  bez -)- trćpo  =  obra- 
cam > 

Atrybucja,  I,  Im.  e  kompetencja,  prawo  czyje, 
specjalność,  zakres  dzi/ilania  właściwy;  icładza, 
rzecz  czyja:  Wdzierać  ś.  w  czyje  atrybucje. 
Praw.  =  przymiot  władzy,  wypływający  z  obowiąz- 
ków ustawami  wslcazanych:  A.  władzy  Sij^dowcj. 
Atrybucje  i  podział  sądów  administracyjnych. 
Sprawa  należy  do  atrybueji  sądu  gminnego  (=  <io 
kompetencji). 

xAtrybucyjny  fil.  bł.  zam.  Atrybuty wny. 

Atrybut,  u.  Im.  y  I.  przymiot,  własność,  przy- 
roda, właściwość  czego.  2.  godło,  oznaka,  symbol: 
Orzeł,  A.  Jowisza.  3.  fil.  —  a)  przymiot,  cecha, 
właściwość:  A.  pewnej  rzeczy,  h)  przymiot  istot- 
ny, zasadniczy,  nieodjemny  substancji:  Myśl  i  roz- 
ciągłość są  atrybutami  Boga  i  podstawami  zja- 
wisk.    <Łć.  attributum> 

Atrybutywny,  bł.  Atrybucyjny  przym.  od  Atry- 
but. 

Atu  nieod..  Atut  w  kartach,  kolor  świetny,  biją- 
cy inne,  kozera,  tromf:  Widziałem  go  u  stolika, 
wywołującego  osiem  bez  A.  Krasz.  <Fr.  atout, 
czyli  k  tout  =  na  wszystko  (tj.  wszystko  bijący)  > 

I A  tu  ha]  w.  odpędzając  pawie. 

Atut,  u,  Im.  y  p.  Atu :  Bić  atutem.  Przen.:  Do 
kampanji  wyborczej  mógł  stanąć  w  czasie  wła- 
ściwym, mając  wszystkie  atuty  w  ręku  (-szan- 
se, dane). 

Atutnąć,  nie,  ąl,  nieod.  Atutować  karc.  zagrać 
w  atu,  wyjść  w  kolor  świetny. 

Atutować,  uje,  owal  p.  Atutnąć. 

Atutowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Atutować. 

Atutowy  przym.  od  Atut,  świetny:  Kolor  A. 

[Atwor,  a,  Im.  y]  latawiec  mityczny,  noszący  pie- 
niądze.    <Lit.    ajtwaras,    może  z  Pols.    [oćwia- 

i"a]  > 

Atyk,  u,  hlm.  bud.  p.  Atyka:  Środkowa  wysta- 
wa o  trzech  oknach,  wysunięta  cokolwiek  na- 
przód, miała  na  sobie  odpowiedni  A.  z  bogatą 
armaturą.  Kórz.  <Now.  z  Gr.  Attikós  =  attyc- 
ki> 

Atyka,  i,  blm.,  Atyk  bud.  upiększenie  w  kształ- 
cie ścianki,  zakończającej  wyższą  część  fasady  i  za- 
krywającej dach, 

Atycki:  Sól  atycka =>sposo&  wyrażenia  ś.  lekld, 
powabny  a  dowcipny  i  gryzący:  Gdy  chodziło  o  roz- 
kosz bydlęcą,  przyprawioną  solą  atycką,  doweip- 
kiem,  gracją,  szli  do  dworek.    Krasz. 

Atycyzm,  u,  blm.  I.  dowcip  wykwintny:  Jej 
dowcip,  byle  chciała,  był  czysty  A.  Spaś.  2. 
zgodność,  jednolitość  formy  z  treścią,  wytworność 
okresów  w  prozie  a.  w  rytmie  w  poezji,  klasycyzm. 

Atyla,  i.  Im.  e  kaftan  węgierski,  rodzaj  kaftana 
z  wylotami,  dolman,  huzarlca.  <  Od  historycznego 
Attyli  > 

Atynencja,  i.  Im.  e  praw.  przyległość,  przijiinle- 
żytość:  Dobra  kupione  na  rzecz  skarbu  ze  wszyst- 
kiemi  do  nich  należąeemi  atynencjami.  <Now. 
z  Łć.  attinere  =  trzymać  przy..;  należeć  itd.> 

X  Atypiczny  nietypowy,  nieregularny,  niewyrazisty. 
Cechy  nienormalne  atypiczne,  pochodzące  z  okre- 
su, kiedy  osoba  była  jeszcze  w  stanie  zarodko- 
wym. Spaś.  <Now.  z  Gr.  a  =  nie,  bez -j- typi- 
kós  =  typowy  > 

[Au,  Awu,  Ou]  w.  I.  naśladowanie  głosu  willca 
(w  piosnkach).  2.  A.Ti.  =  wołanie  na  konie,  aby  ru- 
szały lub  szły  w  prawo. 

lAucug,  u.  Im.  I  p.  Auscug.    Zdr.  Aucużek. 

lAucuk,  u,  Im.  I  p.  Auscug. 

I  Aucużek,  żka,  Im.  źkl  p.  Aucug. 


C9 


AUD.IE>łCJA 

Audjencja,  i,  blm.  I.  posłuchanie,  widzenie  i. 
z  osoh/i  wysoko  położoną,  przyjęcie  przez  nią  w  ce- 
lu rozmówienia  ś.:  Zyskać,  udzielić,  wyjednać 
komu  audiencję.  Starać  ś.  o  audjenejc.  2.  praw. 
A.  Sc-^dowa  =  posiedzenie  sądowe,  rozpatrywanie 
sprawy  w  sądzie:  Wezwać,  stawić  ś.  na  audjen- 
cji  trybunału.  Sprawa  wniesiona  będzie  na  au- 
djeneję  sądu.     <  Łó.  audientfa> 

Audjencjonalny  przyra.  od  Audjencja  posłuchal- 
ny,  recepcyjny:  Sala  audjencjonalna.  Praw. :  Izba 
audjenejonalna.  Sesja  audjencjonalna.  Proto- 
kół A. 

Audycja,  I,  blm.  jęz.  słyszenie.    <Łć.  auditio> 

Audyfon,  u  Ira.  y  przyrząd,  ułatwiający  rozmo- 
wę z  gtuchemi,  ułatwiający  słyszenie  głuchym. 
<Now.  z  Łć.  audio  =  słyszę -1- Gr.  fóni^  dźwięk  > 

Audytor,  a,  Im.  rzy,  a.  owie  I.  słuchacz,  słu- 
cłiający.  2.  A.  wojskowy  =  rzeczmA;  rządowy  przy 
sądzie  wojennym,  sędzia  wojenny,  członek  sądu  wo- 
jennego, utrzymujący  korespondencję  komendanta, 
sporządzający  protokuły :  A.  wojska  polskiego. 
A.  pułkowy.  A.  dywizji.  A.  gieneralny.  3.  bi- 
skupi =  zastępca,  surrogat,  sędzia-surrogat,  ojicjał; 
namiestnik  biskupi.^.  X szkolny  =  ucze7'ł,  wysłuchu- 
jący kolegów  lekcji  przed  przyjściem  nauczyciela, 
z  jego  polecenia  i  zdający  mu  z  tego  sprawę.  <Łć. 
auditor> 

Audytorjat,  u,  Im.  y  I.  wyższy  sąd  wojenny: 
A.  polowy  a.  polny  =  sąd  wojskowy,  sąd  wojenno- 
polityczny.  Wejście  Janka  do  audytorjatu  półko- 
wego dało  staremu  wysokie  o  jego  rozumie  wy- 
obrażenie. Jeż.  2.  urząd  audrjtora.  3.  zam.  Au- 
dytorjum.  Wobec  całego  audytorjatu,  t.  j.  głó- 
wnych   aktorów    sztuki. 

Audytorjum  I.  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  sala 
wykładów  profesorów,  prelegientów :  Na  wykła- 
dacłi  panowały  w  A.  pustki.  Jeż.  2.  blm.  publicz- 
ność słuchająca,  słuchacze:  A.  hucznemi  oklaska- 
mi przyjęło  artystkę.     <Łć.  auditorium> 

Audytorowa,  ej,  Im.  e  żona  audytora. 

Audytorówna,  ej,  Im.  e  córka  andylora. 

Audytorski  przyra.  od.  Audytor:  Są,d,  urząd, 
wyrok  A. 

Aufborać,  a,  al  szczot,  rozwiercać  wierzch  dziur- 
ki w  desce  u  .'szczotki.     <Nm.  aufbohren> 

Aufboranie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Aufborać. 

Auflega,  I,  Im.  I,  Oflega  I.  rzem.  składka  mie- 
sięczna do  kasy  cechowej  2.  sesja  cechotoa,  na 
której  zbierają  stałe  .tlcładki  od  rzemieślników  :  Od- 
być auflegę.     <Nm.  Auflage> 

Auflegowy  przym.  od  Auflega:  Zapisani  do 
książek  towarzyskich  auflegowych.  Kórz. 

Auflezy,  ów,  blp.  piek.  rozczyny  z  miewa  prze- 
nicy.  <Z  Nm.  auflSsen  =  rozwiązać ;  rozczynić  ; 
rozpuścić  itd.> 

Aufszlag,  u,  Im.  I  garb.  p.  Pomost.  <Nm. 
Aufschlag> 

Aufzao,  u,  Im.  e  zdun.  częś6  ornamentacji  pieca, 
stojąca  na  gzymsie,  górne  zakończenie  pieca.  <  Nm. 
Aufsatz  > 

Augit,  u,  Im.  y  min.  p.  PIroksen.  <Now.  z  Gr. 
auR^  -  blask > 

Augjaszowy:  Augjaszowe  stajnie  czyścić  =  ««/- 
konywać  ciężką,  mozolną,  syzyfową  pracę :  Staj- 
nie augjaszowe  czyścić,  a  niema  zjadliwszej  rze- 
czy, jak  brud.  Krasz.  <0d  mitologicznego  Gr. 
wł.  Auge(as> 

XAugmentacja,  i,  blm.  powiększenie:  Zrze- 
kam ś.  cząstki  mej  fortunki  i  przeznaczam  na 
augmenntację  Haninej  oprawy.  Łoz.  <Now.  z  Łć. 
Niitj[inetuia=przyro8t,  zwick6zenie> 


AURTItLA 

fAugmentować  uje,  owal  pomnażaó,  powiększai: 
A.  fortunę.  Hil.  A.  dobra.  Vol.  <Łe.  augmnen- 
tare> 

Augur,  a,  Im,  OwIe  ir.  mający  pretensję  do  de- 
cydującego głosu,  do  wyrokowania,  przypisujący  so- 
bie prawo  przewodniczenia  społeczeństwu  :  Ukazu- 
ją s.  na  wszystkich  obiadach  bez  różnicy  prze- 
konań, byleby  posiadały  pieczęć  uznania  augu- 
rów  naszej  opinji.     <Łć.  augur  > 

Augurowy  przyra.  od  Augur. 

X August,  a,  blra.  sierpień.  <Łć.  Augustua, 
dom.  mensis  =  miesiąc> 

Augustjanin,  a,  Ira.  anie,  ów,  xAugustynjanin, 
XAugustnik  I.  zakonnik  reguły  śiu.  Augustyna. 
2.  w  Im.  klasztor,  kościół  a.  zakon  augustjanów. 
<0d  Św.  Augustyna  > 

Augustjański  przym.  od  Augustjanin:  Kościół, 
klasztor  A. 

XAugustnik,  a  Im.  cy  p.  Augustjanin. 

Augustówka,  I,  Ira.  i  rodzaj  szabli:  Przypasa- 
łem  szablę  augustówkę.     Chodź. 

XAugustynjanln,  a,  Im.  owie,  ów  p.  Augustja- 
nin. Pol. 

XAukcja,  I  I.  blm.  powiększenie,  pomnożenie^ 
przyczynienie:  A.  wojska  spowoduje  aukcję  po- 
datków. 2.  Im.  e  han.  przetarg,  licytacja:  Ku- 
pić na  aukcji.  Sprzedać  przez  aukcję.  <Łć. 
auctio> 

XAukojonator,  a,  Im.  rzy  a.  owIe  licytujący, 
licytant. 

XAukcjonowaĆ,  uje,  owal  I.  podicyższaó,  po- 
większać: A.  opłatę  dzierżawną.  Zamiast  A.  do 
stu  tysięcy,  przymusi  niedostatek  zwinąć  i  to,  co 
ś.  zwerbowało.  Kai.     2.  licytować. 

XAukcjonowanie,  blra.,  czynność  cz.  Aukcjo- 
nować. 

X  Aukcyjny  przym.  od  Aukcja,  licytacyjny. 

Auksanometr,  a,  im.  y  p.  Wzrostomlerz.  <Now. 
z  Gr.  auxdno  =  rosnę  4"  "i*^f''*^"=  ""ii6rz> 

Auksometr,  u,  ira.  y,  Auzometr,  a.  Dynametr 
przyrząd  do  oceny  stopnia  powiększania  lunet. 
<Now.  z  Gr.  aiixe  =  wzrost -j- "ii^fi^f"!  = -mierz  > 

XAuktoranient,  u.  im.  y  p.  Autorament. 

Aula,  I,  Im.  e  I.  wielka  sala  szczeg.  w  unituer- 
sytetach,  do  uroczystych  aktów  i  posiedzeń,  sala  ak- 
towa; przen.  ciało  naukowe  uniwersyteckie,  areo- 
pag  akademicki:  Wpływ  auli  akademickiej.  2. 
f  pałac,  siedziba,  rezydencja  królewska.  <  Gr.  aule  = 
podwórze;  dwór> 

[Aun,  Aln]  hen  tam,  ot  tam  I     <A-ł-ON> 

Aura,  y,  blm.,  xAerja  i.  pogoda,  wolne,  świeże 
powietrze:  A.  nie  sprzyja.  2.  !lek. :  A.  epilep- 
tyczna (padaczkowa)  =/)o«f/ew,  mrowie  padaczko- 
we, jako  zapowiedź  napadu  padaczkowego  <Łć. 
aura> 

Auramina,  y  blm.  chem.  materja  pierwotna  gro- 
madki barwników  żółtych,  pochodząca  od  dwuatni- 
dobenzofenonu  czterometyloioanego.  <Now.  z  Łć. 
anrum  =  złoto  > 

Aureola  i,  blra.  I.  świetlany  krąg,  promienna 
obwódka,  otaczająca  głowę  świętego  na  obrazku, 
nimb,  glorja.  2.  przen.  chwała,  urok,  blask,  świet- 
ność, glorja:  Otoczony  aureolą  chwały.  3.  <iz. 
powłoka  świetlna,  .^taczająca  w  pewnych  przypad- 
kach silną  iskrę  elektryczną.  <Now.  z  Łć.  aure- 
ola =  złota,  złocista  > 

Aurora,  y,  blm.  I.  poet. ./u/rzenfca,  zorza:  Ogniem 
płonąca  A.  Słów.  2.  kość.  czas  środkujący  po- 
między dniem  a  nocą:  Przed  aurorą  wolno  od- 
prawić tylko  pasterkę.     <  f^ć.  aiirora> 

Aurykiel,  kia,  Ira.  kle  bot.  |).  Pierwiosnek. 

Aurykla,  I,  Im.  e  bot.  j).  Pierwiosnek. 


70 


AURYKDŁ 

Aurykul,  a,  Ira.  y  bot.  p.  Pierwiosnek.  <Now. 
z  Lć.  auricula  dosł.  =  uszko > 

Auryna,  y,  blin.  chem.  kwas  rozoloioy,  harmnik 
czerwony.     <  Now.  z  Łć.  aurum  =  złoto  > 

Aurypigment,  u,  blra.,  Orplment,  f  Operment 
min.  zlotokost,  ziolułusk,  trójńarek  arsenu,  Idenda 
arsenowa  żółta,  barwnik  złotawy.  <Łd.  auripig- 
nientuiu> 

Auryskop,  u,  Ira.  y  lelr.  p.  Otoskop.  <Now. 
?.  Łć.  auris  =  ucho  -\-  Gr.  skopóo  =  badam,  pa- 
trzę > 

1  Aus  przys.  i.  koniec,  po  wszystkim,  dosyć, 
przepadło,  klamka  zapadła,  basta:  No,  teraz  już 
wszystko  A.,  Madziary  łatwiej  swoje  ucho,  niż 
Szegiedyn  zobaczij.  Jeż.  2.  gór.  =  hasło  wyjścia 
z  kopalni  po  ukończeniu  dziennej  pracy.  3.  przy 
grze  w  loteryjka  =  oznajmienie,  ie  dostało  ś.  kwin- 
temo.     <Nm-  aus!> 

Ausbruch,  u,  Im.  y  kip.  uńno  tłuste,  fabrykowa- 
ne z  rodzynków;  przednie  wina  z  najlepszych  wino- 
gron.    <Nra.  Ausbruch  > 

lAuscug,  u,  Ira.  i,  lAucug,  lAucuk,  lAussztuk, 
lAusztuk,  lAusztuch  wyciąg,  wypis  z  rachun- 
ku, wykaz,  rejestr,  specyjikacja,  faktura:  Spiża  wa- 
żyła centn.  80,  podług  auscugu  ważaika  kra- 
kowskiego. Grab.     <Nm.  Auszug> 

Auserarbajter,  tra,  Ira.  try  fortep.  ten,  co  wy- 
ko/teza zewnętrzne  części  mechanizmu.  <  Now.  z  Nra. 
ausser  =  zewnątrz  -\-  Arbeiter  =  robotnik  > 

[Ausknecht,  a,  Im.  owie]  p.  Hausknecht. 

Auskultacja,  i,  lui.  e,  Askultacja  I.  lek.^^a- 
danie  chorób  przez  wysłucl>iwanie  szmerów  w  orga- 
nizmie ludzkim;  wysłuchiwanie,  przysłuch,  nasłu- 
chiwanie, obsłuchiwanie,  opukiwanie  chorego,  aus- 
kultowanie.  2.  praw.  praktykowanie  na  prawnika. 
<Now.  z  Łć.  auseultatio=^  słuchanie  > 

Auskultacyjny  przyra.  od.  Auskultacja. 

Auskultant,  a,  Im.  cl,  Askultant  I.  niższy  urzęd- 
nik sądowy,  pomocnik  sędziego,  aplikant,  dependent. 
2.  kandydat  na  profesora,  aspirant  do  katedry. 
<Now.  z  Łć.  auscuitans  ira  =  słuchający  > 

Auskultantyztn,  u,  blra.  praw.  wstępne  czynności 
sędziowskie. 

Auskultator,  a,  Ira.  owie  I.  lek.  =  ten,  co  aus- 
knltuje  chorego.  2.  praw.  =  praktykant  sądowy;  sę- 
dzia śledczy,  audytor:  Dopiero  ich  auskultator^, 
młotki,  podniesione  brwi  i  katowska  delikatność 
przypominają  rai,  że  nieodwołalnie  jestem  ska- 
zany. Prus. 

Auskultować,  uje,  owal  I.  badać,  wyrozumie- 
wać :  A.  zdanie  radnych.  2.  lek.  badać  chorego 
za  pomocą  auskultacji,  opukiwać,  obsłuchiwać  go. 
A.  Ś.  badać  samego  siebie.  <ŁĆ.  auscultare  = 
słuchać,  wysłuchiwać > 

Auskultowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Auskulto- 
wać. 

Auslezer,  u,  Ira.  y  fortep.  część  mechanizmu, 
podrzucająca  młotek  do  góry.     <Nm.  Ausl(5ser> 

Auslezerlistwa,  y,  Ira.  y  fortep.  spodnia  listwa, 
do  której  są  przyklejone  auslezery.  <  Auslezer  -f- 
LiRtwa> 

Ausplcja,  ów,  blp.  wróżby  (z  ptaków) ;  opieka, 
kierunek,  zwierzchnictwo :  Doktoryzacja  pod  auspi- 
cjami cesarza.  Wesele  w  obecności  i  pod  aus- 
picjami młodego  pana  odprawiać.  Jeż.  (  =  w  obec- 
ności, pod  okiem).     <Łć.  auspicia  lm.> 

Aussztecher,  a.  Im.  y  cukier,  foremka  do  wy- 
cinania ciastek.     <Nm.  Ausstecher> 

lAussztuk,  u,  Ira.  i  p.  Auscug:  Odesłałem  spra- 
wunki, przyłączywszy  regiestr*  i  aussztuki  z  lis- 
tera. Ochoe. 

lAusszus,  u,  Ira.  y  p.  Auszus. 


AUTOANALIZA 

jAuster,  tru,  Im.  try  wiatr  południowy.  <Ł(5. 
auster> 

Austerja,  I,  Im.  e  karczma,  zajazd,  gospoda, 
oberża  (szczeg.  w  mieście):  Serce  jak  A.  Pi/ami. 
(z^  łatwo  je  posiąść).  Zdr.  Austeryjka.  <Włos. 
osteria,  z  Łć.  hospes  =  gość> 

Austernica,  y,  Im.  e  p.  Austerniczka. 

Austernictwo,  a,  blra.  zawód  austemika,  karcz- 
marstwo. 

Austerniozenie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Auster- 
niczyć. 

Austerniczka,  i,  Im.  i,  Austernica  I.  forma  ż. 
od  Austernik.     2.  żona  austemika. 

Austerniczy  przyra.  od  Austernik. 

Austerniczyć,  y,  yl  karczmarzyć,  gosj>odaro>rać 
w  auslerji. 

Austernik,  a,  Ira.  cy  utrzymujący  austerję,  karcz- 
marz, oberżysta. 

Austeryjka,  i,  Ira.  I  p.  Austerja. 

Australny:  Len  A.  p.  Len.     <p.  Auster> 

fAustryga,  I,  Im.  I  p.  Ostryga. 

XAusus,  u,  Ira.  y  p.  Auszus:  Papier  podły  do 
owijania,  alias  A.  Vol.     <Nm.  Ausscliuss> 

lAususz,  u,  Ira.  e  p.  Auszus:  Płótna  aususza 
sztuka.    Ins.  c.  1. 

lAususzowy  przyra.  od  Aususz:  Koszula  ausu- 
szowa.  Goł. 

Auszpant,  u,  Im.  y  tap.  tył  mebla,  do  oparcia 
(od  ściany)  obity  maierjałem.  <Zap.  z  Nm.  auf- 
spannen  =  naciągn.-jć,  napiąć > 

Auszpik,  u,  Im.  I  kuch.  galareta  z  ryb  a.  mięsa: 
Patrz,  jak  żarłocznie  połyka  A.  Bał.  <Fr.  as- 
pic> 

I  Ausztuch,  u,  Im.  y  p.  Auscug. 

I  Ausztuk,  u,  Im.  I  p.  Auscug. 

I  Auszus,  u.  Im.  y,  X  Ausus,  !  Ausszus,  I  Au- 
susz brak,  rzecz  luybrakowana,  towar  wybrakowa- 
ny, brakowy,  wybiorki;  szczeg.  płótno  pośledniej- 
szego gatunku.  Goł.     <Nm.  Aussehuss> 

xAutencja,  i,  blra.  lep.  Autentyczność.  <Gr. 
authentia> 

Autentycznie  przys.  od  Autentyczny. 

Autentyczność,  I,  Im.  I  rz.  od  Autentyczny; 
XAutencja:  Zestawiając  autentyczno.ści  owe  ra- 
zem, otrzymał  w  rezultacie  zero.  Jeż.  A.  ksiąg 
świętych,  Wulgaty. 

Autentyczny  I.  prawdziwy,  rzeczywisty,  wiaro- 
godny,  niewątpliwy,  oryginalny,  faktyczny,  dowoda- 
mi stvńerdzony,  niepodrobiony :  List,  dokument, 
przywilej  dowód,  fakt  A.  Wieść,  interpretacja 
autentyczna.  Pismo  autentyczne.  2.  rauz.:  To- 
nacje a.  melodje  autentyczne  (kościelne)  =  za6';:y- 
nające  ś.  od  nut  d,  e,  f  g,  autentyki,  melodje  ain~ 
brozjańskie.     <Now.  z  Gr.  aiithćntes> 

Autentyk,  u,  Ira.  I  I.  dzieło,  pismo  autentyczne, 
rzecz  niepodrobiona,  oryginalna,  nie  falsyfikat ;  ory- 
ginał, nie  kopja ;  pismo  lołasnoręczne,  autograf:  A. 
Libri  beneficiornra  znajduje  ś.  w  kapitule  kra- 
kowskiej. 2.  pismo  urzędowe  z  pieczęcią  i  podpi- 
sami; pełnomocnictwo,  plenipotencja,  upoważnienie: 
Mój  A.  tak  daleko  nie  rozciąga  ś.  3.  rauz.  me~ 
lodje  autentyczne,  ambrozjańskie.  <Gr.  authenti- 
kós> 

X  Autentykować,  uje,  owal  I.  pisrao  jakie  =  uwie- 
rzytelniać, stwierdzać  podpisem  i  pieczęcią ;  wciągać 
w  księgi,  do  akt.     2.  dowodzić  autentykami. 

XAutentykowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Au- 
tentykować. 

Autoanaliza,  y,  blra.  rozbiór  a.  roztrząsanie 
własnej  istoty  a.  własnych  czynów.  <Now,  z  Gr. 
autós  =  sara -[- p.  Analiza  > 


71 


AUTOAPOTKOZA 


AUTOM KDOK 


Aułoapoteoza,  y,  blin.  ubóstioianie  a.  wynoszenie 
Kdmego  siebie.  <Now.  z  Gr.  autós  =  sa  lu -+- p. 
Aj)oteoza> 

Autobiograf  (autobi-ograO,  a.  Im.  owie  autor 
ivłusne[/o  żyeiorysu,  autor  autohiografji.  <Now. 
z  Gr.  autós  -  sam -j- Biograf  > 

Autobiograficzny  (autobi-ograficzny)  przym.  od 
Autobiografja. 

Autobiografja  (autobi-ografja),  I,  Im.  e  opis 
własnego  życia,  żywot,  życiorys  samego  autora,  któ- 
ry go  pisze. 

Autocefal,  a,  Im.  owie,  Acefal  kość.  biskup,  nie 
uznający  supremacji  pewnych  kościołów  a.  patrjar- 
chów,  którym  inni  podlegali.  <  Now.  z  Gr.  autós 
-sam  -|-  kefale  =  głowa > 
Autooefalny  przym.  od  Autocefal. 
Autocefaija,  i,  blm.  kość.  niezależność  od  inne- 
go kościoła  a.  patrjarchy. 

Autochton,  a,  Im.  I  a.  owie  tubylec,  nie  przy- 
bysz, nie  najeźdźca,  pierwotny,  najdawniejszy  miesz- 
kaniec kraju.     <Gr.  autóchthón  przym.  > 

Autochtoniczny  przym.  od  Autochton  \q^.  tubyl- 
czy. 

Autodafe  nieod.  akt  wiary ;  egzekucja  wyroku 
Inkwizycji;  spalenie  żywcem  na  stosie:  Z  płaczem 
mówiła,  jakie  tam  miało  być  z  niej  A.  Slow. 
<Hp.  auto  de  fe  dosł.  =  akt  wiary  > 

Autodydaitsja,  i,  blm.  p.  Autodydaictyita:  W  mia- 
rę   rozwoju    wychowańca    pomagać    należy  jego 
autodydaksji.    Chm. 
Autodydal(t,  a,  Im.  ci  p.  Autodydal(ta. 
Autodydal(ta,  y,  Im.  y  a.  ci,  Autodydaict,  Auto- 
dydal(tyl(  m.  samouk,  samouczek. 

Autodydaittyczny  przym.  od  Autodydai(tyi( :  Sy- 
stem A.    Metoda  autodydaktyczna. 
Autodydal(tylc,  a,  Im.  cy  p.  Autodydal(ta. 
Autodydaittylca,  i,  blm.,  Autodydaksja,  Autody- 
dalctyzm  samouctwo,  samokształcenie  ś.   <  Gr.  auto- 
didaktos> 

Autodydal(tyzm,  u,  blm.  p.  Autodydaictylca: 
W  wykształceniu  ks.  gienerała  znać  było  A. 
wielkiego  pana.  L.  Dęb. 

Autofagja,  i,  blm.  utrzymywanie  życia  kosztem 
własnego  ciała.  <Now.  z  Gr.  autós  =  sam -|- f^.- 
gein  =  jeść,  żreć> 

Autofonja,  i,  blm.  odrębny  sposób  auskultowania, 
przysluchu.  <Now.  z  Gr,  autós  =  sam -h  fóne  = 
dźwięk  > 
Autogienetycznie  przys.  od  Autogienetyczny. 
Autogienetyczny  til.  I.  powstały  drogą  autogie- 
nezy;  samorodny,  pierwotny :  Objaw  A.  Zjawisko 
autogienetyczne.  2.  dotyczący  autogienezy :  Auto- 
gienetyczna  teorja  życia,  woli.  <Now.  z  Gr. 
autós  =  sam  -|-  p.  Gienetyczny> 

Autogieneza,  y,  blm.  fil.  samoistne  powstanie, 
niepocliodność,  samorodność:  A.  woli,  uczuć,  życia. 
<Now.  z  Gr.  autós  =  sam -}- P-  Gieneza> 

XAutognoza,  y,  blm.  fil.  I.  poznanie  samego 
siebie;  badanie  siebie  samego.  2.  metoda  psycho- 
logiczna, polegająca  na  badaniu  własnej  świadomo- 
ści. <  Now.  z  Gr.  autós  =  sam  -}-  gnosis  =  pozna- 
nie > 

Autograf,  u,  Im.  y  I.  pismo  własnoręczne,  dzie- 
ło, utwór  własną  ręką  autora  napisany,  oryginał. 
2.  zool.  (bostrychus  autograi)hus)  rodzaj  chrząsz- 
cza.    <(ilr.  antógrafos  przym. > 

Autograficzny  I.  własną  7-cką  autora  napisany. 
2.  f\y..  -  samopi.-izący  :  Przyrzą,dy  autograficzne. 

Autografja,  I,  blm.  I,  kopjowanie  pisma  i  ry- 
sunków, robienie  ich  podobizn,  faksymiljóio.  2.  za- 
kład,   odbijający    (listy,  okólniki,  podobizny)  spo- 


sobem autograjicznym.     3.    kopje  autograficzne,  po- 
dobizny, jaksymilja. 

Autografować,  uje,  owal  kopjować  pismo  a.  ry- 
sunki: Tablice,  okólniki  autografowane. 

Autografowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Auto- 
grafować. 

Autohipnotyzm,  u,  blm.  wprawianie  samego  sie- 
bie w  stan  hipnotyczny.  <  Now.  z  Gr.  autós  = 
sam  -f-  P-  Hipnotyzm  > 

Autoinfeiccja,  I,  Im.  e  lek.  p.  Samozalcażenie. 
<Now.  z  Gr.  autós  =  sam -(- P-  Infekcja > 

!  Autointol(syl(acja,  i,  Im.  e  lek.  p.  Samozatru- 
cie.  <Now.  z  Gr.  autós  =  sam -|- p.  Intoksyka- 
cja > 

Autoltllnilca,  i,  blm.  spostrzeganie  objawów  cho- 
robowych na  samym  sobie.  <  Now.  z  Gr.  autóe  = 
sam  -f-  P-  Klinika  > 

Autoidiza,  y.  Im.  y  przyrząd  do  dawania  .'same- 
mu sobie  lewatyw.  <  Now.  z  Gr.  autós  =  sam  -|- 
klyzó  =  płóczę> 

Autoicracja,  I,  blm.,  Autoliratyzm  samowładztwo, 
absolutyzm ;  rząd  jednego,  nieograniczony ;  zasada 
rządów  samowładnych ;  sposób  myśli  i  działań  sa- 
mowładcy.     <Gr.  autokrateia> 

Autoicrata,  y,  Im.  ci  m.  samowładca,  samo- 
dzierica:  Moim  pierwszym  autokratą  umysłowym 
był  H.,  nie  tęgo  uczył,  ale  tęgo  ciągną.ł  za  uszy. 
Fred.  A.     <Gr.  autokrates  przym.  > 

Autoicratlca,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Autolirata. 

Autoliratycznie  przys.  od  Autoliratyczny :  Rzą- 
dzić A. 

Autoi^ratyczny  przym.  od  Autokracja:  Rząd, 
system  A. 

Autokratyzm,  u,  blm.  p.  Autokracja. 

Autokrytycyzm,  u,  blm.,  Autokrytyka  krytyka, 
krytykowanie  samego  siebie,  swoich  dziel:  Choro- 
bliwy A.  <Now.  z  Gr.  autós  =  sam  -|-  p.  Kryty- 
cyzm > 

Autokrytyk,  a,  Im.  cy  ten,  co  krytykuje  samego 
siebie,  swoje  dzieła, 

Autokrytyka,  i,  Im.  I  I.  p.  Autokrytycyzm.  2. 
artykuł,  krytykujący  stosunki  okolicy  i  otoczenia  au- 
tora: Autokrytyki,  datowane  z  Szaweł,  Tauro- 
gień,  często  gęsto  ukazują  ś.  w  gazetach.  Krasz. 

Autoiatrja,  i,  blm.  ubóstwianie  siebie  :  Z  tą  au- 
tolatrją  bezmierną,  która  żądzom  nie  zna  gra- 
nic, niczym  ś.  nie  dając  pohamować...  Krasz. 
<Now.  z  Gr.  autós  =  sam  -|-  latrćn5  =  służę, 
czczę > 

Automat,  u,  Im.  y  fiz.  I.  przyrząd  z  ukrytym 
mechanizmem,  wprowadzającym  go  w  ruch.  2.  Ji- 
gura  istoty  żyjącej  a.  manekin,  naśladujący  jej  ru- 
chy ;  android.  3.  fil.  mechanizm,  działający  nieza- 
leżnie od  świadomości,  woli  a.  zamiaru;  przypadek 
(u  Arystotelesa).  4.  muz.  =  instrument  w  postaci 
człowieka,  grający  za  pomocą  ukrytego  mecliani- 
zmu.  Przen.:  człowiek  niesamodzielny,  manekin,  la- 
la, kołek,  bałwan.     <Gr.  autómatos  przym.  > 

Automatycznie  przys.  od  Automatyczny. 

Automatyczność,  i,  blm.  rz.  od  Automatyczny. 

Automatyczny  I.  a)  samodziałający,  mecłmnicz- 
ny.  b)  machinalny,  bezmyślny,  nierozmyślny.  2. 
lek.  odbywający  ś.  bez  upływu  woli  i  wiedzy,  bez- 
wiedny:  Ruch  A.  serca,  kiszek,  płuc.  Ruch  A. 
bywa  rytmiczny,  ciągły  a  czasowy. 

Automatyzm,  u,  blm.  I.  właściwość  automatu; 
samoistne,  samorzutne,  niezależne  od  zewnętrznych 
pobudek  poruszanie  ś.  a,  działanie.  2.  bezmyślność 
mimowolność. 

Automedon,  a,  Im.  y  a.  owie  żart.  woźnica ;  do- 
rożkarz:    Nieszczęśliwy  ten  A.    wjechał  naprzód 


AUTOMOLTT 

na  pieniek  i  mało   nie  wywrócił.  Kórz.     <Z  Gr. 
wł.  Autem ''ilGii> 

Autotnolit,  u,  Im.  y  min.  (jahnit,  spinel  cynkowy, 
glinknu  cynku.  <Now.  może  z  Gr.  autoiuoleó  = 
przebiegać,  przechodzić,  uciekać  +  litlios  =  ka- 
mień > 

Automorficzny  przym.  od  Aułomorfizm.  Mat.: 
Funkcje  automorliczne  =  nie  znneni(tj(ice  i.  jnzez 
podstawienie  linjowe. 

Automorfizm,  u,  blm.  rrcielanie  w  dzieło  aztttki 
wiasnej  postaci.  <Now.  z  Gr.  autós  =  sam  -f  mor- 
f^  -  postać  > 

Autonomicznie  przys.  od  Autonomiczny:  Rzą- 
dzić ś.  A. 

Autonomiczny  przym.  od  Autonomja:  Władze 
autonomiczne. 

Autonomista,  y,  Im.  ŚCi  stronnik  a.  zwolennik 
(lutoitoniji,  samorządu  (w  parlamencie,  rządzie), 
broniący  pruto  swej  narodowości  i  szanujący  takież 
prawa  innych:  Czesi,  Słowieńscy,  Polacy  stano- 
wią w  radzie  państwa  zastęp  autonomistów. 

Aułonomistyczny  przym.  od  Autonomista  :  Stron- 
nictwo autitnumistyczne. 

Autonomizm,  u,  blm.  system  polityczny,  polecają- 
cy na  obronie  praw  każdej  narodowości.  A.  w  Austrji 
opiera  ś.  centralizmowi. 

Autonomja,  i,  blm.  (.  samorząd,  nie  centraliza- 
cja, wolność  rządzenia  ś.  u  siebie  własnemi  prawa- 
mi, nadana  prowincji:  Walka  o  centralizm  lub 
autonomjc.  2.  inicjatywa  osobista,  pole  do  działal- 
ności indywidualnej:  Dowódcom  oddziałów  na- 
dano szerok.-j,  autonoraję.  3.  fil.  dyktowanie  praw 
samemu  sobie :  A.  woli  =  wolność  a.  niepocJiodność 
woli.     <Gr.  autonomia > 

Autoplastyka,  I,  blm.  I.  Jizjotypja,  druk  auto- 
plastyczny,  samodruk,  otrzymywanie  form  drukar- 
skich, bezpoirednio  z  samego  przedmiotu.  2.  lek., 
operacja  plastyczna,  zastępowanie  brakującej  części 
ciała  fnosa,  ust,  powiek)  skórą  z  innego  miejsca. 
<Now.  z  Gr.  autós  =  sam  4-p-  Plastyka  > 

Autopsja,  I,  Im.  e  I.  oglądanie  naoczne,  włas- 
nemi oczyma:  Tylko  na  podstawie  autopsji  moż- 
na wzmiankować  o  filjacji  rękopisów.  2.  oglę- 
dziny pośmiertne,  rozbiór  zwłok,  sekcja.  <  Gr. 
autopsia> 

Autor,  a,  owie  a.  rzy  I.  y^sprawca,  twórca, 
vrynalazca,  założyciel,  fundator  :  Zdrada  na  auto- 
ra zawsze  spada.  A.  mego  szczęścia.  A.  zako- 
nu. 2.  pisarz,  układacz :  Powadził  ś.  kałamarz 
z  piórem,  kto  księgi  bj'ł  autorem.  Krasz.  3. 
przen.  sam  utwór  pisarski,  dzieło :  Objaśniać  sta- 
rożytnych autorów.  4.  f  oskarżyciel,  powód.  5. 
poprzedni  właściciel:  Prawa  od  autora  przecho- 
dzą na  sukcesora,  6.  zool.  (tinea  cinella):^ 
rodzaj  motyla.  Kluk.  Zdr.  Autorek.  <Łe.  auctor 
a.  aut(h^or> 

Autorament,  u,  Im.  y,  XAuktorament.  I.  ro- 
dzaj, gatunek,  styl,  pokrój,  moda,  gust:  Ekonom 
starego  autoramentu.  Krasz.  Piosnki  starego 
autoramentu.  Bał.  2.  f  woj.  =  a)  urządzenie,  uzbro- 
jenie, wyćwiczenie  i  cały  byt  wojska  według  pewne- 
go wzoru,  regulamin,  b)  zaciąg  wojska,  pobór  woj- 
skowy, rekrutacja:  Regimenty  cudzoziemskiego 
i  narodowego  autoramentu,  e)  obowiązek  służby 
wojskowej.     <Łć.  auctoramentum> 

Autorek,  rka,  Im.  rkowie  p.  Autor. 

Autorka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Autor. 

XAutorów  p.  Autorski. 

Autorski,  X Autorów  przym.  od  Autor:  Sława 
autorska.  Autorsko-obywatelskie  sumienie  strasz- 
liwyby  ueayniło  zarzut.  Jeż.   Prawa  autorskie  (  = 


AWANS 

ustawy  zabezpieczające   autorom  i  artystom  korzy- 
stanie z  owoców  ich  pracy). 

Autorstwo,  a,  blm.  rola,  charakter  autora,  jego 
zatrudnienie, pisarstwo:  Zaprzeczają  mu  autorstwa 
tego  dzieła. 

Autorytet,  u,  Im.  y  I.  powaga,  przewaga,  zna- 
czenie, wyrocznia:  Chęć  wyswobodzenia  ś.  z  pod 
autorytetu  kościoła.  Kra.sz.  Znajomość  służby 
była  autorytetem  w  całym  pułku.  Jeż.  2,  czło- 
toiek,  mający  powagę,  znaczenie,  głos  przeważ- 
ny, specjalista,  znawca,  biegły:  Pewnym  autory- 
tetom zdaje  ś.,  że  stanowiska  publiczne  wyna- 
jęli w  pacht  wieczysty.     <Łć.   auetoritas> 

Autoryzacja,  I,  Im.  e  p.  Autoryzowanie. 

Autoryzować,  uje,  owal  potwierdzać,  sankcjono- 
wać, korifirmować,  uwierzytelniać ;  upoważniać,  umo- 
cowywać, dawać  pełnomocnictwo :  A.  wyrok.  A.  po- 
sła przy  dworze  zagranicznym.  <Fr.  autoriser, 
z  Łć.  auctor  > 

Autoryzowanie,  a,  blm.  czynność  cz.  Autory- 
zować; Autoryzacja. 

Autorzyna,  y,  im.  y  m.  pog.  lichy,  mamy 
autor. 

XAutoskopja,  1,  blm.  lek.  oglądanie  za  pomocą 
stosownych  przyrządów  organów  własnego  ciała ; 
przen.  przyglądanie  ś.  sobie  (np.  w  zwiereiedle) : 
Zabierał  ś.  do  długiej  autoskopji,  gdy  przerwa- 
ły mu  to  zajmujące  badanie  nadciągające  z  ha- 
łasem furmanki.  Krasz.  <Now.  z  Gr.  autós  = 
sam  +  skopćó  =  badam,  patrzę  > 

Autosomnambulizm,  u,  blm.  wprawianie  siebie 
samego  w  stan  somnambulizmu.  <Now  z  Gr.  au- 
tós -\-  p.  Soranarabulizm> 

Autosuglestja,  i,  blm.  wmawianie  w  siebie:  Ta 
A.  namiętności  to  najgłębszy  rys  psychologicz- 
ny. Ohm.  <Now.  z  Gr.  autós  =  sam -ł- Łć.  sug- 
gestio  > 

Autoterapja,  i,  blm.  uleczenie  choroby  własnemi 
siłami  ustroju.  <Now.  z  Gr.  autós  =  sam -|- p. 
Terapja> 

Autotransfuzja,  I,  Im.  e  lek.  napędzanie  krwi 
z  kończyn  i  żył  brzusznych  do  serca,  płuc  i  mózgu. 
<Now.  z  Gr.  autós  =  sam -f- p.  Transfuzja  > 

Autotyp,  u,  Im.  y  cynkotyp,  światłodruk.  <Now 
z  Gr.  autótypos  przym.  dosł.  =  samobitny,  p. 
Typ> 

Autotypja,    I,   Ira.  e     I.  cynkotypja.     2.  autotyp. 

Autunlt,  u,  blm.  min.  p.  Uranit.  <0d  miasta 
Fr.  Autun> 

Auzometr,  u,  Im.  y  p.  Auksometr. 

fAwa  przys.   oto. 

[Awa]  sp.  czyż:  A.  nie  przyjedzie?  <A4- 
Wa> 

Awa,  y,  ]m.  y  bot.  roś.  piper  methysticum. 
<Z  języka  tahityjskiego> 

lAwalansza,  y,  Im.  e  lodowiec,  ludozwał,  gle- 
czer;  lawina  śniegu.  Garcz.     <F'r.  avalanclie> 

Awanfosa,  y,  Im.  y  woj.  p.  Przekop.  <Fr. 
avant  —  fossć> 

Awangarda,  y,  Im.  y,  XAwangwardja  straż  jirzed- 
nia.     <Fr.  aTant-garde> 

lAwanja,  I,  Im.  e  I.  ucisk,  krzywda,  obelga: 
Wyrządzano  jej  rozmaite  awanje.  Byk.  2.  nie- 
prawny podatek  celny.  <Fr.  avanie,  z  Ngr.  aba  • 
nia> 

XAwanpost,  u,  Im.  y  p.  Forpoczta. 

I.  Awans,  u,  Im.  e  i.  podniesienie  do  wyższej 
godności,  promocja,  posunięcie  a.  posunięcie  ś.  na 
wyższe  stanowisko:  A.  szybki,  łatwy,  powolny, 
trudny.  Starać  ś.  o  A.  Przeszkoda  do  awansu. 
2.  w  Im..  Robić  komu  abw^inse^ grzeczności,  ho- 
nory;   obchodzić   ś.   z    uprzedzającemi   względami  i 


73 


AWAKS 


AWIZOWAĆ 


Jak  może  ż^da(?,  aby  ś.  wdawała  z  tak^  knbie- 
t.'i  i  robiła  jej  jakieś  awanse?  Kórz.  3.  I  zalicz- 
ka, zaliczenie,  wypłata  pieniędzy  z  góry,  przed  ter- 
minem, na  poczet  zarobku.  Zdr.  Awansik.  <Fr. 
avance  > 

2.  Awans  w.  mjkl.  pójdź  dalej  I  postąpi  (do  wy- 
żła).     <Fr,  avance!  =  idź  naprzód!  > 

Awanscena,  y,  Im.  y  przestrzeń  w  teatrze  mię- 
dzy kurtyną  a  orkiestrą.      <Fr.  avant-scene> 

Awanśik,  u,  Im.  i  p.  Awans. 

I  Awansirować,  uje,  owal]  awansować. 

Awansować,  uje,  owal  I.  cz.  ni  =  a)  posuwać  ś. 
naprzód,  pomykać,  zbliżać  ś.,  podchodzić,  następo- 
wać: Nieprzyjaciel  awansuje,  b)  a.  A.  ś.,  otrzy- 
mywać awans,  posuwać  ś.  wyżej  na  urzędzie,  w  ran- 
dze: A.  na  pułkownika.  Prędko  ś.  awansowali, 
a  jeszcze  prędzej  na  dół  zst.-jpili.  Szaj.  b)  robić 
postępy,  iść  naprzód  w  nauce,  doskonalić  ś. :  A. 
w  muzyce.  2.  kogo  =  podnosić  do  loyższej  rangi, 
posuwać  na  wyższy  urząd:  Z  lirnika  na  królewi- 
cza awansowany,  kochanek  wyznał  pannie  swą 
miłość.  Krasz.  4.  I  dawać  zaliczkę.  <Fr,  avan- 
cer> 

Awansowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Awansować. 

fAwantazja,  I,  Ira.  e,  p.  Awantaż:  Cieszyłem 
k.  awantazją,  któnj,  i  chudzi  pachoły  miewają. 
Arc.     <Fr.  ayantage,  "Włos.  avvantagio> 

Awantaż,  u,  Im.,  e  fAwantazja  pomnożenie  do- 
bra materjalnego  a.  moralnego,  zysk,  korzyść,  za- 
robek, pożytek,  przewaga,  piencszeristiuo,  zaleta: 
Piękność  ma  pewnych  zwycięstw  awantaże.  Być 
w  awantażu,  mieć  A.  nad  kim.  Wyglądać,  zmie- 
nić ś.  na  A.  =  dobrze,  doskonale,  lepiej  niż  dotych- 
czas, korzystnie,  pochlebnie,  pięknie.  <Fr.  avan- 
tage> 

KAwantażownIe  przys.  od  Awantażowny. 

XAwantażowny  korzystny,  zyskowny,  pożyteczny: 
Posesja  awantażowna. 

Awantura,  y.  Im.  y  I.  przygoda,  osobliwe  zda- 
rzenie, przypadek,  historja:  Sowizdrzał  i  jego 
awantury.  Opowiada  pięć  dziwów,  sześć  awan- 
tur. Prz.  2.  burda,  kłótnia,  scena,  heca,  chryja, 
skandal,  afera,  zajście,  brewerja :  Pijatyki  częste, 
awantur  dużo.  Krasz.  Przyjść  mogło  do  burdy, 
do  awantury,  do  bitwy  może.  Kaczk.  3.  f  praw.  = 
ostrzeżenie,  zawiadomienie.  Zdr.  Awanturka.  <Fr. 
aventure,  z  Śr.  Łć.  adventura> 

Awanturka,  I,  Im.  I  p.  Awantura. 

Awanturnica,  y,  Im.  e,  XAwanturniozka  I.  for- 
ma ż.  od  Awanturnik.  2.  kobieta  złych  obycza- 
jów, dziwnych  a.  podejrzanych  przygód,  inlry- 
ganlka. 

Awautnrnictwo,  a,  blm.  usposobienie  awanturni- 
cze, zawadjactwn. 

XAwanturnlozek,  czka,  Im.  czki  p.  Awan- 
turnik. 

XAwanturniczka,  I,  Im.  I  p.  Awanturnica. 

Awanturniczo  przys.  od  Awanturniczy :  A.  uspo- 
sobiony. A.  rzucają  ś.  na  rzeczy  nowe,  nie  wy- 
próbowane. Krasz. 

Awanturniczość,  I,  blm.  rz.  od  Awanturniczy: 
Młodzieńczy  entuzjazm  nie  obywa  ś.  bez  szału 
i  awanturniczości.  Bał. 

Awanturniczy  I.  awanturujący  ś.,  hazardujący, 
ryzykowny,  zbyt  śmiały,  narażający  ś.,  rzutki  lek- 
komyślnie, zdający  ś.  na  przypadek:  Polityka 
awanturnicza.  2.  narażony  na  przygody,  wysta- 
wiony na  osobliwe  zdarzenia,  pełen  atoantur,  zajść : 
Żyoie  awanturiiif/,0.  3.  cechujący  awanturnika, 
nirantuniikotn  właściwy;  burzliwy,  niespokojny,  za- 
tsadjacki,  kłótliwy ;  z  aioanttirnikuw  złożony :   Jaz- 


da, która  ś.  z  dwuch  pułków  zbieraniny  awantur- 
niczej składała.  Krasz. 

Awanturnik,  a,  Im.  cy,  XAwanłurzysta.  I.  czło- 
wiek szukający  awantur,  lubiący  przygody,  prowa- 
dzący życie  awanturnicze ;  błędny  rycerz.  2.  kłót- 
nik,  zawadjaka;  skłuiniy  do  wszczynania  awantur, 
zaczepek ;  burda,  hałaburda,  człoioiek  niespokojne- 
go charakteru,  burzliinj.  Ziir.    XAwanturniczek. 

Awanturować,  uje,  owal,  XAwanturzyć  wypra- 
wiać awantury,  hece ;  robić  sceny,  brewerje ;  hała- 
sować, wszczynać  burdy,  kłótnie;  rzucać  ś.,  rozbijać 
i.,  szarpać  ś.,  ciskać  ś. :  Zrobi  ś.  wykradzenie ; 
co  to  ś.  hałasu  narobi,  a  stara  dopiero  będzie 
A.!  A.  Ś.  i.  puszczać  ś.  awanturniczo  na  przygo- 
dy, szukać  przygód,  nadzwyczajnych  przypadków : 
Nie  wolno  A.  ś.  w  takich  dalekich  imprezach. 
Kaczk.  2.  decydować  ś.  lekkomyślnie,  odważać  ś., 
narażać  ś.,  hazardować  ś.,  ryzykować,  brnąć  w  co, 
zapędzać  ś.:  A.  ś.  w  miłostki.  Handlujący,  mając 
szczujyłe  środki,  nie  powinien  A.  ś.  (puszczać  ś. 
na  spekulacje).     3.  =   aioanturować. 

Awanturowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Awantu- 
rować. 

Awanturowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Awanturować  ś. 

Awanturyn,  u.  Im.  y  min.  odmiana  kwarcu.  <  Now. 
z  Fr.  aventure  =  przygoda,  traf  itd> 

XAwanturzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Awan- 
turzyć. 

xAwanturzyć,  y,  yl  p.  Awanturować. 

XAwanturzysta,  y,  Im.  ści  p.  Awanturnik. 

Awaria,  i,  Im.  e,  XHawarja  uszkodzenie  okrętu 
w  podroży ;  straty  w  towarach  na  okręcie ;  wydatki 
okrętowe.     <Śr.  Łć.  (h)avaria,  skąd  Fr.  avarie> 

[A  wej]  p.  [Wej]. 

fAwerny,  ow,  blp.  piekło. 

XAwer8,  u,  blm.  główna,  czołowa  strona  monety 
(z  wizerunkiem  panującego  a.  herbem).  <Łć.  ad- 
yersus  -  przodem  obrócony  > 

Awersja,  i,  Im.  e  I.  wstręt:  Dziwną  jakąś 
awersję  czuł  do  tego  podstarościego.  Sienk.  2. 
•^'^v3iW.  =  wynagrodzenie  za  pozbawienie  korzyści  ze 
służebności:  A.  za  pańszczyznę,  za  prawo  polo- 
wania. 3.  ■^ przeszkoda,  oderwanie  a.  odtorócenie 
uwagi  i  usiłowań  od  czego,  dywersja:  Wenetowie 
czynili  awersję  wojny,  bo  trzymali  na  sobie  wiel- 
ką część  tego  wojska.  Pas.     <Łć.  aversio> 

Awiceptologja,  i,  blm.  nauka,  sztuka  łowienia 
ptaków.  <Now.  z  Łć.  auceps  (zam.  arł -|- ceps)  = 
ptasznik  -|-  Gr.  -logia  =  nauka  > 

Awiważ,  u,  blm.  farb.  p.  Ożywianie.  <  Fr.  avi- 
Tage  > 

Awiz,  u,  Im.  y  I.  zawiadomienie,  zaświadczenie. 
2.  han.  zawiadomienie  o  toysłaniu  towaru  a.  prze- 
kazu:   A.  wekslowy.  <Fr.  avis> 

XAwiza,  y,  Ira.  y  doniesienie,  wiadomość,  depe- 
sza, nowina,  wieść,  pogłoska:  Komendant  słał 
awizy  o  niebezpieczeństwie.  Roi.  Były  między 
temi  awizami  klęski  i  śmierci  nieprawdziwe  i  prze- 
sadzone. Sienk. 

Awizacja,  I,  Ira.  e  praw.  zauńadomienie,  donie- 
sienie, oznajmienie ;  pismo  urzędowe,  wzywające  oso- 
bę prywatną:  A.  celna,  magistratu,  pocztowa, 
sądowa.   Wręczyć,  doręczyć,  otrzyraać  awizaeję. 

Awizacyjny  przym.  od  Awizacja:  Blankiet  A.  = 
zawiadomienie,  awizacja. 

Awizo,  nieod.  Awizowlec  I.  mały,  lekki  statek 
morski  do  posyłek  a.  szybkiego  rozwożenia  rozka- 
zów  a.  depesz  między  okrętami  a.  punktami  wybrze- 
ża.    2.  doniesienie,  zawiadomienie.     <Hp.  a\iso> 

Awizować,  uje,  owal  I.  uioicuiamiać,  donosić, 
oznajmiać,  opowiadać,  przestrzegać,  uprzedzać,  da- 


74 


AWIZOWANIE 

wa6  znaó,  meldowaó.     2.  zam.  Wizować:    A.  pas- 
por(»     A.  Ś.  przedslairidć  ś.,  meldować  ś.,  stawiać 
i.  przed  kim:     Dostali  ś.  do  Kamieńca,  nie  awi- 
zując ś.  gubernatorowi.  Roi.   <Fr.  aviser,  Wios. 
avvisare> 
Awizowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Awizować. 
Awizowanie  się,  a  ś.,   blra.,   czynność  cz.  Awi- 
zować ś. 
Awizowleo,  woa,  Im.  wce  p.  Awizo. 
Awjacja,  i,  blm.  aeronaulyka  dynamiczna,  sztuka 
latania  po  powietrzu  zapomocą    skrzydeł,  latawców, 
śrub.     <Now.  z  Łć.  a  vis  =  ptak,  stąd  Fr.  avia- 
tion> 

Awjacyjny  przym.  od  Awjacja:  Przyrząd  A. 
Lilienthala. 

fAwo,  f  Awoż  przys.  1.  nuż,  może,  przecież: 
A.  nam  Bóg  da  pokój.  "Warg.  Awo  dostaniemy 
takich  przyjaciół,  za  których  radą...  Orzech.  2. 
owo,  owóż,  oto,  ot:  Awom  ja  jest.  Koch.  3,  Awo 
zgoła,  awo  krótko  =ye'//i//ffi  słowem,  krótko  mówiąc, 
słowem:  Awo  krótko,  wojował  Demosten  z  na- 
turą i  otrzymał  zwycięstwo.  "Warg.  Awo  zgoła, 
wszystkie  postępki  Kazimierza  są  chwały  godne. 
Błaż.     <A-fWo-fŻe> 

Awoceta,  y,  Im.  y  zool.  ptak  recurmrostra.  Jun. 
<Hp.  avoceta> 

Awoira,  y,  Im.  y  bot.  roś.  elaeis  guinensis 
<Z  języków  Gujany  > 

fAwoż    przys.   p.'  Awo:    Zbytnie  h.  objadszy, 
odszedł    od    pamięci:      A    tobie,   braciszku,    nie 
wstrzymywać  chęci!  Pot.     < A -j- Wo -t- Że > 
[Awu]  p.  [Au]. 

XAwul8,  u,  Im.  y  I.  folwark  zwykle  bez  wło- 
ician,  należący  do  większej  majętności.  2.  gieol. 
oderwisko  zrosie.  3.  fpraw.  grunt,  nieprawnie 
oderwany  od  majątku ;  oderwanie  części  kraju.  <  Łć. 
ayulsus  =  oderwany  > 

XAwulsja,  i,  Im.  e  oderwanie  nieprawne  gruntu 
od  majątku :  Król  wziął  na  siebie  obowiązek  uspo- 
kojenia dóbr  tych  od  wszelkich  pretensji,  impe- 
ty cji  i  awulsji.  Bart.     <Łć.  avulsio> 

fAza,  fAzaż,  tAzall,  fAzaliwiem.  lAża,  lAżall, 
fZa,  fZaż,  [Azać,  Azaż,  Ażll]  sp.  I.  czy?  czyż? 
czyli?  albożf:  Aza  Bóg  wywraca  sąd?  a  Wszech- 
mocny aza  nicuje  sprawiedliwość?  Bud.  Aza- 
by  ś.  nie  mogła  znaleźć  insza  krotochwila,  niż 
też  te  ustawiczne  karty?  Górn.  2.  może,  a  nuż: 
Będę  pościł,  aza  jaką  pociechę  odniosę.  Skar. 
Oszj  łzami  zamoczę,  aza  napłakawszy  ś.  pocie- 
chę odniosę.  Groch.     <A-f-ZA> 

Aza,  y,  blm.  apt.  I.  A.  słodka,  p.  Benzoes    2. 
A.  śmierdząca,  p.  Smrodzienieo.    <Now.  as(s)a, 
aza  niewiadomego   pochodzenia;  może  od  nazwi- 
ska J.  Asso  y  del  Rio,  botanika  Hp.  XVIII  w.  > 
[Azać]  p.  fAza. 

Azala,  I,  blm.,  PInkofina  żółty  proszek  po  zługo- 
waniu  krapu  alkoholem  metylowym.     <Now.  z  Gr. 
azalćos  =  suchy  > 
Azalea,  I,  Im.  e  p.  AzaIja. 
Azaleina,  ",  blm.  chem.  azotan  rozaniliny,  barw- 
nik czerwony  anilinorjoy. 

"i-Azali  p.  •]- Aza :  Spodziewać  ś.  trzeba  odpisu, 
który  azaliby  (=jeślihy,  gdyby)  hjl  pomyślny,  do- 
godziłoby 6.  woli  stanów.  St.  Aug.  Połączone 
już  rzeki,  a  w  czasie  A.  nieodległym,  połączone 
będą  i  morza.  St.  Aug.  <A-|-ZA4-LI> 

fAzaliwiem  sp.  p.  fAza.  < A -f ZA -f- LI + 
WIEM> 

AzaIja,  I,  Im.  a,  Azalea,  Polanka,   Bahun,   Ba- 
gienko,   Kwiaolenlec    bot.    (azalea)  roi.  z  rodziny 
wrzosowatych.     <Now.  z  Gr.  azalćos  =  suchy  > 
XAzard,  u,  Im.  y  p.  Hazard. 


AZURYNA 

KAzardować,  uje,  owal  p.  Hazardować:   Przy 

wolnej  Stani.siawa  elekcji  na  wszystko  byli  azar- 
dowani.  .Alat.    A.  ś.  p.  Hazardować  ś. 

XAzardownie  przys.    od  Azardowny. 

XAzardownik,  a,  liu.  cy  p.  Hazardownik. 

XAzardowny  p.  Hazardowny. 

XAzardzista,  y.  Im.  ści  ]>.  Hazardownik. 

Azaryna,  y,  blm.  apt.  kamfora  kopytnikowa.  <  Od 
rośliny  azara,  tak  nazwanej  od  botanika  Hp. 
Azara  f  1804> 

[A  zatem]  a  zresztą.     <  A -[- Za -f- Ten  > 

f[Azażj  p.  fAza:  Azażeś  ty  sam  od  Greków 
niemało  lekkości  nie  użył?  H.  Tr.  A.  i  w  święto 
jeść  nie  potrzeba?  Paszk.  A.  rai  źle  było  nie 
mając  pracy?  Skar.     <  A  +  ZA  -[-  ŻE  > 

Azbest,  u,  Im.  y  min.  p.  Amfibol.  <Gr.  dsbes- 
tos  (dosł.  =  niegasnący)> 

Azbestowy  przym.  od  Azbest:    Knot  A. 

XAzimut,  u,  Im.  y  p.  Azymut. 

xAzimutalny  p.  Azymutowy. 

xAzimutowy  p.  Azymutowy. 

Azjanka,  I,  Im.  i  zool.  (elops)  rodzaj  ryby.  Kn. 
<0d  Azji> 

Azjatyzm,  u,  blm.  ogói  przymiotów,  cech  właści- 
wych Azji,  dzikość,  pierwotność :  Piękności  grec- 
kie i  rzymskie  jakoby  foremne  i  postrzyżone 
ogrody,  nie  tak  przypadają  do  jej  (roraantyez- 
ności)  smaku,  jak  bujne  stepy  i  zarosłe  azja- 
tyzmu.  Sniad. 

Azobarwnik,  a,  blm.  żółcień  anilinowa.  <Now. 
z  azo-  =  może  z  Gr.  a  =  nie,  bez -j- zoós  =  żywy -f- 
Barwnik> 

[Azooh,  u,  Im.  y]  zaduch,  fetor.  <Może 
z  Azot?> 

Azoiczny  gieol.  martwy,  nieżywotny  (o  pokła- 
dach ziemi  nieznanych,  które  są  może  pierwot- 
nemi  skałami):  Skały  azoiezne  (pochodzenia 
ogniowego).     <Gr.  dzóos  =  nieżywy  > 

Azorka,  I,  Im.  I  bot.  roś.  azorella.  Czer.  <Now. 
azorella,  zap.  z  języków  Ameryk.  > 

Azoryt,  u,  Im.  y  min.  tantalan  wapna  <0d 
wysp  Azorskich  > 

Azot,  u,  blm.  gaz,  pierwiastek  chemiczny,  naczel- 
ny w  gromadzie  azotowców,  część  składowa  powie- 
trza, Isaletroród:  Tlenek  a7.otn  =  gaz  rozweselają- 
cy.    <Gr.  a^bez,  nie -|- zoo  =  żyję  > 

Azotan,  u,  Im.  y  chem.  saletrzan,  połączenie  kwa- 
su azołnego  z  tlenkiem  metalu:  A.  potasa  =  saletra 
zwyczajna.  A.  sodn~  saletra  chilijska.  A.  srebra  = 
lapis.     A.  bizmutu. 

Azotek,  tku.  Im.  tkl  chem.  związek  jakiegokol- 
wiek pierwiastku  z  azotem.     Azotek  boru. 

Azotny,  Azotowy  przym.  od  Azot:    Kwas  A.= 

kwas  saletrzany. 

Azotometr,  u  Im.  y  chem.  przyrząd  do  oznacza- 
nia ilości  azotu  w  związku.  <Now.  Azot -j- Gr. 
mćtron  = -mierz  > 

Azotowodorny  przym.  od  Azotowodór.  <Now. 
Azot -f- Wodór  > 

Azotowodór,  oru,  Im.  ory  chem.  kwas  azotowo- 
dorny, azoimid. 

Azotowy  p.  Azotny:  Nawozy  azotowe. 

Azoturja,  I,  blm.  lek.  moczenie  azotne,  moczówka 
prosta.    <  Now.  Azot  -|-  Gr.  ourćó  =  moczę  ś.  > 

fAzuka,  i,  Ira.  I  p.  Hazuka. 

Azulina,  y,  blm.,  Azuryna  barwnik  błękitny.  <0d 
Lazur > 
Ażur,  u,  blm.  p.  Lazur. 
Ażurowy  przym.  od  Ażur. 
Azuryna,  y,  blm.  p.  Azulina. 


75 


AZURYT 

Azupyt,  u,  Ini.  y  min.  icęfjlan  miedzi  zasadowi/, 
rudic  iiuedzidiia. 

Azyl,  u,  lia.  e  schronienie  w  ucieczce,  przytuli- 
sku, przytułek,  zwłaszcza  dla  ściganych  przez  pra- 
u-i).     <Gr.  asylon> 

Azyma,  y,  Im.  y,  Azymus,  Azymum  kość.  chleb 
przaśny,  przaśnik,  opłatek,  maca.  <(ir.  azyinos  = 
iiiekwaszony. 

Azymum  nieod.  p.  Azyma. 

Azymus,  u,  Im.  y  p.  Azyma. 

Azymut,  u,  Im.  y,  KAzimut,  Acimut  I.  astr.  ^(/fc 
poziomy,  pozioinoluk,  kąt  mit^dzy  pobidniidem  dane- 
go miejsca  a  kołem  wysokości  (/loiazdy.  2.  niier.: 
A.  hokvL-k(it  między  linją  południkową  a  bokiem 
trójlcąta  tryanr/ulacyjnego.  <Now.  z  Arab.  as- 
-scmt  ~  po/.ioraołuk  > 

Azymutalny  p.  Azymutowy:  Kolo  azymutalne. 

Azymutowy  przyiii.  od  Azymut;  x  Azimutowy, 
Azymutalny,  xAŻimutalny:  Stopień,  łuk  A. 

Azyna,  y,  Im.  y  eiieiu.  związek  azotu  z  wodo- 
rem: Azyny  złożone,  np.  fenazyna.  <Now.  mo- 
że od  Azot,  a.  od  Gr.  asines  =  nieszkodliwy  > 

[Aźli]  p.  I.  Aza. 

1.  Aż,  f  Aże,  [Aże,  Jaż,  Jaże]  przys.  I.  wyraża 
odległą  granicę  czasu,  miejsca,  kres  oddalony,  znacz- 
ny stopień  natężenia,  mocy :  Aż  do  Mazowsza  bie- 
żał. Biel.  Mór  był  wielki,  przed  którym  aż  król 
ustiipił.  Biel.  Podbródek  aż  do  ust  skaacerowa- 
ny.  "Skar.  Zabawił  aż  do  rana  (=do  samego  ra- 
na). Bił  aż  do  krwi.  Robił  miny,  że  aż  (  =  na- 
wet.)  ojciec  śmiał  ś.  Piękny,  patrzeć  na  niego 
aż  miło.  Kras.  Szczęśliwy  to  był  wiek,  aż  raiło 
wspomnieć.  Kniaź.  Aż  (  =  dopiero)  za  wtór.*],  wy- 
prawą, nieprzyjaciół  zhołdował.  Stryjk.  Poka- 
zał, aż  dokąd  rozpusta  zapędzić  ś.  może.  Oss. 
Czechowie  porażeni  aż  uciekli  do  Pragi.  Biel. 
2.  otóż,  naraz,  wnet,  a  oto:  Aż  o  północy  zorza 
rozciągnęła  ś.  Słów.  Aż  raz,  a  było  to  już 
w  trzecim  roku...    Kaezk.     Prz.     <A-f-ŻE> 

2.  Aż,  f  Aże,  [Aże,  Jaż,  Jaże,  Ażno,  Auż]  sp.  I. 
nim,  póki,  dopóki  nie,  aż  dopiero,  chyba:  Mądry  nie 
mówi,  aż  głupi  przestanie.  Prz.  Złemu,  aż  jest, 
nie  wierzymy.  W.  Jak.  2.  gdy  już,  gdy  wnet,  aż 
oto,  a  oto:  Niema  pana  w  domu,  aż  u  sług  gody. 
Min.  Jak  tylko  rzekł,  aż  czeladź  swych  panów  mor- 
duje. Bardz.  Ledwiem  ś.  ucieszył  z  wdzięcznej 
swojej  cói-y,  aż  jej  płaczę.  Tw.  Nie  wyjdzie 
strumyk  dziesiątego  kroku  od  swego  źródła,  aż 
go  drugi  wspiera,  aż  dalej  trzeci  przybywa  mu 
z  boku.  Pot.  3.  igdy  tylko,  skoro  ty  lico:  Aż  im  to 
odmówił,  żądali  powtóre.  Warg.  4.  f  chyba,  chyba 
gdy:  Statua  tu  stać  przez  ś.,  aż  żelazem  przybi- 
ta, nie  może.  Skar.  Ażby  proszon,  to  uczyni. 
Włod.  5.  [Aż,  Aże]  niech,  aby:  Zagrajcie,  aż 
potańczę!  6.  [AżJ  niż,  Jak:  Nie  więcej  nie  uło- 
wiłem, aż  jednego  szczupaka. 

I  Aża    sp.    p.  I.  Aza. 

!  Azali  sp.  p.  I.  Aza :  Na  ganek  kroczy,  A. 
ksij^żę  wołać  nie  rozkaże.  Mick. 


AGREST 

•J-Ażard,  u,  Im.  y  I.  p.  Hazard:  Szlachta  osta- 
tnim i)otykala  ś.  ażardcm.  Mat.  2.  karc.  renons, 
kurty  zostawione  na  ćwika  a.  pomoc. 

Ażardować,  uje,  owal  p.  !lazardować:  Oświad- 
czamy ś.  życie  A.  i  krew  wylewać. 

Ażardowanie,  a,  Im.  a,  czynność  cz.  Ażardo- 
wać. 

1.  -}-[Aże]  p.  I.  Aż:  Duszyczki  aże  pachną.  Pa- 
nu Jezusowi.  Kon.     <A-|-ŻE> 

2.  t[Aże]  p.  2.  Aż:  Nie  przyjdę,  A.  za 
roczek.  Jechali,  A.  zza  krzaka  ujrzą,  wilkoła- 
ka. Poślijcie  po  doktora,  A.  mię  uzdrowi.  <A 
+  Że> 

Ażeby  sp.  p.  Aby.     <A  -f-  ZE  -f  BY> 

Azjo  nieod.  han.  mienne,  vjymienne,  nadpłata, 
przewyżka  ceny  targowej,  pieniędzy  a.  papierów 
wartościowych  nad  ich  nominalną  wartość,  zwyżka, 
laża.  <  Włos.  aggio,  z  agio  =  wygoda ;  Laża 
z  Vr.  l'agio> 

Ażjotaż,  u,  blm.,  Ażjoterstwo  gra  giełdowa,  spe- 
kulacja na  zwyżkę  i  zniżkę  papierów  publicznych, 
zboża,  towarów  itp.,  zyskowne  obroty  wekslowe 
(w  zn.  ujemnym):  A.  i  lichwa  są  ich  głównym 
zajęciem.  Popyt  na  bilety  (na  koncert)  nieby- 
wały, ale,  dzięki  wczesnym  zamówieniom,  A.  wy- 
kluczony. 

Ażjoter,  a,  Im.  owie  zajmujący  ś.  ażjotażem. 

Ażjoterski  przym.  od  Ażjoter. 

Ażjoterstwo,  a,  blm.  p.  Ażjotaż. 

AżkIos,  u.  Im.  y  hut.  szkło,  zmieszane  z  popio- 
łem.    <Nra.  Aschglass> 

[Ażno]  aż  tu,  aż  oto:  Patrzę,  A.  idzie  niedź- 
wiedź. 

f  Ażucka,  i,  Im.  I  p.  Hazuka. 

•j-Ażuka,  i  Im.  i  p.  Hazuka. 

1.  Ażur,  u,  Im.  y  I.  rzecz  ażurowa,  filigran: 
A.  na  \tim\Mi  =  abażur,  ciemnik.  2.  ')\ih.  =  oprawa 
drogich  kamieni,  bez  okrycia  icli  strony  spodniej: 
Oprawić  djament  w  A.  <Fr.  a  jour  dosł.  = 
światłeui,  ze  światłem  > 

2.  Ażur  nieod.  przym.  ażuromj,  przejrzysty, 
dziurkowaty:   Ściany,  materja  A. 

3.  Ażur  przys.  ażurowo,  przejrzyście,  dziurko- 
wato. 

Ażurek,  rku,  Im.  rki  hat.  dziureczki,  wyrabiane 
w  szerszych  miejscach  liaftowanycli  liter  a.  deseni. 

Ażurowo  przys.  od  Ażurowy:  Osadzać  turku- 
sy A. 

Ażurowy  przym.  od  Ażur,  przezroczysty,  przej- 
rzysty, przebijający,  filigranowy,  dziurkowaty,  rzad- 
ko tkany,  gęstosiatkowy :  Zosia  kładzie  pończoszki 
białe,  ażurowe.  Mick.  Przen.  żart.:  wytarty,  dziu- 
rawy, podziurawiony,  świecący  dziurami:  Rozsta- 
łem ś.  raz  przecie  z  moim  arcy  już  ażurowym 
fraczkiem. 

fAżusta,  y,  Im.  y  rodzaj  ubrania.  <Z  Fr.  ajus- 
tee  dosł.  =  przystrojona,  ozdobiona> 

[Agrest,  u,  Im.  y]  p.  Agrest. 


76 


B  I.  spółgłoska  wargowa  twarda,  głośna  ezyli 
dźwięczna,  wybuchowa  (doraźna).  Przed  spół- 
głoskami cichemi  oraz  na  końcu  wyrazów  ma 
brzmienie  p  (babka,  chleb).  Miękkie  h  na  koń- 
cu wyrazów  traci  obecnie  w  wymawianiu  swo- 
ją miękkość  (jedwab),  dawniej  zaś  oznaczało  ś. 
tu  przez  ft'  (jedwab');  przed  samogłoskami 
(oprócz  przed  i)  wyraża  ś.  przez  hi  (bieda).  2. 
w  skróceniach  =  a)  przed  rzeczownikami  i;//?/,  a. 
bieżący,  np.  b.  urzędnik  (=hijły  urzędnik),  b.  m. 
i  r.  (-bieżącego  miesiąca  i  roku,  a  w  bibljogra- 
fjach  =  bez  miejsca  i  roku),  b)  przed  przy- 
miotnikami i  przysłówkami  =  6ard2o,  np.  b.  do- 
bry, b.  dobrze,     c)    b.  it.  =  błogosławionej  pamięci. 

3.  muz.  a)  b.  =  bas;  bemol,  b)  stanowi  nazwę  ob- 
niżonego o  pół  tonu  siódmego  stopnia  skali  muz. 
(tonu  h).  c)  jest  znakiem  obniżenia  każdego  to- 
nu o  pół  tonu;  dwa  bb  obniżają  o  dwa  półtony. 
Tonacje  B  major  (dur)  i  B  minor  (moll). 

Ba  w.  I.  zaiste,  tak,  doprawdy:  Jak  nie  osza- 
leć, na  tym  cała  sztuka,  ba!  Fred.  A.  2.jużd!,  o  I, 
tak !.  a  tak !,  no  tak !,  jeszczeby  też  !  Ba,  łatwo 
to  mówić!  Ba,  jemu  w  to  graj!  3.  nawet,  ow- 
szem, ale  co,  co  wic'- j :  Nie  wie,  ba  i  wiedzieć 
nie  chce!    W  Europie,    ba   i    w  całym  świecie! 

4.  przeciwnie,  owszem,  włahiie,  otóż :  Nie  nam  do 
tego,  ba  i  bardzo  do  tego!  5.  no!,  nuż!,  nuże!: 
Ba,  toć  8.  nie  godzi!  Ba,  obacz,  jak  jest  pięk- 
ny !  6.  masz  tobie  !,  dohryś !,  a  do  licha !,  ot  masz !: 
Ba,  powiedział,  co  wiedział!  7.  aJia!,  to  tak!, 
to  co  innego!,  to  rzecz  inna!,  a!:  Ba,  tak  mi  mów- 
cie, teraz  rozumiem!  8.  a  ba!  =  <o  co  innego!, 
to  rzecz  inna!:  „Dam  ci  reńskiego,  a  zrób,  co 
każę."  „I  za  dziesięć  nie  zrobię."  „Dam  ci 
dwa."  „A  ba!"  Fred.  A.  9.  be!,  e!,  no!:  Ba,  i  na 
co  to  6.  zdało!  10.  ale!,  aha!,  oho!:  „To  próżne 
płowa."  „A  ba!  słowa,  nie  słowa."  Fred.  A.  II.  ir. 
ba,  ba!;  ba  i  bardzo  a.  [bajbardzo;  ba  i  prawie 
a.  bajprawie ;  ba  i  co  to]  jeszcze  jak !;  tak,  tak !; 
oho !,  aha !,  ehe !,  a  jakże !,  a  zaraz !,  a  nawet !, 
pewrne!,  zapewne!,  ale!:  Ba,  ba,  interesa!  chyba 
cię  jaka  dziewczyna  zatrzymała.  Ba!  ba!  klasz- 
tor ubogi!,  wy  we  wszystko  opływacie!  Mówi, 
żem  zalotna,  ba  i  bardzo !  12.  [Ba]  =  a)  tak,  nie 
inaczej,  no  przecie,  a  jakże,  naturalnie,  ma  ś.  ro- 
zumieć, spodziewać  ś.,  właśnie  (tylko  w  odpowie- 
dziach): „Z  domu  idziesz?"  „Ba!"  „Więc  to 
on  ma  płacić?"  „Ba,  ba!"  b)  lecz,  ale,  tylko. 
13.  ba!  ba !  =  no-no/,  pi-pH,  ho-ho!,  oho!:  Ba,  ba, 
ba!  kogo  ja  to  widzę!  14.  [ba,  ale  ba,  bajdu- 
że]  to  i  cóż?,  no  i  cóżf,  ha!,  mniejsza  o  to!,  cóż 
robić!,  nic  nie  szkodzi!,  cóż  z  tego'?,  wielkie  rze- 
czy!, wielka  rzecz!,  loięc  cóż?:  Ba!  alboż  to  ko- 
niec świata,  alboż  nie  ma  on  przed  sobą  czasu? 
„Pijcie,  tylko  patrzcie,  aby..."  „Ale  ba!  albo 
wszyscy  nie  poumieramy?"  15.  [ba,  ba  i  co  to!] 
no  i  co  to  (warto) :  Trafiłem  zająca,  ale  mi  uciekł, 
ba  i  co  to !     16.  [ba  nu,  ale]  a  jakże. 

Baba,  y,  Im.  y  I.  stara  kobieta,  starucha:  .B 
o  siedmiu  krzyżykach,  bez  zębów,  ślepa.  B.-by 
go  pęcherzem  wystraszyła.  Prz.  2.  żebraczka, 
uboga,  biedna:  B.  z  pod  kościoła.  Przyszła  B. 
po  prośbie  a.  po  proszonym.  3.  częś.  Babka  = 
matka  ojca  a.  matki.  4.  rub.  mężatka:  Skoro  dzie- 
weczce czepiec  włożą,  już  ona  B.     5.  [B]  i  rub. 


-żona,  stara,  jejmość,  połowica,  magniftka:  Moja 
B.  Babę  brać.  Sienk.  (ożenić  ś.).  6.  [H.,  Bab- 
ka,   babia  mać,    Babuńcia,  Babica,  Babiarka,  B. 

położna],    •]•  B.  ])omoea&  — kobieta    czuwająca  przy 
położnicy,    odbierająca  dziecko,    akuszerka.     7.  ko- 
bieta   sprawiająca    kłopot,     krępująca,     kumoszka : 
Tylko  kłopot  z  babami.    B.  z  wozu,  koniom  lżej. 
Prz.    8.    poĘ.    kobieta:    Gdzie  djabeł    nie  może, 
tam  babę  pośle.  Prz.     9.  kobieta,  posiugaczka,  na- 
jemnica,   wyrobnica,    robotnica :     B.  do  posług,  do 
mycia  podłóg.    B.  a.  Babka  kościelna.     \0.  prze- 
kupka, krupna  B.:  Kłócą  ś  baby  na  rynku;  wiO' 
ścianka,  kobieta  wiejska,  wieśniaczka,  chłopka,  przy- 
była z  produktami  na  rynek:  Kupować  u  bab  ko- 
rzystniej, niż  u  przekupek.     II.  B.  jędza  =  czaro?/;- 
nica,    wiedźma,    ciota;    przen.    złośnica,    sekutnica, 
kłólnica,  świegoi,  kobieta  swarliwa,  furja,  herod  B.: 
B.    swoje,    czart   swoje.    Prz.     Gdzie  doktór  nie 
może,  tam  B.  pomoże.  Prz.     12.  sfręczycielka  nie- 
rządu.    13.  przen.  o  mężczyźnie  =  babiarz,  niewieś- 
ciuch,    piecuch,    niedołęga,    tchórz,   papla,  plotkarz. 
14.    [Psie  babyj  p.  Przebaby.     15.  fw  szachach 
=  królowa,    pani,    marszałek.     16.    kloc  w  kształcie 
głowy    ludzlciej,    który    na  komorach  wodnych  dają 
frycom  do  całowania:    Jak  to  tam  będzie  na  ko- 
morze,   kiedy  ci  ś.  B.  nadstawi!     17.    bałwan  ze 
śniegu,  który  chłopcy  lepią.     18.  ■^[Q.\- posąg  ka- 
mienny męski   a.  żeński,    znajdowany  w  kurhanach. 
19.    ciężar    do  wbijania  pali,    do  wytłaczania  oleju 
itp.,  baran,  odbijak,  bitnia,    część  składowa  kafaru, 
uderzająca    o  pal.     20.    kłoda  dębowa  z  rękojeścią 
do  wbijania,    ubijania,    taranek.     21.    czop,   pęk  ze 
szmat  do  zatyJcania  czeluści  pieca,  komina,  zatyka- 
dło.     22.    smark  zatykaj(f.cy  nos,  babok.     23.    loie- 
cha  zatykana  w  miejscach  niebezpiecznych  dla  prze- 
jazdu,  przejścia.     24.    szczotka,  miotła,  gnłgan  na 
długim  kiju  do  omiatania  sufitów,  ścian.     25.  B.  a. 
Babka    [Babica]  =  ciasto   pieczone  w  donicach:     B. 
wielkanocna.     26.    B.    a.    Babka  =  Zeyj/mma  ?/;»e- 
czona  w  okrągłej  foremce.     27.    [B.]-duży  ostatni 
snop  podczas  żniwa.     28.  \Ji.^  =  beczułka  do  nawi- 
jania liny  podczas  łowienia  ryb  na  lodzie.     29.  ./or- 
ma  drewniana,    na  której  prasują  i  fasonują  kape- 
lusze.    30.    [B.]  =  żelazko,  na  którym  klepią  kosy 
i  sierpy.     31.  na  okrętach  =  ^afc,  bosak.     32.    [B.J 
pewna  część  kołowrotka  do  przędzenia.     33.  a.  Pi- 
kieta. =  kołek,    od  którego  zaczyna  ś.  gra  w  krokie- 
ta.   34.  f  koza,  areszt.   Tw.    35.   Baby  a.  Babki 
astr.    plejady,     dżdżownice,     kwoka    z    kurczętami 
(gwiazdozbiór).    36.  bot.  =  a)  p.  Babka.  h)rod.-:,ij 
gruszelc    baniastych.     37.    fi.  -  a)    supeł  na  skrętce 
sztabowej,    kiedy  oryle,    zwijając  ją,    dobrze  jej  nie 
wyciągną,     b)    wiecha,    którą    stawią   w    miejscach 
niebezpiecznych    na    rzekach,    aby    nie   wprowadzić 
tratwy  na  mieliznę.     38.  gór.  p.  Posult.     39.  leśii. 
p.  2.  Chluba.     40.    myśl.  =  a)    sójka,    b)  rodzaj 
kaczki  dzilciej.     41.    ucz.    piłka  do  grania  nie  gu- 
mowa, obszyta  w  slcórę.    42.  zool.  =  a)  p.  Pelikan. 
b)  [B.,  Babka]  sójka;  p.  Głowacz,    e)  p.  Babka. 
d)   p.  Tuńczyk.    Zdr.  Babka,  Babcia,  Babciutka, 
Babeczka,    Babusla,   Babuś,    Babuchna,  Babunia, 
[Babuńcial,    Babunieczka,    Babula,    Babulka,  Ba- 
buleńka, [Babuleńka],  Babulinka,  [Babulińka].  Zgr. 
pog.    Babsko,    Babisko,  Babizna,  Babsztyl,  Bab- 
sztel,    Babsztrych,    Babus,    [Babsztur,    Bablono, 
Babiszcze].     <Pń.  Bab> 


77 


BABA 


BABKA 


[Babel  a.  Babach]  •w.  =  huch,  bach,  huś  (o  upad- 
nic<'iii,  w  mowie  dziecięcej):  Lala  B.   <I)źwn.> 
[Babach]  p.  Baba. 

XBabak,  a,  Im.  I  staruszek,  dziad:  I  babaki 
i  kobiety  i  dzieci.  Jeż.  <Rum.  babac,  z  Tur. 
baba  =  ojciec> 

Babaszka,  I,  Im.  I  druk.  sztabik  (justunek)  z  obu 
boków  długich  wydrążony  dla  lekkości  i  taniości. 
<?> 

Babcia,  i,  Im.  e  p.  Baba. 

Babcin  należącij  do  babci. 

Babciutka,  i  liii.  i  p.  Baba. 

Babczany  korzeń    I.  p.  Korzeń.  2.  p.  Zabiniec. 

Babczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Babczyć. 

[Babczur,  a,  Im.  y]  p.  Głowacz. 

Babczy  czosnek  p.  Czosnek. 

[Babczyć,  y,  ył]  być  babką  — akuszerką,  babio. 

Babczyn  przym.  od  Babka,  f  Babisty;  przea : 
Babezyne  wychowanie  (-pieszczone). 

Babeczka,  I,  Im.  I  p.  Babka. 

Babeczny  żart.  przym.  od  Babka:  Był  koliga- 
tem  cioteczno-stryjeczao-wujeczno-babeczno  i  ba- 
jeczno, a  nie  rodzonym.    Krasz. 

fBabejski  p.  Babi.   Tw. 

Babi,  Babski,  X  Babiński,  f  Babisty,  f  Babej- 
ski  I.  tyczący  ś.  baby,  babom  właściwy,  do  nich 
należący:  Babie  plotki,  zabobony.  Dość  ranie 
nudzi  ta  cała  historja  babia.  Mick.  B.  kołacz 
=  baba,  babka  (ciasto).  Babia  g-óra  (=2  Łysa  gó- 
ra). [Babia  mad]  p.  Mać.  [Babia  łyta]  p.  Ły- 
da. 2.  kobiecy,  żeński,  niewieści,  białogłotuski :  B. 
naród  chytry!  3.  Babi  gnój  p.  Gnój.  Babia  ja- 
goda a)  p.  Jagoda,  b)  p.  IWyszopłoch  podiistny. 
c)  [Babi  korzeń]  p.  Korzeń,  d)  [B.  pies]  rodzaj 
gąsienicy,  e)  Babia  sól  p.  Sól.  f)  [Babie  uszy] 
p.  Ucho.  g)  Babie  zęby  p.  Ząb.  4.  Babie  a. 
Babskie  lato  p.  Lato. 

Babiarka,  i,  Im.  I  p.  Baba  pod  6. 

Bablarnia,  I,  Im.  e  p.  Babiniec. 

Babiarski  przym.  od  Babiarz  babski,  plotkar- 
ski: Babiarskie  wieści,    liol. 

Babiarstwo,  a,  blm.  charakter  babiarza. 

Babiarz,  a,  Im.  e  I.  p.  Baba  pod  13.  2.  czło- 
wiek oddany  kobietom,  zniewieścialy,  kobieciarz,  ba- 
łamut, gamrat. 

Bąblasty,  Babkowaty  zakrawający  na  babę,  do 
babki  podobny,  babi,  babski,  zniewieścialy,  papin- 
kowały. 

[Babica,  y,  Im.  e]  I.  część  pieca  2.  p.  Baba 
pod  6. 

[Babiczka,  I,  Im.  I]  krzew  róży  polnej. 

Babić,  I,  II  [a.  Babkować,  uje,  owal]  I.  czuwać 
przy  położnicy ;  przyjmować,  odbierać  dzieci;  trud- 
nić ś.  akuszersłwem.  2.  [babić]  czepić,  oczepiać, 
wkładać  czepek  podczas  oczepin. 

XBabiec,  bca.  Im.  bcy  lekarz  akuszer,  położ- 
nik. 

Babieć,  eje,  al  stawać  ś.  babą,  stawać  ś.  podob- 
nym do  baby,  starzeć  i.:  Grzbiet  zgarbaciał,  twarz 
babieje. 

Btb.enie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Babić. 

iBablenlec,  ńca,  Im.  ńce]  p.  Babiniec. 

Babikęs,  u,  Ira.  y  bot.  p.  Pantofelnik.     <Baba 

+  Kęs> 

Bablkrówka,  I,  Im.  I  bot.  I.  p.  Kokoryczka.    2. 
p.  Ziarnoplon.     <  Baba -f- Krowa  > 
Bablmór,  oru,  lin.  ory  bot.  p.  Widłak.     <Baba 

-^-Mór;  litiMliiie  ijiszjj.  Babiinur,  gdyż  jest  rośli- 
na Morzy  bab  > 

Babimórowy  przym.  od  Babimór;  !  Babimurowy: 
Proszek   H.  (stunen  lycoj)oiliij. 

I  Babimur,  u,  Im.  y  bot.  p.  Bablmór. 


I  Babimurowy  p.  Babimórowy. 

[Babin]  przym.  od  Baba;  nrdeżący  do  baby;  jej 
właścitcy,  babski:  [B.  mróz]  p.  Mróz. 

Babina,  y.  Im.  y,  [Babowina,  Babiono]  biedna, 
poczciwa  staruszka,  stara  toJiiccina.    Zdr.  Babinka. 

[Babiniak,  a,  Im.  i]  krzew,  używany  do  żywopło- 
tów. 

Babiniec,  ńca,  Im.  ńce  I.  a.  [Babnica]  kruch- 
ta,  przedsionek,  przysionek  kościelny,  gdzie  ba- 
by siadują.  2.  [Babinioc]  miejsce  pod  daszkiem, 
opasującym  wiejską  cerkiewkę.  3.  a.  Bablarnia, 
[Babieniec]  mieszkanie  kobiet,  fraiici;mer,  gyneceum. 
4.  [Babieniec]  izba  dla  służby  kobiecej. 

Babinka,  i,  Im.  I  I.  p.  Babina.  2.  a)  p.  Grzyb. 
b)  p.  Kolczatek. 

Babinos,  a.  Im.  y  cukier,  ciastko  półfrancuskie 
w  kształcie  nosa.     <Baba  -\-  Nos> 

xBabińskl  p.  Babi:  Babińskie  plotki,  zbytki, 
zabobony. 

[Babiono,  a,  Im.  a]    I.  p.  Babina.    2.  p.  Baba. 

Babirusa,  y,  Im.  y  zool.  (poreus  babirussa) 
zwierzę  parzystokopytowe  z  rodziny  świń.  <Mal. 
babirusa  -  świnia-jeleń  > 

Babisko,  a,  Im.  a  ni.  p.  Baba. 

f Babisty  p.  Babi:  Posag  B. 

[Babiszcze,  a,  Im.  a]  p.  Baba. 

Babit,  u,  Im.  y  p.  Metal  panewkowy.     <?> 

Babiząb,  u,  Im.  y  bot.  ludowa  nazwa  rośliny: 
łrzmielina  (evonymus).     <Baba-|-Ząb> 

Babizna,  y,  Im.  y  I.  spadek  po  babce:  Wnuki 
z  ciotkami    babiznę  a.  dziadowiznę  równo  biorą. 

2.  f  mienie  babki.  3.  [B.]  a)  spadek  po  matce: 
Po  matce  grunt  zwał  ś.  babizną.  b)  spadek  po 
żonie,  c)  własność  żony.  4.  stan  żebraczki  pod 
kościołem.  5,  -J-  życie  starej  kobiety  w  przytułku : 
Poszła  na  babiznę  do  szpitala.     6.  p.  Baba. 

Babka,  I,  Im.  I  I.  p.  Baba.  2.  zdr.  od  Baba 
pod  1:  Na  dwoje  B.  wróżyła.  Prz.  (  =  rzecz  je- 
szcze wątpliwa,  szeroko  o  tym  Dawid  pisał); 
pod  2:  Babko,  dałem  ci  grosz?  Prz.  (gdy  kto 
wymawia  bagatelną  łaskę) ;  pod  3,  żart.:  Szlach- 
cie po  babce  =  nieprawdziwy ;  pod  6:  a.  Babecz- 
ka; pod  25:  B.  śmietankowa,  ponczowa.  B.  hisz- 
pańska (z  masy  biszkoptowej  i  esencji  ponczo- 
wej).  B.  kartoflana,  piaskowa  a.  Żandbabka 
(biszkoptowa  z  mąką  kartoflaną).  Gry:  Ślejia  a. 
X  ciemna  B.  a.  zmrużek  a.  ciuciubabka :  Grać 
w  ślepą  babkę.  Fortuna  w  ślepą  babkę  grać 
z    ludźmi    lubi.     W  ciemną  babkę  grać.    Krasz. 

3.  nazwa  kostki,  używanej  lo  grze  dziecięcej,  zwa- 
nej Babką.  4.  gatunek  .'strzelby.  5.  rodzaj  kowa- 
dełka do  zaginania  jniłąków  u  kłódek  zwyczajnych. 
6.  młotek  gruby,  z  obu  stron  jednakowy.  7.  f  mo- 
neta drobna,  halerz:  Złamana  Ti.  =  nic  zgoła,  zła- 
many grosz,  fenig,  szeląg :  Nie  dam  ani  złamanej 
babki.  8.  [B.]  a)  ława  piecowa  i  sam  piec  (na- 
lepa), b)  garnek  pękaty  do  mleka,  c)  mendel 
(zbożowy),  d)  kowadełko,  na  którym  klepią  kosy. 
e)  astr.  p.  Baba  pod  33.  9.  bot.  a)  (plantago) 
a.  Baśki  roś.  z  rodziny  łtabkowatych  (plantagiaa- 
ceac) ;  gatunki :  B.  1  a  n  c  e  t  ó  w  k  a  (p.  lanceo- 
lata)  a.  Pchle  ziele.  Języczki;  B. 
piaskowa  (p.  aronaria)  a.  Pchle  ziele 
piaskowe;  B.  p  ł  o  s  z  n  i  k  (p.  psyllium) ;  B. 
średnia  (p.  modin);  B.  wielka  a.  gład- 
ka (p.  m.ijor)  a.  Skołojrza.  bV  B.  wod- 
na a.  Zabiniec  bab  k  a  ,  p.  Zabiniec 
babczany.  c)  p.  Grzyb  chropawy,  d)  j).  Bag- 
niątko.  e)  w  Im.  ogólna  nazwa  drobnych  zinrn 
spłaszczonych,  np.  w  i^trączkach  akacji.  10.  H.  kloc 
sosnowy  trzysążniowy,  ociosany  z  kory  do  spławu. 
II.    gór.    kamień,    którym  zamykają  wejście  do  ko- 


78 


BABKOWAĆ 


BACIIARZYNA 


palni.  12.  hut.  kamień,  zaim/kający  skrzynie  za- 
jtrawij  wielkopiecowej,  zawora  otworu  pieca  liutni- 
czcf/o,  zalepa.  13.  zool.  a)  B.  pępówka  a..  [Baba, 
Babec,  Czopyk,  Ćwioczek,  KostrysaJ  (i,'oLiu8;  ry- 
tm cierrtiopromieniia,  yardłopiclwa,  z  rodziny  pępó- 
tcek.  Gatunki:  B.  barczysta  (g.  nietanosto- 
nus);  B.  łysa,  n  a  g  o  w  i  e  k  a  (g.  gymnotra- 
chelus);  B.  mała  (g.  marmorattis);  B.  szczu- 
pła (g.  fluviatilis);  B.  wielkogłowa  (g. 
Kessleri).  b)  [B.]  owad  biedronka :  Choćby  nad- 
wodnej babki,  choć  muszki.  Gosz.  c)  [B.]  p. 
Głowacz. 
[Babkować,  uje,  owałj  p.  Babló. 
Babkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Babkować. 
Babkowaty  I.  p.  Bąblasty:  Twarz  babkowata, 
jak  grzybek.  Kaczk.  2.  bot.:  Babkowate  rośliny 
(plantaginaceae)  rodzina  roślin  kwiatowych  dwu- 
liściennych. 3.  zool.:  Babkowate  =  rodzina  ryh 
ciem  iopromiennych. 

Bablach,  u,  blm.,  Babolach,  in.  dębianki 
indyjskie,  galasówki  indyjskie  a. 
wschodnie,  garbnik  ws  eh  o  d  ni  =  owoc 
drzewa  ostrostręczyna  arabska  (acacia  arabica). 
<  Wschód.  bablah> 

(Bablać,  a,  a.l]-płókaó,  moczyć  w  wodzie.  <Pń. 
Babr/Babł> 
Bablać,  a  a.  ble,  blal  p.  Babrać. 
IBabnlca,  y,  Im.  ce]  p.  Babiniec. 
JBabok,  a,    Im.  i    a.  Babuk]    1.  p.  Bobo:   Nie 
płacz,  bo  cię  B.  zje.    2.  p.  Smark.     <  Pń.  Boj  > 
fBabol,  a,  Im.  e  p.  Bąbel.     <Pń.  Bąbl> 
Babolach,  u,  blm.  p.  Bablach. 
Babosze,  ów,  blp.,    Babusze,  [Bambosze]    trze- 
wiki   tureckie,    papucie,   pantojle.      <Tur.  (z  Prs.) 
pa  pusz,  pa]iiidż,  papiicz,  papuk> 
[Babowina,  y,  Im.  yj  p.  Babina. 
XBabożert,    a,     Im.     owie    ten,    co    i.    ze  starą 
babą  ożenił.     <  Baba -|- Żon  > 

jBabracz,  a.  Im.  e|,  Babrała,  Babręga  który  ś. 
bnbrze.     <Pń.  Babr/Babł> 

Babrać,  brze,  al,  Bebrać,  Bablać,  Beblać,  [Be- 
blać]  I.  babrać  ś.,  paprać,  gmerać,  grzebać,  plus- 
kać, mącić,  hełtać,  brzechtaó  ś.,  walać  ś.,  paćkać, 
pluskać  ś.,  chlapać  ś.:  Dziecko  babrze  w  cieście. 
2.  licho  malować,  gwizdać,  paćkać,  bazgrać.  3. 
gmerać,  grzebać,  szperać  w  czym,  wertować  co :  Już 
byłeś  żołnierzem,  kiedy  ja  jeszcze  babrałem 
w  Alwarze.  4.  [B.]  =  a)  kraść  na  szałasie,  b)  ro- 
bić szkodę,  c)  czarować  (mleko),  d)  kwasić  mle- 
ko, e)  brudno  a.  bezładnie  coś  robić.  B.  Ś.  I.  p. 
wyż.  pod  1.,  nurzać  ś.,  peckać  ś.:  Poniewieraj  ś. 
w  błocie,  w  którym  babrali  ś.  pisarczyki,  Sto- 
larczyk!, szewczyki.  Jeż.  2.  [B.  ś.]  (o  "dziecku) 
mazać  ś.,  być  mazgajowatym.  3.  marudzić,  wybie- 
rać ś.  nies/wro,  gmerać  ś.,  grzebać  ś.,  guzdrać  ś., 
nudzić,  bałamucić. 

[Babrak,  a,  Im.  I]  ten,  co  brzydko  pisze,  gryz- 
moła.  gwazdacz. 

Babrała,  y,  Im.  y  ten,  co  babrze,  paprała,  gwaz- 
dacz, flejtuch;   guzdrała,   guzdralski,  maruda,  nu- 
dziarz, grzebała. 
Babranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Babrać. 
Babranina,  y    I.    blm.    p.  Babranie.    2.    Ira.  y 
przedmiot,  powstały  icskutek  babrania:    licłie  pismo, 
malowidło,  gwazdanina,  gryzmoły. 
[Babręga,  i.  Im.  I]  p.  Babracz. 
fBabroń,  a,  Im.  e]  szkodnik. 
[Babrotać,  ocze,  ial]  mówić  pod  nosem,  mamro- 
tać, bąkać.     <Dźwn.  > 

Babski  p.  Babi  pod  1.  i  2.:  Babska  rzecz  na- 
r70'cać.  Mick.  Urok  B.  Bai)ska  koszula.  Bab- 
skie boże  drzewko.     [B.,  ego]    rz.    rodzaj   tańca. 


Po  babsku,  f  Babski,  f  Babskie   przys.  =jak  baba, 
po  kobiecemu:     Przebrany  po  babsku  =  ra  babę. 
-f-Babskie  przys.  po  babsku. 
Babsko,  a,  lin.  a  p.  Baba. 
Babsztel,  a.  Im.  e  m.  p.  Baba. 
Babsztrych,  a,  Im.  y  m.  p.  Baba. 
[Babsztur,  a.  Im.  y]  m.  p.  Baba. 
xBabsztych,  a,  Im.  y  m.  p.  Baba. 
Babsztyl,  a.  Im.  e  m.  p.  Baba. 
Babuchna,  y,  Im.  y  p.  Baba. 
[Babuk,  a.  Im.  i]  p.  Babok. 
Babula,  I,  Im.  e    I.  p.  Baba:    Kiedy  jest  zbo- 
że, to  hula  B.!    (=  kiedy  jest,   to  szelest).     2.  [B.j 
rodzaj  kominka  przy  piecu. 
[Babuleńka,  i,  Im.  i]  p.  Baba. 
Babuleńka,  i,    Im.  i    p.  Baba:    Miała  B.  kozła 
rogatego.  Pśń. 
Babulin  przym.  od  Babula:    Pokój  B.  Roi. 
Babulinka,  i,  Im.  I  p.  Baba. 
[Babullńka,  I,  Im.  IJ  p.  Baba. 
Babuika,  I,  Im.  i  p.  Baba. 
Babunia,  I,  Im.  e  p.  Baba. 
Babunieczka,  i,  Im.  I  p.  Baba 
Babunin  należący  do  babuni:    Miljony  babunine 
spać  nie  dawały.  Krasz. 
[Babuńcia,  I,  Im.  e]  p.  Baba. 
Babus,  a,  Im.  y  m.,  pog.  od  Baba. 
Babusla,  I,  Im.  e  p.  Baba. 

Babusin  należący  do  babusi:  Babusina  wnucz- 
ka, młynarska  suczka,  obiedwie  dobrze  ś.  mają. 
Pr  z. 

Babusz,  a.  Im.  e  p.  Babosze:  Zdejmuje  z  nóż- 
ki B.  Słów. 

[Babuszerja,  I,  blm.]  plotkarstwo,  plotki:  Bawi 
ś.  babuszerja.  Kaczk.  <  Por.  poczta  a.  wiadomość 
pantoflowa  > 

Babuś, a.  Im. e  m.  p.  Baba;  ir.  babsko:  Śmiesz- 
nie, gdy  6.  B.  wymuszcze. 

1.  Bac,  a,  Im.  e  p.  I.  Pac. 

2.  Bad  p.  2.  Pad     <Pń.  Bac> 

[Baca,  y.  Im.  owIe  a.  Baczą]  m.  stary  pasterz, 
dozorujący  nad  juhasami,  pasącemi  owce  w  Ta- 
trach.    <.W^g.  baes,  bacsa,  bacsó  =  pasterz > 

1.  Bach!  w.  I.  buch  I  łupi  bafljmf!  bęc!  pac! 
brzdęk!  fajt!  rym!  łomot!  chlap!  chrost!  chlast!: 
Ja  go  harapnikiem,  a  on  B.  o  ziemię.  2.  rym! 
łup!  buch!  akurat,  raptem,  jak  na  złość,  właśnie, 
na  nieszczęście,  naraz:  Aż  tu  jednego  wieczora 
B.!  pan  Wit  wszedł  znienacka  do  alkierzyka. 
Kaczk.     <Dźwn.> 

2.  [Bach,  a,  Im.  y,  BechJ  bachur,  bęben,  berbeć, 
fąfel.     <p.  Bachur  > 

3.  Bach,  a,  blm.  p.  Bachus. 

Bachanaija,  i,  Im.  e,  BakchanaIja,    Bachandrja 

hulanka,  biesiada,  biba,  libacja,  pijalylca,  orgja : 
Po  bachanaljach  nastąpił  post  wielki.  Kaczk. 
<ŁĆ.  bacehanalia  Im.  =  święta  Bachusowe  > 

Bachanek!  przym.  od  Bachant;  Bachiczny, 
Bakchiczny. 

Bachandrja,  i,  Im.  e  I.  p.  Bachanaija.  2.  [Ba- 
chandryja]  zabawa  taneczna;  przen.  ir. :  Sprawię 
ja  ci  bachandrję!  {  =  bal,  łaźnię).  <Słd.  miesza- 
ny z  bachanaija -j- ttiby  z  Gr.  -andrja> 

[Bachandryja,  I,  im.  e]  p.  Bachandrja. 

xBachant,  a,  Im.  cl,  XBakchant  hulacz,  hula- 
ka, bibosz,  birbant.  <Łć.  bacchant — ira.  od  bac- 
chari  =  obchodzić  święta  Bachusowe  > 

Bachantka,  I,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Bachant.  2. 
bot.  p.  Komarnik. 

[Bacharzyna,  y,  Im.  y]  I.  pęcherz.  2.  woreczek 
(z  pęcherza),    kapciuch.    Por.  Macharzyna.  <?> 


79 


RACHEHKA 


BACZNOŚĆ 


Bacherka,  I,  Im.  i  garn.  narzędzie  używane  przy 
wyrahiuniu  misek.   <  koże  Słe.  bahra,  p.  Ba('hr()> 

Bachiczny  p.  Bachanek! :  Iście  bachiczna 
Pcena. 

Bachmacik,  a,  Im.  I  p.  Bachmat. 

Bachmat,  a,  Im.  y  koń  tatarski  gruho-płaski  na 
uizkieh  not/ach;  wocjóle  koń  tej  postaci:  B.  perski. 
2.  przen.  człowiek  otyły,  opasły,  otylec,  opas,  tihe- 
tlcuia,  l)rzucliacz,  hrzuclud.  Zdr.  Bachmacik.  Zgr. 
Bachmacisko.  <Tat.  (z  Prs.)  bachn  =  szeroki -|- 
Tiir.  at  =  koń> 

Bachmato  przys,  od.  Bachmaty. 

Bachmatowaty  (o  człowieku)  nizki,  krępy,  ])rzy- 
sailzisty,  okrągły,  otyły,  opasły,  brzuchaty. 

[Bachmaty]  bachmatowaty,  niezgrabny,  obwisły, 
hiichasty,  za  szeroki,  za  suty,  obszerny.    Rękaw  15. 

[Bachmeta,  y,  Im.  y]  ra.  niezgrabny  człowiek, 
■przedmiot.      <p.  Bachmat > 

Bachmistrz,  a,  Im.  e  p.  Barkmistrz. 

Bachmistrzostwo,  a,  Im.  a  gór.  p.  Barkmi- 
strzostwo. 

BachmistrzowskI  przyra.  od  Bachmistrz :  Urząd 

[Bachnąć,  nie,  nąl]  bucJmąó,  icalnąć,  palnąć, 
pacnąó,  łomotnąó,  grzmotnąć,  dzbęknąć,  chrosnąć, 
wyciąć,  łupnąć,  lunąć,  maclinąć  —  uderzyć.  <  Dźwn.  > 

[Bachnlatki,  ów,  blm.]  dziki  agrest.  Por.  Bag- 
niątko  pod  2.  <  Słc.  bahńatko,  a.  Ukr.  bahiiit- 
ka  -  kotka,  bazia  > 

Bachor,  a,  Im.  y  I.  p.  Bachur  pod  1  i  2.: 
Żeby  ciebie  razem  z  twoim  bachorem  l)ior^InJ^.. 
Bał.  2.  laska  z  liakiem  żelaznym,  używana  na 
statkach  wodnycli,  zwanych  bajdakami.  Zdr.  Ba- 
chorek.     <p.  Bachur > 

[Bachora,  y,  Im.  y]  p.  Bachórz. 

Bachorek,  rka.  Im.  rkl  p.  Bachor. 

[Bachorza,  y,  Im.  e,  Bachorze]  błotna  nizina^ 
błota,  mokradlina,  trzęsawisko,  mokradło.      <?> 

[Bachorze,  a,  Im.  e]  p.  Bachorza. 

Bachorze,  ęcla,  Im.  ęta  mały  bachur :  Bacho- 
rzęta,  jakby  gradem  rzucił.     Wilk. 

Bachorzy  przym.  od  Bachor. 

Bachować,  uje,  owal,  Bachusować  ludać,  ra- 
czyć L,  pić,  lusztykować,  baidcielować,  birbantować, 
używać,  bajrainoioać.     <  Bachus  > 

Bachowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Bachować. 

Bachowy  p.  Bachusowy:    Napój  B.  (  ^wino). 

[Bachórz,  orzą.  Im.  orze,  Bachora]  I.  pog. 
brzuch,  kałdun,  maciek,  wahtuch.  2.  p.  Bachur. 
<Może  do  Pęcherz?  Por.  Cześ.  bachor  =  brzuch  > 

[Bachro,  a,  Ira.  a,  Bahro]  dzwono  u  kola  <Słc. 
babra  =  toż  zn.> 

Bachur,  a,  Ira.  y,  Bachor  I.  a.  [Bachor, 
Bęchor,  Bachórz]  niesforne,  nieznośne  dziecko, 
szczeg.  żydow.^skie,  dzieciak,  hech,  bęben.  2.  zwylc- 
ły  uczestnik  gry  w  palanta.  3.  [B.]  bękart.  Zdr. 
Bachurek.   <Hb.  b;Ichur  =  młodzian > 

2.  Bachur,  a.  Im.  y  młotly  kiernoz,  .<!tadnik.  Zdr. 
Bachurek.     <Nm.  myśl.  Bacher  =  dzik> 

Bachurek,  rka,  Im.  rki  p.  Bachur:  Rozkoszne, 
ucic-zne,  figlarne  bachurki. 

Bachurowaty  brzuchatt/,  pękaty,  baniasty,  odęły : 
Ogórek  B. 

Bachus,  a,  Im.  y  I.  a.  Bach  wino,  winko.  2. 
czciciel  Bachusa,  pijak,  opój,  pijus,  opilec,  wydmi- 
kuj'el,  moczymorda.  3.  grubas,  otylec,  opas,  brzu- 
chul,  brzuchacz.  4.  [B.]  lalka  wystrojona,  obnoszo- 
na podczas  zahawy  ire  .h-odę  popielcową  w  Radom- 
skim.   5.  [Bachusy  czynne    a.  skoczne]    ostatnie 


dni  zapust.  Por.  [Bekusy].  Zdr.  Bachusek.  <Gr. 
Bakchos,  Łó.  Bacchus^  bożek  Baclius> 

Bachusek,  ska,  Im.  ski  I.  p.  Bachus.  2.  [3a- 
Chuski,  Bekusy,  ów,  blp.j  a)  o.ioby  przebrane  dzi- 
wacznie, obcliodzące  wieś  w  zapusty,  b)  sam  zwy- 
czaj obchodzenia:     Chodzić  na  bachuski. 

Bachusować,  uje,  owal,  p.  Bachować. 

Bachusowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bachuso- 
wać. 

[Baciak,  a,  Im.  I]  bacik,  biczyk,  bałożek.  <p. 
Bat> 

[Baciarka,  i.  Im.  I]  forma  ż.  od   Baciarz. 

[Baciarz,  a.  Im.  e,  Batlar,  Byclar]  I,  chłopak 
dojrzewający,  podrostek,  wyrostek.  2.  włóczęga,  ło- 
buz, urwis,  ulicznik,  oberwaniec:  Ten  stróż  to  B. 
jest...,  wody  nie  daje  nosić  po  schodach.  Wilcz. 
3.  człowiek  nieokrzesany ;  przewrotny ;  głupi.  <  Węg. 
betyjir  =  grubjanin,  zucliwalec> 

Bacik,  a.  Im.  I  I.  p.  Bat.  2.  [B.]  plecionka 
z  prętów  wierzbowych,  którą  ś.  uderza  w  pierwsze 
święto  Wielkanocy  (na  Sziąsku).     <p.  Bat> 

Bacisko,  a,  Im.  a,  m.  a.  ni.  p.  I,  2  Bat. 

1.  [Backa,  i,  Im.  I]  ręka  (w  mowie  dzieci)  <Pń. 
Bae> 

2.  [Backa,  i.  Im.  I]  wielki  placek  z  mąki  żyt- 
niej, piach.     <Nm.  Batze  — ciasto  > 

Bacnąć,  nie,  nąl  p.  Pacnąć. 
Bacować,  uje,  owal]  być  bacą.    <p.  Baca> 
Bacowanie,  a,  bini.l   czynność  cz.  Bacować. 
Bacówka,    i.    Im.    ij    szałas   pasterski    w    Ta- 
trach. 

Bacyius,  Bacyllus,  a.  Im.  y  lek.  p.  Lasecznik. 
<Łć.  bacillus=  łaseezka> 

Bacyllus,  a,  Im.  y  p.  Bacyius. 

Bacylowy,  przym.  od  Bacyius:  Gruźlica  bacy- 
lowa. 

[Baczą,  y.  Im.  owie]  p.  Baca. 

Baczek,  czka,  blm.  in.  maczek  p.  Bakarat. 

Baczenie,  a,  blm.  I.  dogląd,  dozór,  baczność, 
zwracanie  baczności  na  kogo,  na  co,  mienie  kogo 
a.  czego  na  oku,  uwacanie  na  kogo,  na  co : 
Daj  B.,  aby...  Dać,  mieć  B.  na  kogo,  na  co.  2. 
y^wzgląd,  atencja,  poszanowanie, zachowanie,  tro.-^k- 
liwość,  piecza:  Cudzoziemców  miał  na  więk- 
szym baczeniu,  niż  swoich.  3.  ^rozwaga,  roz- 
tropność, pojęcie,  objęcie,  potnanie,  świadomoś'; 
rozgarnięcie,  rozum:  Baczeniem  różninij'  ś.  ol 
zwierząt.  Dziecko  w  siódmym  roku  zaczyna 
mieć  B.  Jeszcze  jest  przy  baczeniu  (przy  zmy- 
słach, przytomności).  4.  zastanowienie,  rozsądek, 
rejlehya,  rozum,  pamięć,  rozwaga ;  rozmysł,  na- 
7nysł,  baczność,  przezorność,  roztropność:  Ucisz- 
cie ś!  miejcie  też  B.  Mick.  Owa  już  mam 
stracić  i  pociechę,  i  B.  swoje.  Kochan.  B.  do- 
bre ma  ci  być  wodzem  do  wszystkiego.  <  Pń. 
Bak> 

Baczka,  i.  Im.  i  fortep.  kawałek  drzewa  buko- 
wego, w  który  wśrubowany  jest  kapsel  na  wierz- 
cliu  każdego  z  tylnych  końców  klawiszy.      <?> 

Baczki,  ów,  blm.  p.  Baki. 

xBaczliwie  p.  Bacznie. 

XBaczliwość,  i,  blm.  p.  Baczność. 

xBaczliwy  p.  Baczny.     <  Pń.  Bak> 

fBaczmag,  a.  Im.  i,  f  Baćmag,  f  Baczmaga, 
[Baszmakil  gatunek  obuwia,  but,  trzewik.  Przen.: 
Wdział  z  j)ycliy  szyte  baczmagi.  <Tur.  baszmak, 
paszmak  =  sandał,  trzewik  > 

f  Baczmaga,  I,  lui.  I  p.  Baczmag. 

Bacznie  jirzys.  od  Baczny,  xBaczliwle.  <Pń. 
Hak> 

Baczność,  I,  blm.,  XBaczIiwość  I.  uw  ga,  wzgląd, 
baczenie    na    co,    dogląd,    dozór,    oko ;    ostrożność 


80 


BACZNY 


BADLIWY 


oględność,  przezorność:  Dać  B.  na  co.  Mieć  ś. 
na  baczności.  B. !  {  —  miej  ś.,  miejcie  ś.  na  hacz- 
noici!  uważaj]  uważajcie  1).  Przysuńcie  ś.  do 
mnie,  przygotować  broń...  a  teraz  B. !  (  =  uu-ac/a  ! 
uważać!).  Woj.:  B.!  prezentuj  broń!  (komenda). 
Baczny,  XBaczliwy  I.  xuważający,  uważny, 
przezorny, przewidujący,  ostrożny,  świadomy,  oględny : 
Niech  B.  uczy  błędliwego.  Mądry  a  B.  sędzia.  2. 
czujny,  pilny :  Zwróć  baczną  uwagę  na...  3.  Xma- 
jący  wzgląd,  względny,  delikatny :  Nie  był  tyle  B., 
ażeby  gościa  prosie  siedzieć.  4.  roztropny,  roz- 
sądny, rozumny,  logiczny,  rozważny,  obmyślany : 
Ganię  zdrożności  i  zdania  raniej  baczne.  Por. 
Niebaczny. 

Baczyć,   y,  yl     I.  f  widzieć,  spostrzegać:    Który 
stworzył   ucho,    zaś  nie  usłyszy?    Który  sprawił 
oko,  nie  będzie  baczył?     Bacząc  wielliie  zbiego- 
wisko, pytała...     Jeden  dzień,   jedna  chwila  sto- 
jące i  poległe  baczyła  (oglądała).  2.  y^dos^trzegać, 
uważać,  obserwować:    Jeden  nie  wszystkiego  ba- 
czy.   Baczyłem,    że   jej    czegoś    nie    dostawało. 
Przez  palce  patrzeć,  widzieć,  jakoby  nie  bacząc. 
Wielkiemu  ])anu  nie  wszystkiego  trzeba  B.  (  =  wie- 
le 6.  wybacza).     3.  mieć  wzgląd,  zważać,  uważać, 
brać  w  rachubę,    liczyć    ś.    z    czym,    powodować  ś. 
czym,  pamiętać  na  co:     B.  na  czyje  zasługi.     4. 
•j;'uważać,    rozbierać,  rozważać,  zioażać,    roztrząsać, 
brać  na  uwagę,  zastanawiać  ś.:    Będziemy  B.  jed- 
no wielkie  pytanie.  Gospodnie,  bacz  na  głos  mój. 
B.  g\ OB  pvokhy  =  xcy słuchaj  go.     Pilnie  bacz  moje 
słowa.    B.  przyszłość.    5.  -j-  co  do  siebie  =  poczu- 
wać   ś.  do  czego,    uznawać,  przyznawać,  czuć,  od- 
czuwać, być  świadomym,    iciedzieć  do   siebie :     Ża- 
den swej  wady  do   siebie    nie  baczy.    Baczymy 
to   do   siebie,   żeśmy  grzesznicy.     6.   o   czym  - 
troszczyć    ś.    o    co,    opiekować    ś.    czym,    pamiętać 
o  czym:    Boże    bacz  o  jego   duszy.  Rej.  7.    [Ba- 
czyć] a.)  pamiętać,  pomnieć,  przypominać  sobie  ftyl- 
ko  w  cz.   teraźń.):    Nie    baczę,   którego  to  roku 
było.     b)  myśleć.  B.  Ś.  I.  X  opamiętywać  ś.,  reflek- 
tować ś.,  wnikać  w  siebie,    statkować,  mitygować  ś., 
miarkować  ś. :    Bacz  ś.  narodzie  i  obacz  ś.  w  Bo- 
gu. Pol.     2.  -J-w  czym  =  starać  ś.  pilnie  o  co. 
[Bać,  oi,  jałj  p.  Bać  ś.:    Nie  bój! 
[Bać  to]  ale  prawda,  ależ  to.     <Ba-|-Ci> 
Bać  się  boi  ś.,  bal  ś.,   !  bojał  ś.,  [Bajać  ś.]    I. 
B.  ś.,  B.  ś.  kogo,  czego  =  doznawać  bojaźni,   lękać 
ś.,    strachać   ś.,   obawiać  ś.,    tchórzyć,   niepokoić  ś., 
żart.  mieć  pietra  =  stracha,  boja,  tchórza,  być  tchó- 
rzem podszytym :      Niech    nienawidzą,    byleby  ś. 
bali.     Bój  ś.  Boga!    co  robisz,   {na  Boga,  prze- 
bóg).    B.    ś.    piorunów,    śmierci ;    nie   śmieć,    nie 
odważać  ś. :  Bał  ś.  ust  roztworzyć.  2.  B.  ś.,  B.  ś. 
o  kogo,   o  co  =^  lękać   ś.,   niepokoić  ś.,   obawiać   ś., 
drżeć,  troszczyć  ś.,  turboicać  ś.,  frasować  ś.,  być  nie- 
spokojnym, kłopotać  ś.  o  kogo,  o  co :  B.  ś.  o  syna, 
o  przyszłość.  Nie  bój  ś. !  pókim  żyw,  nie  pozwolę 
na  to.  „Nie  bój  ś."  =  a)  tak  tak,  nie  inaczej,  bądź 
pewnym,  zobaczysz,  będziesz  uńdzial,  przekonasz  ś. : 
Ja  cię  nauczę  rozumu!    nie  bój  ś. !     b)  =  no  no  I 
widzisz !  patrz-no !  patrzcie-no !  patrzaj  go  !  patrzcie 
go!:    Nie  bój  ś.,  jaki  siłacz!     <Pń.  Boj> 
[Baćkać  się,  a  ś.,  ał  ś.]  p.  Paćltać  ś.  <Dźwn.> 
[Baćltor,  a,  Ira.  y]    I.  a.  [Boczkor]  przezioisko 
tłustego  dziecka,    por.    Boczlcor.     2.  w  Im.  1)erla- 
cze,    berlecie,   babosze,    babusze,  papucie,  pantofle; 
obszerne   a   niekształtne    obuwie.     <Słc.  (z    Węg. 
bocskor)  baćkor> 
fBaćmag,  a,  Im.  i  p.  Baczmag. 
Badacz,  a,  Im.  e  ten,  co  bada    |.  B.  starożytno- 
ści,   języka,     serca    ludzkiego.      Towarzystwo 
badaczy    przyrody.    2.  -f  inkwizytor :    B.   a.  do- 


zorca wiary.  3-  f  wieszczek,  uyróżhita.  <Pń. 
Bod> 
Badaczka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Badacz. 
Badać,  a,  faje,  al  I.  co  a.  -^ cz&go- rozbierać, 
roztrząsać,  szperać,  studjować,  zgłębiać,  śledzić, 
trutynować  co,  docliodzić,  dociekać,  szukać  czego, 
zaciekać  ś.  w  co :  B.  pismo  św.  B.  chorego  = 
egzaminować.  W  głosie  bada  tonu.  Mick.  {  =  dosłv- 
chuje  ś.,  dopatruje  ś.)  -j-Będę  B.  kaźni  Boga.  2. 
kogo  o  co  a.  o  cym  =  egzaminować,  inkwirować, 
przesłuchiwać,  macać  =  indagować,  sondotcać,  do- 
patrywać ś.,  wypytywać,  śledzić:  Służącego  bada 
o  owych  w  kochaniu  przygodach,  Mick.  B.  oskar- 
żonego, świadków.  3.  przenikać,  zgłębiać,  odga- 
dywać:  Ztajnemi  rozkazy  biegał  po  różnych  stro- 
nach ducha  ludzi  B.  Mick.  Zdawała  ś.  go  B.,  cie- 
kawością zdjęta.  Mick.  Bóg  wzrokiem  swoim  my- 
śli bada.  xB.  ś.  dobadywać  ś.,  dopatrywać  ś.,  wypy- 
tywać ś.,  przepytywać  ś.,  dowiadywać  ś.,  wywiady- 
loać  ś.,  dochodzić,  zagłębiać  ś. :  Rozum  ludzki,  ba- 
dając ś.,  coraz  dalej  przychodzi.  B.  ś.  o  stały 
wątek  waszych  jestestw.  Wor.  B.  ś.  od  mędrców. 
B.  ś.  czego. 

Badanie,  a,  Im.  a,  czynność  cz.  Badać;  poszu- 
kiwanie, studja:  Życie  duszy  czyż  nie  jest  war- 
te badań?  Mick.  Badania  naukowe.  B.  chore- 
go przez  lekarza  =  auskuliacja,  wysłuchiwanie, 
egzaminowanie.  Praw.  =  inkwizycja,  indagacja, 
śledztwo,  dochodzenie:  B.  sądowe.  B.  oskarżone- 
go, świadków.  B.  ustne,  piśmiennie  protokular- 
ne,  przedwstępne,  artykułowane.  B.  biegłych. 
fBadatliwy  p.  Badiiwy. 

Badawczo  przys.  od  Badawczy:  Spoglądał  B. 
z  pod  oka. 

Badawczość,  I,  blra.  rz.  od  Badawczy:  Wpa- 
truje ś.  z  badawczością. 

Badawczy  I.  j^rzenikliwy,  ciekawy:  Rzuciła  nań 
badawcze  spojrzenie.  2.  lubiący  badać,  śledzący, 
śledczy:  Konrad  badawczym  i  szyderczym  okiem 
Witolda  lieów  i  poruszeń  śledzi.  Mick.  Morze 
badawczego  zajiału  w  tobie  nie  wyziębi.  Mick. 
3.  przym.  od  Badanie :   B.  protokuł  sądowy. 

Badawja,  I,  Im.  e  ż.    I.  a.  Bedew  m.  koń  dziel- 
ny,   Jiiegun,    rumak,    wierzcliowiec.     2.  •]"  koń  rasy 
tureckiej.     <Tur.  bedevi  (dom.  at  =  koń)  =  pusty- 
niowy > 
XBadei,  a.  Im.  e  p.  Badyl. 
[Badelak,  a,  Im.  I]  listek  na  badylu. 
Bademajster,   stra.    Im.  strowie  dozorca  kąpie- 
lowy, iazicnnik.     <Nra.  Bademeister> 

Baderka,  rki,  Im.  rki  kąpielowa,  posługaczka 
w  kąpielach,  zakładacli  wodoleczniczycJi,  łaziennicz- 
ka,  łazienna.     <Nm.  Bader  -  łaziennik  > 

fBadetucii,  u,  Im.  y,  f  Botuch,  -|-Botlocłi7"-2e- 
ścieradlo  ]:.ąj)ielowe.     <Nm.  Badetuch> 

Badiaga,  i,  Im.  i  zool  p.  Nadecznik.    Por.  Ba- 

diok.     <Ukr.  badiaha> 

[Badiok,  a.  Im.  I]  p.  Bodziak.     <p.  Bodziak> 

Badja,  i,  Im.  e  a.  Kibel  gór.   miara  objętości  do 

mierzenia    rud    ( =^  35   garncy).      <Ros.    badtja 

(z  Tur.  badia  =  dzban) > 

Badjan,  u,  Im.  y  bot.  p.  Bodzian.  <Włos.  Hp. 
badiana  (z  Prs.  badian  =  anyż)  > 

Badjanek,  nku,  część,  w  Im.  nkl  I.  a.  [Ba- 
dzianek]  bot.  owoc  rośliny  illicium  anisatum, 
w  kształcie  gwiazdeczek.  2.  2  pp.  a  rodzaj  ciaste- 
czek krucłiych  fakiejże  a.  innej  Jormy,  używanych 
do  kawy  a.  łierbaty. 

fBadliwy,  f  Badatiiwy,  f  Bedliwy,  -|-  Botliwy, 
lubiący  badać,  badawczy,  ciekawy,  szperający .  <  Pu. 
Bod> 


81 


6 


BADNIAK 


BAGNIKNIE 


Badniak,  u,  Im.  i  surowa  kłoda  dębowa,  kła- 
dziona do  ognia  u  Serbów  w  wilję  Bożego  Naro- 
dzenia.    <Srb.  badnjak> 

[Badunia,  i,  Ira.  e]   bagienko,  kałuża  na  drodze. 
<Uki-.  bad6nia> 
xBadurzyć,  y,  yl  p.  Bajać. 

Bady,  ów,  bl]).  żart.  kąpiele,  miejsca  kąpielowe : 
Włóczyć  6.  po  badach.     <Nm.  Bad  =  kąpiel  > 

Badyl,  a,  Im.  e,  X  Badel  I.  łodyga,  źdźbło, 
pienieic  rośliny:  (Jeleń),  widząc  swoje  nogi  ciea- 
kie  jak  badyle,  narzekał.  Tremb.  2.  trawa  su- 
cha, chwast,  chwaścisko,  zielsko.  3.  [Badyle]  myśl. 
itogi  jelenia.  4.  bot.  p.  Poziewflik.  Zdr.  Badylek, 
Badylak,  Badylka.     <Pń.  Bod> 

Badylak,  a,  Im.  i  p.  Badyl. 

Badyiarka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Badylarz 
zielenidrka.     2.  żona  badylarza. 

Badylarz,  a,  Im.  e  \)og.  I.  or rodnik  podmiej- 
ski, upraioiający  warzywa  i  handlujący  niemi,  wa- 
rzywnik. 2.  przekupień,  handlujący  na  rynku  zie- 
leniną. 

Badylek,  Ika,  Im.  Ikl  p.  Badyl.  Mick. 

[Badylka,  I,  Im.  ij  p.  Badyl. 

XBadynka,  I,  Ira.  I  laseczka.  Nieme.  <Fr.  ba- 
dine> 

[Badzlać  się,  a  ś.,  al  ś.,  Bodziać  ś.]  I.  włó- 
czyć ś.  a)  po  ziemi,  h) -wałęsać  ś.  2.  walać  ś., 
wycierać  ś.     3.  dyndać  ś.     <Brs.  badziać  sa> 

[Badzianek,  nka,  Im.  nkij  p.  Badjanek. 

[Badziewie,  a,  blm.]  zbiór,  kawałki  słomy,  chrós- 
tu,  traw.     <  Pń.  Bid  > 

Baf!  p.  Bach.     <I)źwn.> 

[Bag,  a,  Im.  I]  p.  Bocian.    <?> 

[Baga,  I,  blm.  a.  Bago]  tytuA  do  żucia,  prymka ;  ty- 
tuh  przeżuty ;  sok  iytuniowy.     <  Węg.  bagó  > 

[Baganciarz,  a,  Im.  e]  niezgrahjasz ;  niezdara; 
żebrak. 

[Bagańcze,  ów,  blp.]  p.  Bagańć. 

[Bagańć,  a,  Im.  e  a.  Bagańcze]  I.  trzewik. 
2.  duży,  stary  but.  3.  niezgrabne  a  obszerne  obu- 
wie.    <Słe.  baganće  =  stary  trzewik  > 

XBagatel,  i.  Im.  e  p.  Bagatela:  Nie  mówmy 
o  tym,  to  B.!  Krasz.     <Fr.  bagatelle> 

Bagatela,  I,  Ira.  e,  X  Bagatel  I.  a.  [Bagatel- 
nośćj  fraszka,  drobnostka,  drobiazg,  małostka,  baj- 
ka, błahostka,  głupstwo,  maleństwo ;  fatałaszek : 
Poszło  ira  o  bagatelę.  Sumienie  jest  u  złych 
ludzi  bagatelą.  Ir.:  Dwa  tysiące  talarów,  B.! 
Trwoni  pieniądze  na  bagatele.  2.  muz.  krótka, 
lelcica  kompozycja.     Zdr.  Bagatelka. 

1  Bagatelizować,  uje,  owal  cz.  czyn.  a.  ni.  lek- 
cewnżyó,  mieć  za  nic:  Bagatelizują  rozporządze- 
nia rządowe.  Lekarz  bagatelizował,  uspakajał, 
dziecku  było  coraz  gorzej. 

!  Bagatelizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Baga- 
telizować. 

Bagatelka,  I,  Ira.  I  p.  Bagatela. 

[Bagatelność,  I,  Im.  i]  p.  Bagatela. 

Bagatelny  błahy,  drobnostkowy,  nieznaczny,  drob- 
ny, mdły:  Bagatelna  rzecz,  suiua. 

xBagazik,  a,  Im.  I  p.  Bagaż:  Odesłałem  swój 
B.  Mich. 

■{- [Bagazja,  I,  Im.  e]  tkanina  bawełniana.  <Tur. 
bagazija  (z  Ar.)  =  tkanina  jedwabna> 

Bagazjowy  przym.  od  Bagazja:  Kaftan  B. 

Bagaż,  u,  Im.  e  I.  towar,  toszelki  ciężar,  wypra- 
wiony w  drogę;  rzeczy  .'^pakowane  do  przewozu, 
tłumok,  pakunek,  juk,  tobol,  tobołek;  waliza,  torba, 
napełniona  rzeczami:  Oddać  B.  do  wagi  na  ko- 
lei. Oddać  v7.QQ7.y  na  B.  (do  wagonu  towarowe- 
go). Mieć  za  wiele  bagażu.  2.  woj.  rucłwmoi- 
ci,  prowjant^  amunicja  armji  w  czasie  pochodu,  ju- 


ki; koń,  wóz  bagażowy.    Zdr.  Bagażyk,     X  Baga- 
zik.     <Fr.  baf;age> 

Bagażowe,  ego  blm.,  rz.  oplata  za  przewóz  ba- 
gażu, przewoźne. 

Bagażowy  przym.  od  Bagaż  juczny,  przewoźny, 
transportowy. 
Bagażyk,  a,  Im.  i  p.  Bagaż. 
Bagdat,  a,  Im.  y  zool.  p.  Gołąb.     <0d  miasta 
Bagdad > 

f  Bagienka,  i,  Im.  i  trawa  na  bagnach.  <Pń. 
Bagn> 

Bagienko,  a,  Im.  a    I.  p.  Bagno.    2.  [B.]  wiel- 
kanocna gahizka  wierzbowa.     3.  bot.  a)  p.  Azaija. 
b)  p.  Modrzewnica. 
Bagiennica,  y.  Im.  e  lek.  malarja. 
Bagienniczy    przym.    od   Bagiennica:    Choroba 
bagiennicza. 

Bagienny  przym.  od  Bagno:  "Wyziew,  gaz  B. 
Choroba,  gorączka  hSigienna  -  pochodząca  z  dzia- 
łania powietrza  bagnistego,  malaryczna:  Zapach, 
smak  B. 

Bagler,  gra,  Im.  gry  a.  Szufllca  przyrząd  a. 
machina  do  pogłębiania  dna  w  kanałach,  przysta- 
niach itd.     <Ńm.  (z  HI.)  Bagger> 

Bagierować,  uje,  owal  oczyszczać,  pogłębiać  ba- 
grem. 

Baglerowanie,  a,  bira.,  czynność  cz.  Bagiero- 
wać. 

Bagieta,  y,  część,  w  Im.  y  listwy  do  ram,  szta- 
biki.     <Fr.  baguette> 

Bagietka,  i.  Im.  i     i.  pręcik,  laseczka,  pałeczka: 
Nie  położyła  rąk  zmęczonych  na  bagietki  pulpi- 
tu.    2.   pręcik  szklany  do  kłócenia  j^łynów  w  labo- 
ratorjach. 
Bagnecik,  a,  Ira.  i  p.  Bagnet. 
Bagnecina,  y,  Ira.  y  m.  lichy,  nędzny  bagnet. 
Bagnecisko,  a,  Ira.  a,  m.  a.  ni  Bagnet. 
Bagnet,  u,  Im.  y  rodzaj  puginału,  osadzanego  na 
broni  ręcznej:    Kłóć  ś.  bagnetami.     Już    przyszło 
do  bagnetów.     Zdobyć  pozycję  z  bagnetem  w  rę- 
ku.    Bić  ś.,  iść,    fechtować  ś.  na  bagnety.     Ra- 
niony bagnetem  a.  ranny  od  bagnetu.     Przy  nim 
dwaj  z  gołemi  bagnetami  stoją  drabi.  Mick.  Ko- 
menda: Bagnety    na    broń!     Na  bagnety!     Zdr. 
Bagnecik.    Zgr.  Bagnecisko.     <Fr.  baTonette> 

Bagnetowy  1.  przym.  od  Bagnet:  Rana  bagne- 
towa. 2.  elektrot.:  Nasada  bagnetowa  w  lamp- 
kach żarowych  =  w  której  zamykanie  prądu  dolco- 
nyica  ś.  za  pomocą  klucza,  podobnego  do  bagnetu. 
Bagnetówka,  i,  Im.  i  strzelba,  opatrzona  bagne- 
tem. 

Bagnetsztanga,  1,  Im.  1  ślus.  p.  Paszkwil.  <  Ba- 
gnet-|- Nm.  Stange  =  pręt> 

Bagniak,  a,  Ira.  i  bot.  naztua  ludowa  roiliny : 
grzyb  pstry  (boletus  variegatus).  <Pń.  Bagn> 
[Bagniąć,  i,  Ira.  e]  p.  Bagniątko. 
Bagniątko,  a.  Im.  a  1.  ■];■  baranek,  jagnię.  2. 
[B.{  ;  .  [Bagniąć,  Bagnięć,  Bagnieć,  Bagnić,  Bag- 
nięciej  pączek  kosmaty  niektórych  roślin,  bazia, 
baska,  kotka,  Imranek,  babka:  W  kwietnia  nie- 
dzielę kto  bagniątka  nie  połknął,  to  już  zbawie- 
nia nie  otrzymał.  W"  palraową  niedzielę  łykają 
B.,  jako  pierwsze  święcone.     <Pń.  Jagn> 

Bagnica,  y,  Im.  e   a.  Błotnica,   Grzężnica   bot. 

(scheuchzeria)  roś.  z  rodziny  bloinicowafych.     (Ja- 

tunek:  B.  torfowa  (s.  pjilustris).  <Pń.nagn> 

[^Bagnić,  I,  Im.  e]  p.  Bagniątko.     <p.  Obagnić 

h.y 

fBagnIć  się,  I  ś.,  II  ś.]  (o  owcach)  kocić  ś.  Por. 
Obagnić  ś. 
[Bagnieć,  I,  Ira.  e]  p.  Bagniątko. 
[Bagnienie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Bagnić  ś. 


nAGNIKC 


TIA.TDRAK 


[Bagnlęó,  I,  Im.  e]  I.  p-  Bagniątko.  2.  palmy, 
wierzliy  wielkanocne. 

fBagnik,  a,  Im.  i  I.  p.  Tuńczyk.  2.  [B.]  psfcorz. 
<Pń.  Bn<>-ii> 

Bagniówka,  I,  Im.  I  I.  [B.]  rodzaj  gruszki.  2. 
a.  Bagnisko,  Bażyna,  bot.  (empetrum)  roL  z  ro- 
(Iziiiij  hużynowaiycli  (eiiipetraceae).  Gatunek:  B. 
czarna   a.    małpia  j  a  g  o  d  a  (e.  nigriim). 

Bagnisko,  a,  Im.  a  I.  p.  Bagno:  Wyziewy 
bagnit^lc.  Orzesz.    2.  p.  Bagniówka.     <  Bagno  > 

Bagnisty  oltfity  w  i>tifjna,  błotnisty,  grzązki.  ka- 
htżysty :  Okolica  bagnista.  Ruda  łączna  a.  bag- 
nista. 

Bagno,  a,  Im.  a  I.  gąszcz  z  wody  i  ziemi,  bło- 
to, trzęsaicisko,  trzęsanńca,  grzęzawica :  Ugrzęznąć, 
utonąć,  uwięznąe  w  bagnie.  B.  słone  =  z  którego 
sól  warzą.  2.  a.  Bagnisko,  Bagienko,  bot. 
(leihiiii)  roś.  z  rodziny  wrzosowalych  (ericaceae). 
(iatiinek:  B.  pospolite  a.  zwyczajne,  a. 
świnie  a.  r  o  z  ra  a  r  y  n  d  z  i  k  i  a.  e  z  e  s  k  i , 
b  a  h  u  n  (1.  palustre).  Zdr.  Bagienko.  Zgr.  Bag- 
nisko.    <Pń.  Bagn> 

[Bagnowina,  y,  Im.  yj  torf.  <Czes.  bahnovi- 
na> 

Bagnowisko,  a.  Im.  a]  torfowisko. 
Bago  nieud.]  p.  Baga. 

Baiiro,  a,  Im.  a]  p.  Baciiro. 

[Bahun,  a,  Im.  yJ  bot.  I.  p.  Azaija.  2.  pospo- 
lita nazwa  rośliny  bagno  pospolite  (ledum  palu- 
stre .     <Brs.  bahun  > 

[Baić,  I,  II]  tnówić.     <Pń.  Ba> 

fBainkować,  uje,  owal]  gór.  p.  Bankować. 

Baj,  a.  Im.  e,  Baja,  x  Bajobaśń.  [Bajbuga,  Ba- 
juga,  Bajda,  Bajdata,  Bajtala,  Bakuła,  Balaka, 
Bajdula,  Bajdura,  Bajduś,  Bajduśnik,  Bajdyga, 
Bajdziarz]  I.  bajarz,  bajacz,  plotkarz,  pleciuch, 
pleciiiga,  gaduła,  papla:  Baj,  baju,  będziesz  w  ra- 
ju. Prz.  (=gadaj  zdrów).  Biegaj,  a  nie  myśl, 
baju,  o  perorze.  Chodzi  Baj  po  ścianie  w  czer- 
wonym żupanie.     <Pń.  Ba> 

[Baj,  u,  Im.  e]  p.  2.  Baja. 

1.  Baja,  I,  Im.  e  I.  p.  Bajka :  To  już  nie  baj- 
ka, ale  całą  gębą  B.     2.  p.  Baj.     <  Pń.  Ba> 

2.  Baja,  I,  Im.  e  I.  a.  Beja  [Baj]  sukno  grube, 
miękkie,  kosmate:  Burka  z  bai.  2.  [B.]- a)  spód- 
nica zimowa,  b)  gruby  surdut  roełniany.  c)  tvłos 
na  tkaninie,  kutner,  barwa,  d)  barchan.  Zdr.  Baj- 
ka. <I)nm.  baje  (z  HI.  baai,  to  zaś  z  Fr.  boie)> 

Bajacz,  a,  Im.  e  p.  Bajarz.     <Pń.  Ba> 

Bajaczka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Bajacz. 

Bajać,  je,  jal,  [Bajdać]  I.  mówić  bajki,  opowia- 
dać barnie,  gawędzić,  rozprawiać,  prawić,  impro- 
wizować: Czy  to  prawda,  czy  tylko  tak  bają? 
Bają  od  wieków  poeci.  O  roku  ów,  dotąd  lubią 
starzy  o  tobie  B.  Mick.  2.  a.  Bajdurzyć,  [Baj- 
dzlurzyć,  Balahać,  Balakać,  Balbotać,  Bołbotać] 
pleść,  paplać,  ględzić,  majaczyć,  gadać  nie  wiedzieć 
co,  zawracać  giowę,  bałamucić:  Nie  wiesz,  co  ba- 
jesz.  Upiwszy  ś.,  baje  ni  to,  ni  owo,  3.  igać, 
kłamać,  zmyślać:  Co  ty  rai  tara  bajesz!  <Pń. 
Ba> 

fBajadeP,  a,  Im.  y  rodzaj  woreczka  jedwabnego. 
<Fr.  bayadfere> 

Bajadera,  y,  Im.  y,  x  Baiiadera  I.  a.  Baja- 
derka  indyjska  śpiewaczka  i  tancerka  publiczna. 
2.  dawma  tkanina  indyjska.  <Fr.  bayadśre  (z  Pg. 
baiiadera  =  tancerka)  > 

Bajaderka,  I,  Im.  I  p.  Bajadera. 

[Bajak,  a,  Im.  I]  bajarz,  gawędziarz;  błazen. 
<Pń.  Ba> 


Bajanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Bajać.  2.  Im. 
a  ]t.  Bajka;  długie,  nudne  opowiadanie:  Skończ 
już  raz  swoje  B. 

Bajarka.  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Bajarz. 

Bajarski  przym.  od  Bajarz:  Nie  jest  to  rzecz 
bajarska  zapuszczać  ś.  w  dziedzinę  historji.  Byk. 

Bajarstwo,  a,  blm.  I.  prawienie  bajek.  2.  plot- 
karstwo, świegotliwość.     3.  bajkopisarstwo. 

Bajarz,  a,  Im.  e,  Bajacz  I.  p.  Baj.  2.  żart. 
pisarz,  autor  bajelc,  bajkopis,  bajkopisarz. 

[Bajbak,  a,  Im.  I]  bobak  (o  leniuchu):  Leży, 
wylęga  ś.  jak  B.     <Ukr.  Brs.  bajbak  =  bobak> 

[Bajbarak,  a,  Im.  i]  serdak  bez  klinów.  < Patrz 
Bajboi  ■ak> 

Bajbardzo  rz.  nieod.  byleco,  ladaco,  lietka  pętel- 
ka, nic:  Lękają  ś.,  aby  ich  za  B.  nie  wzięto.  Za 
B.  miała  serce  Sydorowe.   < Ba -j- I -f- Bardzo > 

Bajbas,  a,  Ira.  y  prow.  drągal,  dryblas.  <j). 
Bobak > 

X  Bajborak,  u,  blm.  rodzaj  tkaniny  jedwabnej. 
<Ukr.  bajbarak  =  1)  suknia  zwierzchnia  kobiet; 
2)  serdak  huculski.  Kos.  bajbarak^  =  l)  rodzaj 
tkaniny;  2)  szuba  żeńska.  Zap.  z  języków 
wschodnich  > 

[Bajbór,  a,  Im.  yj  I.  o  pęcherzach  z  puchli- 
ny: Ręce  spuchły,  j.ik  bajbóry.  2.  człowiek  pę- 
katy, opasły,  ołylec,  opas,  brzucłial.  <p.  Bam- 
bry> 

[Bajbuczyć,  y,  yl]  robić  plotki.     <Pń.  Ba> 

[Bajbuga,  i.  Im.  i]  I.  plotkarz,  plotkarka,  baj, 
papla.  2.  bajda,  baja:  Opowiadać  bajbugi  (-nie- 
stworzone rzeczy). 

Bajoować,  uje,  owal     I    gra.  żart.  hlagować,  du- 
rzyć,   okłamywać,    zawracać   głowę.     2.    p.  Bejco- 
wać:   Trumna  prosta,  sosnowa,  czarno  bajcowa- 
na. Kon.     <  p.  Bejcować  > 
Bajcowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Bajcować. 

XBajCzany  bajeczny,  plotkarski. 
Bajczarka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Bajczarz,  XBa- 
jeczniczka.     <Pń.  Ba> 

Bajczarstwo,  a,  blra.  postępowanie  bajczarzy. 
Bał. 

Bajczarz,  a.  Im.  e,  X  Bajkarz,  [Bajecznik]  I. 
ten,  co  ])rawi  baje,  gaduła,  gadulshi,  żartowniś,  no- 
winiarz,  gawęda  =  gawędziarz,  gadatywus ;  umiejący 
luiele  bajek;  lubiący  ich.  słuchać.  2.  [Bajczarz] 
plotkarz.  Bał. 

[Bajczyć,  y,  yl]  gwarzyć,  gawędzić. 

1.  Bajda,  y,  Im.  y  I.  p.  Baj.  2.  p.  Bajka. 
3.  [B.]  pleciuga,  bajczarz.     <Pń.  Ba> 

2.  [Bajda,  y,  Im.  y]  p.  Pajda.    Zdr.  Bajdeozka. 

3.  Bajda,  y,  Im.  y  p.  Koryto.     <Nra.  Beute> 
[Bajdać  a.  Bejdać,  a,  al]    bajać,  prawić,  gadać. 

<Pń.  Ba> 

1.  [Bajdak,  a  a.  u,  Ira.  i,  Bejdak,  Bajdas]  rodzaj 
statku  wodnego  bez  dachu:  Jak  maszt  bajilaku, 
gdy  żagiel  rozdęty.  Gosz.  <Ukr.  Br.  bajdak  = 
rodzaj  statku;  zap    z  języków  wschodnich > 

2.  [Bajdak,  a,  im.  ij  p.  Bajtala.     <Pń.  Ba> 
[Bajdaianka,   I,    Im.  ij    foima    ż.    od    Bajdala: 

Czeraużeś  ś.  nie  ożenił,  bajdała? — Czemużeś  mię 
bajdalanko  nie  chciała?   Pśń.     <p.  Bajtała> 

[Bajdala,  y,  Im.  y]  p.  Bajtala. 

[Bajdczarlća,  I,  Im.  I]  bajczarka,  bajarłca.  <Pń. 
Ba> 

[Bajdeczka,  I,  Im.  I]  p.  2.  Bajda. 

XBajdek,  dka,  im.  oki  bajarz,  kłamca,  łgarz: 
O  sprośny  bajdku ! 

Bajdka,  I,  Ira.  I]  p.  1.  Bajda. 
Bajdrak,  u,  Im.  I]  oset  (carduus).     <Ukr.  baj- 
drik> 


8a 


BAJDDfcA 

[Bajdula,  y,  Im.  y]  p.  Baj:  Baj,  B.,  kiej  ci 
eiej)l(i.  Piz.     <Pii.  Ba> 

(Bajdura,  y,  Im.  y]  p.  Baj.     <Pń.  Ba> 

Bajdurzenie,  a,  blni.,  czynność  cz.  Bajdurzyć. 

Bajdurzyć,  y,  yl  I.  p.  Bajać:  Mnie  to  tak  nie 
wiedzieć  skj^d  przyszJo,  ot,  aby  ś.  bajdurzyło. 
Krasz.     2.  lek.  bredzić,  majaczyć  w  gorączce. 

Bajduś,  a,  Ira.  e  p.  Baj:  Klitiuś,  B.,  módl  ś. 
za  nami.  Prz.     (tere-Jere). 

[Bajduśnica,  y,  Im.  e]  forma  ż.  od  Bajduśnik. 

[Bajduśnik,  a,  Im.  i]  ]>.  Baj. 

[Bajduże  nieod.]  rz.  bajbardzo,  niewielkie  rzeczy ; 
p.  Ba  pod  13.     <Ukr.  bajduże  > 

[Bajdyga,  I,  Im.  i]  p.  Baj.     <Pń.  Ba> 

Bajdy kować,  uje,  owal]  wałęsać  ś.,  próżniaczyó: 
Co  ty  tu  robisz?  —  Bajdykujc...  albo  co?  Jeż. 
<'Ukr.  bajdykuwaty> 

[Bajdykowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Bajdyko- 
wać, 

Bajdziarka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Bajdziarz. 
<Pń.  Bh> 

Bajdziarstwo,  a,  blm.  nałóg  bujania,  roznosze- 
nia bajek;  rozsiewanie  plotek,  gadulstwo,  plotkar- 
stwo. 

Bajdziarz,  a.  Im.  e  p.  Baj. 

[Bajdziurzyć,  y,  yl]  p.  Bajać. 

Bajeczka,  i,  Im.  I  p.  Bajka.    <Pń.  Ba> 

[Bajeczniczka,  I,  Im.  i]  forma  ż.  od  Bajecznik, 
Bajczarka. 

Bajecznie  przys.  od  Bajeczny:    To  B.  tanio! 

[Bajecznik,  a,  Im.  cy]  p.  Bajczarz. 

Bajeczność,  i,  blm.  rz.  od  Bajeczny. 

Bajeczny  I.  od  bajek,  baśni,  niepeumy,  zmyślo- 
ny, nieprawdziwy,  kłamliwy,  fałszywy :  Czasy  ba- 
jeczne. Podanie  bajeczne.  "Wieść  bajeczna.  2. 
przen.  niesłychany,  znakomity,  kapitalny,  wyj<{tko- 
wy,  toyborny,  ogromny;  niezwykle,  nieprawdopodob- 
nie wielki:  Gdyby  ś.  niemi  zaj.-ić,  mogłyby  dać 
intratę  bajeczna.  Krasz.  Owies  B.,  bo  widzia- 
łem i  po  trzynaście  kóp  z  morgi. 

f  Bajeran,  u,  Im.  y  p.  Bajram. 

[Bajerować,  uje,  owal]  dzwonić  „za  poległych". 
<Nm.  gw.  beiern> 

Bajeryn,  u,  blm.  chem.  taniahm  żelaza  i  man- 
ganu.    <Może  od  nazwiska  Bayer,  Beyer?> 

Bajęda,  y.  Im.  y  p.  Bajka  pod  1.  Fred.  A.<Pń. 
Ba> 

Bajgiete  nieod.  obwarzanek  kręcony  żydowski  p. 
Begiel,  Bygiel.     <p.  Bygiel> 

1.  Bajka  I.  baśA,  bajda,  gadka,  gadanina,  plot- 
ka, bąk,  kaczka,  bajanie,  brednia ;  fałsz,  zmyślenie, 
kłamstwo,  loymysł:  Rozsiewać,  roznosić,  zmyślać 
bajki.  Wszystko  to  bajki  wierutne.  W  nocy 
musiano  mu  gwarzyć  pacierze  różańcowe  a.  ga- 
dać bajki.  Mick.  2.  p.  Bagatela:  Już  to  tam  B. 
o  skórkę.  Kaczk.  To  nie  bajki  (-nie  żarty,  nie 
przelewki).  3.  rodzaj  poezji  dydaktycznej,  powiast- 
ka pouczająca:  Bajki  Ezoj)owe  Krasickiego.  4. 
p.  Fabuła.  5.  X  Im.  owie  m.  bajarz,  bajkarz,  wy- 
kfadacz  bajek.     6,  j).  [Bajki].      <Pń.  Ba> 

2.  Bajka,  I,  Im.  I  p.  2.  Baja. 

Bajkallt,  u,  lin.  y,  Bajkalsztajn,  talk  zielony, 
dwukrzemian  magnezji,  wapna  i  żelaza.  <0d  na- 
zwy jeziora  Bajkał ;  -sztaja  Nm.  Stein  =  ka- 
mień > 

Bajkalsztajn,  u.  Im.  y  p.  Bajkallt. 

X Bajkarz,  a,  lin.  e  I.  p.  Bajczarz.  2.  p.  Baj- 
ka pod  f).     <  V\\.  Ba> 

[Bajki I  przy.s.  bardzo,  doskonale,  i  jak  jeszcze! 

Bajkopis,  a,  im.  owIe  p.  Bajkopisarz.  < Bajka 
4"  pń.  Pis> 


BAiHONISTA 

Bajkopisarstwo,  a,  blm.  I.  sztuka  pisania  ba- 
jek: Krasicki  celował  w  bajkopisarstwie.  2.dziai 
literatury,  obejmujący  bajki:  Trembecki  wzbogacił 
B.  polskie.     <Bajka-f-pń.  Pis> 

Bajkopisarz,  a,  Im.  e,  Bajkopis  pisarz,  autor 
bajek,  żart.  bajarz,  bajacz, 

XBajobaśń,  i,  Im.  e  m.  p.  Baj.  <Baja-f 
Baśń> 

Bajek,  a,  Im.  I,  Bajoko  drobna  moneta  włoska. 
<A\^los.  bajoeco> 

-J-Bajolap,  a.  Im.  y  człowiek,  uganiający  i.  za 
nowinkami,  plotkarz.     <Baja  -\-  Łap> 

Bajonet,  u.  Im.  y  dent.  kleszcze  do  zębów,  ma- 
jące kształt  bagnetu. 

[Bajori,  a,  Im.  e]  plotkarz. 

Bajoński :  Sumy  bajońskie.  Kaczlr.  p.  Suma. 
<0d  nazwy  miasta  Bayonne> 

Bajopis,  a,  Im.  owie  pog.  I.  bajkopisarz.  2. 
plotkarz  dziennikarski.     <Baja-f-pń.  Pis> 

Bajor,  a.  Im.  y,  Bajoro,  Bajorzysko,  [Bajura, 
Bejoro]  bagno,  trzęsawisko,  błoto,  kałuża.  Zdr.  Ba- 
jorek. <Zap.  Nm.  Weiher  =  staw,  z  Łć.  Tiva- 
rium  -  staw  > 

Bajorek,  rka.  Im.  rkl  I.  p.  Bajor.  2.  nitka  a. 
drucik  metalowy  do  haftów  i  ozdób  sz}nHklerskich. 
3.  struna  zwyczajna,  okręcona  drucikiem  metalo- 
wym.    <Może  z  Włos.  bagliore^;  blask  > 

Bajorko,  a,  Im.  a  p.  Bajoro. 

Bajoro,  a,  Im.  a  p.  Bajor.  Zdr.  Bajorko.  Zgr. 
Bajorzysko. 

XBajoras,  a,  Im.  y  p.  Bojar:  Na  króla  ocze- 
kiwali bajorasy  i  kniaziowie.  Krasz.  <Lit.  ba- 
joras,  z  Brs.  > 

Bajorzysko,  a,  Im.  a  p.  Bajoro:  Buch  razem 
na  łeb  w  B.  Oss. 

1.  Bajowy  przym.  od  1.  Baja  bajeczny. 

2.  Bajowy  przym.  od  2.  Baja:  Paltot  B. 
[Bajówka,  i,    Im.  i]     ciepła    spódnica    wełniana, 

wełniak,  wełnianka. 

Bajprawle  w.  p.  Ba  pod  11.  <Ba  -|-  I  -f  pra- 
wie > 

Bajraczek,  czka.  Im.  ozki  p.  Bajrak. 

[Bajrak,  a,  Im.  I]  I.  sosna  karłowata.  2.  p. 
Czahar.  3.  oddział  hordy  tatarskiej.  Roi.  Zdr. 
Bajraczek.  <Ukr.  bajrak,  zap.  z  Tur.  bajrak  = 
chorągiew  > 

[Bajrakowaty]  (o  drzewie)  wyglądający  jak  baj- 
rak, karłowaty:  Sosny  pięknego  wzrostu  i  bajra- 
kowate.    Krasz.     Dąb  B 

Bajram,  u.  Im.  y,  Bejram,  f  Bajeran  I.  jedno 
ze  świąt  mahometańskich.  2.  [B.]  czas  wolny  od 
zajęć.  <Tur.  (z  Prs.)  bajram  =  święto  po  rama- 
zanie> 

Bajramować,  uje,  owal  I.  obchodzić  święto  baj- 
ramu.  2.  przen.  hulać,  bawić  ś.,  raczyć  ś.,  uży- 
wać.    3.  [B.]  nic  nie  robić,  próżnować. 

Bajramowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bajramo- 
wać :  Patrzcie,  aby  B.  nie  skończyło  ś.  śmiercią. 
Krasz. 

Bajramowy  przym.  od  Bajram :  O  cudacli  baj- 
ramowych.    Jeż. 

Bajronlcznie  przys.  od  Bajroniozny.  <  Od  na- 
zwiska poety  Ang.  Byron > 

Bajroniczność,  i,  bim.  rz.  od  Bajroniczny:  B. 
Wallenroila.   IS|ias. 

Bajroniczny,  Bajronowskl,  BajrońskI  przym.  od 
Byron;  przen.  .<ccptyczny,  mcUincholiczny :  Zna- 
kiem, że  nie  czytał  pani  Sand!  że  ś.  bajronicz- 
nym  cieniem  nie  okrył.  Słów. 

Bajronista,  y,  Im.  ści  I.  zwolennik,  naśladowca 
Bajrona:    O   melancholjo!    za  twoim  przewodem 


BAJBONISTKA 


BAKAŁARZYĆ 


ja  sam  wędrówkę  już  odbyłem...  jestem  istny  B. 
Słów.     2.  przea.  człowiek  rozczarowany,  pesymisia, 
meldiicholit. 
Bajronistka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Bajronistą. 
Bajronistycznie  przys.  od  Bajronistyczny. 
Bajrouistyczny   przym.  od  Bajronistą:    Poezje 
bajionistyczne. 

Bajronizm,  u,  blra.  duch,  kierunek,  charakter 
utworów  Byrona;  zamiłowanie,  naśladownictwo  By- 
rona, jako  poety. 

Bajronizować,  uje,  owal  tworzyć  poezje  w  duchu 
Byrona:  Mogę  wieczorem  lampę  zapalić  i  B. 
Słów.  Nie  jest  to  urojona  liberja  przesytu  i  pysz- 
nego nieszczęścia,  nadziewana  dobrowolnie  przez 
bajronizujących  młodych  marzycieli.  Siem. 

Bajronizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bajroni- 
zować: Od  czaju  pojawienia  ś.  pieśni  Janusza, 
Nieboskiej  Komedji  i  Pana  Tadeusza  B.  należa- 
ło już  do  zjawisk  wyjątkowych.  Mał. 

Bajronowski  p.  Bajroniozny:  Dopatrywać  ś.  po- 
sępnych barw  bajronowskich.  Mał.  Po  bajronowsku, 
przys.  yaJfc  Byron:  Był  fantastycznie,  po  bajro- 
nowsku wesołym,  dowcipnym,  złośliwym.  Krasz. 

BajrońskI  p.  Bajroniczny:  Forma  bajrońska. 
Wiersze  bajrońskie.  Krasiń.  Desperacje  bajroń- 
skie.  Mał.  Wierzaj  mi,  mój  ty  poeto,  poderwał 
z  zimnym  bajrońskim  uśmiechem,  ubóstwo  ma 
swoje  korzyści.  Zachar. 

Bajscęgl,  ów,  blp.  rodzaj  obcęgów  do  ucinania 
gwoździ,  sztyftów  itp.     <Nm.  Beisszange> 

[Bajstroń,  a,  Im.  e]  p.  Bękart. 

[Bajstruczka,  I,  Im.  i]  forma  ż.  od  Bajstruk. 

[Bajstruk,  a,  Im.  i]  I.  p.  Bękart.  2.  zły  duch, 
tiedzący  pod  korzeniem  bzu.     <p.  Bastard  > 

Bajta,  y,  Im.  y  p.  Koryto.     <Nm.  Beute> 

[Bajtalanka,  i,  Im.  i]  forma  ż.  od  Bajtata. 
<BA> 

[BaJtalina,  y,  Im.  y]  forma  ż.  od  Bajtata:  Cze- 
raużes  ś.  nie  ożenił  bajtala? — Czemużeś  ranie 
B.  nie  chciała?    Pśń. 

[Bajtala,  y,  Im.  y,  Bajdala]  m.  I.  a.  [Barabula, 
Bajdak,  Balanda,  Balaban]  niedojda,  niezgrabjasz, 
niezdara,  niedołęga.     2.  p.  Baj. 

[Bajtalaohy,  ów,  blp.]  p.  Bajtalaszkl. 

[Bajtalaszka,  I,  Im.  I]  p.  Bajtaląszki. 

[Bajtalaszkl,  ek,  blp.,  Bajtalaohy,  ów,  Bajta- 
laszka] głupstwa,  fraszki,  androny,  gadanina,  du- 
by smcUone,  koszałki-opalki,  bajki,  banialuki,  baia- 
muctwa:    Pisać,  prawić  B. 

XBajtko,  a,  Im.  owie  p.  Batko. 

[Bajtlik,  a,  Im.  I]  torba  ze  śrutem  i  loftkami. 
<Nm.  Beutel> 

Bajtlowal,  uje,  owal  I.  B.  p.  Bajcować.  2. 
[B]  =  Bajać  poi'  2).  [B]  komuś  głowę  —  zawracaó, 
durzyć  głowę.  3.  szczot.  ~  mieszać  odpadki  włosa  ce- 
lem użycia  ich  jeszcze.  <Nra.  beuteln  =  dosł.  py- 
tlować > 

[Bajtiowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Bajtiować. 

[Bajuga,  I,  Im.  I]  p.  Baj.     <BA.> 

XBajuk  p.  Balyk. 

XBajunk  p.  Balyk. 

[Bajura,  y,  Im.  y]  p.  Bajor. 

[Bajusy,  ów,  blp.,  Biiusy]^ faworyty.  <Wąg. 
baj(ujsz  =  wąsy> 

fBajuta,  y,  Im.  y  kołnierz,  kapiszon  u  domina: 
Widywał  go  Niemcewicz  uróżowanego,  w  baju- 
cie  i  złotej  siatce.  Kniaź.     <Hp.  bayutta> 

[Bajwól,  olu.  Im.  oly]  p.  Bawol. 

Bajzycmajster,  tra,  Im.trowle  delegowany  z  urzę- 
du starszych  na  gospodę  cechową.  Eorz.  <Z  Nm. 
Beisitzmei6ter> 


fBak,  u,  blm.,  f  Bąkanie  sztner,  chrobot,  hałiu, 
gwar,  zgiełk:  Z  bakiem  a  z  gwałtownym  gieł- 
kieni  przydać  do  sądu. 

Bak,  a,  blm.,  p.  Bakarat. 

[Bak]  sp.  zaś.     <p.  Ba> 

1.  Baka,  I,  Im.  I  p.  Baki. 

2.  Baka,  I,  Im.  I  I.  w  wyrażeniu :  Bakę  a. 
baki    komu    świecić  =  nadskakiwa(5,    pochlebiać. 

2.  forte p.  kwadrat  drewniany  z  gwintem  do  wkrę- 
cania nogi  u  fortepianu;  jeden  z  dwuch  kawałków 
drewnianych,  wypełniających  miejsce  między  końca- 
mi klawiatury  a  ścianami  instrumentu.  3.  org.  je- 
dna z  dttmch  podkładek  drewnianych,  na  których 
przybita  jest  blaszka,  przysłaniająca  wargę,  dla 
przytłumienia  głosu  piszczałki.  <Ukr.  baky  = 
oczy  > 

3.  Baka,  I,  Im.  I  wieża  wysoka  w  przystani.  <Nm. 
Bakę  (z  Hl.)> 

f  Bąkać,  a,  ał  I.  wykrzykitoać  z  wesołości,  hu- 
kać. 2.  wołać,  nawoływać:  Bąkałem,  a  nie  by- 
ło, ktoby  słyszał.  3.  łajać,  strofować,  upominać, 
zaklinać:  Bąkali  na  mię.  Bąkając  a  karząc. 
Bąkając  go  z  jego  śmiałości  (=  za  jego  śmia- 
łość).    <BA> 

Bakaiarka,  i,  Ihl  I  I.  uczennica  z  bakalami.  2. 
nauczycielka    elementarna,    ir.   każda  nauczycielka. 

3.  p.  Bakałarzowa.  4.  blm.  a.  Bakalarstwo,  stan, 
zajęcie  bakałarza,  bakałnrzenie,  nauczycielstwo,  bel- 
ferka,  belferstwo.  <Śr.  Łć.  baccalarius,  bacealau- 
reus  =  właściciel  ziemski;  młody  szlachcic;  po- 
siadający niższy  od  doktorskiego  stopień  nau- 
kowy > 

Bakaiarnia,  i.  Im.  e  pog.  szkoła  elementarna, 
początkowa;  szłuha;  licha,  ladajoka  szkoła:  Mal- 
tretował go,  jak  dzieciaka  z  bakalarni. 

Bakaiarski,  przym.  od  Bakałarz  belfrowski,  na- 
uczycielski. Po  bakalarsku  przys.  po  pedancku.  po 
szkolarsku. 

Bakalarstwo,  a,  blm.,  x Bakalarstwo  I.  a.  Baka- 
laurja,  Bakalaureat  dmv.  pierwszy  stopień  akade- 
micki. 2.  pog.  p.  Bakaiarka.  3.  j^^danterja,  szko- 
larstwo. 

Bakalarz,  a,  Im.  e  i.  uczeń  z  bakalami,  sztu- 
bak, żak.    2.  [B]  p.  Bakałarz. 

Bakaiaureat,  p.  Bakalarstwo. 

Bakalaurja,  I,  Im.  e  p.  Bakalarstwo. 

Bakaiijka,  I,  Im.  I  p.  Bakaija:  Bakalijki  tu- 
reckie. Sienk. 

Bakaija,  i,  ezęś.  zb.  w  Im.  e,  I  owoce  połu- 
dniowe suszone,  jak  rodzynki,  migdały  itp.,  oraz  sło- 
dycze owocowe:  Ten  piękny  rycerz  w  bakaljaeh 
chowany.  Malcz.  Zdr.  Bakaiijka.  <Tur.  (z  Arab.) 
bakkal  =  handlarz  korzeni  > 

X Bakalarstwo,  a,  blm.  p.  Bakalarstwo:  Baka- 
łarstwa  dobijać  ś.  nie  spieszę.  Krasz. 

Bakalarz,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  otrzymał  bakalau- 
reat. 2.  a.  [Bakalarz]  nauczyciel  elementarny,  pe- 
dagog, belfer.  3.  pedant,  szkolarz :  To  mi  B. ! 
nawet  kicha  nauką.  4.  doświadczony  myśliwy. 
5.  myśl.  najstarszy  z  dojeżdżaczy.  Zdr.  Bakala- 
rzyk. 

Bakalarzenie,  a,  blm.  p.  Bakaiarka:  Sprzy- 
krzyło jej  ś.  B.  Orzesz. 

Bakałarzowa,  ej,  Im.  e,  Bakaiarka  żona  ba- 
kałarza 

Bakałarzować,  uje,  owal  p.  Bakalarzyć. 

Bakałarzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bakała- 
rzować. 

Bakałarzowy  przym.  od  Bakalarz:    Zawód  B, 

Bakałarzówna,  y,  Im.  y  córka  bakałarza. 

Bakalarzyć,  y,  yl,  Bakałarzować  trudnić  ś.  ba- 
kalarstwem,  uczyć  dzieci :  Że  też  panu  chce  ś.  tak 


85 


BAKAŁARZYK 

B.  z  dzieciakami.  Orzesz.  Uproszę  księdza  de- 
finitora, niech  B.  nad  tob.-^  pocznie.  Syrok. 

Bakałarzyk,  a,  Im.  i,  p.  Bakalarz.  Krasz. 

tBakanie,  a,  bhn.  I.  czynność  cz.  Bąkać.  2. 
p.  fBak:     O  bąkaniu  w  sądzie. 

fBakar,  u,  Im.  y  miara  =  4  beczki.  <Tur. 
baker- miedź;  koeieł> 

Bakar,  a,  blra.  p.  Bakarat. 

Bakara,  y,  blm.  p.  Bakarat. 

Bakarat,  a  blm.,  Bakar,  Bakara,  Bak  peiona 
gra  w  karty.     <0d  miasta  Fr.  Baccarat> 

Bakaratowy  przyra.  od  Bakarat. 

Bakbord,  u.  Im    y  p.  Bakort. 

Bakchant,  a.  Im.  ci  p.  Bachant:  Ze  nie  wszy- 
scy trzeźwo  żyli,  bakchantami  ich  szydersko  mia- 
nowano. Krasz.     <p.  Bachus  > 

Bakchiczny  p.  Bachiczny:    Uśmiech  B,  Spaś. 

Bakchjus,  a,  Ira.  y  stopa  rytmiczna  trzyzgłos- 
kowa.  <Łć.  baechius,  dom.  pes  =  miara  (wier- 
sza) bachiczna,  p.  Bachus  > 

Bakcukier,  kru,  blm.,  cukier,  miał  cukrowy 
średniej  grubości.  <Nm.  Backzueker  =  dosł.  cu- 
kier do  pieczywa> 

Bakfong,  u.  Im.  i  I.  p.  Alpaka.  2  [B.  a.  Bak- 
wan]  najzylber,  nowe  srebro.  <Nm.  Pakfong 
(_z  Chiń.)> 

Baki,  Bakiembardy,  Bakiembrody,  Bokobrody, 
ów,  blp.  I.  faworyty :  Mężczyzna  z  bakami.  2.  Baki 
p.  Policzki.  <Nm.  Backe  =  policzek;  Baeken- 
bart  =  faworyty  > 

Bakiembardy,  ów  p.  Baki :  B.,  jak  dwie  wie- 
chy.   Krasz. 

Bakiembardzista,  y,  Im.  ści  mężczyzna  z  wiel- 
kiemi  bakieinbardami. 

Bakiembardzisty  mający  okazale  bakiembardy. 
"Wysoki  B.  mężczyzna.  Krasz. 

Bakiembrody,  ów,  blp.  p.  Baki. 

Bakier,  tylko  w  wyraź.:  Na  B.  =  1.  na  bok,  na 
ukos,  przekrzywiwszy :  Junak,  nosi  czapkę  na  B. 
2.  przen.  nuopak,  krzywo,  źle,  niepomyślnie,  nie 
po  myśli:  Wszystko  idzie  na  B.  3.  przen.:  Być 
z  kim  na  B.  =:  w  ziych  stosunkach,  w  niezgodzie. 
<Zap.  Nm.  back  -  w  tył  -f-  kehr(e)  =  kieruj, 
okrzyk  żeglarski  > 

[Bakiera,  y.  Im.  y]  koszyk.  <Może  Nm.  bak(e)- 
beien  -  manatki,    dosł.  co  ś.  niesie  na  plecach > 

xBakierować,  uje,  owal  rub.  I.  eo  =  krzywić, 
przekrzywiać  na  bakier,  kierować,  sprowadzać  na 
bok:  Przy  tym  ruchu  bakieruje  czapkę  na  jedną, 
stronę.  Wilcz.  Jakoś  bakieruje  konie  ku  karcz- 
mie (zbacza),  2.  naprowadzać,  kierować,  zdążać, 
zmierzać  ku  czemu:  Rozmawiając,  ciągle  bakie- 
ruje ku  temu,  co  mu  dolega. 

XBakierowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Baklero- 
wać. 

[Bakiesisty]  okazały  (o  owcy);  kędzierzawy 
(o  człowieku,  owcy).     <Ukr.  bakesystyj> 

[Bakleszka,  i,  Im.  i]  nazwa  owcy  białej,  o  po- 
liczkach cisawych  a.  czarnych.  <Może  Węg.  bak 
kocske-cap> 

fBakliwoŚĆ,  i,  blm.  krzykliwość,  hałaśliwość: 
Do  sądów  przyszedszy,  przez  B.  wyciężstwo  obyk- 
ii  odnosić 

[Bakombardy,  ów,  blp.]  p.  Baki.   Bał. 

Bakonista,  y,  Im.  ści  zwolennik  filozof ji  Bąka- 
na.    <0d  nazwiska  filozofa  Ang.  Bacon  > 

Bakonizm,  u,  blm.  ^7o~()/.7«  Bakona. 

Bakord,  u.  Im.  y  p.  Bakort. 

Bakort,  u.  Im.  y,  Bakord  1.  a.  Bakbord  lewy 
hyzeg  okrętu,  lewa  burta,  tiważana  od  rudla.  2.11. 
lewy  brzeg  rzeki.     <Nm.  gw.  bakbord  > 


n  A  L 

XBakón.  u,  blra.  p.  Bakun. 

Baksztyn,  u,  Im.  y  p.  Baksztyna. 

Baksztyna,  y.  Im.  y,  Baksztyn,  Buksztyna,  Buk- 
SZtyn  gór.  bocznica,  kamieh  a.  ściana  boczna  iv  za- 
prawie wielkopiecowej.    <Nm.  Backstein  =  cegła  > 

Bakszysz,  a,  Im.  e  napiwek,  dar  na  Wschodzie. 
<Tur.  (z  Prs.)  bagszesz> 

Bakterja,  i,  Im.  e  p.  Lasecznik.  <Gr.  bakte- 
ria =  kij,  laska > 

Bakterjalny  przym.  od  Bakterja:  Natura  bak- 
terjalna  choroby. 

Bakterjobójczy  niszczący  bakterje,  prątkobójczy : 
<  Bakterja  -i-BI> 

Bakterjolog,  a,  Im.  owie  a.  odzy  uczony,  zaj- 
mujący ś.  badaniem  bakterji. 

Bakterjologicznie  przys.  od  Bakterjoiogiczny: 
Trzeba  B.  stwierdzić,  czy  to  cholera. 

Bakterjoiogiczny  przym.  od  Bakterjologja:  Sta- 
cja bakterjoiogiezna.     Badania  bakterjołogiczne. 

Bakterjologja,  i,  blm.  nauka  o  bakterjach.  <  Bak- 
terja -\-  Gr.  -logia  =  nauka  > 

Bakterjometr,  u,  Im.  y  przyrząd  do  wyszukiwa- 
nia bakterji  vj  powietrzu.  < Bakterja -|- Gr.  me- 
tron =  -mierz  > 

Bakterjoskop,  u.  Im.  y  przyrząd  kieszonkowy  do 
rozpoznawania  ilości  bakterji  w  powietrzu.  <  Bak- 
terja -{-  Gr.  -skop  = -skaz  > 

Bakullt,  u,  Im.  y  pal.  zaginiony  rodzaj  głowo- 
nogóiu,  zwyrodniałych  amonitów,  którego  skorupy, 
rozwinięte  w  linję  prostą,  znajdują  ś.  obficie  w  po- 
staci odcisków  a.  odlewów  w  skałach  piętra  senoń- 
skiego  jbrmacji  kredowej.  <Now.  z  Łć.  bacu- 
lum alaska,  kijek > 

XBakulometrja,  i,  blra.  najprostszy  sposób  mie- 
rzenia wysokości  gruntu  za  pomocą  prętów  i  łań- 
cuchów. <Now.  z  Łć.  baculura alaska,  kijek  -}- 
Gr.  -metria  =  -mierstwo> 

Bakulometryczny  przym.  od  Bakulometrja. 

XBakula,  y,  Im.  y  m.  I.  =  Baj.  2.  [Bakuly 
blp.]  pog.  oczy.     <BAK> 

Bakun,  u,  blra.,  x  Bakón,  Bakuń  bot.  lichy  ty- 
tuń;  p.  Tytuń.     <Ukr.  bakun  > 

[Bakuniarski]  przym.  od  Bakuniarz:  Manowiec 
B. 

[Bakuniarz,  a,  Im.  e]  przemytnik  bakunu  z  Wę- 
gier. 

Bakunowy  przym.  od  Bakun:  Liść  6.  Łoz. 

Bakuń,  u,  blm.  p.  Bakun. 

Bakwan,  u,  Ira.  y  p.  Bakfong. 

i.  Bal,  a,  lin.  e  dyl  od  trzech  do  sześciu  cali 
grubości:  Ocmbrowanic,  poraost  z  bali.  Zdr.  Ba- 
lik,  Baiiczek.     <Nm.  gw.  balc> 

2.  X  Bal,  u,  Ira.  e  paka  towarów  pewnej  obję- 
tości.    <Nm.  Balic > 

3.  Bal,  u.  Im.  e  I.  zabawa  taneczna,  wieczór, 
biesiada  z  tańcami:  B.  przyjacielski,  składkowy, 
kostjumowy,  maskowy,  publiczny.  Dawać,  wy- 
prawiać, urządzać  B.  Być  na  balu.  Włóczyć 
s.  po  balach.  Królowa  balu.  Brylować  na  ba- 
lu. Przen.:  uciecha,  rozkosz:  Mieliśmy  prawdzi- 
wy B.,  czytając  te  poezje,  słuchając  mistrzow- 
skiej gry.  2.  przen.  uciecha,  i)0częstunek,  stypa, 
wyżerka,  feta,  uczta:  Sprawił  nam  B.,  składają- 
cy ś.  z  palonego  krupniku  i  zrazów  w  obfitości. 
3.  .^kweres,  bieda,  awantura,  nieprzyjemność:  To 
ci  B.,  będziemy  mieli  pogrzeb  (~los).  A  już 
niech  mamina  noga  u  nas  nie  postanie,  bo  miał- 
by m  H.  (-miałbym  ś.  z  pyszna).  4.  łaźnia,  wały, 
cięgi:  Sprawne  ja  ci  B.!  (=<lamja  ci!).  Zdr.  Ba- 
llk,  Baiiczek.     <Fr.  bal> 


86 


BAL 

4.  Bal,  a,  Im.  e  szew.  szerokość  hula  pod 
palcami:  B.  wazki,  szeroki.  <Nia.  Ballen  =  czt^ść 
nogi  kolo  wielkiego  i)alca> 

XBala,  I.  Im.  e  p.  Bela. 

[Balabajda,  y,  Im.  y]  m.  zawadjaka.  <Por.  Ba- 
ła baja  > 

Balada,  Ballada,  y,  Ira.  y  I.  rodzaj  poezji  opi- 
sowej: Balladę  ułożyłem  podług  piosnki.  Mick. 
B.  ludowa  czyli  dumka.  2.  muz.  rodzaj  utworu 
muzycznego.     <Wlos.  bjtllata,  Fr.  balladę  > 

xBaladera,  y,  Im.  y  p.  Bajadera. 

Baladomanja,  I,  blm.,  Balladomanja  rnanja  two- 
rzenia balad.  <Now.  z  Balada -|- Gr.  mania  = 
mania  > 

Baladować,  uje,  owal,  Balladować  tworzyć  ba- 
lad y :  Odyniec  baladował   bez  końca.  Chm. 

Baladowanie,  a,  blm.,  Balladowanie  czynność 
cz.  Baladować. 

Baladowy  przyra.  od  Balada,  Balladowy:  Bala- 
dowe  przedstawienie  postaci.   Tarn. 

Baladzista,  y.  Im.  ści,  Balladzista  amor  balad. 

Baladzistka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Baladzista; 
Balladzistka. 

Bałam,  u,  Im.  y  gospoda,  zajazd  na  Wschodzie. 
<  Wschód,  bałam  > 

Balanid,  a,  Im.  y  pal.  rodzaj  .skorupiaków,  znaj- 
dujących ś.  w  formacji  eoceńskiej  i  polioccńskiej. 
<Now.  z  Qr.  balaQites=:żołędziowaty> 

Balans,  u,  Im.  y  I.  blm.  równowaga  p.  Balan- 
sjer.  2.  drążek,  trzymany  przez  linoskoka  dla  rów- 
uor-.tji.  3.  han.  n.  Bilans.  4.  noż.  wypukłość 
klingi  noża  przy  zetknięciu  ś.  Jej  z  trzonkiem.  <  Fr. 
baiance  > 

Balans-maszyna,  y,  Im.  y  maszyna  parowa  z  ba- 
lansem.    <  Balans -f- Maszyna  > 

Balansjer,  a,  Ira.  y  mech.  I.  wahacz,  balans, 
część  maszyny  wahająca  ś.  i  nadająca  innej  części 
ruch  w  obie  strony:  B.  w  motorze  parowym,  w  si- 
kawce. B.  w  zegarze  sprężynowym  =  rowno?/jaż- 
nik  wychwytowy,  kółko  wahające  ś.  ze  sprężyną  czy- 
li włosem.  2.  belka  w  środku  podparta.  3.  kibić 
u  wagi.     4.  gór.  wahacz,  dźwignia. 

Balansoar,  u,  Im.  y  p.  Zwierciadło.  <Fr.  ba- 
lancoire> 

Balansować,  uje,  ował  I.  ważyć  i.  na  obie  stro- 
ny, chwiać  ś.;  robić  balanse  w  tańcu:  Trzymaj  ś. 
na  jednym  palcu,  czyli  balansuj.  Zabł.  Zóraw 
od  studni  z  balansującym  na  żerdzi  wiaderkiem. 
Wilcz.  2.  nożow.  =  przeważać:  Nóż  balansuje 
(  ~  waży  8.  w  stronę  trzonka,  nie  dotyka  ostrzem 
serwety).  3.  przen.  bujać  sobie,  bawić  ś.,  hulać, 
włóczyć  i.:  Nie  każe  fircykowaó,  po  kuligach  B. 
Fred.  A.  4.  han.  zobojętniać  rachunki  w  wielkiej 
księdze,  robić  bilans.  B.  Ś.  równoważyć  ś.  <Fr. 
balancer> 

Balansowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Balanso- 
wać. 

Balansowy  przym.  od  Balans:  Prasa  balanso- 
wa, p.  Prasa. 

Balanus,  a,  Ira.  y  gieol.  pąkla,  żołądź  morska, 
tuUpaniec,  małża  kilkoskorupowa  wąsopława.  <Gr. 
balanos,  Łć.  balanus  =  żołądź  > 

1.  Balas,  a,  Im.  y,  [Balasa]  I.  toat,  słup  okrąg- 
ły, Jilar.  2.  żart.  kał  wałkowały:  Sadzi  komple- 
ment, jak  B.  Zdr.  Balasek,  Balasik.  <  Prze- 
kręcenie Łć.  balaustium  (z  Gi*.  baldustion)  = 
kwiat  dzikiego  granatu,  przez  Włos.  balaustro, 
Fr.  balustre  =  słupek  balustrady.  Por.  Balustra- 
da > 

2.  Balas,  u.  Im.  y  I.  rubin  blado -czerwony  a. 
różowo-czerwony.    2.  a.  Ballas  ruińn winny.  <,^m. 


baleja 

Ballas,  z  Arab.  balaksz,  to  zaś  od  Prs.  nazwy 
krainy  Badaksz4n> 

[Balasa,  y,  Im.  y]  p.  I.  Balas. 

Balasek,  ska,  Im.  skl  p.  1.  Balas:  Na  balas- 
kach,  stupach,  sznurach  czepiały  ś.  stroje,  łach- 
many. Krasz. 

Balasik,  a,  Ira.  i  p.  1.  Balas:  Ławki  z  toczo- 
nemi  balasikami.  Szaj. 

[Balasowanie,  a.  Im.  a]  przestrzeń  ogrodzona 
sztachetami. 

Balast,  u,  Im.  y  I.  ciężar  dla  równowagi  na 
dnie  oki  ęlit,  balonu  iid.;  przen.:  Krytyka  była  tam 
niejako  dodatkiem,  jako  konieczny  w  piśmie  B. 
literacki.  2.  wszelki  nieużyteczny  ciężar,  obciąże- 
nie: Niepotrzebny  B.  3.  żwir  a.  piasek,  sypany 
pod  podkłady  na  plancie  kolejowym.  <Nm.  Bal- 
last  zam.  daw.  barlast  =  czysty,  sam  ciężar  > 

Balastować,  uje,  owal  tor  kolejowy  -podsypy- 
wać  na  nim  żwir  pod  podkłady. 

Balastowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Balasto- 
wać. 

[Balasy,  ów,  blp.]  p.  Balustrada. 

[Baląg,  częś.  Im.  Balągl,  ów]  banialuki,  nie- 
dorzeczności: Puszczać,  pleść  B.     <?> 

Balbierz,  a.  Im.  e  p.  Balwierz. 

XBalbot,  a.  Im.  y  bełkot.  Jąkała.     <Dźwn.> 

XBalozany  p.  Belkowy:  Bant  B.  (-drzewo, 
które  spaja  dwie  belki).     <p.  1.  Bal> 

Baldach,  u.  Im.  y  I.  p.  Baldachim.  2.  bot. 
(urabella)  powierzchnia  wypukła,  którą  tworzą 
kwiaty,  osadzone  na  szypulkach,  wyrastających 
z  końca  głównej  szypułki.     Zdr.  Baldaszek. 

Baldachim,  u,  Im.  y,  Baldaohin,  Baldakin,  xBal- 
dekin,  gm.  Baldach  I.  daszek  rozpięty  na  drąż- 
kach nad  krzesłami  a.  do  noszenia,  tron :  Nad  oł- 
tarzem wisiał  B.  złotogłowy.  W  czasie  proce- 
sji noszą  nad  celebransem  B.  2.  Xparasol.  Zdr. 
Baldachimik,  Baldachinik.  <Śr.  Łć.  baldaklnus,  od 
miasta  Baldak -Bagdad > 

Baldachimik,  u,  Im.  I  p.  Baldachim. 

Baldachimowy  przym.  od  Baldachim:  Dekora- 
cja baldachimowa. 

Baldachin,  u,  Im.  y  p.  Baldachim. 

Baldachinik,  u,  Im.  I  p.  Baldachim. 

Baldachogron,  u,  Im.  y,  Baldaszkogron  bot.  (co- 
rymbus)  grono  kwiatów,  które  loyraslują  z  gałąz- 
ki na  szypułkach  różnej  długości  i  dochodzą  do 
tej  samej  prawie  wysokości.  <  Baldachim  -|- 
GRON> 

Baldakin,  u,  Im.  y  p.  Baldachim. 

Baldaszek,  szka,  Im.  szki  p.  Baldach. 

Baldaszkogron,  u,  Im.  y  p.  Baldachogron. 

Baldaszkogronowe  rośliny  bot.  (eorymbiferae) 
dział  roślin  rodziny  złożonych. 

Baldaszkowate  rośliny  bot.  p.  Baldaszkowe  roś- 
liny. 

Baldaszkowe  a.  Baldaszkowate  a.  Okółkowe 
rośliny  bot.  (umbelliferae)  rodzina  przyrodzona 
roślin  kwiatowych  dwuliściennych. 

Baldasznik,  a,  Im.  i  bot.  p.  Agapant. 

xBaldekin,  u,  Ira.  y  p.  Baldachim. 

Balderdasz,  u,  blra.  wino  sfałszowane.  <Ang. 
balderdash> 

Baldrjan,  u,  Ira.  y  bot.  p.  Kozłek.  <Nm.  Bal- 
drian,    ze  Sr.  Łć.  valeriana> 

■\-Ba.\e  STj^.-ba!  alei     < Ba -f- A -(- Le > 

Balecik,  u,  Im.  i  p.  Balet. 

xBaleczka,  I,  Im.  I  p.  Balka. 

Baleder,  dru.  Im.  dry  szew.  kawałtk  skóry  na 
brandzlu  dla  wyróicnania.     <Niii.  Ballenleder> 

[Baleja,  I,  Im.  e]  p.  Baija. 


87 


HALEJZA 


BALSAM 


Balejza,  y,  Im.  y  fulhanka  podszyta  pod  dolny 
hrzeij  sutni,  wyMając.u  hrzegiem  nu  zewnątrz.  <  Fr. 
balay(ni!-e  ^^dosh  zamiat;iczka> 

(Balejka,  i,  Im.  I]  p.  taija. 

Balejzen,  a,  Im.  y  dłuto  ukośne.  <Nm.  Ballen- 
eisen  > 

■j-Balena,  y,  Im.  y  wieloryb. 

Balenologja,  I,  blm.  nauka  o  wielorybach.  <Łć. 
balacna  (z  Gr.  iYilaina)  =  wieloryb -f- P-  Logos > 

Baleron,  u,  Im.  y  rzeź.  .szynka  w  pęcherzu.  <Fr. 
paleron  =  l(i])atka  (zwierza) > 

Baleryna,  y,  Im.  y  tancerka  teatralna  solistka. 
<Wlos.  ballerina> 

Balet,  u,  liu.  y  I.  utwór  sceniczny,  wyrażony 
tańcauii.  2.  ogół  tancerzy  i  tancerek  teatru:  Pan- 
na z  baletu.     Zdr.  Balecik.     <Fr.  baUet> 

Baletmistrz,  a,  Im.  e  dyrektor  baletu,  tancmistrz. 
<  Balet  -f- Mistrz  > 

Baletmistrzostwo,  a,  blm.  zajęcie,  stan,  god- 
ność  hide.lmistrza,  tancmistrzorcstioo. 

Balet.nlstrzowski  przym.  od  Baletmistrz  tanc- 

mistrzotrski. 

Baletnica,  y,  Im.  e,   Baletniczka,   I,  Im.  I  tan- 

cerkd  teatralna. 

Baletnicki,  tylko  w  wyraź.:  Po  baletnicku  = 
sposobem  baletników,  baletniczo. 

Baletniczka  i,  Im.  I  p.  Baletnica. 

Baletniczo  przys.  od  Baletniczy,  po  baletnicku: 
Tańczono  sztueznie,  B.  Fred.  A. 

Baletniczy  przym.  od  Baletnik:    Kostjum  B. 

Baletnik,  a,  Im.  cy  tancerz  teatralny,  członek 
baletu. 

[Bali]  a  także,  owszem,  nawet,  ha:  Przed  sienią,, 
bali  i  w  komórce.     <Ba-f-Li> 

XBalica,  y,  Im.  e  p.  Bela. 

Baliczek,  czka,  Im.  czki  p.  I,  3  Bal. 

[Bali>   i.  Im.  e]  p.  Baija.     <p.  Balja> 

[Balijer,  a,  Im.  y]  p.  Barjera. 

Balljka,  i,  Im.  I  p.  BaIja. 

Balik  I.  u,  Im.  I  p.  3.  Bal  pod  i.;  zabawa  na 
mniejszą  skalę.  B.  dziecinny.  2.  a,  Im.  I  p.  I. 
Bal. 

Bailsta,  y.  Im.  y  ż.  woj.  wielka  kusza,  maszyna 
wojenna  do  toyrzucania  poci.'<ków:  Kamień  wyrzu- 
cony z  balisty.  <Łć.  ballista  (z  Gr.  balló  =  rzu- 
cam) > 

Balistarz,  a,  Im.  e  żołnierz  obsługujący  balistę. 
Krasz. 

Balistyczny  przym.  od  Balistyka  :  Linja  bali- 
styczna (-droga,  którą  przehiega  j^ocisk).  Waha- 
dło balistyczne.     Galwanometr  B. 

Balistyka,  I,  blm.  częić  mechaniki,  traktująca 
o  biegu  ciał  rzuconych. 

BaIja,  1,  Im.  e,  [Balija,  Baleja]  I.  płytkie  na- 
czynie bednarskie  do  prania  bielizny  Zdr.  Balljka, 
[Balejka].  2.  lub  obejmujący  spodni  kamień  młyń- 
ski.    <Nm.  gw.  balje  (z  Fr,)> 

XBalk,  u,  Im.  I  p.  Belka. 

xBalka,  I,  Im.  i  p.  Belka.  Zdr.  X  Baleczka. 

Balkon,  u.  Im.  y  I.  ganek,  galeryjka  napiętrze. 
2.  miejsce  dla  widzów  w  teatrze,  wprost  sceny  nad 
lożami.    Zdr.  Balkonik.     <Fr.  balcon> 

Balkonik,  u.  Im.  i  p.  Balkon. 

Balkonowy  przym.  od  Balkon:  Drzwi  balko- 
nowe.    Balustrada,  publiczność  balkonowa. 

XBalkować,  uje,  owal  p.  Belkować. 

XBalkowanle,  a.  Im.  a  I.  p.  Belkowanie.  2. 
oranie  na  zimę  z  opuszczeniem  dwuch  skib  co  dwie 
skiby. 

XBalkowany  p.  Belkowany. 
XBalkowy  p.  Belkowy. 
Ballad-,  ji.  Balad-. 


[Baimosz,  u,  blm.]  ka.<iza  kukurydzotca,  gotowa- 
na na  śmietanie.    <Wcg.  balnios> 

Balneator,  a,  Im.  rzy  posługacz  kąpielowy,  ła- 
ziennik:  Dwaj  ogromni  balneatorzy  złożyli  go. 
Sienk.     <  Łe.  "balneator  > 

Balneograficzny  przym.  od  Baineografja.  <Łć. 
bal(i)neum  =  k;ipiel -f  Gr.  graf5  =  piszę,  opisuję> 
Baineografja,  i,  blm.  lek.  opis  zdrojuw  mineral- 
nych leczniczych,  opis  miejsc  kąpielowych. 

Balneologiczny  przymJod  Balneologja:  Komisja 
balneologiczna. 

Balneologja,  i,  blm.  lek.  nauka  o  działaniu 
i  sposobach  użycia  wód  i  kąpieli  leczniczych.  <Now. 
z  Łć.  bal(i)neum  =  kąpiel  +  Gr.  -logia  =  -znaw- 
stwo > 

Balneotechniczny  przym.  od  Balneotechnika. 
<Now.  z  Łe.  bal(i)neum  -  kąpiel -|- Technicz- 
ny > 

Balneotechnika,  I,  blm.  lek.  nauka  o  urządzaniu 
zakładów  kąpielowych. 

Balneoterapeutyczny  przym.  od  Baineoterapja. 
<rNow.  z  Łć.  bal(ijneum  -  kąpiel  -{-  Terapeutycz- 
ny> 

Baineoterapja,  i,  blm.  lek.  nauka  o  leczeniu  wo- 
dami i  kąpielami  mineralnemi. 

Balon,  u.    Im.   y     i.  powłoka   wydęta  gazem  do 
wzbijania  ś.    w  powietrze,   aerostat:     Puszczać   B. 
Puszczać  ś.  balonem.     2.  a)  wielka   butla  pękata, 
bania,  gąsior    do  przechowywania  przetworów  che- 
micznych i  gazów,    b)  ilość  zawierająca  ś.  w  takim 
naczyniu:    B.  kwasu    siarezanego,    esencji   octo- 
wej. B.  wody  f^odowej  ^S!(fon  miedziany.  3.  astr.  = 
drobny  gwiazdozbiór   wydzielony    z    konstelacji  ko- 
ziorożca.   Zdr.  Balonik.     <Fr.  ballon  (z  Gr.  bd,l- 
I5  =  rzucaiir)> 
Balonik.  "    Im.  i  p.  Balon. 
Balonowy  jiizym.  od  Balon. 
Balotować,  uje,  owal  głosować  za  pomocą  gałelc 
a.  kaitek:   B.  nowych  członków  {  =  wybierać  przez 
balotowanie).     <Fr.  ballotter> 

Baiotowanie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Baloto- 
wać:  Nie  przeszedł  przy  balotowaniu  na  człon- 
ka. 2.  lek.  bujanie  ś.  płodu,  jego  główki,  uczuwa- 
ne  przez  lekarza  za  przyłożeniem  ręki  do  żywota 
ciężarnej. 

Balować,  uje,  owal  1.  dawać  bale,  chodzić  po 
balach;  przen.  hulać,  ucztować,  użytcać:  Nie  wi- 
dać go  już  drugi  dzień:  wciąż  baluje.  2.  rub. 
paradować:     B.  w  nowym  ubraniu. 

Balowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Balować, 
balowicz,  a.  Im.  e    człowiek  chętnie  i  często  by- 
wający nu  balach. 
[Balownik,  ka.  Im.  cy]  balujący,  hulaka. 
Balowy   i)rzym.   od    Bal:     Strój    B.    Sala   ba- 
lowa. 

[Baisada,  y.  Im.  y]  płot  wysoki  (z  palisada, 
z  przystosowaniem  do:  balasy,  bal)  <p.  Pali- 
satia> 

Balsam,  u,  Im.  y  I.  apt.  istota  żywiczna  z  do- 
mieszką olejków  lotnych  pochodzndu  roślinnego : 
Bj^  g  i  1  e  a c  k i,  prawy,  żydowski  (balsamum 
gileadense  s.  b.  de  Mecca).  B.  gurjuński  (b. 
gurium).  B.  indyjski  a.  biały  (b.  indicum 
album  s.  opobalsamura  siceum).  B.  kanadyj- 
ski a.  terpentyna  k  a  n  a  d  z  k  a  (b.  canaden- 
se).  B.  karpacki  (b.  carpathicum).  Kinder- 
b  al  sam  (b.  embrionum).  B.  kopaiwiany  (b, 
Copai vae).  B.  m  u  s  z  k  a  t  o  ł  o  w  y,  a.  łój  mus  z- 
katołowy  (b.  nucistue).  B.  peruwjański 
a.  indyjski  czarny  (b.  peruvianum).  B.  Iv  u- 
landa  (oleum  terebinthinae  sulfuratum.  B.  to- 
lutański  (b.  tolutanum).    B.  żywotny  Hoff- 


blS 


BALSAMA 


BAŁAGULIZM 


manna  (mixtura  oleoso-balsamiea).  2.  przen. 
vlfja,  ukojenie,  pociecha.,  lek.irsiwo,  środek  uspaka- 
j"J<(cy:  To  B.  na  moje  cierpienia  (moralne). 
3.  bot.  B.  polski,  p.  Bazyija.  4.  B.  ryski -^^"'m- 
nek  yóilki.  <Gr.  balsaraon> 
Balsama,  y,  Im.  y  bot.  p.  Cmirnia. 
Balsamica,  y,  Im.  e  ciało  zabalsamowane,  mu- 
mja:  W  tnimuidy  wiekiby  spał  nakształt  egip- 
skiej wonnej  balsamicy.  Słów. 

Balsamicznie  przys.  od  Balsamiczny:  Jakże 
pis/e  śliczn/e  Lenartowicz!  tak  jakoś  miodno, 
B.  I  j. 

Balsamiczny/) Jen  balsamu, pachnący, wonny,  aro- 
malt^i:ni/ :     Powietrze  balsamiczne. 

Balsamić,    I,    II   nasycać   balsamem,  robić   balsa- 
miziuim:     Wiatr  zapachy  ich  balsami.  Lange. 
BalsflmIec,  mca,  Im.  mce  bot.  p.  Mlrnik. 
Balsamina,  y,  Im.  y  bot.  (impatiens  balsamina) 
roL  z  roilzdju  niecierpka. 

Balsaminka,  i,  Im.  I  bot.  (impatiens  balsamina) 
roL  z  rodzaju  niecierpka. 

Balsaminkowate  rośliny  bot.  p.  Balsaminowate 
rośliny. 

Balsaminowate  a.  Balsaminkowate  rośliny  bot. 
(balsaminaceae)  rodzina  jirzyrodzona  roślin  kwia^ 
iowi/c/i  dwuliściennych. 

Balsamka,  i,  Im.  I  I.  jmszka,  bańka,  naczyńko, 
jablu.<zko  nu  lialsamy  i  wonie ;  Jlakonik :  Na  łań- 
cuszku B.  z  agatu,  w  złoto  oprawna.  Krasz. 
Jedna  z  wonna  balsamka,  a  druga  z  różyczką.  Mo- 
raw. 2.  a.  Balsamowe  jabłko,  Przepękla,  Tryskacz. 
Żydowskie  jigody  bot.  (momordica)  roś.  z  rodzi' 
ny  dyniowatych.  Gatunek .  B.  niecierpek  (m. 
eiaterium). 

Balsamodajne  rośliny  bot.  (balsaraifluae)  rodzi- 
na  przyrodzona  roślin  kwiatowych  dwuliściennych. 
<  Balsam  +  DA  > 

Balsamodrzew,  u,  Im.  y  bot.  I.  p.  Okrętnica. 
2.  p.  Mlrnik.     <  Balsam  +  DRZEW > 

Balsamokrzew,  u,  Im.  y  bot.  p.  Omirnia.  < Bal- 
sam 4-KRZKW> 

Balsamorodny  wydający  balsam:  Arabja  bal- 
samorodna.     <  Balsam  -|-  ROD  > 

Balsamować,  uje,  owal  zabezpieczyć  zwłoki  od 
gniciu  za  ])i)niocą  odpowiednich  wytworów.  Przen. : 
Jutrzenka  rosami  świeżemi   balsamowała  ziemię. 

Balsamowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Balsamować. 

Balsamowiec,  wca,  Im.  wce  bot.  I.  p.  Omirnia. 
2.  |>.  Mlrnik. 

Balsamowy  I.  od  balsamu:  Zapach  B.  To- 
pola balsamowa.  2.  od  drzewa  balsamowego: 
Olejek  B.  3.  bot.  Balsamowe  drzewo  p.  Drzewo. 
Balsamowe  jabłko  p.  Balsamka.  Balsamowe  zie- 
le |).  Omirnia. 

Balsainówka,  i,  Im.  i  bot.  p.  Omirnia. 

Balustrada,  y,  Im.  y,  xBalustrata  (Balasy, 
Balaski]  szereg  słupków  związanych  poręczą :  B. 
]»rzy  prezbiterjum,  j)rzy  schodach.  Ganek  z  ba- 
lustradą. B.  przejrzysta,  ślepa.  <Fr.  balustra- 
dę, z  Gr.  balaustion  =  kwiat  granatu;  przejście 
znaczenia  na  słupek  przez  poilobieństwo  postaci 
jego  do  kwiatu;  stąd.  zap.  Balas> 

XBalustrata,  y,  Im.  y  p.  Balustrada. 

Balustrowany  otoczony  balustradą:  Fasady  ba- 
lustrowane.  Jeż. 

Balwierka,  I,  Im.  i  torma  ż.  od  Balwierz  pod 
1)  y^barwierka,  golarka.     <Fr.  barbier> 

Balwiernia,  I,  Im.  e,  XBarwiernia  golamia,  ra- 
zura,  salon  do  golenia  i  strzyżenia  włosów,  izba 
felczerska. 

Balwierski  przym.  od  Balwierz,  X  Barwierski 
cyruticki,  golarski:     Sztuciec  B. 


Balwlerstwo,  a,  blm.,  XBarwler8two  sztulca, 
rzemiosło  balwierza,  cyruliclwo. 

Balwierz,  a.  Im.  e,  Balbierz,  XBarbierz,  XBar- 
wierz,  xBałwierz,  fBarwirz  I.  goUbroda,  go- 
larz.    2.  cyrulik,  felczer. 

Balwierzowa,  ej,  Im.  e,  x  Barwierzowa  żona 
balwierza. 

Balwierzowy,  X  Barwierzowy  należący  do  bal- 
wierza. 

[Balwinek,  nka,  Im.  nki]  p.  Barwinek. 

Balzak,  a,  Im.  I  rodzaj  uizkiego  szeslongu  o  wy- 
giętym materacu:  Książka  leżała  na  balzaku. 
Lam.     <0d  nazwiska  pisarza  Fr.  Balzac> 

[Bala,  y,  Im.  y,  Gala]  imię  głupca  w  bajkach 
'udowych:  Głupi  B.  a.  Gała.  <?  Por.  Ukr.  ba- 
ła =  głupiec  > 

[Balabaja,  I,  Im.  e]  m.  I.  imię  człowieka  w  we- 
sołych pieśniach  ludowych.  Por.  Szałamaja,  Bała, 
Gała.    2.  p.  Balaban.     <?> 

Balabajka,  I,  Im.  i.  Bałałajka]  I.  ruskie  narzę- 
dzie muz.  ludowe,  rodzaj  mulej  gitary:  Watażka 
swemu  śpiewaniu  na  bałabajce  przygrywać  bę- 
dzie. Sienk.  2.  p.  Balaban.  <Ukr.  bałabajka, 
Ros.  bałałajka  > 

Balaban,  a.  Im.  y  I.  =  Bajtala.  2.  [Balaban, 
Balabon,  Balabun,  Balabaja,  Bałabajka]  ziemniak, 
kartofel.  3.  [B]  dzwonek  kulisty  u  zaprzęgu :  Dwa 
orczykowe  konie  w  szlejaeh  dzwoniły  bałaba- 
narai.  4.  bot.  nazwa  odmiany  rośliny :  jmanka 
kartofel  (solanum  tuherosum)  i  jej  bulwy.  <Tur. 
bałaban  =  gruby,  grubas  > 

Balabancki  p.  BalabańskI:    Wąs  B.  Roi. 

Bałabański,  Balabancki,  Barabancki  junacki, 
zuchoicaty,  tęgi,  dziarski,  siarczysty:  M"na  bał^- 
bańska.  Wąs  B.  a.  Bałabąs,  Barab;}s  =  2«i«iesi- 
sty,  sumiasty. 

Balabąs  p.  BalabańskI:  Wąs  B.,  czupryna 
czerkieska.  Prz. 

[Balabon,  a,  Im.]  y  p.  Balaban. 

[Balaboste,  nieod.]  m.  i  ż.  żart.  nazwa  gospo- 
darza a.  gospodyni  (karczmy).  <Hb.  baal  ha 
baith  =  pan  domu> 

[Bałabuch,  a,  Ira.  y]  I.  rodź.  pierogów  żytnicli 
a.  gryczanych.  2.  bułeczka  do  icróżb  jirzed  św. 
Andrzejem.  Zdr.  [Balabuszek,  Balabuszka].  <Ukr. 
bałabuch > 

[Balabun,  a.  Im.]  y  p.  Bałaban. 

[Bałaburka,  i,  Im.  i]  rodzaj  ziemniaków.  <Ukr. 
bałaburka> 

[Balabuszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Bałabuch. 

[Balabuszka,  I,  Im.  i]  p.  Bałabuch. 

[Balachan,  a,  Im.  y,  Balachon]  chałat,  kitel. 
<Ukr.  bałachfin> 

[Balachon,  a.  Im.  y]  p.  Balachan. 

[Balachwasty,  ów,  bip.]  niedorzeczności,  bajki: 
Bałąchwastów  patrzeć  -  spędzać  czas  na  poga- 
dankach, pijatyce.     <?> 

[Bałacyk,  a,  Im.  1]  dziecko  wypieszczone,  piesz- 
czoszek,  gagatek.     <?> 

[Bałaczka,  i,  Im.  I]  gawęda,  rozmowa.  <Ukr 
bałaczka> 

[Baladać  się,  a  ś.,  ał  ś.]  plątać  i.,  dyndać. 
<Brs.  baładać  sa> 

[Bałagan,  u,  Im.  y]  I.  szopa,  barak,  tas,  buda 
kramarska  a.  teatralna:  Pomiędzy  bałaganami 
było  ś.  gapić  na  co.  Jeż.  2.  dół  i  buda  do  pa- 
leniu węgli.     <Ukr.  bałah^n,  Ros.  bałagani  > 

Balaganowy  przym.  od  Bałagan:  Skoczek  B. 
Prus. 

[BałagolskI]  p.  Bałagulski. 

[Bałagullzm,  u,  blm.]  p.  Bałagulstwo:  Źle  wy- 
chowani, bez  zasad,    bez    wykształcenia,  muszą 


89 


BAŁAGUUA 


B  AŁK  A 


trochę  przechorować  na  B.  Krasz.  <Ul£r.  bała- 
guła  (z  Hb.  baal  agalatli^pan  wozu)  =  furman 
żydowski;  balaliur^  śmieszek,  bajarz  > 
[Oataguija,  i,  blm.]  p.  Balagulstwo. 
[Bałagulski]  przym.  od  Batagula;  [BalagolskI, 
Barajulski,  Baragolski] :  Chód  teatralny,  posta- 
wa ryeersko-bałag-ulska  i  zadarcie  głowy,  nia- 
J!}C(!  należeć  do  dobrego  tonu.    Krasz. 

[Bafagulstwo,  a,  blm.,  Baragulstwo,  Baragoistwo, 
Bataguliztn,  Bafagulja,  Batagulszczyzna]  I.  zawód 
lidłaguhj.  2.  sjjosób  postępowania  balaguły  w  znacz. 
4 :  Kpoka  bałagulstwa  i  wybryków  młodzieży. 
Kórz. 

Balagulszczyzna,  y,  blm.  p.  Balagulstwo:  Kar- 
ty i  sport  w  postaci  trywialnej  bałagulszczyzny. 
Kol. 

[Balagula,  y,  Im.  y,  m.,  Bafagura,  Baraguła, 
Baragoia]  I.  bryka  frachtowa;  wóz  pocztowy  ła- 
tlowny.  2.  furman  najęły.  3.  w  Im.  duże  dzwon- 
ki dla  koni.  4.  junak,  zawadjaka,  lekceważący 
jirzyjęte  zwyczaje,  koniarz;  rodzaj  postępowca  oko- 
ło r.  1840  na  Ukrainie:  Jest  to  eks-B.,  członek 
tego  koniarsko-hulackiego  stowarzyszenia.  Krasz. 

[Balagura,  y,  Im.  y]  p.  Balaguła:  Był  to  B. 
pierwszego  rzędu.   Kórz. 

[Bałahać,  a,  al]  p.  Bajać:  Ale...  my  tu  bała- 
hamy,  bałahamy,  a  czas  nie  stoi.  Jeż.  <Ukr. 
bałahaty,  bałakaty  =  bajdurzyć,  gadać  > 

Balaj,  tylko  w  wyraź.:  Na  B.~na marne:  Pój- 
dzie wszystko  na  B.  Krasz.  <Ukr.  na  hałaj  na 
bałAj  =  wniwecz,  na  marne  > 

[Balaka,  I,  Im.  I  m.]  p.  Baj.  <Ukr.  bałaky 
blp.  =  gawęda  > 

[Bałakać,  a,  al]  =  Bajać.     <Ukr.  bałakaty  > 

[Balataj]  przys.  =  cwałem,  galopem:  Pędził  B. 
<Dźwn.  Por.  Patataj> 

[Bałałajka,  i,  Im.  i]  p.  Bałabajka. 

[Balamącić,  i,  ił]  ]>.  Bałamucić. 

[Bałamąt,  a,  Im.  ci]  p.  Bałamut. 

[Bałamątny]  p.  Bałamutny. 

[Bałambas,  a,  Im.  y]  taniec  ludowy  weselny. 
<?> 

[Bałamęcić,  i,  II]  p.  Bałamucić. 

Bałamucenie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Bałamucić. 

Bałamucić,  I,  Ił,  [Bałamuńcić,  Balamącić,  Bała- 
męcić] I.  (iO  —  7nąció,  wikłać,  gmatwać,  motać,  za- 
ciemniać, plątać,  krzyżować,  zbijać  z  tropu :  B.  in- 
teresa.  2.  kręcić,  mącić,  tumanić,  mydlić  oczy, 
mydłkować,  malaczyć,  obełgiwać,  plątać,  zagadywać, 
odchodzić,  odstępować  od  rzeczy;  loiklać,  mamić, 
łudzić,  blagować,  uprowadzać  w  błąd  słowy,  po- 
stępkami: Inny  będzie  mydlił,  bałamucił  tędy, 
owędy...,  a  on  prosto  z  mostu.  Wilez.  Odnosi 
fakta  dawne  do  świeżych  zeznań,  bałamuci.  3. 
kogo  =przetvracać  mu  w  głowie,  uzuchwalać,  roz- 
pieszczać, narowić  go,  uczyć  go  kaprysów,  gryma- 
sów; psuć:  B.  kogo  pochlebstwami.  B.  dzieci 
powolnością  B.  konia.  4.  kogo  =  zawracać  mu 
głowę,  uwodzić,  zwodzić,  psuć  moralnie,  oszukiwać, 
sprowadzać  z  prawej  drogi,  durzyć:  B.  pannę.  Ta 
kokietka  bałamuci  mi  syna.  5.  pędzić  czas  na 
l)ałamucłwie,  bałamucić  i.,  urwisować  ś.,  lolmzować 
ś.,  pozwalać  sobie,  puszczać  ś.,  hultaić  ś.,  birbanto- 
wać,  trwonić  czas  na  łiulanłcacJi :  Gdzieś  całą  noc 
bałamucił?  6.  mitrężyć,  trwonić  czas,  opóźniać  ś., 
guzdrać  i.,  marudzić,  grzebać  L:  Chodźże,  nie  ba- 
łamuć! Bałamuciliśmy  prawie  do  nocy,  koniska 
Ś.  wygłodziły.  7.  marnować  czas  na  gadaninie, 
bajać,  paplać.  8.  próżnować.  B.  Ś.  I.  mieszać  i., 
tracić  głowę,  łudzić  ś.,  popadać  w  błąd,  plątać  i., 
wikłać  Ł,  gmatwać  i.:  Bałamuci  k.,  biorąc  jedno 
la  drugie.    2.    p.    wyż.    pod   6.     <  ?  Por.  Cześ. 


balamutiti  =  pleść,  gadać;  Ukr.  bałamutyty  i  ka- 
łamutyty;  Brs.  Ros.  bałamut;  Rum.  bałamuta 
głupiec,  bałamuć  =  dom  obłąkanych > 

XBałamuckl  p.  Bałamutny. 

X  Bałamuć  ko  przys.  od  Bałamuckl. 

Bałamuctwo,  a.  Im.  a,  x  Bałamutnia  czynność 
cz.  Bałamucić:  Bałamuctwa  astrologiczne.  Wię- 
cej u  nas  bałamuctwa  ważą,  niż  najpożytecz- 
niejsze dzieła.  Pędzi  czas  na  bałamuctwie  (mi- 
łostkacJi). 

[Bałamuńcić,  I,  ii]  p.  Bałamucić. 

Bałamut,  a  I.  Im.  ci  a.  [Bałamąt,  Balamutnik, 
Bałamuta]  ten,  co  bałamuci,  co  bałamuci  i.,  Jilut, 
Jines,  kołńeciarz.  2.  Im.  y :  Pies  B.  =  a)  nie  pil- 
nujący ś.  pana,  domu,  latawiec,  b)  myśl.  =  pies 
goniący  za  głosem.  3.  X  Im.  y  zawrót,  odurzenie: 
Taki  nam  B.  wziął  głowy,  jakbyśmy  byli  pija- 
ni. 4.  X  rodzaj  gry  w  karty.  5.  [B.]  pugilares; 
worek  płócienny  do  karmienia  koni  w  zaprzęgu.  6. 
[B.]  próżniak. 

[Bałamuta,  y,  Im.  y]  m.  p.  Bałamut. 

Balamutka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Bałamut, 
kokietka.     2.  bot.  p.  Kokorycz. 

X  Bałamutnia,  I,  Im.  e  p.  Bałamuctwo. 

Bałamutnie  ])rzys.  od  Bałamutny. 

[Balamutnik,  a,  Im.  cy]  p.  Bałamut.  Orzesz. 

Bałamutność,  i,  blm.  rz.  od  Bałamutny:  Stara- 
ła ś.  ostrzegać  o  bałamutności  mężczyzn.  Krasz. 

Bałamutny,  X  Bałamuckl,  [Bałamątny]  I.  zwod- 
niczy, złudny,  JHuterny,  wymijający,  dwuznaczny, 
niejasny,  odstępujący  od  rzeczy:  Bałamutne  dowo- 
dzenie. Odpowiedź  bałamutna.  2.  lubiący  bała- 
mucić, zalotny:  Dziewczyna  zacna,  ale  bałamut- 
na. Sienk. 

[Bałan,  a,  Ira.  y]  (wół)  maści  jasno-żółtawej  a. 
białej.     <Rum.  bałan -jasnowłosy > 

XBalanda,  y,  łm.  y  ra.  p.  Bajtala.  <Ukr.  ba- 
łandA  =  cymbał,  niedołęga  > 

[Balasury,  ów,  blp.]  paciorki  i  Icolczyki  szklane. 
<Ukr.  bałasury> 

[Baiąk]  p.  Bałuk. 

[Balbotać,  ocze,  tal,  Belbotać,  Bołbotać]  bełko- 
tać, bełgotać,  jąkać  ś.;  pleść  nie  do  rzeczy.  P.  Ba- 
jać.    <Dźwn.> 

XBalchan,  u,  Im.  y  bałwan  morski,  wał,  fala: 
Trytony  pienią  morskie  bałchany.  Przen.:  stru- 
mień, potok,  snop,  słup,  kłąb:  Piekła  miotają  siar- 
czyste bałchany.  Czarny  słup  dymu  wznosi  ś. 
bałchanem.  <  ?  Może  pod  wpływem  dawnej 
nazwy  gór:  Bałchany  =  Bałkany > 

XBalchanisty  bałwanisty,  bałwaniący  ś.,  wrzą- 
aj,  cwałujący,  kipiący,  wzburzony,  rozhukany:  Bał- 
chaniste  siarki  gorącej  roztopy  (=piekło). 

[Balda,  y.  Im.  y]  I.  zatyczka  komina,  b  a- 
ba.  2.  w  Im.  Bałdy  a.  Bołdy  nazwa  nagich  skał 
w  Czorsztyńskim.     <?> 

[Bałdasz,  a,  Im.  e]  Żyd,  szczeg.  w  wojsku.   <?> 

[Bałdyga,  I,  Im.  i]  I.  niezgrabny,  duży  kij  a. 
łodiiqa.     2.  niezqrabjasz,  drągal.      <?> 

[Bałek,  Balk]  p.  Belka. 

[Bałękać,  a,  al]  mówić  niephjnnie.    <Dźwn.  > 

XBałgiemusa,  y.  Im.  y  działo,  armata:  Ciężkie 
działa  oblężnicze,  owo  bałgiemusy.  Roi.  <Tur. 
bal-jemez-topu  (  =  dosł.  nie  jedzący  miodu;  dla- 
czego tak  nazwano,  nie  wiadomo),  stąd  Srb.  bal- 
jemez  topu  =  wielkie  działo  > 

[Bałgochwalca,  y.  Im.  y]  p.  Balwocłiwaloa. 

[Bałgoołiwalczy]  p.  Bałwochwalczy. 

[Balgochwaistwo,  a,  blm.]    p.  Bałwochwalstwo. 

[Balk,  u,  Im.  I|  p.  Belka. 

[Balka,  I,  Im.  1]  \.  małe  jezioro  w  wądole:  Wpa-- 
da  do  Dniestru  B.  Kołuder.    Pol.     2.    suclie  jary,, 


00 


BALONIE 


RAŁWOFALCA 


jary  stepowe:  Nocą.  w  bałkę  i  gąszcze  ś.  wszyli, 
a  czatowali.  Krasz.  <Ukr.  bałka  =  nizina,  dół 
na  stepie  > 

[Balonie,  ów,  blp.]  duże,  wi/trzeszczone  oczy,  in. 
bały,  hahirhy,  gały.      <?> 

[Balować,  uje,  owal]  I.  jeść  mele.  2.  dźidgać. 
3.  zł.  Uć;  wyglądać.      <?> 

Balt,  u,  liu.  y  wielki,  święty  bęben  tatarski. 
Sienk.     <?> 

t  Balta,  y,  Ira.  y,  [Bałta],  Belta  siekiera  na  obuch 
osadzona,  rodzaj  broni  daieiifj.      <,Tur.  bałta  > 

[Balu -Balu]  nieod.  gadu-gatlu:  B.-B.,  a  czas 
płynie.     <Dźwn.> 

1.  [Baluch,  u,  blin.],  f  Galuch  wrzawa,  zgiełk, 
tumult,  harmider,  hałas,  hargot:  Od  przebiegają- 
cego ludu  docłiodził  B.     <?> 

2.  [Baluch,  a.  Im.  y]  zając.  < Zwierzę  z  bała- 
mi,  wytrzeszczak> 

Baluchować,  uje,  owal  zł.  podsłuchitoać :  B. 
klawo.     <?> 

Baluohowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Balucho- 
wać. 

Baluchy,  ów,  blp.  pog.  i  zł.  p.  Balonie. 

f  Baluczek  p.  Baluk. 

Baluk  p.  Baly^. 

Bałukować,  uje,  owal  p.  Balykować. 

Balukowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Bałukować, 

hałykouHinit . 

[Bałun,  a,  Im.  y]  nagietek.     <?> 

xBalu8zenie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Baluszyć. 

[Balusznik,  a,  Im.  cy]  klótnik. 

X Baluszyć,  y,  yl  I.  robić  baluch,  wrzawę; 
wrzeszczeć,  hałasować,  galuszyć,  ogłuszać:  Jeden 
drugiego  bałuszył.  2.  [B.]  wyrapiać,  wytrzeszczać, 
wywalać,  rozdziawiać  oczy:  Jechał  i  bałuszył  na 
różne  przedmioty  (  —  gawronił  ś.,  gapił  ś.). 

Bałwan,  a,  Im.  y  1.  wielka  bryla,  duży  kaioał, 
blok,  słup,  wał:  B.  soli.  B.  kruszcu -^rano.  Pusz- 
czał bałwany  tytuniowego  dymu.  Fred.  A.  (-kłę- 
by). 2.  wał  morski,  fala :  Bałwany  miotają  okrę- 
tem. 3.  posąg,  szczeg.  bożka  pogańskiego,  bożysz- 
cze, bożek:  Kłaniać  ś.,  oddawać  cześć  bałwa- 
nom. Czcić  bałwany.  B.  rznięty,  malowany, 
strugany.  4.  słupek,  na  którym  zawieszają  ś.  ka- 
pelusze, czapki  na  wystawie,  podstawka,  chłopiec; 
u  kuśnierza:  forma,  na  której  rozpinają  czapki, 
kapelusze.  5.  (o  człowieku)  =  a)  niezgrabjasz,  nie- 
ruchawy, .'<łoii,  drągal,  kloc,  pień,  grądal,  słup, 
głaz:  Leżał  już  jak  B.,  nie  ruszaji|c  ś.  Nieczu- 
ły dla  bliźnich,  jak  B.  b)  cyinltul,  jołnp.  Zdr. 
Bałwanek,  Batwanik.  Zgr.  Balwanisko.  <? Wszyst- 
kie języki  Sł.  mają  ten  wyraz  ;  por.  Węg.  bałwa- 
ny,  Lit.  bałwonas> 

Bałwanek,  nka.  Im.  nkl  p.  Bałwan;  przen.  bó- 
stwo, bożyszcze,  ideał:  Żadnej  w  lubym  bałwanku 
przywary  nie  znają. 

Bałwańlasty,  fBałwanisty,  f  Bałwanowy /30(/o6- 
ny  do  bałwana,  brylasty,  bryłowaty:  Sól  baJwaniasta. 

Bałwanica,  y,  Im.  e  I.  x  p.  Bałwochwalnla. 
2.  I)'>t.  (cymodoeea)    roś.  z  rodziny  jezierzowatych. 

Bałwanić,  I,  ił  I.  okrywać  bałwanami,  falować,  na- 
dawać ruch  bałwanów,  kłębić,  wzdymać,  przewalać, 
przewracać,  kotłować :  Burza  morze  bałwani.  "Wiatr 
chmury  bałwani.  2.[B.]mówić  nieczysto  po  polsku. 
B.  Ś.  I.  poruszać  ś.  w  kształt  bcUwanóio,  falo- 
wać, kłębić  ś.,  lozdymać  ś.,  burzyć  ś.,  kotłować  ś., 
cwałować  =  gotować  ś.  w  cwał,  przelewać  ś.,  prze- 
walać ś.,  wrzeć,  bełkotać  ś.:  Morze  bałwani  ś.  Wo- 
da w  garnku  bałwani  ś.  Płomienie  bałwaniły  ś. 
z  dymami.  Kaczk.  Mgła  ś.  bałwani  po  świecie. 
Pol.  (-tłucze  ś.).  Kurz  ś.  drogą  bałwani.  Pol. 
■  2.    X  (o    niebie)    chmurzyć  ś.    3.   stać  jak    bał- 


wan, nieruchomie,  bezmyślnie  przypatrywać  i.;  ga- 
pić ś.,  gawronić  ś.:  Dość  już  nabałwaniłeś  ś. 
i  przeszłością  napieściłeś,  to  jedź  prędzej. 

Bałwanieć,  eje,  al  stawać  ś.  bałwanem,  głupieć  = 
stawać  ś.  osłupiałym. 

Bałwanienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bałwanić. 

Bałwanienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Bał- 
wanić ś.:    B.  morza.    Kon. 

Bałwanik,  a  1.  Im.  1  p.  Bałwan.  2.  f  Im.  cy 
bałwochwalca:  Biada  czarownikom  i  balwani- 
kom! 

Balwanisko,  a,  Im.  a,  m.  i  n.  p.  Bałwan. 

fBałwanisty  p.  Bałwańlasty :  Sól  bałwanista. 

Bałwanizm,  u,  blm.  życie  materjalne,  balwano- 
wate;  apatja,  zobojętnienie,  nieczułość :  W  moim 
bałwanizmie  zapomniałem  o  Bogu,  o  ludziach, 
o  wszystkim,  nie  mnie  przekonać  nie  mogło  o  mo- 
im bycie  i  jestestwie. 

[Bałwanka,  I,  Im.  I]  cienki  kloc  drzewa,  nieco 
u  dołu  ociosany. 

xBałwanodzieJ,  a,  Im.  e  snycerz,  rzeźbiarz  a. 
malarz  bałwanów.     <  Bałwan -f- DZIE> 

XBałwanoszaleństwo,  a,  blm.  szalone,  fanatycz- 
ne bałwochwalstwo.     <  Bałwan -f- Szaleństwo  > 

xBałwanotwórstwo,  a,  blm.  tworzenie  bałwa- 
nów.    <  Bałwan  -\-  TWOR> 

Bałwanowacleć,  eje,  al  stawać  ś.  bałwanowatym, 
bałwanieć,  robić  ś.  niedołężnym,  ociężałym,  apatycz- 
nym, do  niczego  (niezdatnym). 

Bałwanowatość,  i,  blm.  rz.  od  Bałwanowaty. 

Bałwanowaty  podobny  do  bałwana,  ociężały,  znie- 
dolężnialy,  apatyczny,  rozlazły,  niemrawny,  basaly- 
kowaty,  nieruchawy. 

f  Bałwanowy  p.  Bałwańlasty. 

•j-BałwańskI  I.  od  bałwana  (bożka).  2.  f  bał- 
wochwalczy, j)ogański :  Kościół  B.  Służba,  modła 
bałwańska.     Zbór  B. 

f  Bałwaństwo,  a,  blm.  p.  Bałwochwalstwo :  Ka- 
zał im  ku  bałwaństwu  przystać. 

Bałwian,  a.  Im.  y  bot.  p.  Chiwian.     <?> 

X Balwierz,  a,  Im.  e  p.  Balwierz. 

Bałwochwalca,  y,  Ira.  y,  f  Bałwofaica,  [Bałgo- 
chwaica],  X  Bałwochwalnik  człowiek,  oddający 
cześć  boską  bałwanom,  rzeczom  stworzonym,  poga- 
nin.    <  B  iłwan  -f-  CHWAŁ  > 

Bałwochwalczo  przys.  od  Bałwochwalczy,  bal- 
wochwalsko. 

Bałwochwalczy  przyra.  od  Bałwochwalca,  Bal- 
wochwalskl,  [Ba. joch walczy]  pogański:  Naród, 
zabobon  B.  Przen.:  vb Jstwiający,  zaślepiony:  Mi- 
łość bałwochwalcza.  Krasz. 

Balwochwalczy.ia,  y,  Im.  y  p.  Bałwochwalczyni. 

Bałwochwalczyni,  I,  Im.  e,  X  Balwochwalczyna 
forma  ż.  od  Bałwochwalca. 

XBalwochwalić,  I,  ił  oddawać  ś.  bałwochwal- 
stwu, czcić  bałwany,  pędzić  życie  w  pogaństwie: 
Żydzi  bałwochwalili  na  pustyni. 

X  Bałwochwalnla,  I,  Im.  e,  x  Bałwochwalnica, 
X  Bałwanica  śioiąt ynia pogańska. 

X Bałwochwalnica,  y,  Im.  e    p.  Bałwochwalnia. 

X Bałwochwalnik,  a,  Im.  cy  p.  Bałwochwalca. 

Bałwochwalny  skłonny  do  bałwochwalstwa:  Ko- 
biety są  bałwochwalne. 

Bałwochwalski  p.  Bałwochwalczy. 

Bałwochwaisko  przys.  od  Bałwochwalski:  Do 
panicza  przywiązany  B.    Krasz. 

Bałwochwalstwo,  a,  blm.,  f  Bałwaństwo  czcze- 
nie bałwanów,  poganizm,  pogaństwo :  Żyć,  trwać 
w  bałwochwalstwie.  Tępić,  wykorzeniać  B.  Przen.: 
ubóstw/ianie,  niewolnicze  uwielbienie:  Nauczyli  bał- 
wochwalstwa dla  Zachodu.    Krasz. 

fBalwofalca,  y,  Im.  y  p.  Bałwochwalca. 


91 


BAŁY 


BANDAŻOWANIE 


[Bały,  ów,  blp.]  duże,  mjtrzeizcznne  oczy,  gały, 
in.    balonie,    bałuchy.     <?> 

[Batygować,  uje,  owal]  p.  Balykować. 

[Bałygowanle,  a,  blra.],  czynność  cz.  Balygo- 
wać. 

Balyk  I.  a.  Baluk,  f  Baluczek,  [Baląk],  X  Ba- 
juk,  X  Baiunk,  tylko  w  wyraź.:  Na  bałukii,  na  ba- 
Jyku,  na  bałąku,  na  bajiiku,  na  bajiinku,  na  ba- 
łuczku  =  7irt  czworakach,  raczkiem:  Czołgać  ś.  na 
bałiiku.  Na  bałykii  chodząc,  rękoma  około  tego 
miejsca  macał.  Wyżeł  idzie  na  bałuku.  2.  [B. 
a,  liu^  i]  grzbiet  tcędzony  jesiotra  a.  tvyza.  <Tur. 
bałyk-  a.  bałuk  =  ryba;  mówi  ś.  i  po  Tur.  prze- 
nośnie chodzić  nakształt  ryby  =  na  czworakach > 

Balykować,  uje,  owal,  Balukować,  [Balygować] 
ść,  skradać  ś.,  pełzać  na  bałuku,  raczkować,  cho- 
dzić na  czworakach :  Wyżeł  bałukuje.  Przen.: 
Teatr  bałykował  dotąd  na  czworakach,  wypa- 
dało podnieść  go.  B.  Ś.  I.  tarzać  i.,  kulać  ś., 
przewalać  ś.,  przewracać  ś.,  koziołkować  ś.:  Dzie- 
ciak bałykuje  ś.  2.  próżniaczyć  i  ,  włóczyć  i.  bez 
zajęcia,  wałęsać  ś. 

Balykowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Balykować. 

Balykowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Ba- 
lykować ś. 

Barn!  Bom!  Bum!    w.,    naśladujący    odgłos:     I. 
dzwonu  =  bambałam,    a  niek.    2.  dzwonka,  zegara 
itj).  =  dzyń-dzyń !  dy/i-dyń !  deń-deń  !  dendeleń  !  den 
dele  !:    Naraz  słyszę  B.  B.    uderzenie  dzwonkiem 
w  sieni.  Wilcz.     <Dźwn.> 

Bambałam  p.  Bam:  Bije  z  wieży  dzwon  ów 
sławny  Zygmuntowski :  B.!  B.l  Pol.     <Dźwn.  > 

[Bambalamkać,  a,  al]  I.  poruszać  dzioonem  dla 
wywołania  dźwięku :  buin-ba-łam,  bimbać.  2.  przen. 
kiwać,  wahać,  kołysać,  machać:  Nie  dostawała  no- 
gami do  ziemi,  więe  bambałamkała  niemi  w  jio- 
wietrzu    Lam. 

Bambalamkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bamba- 
lamkać. 

[Bamber,  bra,  Im.  bry]  I.  pog.  Niemiec,  Szwab. 
2.  mieszkaniec  pochodzenia  niemieckiego  pod  Pozna- 
niem. 3.  rodzaj  ziemniaka.  4.  w.  Im.,  a.  [Pam- 
pry]  nazwy  wołów.     <0d  miasta  Nm.  Bamberg> 

[Bamberka,  I,  Im.  I]  forma  ż.  od  Bamber  pod 
1  i  2. 

[Bambiza,  y,  Im.  y]  p.  [Bombiza]. 

[Bambizina,  y,  Im.  y]  p.  [Bombizina]. 

XBambocjada,  y,  Im.  y  żart.  loybryk  fantazji, 
utwór  dziwaczno -fantastyczny :  Podobają,  mu  ś.  bam- 
bocjady  niderlandzkie  (malowidła  scen  gmin- 
nych). Niek.  żart  rubaszny,  Jigiel,  gburowala  face- 
cja,  luybryk  humoru.  <Włos.  bambocciata  =  bo- 
homaz > 

[Bambosze,  ów,  blp.]  i.  p.  Babosze:  Bambo- 
szami odziane  stopy.  2.  rodzaj  sukiennych 
kaloszy  do  dróg  i  w  zimie.     <p.  Babosze  > 

[Bambuch  a,  Im.  y  p.]  człoiaiek  niezgrabny,  gru- 
by.    <?> 

[Bambula  y,  Im.  y]  ra.  p.  Bajtala.     <?> 

[Bambury,  ów,  blp.]  rodzaj  jabłek.  <  Może  jak 
Bandurki  (ziemniaki),  z  Cześ.  brarabor,  to  zaś 
z  nazwy  Nm,  Brandenburg  > 

Bambus,  u,  Im.  y  I.  a.  Łaskotnica  (bambusa) 
bot.  roś.  z  rodziny  tra  o.  Gatunek:  B.  i  n  d  y j- 
s  k  i  a  T  r  z  ci  n  a  b  a  m  b  u  s  o  w  a  (b.  arundi- 
naeea).  2.  trzcina  bambusowa,  laska  bambusowa. 
<Mal.  mambu  a.  bambu> 

Bambuska,  I,  Im.  i  a.  Karlitrzcin  (beesha)  bot. 
roś.  z  rodziny  traw. 

Bambusowy  przym.  od  Bambus:  Kij  B.  Trzci- 
u:i  l)ambusowa,  bot.  p.  Bambus. 

Bambusówka,  I,  Im.  I  laska  bambwtoioa. 


Bamel,  mla,  Im.  mle  druc.  zwój  drutu.  <Nra. 
Banimel> 

Ban,  a  I.  Im.  OWie  wielkorządca  Sławonji, 
Kroacji,  Dalmacji.  2.  •]- Im.  y  szeląg,  halerz:  Nie 
ma  ani  bana.     <Chorwac.  ban> 

Bana,  y.  Im.  y  I.  płaszczyzna  kowadła,  młota. 
2.  [B.]  kolej  żelazna.  Por.  Ajzybon.  <Nm.Bahn> 
[Banach,  a.  Im.  y]  I.  (o  chłopcu)  niezgrabjasz, 
będzwał,  basałyk,  grubas.  2.  przezwisko  dziecka 
niegrzecznego.  3.  w  Im.  rodzaj  gruszek.  <  Z  imie- 
nia Benedykt > 

[Banadek,    a,    Im.    I]    (u    Lindego    Banagdyk, 
w  Slown.   Wileńs.    Benedykt)    rośl.  geum  monta- 
num  (herba  benedieta).   <Ze  zmieszania  Łć.  na- 
zwy benedicta  z  imieniem  Benedykt> 
xBanagdyk,  a.  Im.  i  p.  Banadek. 
Banalizować,  uje,  owal  robić  banalnym,  pospoli- 
tować :    Tysiące  piśmiennych  podróżników  bana- 
lizują  Rzym,  Wenecję,  Florencję.    <p.  Banalny  > 
Banalizowanie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Banalizo- 
wać. 

Banalnie  przys.  od  Banalny:  Mówi  ś.  o  obo- 
wiązkach zanadto  ogólnie  i  B. 

Banalnieć,  eje,  al  stawać  ś.  banalnym:  Filan- 
trop i  poeta  gubią  ślady  swych  ideałów  i  ba- 
nalnieją. 
Banalność,  i,  blm.  rz.  od  Banalny. 
Banalny  bezbarwny,  ogólnikowy,  spowszedniały, 
po.sj>olity,  oklepany,  szablonowy :  Wyrazy  banalne, 
wyszłe  z  ust  ubóstwianej  kobiety,  jakże  pełne 
czarów.  Pieśni  banalne  w  po4nysłach.  <Fr. 
banał  > 

xBanaluka,  i,  Im.  i  p.  Banialuka. 
Banan,  u.  Im.  y  a.  Blogoslawa,  Pizang,  Muza, 
Figa  rajska  bot.  (musa)  roś.  z  rodziny  bananowa- 
tych.  Gatunek :  B.  rajski  a.  z  w  y  c  z  a  j  n  y 
a.  Palma  cypryjska,  Figa  rajska  (m. 
paradisiaca).  <Hp.  Pg.  banana,  zap.  ze  Wscho- 
du > 

Bananiarnia,  i,  Im.  e  miejsce,  budynek,  gdzie 
hodują  banany. 

Bananowate  rośliny  bot.  (rausaceae)  rodzina 
przyrodzona  roślin  kwiatowych  jednoliściennych. 

Banatka,  i,  blm.  rodzaj  pszenicy.  <0d  nazwy 
krainy  Banat> 
Banczek,  czku.  Im.  czki  p.  Banię. 
Banda,  y.  Im.  y  I.  kupa,  zgraja,  czereda,  gro- 
mada: Chodzić  bandą,  bandami.  Pędzono  jeń- 
ców bandami.  B.  złodziejów,  fałszerzy.  Krzyknie 
starszy  zbójca  i  spędza  bandę  precz  z  drogi. 
Mick.  B.  wilków,  psów  (= stado).  2.  teatr,  or- 
kiestra (najczęściej  dęta),  biorąca  udział  w  wido- 
wisku teatralnym  na  scenie  a.  za  sceną;  [B.] 
orkiestra  wojskowa.  3.  poręcz  bilardu:  Grać  na 
bandę.  Sztos  z  pod  bandy.  4.  ogrodzenie  hipo- 
dromu toyścignwego :  Brać  bandę  ( -przysuwać  ś. 
z  koniem  do  bandy.  5.  [B.]  =  a)  wstęga,  wstążka, 
kokarda,  b)  belka  sujitowa.  <W  znaczeniu  1  i  2 
z  Włos.  banda,  3  i  4  z  Fr.  bande^  w  5  z  Nm. 
Band> 

[Bandalaoha,  y,  Im.  y]  obelżywa  nazwa  kobiety 
opa!<iej,  zaniedbanej.     <?> 

Bandaż,  a.  Im.  e  i.  pasek  z  tkaniny,  taśma  do 
wiązania,  szarfa:  B.  u  czepka,  u  fartucha.  2. 
obręcz  stalowa  na  kole  wozu  kolei  żelaznej.  3.  lek. 
opaska,  taśma,  wazki  płat  muślinu,  Jlaneli,  płótna 
do  opatrunku  chorego :  Nałożyć,  założyć  B.  Zerwę 
te  bandaże  i  rozdrapie  ranę.  Sienk.  B.  rupturo- 
•wy=pa.<iek  rupturowy.  Zdr.  Bandażyk.  <Fr.  ban- 
dage> 
Bandażować,  uje,  owal  owijać  bandażem. 
Bandażowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bandażować. 


92 


BANDAZOWT 


BANIA 


Bandażowy  przym.  od  Bandaż. 

Bandażyk,  a,  Im.  I  p.  Bandaż. 

Bandażysta,  y,  liu.  ŚCi  fabrykant  handaiów. 

xBandela,  i,  Ira.  e  przepaska  kobieca,  wstęga, 
hinda.     <'Włos.  bandella> 

Bandera,  y,  Im.  y,  [Bandura]  I.  chorągiew  z  her- 
bem miasta  a.  państwa,  o  barwach  państwowych, 
Jłaga  państwowa:  B.  francuska,  niemiecka,  okrę- 
towa, handlowa.  Zaciągnąć,  wywiesić,  zwinąć 
banderę.  Płynąć  pod  banderą  neutralną.  2.  f  cho- 
rągiew, proporzec,  sztandar  pospolitego  ruszenia ; 
przen.  hujiec,  oznaczony  takim  sztandarem.  3.  X  B. 
na  dachu  =  chorągiewka,  wietrznik.  Zdr.  Bander- 
ka.  <Wios.  bandiera,  Hp.  bandera,  Fr.  ban- 
nifere> 

Banderja,  I,  Im,  e  I.  X  sztandar,  chorągiew: 
Cechy  stojące  pod  swemi  banderjami.  Sienk. 
Z  węgierską  banderja  w  ręku.  Sienk.  2.  oddział 
jazdy,  utrzymywany  i  dowodzony  dawniej  przez 
magnata  węgierskiego.  3.  orszak  konny,  świta  konna. 

Banderka,  I,  Im.  i  p.  Bandera. 

Banderola,  I,  Im.  e  I.  opaska  papierowa,  przy- 
lepiona do  towaru,  wyrobu,  na  znak  opłaconej  ak- 
cyzy. 2.  X  chorągietcka,  proporczyk  u  lancy.  3. 
X  chorągiewka,  mała  bandera,  flaga  okrętowa. 
<Włos.  banderuola,  Fr.  banderolle> 

Banderolować,  uje,  owal  oklejać  banderolą:  B. 
herbatę,  papierosy,  naczynie  z  wódką. 

Banderolowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bande- 
rolować. 

[Bandle,  ów,  blp.]  wstążki.  Zdr.  Bandllczki. 
<Nm.  Bandel> 

[Bandllczki,  ów,  blp.]  p.  Bandle. 

Bandlok,  a,  częś.  w  Ira.  I  jub.  kolczyk  z  podłuż- 
nym, wiszącym  kamieniem.     <Fr.  pendeloque> 

Bando,  a,  Ira.  a  I.  j;- obwołanie,  obwieszczenie, 
ogłoszenie:  Obwoływać  królewskie  banda  na  jar- 
marku. Bóg  wydał  B.  przekleństwa  swego  na 
Adama.  B.  ńa  Arjany  sejmem  warszawskim 
z  Korony  Polskiej  wywołane.  Koch,  2.  f  p.  Ban- 
da; orszak,  grono,  drużyna:  B.  godowników.  Wy- 
gnał go  z  całym  bandem.  3.  [B.]  kompanja: 
Trzymać  B.  z  ^im- mieć  z  kim  konszachty,,  trzy- 
mać z  kim,  być  w  spółce,  w  porozumieniu.  <  Sr.  Łć. 
bandura,  bannura^  1)  chorągiew;  2)  obwieszcze- 
nie; 3)  kara  (banicja),  stąd  Włos.  bando,  Nm, 
Bann  itd.> 

Bandoch,  a,  Im.  y,  [Bandos  a.  Bandosek,  Ban- 
dośnik]  I.  żniwiarz  najemny  z  dalszej  okolicy.  2. 
w  liu.  a.  Bandoska  zarobki  podczas  żniw;  zajęcie 
bandochów,  ich  wycieczki  na  żniwa:  Chodzić  na 
baiidochy.  Trudno  go  powstrzymać  od  corocz- 
nych bandochów.     <  Banda  > 

Bandocha,  y.  Im.  y  kobieta  suto,  buchasto  ubra- 
na; tłuściocha. 

Bandolecik,  a.  Im.  I  p.  Bandolet. 

[Bandolery,  ów,  blp.]  bandolety,  pasy  do  pała- 
sza, ładownicy.     <Nm.  Bandelier,  z  Fr.  > 

Bandolet,  u.  Im.  y  I.  a.  x  Bandoijer  pas  do 
pałasza.  2.  daw.  krótki  karabinek,  zawieszany  na 
bandolecie.     Zdr.  Bandoleolk.     <Fr.  bandelette> 

X  Bandoijer,  a,  Im.  y  p.  Bandolet.   Bukar. 

[Bandos,  a.  Im.  y]  I.  p.  Bandoch :  Musiałaś  ty 
po  bandosach  bywać.  Kolb.  2.  robota  w  polu, 
wykonywana  przez  najemników  z  odległych  okolic: 
Przyjechała  z  robotnikami  na  B.,  do  kopania 
kartofli. 

[Bandosek,  ska,  Im.  skl]  p.  Bandoch. 

Bandoska,  I,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Bandos.  2. 
p.  Bandoch  pod  2. 

[Bandoski]  przym.,  od  Bandos.  Po  bandosku 
przys.  =y«fc  bandos:  Śpiewać  po  bandosku. 


[Bandoszka,  I,  Im.  I]  I.  u  Cyganów  litewskich 
i  poleskich  najstarsza  w  szutrze  kobieta,  rozdcją- 
ca  hersztom  starszeństwo,  przechowująca  tradycje 
i  tajemnice  szatry  itd.  Pol.  2.  starsza  kobieta,  prze- 
wodnicząca w  bundzie  górali-kosurzy.  Pol. 

[Bandośnik,  a.  Im.  i]  p.  Bandoch. 

Bandować,  uje,  owal]  gra.  (o  członku  męskim) 
wyprężać  i.     <Fr.  bander  > 

Bandowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bandować. 

Bandrat,  u,  Im,  y  drue.  drut  gruby.  <Nm. 
Band(lraht> 

Bandura,  y,  Im.  y.  Bandura,  Pandura  I,  trzy- 
strunowy  instrument  muz.,  rodzuj  lutni:  Brzdąkać 
na  bandurze.  2.  [B.  a.  Bandura]  cymbał,  baiwan, 
głupiec,  niedołęga.  3.  [Bandura]  p.  Bandera.  Zdr. 
Bandurka,  Bańdurka.  <Gr.  pandoiira,  stąd  Łć. 
pandura > 

Bandurka,  i.  Im.  1  p.  Bandura:  [B,]  na  statku 
wodnym  (  =  chorągiewka). 

[Bandurki,  ów,  blp.]  ziemniaki,  kartofle.  <0d 
nazwy  krainy  Nm.  Brandenburg,  przez  Cześ,  ban- 
dera, bandurka > 

Bandurowiec,  wca.  Im.  wce  a.  Gigawa,  Skrzyp- 
codrzew.  Skrzypcowe  drzewo  (citharexylon)  bot. 
roś.  z  rodziny  witulkowutych.     <  p.  Bandura > 

[Bandurzyć  się,  y  ś.,  ył  ś.]   chmurzyć  ś.     <?> 

Bandurzysta,  y,  Im.  ści  grający  na  bandurze. 

fBandycja,  1,  Im.  I  p.  Banicja.. 

Bandycki  przym.  od  Bandyta:  Życie  bandyckie. 
Ubrany  był  w  jakiś  płaszcz  B.  fantastycznego 
kroju.  Kaczk.  Po  bandycku  iirzys. -jak  bandyta: 
Żj6  po  bandycku. 

f  Bandysować,  uje,  owal  p.  Banitować. 

•j-Bandysowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bandyso- 
wać. 

XBandyt,  a.  Im.  cl  I,  p.  Bandyta.  2.  p.  Ba- 
nita. 

Bandyta,  y,  Im.  cl,  X  Bandyt,  x  Banit,  X  Ban- 
nlt  członek  bandy  zbójeckiej,  opryszek,  zbój,  rozbój- 
nik, rabuś.     <Włos.  bandito  =  dosł.  banita  > 

Bandytyzm,  u,  blm.  zajęcie,  sposób  życia  ban- 
dyty. 

xBandyzować,  uje,  owal  p.  Banitować. 

XBandyzowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Bandy- 
zować. 

[Bandz,  a,  Im.  e,  Bundz]  ziemniak.  <Ukr. 
bandz> 

Bandzega,  I,  Im.  I  piła  taśmowa.  <Nm.  Band- 
sage> 

[Bandzloch,  a.  Im.  y]  pog.  1.  brzuch,  kułdun. 
2.  obżartuch.  3.  dzieciak,  bęben,  bachur.  4.  Ban- 
dzlochy,  ów,  blp.  kiszki,  wnętrzności,  bebechy.  Zdr. 
Bandzloszek.    Zgr.  Bandzioszysko.     <?> 

[Bandzior,  a,  Im.  y]  brzuchucz. 

Bandzioszek,  szka,  Im.  szki  p.  Bandzloch. 

Bandzioszysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Bandzloch. 

•J-Baner,  u,  Im.  y  ganek,  altanka:  Stawił  djabół 
Jezusa  na  ganku,  abo  banerze.  Sekl.  <Może 
Nm.  Banner  =  chorągiew > 

I  Banhof,  u.  Im.  y,  [Banof]  dworzec  kolejowy,  sta- 
cja kolejowa. 

!  Banhofowy  przym.  od  Banhof. 

I.  Bania,  i.  Im.  e  I.  X  rzecz  wypukła,  pękata, 
nadęta:  Pszczoły  w  bani  (-w  ulu).  Djogenes 
w  bani  (=w  beczce).  B.  od  kwiatów  (  =  donica, 
loazon).  B.  lotna  -  balon,  aerostat.  2.  naczynie 
wydęte,  pękate,  balon,  gąsior:  B.  do  oleju.  B.  za- 
krzywiona =  ogrzewalnik,  retorta,  kolba.  B.  do  pę- 
dzenia wódki  =  alembik.  3.  tykwa,  flasza  z  tykioy 
wysuszonej.  4.  kopuła ;  gałka  na  kopule,  kula : 
Głowa  jak  B.  a.  jak  karmelicka  B.  Prz.  5.  klosz 
w  kształcie  kuli  na  lampę.    6.  głowa,  szczeg.  łysa. 


93 


BANIA 


BANKIERSTWO 


7.  przen.  czhwiek  otyfy.  8.  a)  kojfr,  na  ptaki 
U)  grze  „w  gołe^lńe"-.  b)  pole  kaztaihi  kopuły.  9. 
bot.  p.  Dynia.  10.  ryb.  ko!>z  pękaty  do  przecho- 
wywania ryb  żywych.  Zdr.  Bańka,  ,Banieczka, 
X  Baniuczka,  X  Baniuszka.  <Zaii.  Sr.  Łć.  ba- 
gnuiu  (z  Łe.  balneum),  skąd  Włos.  batjno,  Fr. 
baia  itd.  Przejście  znaczenia:  k;jpiel— naczynie 
kąpielowe  pękate — wszelka  rzecz  p»^'kata> 

2.  Bania,  I,  Im.  e  kopalnia  rudy  żelaznej:  wa- 
rzelnia soli.     <"Węg'.  banya> 

[Banlacz,  a,  Im.  e]  Baniak. 

[Baniaczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Baniak:  Siał  B. 
kuty  z  miedzi  i  z  lat  następnych  leżał  tu  grosz. 
Pol. 

[Baniak,  a.  Im.  i,  Baniacz]  I.  garnek  wypukły, 
sagan.  2.  kociel  duży,  szczeg.  do  bielimy.  3.  brzu- 
chal.    Zdr.  Baniaczek. 

Baniaiuka,  I,  częś.  w  Im.  i,  x  Banaluka,  f  Ba- 
nieluka  I.  •}-  książka,  pismo  bez  sensu.  2.  bred- 
nie, niedorzecznoici,  bzdurstwa,  głupstwa,  androny : 
Prawić  banialuki.  To  nie  banialuki!  (-nie  ba- 
gatela). <Albo  od  królewny  Banialuki  w  piśmie 
Morsztyna  1650,  a.  od  miasta  Srb.  Banja  Luka 
(łąka  bańska)  > 

[Banias,  a,  Im.  e]  siekiera  huculska.     <?> 

Baniasto  przys.  od  Baniasty:  Daeli  B.  zakoń- 
czony. 

Baniasty,  [Baniaty]  podobny  z  kształtu  do  bani, 
bańki;  brzuchaty,  pękaty,  wypukły,  ivydęty,  kopu- 
lasty, kopułowaty :  Wielka,  baniasta  lampa.  Wilez. 
Dach  B.  Kościół  z  trzema  wieżami  bania?  e  ni 
w  złocie.    Słów. 

[Baniaty]     I.  p.  Baniasty.    2.  najedzony. 

Banicja,  I,  Im.  e,  Bannicja,  f  Bandycja  irywoła- 
nie  obywatela  z  kraju,  wygnanie,  wieczne  wygna- 
nie, ekspatrjacja,  eksterminacja,  rugi:  Skazać  ni 
banicję,  -f  B.  większa  =  B.  z  granic  państwa  a. 
B.  wieczna.  -J-  B.  mniejsza  =^  B.  z  danej  miejsco- 
wości. B.  doczesna.  B.  z  miasta  =  wyświecenie. 
<Sr.  Łe.  bannire,  skąd  Fr.  bannir  itd.> 

Banicyjny  przyin.  od  Banicja:  Wyrok  B. 

Banieczka,  I,  Im.  I  p.  Bańka:  B.  na  perfumy  = 
balsainka,  flakonik.  Mała  lampka  o  zielonej  szkla- 
nej banieczee.  Kon.  Puszka  czyli  jabłuszko  na 
rozmaite  wonie,  tak  mała,  iż  ją.  za  gorsem  no- 
szono; za  Jagiellonów  zwano  je  banieczka.  Mo- 
raw. 

X  Baniecznik,  a,  Im.  cy  I.  a.  Bańkarz  ten,  co 
robi  bańki.  2.  maszynka  do  przecinania  skóry  przy 
stawianiu  baniek  ciętych. 

XBaniec2ny  przyiu.  od  Bańka. 

fBanieluka,  I,  Im.  I  p.  Banialuka:  Morał  z  ba- 
nieluki  czy  z  kancjonału.     Zabł. 

[BanIor,  u,  Im.  y]  głębina,  wyrwa  wodna,  wir: 
To])ielec  siedzi  w  baniorze.     <p.  Bania > 

Baniorąb,  ębu,  Im.  ęby  bot.  (couroupita)  roi. 
z  rodziny  mirtowatych.      <  Bania -(- HĘB  > 

Baniorodne:  Baniorodne  a.  Baniowe  drzewo 
bot.  p.  Dzbaniwo.     <  Bania -|-ROI)> 

■J-Baniowe,  ego  rz.  opłata  na  korzyść  miasta  od 
bani  (alend>iku)  wódki. 

BanIowy  itrzym.  od  Bania:  Drzewo  baniowe, 
bot.  p.  Dzbaniwo. 

XBanit,  a,  Im.  cl  p.  Banita. 

Banita,  y.  Im.  cl,  Bannita,  X  Bandyta,  XBanit, 
Bannit  yygnanier,  wywołaniec ;  toyiwiecony. 

Banitować,  uje,  owal,  XBandyzować,  fBandy- 
sować,  X  Banizować,  X  Bannizować,  x  Banjować 

fkazywaó  na  tcygnanie;  wyganiać,  wywolyirać,  ru- 
gować z  kraju,  odsądzać  od,  wyłączać  ze  ."połecz- 
ności;  ekspatrjoioać,  eksłerminoiuać :    Uniwersałami 


ich  banizował  (od  czci  odsądzał).     B.  z  miasta •= 

wyśtciecać. 

Banitowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Banitować. 
X Baniuczka,  i,  Im.  I  p.  Bańka. 
xBaniuszka,  I,  Im.  I  ]>.  Bania. 
X  Banizować,  uje,  owal  p.  Banitować. 
X Banjować,  uje,  owal  p.  Banitować.   Miastecz- 
ka banjowano  po  grodach  o  nieoildanie  poborów. 
Kto    nie    stanie,   tego    poborca   ma   B.   i   publi- 
kować. 

Bank,    u,    Im.    i.     instytucja    otrzymująca    kredyt 
i  udzielająca  go  innym,  zajmująca  ś.  obrotami  pie- 
niężnemi:     B.    skupowy,    dyskontowy,   lombardo- 
wy, depozytowy,    emisyjny,    hipoteczny,    handlo- 
wy, handlowo-przemysłowy,  komisowy,  krajowy. 
B.  państwa,  włościański,   ziemiański.     B.  poboż- 
ny   (mons   pietatis).     Oddać  pieniądze  do  banku, 
złożyć,  umieścić  je  w  banku,    Xna  banku.   Pod- 
nieść pieniądze    z    banku.     Trzymać    ^.  —  trudnić 
ś.  operacjami  pieniężnemi.     -{-Puścić  B.  =  z6anfcrw- 
towdć.     U  niego  jak  w  banku  (  =  ma  zawsze  go- 
tówkę).   2.  w  grze  kureinnej,  zbiór  stawek  graczów, 
pula:     Trzymać  B.     Rozbić  B.  (  =  wygrać  B.,  zde- 
bankować  graczów).  Przen.:  B.   komu  trzymać  (  = 
mieć  go  zawisłym  od  swojej   woli).  Zdr.    Banczek. 
<Sr.  Łó.    bank(h)a,    banc(h)us  =  stół  do  pienię- 
dzy, wekslarski,  ze  Sgnm.  banch- ławka,  stół> 
[Banka,  I,  Im.  I]  papierek  guldenowy.     <ZNm. 
Bank  (note)> 
Bankajz,  y,  Im.  y  ż.  p.  Bankajza. 
Bankajza  y,  Im.  y,  Bankajz   rzem.   ankra,  żela- 
zo, w  jednym  końcu  zaostrzone  a  w  drugim  płaskie, 
za  pośrednictwem  którego  coś  i.  przybija :     B.  przy 
rynnie.  Półka  na  bankajzaeh.   <Nm.  Bankeisen> 
Bankakcja,  I,  Im.  e  akcja  bankowa,  bilet,  świad- 
czący o  uczestnictwie  w  banku.    <  Bank -(-Akcja  > 
XBank-a',cjonarjusz,  a,  Im.  e,  Bank-akcjoner, 
X  Bank-akcjonista  akcjonarjusz  banku,  współwłaś- 
ciciel banku  przez  swój  udział. 

XBank-akcjoner,  a.  Im.  rzy  p.  Bank -akcjo- 
narjusz. 

XBankakcjonl£ta,  y.  Im.  ści  p.  Bank- akcjo- 
narjusz. 
fBankarz,  a,  Im.  e  p.  Bankier. 
Bank-ażjo    nieod.    naddatek    za   zmieniony   bilet 
bankowy,  ażjo.     <  Bank  -f-  Azjo  > 

Bankhamer,  mra,  Im.  mry  nożow.  młotek  jedno- 
ręczny. <Bankharamer> 
Bankiecik,  u,  Im.  I,  p.  Bankiet. 
Bankier,  a,  Im.  owie  a.  rzy  I.  a.  Bankowiec, 
■]-Bankierz  właściciel  domu  bankowego  -  banku  pry- 
watnego, wekslarz.  2.  j)rzen.  bogacz,  krezus :  Na  to 
trzeba  być  chyba  bankierem.  3.  (w  grze  kar- 
cianej) gracz,  trzymający  bank,  pulę.  <Włos. 
banchiere  a.  banchiero,  Fr.  banquier> 

Bankierczyk,    a,   Im.    I     1.   niezamożny   bankier. 
2.  komisant,  jiomocnik  bankiera,    żart.  kantor owicz. 
Bankierka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Bankier. 
xBankierostwo,  a,  blm.  p.  Bankierstwo. 
Bankierowa,  ej.  Im.  e  żona  bankiera. 
Bankierować,   uje,   owal     I.  trudnić  ś.   bankier- 
stwem,  być  bankierem:     Robili  fortuny,    bankiern- 
jąc.    Krasz.     2.   trzymać   bank   w  grze    karcianej: 
Za  pozwoleniem,  ja  bankieruję!  Krasz. 
Bankierowicz,  a.  Im.  e  syn  bankiera.  Jeż. 
Bankierówna,  y,  Im.  y  córka  banldera. 
Bankierski   przym.   od    Bankier:     Dom,  kantor 
B.      Operacja    bankierska.      Firma    bankiersko- 
przemyslowa.     Żywioł  bankiersko-semieki. 

Bankierstwo,  a,  1)1  m.,  X  Bankierstwo  1.  nauka 
o  czynnośriacli  bankierskich,  stan,  zatrudnienie  ban- 
ldera.    2.  bankier  z  żoną. 


94 


BANKIFKZ 


HAOBAR 


fBankierz,  a,  Im.  e  p.  Bankier. 

Bankiet,  u,  liu.  y  uczta,  biesiada:  Dawa(5,  wy- 
prawiać dla  kogo  B.  Przea. :  Sprawić  komu  B.  - 
źle  ś.  z  kim  obejść,  uczęstować  go  czym  zhjm,  do- 
godzić mu,  dać  mn  ś.  we  znaki ;  wybić  go,  spraicić 
mu  łaźnie,  hal.  Zdr.  Bankiecik.  <Włos.  ban- 
chetto,  Fr.  banquet> 

Bankieta,  y,  Im.  y  I.  brzeg  drogi  bitej,  po  któ- 
rym jeździć  nie  wolno.  2  mul.  pierwszy  pokład 
cegieł  j)rzy  wznoszeniu  ścian  murowanych.  <  Fr. 
banquette  =  dosł.  ławeczka> 

fBankietnIczek,  czka,  Im.czkowiep.  Bankletnik. 

Bankletnik,  a,  Ira.  cy  ten,  co  b(bi  bankietować, 
uczestnik  bankietu,  godownik,  biesiadnik ;  wydający 
bankiet.    Zdr.  f  Bankietniczek. 

Bankletny  p.  Bankietowy. 

Bankietować,  uje,  owal  I.  biesiadować.,  ucztO' 
wać,  godować,  chodzić  po  bankietach ;  przen.  a.  B. 
Ś.  hulać,  używać,  raczyć  ś.,  birbantować,  bonować: 
Lud  głód  cierpi,  a  on  bankietuje.  2.  X  kogo  = 
podejmować  bankietem,  częstować,  ugaszczać,  raczyć : 
Naprosiwszy  gości,  bankietował  mię.  B  ś.  p. 
wyż. 

Bankietowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Bankieto- 
wać. 

Bankietowy,  Bankietny  przym.  od  Bankiet  bie- 
siadny, godowy,  uczto  wy :  Hałas  B.  Sala  bankie- 
towa. 

Banknocik,  a,  Im.  I  p.  Banknot. 

Banknot,  u,  Ira.  y,  Bankocetel  bilet  bankowy, 
pieniądz  papierowy,  papierek,  asygnala :  Zapłacił 
samemi  banknotami.  Zdr  Banknocik.  <Nra.  Bank- 
note> 

Banko  nieod.  I.  bank:  Bić  B.  (w  grze  karcia- 
nej). Przen.:  Grać  B.  =  stawiać  na  kartę,  robić 
krok  stanowczy  i  ryzykoumy :  Tego  dnia  miał  ś. 
jego  los  rozwiązać,  grał  B.  Krasz.  2.  waluta 
bankowa.  3.  joaluta  konwencyjna  banku  hambur- 
skiego  =  41  kopiejkom.     <Włos.  ban  co  > 

Bankocetel,  tla.  Im.  tle  p.  Banknot.  <Nm. 
da  w.  Hanc()zi'ttel> 

Bankokracja,  I,  blm.  arystokracja  sfer  banko- 
wych. <No\v.  z  Bank -|- Gr.  -kratia  =  -władz- 
two > 

Bankowiec,  wca.  Im.  wcy  p.  Bankier:  Elika 
bnrżuazji,  składająca  ś.  z  bankowców,  redakto- 
rów pism  przewrotnych. 

Bankowy  przym.  od  Bank:  Bilet,  gmach  B. 

Bankructwo,  a,  Im.  a  I.  niewypłacalność, upad- 
łość kupca,  przemysłowca  a.  firmy  kredytowej,  żart. 
plajta:  Ogłosić  B.  B.  podstępne.  Przen.:  ruina 
m(ijatko'Joa:  Zawody  w  życiu  przywiodły  go  do 
bankructwa,  a.  przyprawiły  go  o  B.  Przen.:  upa- 
dek: B.  moralne,  umysłowe.  <Ze  Śr.  Łć.  ban- 
ea  rupta  =  dosł.  bank  zerwany,  skąd  Włos.  ban- 
ca  rotta,  Fr.  banąueroute,  Nm.  Bankerott  itd.> 

Bankrut,  a,  Ira.  cl  ten  co  bankrutuje,  co  zbank- 
rutował. 

Bankrutka.  i,  Im.  I   I.  forma  ż.  od  Bankrut.   2. 

papieros,  zwinięty  w  ręku. 

Bankrutować,  uje,  owal  I.  chwiać  ś.,  upadać 
w  interesach,  tracić ;  ogłaszać  bankructwo,  stawać  ś. 
niewypłacalnym,  zawieszać  wypłaty.  2.  jiizen.  tra- 
cić na  majątku,  ubożeć,  podupadać. 

Bankrutowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bankruto- 
wać. 

Bannicja,  i,  blm.  p.  Banicja. 

Bannit,  a,  Im.  ci  p.  Banita. 

Bannita,  y,  Im.  ci  p.  Banita. 

[Bano]  żal,  tęskno:  Tak  mi  jej  B.!  <Węg. 
bdn  =  żałować  > 

Banoryna,  y,  blm.  apt.  p.  Adragantyna.  <?> 


[Banować,  u|e,  ov/&\] żałować,  tęsknić:  B.  do  kogo, 
po  kim. 

[Banowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Banować. 

Bant,  u,  Im.  y  I.  opas{:n,  obręcz,  wstęga  żelaz- 
na, facliajzu.  2.  B.  a.  Banta  [Bant]  bud.  p.  Roz- 
pora: Krokiew  związana  bantami.  <Nra.  Band> 

Banta,  y,  Im.  y  bud.  p.  Rozpora. 

[Bantka,  i,  Im.  i,  Bańtka,]  fJąderka.  <Zap.  zdr. 
od  Bania  =  rodzaj  ryby> 

Bantować,  uje,  owal  1.  [B]  hałasować,  stukać; 
trzaskać  z  bicza.  2.  obrażać,  bić:  Ci  pobereżni- 
cy  prawych  ludzi  ani  imać,  ani  B.  nie  mają 
<Węg.  bant  =  dokuczać  > 

Bantowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bantować. 

[Bańczak,  a.  Im.  i]  duży  dzban.     <  Bania  > 

Bańczasty,  Bańczysty  podobny  do  bańki;  pełen 
baniek,  bąblisty :     Piana  bańczasta. 

[Bańczyć,  y,  ył]  męczyć:  Bańcy  mi  łeb  (za- 
wraca  głoioę).  Por.  [Bantować].  <Wcg.  b(lnt  =  do- 
kuczać > 

Bańczysty  p.  Bańczasty. 

[Bańdos,  u,  Im.  y,  Bańduch]  potrawa  zliści  roś- 
lin i  mciki.     <?> 

[Bańduch,  a.  Im.  y]  p.  Bańdos. 

Bandura,  y,  Im.  y  p.  Bandura.  Zdr.  Bańdurka. 

Bańdurka,  I,  Im.  I  1.  p.  Bandura.  2.  naczynie 
do  wódki,  wody. 

Bańdurzenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Bańdu- 
rzyć.  2.  paplanina,  koszałki  -  opałki,  banialuki, 
brednie.     <  BA  > 

Bańdurzyć,  y,  yl  =  Bajać  pod  2  i  3. 

Bańka,  i.  Im.  i  1.  p.  Ba.n\a. ;  Jlakonik,  ampułka, 
puszka:  B.  blaszana  -  JZaszan/ca.  B.  kamienna  = 
kamionka.  B.  destylacyjna.  B.  do  nafty.  Nalał  oli- 
wy z  bańki  na  głowę  jego.  Bud.  B.  do  farby.  Z  je- 
dnej bańki  dwie  ścienie  malować.  Vrz.  =  ]>rzy  je- 
dnym ogniu  dwie  pieczenie  upiec.  2.  naczyńko  szkla- 
ne cyrulickie  do  naciągania  krwi  lub  wysysania  ja- 
du z  rany:  Postawić,  przepisać,  zaaplikować 
bańki.  Bańki  suche,  cięte.  Przen.:  Sadzić  bańki 
jeden  drugiemu  =  złorzeczyć,  wymyślać.  3.  B.  na 
l)\Ynie  — bąbel,  purchel,  bulka:  Człowiek  jest  jak 
B.  na  wodzie.  Prysło  szczęście,  jak  B.  na  wo- 
dzie. Puszczać  bańki  mydlane.  Przen.:  Bańki 
nosem  puszczać  =  6?/(i  smarkaczem.  Mechanik,  co 
bańki  nosem  puszcza  (o  zarozumiałym  przy  ro- 
bocie). Bańki  gazowe  ^pęcherzyki  gazowe,  drobne 
ilości  gazu  w  cieczach.  4.  B.  soli  — bałwanek,  sztu- 
ka, kawał,  gruda:  Sól  przywożą  w  bańkach 
i  w  okruszynach.  5.  Xv^'2^^-  =  kufel,  butelka  z  na- 
pojem wyskokołcym:  Widzę,  że  nieźle  ciągnie 
bańkę.  6.  [B.]  a)  rodzaj  futerału  drewnianego  na 
osełkę  do  ostrzenia  kosy.  b)  koszyk  pleciony, 
kształtu  flaszki  pękatej,  na  gniazdo  gołębie.  7.  anat. 
—  wydęcie  w  ciągłości  przewodu  błoniastego  Cara- 
pulla).     8.  bot.  p.  Kolokwint. 

XBańkarz,  a.  Im.  e  p.  Banlecznik. 

Bańkotka,  I,  Im.  I  bot.  p.  Szumotlina. 

Bankowy  przym.  od  Bańka;  przen.  nietrwały, 
mdły,  efemeryczny:  Ileż  to  stworzono  bankowych 
nadziei  ?  Krasz. 

[Bankowy]  dzwonkowy,  karowy  (o  kartach).  Por. 
Bunkowy. 

Bański  przym.  od  Ban. 

[Bańtka,  1,  Im.  I]  p.  Bantka. 

Baobab,  u,  Ira.  y  a.  światoględ,  Małpi  chleb  a. 
owoc,  Adansonja,  Malpodrzew,  Palczara  bot.  (a- 
dansonia)  roś.  z  rodziny  ślazowatych  Gatunek :  B. 
palczasty.  a.  Baobab,  Drzewo  małpie, 
(a.  digitata)     <Etjops,  baobab > 


95 


BAPTYSKA 


BARANINKA 


Baptyska,  I,  Im.  I,  Bratwa  bot.  (baptisia) 
roś.  z  rodziny  strąkowych.  <Now.  niby  Gr.-  Łć. 
baptisia  > 

Baptysterjum  nieod.  p.  Chrzcielnica.  <Gr.  bapti- 
6terion  =  łazienka,  później  clirzc'iL'inica> 

Baptyzyna,  y,  bira.  apt.  suhsianrjd  żywiczna  z  ko- 
rzenia dzikie(]o  indyfja  (soj)hora  iinctoria).  <0d 
Łć.  nazwy  rośliny  bai)tisia> 

Bar,  u,  lin.  y  p.  Baryt. 

Bara,  y,  Im.   y  zł.  pieniądz,   moneta  zdawkowa. 

<?> 

[Baraban,  a,  Ira.  y]  bęben,  taraban.  <Ukr.  ba- 
raban > 

Barabanckl  p.  Balabański:  Podkręca  wąsów 
barabanckieh.     Jeż. 

[Barabanić,  i,  ił]  i  gm.  I.  bębnić :  Gdy  go  do 
giobii  spuszczają,  brzęez!|,  barabani?^.  2.  bajać, 
jdeić,  paplać,  trajkotać,  klektać,  gderać :  Co  ty  tam 
barabanisz ! 

BarabańskI  p.  Balabański:    Wąs  B.  Kaczk. 

[Barabas,  u.  Im.  y,  Barwas]  krzyk,  hałas, 
wrzawa.     <  ?  > 

Barabąs  p.  Bałabański. 

[Barabola,  i,  Im.  e]  ziemniaki,  kartojle.  <Ukr. 
barabola,  może  od  Nm.  nazwy  prowincji  Bran- 
denburg> 

•j-Barać,    a,    al    odrzucać,    opierać  ś.     <BOR> 
BaragcIskiJ   p.  Balagulsićl.     <p.  Bałagulizm> 
Baragolstwo,  a,  blm.[  ]>.  Batagulstwo. 
Baragoła,  y,  Im.  y]  p.  Balagufa. 
Baragulsl<i]  p.  Bałagulski. 
Baragulstwo,  a,  blm.]  ]>.  Batagulstwo. 
Baragula,  y,  Im.  y]  p.  Balaguta. 

Barak,  u,  Im.  I,  X Baraka  I.  lekki  budynek 
drewniany,  buda;  namiot,  szałas  płócienny :  B.  do 
pomieszczenia  chorych,  szczeg.  zaraźliwych.  Przy 
szpitalu  założono  B.  imienia  cesarzowej.  Na 
Bielanach  ustawiono  już  wiele  baraków  (na  ba- 
warje  czasowe).     <Fr.  baraque> 

X  Baraka,  i,  Ira.  i  p  Barak :  Biwakować  trud- 
no było,  bo  nie  było  komu  spiąć  jaką  taką  ba- 
rakę.  Fred.  A. 

Barakan,  u,  Im.  y  gatunek  tkaniny  wełnianej. 
<j).  Barchan > 

Barakanowy  przym.  od  Barakan. 

[Barakonda,  y.  Im  y]  spódnica  barchanowa,  bar- 
chanhi.  <  p.  Barchan  > 

Barakowy  przym.  od  Barak:  Szpital  B.  Lecze- 
nie barakowe. 

Baran,  a.  Im.  y  I.  zool.  zwierzę  racicowe  po- 
chworoyie,  iryk:  B.  pokładany  =  sto/).  Młody  B. 
^jagnię.  Związali  go  jak  barana.  Beczy"  jak 
B.  (  =  śpiewa  .lilnic,  ale  nieprzyjemnie).  B.  B.  tryk! 
(i)awiąe  dziecko).  Wziąć  kogo  na  barana  fs  na 
plecy).  Nosić  kogo  na  barana  (=na  plecach). 
Przen.  (o  człowieku):  o.fieł,  głupiec,  tępa  głowa, 
jałopa:  Oj,  ty  baranie,  baranie!  Przen.:  in.  skór- 
ka barania  =  li.tt  zaslanmy :  Ostrzy  zęby  na  jego 
barany.  Kórz.  Str/yc  h&Y&ny  =  odcinać  kupony. 
2.  skóra  barania,  baranica;  szagryn:  Oprawa 
książki  z  barana.  3.  a.  w  \m.=j'utro  baranie, 
kożuch:  Skropił  go  po  baranach  (=j>o  kożuchu; 
dociął  mu  do  żywego).  4.  kożucli  na  płynie,  deka 
drożdżowa,  pływająca  po  wierzcliu  brzeczki  to  cza- 
sie fermentacji.  5.  B.  murołomny  =  daw.  machina 
wojenna  do  rozbijania  murów,  taran.  6.  baba,  od- 
hijak,  kafar  do  wbijania  palom.  7.  [B.]  a)  owad 
jelonek  (lucanus  cervus).  b)  piasta  a.  piazda 
u  wozu.  c)  gra  „w  barana.^  d)  długi  zwój 
słomy,  siodło  na  dachu  słomą  poszytymi  Grzbiet 
kopca  pokryć  baranem.    8.  astr.  =  jeden  z  gwiaz- 


dozbiorów zwierzyńcowych  (zodjakalnyeh):  Znak 
barana  =  miejsce,  gdzie  jest  słońce  na  niebie  w  po- 
czątku loiosny.  9.  bed.  wielki  hebel,  poruszany 
przez  dwóch  ludzi.  10.  fiz.:  B.  hidrauliczny  =  ma- 
china do  podnoszenia  na  pewną  wysokość  wody 
płynącej.  Zdr.  Baranek,  Baraneczek,  [Barany- 
szek],  f  Baranieć,  y  Baranczek.  Zgr.  Baranisko. 
<  ?  Jakkolwiek  wszyscy  Słowianie  mają  ten  «ry- 
raz,  zdaje  ś.  jednak  obcym,  może  Arab.  barran  = 
dziki,  obcy> 

fBaranouk,  a,  Im.  I  baran,  baranek:  Jako  pas- 
terz barancuki  zgromadzając  wszędzie. 
fBaranozek,  czka.  Im.  czki  p.  Baran. 
Baraneczek,  czka.  Im.  czki  p.  Baran. 
Baranek,  nita,  Im.  nki  I.  p.  Baran  doroślejsze 
jagnię  samiec:  Cichy,  łagodny,  potulny  jak  B. 
Ir.:  Jaki  mi  B.l  (=trusia,  niewiniątko).  Żart.:  Ba- 
ranki egipskie  =  wszy.  2.  przen.:  B.  boży  =  a) 
Chrystus :  Baranku  boży,  który  gładzisz  grzechy 
świata.  B.  wielk&noany -ag nusek  (=Jigurka  je- 
go z  chorągiewką  a.  B.  pieczony — przy  święconym). 
B.  wielkanocny  u  Żydów  =  pasclia.  b)  -  hostja. 
c)  część  mszy:  Spóźniliśmy  ś.,  przyszliśmy  na  B. 
boży.  3.  a.  w  l.m.  =  futerko  z  baranków  :  Baran- 
ki krymskie.  Baranki  wigierskie -karakuły.  4. 
oblóżka,  opuszka  barankowa;  lampas  barankowy 
u  czapki;  bajorek  wełniany,  okalający  kapelusz, 
czapkę:  Czapka  z  siwym  barankiem.  5.  w  Im. 
białe  chmurki  pierzaste.  6.  [B.J  -  a)  barometr,  b) 
bekas,  kszyk,  c)  stonóg,  d)  roś.  krwiściąg.  e) 
rodzaj  sera.  f)  a.  TraCZ  skrzyneczka  na  kołach, 
obwożona  na  Wielkanoc,  z  wyobrażeniem  baranka 
i  tracza  piłującego.  7.  wałek  drewniany,  przy- 
twierdzony do  burty  promu.  8.  bot.  =  a)  a.  B.  nie- 
winny p.  Niepokalanek.  b)  B.  scy  tyjski  p. Pa- 
protka, c)  p.  Bagniątko.  9.  myśl.  p.  Dubelt, 
Kszyk. 

Barani  I.  przym.  od  Baran;  f  Barańczy:  Łój 
B.  Skóra  barania  (wyprawna  =  iaramca,  sza- 
gryn). Mięso  baranie  =  6a?-anmr/.  Kotlety  bara- 
nie. Przen.:  (Jlowa  baraniała)  kędzierzaica;  b) 
tępa,  zalcuta,  głupia,  cielęca.  Przen.:  Baranie 
oczy  —głupie,  osłupiałe,  bezmyślne,  błędne,  kołowa- 
te, osowiałe,  wyłupiaste :  Zrobił  baranie  oczy.  Nos 
B.=  garbaty,  żydowski.  Śpiewać  baranim  głosem 
=  cienko ;  śpiewać  Tadeusza ;  płakać,  beczeć.  Żart.: 
Skórka  barania  =  to<  zastawny  (do  strzyżenia  ku- 
ponów). Pog.:  B.  ']ązyk  =  niemiecki.  Żart.:  Ba- 
ranie jaja  =:Cł//ra  88.  2.  z  futra  baraniego,  z  ba- 
ranów zrobiony:  Czapką  baranią  dumnie  potrzą- 
sa. Len.     3.  bot.:  Barania  trawa  p.  Pomórnik. 

[Baraniarka,  i.  Im.  i]  zagroda,  w  której  owce 
zamyka/ą. 

[Baranlarz,  a.  Im.  e]  owczarz,  pasterz  owiec. 

[Baranica,  y.  Im.  e]  I.  ,ikóra  barania  toypraw- 
na.  2.  [B.]  kożttch  barani,  barany;  .fkóra  barania 
do  przykrycia  nóg  w  podróży.  3.  czapka  barania. 
4.  struna  .skrzypcowa. 

fBaranie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Barać. 

Baranieć,  ńca.  Im.  ńce  bajeczna  roślina  stepów 
tatarskich:  Bajeczna  roślina,  zwana  barańcem, 
która  dokoła  objadała,  co  żyło,  nim  sama  uschła 
brakiem  pokarmu.    Krasz.     <Ukr.  baranfeć> 

t  Baranieć,  ńca,  Im.  ńce,  [Baranieć]  baran.  <  Śr. 
Łć.  l)aranec> 

Baranieć,  eje,  al  głupieć:  Żydkowi  baranieją 
oczy.    Prus. 

Baranie,  ęcła,  Im.  ęta  młody  baranek,  jagnię. 

Baranina,  y,  blm.  I.  mięso  baranie.  2.  [B.J 
plagi:  Brać  baraninę.    Zdr.  Baraninka. 

Baraninka,  i,  blm.  p.  Baranina. 


96 


BARANISKO 

Baranisko,  a,  Im.  a  m.  i  ui.  p.  Baran. 

Barankowy  I.  przyra.  od  Baranek.  Przen.:  ła- 
godny, idukdioy,  niewinny:  Obróci  Chrystus  twarz 
swą  barankową,.  Przen.:  tchórzliwy^  bojaźliwy,  lęk- 
liioy :  Budził  w  ludziach  barankowe  dusze.  SJow. 
2.  z  futra  baranków  zrobiony  :  Czapka  barankowa. 

Baranlucha,  y.  Im.  y  bot.  p.  Mącznica. 

XBaranoksztalty  podobny  z  kształtu  do  barana. 
<  Baran  +  K.~iztałt> 

fBarańozy  p.  Barani. 

Baraństwo.  a,  blm.  zb.  barany,  stado  bara- 
nów: B.  tudzież  staa  ośli  pierwsi  sejmikować 
pośli.    Mick. 

xBara8zeń8two,  a,  blm.  p.  Baraśnlctwo.  <p. 
Borys/.  > 

[Baraszek,  szka,  Ira.  szki]  dyktei-yjka. 

BaraszkI,  ów,  blp.  żarty,  żarciki,  dokazywanie, 
figle,  figielki,  swawola,  gzy,  zbytki:  Stroić  B.  <  p. 
Borysz> 

Baraszkować,  uje,  owal  I.  stroić  baraszki,  żar- 
ciki; żartować,  dokazywać,  gzić  ś.,  bawić  ś.,  swa- 
wolić, figlować,  dowcipkować,  dworować :  Prz)'dy- 
bał  baraszkujących.  2.  pędzić  czas  bez  t7-oski, 
nie  zważać  na  nic;  próżnować,  nie  troszcząc  ś.; 
zbijać  bąki:  Baraszkuje  sobie  po  całych  dniach, 
a  robie  niema  komu. 

Baraszkowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Barasz- 
kować ;  Łzy  stawały  w  oczach  od  ciągłego  śmie- 
chu z  konceptów  i  baraszkowań  starego  kowa- 
la. Bał. 

XBarasznla,  i,  h\m. /aktorstwo :  Aby  Żydzi  ba- 
rasznią  ś.  nie  bawili.  Księgi  zgrom,  kupców 
w  Lublinie.     <p.  Borysz> 

XBaraśne,  ego,  blm.  rz.  zapłata  za  nastręczenie, 
faklorne.     <  Borysz  > 

X  Baraśnlctwo,  a,  blm.,  X  Baraszeństwo  rze- 
miosło baraśników,  stręczycielstwo,  faktorstico,  po- 
irednictwo. 

XBaraśniczy  przym.  od  Baraśnik;  x  Baraśny. 

XBaraśnik,  a.  Im.  cy,  X  Bareśnik,  x  Barysz- 
nlk  stręczyciel,  faktor,  mekler,  pośrednik:  Baraśni- 
cy,  faktorowie  i  inni  Żydzi. 

X Baraśny  p.  Baraśniczy. 

Baraterja,  i,  Im.  e  I.  facjenda,  szwindel,  sza- 
cherka,  gieszeft.  2.  czyn  nieprawy  kapitana  a.  za- 
łogi okrętu  kupieckiego  ze  szkodą  właściciela  stat- 
ku a.  ładunku.   <Włos.  baratteria -szaeherka> 

Barato  nieod.  zamiana  towarów,  handel,  handel 
zamienny. 

Barbaloina,  y,  blm.  apt.  substancja  przeczysz- 
czająca z  aloesu  barbadoskiego.  <Z  początkowych 
głosek  Barbados  (wyspa)  4-  Aloes  > 

X  Barbar,  a,  Im.  owie  p.  Barbarzyniec : 
Plugawemi  wyrazy  barbara  do  niewoli  wzywać 
nas  ś.  ważył.  UJ.     <Gr.  barbaros> 

[Barbar,  a,  blm.,  Barbara]  bnwar,  piwo  bawar- 
skie.    <Z  nazwy  kraju  Bawarja> 

Barbara,  y,  Im.  y  I.  gruba,  długa  lina,  użyioa- 
na  przy  przewozach  narzekach.  2.  [B.]  p.  [Barbar]. 
3.  bot.  =  a)  p.  Kolcowój.  b)  p.  Gorczycznik. 
<Z  imienia  ż.  Barbara > 

Barbarja,  ii.  X  blm.  p.  Barbarzyństwo.  2. 
Im.  e  kraj  dziki,  barbarzyński,  nieucywilizowany, 
pierwotny:  Wywiózł  ranie  na  wieś  i  osadził  w  tej 
Proszowskiej  barbarji.  Wilcz. 

Barbarka,  i.  Im.  i  I.  x  forma  ż.  od  X  Barbar. 
2.  bot.  p.  Gorczycznik.  3.  [B.]  wyobrażenie  iw. 
Barhar/i,  patronki  żeglarzy,  na  statku. 

[Barbarski]  bawarski. 

XBarbaryjski  p.  Barbarzyński. 

Barbaryzm,  u.  Im.  y  usterka  przeciw  czystości 
języka,  makaronizm. 


BARCZANY 

Barbaryzmować,  uje,  owal  używać  barbaryzmów 
w  mowie. 

Barbaryzmowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bar- 
baryzmować. 

Barbarzyniec,  ńca,  Ira.  ńcy,  Barbarzyńca,  X Bar- 
bar I.  u  Greków  i  Rzymian  cudzoziemiec,  obcy, 
obcokrajoioiec.  2.  człowiek  dziki,  nieucywilizowany, 
nieokrzesany,  pierwotny.  3.  tyran,  okrutnik;  gwał- 
cący objawy,  zdobycze  cywilizacji;  wandal,  święto- 
kradca. 

Barbarzynka,  i,  Ira.  i  forma  ż.  od  Barbarzy- 
niec. 

Barbarzyńca,  y,  Im.  y  p.  Barbarzyniec. 

Barbarzyński,  X  Barbaryjski  I.  (u  daw.  Gre- 
ków i  Rzymian)  obcy,  cudzoziemslci.  2.  dziki,  nie- 
ucywilizowany, nieokrzesany,  pierwotny,  surowy.  3. 
tyraiiski,  srogi,  nieludzki,  okrutny,  dziki,  znęcający 
L,  %cand(dski:  Zwyczaj  B.  Po  barbarzyńsku, 
Barbarzyńsko,  f  Barbarzyńskie  przys. -Jafc  bar- 
barzyniec:  Obchodzić  ś.  z  kim  po  barbarzyńsku. 

fBarbarzyńskie  p.  Barbarzyński. 

Barbarzyńsko  p.  Barbarzyński:  Wydawali  ś- 
niemal  B.  Krasz. 

Barbarzyństwo,  a,  1)1  m.,  x Barbarja  I.  Xzb.  bar- 
barzyńcy: Nieukrócone  B.  wiele  szkód  narobiło.  2. 
dzikość,  nieokrzesanie,  .surowość,  brak  cywilizacji : 
Umiejętności  reguluje  B.  3.  dzikość,  srogość, 
okrucieństico,  tyranja,  zwierzęcość,  srogość,  toanda- 
lizm,  świętokradztioo. 

Barbet,  u.  Im.  y  część  ubioru  głowy  zakonnicy: 
Przewiązano  jej  czoło  bindelem,  dano  około  twa- 
rzy biały  B.     <Fr.  barbette> 

Barbierz,  a.  Im.  e  p.  Balwierz. 

[Barbinek,  nku,  Im.  nki]  roślina  barwinek  mniej- 
szy.    <p.  Barwinek > 

Barbiton,  u,  Im.  y,  Barbitona  grecki  instrument 
muz.     <Gr.  barbiton  > 

Barbitona,  y.  Im.  y  p.  Barbiton. 

Barbora,  y.  Im.  y  bot.  p.  Gorczycznik.  <Slow. 
niby  Łć.  barbarea> 

[Barch,  u,  Im.  y]  kołowacizna;  obłęd,  głupota 
(o  ludziach  i  owcach).     <?> 

Barchan,  u.  Im.  y,  Barakan,  f  Barchwa  ^tkani- 
na Iniano-bawełniana.  7Av.  Barohanik.  <Sr.  Łć. 
barrac(h)anus,  bareanus,  z  Aral).  barrakan,  bar- 
nakiln,  skąd  Nra.  Barchent,  dawniej  barchant, 
barehat,  barchet> 

Barchanlasty  podobny  z  powierzchni  do  barcha- 
nu, kosmaty,  puszysty,  zemszony :  Korcik  B.  Fla- 
nela  barchaniasta. 

Barchanik,  u,  Ira.  i  p.  Barchan. 

Barchanka,  i,  Im.  I  [Barchaniak]  .spódnica  bar- 
chanowa. 

Barchannik,  a,  Ira.  cy  falirykant  barchanu. 

Barchanowy  przyra.  od  Barchan:    Kaftan  B. 

Barchatki  prow.  tylko  w  wyraź.:  Wziąć  ś.  za 
B.  =  za  bary;  mocować  ś.,  stanąć  do  rywalizacji: 
„Czas"  ś.  z  „Reforraą"  biorą  za  B.,  bo  coraz  więk- 
sze dodają  dodatki.     <BAR> 

[Barchnieć,  eje,  al]  dostawać  kołowacizny,  głu- 
pieć, durzeć  (o  ludziach  i  owcach). 

f Barchwa,  y,  Ira.  y  p.  Barchan.  Goł. 

X Barci  p.  Barciowy:  O  barcira  lesiwie.  Pol. 
<BARC> 

Barciak,  a.  Im.  i  zool.  (galleria  mellionella) 
ćma  z  rodziny  omacnicówek. 

Barciel,  a,  Im.  e  zool.  (trichodes)  chrząszcz pię- 
cioczionkowy  z  rodziny  przekraskoioatych,  w  ulach 
szkodliwi/. 

Barciowy,  X  Barci  przyra.  od  Barć:  Miód  B. 

Barczany  przym.  od  Barka,  statkowy:  Powróz 
B.     <p.  Barka  > 


97 


BARCZATKA 


BARKA 


Barczatka,  i,  lin.  i  zool.  (gastropacha)  owad 
luskoakrzydly  ze  skupienia  j)rządkówck.  <  Zap.  od 
Barć  > 

f  Barczeć,  y,  al  (o  wietrze)  szumieć,  szeleścić. 
<pźwn.,  por.  Cz.  brćeti,  brkati=powiewać,  sze- 
leście> 

Barczenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Barczyć.  2. 
t czynność  cz.  Barczeć. 

Barczki,  ów,  blp.  p.  Bark.  Wor.     <BAR> 

[Barczal,  a,  Im.  e]  staw  u  ręki.     <BAR> 

Barczyć,  y,  yl  obciążać  barki,  obarczać,  obcią- 
żać, obiadowy wać:  Łabędzie  barczą,  ażeby  nie 
ulatywały.  Przen. :  Choć  jeszcze  żyje,  już  fortu- 
nę (  =  majątek)  barczą.  (obciążają  długami,  szar- 
gają). Pol. 

[Barczyk,  a,  Ira.  i]  p.  Orczyk. 

Barczysto  przys.  od  Barczysty. 

Barczystość,  i,  blm.  rz.  od  Barczysty. 

Barczysty,  X  Barkowaty  mający  wydatne  barki, 
.izeroki  w  barkach,  pleczysty. 

Barć,  i.  Im.  e  I.  siedlisko  pszczół  w  drzewie 
w  lesie.  2.  otwór  w  ulu.  3.  część  lasu  z  barciami. 
4  -^ bartnictwo:    Dzienie  a.  barci.     <BARC> 

Bard,  a.  Im.  owie  śpiewak,  pieśniarz ;  przen.  poe- 
ta, wieszcz.     <Śr.  Łe.  bardus,  z  Clt.  bard> 

[Barda,  y.  Im.  y]  p.  Barta. 

Bardanek,  nka.  Im.  nki  bot.  p.  Lepnik.  <Now. 
niby  Łe.  bardana> 

[Bardawka,  i,  Im.  i]  brodawka. 

Bardela,  i.  Im.  e  siodło  ze  słomy  uplecione,  płót- 
nem gridjem  okryte,  do  objeżdżania  źrebców. <,  Przez. 
Fr.  bardelle,  Śr.  Łć.  bardella  z  Arab.  barda'a  = 
siodło  wypchane  > 

I  Bardjówka,  i,  hn.  i]  Jłaszka  od  wody  mineral- 
nej Bardjowskiej,  użyta  do  czego  innego.  <0d 
miasta  Wc.c.  Bardjów> 

[Bardlić,  i,  ił]  śmiecić,  brudzić.  <?Może  w  związ- 
ku z  barłożyó?> 

Bardo,  a.  Im.  a,  [Berdii]  p.  Przybijaczka.  <  Wy- 
raz powszecliny  w  S  w  znaczeniu  1.  wzgórza 
i  2  przybijaczki;  mo-e^Got.  baurd-deska,  Nm. 
Bort,  Bret't> 

Bardon,  u,  Im.  y  lutnia,  lira:  Porzucić,  zawie- 
sić B.  <  Przez  Cześ.  bardiin,  ze  Śr.  Grn.  pardua= 
szałamaja> 

[Bardunka,  i,  Im.  i]  chustka  różnokolorowa  na 
głowę.      <?> 

Bardysz,  a,  Ira.  e  p.  Berdysz:  Wśród  żądeł 
mieczów,  strzał  i  bardyszy.  Syrok, 

Bardyzan,  u  Im.  y  p.  Bardyzana. 

Bardyzana  y.  Im.  y,  Bardyzan  .'^pisa  z  hartą,  na 
długim  drzeiocu  osadzona,  ludubarda:  Szwajcarzy 
banlyzany  razem  dźwigną  do  góry.  Przen.:  Nep- 
tun wziął  B.  swój  trójzęby  (trójząb,  widły).  <  Przez. 
Nm.  l*uitisan(',  dawniej  Bartcsan,  ze  Śr.  Łć.  par- 
tesana,  to  zaś  jakoby  z  llp.> 

jBardzeczko]  p.  Bardzo. 

IBardzeńceJ  p.  Bardzo. 

IBardzeńko]  ji.  Bardzo. 

JBardziak,  a,  lin.  i|  naczynie  na  ]>lyny,  najczę- 
iriij  skiirznne;  t/urdziidc.    <Tur.  bardak^:  dzban  > 

Bardzo,  flBarz,  Barzo,  Bardzoj,  Bardzok,  Ba- 
rzylko,  Barzyk.  Baś,  Bardzeczko.  Bardzeńce,  Bar- 
dzeńko,  Bardzuczno],  st.  w.  Bardziej  [Barze,  Ba- 
rzej,  Barzy,  Barży,  Bardży  (r  i  z,  ż.  wymawia- 
ją K.  tu  rozdzielnie)  st.  n.  Najbardziej  wielce,  ar- 
cy,  do  wysokiego  stopnia,  nader,  ]>rze-;  mocno, 
ciężko,  gorąco,  usilnie,  serdecznie,  o  wiele,  znacz- 
nie: B.  piękna.  B.  zacny.  Płakać,  prosić,  prag- 
nąć B.  Mylisz  8.  B.  Jedno  od  drugiego  różni 
ś."  B.  B.  być  może.  Wierzę  B.  Zdrów  jesteś? 
Nie  B.  C  =  nie  zupełnie,   nieszczególnie).   Za   B.  = 


zbyt,  zanadto,  za  wiele.  Za  B.  śmiały.  Za  B.  zau- 
fał. Kocham  ją  bardziej,  niż  ciebie.  Tylko  ma- 
jącą bardziej  jasności  dokoła.  Mick.  (  =  więcej,  su- 
ciej, obficiej).  Im  bardziej  ją  poznaję,  tem  bar- 
dziej ją  kocham  (=im  bliżej,  lepiej — tym  więcej). 
Tym  bardziej,  że...  Coraz  bardziej  ś.  zapalał.  Te- 
raz jeszcze  bardziej  wymagający.  2.  [B.],  rych.- 
ło,  natycJimiast,  niezwłocznie.  B.  wnet.  <BAR(D)Z> 

[Bardzoj]  p.  Bardzo. 
Bardzok]  p.  Bardzo. 
Bardzuczno]  p.  Bardzo. 
Bardży]  p.  Bardzo. 

Bareczka,  czka.  Im.  czki  p.  Barka. 

Bareijef,  u.  Im.  y  płaskorzeźba,  wypukłorzeźba. 
<Fr.  bas-relief> 

XBareśnik,  a,  Im.  cy  p.  Baraśnik. 

Bareż,  u.  Im.  e  lekka  tkanina  wełniana,  batoeł- 
niana  jedwabna  a.  mieszana  z  tych  materjaiów. 
<Fr.  bar6ge> 

Bareżowy  przym.  od  Bareż:  Sukienka  bare- 
żowa. 

XBarela,  y,  Ira.  y  p.  Baryła. 

XBarelka,  i.  Im.  i  p.  Baryła. 

[Baręczenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Baręczyó. 

[Baręczyć,  y,  yl]  p.  Barzęczyć. 

Bargamuta,  y,  Im.  y  p.  Bergamota.  Zdr.  Bar- 
gamutka. 

Bargamutka,  i.  Im.  i  p.  Bargamuta. 

[Bargiel,  a.  Im.  e]  p.  Sikora.  <?Por.  Cześ. 
brhel,  Słń.  brglez.,  Ros.  berglezi.  Może  w  związ- 
ku z  Włos.  bar(i)gello  =  dowódca  zbirów > 

[Bargiel,  a,  Im.  y]  p.  Kowalik. 

[Bargować,  uje,  owal]  zbierać,  szczególnie  szcząt- 
ki rozbitych  okrętów.     <Nm.  gw.  bargen> 

[Bargowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Bargować. 

[Bargownik,  a,  Im.  cy]  ten,  co  barguje. 

Barhidrometr,  u,  Im.  y  fiz.  rodzaj  manometru, 
przyrząd  do  mierzenia  głębokości  wody.  <  Now. 
z  Gr.  baros  =  ciężar  4- Hidrometr> 

Barjera,  y  Im.  y  [BaIJer]  poręcz,  zagroda,  za- 
stawa, balustrada,  zapora:  Publiczność  stała  za 
barjerą.  Barjery  ś.  łamią,  mostki  trzeszczą. 
Krasz.  Zdr.  Barjerka.  <Włos.  barriera,  Fr.  bar- 
ri6re> 

Barjerka,  I,  Im.  I  p.  Barjera. 

Bark,  u,  Im.  I  I.  u  ludzi,  część  ręlci  od  stawu 
przy  łopatce  do  łokcia;  u  zwierząt,  część  przedniej 
nogi  od  kolana  do  łopatki:  Koń  na  B.  bije  = 
wierzga.  Przen. :  Bije  na  B.  =  zly,  naj-owisty,  Jcmąbr- 
ny.  2  w  Ira.  część  wyższa  grzbietu,  jyoniżej  karku 
od  jednego  stawu  ramiennego  do  drugiego,  plecy, 
ramiona:  Ponieśli  trumnę  na  własnych  barliach 
Barki  na  dół  pochylił.  Mick.  Zwleczoną  z  mych 
barków  okryłbym  cię  szatą.  Mick.  Przen.:  Wszyst- 
ko spoczywa  na  jego  barkach  (-na  jego  głowie). 
Pochwycić  kogo  za  barki  ('=za  bary).  "Śilnemi 
barki  dźwignęli  budowę  rządu  (=  ramiony,  ręko- 
ma). Przen.:  powierzchnia:  Wisła  na  swych  bar- 
kach niesie  ładowne  szkuty.  Przen. :  Zamek  na 
barkach  nowogródzkiej  góry.  Mick.  3.  cyrkla  = 
noga.     4.    [B.    a.   Barczyk]    wozowy    p.   Orczyk. 

5.  obłąk,  pałąk:  Pół  pierścienia  barkiem  do  gó- 
ry  stojące    (=  na  sztorc).     B.    podkowy   (=  łuk). 

6.  woj.  Barki  =  odcinki  wału  narożnika,  łączące 
czoła  z  zasłonami.  Zdr.  w  Im.  Barczki.  Zgr.  (mi 
1,  2)  Bary  <BAR> 

Barka,  I,  Im.  I  I.  statek  żaglowy  bezpokładowy : 
Barkami  do  okrętów  podjeżdżają.  Przełożyć 
część  ładunku  z  okrętu  na  barkę.  2.  gór.  stok 
góry.  Zdr.  Bareczka.  <Włos.  lip.  barca,  Fr 
barąue,  ze  Śr.  Łć.  barca,  jakoby  ze  Skd.> 


98 


B  A  E  K  A  Ć 


BAROTERMOMETR 


[Barkaó  się,  a  ś.,  r.l  ś.]   (parkaó  ś.),  parzyć  i., 

laloirar  ^.,    czió  L 

fBarkaft.  u,  Im.  y  gór.  p.  Barkracht. 

Barkan,  u,  Im.  y  woj.  rodzaj  szańca.   <?> 

Barkarola,  I,  Im.  e  I.  iódka  ozdobna  hez  masz- 
fn.  2.  j>ii'ih  gondoljeróio  w  Wenecji.  <WłoS. 
barchcrolla  =  łódka  > 

Barkarz,  a,  Im.  o  właściciel  barki,  przewoźnik. 

Barkas,  u,  Ira.  y  iódź  największa  przy  okręcie- 
<Hp.  bareazo  a.  barcaza> 

Barkmistrz,  a,  Im.  e,  Bachmlstrz  dozorujący 
md  robotami  rv  kopalni  soli,  górmistrz.  <  Nra. 
Herg-iiieistor> 

Barkmistrzostwo ,    a,    blm.,    Bachmistrzostwo 

urząd  barkiuislrza. 

KBarkowaty  p.  Barczysty. 

1.  Barkowy    przyra.     od    Bark:     Wyrostek  B. 

2.  Barkowy  przym.  od  Barka,  burczany. 
[Barkól,  u,    Im.    y]    miara   sążnioica    na   wstążkę 

(plecionkę),  z  której   sporządza  i.  kapelusz   słomia- 
ny.    <  j).  Bark  > 

Barkowki,  ek,  blp.  zool.  tęr/ie  pióra  osadzone  na 
ramieniu  j/taka. 

f  Barkracht,  u,  Ira.  y,  Barkaft  gór.  dochód  z  żup 
solnych  pobierany  przez  obdarowanego.  <Nm.  Berg- 
recht > 

Barktrometer,  tra,  Ira.  try  garb.  p.  Garbniko- 
mierz.     <?> 

Barierka,  I,  Im.  I  bot.  p.  Borzelitka.  <0d  na- 
zwiska bot.  Fr.  Barreller'a  tl673> 

Barłoga.  i,  Im.  i  rub.  ten,  co  bar  łozy —  baje,  ple- 
ciuga.  plotkarz,  bajarz. 

Barlożenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Barlożyć. 

Barlożyć,  y,  yl  I.  wyściełać  barłogiem,  robić 
podścióikę.  2.  śmiecić.  3.  przen.  rub.  bajać,  pleść, 
bzdurzyć,  bajdurzyć,  ględzić:  Co  ty  tara  barło- 
żysz!  znasz  ś.  na  polityce,  jak  kogut  na  ewan- 
gielji.  Prus. 

Barłóg,  ogu,  Im.  ogl  [Berlóg]  [.posłanie  z  mierz- 
wy, podjciólka:  Podesłać  krowom  barłogu.  Przen. 
nędzna,  brudna  pościel,  posłanie:  Leżał  w  nędzy 
na  barłogu.  Słońce  w  progu,  leniwcze,  powstań 
z  barłogu!  2.  legowisko  grubego  zicierza,  szczeg. 
niedźwiedzia.  3.  śmiecie;  słoma  starta,  icyrzucona 
z  siennika.  Przen.:  Zostawię  na  ziemi  te  kości, 
których  B.  wrota  mi  zawalał  wieczności.  4.  przen. 
stan  nędzy,  ubóstwo,  błoto,  kał,  gnój,  nicość:  Pięk- 
na wolności !  w  barłogu  ś.  tarzać!  Podnieść  ko- 
go z  barłogu  do  honorów.  <  Patrz  Barłóg 
w  pniach > 

[Barma,  y,  Im.  y]  p.  Brzana.     <Nra.  Barrae> 

[Barna,  y,  Im.]  y  p.  Brona. 

Barnabita,  y,  Im.  cł  zakonnik  św.  Pawła.  <0d 
imienia  Barnaba > 

XBaro,  na,  Ira.  nowie  p.  Baron. 

[Baro]  bardzo. 

Barocentryozny  fiz.  tyczący  ś.  środka  ciężkości: 
Linja  barocentryczna.  <Now.  z  Gr.  bilros  :r^ cię- 
żar-}- Łć.  centrum  =  środek  > 

Barodrom,  u,  Im.  y  p.  Samochód.  <Now.  zGr. 
baros  -  ciężar,  waga  -f-  drómos  =  bieg  > 

Barograf,  u,  Im.  y,  Barometrograf  barometr  sa- 
mopiszący,  notujący  automatycznie  swoje  wskazania. 
<Now.  z  Gr.  bdros  =  ciężar  4- -graf  = -pis  ;  p. 
Barometr  > 

Barok,  u,  blm.,  Baroko  rodzaj  stylu  w  sztukach 
plastycznych,  szczeg.  lo  budownicticie,  zunjrodniały 
styl  odrodzenia:  Ma  i  literatura  swój  B.  <Fr. 
baroąue  =  dosł.  dziwaczny  > 

Baroko  nieod.  p.  Barok. 

Barokowo  przys.  od  Barokowy. 


Barokowy  przym.  od  Barok:  Zakończenie  baro- 
kowe. Ornamentacja  barokowa. 

Baromakrometr,  u,  Ira.  y  narzędzie  do  mierzenia 
ciężkości  i  długości.  <Now.  z  Gr.  bdros  =  ciężar-|- 
makrós  =  duży  -(-  m''tron  = -mierz  > 

Barometr,  u,  Ira.  y  I.  fiz.  przyrząd  do  mierze' 
nia  ciśnienia  powietrza :  B.  rtęciowy,  naczyńko- 
wy,  syfonowy  a.  lewarowy  (o  rurce  zgiętej  i  otwar- 
tej w  jednym  końcu),  naczyńkowo-6y{"onowy,  raor- 
ski,  zegarowy  (ze  wskazówką),  normalny,  meta- 
liczny (~  aneroid),  holosteryczny  (z  płytką  pusz- 
ką zamiast  rury).  B.  spada,  podnosi  ś.  Piekły 
mię  dzisiaj  nagniotki,  a  to  mój  najlepszy  B.  2. 
przen.  miara,  wykładnik,  tłumacz,  loskazówka. 
symptom:  ,,Mośeidzieju"  przechodziło  przy  egzal- 
tacji na  „Mościdziu"  i  „Mciu"  i  służyło  żonie  za 
B.  stanu  duszy  małżonka.  Krasz.  <Now.  z  Gr. 
bflros  =  ciężar  rj-  raćtron  —  -mierz  > 

Barometrograf,  u,  Im.  y  p  Barograf.  <Baro- 
raetr -f- Gr.  -graf  = -pis  > 

Barometrografja,  I,  blm.  opisanie  barometru. 

Barometryczny  przym.  od  Barometr:  "Wyso- 
kość, niwelacja,  figurka  baroraetryczna.  Pomiary 
barometryczne.     Stopień,  kwiat  B. 

Baromotor,  u,  Im.  y  fiz.  przyrząd  do  zużytkowa- 
nia ciężaru  ciała  ludzkiego,  jako  siły  poruszającej. 
<Now.  z  Gr.  baros  =  ciężar -]-Łć.  motor  =  co  po- 
rusza, motor  > 

Baron,  a,  Im.  owie,  XBaro  \.  ty txil wyższej  szlach- 
ty. 2.  \  wyższy  urzędnik,  dygnitarz,  senator.  3. 
żart.  Liber  B.  =  sobie  pan,  od  nikogo  nie  zależny, 
nie  oglądający  ś.  na  nikogo.  Zdr.  Baronek.  <Sr. 
Łć.  baro,  skąd  Fr.  baron  itd.> 

Baronek,  nka.  Im.  nkowie  p.  Baron:  "Wystrych- 
nąć na  dudka  jakiegoś  dumnego  baronka.  Bał. 

XBaronesa,  y,  Im.  y  p.  Baronowa.  <  "Włos. 
baronessa> 

Baronet,  a,  Im.  cl  tytuł  niższy  od  tytułu  barona, 
stopień  szlachecki  w  Anglji.     <Ang.  baronnet> 

Baroniątko,  a,  Im.  a  młody  baron:  Zaczął  pró- 
bować swoich  sił  na  hrabiątkach  i  baroniątkach. 
Prus. 

Baronijka,  I,  Im.  I  p.  Baronja. 

Baronisko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.  baron  godzien  po- 
litowania. 

Baroniunio,  a,  Im.  owIe  piesz.  od  Baron. 

Baronja.  I.  Im.  e,  Baronowstwo  majątek  bara- 
nowski; majątek,  do  którego  przynuiizany  jest  tylu] 
barona.     Zilr.  Baronijka. 

[Baronka,  I,  Im.  I]  p.  Baronowa  i  Baronówna: 
Obok  gratek  i  baronek.  .Też. 

Baronowa,  ej.  Im.  e,  XBaronesa,  [Baronka]  żo- 
na barona. 

BaronowskI,  [BarońskI]  przym.  od  Baron:  Ty- 
tuł, majątek  B. 

Baronowstwo,  a  I.  Im.  a.  p.  Baronja.  2.  Im.  a 
godność  barona.  3.  blm,  haron  z  żoną;  Państwo 
B.  przybyli. 

Baronówna,  y,  Im.  y,  [Baronka]  córka  barona. 

[BarońskI]  p.  BaronowskI. 

-}-  Baroróg,  oga,  Im.  ogl  baran  rogaty.  Kra. 
<Sztufznie  z  baran -[- Róg  > 

Baroskop,  u,  Im  y,  Dazymetr  fiz,  I.  przyrząd 
do  okazania,  że  ciała,  zanurzone  w  powietrziĄ  tra- 
cą na  .<itcym  ciężarze.  2.  przyrząd  wskazujący  sto- 
pień wilgotności  połińetrza.  <Now.  z  Gr.  btiros  = 
ciężar  -f-  -skop  =  -skaz  > 

Barotermometr,  u,  Im.  y,  Termobarometr.  Ter- 
mohlpsometr  przyrząd  do  mierzenia  ciśnienia  po- 
wietrza, a  .stąd  i  do  mierzenia  tcysokości  gór.  <Now. 
z  Gr.  baros  =  ciężar -[-Termometr > 


99 


BAROTROP 


BARWIANO 


Barotrop,  u,  Im.  y  odmiana  haromofom.  <Now. 
z  Gr.  baros  =  ciężar  Ą-  -trop  =  -wrót  > 

[Barować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  dągaó  ś.  za  ba- 
ry, mocować  i.,  pasować  ś.     <BAK> 

[Barowanie  £lę,  a  ś.,  Wm.]  czynność  cz.  Ba- 
rować ś. 

Barowy  chein.  p.  Barytowy:  Wodnik,  wodoro- 
tlenek B.  (=wodan  barytu)    <p.  Baryt > 

Bars,  a,  lin.  y  zool.  (felis  irbis)  wielki  kot  ccnl- 
kowany.     <  ?  > 

Barszcz,  u,  Ira.  e  I.  [Barze]  zupa  kwaskowa, 
zakwaszona  burakami,  chlebctn  a.  octem :  B.  burako- 
wy, biały.  B.  żiirowy  =  «u?- .  B.  z  grzybami,  ze 
Kinietaną,  z  uszkami.  Nagotować  barszczu.  Zapro- 
sić kogo  na  B.  B.  suszony,  B.  z  rurą  (kością  wo- 
łow.ą  ze  szpikiem).  Przen.:  Rura  do  barszczu  = 
człowiek  bez  charakteru,  ciura,  jołop,  safanduła. 
On  jest  jako  B.  (ani  zimny,  ani  gorący;  ani  po- 
może, ani  zaszkodzi;  cielą,  niewyraźny).  Przen.: 
Wleźć  w  B.,  znaleźć  ś.  w  barszczu  =  naro&id  so- 
bie bigosu,  kło2)Otu,  a.  doznać  nieprzyjemności: 
Gdybym  synów  nie  miała,  tobym  cię  zostawiła 
w  tym  barszczu  królewskim;  dla  twoich  synów 
cię  zeń  wydobędę.  Kaczk.  2.  przen.  złe  toino, 
lura;  kis,  kwaśne  toino.  3.  przen.  zły,  blady  atra- 
ment. 4.  bot.  =  a)  a.  Barszczownik  (heracleum) 
roś.  z  rodziny  baldaszkoicych.  Gatunek:  B. 
pospolity  a.  Niedźwiedzia  łapa 
(h.  sphondylium).  b)  p.  Rozdzienleo.  Zdr.  Bar- 
szczyk. <  ?  Wszyscy  Słowianie  wyraz  ten  ma- 
ją, jednakże  zdaje  się,  że  jest  obcy,  może  z  Nm. 
Eor(r)etscli  =  roślina  wołowy  język  > 

Barszczowiny,  in,  blp.  gąszcz,  osiadły  na  dnie 
naczynia,  to  którym  barszcz  zakioaszono. 

Barszczownik,  a,  Im.  i  bot.  p.  Barszcz. 

Barszczowy  przym.  od  Barszcz. 

Barszczyk,  u.  Im.  i  I.  p.  Barszcz ;  lekki  barszcz. 
2.  bot.  ]i.  Oset. 

Barszczyzna,  y,  blm.  p.  Bojarszczyzna. 

TBarszewnik,  u,  Im.  I]  Jierba  cenistae  Spariii. 
<?> 

[Barszy]  I.  gorszy.  2.  lepszy.  <  St.  w.  od  S. 
Pol.  barzy;  przejście  znaczenia  przez  więk- 
szy, silniejszy> 

Bart,  a,  Im.  y  ślus.  bródka,  ząb,  piórko  u  klucza. 
<Nm.  Bart  =  broda > 

Bart,  u,  Im.  y  zasłona,  rąbek,  który  starożytne 
Rzymianki  nosiły  (flaminium).     <Nm.  Bortę > 

Barta,  y,  Im.  y,  [Barda],  gatunek  siekiery  sze- 
rokiej, topór.     <Nm.  Bartę  > 

Bartek,  tka,  Im.  tki  I.  prostak,  rura,  gbur,  or- 
dynus,  cham,  parobas :  B.  za  piecem  wychowany. 
B.  z  niego.  2.  [B.]  wicher,  wiatr  toirttjący.  <  Z  imie- 
nia Bartłomiej  > 

[BartkI,  ów,  blp.]  (barki)  zapasy,  bortjkanie  ś.: 
W  B.  iść.     <BAR> 

[Bartkować  się,  uje  ś.,  cwał  ś.]  barotimć  ś.,  bo- 
rykać ś.,  mocować  ś. 

[Barttomiejski]  (dom.  nuefi\s],c.)  ■-;  wrzesień :  Na 
barlłomiejskie.     <()d  imienia  Bartłomiej  > 

Bartne,  ego,  blm.  rz.  i.  prawo  dla  barliiikóto. 
2.  danina  z  miodu  a.  opłata  pieniężna  od  barci  do 
dworu.     <BAI{Ó> 

Bartni  p.  Bartny:  Sad  B. 

Bartnica,  y.  Im.  o  1.  narzędzie  w  kształcie  dłó- 
ta  do  wyrabiania  barci.  2.  belka,  leżąca  na  szpunł- 
])(i!(irh. 

Bartnicki  p.  Bartniczy. 

Bartnictwo,  a,  blm.     I.  hodowanie  pszczół  w  la- 
sach.    2.  nauka  o  pszczelnicticie  leśnym. 
Bartniczek,  czka,  Im.  czkowie  p.  Bartnik. 


Bartniczy,  Bartnicki   przym.  od  Bartnik:    Nół 

B.     [Jlaść   bartnicza]  unguentum  basilicum. 

Bartnik,  a,  Im.  cy  I.  pszczelarz,  cłwdzący  oko- 
ło barci  leśnych:  Piast,  B.  kruszwicki.  2.  motyl, 
pszczołom  szkodliwy,  zanocnica.  3.  zool.  p.  Niedź- 
wiedź.    Zdr.  Bartniczek. 

Bartny,  Bartni  tyczący  ś.  bartnictwa,  barci:  Drze- 
wo bartne  (-z  barcią).  Prawo  bartne.  Urząd, 
pisarz  B.  B.,  ego,  Im.  i  rz.  dozorca  barci,  bartnik. 

Bartodziej,  a,  Im.  e  I.  pracujący  bartą,  topo- 
rem: Mnogość  bartników,  bartodziejów,  organi- 
zowała ś.  w  osobne  towarzystwa.  Szaj.  fWj  ji 
(Św.  Bartłomieja)  bartodziejem  nazywacie.  Ka- 
zania Gniezn.  2.  bartnik,  zarządzający  barciami. 
<  Zdaje  8.,  że  raczej  Barta,  niżeli  Barć  -|- 
DZIE> 

[Bartosz,  a,  Im.  e]  niedźwiedź.  <0d  imienia 
Bartłomiej  > 

[Bartoszek,  szka.  Im.  szki]  chłopczyk,  siedzący 
konno  na  karku  drugiego,  przebranego  za  osła,  pod- 
czas zabaio  zapustnych.. 

Bartramja,  i.  Im.  e  bot.  p.  Szamottoch.  <0d 
nazwiska  botanika  pensylwańskiego  Bartrama 
t  1777 > 

[Baruch!  Baruszl  Baruśl]  u  owczarzy  nawo- 
łyiounie  na  owce,  a  szczeg.  na  barany.  <Zdr. 
od  Baran  > 

[Baruszl]  p.  Baruch. 

[Baruś!]  p.  Barucłi. 

Baru  a  y,  Im.  y  I.  kolor,  farba,  cera,  maść, 
krasa,  koloryt,  zabarwienie:  B.  biała,  żółta,  jas- 
na, ciemna,  metaliczna,  żywa.  Barwy  tęczowe, 
przedmiotowe  i  podmiotowe,  jednorodne,  złożone, 
dopełniające  a.  dopełnicze.  Skala  barw.  Har- 
monja  barw.  Jakie  kwiatki,  takie  też  barwy. 
Lasy  zmieniają  swą  barwę.  -J-  Twarz  i  B.  zmie- 
niona okazowała  wnętrzną  boleść.  Leop.  Barwy 
narodowe.  X  Pod  barwę  =  Jednej,  Jednostajnej 
barwy,  nie  pstry:  Suknia  pod  barwę.  B.  a. 
cera  kościelna  (-kolor  aparatów  kościelnych, prze- 
pisany na  dany  dzień).  2.  przen.  wygląd,  fzjo- 
gnomja,  charakter  zewnętrzny :  B.  miejscowości. 
3.  ])i'zen.  odcień,  ceclia,  znamię,  piętno,  charakter: 
B.  ])olityczna,  poetyczna.  Zmieniać  barwę  prze- 
konań. 4.  skala,  miara,  upodobanie,  gust:  Nie 
możemy  ś.  zgodzić,  szukajcież  więc  sobie  prze- 
łożonego według  swej  \m\xv^y  (=  sobie  podobnego) . 
5.  przen.  płaszczijk,  skóra,  polor,  pokrywka,  pre- 
tekst, powierzchowność,  pozór,  osłona :  Wszystko 
to  grzech,  choćbyście  temu  nie  wiem  jaką  barwę 
wynajdowali.  Często  pod  owczą  barwą  tają  ś. 
wilki.  6.  liberja,  mundur,  umundurotcanie,  uni- 
form: I  barwę  i  człeka  poznałem,  choć  jeszcze 
zdaleka.  Piechota  w  barwie  rzędem  stoi.  Przen.: 
służba  (w  liberji).  7.  biały  osad  na  śliwkach 
(szczeg.  suszonych^  .farba.  8.  barwica,  włos,  me- 
szek, puszek,  kutner  na  suknie,  filcu  itp.  9.  ■}■  ru- 
no owcze.  10.  myśl.  kreto  zwierząt,  farba.  Zdr. 
Barwl<a.     <Nm.  Farbę,  przez  Cz.  barva> 

Barwana,  y,  Im.  y  zool.  p.  Brzana.  <p.  Bar- 
wena  > 

[Barwanka,  I,  Im.  I]  p.  Brzana. 

IBarwas,  u.  Im.  y]    ji.  Barabas. 

Barwena,  y,  lin.  y  zoo].  |.  (inullus)  ryba  cier- 
tiiopromienita.  piersiopłctwa,  zmieniająca  harw^  .ikó- 
ry  podczas  konania.  2.  [B.]  p.  Brzana.  <  Na- 
zwa nie  od  barwa,  lecz  z  Łć.  barbus,  skąd  Fr. 
barbcau  itd.> 
[Barwenna,  y.  Im.  y]  p.  Brzana. 

XBarwlano  czeladno,  dirorno,  bogato  w  liberjc, 
z  licznemi  lokajami:    Zajeżdża  B.     <  p.  Barwa > 


100 


BARWIANY 

Barwiany  I.  kolorowy,  barwiony,  farhoioany, 
barwny:  Kaftan  B.  2.  w  barwę  =  iiberję  ubrany; 
liberyjny:  Ciżba  barwiana.  Suknia  barwiana. 
Skarb.  3.  X  przen.  pozorny,  mogący  shżyć  za 
pretekst,  za  zamówienie  i.:  Rozmyślał,  jak  ma  sta- 
nijć  przed  królem,  żadnej  nie  mając  noty,  ani 
listu  barwianei^o. 

Barwlasty  p.  Barwisty. 

Barwlączka,  I,  Im.  I  p.  Barwica:  Na  jagodach 
pomalowany  bi.rwiączką.    Sienk. 

Barwica,  y,  Im.  e,  Barwiączka  I.  a.  Barwicz- 
ka  kosmetyk  do  malowania  twarzy,  bielidło,  blansz, 
a.  ruż,  rumienidlo.  2.  Barwica,  barwiczka  =  ia;- 
wa,  włos,  kutner  sukna.  3.  Barwica,  barwiczka  = 
to  wszystko,  czym  wyściełają  meble  (siano,  sierśd, 
włos,  słoma,  pakuły).  4.  a.  Marzanka  bot.  (as- 
■<erula)  roi.  z  rodziny  marzanowatych.  Gatunki : 
B.  f  a  r  b  i  e  r  s  k  a  (a.  tinctoria) ;  B.  o  s  t  r  z  y- 
e  a  (a.  rivali«) ;  B.  w  ą  z  k  o  1  i  ś  c  i  o  w  a  a.  czer- 
wonawa (a.  cynanchica) ;  B.  wonna  a.  M  a- 
i  o  w  n  i  k,  u  ludu  S  k  o  r  o  d  a  (a.  odorata).  5. 
lek.  (chromatosis)  choroba  skóry  z  nieprawidło- 
wym jej  zabarwieniem. 

Barwicowy  przym.  od  Barwica. 

Barwiczka,  I,  Im.  I  p.  Barwica. 

Barwiczkować,  uje,  owal  bandczką  pokrywać, 
czerwienić,  rużować  a.  blanszować. 

BarwIczkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bar- 
wiczkować. 

Barwlczkowy  przym.  od  Barwiczka. 

Barwić,  i,  II  1.  zabarwiać,  farbować,  malować, 
kolorować :  Rzymianki  barwiły  swe  włosy  popio- 
łem. B.  twarz.  Przen.:  Słońce  czerwonym  blas- 
kiem szare  barwiło  obłoki.  Malcz.  (oblewało 
czerwonością,  rumieniło,  wyzłacało).  Znamy  ś.  na 
barwionej  sierści  (-na  farbowanych  lisach).  2. 
myśl.  farbować  =  broczyć  krwią :  Kozica  postrze- 
lona barwi,  jak  inna  zwierzyna.  3.  w  bar- 
wę =  liberję  ubierać.  4.  piększyć,  upiększać,  krasić, 
zdobić,  pozorować:  Nie  wierzę  barwionym  obiet- 
nicom (-jedwabnym  słówkom).  Próżno  B.  rzecz 
złą.  z  natury.  5.  B,  snkRO  =  kosmacić,  kutnero- 
wać, podnosić  barwę,  targać  na  nim  włos,  mszyć. 

Barwldlo,  a,  Im.  a  p.  Barwnik :  Jej  mowa  nie- 
uczona  głosem  se^-ca  była,  nie  znająca  barwi- 
,deł,  ni  sztucznej  ogłady.    Gasz. 

Barwidztwo,  a,  blm.,  lek.  widzenie  barw  (chro- 
raatopsia).     <  Barwa  -\-  WID  > 

Barwienie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Barwić. 

f  Barwlerczyk,  a,  Ira.  owie  balwierz,  cyrulik, 
chirurg:  Wprawdzie  barwierezykowie  o  to  ś. 
spirają.   Ocz. 

XBarwlerka,  I,  Im.  I  p.  Balwierka. 

XBarwiernla,  I,  Im.  e  p.  Balwlernia. 

X Barwierski  p.  Balwierski:  f  Dom  B.  (=go- 
larnia). 

xBarwlerstwo,  a,  blm.  p.  Balwierstwo. 

1.  Barwlerz,  a.  Im.  e  I.  p.  Balwierz.  2.  p. 
Postrzygaoz. 

2.  X  Barwlerz,  a,  Im.  e  farbiarz. 
XBarwlerzowa,  ej,  Im.  e  p.  Balwlerzowa. 
XBarwlerzowy  p.  Balwlerzowy. 

Barwik,  a.  Im.  I  I.  p.  Barwnik.  2.  bot.=a)  p. 
Barwinek,    b)  f  P-  Paprotka. 

Barwikowy  przym.  od  Barwik:  Guz,  nowotwór, 
rak  B.  Komórka  barwikowa.  Ziareczka  barwi- 
kowe. 

[Barwin,  u.  Im.  y]  p.  Barwinek.  <p.  Barwinek  > 

[Barwina,  y,  Im.  y]  nazwa  krowy  z  białą  plam- 
ką na  czole.     <p.  Barwa  > 


BARYCENTRYCZNT 

Barwineczek,    czka,    Im.    czki    p.    Barwinek: 

A  mój  wianeczku  z  barwineczku.   Kolb. 

Barwinek,  nka.  Im.  nkl  a.  Lublstek  bot.  (yinca) 
roś.  z  rodziny  toinowatych.  Gatunek:  B.  mniej- 
szy a.  Barwik,  Barbinek,  [Barwin,  Bal- 
winekj  (y.  minor).  Zdr.  Barwineczek.  <Z  Łć. 
pervinea,  przez  Cześ.  barvfnek,  a  to  z  Nm.  sld. 
Barwinkel> 

Barwinkowy  przym.  od  Barwinek :  Wieniec  B. 

Barwiony  barwny,  kolorowy:  Oto  jest  zgraja 
królewska  barwiona,  szaty  ma  cudne,  dorobione 
twarze.    Słów. 

f  Barwirz,  a.  Im.  e  p.  Balwierz. 

Barwisto  przym.  od  Barwisty:  B.  wyszywany. 
Krasz.     <p.  Barwa  > 

Barwistość,  I,  blm.  rz.  od  Barwisty:  B.  i  świe- 
żość purpury.  Mick. 

Barwisty  1.  a.  Barwiasty,  Barwny  mający  żywy 
kolor,  o  świetnych  barwach,  pełen  żywego  koloru, 
pełen  żywych  barw.  2.  =  a)  farbowany,  kolorowa- 
ny, pomalowany,  b)  (o  suknie,  filcu  itp.)  wełni- 
sty, kosmaty,  niewytarty. 

X  Barwka,  I,  Im.  i  p.  Barwa :  Kramarczyk  łąt- 
ki, barwki,  obrazki  przedaje. 

xBarwnlca,  y,  Im.  e  druk.  część  składowa  ma- 
chiny drukarskiej. 

Barwnie  przys.  od  Barwny:  B.  rzecz  przedstawił. 

Barwnik,  a,  Im.  i,  Barwik,  Barwldlo  ma- 
terja,  ciało  nadające  barwę  innym  ciałom,  farba, 
pigment :  B.  skóry.  B.  anilinowy  =  a)  ciało,  ma- 
jące wy.<!oką  zdolność  barwienia ,  otrzymywane  z  ole- 
ju anilinowego,  b)  niek.  wszelki  li.,  pochodzący 
ze  smoły  gazowej.  Fizj.:  B.  a.  Barwik  krwi  in. 
I  f  a  r  b  n  i  k   krwi. 

Barwnikowy  przym.  od  Barwnik:  Komórka 
barwnikowa. 

Barwnoskrzydly  mający  barwne  skrzydła:  B. 
motyl.  Byk.     <  Barwa  +  (S)KRZY(DŁ)> 

Barwność,  i,  blm.  rz.  od  Barwny. 

Barwny  I.  p.  Barwisty.  2.  przen.  maloimi- 
czy,  obrazowy,  żywy,  wymowny;  kwiecisty,  ozdob- 
ny: Opis,  styl  B.  3.  przym.  od  Barwa:  Ślepo- 
ta barwna  p.  Barwoślepota. 

Barwognja,  i,  Im.  e  bot.  (butea)  roś.  z  rodziny 
motylkowatych.     <  Sztucznie    z  Barwa  +  Ogień  > 

Barwoiuba,  y.  Im.  y  (brunswigia)  roś.  z  rodzi- 
ny amarylkowatych.  <  Sztucznie  z  Barwa  -{- 
LUB> 

Barwomierz,  a,  Ira.  e  kolorymetr,  przyrząd  do 
mierzenia  stojmia  zabarwienia  płynów.  <  Barwa 
+  MIAR> 

xBarwoślep,  pla,  blm.  lek.  p.  Barwoślepota. 
<  Barwa  -f-  ŚLEP> 

XBarwoślepiec,  pca.  Im.  poy  lek.  człowiek  nie- 
zdolny rozróżniać  barw,  ślepy  na  barwy. 

Barwoślepota,  y,  blm.,  x  Barwoślep  lek.  cho- 
roba oczna,  nie  pozwalająca  rozróżniać  bano,  in. 
ślepota    barwna. 

Barwotllna,  y,  Im.  y  bot.  (phycella)  roi. 

Bary,  ów,  blp.  I.  p.  Barki:  Bierze  ojca  naB. 
Łoz.  Było  ś.  taiji  z  kim  za  B.  wodzić.  Pol.  Wy- 
ełiylali  przed  ogień  szerokie  B.  i  swe  tłuste, 
czerwone  twarze.  Orzesz.  Brać.  ś.  z  kim  za  B. 
Orzesz.  Przen.:  Zamek  silnemi  ziemię  objął  B. 
Len.  Wyzywana  na  B.  Krasz.  2.  Bary,  bar, 
in.  poręcze  =  przyrząd  gimnastyczny  z  dwuch 
poręczy  równoległych  na  słupkach.  3.  [B.]  stoki 
gór.     <BAR> 

Barybal,  a,  Im.  e  zool.  p.  Niedźwiedź.  <Z  ję- 
zyków Wschód.  > 

Barycentryczny  rachunek  =:pewna  metoda  bada- 
nia   analitycznego  figur  gieometrycznych.     <Now. 


lOi 


BARYCZ 


RASAMUNY 


z  Gr.  bary-  =  ciężko-  -\-  Łć.  centrum  =  Bie- 
dek > 

Barycz,  y,  Im.  e  I.  f  targowisko  do  wymiany 
towarów,  do  handlu  zamiennego.  2.  kozły  łączone 
helką,  zastawa,  harjera,  zagroda.  <  ?  Może  od 
z;i,nT()(lzonia  (l)arjerami)> 

Barykada,  y.  Im.  y  zatarasowanie,  zawalenie 
ulicy,  drogi,  wejścia,  dostępu:  Stawiać,  wznosić 
barykady.  Przy  drzwiach  leżała  wywrócona 
miotła  i  szaflik  z  pomyjami;  mini^wszy  tę  bary- 
kadę, zapukał.  Krasz.  Wóz  ś.  wywrócił  i  sfor- 
mował na  środku  grobli  barykadę.  Jeż,  Przen.: 
Krytyka  stawiła  barykady  i  pomagała  do  oba- 
lenia ciasnych  szranków.  Krasz.  <Fr.  barri- 
cadc> 

Barykadować,  uje,  owal,  X  Bary  kadzić  zawa- 
lać, tarusuuHić,  zamykać,  zapierać:  B.  wejście, 
przejście,  ulicę.  B.  ś.  zawalać  (itd.,  p.  wyż.)  ^.: 
Przemykał  ś.  do  swej  furtki  i  barykadował 
w  pustym  domku.    Krasz. 

Barykadowanie,  a,  bim.  rz.  od  Barykadować. 

xBarykadzić,  i,  ii  p.  Barykadować:  Pójdziem 
Wiednie  i  Berliny  B.  Kras. 

Baryła,  y.  Im.  y,  X  Barela  I.  okseft,  fasa, 
beczka  pękała.  2.  miara  płynóio,  obejmująca  24 
garnce:  B.  do  spirytusu.  3.  przen.  człowiek  opas- 
ły, fasa,  brzuchacz,  brzuchul,  grubas,  tłuścioch : 
B.!  ledwie  ś.  toczy.  Zdr.  Baryłka,  X  Barełka, 
Baryleozka.     <Fr.  barii  > 

Barylczyna,  y,  im.  y  licha  baryłka:  Dajże 
i  swoim  wisielcom  jaką  baryłczynę  gorzałki. 
Sienk. 

Baryłeozka,  ozki,  Im.  czki  p.  Baryła. 

Baryłka,  i,  Im.  i  1.  p.  Baryła  sadek:  B.  śli- 
wek (  =  solówka  =  wazka  beczułka  bez  den,  zatkana 
w  końcach).  B.  śledzi,  kawioru.  B.  sera  (-krą- 
żek kształtu  baryłki).  [W  baryłkę]  malować  na 
pisankach.  2.  fortep.  szczegół  w  figurze,  o  który 
zatrzymuje  ś.  podnoszący  i.  młotek,  a  następnie 
opada.  3.  kosz.  koszyk  kąpielowy  formy  cylindra, 
z  gryfem. 

Barylkowaty  podobny  do  baryłki:  B.,  przysa- 
dzisty człeczyna.  Krasz. 

Barysfera,  y,  blm.  gie.  wnętrze  ziemi,  złożone 
z  materjałów  cięższych,  niż  skorupa  ziemi.  <Now. 
z  Gr.  barys  =  ciężki -f- sfaira  =  kula,  sfera > 

XBarysznlk,  a.  Im.  cy  p.  Baraśnik. 

Baryt,  u,  blm.,  Bar  chem.  min.  pierwiastek 
metaliczny  z  gromady  wapniowców.  <Now.  z  Gr. 
Darytes  =  ciężar,  waga  > 

Baryta,  y,  Im.  y  chem.:  B.  bezwodna  =  <ienefc 
barytu.  B.  gryząca  a.  kaustyczna  =  wodon  bary- 
tu, prow.  wodnik  barowy  a.  wodotlenek  baroiuy. 

Baryton,  u,  Im.  y  I.  głos  męski,  średni  między 
tenorem  a  basem.  2.  daw.  narzędzie  smyczkowe  do 
nizkich  tonów.  3.  a,  owie  a.  Barytonista  śpiewa- 
jący barytonem.  Zdr.  Barytonik.  <Now.  z  Gr. 
barytonos  =  dosł.  głośny  > 

Barytonik,  u,  Im.  I  p.  Baryton. 

Barytonista,  y,  Ira.  śol  p.  Baryton. 

Barytonowy  przyra.  od  Baryton:  Głos  B.  Klucz 

Barytować,  uje,  owal  bud.  nasycać  kamienie 
roztworem  gryzącego  barytu. 

Barytowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Barytować. 
.  Barytowy  przym.  od  Baryt,  Barowy:  Związek  B. 
Barytyn,  u.    Im.  y    min.    in.    spat    ciężki, 
X   b  r  /,  (>  m  i  o  6  p  a  t   siarczan  barytu. 
Barz]  (Bar-z)  p.  Bardzo. 
Barze,  u.  Im.  e|  p.  Barszcz. 
Barze]  (I5ar-ze)  p.  Bardzo. 
BarzejJ  (Bar-zej)  p.  Bardzo. 


[Barzęczeć,  y,  al,  x  Baręczeć,  Baręczyć, 
Bawęczyć]  mamrotać,  brzęczeć  pod  nosem  a.  komu 
nad  uchem,  bęczyć,  bąkać,  zrzędzić,  nudzić,  maru- 
dzić, suszyć  komu  głowę.     <  Dźwn.  > 

[Barzęczenie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Barzę- 
czeć. 

fBarzo,  [Barzo]  (Bar-zo)  p.  Bardzo:  Najbarziej 
mnie  chlopczyska  poniewierały.   Kon. 

fBarzość,  I,  blm.  (bar-zość)  rz.  od  Barzy. 

[Barzówka,  i.  Im.  i]  p.  Barzyna. 

X  Barzy  (bar-zy)  porywczy,  gwałtowny,  prędki, 
ognisty,  popędliwy,  krewki,  bystry,  żywy :  Koń  B. 
Przen.:  Wsadzić  kogo  na  barzego  =  do  hardości 
pobudzać,  poduszczać:  Złożył  raocarzów  z  barzego 
(-poniżył,  upokorzył).  Przyjdzieć  tam  z  barze- 
go zsiadać.     <BAR(D)Z> 

[Barzy]  (Bar-zy)  p.  Bardzo. 
Barzyk]  (Bar-zyk;  p.  Bardzo. 
Barzylko]  (Bar-zylko)  p.  Bardzo. 
Barzyna  y.  Im.  y,    Barzówka]     bagno,  moczar. 
<0z.  barina  a.  bażina> 

Barża,  y.  Im.  e  rodzaj  wiciny  (statku).  <Ros. 
barża,  z  Fr.  berge> 

[Barży]  p.  Bardzo. 

Bas,  u,  Im.  y  I.  muz.  a)  najniższy  głos  męski: 
Śpiewać,  trzymać  B.,  śpiewać  basem  (=mieć 
glos  basowy).  Mieć  dobry,  silny  B.  b)  najniższa 
nuta  w  akordzie,  e)  B.  cyfrowany  =  gienerałbas, 
bas  z  liczbami,  oznaczającemi  harmonje.  d)  niższa 
partja  w  grze  czteroręcznej  na  fortepjan :  Grać  B. 
2.  przen.  mowa  zuchwała,  fukliwa,  dumna,  ton 
wyniosły:  Basem  gadać,  odpowiadać  z  basu.  Spu- 
ścić z  basu  na  kwintę.  Trzebaby  zsadzić  tego 
zucha  z  basu  (=upokorzyć).  3,  a]m.  owie  a.  Basi- 
sta śpiewający  basem,  grający  na  basach:  Do  chórów 
opery  powołują,  czterech  basów.  Jest  basem  w  or- 
kiestrze. Mick.  4.  [Basy,  Basetnia,]  f  Basica.  Ba- 
setla  kwartwjola,  skrzypce^  basowe,  rub.  mary- 
na :  Hej !  tożbyra  zagrał,  jak  (na  czterech  ba- 
sach! Fred.  A.  Wrzawę  powiększały  głosy 
klarnetu  i  dudniące  basy.  Bał.  [Chodzą  taki 
kiej  basy]  ^^  z  próżnym,  czczym  żołądkiem.  5. 
w  Ira.  cięgi,  wnyki,  baty,  wały,  plagi,  bizuny,  kije : 
Dał  mu  200  basów.  6.  znaki  na  ciele  od  plag, 
pręgi,  Iciełbasy,  smugi.  7.  a.  Basek,  [Basa]  naj- 
grubsza struna  na  skrzypcacli  (g),  altówce  (c)  i  wjo- 
lonczeli  (c):.  Cała  sztuka  gra  ś.  na  basku.  Zdr. 
Basik.  <Śr.  Łć.  bassus=:nizki;  w  znaczeniu 
zaś  batów  może  z  Basarunek> 

Basa,  y,  Im.  y]  p.  7.  Bas. 

Basalista,  y,  Im.  ści]  p.  Basetlista. 

Basał;  ]a.  I,  Im.  I]  (basałyk)  I.  bat  z  łyka. 
2.  próżniak,  rozlazły. 

Basałyk,  a,  Im.  i  I.  bicz  z  kulą  ołowianą  na 
kohcu:  Bić  ołowianemi  basałykami.  2.  przen. 
(o  człowieku)  bizun,  dryblas,  gidja,  drągal;  człek 
niezgrabny,  rozlazły,  gnuśriy,  próżniak,  do  niczego, 
bałwan.  3.  dzieciak  tłusty,  będzwał:  Basałyki 
ranie  czasem  obrywają,  ale  rai  za  niemi  tęskno. 
Sienłf.  <Tur.  basyłyk,  basałyk  =  1)  kiścień, 
knut;  2)  niezgrabjasz> 

Basalykowato  mzys.  od  Basalykowaty. 

Basalykowatość,  i,  blm.  rz.  od  Basalylcowaty. 

Basałykowaty  (o  człowieku)  zakrawający  na  ha- 
sał yka. 

Basam  m.  nieod.  =  Węgrzyn:  Gdyby  jaki  B. 
posiedział  tu  na  moim  miejscu  jaki  ruski  mie- 
siąc, toć  go  licho  nie  weźmie.  Krasz.  <Z  po- 
czątka  klątwy,  przypisywanej  Węgrom:  „ba- 
eamtercmtetek";  stąd  też  Cześ.  basantiti  =  kląć  > 

[Basamuny,  ów,  blp.]  pasmanterja,  lamówka,  ga- 
lon.    <p.  Pasaman> 


1U2 


feASANlSTA 

[Basanista,  y.  Im.  ści]  p.  Basetllsta. 

Basarunek,  nku,  blm.,  X  Basarunk,  X  Baseru- 
nek,  X  Beserunek,  x  Basarynek  I.  fwynaijro- 
dzeitie  kogo  za  pobicie,  nawiązka :  Gdy  tego  skrzyw- 
dzony żąda,  jiłacą  mu  przyzwoity  B.  2.  X  wo- 
góle  zaspokojenie  krzywdy,  wynagrodzenie  za  zlo, 
odszkodowanie,  indeiunizucjd,  załagodzenie  skrzyw- 
dzonego:  Na  B.  dał  mii  beczka  wina.  Przen.: 
balsam,  ulga,  pociecha:  Przyjdź  żalowi  memu 
w  basarunku.  3.  przen.  Basarunek  =  Jaft/,  cięgi, 
łaźnia,  wały,  basy :  Sprawić  komu  B.  4.  [B.]  po- 
darek, lapowc.     <Nm.  Besserung> 

X  Basarunk,  nku,  Im.  nkl  p.  Basarunek. 

X Basarynek,  nku,  blm.  p.  Basarunek. 

Basek,  ska,  Im.  ski  ]>.  6.  Bas. 

Basen,  u,  Im.  y,  X  Basyn  koUina,  zbiornik  wo- 
dy, ivielka  misa  kamienna:  B.  przy  fontannie.  Po 
ogrodach  robiij,  baseny  i  sadzawki.  Ryby  w  cza- 
sie podróży  znajdują  ś.  w  wielkich  basenach 
z  wodą,  B.  morza,  =  zlewisko  (=  pochyłość  ku  mo- 
rzu, kotlina  morza).  Zdr.  Basenik.  <Fr.  bas- 
sin> 

Basena,  y,  Im.  y,  Basyna  cukier,  kociel  płaski 
do  tcieszatiia  nad  ogniem  i  przygotowytoania  w  nim 
rzeczy  suchych,  np.  cukierków. 

Basenik,  a,  Im.  i  p.  Basen. 

Basenowy  przym.  od  Basen:  Łódź  basenowa 
do  nafty. 

XBa8erunek,  nku,  Im.  nki  p.  Basarunek:  Daj 
złoty  baserunku  dla  hołoty.  Fred.  A. 

Baseta,  y,  blm.  rodzaj  gry  w  karty.  <Fr.  bas- 
sette> 

Basethorn,  u,  Im.  y,  Basełorn  I.  rodzaj  klar- 
netu. 2.  org.  jedna  z  piszczałek  o  tubie  ośmiosto- 
po>rej  cylindrowej.     <N;u.  Bassethorn> 

Basethornista,  y,  Im.  ści  grający  na  iasethornie. 

Basetla,  I,  Im.  e,  I.  p.  Bas.  2.  przen.  (o  kobie- 
cie) tluiciocha,  handocha,  fasa,  kafar.  3.  [B.]  m.  p. 
Basista.  Zgr.  Basetllsko.  <Włos.  bassetto==kon- 
trabas  mniejszy > 

Basetllna,  y,  Im.  y  licha,  nędzna  basetla. 

Basetllsko,  a,  Im.  a  p.  Basetla. 

Basetlista,  y,  Im.  ści.  Basista,  [Basanista,  Ba- 
sallsta]  ten,  co  gra  na  basetli,  na  basach:  B.  ś. 
zbudził — zagrano  mazura.    Fred.  A. 

[Basetnia,  I,  Im.  e]  p.  Basetla. 

Basetorn,  u,  Im.  y  p.  Basethorn. 

[Baslak,  u.  Im.  i]  gatunek  tyiuniu  węgierskiego. 
<Słc.  baiiak> 

tBasica,  y.  Im.  e  p.  Basetla:  Ryczy,  jako  na 
basicy.  Kanfyczki. 

Basię,  ęcia,  Im.  ęta  żart.  nędzny,  lichy  bas,  słaby 
basista  :  Opera  nasza  przehandlowała  basa  du- 
żego na  dwa  nieletnie  młode  basięta. 

Basik,  u.  Im.  I  p.  Bas. 

Basior,  a.  Im.  y,  Baslur.  myśl.  wilk:  Pocznę 
grać  na  wabia,  może  jaki  B.  wyjdzie.  Sienk.  <?> 

1.  [Basior,  a.  Im.  y]  p.  Kotka.  <p.  Bazia  > 

2.  [Basior,  a,  Im.  yj  balog;  w  Im.  sińce  po  po- 
biciu. <od  Basy  =  batogi  > 

Basiora,  y.  Im.  y  forma  ż.  od  I.  Basior. 

Basista,  y.  Im.  śol  I.  p.  Bas.  2.  p.  Basetli- 
sta: Skrzypicielu,  będziesz  w  niebie,  a  B.  wedle 
ciebie.  Pśń.  3.  a.  Basownik,  [Basetla]  żart.  ten, 
co  basuje  każdemu  =  pochlebca,  lizus. 

Basiulek,  Ika,  Im.  Ikl  piesz.  baranek,  <Zdrob. 
od  Baran  > 

Baslur,  a,  Im.  y  myśl.  p.  Basior. 

[Basfurka,  I,  Im.  i]  p.  Bazia. 

[Basiuszka,  I,  Im.  I]  p.  Bazia.  <0d  baś!  baM> 

Baskak,  a.  Im.  i  I.  przełożony,  starosta,  wielko- 
rządca tatarski:    Tatarzy,   opanowawszy  Podole, 


BASTOWANIE 

stawili  tam  swoje  bask^ki  czyli  starosty.  2-pel- 
nomoctiik  hana,  którego  wysyhmo  do  Rosji  dla  wy- 
bierania dochodów  i  konlrolowunia  książąt  rosyj- 
skich.  <  Przez  Ukr.  z  Tur.  basgak  — podatek  > 

Baskll,  a,  Im.  e  rodzaj  zasuwy.    <Fr.  bascule> 

Basklla,  I,  Im.  e  pusz.  główne  połączenie  lufy 
z  obsadą. 

Baskliować,  uje,  owal  pusz.  łączyć  lufę  z  obsadą. 

Baskiiowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Baskliować. 

Basklna,  y.  Im.  y  I.  szeroka  suknia  zwierzchnia 
Hiszj)anek.  2.  część  Stanika  damskiego  od  pasa  ku 
dołowi.     <Hp.  basąuińa,  skąd  Fr.  basquine> 

[Basłonić,  i,  !l]  gadać  baśnie,  jńeść.     <BA> 

Bason,  u,  Im.  y  org.  jedna  z  piszczałek  j^edało- 
wych  organu,  o  tubie  cylindrowej.  <Fr.  basson  = 
fagot  > 

1  Bason,  u,  Im.  y  (bł.  zara.  Basen)  lek.  rodzaj 
naczynia  do  oddawania  stolca.     <Fr.  bassin> 

Basoryna,  y,  blm.  chem.  śluz  roślinny,  część 
składoioa  gumy  traganckiej.  <0d  miasta  Mało- 
azjatyckiego  Bassora> 

Basować,  uje,  owal  I.  śpiewać  basem;  przygry- 
wać, akomj)anjować  na  basetli,  wtórować  na  basach. 
2.  przen.  komu  =^  pochlebiać,  podlizywać  ś.,  luni- 
zgać  ś.,  przytakiwać,  świecić  bakę,  świadczyć  god- 
ność: Basuj  ogniotrwałej  kasie,  basuj  byle  ko- 
mu za  kawał  pieczeni. 

Basowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Basować. 

Basownik,  a.  Im.  cy  p.  Basista:  Basowników 
licznej  czeredzie  dobrze  ś.  u  nas  wiedzie. 

Basowy  I.  od  basu:  Głos,  klucz,  puzon  B. 
Przen. :  głęboki,  ponury,  nizki:  Groźne,  tłumione, 
basowe  tony  żalu.  Tarn.  2.  od  basów,  basetli: 
Struna  basowa. 

[BastlJ  p-  Basta.    Nie  pojadę  i  B!  Prus. 

1.  Basta!  [Bast!]  w.  dosyć!  ko7iiec]  kwHa!  skoń- 
czone! aus!:  B.!  nie  gram  więcej.  Okradł  mię 
i  B.  Głupiec  i  B.  Teraz  między  nami  B.l  <Włos. 
basta  > 

2.  Basta,  y,  Im.  y  tuz  tref  owy  w  grze  karcianej, 
zwanej  lombrem. 

Bastard,  a.  Im.  y  I.  p.  Bękart:  B.  wino  a. 
bastartowe  wino.  2.  potomstwo  bezpłodne  pocho- 
dzące ze  zmieszania  różnych  zwierząt,  np.  konia 
i  osła.  <  Śr.  Łć.  bastardus,  skąd  Włos.  bastar- 
do,  Fr.  batard  itd.  > 

Bastarda,  y,  Im.  y,  Basztarda  I.  f  rodzaj  po- 
jazdu. 2.  a.  Batarda  rodzaj  łodzi.  Zdr.  Ba- 
stardka. 

Ba.stardka,  I,  Im.  I  p.  Bastarda 

Bastardowy  przym.  od  Bastard;  Bastartowy : 
"Wino  bastardowe. 

Bastardzleć,  eje,  al  p.  Bękaroieć. 

Bastartowy  p.  Bastardowy. 

•fBastek,  tka,  Im.  tkl  p.  Bękart. 

fBaster,  tra.  Im.  try  I.  p.  Bękart.  Klon.  2. 
[B.]  p.  Bastrak.     3.  [BastryJ  jagnięta  marcowe. 

XBastert,  a,  Im.  y  p.  Bękart. 

XBastertowy  przym.  od  Bastert:  Lagier  win- 
ny B.  Goł. 

Bastjon,  u,  Im.  y  woj.  p.  Narożnik.  Zdr.  Bas- 
tjonik.     <Włos.  bastione> 

Bastjorik,  u,  Im.  I  p.  Bastjon:  Dominjum  z  ma- 
łemi  bastjonikami  po  rogach.  Krasz. 

Bastjonowy  przym.  od  Bastjon:  Fortyfikacje 
systemu  bastjonowego. 

Bastonada,  y,  blm.  bicie  kijami,  bicie  ktjami 
to  pięty.     <Włos.  bastonata> 

Bastować,  uje,  owal  I.  przestaumć,  kończyć,  zwi- 
jać chorągiewkę,  dawać  za  wygraną.  2.  w  grach 
powiedzieć :  basta !,  nie  brać  kurty,  przestać  grać. 

Bastowanie,  a,  blm.,  czyauość  cz.  Bastowaó. 


103 


DASTRAK 

[Bastrak,  a,  Im.  i,  Baster,  Pastrak]  chłopak,  lat 
8—12.      <l^.  Basta )■(!> 

XBastram,  u.  Im.  y  rodzaj  .salcesonu,  mięso  bez 
kości,  solone  i  suszone  na  powietrzu:  W  niewoli 
tatarskiej  tylko  bastramy  i  suchary  miał  solne 
po/.wolone.  Tw.     <Tur.  bastermi  a.  pasterma> 

[Bastrągi,  ów,  blp.]  grube  a  kosmate  rzeczy: 
irlosij  potargane,  kudlij,  poicrozy,  postronki.     <  ?  > 

[Bastrom,  a,  Im.  y]  p.  Bękart. 

[Bastruk,  a,  Im.  i]  p.  Bękart. 

f  Bastrzę,  ęcia,  Im.  ęta  dziecię,  niemoiolę  nie- 
prawego łoża.  Błaż.     <p.  Bastard> 

Bastyija.  i,  Im.  e  fortyfikacja  obronna  a.  oblęż- 
nicza.     <Fr.  bastille> 

[Basurenek,  nka.  Im.  nki]  (basarunek)  karapie- 
niężna.     <p.  Basarunek  > 

xBasurman,  a,  Im.  ie  p.  Bisurman. 

XBasyn,  u,  Im.  y  p.  Basen. 

Basyna,  y,  Im.  y  cukier,  p.  Basena. 

Basza,  y,  Ira.  owie,  Pasza  m.  wielkorządca  tu- 
recki: B.  o  dwuch,  o  trzech  buńczukach  a.  dwu- 
tulny,  trzytulny.  Kapudan  B.  a.  kapitan  pasza 
^główny  dowódca  siły  mor.-ikiej.  Jestże  ich  wo- 
dzem, baszą,  atamanem?  Słów.  Człowiek  butny: 
Podparł  ś.  w  boki,  jak  B.  Mick.  Przen.:  Pie- 
kielny B.  -  djabeł,  szatan,  czart,     <Tur.  pasza > 

[Baszk,  a.  Im.  i]  bot.  p.  Kotka. 

[Baszka  baszl]  p.  BaśI 

[Baszki,  ek,  blp.]  (baźki)  I.  roi.  typha.  2. 
szyszki  sosnowe,  kcierkowe.     <p.  Bazia  > 

Baszkir,  a,  Im.  owie  rub.  człowiek  jednooki,  cy- 
klop: Znany  pod  imieniem  Baszkira,  miał  bo- 
wiem z  urodzenia  jedno  oko  zamknięte.  Kaczk. 
<0d  nazwy  narodu  Baszkirów  > 

Baszłyk,  a,  Im,  I,  X  Szlyk  kaptur  na  głowę 
z  długiemi  końcami  do  wiązania,  kapiszon,  kapica. 
<  Przez  Ros.  basłykt  z  Tur.  > 

[Baszmagi,  ów,  blp.]  p.  Baczmag. 

Baszostwo,  a,  Baszowstwo,  Paszowstwo,  Pa- 
szostwo,  f  Paszeństwo  I.  blm.  godność  paszy,  wiel- 
korządziwo.    2.  X  Im.  a  p.  Paszalik. 

Baszowski  przym.  od  Basza,  Baszyński. 

Baszowstwo,  a,  Im.  a  p.  Baszostwo. 

Baszta,  y,  Im.  y  I.  szeroka  wieża,  nasypana 
ziemią  i  przypierająca  zewnątrz  do  murów  twier- 
dzy, zamku:  B.  półokrągła  =  rondel.  B.  kańcza- 
stsh^bolwerk, -fbolwark,  f  blo/arek,  beluarda.  Sze- 
ściokątna B.  Ojcowskiego  zamku.  2.  f  wieża 
wojenna  ruchoma,  machina  do  rozbijania  murów. 
3.  "^rz&Ti..  przedmurze,  strażnica :  Polska  Iiyła  basz- 
tą chrześcijaństwa.  4.  zbiornik  wody  kształtu, 
baszty  na  stacji  kolei  żelaznej.  5.  ryb.  skrzynia 
drewniana  a.  komora  kamienna  przy  dopływie  wo- 
dy do  staiou,  broniąca  wstępu  rybom  drapieżnym; 
krata,  nie  dopuszczająca  ryb  do  upustn.  6.  [B.] 
tama.     <  Przez  Cześ.  basta,    ze  Śr.  Łć.  bastia> 

Basztan,  u.  Im.  y  kawał  ziemi,  wyorany  z  no- 
winy na  wypalonym  stepie,  na  którym  ś.  zasiewają 
kawony,  melony,  kukurydza,  fasola,  ogórki.  <  Przez 
Ukr.  basztan,  z  Prs.  bostan> 

[Basztangi,  ów,  blp.]  podarunek, upominek:  Lu- 
bił robić  B.     <?> 

X  Basztard,  a,  Im.  y  p.  Bękart. 

Basztarda,  y.  Im.  y  p.  Bastarda:  KU^cząc 
w  basztardzie,  całował  rączki  swej  młodej  mał- 
żonki. Krasz. 

Basztka,  I,  Im.  i  I.  wieżyczka  na  piętrze,  wy- 
sunięta ze  ściany  dla  widoku  na  okolicę.  2.  mał- 
ża skamieniała. 

•J-Basztyk,  a,  Im.  i  kij,  laska:  Jedni  mają  kosz- 
łiiry,  a  drudzy  basztyki.  P.  Koch.  <Może 
w  związku  z  Włos.  bastone  =  kij> 


BATALJONIK 

Baszybuzuk,  a,  Ira.  i  żołnierz  turecki  nieregular- 
ny: Widzimy  d)rożkarzy,  pędzących  jak  baszy- 
buzuki,  wśród  ulic  rojących  ś.  ludnością.  <Tur. 
baszebozuk  (dosł.  szalona  głowa)  =  ochotnik  > 

Baszyński  p.  Baszowski:  Zostałem  w  usłu- 
gach baszyńskich.  Roi. 

1.  Baś!  p.  Baź! 

2.  [Baś,  baśni,  Im.  baśnie]  p.  Baśrt. 

3.  [Baś]  p.  Bardzo. 

Baśka,  i,  Im.  i  ti.  narzędzie  drettniane  postaci 
młota,  którym  szryki    w    ziemię    wbijają. 

[Baśka!]  p.  Baś. 

Baśki,  ek,  blp.  p.  Babka.  <Zdrobn.  imienia  Bar- 
bara > 

XBaśliwy  p.  Baśniwy.     <BA> 

[Baśnią,  i.  Im.  e]  p   Baśń. 

[Baśniaki,  ów,  blp.]  bajki,  plotki,  hzdurstwa,  ga- 
danina, banialuki. 

Baśniarz,  a,  Ira.  e  autor  bajek,  bajarz,  bajkarz : 
Hezjod,  stary  B. 

XBaŚniĆ,  i,  ii  opowiadać  baśnie,  bajać. 

XBaśniomówca,  y,  Ira.  y  opowiadacz  baśni,  ba- 
jarz, bajkarz,  bajacz.   <Baśń-f- MOW> 

XBaśniopis,  a.  Im.  owie  piszący  baśnie,  hajko- 
pis,  bajkopisarz,  autor  bajek.     <  Baśń -|- PIS  > 

Baśnior,  a,  Im.  y  myśl.  p.  Pies     <?> 

Baśniwy,  X  Baśliwy  pełen  baśni,  bajeczny,  zmy- 
ślony:     Za  baśniwe  uważanycli  })owieści.  Lei. 

Baśń,  I,  Ira.  e,  [Baś,  Baśnią]  I.  p.  Bajka  2.  opo- 
luieść,  klechda,  gawęda,  podanie,  tradycja :  Stara  B. 
3.  y.^irzedmiot  gadania, plotek:  Jesteś  baśnią  w  ca- 
łym Rzymie.     Zdr.  XBaśńka.     <BA> 

XBaśńka,  i.  Im.  i  p.  Baśń. 

1.  Bat,  a,  Im.  y  I.  kij  z  nawiązanym  postron- 
kiem do  bicia,  bicz,  bizun,  knut,  korbacz,  kańczuk, 
dyscypliną:  Leniwca  niech  ksiądz  smaga  batem. 
Syrok.  Ściągnąć,  lunąć,  zdzielić,  wytrzepae  ko- 
go batem.  Ej,  ustatkuj  ś.,  bo  będzie  B.  w  robo- 
cie !  Strzelać  z  bata.  2.  powr.  postronek  cienki. 
3.  przen.  kara  cielesna,  jdaga,  cięga,  chłosta,  raz, 
uderzenie:  Ustatkuj  ś.,  bo  baty!  Zasłużyć,  ska- 
zać kogo  na  baty.  Dostać,  dać,  sypnąć,  wymie- 
rzyć, żart.  zaaplikować  komu  baty.  Odliczyć, 
wyliczyć,  wsypać  komu  dziesięć  batów,  odlewa- 
nych batów.  Kazałbym  sobie  dać  sto  batów, 
gdybym  tak  postąpił.  4.  przen.  karność,  kara, 
dys. yplina:  Bieda,  gdzie  nieraa  bata.  Boi  ś.  ba- 
ta. Żdr.  Bacik  [Baciak].  Zgr.  Bacisko.  <  Zdaje 
ś.,  że  wyraz  jest  zapożyczony  > 

2.  Bat,  u,  Ira.  y,  fBata  łódź  żaglowa  większa. 
Zdr.  Bacik.  <Śr.  Łó.  bat(t)us,  Wł.  batto,  Fr. 
bateau  itd.> 

fBata,  y,  Im.  y  p.  2.  Bat.    Zdr.  fBatka. 

Bata! ijny  przym.  od  Bataija,  batalistyczny:  Ma- 
larz B. 

Batalista,  y,  Ira.ścl  malarz  Ulew:  Obrazy  batali- 
stów. Sionk. 

Batalistyczny  przym.  od  Batalista,  batalijny: 
Malarstwo  batalistyczne. 

Bataija,  i,  Im.  e  p.  Bitwa  <Włos,  battaglia, 
Fr.  bataillO 

Batalion  1.  u.  Im.  y  oddział  piechoty  od  800 
dl)  101)0  ludzi  zawierający ;  Czasem,  do  kroć  sto 
tysięcy  bataljonów  (dom.  djablów)  —  wylatywa- 
ło przekleństwo  z  zamaehoiu  ręki,  co  o  "stół  wa- 
liła. Krasz.  Przen.:  zastęp,  tłum,  gromada,  kupa: 
Pokój  napełnił  ś.  całym  bataljonem  kupców,  rę- 
kawiczników,  szewców,  szwaczek  i  magazynie- 
rek.  Orzesz.  2.  a,  Im.  y  zool.  p.  Bojownik.  Zdr. 
Bataijonik.     <Włos.  battaglione,  Fr.  bataillon> 

Bataijonik,  a,  Im.  i  p.  Bataijon. 


104 


BATAUONOWY 

Bałaljonowy  przym.  od  Bataijon:  Armaty  ba- 
taljoaowe. 

fBatalnla,  I,  Ina.  e  p.  Patelnia. 

XBatalaszka,  I,  Im.  i  p.  Bajtalaszkl. 

Batard,  a,  Ini.  y  cukr.  wielka  forma,  w  której  i. 
kryslaliziije  cukier.      <p.  Bastar(l> 

Batarda,  y,  liu.  y  p.  Bastarda. 

Batat,  u,  Im.  y  bot.  p.  Patat.  <Hp.  patata, 
batata,  z  języków  Ameryk.  > 

Batawski:  Łzy  batawskie  =  fcrop/e  szkła  sto- 
pioneffo.     <0d  mia.sta  Batawja> 

Baterja,  I,  Im.  e  I.  fiz.  B.  elektryczna  ^j^o^^?- 
czeiiie  butelek  lejdejskich.  B. elektryczna  a.  B.  gal- 
waniczna =  stos  galwaniczny.  B.  wtórna  =  stos 
wtórni/,  akumulator.  Przen. :  Po  pijatyce  pozo- 
stała na  stole  cala  B.  butelek.  2.  g-arb.  szereg 
kadzi  d)  ekstraktowania  a.  garbowania.  3.  piw. 
B.  filtracyjna  =  przyrząd  rurowy  do  klarowania 
brzeczki.  4.  woj.  —  a)  jednostka  organizacyjna 
w  artylerji:  6 — 8  dział,  b)  pewna  dowolna  liczba 
dział  połączonych  na  polu  bitwy  dla  wspólnego  dzia- 
łania. Żart.:  Jadijc  na  bal,  wystawiła  całą  ba- 
terję  swoich  wd.,ięków.  Bał.  c)  pewna  liczba  dział 
osłoniętych  przedpiersieniem.  <'W'łos  batteria,  Fr. 
batterie> 

Bateryjny  przym,  od  Baterja:  Materjały  bate- 
ryjne. 

[Batiar,  a,  Im.  y]  obenous,  iapserdak.  <p.  Ba- 
eiarz> 

fBatka,  i,  Im.  I  p.  Bata. 

Batko,  a,  Im.  owie,  X  Bajtko  gm.  pop,  ojciec 
ducliowny:  U  Rusi  co  pop,  to  B.  Żałował  na 
ruskiego  batka.     <Ukr.  bat'k()> 

[Batkowszczyzna,  y,  Im.  y]  ojcowizna. 

[Batlejkl,  ów,  blp.]  p.  Betlejek. 

[Batlewisko,  a,  Im.  a]  biczysko.     <Bat> 

[Batla,  y,  Im.  y]  Batlina  szczapa  do  oświetlania, 
łuczywo.     <?> 

Batog,  a,  Im.  I,  fPatog,  f  Patok  bat  potężny, 
kańczuk,  korbacz,  knut.  Zdr.  Batożek.  <Może 
Tur.  budak,  b()tag  =  gałąź  > 

Batogować,  uje,  owal  p.  Batożyć. 

Batogowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Batogować, 
batożenie. 

Batolit,  u,  Im.  y  gie.  skała  wybuchowa,  która 
wlała  i.  do  szczelin  podziemnych  i  tam  zastygła. 
<Now.  z  Gr.  bathos  —  głębia -|-  lithos  =  ka- 
mień > 

KBatologja,  i,  blm.  brednie,  bzdurstwa,  głupstwa, 
androny,  banialuki.  <Gr.  późn.  battologia  =  ga- 
danina > 

Batometr,  u,  Im.  y,  Batymetr  przyrząd  do  mie- 
rzenia głębokości  wód:  Najprostszym  batometrem 
jest  ołowianka.  <Now.  z  Gr.  bathos  =  głębia-f- 
-metr  = -mierz  > 

Batometrja,   I,  blm.  mierzenie  głębokości  wód. 

Batorówka,  i,  Im.  I  I.  czapka  kształtu  czapki  Ba- 
torego. 2.  szabla  z  czasów  Batorego:  Batorówka 
dwa  portugały  nawpół  przecinał.  Krasz.  <0d 
nazwiska  Batory  > 

Batory,  ego,  Im.  owie  zł.  ojciec. 

[Batownia,  i,  Im.  e]  kar  awajia  powiązany  eh  z  so- 
bą koni,  obładowanych  zdobyczą.    <  Ukr.  batiwnia> 

Batożek,  żka,  Im.  żki  p.  Batog. 

Batożenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Batożyć,  bato- 
gowanie: Występował  przeciw  metodzie  bato- 
żenia.  Prus. 

KBatożkować,  uje,  owal  bić  balożkami. 

XBatożkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Batoż- 
kować. 

Batożnik,  a,  Im.  cy  ten,  co  łmtoży. 

Batożyć,  y,  yl,  Batogować  bić  batem,  batogami. 


BAWARZYSTA 

[Batożysko,  a,  Im.  a]  p.  Batożyszoze. 

[Batożyszcze,  a,  Im.  aj  Batożysko,  biczyska. 

Batrachograf,  a.  Im.  owie  trudniący  ś.  opisywa- 
niem żab.   <Now.  z  Gr.  batrachos -j- -graf  =  pis  > 

Batryk,  a.  Im.  owie  nazwa  pafryarchy  chrześci- 
jań-kiego  na  Wschodzie.  <A)'ab.  batrik,  zap. 
prz- robione  z  Gr.  patriarches  =  patryarcha> 

Bittuta,  y,  Im.  y  p.  Batuta. 

Batuta,  y,  Im.  y,  Battuta  pałeczka  dyrygującego 
chórem  a  orkiestrą;  przen.  pjosada,  stanowisko  dy- 
rektora chóru  a.  orkiestry:  Objął  batutę  dyrek- 
torską.    <'W"łos.  battuta > 

Batymetrja,  i,  blm.  mierzenie  głębokości,  sondo- 
wanie, gruntowanie.  <Now.  z  Gr.  bathys  =  głębo- 
ki -|-  -raetria  =  -mierstwo. 

Batyst,  u,  Im.  y  rodzaj  płóisia  bardzo  cienkiego : 
Koszulka  z  batystu  gors  kryła  śnieżny.  Sow. 
<Fr.  batiste> 

Batystowy  przym.  od  Batyst:  Chustka  batys- 
towa. 

Batyza,  y.  Im.  y  a.  Zlęblawa  bot.  (batis)  roi. 
<Gr.  batis  > 

[Bauda,  y,  Im.  y]  (niewłaściwie  pisana:  Bał- 
da)  =  (buda)  do7n:  Miejscowość.  Charcia  -B. 
<Nm.  Baude  =  buda,  chata > 

Bauiiina,  y,  Im.  y  wet.  zastawka,  fałda  Ijhnia- 
<sta  między  Jelitem  biodrowym  a  kątnicą.  <  Od  na- 
zwiska uczonego  Nm.  Bauhina  tl624.> 

Baum,  a,  Im.  ygarb.  p.  Krągiak.  <Nm.  Baum- 
drzewo> 

Baumkuch,  u.  Im.  y,  Baumkuchen  rodzaj  ciasta 
pieczonego  na  rożnie,  piramida  z  sterczącemi  sopla- 
mi.   <Nra.  Baumkuchen  > 

Baumkuchen,  a,  Im.  y  p.  Baumkuch. 

Baumować,  uje,  owal  garb.  p.  Naklodować. 

Baumowanie,  a,  blm.,  c;?ynność  cz.   Baumować. 

XBaunszajtyzm,  u,  bln-.  sposób  leczenia,  pole- 
gający na  licznych,  JednOizesnych  nakłócioch  skó- 
ry. <0d  nazwiska  lekarza  BaunS;'iieidta  f 
1860  > 

[Bausy,  ów,  blp.]  p.  Bajusy. 

XBawa,  y,  Im.  y  I.  bawienie  ś.,  zahmua,  ^cilru- 
dnienie,  robota,  zajęcie,  troska:  Ta  jego  B.  była, 
by  Bogarodzicy  chwałę  wzniósł.  2.  miiri;rja, 
opóźnienie,  ociąganie  ś.,  zwłoka,  zwlekanie:  Jutro 
bez  bawy  ruszymy  w  drogę.  Pol.  (niebatoem,  bez- 
zwłocznie nieziołocznie).   <^BY> 

[Ba'iVant,  u,  Im.  y]  urząd  budowniczij.  <Niu. 
Bauamt> 

Bawar,  a,  blm.  piwo  bawarskie,  żarł.  gamhry- 
nus:  Y;'  ogródku  zapach  bawara  rozchodził  ś. 
Krasz.     <0d  nazwy  kraju  Bawarja> 

!  Bawat  da,  y.  Im.  y  gawędzenie,  paplanina.  Zdr. 
IBawardka.    <Fr.  bavarder  =  gadać,  f:'j/arzyć> 

.'Bawardka,  i.  Im.  i  p.  Bawarda:  Caie  dni  uty- 
skując na  nawał  roboty,  jak  to  mówi^,  bawił  ś. 
bawardka.  Krasz. 

Bawareczka,  i,  Im.  I  p.  Bawarka. 

Bawarja,  i,  Im.  e  piwiarnia,  i:najpa.  7Ar.  Bawa- 
ryjka. 

X  Bawar  je,  i,  blp.  p.  Brewerja. 

Bawarka,  I,  Im.  i  I.  dziewczyna,  kielnerka,  usłu- 
gująca gościom  w  bawarji.  2.  woda  z  mlekiem  ocu- 
krzona.    Zdr.  Bawareczka. 

[Bawarkowy]  bawarski  (o  piwie). 

Bawarski  I.  Piwo  bawarskie  p.  Piwo.  2.  kosz.; 
Robota  bawarska  =  robota  z  szerokich  wici  płaS' 
kich  wzdłuż  karbowanych. 

Bawaryjka,  I,  Im.  i  p.  Bawarja. 

Bawaryjny  przym.  od  Bawarja:    Dowcip  B. 

Bawarzysta,  y,  Im.  ści  ten,  co  %urzymuje  ba- 
waiję. 


m 


Bawecik,  u,  Im.  I  p.  Bawet. 

fBawejI  [Bawej  !j  w.— patrzaj  I  patrzcie!  widziaz 
go!  hola!:  B.!  a  Wiec  ty  chcesz  więcej  lozuniiee, 
niż  cały  zbór!     <łia4-Wej,  p.  WID> 

Bawełnę  drzewo  bot.  (gossypiura  aiboreum) 
roś.  z  rodzaju  bawełny. 

Bawełna,  y,  blin.  I.  bot.  =  a)  a.  Bawełnica, 
Drzewo  bawbine  (gossypium)  roś.  z  rodziny  ila- 
zowatjjcli  (iiialvaceae).  b)  p.  Serecznik.  2.  nici 
z  puchu  nasiennego  tej  rośliny.  Przeii.:  Obwijae 
co  w  bawełnę  =  mówić  nie  wręcz,  mówić  z  ogród- 
ka: Co  tu  obwijać  w  bawełnę!  3.  cheni.:  B. 
strzelnicza  =  wato  strzelnicza,  pirolcsylina,  nitroce- 
luloza, produkt  działania  kwasu  uzotnego  na  drzew- 
nik.  <  Naśladowanie  Nm.  Baumwolle  =  dosł. 
wełna  drzewna  > 

Bawełniak,  a,  Im.  I  p.  Bawełnianka. 

Bawełnianka,  I,  Im.  i,  Bawełnica  I.  a.  X  Ba- 
wełniczka,  Bawełniak,  X  Bawełnik  tkanina  z  ba- 
wełny:  Alboż  to  kort?  —  B.!  2.  icyrób  z  baweł- 
ny, spódnica  batoełniana.     3.  bot.  ji.  IMIeczaj. 

[Bawełnianny]  p  bawełniany. 

Bawełniany,  [Bawełnianny,  Bawołnianny]  I. 
a.  Bawełniczny  od  bawełny.  Krzak  B.  Żart.:  Król 
'B.  —  naj znaczniejszy  pomiędzy  bawełniarzami.  Prze- 
mysł B.  Gród  B.  {  =  Łódź).  2.  z  bawełny  zrobio- 
ny: Pończochy  bawełniane. 

Bawełniarz,  a,  Im.  e  Jubrylcant  wyrobów  baweł- 
nianych: Jakie  parawanowe  tigury  ten  B.  i  ten 
aptekarz ! 

Bawełniasty,  Bawełnisty  podobny  do  bawełny: 
Grube  bawełniaste  chmury. 

Bawełnica,  y.  Im.  e  I.  p.  Bawełnianka.  2.  [B.l 
spódnica  wełniana.  3.  [B.]  chustka.  4.  bot.  —  a) 
p.  Bawełna,  b)  p.  Mleczaj. 

Bawoiiiioowy,  Bawełniczny  przym.  od  Bawełni- 
ca; Bawełniany,  [Bawońcowy]:  Koszula  bawełni- 
cowa.  Goł. 

XBawełnlczka,  I,  Im.  1  I.  p.  Bawełnianka.  2. 
bot.  p.  Pomora. 

Bawełniczny  \).  Bawełnicowy. 

Bawełnieć,  eje,  ał  zamieniać  ś.  w  bawełnę,  sta- 
wać ś.  bawełniunyin.    Kórz. 

Bawełnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bawełnieć. 
,      X Bawełnik,  a,  Im.  1  p.  Bawełnianka. 

Bawełnisty  p.  Bawełniasty. 

Bawet,  u,  Im.  y  I.  ubranie  przy  staniku  dam- 
»kim  od  szyi  dopasą:  Stanik  z  bawetem.  2. prze- 
dłużenie fartucha  od  pasa  ku  górze,  jako  klapka 
na  piersi:  Fartuch  z  bawetem.  Zdr.  Bawecik. 
<Fr.  bavette  =  dosł.  śliniak> 

[Bawęczyć,  y,  ał]  p.  Barzęczeć. 

XBawiać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Bawić:  Ijamś.ba- 
•wiał  z  damami  i  zawszem  dogodził.  Fred.  A. 
<BY> 

Bawialnią,  i,  Im.  e  pokój  do  bawienia  gości,  po- 
kój bawialny,  sala,  salon :  Wprowadził  gościa  do 
bawialni.  Krasz.  Pomyślała  o  oświetleniu  na 
cześć  gości  skromnej  bawialni.  Orzesz.  B.  ką- 
pielowa, zdrojowa  =  A;m?-.w/,  kuraalon. 

Bawialny:  Pokój  B.  p.  Bawialnią. 

XBawlclel,  a,  im.  e  I.  ten,  co  bawi=przeby- 
wa,  rezydent:  Dwa  były  rodzaje  bawicieli  tych 
u  hrabiego:  jedni  dziedziczni,  jak  ich  nazywał, 
drudzy  czasowi.  Krasz.  2.  ten,  co  zabawia  ko- 
go: Oprócz  tego  bawiciela  z  urzędu,  jest  jesz- 
cze jeaen  gość  bardzo  wesoły.  Jun. 

Bawić,  i,  II  I.  gdzio- zostawać,  gościć,  przeby- 
wać, mieszkać,  siedzieć,  rezydować,  przesiadywać, 
spędzać  chwile,  przepędzać  czas :  \i.  na  wsi,  w  Pa- 
ryżu. Bawi  przy  ciotce.  B.  z  kim  =  obcować: 
Dobranoc!  już  dziś  więcej  nie  będziem  bawili,  j 


t^AWOLI 

Mick.  Najprzyjemniejsze  są.  dla  mnie  te  chwi- 
le, które  z  nią  bawię.  2.  X  a)  kogo  =  zatrzymy- 
wać, trzymaj  przy  sobie ;  zabawiać,  zaprzątać,  zaj- 
mować komu  czas;  przetrzymywać :  Nie  będę  cię 
dłużej  bawił,  bo  nie  masz  czasu.  Uczonych  przy 
sobie  bawiąc,  uczył  ś.  X  Nie  bawiąc  czasu  =» 
nie  tracąc  czasu.  Nie  bawiąc  p.  Niebawem,  b) 
co  =  podsycać,  vtrzy:uywać :  Siarka,  klej  i  inne 
materje,  ogień  sobą  bawiące.  3.  kogo  =  »u7eza- 
przątać,  zabawiać,  rozrywać,  pobudzać  do  wesoło- 
ści, rozśmieszać:  Nie  dość  nauczyć,  trzeba,  żebyś 
bawił.  Rusz  dowcip  z  kopyta,  baw  mi  zaraz 
gości.  J.  N.  K.  4.  IY.  =  rozśmieszać,  śmieszyć,  po- 
ciesznijm  ś.  wydawać:  Bawi  mię  to.  B.  8.  i.  za- 
trzymywać ś.  przydłużej,  nie  śpieszyć  i.,  ociągać  i., 
marudzić,  guzdrać  ś.,  tracić  czas,  zwlekać,  zwłó- 
czyć,  grzebać  ś.,  mitrężyć,  bałamucić:  Nie  baw  ś., 
ale  idź.  Idź,  a  nie  baw  ś.  2,  czym,  z  czym, 
nad  czym  =  nie  śpieszyć  ś.,  robić  jak  dla  zabawki, 
ociągać  ś.,  guzdrać  ś.,  grzebać  i.;  tracić,  marno- 
wać, zabijać  czas :  Nie  baw  ś.  ze  sprzątaniem, 
trzeba  wyjść.  Bawi  ś.  gawędką,  a  tu  czas  scho- 
dzi. Dobry  robotnik,  ale  ś.  bawi  nad  robotą. 
3.  czym  =  zajmować  ś.,  zaprzątać  ś.,  porać  ś.,  trud- 
nić ś.,  zatrudniać  ś.;  oddawać  i.,  poświęcać  i.  cze- 
mu; uprawiać  co,  chodzić  około  czejo,  trawić  czas 
nad  czym,  pilnować  czego:  Jak  ś.  nazywasz? 
czym  ś.  bawisz?  B.  ś.  pijaństwem,  plotkami, 
rozmyślaniem.  B.  ś.  rzemiosłem.  Wdatoać  i 
w  co.  =  Nie  bawię  ja  ś.  takiemi  rzeczami.  4. 
i  X  Bawlać  Ś.  zabawiać  ś.,  mile  czas  spędzać,  Ji- 
glować,  baraszkować,  zbytkować,  dokazywać,  igrać, 
sioawolić,  żartować:  Dzieci  bawią  s.  Kotek  ba- 
wi 8.  ogonkiem,  dziewczynka — lalką.  B.  ś.  cu- 
dzym kosztem.  Obcować, przestawać,  wdawać  ś.,  za- 
dawać ś.:  Stary  bawi  ś.  ze  starym,  młody  z  mło- 
dym. (U  dzieci:)  Nie  bawię  ś.  z  tobą!  Pieścić  i., 
rozkoszować  ś.:  Bawiąc  ś.  z  mnóstwem  drobnych, 
lecz  miłych  pamiątek.  Mick.  5.  hulać,  balować, 
birbantować,  szaleć,  używać:  Niech  ś.  bawi,  póki 
młody.  6.  w  (io=grać:  B.  ś.  w  piłkę,  w  ciuciu- 
babkę. 7.  w  kogo  =grać  rolę,  udawać,  pozować 
na...,  chorować  na...,  małpować  kogo :  Napchał 
kieszenie  i  bawi  ś.  w  radykała.  Fred.  A.  8. 
[B.  ś.]  zwlelcać.     <BY> 

[Bawidama,  y.  Im.  y]  p.  Bawidamek. 

Bawidamek,  mka.  Im.  mkowie  a.  [Bawidamaj 
nadskakujący  damom,  salonowiec,  <  Bawić  -f-  Da- 
ma > 

Bawidelko,  a,  Im.  a  p.  Bawidło:  Nie  uważasz 
ich  (kobiet)  za  same  tylko  cacka  i  bawidełka 
świata.    Śniad. 

Bawidło,  a.  Im.  a  zabawka,  cacko,  fraszka  do 
zabawy:  Bawidła  dziecinne.     Zdr.  Bawidelko. 

Bawienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bawić. 

Bawienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Bawić  4. 

Bawluchnać  się,  a  ś.,  al  ś.  dziec.  bawić  ś.,  za- 
bawiać ś.:    B.  ś.  cackiem. 

XBawnle  przys.  od  Bawny:  Ten  nudzi,  a  6w 
B.  plecie.    Niebawnie  p.  Niebawem. 

X  Bawny  I.  zabawny,  bawiący,  zabawiający,  we- 
soły, zajmujący,  interesujący,  nie  nudny ;  pocieszny, 
ucieszny :  Ńie  tak  ładna,  ale  żywa  i  bawna.  2. 
zabawiony,  zajęty,  oddany,  wylany  na  co,  zatrud- 
niony, pogrążony,  zatopiony  w  czym,  przejęty 
czym:  B.  w  krotochwilach  miłosnych. 

fBawolet,  u,  Im.  y  ubiór  kobiecy  na  głowę. 
<Fr.  bavolet> 

Bawole,  ęcia.  Im.  ęta  płód  bawoli,  młody  bawół. 
<p.  Bawół  > 

Bawoli  I.  a.  Bawolowy  przym.  od  Bawół:  Róg 
B.     2.  ucz.  doskonały,  wyborny.     3.  woj.;  B.  ozór 


lOfi 


ftAWOLICA 

-  hlucha  postaci  ozora,    osadzona  na  rękojeści,  do 
wi/dobyirdhia  kuli,  uwięzie]  w  armacie. 
Bawolica,  y,  Im.  e  samica  huwół. 
Bawollk,  a,    Im.  I     I.    p.  Bawói.     2.    ■[  gatunek 
pasa:  Bywały  jiasy  z  Chin,  zwane  bawollki. 

Bawolina,  y,  Im.  y  I.  m.  nędzny  bawół.  2.  ż. 
mięso   hdwole. 

Bawolo  przys.  od  Bawoli  pod  2. 

Bawoiek,  Ika,  Im.  (ki  p.  Bawół. 
Bawolhiannyj  p.  Bawełniany. 
Bawońcowy]  n.  BaweJnIcowy. 
Bawot|  jirzys.i.  crzeaei.Bawotżeś  mb^W^prze- 
ciei  mówiłeś.  2.  [B.\]  ot!  jeszcze  czegol  <B&  Ą-Oi> 

[Bawola,  ł,  lin.  e]  nazwa  krowy  wielkiej  z  roz- 
łożystemi  rogami. 

Bawół;  o(u,  Im.  oly,  [Bajwól,  Bujwół]  I.  zool.  (bu- 
baius)  zwierzę  racicowe,  przeiincające,  pochworo- 
gie.  Gatunki :  B.  afrykański  (b.  eaffer) ; 
Arni  (b.  aini);  B.  zwyczajny  (b.  butlelus). 
2.  garb.  skóra  bawola.  Zdr.  Bawollk,  Bawolek. 
_<  Qr.  boiibalos,  z  podprowadzeniem  drugiej  czę- 
ści wyrazu  pod  Wół> 

Bawulee,  ica,  Im.  loe  leśn.  belka  towarna. 
<Nra.  Bauholz> 

Baza,  y,  Im.  y  I.  bud.  podstawa  kolumny,  no- 
ga Jilarn,  zasada,  podsiupie.  2.  f  mat.  podstawa. 
<Gr.  basiS> 

XBazak,  u,  blm.  delikatna  materja  bawełniana 
t  Jerozolimy    <  Fr.  bazac,  z  języków  Wschodnich  > 

Bazalt,  u,  Im.  y  min.  skala  krystaliczna,  wul- 
kaniczna, zloiona  z  labradoru,  augitu,  magnetytu, 
a  często  t  z  oliwinu.  <Nm.  Basalt,  Fr.  basalte 
itd..  może  z  Etjops.> 

Bazaltowy  przym.  od  Bazalt:  Bruk  B.  Skała 
bazallowa.     Grota  bazaltowa. 

Bazanka,  i.  Im.  i  bot.  p.  Szczyr.  <Może 
w  związku  z  Bażant> 

Bazanowleo,  woa,  Im.  wce  b.ot.  p.  Tojeść. 

Bazar,  u.  Im.  y  I.  targ,  targowica,  targowisko, 
rynek,  szczeg.  obozowy,  majdan.  2.  transport  to- 
warów .•  Osaczono  Jazłowiee  komunikiera  dla  kon- 
wojowania przechodzących  bazarów.  Roi.  <Prs. 
bazar  > 

Bazarka,  I,  Im.  I,  Bazarnioa  przekupka,  mar- 
kieianka. 

Bazarnica,  y,  Im.  e  p.  Bazarka. 

Bazarnik,  a,  Im.  oy  przekupień,  przekupnik,  mar- 
kietan. 

!  Bazarny,  ego,  Im.  I  rz.  prow.  komisarz  tar- 
gowy. 

Bazarowy  przym.  od  Bazar. 

Bazeologja,  1,  blm.  nauka  o  bazach.  <Now. 
z  Gi.  basis  =  1)  chód;  2)  podstawa  + -logia  = 
-znawstwo  > 

xBazerja,  i,  Im.  e  p.  Boazerja. 

[Bazgler,  a,  Im.  rzej  p.  Jazgarz.  <  Może  zmie- 
szanie Nm.  Barsch  (gw.  bars,  bors,  bors  itd.) 
1  Pols.  Jazgarz  > 

Bazgraoz,  a,  Im.  e,  Bazgrała  ten,  co  bazgrze, 
gryzmolu,  babrała,  gwazdacz ;  (o  malarzu)  boho- 
maz, (o  i)isarzu-autorze)  pisarek.     <BAZGR> 

Bazgrać,  rze,  rał  I.  ile,  ladajako  pisać,  gryz- 
rnolió,  gwazdaó:  Bazgrze,  jak  kura  patykiem.  2. 
Ucho  malować,  gwazdai,  babrać,  paćkać,  mazać.  3. 
byle  co,  byle  jak  pisać,  pisać  banialuki:  Bazgraj- 
cie już,  jak  chcecie,  ale  wszystkich  bez  wyjąt- 
ku nie  chwalcie. 

Bazgrała,  y,  Im.  y  m.  i  ż.  p.  Bazgraoz. 

Bazgranie,  a,  I.  blm.,  czynność  cz.  Bazgrać. 
2.  Im.  a  p.  Bazgranina. 

Bazgranina,  y,  Im.  y,  Bazgrota  gwazdanina, 
gryzmoiy,    kulfony,    kulasy ;    byle  jakie  pismo,  ba- 


B   A   Z 

nialuki,  ramota ;  hyle  Jakie  malowidło,  mazanina, 
babranina,  mazanka,  gwazdanina,  gryzmoiy,  boho- 
maz. 

Bazgrota,  y,  Im.  y  p.  Bazgranina.  Zdr.  Baz- 
grotka. 

Bazgrotka,  I,  Im.  i  p.  Bazgrota. 

Bazi  p.  Baż. 

Bazia,  I,  Im.  e  I.  piesz.  owieczka.  2.  bot.  p 
Kotka.  Zdr.  Baźka,  [Baź,  BaszkJ,  Baziuchna, 
Baziulka,  Bazieczka,  [Basiurka,  BasiuszkaJ-  Zgr 
Bazlsko.     <Zdr<)bn.  Baran  > 

Bazieczka,  I,  Im.  i  p.  Bazia. 

Baziokwiatowe  bot.  (iulitiorae)  nazwa  skupienia 
roślin  przeważnie  o  kwiatach  kotkowych.  <  Bazia 
-+- Kwiat  > 

Baziowy  przym.  od  Bazia:  Kma.iB.- kotkowy. 

Bazisko,  a,  Im.  a  p.  Bazia. 

Baziuchna,  y,  Im.  y  p.  Bazia. 

Baziulka,  i.  Im.  I  p.  Bazia. 

f  Bazon,  a,  Im.  y  p.  Puzon. 

Bazona,  y,  Ira.  y  I.  fp.  Puzon.  2.  [B.  a.  Bazuna] 
ligawka,  trąba  pasterska.     <p.  Puzon  > 

Bazoplnakoid,  u,  Im.  y  min.  para  płaszczyzn 
równoległych  od  dwuch  krystalicznych  osi  pozio- 
mych. <Now.  z  Gr.  bdsis  =  podstawa -(- pi'nax 
=  tabliczka,  mapa,  spis ;  talerz..  -J-  -  eides  = 
kształtny  > 

[Bazuna,  y,  Im.  y]  p.  Bazona. 

XBazycmaJ8ter,  tra,  Im.  trowle  p.  Bezycmaj- 
ster. 

Bazydjalne  grzyby  bot.  p.  Podstawczakl. 

Bazylek,  Ika,  Im.  Iki  bot.  p.  Ożywonia.  <Now. 
z  Gr.  basilikón  =  dosł.  królewskie  > 

Bazylljka,  i,  Im.  i  bot.  p.  Bazyija. 

Bazylik,  u,  Im.  I  bot.  p.  Bazyija. 

Bazylika,  I,  Im.  I  I.  (w  Grecji,  u  Rzymian) 
gmach  publiczny  Jilarowy  o  kilku  nawach:  Pretor 
odprawiał  sądy  w  bazylice.  2.  kościół  w  kształ- 
cie prostokąta  :  Starożytna  B.  Lateraneńska  w  Rzy- 
mie. 3.  bot.  p.  Bazyija.  <Gr.  basilikź  (dom. 
oikia)=:dosł.  królewska  (siedziba)  > 

Bazyliki,  ów,  bip.  zbiory  praw  rzymskich,  wy- 
dane po  grecku  przez  cesarza  Bazylego  i  Jego  sy- 
na Leona  w  IX  w.     <0d  imienia  Bazyli  > 

Bazyllkowaty:  Tymian  a.  Rojownik  B.,  Macie- 
rzanka bazylikowata,  bot.  p.  Tymian. 

Bazylikowy  przym.  od  Bazylika:  Świątynia 
w  stylu  bazylikowym.  System  B.  w  budownic- 
twie. 

XBazyllsk,  a,  Im.  I  zool.  p.  Bazyliszek. 

Bazyliszek,  szka,  Im.  szki  I.  a.  xBazyllsk  zool. 
(basiliseus  mitratus)  Jaszczurka  z  rodziny  legwa- 
nów. 2.  przen.  człowiek  złośliwy,  jaszczurka,  żmi^ 
ja.     <Gr.  basiliskos> 

Bazyliszkowy  przym.  od  Bazyliszek;  przen. 
zjadliioy,  zajadły,  nienawistny,  złośliwy,  jaszczur- 
czy :  Wzrok  B. 

Bazyija,  I,  Im.  e,  Bazylik,  Bazylika,  Bazylljka, 
Wasilek,  Balsam  polski  bot.  (ocimum)  roś.  z  ro- 
dziny wargowych.  Gatunek :  B.  pospolita  a 
ogrodowa  (o.  basilicum).     <p.  Bazylek > 

1  Bazyijan,  a,  Im.  le  p.  Bazyijanin. 

Bazyijanin,  a,  Im.  anie,  !  Bazyijan  I.  zakonnik 
zgromadzerda  św.  Bazylego.  2.  w  Im.  =  zakon, 
klasztor  Bazyljanów.  <0d  imienia  iśw.  Bazylego  > 

Bazyijanka,  I,  Im.  1  I.  zakonnica  zgromadzenia 
iw.  Bazylego.  2.  w  Im.  =  zakon  a.  klasztor  Bu- 
zyljanek. 

Bazyijański  przym.  od  Bazyijanin  a.  od  Bazy- 
ijanka: Kościół,  zakon  B. 

Bazyna,  y,  Ira.  y  p.  Łopian.     <p.  Bażyna> 

[Baż,  I,  Im.  e]  p.  Bazia. 


107 


BAZ 

Baźl  Baś!  Bazi!  [Baśka!  Baszka  basz!]  woła- 
}iie  pasterzy  na  owce.     <Zdr.  Baran  > 

Bażka,  I.  Im.  I  p.  Bazia. 

fBażnienie,  a,  bliu.  bojaźń. 

[Baźnik,  u,  Ira.  i]  bez  hebd.     <Bazia> 

t  Bażan,  a,  Ira.  y  puzon:  Niechajże  bażany  na- 
dymają.    <p.  Puzon  > 

yBażancica,  y,  Ira.  e  samica  bażant. 

Bażancik,  a,  Im.  i  p.  Bażant. 

Bażancisko,  a,  Im.  a   m.  i  ni.  p.  Bażant. 

Bażanka,  I,  Ira.  I  bot.  I.  a.  Łaciec,  (thelig^o- 
num)  roś.  z  rodziny  komosowatych.  2.  p.  Szczyr. 
<Może  w  związku  z  Bażant> 

Bażanowiec,  wca,  Im.  wce  p.  Tojeść.  <Może 
w  związku  z  Bażant  > 

Bażant,  a,  Im.  y  I.  a.  X  Fazan,  f  Fazjan  żool. 
(phasianus)  j)/afc  kurowaty  z  rodziny  tej  samej  na- 
zwy. Gatunki:  B.  pospolity  (ph.  colchicus). 
B.  srebrny  (gallophasis  nyctheraerus).  B.  zło- 
t  y  (ph.  pictus).  2.  [B]  pieczony  kogut  a.  kapłon 
na  uczcie  weselnej.  3.  przysmak,  specjał:  Bażan- 
tami kogo  karmić.  Prz.Zdr.  Bażancik.  Zgr.  Bażan- 
cisko. <Gr.  fasianós  (od  rzeki  Fazys,  w  Kol- 
chidzie), przez  Śr.  Grn.  vasant> 

Bażantarnia,  i,    Ira.  e  zakład  hodowli  bażantów^ 

Bażantnik,  a,  lin.  cy  człowiek,  mający  staranie 
o  bażantacTi ;  hodowca  bażantów. 

Bażantowy  przyra.  od  Bażant:  Ogród  B.  (  = 
z  bażantami). 

(Bażyć  się,  y  Ś.,  yl  Ś.]  I.  puszyó  ś.,  nadymać  ś., 
stawiać  ś.  hardo,  stairiać  ś. :  Bazy  ś.,  jak  wół, 
ale  tępe  ma  rogi.  Prz.  2.  zachciewać  ś.;  jurzyć 
i.     <Zap.  Ukr.  bażyty,  bażaty> 

Bażyna,  y,  Im.  y,  bot.  p.  Bagniówka.  <Zap- 
w  związku  z  pń.  BAGN> 

Bażynowate  rośliny  bot.  (empetraceae)  rodzina 
przyrodzona  roUin  kwiatowych  dwuliściennych. 

[Bąbać,  a,  al]  klepać,  uderzać  (po  twarzy,  łyd- 
kach). 

[Bąbać  się,  a  ś.,  al  ś.]  dyndad,  chwierutać  ś. 
<Nra.  bumraeln,  burabeln> 

Bąbel,bla,  a.  Xalra.ble,  XBębel,tBombel,  XPę- 
pel,  [BąboiJ,  f  Babol.  I.  pęcherzyk,  bańka:  Bą- 
ble na  wodzie,  mydlane.  2.  hut.  wzdęcie  a.  próż- 
nia w  odlewie.  3.  lek.  pęcherz  pod  naskórkiem, 
purchel,  pryszcz:  Bąble  po  oparzeniu,  po  odmro- 
żeniu, z  pokąsania.  Tak  mnie  komar  ugryzł,  że 
mi  aż  B.  wyskoczył.  Kantarydy  naciągają  bą- 
ble. 4.  żart.  dziecko,  smarkacz,  fiifel.  5.  [B.]  jabł- 
ko u  naci  hirtoflowej.  Zdr.  Bąbelek,  X  Bąbeiik, 
X  Bąblik.    Zgr.  Bąblisko. 

[Bąbelać  się,  a  ś.,  al  ś.]  kołysać  i.  <  Nm. 
bummeln> 

Bąbelek,  Ika,  Im.  Ikl  I.  p.  Bąbel.  2.  kulka  wi- 
sząca, dzyndzyk,  wisiorek  kulisty:  Grzechotka 
z  bąbelkami. 

X  Bąbeiik,  a,  Im.  i  p.  Bąbel. 

tBąbelistość,  i,  blm.  p.  Bąblistośó. 

łBąbelisty  p.  Bąblisty. 

XBąbeiowaty  ]>.  Bąblowaty. 

Babiak,  a,  Ira.  i  zool.  p.  Węgier. 

Bąblasto  przys.  od  Bąblasty:  Piechy  B.  roz- 
dęte. 

Bąblasty  p.  Bąblowaty. 

Bąblioa,  y,  blm.  lek.  (pemphigus)  rodzaj  choro- 
by skórnej.  Gatunek:  B.  zjadliwa  (p.  folia- 
ceus). 

X Bąblik,  a,  Ira.  i  ]).  Bąbel. 

Bąblisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Bąbel. 

Bąblistośó,  I,  blm.  rz.  od  Bąblisty,  fBąbeli- 
Stość. 


BĄK 

Bąblisty,  f  Bąbelisty  z  bąblami,  pełen  bąbli,  bań- 
czasiy:  Odlew  B.  Surowiec  B.  Lek.:  Róża  bą- 
blista  a.  pęcherzowa  (erysipelas  bullosura). 

Bąblowato  przys.  od  Bąblowaty. 

Bąblowaty,  X  Bomblowafy.  X  Bąbelowaty, 
XBombelowaty,  Bąblasty  podoimy  do  bąbla. 

Bąblowiec,  wca,  Im.  wce  zool.  fhydatis)  pęche- 
rza wata  forma  młodociana  tasiemca  kilkoczłon- 
koicego. 

[Bąbol,  a,  Im.  e]  p.  Bąbel. 

Bąbolić,  I,  ii  p.  Bęblić.  [B.  ś.]  łazić  po  wodzie, 
po  kałuży. 

xBąbon,  u,  Im.  y,  xBombon  cukierek.  <Fr. 
bonb()n> 

[Bąbon,  u^  czoś.  w  Ira.  y]  lek.  p.  Dymienica. 
<(ir.    baubon> 

[Bąbony,  ów,  h]p.]  plotki,  bajdy.     <?> 

[Bach!]  w.  buch!  bach!     <Dźwn.> 

Bachor,  a,  Im.  y  I.  [B.]  p.  Bachur.  2.  f  [Ba- 
chory, ów]  przedłużenie  krokici.  3.  bip.,  bot.  p. 
Zimowit.     <Zap.   zmieszanie  Bachur -|- Bękart > 

[Bączal,  a,  ezęś.  w  lin.  BączaleJ  łodygi  bruk- 
wi, ziemniaków,  marchwi,  obrane  z  liści.    <BAK> 

Bączek,  czka.  Im.  czki  I.  p  Bąk.  Przen. :  Pu- 
ścić bączka  —  a)  puścić  fałszywą  wieść,  jAotkę, 
kaczkę ;  b)  palnąć  głupstwo,  spłatać  figla :  Wy- 
prowadzę s.,  ale  pierwej  bączka  puszczę: 
kuzynka  zabiję.  Fred.  A.  2.gwiazdka  na  czap- 
ce urzędniczej.  3.  [  B.  ]  dawna  moneta  miedzia- 
na czterofenigowa.  4.  woj.  obrączka  u  o.^ady  strzel- 
by na  stempel:  Stempel  wsuwa  ś.  w  bączki. 
<BĄK> 

Baczenie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Baczyć. 

Bączewle,  a.  Im.  a  bot.  p.  Grążel. 

[Bączka,  i,  Im.  I]  I.  potrawa  z  kaszy  jaglanejz  ser- 
watką. 2.  dziewczynka  nieprawego  łoża.   <  Bękart  > 

[Bączkać,  a,  al]  bić  pięścią  po  plecach,  dzbę- 
kać.     <  BĘC  > 

[Bączkanie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Bączkać. 

[Bączyca,  y.  Im.  e]  samica  bąk. 

Baczyć,  y,  yl  p.  Bąknąć. 

Bądź  sp.  I.  choćby,  chociażby,  nawet,  boda/hy : 
"Wszelkie,  B.  najmniejsze,  towarzystwa  ludzkie 
utrzymują  ś.  dobrym  rządem.  Wor.  2.  albo:  B. 
ja,  B.  ty  pójdziemy.  B. — B.=ralbo — albo,  lub — lub, 
czy  to — czy  to,  już  to^uż  to :  B.  to,  bądź  owo. 
B.  pogoda,  B.  słota.  [B.  co,  B.  gdzie,  B'  jak,  B. 
kto  itp.]  cobądź,  gdziebądź,  jakbądź,  ktobądź  itp. 
<BĘD> 

Bądźcobądź  przys.  cokolwiekbądź,  jakkolwiek- 
bądź,  w  każdym  razie,  niech  będzie  co  chce :  "Wpływ 
myśli  trzeźwię jszych  już  ś.  B.  objawił  i  tutaj. 
Chm.     <Bądź4-Co-}-i3ądź> 

Bąk,  a,  Im.  1  I.  zool.  -  a)  (botaurus  stellaris) 
i  B.  bączek  a.  B.  mały  (botaurus  minutus) 
ptak  podkasały  z  rodziny  czapli,  b)  (tabanus) 
otvad  dwuskrzydły,  krótkorogi:  Opił  ś.,  jak  B. 
( =jak  bela,  jak  smok).  "Wy  szlachta  ciągniecie, 
cie,  jak  bąki.  Mick.  Przen.:  truteń  pasorzyt.  2.  przen.: 
Strzelać  a.  zbijać  h^k\=próż)wwać,  włóczyć  ś.,  wa- 
łęsać i.  3.  przen.  człowiek  nadęty,  odęty,  nadąsany. 
t  Dole wać bąka  =podmecrt(S  dwnę.  4.  przen.  bęben, 
dzieciak,  bech,  bachur:  Odczepcie  ś.  basalyki,  bą- 
ki uprzykrzone.  Sienk.  5.  dudy,  kobza:  B.  z  krzy- 
wym rogiem.  W  bąki  przygrywać.  6.  cyga, 
fryga,  wartałka,  loarkolka :  Puszczać  bąka.  7. 
przen.  wieść  fałszywa,  kaczka,  plotka,  bajka,  puf: 
B.  dziennikarski.  Puścić  bąka.  8.  przen.:  Pu- 
ścić bąka  -  tmjpuścić  wiatry.  9.  przen.  błąd,  po- 
m^łko,  omyłka,  głupstwo,  byk:  Strzelić  bąka 
(-zrobić  błąd).   10.  [B]  =  a)  bękart,     h)  pierzyna. 


108 


BĄKAĆ 

C^  urządzenie  w  kuźni,  zastępujące  miech.  II.  hjnf 
fałszywy  za  Augusta  III.  12.  mech.  przyrząd  do 
wzbudzania  ciągu  lo  kominie:  B.  ssący  a.  e  k  s- 
h  a  u  s  t  o  r  (do  wj^puszczania  pary  zużytej).  B. 
tłoczący  a.  wentylator  (do  tłoczenia  po- 
wietrza pod  ruszty).  13.  częś.  w  Im.  a.  Bąko- 
wie zb.  ogr.  łodyga  cebuli  z  torebką  nasienną,  po- 
zostawiona w  gruncie  jako  nasiennik.  14.  a.  Gig 
wiośl.  rodzaj  łódki,  odmiana  pacierzówki :  Wyścig 
bąivów  czterowiosłowycli.  B.  ramienny.  15.  zł. 
=  a)  więzienie,  kryminał,  h)  lichwiarz.  <BĄK> 
Bąkać,  a,  al  p.  Bąknąć. 

[Bąkalista,  y,    Im.  ści]    mówiący    niezrozumiale. 
<B4K> 
Bąkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bąkać. 
Bąkanina,  y,  Im.  y  ciągłe  bąkanie,    t.  j.  a)  nie- 
wyraźne u.  ciche  mówienie,     b)  słabe  a.  niewpraw- 
ne czytanie:  Nie  słyszę  wcale  twojej  bąkaniny. 
[Bąkart,  a,  Im.  y]  p.  Bękart. 
Bąkiel,  kia,  Im.  kle  gór.  (w  kopalniach  wielic- 
kich)   miejsce,    gdzie  ś.  zbiera  woda    i  robić  prze- 
szkadza.    <Może  Nm.  Bankel  =  dosł.  ławica  > 

Bąknąć,  nie,  ąl,  X  Beknąć,  nied.  Bąkać,  Ba- 
czyć, Beczeć  I.  wydać  głos  lułaścimj  bąkotoi: 
Gdy  bąk  baczy,  będzie  deszcz.  2.  zabrzęczećjak 
owad  bąk,  zabuczeć:  Komary,  pszczoły  baczą.  3. 
zamruczeć,  wyrzec  co  a.  odezwać  ś.  półgębkiem  a. 
pod  nosem,  zamamrotać,  burknąć,  pisnąć :  Coś  bąk- 
nął, ale  trudno  było  zrozumieć.  Ani  bąknął,  ani 
jąknął.  B.  pod  nosem.  Psy  zrzadka  i  niepew- 
nie bąkały.  Chodź.  Zaczyna  dopiero  bąkać  na 
elementarzu  =  słabo  czytać.  4.  X  zabrząkać,  za- 
grać 7iiewi/raźnie :  Lada  kto  na  dudach  może  bą- 
kać. <HĄK> 
Bąknięcie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Bąknąć. 
Bąkojad,  a,  Im.  y  zoo),  (buphaga)  ptak  wró- 
blowalij  zęhodzioby  z  rodziny  szpaków.  <  Bąk  -{- 
JAr)> 

Bąkowaty    zool.  podobny  do  bąka:    Owad  B. 
Bąkowie,  a,  blm.  p.  Bąk. 
Bąkowy  przym.  od  Bąk. 

Bąkreta,  y.  Im.  y,  Bonkreta  bot.  nazwa  odmia- 
ny gruszy  zwyczajnej  i  jej  owocu.  Por.  Chrze- 
ścijanka. <Fr.  bon-chretien  =  dosł.  dobry  chrze- 
ścijanin > 

[Bąks,  a.    Im.  y,    Beks]     I.    bękart.     2.    ostatni 
snop  dożęły.      <  Zdr.  Bękart > 
[Bąsio,  a.  Im.  owie]  p.  Bękart. 
Bdla,  y,  im.  y  p.  Bedlka.     <p.  Bedłka> 
Bdly,  bdel,  blp.  bot.    grzyby    z  zarodnikami  na 
yyyrostkach. 

Be  w.  I.  a.  Bee  głos  owczy,  beczenie.  Przen.: 
Ani  be,  ani  me  =  a)  człowiek  milczący,  zamknięty 
w  sobie,  którego  nie  można  ś.  o  nic  dojjytać;  b) 
głupiec,  gawron,  gamoń,  nie  umiejący  trzech  zli- 
czyć; e)  ;</(•,  ani  słowa:  Zapytywaliśmy  go,  ale 
on  ani  be,  ani  me.  2.  bal  e!  a!  pi!:  Wdzięcz- 
ność potomnych...— Be!  jabym  wolał  współczes- 
nych. He!  tak  mi  mówicie,  to  teraz  wiem.  3. 
(do  dzieci)  bwe !  blal  pfel  nie  caca:  Nie  bierz 
tego,  bo  to  be!     <Dźwn.>  • 

xBean,  a,  Im.  y,  x  Bejan,  x  Beanus  I.  nieuk, 
nieokrzesaniec,^  cham,  ordynus,  grubjanin,  rura, 
bałwan:  Sprośnych  i  niewdzięcznych  beanów  łas- 
ki nie  proszę.  Lada  B.  przywłaszcza  sobie 
szlachectwo.  2.  nowy  uczeń,  nowoprzybyły  do 
szkoły;  wogóle  nowicjusz,  fryc:  Ponieważeście 
beany,  przystąpira  tedy  do  otrząśnięcia  was 
z  beanji  waszej.  Krasz.  Przyprowadzam  nowe- 
go ucznia,  beana.  Krasz.  <Śr.  Łć.  be(j)anus, 
g  Fr.  bćjaune  =  bec  jaune  =  żółtodziób  > 


BECHTAÓ 

XBeanja,  I,  blm.  stan  beana:  Otrzyjcie  ś.  z  bea- 
nji waszej.  Krasz. 

XBeanus,  a,  Im.  y  p.  Bean. 

Beatrycza,  y.  Im.  e,  Beatrycze  kochanka,  pani 
serca,  ideał,  Dulcynea:  Namówił  kasjerównę,  Bea- 
trycze pana  Ludwika.  Sienk.  <ImicWłos.  Bea- 
trice  z  „Komedyi  Boskiej"  Dantego > 

Beatrycze  nieod.  p.  Beatrycza. 

Beatyfikacja,  I,  Im.  e,  Beatyfikowanie  czynność 
cz.  Beatyfikować:  Proces  beatyfikacji.  Przepro- 
wadzić beatyfikację.  <Now.  z  Łć.  beatifico  = 
dosł.  uszczęśliwiam > 

Beatyfikować,  uje,  owal   zaliczać  w  poczet  bło- 

gosldirionych. 

Beatyfikowanie,  a,  blm.  p.  Beatyfikacja. 

Bebech,  a,  częś.  w  Im.  Bebechy,  ów  I.  wnętrz- 
ności, Jiaki,  kiszki,  palrochy :  We  mnie  wszystkie 
bebechy  ś.  gotują  (z  gniewu).  Wlicz.  Aż  mnie 
bebechy  zabolały,  kiedym  to  usłyszał.  Kiedy 
słyszycie  o  opryszkach,  to  ś.  wam  trzęsą  bebe- 
chy. Kaczk.  Poczciwy  z  bebechami  =  poczciwy 
do  gruntu,  z  flakami.  2.  X  flaki  (potrawa): 
Porcja  bebechów.  3.  wielki  brzuch.  4.  pościel 
nędzna,  bety;  wogóle  grafy,  manatki,  rupiecie  =  mie- 
nie,  dobytek:  Alkierzyk  zastawiony  łóżkami  i  be- 
bechami żydowskiemi.  Krasz.  Nowy  rządca 
chciał  nas  wyrzucić,  jak  mówił,  z  bebechami 
Krasz.     5.  [B.  a.  Bech]  =  dziecko   tłuste.     <?> 

Bebeszenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bebeszyć. 

Bebeszyć,  y,  yl  I.  p.  Patroszyć.  2.  przen. 
męczyć  =  gnieść  kogo. 

XBebiec,  bca,  Im.  bce  ucz.  chleb.     <?> 

[Beblać,  a,  al]  bełtać,  jHusknć.     <BABR> 

Bebllć,  i,  ii  p.  Bęblić.     <BABL> 

Beblać,  bla   a.  ble,  al    p.  Babrać.     <BABR> 

Bebłanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Beblać. 

BeblanIna,  y.  Im.  y  płyn  rozbebłany,  nabełtany 
z  kilku  innych,  mieszanina  płynów,  mikstura,  zujja 
—  breja:  B.  z  wódki  i  miodu. 

Beblek,  bika.  Im.  biki  p.  Rozslad.  <Zap. 
sztucznie  z  Łć.  peplis> 

Bebrać,  brze,  bral  p.  Babrać;  przen.  mieć  do  czy- 
nienia z  wodą:  Od  dziecinnych  lat  bebrząc  ś 
w  wodzie,  zapalonym  był  rybołowem.  Krasz. 
<BABR> 

Bebranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bebrać. 

Beby  nieod.  materja  wełniana  z  Alepo.  <  Z  ję- 
zyków Wschód.  > 

[Bec,  a.  Im.  e]  tłuste,  rozkoszne,  dobrze  loyglą- 
dające  dziecko.     <Ukr.  bec,  becok> 

Becak,  a,  Im.  I  garb.  skóra  na  wyroby  rymar- 
skie.    <  ?  > 

Bech,  a,  Im.  y  I.  pog.  dzieciak,  bachor,  bęben, 
berbeć,  fąfel,  smarkacz :  Wiktorka  to  taki  B.  nie- 
usłuchany. 2.  [B.]  p.  BQhec\\  dziecko  tłuste.  <Zdr. 
Bękart  > 

Becha,  y,  Im.  y  p.  Beczka  przen.  (o  człowie- 
ku) grubas,  tłuścioch:  Prawdziwa  B.  z  niego. 

xBecher,  u,  Im.  y,  [Bekier]  kubek,  puhar,  kie- 
lich: Bechery,  kubki,  puhary.  Krasz.  Zdr.  Be- 
cherek,   [Bacherek,  Bacherka].     <Nm.  Becher> 

XBecherek,  rka.  Im.  rkl,  p.  Becher. 

[Bechnąć,  nie,  nąl]  walnąć,  palnąć;  rzucić:  Ba- 
ran bechnął  rogami. 

XBechtać,  cze,  tal,  x  Bekłać  1.  podbechty- 
wać,  poduszczuć,  jątrzyć,  drażnić,  źle  usposabiać, 
buntować,  uzbrajać  przeciw  komu,  nasadzać  kogo 
na  kogo  a.  na  co:  B.  przeciw  komu.  B.  kogo  a. 
czj'je  serce.  2.  komu  gliow^  =  nabijać  gadaniną, 
pompować,  klektać,  kotłować,  zawracać,  durzyć. 
<BECHT> 


i09 


BECHTER 

Bechłer,  a,  Im.  y    I.  f  a.  Bechterz,  f  Bechtyr 

zhroja,  pancerz,  kirys:  Rycerz  wszystek  w  B.  do 
nóg  obleczony.  Kra.  2.  [B.]  rodzaj  kaftana  aksamit- 
nego. <Skr.  bechter  =  kolczuga,  zap.  z  Tat. 
baclita  =  tkanina  > 

tBechterz,  a,  Im.  e  p.  Bechter. 

tBechtyr,  a,  Im.  y  p.  Bechter. 

Becić,  i,  II  karo.  powodować  czyją  przegraną. 
B.  Ś.  wpadać;  robić  a.  stawiać  bety,  być  w  becie, 
remizić  ś.;  przegryioaó.     <p.  Bet> 

Becik,  a,  Im.  i  p.  I.  Bet 

Becisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  I.  Bet. 

Becować,  uje,  owal  p.  Besować. 

[Becyrk,  u,  Im.  I]  powiat;  urząd  powiatowy. 
<Nm.  Bezirk> 

[Beczą,  y,  Im.  e]  p.  Beczka. 

XBeczczysko,  a,  Im.  a  p.  Beczka. 

Beczeć,  y,  al  p.  Beknąć. 

[Beczek,  czka,  Im.  czki]  płaksa,  beksa.  <  BE(K)  > 

Beczenie,  a,  blm.     I.  czynność  cz.  Beczeć,  bek. 

2.  X  (w  głowie,  w  uszach)  szum,  huczenie:  Gor- 
czyca B.  główne  uśmierza.  Trzyc.  3.  lek.  (aegopho- 
nia)  kozi  bek,  objaw  przysluchowy  w  płucach  pod- 
czas mówienia  chorego. 

Beczka,  i,  Im.  I  f.  naczynie  bednarskie  o  dwuch 
dnach ;  fasa,  kufa,  okseft ;  sadek,  baryłka,  antał : 
B.  z  prochem,  z  winem,  na  wodę.  Wyi)ić  becz- 
kę wina.  Wypotrzebowae  beczkę  cementu.  Przen.: 
I'różn?j,  beczkę  obracać  =  daremnie  czas  tracić. 
Brzmi  głośno  próżna  B.  Prz.  Przen.:  Zacząć 
z  innej  beczki  =jj/-ze/4'ó  cZo  mne^o  przedmiotu,  zacząć 
z  innego  tonu,  próbować  inaczej:  Wszystko  na- 
próżno,  zacznijmy  z  innej  beczki.  2.  przen.:  B. 
bez  d:\-A-ilziurawy  worek,  otchłań  — &)  marnotraw- 
nik,    uiracjusz ;    b)   pijak,  opój,  smok,  bąk,  bibuła. 

3.  przen.  człowiek  otyły,  thdcioch,  grubas,  baryła, 
fasa.  4.  miara  rzeczy  sypkich  i  płynnych :  B.  no- 
wopolska  obejmuje  2.5  garncy.  B.  okrętowa  p. 
Tonna.  5.  (na  szachownicy)  koniec  t.  zw.  linji 
głównej:  Z  lewej  strony  głaz  (  =  czarne  pole)  je- 
den w  koniec  szranków  bodzie,  miejsce  to  zowią, 
beczki},.  Mick.  6.  zł.  ambona.  Zdr.  Beczuszka. 
Zgr.  xBeczczysko,  Becha,  Beka,  [Beczą].  <Może 
Nm.  Bottich^kadź,  to  zaś  może  z  Gr.  apotheke> 

Beczkowy  przym.  od  Beczka:  Klepka  becz- 
kowa. Piwo  beczkowe  =•  nieściągane,  niebutelko- 
wane.  B.,  ego,  Im.  i  rz.  =  a)  pakujący  sól  w  becz- 
ki, bijacz;  b)  ważący  sól  przy  pakowaniu  w  lieczki. 

[Beczkarz,  a,  Ira.  e]  bednarz,  szczeg.  wyrabia- 
jący beczki. 

Beczkować,  uje,  owal  I.  rozlewać  w  beczki.  2. 
}>akować  w  beczki:  Sól  beczkowana. 

Beczkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Beczkować. 

Beczkowały  j)odobny  do  beczki,   pękaty,  icydęty. 

Beczuleczka,  i,  Im.  I  p.  Beczułka. 

Beczułka,  i,  Im.  I  nieduża  beczka,  baryłka,  an- 
tałek: B.  kawioru.  B.  k\iwe'k.  =  baryłka,  solówka. 
IW  beczułkę]  malować  na  pis;ince.  Zdr.  Beczu- 
leczka. 

Beczulkowy  przyra.  od  Beczułka. 

Beczuszka,  I,  Im.  i  p.  Beczka. 

Bedel,  a,  Ira.  e,  Pedei,  X  Betel,  f  Bedelus, 
•J-  BedeluSZ  I.  X  szwajcar  a.  sługa  ko.icielny,  dziad 
kościelny,  kościelny.  2.  woźny,  pilnuj<icy  porządku 
w  zakładzie  naukowym:  B.  w  gimnazjum.  B.  uni- 
wersytecki in.  X  s  a  p  j  e  n  t,  X  s  ł  u  g  a  r  e  k  t  o- 
rowski:  Bedele  noszą  przed  rektorem  berła. 
<Śr.  Łć.  bedellus,  bi(iel(ljus  (z  Nm.  bieten)  = 
woźny,  skąd  Fr.  bedeau,  Nm.  Pedeli > 

+Bedelus,  a,  im.  y  p.  Bedel. 

fBedelusz,  a,  Ira.  e  p.  Bedel. 


BEDUINA 

fBedew,  dwia,  im.  dwie,  fBadawja  koń  arabski; 
wo'/óle  rumak,  biegun.  <Arab.  bedewij  =  beduin, 
bedul  =  pustyniowy,  stąd  Tur.  bedewi  at  =  koń 
arabski  > 

Bedliszka,  I,  Ira.  I  zool.  (mycetophila")  owad 
dwmkrzydiy,  dlugorogi,  bedliszkowaiy.  <0d  Be- 
dła> 

Bed\\8zWov/&ty  podobny  do  bedliszki:  Owad  B. 

Bedliwie  przys.  od  Bedliwy.    <BOD> 

Bedliwy  I.  f  p.  Badliwy :  Kto  ma  dar  wiary, 
nie  jest  B.  Karnk.     2.  [B.]  troskliwy. 

fBedła,  y,  Im.  y  p.  Bedłka. 

Bedłczysko,  a,  Im.  a  p.  Bedłka. 

Bedłeczka,  i,  Im.  i  p.  Bedłka. 

XBedłek,  łka.  Im.  Iki  p.  Bedłka. 

Bedłka,  i,  Im.  i  I.  a.  f  Bdła,  f  Bedła,  X Bedlek  bot. 
(agaricus)  !  Betka  =  a)  grzyb  z  rodziny  bedłkowa- 
tych.  Gatunki:  B.  pieczarka  (a.  campestris), 
B.  r  y  d  z  (a.  deliciosus) ;  B.  wysoka  a.  w  y- 
niosła  a.  Deszczochron,  Parasol  a. 
[D  r  u  p,  Kania,  Cz  u  b  aj  k  a]  (a.  procerus); 
B.  zielonka  a.  Żółta  gąska  (a.  eque- 
stris).  b)  B.  kubkowa  p.  Kustrzebka.  e)  B. 
kulkowa  p.  Purchawka,  d)  B.  miodowa  p. 
Opieńka,  e)  [B.  psia]  (armillaria  luteo-virens) 
grzyb  z  rodzaju  opieńki.  Przen.  żart.:  Przyjaciel 
B.  =  człowiek  narzucający  ś.  z  zażyłością.  2.  [B., 
Belek,  Bełtk,  Będka]  grzyb  tcogóle.  3.  [B.]  krosta 
na  wargach  dzieci.  4.  [Bedłki,  Betki]  p.  PleŚ- 
nlawki.  Zdr.  Bedłeczka.  Zgr.  Bedłczysko.  ,<?Mo- 
że  w  związku  z  Łć.  boletus,  Gr.  bolites,  Sr.  Grn. 
buliz,  Nm.'  Pilz,  Dnm.  biilte> 

Bedłkowate  rośliny  bot.  (agaricacei)  rodzina 
grzybów  tcłaściioych  z  rządu  podstawczaków. 

Bedlówka,  i,  Im  I  zool.  (caenosia)  owad  dwu- 
skrzydty,  krótkorogi. 

Bednarczyk,  a,  Im.  i  I.  terminator  bednarski. 
2.  syn  bednarza. 

Bednareczka,  i,  Im.  i  p.  Bednarka. 

Bednarka,  i,  Im.  I,  [Bednarka]  I.  kobieta, 
trudniąca  ś.  bednarstwem.  2.  bednarzowo,  żona 
bednarza.  3.  a.  [Daga]  mała  klepka  (na  kubły, 
szkopki,  balijki  itp.).  4.  obręcz  żelazna  do  stat- 
ków gospodarskich.    Zdr.  Bednareczka. 

Bednarski  przym.  od  Bednarz:  Warsztat  B. 
Naczynia,  wyroby  bednarskie.     Czeladnik  B. 

Bednarstwo,  a,  blm.  rzemiosło  bednarza. 

Bednarz,  a,  Im.  e,  [Bednarz,  Bębnarz,  Bę- 
bniarz,  Bondar]  rzemieślnik,  wyrabiający  naczynia 
klepkowe.  Zgr.  Bednarzysko.  <Albo  Nm.  Ben- 
der, Binder=  bednarz,  albo  od  Bednia,  (B)dno> 

Bednarzowa,  ej,  Im.  e  żona  bednarza,  bednai-ka. 

XBednarzowac,  uje,  owal,  [Bednarzyć]  zajmo- 
wać ś.  bednarstwem. 

XBednarzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Sedna- 
rzować. 

[Bednarzowy]  przyra.  od  Bednarz. 

Bednarzówna,  y  a.  ej,  Im.  y  a.  e  córka  bedna- 
rza. 

[Bednarzyć,  y,  ył]  p.  Bednarzować. 

Bednarzyna,  y,  Im.  y  m.  I.  p.  Bednarzysko. 
2.  licliy  bednarz. 

Bednarzysko,  a,  Ira.  a  m.  i  ni.  I.  p.  Bednarz. 
2.  a.  Bednarzyna  bednarz  godzien  politowania. 

[Bednia,  i.  Im.  e,  Bodnia,  Będnia,  Putnią,  Bo- 
denka]  kubeł  drewniany,  duża  dzieża  drewniana, 
beczka  z  zamykanym  wiekiem,  spiżarnia:  Hzucila 
ś.  do  bedni  po  bieliznę  i  odzież.  Jeż.  <  Bednia, 
może  w  związku  z  (B;dno  i  Bednarz;  Bodnia 
z  Ukr.> 

Beduina,  y,  Im.  y  rodzaj  płaszcza  kobiecego. 
<0d  Beduin  =  mieszkaniec  pustyni  Arab. > 


110 


BEDUINIZM 


BEKSAĆ 


XBeduinlzm,  u,  blin.  ti-yb  życia  Beduinów,  toló- 
częgosiwo :  Służebni  księcia  zarażeni  byli  trociic 
beJuinizineiii.  Roi. 

(Bedus,  a,  Im.  y]  człowiek  niezgrabny,  do  nicze- 
go.    <Zap.  ze  S}c.> 

IBefel,  u,  Ira.  e  woj.  rozkaz.     <Nni.  Befehl> 

Befsztyczek,  czka  a.  czku,  Im.  czki  p.  Bef- 
sztyk. 

Befsztyczysko,  a,  Im.  a   ra.  i  ni.  p.  Befsztyk. 

Befsztyk,  u,  Im.  i,  Bifsztyk,  Byfsztyk  rodzaj 
smażonego  mięsa:  B.  z  mięsa  wołowego.  B.  po 
tataisku.  Zdr.  Befsztyczek.  Zgr.  Befsztyczysko. 
<Ang.  beelsteaks  Im.-dosł.  zraziki  wolowe  > 

Beg,  a,  im.  owie,  Bej,  X  Bek,  X  Beh  I.  pan 
(nazwa  dystynkcyjna  u  Turkówj.  2.  tytuł  panu- 
jącego w  Tunisie.     <Tur.  beg  =  książę,  paa> 

Begajza,  y,  Ira.  y  stoi.  duży  hak  do  zawieszania 
firanki  lub  portjery.     <Nm.  Biegeisen> 

Begiel,  gla,  Im.  gle,  Byq\e\  pracel, precel,  obwarza- 
nek. <Nm.  Bligel,  Biegel,  gw.  bogel  =  obręcz, 
obwarzanek  > 

Begina,  y,  Im.  y  gatunek  czepca  kobiecego.  <Fr. 
14giine-dosł.  mniszka  > 

Beglerbeg,  a,  Im.  owie  a.  Beglerbej,  Bejlerbej 
namiestnik,  rządca  a.  wezyr  prowincji  w  Turcji. 
<Tiir.  begler-begi  -  dosł.  bej  bejów  —  wielko- 
rządca > 

Beglerbej,  a.  Im.  owie  p.  Beglerbeg. 

Beglik,  u,  blra.  skarb  sułtański.  <Tur.  be- 
glik> 

Begonja,  I,  Im.  e  bot.  p.  Ukośnica.  <0d  nazwi- 
ska Fr.  uczonego  Begon  -}-1710> 

XBeh,  a,  Im.  owie  p.  Beg. 

Behemot,  a.  Im.  y  słoń  a.  koń  rzeczny,  nilowy, 
hipopotam.     <Hb.  behemoth  Im.  =  koń  rzeczny > 

Bej,  a,  Im.  owie  p.  Beg;  w  Turcji  naczelnik  stra- 
ży:  Niecłiże  tę  żmiję  B.  na  pastwę  czerni  przy- 
wiedzie. Miek.  szlachcic:  Podniesiony  do  godno- 
ści beja,  tj.  szlachcica.  Roi.     <Toż  co  Beg> 

Beja,  i,  im.  e  p.  2.  Baja. 

XBejan,  a,  Ira.  y  p.  Bean. 

1.  Bejc  I.  a.  Im.  e.  Bejca  kam.  dłutko  wązkie 
i  płaskie  do  druhniejszych  robót  (np.  do  wykończa- 
nia tigur).    2.  U,  Ira.  e  p.  Bejca. 

2.  [Bejc,  y,  Im.  e,  Baje]  zł.  kłamstwo,  blaga. 
Bejca,  y.   Im.   e,    Bajca    I.   a.   Bejc,  Łącznik, 

chem.  i  farb.  przetwór  f  =  ciecz)  usposabiający  do 
przyjęcia  farby  (barwników ),  grunt  pod  farbę  a. 
politurę :  B.  czarna,  czerwona,  dopełniająca,  od- 
barwiająca, upiększająca,  żelazna,  żrąca.  2.  garb. 
p.  Wytrawa.  3.  kara.^p.  I.  Bejc.  <Nm.  Beize> 
Bejcować,  uje,  owal,  Bajcować  I.  chera.  oczysz- 
czać (metal)  z  rdzy  za  pomocą  kwasu:  B.  drut. 
2.  garb.  p.  Wytrawić.  3.  kara.  odcinać  (kamień) 
do  oznaczonej  rysy.  4.  piern.  zaprawiać  chemicz- 
nie (knot  do  świecy  woskowej).  5.  stoi.  dairai  bej- 
ce, gruntować,  malować  ordynarną  farbą:  Stół 
iiiepoliturowany,  tylko  bejcowany.  Szafa  czer- 
wona bejcowana.  Jun. 

Bejcowanie,  a,  blm.,  Bejoówka,  czynność  cz.  Bej- 
cować. 

Bejcówka,  I,  Im.  I  p.  Bejcowanie. 

IBejersz,  u,  blm.,  Bejrsz]  piwo  bawarskie.  <Nm. 
l»airiscli> 

Bejgiele  nieod.  p.  Bajglele. 

Bejlerbej,  a,  Im.,  owie  p,  Beglerbeg:  Konak 
Komendanta  placu,  bejlerbeja,  tj.  naczelnika  stra- 
że' pogranicznej.  Jeż. 

[Bejoro,  a,  Ira.  a]  bajoro. 

Bejostwo,  a,  Im.  a  godność  beja. 


XBejrdk,  a,  Ira.  i  oddział:  Każda  rod/.ina  ze 
sweiui  poddanerai  stanowiła  bejraki  czyli  oddzia- 
ły, liart.     <Tur.  bajrak  =  chorągiew  > 

Bejram,  u,  Im.  y  p.  Bajram. 

[Bejrsz  u,  blm.]  p.  Bejersz. 

Bejt.    u,  Im.  y    (w   liter,    perskiej)    dwuwiersz. 

1.  Bek,  u.  Im.  I  ezynno.śe  cz.  Beknąć,  beczenie: 
B.  barana.  B.  jelenia,  głośny  płacz,  płacz  z  ry- 
kiem, ryk:  Ja  ś.  zwracam  do  niej,  a  ona  w  B. 
Przestań  płakad!  dosyć  tych  beków!  Kozi  B.  lek. 
p.  Beczenie  pod  3.  <BP](K)> 

2.  Bek,  a,  Ira.  i  palnik  gazowy.     <Fr.  bec> 

3.  XBek,  a,  Ira.  owie  p.  Beg. 
Beka,  1,  Ira.  I  p.  Beczka. 

Bekać,  a,  al  p.  Beknąć.  B.  ś.  rayiśl.  (o  jeleniu) 
biegać  ś.,  parzyć  ś.     <BE{K)> 

[Bekalarz,  a,  Ira.  e]  płoksa,  beksa. 

Bekanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bekać  i  Bekać  ś. ; 
myśl.  =  a)  (o  jeleniu)  bekowisko,  zaspakajanie  po- 
pędu płciowego,  ruj,  ruja.     b)   (o  niedźwiedziu)  r!/fc. 

1.  Bekas,  a,  Ira.  y  1.  zool.  p.  Kszyk.  B.  fun- 
towy a  właściwy  p.  Dubeit.  B.  koziołek 
p.  Kszyk.  [B.  kurka]  p.  Ficlaus.  [B.  mały]  p. 
Ficlaus.  2.  [B.]  piszczałka  dziecinna.  Zdr.  Be- 
kasik.  Zgr.  Bekasisko.     <Fr.  bćeasse> 

2.  Bekas,  a,  Im.  y  żart.  p.  Beksa.  Zgr.  Beka- 
sisko.    <BE(K)> 

Bekasi,  Bekasowy  przym.  od  Bekas :  Rodzaj  B. 
XBekasia  główka,  lek.  p.  Wzgórek. 

Bekasiątko,  a,  Im.  a  p.  Bekasie. 

Bekasica,  y,  Im.  e  samica  bekas. 

Bekasie,  ęcia,  Ira.  ęta,  Bekasiątko  pisklę  be- 
kasie. 

Bekasik,  a,  Ira.  i  p.  I.  Bekas. 

Bekasisko,  a,  Ira.  a  ra.  i  ni.  p.  Bekas. 

Bekasowy  p.  Bekasi. 

Bekawisko,  a,  Im.  a,  myśl.  p.  Bekowisko. 

[Bekier,  a,  Ira.  y]  p.  Becher. 

XBekle8a,  y,  Ira.  y  p.  Bekiesza. 

Bekiesza,  y,  Im.  e,  X  Bekiesa  futro  długie  wę- 
gierskim krojem.     <W^g.  bekes>- 

Bekieszowy  przym.  od  Bekiesza :    Krój  B. 

Bekliwy  skłonny  do  beczenia:  Owce  bekliwe. 
Ml.     <BE(K)> 

Beknąć,  ie,  ąl  nied.  Beczeć  1.  i  nied.  Bekać 
wydać  głos  be!  beel,  zabeczeć:  Cielę,  owca,  ko- 
za beczy  a.  beka.  (o  kozie)  zamekiać.  2.  przen. 
nieładnie  zaśpiewać ;  wrzasnąć,  ryknąć:  Wrzeszcza 
i  miasto  śpiewania  beczą.  3.  myśl.  (o  jeleniu^ 
żubrze)  ryknąć.  4.  zabeczeć  =  głośno  zapłakać, 
ryknąć  płaczem,  ujybuchnąć  głośnym  płaczem,  ude- 
rzyć w  bek.  zaryczeć.  5.  przen.:  iBeczeć  =  płakać, 
narzekać,  icyrzekać,  biadować,  utyskiwać,  ubolewać 
żałować:  Zrobisz  głupstwo,  a  potera  będziesz  be- 
czał. B.  na  co.  6.  przen.  odpokutować  =  paść  ofia- 
rą, przypłacić,  przypieczętować,  odpowiedzieć :  Znów 
przeskrobali,  a  jara  za  to  beknął.  Ja  ci  za  to 
zapłacę!  bekniecie  wszyscy.  Krasz.  Stary  beknie 
grubo.  Jord.  (=  zapłaci  grubą  sumę).  7.  przen. 
stracić,  przegrać:  A  że  pił  dobre  wino,  beknął 
trzydzieści  rubli.  B.  w  karty  sto  rubli.  8.  i  nied. 
Bekać  wypuścić  głośno  gaz  żołądkowy  gardłem: 
Po  obiedzie  często  beka.  9.  gór.  (o  bursztynie) 
skrzypnąć  (pod  szpadlem  itp.)     <BEK> 

Beknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Beknąć. 

Bekowisko,  a,  Im.  a  I.  a.  Bekawisko  mjklrykowisko, 
miejsce  zaspakajania  popędu  płciowego  przez  jele- 
nia.    2.  [B.]  miejsce,  gdzie  bydlę  zarżnięto. 

Beksa,  y.  Im.  y  ra.  i  ż.,  Bekas  ten,  co  często  be- 
czy =plaksa,  płaczek;  mazgaj,  mazepa:  Hartowny 
żołnierz  jął  przeradzać  ś.  w  beksę.  Sienk. 

[Beksać,'^  a,  al]  bić  pięścią. 


lU 


HEKSANIE 


BELKOWAĆ 


fBeksanIe,  a,  Wm.J  czynność  cz.  Beksać. 

Beksllwo  przys.  oil  Beksliwy:  Na  B.-w  usjw- 
soMetiiu  beksliwym,  becząc:  Trzeba  było  to  robić 
na  wesoło,  nie  na  B.  Krasz. 

Beksliwy  płaczliwi/,  łatwo  zalewający  i.  izami, 
mazgajowaty.  skory  do  płaczu. 

XBektać,  ta  a.  cze,  tal  p.  Bechtać. 

Bekuta,  y,  Im.  y  ])og.  grajek^  muzykant.  Mał. 

Bela,  I,  Itn.  e  I.  a.  XBal,  [Bellja]  \\&n.  paka  to- 
waru, wielki  wór,  loielki  pęk:  B.  chmielu,  wełny. 
B.  sukna  =  20  a.  21  postawów.  B.  nankinu  =  10 
sztuk.  B.  papieru  =  10  ryz.  2.  przen.  (o  czło- 
wieku) kloc,  kłoda,  pień;  sztok:  Zwalił  ¥.  na  łóż- 
ko, jakB.  Pijany,  jak  B.  Zdr.  Belka,  X  Belcla. 
Zgr.  xBelica,  X  Balica,  Belisko.     <Nra.  Balie  > 

[Beiaczyć,  y,  ylj  p.  Bylaczyć. 

[Beiątać  się,  a  ś.,  al.  ś.]  p.  Belędać  ś. 

[Belbas,  a,  Im.  y]  rosły  i  niezgrabny  chłopiec, 
gilhas,  dryblas.    <Może  w  związku  z  Belmes> 

XBelcia,  I,  Im.  e  p.  Bela. 

Belczysko,  a,  lin.  a  p.  Belka. 

[Beldonek,  nka,  Im.  nkl,  Buldonek,  Bołdon]  nie- 
dołęga, idjola.  <Por.  Bałda  i  Cześ.  baldoii  =  bał- 
wan, niez3-ral)jasz> 

1.  tBelec,  Ica,  lin.  Ice  p.  Belt:  Strzelić  belcem. 

2.  fBelec,  Icu,  h.iAoepień,  kł(.da  =  ul:  Składać 
w  dani  B.  luiodu  rCirocznie.  Roi.  <Zap.  w  zwii^z- 
ku  z  Belka  > 

[Belechotać,  cze,  iz\^bełkotać ;  śpiewać  niewyraź- 
nie.    <Dźwn.> 

Beleczka,  i,  Im.  i  I.  p.  Belka.  2.  lek.  =  a):  Be- 
ieczki  mięśniowo  (trabeculae  carneae)  krokiewlci 
sercowe,  wałeczlci  mięsne  na  ścianach  komór  serco- 
wych, b):  Beleezki  śledziony  (trabeculae  lienis) 
krokiewki  a.  X  tr arniki  śledziony,  liczne  loypustkipo- 
tołoki  własnej  w  jej  ndąż.^zu.  e)  w  lin.  (trabeculae  cor- 
por.  cavern.  penis)  kiokiewki  wałków  jamistych  j^rą- 
cia.  d)  a.  Belka  wądzidełko,  Xpróg,  yi prożek; 
zrost  bliznoioaty,  podoimy  do  potcrózka  a.  do  taśmy 
napiętej. 

[Belefoty,  ów,  blp.]  choasty,  zielsko  a.  trawa 
rozmaita,  zarastająca  inne  jarzyny.  <Por.  Ros. 
balahvosti.=^wytrzyką;t,  pasorzyt  i  Ukr.  bałafut- 
rccznik> 

[Belek,  Ika,  Im.  Ikl]  p.  Belka:  Paji^k  rozsta- 
wia sieci  pod  belkiem.  Zach. 

Belelak,  u,  blm.  materja  hławatna  wschodnio-in- 
dyjska.     <  Przez  Fr.  belelacs  Ira.,  ze  Wschodu  > 

Belemnit,  u.  Im.  y,  [Strzałka  piorunowa]  pal. 
.^kamieniała  skorupa  zaginionego  mięczaka  z  gro- 
mady głoiconogów.     <Gr.  belemni'tcs> 

XBeletaż,  u,  Im.  e  I.  pierwsze  piętro  domu: 
Mieszkać  na  belet.-iżu.  2.  loże  pierwszego  piętra 
w  teatrze.      <  Fr.  bel  ćtage  -  ddsł.  piękne  piętro  > 

Beletrysta,  y.  Im.  ści,  Beiletrysta  piszący  ittwo- 
ry  beletrystyczne,  autor  a.  pisarz  rzeczy  beletrystycz- 
nych: Wdział  mundur,  lecz  i  w  wojsku  B.,  wier- 
sze rabiał.  Mick.  Nie  utrzyma!  ś.  Zacharjasie- 
wiez  dłus?o  na  wyżynach  "be]v'frysty  szerszych 
rozmiarów.  <Z  Fr.  belles  lettres^dosł.  piśmien- 
nictwo nadobne > 

Beletrystka,  i,  Im.  i,  Belletrystka  forma  ż.  od 
Beletrysta. 

Beletrystyczny,  Belletrystyczny  przym.  od  Be- 
letrystyka: r.iteratura  beletrystyczna.  Dział  B. 
w  u^a/.ccic.  Styl  jf^o  odznacza  ś.  lekkf}.  i  po- 
wabnn  formą  i  nau.aje  wielu  ściśle  filozoficznym 
rozprawom  pozór  bnlctrystyc/Jiej  gawędy. 

Beletrystyka,  I,  I  Im.,  Belletrystyka '  literatura 
piękna,  nadolma,  lekka  -  dzi<d  poezji  i  powieści : 
Dział  beletrystyki  w  czasopiśmie. 


j.  [Belędać  się,  a  ś.,  al  ś.,  Beiątać  ś.J  włóczyć  ś., 
azić,  wałęsać  ś. 

Belfer,  fra,  l:n.  frowie  I.  pomocnik  małameda 
w  chederze,  nauczyciel  żydowski.  2.  ir.  a.  żart. 
nauczyciel,  pedagog,  bakałarz:  Nudny,  stary  B. 
Zdr.  Belferek.  Zgr.  Belfrzysko,  Belferzysko. 
<Nni.  Żydows.  Behelfer  =  dosŁ  pomocnik  > 

Belferek,  rka,  Im.  rkowie  p.  Belfer. 

Belferja,  I,  blm.  żart.  I.  zb.  belfrowie:  B.  ś. 
zebrała.  2.  a.  Belferstwo,  Belferka  nauczyciel- 
stwo, belfrowanie,  hakalarka,  bakalarstwo :  Mówimy 
tu  o  nauczycielstwie  prywatnym,  o  tej  ze  smutną 
ironją.  nazwanej  belferji.  3.  a.  Belferstwo  men- 
torstwo  =  pretensja  do  nauczania,  robienia  uwag : 
Sk.ąd  ci  przyszło  do  głowy  na  rozum  chorować, 
m\  tę  przeklętą,  belferję? 

Belferka,  i  żart.  I.  Im.  I  forma  ż.  od  Belfer, 
nauczycielka,  hakalarka.  2.  blm.  p.  Belferja:  Zja- 
dła go  B.  na  pańskich  dworach. 

Belferować,  uje,  owal,  Belfrować  żart.  trudnić 
ś.  nauczycielstwem,  belferka,  być  nauczycielem  a. 
nauczycielką,  hakalarzyć;  N.  od  wielu  już  lat  bel- 
feruje  w  tej  szkole.     Całe  życie  belferował. 

Belferowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Belferować, 
belfrowanie. 

Belferski,  Belfrowski  przym.  od  Belfer:  Zwy- 
czaj B.  Zajęcie  belferskie. 

Belferstwo,  a,  blm.  p.  Belferja. 

Belferzyna,  y,  Im.  y,  Belfrzyna  m.  i.  Ucliy  bel- 
fer. 2.  a.  Belfrzysko,  Belferzysko  belfer  godzien 
politowania. 

Belferzysko,  a,  Im.  a,  m.  i  ni  p.  Belfer  i  Belferzyna. 

Belfrowa,  ej,  Im.  e  żart.  żona  belfa. 

Belfrować,  uje,  owal  p.  Belferować. 

Belfrowanie,   a,   blm.,  czynność  cz.  Belfrować. 

Belfrowski  p.  Belferski. 

Belfrzyna,  y,  Im.  y  m.  p.  Belferzyna. 

Belfrzysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Belfer  i  Belferzyna. 

1.  Belioa,  y,  Im.  e    p.  Bela. 

2.  XBellca,  y,  Im.  e  bot.  p.  Bylloa. 
[Bellja,  i,  Ira.  e]  p.  Bela. 

Belisko,  a,  Im.  a  p.  Bela. 

Beljal,  a  h\m. wszystko,  co  jest  złe,  szkodliwe;  zły 
duch,  szatan,  czart,  dj<d)eł,  duch  cii^mności:  Krew 
za  krew!  wrzasnął  rabin  —  Beljala  płodzie!  Mick. 
Co  za  zgoda  Chrystusowi  z  Beljalem  ?  <Hb. 
belial  =  dosł.  zły  człowiek:  niszzcyciel> 

Beljalskl  przym.  od  Beljal;  Prawdziwie,  jak  ma- 
wiał Skarga,  beljalska  to  wolność. 

1.  Belka,  I,  Im.  I,  [Belek],  xBalka,  XBalk,  [Balek, 
Balk]  I.  bienoiono  obrobione,  tram,  bierzmo,  szle- 
mie, tragarz:  B.  poprzeczna.  B.  główna  {  =  wspar- 
ta końcami  na  przeciwległych  ścianach).  B.  wekslo- 
wa (-poprzeczna  do  innych  i  końcami  wczopowa- 
na  w  nie).  Belki, M-iązaro we  (=to  wiązaniu  dachu 
znajdujące  ś.).  Źdźbło  Midzi  w  oku  bliźniego, 
a  w  swoim  nie  widzi  belki.  Prz.  2.  Belki  =  ^;m- 
łap  na  belkach,  belkowanie:  Pokój  ładny,  ale  nie 
ma  sufitu,  tylko  belki.  Gdy  kto  klął  ś.,  zachłyst- 
nął  i  głupstwo  powiedział,  zawsze  ś.  pokazało, 
że  pod  belką  siedział.  Moraw.  Tak  kłamie,  że 
aż  belki  trzeszczą.  Prz.  3.  fiz. :  B.  wa- 
gi =  drążek  dwuramicnny,  na  którym  wiszą  .<!zal- 
ki.  4.  lek.  p.  Beleczka.  5.  zdń.  kawał  gliny  wy- 
robionej, formy  ośmiokąta.  Zdr.  Beleczka.  Zgr. 
Belczysko,     <"Nm.    Balke(n)> 

2.  Belka,  I,  Im.  I  p.  Bela. 

Belkarz,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  obiera  drzewo  na 
belki  i  obrabia  je.     2.  handlujący  belkami. 

Belkować,  uje,  owal,  x  Balkować  I.  kłaść 
belki,  podbijać  belkami:  Sufit  belkowany.  2.  (o  \m- 
\\.\)  zaoryłvać  brózdy,  pozostawiając  nietknięte  grzbie* 


112 


BELKOWANIE 

iy    zagonów;    dwie    skiby    orać,    a    dwie  zostawiać 
w  calcu. 

Belkowanie,  a  I.  blm.,  a.  XBalkowanie,  czyn- 
ność cz.  Belkować:  Mury  już  Sij,  gotowe,  teraz 
trzeba  zaczaić  B.  2.  Im.  a  ==  a)  bud.  poziomy 
układ  belek  między  piętrami  a.  piętrem  i  strychem, 
system  belek,  wiązanie  z  belek:  B.  w  kamieni- 
cy, na  okręcie  W  tym  domu  jest  mocne  B., 
z  grubych  belek  dębowych.  Belkowania  (okrę- 
tu) skrzypią,  okręt  drga  od  energicznego  ruchu 
śruby.  Sienfe.    b)  mul.  p.  Kaseton. 

Belkowina,  y,  Ira.  y  drzewo  zdatne  na  belki. 

Belkowy  przym.  od  Belka;  X  Balkowy,  X  Bal- 
czany:  Wiązanie  belkowe.  Sutit  B.  Mostek  B. 
=  dylowy. 

Bella,  I,  Im.  e  I.  pięknoić  =  piękna  kobieta.  2. 
kochanka,  faworyta,  gamralka,  metresa :  Poszliśmy 
do  jego  belli,  która  go  iu:iiej  kosztuje,  niż... 
Krasz.     <Włos.  bella  =  piękna  > 

Belladona,  y.  Im.  y  bot.  p.  Pokrzyk.  <  Now.  niby 
Łć.  belladonna,  z  "Włos.  bella  donna  =  piękna 
pani> 

Bellet-,  p.  Belet-. 

Bellewalja,  I,  Im.  e,  Czubioa  bot.  (bellevallia) 
roś.  z  rodziny  liijowatych.  Gatunek :  B.  czubata 
a.  foszlochy  a.  f  śnie  dek  cudzoziem- 
ski a.  alrycki  a.  nagi,  sza  firek 
miękko  liści  (b.  comosal,.  <0d  nazwiska 
botanika  Fr.  Belleyal  f  162.3  > 

Bellona,  y  blm.,  przen.  wojna:  Owe  zwi<|zki  woj- 
skowe do  reszty  ml  Bellonę  zbrzydziły.  Sienk.  Syn 
Btillony  -  żołnierz,  wojak.  <Łe.  Bellona  =  bogi- 
ni wojny  > 

[Belmes,  Belmez,  Bllmez  nieod.]:  Ani  B.-ani 
trochę,  nic  zyoła,  ani  to  ząb,  ani  rusz :  Wy,  maz- 
gaje, szabli  nie  lubicie  i  krzyżowej  sztuki  ani 
B.  Kórz.  Nie  wiedząc  ani  B.  o  treści  jądra, 
dam  pokój  takowemu  wywodowi  słowa.  Dzierż. 
Tymko  jeden  tylko  umiał  wyraz  „B."  Wyraz 
ten  oznacza  „nie  umiem."  Jeż.  <Tur.  bi]ra6z  = 
nie  wie,  od  bilm^k^  wiedzieć  > 

[Belmez  nieod.]  p.  Belmes. 

[Belny]  p.  [Bylny]. 

Belonjon,  u.  Im.  y  rodzaj  trąby  do  grania. 
<Now.  z  Ł6.  Bellona  =  bogini  wojny> 

XBelowarda,  y.  Im.  y  p.  Beluarda. 

Beluarda,  y,    Im.  y,  xBeluwarda,  xBelowarda 

1.  baszta:  Murów  tych  4  beluardy  pilnują.  2. 
loieia  ruchoma.  <Hp.  baluarte.  Włos.  baluar- 
do,  Sr.  Łó.  boleyardus,  Fr.  bouleyard,  wszyst- 
kie z  Nm.  Bollwerk.     Por.  Bulwar  > 

Beiuardowy  przym,  od  Beluarda,  bastjonowy. 
Fortyfikacje  z  ziemi  w  systemie  francuskim, 
zwanym  bastjonowym  a.  beluardowym. 

XBeluwarda,  y.  Im.  y  p.  Beluarda. 

Belweder,  u,  hn.  y  I.  bud.  budowla  na  wznie- 
sieniu z  pięknym  widokiem ;  część  budynku  nad  da- 
chem z  dużemi  oknami:  Pałac  z  belwederem.  2. 
bot.  p.  Lnica.  <Włos.  b'elvedere  =  dosł.  pięk- 
ny widok > 

Belwederczyk,  a.  Im.  cy   uczestnik  napadu  na 
Belweder  w    lYarszawie  w  roku  1830. 
Belwederowy  przym.  od  Belweder. 
Belzebub,  a,    Im.  y     I.  bies,  djabel,  szatan,  czart. 

2.  zool.  (pithecia)  małpa  szerokonosa.  <IIb. 
baal  -  zebub  =  dosł.  władca  much  ==  obrońca  od 
much,  jak  Gr.  Zeus  Apórayios> 

Belzebubski  przym.  od  Belzebub,  djabelski,  czar- 
towski:  A,  duszo  belzebubskal  czy  ty  myślisz, 
ie  mnie  kusić  można? 


BELOWAĆ 

[Belch,  u,  Im.  y,   Belk]    I.  bioto.    2.  i  f  Belch 
wir  wodny,  nurt,  głębia :  B.  morski.     3.  p.  I.  Belk. 
■J-Belchllwość,  i,  hhn.  porywczość,  zapalczywość : 
B.  i  burzliwośó  rozumków.     <BEŁCH> 

XBełchllwy  p.  Bełkotliwy. 

Bełchtać,  a,  al  gm.  p.  Beltać. 

Belchtanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Belchtaó. 

Belcik,  u,  Im.  I  p.  Belt. 

Betcisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Belt. 

Belcun,  a,  im.  y]  p.  I.  Belk. 

Bełczdk,  a.  Im.  I]  kałuża. 

Belczeć,  y,  al]   buzować,  jyłonąć  (o  płomieniu). 

Beldować,  uje,  owal]    kopcić,  filować:    Lampa 
bełduje.     <?> 
[Bełech,  u,  Im.  y]  p.  I.  Belk. 
[Belek,  Ika,  Im.  Iki]  p.  Bedlka. 
[Bełg,  u,  Im.  I]  p.  I.  Belk. 
Bełgot,  u,  Im.  y  p.  Bełkot. 
Belgotać,  ooze,  tal  p.  Bełkotać. 
Bełgotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Belgotać. 

1.  [Belk,  u,  Im.  I,  Bełg,  Bełech,  Belch,  Belcun] 
brzuch,  kuldun:  Choruje  na  bełku.  <Nm.  Balg  = 
miech,  kałdun,  wór  skórzany > 

2.  [Belk,  u.  Im.  I]  p.  Belch. 

fBelk,  u.  Im.  I  wybuch  (ognia).     <BEŁK> 

[Belka,  I,  Im.  I]  polewka  z  barszczu  z  mąką  ku- 
kurydzową. 

XBełkać, Icze, kał  p.  Beltać:  B.  płyn.  Wiatr 
bełeze  morze.      <BEŁK> 

[Belkatać,  a,  al]  p.  Bełkotać. 

XBełknąć,  Ie,  ął  p.  Bełkotać:  Ode  dna  flaszy 
bełknął  głuchym  łykiem.  Gosz.  Bełknął:  „moje 
chłopczyki."  Słów.  Bełknął  tylko,  zawróciwszy 
białka  w  oczach:  „ii  allah!"  Słów. 

xBelknienle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Belknąć. 

[Bełkocina,  y.  Im.  y]  m.  p.  Bełkot. 

Bełkot,  Bełgot  I.  u,  Im.  y  =  a)  p.  Beł- 
kotanie: Z  Etny  słychać  wrzące  bełkoty,  b) 
myśl.  głos  cietrzewia  w  czasie  gry.  2.  a.  Im.  y 
a.  X  Bełkotacz,  [Bołbotun,  Bełkocina]  ten,  co 
bełkoce;  szczeg.  lek.  (blaesus)  człowiek  niewyraź- 
nie móioiący,  szeplun,  szepielak,  momot,  blekot.  3. 
[B.  a,  Im.  y  a.  Belkotowski]  żart.yczr/fc.  4.  [B.]  mie- 
szanina wódki  z  wodą.     5.  zł.  indyk.     <  BEŁK  > 

X  Bełkotacz,  a,  Im.  e  p.  Bełkot. 
Bełkotać  ,  ocze ,  tał ,  Belgotać ,  x  Bulko- 
tać,  X  Belknąć  I.  a.  Bulgotać  blekotać,  glu- 
kać,  chlebotać,  chlupotać,  chlupać,  przelewać  ś.: 
Flaszka  niedolana  bełkocze.  Fale  bełkoczą. 
Gosz.  Samowar  bełkotał.  Glin.  Gdy  już  wrzód, 
dotykany,  bełkocze,  przeciąć  go.  Wszędy  krew 
ludzka  pod  nogami  bełkocze.  2.  a.  [Bołbotać, 
Belkatać]  jąkać  ś.,  momotać,  glegotać,  klekotać, 
niewyraźnie  mówić'.  Zdrętwiały  jej  język  bełko- 
cze, nie  wymówić  nie  mogąc.  Drga  oczami, 
bełkocze  niepojęte  słowa.  Malcz.  Przen.  szwar- 
gotać,  paplać:  Bełkocze  obcym  językiem.  3.  zrzę- 
dzić z  gniewem,  niedomawiać  z  gniewu. 

Bełkotanie,  a,  blm..  Bełkot,  Bełgot  czynność 
cz.  Bełkotać;  lek.  (balbuties)  =  niewyraźne  mó- 
wienie, jąkanie  ś.,  zająkiwanie  ś.,  momotanie. 

Belkotka.  I,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Bełkot  pod 
2.    2.  p.  Rakieta. 

Bełkotliwość,  i,  blm.  rz.  od  Bełkotliwy. 

Bełkotliwy  I.  a.  X^Ci\GM\wy  bulgoczący,  blekoczą- 
cy,  gluhijący,  chleboczący  ś.,  chlupiący,  przelewają- 
cy ś:.  Brnie  przez  Flegieton  warem  B.  2.  zająk- 
llwy,  helgoczący,  mamoczący,  glegoczący. 

[BełkotowskI,  ego,  blm.]  p.  Bełkot. 

[Belować,  uje,  owal]  nie  wymawiać  należycie  ł, 
in.  [  p  od  wal  czy  ć].     <Dżwn.> 


IV6 


8 


B   E   Ł   T 

1.  Belt,  u,  Im.  y  I.  a.  t  Belec  strzała  3  łokcie 
dłuffa]:  B.  z  cienkiej  wj'pchniony  cięciwy. P.Koch. 
Zdr.  Bełcik.    Zgr.  Belcisko.     <Nm.  gw.  Bolte> 

2.  Belt,  u,  Im.  y  I.  X przesmyk  morsfct,  cieśni- 
na morska:  B.  Wielki.  B.  Mały.  2.  gór.  roz- 
pora pozioma  w  szybie  a.  w  oprawie  chodników. 
Zdr.  Beicik.    Zgr.  Belcisko.     <Skd.  belt> 

tBelta,  y,  Im.  y  p.  Balta. 

Beltacz,  a,  Im.  e  I.  człowiek  heltający.  2.  garb. 
mieszadło,  kryka.     Zdr.  Beltaczek.     <BEŁT> 

Beltaczek,  czka,  Ira.  czki  p.  Beltacz. 

Beltać,  a,  a.  cze,al,  gm.  Belohtać,  XBelkać; 
[Boltać,  Bóltać]  I.  mieszać,  mącić,  kłócić:  B. 
płyn,  mleko  zsiadłe.  2.  garb.  mieszać,  krykować. 
B.  Ś.  bełkotać,  bulgotać,  chlupać,  chiupotać,  prze- 
lewać ś.,  glukać:  Głuszej  ś.  zdały  B.  Dniepru 
szumy.  Gosz. 

[Beltak,  a,  Im.  I,  Boltak,  Bóltak]  I.  dołek  wo- 
dą napełniony,  stawek.  2.  [a.  Bolt]  drążek  ry- 
backi do  naganiania  ryb  do  sieci.     <BEŁT> 

Beltanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Beltać;  garb. 
krijkowanie. 

Beltanlna,  y,  Im.  y,  [Beltucha,  Beltuga]  płyn 
zbełtany,  zmącony,  męty. 

[Beltk,  a,  Im.  i]  p.  Bedlka. 

[Beltować,  uje,  owal]  źle  rządzić,  lekkomyślnie 
gospodarować.     <  ?  > 

[Beltucha,  y,  Im.  y]  p.  Beltanlna. 

[Beltuga,  I,  Im.  i]  p.  Beltanlna. 

[Bełtun,  a,  Ira.  y]  p.  Zaparstek. 

Beltwa,  y,  Im.  y  (aisodeia)  roś.  z  rodziny  Jijoł- 
kowatych.     <  Nazwa  sztuczna  > 

[Bełty,  ów,  blp.]  płyny  zbełtane,  beltanlna,  ma- 
ty;  lura. 

Belżyna,  y,  Im.  y  bot.  p.  Żeniszek.  <  Nazwa 
sztuczna  > 

[BembekIJ,  a.  Im.  e]  I.  cielę  nieżywe,  wydobyte 
z  krowy.    2.  pog.  rzeźnik.     <?> 

Bemol,  a.  Im.  e  muz.  znak  zniżenia  nuty  o  pół 
tonu.     <Fr.  bóraol> 

Bemolowy  przym.  od  Bemol. 

Ben,  u,  Im.  y  bot.  (yaleriana  rubra)  roś. 
z  rodzaju  kozłka.  <Now.  niby  Łć.  been,  z  Arab. 
ban> 

[Ben,  Bene]  przyi.  wewnątrz,  w,  do:  Ben  ie 
=  iść  do  środka.     <Nm.  gw.  bin  (be-|-in)> 

Bencwal,  a,  Im.  y  p.  Bęcwal.  <Może  z  Ba- 
cy fał  > 

Bendak,  u,  Ira.  I  wysoki  kaptur  perskich  derwi- 
szów.    <Prs.  bendak  > 

[Bene]  p.  [Ben]:  Bene  e  buten  =  wewną;trz  i  ze- 
wną;trz. 

Benedyk,  u,  Ira.  I  bot.  p.  Kuklik.  <Now.  z 
L('.  (herba)  benediGta> 

Benedykcja,  I,  Im.  e  uroczyste  błogosławień- 
stwo :  B.  papieska.  B.  Najśw.  Sakramentu  = 
konsekracja,  wyrazy  sakramentalne.  <Łć.  bene- 
(Ii('tio> 

Benedykt,  u,  Im.  y  bot.  p.  Kuklik.  <p.  Benedyk > 

Benedykta,  y,  Ira.  y  bot.  p.  Kuklik. 

Benedyktyn  I.  a.  Im.  I  zakonnik  reguły  św. 
Jienedykta ;  w  Ira.  zakon,  klasztor,  kościół  łie- 
nedyklynów.  2.  U,  Ira.  y  a.  X  Benedyktyna  ga- 
tunek likieru.  Zdr.  Benuś.  <0d  iraien.  św.  Bene- 
dykta > 

X  Benedyktyna,  y,  Im.  y  p.  Benedyktyn  pod 
2.:  Zapijać  bonedyktync.  Krasz.  <  Od  zakonni- 
ków Benedyktynów,  którzy  napój  ten  wyrabiają> 

Benedyktynka,  I,  Ira.  I  I.  zakonnica  reguły  Św. 
Benedykta.  2.  w  Im.  =  zakon  a.  klasztor  a.  koś- 
ciół Benedyktynek.  3.  butelka  benedyktynu  o.  od 
benedyktynu. 


BENJAMIN 

Benedyktyńskl  I.  przym.  od  Benedyktyn  i  Be- 
nedyktynka: Zakon  B.  2.  przen.  mrówczy -wy- 
trwały, mozolny,  cierpliwy,  żelazny :  Benedyktyń- 
ska praca,  pracowitość,  akuratność,  cierpliwość, 
wytrwałość. 

Benefaktor,  a,  Im.  owie  a.  rzy  dobrodziej,  do- 
broczyńca: Niech  Bóg  benefaktorowi  za  nasz 
klasztor  płaci.  Krasz.     <Łć.  benefaetor> 

Benefiojalny  I.  należący  do  beneficjum:  Dobra 
benefiejalne.  2.  praw.:  Spadkobierca  B. -odpo- 
wiadający za  długi  spadkodawcy  do  wysokości  ma- 
jątku spadkowego.  Sprzedaż  beneticjalna  =  z  utcoi- 
nieniem  od  pewnych  form.  <  Now.  z  Łć.  beuefi- 
ciura,  p.  Beneficjum > 

Beneficjant,  a,  Ira.  cl  I.  a.  Beneficjarjusz,  Be- 
neficjat    mający    beneficjum,  posiadacz    beneficjum. 

2.  ten,  co  doznaje  łask ;  odbierający  dobrodziejstwa. 

3.  X  p.  Benefisant.  <Łć.  beneticiarius;  Benefi- 
cjant i  Beneficjat  ze  Śr.  Łó.> 

xBeneficjantka,  I,  Ira.  i  forma  ż.  od  Benefi- 
cjant. 

Beneficjarjusz,  a.  Im.  e  p.  Beneficjant. 

Beneficjarjuszka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Benefi- 
cjarjusz. 

XBeneficjarz,  a.  Im.  e  p.  Kapelan. 

Beneficjat  I.  u.  Im.  y  p.  Beneficjum.  2.  Im 
Ol  p.  Beneficjant. 

Beneficjum  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów,    Beneficjat 

1.  f  dobrodziejstwo,  łaska.  2.  lenno,  feudum :  B. 
jest  trzymanie  i  posiadanie  czasowe  cudzej  zie- 
mi prawem  niedziedzicznym.  Lei.  Z  tego  B.  wi- 
nien był  ausiliura.  Lei.  3.  szczeg.  lenno  duchow- 
ne ;  godność  koicielna  z  przywiązanemi  do  niej  do- 
brami a.  z  dochodem;  prebenda:  Cesarz  rozdawał 
beneficja  duchowne.  B.  daje  ś.  księdzu  doży- 
wotnio. 4.  dochód,  zysk ;  prowizja :  Agient  preze- 
sa zastrzegł  sobie  na  wszystkich  działaniach 
znaczne  beneficja.  Kórz.     <Łć.  benefieium> 

Benefis,  u,  Ira.  y  I.  przedstawienie  (koncert  iłp.), 
dane  na  rzecz  jednego  z  artystów:  Bilet  na  B.  Wy- 
brać sztukę  na  B.    Dawać  B.  Zastrzec  sobie  B. 

2.  zysk,  korzyść  dodatkowa:  Wyjeżdżając  teraz 
mam  jeszcze  ten  B.,  że  za  kolej  nie  zapłacę 
<Fr.  bćnćfice> 

Benefisant,  a,  Im.  ci,  x  Beneficjant  ten,  na  któ- 
rego rzecz  dają  benefis :  Publiczność  przyjęła  be- 
nofisanta  oklaskami. 

Benefisantka,  I,  Im.  I    forma  ż.  od  Benefisant. 

Benefisowy  przym.  od  Benefis:  Koncert  B. 
Przedstawienie  benefisowe. 

XBenenat,  a,  Im.  cl  urodzony  =  dobrze  urodzo- 
ny =  szlachcic :  Magistratura  z  samych  posesjona- 
tów  i  benenatów.     <Łó.  bene  natu8> 

Bengal,  u.  Im.  e  I.  rodzaj  lekkiej  tkaniny,  ro- 
dzaj muślinu.  2.  rodzaj  kociołka  (u  ludów  Kau- 
kazu): Rozdmuchiwać  węgle  w  bengalu.  <0d 
nazwy  krainy  Bengal  > 

Bengalina,  y,  Ira.  y  rodzaj  lekkiej  tkaniny  ba- 
wełnianej: Suknia  letnia  z  bengaliny. 

Bengallnowy  przym.  od  Bengalina:  Suknia ben- 
galinowa. 

Bengalski:  Ogień  B.  —  sztucznie  zabarwiony: 
Promienie,  tworzi^ce  pewien  rodzaj  bengalskie- 
go niby  oświetlenia.  Jeż.  Przen.:  Chciała  efek- 
tu, kostjurau  teatralnego  i  ogni  bengalskich, 
któreby  cał<^  parafję  olśnić  mogły.  Zach.  (  =  blas- 
ku,  świetności). 

XBenglel,  gla,  Im.  gle  I.  kij,  pałka,  palica: 
Chłopska  broń  B.  Mi^cz.  2.  druk.  p.  Drążnik 
<Nm.  Bengel> 

X  Benjamin,  a.  Im.  owIe  p.  Benjaminek.  <0d 
imienia  Hb.  Benjamin > 


114 


BENJAMINEK 


BEREZNTK 


Benjamlnek,  nka,  Im.  nkowie,  X  Benjamin  pizen. 
ostatnie  dziecko  u  rodziców ;  ulubieniec,  faworyt, 
pieszczoch,  gagatek  rodziców  a.  rodziny;  [b  e  1 1  e  j  e  k] 

BenonI,  ów,  blp.  p.  Benonita. 

Benonista,  y,  Im.  ści  p.  Benonita. 

Benonita,  y,  Im.  ci,  Benonista,  w  1  m.  BenonI  członek 
zakonu  redemptorystów,  którzy  zajęli  kościół  iw. 
Benona  i  dom  przy  nim  w  Warszawie.  <0d 
imienia  św.  Benona  > 

Benuar,  u,  Im.  y  loża  dolna.     <Fr.  baignoir> 

Benuś,  a,  Im.  e  p.  Benedyktyn. 

Benzamld,  u,  Im.  y  chera.  (Cg  Hj.  CO  NHj)  amid 
kwasu  benzoesowego.  <  Sztucznie  z  benz-  o(l  Ben- 
zyna -\-  Amid> 

Benzofenon,  u,  Im.  y  chera.  fenon  dwufenilowy 
[  (Cg  Hs).^  GOJ.     <  Benz  p,  Będżwin  -f  Fenon  > 

Benzoil,  u,  Im.  e  cliem.  rodnik  kwasu  benzoeso- 
wego, Cg  Hj  CO.     <p.  Będźwin> 

Benzol,  u.  Im.  e,  x  Fenllowodór  chem.  węglo- 
wodór, złożony  z  6  atomów  węgla  i  6  atomów  wo- 
doru, nielf.  Kbenzyna.     <p.  Będźwin  > 

Benzyl,  u,  Im.  e  chem.  I.  rodnik  (Cg  H5.  CH3), 
który  jest  fenilometylem,  a  pochodzi  od  toluolu.  2- 
dwuaceton  dwufenilowy,  Cg  H5.  CO.  CO.  Q^'K^,po- 
chodzący  od  hidrobenzoiny.     <p.  Będźwin> 

Benzyna,  y,  blm.  chem.  I.  ligroina  a.  eter  nafto- 
wy. 2.  X niek.  =  ienzo/;  B.  smołowa  =  6en2o/  han- 
dlowy.    <p.  Będźwin> 

Benzynowy  przym.  od  Benzyna:  Motor  B.  =  ogrze- 
wany benzyną.  Kuchenka  a.  maszynka  benzynowa. 

1.  Ber,  bru,  a.  beru,  Im.  bry  a.  bery,  [Bor] 
bot.  I.  (panicum  i  panicura  italicum)  roL  z  ro- 
dzaju prosa:  [Dzisia  tego  jako  B.,  jutro  tego 
jako  żber  (ceber)].  Fyz.  (~  jako  ziarnko  bru;  dziś 
mało,  jutro  wiele).  2.  B.  i  n  d  y  j  s  k  i  a.  o  1  b  r  z  y- 
rai  p.  Gryża.  3.  B.  modry  indyjski  p. 
Łzawica.  4.  B.  mysi  p.  Ostrzyca.  < Wszy- 
scy Słowianie  mają,  ten  wyraz ;  może  z  Got.  ba- 
ris=:  jęczmień  > 

2.  Ber  myśl.,  tylko  w  wyraź.:  Czarnym  szlakiem 
a.  berem  iść  =  chyłkiem  czając  ś.  podchodzić  pod  lotną 
zwierzynę.     <Ukr.  ber  =  l)  kładka;  2)  ścieżka > 

Bera,  y.  Im.  y  bot.  nazwa  odmiany  gruszki 
(drzewa  i  owocu).  <  Fr.  beurró  =  dosł.  maślany, 
namaślony> 

Berajter,  a,  Im.  rzy,  Berejter,  x  Brejter  ujeż- 
dżacz,  trener,  X  przejeżdżacz ;  nauczyciel  konnej 
jazdy.     <Nm.  Bereiter> 

Berajterka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Berajter;  Be- 
rejterka. 

Berajternia,  I,  Im.  e  ujeżdżalnia,  maneż,  rajtszula. 

Berajterowa,  ej.  Im.  e  żona  berajlera. 

Berajterówna,  y,  Im.  y,  Berejterówna  córka  be- 
rajter a. 

Berajterski  przym.  od  Berajter,  Berejterski : 
Sztuka  berajterska.    Strój  B. 

Berajterstwo,  a,  blm.,  Berejterstwo,  X  Brej- 
terstwo  zajęcie,  sztuka,  obowiązki  berajtera :  Trud- 
nić ś.  berajterstwem. 

Beran,  u,  blm.  gruba  materja  indyjska  baweł- 
niana.    <  Przez  Fr.  bórane,  ze  Wschodu  > 

Berarek,  rka.  Im.  rki  świder,  hor:  Przewiercić 
drzewo  berarkiera.     <Nm.  Bohrer> 

Berat,  u,  Ira.  y  patent  instalacyjny  tureckich  pa- 
szów;  odezwa  urzędowa.     <Tur.  berat  > 

I  Berażerka,  I,  Im.  I  p.  Berżerka. 

Berbeć,  a,  im.  e  malec,  smarkacz,  bachur :  By- 
łem wtedy  dopiero  pięcioletnim  berbeciem.  Nie- 
znośny B.  z  niego!  <Może  Rum.  barbet  =  mąż, 
człowiek  > 

[Berbenica,  y,  Im.  e]  rodzaj  dzieiy,  bednia  (wy- 
soka, u  góry  węższa):    B.    sera,    bryndzy.     Ser 


w  berbenicach  i  masło  wielkiemi  faskami.  Kaczk. 
<Węg.  berbence  =  puszka,  faseczka,  przez  Ukr. 
berbenycia> 

Berberyna,  y,  blm.  apt.  alkaloid,  otrzymywany 
z  korzeni  berberysu  i  innych  roślin.  <:p.  Berbery8> 

Berberys,  u,  Im.  y,  PIwnIk,  Kwaśnica  bot. 
(berberis)  roś.  z  rodziny  berberysowatych.  Gatu- 
nek :  B.  zwyczajny  a.  pospolity  a.  Ka- 
lina włoska,  Kwaśnica,  Oma  r,  Omor 
(b.  Yulgaris).  <:Now.  niby  Łć.  berberis,  skąd 
Fr.,  Nm.  berberis  > 

Berberysowate  a.  KwaśnIcowate  rośliny  bot. 
(berberidaceae)  rodzina  przyrodzona  roślin  kwia- 
towych dwuliściennych. 

Berberysowy  przym.  od  Berberys:   Sok  B. 

[Berda,  y,  Ira.  y]  I.  a.  [Berdo,  Bardo]  grzebień 
tkacki,  płocha,  przybijaczka.  2.  szczutek.  <;  p. 
Bardo  > 

XBerdanka,  I,  Im.  I  p.  Berdanówka.  <  Od 
nazwiska  wynalazcy,  gienerała  amerykańskie- 
go: Berdan  > 

Berdanówka,  I,  Im.  I,  x  Berdanka  karabin  sys- 
temu Ber  dana. 

-j-Berdebucha,  y,  Im.  y  p.  Berdebuska. 

fBerdebuska,  I,  Im.  I,  Berdebucha  rodzaj  strzel- 
by, arkabuz,  pukawka.  <  Pierwsza  część  wyra- 
zu może  w  związku  z  Bardysz,  Berdysz,  a  dru- 
ga zap.  Nra.  Biichse  =  strzelba > 

fBerdebuSZ,  a,  Im.  owie  arkabuzer,  strzelec. 

[Berdo,  a,  Ira.  a]  I.  kamienisty  wierzchołek  gó- 
ry a.  wzgórza.  2.  p.  Berda.     <p.  Bardo  > 

Berdyczowski:  Obywatel  B.  =  Żyd.  Poczta 
berdyczowska-jaocztó  pantójlowa— przesyłanie  lis- 
tów prywatnych  przez  Żydów.  <0d  miasta  Ber- 
dyczów > 

Berdyczów:  Pisz  na  B.  =  me  spodziewaj  ś.  od- 
powiedzi !;  trzymaj  ś.  ciepła ;  adju,  Fruziu !  nie 
usłyszysz  o  mnie.  Bywaj  zdrów  i  pisuj  do  nas 
na  B.  Po  włosku:  addio!  po  polsku:  pisuj  do 
mnie  na  B.  Słów.     <  Miasto  Berdyczów  > 

Berdysz,  a,  Im.  e,  Bardysz  kij  z  siekierką  na- 
ksziałt  halabardy:  Piechota  ś.  berdyszem  siekła. 
<Sr,  Łć.  barduciura,  od  Śr.  Łć.  barda  =  barta > 

Berecik,  a.  Im.  I  p.  Beret. 

Berecisko,  a,  Im.  a  p.  Beret. 

Berejt-,  p.  Berajt-. 

1.  Berek,  rka,  blm.  nazwa  gry  dziecięcej:  Grać, 
bawić  ś.  w  berka.  <0d  imienia  Żydów.  Be- 
rek > 

2.  Berek,  rka,  Im.  rkowie  prow.  żart.  biorący 
datki  =  biorący  kubany,  łapownik:  Tego  czynić  nie 
mogę  i  takowym  berkiem  być  nie  chcę,  <Sło- 
woród  żart.  od  Brać,  z  podprowadzeniem  pod 
imię  Żyd.  Berek  > 

3.  Berek,  a.  Im.  I  bot.  I.  (crataegus  azarolus) 
roś.  z  rodzaju  głogu.  2.  p.  Grusza.  <  p.  Bereka> 

Bereka,  I,  Im.  I  bot.  I.  p.  Niesplik.  2.  p.  Gru- 
sza.    <[Jkr.  bereka  > 

Berelko,  a,  Im.  a  p.  Berło:  Jest  przechowy- 
wane w  cechu  złotniczym  w  Krakowie  tak  zwa- 
ne B.,  w  które  po  wybraniu  starszego  (cechu) 
dyplom  wkładano. 

[Beresić,  i,  II]  dokazywać,  psocić.  <  Zap. 
w  związku  z  [Berezyje],  [Bereźnik]  itp.  > 

Berestka,  i.  Im.  I  bot.  p.  Grusza.  <Zap. 
w  związku  z  Bereka > 

Beret,  u.  Im.  y  I.  p.  Biret.  2.  teatr,  czapka 
hiszpańska  okrągła  bez  daszka.  Zdr.  Berecik.  Zgr. 
Berecisko.  <Śr.  Łć.  birretum  a.  bereta,  może 
z  Łć.  birrus  =  rodzaj  płaszcza  > 

[Berezyje,  yj,  blp.]  p.  Zberezeństwo. 

I  Bereźnik,  a.  Im.  cyj  p.  Zbereźnik. 


115 


BERGAJST 

[Bergajst.    a,    Im,    y]    duch    kopalni,    skarbnik.   I 
<Nm.  Berggeist> 

Bergamot,  u,  blm.  olejek  hergamotowy:  Kawa- 
ler, tchnący  bergaiuotem.  Fred.  A.  <Włos. 
bergamotto  =  rodzaj  cytryny:  citrus  bergamium,  od 
miasta  Włos.  Bergamo> 

Bergamota,  y,  Im.  y  bot.  I.  a.  Bergamuta,  Barga- 
muta,  Pergamota,  Pergamuta,  Pargamuta  nazwruK/- 
miany  gruszy  zwyczajnej  (drzewa  i  owucu).  2.  (citrus 
bergamium)  roś.  z  rodzaju  cytryny.  Zdr.  Berga- 
motka.  <Tur.  beg  armódi  =  dosł.  pańslia  grusz- 
ka, przez  Włos.  bergamotta> 

Bergamotka.  i,  Im.  i  p.  Bergamota. 

Bergamotowy  przym.  od  Bergamota;  Ber- 
gamutowy,  Pergamotowy,  Pergamutowy,  Parga- 
mutowy :  Olejek  B.  Smak  B. 

Bergamuta,  y,  Im.  y  p.  Bergamota.  Zdr.  Berga- 
mutka. 

Bergamutka,  i,  Im.  i  p.  Bergamuta. 

Bergamutowy  p.  Bergamotowy. 

Berghauptman,  a,  Im.  i  gór.  naczelnik  wydziału 
w  górnictwie.     <Nm.  Bergłiauptraana> 

Bergierówka,  i,  Im.  I  rub.  beczka  aparatu  Ber- 
gera (do  wywożenia  zawartości  kloacznych).  <0d 
nazwiska  Berger  > 

Bergkolegjum  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  szkoła 
górnicza;  departament  górnictwa:  Profesorował 
w  Petersburgu  w  B.  przy  kadetacli  górniczej 
sztuki.     <Nm.  Bergcollegium> 

[Bergleder,  a,  Im.  y]  pas  górniczy.  <Nm. 
Bergleder> 

Bergryn,  u,  blm.,  X  Górozielon  rodzaj  farby 
zielonej.     <Nm.  Berggriin> 

Berkowiec,  wca,  Im.  wce,  xBierkowiec,  fBIr- 
kowiec,  t  Bierkowisko  waga  =  10  pudów.  <Ros. 
borkoveei,  podobno  ze  Skd.  > 

Berkut,  a,  Im.  y  zool.  p.  Orzeł.  <Tat.  bir- 
kut> 

XBerlacik,  a.  Im.  i  p.  Berlaoz:  Chorążyna 
i  córka  pozrzucały  szuby  i  berlaciki.    Kórz. 

Berlacz,  a,  Im.  e,  Berleć,  f  Berlocie  Im.  zimo- 
wy trzewik  a.  but  zwierzchni:  Stary  Olszak 
w  ogromnych  berlaczach  na  nogach.  Krasz. 
Zdr.  Berlaczyk,  X  Berlacik.  Zgr.  Berlaczysko. 
<Nm.    Bilrlatsche  =  dosł.    łapeć    niedźwiedzi  > 

Berlaczyk,  a,  Im.  i  p.  Berlacz. 

Berlaczysko,  a.  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Berlacz. 

Berlajm,  u,  blm.  klej  z  nóżek  cielęcych,  używany 
przez  szewców.  <Zap.  z  Nra.  Barme  =  drożdże 
(Pechbarme  =  klajster  szewcki)  -|-  Leira  =  klej> 

XBerlecik,  a.  Im.  I  p.  Berleć. 

Berleć,  a,  Im.  e  p.  Berlacz.    Zdr.  Berlecik. 

XBerllca,  y.  Im.  e  laska,  berło:  Jedną  ręką 
w  bok  ś.  podparł,  w  drugiej  B.  godna.  Krasz. 

[Berlica,  y,  łm.  e]  p.  Bermyca. 

Berlik,  a.  Im.  i  młot  ręczny  kowalski. 

xBerllna,  y.  Im.  y  p.  Berlinka. 

XBerllnek,  nka.  Im.  nkl  rodzaj  monety  polskiej 
z  podlejszego  kruszcu,  bąk.   <0d  miasta  Berlin  > 

Berliniarka,  I,  Im.  I  I.  właścicielka  berlinki.  2. 
żona  berliniarza;  jedna  z  kobiet,  przebywających 
na  berlince. 

Berllnlarz,  a.  Im.  e,  Berlinkarz  I.  właściciel 
berlinki.  2.  mieszkaniec  berlinki,  przebywający  na 
berlince. 

Berlinka,  i,  Ira.  I  I.  a.  X  Berlina  rodzaj  statku 
rzecznego  z  masztem,  szkuta.  2,  X  rodzaj  pojaz- 
du:  Trzy  staro  berlinki  dobyto  z  wozowni,  w  nich 
jako  tako  pomieszczono  królowę  z  damami.  Krasz. 
3.  srebrna  moneta  pruska  -  12 — 15  gr.  4.  1 B.  a. 
Berlina]  gatunek  ziemniaka.  <0d  miasta  Ber- 
lin > 


BERNAŚ 

Berlinkarz,  a,  Im.  e  p-  Berlinarz. 

Berlisko,  a.  Im.  a  p.  Berło. 

[Berlitek,  tka,  Im.  tki]  p.  Bermyca 

fBeriocle,  i,  blp.  p.  Berlacz. 

Berło,  a.  Im.  a  I.  laseczka  monarsza,  sceptruu. 
znak  władzy  monarszej:  B.  cesarskie,  królewskie. 
Przen.:  Neptun  berłem  trójzębnym  o  ziemię  ude- 
rzył. Ekonom  ze  skórzanym  berłem  w  prawicy 
=  z  bizunem,  z  batogiem.  2.  przen.  panowanie, 
władza  monarsza,  rządy  monarsze:  Otrzymać  B. 
królewskie.  Sięgać  po  B.  Rościć  sobie  prawo 
do  berła.  Podlegać  czyjemu  berłu.  Utracić  B. 
Pod    berłem    tego    monarchy  państwo  zakwitło. 

3.  zboże,  zostające  jeszcze  po  ornłóceniu  w  plewach. 

4.  a.  Berła  blp.  [Bieria  Ip.]  kule,  któremi  ś. 
posługują  kulawi.  5.  astr.:  B.  brandenburskie  = 
jeden  z  gwiazdozbiorów.  6.  bot.  =  a)  p.  Gni- 
dosz.  b)  p.  Złotogłów.  7.  myśl.  drążek  pod 
ptaka:  Oswojony  jastrząb  siada  na  berle.  Wa- 
bić ptaka  na  B.    Zdr.    Berełko.    Zgr.   Beriisko. 

<  ?  Cześ.  berła  > 

X  Berłowładca,  y.  Im.  y    monarcha,  panujący, 

<  Berło  -f-WŁOD> 

XBerłowładny  władający  berłem,  panujący,  mo- 
narszy. 

X  Berłowładztwo,  a,  blm.  władanie  berłem,  pa- 
nowanie, monarchizm. 

Berłowy  I.  przym.  od  Berło.  2.  Chleb  B.  = 
wyrobiony  ze  zboża  z  plewami. 

[Berłóg,  ogu,  Im.  ogl]  p.  Barłóg. 

Berma,  y,  Im.  y  woj.    ścieżka  w  skarpie  przed-, 
piersienia ,       ława,     ławeczka,      burta. 
W  szańcach  polowych  B.  =  miejsce    między    brze- 
giem rowu  a  jego  przedpierśniem.     <Fr.  berme> 

XBermica,  y,  Ira.  e  p.  Bermyca. 

Bermyca,  y,  Im.  e,  X  Bermica,  [Beriica,  Ber- 
iitek]  wysoka  niedźwiedzia  czapka  wojskowa:  B. 
grenadjerska.  Skarb.     <Nm.  BarenmUtze> 

Bernach,  a.  Im.  y  żart.  bernardyn  rubaszny: 
Dla  tłumu  był  to  sobie  at,  prosty  B.  opasły. 
Krasz.    Zgr.  Bernaszysko. 

I  Bernadyn,  a,  Im.  1  p.  Bernardyn. 

!  Bernadynka,  i,  Im.  i  p.  Bernardynka. 

I  Bernadyński  I.  p-  Bernardyński.  2.  [Berna- 
dyńska    sosna]  podwójna,  z  jednego  pnia  wyrosła. 

Bernardyn,  a,  Im.  i,  !  Bernadyn  I.  zakonnik  ściś- 
lejszej reguły  Św.  Franciszka ;  Franciszkanin  Ob- 
serwant: O  polska  krwi!  zawołał  B.  wzruszony. 
Mick.  W  Im.  =  zakon,  kościół,  klasztor  Bernar- 
dynów. 2.  bot.  a)  p.  Tojad,  b)  p.  Drapacz. 
3.  zł.  iiidyk.  Zdr.  Bernardynek  i  Bernaś.  <0d 
imienia  św.  Bernarda  > 

Bernardynek,  nka  I.  Im.  nkowie  p.  Ber- 
nardyn. 2.  Im.  nki  bot.  a)  p.  Tojad,  b)  p.  Dra- 
pacz. 

Bernardynit,  u,  blm.  min.  rodzaj  żywicy  kopal- 
nej. 

Bernardynka,  I,  Im.  I,  I  Bernadynka  I.  zakon- 
nica ściślejszej  reguły  św.  Franciszka.  W  Im.  =■ 
zakon,  klasztor,  kościół  Bernardynek.  2.  gatunek 
tabaki:  Takiej  nie  zażywałem;  prawdziwa  B., 
pewnie  z  Kowna  rodem.  Mick. 

Bernardyński  przym.  od  Bernardyn,  !  Berna- 
dyński ;  przen.  a)  skromny,  pokorny :  Bernar- 
dyńska postawa,  ale  wilcze  serce.  Prz.  b)  opas- 
ły, gruby  tB.K^rk.  Mick.  g)  duży,  potężny:  Palnął  B. 
kieliszek  starki.  Wilcz.  Zaczai  zajadać  z  ber- 
nardyńskim apetytem.  Krasz. 

Bernaszysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Bernacii. 

Bernaś,  ą,  Im.  e  p.  Bernardyn, 


116 


BERNIENIE 

f  Bernienie,  a,  blm.  zbroja,  pancerz,  kolczuga. 
<Czes.  brneni>  , 

[Bernikla,  I,  Im.  e]  p.  Gęś.  <Sr,  Łć.  beraa- 
cula  i  inaczej,  skąd  Nm.  Bernikel> 

xBerować,  uje,  owal  p.  Borować. 

XBerowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Berowaó. 

Bersaijer,  a,  Im.  owie  n.rzy  żołnierz zpuiku strzel- 
ców celnych  we  Włoszech.   <  Wios.  bersagliere  > 

Bersana,  y,  Im.  y  p.  Brzana.  <Łó.  perea, 
Gr.  peike,  przez  Fr.  perche,  persfegue,  Nm. 
Barsch> 

Berserkier,  a,  Im.  owIe  a.  rzy  wojownik  odważny 
ai  do  szalu :  Oddziały  berserkierów  normandzkich 
pod  dowództwem  królów  morskich.  <Skd.berserkr 
=  dosł.  odzież  niedźwiedzia,  potyra  rębacz  zapa- 
miętały, skąd  Nm.  Berserker> 

[Bersztyń,  niu,  blm.]  p.  Bursztyn. 

Berszyk,  a.  Im.  I  zool.  p.  Podsandaczyk.  <Nm. 
Barsch> 

Berta,  y,  Ira.  y  obramowanie  a.  garnirunek  sta- 
nika dekoltowanego.     <Z  imienia  Nm.  Bertha> 

Bertjeryn,  u,  Im.  y,  Bertjeryt  min.  glinokrze- 
mian  żelaza.  <0d  nazwiska  uczonego  Fr.  Ber- 
thiera  f  1861  > 

Bertjeryt,  u,  Im.  y  min.  p.  Bertjeryn. 

Bertlajz,  y.  Im.  y  ż.  p.  Bertlajza. 

Bertlajza,  y,  Im.  y,  Bertlajz  blach,  żelazo,  na 
którym  zawijają  i.  brzegi  blachy.  <Nm.  Bartel- 
eisen> 

Bertlować,  uje,  owal  blach,  zawijać  brzegi  bla- 
chy: B.  na  bertlajzie.     <Nm.  barteln> 

Bertlowanie,  a,   blm.,  czynność  cz.  Bertlować. 

Bertoletja,  I,  Im.  e  bot.  p.  Skórzyn.  <  Od  na- 
zwiska uczonego  Fr.  Berthollet  f  1822  > 

Bertram,  a.  Im.  y,  [Pieietruna]  bot.  i.  a.  Ber- 
tramowiec  (pyrethrura)  roL  z  rodziny  złożonych,  in. 
maruna,  maro  "^  a.  Gatunki :  B.  b  a  1  d  a  s  z- 
k  o  g  r  o  n  o  w  y  (p.  corymbosum).  B.  b  e  z  w  o  n- 
n  y  (p.  inodorum).  B.  ra  a  r  u  n  k  a  (p.  parthe- 
nium).  2.  a.  Plerśoionkowe  ziele  (anacyelus  i 
a.  pyrethrum)  roi.  z  rodziny  złożonych.  <Z  Gr. 
późn.  pyrethron,  przez  Nm.  shlud.  Ber(ch)tram> 

Bertramowlec,  wca,  Im.  wce  bot.  p.  Bertram. 

[Berwana,  y.  Im.  y]  p.  Brzana.  <Łć.  barbus, 
skąd  Fr.  barbeau.  Nm.  Barbe,  Barme  itd.> 

XBerwlono,  a,  Im.  a  p.  Bierwiono.  <BIERW> 

Bery,    ów,    blp.]    gadanina,  głupie  mowy.   <?> 

[Beryl,  u  I.  blm.  a.  X  Gluoyn  chem.  (Be)  pier- 
wiastek metaliczny  z  gromady  wapniowców,  2.  Im. 
6  min.  bez>vodny  krzemian  berylu  i  glinu.  Odmia- 
ny: S  z  m  a  r  a  g  d.  B.  szlachetny  a.  a  k  w  a- 
raaryna.  akwamaryna.  B.  zwyczaj- 
ny.    <Gr.  beryllos> 

Beryllstyka,  I,  blm.  sztuka  przepowiadania  ze 
zwierciadła.     <Now.   z  Gr.  beryllos,  p.  Beryl  > 

Berylowy  przym.  od  Beryl:  Ziemia  berylowa 
sstlennik  berylu. 

[Berzana,  y,  Im.  y]  p.  Brzana. 

Berzelin  (Ber-zelin),  u,  blm.  gór.  selenek 
miedzi.  <Ten  i  następny  wyraz  od  nazwiska 
uczonego  Szwed.  Berzeliusa  f  1848  > 

Berzellt  (Ber-zelit),  u,  blm.  gór.  arsenjan  wapna 
i  magnezji  p  e  t  a  li  t. 

XBerżera,  y,  Ira.  y  p.  Berżerka. 

Berżerak,  u,  blm.  gatunek  wina  francuskiego. 
<0d  miejscowości  Fr.  BergeraO 

Berżerka,  I,  Im.  I  I.  a.  XBerżera,  1  Berażerka  ro- 
dzaj kanapki.  2.  rodzaj  kapelusza  damskiego.  <  Fr. 
bergtjre> 

Bes  nieod.  muz.  podwójny  bemol  na  h,  więc- 
a.  <B  =  nuta  7-go  stopnia  gamy -j- s,  oznacza- 
jące obniżenie  o  pół  tonu> 


BESTJALNOŚd 

[Bes,  u,  Ira.  y]  p.  2.  Bez. 

!  Besa,  y,  Im.  y  han.  zniżka;  gra  a.  spekulacja 
na  zniżkę.     <Fr.  baisse> 

[Besaga,  I,  Im.  i]  p.  Blesaga. 

Besanmaszt,  u,  Im.  y  tylny  maszt  okrętowy. 
<Nra.  Besanmast,  z  HI.  > 

Besanżaglel,  gla.  Im.  gle  żagiel  na  tylnym  masz- 
cie okrętowym.     <Nm.  Besansegel,  z  Hl.> 

[Besaty,  at,  blp.]  p.  Blesaga. 

Besdln,  u,  blra.  sąd  żydowski.  <Hb.  właści- 
wie beith -f- din  =  dosł.  dom  sądu> 

Besemerować,  uje,  owal  st&\  =  wyrabiać  ją  spo- 
sobem Besemera.  <0d  nazwiska  współczesnego 
inżyniera  Ang.  Bessemera> 

Besemerowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Beseme- 
rować. 

Beseraj,  u,  Ira.  e  zł.  sąd  powiatowy. 

XBe8erman,  a,  Im.  ie  p.  Bisurman. 

XBesermaniec,  ńca,  Ira.  ńcy  p.  Bisurman. 

XBe8eritiański  przym.  od  Beserman. 

XBesermlan,  a,  Im.  Ie  p.  Bisurman. 

XBesermlańskl  przym.  od  Besermian. 

XBeserunek,  nku,  Ira.  nkl  p.  Basarunek. 

Besjer,  a,  Im.  owIe  a.  rzy  han.  p.  Zniżkowiec. 
<p.  Besa> 

[Beskid,  u,  Im.  yl  I.  grzbiet  górski,  przez  któ- 
ry przejść  można.     2.  bór  na  górze.    <?> 

[Beskura,  y,  Ira.  y]  p.  Beskuryja. 

Beskurcyja,  i.  Im.  e]  p.  Beskuryja. 

Beskurdyja,  i,  Im.  e]  p.  Beskuryja. 

Beskuryja,  i,  Im.  e,  Beskurcyja,  Beskurdyja, 
Beskura  a.  Bezkuryja  itd.]  niezdara,  niegodziwiec, 
łotr,  łajdak,  leniuch.  <Zap.Węg.  b6sz  =  wściek- 
ły-f"  kurja=  krzyk,  wrzask  > 

Besować,  uje,  owal  napuszczać  farbą  drzewo, 
koić,  kamień:  Stolarze  olszynę  farbują  a.  besują 
czarno  i  udają  za  heban.     <Nra.  beitzen> 

Besowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Besować. 

[Besowy]  przym.  od  Bes,  bzowy. 

[Bespek,  u,  blm.]  despekt,  ubliżenie.  <  Prze- 
kręcenie despektu> 

[Besperak,  a,  Im.  i]  desperat.  <  Przekręcenie 
desperata  > 

XBesserman,  a.  Im.  ie  p.  Bisurman. 

XBe8sermański  przym.  od  Besserman. 

XBessermian,  a,  Im.  ie  p.  Bisurman. 

XBe8sermiański  przym.  od  Bessermian. 

[Best,  u,  Im.  y]  p.  2.  Bez.    Zdr.  [Bestek]. 

[Bestek,  tku,  Im.  tkl]  p.  Best. 

Bestja,  i,  Ira.  e  I.  X  nieme  stworzenie,  żyjątko, 
zunerzę:  Bestje  ziemne.  Leop.  Małebestje,  komory, 
wojsko  rozpędziły.  Skar.  2.  zwierz,  dzikie,  srogie 
zwierzę, potwor :  Cielec  morski,  B.  ogromna  i  strasz- 
na. Otw.  Kaligula  żył  i  zginął,  jak  B.  3.  lu. 
a.  ż.  o  człowieku  ^fcanai/a,  bydlę,  bydlak,  nicpoń, 
łotr,  bestyjnik,  hultaj,  szelma:  A  to  głupia  B.! 
Pokażę  ja  temu  bestji!  O  rzeczach  =  5es^jr/m7(; 
bestyjstwo,  szelma,  szelmostwo :  Mogę  ś.  pochwalić, 
z  moim  piwem,  tylko,  że  rai  go  dużo  pęka,  tak 
B.  robi  w  butelkach.  Krasz.  Chodź-no  tu,  ty 
kusa  B.!  Zdr.  Bestyjka,  Bestyjeczka.  <Łó.  be- 
stia > 

Bestjallzm,  u,  Im.  y  zwierzęcość,  zezwierzęcenie: 
Cała  galerja  tej  koronkowej  pornografji  i  B. 
Kasz. 

Bestjalnle,  XBe8tjalno  przys.  od  Bestjalny. 

Bestjalnlk,  a,  Im.  cy,  Bestjarjusz  ten,  co  poty- 
kał  ś.  w  cyrku  z  bestjami. 

XBestjalno  p.  Bestjalnle. 

Bestjalność,  i,  blm.,  Bestjalstwo,  x  Bestliwośó 
I.  rz.  od  Bestjalny.  2.  chuć  zwierzęca  łączenia  i, 
ze  zwierzętami. 


117 


I!i;.S'lMALXY 

Bestjainy,  Bestjalskl,  X  Bestyjny,  xBe8tliwy 
przym.  od  Bestja,  zwierzęcy,  bydlęcy ;  przen. :  srogi, 
dziki,  sprośny,  wszeteczny,  rozbestwiony:  Widoki 
szermierskie  i  bestjalne.  Minotaur  bestjaluego 
przyrodzenia.  Plugawe  i  bestjalne  obyczaje.  Po 
bestjalnemu  przys.  jak  bestja,  hestjalnie. 

Bestjalskl  p.  Bestjalny.  Po  bestjalsku  przys  = 
jak  bestja,  bestjalsko :  Z  poddaneini  obchodzą  ś. 
nie  po  ludzku,  ale  prawie  po  bestjalsku. 

Bestjalsko  przys.  od  Bestjalskl. 

Bestjalstwo,  a  I.  blm.  p.  Bestjalnoćć.  2.  Im. 
abeslyjstwo,  bestja  =  bydlę  =  nicpoń,  łotr,  szelma, 
hultaj,  bestyjnik:  Z  niego  straszne  B.  3.  zb.  = 
bestje,  bydło  =  szelmostwo,  łiultajsłwo,  psiarstwo,  b  e- 
styjstwo:  B.  to  poczęło  spać,  tylko  niektórzy 
stróżowali.  Krasz. 

Bestjarjusz,  a,  Im.  e  p.  Bestjalnik. 

Bestjograficzny  pośu-ięcony  opisowi  zwierząt: 
W  pamiętnikach  bestjograticznych  Ezopa  jest 
wzmianka  o  uczynku  miłosiernym  chłopa._  Mick. 
<  Now.  żart.  Ł6.  bestia  +  Gi"-  grd.fó  =  opisuję  > 

yBestllwośó,  I,  blm.  rz.  od  Bestliwy,  p.  Be- 
stjalność. 

X  Bestliwy  p.  Bestjalny. 

Bestocajg,  u,  Im.  I  ezcion.  przyrząd  do  wy- 
kończania czcionek,  do  doprowadzania  ich  do  jedna- 
kowej wysokości.     <Nra.  Bestosszeug> 

[Bestrula,  I,  Im.  e]  p.  Pstruta. 

[Bestry,  Bstry]  pstry. 

[Bestrzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.]  pstrzyć  i.:  Ciało  ś. 
od  siniaków  bestrzyło.  Kon. 

Bestwić,  I,  II  1.  pobudzać  do  srogoici  zwierzęcej, 
rozbestwiać,  rozjuszać,  jątrzyć,  doproicadzać  do 
wściekłości,  jurzyć,  szczuć:  Szezująe,  bestwi  jesz- 
cze psy  łakome.  2.  podniecać  lubieżność,  rozna- 
miętniaó,  rozpalać:  Pożądliwość  bestwi  do  rozko- 
szy sprośnej.    B.  ś.  p.  Bestwieć. 

Bestwieć,  eje,  al,  Bestwić  ś.  I.  dziczeć,  srożeć) 
wściekać  ś.,  rozbesiiciać  ś.,  bydlęcieć:  Co  raasz,  od 
Bogaś  wziął,  czemu  ś.  bestwisz?  2.  oddaioać  ś. 
rozpuście,  stawać  ś.  roziciązłym,  lubieżnym,  pożąd- 
liwym. 3.  (o  zwierzętach)  uczuwać  popęd  płcio- 
wy; (o  krowach  i  psach)  biegać  ś.,  pobiegać  ś.; 
(o  krowach^  parzyć  ś.,  grzać  ś.,  łałować  ś.,  by- 
dłować;  (o  świniach)  kiernozić,  krzekać,  lochać  ś.; 
(o  psach  i  wilkach)  ciekać  ś.,  grzać  ś. 

X  Bestyfikacja,  I,  blm.  rozbestwienie,  wściekłość, 
oburzenie,  rozwścieczenie,  rozjątrzenie :  Ku  większej 
mej  bestyfikacji  jejmość  dała  mu  9  dukatów. 
Ochoć.     <Now.  z  Łć.   bestia -f- facio  =  robię> 

Bestyjeczka,  1,  Im.  I  p.  Bestja. 

Bestyjka,  I,  Im.  I  I.  p.  Bestja;  zwierzątko,  stwo- 
rzonko: Zwinna  suczka,  wszędzie  musi  wleźć  B. 
2.  m.  a.  ż.,  żart.  (o  człowieku)  szelmucha,  .szel- 
mutka: Bardzo  mi  ś.  chciało  ucałować  tę  be- 
styjkę. 

[Bestyjnica,  y,  Im.  e]  forma  ż.  od  Bestyjnik. 

IBestyjnlckl]  pizym.  od  Bestyjnik. 

[Bestyjnlctwo,  a,  blm.]  niegodziwość,  łajdactwo. 

Bestyjnik,  a,  Im.  I  a.  cy  p.  Bestja. 

X  Bestyjny  p.  Bestjalny:  Dała  ducha  obrazowi 
bestji,  żeby  i  on  o  oraz  B.  mówił.  Leop. 

[BestyjskI]  przeklęty,  niegodzirmf. 

Bestyjstwo,   a,  blm.    I.  p.   Bestjalstwo:     Na- 

strzelał  tego  i  nasiekał  bestyjstwa  (Tatarów). 
2.  p.  Bestja.  3.  Ucho  =  zła  sprawa,  djahla  sprawa : 
Jest  w  tym  wszystkim  jakieś  B. 

XBe8urman,  a,  Im.  le  p.  BIsurman. 

Beszamel,  u,  Im.  e,  X  BIszamel  kuch.  gęsty  sos 
z  masła,  mąki,  śmietanki  i  żółtek.  <0d  nazwiska 
Fr.  wynalazcy  Bechamel> 


1!KTl:lixa 

Bcszores,  a,  blm.  zysk  podstępny,  szwindel,  gie- 
szejL  <Żydows.  pszoures,  pszores,  z  Hb.  ba- 
sar  =  ułamać,  wyszczerb'ć> 

XBe8zta,  y,  Im.  y  p.  Besztanie.  <Łć.  bestia> 

Besztać,  a,  al  rub.  lżyć,  wymyślać  komu,  buzo- 
wać, mieszać  z  błotem,  kpać,  łajać :  Służących  nie 
należy  ustawicznie  B. 

Besztanie,  a,  Im.  a,  X  Beszta  czynność  cz. 
Besztać. 

Besztanina,  y,  Im.  y  ciągłe  besztanie. 

[Besztefrant,  u,  częś.  w  Im.  y,  Beśtefrant*. 
Beśtefranty,  Blśtefranty,  Bjeśtefrant]  drwiny,  kpi- 
ny, żarty :  Mówić  na  B.  Stroisz  ze  mnie  besz- 
tefranty.  Powiedziałeś,  jak  na  besztefranty. 
<Nm.  bester  Freund  =  najlepszy  przyjacielu! 
Przejście  znaczenia:  łudzenie  kogoś,  mówiąc: 
przyjacielu!  > 

Besztować,  uje,  owal  noż.  polerować  części  we- 
wnętrzne za  pomocą  szczotki.  <  Dnm.  bersehten  = 
Gnm.  blirsten> 

Besztowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Besztować. 

[Beszycha,  y,  blm.,  Beszyga]  róża  (choroba) 
(erysipelas).  <Ukr.  beszycha,  z  lUim.  beśika  =  pę- 
cherz; krosta > 

[Beszyga,  I,  blm.]  p.  Beszycha. 

[Beśtefrant,  u,  częs.  w  Im.  y]  p.  Besztefrant: 
Bestefrantów  patrzeć  =  spędzać    czas    na  figlach. 

1.  Bet,  u,  częś.  w  Im.  y  pierzyna,  piernat,  po- 
duszka miękka  z  pierza,  w  \m. -pościel:  B.  z  mięk- 
kiego usypany  puchu.  Rozkoszować  ś.  w  be- 
tach. Jemu  tylko  legać  w  betach!  Zdr.  Becik. 
Zgr.  Becisko.     <Nm.  Bett> 

2.  Bet,  a,  Im.  y,  Labet  karc.  I.  wpadnięcie  = 
zrobienie  płatki:  Zrobić,  dać  beta.  Robić  bety. 
Jestem  w  becie.  2.  staicka  za  przegraną,  płatka : 
Postawić,  wygrać  beta.     <Fr.  betę,  la  bete> 

Betaina,  y,  blm.  ehem.  oksyneuryna,  związek 
organiczny  azotowy,  znajdujący  ś.  w  burakach,  trój- 
metylo-glikokol.     <  Now.  z  Łć.  beta  =  ćwikła  > 

Betel,  u,  blm.  bot.  (piper  betle)  roi.  z  rodzaju 
pieprzu.     <Fr.  betel,  ze  Wschodu  > 

XBetel,  a.  Im.  e  p.  Bedel. 

xBetemund,  u,lm. y2:a/;toto  dziedzicowi  zazgwal- 
cenie  chłopki,  wdaw.  Polsce.  <Nm.  daw.  bedemun- 
te  =  dosł.  podatkowy  pieniądz  (Grimm  mylnie  pi- 
sze i  objaśnia  Bettmund)> 

I  Betka,  I,  Im.  I  p.  Bedlka. 

[Betlej,  a.  Im.  e]  dzieciak. 

[Betlejek,  jka,  Im.  jkl  I.  dziecko  nowonarodzone. 
2.  p.  Benjaminek.  3.  [BetlejkI,  ów,  BatlejkI  blp.] 
szopka,  jasełka.     <0d  Betleem> 

Betol,  u,  blm.  apt.  naftalol,  naftosalol;  związek 
chemiczny,  otrzymywany  z  kwasu  salicylowego. 
<Fr.  betole> 

Beton,  u,  Im.  y  zaprawa  z  wapna,  piasku  i  żwi- 
ru, szybko  twardniejąca;  kamień  sztuczny:  Funda- 
menta domu  na  betonie.  Chodniki  z  betonu. 
<Fr.  bćton> 

f  Betonika,  I,  Im.  I  bot.  p.  Bukwica.  <Łć.  bet- 
tonica  a.  Yettonica> 

Betonować,  uje,  owal  urylewać  betonem;  cetnen- 
tować. 

Betonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Betonować: 
B.  fundamentów. 

Betonowy  przym.  od  Beton:  Chodnik  B.  Scho- 
dy betonowe. 

Betowy  przym.  od  2.  Bet:  Karta  betowa 
(=zła,  grożąca  przegraną). 

Betulina,  y,  blm.  biały  barwnik,  zawarty  w  ko- 
inórkach  kory  brzozowej. 


lib 


B  E  T  Y  I, 

Betyl,  a,  Im.  e  aerotit  czaony  w  starożytności 
na  Wschodzie  jako  bóstwo.  <Gr.  baitylos,  Łć. 
biietyhis> 

[Beweryja,  I,  Im.  e]  p.  Brewerja. 

1.  Bez  przyi.  I.  oznaczający  brak,  niebytność,  wy- 
łączanie =  a)  nie  mając,  nie  mający,  pozbawiony, 
ogołocony,  straciwszy,  krom :  Okręt  B.  sternika. 
B.  grosza  nic  nie  zrobisz.  Sierota  bez  ojca  i  mat- 
ki. Oboje  biegli  gromem  tknięci  i  B.  nadziei 
już!  i  B.  pamięci!  Słów.  "Wybiegł  B.  czapki 
(  =  zgolą  głową).  M&t:  od,  minus,  po  odjęciu:  Dwa 
B.  dwucłi  zero.  b)  krom,  oprócz,  prócz,  okrom, 
nie  licząc,  wyłączywszy,  nie  włączając:  Sprzedał 
dom  B.  pola;  inimo,  pomimo,  pominąwszy,  w  nie- 
obecności: B.  nas  nic  nie  stanowił,  c)  Nie  bez 
tego  =  me  może  być,  trudno  przypuścić:  Nie  B. 
tego,  abyś  jego  liścików  nie  czytała.  2.  [Bez] 
gm.  Bez  =  a)  przez:  B.  góry.  B.  plecy.  Beze 
drzwi.  Bez  Boga  żywego!  B.  zdradę.  B. 
pół.  B.  migi  (  =  na  migi).  Sam  bez  ś.  doświad- 
czysz ś.  B.  rok  {  =  po  roku,  za  rok).  B.  kilka 
czasów  {=po  niejakim  czasie).  B.  życie  nie  był 
(  =  nigdy  za  życia),  b)  około:  B.  dwasta  {  =  oko- 
ło dwuchset).  c)  z  powodu,  dla :  B.  matkę  ni  mo- 
gę twoją  być.  B.  złą.  bacność.  B.  co  jest  smut- 
ny? A  bez  co?  (=  dlaczego?)     <BEZ> 

2.  Bez,  bzu,  a.  X  beżu,  Im.  bzy  a.  X  bezy  bot. 
[Bes,  Best,  Bestek]  I.  (sambucus)  roi.  z  ro- 
dziny przewiercieniowaiych.  Gatunki :  B.  h  e  b  d  a. 
Chabzina,  Chebd,  Cliept  (s.  ebulus);  B.  ko- 
ralowy a.  czerwony,  górny,  gronowy 
(s.  racemosa) ;  B.  pospolity  a.  czarny 
(s.  nigra).  2.  B.  pospolity  a.  turecki  a.  wło- 
ski p.  I.llak.  Kwitły  bezy,  kwitły  róże.  Berw. 
3.  B.  indyjski  (meiia  azedarach)  roś.  z  rodzaju 
cedraka.     Żdr.  XBzik.  Zgr.  Bzisko.     <p.  Hebd> 

3.  Bez,  a,  blm.  p.  Bezik. 

1.  Beza,  y,  Im.  y  ogr.  gruszka  siewka  jadalna. 
<Fr.  besi> 

2.  Beza,  y.  Im,  y  garb.  miotła.  <  Nm.  Be- 
sen;> 

3.  Beza,  y.  Im.  y  cukier,  ciasteczko  z  białka, 
ubitego  na  pianę,  i  cukru  miałkiego.  <  Fr.  baiser  = 
dosł.  całus  > 

Bezakcentowość,  i,  blm.  gram.  rz.  od  Bezakcen- 
towy. 

Bezakcentowy  gram.  nie  mający  akcentu,  nieak- 
centowany. 

Bezakcyzny  bez  opłaty  akcyzy,  wolny  od  akcyzy : 
Wywóz  B.  spirytusu.     <  Bez -f- Akcyza  > 

Bezam  bitny  wolny  od  ambicji,  nie  dla  ambicji 
podjęty  a.  zrobiony,  bezpretensjonalny :  Bezambit- 
na  gorliwość.  Czart.  A.     <  Bez -t- Ambicja  > 

Bezapelacyjnie  przys.  od  Bezapelacyjny:  Prze- 
grać sprawę  B.     <  Bez  -f  Apelacja  > 

Bezapelacyjny  niedopuszczający  apelacji,  nieod- 
wołalny; bezwzględny,  stanowczy,  ostateczny:  "Wy- 
rok B.  Takie  bezapelacyjne  sądzenie  panowało 
długo  w  naszej  historji. 

Bezazotowy  chera.  nie  zawierający  w  sobie  azo- 
tu:   Substancja  bezazotowa.     <  Bez -f- Azot  > 

Bezbarwnie  przye.  od  Bezbarwny.  <Bez-f- 
Barwa  > 

Bezbarwność,  I,  blm.  I.  rz.  od  Bezbarwny; 
przen.  brak  życia,  kolorytu,  wyrainych.  cech:  Utwo- 
ry tego  pisarza  odznaczają  ś.  bezbarwnością.  2. 
fiz.  p.  Achromatyzm. 

Bezbarwny  I.  nie  posiadający  żadnej  barwy,  bez- 
kolorowy,  Xb  e  z  f  a  r  b  n  y;  Płyn  B.  Szkło  bezbarw- 
ne. 2.  przeii.  blady,  bez  życia,  mdły,  nieożywiony; 
bez  charakteru,  bez  wyraźnych  cech:  Styl  B.  Autor 
ten  kreśli  bezbarwne  postacie.    Bezbarwna  po- 


nKZIJRONNOŚÓ 

lityka.  3.  fiz.  achr ornaty czny,  X  bezłęczowy  :  Świat- 
ło bezbarwne.     Soczewki  bezbarwne. 

xBezbawnle  p.  Niebawem.     <Bez-f  BY> 

XBezbawny  niezwłoczny,  natychmiastowy. 

XBezbedny  p.  Bezbędny. 

XBezbędny,  X  Bezbędny  ten,  którego  ś.  nie  po- 
zbędziesz, przykry  =  naprzykrzony :  Narzekał  na 
oszukanie  braterskie  bezbędne.    <Bez-[-BĘD> 

Bezbiałkowy  bot.  p.  Bezbielmowy. 

X Bezbłędny  niepodległy  biedzie,  wolny  od  ti-oak, 
trudów:  Bóg  mię  przyjmie  k  swej  bezbłędnej 
chwale.  Ryb.J.     <Bez-(-BIED> 

Bezbielmowy,  Bezbiałkowy  bot.  nie  zawlernjąnj 
bielma:  Nasienie  bezbielmowe.  <  Bez  -|-  Biel- 
mo > 

Bezbłędność,  !,  blm.  rz.  od  Bezbłędny:  B.  ma- 
py.    <Bez-f-BŁĘD> 

Bezbłędny  mepocfZc^^y  błędom,  nieomylny,  popraw- 
ny :     Odpis  B. 

XBezbojażllwość,  i,  blm.  rz.  od  Bezbojaźliwy. 
<Bez-fBOJ> 

X  Bezbojaźliwy,  XBezbo]aźny  daleki  od  bojuźni 
a.  bojaźliwości,   nieustraszony,   nieulękniony,  śmiały. 

XBezbojaźny  p.  Bezbojaźliwy. 

XBezbokl  nie  mający  boków,  niewypukły.  <Bez-|- 
BOK> 

Bezboiesność,  I,  blm.  rz.  od  Bezbolesny,  fbez- 
bolność,  analgiezja:  B. — to  piekło  boleści! 
Krasiń.     <Bez-|-BOL> 

Bezbolesny,  f  Bezbolny  bólowi,  boleści  niepodleg- 
ły, nie  bolejący:    Koniec  życia  B.  daj  nam,  Panie. 

Bezboleśnie  przys.  od  Bezbolesny:  Żył  B.  Kra- 
siń. 

tBezbolność,  i,  blm.  p.  Bezboiesność. 

fBezbolny  p.  Bezbolesny. 

fBezbożeńczyk,  a,  łm.  i  p.  Bezbożnik.  <Bez-ł- 
BOG> 

fBezbożeński  p.  Bezbożny. 

fBezbożeńskość,  i,  blm.  p.  Bezbożność. 

fBezbożeństwo,  a,  blm.  p.  Bezbożność. 

Bezbożnica,  y.  Im.  e  forma  ż.  od  Bezbożnik. 

X Bezbożnictwo,  a,  blm.  p.  Bezbożność. 

xBezbożniczość,  I,  blm.  p.  Bezbożność. 

XBezbożniczy  p.  Bezbożny. 

Bezbożnie  przys.  od  Bezbożny. 

Bezbożnik,  a,  Im.  cy,  f  Bezbożeńczyk  człowiek, 
nie  wierzący  w  Boga,  ateusz,  ateista ;  żyjący  bez  re- 
ligji. 

Bezbożność,  I,  blm.  rz.  od  Bezbożny;  X  Bez- 
bożniozość,  X  Bezbożnictwo,  fBezbożeństwo, 
fBezbożeńskość,  f  Bezbóstwo,  ateizm. 

Bezbożny  I  a.  xBezbożniczy,  fBezbożeński 
nie  wierzący  w  Boga,  ateistyczny,  ateuszowski,  anty- 
religijny,  urągający  Bogu:  Książki  bezbożne.  2. 
żyjący  bez  religji,  nie  po  Bogu,  złoczyński,  zbrodni- 
czy, niecny:  Czyn  B.  B.  świadek  krzywoprzy- 
sięstwem fałsz  potwierdza. 

f  Bezbóstwo,  a,  blm.  p.  Bezbożność. 

Bezbramny  nie  mający  bram  a.  bramy:  Miasto 
bezbramne.     <Bez-|-BOR> 

1.  Bezbrodny  nie  mający  brodu,  niezgłębiony: 
Bezbrodne  Dunaju  głębokości.  Pas.  Przen.: 
"W  tej  niezmierzonej,  bezbrodnej  pustyni.  Kon. 
<Bez-t-BROD> 

2.  Bezbrodny,  Bezbrody  nie  mający  zarostu  na 
brodzie:    Mędrzec  B.  (=  młokos). 

Bezbrody  p.  2.  Bezbrodny. 

Bezbronnie  przys.  od  Bezbronny.  <Bez  -ł- 
BOR> 

Bezbronność,  I,  blm.  rz.  od  Bezbronny:  Tak 
był  pewien  bezkarności  i  bezbronności  dwuch 
kobiet,    że   mu   nigdy  na  myśl  me  przyszło,  aby 


1J9 


BEZBRONNY 


BEZCZŁONECZNT 


h.  one  bronić  mogły.  Krasz.  Przy  zupełnej  bez- 
bronności kraju  mógł  nieprzyjaciel  grasować. 
Szaj. 

Bezbronny,  X  Bezobronny  nie  mający  broni, 
oręża,  niezbrojny,  nieuzbrojony;  nie  mający  lod- 
ków, sposobów  bronienia  ś.,  bezsilny,  słaby :  Wielu 
ich  bezbronnych  legło.  Wobec  tych  argumen- 
tów jestem  B.     Bezbronne  zwierzątko. 

Bezbrzeż,  y,  Im.  e  p.  Bezbrzeże:  W  B.  sfer 
zapatrzony  ejjokój.  Tet.     <  Bez  -|-  BRZEG  > 

Bezbrzeże,  a,  Im.  a,  Bezbrzeż  przestrzeń,  nie 
mająca  brzegów  =  granic,  obszar  nieskończony :  Cia- 
ła niebieskie  kołują  w  bezbrzeżu. 

Bezbrzeżny  I.  nie  mający  brzegów,  nie  zawarty 
w  brzegach,  nieogratdczony.  Przen.:  Wieczność 
bezbrzeżna  (=  nieskończona).  B.  smutek  (=bez- 
graniczny).  Miotan  rozpaczą  bezbrzeżną.  Kra- 
sili. 2.  przen.  przestronny,  niezmierny,  nie- 
zmierzony, rozległy,  nieprzejrzany:  Ocean  B.  Pu- 
szcza w  prawo,  w  lewo  bezbrzeżna.  Rom. 

Bezbrzuchy  nie  mający  brzucha,  nie  brzuchaty, 
o  zapadłym  brzuchu,  szczupły.   <  Bez -|- BRZUCH  > 

KBezburze,  a,  blm.  cisza,  spokojnośó  w  powie- 
trzu, na  morzu.     <Bez  -|- BUR> 

Bezburzny  wolny  od  burzy,  pogodny,  cichy,  spo- 
kojny: Morze  bezburzne. 

Bezcarski  nie  mający  cara.     <Bez  -|-  CAR> 

Bezcarstwo,  a.  Im.  a  stan,  rząd  bez  cara,  bez- 
królewie. 

X  Bezcelny  p.  Bezcelowy.     <Bez  -f  CEL> 

Bezcelny  p.  Beztnytny.     <Bez-f-CŁO> 

Bezcelowo  przys.  od  Bezcelowy. 

Bezcelowość,  i,  blm.  rz.  od  Bezcelowy. 

Bezcelowy,  X  Bezcelny  pozbawiony  celu;  do  ni- 
czego nie  prowadzący,  nie  zmierzający ;  bezużytecz- 
ny, próżny,  daremny ;  bez  zamiaru  podjęty :  Uni- 
kać będziemy  bezcelowej  polemiki.  Maskować 
swoje  plany  bezcelową  podróżą.  Zach.  Oddawał 
ś.  bezcelowym  marzeniom.  Dzierż. 

Bezcen,  X  Bezcenek,  tylko  w  wyraź.:  za  B.= 
na  pół  darmo,  nadzwyczaj  tanio,  za  psie  pieniądze: 
Dobra  za  B.  przedano.     <Bez-|-CEN> 

X Bezcenek  p.  Bezcen. 

Bezcenność,  I,  blm.  rz.  od  Bezcenny. 

Bezcenny  I.  nie  mający  ceny,  wartości ;  nie  pła- 
cący—niepopłatny,  tani;  przen.  nie  mający  wzię- 
toici,  uznania:  Dziś  cnotę,  wiarę  chcą  mieć  za  bez- 
cenne. Jag.  2.  nieoceniony, nieoszacowany, nieopła- 
cony, bajecznie  drogi,  kosztowny:  Djamenty,  bez- 
cenne kamyki. 

Bezceremonialnie  przys.  od  Bezceremonjalny. 
<Bez  -f-  Ceremonja> 

Bezceremonjalnóść,  i,  blm.  rz.  od  Bezceremo- 
njalny: Na  jego  włosach  i  obliczu  widniały  śla- 
dy bezceremonjalności.  Prus. 

Bezceremonjalny  nie  robiący  ceremonji,  rubasz- 
ny :  Pragnął  w  sposób  B.  pozbyć  ś.  tanim  kosz- 
tem kochanki. 

X  Bezcholwy  niechciwy,  nie  powodujący  ś.  chci- 
wością, bezinteresowny,  niewyy  achowany :  Bezchci- 
wa  gorliwość.     <Bez -f- CliOT> 

Bezchlebny  nie  mający  chleba:  Kraj  B.  Kłos 
B.  Kon.  (-bez  ziarna,  czczy,  pusty).  <Bez-ł- 
Chleb> 

Bezchlorofilov.'y  bot.  nie  posiadający  zielonego 
barwnika,  chlorojibi:  Rośliny  bezchlorofilowe. 

Bezchmurnie  przys.  od  Bezchmurny:  B.  weso- 
ły. Orzesz.      <  Bez  -\-  CHMUR  > 

Bezchmurny  nie  zachmurzony,  bezobłoczny,  po- 
yoilu/i,  /asiii/,  czysty:  Niobo  l)ezchmurno, 

XBezchrze8ny  p.  Bezchrzestny. 


Bezchrzestny,  X  Bezchrzesny  nie  chrzczony: 
Niewiernym  i  bezchrzestnym  potępienie.  <Bez 
-{-  Chrzest> 

Bezchuć,  I,  blm.  lek.  (anaphrodisia)  utrata, 
brak  popędu  płciowego.     <Bez  -j-  CHOT> 

XBezchwalny  niechwalebny,  naganny.  <Bez 
-f  CHWAŁ > 

XBezchyłroslowność,  I,  blm.  rz.  od  Bezchytro- 
slowny.     <  Bez  -)-  CHYT(R)  -f  SŁÓW  > 

xBezchytro8łowny  szczeromówny,  otwarty,  pro- 
stoduszny  w  mowie. 

XBezchytrość,  I,  blm.  rz.  od  Bezchytry. 

XBezchytry  niechytry,  nieobłudny,  szczery, 
otwarty,  prostoduszny. 

Bezclelesność,  I,  blm.  rz.  od  Bezcielesny,  f  Bez- 
cielność.     <Bez-|-CIAŁ> 

Bezcielesny,  xBezclelisty;fBezclehy  nie  mają- 
cy ciała,  niecielesny,  niematerjalny,  niejizyczny, 
duchowy,  oderwany,  nieziemski,  nadziemski:  Duch 
B.  Anieli  nie  cielesnemi  oczyma,  lecz  bezcieles- 
nym widzeniem  wszystkie  rzeczy  widzą. 

Bezcleleśnie  przys.  od  Bezcielesny;  f  Bezclel- 
nle. 

XBezciellsty  p.  Bezcielesny:  Postać  jego  wiot- 
ka, powietrzna,  prawie  bezcielista. 

fBezcIelnie  p.  Bezcleleśnie. 

fBezcielność,  I,  blm.  p.  Bezclelesność. 

•j-Bezolelny  p.  Bezcielesny. 

Bezdenność,  i,  blm.  rz.  od  Bezdenny.  <Bez 
-ł-CIEN'> 

Bezdenny  (o  ludziach,  znajdujących  ś.  między 
zwrotnikami)  nie  mający  własnego  cienia,  nie  rzu- 
cający cienia. 

XBezcieply  pozbawiony  ciepła,  nieciepły,  zim- 
ny.    <Bez-t-CIEP(Ł)> 

Bezcierniowy  i.  wolny  od  cierni:  Róża  bez- 
eierniowa.  Slow.  2.  zool.:  Ryby  bezcierniowe 
(anacanthini)  rząd  ryb  kościstych.  <Bez-|-Cierń> 

XBezciężarny  nieciężki,  7ńe  obciążony,  nie  obła- 
dowany, nie  obarczony,  lekki.     <Bez  -|-  C1ĘG> 

Bezczasownikowy  w  którym  niema  czasownika: 
Rozległ  ś.  rozkaz  B. :  „A  do  książki!". 
<Bez-f-CZAS> 

XBezczelnlca,  y,  Im.  e  forma  ż.  od  Bezczel- 
nlk.     <Bez-|-CZOŁ> 

Bezczelnie  przys.  od  Bezczelny;  żart.:  B.  ta- 
ni  — niesłychanie,  zdumiewająco,  śmiesznie,  nadzwy- 
czaj łani. 

XBezczelnlk,  a,  Im.  cy  człowiek  bezczelny. 

Bezczelność,  i,  blm.  rz.  od  Bezczelny. 

Bezczelny  bez  czoła,  z  wytartym  czołem,  bez- 
wstydny, cyniczny,  zuchwały:   B.  kłamca,  zdrajca. 

XBezczesność,  I,  blm.  rz.  od  I.  Bezczesny.  <Bez 
-f  CZAS> 

1.  X  Bezczesny  I.  nie  zależący  od  czasu,  bez- 
terminoioy.  2.  nie  mający  icolnego  czasu,  niecza- 
sowy,  wielce  zatrudniony.     3.  p.  Niewczesny. 

2.  X  Bezczesny,  x  Bezczestny  bez  czci,  beze- 
cny,  haniebny.     <Bez  -\-  CZ(S)T> 

X Bezczestny  p.  2. Bezczesny:  Bezczestne  mę- 
ki.  Słów. 

Bezcześcić,  I,  Ił,  Bezecnić  pozbawiać  czci, 
zniesławiać,  sromocić, profanować,  hańbić:  Krzywo- 
przysięstwo imię  Boga  bezcześci.  B.  kościoły. 
Neron  kazał  B.  dziewice.  Brodź. 

Bezcześć,  i,  blm.  brak  czci,  niesława,  infamja, 
dyshonor,  ujma:  B.  wynika  z  niecnoty. 

Bezcześnik,  a.  Im.  cy  ten,  co  bezcześci,  profa- 
nator. 

XBezczłoneczny  p.  Bezczłonkowy.  <Bez-|- 
CZŁON> 


120 


BEZCZŁONKOWY 

Bezczlonkowy,  X  B3zczłoneczny  nie  mający 
członków,  bczkolankou: _  :  Trzcina  bezczlonkowa. 

Bezczucie,  a,  bliu!  p.  Bezczulość.  <Bez-|- 
CZU> 

Bezozule  przys.  od  Bezczuly. 

Bezczulość,  I,  blin.  I.  rz.  od  Bezczuly,  Bez- 
czucie. 2.  lek.  utrata  czucia,  brak  czucia,  znie- 
cznleiiie,  nieczulość,  anestezja:  B.  zupełna,  ogólna, 
częściowa,  stateczna,  przeinijająjca.  B.  sztuczna 
( -znieczulenie).  B.  bolesna  (  =  słan,  w  którym 
częić  ciała,  utraciwszy  wrażliwość  na  dotyk,  jest 
siedliskiem  bólu). 

Bezczuly  pozbariony  czucia,  niewrażliwy ;  pozba- 
wiony uczucia,  nieczuły,  zimny,  obojętny,  nieporu- 
szony,  kamienny  -  niewzruszony  :  Insza  z  wielko- 
ści umysłu  rzeczy  przeciwne  pogardzić,  insza 
byó  nikczemnie  bezczułym.  Troe. 

Bezczyn,  u,  bhn.  stan  bezczynności,  nieczynność : 
Sto  lat  prześnić  w  bezczynie.  Kaczk.  <Bez  4" 
CZYN> 

Bezczynnie  przys.  od  Bezczynny. 

Bezczynność,  i,  blm.  rz.  od  Bezczynny. 

Bezczynny  nieczynny,  próżnujący,  niezajęty,  nie- 
zatrudniony,  w  zastoju  będący:  Machina  bezczyn- 
na. Żywość  jego  dowcipu  nie  mogła  być  ani 
na  chwilę  bezczynną.  Umysł  B.  (-niedołężny, 
odrętwiały).  W  bezczynnym  zachwyceniu  patrzę, 
co  ś.  zdarzy.  Malez. 

X  Bezdanniczy  wolny  od  dani,  nie  płacący  dani. 
<Bez  +  DA> 

Bezdarnie  przys.  od  Bezdarny. 

Bezdarny  I.  X  nie  obdarzony ;  który  nie  otrzy- 
mał daru.  2.  niezdarny,  niezdarzony,  nie  mający 
daru  =  talentu,  sprytu,  a.  nie  wykazujący  go;  nie- 
utalentowany,  nieudolny,  niezgrabny,  niedołężny, 
niezręczny:    Człowiek  B.    Bezdarna  elukubracja. 

X  Bezdasze,  a,  blm.  brak  dachu  nad  głową,  przy- 
tułku. 

XBezdaszy  nie  mający  dachu,  nie  zakryty,  od- 
kryty.    <  Bez  -|-  Dach  > 

Bezdech,  tchu,  blm.  lek.  (apnoea)  brak  tchu, 
ciężkie,  utrudnione  oddychanie,  duszność.  <  Bez  -{- 
DUCH> 

Bezdechowy,  X  Bezdechy  przym.  od  Bezdech, 
nie  mogący  złapać  tchu. 

X Bezdechy  p.  Bezdechowy. 

[Bezdenek,  nka.  Im.  nkl,  Bezdennik]  bart.  ul 
bez  dna.     <Bez  -i-DN> 

Bezdenko,  a,  Im.  a  naczynie  bez  dna;  kieliszek 
od  spodu  kulisty  (=kulawka). 

Bezdenkowy  nie  mający  dna.  Bart.:  Ul  B.  = 
nie  mający  dna  i  stojący  na  gołej  ziemi. 

xBezdennia,  i,  Ira.  e p.  Bezdeń:  B.  piekielna.  Wor. 

Bezdennie  przys.  od  Bezdenny;  przen.:  Jakże 
przenikające,  głębokie  i  B.  smutne  są,  twoje  źre- 
nice. Orzesz.    Szumi  B.  smutno.  Tet. 

[Bezdennik,  a.  Im.  i]  p.  Bezdenek. 

Bezdenność,  I,  blm.  rz.  od  Bezdenny,  p.  Bezdeń. 

Bezdenny,  X  Bezdny,  x  Bezedny  I.  nie  mają- 
cy dna,  dziurawy:  Garniec  B.  2.  przen.  niezmier- 
nie głęboki,  przepaścisty,  niezgłębiony,  niezgrunto- 
toany:  O  jakże  smutny  fali  szum  B.  Słów.  W  głę- 
binach bezdennych.  Tet.  Nie  mający  granic,  nie- 
pohamowany, nienasycony,  niezbadany,  niedocieczo- 
ny:  Skąpiec  B.  Bezdenne  wyroki  Opatrzności. 
W  bezdennej  nienawiści.   Sienk. 

Bezdeń,  dni,  Xdeni,  Im.  dnie,  Bezedno,  Bez- 
dno,  Bezdnia,  Bezdna,  Bezednia,  Bezdnie, 
XBezdennia,  Bezdenność  to,  co  nie  ma  dna,  bezgrun- 
cie,  otchłań,  przepaść :  Rzucałem  w  B.  waszej  chęci 
dary,  pieśni.  Mick.  "Widział  B.  przed  sobą, 
pełną    nicości.    Kaczk.     Duch    ze    swej    bez- 


BEZDUCHY 

deni  woła.    Bóg    ze  swej     bezdeni     odpowiada. 
Mick. 

XBezdeszCze,  a,  Im.  a  brak  deszczu,  susza,  po- 
sucha.    <  Bez  -f-  DŻDŻ  > 
Bezdeszczowy,XBezdeszczy,  Bezdźdżysty,  XBez- 
dżdżowny  pozbawiony  deszczu :  Dzień  B.  Egipt  B. 

XBezde8zczy  p.  Bezdeszczowy. 

X  Bezdłużny  nie  mający  długów,  niezadłużony, 
nieobdiużony .     <  Bez  Ą-  DŁUG  > 

Bezdna,  y,  Im.  y  p.  Bezdeń :  Najzbawienniej- 
sze  ojczyźnie  sprawy  w  bezdnę  namysłów  po- 
grążą. Szaj.     <Bez  -f-  DN> 

Bezdnia,  i,  Im.  e  p.  Bezdeń:  Minął  już  kozak 
bezdnię  i  głębokie  jary.  Malez.  Czarna,  niezgłę- 
biona B.  Jeż. 

Bezdnie,  a,  Im.  a  p.  Bezdeń. 

Bezdno,  a.  Im.  a  p.  Bezdeń:  Ów  straszny, 
wielki  ducha  przytułek,  B.  Slow. 

X Bezdny  p.  Bezdenny. 

Bezdolnik,  a,  Im.  I  gieol.  koral  skamieniały, 
<Bez  -f  DOŁ> 

Bezdolny  bez  doli,  nieszczęsny,  nieszczęśliwy, 
biedny:  Rzuca  ś.  bezdolna,  szuka,  próżna  praca! 
Sow.  (nieboga,  nieboraczka).     <Bez-t-Dola> 

Bezdomie,  a,  blm.  stan  tego,  który  nie  ma  do- 
mu, brak  domu:  Ostatni  to  już  stopień  nędzy,  B. 
Krasz.     <Bez -f  DOM> 

Bezdomnie  przys.  od  Bezdomny:  Wszyscy  żyli 
prawie  B.    Krasz. 

Bezdomny,  XBezdomowy,  KBezdomy  nie  mający 
domu,  przytułku,  dachu  nad  głowic ;  nieosiadły,  tu- 
łaczy. Było  to  dziecię  Cyganów,  wygnańców  bez- 
domnych. Krasz.  Izby  ogrzewane  przy  cyrku- 
łach dla  indywiduów  bezdomnych.  'Pius  B.  (—bez 
pana).    B.  włóczęga.  Kon. 

XBezdomowy  p.  Bezdomny. 

xBezdomyp.  Bezdomny. 

Bezdowodny  pozbawiony  dowodu,  nie  mogący 
być  udowodnionym.     <Bez  -\-  Do  -]-WIOD> 

XBezdrapieżny  niedrapieżny  :  Przodków  w  bez- 
drapieżnym  życiu  naśladować.  <  Bez -|- DRAP > 

Bezdroż,  y.  Im.  e  ciężkie,  krwawe  drogi,  czas, 
w  którym  drogi  są  nie  do  przebycia :  A  dokądże 
wasan  w  taką  B.  pojedziesz?  Kórz.  <Bez -|- 
DROQ> 

Bezdroże,  a,  Im.  a  I.  brak  drogi,  miejsce,  gdzie 
niema  drogi,  manowiec :  Przebędę  puszczy  tej  B. 
Rom.  Przea  puste  bezdroża  król  pustyni  rusza. 
Malez.  2.  przen.  zła  droga,  obłęd,  manowiec, 
zdroże.  3.  przen.  nieprawa,  fałszywa  droga  ży- 
cia, życie  nierządne,  nieuczciwe ;  zdrożność,  prze- 
wrotność, mauowce:  Zabrnąwszy  na  bezdroża,  na 
wszystko  ś.  odważają.  Pędząc  wirem,  lecimy 
z  bezdroża  w  B.  Fred.  A. 

Bezdrożnie  przys.  od  Bezdrożny. 

Bezdrożność,  i,  blm.  rz.  od  Bezdrożny. 

Bezdrożny  I.  nie  mający  drogi,  nieprzebyty,  nie- 
przechodny:  Puszcza  bezdrożna.  Step  B.  2.  zdroż- 
ny, występny,  przewrotny :  Niema  nic  w  jego  nau- 
ce bezdrożaego.  3.  lek.:  Przewód  B.  =  którego 
światło  zatkane  a.  zarosłe,  ugniecione. 

Bezdrzewie,  a,  Im.  a  miejsce  bez  drzew,  nieza- 
drzewione :  Na  bezdrzewiu  trawistym  stawiał  pu- 
szczak  budę.  Pol.     <Bez  -|-  DRZEW > 

Bezdrzewność,  I,  blm.  rz.  od  Bezdrzewny. 

Bezdrzewny  (o  kraju,  okolicy)  nieporosły  drze- 
wami, niezadrzewiony,  nagi,  goły. 

Bezduch,  a,  Im.  y  istota  bez  ducha:  W  gro- 
bach leża  kośei,  B.  szaleje.  Słów.  <Bez  4- 
DUCH> 

Bezduchy  nie  mający  w  sobie  ducha,  bezduszny, 
nie    ożywiony f    nieżywy,    martwy:    Członków  roz- 


121 


BEZDUSZNIE 

szarpanego  bezduchych  szukała.  "Wyzuty  z  sil, 
mdły,  B. 

Bezdusznie  przys.  od  Bezduszny. 

XBezdusznik,  a,  lin.  cy  człowiek  jmstępująaj  bez 
względu  na  duszę,  bezbożnik:  B.  i  bezwstydny 
człowiek.  Mat. 

Bezduszność,  i,  blm.  rz.  od  Bezduszny. 

Bezduszny  I.  nie  mający  duszy,  bezducTiy,  nie- 
żywy, martwy:  Padł  B.  X  Majętność  bezdusz- 
nycli  rzeczy,  jako  pieniędzy,  zboża;  także  i  ma- 
jętność duszę  mającyeli,  jako  bydła,  koni.  Petr.  2. 
przen.  bezbożny,  zły,  niesumienny:  Judasz  B.  wy- 
dał mistrza. 

Bezdymność,  I,  blm.  rz.  od  Bezdymny. 

Bezdymny  nie  wydający  dymu:  Procłi  B.  <Bez 
-f-DYM> 

Bezdziedzlcznie  przys.  od  Bezdziedzlczny.  <Bez 
+  DZIAD  > 

Bezdziedziczność,  I,  blm.  rz.  od  Bezdziedzlczny. 

Bezdziedziczny  I.  nie  jnający  dziedzica  =  potom- 
ka, bezpotomny,  bezdzietny.  2.  m'e  dziedziczący, 
wydziedziczony. 

Bezdzietnie  przys.  od  Bezdzieiny.  <  Bez  4- 
DZIA(Ł)> 

Bezdzieiność,  I,  blm.  rz.  od  Bezdzieiny. 

1.  Bezdzieiny  nie  działający,  nie  produkujący, 
nieskuteczny,  nieczynny,  bierny;  nieprodukcyjny, 
bezowocny,  daremny,  czczy,  próżny,  marny :  Granie 
jest  bezdzielne,  że  żadnego  dzieła  po  sobie 
trwającego  nie  płodzi;  kompozycja  zaś  jest 
dzielna,  bo  z  niej  nuty  muzyczne.  Oss.  Utyskujr^; 
nie  naśladuj  ich  w  tym  bezdzielnym  dziele. 

2.  Bezdzieiny  niepodzielny,  niepodzielony. 

Bezdzienny  dnia  nie  mający,  pozbawiony  jasno- 
ści dziennej,  ciemny :  Spuścili  ś.  w  te  cieśni  bez- 
dzienne.     <Bez  -j-  DZIEŃ' > 

Bezdzietnie  przys.  od  Bezdzietny:  Umarł  B. 
C=  bezpotomnie).    <  Bez  -f  DZI A(T)  > 

Bezdzietność,  i,  blm.  rz.  od  Bezdzietny. 

Bezdzietny  nie  mający  dzieci:  Znam  was,  sy- 
nów przeszłości  po  ojcach  bezdzietnych.  Berw. 

fBezdzięcznie  przys.  od  Bezdzięczny. 

-fBezdzieczność,  i,  blm.  konieczność,  przymus. 
<p.  Bezdzięczny  > 

-j-Bezdzięczny  niedobrowolny,  przymusowy,  wy- 
muszony, musowy :  Cóż  ma  król  czynić  w  tako- 
wym przyniewoleniu  i  bezdzięcznym  pozwoleniu? 
"Wer.  <Bez-|-Dzięk,  naśladowane  z  Nm.  Ohne 
Dank  =  niechętnie,  wbrew  woli> 

XBezdzwonny  \.  pozbawiony  dziconu:  Kościół 
B.  2  nie  dzwoniący,  nie  wydający  tonu,  bez- 
dźwięczny.    <Bez  -j-  DZWON  > 

Bezdźwierny,  Bezedrzwi  nie  mający  drzwi,  bez- 
bramny.     <  Bez  +  DŹ  WIER  > 

Bezdźwięcznie  przys.  od  Bezdźwięczny:  Ode- 
zwał ś.  B.     <Bez-l-DŹWIĘK:> 

Bezdźwięczny,  X  Bezdźwięczy  nie  wydający 
dźwięku,  niedźwięczny :  Spółgłoska  bezdźwięczna 
(  =  cicha,  mocna). 

X  Bezdźwięczy  p.  Bezdźwięczny. 

XBezdżdżowny  p.  Bezdeszczowy. 

Bezdżdżysty  p.  Bezdeszczowy:  Dzień B.  Krasz. 

Bezeblecłl,  u.  Im.  y  czcion.  iinja,  którą  ś.  przy- 
kłada do  ustawionych  czcionek,  ażeby  sprawdzić, 
czy  wszystkie  są  jednakowej  wielkości.  <  Nm.  Be- 
sehblech> 

Bezebrwi  nie  mający  brwi.     <Bez  -f-BRW> 

Bezec,  u,  Im.  e  kraw.  pas  wierzchniego  mate- 
rjalu,  podbity  pod  przód  sukni  męskiej,  od  klap  do 
iloln.      <Niu.  B(>satz> 

[Bezeoa,  y,  blm.,  Bezelia,  Bezernll(,  Bezera]  be- 
zecnik,  niegodzitoiec. 


BEZGŁOWIE 

XBezechny  p.  Bezechowy.     <Bez-|-Eeho> 

Bezechowy,  Bezechy,  X  Bezechny  nie  wydający 
echa:  I  całą  przeszłość  niosłem  bezechową,  na 
barkach  swoich.  Asn. 

Bezechy  p.  Bezechowy. 

f  Bezecmajster,  tra,  Im.  trowle  p.  Bezycmajster. 

Bezecnica,  y,  Im.  e  forma  ż.  od  Bezecnili. 
<Bez  -f  CZ(S)T> 

Bezecnić,  i,  II  I.  p.  Bezcześcić.  2.  X  szpecić, 
szkaradzić,  defigurować :  Ospa  twarz  bezecni. 

Bezecnie  przys.  od  Bezecny. 

Bezecnllc,  a,  Im.  cy  człowiek  bezecny,  infamis. 

Bezecność,  I,  blm.  rz.  od  Bezecny,  infamja. 

Bezecny  I.  wyzuty  ze  czci,  niecny,  haniebny,  na- 
ganny, bezwstydny,  niegodziwy,  sprośny:  B.  Tata- 
rzyn.  Kaeerz  B.  chłopy  podwiódł.  Birk.  2.  szpet- 
ny, szkaradny,  potworny,  obrzydliwy,  monstrualny, 
sprośny:  Bezecna  postać.  3. -j;- TprSiW.  odsądzony  od 
czci,  toyjęty  z  pod  prawa,  banita,  infamis. 

Bezednia,  I,  Im.  e  p.  Bezdeń:  Uścielić  sobie 
gniazdo  nad  bezednia.  Szaj.  W  bezedni  tego 
błota.  Krasiń.     <Bez-|-DN> 

Bezedno,  a,  Im.  a  I.  p.  Bezdeń :  I  tak  nas 
dwoje  objęło  B.  Kon.  Czarna  pierś  burzy,  jak  bu- 
rzy B.,  zajęła  cały  obszar  ziemi  stropu.  Gosz.  Pie- 
kielne B.  Gosz.  2.  gie.  rodzaj  głębokiej  krynicy, 
oko  morskie.  Pol. 

XBezedny  p.  Bezdenny. 

Bezedrzwi  p.  Bezdźwierny. 

[Bezeka,  i,  blm.]  p.  Bezeca. 

Bezekrwi,  Bezkrwawy  nie  mający  krwi,  którego 
krew  uszła,  martwy,  niekrwisty.      <Bez-|-KRW> 

Bezenerglczny  nieenergiczny,  słaby,  ślamazarny: 
Módlcie  ś. !  o  wy  istoty  bezenergiczne,  niedołęż- 
ne. Rog.  <Bez  4-Energja> 

[Bezera,  y,  Im.  y]  p.  Bezeca. 

XBezerman,  a,  Im.  ie  p.  Bisurman. 

XBezermaniec,  ńca,  Im.  ńcy  p.  Bisurman. 

[Bezernik,  a,  Ira.  i]  p.  Bezeca.  <Zap.  z  bez- 
wiernik. 

XBezetchu  =  &cz  <c^u.      < Bez-}- DUCH > 

Bezfarbny  p.  Bezbarwny.     <Bez-j-Farba> 

Bezforemnie  przys.  od  Bezforemny.  <Bez-f 
Forma  > 

Bezforemność,  I,  blm.  rz.  od  Bezforemny. 

Bezforemny  nieforemny,  bezkształtny,  niezgrabny. 

Bezforteiny  niesztuczny,  naturalny,  nieudany, pro- 
sty.    <Bez  4-  Fortel  > 

Bezfrasobiiwy  niefrasobliwy,  bezkiopotliwy,  wol- 
ny od  trosk,  swobodny,  spokojny :  Śpiew  B.  Kon. 
<Bez  -f- Frasobliwy  > 

Bezfunduszowy  nie  mający  funduszów.  Mich. 
<Bez  -\-  Fundusz  > 

Bezgalęzi  nie  mający  gałęzi,  nierozgałęziony : 
Pień  B.     <Bez-f-GAŁĘZ> 

Bezgęby  nie  mający  gęby.     <Bez  -f-  GĘB> 

Bezgłębny  niezgłębiony.,  niezgruntowany :  Ciem- 
ność pod  spodem  bezgłębnym  wybrzeża.  Krasiń. 
<Bez4-GŁĘB> 

Bezgłos,  u,  blm.,  Bezgłosie,  Bezgtośność  I.  brak 
głosu,  dźwięku.  2.  lek.  (aphouia)  utrata  głosu, 
niemota.     <  Bez  -(-  GŁOS  > 

Bezgłosie,  a,  blm.  p.  Bezgłos. 

Bezgłosowy  p.  Bezgłosy. 

Bezgłosy,  Bezgłosowy  nie  mający  głosu,  nie  wy- 
dający go,  niemy,  bezdźwięczny. 

Bezgtośność,  I,  blm.  p.  Bezgłos. 

Bezgłowie,  a,  blm.  I.  brak  głowy  u  płodu.  2.X 
a.  \Bezho\o}Mle]  pozbawienie  głowy,  zagłada,  zguba, 
zatrata,  śmierć:  Wiąże  ś.  klika  na  B.  sędziemu. 
Pol.  Gdy  ptak  z  wojskiem,  wrogom  na  B.  Pol. 
Na  B.  -  na  zbity  łeb,  tia  złamanie  karku,  na  mar- 


n% 


BEZGŁOWNY 

ne,  na  nieszczęście,  na  hiedę:  Gdzie  jest  Zazula? 
mów  rai  na  B.!  Pol.  (  i--  do  licha).  Na  B.  tobie ! 
Jeż.  <Bez  4-  GŁOW> 

Bezglowny  p.  Bezgłowy. 

Bezgłowy,  Bezglowny  I.  nie  mającrj  głowy:  Po- 
twór B.  2.  przen.  nie  mający  gloivy  ^przewodni- 
ka, przełożonego,  pasterza,  osierocony:  Djeeezja 
bezgłowa.  3.  przen.  głujń,  ograniczony,  niezarad- 
ny; słaba,  kapuściana,  słomiana  głowa.  4.  zool.: 
Ryby  bezgłowe  p.  Ryba. 

XBezgnlewllw«śó,  i,  blm.  rz.  od  Bezgniewllwy. 
<Bez-|-aNIEW> 

X  Bezgniewllwy,  X  Bezgniewny  niezdolny  do 
gniewu,  nie  umiejący  i.  gniewać. 

X  Bezgniewny  p.  Bezgniewllwy. 

XBezgnlły  niepodległy  gniciu,  icolny  od  zgnili- 
zny.    <Bez -f-<jNI> 

Bezgorączkowie,  a,  blm.  lek.  (apyrexia)  stan, 
okres  choroby,  wolny  od  gorączki,  opust  gorączki. 
<Bez -|- Gor.^ezka> 

Bezgorączkowy  wolny  od  gorączki:  Cierpienie 
bezgorąezkowe. 

xBezgośclowy  bez  gości:  Dora  w  stanie  bezgoś- 
ciowym.  Byk.     <  Bez  +  GOŚĆ  > 

Bezgranicze,  a,  blm.  przestrzeń  bez  granic:  Tu 
wiecznym  pochód  jest  przez  B.  Mir.  Mgławic 
bezgranicza.  Mir.     <  Bez -f  GRAN  > 

Bezgranicznie  przys.  od  Bezgraniczny. 

Bezgraniczność,  i,  blm.  rz.  od  Bezgraniczny. 

Bezgraniczny  nie  mający  granic,  nieograni- 
czony. 

XBezgr08zny,  X  Bezgroezy  nie  mający  ani  gro- 
sza, ubogi,  goły.     <Bez  +  Grosz  > 

xBezgro8zy  p.  Bezgroszny. 

i.  Bezgrotny  nie  mający  grotu:  Strzała  bez- 
grotna.  <  Bez  -f-  Grot.  > 

2.  Bezgrotny  nie  mający  groty.    <  Bez -f- Grota  > 

Bezgruncie,  a,  Im.  a  =  Bezdeń.  <  Bez -|- Grunt  > 

XBezgruntny  niezgruntowany,  bezdenny,  niezgłę- 
biony, przepaścisty. 

Bezgruntownie  przys.  od  Bezgruntowny:  Anar- 
elija  nasza  B.  rządem  politycznym  nazwana. 

Bezgruntowność,  I,  blm.  rz.  od  Bezgruntowny. 

Bezgruntowny  nie  oparty  na  pewnym  gruncie, 
niefundamentalny,  bezzasadny,  niegłęboki,  nieugrun- 
łoirany,  płytki,  powierzchowny:  Cnota  bezgrun- 
towna. 

Bezgrzesznie  przys.  od  Bezgrzeszny.  <Bez-|- 
GRZKCH> 

Bezgrzeszność,  I,  blm.  rz.  od  Bezgrzeszny. 

Bezgrzeszny  wolny  od  grzechów,  niegrzeszny, 
niepodległy  grzeszeniu,  nieułomny,  doskonały,  bez 
zmazy:      Żywot  B.     Tylko  Bóg  jest  B. 

Bezgrzywy  nie  mający  grzywy:  Koń.  lew  B. 
<Bez-|-GRZYW> 

fBezgwaltownie  przys.  od  Bezgwaltowny,  fNie 
gwalciście :    B.  wiecznie  chować. 

t  Bezgwaltowny,  f  NIezgwalcisty,  nienaruszalny. 
<Bez  -fGwałt> 

Bezgwiazdny,  Bezgwiazdowy,  Bezgwiazdy,  Bez- 
gwlaidzlsty,  Bezgwieździsty  pozbawioiiy  gwiazd, 
niegwiaździsty :  Po  zimnej,  bezgwiazdnej  drodze 
śmierci.  Kasp.     <Bez -f  GWIAZD> 

Bezgwiazdowy  p.  Bezgwiazdny. 

Bezgwiazdy  p.  Bezgwiazdny. 

Bezgwiażdzistość,  i,  blm.  rz.  od  Bezgwlaź- 
dzlsty. 

Bezgwiaździsty  p.  Bezgwiazdny. 

Bezgwieździsty  p.  Bezgwiazdny:  W  ciemności 
nieba  bezgwieździstej.  Tet. 

[Bezhamulny]  niepohamowany,  nie  znający  hamul- 
ca.    <  Bez -|- Hamulec  > 


BEZKAPŁANSKI 

[Bezhar  nieod.]  nadmiar,  zbytek  (ceny,  wagi, 
wzrostu  itp.).     <Ukr.  bezhar> 

Bezhełmny  nie  mający  hełmu.     <  Bez -|- Hełm  > 

Bezhełmowieo.  wca,  Im.  woy  człowiek  hez  heł- 
mu. Deo. 

Bezherbowny  nie  mający  herbu,  nieszlachcic:  Lu- 
dzie bezherbowni.  Krasz.     <Bez-}-Herb> 

[Bezholowle,  a,  Im.  a]  p.  Bezgłowie:  Na  B. 
jemu!  bodajby  ś.  on  był  nie  rodził.  Jeż.  <Ukr. 
bezhołowje,  bezhołowle> 

fBezhumny  p.  Bezumny:  Nie  lękam  ś.  sproś- 
nych a  bezhumnych  łapaczów.  Stryjk.  <Ukr. 
bezumnyj  > 

Bezig,  a,  blm.  p.  Bezlk. 

Bezik,  a,  blm.,  Bezlg,  Bez  I.  rodzaj  gry  w  kar- 
ty: B.  z  mianowaną,  kurą,  różnoraastny,  z  kore- 
spondencją. 2.  grupa  kart  w  tej  grze :  dama  pik 
i  walet  karo:  B.  podwójny,  potrójny  itd.  (  =  zło- 
żony z  dwuch,  trzech  Ud.  dam  i  tyluż  waletów). 
<Fr.  b^sigue  a.  bósy> 

Bezimieniec,  ńca,  Im.  ńcy  p.  Beżlmlennik:  Cóż 
to  za  B.?  Słów.     <Bez  -i-  I(M)> 

Bezimiennie  przys.  od  Bezimienny. 

Bezlmiennik,  a,  Im.  cy,  Bezimieniec  pisarz,  au- 
tor bezimienny,  nie  podpisany,  anonim :  Wydał  ją 
po  polsku  jakiś  B.  Zał. 

Bezimienność,  I,  blm.  rz.  od  Bezimienny. 

Bezimienny  I.  zatajonego  a.  niewiadomego  na- 
zwiska, anonimowy,  nie  podpisany,  bez  podpisu : 
List  B.  Spółka  akcyjna  bezimienna.  2.  Xnie- 
v)y powiedziany,  niewy sławiony,  nieopisany,  niewy- 
mowny:  Co  za  ból  B.!  3.  lek.:  Kości  bezimien- 
ne, Xniemianowane,-i-kłąbowe,  fsze- 
rokie  (ossa  innominata)  -  tworzące  mied- 
nicę. Tętnica  i  żyła  bezimienna  (arteria  et  ve- 
na  innominata).  Linja  bezimienna  a.  krańcowa 
miednicy  (linea  innominata  s.  terminalis)  =  oka- 
lająca wejście  do  miednicy  mniejszej. 

Bezinteresownie  przys.  od  Bezinteresowny. 
<Bez  -{■  Interes  > 

Bezinteresowność,  I,  blm.  rz.  od  Bezintere- 
sowny. 

Bezinteresowny,  X  Bezzyskowny  I.  nie  mają- 
cy widoków  osobistych  na  celu,  nieinteresowny,  nie- 
interesowany,  niechciwy,  niewyrachowany,  wspania- 
łomyślny:  Lekarz  B.  2.  bezpłatny,  daremny,  gra- 
tysowy :  Porada  bezinteresowna. 

XBezi8tny  fil.  nie  mający  istnienia,  nieistnieją- 
cy, któremu  nic  w  rzeczywistości  nie  odpowiada, 
fikcyjny,  urojony.     <  Bez  -|-  IST  > 

XBezistotny  nie  mający  istoty,  jestestwa,  treści: 
Brnąłem  przez  bezistotną  szerz  okropnej  gma- 
twy.    Przyb. 

XBezjarz8mny  nie  noszący  jarzma,  nie  znający 
go.     <Bez-f  JARZM  > 

XBezJądrek,  drka.  Im.  drkl,  XSkrytojądrek, 
XSkrytomądek,  X  Bezmądek  człowiek  a.  zwierzę, 
którego  jądra  nie  zstąpiły  do  moszen,  lecz  pozosta- 
ły w  jamie  brzusznej,  in.  wnęter,  wnętr  (cryp- 
torchis).  <Bez  -|-  JĘDR> 

Bezjędrzec,  drca,  Im.  drcy,  Busanieo  człowiek 
bez  jąder,  któremu  wycięto  jądra,  rzezaniec,  kas- 
trat,  trzebieniec,  eunuch. 

Bezjęzyczność,  1,  blm.  rz.  od  Bezjęzyczny. 
<Bez-|- JĘZ(YK)> 

Bezjęzyczny  nie  mający  języka,  nie  władający  nim. 

Bezkalny  wolny  od  katu,  niemętny,  czysty,  kla- 
rowny, nie  zanieczyszczony :  Perła,  w  bezkalnyra 
znaleziona  morzu.     <  Bez  -f-  KAŁ  > 

Bezkaplański  nie  mający  kapłanów,  bezksięży: 
Sekta  bezkapłańska.     <  Bez -j- Kapłan  > 


123 


BEZKARMNT 

Bezkarni  ny  nie  mający  karmi,  hez  pokarmu  zo- 
stający, czczy,  głodny.      <Bez  -(-  KARM> 

Bezkarnie  przys.  od  Bezkarny.  <Bez-|-KAR> 

Bezkarność,  i,  blm.  iz.  od  Bezkarny. 

Bezkarny  I.  nie  karany,  nie  karcony,  pozosta- 
wiony hez  kury:  Bezkarne  występki  rodzą,  nowe, 
gorsze.  2.  przen.  nie  sprowadzający  złych  następstw, 
przechodzący  bez  śladu,  szczęśliioie :  Obżarstwo 
Dezkarne  nie  bywa.  3.  niekarny,  nie  znający  ku- 
ry, subordynacji,  dyscypliny,  rygoru;  rozpuszczony, 
rozuzdany,  rozzuchwalony,  rozpasany,  krnąbrny.  4. 
X  nie  j)0(llegający   karze,  nienaganny,   bez  zarzutu 

Bezkielny  nie  mający  Idów.     <Bez-|-KŁ> 

Bezklopotliwy  wolny  od  kłopotów,  bezfrasobliwy, 
Bwobodnij :  Młodość  bezkłopofliwa.  <Bez  -j- 
KLEP> 

Bezkmieciowy  nie  mający  kmieci:  Szlachta  bez- 
knileciowa.     <  Bez -|- Kmieć  > 

xBezknołowy  bot.  (edoais):  Pień  'Q.=pień  gładki 
i  okrągły.  Kluk. 

Bezkolankowy  nie  mujący  hńunek,  bezczłonkowy : 
Trzcina  bezkolankowa.     <  Bez -f- KOL(AN)  > 

XBezkolejowy  p.  Beztorny.    <Bez4-K0Ł> 

Bezkoleśny  nie  mający  kół:  Pług  B.  <Bez  -\- 
KOŁ> 

Bezkolor,  u,  blm.  bezbarwność:  Gdybyś  mógł 
zostać  chwilę  w  czystym  bezkolorze.  Słów.  <Bez-f- 
Kolor> 

Bezkolorowo  przys.  od  Bezkolorowy :  List  B. 
napisany.  Spaś. 

Bezkolorowość,  I,  blm.  rz.  od  Bezkolorowy: 
Ta  tylko  nienamiętność  i  B.  czyni  go  zdolnym 
być  regulatorem  życia  w  całym  ogromie  społe- 
czeństwa. Spaś. 

Bezkolorowy  I.  nie  mający  koloru^  bezbarwny, 
czysty:  Szkło  bezkolorowe.  Jak  ś.  z  różanej 
kobiety  czynił  duch  jasny,  lecz  B.  Słów.  2.  przea. 
bezbarwny,  niewyrazisty,  nieożywiony,  nieivyraźny, 
niezdecydowanego  charakteru. 

Bezkonfesyjność,  I,  blm.  rz.  od  Bezkonfesyjny. 
<Bez  -f- Konfesja  > 

Bezkonfesyjny  bezwyznaniowy. 

Bezkonny  pozbawiony  konia :  Poginęło  ,i  nie  do- 
staje 70,  bezkonnych  15.     <Bez-f  KOŃ> 

Bezkontrolowy  bez  kontroli,  nie  kontrolujący :  Bez- 
kontrolowe  dowierzanie  cyfrom.  <  Bez  4- Kon- 
trola > 

XBezkończy  nie  mający  końca,  nieskończony. 
<  Bez -I- KON  > 

Bezkoronność,  i,  blm.  brak  korony,  pozostawanie 
hez  korony:  Bczkrólewskość  i  B.  państwa  pol- 
skiego. Mał.     <  Bez  -\-  Korona  > 

Bezkoronowy  a.  Bezplatkowy  bot.:  Rośliny  bez- 
koronowe  (apetalae)  =  dział  roślin  dwuliściennych, 
zawierający  rodziny,  pozbawione  korony,  opatrzone 
okuńatem  pojedynczym. 

Bezkorzenny  nie  mający  korzenia.  <Bez  4- 
KOR> 

Bezkorzystnie  przys.  od  Bezkorzystny.  <Bez-|- 
KORZ(YST)  > 

Bezkorzystność,  I,  blm.  rz.  od  Bezkorzystny. 

Bezkorzystny  niekorzystny,  niepożyteczny. 

Bezkosmek,  mka,  Im.  mkl  bot.  (licea)  roi.  z  kla- 
ty śluzowców,  z  rodziny  bezkosmkowatych.  <  Bez  -f- 
KOS(M)> 

Bezkosmkowaty  bot.:  Rośliny  bezkosmkowafe 
(liceacei)  -  rodzinaprzyrodzona  roślin  bezkwiatowych. 

xBezkost,  a,  Ira.  y  (o  człowieku)  niewieściuch, 
miętus,  lepu,  kluch,  flak,  pieszczoch,  papinkowaty, 
ślimak.     Por.  fPrzezkost     <  Bez -|- KOST  > 

Bezkostny,  X  Bezkosty,  Bezkośoi  nie  mający 
kości  a.  mujący  bardzo  kruche  kości,  miękki. 


BEZKRYTTCYZM 

y  Bezkosty  p.  Bezkostny. 

Bezkośoi  p.  Bezkostny. 

BezkotMJozny  nie  mający  kotwicy:  Okręt  B 
<Bez  -f-Kotwica> 

Bezkrajny  bez  kraju,  bez  ojczyzny,  kosmopoli- 
tyczny: Dziejopis  bezstronny,  B.   <Bez-|-KRAJ> 

BezkrańCOWy  nie  mający  krańców,  bezgraniczny, 
bezbrzeżny:  Morze  odmęty  swoje  rozkiełznało 
i  z  bezkrańcowej  wyjącej  przestrzeni  trzecią 
pieśń  straszną  do  wierzchołka  słało.  Asn. 

XBezkraśność,  I,  blm.  rz.  od  Bezkraśny.  <Bez+ 
KRAS> 

X Bezkraśny  bez  iywych  kolorów;  niepiękny,  bez 
krasy. 

X  Bezkres,  u,  Im.  y  przestrzeń  nieograniczona, 
bezgranicze  ;  nieskończoność,  bezmiar :  W  bezkre- 
sach rpzlał  8.  niebytu  odgłos  dzwonu  z  wieży. 
Tet.  Śniąc  w  bezkresach,  któż  myśli  o  jutrze? 
Mir.   <  Bez  -f-  Kres  > 

X  Bezkresny  I.  niemożliwy  do  nakreślenia,  nie- 
określony, nieoznaczony,  nie  ujęty  w  stałą  widomą 
jormę:  Dusza  jest  bezkresną  cechą  twego  maje- 
statu. Zabł.  Cienie  nieujęte  i  bezkresne.  Tet.  2. 
!  p.  Bezkresny:  Grzmot  rozlega  ś.  w  bezkresnym 
przestworze.  Moraw.  Myśli,  niezgłębny  i  B. 
świecie!  Moraw. 

Bezkreśnie  przys.  od  Bezkresny:  Ocean  6. 
szeroki.  Tet. 

X  Bezkresny,  I  Bezkresny  nie  mający  kresu,  gra- 
nicy, nieskończony,  bezbrzeżny :  Brodzą  po  bezkres- 
nym oceanie  wymarzonego  świata.  Zach.  Toną 
wśród  bezkresnej  otchłani  stworzenia.  Moraw. 
Obszarów  bezkresnych  trzeba  tęsknotom  bez 
końca.  Mir. 

XBezkrewnle  przys.  od  Bezkrewny.  <Bez-{- 
KRW> 

XBezkrewność,  I,  blm.  rz.  od  Bezkrewny. 

X Bezkrewny  I.  bez  krwi,  nie  mający  krwi;  bez- 
krwawy, niekrwawy,  bez  przelewu  krwi:  Ofiara 
bezkrewna.  Skar.  2.niemający krewnych. Z.  lek.  p. 
Bezkrwisty. 

Bezkręgowy  zoo\.  nie  posiadający  kręgów,  t.j.  krę- 
gosłupa: Zwierzęta  bezkręgowe  <Bez  -f-KRĘG> 

XBezkról,  a,  Im.  owie  ten,  co  zastępuje  miejsce 
króla  w  czasie  bezkrólema.     <Bez-|-Król> 

XBezkrólestwo,  a,  Im.  a  p.  Bezkrólewie. 

Bezkrólewie,  a,  Im.  a,  X  Bezkrólestwo,  X  Bez- 
królowanie  czas  toakowania  tronu  (interregnum). 

Bezkrólewskość,  I,  blm.  stan  kraju  bez  króla, 
brak  władzy  królewskiej:  Na  tę  B.  i  bezkoron- 
ność państwa  polskiego  złożyć  należy  rozpad- 
niecie ś.  jednolitego  królestwa.  Mał. 

XBezkrólowanle,  a,  Im.  a  p.  Bezkrólewie: 
Przez  całe  to  B.  po  wielu  ziemiach  szlachta  obie- 
rała na  wakujące  krzesła  wojewodów,  kasztela- 
nów. Bart. 

Bezkrwawle,  Bezkrwawo  przys.  od  Bezkrwa- 
wy.    <Bez4-KRW> 

Bezkrwawo  p.  Bezkrwawle:  To  zwycięstwo 
mu  przyszło  łatwo  i  B.  Krasz. 

Bezkrwawy  niekrwawy,  bez  rozlewu  krwi: 

Bezkrwistość,  I,  blm.  rz.  od  Bezkrwisty;  lek. 
stan  chorobliwy  z  pomniejszeniem  a.  brakiem  krwi, 
niedokrwistość,  niedokrewność,  anemja. 

Bezkrwisty,  X Bezkrewny  I.  nie  mający  krwi: 
Bogowie  bezkrwiści.  Ml.  2.  lek.  niedoh-wisty,  ma- 
jący za  mało  knoi,  anemiczny. 

Bezkrytycznie  przys.  od  Bezkrytyczny:  B.  za 
świadki  i  źródła  przyjmuje  dziwactwa  pisarza. 
Lei.     <  Bez -f- Kry  tyka  > 

Bezkrytycyzm,  u,  blm.  brak  krytyki,  niekrytycz- 
nośó. 


U^ 


BEZKRYTYCZNY 


BEZŁADZIE 


Bezkrytyczny  niekrytyczny :  Bezkrytyczna  kom- 
pilacja. Chm. 

Bezkslęży  =  Bezkaplański.     <Bez  +  Ksiądz  > 

Bezksiężycowy,  X  Bezksiężyczny  pozhmoiony 
światła  księżyca,  beziitiesięczny :  W  noc  bezksię- 
życową.. Słów.     <  Bez -f- KsiężyO 

X  Bezksiężyczny  p.  Bezksiężycowy. 

Bezkształt,  u,  blm.  -  Bezksztaltność.  <Bez 
+  Kszta}t> 

Bezkształtnie  przys.  od  Bezkształtny. 

Bezksztattność,  i,  blm.  rz.  od  Bezkształtny; 
lek.  (araorphia)  brak  określonego  kształtu. 

Bezkształtny  I.  nie  mający  kształtu,  niekształt- 
ny, niejbremny,  hezforemny,  nieociosany,  nieokrze- 
sany, niezgrabny,  potworny,  monstrualny :  Kamień, 
tułów  B.  2.  lek.  (araorphus)  nie  posiadający  bu- 
dotoy,  kształtu  określonego,  bezpostaei. 

XBezkunsztnle  p.  Bezkunsztownie.  <Bez -j- 
Kun6zt> 

xBezkunsztność,  i,  blm.  p.  Bezkunszłowiiość. 

XBezkunsztny  p.  Bezkunsztowny. 

Bezkunsztownie  przys.  od  Bezkunsztowny; 
X  Bezkunsztnie. 

Bezkunsztowność,  I,  blm.  rz.  od  Bezkunsztow- 
ny; X  Bezkunsztność. 

Bezkunsztowny,  X  Bezkunsztny  I.  niekunszłow- 
ny,  niesztuczny,  nieudany,  nieioymuszony,  szczery, 
prosty,  niewykwintny,  prostoduszny.  2.  stateczny, 
nieżartobliwy,  serjo,  poważny,  sensat. 

[Bezkur-]  p.  Beskur-. 

XBezkwas,  u,  Im.  y  p.  Bezkwaśność.  <Bez-j- 
KWAS> 

XBezkwaśnle  przys.  od  Bezkwaśny. 

X  Bezkwaśność,  I,  blm.  rz.  od  Bezkwaśny; 
X  Bezkwas. 

X  Bezkwaśny  nie  mający  w  sobie  kwasu,  nie- 
kwaśny,  przaśny :  Chleb  B. 

Bezkwiat,  u,  Im.  y  bot.  (epimedium)  roś.  z  ro- 
dziny berberysowatych.     <  Bez  -I-  KWIT  > 

Bezkwiatowy  bot.  nie  posiadający  a.  nie  wyda- 
jący kwiatu:  Rośliny  bezkwiatowe  p.  Zarodni- 
kowe. 

XBezkwietnlany  p.  Bezkwietny :  Zimabezkwiet- 
niana. 

Bezkwietny,  xBezkwletniany  7ue  mający  kwiatu, 
nie  kwitnący:  Bezkwietnym  badylem  grób  jego 
zarastał.  Uj.     Bezkwietne  paprocie.  Gosz. 

[Bezla]  wedle, podle.  <  Przekręć,  wyrazu  podle  > 

fBezleplca,  y.  Im.  e  niedorzeczność,  głupstwo, 
absurd:  Najtrudniejsza  w  jedno  absurdum  wpaść, 
za  którym  tysiąc  bezlepic  idzie.  <  Przez  Ukr. 
26  6.  Sł.  bezleptni> 

Bezlesie,  a,  Im.  a,  Bezleśność  brak  lasu,  drzew ; 
miejsce  bez  lasu.     <  Bez  -j-  LAS  > 

Bezleśność,  i,  blm.,  rz.  od  Bezleśny,  p.  Bezlesie. 

Bezleśny  nielesisty,  ogołocony  z  lasu,  nie  mają- 
cy drzew,  nie  zadrzewiony:  Okolica  bezleśna. 

XBezlicznie  przys.  od  Bezliczny,  bez  liku,  wiel- 
cc,6ar£Zzo  często  .-Mą  duszę  zapala  B.  <Bez-{-LIK> 

XBezliczność,  i,  blm.  p.  Bezzllczność. 

XBezliczny  p.  Bezzllczny. 

tBeziiczski  przys.  bez  liczenia,  nie  licząc :  Prze- 
był B. 

Bezlik,  u,  blm.  niezliczone  ^mnóstwo,  ■  nieprzeli- 
czona moc,  ilość  nieprzebrana :  Śród  bezliku  trudów. 

Beziist,  u.  Im.  y  bot.  (buxbaumia)  roś.  z  gro- 
mady mchów  liściastych,  z  rodziny  bezliściowatych. 
<Bez-|-LIST> 

Bezlistnik,  a,  Im.  I  bot.  p.  Gnieźnik. 

Bezllstność,  I,  blm.  rz.  od  Bezlistny:  B.  flory 
północnej. 


Bezlistny  I.  (o  drzewach)  ogołocony  z  liścU 
nagi,  goły :  Stoją  bezlistne  drzewa  w  szronu  sza- 
cie. Słów.  B.  las.  Słów.  Gaje  bezlistne.  A.^^n. 
Bezlistne  gałęzie.  Sienk.  Pokaźny  las  na  oko, 
ale  bezlistne  drzewa.  Zal.  2.  bot.:  Rośliny  bez- 
listne (aphylles)  dział  roślin,  obejmujący  grzyby 
i  wodorosty. 

fBezllsż  p.  Przezllsz. 

Bezliścieniowy  bot.  p.  Bezllścienny. 

Bezliścienny,  Bezliścieniowy  bot.:  Rośliny  bezli- 
śeieune  {atolylodonane)  gromada  roślin,  nie  posia- 
dających nasion  i  zarodka,  dziś  zwanych  z  a  r  o  d  n  i- 
k  o  w  e  m  i  (sporophy ta).     <  Bez  4;  LIST  > 

Bezliśclowaty  bot.:  Rośliny  bezliściowate  (bux- 
bauiiiiaceae)  rodzina  roślin  z  gromady  mchów  liś- 
ciastych. 

Bezlitosny  nielitośny,  nieliiościwy,  nieubłagany, 
niemiłosierny,  zawzięty,  nieludzki,  nieporuszony,  nie- 
ugięty, okrutny,  surowy,  srogi:  Jest  bezlitosnym 
sędzią  dla  nowicjuszów  literackich.  Król  zim- 
ny, B.  Ki-asz.  Wystawiony  na  bezlitosne  wzro- 
ki. Słów.     <Bez-f-LIT> 

Beziitość,  i,  blm.  brak  litości,  nielitościwość : 
Uzbrojony  niewiarą,  i  bezlitością.  Krasz. 

Bezlitośnie  przys.  od  Bezlitosny:  Myśl  jak 
pijawka  wpiła  mu  ś.  koło  serca,  koło  głowy 
i  targała  nim  B.  Krasz.    B.  ją  zdradził.  Krasz. 

Bezlosy  bez  losu,  nie  mający  losu.    <Bez-(-Los> 

Bezlotek,  tka,  Im.  tki  zool.  (aptenodytes  pata- 
g omen)  ptak płetwonog i,  bezlolny.   <Bez  4-  LOT> 

Bezlotnośc,  i,  blm.  rz.  od  Bezlotny.  Przen.:  brak 
wyższego  polotu,  wyższych  dążeń,  poziomość. 

Bezlotny  I.  niezdolny  do  latania,  nie  mający  lo- 
tu.   2.  zool.:  Ptaki  bezlotne. 

Bezludnie  przys.  od  Bezludny.  <Bez-|-LUD> 

Bezludność,  i,  blm.  rz.  od  Bezludny. 

Bezludny  I.  nieludny,  niezabidniony,  odludny, 
niezamieszkany,  pusty,  samotny,  loyludmony :  Bez- 
ludna wyspa.  Bezludne  gmachy  głośniejszym 
odgłos  odbijają  echem.  Słów.  2.  X  odludny,  osa- 
motniony, samotny,  odosobniony,  pustelniczy,  nielo- 
warzyski,  klasztorny,  zamknięty:  Pędził  bezluilne 
życie. 

Bezludzie,  a,  Im,  a  okolica  bezludna,  odludna ; 
miejsce  niezaludnione,  pustkowie,  pustynia :  W  bez- 
czynności na  tym  bezludziu  wyżyć  niepodobna. 
Krasz.  I  nie  przykrzy  ś.  waszmości  siedzieć  na 
takim  bezludziu?  Sienk. 

XBezludzki  =  Nieludzki. 

XBezludzkość,  i,  blm.  =  Nieludzkość. 

Bezład,  u,  blm.,  Bezładzie  i.  nieład,  chaos,  za- 
mieszanie, zamęt,  nieporządek,  popłoch,  rozgar- 
djasz:  W  największym  bezładzie  uchodzi  do 
Prus.  Mick.  Bogactwa  natury,  spiętrzone  w  uro- 
czym bezładzie.  Dzierż.  Myśli  poczęły  wpadać 
w  zwykły  B.  senny.  Sienk.  2.  lek.  brak  zdol- 
ności wykonywania  ruchów  prawidłowych,  b  e  z- 
ł  a  d  n  o  ś  ć ,  !  a  t  a  k  s  j  a.    <  Bez  -\-  ŁAD  > 

Bezładek,  dka.  Im.  dki  bot.  (ataccia) roi  z  rorfzi- 
ny  krąpielowatych.  <  Naśladowano  z  Gr.  ataktos  = 
bezładny > 

Bezladnić,  i,  II  doprowadzać  do  bezładu :  Na 
stany,  na  wiary  nas  bezładnił.    Uj. 

Bezładnie  przys.  od  Bezładny:  Domki,  rozrzu- 
cone B.  Jeż.  Włos  B.  ś.  wije.  Mick.  Tłoczy  ś. 
hufiec,  miesza  ś.  B.   Mick. 

Bezładność,  i,  blm.  rz.  od  Bezładny;  p.  Bezład. 

Bezładny  i.  bez  ładu,  nieporzadny,  chaotyczny, 
niesystematyczny:  Wykład  B.  2.  lek.:  Ruch  B. 
przy  staniu,  e\\0(iiiem.\i.—  \ataktyczny. 

Bezładzie,  a,  blm.  p.  Bezład:  Niepowodzenia 
wskutek  bezładzia.   Spaś. 


125 


BEZŁAKNOŚĆ 

Bezlakność,  I,  bim.    I.  X  rz.  od  Bezlakny.    2. 

lek.  (inappetentia)  brak  apetytu,  niechęć  do  jadła. 
<Bez-|-ŁAK(N)> 

XBezłakny  nie  łaknący,  nie  mający  chęci  do  je- 
dzenia, nie  mający  apetytu. 

Bezlodygowybot.  (acaulis):  Roślina  bezłodygo- 
wa  =  mająca  lodyyą  skróconą  i  Hicie  umieszczone 
na  jednej  loysokości.     <  Bez  -f-  ŁOD  > 

XBezlożeniec,  ńca,  Im,  ńcy  bezżeniec,  nieżona- 
ty.    <  Bez  4- LEG  > 

XBezlożeństwo,  a,  blm.  bezieńsłwo,  celibat. 

Bezłożyskowy:  Zwierzęta  bezłożyskowe  zooL,  p . 
Zwierzę. 

BezluskI,  Bezłustny,  Bezszczeżujny  zoo\.j>ozba- 
wiony  łiisk.   <Bez  +  ŁUSK> 

Beztustny  p.  Bezłuski:  Karp  B. 

Bezluzowy  nie  mający  luz:  Bilard  B.  <Bez-j- 
Łuza> 

Bezmajętny  nie  mający  majątku,  niemajętny, 
niezamożny.     <Bez  +  M^j§tny> 

[Bezmala]  p.  Bezmala. 

Bezmata,  [Bezmala]  przys.  I.  ledwie  nie,  tylko 
co  nie;  o  włos,  o  mały  włos,  mało  co  nie, 
żart.  o  mały  Jif/iel,  omal;  niewiele  mniej,  niż..; 
blizko,  prawie :  Było  B.  trzystu.  B.  wszyscy  nie 
zginęli.  2.  [B.]  darmo,  daremnie,  naj)różno,  bez  po- 
trzeby, niepotrzebnie :  Oszczędny,  B.  grosza  nie  wy- 
da.   3.  [B.]  podobno,  zdaje  L  '  <Bez  -t-MAŁ> 

Bezmatżeński  bezżenny,  nie  żyjący  tu  małżeń- 
stwie, wolny.  Stan  B.     <Bez  +  MAŁ(ŻON)> 

Bezmałżeństwo,  a,  blm.  stan  wolny,  bezmałżeń- 
ski,  bezżeń.'itwo. 

XBezinartwy  nie  umierający,  niepodległy  śmier- 
ci, nieśmiertelny.     <Bez-f-MOR> 

Bezmaskowy  nie  mający  maski,  nie  zamaskowa- 
ny.    <  Bez  -|-  Maska  > 

XBezmatczały  p.  Bezmatczy.  <Bez-|-MA(T)> 

XBezmatczy,  x  Bezmatczały  nie  mający  matki, 
pozbawiony  maiki:    Rój  B. 

XBezmądek,  dka,  Im.  dki  p.  Bezjądrek.  <Bez 
+  MĄD> 

X B'^ezmę8ki,  X  Bezmężny  mezamężn?/.-  Stan  B. 
(—luolny).   Masz  córki  bezmęskie.  <Bez-|-MĘŻ> 

Bezmętny  niemętny,  bez  mętów,  bez  kału,  nie 
zmącony,  klarowny,  czysty.     <Bez-|-MĘT> 

XBpzmężna,  ej,  Im.  e  rz.  p.  Bezmężny.  <Bez 
+  MĘŻ> 

XB'ezinężnośó,  I,  blm.  rz.  od  Bezmężny. 

X  Bezmężny  p.  Bezmęski:  Matko  bezmężna, 
módl  ś.  za  nami  (—któraś  męża  nie  poznała,  prze- 
czysta). Bezmężna,  ej,  Im.  e  rz.  kobieta  nieza- 
mężna, wolna ;  niemężatka. 

Bezmian,  u.  Im.  y  I.  a.  Przezmian,  X  Prze- 
mian rodzaj  wagi  bez  szal.  2.  bot.  p.  Postrzan. 
<S.  skd.  besman,  bisman,  Duńs.  bismen,  Szwed, 
besman,  stą,d  Nm.  Besiuer,  Desam  i  in.  Źródło 
wyrazu  niewiadome  > 

Bezmianek,  nka,  Im.  nki  I.  ciężar,  balans,  uży- 
wany przy  gimnastykowaniu  i.  2.  w  Im.  zool. 
(lialteres)  skrzydła  zmarniałe  drugiej  pary  u  owa- 
dów dwuskrzydłych. 

Bezmianowy,  Bezmlenny  przym.  od  Bezmian; 
Przezmianowy:  Gwicht  B. 

Bezmiar,  u,  Im.  y,  X  Bezmlerze  niezmierzo- 
nośó,  nieograniczonośó,  nieskończoność,  przestrzeń 
niezmierzona,  obszar  nieograniczony ;  przen.  prze- 
poić, otchłań,  bezdeń,  odmęt:  Przyjaźa  rzuciła  go 
w  B.     <Bez4-MIAR> 

fBezmiarny  p.  Bezmierny. 

1.  Bezmlenny,  Bez  nazwy  bez  miana,  bezimienny. 
<Bez+I(M)> 

2.  Bezmlenny  p.  Bezmianowy, 


SEZMYŚLTSnr 

Bezmiernie  przys.  od  Bezmierny.  <  t?6«  + 
MIAR> 

XBezmlernomajętny  niezmiernie  mafętny.  <Bez 
+  MIAR  +  Majętny  > 

Bezmierny,  f  Bezmiarny,  f  Bezmirny  I.  mV- 
zmierzony,  nieskończony,  nieograniczony.  Bóg  jest 
B.  2.  wielki,  obszerny,  bezbrzeżny,  nieprzejrzany, 
rozległy,  szeroki:  Ocean  B.  3.  nadmierny,  zbytni, 
nieumiarkowany,  niepohamowany:  Bezmierne  wy- 
dawanie dna  nie  ma.    Złość  bezmierna. 

X Bezmlerze,  a,  Im.  a  p.  Bezmiar:  B  świata. 
Grzmot  z  rykiem  ś.  przewalał  przez  ciche  bez- 
mierza.    Tet. 

Bezmlesięczny  -  Bezksiężycowy.  <  Bez  -f 
MIESIĘC  > 

Bezmięsny  ogołocony  z  mięsa:  Bezmięsne  koś- 
ci. Krasiń.     < Bez -f- MIĘS  > 

Bezmiloslerdzle,  a.  blm.  brak  miłosierdzia,  nie" 
litościwość. 

Bezmlfpsiernie  przys.  od  Bezmilosierny.  <Bez-f- 
MIŁ  +SROD> 

Bezmilosierny  =  Niemiłosierny:  Każdenwdniu 
zwycięstwa  B.  Krasiń. 

Bezmlłosny  nie  kochający,  nie  znający  miłości: 
Mnie  bezmiłosną  wydano,  czy  sprzedano  za  mąż. 
Krasiń.     <  Bez  -f-  MIŁ  > 

fBezmllość,  i,  blm.  bezlitość,  bezmiłosierdzie. 

fBezmimy  p.  Bezmierny. 

XBezmoo,  y,  blm.,XBezmocnośćmmoc,  bezsiU 
ność,  słabość:  W  bezmocy  wśród  nocy  wiek  po 
wieku  stęka.  Krasiń.     <Bez-j-MOC> 

XBezmocnle  przys.  od  Bezmocny:  Stara  gło- 
wa trzęsie  ś.  B.    Kon. 

XBezmooność,  I,  blm.  p.  Bezmoo. 

X  Bezmocny  niemocny,  bezsilny,  słaby. 

Bezmocz,  u,  blm.  lek.  (aniiria)  zatrzymanie  i. 
moczu,  7iiemożność  oddawania  go.   <Bez-j-MOK> 

XBezmogl(a,  y,  blm.  nieśmiertelność:  Utęsknie- 
nie wieków  było  za  nieskalaniem  i  za  bezmogi- 
łą.  Słów.     <  Bez -[- Mogiła  > 

[Bezmomencik  ]  nieod.  chioilka,  momencik: 
Wyjdę  choć  na  B.  <Bez  zamiast  przez -|-Mo- 
ment> 

Bezmownie  przys.  od  Bezmowny:  Patrzał  B. 
na  obumarłą  twarz  matki.     <Bez-t-MO"W> 

Bezmowno^,  I,  blm.  lek.  (aphasia)  utraia  mo- 
wy, wymawiania,  zaniemienie,  nieiuysłowność. 

Bezmowny  nie  mówiący,  niemy,  milczący,  nie 
mający  daru  mowy,  dotknięty  bezmownością :  Bę- 
dzie jak  szmer  fontanny  B.,  lecz  smutny.   Słów. 

Bezmózgi,  Bezmózgowy  I.  lek.:  Płód  B.  ~ 
Bezmózgowiec.  2.  przen.  bezrozumny,  głupi.  <Bez 
-f  MÓZG> 

XBezmÓzgnica,  y,\m.e  kobieta  bezmózga,  głupia. 

Bezmózgowiec,  wca,  Ira.  wce  lek.  (anencepna- 
lus)  płód  j)otworny,  urodzony  bez  mózgu. 

Bezmózgowy  p.  Bezmózgi. 

XBezmroCzny  niemroczny,  nie  zamroczony,  jas- 
ny, widny.     <  Bez  -f  MROK  > 

X  Bezmylnie  przys.  od  Bezmylny.  <  Bez  -ł- 
MYŁ> 

XBezmylność,  I,  blm.  rz.  od  Bezmylny. 

X  Bezmylny  nieomylny,  niemylny,  bezbłędny. 

Bezmysł,  u,  blm.  lek.  (amentia)  zupełne  niedo- 
łęstwo umysłowe,  idjotyzm.     <  Bez  -j-  My(SŁ)  > 

Bezmyśl,  i,  blm.  p.  Bezmyślność:  Pomawiany 
niesłusznie  o  B.  polityczną,  Jan  Sobieski.  Jaroch. 

Bezmyślnie  przys.  od  Bezmyślny. 

Bezmyślność,  i,  blm.  rz.  od  Bezmyślny;  Bez- 
myśl. 

Bezmyślny  nie  myślący;  bez  myśli,  bez  zamiaru, 
machinalny:  Człowiek,  postępek  B. 


12t) 


BEZSITTNT 

XBezmytny,  XBezcelnynie  płacący  a.  nie  Hora- 
cy mijta,  wolny  od  da.     <  Bez -j- Myto  > 

Beznadzieja,  I,  blra.  brak,  utrata  nadziei;  bez- 
nadziejność, zwątpienie:  Nie  zwiastuj  nigdy  nic 
prócz  beznadziei.  Krasiń.   <  Bez -|- Na -f- DZIE  > 

Beznadziejnie  przys.  od  Beznadziejny:  Kochał 
B.  Jeż. 

Beznadziejność,  I,  blm.  rz.  od  Beznadziejny, 
Bezna  dzi  ej  a  ;  Była  to  tylko  B.  Orzesz. 

Beznadziejny,  Beznadziejowy  nie  mający  nadziei, 
zwątpiały,  zdesperowany,  deaperacki,  bez  wszelkich 
widoków:  Od  pustyń  wieje  ponura,  beznadziej- 
na tęsknota  do  naszej  ziemi.  Bał.  Żal  bezbrzeż- 
ny, B.  Tet.  Jam  potępioną  już  i  beznadziejną, 
na  wieki  wieków.  Krasiń. 

Beznadziejowy  p.  Beznadziejny :  Są.  to  życzenia, 
ale  beznadziejowe.  Kim. 

XBeznagannle  przys.  od  Beznaganny.  <Bez-|- 
Na-f  GON> 

XBeznaganność,  i,  blm.  rz.  od  Beznaganny. 

X  Beznaganny  nienaganny,  poprawny. 

XBeznagrodnie  przys.  od  Beznagrodny.  <Bez-J- 
Na-ł-GROD> 

X  Beznagrodny  nie  mogący  być  wynagrodzonym, 
zastąpionym ;  niepowetowany,  nieoceniony :  Strata, 
zasługa  beznagrodna. 

Beznamiętnie  przys.  od  Beznamiętny:  W  moich 
dłoniach  trzyma  rączkę  B.  Kon.  <Bez-ł-Na-ł- 
MIĘT>         ^         **      ^  ^       ^ 

Beznamlętność,  I,  blm.  rz.  od  Beznamiętny. 

Beznamiętny  bez  namiętności,  wolny  od  niej, 
spokojny,  nie  unoszący  i.,  nie  zapalający  ś.,  bez- 
stronny, niezjadliwy:  Krytyk  B.  Beznamiętne  wy- 
żyny. Kon. 

xBeznamowny    nie     mogący     byó    namówionym. 

<  Bez  4- Na  +  MO  W  > 
XBeznamyslowość,  ł,  blm.  rz.  od   Beznamyslo- 

wy:  Doktryna  o  beznamysłowości.  Jeż.  <Bez-l- 
Na-|-MYSŁ> 

xBeznamy8lowy  p.  Beznamyślny. 

xBeznamyślny,  KBeznamyslowy  robiący  bez  na- 
mysłu, nie  namyślający  ś.,  nierozmyilny,  nieroz- 
ważny. 

Beznapisowy    nie    mający    napisu:      Denar    B- 

<  Bez  4- Na -I- PIS  > 

XBeznarodowy  nie  przyznający  ś.  do  żadnej  naro- 
dowości,  kosmopolityczny:     B.    Bukowińczyk. 

<  Bez  -h  Na  4-  ROD  > 

Beznarzędny  nie    mający    narządów,    organów, 

nieorganiczny.  <  Bez  -f-  Narzędny  > 

Beznasiennie  przys.  od  Beznasienny.  <Bez  4- 
Na-|-SIA> 

Beznasienny  nie  mający  nasienia. 

XBeznaŚladowny,  X  Beznaśledny  nie  do  naśla- 
dowania, nienaśladowany  =  nie  mogący  byó  naślado- 
wanym.    <  Bez  -f-  NA  4-  ŚLAD  > 

X  Beznaśledny  p.  Beznaśladowny. 

Beznazwy  p.  Bezmienny.    <  Bez  -f  NA  4-  Z  W  > 

Beznerwowy  bez  udzióiu  nerwów:  Oddanie  ś. 
pokorne  i  beznerwowe,  coś  z  uległości  odaliski. 
<Bez  4- Nerw  > 

xBeznędznle  przys.  od  Beznędzny.  <Bez4- 
NĘDZ>  ^ 

X Beznędzny  wolny  od  nędzy. 

X  Bezniewolniczy,  x  Bezniewolny  niepodległy  nie- 
woli, nieniewolniczy,  wolny.  <:Bez  -f-  Nie  4-  WOL  > 

X  Bezniewolny  p.  Bezniewolniczy. 

Beznogi,  Beznożny  nie  mający  nóg  <Bez4- 
NOG>  ./^^      y      -.        -r 

Beznos,  a,  Im.  y  człowiek  bez  nosa,  beznory 
Zdr.  Beznosek.     <Bez4-N0S> 


BEZODBYTOWT 

Beznosek,  ska.  Im.  ski  p.  Beznos. 

Beznosowy  p.  Beznosy. 

Beznosy,  Beznosowy  nie  mający  nosa. 

Beznożny  p.  Beznogi. 

XBezoar,  u,  Im.  y  1.  mniemane  lekarstwo  prze- 
ciw truciźnie,  aniydot.  2.  lekarstwo,  leki,  środek 
lekarski:  Po  czasie  próżne  bezoary  (w  chorobie). 
Pot.  <Arab.  badizahr,  bazahr,  z  Pers.  padzehr  = 
dosł.  antydot,  przez  Fr.  bezoard,  Włos.  bel- 
zuar> 

xBezobaoznle  przys.  od  Bezobaczny.  <Bez  4- 
0  4-BAK> 

XBezobaczność,  I,  blra.  rz.  od  Bezobaczny. 

X Bezobaczny  niebaczny,  nieuważny. 

xBezobchodnle  przys.  od  Bezobchodny.  <Bez4- 
0b4-CH0D> 

X  Bezobchodny  me  do  obejścia,  którego  nie  moż- 
na obejść,  nieobeszły. 

Bezobladowy,  x  Bezobledny,  ^ozJowion?/  obiadu, 
nieobiadowy:  W  dniach  bezobiadowych  zadawal- 
niał  ś.  bułką.  Orzesz.     < Bez -t- Ob  4- JAD > 

XBezobiednie  przys.  od  Bezobiedni. 

XBezobiedny  I.  p.  Bezobiadowy.  2.  który  obia- 
du nie  jadł. 

XBezobłazny,  X  Przezobtazny  którego  nic  nie 
obłazi  =  nie  obchodzi,  nie  oglądający  i.  na  nic,  nie 
krępujący  ś.,  nie  mający  nic  na  względzie,  zuchwa- 
ły:  Szalona,  bezobłazna  śraiałośd.  Mącz.  Bez- 
obłazne  wszeteczeństwo.     <Bez  4-  Ob  4-ŁAZ> 

xBezob(ażnie  przys.  od  Bezobiazny. 

Bezoblocznie  przys.  od  Bezobłoczny.  <Bez4- 
0b4-WLEK> 

Bezobtoczny  bez  obłoków,  nie  pokryty  obłokami, 
czysty :    Niebo  bezobłoezne. 

Bezobludnie  przys.  od  Bezobludny.  <Bez  4- 
Ob4-ŁUD> 

Bezobludność,  i,  blm.  rz.  od  Bezobludny. 

Bezobludny  wolny  od  obłudy,  szczery,  prosto 
duszny,  wylany,  nieudany,  otwarły,  praiodziwy,  rze- 
telny:    Bezobłudna  przyjaźń,  pocliwała. 

Bezobowlązkowy  nie  mający  obowiązków,  zobo- 
wiązań, wolny :  Kawaler  B.  <  Bez  4"  Ob  4- WIĘŹ  > 

xBezobraźllwle  przys.  od  Bezobraźliwy. 
<Bez4-Ob4-BRZEZ> 

xBezobrażllwość,  I,  blm.  rz.  od  Bezobraźliwy. 

X  Bezobraźliwy  nieobraźliwy,  nie  obrażający  ś., 
niewrażliwy,  nie  uważający  nazbyt,  niedrażliicy. 

Bezobręczny,  Bezobręczy  nie  mający  obręczy. 
<Bez4-Ob4-RĘK> 

Bezobręczy  p.  Bezobręczny. 

Bezobronny  I.  x  p-  Bezbronny.  2  nieobronny, 
nie  mający  obrony,  niewarowny :  Zamek  B.  Twier- 
dza bezobronna.  Miasto  bezobronne.  <Bez4- 
0  4-B0R> 

Bezobrotny  nieobrotny,  nie  mający  obrotu,  nie 
obracający  ś.,  nie  krążący,  słały:  Gwiazdy  bez- 
obrotne.     <  Bez  4-  Ob  4-  WRZOT  > 

XBezochoczo  przys.  od  Bezochoczy.  <Bez4- 
0  4-CH0T> 

X  Bezochoczy  nie  mający  ochoty, nieochoczy, nie- 
chętny, nieskłonny,  niepochopny. 

xBezochybnle  przys.  od  Bezochybny:  Smut- 
nym dla  was  teraz  byó  musi  B.  ojczyzna  wido- 
kiem ( =  chyba,  zapewne).      <  Bez  4-0  4"  CHYB  > 

X  Bezochybny  nie  chybiający,  niechybny,  pewny, 
nieomylny,  niewątpliwy. 

Bezoczny  p.  Bezoczy.    <Bez4-0K> 

Bezoczy,  Bezoczny,  BezokI  nie  mający  oczu, 
ślepy,  ciemny,  ociemniały,  niewidomy. 

Bezodbytowy  zool.  nie  mający  odbytu,  tj.  odchod' 
ka.     <Bez4-Od4-BY> 


127 


BEZODDZIELNOŚĆ 


BEZPAŃSKI 


XBezoddzlelnośó,   I,   blm.  rz.  od   Bezoddzlelny. 

<Bcz  +  0<14-DZIA(Ł)> 

X  Bezoddzlelny  nie  dający  i.  oddzielić,  nieod- 
dzieiiti/,  nierozdzielny,  nieodłączny^  nierozłączny. 

XBezodłączność,  I,  Mm.  rz.  od  Bezodłączny. 
<Bcz  +  Od  +  ŁĘK> 

X  Bezodłączny  nieodłączny,  nierozłączny,  nieod- 
stępny:    Towarzysz  B. 

XBezodlożność,  I,  blm.  rz.  od  Bezodlożny. 
<Bez  +  Od  +  LEG> 

X  Bezodlożny  nie  dający  L  odłożyć,  bezzwłoczny, 
bezodwloczny,  nieodwłoczny ,  niezwłoczny,  pilny, 
nagły,  ierminoicy,  niecierpiący  zwłoki. 

Bezodmlennle  przys.  od  Bezodmlenny.  <Bez4- 
Od4-MlAN> 

Bezodmlenność,  I,  blm.  rz.  od  Bezodmlenny. 

Bezodmlenny  niepodległy  odmianie,  nieodmienny, 
■nie  zmienny. 

Bezodpływowy  nie  mający  odpływu:  Jezioro 
bezodpływowe.     <Bez -f- Od -f  I'ŁY> 

Bezodpornie  przys.  od  Bezodporny.  <Bez-f- 
Od  +  POR  > 

Bezodporność,  I,  blm.  rz.  od  Bezodporny;  xBez- 
odpór. 

Bezodporny  któremu  trudno  dać  odpór,  sprzeci- 
wiać ś.,  którego  trudno  odeprzeć. 

XBezodpow!ednle  przys.  od  Bezodpowledny. 
<  Bez  4- 0(1  + Po  +  WID  > 

XBezo(ipowledność,  I,  blm.  rz.  od  Bezodpo- 
wledny. 

X  Bezodpowledny  I.  nie  otrzymujący  odpowiedzi, 
poaoftawiony  bez  niej,  niewart  jej.  2.  jtieodjwwie- 
dzialny,  nie  mogący  odpowiadać  za  co. 

xBezodpór,  oru,  blm.  p.  Bezodporność.  <Bez-(- 
Od  +  POU> 

xBezodstępnle  przys.  od  Bezodstępny.  <Bez-ł- 
Od  +  STKP> 

xBezod8tępność,  I,  blm.  rz.  od  Bezodstępny. 

X  Bezodstępny  nieodstępny,  nie  opuszczający 
na  krok,  nieodłączny,  nierozłączny,  nierozdzielny, 
wierny :     Towarzysz  B. 

X  Bezodwlęzly  niepodobny  do  odwiązania.  <  Bez-|- 
Od+  W1KZ> 

Bezodwłócznle  przys.  od  Bezodwloczny.  <Bez-f 
Od4-WLEK> 

Bezodwlocznośó,  i,  blm.  rz.  od  Bezodwloczny. 

Bezodwloczny  nie  cierpiący  a.  nie  czyni((cy  zrolo- 
ki,  bezzicłoczny,  rdeodwłoczny,  niezwłoczny. 

Bezodwolalny  nieodioołalny,  stanowczy.  <  Bez-|- 
Od-|-WOŁ> 

Bezodwrotnle  przys.  od  Bezodwrotny :  Czas  B. 
zaiknął.     <Boz -f  Ód -f  WRZOT> 

Bezodwrotny  bezpowrotny,  niezwrotny,  niepowe- 
toionny. 

Bezognistość,  I,  blm.  rz.  od  Bezognisty.  <Bez-f 
OGŃ> 

Bezognisty  bez  ognia,  bez  zapału,  chłodny,  spo- 
kojny. 

Bezogoniasty,  Bezogonowy,  Bezogonny  zool. 
nie  mającii  ogona:  Małpy  bezogoniaste.    <Bez-|- 

o  +  aoŃ> 

Bezogonkowy  bot.:  Liść  B.,  in.  siedź ą,cy  = 
posiadający  samą  tylko  blaszkę,  bezpośrednio  wyra- 
stającą z  gałązki. 

Bezogonny  p.  Bezogoniasty:  Koń  B.  =  angUzo- 
tcany. 

Bezogonowy  p.  Bezogoniasty:  Zwierzęta  bezo- 
gonowe  ziemnowodne,  zool.,  p.  Zwierzę. 

Bezogrodny  nie  mający  ogrodu.  <  Bez  -j-  O  4- 
G]U)1)> 

Bezogródkowo  przys.  od  Bezogródkowy:  Oświad- 
czenie uczciwie  i  B.  dotrzymano.  Jaroch. 


Bezogródkowy  bez  ogródki  wypowiedziany:  Bez- 
namit^tny  i  B.  s^d  liistorji.  Kor. 

Bezojczy  nie  mający  ojca.     <Bez -}- OJ(C)> 

Bezoki  p.  Bezoczy.     <Bez  +  OK> 

Bezokoilcznle  przys.  od  Bezokollczny.  <Bez  + 
0  +  KOL> 

Bezokolicznik,  a,  Im.  I  wyraz,  tryb  bezokoliczny 
czasownika.  Mał. 

Bezokollczny  nie  wyrażający  żadnej  okoliczności: 
Wyraz  (tryb)  B. 

kBezopainy  nie  dający  ś.  opalić,  ogrzać;  którego 
nie  można  dopcdić.      <Bez  4"  O -|- PAŁ> 

Bezopatrznośclowy  hez  opatrzności,  bez  opieki: 
Wioski  bezpańskie,  ale  nie  bezopatrznościowe. 
Byk.     <Bez  +  0-|-PATR> 

fBezopatrzny  przym.  nieopatrzny,  nieprzezorny, 
niebaczny. 

Bezopornle  przys.  od  Bezoporny.  Szaj.  <Bez-f- 
0  -f  POR  > 

Bezoporny  nie  stawiający  oporu. 

Bezorężny  nieorężny,  bez  oręża,  bezzbrojny : 
W  spokoju  bezorężne  życie  prowadził.  Krasz. 
Jako  upiorów  hufce  bezorężne.  Asn.  Jagiełło, 
pierwszy  na  północy  apostoł  B.  Brodź.  <Bez-|- 
Oreż  > 

[Bezorny]  nieorny  (o  ziemi).     <Bez-|-Or> 

XBezosądny  niepodobny  do  osądzenia,  nieroz- 
strzygnięty nie  do  rozsądzenia.     <Bez-|-0-|-SĘD> 

X  Bezosoblstość,  I,  blm.  rz.  od  Bezosoblsty : 
B.  j)oezji  Krasińskiego.     <Bez  +  O -|- SIEB> 

X  Bezosoblsty  bez  wyrażenia  osoby,  nieosobisty, 
bezosobowy,  nieosobowy;  nie  tyczący  ś.  osoby,  bez 
względu  na  osobę. 

XBezosobiścle  przys.  od  Bezosoblsty. 

Bezostny  nie  mający  ości :  Pszenica  bezostna. 
<Bez-f  OST> 

XBezoszczędnle  przys.  od  Bezoszczędny. 
<Bez  +  0  +  SZCZĘD> 

XBezoszczędność,'i,  blm.  rz.  od  Bezoszczędny. 

X  Bezoszczędny  nieoszczędny,  nie  oszczędzający, 
rozrzutny,  niegospodarny. 

XBezościenny  nie  mający  ościenia.  <Bez-|- 
OST> 

Bezowocnie  przys.  od  Bezowocny.  <Bez  + 
OWOC  > 

Bezowocność,  I,  blm.  rz.  od  Bezowocny:  B. 
czynów.  Słów.     B.  zabiegów. 

Bezowocny,  Bezowocowy  I.  płonny,  jałowy,  nie- 
rodzajny,  bezpłodny:  Drzewo  bezowocne.  2.  przen. 
nieskuteczny,  bezskuteczny,  próżny,  płonny,  czczy, 
daremny,  niepożyteczny,  nieprzydatny,  bezcelowy : 
Starania  bezowocne. 

Bezowocowy  p.  Bezowocny:  Poszukiwania 
bezowoeowe.  Słów. 

Beżowy  przym.  od  Beza. 

Bezpalcy  nie  mający  palców.    <Bez-|-PAŁ> 

Bezpamięć,  I,  blm.,  Amnezja  fil.  i  lek.  utrata  pa- 
mięci całkowita,  częściowa  a.  systematyczna,  cho- 
robliwy a.  patologiczny  stan  czynności  pamięciowej: 
Znajdowała  ś.  w  stanie  bezprzytomności  i  bez- 
pamicei.  Jeż.     <Bez  -|-  Pa  -f  MIĘT> 

Bezpamiętnie  przys.  od  Bezpamiętny:  Zakocha- 
ła ś.  B. 

Bezpamlętność,  I,  blm.  rz.  od  Bezpamiętny. 

Bezpamiętny  bez  pamięci,  nierozważny,  nieprzy- 
tomny, bez  upamiętania,  zaślepiony:  Bezpamiętna 
chęć  mię  w  lasy  bierze.  Chr. 

Bezpański  nie  mający  pana,  właściciela:  Oboje 
byli  sierotami  bezpańskiemi.  Krasz.  Powóz  ja- 
kiś przechodzący,  B.  zatrzymano.  Krasz.  Bie- 
rze soli  każdy,  ile  mu  ś.  podoba,  bo  to  bezpań- 
ska jest  rzecz.  Krasz.     <Bez-|-Pan> 


128 


BEZPARCJALNIE 


BEZPŁCIOWY 


Bezparcjalnie    przys.    od  Bezparcjalny.     <Bez 

-j-  Parcjalny  > 

Bezparcjalność,  I,  blm.  rz.  od  Bezparcjalny. 

Bezparcjalny  me  trzymający  ś.  żadnej  partji, 
bezstronny,  neutralny. 

Bezpardonny  p.  Bezpardonowy.  <Bez-ł- Par- 
don > 

Bezpardonowy,  Bezpardonny  nie  dający  a.  nie 
jyrzyjinujący  pardonu^  nie  jjardonujący,  nieubłagany, 
zawzięty,  zaciekły,  morderczy,  zajadły :  Zapanowa- 
ła walka  bezpardonowa.  Sienk. 

Bezpaszportowy  bez  paszportu ;  żart.:  Ułatwił 
sławetnemu  N.  bezpaszportową  podróż  do  pań- 
stwa Plutona.     <  Bez -(- Paszport  > 

Bezpaszy  nie  majc^cy  paszy,  pastwiska.  <Bez-f- 
PAS> 

Bezpatentowy  bez  patentu :  Handel  B.  <  Bez 
-f  Patent > 

Bezpestkówka,  ł,  Ira.  i  rodzaj  gruszki.  <Bez 
+  PEST> 

XBezpiecza,  y,  blm.  p.  Bezpieczeństwo.  <Bez 
-f  P1EK> 

XBezpiecze,  w  wyraź.:  W  hezpieczn  =:  bezpiecz- 
nie: Niech  leżą  u  JW.  Pana  moje  towary  w  bez- 
pieczu.  Słów. 

Bezpleczen   p.  Bezpieczny:  B.  lud  na  łodzi.  Pol. 

Bezpieczeństwo,  a,  blm.,  fBezpleczność,  [Bez- 
pieczność], fPrzezpieczność,  xBezpiecza  I.  stan 
rzeczy,  uwalniający  od  wszelkiej  obawy :  B.  publicz- 
ne. 2-  "i*  wolność  od  pieczy,  od  troski,  nietroszczenieś., 
spokojność,  opuszczanie  ś.,  gnuśność,  spoczywanie 
na  laurach:  Herman  wolał  B.,  niż  wojnę.  Zawsze 
chodzi  B.  z  nierządem.  3.  -j-  śmialość,poufalość,  J'a- 
jniljarność, pozwalanie  sobie:  B.  z  pany.  Górn.  4.  fiz.: 
Lampa  bezpieczeństwa  (=  chroniąca  od  wybuchu 
gazóto  w  kopalni).  Klapa  bezpieczeństwa  (=-^za- 
hezpieczająca  kocieł  parowy  od  pęknięcia).  5.  lek. 
(immunitas)  odporność  wobec  chorób  zaraźliwych, 
niepodlegliwość. 

Bezpiecznie,  Bezpieczno    przys.  od  Bezpieczny. 

fBezpiecznieć,  eje,  al,  -{-Bezpleczyć  ś.  mieć  ś. 
za  bezpiecznego,  zbyć  obawy,  opuszczać  ręce,  spuścić 
z  ostrożności,  z  usilności,  nie  czuwać,  gnuinieć,  spo- 
czywać nalaurach,  zasypiać  spratoę,  fanfaronować : 
W  zarażonym  powietrzu  nie  bezpieezniejera,  ale 
wszelką  ostrożność  czynim.  Skar.  Z  tyra  łotrem 
nigdy  nie  bezpieczniejmy,  nigdy  broni  nie  skła- 
dajmy. Skar. 

Bezpiecznik,  a  1.  X  Im.  cy  człowiek  ubezpie- 
czający ś.,  ufny  w  bezpieczeństwo,  pewny  bezpie- 
czeństwa, nie  troszczący  ś.:  Bezpieczniku,  który 
fiowiadasz,  że  Bóg  nie  wszystko  widzi.  Rej.  2. 
m.  I  przyrząd  bezpieczeństwa. 

fBezpiecznIŚ,  a,  im.  e  poufalec,  człowiek  fami- 
Ijarny. 

Bezpieczno  p.  Bezpiecznie:  Jeżeli  go  B.  masz 
trzymać  w  jasyrze,  to  mu  z  szyje  oberwij  te 
blaszki  i  krzyże.  Syrok. 

f  Bezpiecznobuczny,  f  Przezplecznobuczny  rz. 
zuchwalec,  butny,  hardy  z  tego,  że  swego  dopnie, 
że  mu  nikt  nic  nie  zrobi.  <Bez -|-PIEK-|-BUK  > 

fBezpieczność,  i,  blm.  i  [Bezpieczność]  p.  Bez- 
pieczeństwo. 

Bezpieczny,  Bezpleczen,  f  Przezpieczny  I.  nie 
narażony  na  niebezpieczeństwo,  niezagrożony,  pew- 
ny: Mój  grzbiet  tu  niebardzo  B.  2.  nie  przedsta- 
wiający niebezpieczeństwa,  wart  zaufania,  spokojny, 
pewny :  To  człowiek  B.  Już  kupcy  drogi  i  han- 
dle będą  mieć  bezpieczne.  Tw.  3.  od  czego  =za- 
bezpieczony :  Od  wszelkiej  krzywdy  B.  Miek.  4. 
X<iz&go = petvny  czego,  przekonany,  przeświadczo- 
ny, upewniony  o  czym,  zapewniony  co  do  czego,  spo- 


kojny o  co:  Publicznego  szacunku  B.  Niem.  5.  X«wo- 
bodnej  myśli,  pewny  siebie,  nie  troszczący  i.,  spokoj- 
ny, wolny  od  obatoy:  Był  spokojnego  i  bezpiecz- 
nego sumnienia.  Skar.  Rzadki  człowiek  B.,  który 
raa  pieniądze.  Zabł.  6.  f  pewny  siebie,  nielękliwy, 
odważny,  śmiały,  nie  krępujący  ś.:  Niema  bezpiecz- 
niejszego pisarza  nad  Orzechowskiego:  na  rzecz 
tylko  samą  okiem  mierząc,  nic  ś.  na  żadnego 
stanu  człowieka  nie  ogląda.  Orzech.  Zuchwały, 
lekkomyślny:  Wywrócili  namiot  przedni;  komen- 
dant kazał  imać,  ktokolwiek  był  tak  B.  Ossol. 
7.  •{-  z  kim  =poufały,  spoufalony,  zażyły,  familjar- 
ny.  8.  lek.  (\mm\\n\s)  =  odpomy  na  choroby  zaraźli- 
we, niepodlegliwy.  f  Na  bezpieczną  przys.  =  jak 
gdyby  nie  było  ś.  czego  obawiać,  jakby  nigdy  nic, 
w  najlepsze:  My  na  bezpieczną  sobie  podpijamy. 
Wad. 

X  Bezpleczyć,  y,  yl  zabezpieczać,  ubezpieczać, 
zasłaniać  od  niebezpieczeństwa,  bronić,  upewniać, 
umacniać.  XB.  Ś.  I.  zabezpieczać  (itd.,  p.  wyż.)  ^.: 
Obroną  ś.  wojsk  kraj  bezpieczy.  Kras.  2.  p.  Bez- 
plecznieć.  3.  czym  =  polegać  na  czym ;  spuszczać 
ś.,  liczyć,  rachować,  ubezpieczać  ś.  na  co,  zaufać  cze- 
mu :  Biada  temu,  który  ś.  bogactwami  bezpie- 
czy. 

[Bezpiek,  u,  blm.]  bezpieczeństico,  spokój. 

Bezpienlężnle  przys.  od  Bezpieniężny.  <Bez 
-{- Pieniądz  > 

Bezplenlężność,  I,  blm.  rz.  od  Bezpieniężny. 

Bezpieniężny   nie  mający  pieniędzy,  niepieniężny. 

Bezplerzysty  p.  Bezpióry.     <Bez-|-PIOR> 

Bezpięty,  ego,  Im.  ci  rz.  gm.  djabeł  na  kozich 
nogach:  W  ciafo  niebogi  wsadził  ś.  B.  Gosz. 
<  Bez -f- PIĘT  > 

Bezpiórny'^p.  Bezpióry:  Sęp  B.  Słów.  Bezpiór- 
ne  skrzydła.  Krasiń.     <Bez-|-PIOR> 

Bezpióry,  Bezpiórny,  Bezplerzysty  nie  mający 
piór,  nieopierz,)ny :  Pisklęta  bezpióre.    Kon. 

Bezpiśmienność,  i,  blm.  rz.  od  Bezplśmlenny; 
a.  XAgrafja  lek.  utrata  zdolności  pisania.  <Bez 
4-PIS> 

XBezpiśmlenny  niepiśmienny,  nie  znający  pisma. 

Bezpiamka,  I,  Im.  i  bot.  (amiantanthus)  roś. 
z  rodziny  liljowatych.  Gatunek:  B.  mucho  trut- 
ka (a.  mnscaetonicum).     <Bez-}-PLAM> 

Bezpiamy  nie  mający  plamy,  nie  splamiony;  przen. 
nieskcdany,  niepokalany,  bez  zmazy,  bez  zarzutu. 

Bezpianowy  nie  wykazujący  planu  w  swym  ukła- 
dzie.    <  Bez  -f-  Plan  > 

fBezpiemiennIe  przys.  od  Bezplemienny.  <Bez 
-ł-  PLE(M)  > 

•]-Bezplemienny  nie  mający  rodziny,  bezdzietny, 
bezpotomny,  samotny,  sam  jeden  na  świecie :  Trup 
człowieka  bezplemiennego  czyli  nieznanego.  Cz. 

Bezpiusowy  przy  grach  preferansowych :  Gra 
bezplusowa  ^  bez  zgrywania  niedogranych  punktów 
przeciwnika.     <  Bez  -f-  PI  u  s  > 

Bezplatkowy  bot.  p.  Bezkoronowy.  <Bez-}- 
PŁAT> 

Bezpłatnie  przys.  od  Bezpłatny.  <  Bez  -|- 
PŁAT> 

Bezpłatność,  i,  blm.  rz.  od  Bezpłatny. 

Bezpłatny  nie  opłacany,  niezapłatny,  daremny, 
gratisowy,  wolny ;  honorowy,  bezinteresowny :  Urząd, 
bilet  B.  Porada  bezpłatna.  Wejście,  widowi- 
sko bezpłatne. 

Bezpłciowiec,  wca,  Im.  wce  lek.  (anaedoeus) 
płód  potworny,  bezpłciowy.     <  Bez  -j-  PŁT  > 

Bezpłciowość,  I,  blm.  lek.  brak  anatomicznej, 
wyraźnej  płci. 

Bezpłciowy,  XBezpletny  I.  lek.  nie  mający 
wyraźnej  pici,  nijaki.     2.  odbywający  ś.  bez  udzia- 


129 


9 


BEZPŁETNY 

ta  płci:  Rozmnażanie  ś.  bezpłciowe.  3.  bot.  6ez- 
liścienny,  bezzarodkowy,  skrytopłciowy. 

KBezpletny  p.  Bezpłciowy:  Mrówki  samice 
i  bezpłetue. 

Bezpletwiec,  wca,  Im.  wce  zool.  (apterichthys) 
rybd  koścista  z  rzędu  wężowatych.   <Bez-|-PŁY> 

Bezpletwobrzuchy  nie  mający  płetw  brzuchowych: 
Ryby  bezpłetwobrzuche.  <  Bez  +  PŁY  -|- 
BRZUCH  > 

Bezpłodnie  przys.  od  Bezpłodny.  <  Bez  -f 
PŁOD  > 

Bezpłodność,  I,  bim.  rz.  od  Bezpłodny;  lek. 
h-ak  zdolności  płodzenia;  niepłodność:  Zdjęta 
jest  z  niej  hańba  bezpłodności.    Sienk. 

Bezpłodny  I.  płonny, jałowy,  bezowocny:  Drzewo 
bezpłodne.  Oto  jest  moja  tajemna  potęga,  co 
ma  odnawiać  bezpłodne  ugory.  Asn.  2.  niepłodny, 
bezdzietny,  bezpotomny :  Kobieta  bezpłodna. 

t  Bezpochybnie  przys.  od  Bezpochybny:  Który 
(straełi)  cię  B.  nie  ominie.  Rej.  <Bez  -(-  Po  -j- 
CHYB> 

XBezpochybność,  I,  blm.  rz.  od  Bezpochybny. 

KBezpochybny  p.  Niechybny. 

XBezpooles2alnie  przys.  od  Bezpooieszalny. 
<Bez-f-  Po  +  CICH> 

XBezpocle8zalność,  I,  blm.  rz.  od  Bezpocle- 
szainy. 

Bezpocleszalny  niepocieszony,  nieutulony  w  żalu, 
nie  mogący  odżałować,    niepodobny    do  pocieszenia. 

Bezpoczątkowość,  i,  blm.  rz.  od  Bezpoczątko- 
wy.     <Bez-f  Po  +  CZN> 

Bezpoczątkowy  nie  mający  początku,  odwieczny, 
loieczny. 

Bezpodmiotowo  przys.  od  Bezpodmlotowy.  <Bez 
+  Pod  4- MIOT  > 

Bezpodmlotowy  bez  podmiotu,  nieosobliwy,  nie- 
osobisty:  Zdanie  bezpodmiotowe. 

Bezpodstawnie  przys.  od  Bezpodstawny.  <Bez-f- 

POI)  +  ST(0)> 
Bezpodstawność,   1,  blm.  rz.  od  Bezpodstawny: 

B.  motywu,  wieści. 

Bezpodstawny  bezzasadny,  nieuzasadniony,  nie- 
usprawiedliwiony, na  niczym  nie  oparty,  czczy,  go- 
łoshnuny,  mylny,  niesłuszny.  Zarzut  B.  Wiado- 
mość bezpodstawna. 

Bezpodzielnie  przys.  od  Bezpodzlelny.  <Bez-f- 
Po-f  1)ZIA(Ł)> 

Bezpodzlelny  wyłącznie  i  w  całości  do  kogoi  na- 
leżący, wyłączny,  niepodzielny:  Oklaski  pozosta- 
wały własnością  ich  bezpodzielną.  Jeż. 

IBezpokoIĆ,  I,  Ił   p.  Niepokoić. 

Bezpokutnie  przys.  od  Bezpokutny.  <Bez-ł- 
Po  +  KU(T)> 

Bezpokutny  nie  czyniący  pokuty,  nie  pokutujący, 
zatwardziały,  niepoprazeny :  Grzesznik  B.  Będę 
zbawiony!  dumny,  H.  Słów. 

Bezpomocny  nie  dającif  a.  nie  otrzymujący  po- 
mocy.    <  Bez  4-  Po  4-  MÓC  > 

Bezpopl,  BezpopowskI  nie  mający  popów.  <Bez 
+  Pop> 

Bezpopowlec,  wca,  Im.  wcy  ten,  co  należy  do 
tekty,  nie  uznającej  hierarchji  kościelnej. 

BezpopowskI  p.  Bezpopi:   Bezpopowskie  sekty. 

Bezpopstwo,  a,  blm.  sekciarstwo,  nie  uznające 
popów,  duchowieństwa. 

XBezporównannle  przys.  od  Bezporównanny. 
<Bez-|-Po  4-  RÓWN> 

XBezporównanność,  I,  blm.  rz.  od  Bezporów- 
nanny. 

X Bezporównanny  p.  Nieporównany. 


BEZPOWROTNY 

t  Bezportny  p.  Bezportowy :  Bezportne  żeglo- 
wanie. Sęp.     <Bez4-P'Jrt> 

Bezportowy,  f  Bezportny  nie  mający  portu,  ni«- 
porlowy.  Miasto  bezportowe. 

Bezporządkowy  lek.  p.  Beztorny.  <Bez4-Po 
4-RZĘD> 

xBezporządnle  przys.  od  Bezporządny. 

xBezporządność,  I,  blm.  p.  NIeporządność. 

xBezporządny  p.  NIeporządny. 

BezposażnIe  przys.  od  Bezposażny.  <Bez4- 
Po-f  SAG> 

Bezposażny  nie  mający  posagu,  nieposażny,  nie- 
wyposażony,  bez  wiana:  Panna  bezposażna.  Mał- 
żeństwo bezposażne.    Błaż. 

XBezpostacl  lek.  p.  Bezkształtny.  <Bez  4- 
Po-fST{0)> 

Bezpostaclec,  ćca,  Im.  ćce  lek.  (amorphus)j)^o(f 
bezkształtny. 

BezpostaclowoŚĆ,  I,  blm.  min.  niezdolność  two- 
rzenia kryształów,  amorfizm:  B.  opalu. 

Bezpostaciowy  chem.  i  min.  nie  posiadający  bu- 
dotoy  krystalicznej,  amorficzny:  Minerał  B. 
Krzemionka  bezpostaciowa. 

Bezpośredni,  X  BezpośrzednI,  xBezpośrednl- 
czy,  X  Bezpośrzedniczy,  xBezpośrzedny,  x  Bez- 
Średny,  X  Bezśrzedny  niczym  nie  oddzielony,  na- 
stępujący tuż,  wprost  za  czym ;  odbywający  ś.  bez 
pośrednictwa,  pomocy :  Stosunki  bezpośrednie.  Ko- 
munikacja bezjiDŚrednia.  Podatki  bezpośrednie 
=  stałe.  Wniosek  B.  =  wysnuiy  bez  pomocy  drugiej 
przesłanki.     <  Bez  -|-  Po  +ŚROD  > 

XBezpośrednlczo  przys.  od  Bezpośredniczy. 

xBezpośrednlczy  p.  Bezpośredni. 

XBezpośrednle  p.  Bezpośrednio. 

Bezpośrednio,  X  Bezpośrednie  przys.  od  Bez- 
pośredni. Porozumiewać  ś.  B.  B.  po  obiedzie 
nastij-pił    spacer. 

Bezpośredniość,  i,  blm.  rz.  od  Bezpośredni; 
X  Bezpośrzedność. 

X  BezpośrzednI  p.  Bezpośredni. 

XBezpośrzednlczo  przys.  od  Bezpośredniczy. 

X  Bezpośrzedniczy  p.  Bezpośredni. 

XBezpośrzednle  przys.  od  BezpośrzednI. 

XBezpośrzedność,  I,  blm.  p.  Bezpośredniość. 
XBezpośrzedny  p.  Bezpośredni. 

Bezpotomnie  przys.  od  Bezpotomny:  Maż  twój 
ojciec  sędziwy  B.,  samotnie  rzucać  świat  ten  na 
wieki?  Asn.     <Zap.  Bez  4- Cześ.  potomne > 

Bezpotomny  nie  mający  potomstwa,  bezdzietny: 
Bóg  znosi  z  bezpotomnego  sromotę  niepłodności. 
Koch.     <Zap.  Bez4-Czes.   potomny  > 

Bezpotrzebnie  przys.  od  Bezpotrzebny:  Pan, 
który  poddane  B.  łupi.  Kosz. 

Bezpotrzebny  niepotrzebny,  nie  mający  potrzeby, 
nie  znagloru/  potrzebą,  nie  zmuszony.  <  Bez  -f' 
Po  4- TRZEB  > 

Bezpowletrzny  I.  bez  powietrza,  nie  zapełniony 
powietrzem:  Przestrzeń  oezpowietrzna.  2.  bot- 
(anaSroblus)  żyjący  bez  powietrza,  osobliwie  ber. 
tlenu.     <Bez4-Po4-WIA> 

XBezpowodowy  nie  mający  powodu,  podstawy, 
bezzasadny :  Bezpowodowa  zaduma.  <  Bez  4"  P<' 
4-WI0D> 

Bezpowrotnie  przys.  od  Bezpowrotny:  Ręce  jej 
były  pozbawione  najbezpowrotniej  tej  miękkości 
aksamitnej.  Jeż.  Czas  ubiega  B.  Chwila  upo- 
jeń  B.  mija.  Asn.  <Bez  4- Po  4- WRZ0T> 
Bezpowrotność,  1,  blm.  rz.  od  Bezpowrotny. 
Bezpowrotny  I.  który  już  nie  powróci.  2.  nie- 
powrócony,  niepowrotny,  niezwrotny,  niezwrócony, 
nienagrodzony,  niezastąpiony,  który  ś.  nie  odstat»'e, 
niepowetowany:     Szkoda    bezpowrotna.      I    caitłj 


130 


BEZPOZYTECZNIE 


BEZPRZYMUSO^VY 


przeszłość  niosłem  bezechową  na  barkacli  swo- 
icłi  w  kraje  bezpowrotne.   Asn. 
Bezpożytecznie  przys.  od  Bezpożyteczny.  <Bez 

H-p..+ży(T)> 

Bezpoźyteczność,  I,  blra.  rz.  od  Bezpożyteczny. 

Bezpożyteczny  p.  Nlepożyteczny. 

XBezpracowlcle  przys.  od  Bezpracowity.  <Bez 
4-PR(AC)> 

X  Bezpracowity  wolny  od  praa/,  bezroboczy, 
próżnujący,  nieczynny,  bezczynny. 

xBezprawldlowośó,  I,  Im.  I  rz.  od  Bezprawl- 
dlowy.     <  Bez  +  PRAW  > 

XBezprawidlowy  p.  Nieprawidłowy. 

Bezprawie,  a,  Im.  a,  f  Przezprawle  I.  X  czas, 
gdy  prawa  niema  a.  gdy  ono  nie  ma  mocy ;  brak 
prawa,  nierząd,  anarchja:  Dwie  przeciwne  sobie 
władze  czynią  B.  2.  wykroczenie  przeciw  prawu, 
pogwałcenie  przepisów  prawa  a.  moralności,  wystę- 
pek, gwałt,  nadużycie,  samowola,  c»yn  karygodny, 
wybryk,  niesprawiedliwość,  krzywda :  Nie  czyń  bez- 
prawia ubogiemu,  iż  ubogi  jest.  Wuj.  B.  ś.  dzie- 
je.    Drzemią  starych  bezpraw  czasy.  Kon. 

X  Bezprawie  p.  Bezprawnie. 

Bezprawnie  przys.  od  Bezprawny;  X  Bezpra- 
wie: Z  jurystą  tym  wielkim  śmierć  obeszła  ś. 
B.,  bez  procesu,  bez  pozwu,  nawet  i  bez  sądu. 
Pot. 

XBezprawnlk,  a,  Im.  cy  gwaiciciel  pratva,  czło- 
wiek postępujący  wbrew  prawu,  gwałtownik,  eksce- 
sant:  Człowiek  to  z  urodzenia  znaczny,  ale  B., 
wydzierca.    Błaż. 

Bezprawność,  I,  Im.  I  rz.  od  Bezprawny. 

Bezprawny,  Bezprawy  I.  X  niepodległy  prawu, 
nie  mający  prawa,  nie  skrępowany  prawami,  wolny, 
niezależny :  Nawet  morza,  bezprawne  dotąd,  obo- 
Strzacie.  Kniaź.  2.  przeciwny  prawu,  nieprawny, 
nielegalny,  niesłuszny,  niesprawiedliwy,  występny, 
karygodny,  gwałtowny.  3.  X  ^vyjęty  z  pod  opieki 
prawa,  pozbawiony  praw,  umarły  cywilnie :  Myże- 
śmy  jedni  tylko  w  tym  państwie  bezprawni? 
Smotr.    Bój  zaczyna  Cezar  B.    Bardz. 

Bezprawy  p.  Bezprawny:  Był  to  B.  zamachną 
swobody.  Krasz. 

Bezpretensjonalnie  przys.  od  Bezpretensjonal- 
ny: Idylę  swą  napisał  B.  Kasz.  <Bez  -f- Pre- 
tensja > 

Bezpretensjonalność,  I,  bim.  rz.  od  Bezpreten- 
sjonalny: B.  i  prostota  w  kompozycji  obrazu 
podnosi  jego  wartość.    B.  w  ubiorze. 

Bezpretensjonalny  daleki  od  pretensji,  niepreten- 
sjonalny,  nie  pretendujący  do  wielkości,  znaczenia  a. 
piękności ;  niezarozumiały,  skromny,  niewymuszony, 
naturalny,  prosty :  Bezpretensjonalna  powiastka. 

Bezprocentowo  przys.  od  Bezprocentowy.  <Bez 
+  Procent  > 

Bezprooentowość,  I,  blm.  rz.  od  Bezprocentowy. 

Bezprocentowy  nie  dający  procentu;  niezyskow- 
ny,  nieprodukcyjny,  dany  bez  procentu:  Pożyczka 
bezprocentowa. 

Bezprocesowy  bez  procesu,  bez  postępowania  są- 
dowego.    <  Bez  -\-  Proces  > 

Bezpromlenny  pozbawiony  promieni,  nie  promie- 
niejący, niepromienisty :  Tarcza  słoneczna  purpu- 
rowa, bezpromienna.  Krasz.  Rumieniec  tonął 
w  bezpromienna  białość.  Słów.  Bezpromienna 
głowa  słońca.  Kon.  Szmat  nieba  głęboki  a  B. 
Orzesz.  Słońce  bezpromienne.  Mir.  <Bez-ł-PRO- 
(MIEN)> 

XBezproporojonalny  p.  Nieproporcjonalny.  <6ez 
-f- Proporcja  > 

X  Bezprbstowny  nieprosty,  niepionowy,  nieprosło- 
vadły.     <  Bez -f  PROST  > 


Bezpróohniczny  nie  zawierający  próchnicy :  Zie- 
mia bezpróchniczna.     <  Bez -I- PROCH  > 

Bezpryskawkowy  zool.  nie  posiadający  pryska- 
wek:  Ryby  b(Z|)ry6kawkowe.   <Bez -|- PRYSK> 

Bezprzedmiotowo    przys.   od  Bezprzedmiotowy. 

<  Bez -f  Przed  4- MIOT > 
Bezprzedmiotowy    nie  mający    określonego,    wy- 
raźnego przedmiotu,  celu:   Miłość  bezprzedmioto- 
wa.    <  Bez -f- Przed -ł- MIOT  > 

X  Bezprzemlennie    przys.    od   Bezprzemlenny. 

<  Bez -f  Prze -f- MIAN  > 
XBezprzemlenność,   I,   blra.    rz.    od    Bezprze- 
mlenny. 

X  Bezprzemlenny  niepodległy  przemianie,  nie- 
zmienny, zawsze  jednakouoy,  stały. 

XBezprzerwanle  przys.  od  Bezprzerwany:  B. 
cierpieć.  Krasiń.     <Bez -|-Prze  4"  RW> 

XBezprzerwaność,  I,  blm.  rz.  od  Bezprzerwany. 

X  Bezprzerwany  p.  Bezprzerwny. 

XBezprzerwny,  X  Bezprzerwany  nie  przerywa- 
jący ś.,  nieprzerwany,  nieustanny,  ciągły :  Szereg 
B.  Ruch  B.  Krasiń.  Płynący,  B.  czas  rozstąpił 
ś.  Krasiń. 

Bezprzesądny  nie  mający  przesądów.  <Bez  -\- 
Prze  -f  SĘD  > 

XBezprze8tannle  przys.  od  Bezprzestanny. 
<Bez-}-Prze-f  ST(0)> 

X  Bezprzestanny  nie  przestający,  nieustanny,  bez- 
ustanny, ustawiczny,  ciągły:  Kości  spróchniały 
w  bezprzestannej  pladze.  Chr. 

Bezprzestrzenny  nie  mający  granic,  bezgranicz- 
ny:  Bezprzestrzenna  kraina.  <Bez -j-Prze -j- 
STRZE(N)> 

Bezprzeszkodnie  przys.  od  Bezprzeszkodny: 
Gdańsk,  Elbląg  i  Toruń  B.  odtąd  biły  swą  mo- 
netę. Lei.     <  Bez  -\-  Prze  -f-  Szkód  > 

Bezprzeszkodny  wolny  od  przeszkód,  nietamowa- 
ny,  swobodny. 

Bezprzyczynnie  przys.  od  Bezprzyczynny.  <Bez 
+  Przy -I- CZYN  > 

Bezprzyczynny  p.  Bezprzyczynowy .-  Kara  bez- 
przyczynna. 

Bezprzyczynowość,  1,  blm.  rz.  od  Bezprzyczy- 
nowy: B.  psychiczna.    Spaś. 

Bezprzyczynowy,  Bezprzyczynny  nie  mający  wia- 
domej przyczyny,  bez  związku  przyczynowego ;  nie- 
uzasadniony, niesłuszny. 

Bezprzygodnie  przys.  od  Bezprzygodny:  Okrą- 
żywszy ów  cypel  groźny  B.  Przyb.  J.  <Bez-|- 
Przy  -I-  GOD  >" 

Bezprzygodny  wolny  od  przygód,  bez  przypad- 
ków, nieawunturniczy,  spokojny,  szczęśliioy. 

XBezprzyJemnle     przys.     od      Bezprzyjemny. 

<  Bez  4- Przy -f  JM  > 

XBezprzyiemność,  I,  blm.  rz.  od  Bezprzyjemny. 

X  Bezprzyjemny  p.  Nieprzyjemny. 

Bezprzykładnie  przys.  od  Bezprzykładny.  <Bez 
-I- Przy -I- KŁAD  > 

Bezprzykladność,  1,  blm.  rz.  od  Bezprzykładny. 

Bezprzykładny  nie  mający  sobie  podobnego,  rów- 
nego ;  jedyny  w  swoim  roflzaju,  nieporównany,  nie- 
zrównany, wyjątkowy,  niezwykły,  niesłychany,  nad- 
zwyczajny, rzadki,  niebywały,  zdumiewający,  zasta- 
nawiający:  Bezprzykładną  w  dziejach  polowania 
sztuką  uszczułem  sześć  zajęcy  pojedynczą  suką. 
Mick.  W  bezprzykładnym  gniewie.  Mick.  Wiecz- 
nie te  same  klęski  bezprzykładne.    Asn. 

XBezprzymiotny  nie  mający  żadnych  przymio- 
tów.    <  Bez  -\-  Przy  -f  MIOT  > 

Bezprzymusowy  bez  przymusu,  nieprzymuszony, 
dobrowolny :     Ofiarność    bezprzymusowa.     Kasz. 

<  Bez  -f  Przy  -f-  Mus  > 


131 


BEZPRZYSZŁOŚCIOWT 

Bezprzyszlościowy  hez  przysziośd,  bez  widoków 
na  przyszłość:  Zajęcie  bezprzyszłościowe.  Kasz. 
<  Bez -I- Przy  +  CHÓD  > 

Bezprzytomnie  przys.  od  Bezprzytomny.  <Zap. 
Bez  -\-  Cześ.  pfitomne> 

Bezprzytomność,  i,  blm.  rz.  od  Bezprzytomny: 
W  dzikie  zapały,  w  B.  wpada.  Mick.  Matka  je- 
go leżała  w  bezprzytoraności.  Kaczk. 

Bezprzytomny  p.  Nieprzytomny:  B.  niewolnik. 
Święt. 

Bezprzytulny  nie  mający  przytułku:  Bezprzy- 
tulna  główka.  Byk.     <  Bez  +  Przy  -f  TUŁ  > 

Bezprzytulek,  łku,  blm.  brak  przytułku,  pustka: 
Ów  straszny,  wielki  B.  ducha.  Słów. 

[Bezpsota,  y,  Im.  y]  psota,  szkoda.  <Bez  za- 
miast przez -f- PS  > 

Bezpuszy  nie  okryty  puchem,  nieopierzony,  goły, 
nagi  (o  ptakach);  Ich  dzieci  bezpusze  oddał 
wężom  w  opiekę.  Uj.     <Bez-}-PUCH> 

Bezrachunkowy  żyjący  bez  rachunku,  hez  kred- 
ki; nie  rachujący  i.,  nie  liczący  L,  nierządny,  nie- 
gospodarny, nieoszczędny.   <  Bez  +  Rachunek  > 

Bezradnie  przys.  od  Bezradny.  <Bez4-Ra- 
da>  . 

Bezradny  I.  pozbawiony  rady ,  nie  odbywający 
obrad:  Widzieliśmy  po  kilkudziesiąt  latach  bez- 
radnych, dwa  wielkie  sejmy.  Skrzet.  2.  nieza- 
radny, nieradny,  nie  umiejący  sobie  poradzić,  niedo- 
łężny, bezsilny. 

X  Bezradosny  próżen  radości,  nieradosny,  niewe- 
soły, smutny. 

XBezradośnłe  przys.  od  Bezradosny.  <Bez-i- 
RAD>  .      ^    . 

Bezramienny  wiośl.  \.  nie  mający  ramion ;  Pacie- 
rzówka  bezramienna.  2.  nie  umieszczony  na  ra- 
mionach: Dulka  bezramienna.  <Bez  -}-  RA- 
(MIEN)>  .      ^    ^ 

Bezrangowy  nie  posiadający  rangi:  Do  bezran- 
gowyeh  przemawiała— do  starszych :  „Dobrodzie- 
ju," "do  młodszych:  „Kochanie."  Jeż.  <Bez-f 
Ranga  > 

XBezranny  wolny  od  ran,  cały,  nieporaniony : 
Czerstwi,  cali,  bczranni  z  piacu  powracali. 
Przyb.     <  Bez  4- RAN  > 

Bezratunkowy  bez  ratunku,  bez  możności  ocale- 
nia:   Pożar  B.     <Bez-ł- Ratunek  > 

Bezrdzenny  nie  mający  rdzenia;  hist.:  Włókna 
bezrdzenne  nerwów.     <Bez-ł-RDZ> 

Bezreligljność,  I,  blm.  rz.  od  Bezreligijny.  <Bez-}- 
Religja> 

Bezreligijny  bez  religji  żyjący,  bezbożny,  niewie- 
rzący. 

X  Bezręcznie  przys.  od  Bezręczny.  <  Bez  -j- 
REK> 

XBezręozny  p.  Bezrękl:  Obron  bezręcznego! 
Leoj). 

Bezrękawy  nie  mający  rękawa  a.  rękawów. 

Bezręki,   X Bezręczny  pozbawiony  ręki    a.    rąk: 

Bezrękojmla,  I,  blm.  brak  rękojmi,  poręczenia, 
poręki,  gwarancji,  zabezpieczenia.  <  Bez  -|-  RĘK  -f- 
JM> 

Bezrobocie,  a,  Im.  a  I.  brak  zajęcia,  roboty ;  .'stagna- 
cja w  robocie;  W  perspektywie  długi  czas  kuracji 
i  B.  Krasz.  2.  wstrzymanie  ś.  od  roboty,  zmowa 
robotników,  strejk,  świątkowanie,  świętoioanie,  próż- 
nowanie: B.  dorożkarzy,  domagających  ś.  pod- 
wyższenia płacy.  Bezrobocia  we  Francji  ustają. 
<Bez-f  UOB> 

Bezroboczy  wolny  od  roboty,  bezczynny,  próżnu- 
jący, próżniaczy:     Prowadzi  życie  bezrobocze. 

XBezroczny  I.  bez  roków,  bez  oznaczonego  ter- 
minu,   bezterminowy,    nie  odroczony,    zostawiony  na 


BEZRÓŻN7CA 

czas  nieograniczony.  2.  zam.  f  Przezroczny/3rzy.<t27o- 
^oc2J<//.     <  Bez  -f  RZEK  > 

xBezrodnie  przys.  od  Bezrodny.  <Bez4- 
ROD> 

XBezrodność,  i,  blm.  rz.  od  Bezrodny. 

X  Bezrodny  bez  rodziny,  samotny,    bez  krewnych. 

Bezrodzicielski  nie  mający  rodziców,  bez  udziału 
rodziców:    B.  zapłód  osobnika  ustrojowego. 

[Bezroga,  r,  Im.  I]  świnia. 

1.  Bezrogi,  Bezrożny,  [Siuty]  niemający  rogów,  nie- 
rogaty :  Trzoda  bezroga.  Szaj.  (  =  nierogacizną). 
<Bez-f  ROG> 

2.  Bezrogi,  ów,  blp.  świnie,  trzoda  chlewna,  niero- 
gacizną. 

XBezrok,  [Bezrok],  XPrzezrok,  xPrzerok,  tyl- 
ko w  wyrażeniu  :  Na  B.,  na  przezrok,  na  przerok 
=  na  przyszły  rok,  po  roku,  od  dziś  za  rok :  Kiedy 
wybrańców  serjo  skarżą,  tedy  ś.  pewnie  poprawi 
na  B.  każdy.  Star.  Amonitowie  na  B.  wojsko  licz- 
niejsze skupiali.  Leszcz.  Oj,  przylecisz  ty  tu  i  na 
B.  jeszcze.  Kon.   <Bez  zamiast  Przez -|-RZEK> 

Bezrolnie  przys.  od  Bezrolny:  Siedzą,  po 
wsiach  B. 

Bezrolny  nie  posiadający  roli,  nie  uwłaszczony, 
siedzący  na  komornym  :  Chłop  B.  Rozdanie  grun- 
tów ludności  bezrolnej.     <Bez-|-ROL> 

XBezro8t,  u,  blm.,  x  Bezroście  nierośnięcie, 
niewzr  as  tanie,  pozostawanie  przy  pierwotnym  wzro- 
ście.    <  Bez  4- ROST  > 

X  Bezroście,  a,  blm.  p.  Bezrost. 

Bezroilinny  pozbawiony  roślirmości:  Góry  bez- 
roślinne. 

X Bezrozdzielnie  przys.  od  Bezrozdzielny.  <  Boz-}- 

Roz-|-DZIA(L)> 

XBezrozdzielność,  i,  blm.  rz.  od  Bezrozdzielny. 

X Bezrozdzielny  nie  mogący  być  rozdzielonym, 
niepodzielny,  niedzielny. 

XBezrozmyślnle  przys.  od  Bezrozmyślny :  Ja- 
ko tamten  B.  daje,  tak  ten  bezuważnie  bierze. 
Górn.     <Bez-f  Roz  +  MYŚL  > 

X  Bezrozmyślny  p.  Nierozmyślny:  Gniew  B. 
Wer. 

XBezrozsądnie  przys.  od  Bezrozsądny.  <Bez-|- 
Roz-f  SĘD> 

XBezrozsądność,  I,  blm.  rz.  od  Bezrozsądny. 

X  Bezrozsądny  pozbawiony  rozsajlku,  nierozsąd- 
ny, nierozważny,  nieroztropny,  nieprzezorny,  nie- 
praktyczny. 

XBezrozum,  u,  blm.  p.  Bezrozumnośó:  <Bez 

-fRoz-f-UM> 

XBezrozumnica,  y,  Im.  e  kobieta  bezrozumna. 

Bezrozumnie  przys.  od  Bezrozumny:  Wiersz 
mój  lotny  B.  Słów. 

Bezrozumność,  I,  blm.  rz.  od  Bezrozumny;  XBez- 
rozum:  Niech  cię  Bóg  skarze  bezrozumnością.! 
Leop. 

Bezrozumny  obrany  z  rozumu,  nierozumny,  prze- 
ciwny rozumowi,  bezmózgi:  Mąż  głujii  nie  zna, 
a  B.  nie  rozumie  togo.  Bud.  Sobkowstwo  bez- 
rozumne.  Skar.  Tym  nieśmiertelnej  talizmanem 
duszy  (  =  ł«2ł'o/.:«c;H^  moc  bezrozumna  na  uwięzi 
trzyma.   Mick. 

Bezrożny  p.  Bezrogi.     <Bez-|-ROG> 

X  Bezrówny  niezrównany,  nieporównany,  niedorów- 
nany :  Panno  bezrówna,  stanu  człowieczego  wtó- 
ra ozdobo!  Sęp.     <Bez-f  RÓW(N)> 

XBezrÓŻnica,  y,  blm.  brak  różnic,  odrębności, 
upodołmienie  ś„  zlanie  ś. :  Narodowość,  która  ś. 
już  wyrobiła,  nie  zgodzi  ś.  pogrążyć  w  rasowej 
nieokreśloności  i  bezróżnicy.  Spaś.  <Bez  4- 
RÓCŻN)>  ^ 


132 


BEZRÓŻNICOWT 

KBezrÓŻnICOWy  nie  odróżniający  i.,  zgodny,  Je- 
dnaki, wspólny:  Nastanie  Kościół  powszechny, 
B.  Krasiń. 

XBezróżnie  przys.  od  Bezróżny:  A  jeśli  zda- 
rzeń ślepych  dokuczą  mu  wady,  B.  je  przyjmuje, 
jak  wichry  i  grady.  Tremb. 

XBezPÓżność,  I,  blra.  rz.  od  Bezróżny. 

XBezróŻny  nie  robiący  różnicy,  nie  przebierają- 
cy, obojętny,  bezstronny. 

Bezruch,  u,  blra.  brak  ruchu,  nieruchomość,  obo- 
jętność: Serca  skrzepłe  bezruchem.  Kon.  "Wszyst- 
kie uczucia  w  bezruchu  skostnieją.  Kasz.  Za- 
stygnąć w  bezruchu.     <  Bez -|- Ruch  > 

Bezrybie,  a,  blra.  brak  ryb:  Na  bezrybiu  i  rak 
ryba.  Prz.  (-lepszy  rydz,  niż  nic).  <Bez-|-RYB> 

Bezrybność,  ł,  blm.  rz.  od  Bezrybny. 

Bezrybny  ubogi  w  ryby,  nie  mający  ryb :  Rzeka 
bezrybna. 

XBezrymny  p.  Bezrymowy:  W  tych  Ifymnach 
trzeci  wiersz  B.  Groch.     <Bez  +  Ryra> 

Bezrymowy,  X  Bezrymny  (o  wierszu)  nierymowa- 
ny,  miarowy,  biały,  bez  rymu:  Opaliński  wier- 
szem bezrymowym  pisał.  Dm. 

Bezrysowy  nie  mający  wyrazu :  Twarz  bezry- 
sowa.     <Bez-|-Rys> 

Bezrząd,  u,  blra.,  Bezrządność,  xBezrządztwo 
nierząd,  nieład,  niesforność,  brak  rządu,  anurchja. 
<Beż-f-RZĘD> 

Bezrządnie  przys.    od    Bezrządny. 

Bezrządność,  I,  blm.,  rz.  od  Bezrządny,  p.  Bez- 
ład. 

Bezrządny,  X  Bezrządny  bezładny,  niesforny, 
nieporządny,  chaotyczny,  anarchiczny;  nierządny, 
wszettczny. 

XBezrządztwo,  a,  blra.  p.  Bezrząd. 

XBezrzemieŚlny  nie  mający  iv  ręku  żadnego  rze- 
miosła, nie  znający  go.     <  Bez -|- Rzemiosło  > 

XBezrzędnie  przys.  od  Bezrzędny :  Uciekające 
wojsko  poraża  B.  goniących.  Papr.  <Bez-|- 
RZĘD> 

X Bezrzędny  p.  Bezrządny. 

Bezrzęsny  nie  mający  rzęs,  z  małemi  niewidocz- 
nemi  rzęsami:  Bezrzęsne  powieki.  Glin,  <Bez-|- 
RZĘS> 

xBez8ainowladnie  przys.  od  Bezsamowladny. 

X  Bezsamowladny  niesamotoladny.  <  Bez-|-SAM-(- 
WŁOD> 

Bezsądnie  przys.  od  Bezsądny:  Nie  mamy  B. 
drugim  odbierać  życia.     <Bez-j-SED> 

Bezsądny  niesądowny,  mimo  sądu,  bez  sądu. 

Bezsen,  Bezsnu  a.  Bezesnu,  blra.  p.  Bezsenność: 
Czy  to  nie  szatan  igra  z  nią  w  beześnie?  Gosz.  Może 
to  była  gorączka  bezesnu.    Gosz.     <Bez-|-SN> 

ł  Bezsenliwość,  i,  blra.  p.  Bezsenność. 

łBezsenllwy  p.  Bezsenny. 

Bezsennie  przys.  od  Bezsenny. 

Bezsenność,  i,  blm.,  Bezsen,  XBezseń,  fBezsen- 
liwość  chorobliwa  niemożność  spania,  brak  snu:  B. 
jest  jednym  z  największych  cierpień.  Kras.  A.  B. 
go  trapi. 

Bezsenny,  f  Bezsenliwy  nie  śpiący,  spać  nie  mo- 
gący, nie  śpiąc  przepędzony :  Noc  bezsenna.  Star- 
szy nad  mnichami  bezsennemi  ( =  nie  sypiającemi). 
Skar. 

Bezsens,  u.  Im.  y  p.  Bezsensowność  (nonsens). 
<Bez  -I-  Sens> 
xBezsensnie  przys.  od  Bezsensny. 
XBezsensny  p.  Bezsensowny:  Przerwana,  nie- 
pojętna i  bczsensna  mowa.  Jabł. 

Bezsensownie  przys.  od  Bezsensowny. 

Bezsensowność,  I,  blm.  rz.  od  Bezsensowny; 
Bezsens. 


BEZSKUTECZNY 

Bezsensowny,  Bezsensowy,  X  Bezsensny  me  ma- 
jący sejisu,  bezmyślny,  niedorzeczny^  nielogiczny,  bez 
związku,  głupi:    Bezsensowna  paplanina. 

Bezsensowy  p.  Bezsensowny:  Bezsensowe  za- 
chwyty dla  róż,  lilji  i  chabrów.  Chm. 

X Bezsen,  f,  blra.  p.  Bezsenność:  A  trzy  go- 
dziny to  niemało,  gdy  człek  głodny  po  bezseni. 
Pol.     <Bez-fSN> 

Bezsercowy  p.  Bezsercy:  Syn  marnotrawny, 
mój  lud  B.,  krnąbrnie  wystąpił  z  domu.  Deo. 
<  Bez -f- ŚRÓD  > 

Bezsercy,  Bezsercowy,  Bezserdeczny  nie  mają- 
cy serca,  niesercowy,  bez  uczuć,  nieczuły,  obojętny, 
nietkliwy,  nieludzki,  zimny,  okrutny,  nieporuszony, 
niewzruszony,  nieubłagany,  nielitościwy ;  małodusz- 
ny, tchórzliwy,  nieodważny,  lękliwy,  bojailiwy : 
Człowiek,  żołnierz  B. 

xBezserdecznie  przys.  od  Bezserdeczny. 

Bezserdeczny  p.  Bezsercy:  (Rodowa  tradycja) 
wychowuje  typy  oschłe,  bezserdeczne.  Asn. 

Bezseryjność,  i,  blm.  rz.  od  Bezseryjny.  <Bez-f- 
Serja> 

Bezseryjny  nie  dzielący  i.  na  serje :  Listy  za- 
stawne bezseryjne. 

Bezsesyjny  odbywający  i.  bez  sesji,  bez  obrad. 
<Bez  -|- Sesja  > 

XBezsęki  nie  mający  sęków,  niesękaty,  gładki. 
<Bez-f  SĘK> 

xBezsiemienność,  i,  blm.  lek.  (aspermia)  irafc 
nasienia.     <  Bez  -|-  SIA  > 

XBezsiemienny  beznasienny,  nie  mający  siemie- 
nia—nasienia. 

Bezsilnie  przys.  od  Bezsilny.     <Bez-ł-SI(Ł)> 

Bezsilność,  i,  blm.  rz.  od  Bezsilny;  Bezsiła; 
lek.  niemoc,  brak  sił,  bezmoc. 

Bezsilny  I.  nie  mający  siły,  niemocny,  słaby, 
wątły,  opadły  z  sił,  mdły,  wyczerpany,  nie  ma- 
jący środków  obrony,  bezbronny :  Gniew  B.  Mo- 
ich bezsilnych  głosów  nie  usłyszysz  jęku.  Słów. 
2.  lek.    dotknięty  bezsilnością. 

Bezsiła,  y,  blra.  p.  Bezsilność:  Nie  mogę  po- 
biec do  was  w  mej  bezsile.  Krasiń. 

xBezskazltelnie  przys.  od  Bezskazitelny. 
<Bez  -f-  Skazitelńy> 

xBezskazitelność,  i,  blm.  rz.  od  Bezskazi- 
telny. 

X  Bezskazitelny  p.  Nieskazitelny. 

xBez8kaźny  p.  Nieskazitelny:  Fidjasz  nada- 
wał marmurom  wdzięki  bezskaźne.  <Bez-|-S-|- 
KAZ> 

xBezskładnie  przys.  od  Bezsktadny.  <Bez-f- 
S-f  KŁAD> 

XBez8kładny  nie  składany,  nie  do  składania: 
Wiersze  B.  (=bezrymowy). 

Bezskorupi  nie  mający  skorupy.  <  Bez  -{- 
(S)KOR(UP)> 

Bezskór,  ora,  Ira.  ory  zool.  (amia)  ryba  koścista 
z  rzędu  szczupakowatych.     <  Bez -f- (S)KOR  > 

Bezskrupulatność,  i,  blm.  rz.  od  Bezskrupulatny. 
<Bez-|-Skrnpuł> 

Bezskrupulatny  postępujący  bez  skrupułów,  bez- 
iDzględny. 

Bezskrzel,  a.  Im.  e  zool.  (stomias)  ryba  z  rzędu 
bezskrzelnych.     <  Bez  -f-  SKRZEL  > 

Bezskrzelny  zool.  pozbawiony  skrzeli. 

Bezskrzydły  zool.  nie  mający  skrzydeł:  Owady 
bezskrzydłe    (aptera).     <Bez-j-(S)KRZY(DŁ)> 

Bezskutecznie  przys.  od  Bezskuteczny.  <Bez 
4-S  +  KU(T)> 

Bezskuteczność,  I,  blra.  rz.  od  Bezskuteczny. 

Bezskuteczny  nie  sprowadzający  skutku,  niesku- 
teczny, nie  skutkujący,  nie  działający^  ckybny,  chy- 


BEZSŁAWNIE 


hioiiij,  daremny,  piużnu,  bezowocny,  niepoiyteczny, 
pionny,  nie  ziszczony:  Szturm  to  był  ciężki,  lecz 
B.    Bezskuteczne  K-karstwo.     B.  żal.  Asn. 


Bezstawnie  przys.  od  Bezslawny:  B.  z  tej  woj- 
ny przyszło  nam  ś.  wrócić.  Leszcz.  S.  <Bez4- 
SŁOW> 

Bezsławność,  I,  blm.  rz.  od  Bezslawny. 

Bezstawny  I.  bez  sławy,  nie  okryty  sławą,  nie- 
sławny, nie  sławiony.     2.  obezslawiony ,  infamis. 

Bezsloneczny  pozbawiony  słońca,  nie  mający 
światła  słonecznego,  nie  oświecony  od  słońca :  Kr&i- 
na  bezsłoneczna.  Błądzą  w  cieniu  bezsłonecz- 
nyeh  krain.     Asn.     <  Bez -f- SŁOŃ  > 

Bezsłownie  przys.  od  Bezsłowny.  <  Bez  -j- 
SŁOW  > 

Bezsłowny  nie  w  słowach  zawarty,  milczący, 
niemy :  Giest  B.  Bezsłowne  zezwolenie.  Icłi 
dusze  wiodły  czułe  rozmowy  w  bezsłownym 
języku  Gasz.  A  dusza  moja  w  bezsłownej 
zadumie.   Tet. 

Bezsłużby  nie  mający  słuiby,  nie  służący,  luźny. 
<Bez-(-  8LUG> 

XBezstr.aozność,  I,  blm.  rz.  od  Bezsmaczny; 
Bezsmak      <Bez-ł-Smak> 

KBezsntaCzny  I.  nie  mający  smaku,  niesmaczny, 
niesmaków ity ,  niedobry.  2.  nie  odczmoający  smaku, 
nie  posiadający  zdolności  smakoioania. 

X  Bezsmak  p.  Bezsmaozność;  lek.  brak  zdolno- 
ści smakowania, 

Bezsoczny  p.  Bezsokowy. 

Bezsokowy,  Bezsoczny  nie  mający  w  sobie  so- 
ku, niesoczysty,  suchy :  To  mecli  islandzki,  bez- 
wonny,  B.  Gosz.     <Bez-fSOK> 

Bezspadkowy  na  nikogo  nie  przechodzący  w  dro- 
dze spadku  ,  nie  mający  spadkobierców.  <  Bez  -|- 
S-f  PAD> 

xBezspokojnib  przys.  od  Bezspokojny.     <6ez 

+  s-(-roH-FOJ> 

XBezspokojnośó,  I,  blm.  rz.  od  Bezspokojny. 

XBezspokoJny  p.  Niespokojny. 

Bezspornio    przys.    od    Bezsporny.      <  Bez  -|- 

+  POR> 

Bezsporność,  I,  blm.  rz.  od  Bezsporny. 

Bezsporny,  Bezsprzeczny  I.  nie  nastręczający 
sporu,  niezaprzeczony,  nie  ulegający  wątpliwości, 
niewątpliwy,  oczywisty:  Władanie  bezsporne.  2. 
zgodny,  jednomyślny. 

Bezspójkowy  gram.  bez  pomocy  spójki:  Konju- 
gacja  bezspó jkowa.  Mał.  <  Bez  +  S  4-  PO J  > 

Bezspójnikowy  gram.  bez  użycia  spójnika:  Bez- 
spójnikowe  połączenie  zdań. 

Bezspójny  pozbawiony  spójni:  Ruch  materji 
przechodzi  z  nieokreślonej  bezspójnej  jednorod- 
ności w  nieokreśloną,  spójną  różnorodność.  Karł. 

Bezsprzecznie  przys.  od  Bezsprzeczny.  <Bez 
-|-S4-PRZE(K)> 

Bezsprzeczność,  I,  blm.  rz.  od  Bezsprzeczny. 

Bezsprzeczny  p.  Bezsporny. 

XBezsroni,  u,  blm.  p.  Bezsromość.  <Bez  -\- 
SROM> 

Bezsromnie  przys.  od  Bezsromny. 

Bezsromnik,  a,  Im.  cy  bezwstydnik,  bezecnik, 
człowiek  bezczelny. 

Bezsromny  p.  Bezsromy. 

Bezsromość,  I,  blm.  rz.  od  Bezsromy;  XBez- 
srom. 

Bezsromy,  Bezsromny  bezwstydny,  niewstydUioy, 
bez  sromu,  ambicji,  bezecny,  bezczelny. 

Bezstanowy  nie  dzielący  ś.  na  stany,  kasty;  prze- 
znaczony dla  wszystkich  stanów:  Instytucje  bez- 
Stanowe.     <Bez -f  ST(0)> 


BEZSZKOD^IB 

Bezstarannie  przys.  od  Bezstaranny.  <Be2-|- 
STAR> 

Bezstaranność,  I,  blm.  rz.  od  Bezstaranny. 

Bezstaranny  niestaranny,  nie  starający  ś.,  niesta- 
rowfy,  niezapobiegliwy,  niezabiegliwy,  niezaradny, 
niedbały. 

Bezstosunkowo  przys.  od  Bezstosunkowy.  <6ez 
-f-  Stosunek  > 

Bezstosunkowy  nieproporcjonalny,  niestosowny, 
nieodpowiedni,  źle  zastosowatiy :  Brzegi  płaskie, 
koryto  dowolne,  szerokość  bezstosunkowa.     Pol. 

XBezstrachliwie  przys.  od  Bezstrachliwy.  <Bez 
+ STRACH > 

XBezstrachllwość,  i,  blm.  rz.  od  Bezstrachli- 
wy. 

XBez8tr ACMiwy  niestrachliwy,  nie  strachający  ś., 
nielękliwy,  niebojaźliwy,  niepłochy,  nietchórzliwy, 
odważny,  śmiały. 

Bezstronnie  przys.  od  Bezstronny. 

XBezstronnlk,  a,  Im.  cy  człowiek  bezstronny. 

Bezstronność,  I,  blm.  rz.  od  Bezstronny. 

Bezstronny  niestronny,  niestronniczy,  bezparcjal- 
ny ;  słuszny,  sprawiedliwy:  Jestem  sędzia  B.  i  na- 
oczny świadek.  Słów.     <  Bez -j- STRON  > 

Bezstrunny  strun  nie  mający:  Lutnia  bezstron- 
na.    <  Bez -I- STRUN  > 

X  Bezstworzenny  nie  mający  stworzeń,  nie  zapeł- 
niony stworzeniami:  Ciemne  królestwo  bezstwo- 
rzennej    nocy.    Przyb.     <  Bez -f- S -f  TWÓR  > 

Bezstylowy  bud.  bez  stylu,  nie  posiadający  stylu, 
zbudowany  bez  zachowania  stylu.      <  Bez  -j-  Styl  > 

Bezsumiennie  przys.  od  Bezsumienny.  <Bez 
-f  S  +  U(Mj> 

Bezsumlenność,  I,  blm.  n.  od  Bezsumienny. 

Bezsumienny  niesumienny,  niezgodny  z  sumie- 
niem, nie  mający  sumiei  ia. 

xBez8wobodnie  przys.  od  Bezswobodny.  <6ez 
-j- Swoboda  > 

XBezswobodność,  I,  blm.  rz.  od  Bezswobodny. 

X Bezswobodny  nie  mający  swobody,  skrępowa- 
ny, nieswobodny,  niewolniczy. 

XBez8wornle  przys.  od  Bezsworny.  <Bez-f 
(S)WOR> 

XBezsworność,  i,  blm.  rz.  od  Bezsworny. 

X Bezsworny  p.  Niesforny. 

XBezsytnle  przys.  od  Bezsytny.  <  Bez -ł- 
SYT> 

X Bezsytny  nie  mogący  ś.  nasycić,  nienasycony, 
niezasycony:  Człowiek  B.—nienasyiek,  wołoduch. 

X  Bezszatnie  przys.  od  Bezszatny.  <  Bez  -f 
SZAT> 

X  Bezszatny  bez  szat,  nie  odziany,  nie  ubrany. 

j-BezszczeżuJny  p.  Bezluski.  <  Bez  -\-  Szcze- 
żuja> 

Bezszczękl,  I  Bezszczękowy  lek.  i  zool.  pozba- 
wiony szczęk:  Płód  B.  (agnathus')  =  potwór  bez 
szczęki  dolnej,  bezżuchwiec.  <  Bez-j-SZCZĘK  > 

I  Bezszczękowy  p.  Bezszczękl. 

X  Bezszczęsny  p.  Nieszczęsny.  <  Bez  -f- 
(SZ)CZĘ8> 

X  Bezszczęście,  a,  Im.  a  p.  Nieszczęście  <  Bee-f 
(SZ)CZĘS  > 

xBez8zczęśnle  przys.  od  Bezszczęsny. 

XBezszczodry  nieszczodry,  nieszczodrobliwy,  nie- 
hojny,  .^kąpy.     <  Bez  +  SZCZODR  > 

XBezszczodrze  przys.  od  Bezszczodry. 

X  Bezszelestny  nie  robiący  szelestu,  nie  wudają- 
cy  szmeru,  nie  szeleszczący,  cichy.  <  Bez  -f-  Sze- 
lest > 

XBezszkodnle  przys.  od  Bezszkodny.  <Bez-}- 
Szkoda> 


Wk 


BKZSZKODNOŚĆ 

XBez8zkodność,  I,  blra.  I.  rz.  od  Bezszkodny, 
tdszkodowanie :  Upominać  ś.  o  B.  =  o  u-y nagrodze- 
nie strat.     2.  nieunzkodzenie,  całość. 

X  Bezszkodny  nie  ponoszący  szkody,  niestratny : 
Uczynić  kogo  oezszkodnym  =  wynagrodzić   szkodę. 

Bezszkolny  I.  nie  mający  szkol.  2.  odłączony  od 
szkól.  Bud.  3.  który  nie  był  w  szkołach.  <Bez  -|- 
Szkoła> 

Bezszpon,  a,  Im.  y  zool.  (cryptonys)  ptak  z  rzędu 
htr:  B.  czubaty.     <  Bez -j- SZPON  > 

Bezsztandarowy  nie  mający  sztandaru;  nie  ma- 
jący stałych  przekonań,  ideałów.  Jeż.  <Bez  -|- 
Sztan(iar> 

XBezsztucznle  przys.  od  Bezsztuczny.  <Bez 
+  Sztuka> 

X  Bezsztuczny  niesztuczny,  naturalny,  niekunsz- 
towny,  nieudany. 

Bezszybny  nie  mający  szyb,  z  powybijanemi  szy- 
bami: Bezszybne  okieane  dziury.  Orzesz.  <Bez 
-I- Szyba  > 

Bezszyjkowy  bot.:  Bezszyjkowe  znamię  w  słupku 
rośliny  -  umieszczone  wprost  na  zawiązku. 

Bezszypulkowy  bot.  pozbawiony  szypulki :  Kwiat 
B.  ( =  siedzący).     <  Bez  -|-  SZYP(UŁ)  > 

Bezścienny  nie  mający  ścian.  <  Bez  -j-  ŚCIAN  > 

XBezśladnie  przys.  od  Bezśladny.  <Bez4- 
ŚLAD> 

X  Bezśladny  nie  pozoslawiający  śladu,  po  któ- 
rym nie  zostało  śladu. 

xBezślubnie  przys.  od  Bezślubny.  <  Bez  -f 
(Ś)LUB> 

XBezślubny  p.  Nieślubny. 

XBezśmiertelnle  przys.  od  Bezśmiertelny. 

fBezśmiertelnik,  a,  blm.  ambrozja:  Wenus  bez- 
śmiertelnikiem  ze  słodyczą  pomieszanym  dotknę- 
ła Eneasza  i  bogiem  go  uczyniła.  Otw. 

XBezśmiertelność,  i,  blm.  rz.  od  Bezśmiertelny. 

Bezśmiertelny,  X  Bezśmiertny  niepodległy  śmier- 
ci, nieśmiertelny,  nie  umierający,  wieczny^  wieczy- 
sty.    <Bez-|-S  +  MOR> 

XBezśmiertnie  przys.  od  Bezśmiertny. 

XBezśmlertność,  1,  blm.  rz.  od  Bezśmiertny. 

X  Bezśmiertny  p.  Bezśmiertelny:  Z  tak  ogrom- 
nie bezśmiertnycłi  powagą.    Słów. 

XBezśmlesznle  przys.  od  Bezśmieszny.  <Bez 
-|-ŚMIA> 

XBezśmle8zność,  I,  blm.  rz.  od  Bezśmieszny. 

X  Bezśmieszny  nie  śmiejący  ś.,  ser  jo,  poważny; 
niegodzien  śmiechu,  nieśmieszny,  niezabawny. 

XBezśnledność,  I,  blm.  rz.  od  Bezśniedny. 
<Bez-t-Są-|-JAD> 

X  Bezśniedny  niejadalny,  nie  do  jedzenia. 

XBezśnleżność,  I,  blm.  rz.  od  Bezśnieżny. 

BezśnIeŻny  nieśnieżny,  bez  śniegu:  W  porę  je- 
sienną, bezśnieżną.  Jeż.  Zima  bezśnieżna.  <Bez 
+  ŚNIEG  > 

XBezśpie8znle  przys.  od  Bezśpieszny. 

XBezśpleszność,  1,'blm.  rz.  od  Bezśpieszny. 

Bezśpieszny  niespieszny,  nie  śpieszący  ś.,  bez  po- 
śpiechu, niepośpieszny.     <Bez -f- ŚP1ECH:> 

XBezśredny  p.  Bezpośredni.     <Bez-(-ŚROD> 

XBezśrzedny  p.  Bezpośredni. 

Bezświadkowy  odbywający  ś.  bez  świadków: 
BezAwiadkowa  audjencja.  Rzew.  <  Bez  4- 
S-fWID> 

Bezświadomie,  Bezświadomo  przys.  od  Bez- 
świadomy:  "Wznawiamy  B.  pamięć  odwiecznych 
zdarzeń.  Szaj.     Pracuję  B.  Kon. 

Bezświadomo  p.  Bezświadomie. 

Bezświidomość,  i,  blra.  I.  fil.  (w  psyehologji): 
a)  stan,  w  którym  brak  świadomości;  h)  bł.  bez- 
przytomność,   nieprzytouinuść,   nieświadomość ;  e)  bł. 


BEZTKOSKLIWT 

bezwiednośó.    2.    lek.  bezprzytomność,  utrata  świa- 
domości. 

Bezświadomy  I.  nie  mająaj  świadomości,  nie- 
świadomy, nie  wiedzący,  bezwiedny;  fil.  bezświa- 
domością  nacechowany.  2.  lek.  bezświadomością 
dotknięty. 

Bezświatły  nie  mający  światła,  ciemny.  <Bez 
+  ŚW1T> 

Bezświetlny  me  o^wteiZony,  ciemny,  ponury.  Czyś 
na  to  z  długiej,  bezświetlnej  omroczy  ogniem 
pamięci  otworzył  mi  oczy?    Kaczk. 

Beztakt,  u,  blm.  brak  taktu,  niewłaściwe  postą- 
pienie a.  zachowanie  ś.     <  Bez -f- Takt  > 

Beztaktownie  przys.  ód  Beztaktowny. 

Beztaktowny  przym.  od  Beztakt,  nietaktowny. 

XBeztanecznie  przys.  od  Beztaneczny.  <Bez 
Taniec  > 

X  Beztaneczny  nie  tańcujący,  bez  tańca,  tańców; 
bez  reju. 

XBeztargowność,  i,  blra.  brak  targu,  brak  po- 
kupu,  odbytu ;  zastój  w  handlu,  stagnacja.  <  Bez 
-fTarg> 

Beztendencyjny  nie  mający  tendencji:  Utwór  B. 
<Bez  4- Tendencja > 

Bezterminowo  przys.  od  Bezterminowy.  <Bez 
4"  Termin  > 

Beztermlnowość,  i,    blm.  rz.  od  Bezterminowy. 

Bezterminowy  nie  mający  oznaczonego  terminu, 
bez  określonego  czasu  a.  daty:  Więzienie  bezter- 
minowe.   Weksel  B. 

Beztestamentownie  przys.  bez  testamentu,  nie  na 
mocy  testamentu :  Dziedziczyć  B.  <  Bez  -j-  Testa- 
ment > 

Beztestamentowy  bez  testamentu^  nie  oparty  na 
testamencie:    Spadek  B. 

Beztezowy  bez  tezy,  bez  myśli  przewodniej.  <Bez 
-|-Teza> 

XBeztęczowość,  i,  blm.  fiz.  (achromatismus) 
achromatyczność. 

XBeztęczowy  fiz.  p.  Bezbarwny.  <Beż-fTĘCZ> 

XBeztorny,  Bezporządkowy  lek.  nie  biegnący  to- 
rem utartym,  nietypowy:  Zapalenie  płuc  beztorne=: 
nie  przebiegające  w  sposób  zwykły.  <  Bez  -|- 
TOR> 

fBeztowłosy  p.  Prostowlosy:  We  dnie,  w  no- 
cy, przy  ziemi  pod  niebem  kuczała,  naguczko, 
beztowłosa.  Zebr.  <Bezto  zamiast  Prosto,  jak 
Bez  zamiast  Przez -f- WŁOS  > 

Beztrafny  bil.  bez  trafienia,  nietrafny,  chybny : 
Feler  B.    < Bez -j- Traf  > 

Beztrawny  bez  trawy:  Wyschła  i  beztra\,na 
łąka.  Krasz.     <  Bez  -(-  TRU  > 

Beztrąbik,  a,  Ira.  i  zool.  (astomella)  owad  z  rzędu 
hezskrzydłych:    B.  pręgowany.     <  Bez -f- Trąba  > 

X  Beztrefnie  przys.  od  Beztrefny.  <  Bez-f  Tref- 
ny > 

XBeztrefny  nie  trefiony,  nie  czesany,  nie  zwija- 
ny, nie  zawijany,  nie  fryzowany,  rozpuszczony. 

Beztreściowy  p.  Beztreściwy. 

Beztreściwy,  Beztreściowy  nie  mający  w  sobie 
treści,  jądra,  znaczenia,  ducha,  istoty ;  czczy,  pusty, 
jałowy,  próżny,  błahy:  (Bigoci)  wierzą  w  łupinę 
wiary  beztreściwą.  Bał.     <Bez  +  TREST> 

Beztroska,  1,  Im.  I  brak  trosk,  gnuśność,  bez- 
czynność: Nic  porównać  ś.  nie  da  z  beztroską, 
w  jakiej  ś.  życie  pędzi  na  Wschodzie.  Jeż. 

Beztroski  wolny  od  trosk,  zgryzot;  swobodny, 
wesoły,  bezpieczny.     <  Bez -}- TROSK  > 

XBeztro8k!iwie  przys.  od  Beztroskliwy. 

XBeztroskliwość,  1,   blra.  rz.  od  Beztroskliwy. 

X  Beztroskliwy  nietmskliiry,  nie  troszczący  ś., 
nie  zaprzątający  sobic  ylowy,  lekkomyślny. 


135 


BEZTRUD 

Beztrud,  u,  blm.  hezczyttnośó,  swoboda,  próżno- 
wanie: Każdy  twór  jakąś  wypracował  cnotę, 
a  Chrystus  wszystko  ma  w  jasnym  beztrudzie. 
Słów.  Rozmowy  toczone  w  beztrudzie.  Słów. 
<  Bez  4-  TRUD  > 

XBeztrudny  przychodzący  bez  trudu,  nietrudny, 
niemozolny ,     nieuciążliwy ,     nieciężki . 

XBeztulowlec,  wca,  Im.  wce  lek.  (acormus) 
płód  potworny  bez  tułowia.    <Bez  -\-  TUŁr> 

Beztwarzowlec,  woa,  Im.  wce  lek.  (aprosopus) 
płód  beztwarzowy.      <  Bez  +  TWÓR  > 

Beztwarzowy  lek.  twarzy  nie  mający :  płód  B. 
beztwarzowiec. 

Beztwarzy  nie  mający  twarzy,  zamaskowany: 
Postać  beztwarza,  straszna,  katowska.  Krasz. 

fBeztworno  przys.  od  Beztworny.  <Bez  za- 
miast Przez -f  STRZE(N)  > 

X  Beztworny   p.   Przestronny. 

Beztworzyk,  a,  Im.  Izool.  (camarota)owa(/2r2f- 
Jw  bezskrzydłych  :  B.  żółtonogi.  <  Nazwa  sztuczna, 
niby  Bez -f- TWÓR  > 

XBezuohronnie  przys.  od  Bezuchronny.  <Bez-|- 
U  +  CHJ10N> 

XBezuchronność,  i,  blm.  rz.  od  Bezuchronny. 

X Bezuchronny  p.  Nieuchronny. 

Bezuchy,  Bezuszy,  Bezuszny  nie  mający  ucha 
a.  uszu:     Człowiek,  garnek  B.     <  Bez  -[-  UCH  > 

XBezuchybnle  przys.  od  Bezuchybny.  <Bez-|- 
U  +  CHYB> 

XBezuchybność,  i,  blm.  rz.  od  Bezuchybny. 

XBezuchybny  p.  Niechybny. 

xBezuclesznie  przys.  od  Bezucieszny.  <Bez-}- 
U-ł-CICH> 

xBezucieszność,  I,  blm.  rz.  od  Bezucieszny. 

X  Bezucieszny  bez  uciech,  pozbawiony  uciech, 
smutny,  nudny. 

Bezuczuclowy  nie  mający  uczucia,  nie  odczuwa- 
jący, nie  czujący,  zimny,  chłodny,  obojętny,  apatycz- 
ny, nietkliwy,  niewrażliwy:  I  tak  ś.  potoczę,  bez- 
uczuciowa,  trupia,  bezrozumna.  Krasiń.  <Bez-l- 
U  +  CZU> 

XBezul(i  nie  mający  nauki,  nie  uczony,  nieuk. 
<Bez4-UK> 

fBezumnie  przys.  od  Bezumny.  <  Bez -|- 
U(M)> 

fBezumność,  ł,  blm.  rz.  od  Bezumny,  f  Bezum- 
stwo:     Faryzeusze    napełnili  ś.  bezumności.  Bud. 

f  Bezumny,  ■}•  Bezhumny  obrany  z  rozumu,  niero- 
zumny, szalony,  głupi. 

t  Bezumstwo,  a,  Im.  a  p.  Bezumność. 

XBezupadły  niezagrożony  upadkiem,  nie  upada- 
jący,    niechwiejny,  nieupadiy.      <Bez-f-U-ł-PAD> 

XBezupornle  przys.  od  Bezuporny:  Kobiecie 
wszystko  B.  pójdzie.     <  Bez  -j-  U  -f  POR  > 

X  Bezuporny  nieupomie  idący ,  nie  doznający 
przeszkód,  łatioy,  gładki ;  idący  jak  z  płatka,  jak 
po  maile. 

XBezuprawnie  przys.  od  Bezuprawny.  <Bez4- 
U-fPRAW> 

X Bezuprawny  p.  Nieuprawny. 

Bezustanku  p.  Bezustannie:  Głos  jej  rozlegał 
Ś.B.Orzesz.     <Bez  +  U -j- ST(0)> 

Bezustannie  przys.  od  Bezustanny;  Bezustanku : 
Siła  czyni;}ca  B.  Wuj. 

Bezustanność,  I,  blm.  rz.  od  Bezustanny. 

Bezustanny  nie  ustający,  nieustanny,  ciągły,  usta- 
wiczny,  nieprzerwany,  hezprzerwny :  Prośby  moje 
bezustanne.  Przyb. 

Bezustny,  Bezusty  nie  mający  ust.  <Bez-|-UST> 

xBezu3trojny  p.  Bezustrojowy. 

Bezustrojowy,  x  Bezustrojny  (anorganicus) 
nieorganiczny.      <  Bez  -j-  U  -j-  STRÓJ  > 


BEZWĄTPLIWIE 

Bezusty  p.  Bezustny. 

XBezu8zczerbnie    przys.    od    Bezuszczerbny. 

<  Bez  +  U -I- SZCZERB  > 

X  Bezuszczerbny  nie  ponoszący  uszczerbku,  nie- 
wyczerpany, nie    ubywający. 

Bezuszel(,    szka,  Im.  szki    zool.  p.    śmierdziel. 

<  Bez  4- UCH  > 
Bezuszny  p.  Bezuchy. 
Bezuszy  p.  Bezuchy. 

xBezutratnle  przys.  od  Bezutratny.  <Bez-l- 
U  +  TOR> 

XBezutratność,  I,  blm.  rz.  od  Bezutratny. 

X  Bezutratny  nie  mogący  byó  utraconym,  nie- 
utratny. 

xBezutrudnle  przys.  od  Bezutrudny.  <Bez4- 
U  +  TRUD> 

X  Bezutrudny  niestrudzony,  niezmordowany,  toy- 
trwaly. 

xBezuważnle  przys.  od  Bezuważny:  Wszystkich 
językiem  B.  razi.      <  Bez -f- U -|- Waga  > 

XBezuważność,  I,  blm.  rz.  od  Bezuważny. 

X  Bezuważny  nieuważny,  nie  uważający,  niebacz- 
ny,   bez    zastanowienia,    nieoględny ,     nierozważny. 

Bezuzdny,  Bezuzdy  rozuzdany,  wyuzdany,  rozpa- 
sany,  rozpuszczony,  rozkieiznany,  niesforny,  rozhu- 
kany:  Bezuzdne  i  ślepe  chuci.  Nag.  <Bez-}- 
UZD> 

Bezuzdy  p .  Bezuzdny :  Bezuzda  swawola. 
Zabł. 

Bezużytecznie  przys.  od  Bezużyteczny.  <Bez-ł- 
U  +  ŻY(T)> 

Bezużyteczność,  i,  blm.  rz.  od  Bezużyteczny. 

Bezużyteczny  nieużyteczny,  niepożyteczny,  nie 
jtrzynoszący  użytku,  nieprzydatny,  niezdatny,  niepo- 
trzebny, bezowocny,  daremny,  próżny. 

Bezwartościowość,  i,  blm.  rz.  od  Bezwartościo- 
wy.  <  Bez  4- Wart  > 

Bezwartościowy  nie  mający  wartości,  niecenny; 
nic  niewart:  Kupon  B.  Bezwartościowe  utwo- 
ry literackie. 

xBezwarunkowie  p.  Bezwarunkowo:  On  twój  na 
wieki  B.  Syrok.     <  Bez -|- Warunek  > 

Bezwarunkowo,  XBezwarunkowie  przys.  od  Bez- 
warunkowy ;  stanowczo,  niewątpliwie,  bądź  co 
bądź,  w  każdym  razie,  koniecznie,  nieodwołalnie, 
napewno:  W  szczerość  jego  wierzył  B.  (=ślepo). 
Orzesz.  Należy  ś.  B.  odpoczynek  mózgowi.  Przy- 
jeżdżam B. 

Bezwarunkowość,  I,  blm.  rz.  od  Bezwarun- 
kowy. 

Bezwarunkowy  nie  ograniczony  żadnym  warun- 
kiem, nieograniczony,  bezwzględny,  całkowity,  zupeł- 
ny, niepodzielny:  Czuję  ś.  w  prawie  bezwarun- 
kowego rozporządzania  moim  majątkiem.  Kaczk. 
Jeszcze  jedna  święta  kierować  będzie  moim  prze- 
glądem polskiej  poezji:  bezwarunkowa  bezstron- 
ność. Gosz. 

xBezważnle  przys.  od  Bezważny.  <Bez-|- 
Waga  > 

XBezważność,  I,  blm.  rz.  od  Bezważny. 

XBezwaŻny  nieważny,  małoważny,  bez  wagi,  ba- 
gatelny. 

Bezwąsy  nie  mający  wąsów,  nieioąsały,  gołowąs. 
<Bez  +  WĄS> 

Bezwątplenia  przys.  niewątpliwie:  Miłość  jest 
piękną,  B.  rzeczą.  Asn.  Legienda  „Wawrzyniec 
z  Powoda,"  B.  najlepsza  ze  wszystkiego,  co  do- 
tąd u  nas  w  podobnym  rodzaju  napisano.  Gosz. 
<Bez+(WĄ)TP> 

XBezwątpllwle  przys.  od  Bezwątpllwy. 


130 


BEZWĄTPLIWOŚĆ 

xBezwątpliwość,  i,  blin.  rz.  od  Bezwątpllwy. 
XBezwątpliwy    nie    ulegający    wątpliwości,    nie- 
wątpliwy, pewny,  stanowczy. 

KBezwczesriość,  I,  blin.  rz.  od  Bezwczesny. 
<  Bez  4- W  4- CZAS  > 

X Bezwczesny  nie  w  czas  zdarzony,  nie  na  dohie, 
nie  10  porę,  niewczesny,  przedwczesny,  za  prędki. 
XBezwcześnie  przys.  od  Bezwczesny. 
Bezwdzięczen  p.  Bezwdzięczny.     <Bez-fW-l- 
i)zick> 
XBezwdzięcznie  przys.  od  Bezwdzięczny. 
XBezwd2ięcznośó,  i,  blin.  rz.  od  Bezwdzięczny. 
Bezwdzięczny,  Bezwdzięczen  \.pozbawiony  icdzię- 
ku,    nieprzyjemny,     niesympatyczny,     nieefektowny, 
bez  gracji,  itroku.     2.  niewdzięczny,  niepomny,  nie- 
baczny na  otrzymane  dobro. 

X  Bezwęch,  u,  blin.  lek.  (anosinia)  brak  powonienia. 
xBezwęchowy   przyra.  od  Bezwęch.     <Bez-j- 
WĘCH> 

Bezwęzly  nie  mający  węzłów,  niewęzlowaty,  nie- 
suplowaty.     <Bez  +  Wi:^Z> 

XBezwiadom  przyra.  me  mający  wiadomości,  nie- 
świadomy, bezwiedny.     <Bez-4-WID> 
XBezwladomie  przys.  od  Bezwładom. 
XBe2wiadomość,  I,  blra.  rz.  od  Bezwładom. 
Bezwiara,  y,   blm.   p.    Niewiara:     Na  mnie  za 
bezwiarę  słusznie  i  święcie  zasyłajf^  karę.  Kra- 
siń.     <Bez-ł-WIAR> 

XBezwidomie  przys.  od  Bezwidomy,  y^bezwi- 
dzialnie.     <  Bez  -\-  WID  > 

XBezwidomość,  i,  blm.  rz.  od  Bezwidomy, 
X  bezwidzialność. 

X  Bezwidomy,  X  Bezwidzialny  memoż/iwz/  dowi- 
dzenia, niewidomy -niewidzialny :    "W  niewoli  bez- 
widomych  kajdan.  Krasiń. 
XBezwidzia!nie  przys.  od  Bezwidzialny. 
X  Bezwidzialność,  i,  blm.  rz.  od  Bezwidzialny. 
XBezwidzialny  p.  Bezwidomy. 
Bezwieczorny   nie  mający   wieczorów.     <Bez-{- 
W1ECZ(0R)> 

Bezwiednie  przys.  od  Bezwiedny :  Wdzięk  nie- 
wieści i  śmiałość  w  obejściu  podziałały  nań  B. 
Krasz.  <  Bez  4- WID  > 
Bezwiedność,  i,  blm.  rz.  od  Bezwiedny. 
Bezwiedny  I.  a.  XBezwiestny  bezświadomy,  nie- 
świadomy, machinalny,  bierny,  nie  zdający  sobie 
.ijyrawy,  instynktowy,  nieumyślny,  niechcący:  Lgnęli 
do  siebie  bezwiednym  ciążeniem.  Haj.  Jakaś 
bezwiedna  siła  ciągnie  go  w  tę  stronę.  Kaczk. 
Patrzał  bezwiedneini  oczyma  na  klasztor.  Kaczk. 
Są  oni  bezwiednym  narzędziem  w  jego  ręku. 
Proch.  Bezwiednych  potęg,  co  w  ciemnościach 
drzemią.  Asn.  Tam,  gdzie  ś.  boleść  zaczyna, 
bezwiednej  inartwośei  kres.  Asn.  2.  fil.  a)  samo- 
wiedzy  pozbawiony :  Umysł  B.  b)  nieusamowiednio- 
ny :  Stan  psychiczny,  postępek  B.  3.  lek.  nie- 
przytomny. 

Bezwiedza,  y,  blm.  niewiedzenie,  brak  wiadomo- 
ści, nieświadomość,  bezwiedność,  nieprzytomność: 
Najniższym  szczeblem  jest  B.  o  samym  sobie. 
Krasiń. 

XBezwienna  nie  mająca  wiana,  bezposażna,  nie- 
posaina,  niewyposażona.    <Bez-(-WIAN> 

XBezwierca,  y,  Im.  y  p.  Niewiernik:  Gorszy  jest 
od  bezwiercy,  który  o  domownikach  swoich  sta- 
runku  nie  ma.  Wor.     <  Bez -|- WIAR  > 
XBezwiernie  przys.  od  Bezwierny. 
XBezwiernik,  a,  Im.  cy  p.  Niewiernik. 
XBezwierność,  r,  blm.  p.  Niewierność. 
X Bezwierny  p.  Niewierny:    Bezwierna  Litwa. 
Stryj  k. 
xBezwier8two,  a,  blm.  p.  Niewierność. 


BEZWOJENNT 

XBezwle8tny  I,  o  któnjm  niema  wieści,  iladu; 
niewiadomy.  2.  p.  Bezwiedny:  Mimowolne  to 
zapewne,  bezwiestne  świadectwo  prawdzie.    Gosz. 

<  Bez -I- WID  > 

Bezwletrze,  a,  blm.  brak  wiatru,  cisza  w  powie- 
trzu.    <Bez-|-WIA> 

Bezwietrzny  bez  wiatru,  cichy,  spokojny.  Po- 
wietrze bezwietrzne.  Przybór. 

Bezwieźny  nie  mający  wież.      <Bez -f- Wieża> 

Bezwiędiy  nie  więdnący,  świeiy:  B.  wianek.  Uj. 
<Bez-f-WIĘD> 

XBezwlęzność,  I,  blm.  rz.  od  Bezwięzny.  <Bez-|- 
WIĘZ> 

X  Bezwięzny  nie  mający  więzów,  nie  skrępowany. 

XBezwiężnie  przys.  od  Bezwięzny. 

XBezwllgl  wolny  od  wilgoci,  niewilgotny,  su- 
chy.    <  Bez -i- WILG  > 

XBezwilgoć,  I,  blm.  brak  wilgoci,  suchość. 

XBezwiniec,  ńca,  Im.  ńcy  ten,  eonie  pija  wina. 
Zebr.     <  Bez  -\-  Wino  > 

XBezwłnnle  przys.  od.  XBezwinny:  Może  B. 
usługując.  Słów.     <Bez-f-WI(N)> 

Bezwinność,  i,  blm.  rz.  od  Bezwinny. 

Bezwinny  (o  krajs,  okolicy)  nie  mający  wina. 

X Bezwinny  p.  Niewinny. 

fBezwiństwo,  a,  blm.,  -j-PrzezwIństwo  niewinność. 

Bezwiosenność,  i,  ł)lm.  brak  wiosny;  przen. : 
Straszne  uczucie  bezwiosenności  na  ziemi.  Kra- 
siń.    <Bez-fWlOSN> 

Bezwład,  u,  blm.,  XBezwladnica  lek.  (acinesis) 
niezdolność  władania  członkami,  porażenie  ruchu, 
paraliż,  utrata  ruchu.     <  Bez  -j-  WŁOD  > 

xBezwladnica,  y,  blm.  p.  Bezwład. 

Bezwładnie  przys.  od  Bezwładny. 

Bezwładnieć,  eje,  al  stawać  ś.  bezwładnym,  tra- 
cić władzę,  siły;  mdleć. 

Bezwładność,  I,  blm.  rz.  od  Bezwładny. 

Bezwładny  I,  nie  mający  władzy  w  członkach, 
nieruchawy,  nieruchomy,  omdlały,  bezsilny,  opadły 
z  sit:  Padł  B.  na  łoże.  2.  nic  nie  mogący  po- 
radzić, bezsilny,  niedzielny,  niedołężny,  niezaradny: 
Prawo  jest  bezwładne  w  tym  wypadku.  3.  fiz. 
inercja,  własność  ciał  niezmieniania  swego  stanu  sa- 
mo przez  ś. 

XBezwładza,  y.  Im.  e  bezkrólewie,  brak  rządu: 
Czas  bezwładny.  Bart. 

Bezwłasnowolnie    przys.    od    Bezwłasnowolny. 

<  Bez-f  WŁOD-f-WOL  > 
Bezwłasnowolność,   I,  blm.  rz.   od   Bezwłasno- 
wolny :     B.    prawna    (wskutek  wyroku  sądów  kar- 
nych).    B.  sądowa  (z  wyroków  cywilnych). 

Bezwłasnowolny  zostający  pod  opieką,  trzymany 
w  kurateli,  wzięty  w  kuratelę ;  praw.  -  pozbawiony 
lołasnej  woli  w  czynnościach  prawnych. 

Bezwłosy  nie  mający  włosów,  goły,  łysy,  niewło- 
chafy,  niekosmały.     <Bez-f-WŁOS> 

Bezwodnie  przys.  od  Bezwodny.  <Bez4- 
WOD> 

Bezwodnik,  a,  Im.  i  chem.  związek,  utworzony 
z  innego  za  pomocą  odjęcia  2  atomów  wodoru  i  1 
atomu  tlenu:  B.  kwasu.  B.  siarczany  =  £.  kwa- 
su siarczonego.    B.  węglany. 

Bezwodność,  r,  blm.  rz.  od  Bezwodny,  bez- 
wodzie. 

Bezv/OÓny  pozbawiony  wody:  Alkohol  B.  =  czy- 
sty.   Na  ziemi  bezwodnej.  Leop. 

Bezwodżie,  a,  blm.,  fPrzezwodzie  I.  bez- 
wodność. brak  wody,  susza,  posucha:  Ho!  B.  a 
bezchlebie.  Zal.     2.  miejsce  pozbatuione  wody. 

XBezwojennie  przys.  od  Bezwojenny.  <Bez-f- 
WOJ> 

X  Bezwojenny  stroniący  od  wojny ^  niewojowniczy. 


137 


BEZWOLA 


BEZZALEZNY 


Bezwola,  I,  blm.,  XMul\a.  brak  woli,  mejwsiada- 
nie  woli:  Na  powierzchowuą,  bezmyślność  i  bez- 
wolę narodu  rachuje.  Słów.     <Bez-|-WOL> 

X Bezwolnie  przys.  od  Bezwolny:    Idą.  bezwol- 
nie ciało  i  ducha  oddać.  Krasiń. 
XBezwolność,    I,    blm.  rz.    od  Bezwolny. 

X  Bezwolny  I.  nie  używający  wolności,  niewol- 
ny,  niewolniczy:  Ludzie  bezwolni  zrównani  ze 
zwierzętami.  2.  pozbawiony  woli:  Nie  wierzę,  że 
prochem  bezwolnym  Sij  w  życiu.  Mir. 

Bezwonnie  przys.  od  Bezwonny:  Coraz  jest  ci- 
szej, ciemniej  i  bezwonniej.  Tet.   <Bez-f-WON> 

Bezwonność,  I,  blm.  rz.  od  Bezwonny. 

Bezwonny,  X  Bezzapachny  nie  wydający  woni, 
nie  woniejący,  nie  pachnący. 

Bezwoskówkowy  zool.  bez  woskówki:  Dziób  B. 
<Bez-f  WO(SK)> 

Bezwrażliwość,  1,  blm.  rz.  od  Bezwrażllwy. 

Bezwrażllwy  niewrażUtry,  nieczuły. 

XBezwspolecznle  przys.  od  Bezwspoleozny. 
<Bez  +  Wz  +  POŁ> 

X  Bezwspoleozny  do  żadnego  społeczeństwa  nie 
należący,  kosmopolityczny :  Dziejopis  niech  będzie 
bezkrajnym,  bezwspołecznym,  gdy  pisze.     Kras. 

XBezw8trzemlęźllwie  przys.  od  Bezwstrzemlęź- 
ilwy. 

XBezw8trzemięźllwość,  I,  blm.  rz.  od  Bez- 
wstrzemięźllwy;  X  Bezwstrzymalość. 

X  Bezwstrzemlęźliwy,  x  Bezwstrzymaly  nie 
wstrzymujący  ś.,  niewsirzemiążliwy,  nieumiarkowa- 
ny,  niepowiciągliwy .     <Bez  Ą-Wz  Ą-  TRZEM  > 

X Bezwstrzymalość,  i,  blm.  rz.  od  Bezwstrzymaly, 
p.  Bezwstrzemlęźliwość.    <Bez-fWz+TRZYM> 

X  Bezwstrzymaly  p.  Bezwstrzemlęźliwy. 

Bezwstyd,  u,  blm.  brak  wstydu,  bezwstydność. 
<  Bez  4-  Wz  -}-  STUD  > 

Bezwstydliwy  p.  Bezwstydny. 

Bezwstydnioa,  y,  Ira.  e  kobieta  bezwstydna:  Bez- 
wstydni(!o,  ty  tylko  mordami  oddychasz.   Dm. 

Bezwstydnie  przys.  od  Bezwstydny. 

Bezwstydnik,  a,  Im.  cy  człowiek  bezwstydny. 

Bezwstydność,  I,  blm.  rz.  od  Bezwstydny. 

Bezwstydny,  Bezwstydliwy  bez  wstydu,  niewstyd- 
liwy,  nie  wstydzący  ś.,  nie  mający  wstydu,  bezczel- 
ny, cyniczny:  Rozpusta  bezwstydna.  Bezwstydne 
czoło  (  =  wytarte).  Głowa,  z  której  włos  prze- 
moc odarła  bezwstydna.    Mick. 

Bezwyborowy  nieodznaczający  się  należytym 
wyborem:  Brudny  plon  z  bezwyborowego  czy- 
tania romansów.  Wilk.     <  Bez  -\-  Wy  -Ą-  BIOR  > 

XBezwychodnle  przys.  od  Bezwychodny.  <Bez 
-f- Wy -I- CHÓD  > 

X  Bezwychodny  nie  mający  wyjicia,  bez  wyjścia; 
przen.  trudny,  kłopoilitoy :  Położenie  bezwychodne. 

Bezwyjątkowo  przys.  od  Bezwyjątkowy :  Poin- 
formowali mnie  o  każdym  B.  autorze.  Wilk. 
<Bez-|-Wy-f  JM> 

Bezwyjątkowy  bez  wyjątki,  poiioszechny,  ogólny, 
całkowity. 

XBezwyJśolowość,  I,  blm.  rz.  od  Bezwyjściowy. 

Bezwyjściowy  będący  bez  wyjścia,  bez  ratunku, 
w  krytycznym  położeniu.      <  Bez  -|-  Wy  -|-  ID  > 

XBezwyobrażeniowość,  i,  blm.  p.  Bezwyobra- 
żenność.     <  Bez -f  Wy -f- Ob -|- RZEZ  > 

Bezwyobrażenność,  1,  blm.  rz.  od  Bezwyobra- 
żenny ;  X  Bezwyobrażeniowość,   a  i  d  e  i  z  m. 

Bezwyobrażenny  fil.  bez  wyobrażeń,  z  zawieszo- 
uemi  czynnościami  wyobrażania,  a  i  d  e  i  c  z  n  y : 
Stan  B. 

Bezwyznaniowiec,  wca,  Im.  wcy  człowiek  bez- 
wyznaniowy,   nit  loyznający    żadnej   religji:     Wy- 


rzekszy  ś.  wszelkiej  religji,  stiił  ś.  zawziętym 
bezwyznaniowcem.     < Bez -|-- Wy -(- ZNA  > 

Bezwyznaniowo  przys.  od  Bezwyznaniowy:  Wy- 
chował dzieci  B. 

Bezwyznaniowość,  I,  blm.  rz.  od  Bezwyznanio- 
wy: B.  szkoły. 

Bezwyznaniowy  nie  trzymający  ś.  żadnego  wy- 
znania, nie  mający  żadnej  religji:  Człowiek  B. 
zrywa  z  ko.ściołem,  na  którego  łonie  ś.  zrodził. 
Krem.  Kosmopolityzm  B.  Bał.  Szkoły  bezwy- 
znaniowe. 

Bezwyznaniówka,  1,  Im.  I  forma  ż.  od  Bezwy- 
znaniowiec: Z  bezwyznaniowcem  potrafiła  być 
bezwyznaniówka.    Jeż. 

Bezwzajemnie  przys.  od  Bezwzajemny.  <Bez 
+W+Za-f  JM> 

Bezwzajemność,  1,  blm.  rz.  od  Bezwzajemny. 

Bezwzajemny  nie  odpoioiadający  u-zajemnością, 
nieiuzajemny,  nie  wywzajemniają<:y  ś. 

Bezwzględnie  prżys.  od  Bezwzględny:  Wyrok 
B.  surowy.  Asn.     <Bez -f- Wz -f  (tLĘD> 

Bezwzględność,  I,  blm.  rz.  od  Bezwzględny. 

Bezwzględny  I.  niewarunkmoy,  bezwarunkowy, 
niestosunkowy,  absolutny,  nieograniczony,  od  wszel- 
kich względów  niezależny,  idealny:  Prawda,  do- 
broć bezwzględna.  2.  nie  mający  względów,  bez- 
stronny, skrupulatny:  B.  sędzia  swoją  i  cudzą 
pracę  jednakowo  sądzi.  3.  X  nie  ściągający  na 
siebie  względów,  obojętny,  nie  zwracający  uwagi, 
nie  uznany,  nie  oceniony,  nie  ceniony :  Kochałem 
ją,  ale  teraz  jest  już  ona  dla  mnie  bezwzględ- 
ną. Pracował  mozolnie,  a  jednak  praca  jego 
pozostała  dla  ogółu  bezwzględną.  4.  ^\.  =  roz- 
ważany  sam  w  sobie,  bez  względu  na  co  innego ; 
od  niczego  niezależny,  sam  przez  ś.  doskonały, 
skończony  w  sobie,  absolutny.  5.  fiz.  istotny,  samo- 
istny:  Bezwzględne  zero  temperatury.  Ciężar  B. 
Spoczynek,  ruch  B.  Układ  miar  B.  {  =  niezależ- 
ny  od  przyciągania  ziemskiego). 

XBezycer,  a,  Im.  owie  p.  Bezyomajster. 

XBezycmajster,  tra,  Im.  trowle,  X  Bazycmaj- 
ster,  Bajzycmajster,  t  Bezecmajster,  X  Bezy- 
Oer  mistrz,  majster  f  przysadni,  t.  J.  wybierany 
razem  z  kilku  innemi  do  asystotcania  star.<<zym 
mistrzom,  cechmistrzom  podczas  posiedzeń  cecho- 
wych (wiek  XVII  i  XVIII).  <Nm.  Beisitzmei- 
ster,  Beisitzer> 

Bezzagonowy  nie  posiadający  gruntu,  bezrolny: 
Szlachta  bezzagonowa,  uboga.  <Bez-|-Za-|- 
GON> 

t  BezzakonnIca,  y,  Im.  e  forma  ż.  od  Bezza- 
konnik.     <  Bez -|- Za -[- KON  > 

t  Bezzakonnie  przys.  od  Bezzakonny :  Którzy 
B.  sobie  poczynali,  wyklinani  byli.     Skar. 

t  Bezzakonnik,  a,  Im.  cy  człowiek  niepratoy,  bez- 
bożnik. 

f  Bezzakonność,  1,  blm.  rz.  od  Bezzakonny; 
t  Bezzakoństwo :  Gdzież  tu  są  oni,  którzy  B. 
królestwu  zadają?  Orzech. 

t  Bezzakonny  bez  zakonu,  bez  prawa  bożego  ży- 
jący ;  żyjący  nie  po  Bogu,  nie  po  hożemu ;  bezboż- 
ny, ateuszowski,  nieprawy,  bez  religji,  niereligijny : 
B.  Judasz.  Pim.  Ewangielja  przeciw  żywotowi 
bezzakonnemu.  Rej. 

ł Bezzakoństwo,  a,  Im.  a  p.  Bezzakonność: 
Grzechów  i  bezzakoństw  ich  nie  wspomnę  wię- 
cej. Bud. 

Bezzaleglościowy  nie  zalegający,  wypłacony,  wnie- 
siony: B.  wpływ  akcyzy  od  cukru.  <Bez-j-Za 
-f  LEG> 

XBezzaleiny  p.  Niezależny:  Prymas  omal  nie 
H.  zwierzchnik  ko.śoioła  polskiego.   Rzew. 


138 


BEZZAPACHNY 

XBezzapachny  p.  Bezwonny.  <  Bez -|- Za  4- 
PACH  > 

Bezzaradnle  przys.  od  Bezzaradny:  Bezdennie 
i  B.  nieszcz(jśliwy.     <.Bez  -\-  Zn  -{-  \im\n> 

Bezzaradność,  i,  blra.  rz.  od  Bezza^-adny. 

Bezzaradny  I.  nie  umiejący  zaradzić,  niezarad- 
ny, niedolt^ŻHti,  niezapohiegliwy,  niej>rzemyśliiy,  nie- 
sprytny.  2.  któremu  zaradzić,  zapobiec  nie  moż- 
na; którego  zażegnać  niepodobna:  Przeświadcze- 
nie o  bezzcaradnyin,  rozpaczliwym  nicestwie  włas- 
nym. Orzesz. 

Bezzarobkowy  bez  zarobku,  bezroboczy,  bez  za- 
jada, bez  posady :  B.  czas.  Orzesz.  <Bez -|- ^<i^ 
-f  ROB> 

Bezzarodkowy  bot.  =  Bezpłciowy.  <  Bez  -(- 
Za-|-ROD> 

Bezzasadnie  przys.  od  Bezzasadny.  <Bez  -f- 
Za  +  SIOD> 

Bezzasadność,  I,  blm.  rz.  od  Bezzasadny. 

Bezzasadny  I.  =  Bezpodstawny.  2.  nie  ma- 
jący zasad,  przewrotny,  bez  charakteru :  Głowa 
bezzasadna.  Garez. 

XBezzasluga,  I,  blra.  brak  zasług.  <Bez  -|- 
Za-+-SŁUG> 

XBezzasłużnle  przys.  od  Bezzasłużny. 

X  Bezzasłużny  który  nie  położył  zasług,  nieza- 
służony. 

Bezzasobny  bez  zasobów,  niezasobny,  ubogi.  <  Bez 
+  Za-|-SIEB> 

XBezzastępnle  przys.  od  Bezzastępny.  <Bez 
+  Za-fSTi^P> 

X  Bezzastępny  niezastąpiony,  którego  nikt  za- 
stąpić nie  może,  niewyręczony. 

XBezzaszozytnle  przys.  od  Bezzaszczytny. 
<Bez-|-Za  +  SZCZYT> 

X Bezzaszczytny  nie  zaszczycony,  nie  odznaczony; 
nie  przynoszący  zaszczytu,  niezaszczytny. 

XBezzawlstnle  przys.  od  Bezzawistny.  <Bez 
-ł-Za  + W1D> 

XBezzawlstność,  I,  blm.  rz.  od  Bezzawistny. 

X  Bezzawistny  wolny  od  zawiści,  niezawistny, 
niezazdrosny. 

xBezzawodnłe  przys.  od  Bezzawodny.  <Bez-f- 
Za-H  WIOD> 

XBezzawodność,  I,  blm.  rz.  od  Bezzawodny. 

X  Bezzawodny  p.  Niezawodny. 

Bezząb,  ębu,  Im.  ęby  bot.  I.  p.  Gajowlec.  2. 
p.  Mlerźnica.    3.  p.  Krzęcina.     <Bez  +  ZĘB> 

Bezzbroinie  przys.  od  Bezzbrojny.  <Bez-}- 
S  -(-  BRÓJ  > 

Bezzbrojność,  i,  blm.  rz.  od  Bezzbrojny. 

Bezzbrojny  niezbrojny,  nie  uzbrojony,  bez  zbroi, 
bezorężny. 

Bezzęble,  a,  blm.  p.  Bezzębnośó.  <Bez-fZĘB> 

Bezzębność,  i,  blra.  rz.  od  Bezzębny;  Bezzęble. 

Bezzębny,  Bezzęby  7ue  mający  zębów,  szczerba- 
ty: Bezzębnych  prababek  poczet  niezliczony. 
Fred.  A.  Dziad  B.  Wieloryb  B.  p.  Wieloryb. 
Zwierzęta  bezzębne. 

Bezzęby  p.  Bezzębny:  Wilk  B.  Biel. 

Bezzgodnie  przys.  od  Bezzaodny.  <  Bez  4- 
Z4-G0D> 

XBezzgodny  p.  Niezgodny. 

Bezzgubny  niepodległy  zgubie.  <  Bez-fZ-f-GUB  > 

Bezzlarnisty  niezawierający  ziarn.  Rost.  <Bez 
+  ZIARN> 

Bezzleleniowy  nte  zawierający  barwnika  zielone- 
go: Rośliny  bezzieleniowe,  zamieszkujące  próeh- 
niczne  ziemie.     <  Bez -f- ZIÓŁ  > 

XBezzlelnle  przys.  od  Bezzlelny. 

XBezzlelny  nie  mający  ziela,  pozbawiony  roi- 
linnoid,  nieurodzajny. 


BEZŹĄDŁY 

Bezzlemny  bez  ziemi,  nie  posiadający  ziemi,  nie 
mająnj  posiadłości:  Jan  B.,  król  angielski.  Wyrw. 
<Beż  -+-  Z1EM> 

Bezzjawiskowy  nie  wywołujący  sam  przez  ś.  zja- 
wisk, bierny:  Bezzjawiskowe  atomy.  <Bez-|- 
Z  +  JAW> 

XBezzllcznle  przys.  od  Bezzllczny.  <Bez -f 
Z  -f-LIK> 

XBezzliczność,  I,  blra.  rz.  od  Bezzllczny; 
X  Bezliozność. 

X  Bezzllczny,  X  Bezllczny  niemożliwy  do  zlicze- 
nia, niezliczony,  nieprzeliczony,  niepoliczony,  nie- 
obliczony,  nieprzebrany,  bez  liku. 

XBeżzłośllwy  p.  Bezzłośny.     <Bez-f  ZŁ> 

XBezzłośnle  przys.  od  Bezzłośny. 

XBezzłośność,  I,  blm.  rz.  od  Bezzłośny. 

X  Bezzłośny,  X  Bezzłośllwy  nie  mający  w  sobie 
złości,  nie  umiejący  ś.  złościć,  niezłośliwy,  bezgniew- 
ny,  niezdolny  do  gniewu,  nieporywczy,  niepopędli- 
wy,  nie  unoszący  ś.,  powolny,  nie  mający  żółci,  nie- 
zjadliwy. 

XBezzinlennie  przys.  od  Bezzmienny,  <6ez 
-f  Z  4- MIAN  > 

XBezzmlenność,  I,  blra.  rz.  od  Bezzmienny. 

X  Bezzmienny  nie  ulegający  zmianom,  nie  zmie- 
niając/ ś.,  niezmienny,  stały. 

XBezzmy8łowy  I.  p.  Lezzmyślny.  2.  niezmysło- 
wy,  nie  nadużywający  zmysłów,  nie  dogadzający  zmy- 
słom, nienamiętny.      <Bez -f"  Z -f"  MY(SŁ)> 

XBezzmyślnle,  x  Bezzmyślno  przys.  od  Bez- 
zmyślny. 

X Bezzmyślno  p.  Bezzmyślnle. 

XBezzmyślny,  XBezzmysłowy  me  uciekający  ś.  do 
zmysłów;  niezmysłowy,  przechodzący  zmysły,  nad- 
zmysłowy,  duchowy,  nieziemski:  Zachwyty  bez- 
zmyślne. 

Bezznamlenny  nie  opatrzony  znamieniem,  niena- 
znaczony,  nie  nacechowany.     <Bez  -|-  ZNA> 

X  Bezznanny  bez  rozeznania,  nierozgarnięty,  nie- 
roztropny. 

fBezznaność,  I,  blra.  p.  Nieznajomość. 

Bezzwłocznie  przys.  od  Bezzwłoczny;  X Bez- 
zwłocznie. <Bez -fZ -t- WLEK> 

Bezzwłoczność,  1,  blm.  rz.  od  Bezzwłoczny; 
xBezzwłóczność. 

Bezzwłoczny,  x  Bezzwłoczny  nieodwłoczny,  nie- 
zwłoczny, natychmiastowy,  nie  cierpiący  zwłoki. 

XBezzwłócz-  p.  Bezzwłocz-t 

Bezzwrotny  niewymagający  zwrotu,  oddania,  spła 
ty:  Pożyczka,  zapomoga  bezzwrotna.  Wydatki 
bezzwrotne.     <  Bez  -f  Z  -|-  WRZOT  > 

XBezzwykłość,  1,  blm.  rz.  od  Bezzwykły.  <Bez- 
-f-S-f  UK> 

X  Bezzwykły  p.  Niezwyczajny. 

Bezzyskownie  przys.  od  Bezzyskowny.  <Bez 
4-Z  +  ISK> 

Bezzyskowność,  I,  blm.  rz.  od  Bezzyskowny. 

Bezzyskowny  I.  bez  zysku,  nie  przynoszący  zys- 
ku, niekorzystny,  nieintratny,  nie  opłacający  ś.,  nie 
procentujący:  Przy  nas  bezzyskownej  pracy  zo- 
stają mozoły.  Przyb.  2.  X  P-  Bezinteresowny:  Ra- 
dy moje  są  bezzyskowne.  Niem. 

Bezżałoba,  y,  blra.  brak  żałoby,  smutku,  obojęt- 
ność: Witaj  tyeh  gości  cicho,  spokojnie,  błogo, 
w  bezżałobie.  Krasiń.     <Bez  -|-  ŻAŁ> 

XBezźałośnle  przys.  od  Bezżałosny. 

XBezŻałosny  nieżałosny,  niesmutny,  obojętny. 

XBezżartownle  przys.  od  Bezżartowny.  <Be2 
-f  Żart  > 

X  Bezżartowny  nie  żartujący,  nielubiący  żarto- 
toać,  serjo,  poważny. 

Bezźądły   nie  majcicy  żądła.     <  Bez -|- ŻĄDL  > 


139 


BEZZENU 

*{-Bezienla,  I,  im.  e  m.  i  ż.  mężczyzna  nieżo- 
naty; kobieta  niezamężna.  Tuch.     <Bez  -f-ŻON> 

Bezżenleo,  iW;a,  Im.  ńcy,  X  Bezżennik,  f  Bez- 
Żonek  I.  człowiek  bezżenny,  nieżonaty,  kawaler. 
liiel.  M.    2.  nie  chcący  ś.  żenić. 

Bezżennie  przys.  od  Bezżenny. 

X  Bezżennik,  a,  Im.  cy  p.  Bezżenlec. 

Bezżenny,  X  BezżeńskI  nie  mający  żony,  bez 
żony  żyjący,  nieżonaty,  nie  ożeniony,  wolny,  kawa- 
lerski: Zostawać  w  bezżennyin  etanie. 

X BezżeńskI  p.  Bezżenny:  B.  i  czysty  żywot 
wiódł,    Skar. 

Bezżeństwo,  a,  blm.  iycie  bez  żony,  stan  bez- 
żenny, kawalersłwo,  celibat:  Zostawać,  żyć  w  bez- 
żeństwie.  B.  stan  jest  jako  bezręcznego.  Gil. 
U.  spokojne.  Kn. 

Bezżoldny  służący  bez  żołdu,  niepłatny.  <Bez 
+  Żołd> 

f  Bezżonek,  nka,  Im.  nki  p.  Bezżeniec.  Tuch. 
<Bez-fŻON> 

Bezżólci,  Bezżólciowy  nie  mający  żółci;  przen. 
iiiirjniewliwy,  niezłośliwy,  niezgryźliwy,  niepopędli- 
wy,  niezfadliwy,  nie  unoszący  ś.,  niezapalczywy,  ła- 
godny.  ■<Bez-f  ŻÓŁT> 

Bezżólciowość,  i,  blm.  rz.  od  Bezżólciowy. 

Bezżólciowy  p.  Bezżólci:  Satyra  bezżółeiowa. 

Bezźuchwiec,  wca,  Im.  wce  lek.  (agnathus) 
płód  potworny  bez  szczęki  dolnej,  bezszczęki.  <  Bez 
+  ŻU> 

X  Bezżyciowy  p.  Bezżywotny.  <  Bez  -f  Ż Y(T)  > 

Bezżyiny  nie  mający  żyt,  nieżylasty.  <Bez  -|- 
ŻY(Ł)> 

X  Bezżywotny,  X  Bezżywy,  X  Bezżyciowy  nie- 
żywotny, nieżywy,  marłum,  nie  mający  życia.  <Bez 
+  ŻY(W)> 

X  Bezżywy  p.  Bezżywotny. 

Beż,  u,  blm.  tania,  lekka  tkanina  wełniana.  <Fr. 
beige  a.  hbge  > 

[Beżka,  I,  Im.  I]  poduszka  bez  pierza.  <Może 
od  Beż  > 

Beżowy  przym.  od  Beż. 

XBębel,  bla,  Im.  ble  p.  Bąbei.  Tuch.  <BĄBL> 

[Bębeluch,  a,  Ira.  y]  dzieciak,  bęhen.  Zdr.  [Bę- 
beluszek,  Bębenuszek].     <BEBN> 

[Bębeluszek,  szka,  Im.  szki"]  p.  Bębeluch. 

Bęben,  bna,  Im.  bny  I.  instrument  muzyczny, 
perkusyjny,  kocieł,  taraban,  tołumbas :  B.  wielki. 
B.  zwyczajny.  B.  wojskowy  =  toer&ei.  Bić,  ude- 
rzyć w  bębny.  B.  do  ataku,  na  trwogę.  Siedzi 
jak  groch  na  bębnie.  Prz.  (  =  niespokojnie). 
Brzuch,  jak  B.  (joły,  jak  B.  Odął  ś.,  jako  B. 
Rej.  Wysmukły,  jak  B.  (=nizki  a  pękaty).  2. 
bębnienie,  odgłos  bębnów'.  Z  bębnem  go  chowali. 
Głośny  B.  za  górą.  Prz.  Pilny,  by  zając  bębna. 
Prz.  3.  prow.  a)  licytacja,  sprzedaż  przymusowa: 
"Wystawiono  majątek  na  B.  b)  werbunek,  pobór 
do  wojska.  4.  brzuch  wydęty,  kałdun.  5.  brzu- 
chal,  opój,  opas.  6.  żart.  tyłek:  "Weźmiesz  w  B.! 
7.  dzieciak,  berbeć,  bachor :  Cicho,  bębny !  8.  ba- 
nia, dzban,  butla,  gąsior,  sakwa  na  płyn :  Nosić 
wodę  w  bębnach.  B.  rzemienny  na  wino.  9, 
częściej  Bębenek  krosienka  okrągłe,  tamhorek  do 
robót  kobiecych.  10.  X  anat.  p.  Bębenek:  Błona 
bębna.  II.  iipt.  =  sitko  o  dwuch  przykrywach,  u  do- 
łu i  u  góry.  12.  bud.  wypuktoió:  B.  ko]>uły.  Torak. 
13.  elektrot.  zbroja,  armatura,  induktor  w  ma- 
chinach dynamo  -  elektrycznych,  w  k.tztalcie  bęb- 
na lub  cylindra,  w  którym  przez  obrót  w  polu  elek- 
trycznym wytwarza  i.  prąd.  14.  garb.  p.  Walka. 
15.  mech.  =  a)  walec  do  przesłania  i-uchu,  do  7ia- 
wijunia  liny.  ł))  okrycie  wierzchniej  częh-i  koła 
w  statku  parowym,     c)    kołowrotek    do  oddzielania 


BĘBNIĆ 

nasion  z  szyszek,  d)  część  młockarni.  16.  mł. 
rodzaj  sita,  pytel:  B.  odczyszczający,  szczotkowy. 
17.  piern.  =  walec  do  nawijat  ia  stoczka.  18.  tkać. 
część  warsztatu  do  przekładania  giserów  (ram 
drewnianych).  19.  zeg.  cylinder,  mieszczący  sprę- 
żrjnę.  Zdr.  Bębenek,  [Bębeneczek].  Zgr.  Bęb- 
nisko,  Bębenisko.     <BĘBN> 

[Bębeneczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Bęben:  Na  ry> 
neczku  pili  piwo  w  bębeneczku.    Kolb. 

Bębenek,  nka.  Im.  nki  I.  p.  Bęben :  Tu  brzmią 
piszczałki,  biją  bębenki.  Mick.  2.  tamburyno, 
mały,  płaski  bęben  z  jednym  dnem  i  brzękadłami: 
B.  raaurytański.  3.  przen.:  Podbijać  bębenka 
komu  r=  podżegać,  poduszczać,  podniecać,  podburzać, 
podbechtyioać,  zachęcać  do  złego.  Przen.:  Podbił  jej 
bębenka=zrtpJ'odm7  y<f.  4.  p.  Bęben  pod  9:  "Wzią- 
wszy B.,  poczęła  na  nim  wyszywać  złocisty 
wierzch  do  czapki.  Sienk.  5.  [B.]  cylinder  w  młoc- 
karni, inłynkuitp.  6.  [B.]  przystawka  u  drzun  z  dru- 
giemi  drzwiami.7.[B.]roślina  lychnis.8.  sl.  X  Bęben, 
t  Tulumbas  anat.  =  błona,  oddzielająca  wnętrzne 
ucho  od  zewnętrznego,  błona  bębenkowa.  9.  druk. 
część  składowa  tłoczni.  10.  mech.  tłok  w  pom- 
pie, stempel.  II.  myśl.  a)  wyjście  dla  gołębi  z  go- 
łębnika, zamykane  i  otwierane  za  pomocą  sznurka. 
b)  część  ładunku,  w  którą  wkłada  ś.  duszka,  c) 
wabik  na  kuropatwy,  zrobiony  z  naparstka.  12.  [B.J 
ryb.  wiersza,  więcierz,  bucz.  13.  zł.  sadło.  14. 
zool.  rodzaj  gołębia. 

Bębenisko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Bęben:  Jak  żyw  nie 
widziałem  takiej  okrutnej  kobiety  i  jeszcze  z  bę- 
beniskiem.  Krasz. 

XBębenista,  y,  Im.  ści  m.  p.  Bębnista:  Kazał 
bębeniście  werbel  uderzyć.  Kaczk.  Nie  kpij  Sur- 
macz z  bębenisty.    Prz. 

Bębenkować,  uje,  owal    podbijać  komu  bębenka. 

Bębenkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bębenko- 
wać. 

Bębenkowy  przym.  od  Bębenek;  lek.  a): 
Błona,  jama  bębenkowa  w  uszach,  b)  p.  Bęb- 
nowy. 

fBębennica,  y,  Im.  y  I.  m.  p.  Bębnista:  Jaki 
B.,  taka  i  biesiada.  Prz.  2.  forma  ż.  od  Bęben- 
nll(.    Zdr.  fBębenniczka. 

fBębenniczka,  I,  Im.  i  p.  Bębennica. 

fBębennik,  a,  Im.  cy  p.  Bębnista. 

Bębenny  przym.  od  Bęben :  Skóra  bębenna. 

[Bębenuszek,  szka,  Im.  szkij  p.  Bębeluch. 

Bęblenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bęblić.  <  B4BL> 

Bęblić,  i,  II,  Beblić,  Bąbolić  robić  bąble  na  pły- 
nie. 

Bęblik,  a,  Im.  i  zool.  maleńki  chrząszczyk  zielo- 
ny, pospolity  na  kwiatach.     <BĄBL> 

XBębnać,  a,  al,  p.  Bębnić.     <BĘBN> 

XBębnanie,  a,  Im.  a,  czynność  cz*!  Bębnać. 

[Bębnarz,  a.  Im.  e]  p.  Bednarz.  <Sld.  z  pod- 
prowadzeniem pod  BĘBN> 

XBębniacz,  a,  Im.  e  p.  Bębnista:  Liczyło  ś. 
w  pułku  czterech  bębniaczy.  Gors. 

X6ębniarz,  a.  Im.  e  p.  Bębnista:  Grała 
muzyka,  złożona  ze  skrzypka  i  bębniarza,  któ- 
ry był  pastuchem  przy  dworskim  bydle.   Krasz. 

[Bębniarz,  a,  Im.  e]  p.  Bednarz. 

Bębniasty  p.  Bębnowy. 

Bębnica,  y,  Im.  e  I.  lek.  (meteorismus,  tympa- 
nitc8)  nagromadzenie  gazów  w  kiszkach,  odma 
brzwznn.  2.  woj.  armata  z  XVI  wieku,  .strzela- 
jąca  kulnmi  1  l-j  untowemi. 

Bębnić,  I,  II,'  X  Bębnać  I.  bić  w  bęben:  Ani 
grali,  ani  bębnili,  a  Marysię  oczepili.  Prz.  2. 
stukać,  uderzać,  dzwonić:  B.  palcami  po  szybie, 
po  stole,  w  spróchniałe  drzewo  (dla  wystraszę- 


140 


BIJBMENIE 

nia  kuny).  Deszcz  bębni.  Prus,  3.  ile  grać  na 
fortepjanie,  tłuc  w  klawisze:  Grałem,  jak  u  nas 
bębnią,  wszyscy.  Krasz.  Bębni  na  fortepjanie 
galopadę.  Wilcz.  4.  szeroko  rozgłaszać,  rozga- 
dywać,  trąbić:  Już  bębnią  w  sąsiedztwie,  że  ś. 
żeni.  Krasz.  5.  brzęczeć,  beczeć,  bzykać,  buczeć, 
huczeć,  brzmieć :  Bębnią  bąki  z  zielonej  łąki.  Len. 
6.  przen.:  komu  w  ucho  a.  nad  uchem -powtorzad 
jedno  w  kółko,  klektać;  suszyć,  nabijać  głowę, 
kłaść  w  głowę,  beczeć,  brzechiać,  brzęczeć:  Lu- 
bił gaduły...  przywykł,  żeby  mu  zawsze  coś  bęb- 
niło w  ucho.  Mick.  7.  (o  gołębiach)  gruchać. 
8.  [B.l  bić,  tłuc,  bałożyć.  9.  bart.:  B.  pszczoły  = 
wypędzać  je  z  ula  do  koszyka  uderzaniem  palek.  10. 
myśl.  (o  wilku)  =  padać  zaraz  po  strzale.  [B.  Ś.J 
bić  L 

Bębnienie,  a,  Im.  a    I.  czynnośó  cz.  Bębnić.  2. 
odgłos  bębna:  Słychad  B. 
fBębnik,  a,  Im.  cy  p.  Bębnista. 
Bębnisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Bęben. 
Bębnista,  y,    Im.    ścr,    X  Bębenista,    f  Bęben- 
nica,    t  Bębennik,  f  Bębnik,  X  Bębniacz,  X  Bęb- 
nlarz  dobosz. 

Bębnogardlowy  anat.:  f  Myszka  bębno-gardło- 
wa  (rausculus  salpingopharyngeus)  =  Tnicsieii  trąb- 
ko-gardłowy.     <  BĘBN  -f-  GAR(DŁ)  > 
[Bębnować,  uje,  owal]  bębnić. 
[Bębnowanie,  a,  blm.]   czynność  cz.  Bębnować. 
Bębnowy    I.  przym.    od  Bęben;  fiz.  i  elektrot.: 
Induktor  B.     Zbroja   bębnowa   a.  bęben  w  machi- 
nach dynamo-elektrycznych.  2.  lek.:  Odgłos  B.  =  (so- 
nus  tympanicus)  głos  charakterystyczny  przy    opu- 
kiwaniu, bębenkowy,  bębniasty. 

[Bębrotać,  a,  al]  pluskać  ś.  w  wodzie.  <BABR> 
[Bębrotanie,  a,  blm.]   czynnośó  cz.  Bębrotać. 
Bęc!   w.   =  Bach! pod  1:  Ja  do  niego   i  B.  mu 
do   nóg.    Grudz.    Aż    tu    wystrzał    B.!    mi   koło 
ucha.    <BĘC> 
[Bęchor,  a,  Im.  y]    I.  p.  Bachur.    2.  p.  Bękart. 
Bęcnąć,  ie,  ąl  bacnąć,  brzdęknąć,  buchnąć,  gruch- 
nąć,   klaptiąć,    uderzyć;    dzbęknąć,    rymnąć,   upaść, 
spaść,  wpaść:  Bęcnął  w  Czartowską  debrę  i  roz- 
leciał 8.  Łoz.    Bęcnęła  ją  w  plecy  pięścią.   Bał. 
<BĘC> 

[Bęcoly,  ów,  blp.]  kluski  kartoflane.  <Może  od 
Bucefał  > 

Bęcwal,  a,    Im.  y,    Bencwal,  Będzwal,   [Bandz- 
wol]  grubas,  kloc,  bałwan,  pień,    człowiek    ociężały, 
niezgrabjasz:    Dwuch  jarmarkowiezów  bęcwałów. 
Krzem.    <Może  od  Bucefał  > 
Beczeć,  y,  al  p.  Bąknąć.     <BĄK> 
Beczenie,  a,  Im.  a  I.  czynność  cz.  Beczeć.  2.  bek. 
Będący     I.  f  przyszły :  Co  jest  przytomnego,  to 
przytomnym,  a  co  przyszłego,  będącym.  Leop.  2. 
[B.]  obecny.     <BĘD> 
Będę    I.  czas  przyszły  od  Być.    2.  -f  będąc. 
[Będka,  i.  Im.  ij  p.  Bedlka. 
[Bednarka,  i.  Im.  i]  p.  Bednarka. 
X  Bednarz,  a.  Im.  e  p.  Bednarz. 
[Będnia,  i,  Im.  e]  p.  Bednia. 
Będzwal,  a,  Im.  y  p.  Bęcwal. 
Będżwin,  u.    Im.  y   bot.  (benzoin)  roś.  z  rodziny 
wawrzynowałych.     <Fr.  benjoin,    Włos.  belzuino, 
benzoino  itd.   z  Arab.  luban  dżawi  =  dosł.  kadzi- 
dło jawańskie> 
Będżwinowy  przym.  od  Będżwin. 
Bęk,  u,    Im.  I    głos  bąka  (ptaka  i  owadu),  Ję- 
czenie.    <  BĄK  > 

Bękarci  i'  przym.  od  Bękart:  Płód  B.  Przen.: 
Bękarcie  szczęście  =rf2iwne,  szalone,  uderzające, 
nieztoykłe,  nadzwyczajne.  2.  przen.  nieczysty,  fał- 
szywy,   niesmaczny,    nieprawy,  niewłaściwy,  nierze- 


BI  A  D  A  Ż 

teiny:  Niema  jnż  w  sercu,  w  obyczajach,  w  po- 
daniach poezji;  jest  jakiś  B.  połysk  nieprawej 
oświatki.  Krasz.  B.,  niedowarzony  dowcip.  Krasz. 
<p.  Bękart  > 

xBękarciątko,  a,  Im.  a  p.  Bękarcie. 

Bękarcica,  y,  Im.  e  p.  Bękartka. 

Bękarcić,  i,  ii  znieprawiać,  podlić,  psuć :  System 
ten  dusze  bękarci  i  psuje  masę  narodu.  Kai. 

Bękarcieć,  eje,  al,  Bastardzieć  odstępować  od 
swego  rodu,  wyradzać  ś.;  wykoszlawiać  ś.,  psuć  ś., 
przeistaczać  ś.,  przekręcać  ś.:  Bękarcieje  owo  ple- 
mię. 

X  Bękarcie,  ęcia,  Im.  ęta,  X  Bękarciątko  nie- 
mowlę nieprawego  łoia,  bękarcik. 

Bękarcik,  a,  Im.  i  p.  Bękart. 

Bękarciuch,  a,  Im.  y  p.  Bękart. 

Bękarctwo,  a,  blm.,  Bękarstwo  stan  bękarta: 
Wytknął  mu  B. 

Bękarstwo,  a,  blm.  p.  Bękarctwo. 

Bękart,  a,  Im.  ty,  X  Bastard,  X  Basztard, 
X  Basztart,  fBaster,  XBa8tert,  [Bąkart,  Bę- 
chor, Beks,  Bąks,  Bąk]  I.  dziecię  niepratce- 
go  łoża,  poboczne,  nieślubne:  Szczęśliwy,  spryt- 
ny jak  B.  Prz.  Szczęście  pospolicie  chodzi  za 
bękarty.  Pot.  2.  (o  zwierzętach)  mieszaniec.  3. 
przen.  j-zecz,  oddalająca  ś,  od  swego  rodzaju,  od- 
rodek,  wyrodek,  odmieniec,  potworek :  B.  u  drzewa 
=  wilk,  niepotrzebny  wyrostek.  B.  jedwab  ^-^terw- 
szy,  którym  ś.  jedwabniki  obwijają.  B.  w  jedwab- 
nych maX&v]a,c\i=półjedwab.  B.  a.  Bękarcik  kuśn. 
—futro  sobolowe  gorsze,  z  sobolów  mieszańców. 
4.  cukier,  ciastko  nieforemne,  nieudałe.  5.  druk. 
wiersz,  kończący  ustęp,  a  przeniesiony  na  następną 
szpaltę  a.  kolumnę.  Zdr.  Bękarcik,  fBęś  [^Bę- 
sio, Bęś,  Bąsio,  Bączek,  Bączk].  Zgr.  Bękar- 
ciuch. <Nm.  Bank(h)art,  Bankert,  niby  imię 
wł.  (na  wzór  Gebhart,  Reinhart)  od  Bank  — 
ławka,  więc  Bankhart  =  niby  Ławczak,  na  ław- 
ce,  na  -j-trycie    (nie  na  łożu)  spłodzony  > 

fBękarta,  y,  Im.  y  p.  Bękartka. 

Bękartka,  i,  Im.  i,  Bękarcica,  f  Bękarta  forma 
ż.  od  Bękart;  [Bąozka]. 

X  Beknąć,  ie,  ął  p.  Bąknąć. 

1.  [Beks,  a,   Im.  y]     I.  p.  Bękart.    2.  p.  Bąks. 

2.  [Beks,  a,  Im.  y]  kuks,  uderzenie,  szturcha- 
niec.    <  BĘC  > 

[Bęsica,  y,  Im.  e]  forma  ż.  od  Bęś. 

Bęsie,  ów,  blp.  gór.  szybiki  płytkie.  <p.  Bę- 
kart > 

[Bęsio,  a.  Im.  owie]  p.  Bękart. 

Bęś,  a,  Ira.  e    I.  p.  Bękart.    2.  [B.]  brzuch. 

[Bgoj!]  p.  Biec. 

Bhul  w.:-„B.!  B.!" — „Co  tak  parskasz,  dzia- 
du?"  Słów.     <Dźwn.> 

Biada  I  Biadaż  I  X  Bladaszku !  w.  niestety  !  nie- 
szczęście !  źle ! :  B.  ziemi,  gdzie  król  jako  dzie- 
cię. Skar.  B.  zwyciężonym.  B.  mnie  na  cię !  Koch. 
B.  tej  kokoszy,  na  której  jastrzębia  zaprawują. 
Prz.     <  BIED  > 

X Biada,  y,  Im.  y  bieda:  B.  bez  dzieci,  B. 
i  z  dziećmi.  Boh. 

Biadać,  a,  al,  Biadować  wołać:  Mada!  wyrze- 
kać, narzekać,  utyskiwać,  użalać  ś.,  skarżyć  ś., 
uskarżać  ś.:  B.  na  kogo.  Płacze,  narzeka  i  bia- 
da. Pot.  Gdy  tak  biadają,  schyliwszy  czoła, 
słyszą  zdaleka  skrzypki  anioła.  Len. 

Biadak,  a,  Im.  cy  ten,  co  biada,  biedak:  Miło- 
sierne czyny  kwestarek  utonęłyby  w  wiecznej 
pamięci  kilku  biadaków.  Bał. 

Biadanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Biadać. 

XBiadaszkuI  w.  p.  Biadał 

Biadaźl  w.  p.  Biadał 


141 


B  I  A  D  KI 


BIAŁOGLINATT 


[BladkI,  ÓW,  blp.]  p.  Blady. 

[Biadkować  się,  uje  ś.,  al  ś.]  p.  Bladowaó. 

(Biadkowanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  ez.  Biad- 
kować ś. 

Bladować,  uje,  ował  p.  Biadać.  [B.  ś.,  Bledzać 
ś.,  Biadkować  ś.,  Białkować  ś.]  biedzić  ś., pasować 
i.,  mocować  8.,  iić  w  zaj)axy,  brać  ś.  za  bary,  bory- 
kać ś.     <BIED> 

Bladowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Bladować. 

[Biadowanie  się,  a  ś.,  blm.]   =  Blady. 

[Biady,  ów,  blp.,  BiadkI,  Białki]  zapasy,  boryka- 
nie ś.,  mocowanie  i. :  Bawiono  ś.  w  B.  a.  kostki. 
AVyzwanie  do  zapasów:  Pójdź  w  biady,  czorcie 
gniady!     <B1ED> 

Blallca,  y,  blm.,  Białoplętnica  lek.  (leucoder- 
ma)  plamy  białe  na  skórze,  bezbarwność  skóry. 
<B1AŁ> 

[Blaliczka,  i,  Im.  i]  p.  Białka. 

XBIalnlk,  a,  blm.  białko  zwierzęce  (alhiiininum). 

Bialuchno  przys.  od  Blaiuchny;  Bieluohno. 

Bialuchny  p.  Bieluchny. 

Blalusieńki  p.  Bieluchny:  Orzeł  B.  spuścił  ś. 
ponad  głowę  królewską,.  Kaczk. 

Blalusieńko   przys.  od  Blalusieńki. 

Bialutki  p.  Bieluchny:  Wieniec  z  bialutkieli 
róż  nad  czołem  miała  wysokim.  Sow. 

Blalułko   przys.  od  Bialułkl. 

fBlal  p.  Blaly. 

[Blalach,  a,  Ira.  y,  Białoch]  siwek,  koń  biały. 
<BIAŁ> 

Białaczka,  i,  blm.,  X Bielica  lek.  neucaemia) 
choroba  od  pomnoienia  we  krioi  ciałek  białych. 

Blałaczkowy  przym.  od  Białaczka. 

fBlałagłowa,  białejgłowy,  Im.  białegłowyp.  Bia- 
łogłowa: Kogo  kiedy  wino  a  białegłowy  do 
iil)adku  nie  uwiodły?  Białob.   <BIAŁ-f  GŁOW> 

Białak,  a.  Im.  i  bot.  (cystopus)  roi.  z  gromady 
(jrzybów,  z  rzędu  wrośli. 

Białas,  a,  Im.  y  I.  zwierzę  z  białą  szerścią,  bie- 
liis.  2.  [B.  a.  Blells]  chłopiec  z  białemi  włosami. 
Zdr.  Blałaszek. 

fBlałasy,  [B.]  p.  Białawy:  Wino  białe,  gdy 
rok  przetrwa,  miewa  barwę  nie  prawie  białą., 
ale,  jako  pospolicie  zowią,  białasą.  Trzyc. 

Blałaszek,  szka,  Im.  szki  p.  Białas:  Koń  B. 

[Blałało]  przys.  białawo. 

xBlaławek,  wka  Im.  wki  (danaus  nippe)  rocf^o; 
motyla  białego. 

xBlatawle  p.  Białawo. 

Blaławlec,  wca,  Im.  wce  I.  bot.  =  a)  (potentilla 
monspelliensis)  roi.  z  rodzaju  srebrnika,  b)  p. 
Gładyszek.  2.  zool.  motyl  dzienny  białek  giogo- 
wiec,  głogoioiec. 

Białawo,  XBIaławie  przys.  od  Białawy. 

Blaławość,  I,  blm.  rz.  od  Białawy. 

Białawy,  [Blałasy],  f  Blałasy  podobny  do  białe- 
go, niazupelnie  biały,  z  odcieniem  białym,  wpadają- 
cy w  biały,  przebijający  biało :  Flegma  biaława. 

Białczysły  zmieszany  z  białkiem,  zawierający  biał- 
ko ;  lek.:  XMocz  B.  =  białkomocz. 

[Blałeczka,  i.  Im.  IJ  p.  Białka, 

Białek,  łka.  Im.  łki  i.  p.  Białko.  2.  anat.  =  a) 
p.  Blałkówka:  Okrijg  jakby  powieka  szeroka, 
rozsuwa  ś.  i  w  środku  widać  B.  oka.  Mlek.  b) 
B.  paznogci  p.  Łąkotka.  3.  lek.  p.  Bielmo:  Oko 
zaszło  mu  białkiem.  4.  zool.  =  a)  motyl  dzienny, 
glogowiec,  białawiec.  b)  a.  Bielinek  motyl  dzienny, 
hupuslnik. 

Białka,  i.  Im.  I  I.  xi  [B]  kobieta,  niewiasta,  bia- 
łof/łowa;  szczeg.  żona,  zamężna:  Nie  chciał  by- 
dła pasać,  lepiej  mu  za  białkami  po  ulicacłi  ha- 
sać. Nar.    Chłop   w   spódnicy,   a  B.  w  buksach 


=  spodniach).  Prz.    2.  f  a.  [Biełka]  btilka.  B.  Sz. 

iałki  ukcsując,  idzie.   Rej.    3.  [B.]  =   a)  sowa. 

b)  samica  łososia.    4.  zool.   a)  =  ( leueosia)  OMv/<i 

żyłknskrzydly  ze  skupienia prządkówek.  b)  -j-  wieuńur- 

ka.    Zdr  [Blaliczka,  Blałeczka].   Zgr.  [Białyszcze]. 

Białkan,  u,  Im.  y  chem.  osad,  tworzący  ś.  z  po- 
łączenia soli  metalowych  z  białkiem. 

Białko,  a,  hu.  a  I.  a.  [Białek],  f  Białek,  [Białłko] 
częić  zaioartoici  jaja,  otaczająca  żółtko.  2.  [Biał- 
ka a.  Białówki  Ira.j  gatunek  jabłek.  3.  bot.  p.  Biel- 
mo. 4.  chem.  związek  organiczny  węgla,  azotu, 
wodoru,  siarki  i  tlenu:  B.  wchodzi  do  składu  pro- 
toplazmy  wszystkich  komórek  żyjących.  5.  B.  oka 
p.  Białkówka. 

Białkomocz,  u,  blm.  lek.  (albuminuria)  wydzie- 
lanie  białka  z  moczem,  moczenie  białkowe,  Xtnocz 
białczysty.     <  BIAŁ  -f  MOK  > 

Blatkopędny  pędzący  z  moczem  białko,  unjprowa- 
dzający  białko  z  ciała,  spędzający  białko.  <  BIAŁ-f- 
PĘD> 

Białkować,  uje,  owal  zaprawiać  białkiem:  Wi- 
niarzewina,  białkując,  ałunując,  siarkując,  psują. 
Syr. 

Bjałkowatość,  i,  blm.  I.  rz.  od  Białkowały.  2. 
p.  Zyllstość. 

Białkowaty  chem.  (albuminosus)  do  białka  po- 
dobny, zbliżony,  z  bielikiem  powinowaty:  Ciała  biał- 
kowate. 

Blałkowiec,  wca,  szczeg.  w  Im.  wce  chem.  pro- 
teiny, związki  chemiczne  białka. 

Białkowy  I.  przym.  od  Białko:  Pokarmy,  cia- 
ła białkowe.  Blonka  białkowa  anat.  =  a)  Xp.  Blał- 
kówka. b)  (eonjunctiva  bulbi)  łącznica  gałki  ocz- 
nej.   2.  bot.  p.  Bielmowy. 

Blałkówka,  i,  Im.  i  bot.  (selera)  błona  twarda^ 
nadająca  postać  gałce  ocznej,  in.  X  b  i  a  ł  e  k  w  o  k  u, 
białko  oka,  X  twardówka,  białkowa 
błonka  w  oku,  Xbłonagruba,  białaoka, 
bielmo,  błona  grubos  tyczna. 

[Blałły]  p.  Blaly. 

fBiałny]  p.  Blaly:  Będę  ściskał  i  całował  do 
białnego  dnia.  Pśń. 

Biało  przys.  od  Biały:  A  B.?  B.  A  czarno? 
czarno.  Prz.  (gdy  kto   wszystkiemu  potakuje). 

XBiałoboczka,  i.  Im.  i  sroka.   <BIAŁ-|-BOK> 

[Blałobok,  a,  Im.  i,  Sv/istun]  galtmek  kaczki  dzi- 
kiej nad  Narwią.     <  BIAŁi -f- BOK> 

BiałobokI  mający  białe  boki:     Sroka  białoboka. 

Bialobrewy,  Blalobrwi  mający  brwi  białe. 
<BIAŁ-f  BRW> 

Bialobrody  mający  białą  brodę.  <BIAŁ-ł- 
BROD> 

Białobród,  odu,  Im.  ody  bot.  (geropogon)  roi. 
z  rodziny  złożonych. 

Blalobrwi  p.  Bialobrewy. 

[Blaloch,  a,  Im.  y]  p.  Blalach.  Zdr.  [Bialo- 
szek] 

[Bialooha,  y,  Im.  y,  Bialucha,  Blałula,  Bielawa, 
Bieilcha]  krowa  jasno-płowa.     Zdr.  [Blaloszka]. 

Blałoclały  mający  ciało  białe,  biały  na  ciele. 
<BIAŁ-f  CIAŁ> 

Bialoczeiny  i.  o  białym  czole.  2.  zool.:  Gęś, 
rybitwa  a.  rybołówka  białoczelna  p.  Gęś,  Rybi- 
łwa.   <BIAŁ+CZOŁ> 

XBIałodanie,  a,  blm.  kuch.  poprawa  z  mleka  migda- 
łowego, cukru  i  kleju.  Por.  Biamanź.  <BIAŁ-j-DA> 

Bialodrzew,  a,  Im.  y  p.  Topola.  <BIAŁ-|- 
DRZEW> 

XBIalogardl,  a,  Im.  y  ptak  z  rodzaju  pliszek. 
<BIAŁ-f  GAR(DŁ)> 

XBIałogęby  mający  twarz  białą.  <BIAŁ-|-QĘB> 
XBIaloglinąły  zielouatey.    <BIAŁ  -f-  GLIN> 


U% 


DIAŁOGŁOWA 

Białogłowa,  y,  Im.  y,  f  Białaglowa  kobieta,  nie- 
wiasta, szczeg.  zarnężna:  Nowina  na  świecie  B. 
dobra.  Bud.  Kto  ma  za  sob^  panny  i  białogło- 
wy, ten  daleko  zajdzie.  Rzew.  Pieniądze  i  biało- 
głowy zawracajt-j  ludziom  głowy.  Prz.  Zdr.  Bla- 
loglówka.     <  BIAŁ  +  GŁÓW  > 

Błałogfowiec,  wca,  Im.  wcy  ten,  co  ma  włosy 
hiale. 

Blalogłowski  I.  f  kobiecy,  niewieści,  żeński : 
Strój  B.  Ogół  B.=j?^e(5  piękna.2.  Xgram:  Rodzaj 
B.  =  żeński.  Artykuł  B.  „la"  (w  jęz.  franc).  3. 
bot.:  Róża  białogłowska  p.  Prawoślaz.  4.  flek.: 
a)  Jądra  białogłowskie  p.  Jajnik,  b)  Choroba 
białogłowska  a.  kwiaty,  rzeczy  białogłowskie  p. 
Miesiączka. 

Białogłowy  mający  włosy  na  głowie  białe,  siwy. 

Białogłów,  owa,  Im.  owy:  Orzeł  B.,  zool.  p.  Bielik. 

Blałogłówka,  I,  Im.  I  p.  Białogłowa. 

Blałogon,  a,  Im.  y  zool.:  a)  Orzeł  B.  p.  Bielik,  b) 
p.  Blałorzytka.     <BIAŁ +  0 -j- GON> 

KBIałogonny  p.  Blałoogonny. 

[Białogrzbletka,  i,  Im.  i]  krowa  o  białym  grzbie- 
cie.    <B1AŁ  +  GRZB(IET> 

Białogrzbietny  mający  grzbiet  biały:  Dzięcioł 
B.,  zool.  p.  Dzięcioł. 

Blałogrzywy  mający  białą  grzywę :  Koń  B.  Zebr. 
Przen.:  Na  lodowym  szczycie  zamiecie,  białogrzy  we 
mgły  u  jego  stóp.  Spaś.  <  BIAŁ -f  GRZYW  > 

Blałokielny,  Blałokływy  mający  kły  białe :  Świ- 
nie białokielne.  Ml.     <BtAŁh-KŁ> 

Białonływy  p.  Białoklelny:  Białokływe  odyń- 
ce  Sieak. 

Blałokonny  mający  białe  konie:  Hufce  swe  bia- 
lokonne  przeprowadził.  Groch.   <BIAŁ-(-KON> 

[Blałokorowaty]  p.  Blałokurowaty. 

Blałokory  mający  korę  białą:  Nad  mogiłami 
czuwają  białokore  brzozy.  Prus.  <BlAŁ-f- 
KOR> 

fBiałokurowaty,  [Blałokorowaty]  blond,  blon- 
dyn, jasnowłosy,  płowy,  jasny:  Flegmisty  czło- 
wiek bywa  włosów  białych  a.  białokurowatych. 
Gez.  Dziesięć  lisowatych  do  jednego  białoku- 
rowatego  na  poradę  chodzą.  Prz.  {  =  ślepy  ślej>e- 
go  jjjowadzi).     <Ukr.  biłokuryj> 

[Blaiokury]  blado-różowy. 

Białoiloy     I.  białe   lica   mający,    białego   oblicza- 
biały  na  twarzy.    2.  zool.:  Gęś  liiałolica  p.  Gęś. 
<  BIAŁ -f  LIK > 

Blatollstny  mający  liście  białe.  <BIAŁ-f- 
LIST  > 

Bidłomleczny  biały,  jak  mleko ;  mleczny :  Biało- 
raleczna  droga  na  niebie.  Kochan.  Szkło  biało- 
mleczne.    <BIAŁ-|-MLE(K)> 

Białomorwówka,  I,  Im.  I  woda  z  liściem  białej 
morwy  gotowana.     <  BIAŁ -j- Morwa  > 

Blałonakrapiany,  Blałopstry  upstrzony  centkami 
białemi  a.  siwemi:  Perliczki  białonakrapiane. 
<BIAŁ-f  NA-f  KROP> 

{Blałonoga,  I,  Im.  I]  koń  a.  klacz  o  białych  no- 
gach.   Zdr.  Blałonóżka.     <BIAŁ-fNOG> 

Białonogi  mający  białe  nogi:  Koń  B.  Pędź,  la- 
tawcze  B.  Mick. 

XBiałono8zy  p.  Blałoszaty.  <BIAŁ-+-NIOS> 

Blałonóżka,  i.  Im.  I  p.  Blałonoga:  Siadaj  na 
białonóżkę.   Kórz. 

Białoogonny,  XBIałogonny  mający  ogon  Uały. 
<BIAŁ-f-0-f  GON> 

BlałookI  mający  białe  oczy.     <BIAŁ-f-OK> 

Blałoplętnica,  y,  blm.  lek.  p  Bialioa.  <BIAŁ-f 
PIĘT> 


BIAŁOWĄSY 

Blałopióry  mający  białe  pióra,  biało  opierzony: 
Łabędź  B.     <BIAŁ-f  PIOR> 

Blałoplszący:  B.  aparat  telegraficzny  =  Mi.ycjsfca- 
jący  sztyj'lem  znaki  na  taśmie.     <  BIAŁ  -\-  PIS  > 

Blałopłaszczowy  chodzący  w  białym  płaszczu : 
Białopłaszezowi  panowie.  Krasz.  (  =  Krzyżacy). 
<BIAŁ-(-PŁASK> 

XBJałopłynlenie,  a,  blm.  lek.  (leucorrhoea)  fóa^e 
upławy.     <  B 1 A  Ł  -I-  PŁY  > 

Blałopstry  p.  Blałonakrapiany:  Ryś  B.  <BIAŁ-|- 
PIS> 

Blałopuchy  mający  puch  biały,  a.  delikatny  włos 
biały:  Królików  trzodka  białopucha.  Mick. 
<BIAŁ4-PLCH> 

Blałoratnienny  mający  ramię  białe:  Białora- 
mienna  dziewico.  Len.   <BIAŁ -|- RA(MIEN)> 

Blałoręki  mający  białe  ręce,  a.  białą  rękę. 
<BIAL-f-RĘK> 

Blałorunny,'  Blałowełnisty  mający  białe  runo: 
Stada  białoruauych  owieczek.  Sienk.  <BIAŁ4- 
RUN> 

Blałoruszczyzna,  y,  blm.  język  i  literatura  Ma' 
łoruska.     <0d  nazwy  kraju  Białoruś  > 

Białoryb,  a,  Im.  y  I.  nazwa,  stosowana  do  roz- 
maitych ryb,  jak  oto  :  do  rapia.,  jelca,  jazia,  płoci 
2.  gieol.  ryba  skamieniała.    <  BIAŁ -{- RYB  > 

Białorzęsy  mający  białe  rzęsy.  <BIAŁ  -j- 
RZES> 

Bfałorzytka,  I,  Im.  I,  Blałogon  zool.  (saxicola 
oenaiithe;  ptak  rcróblowati/,  zębodzioby  z  rodziny 
drozdów.     <BIAŁ-fRZYT> 

Blałoskórnia,  I,  Im.  e  zakład  łiałoskórniczy : 
Garbarnie  i  białoskórnie.   <BIAŁ -f  (S)KOR>^ 

Blałoskórnictwo,  a,  blm.  rzemiosło  białoskór- 
nicze. 

Blałoskórniczka,  I,  Im.  I  żona  białoskómika. 

Białoskórniczy  przym.  od  Blałoskórnik:  Cech  B. 

KBiałoskÓrniczyk,  a,  Im.  I  czeladnik  białoskór- 
niczy. 

Blałoskórnik  a,  I.  Im.  oy  garbarz,  wyprawiają- 
cy skóry  ałunem  (na  kożuchy,  rękawiczki  itp.). 
2.  t  Im.  I  laufer,  giermek  w  grze  szachowej,  dający 
mata  po  wybiciu  figur  przeciwnika. 

Białoskrzydlny  p.  Białoskrzydły :  Orle  mój 
B.l  Krasili.     <  BIAŁ  +  (S)KRZY(DŁ)> 

Białoskrzydły,  Białoskrzydlny  mający  białe 
skrzydła ;  poet.  o  białych  żaglach  :  O,  białoskrzy- 
dła  łodzi  bukowa!  Kochan.  Rybitwa  białoskrzy- 
dła,  zool.  p.  Rybitwa. 

Blałosz,  a.  Im.  e  I.  koń  biały.  2.  kamień  bia- 
ły: Rudnicy,  rudę  kopiąc,  kamienie  te  białe  wy- 
rzucają i  nazywają  je  białoszami.  Torz. 

Bialoszaty,  XBIałonoszy  mający  białe  szatt/,  no- 
szący ś.  biało,  cliodzący  w  bieli.   <  BIAŁ-(-SZAT> 

[Blałoszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Blałoch. 

[Białoszka,  I,  Im.  I]  p.  Białocha. 

Blałoszyl  mający  białą  szyję:  Bydło,  jaskółki 
białoszyje.  Muehołówka  białoszyja,  zool.  p.  Mu- 
ohołówka.     <  BIAŁ  -{-  SZY(J)  > 

Blałoszyjka,  I,  Im.  I  I.  krowa  białoszyja.  2. 
koń  białoszyi,  klacz  białoszyja.  3.  białogłowa,  nie- 
wiasta, kobieta:  Białoszyjki  oczarują,  w  końca 
zwiodą.  Siem.  4.  zool.:  Muehołówka  B.  p.  Mu- 
ehołówka. 

Białość,  I,  blm.  rz.  od  Biały;  B.  zęba,  lek. 3= 
szkliwo,  emalja  zęba. 

XBiałoŚwletny  biało  lśniący, połyskujący.  <BIA]j 
-fŚWIT> 

Białowąs,  a,  Im.  y  człowiek  białowąsy.  <BIA1j 

+W4s> 

Białowąsy  mający  wąsy  białe:  Człowiek  B.  s: 
białowąs. 


143 


BIAŁOWEŁNISTY 


BIBERNELA 


Blalowełnisty  p.  Bialorunny:  Owce  białoweł- 
niste.  Ml.     <  BIAŁO +  WEŁ(N)> 

Białowłosy  mający  hiale  włosy ^  bielas  <BIAŁ 
+  WŁOS> 

Bialoząb,  ęba,  Im.  ęby  I.  człowiek  białozęhy. 
2.  bot.  (leucodon)  roślina  z  gromady  mchów  liś- 
ciastych, z  rodziny  rokietowatych.    <BIAŁ-|-ZĘB> 

Bialozębny  p.  Blatozęby. 

Biaiozęby,  Bialozębny  mający  białe  zęby:  Czło- 
wiek B. -bialoząb.     Psy  białozębe.  Ml. 

Bialezlooisty  biały  ze  złotym  połyskiem:  Pszeni- 
ca o  białozlocistym  ziarnie.     <  BIAŁ -|- ZLOT  > 

XBialozlotawy  p.  Bialozloty. 

XBialoztoty,  Bialoztotawy  bladozłoty,  płowy, 
blond:  Włosy  białozłote. 

Bialozornik,  a,  Im.  cy  myśl.  hodujący,  pilnują- 
cy białozora.  Goł. 

XBialozory  przym.  od  Bialozór. 

f  Białozorzeo,  rca,  Im.  rce  p   Bialozór. 

Bialozór,  ora,  Im.  ory,  X  f  Białozorzeo  zool. 
(falco  gyrofalco)  wielki  sokót  głębokiej  Północy. 
<BIAŁ  4-?Z0R> 

Bialożólławy  biały  z  odcieniem  żółtym.  <BIAŁ 
-fŻÓŁT> 

[Bialówl(i,  elc,  blp.]  p.  Blallco. 

[Blalslti]  żeński.  Apt.:  Kamień  od  poruszenia 
(lapis  liaematites)  chłopski  i  B.     <BIAŁ> 

[Bialuoha,  y,  Im.  y]  I.  p.  Bialocha;  biała  kro- 
wa.   2.  p,  Bielucha.    3.  w  Im.  p.  Biały. 

Bialuda,  y,  Im.  y  bot.  (grangeria)  roś.  z  ro- 
dziny różowatych. 

[Blaluga,  I,  Im.  i]  gleje,  grunt  iłowaty. 

[Bialula,  I,  Im.  e]  p.  Bialocha. 

Bialun,  u,  Im.  y  bot.  (senecio  cineraria)  roś. 
z  rodzaju  marzymiodka. 

XBfalunl(a,  i,  Im.  i  lek.  (lienteriaj  Jie^^unta  6ia- 
ła,  biegunka  pokarmowa. 

Blaly,  fBlał,  [Bially,  Bialny,  Biely]  \.  bar- 
wy najjaśniejszej  ze  wszystkich,  poet.  śnieżny, 
aldbastrorjoy :  B.  jak  śnieg,  jak  mleko,  jak 
alabaster.  Szkło  białe  (=  mleczne).  B.  mróz 
=  szron,  zamróz.  Rano  był  dzisiaj  na  da- 
chach B.  mróz.  Białe  wino.  Chleb  ^.^psze- 
niczny,bułka.  l)li.^k.».V\Si\&- światła, jasna.  XPrzen.: 
B.  chleb,  żart.  B.  zwierz,  f  Biała  Kuś  =  kobietki, 
panienki,  płeć  piękna,  dziewczęta :  Lubić  B.  chleb, 
szukać  białego  chleba,  bawić  ś.  białym  chle- 
bem. Po  izbie  z  Białą,  Rusią,  gonią  (ś.).  Mias. 
Uganiał  ś.  za  białym  zwierzem.  Krasz.  Biała 
płeć  =  żeńska.  X  B.  gmin  =  kobiety  z  gminu: 
Przyszły  matrony,  panny  i  B.  gmin.  Pot.  X  Roz- 
mówki między  białemi  osobami.  X Potomstwo 
z  białego  rejestru  =  z  linji  żeńskiej,  po  matce,  po 
kądzieli.  Człowiek  B.  —  nie  murzyn.  Białe  wody 
Wisły.  Mięso  białe  (=  cielęce  a.  z  drobiu).  B. 
kruk  =  rzadkość,  zjaioisko,  Jenomen,  rarytas,  uni- 
kat. Księga  ta  należy  już  dzisiaj  do  białych 
kruków.  Siedziała  schylona  nad  białym  szyciem. 
Bał.  (=  nad  szyciem  bielizny).  Choroba  biała  a.  pa- 
nieńska =ft/adac2fca,  blednica,  niedokrwistość.  Białe 
upławy  p.Uplaw.  Czarne  (a.  czarno)  na  białym  =;)i- 
smo,  dowód  oczywisty,  dotykalny :  Nie  uwierzę,  dopóki 
nie  będę  miał  w  ręku  czarne  na  białym.  Dać 
komu  czarne  na  białym.  Dowiódł  czarno  na 
białym  —  niezbicie,  dokumentnie.  Biała  moneta, 
B.  metal  =  srebrne.  Trzydzieści  tysięcy  białych 
i  żółtych.  Glin.  Biała  kawa  (=  ze  śmietanką, 
mleczna).  Biała  dama  =  postać  mityczna,  ukazu- 
jąca ś.  jakoby  na  zamkach  i  dworach  niemieckich. 
2.  czysty,  niebrudny:  Wziąć,  wdziać  białą  ko- 
szulę.    IJiała  karta  =  czysta,  nie  zapisana,  wolna; 


przen.:  Dusza  jego  to  jeszcze  biała  karta  (nie 
podlegała  wrażeniom,  wpływom ;  suroiuy  materjai). 
3.  przen.  czysty,  niepokalany,  nieskalany,  niewinny, 
nieskazitelny,  niepodejrzany.  niesplamiony ,  niepo- 
szlakowany, nie  notowany:  Czarne  za  białe  uda- 
wać, sprzedawać  a.  czarne  w  białe  obracać  {złe 
w  dobre).  Świat  białe  czarnym  nazywa.  Biała 
sukienka  niewinności.  4.  (o  włosach)  siwy, 
srebrzysty,  siwowłosy;  blond:  Starzec  z  biał% 
głową  (=  ubieloną).  B.,  jak  gołąb.  Z  białą 
do  pasa  brodą.  Leszek  B.  (=  jasnowłosy). 
Koń  B.  —białaszek,  siwy,  siwosz,  siwek.  Jede- 
nastego listopada  przyjeżdża  Marcin  na  bia- 
łym koniu  (pierwszy  śnieg).  Aż  do  białej  skro- 
ni (do  późnej  starości,  siwizny).  5.  (o  dniu) 
widny,  jasny :  Leży  w  łóżku  do  białego  dnia. 
Wśród  białego  dnia.  f  Wśród  biała  dnia.  W  B. 
dzień.  Tańczono  do  białego  dnia.  B.  mazur 
(tańczony  o  świcie).  Zabawa  zakończyła  ś.  bia- 
łym mazurem.  Biała  izba  =  świetlica:  Ledwie 
u  bojarzyna  a.  kupca  znajdziesz  białą  iz- 
bę z  okienkami  i  piecem.  [Biała  chata]  =  me 
dymna,  nie  kurna.  6.  przen.  spokojny,  umiarko- 
wany: Jak  dawniej  jaskrawo  był  czerwony,  tak 
ś.  teraz  stał  skrajnie  białym.  Krasz.  7.  Białe 
drzewo  =  o  rdzeniu  białym,  lekkim  i  rzadkim  (lipa, 
topola,  wierzba,  olszyna  itd.)  8.  Białe  futro  = 
popielice.  9.  Broń  biała  a.  zimna,  sieczna  = 
niepalna,  do  kłócia  a.  cięcia.  10.  Wiersz  B.  =  mia- 
rowy,  nierymowany,  bezrymowy.  II.  B.  mnich  = 
białoskórnik.  12.  Biała  niedziela,  =  piąta  wielkiego 
postu.  13.  [B.] :  Białe  świątki  =  Boże  Narodzenie. 
Biała  droga  =  dro^^a  mleczna.  Biała  ryba  =  n/6y  z 
jasną  łuską,  jak  np.jaź,  płotka  itd.  Biała  rybka  =  os- 
sa  saepiae.  Biała  trzcina  apt.  =  2incum  sulfur  ven.. 
Białe  raki  =  jaja.  Białe  śliwy  a.  Bialuchy  =  ^aiwnefc 
śliwek.  Białe  ziele  =  czosnek  ogrodowy.  B.  świat  = 
zima:  Poznawszy  Tatry  po  białym  świecie,  jak 
górale  mówić  zwykli  (  —  lo  zimie,  pod  śniegiem), 
pragnąłem  je  poznać  po  świecie  zielonym.  Pol. 
B.  towar  =  Órzewo,  wyrabiane  na  spław  do  portów. 
B.  yfieyńea=  podarunek  dla  panny  młodej:  Skład- 
ka na  B.  wieniec.  14.  bot.  =  a)  B.  korzeń 
p.    Trzebucha.    b)    Biała    lebiodka    p.    Mięta. 

e)  Biała  macica  p.  Przestęp.  d)  Biała  gąs- 
ka (armillaria  robusta)  nazwa  ludowa  grzyba 
z  rodzaju  opieńki.  e)  B.  muchar  (armillaria 
luteoYirens)  nazwa  ludowa  grzyba  z  rodzaju  opień- 
ki. 15.  pow.:  Biała  robota  =  wybicie  powozu  we- 
wnątrz. 16.  rzeź.:  B.  tow&r  =  słonina,  sadło.  17. 
wet.:  Biała  szczeć  p.  Szczeć.-  18.  zool.  =  a) 
Niedźwiedź  B.  p.  Niedźwiedź,  b)  Orzeł  B.  gm. 
p.  Ścierwnik.  o  Płoć  biała  p.  Ploć.  d)  [Płot- 
ka biała]  p.  Ploć.    e)    Ryba  biała    p.   Brzana  . 

f)  Sowa  biała  p.  Sowa. 

[Bialydnia]  tylko  w  wyraź.:  Wśród  B.  =  wśród 
białego  dnia,  iv  biały  dzień.    Por.  Bielednia. 

[Bialyszoze,  a,  Im.  a]  p.  Białka. 

XBiamka,  i.  Im.  i  p.  Bijanka. 

X Bianka,  i,  Im.  i  p.  Bijanka. 

[Biatki,  ów,  blp.]  p.  Biady. 

[Białkować  się,  uje  ś.,  owal  ś.j  p.  Bladować. 

[BiawlJ  p.  Biec. 

Biba,  y,  Im.y  \\xh.\.z. pijatyka,  libacja:  Wypra- 
wić bibę.  Zdrzemnął  ś.,  póki  go  przyjaciele  gwał- 
tem do  nowej  biby  nie  pociągnęli.  Krasz.  2.  m.  p. 
BIbosz:  Jako  naj  pierwszy  B.  na  całą  ziemię  Sa- 
nocką, siedział  w  winiarni.  Kaczk.  B.,  jak  wór 
dziurawy.  Kaczk.  Zdr.  BIbka.  <Now.  zŁć.  bi- 
bere  =  pić  > 

[Bibernela,  I,  Im.  e]  a^i.radix  pimpinellae.  <p. 
Biedrzeniec> 


144 


B   I   B   I 

[Bibil]  w.  przy  usypianiu  dzieci:  B.,  żabinko, 
6.  żużużu! 

[Bibie,  u,  blra.]  rzepik.     <?> 

[Bibik,  a,  liu.  i]  duża  pliszka.  <Zap.  dźwn. 
Por.  Słc.  bibie,  Węg.  bibicz  =  czajka > 

BIbka,  r.  Im.  i  p.  Biba. 

XBibliczny  p.  Biblijny:  Wyrażenie  bibliczne. 
Lei. 

Biblijny,  X  BibMozny  I.  przym.  od  Bibija:  Po- 
wielić biblijna.  Towarzystwo  biblijne.  Wyglą- 
dał wcale,  jak  rycerze  biblijni,  co  smoków  tra- 
tują. Kaczk.  W  formy  biblijnego  stylu  odziany 
iraktat  polityczny.    Bełc. 

BIblista,  y,  Im.  ści  sekciarz,  uznający  tylko  Bi- 
bljc. 

Biblistyka,  I,  blm.  znajomość  tego,  co  dotyczę 
Biblji. 

Bibija,  I  i.  blra.  Pismo  iw.,  księgi  Starego  i  No- 
wego Zakonu  a.  Testamentu:  Siedzi, jak  Zyd  nad 
Bihlji}  (  =  ilęczy  nad  czym).  2.  Im.  e  przen.  księ- 
ga wielka.     <Gr.  Im.  od  biblion- księga  > 

BibIJatryka,  i  blra.  umiejętność  odświeżania  ksią^ 
żek.  <  Now.  z  Gr.  biblion  =  księga  -f  iatrike 
(dora.  techne)  =  sztuka  lekarska> 

BibIJofag,  a  I.  Im.  i  pożeracz  książek:  Mysz 
i  mól  są  to  bibljofagi.  Krasz.  2.  Im.  owie  przen. 
cziowiek  zbył  iapczywie  i  bez  wyboru  czytający 
książki.  <  Now.  z  Gr.  biblion  =  księga  -f-  późn. 
lagos--żerca> 

BibIJofil,  a,  Im.  e  miłośnik  szacownych  i  rzad- 
kich książek.  <Now.  z  Gr.  biblion  =  księga -}- 
lilos  =  przyjaciel  > 

Bibijofilstwo,  a,  blm.  zamiłowanie  rzadkich  i  sza- 
cownych książek:  Z  tych  zarobków  trzeba  było 
jeszcze  nabyć  jak%  starą,  książkę,  bo  B.  rosło. 
Chm. 

Bibijognosta,  y,  Im.  ścI  znawca  książek.  <Now. 
z  Gr.  biblion  =  księga-|-gnostes  =  znawca > 

Bibijognostyczny  przyra.  od  Bibijognostyka. 

BibIjognostylca,  I,  blm.,  BibIJognozja  znawstwo 
książek. 

BibIJognozja,  I,  blm.  p,  Bibjjognostyka.  <Now. 
z  Gr.  biblion  =  księga  -\-  gnosis  =  znawstwo  > 

BibIjograf,  a.  Im.  owie  ten,  co  ś.  zajmuje  bibljo- 
grafją,  biegły  w  niej.  <Now.  z  Gr.  bibliografos 
=:dosł.  ksiogopis,  piszący  księgi  > 

BibIJograficzny  przyra.  od  Bibljografja:  Bibljo- 
graficznych  ksiąg  dwoje.   Lei. 

Bibljografja,  I,  blm.  nauka  o  wydawnictioach 
i  drukach. 

BIbIJolatrja,  i,  blm.  oddawanie  zbytecznej  czci 
Biblji.    <  Bibija -|- Gr.  latreia  =  służba,  cześć  > 

Bibijolit,  u.  Im.  y  rękopis,  skamieniały  pod  szcząt- 
kami, pozostaiemi  po  wybuchu  wulkanu.  <  Now.  z 
Gr.  biblion  =  księga-|-  lithos  =  kamień  > 

Bibljoman,  a.  Im.  I  miłośnik  zbierania  książek 
i  gromadzenia  ich  w  swej  bibljołece. 

BibIJomanja,  I,  blm.  manja  zbierania  książek. 
<Now.  z  Gr.  biblion  =  księga -j- mania  =  szaleń- 
stwo; zapał > 

KBibijopola,  I,  Im.  e  księgarz.  <Gr,  biblio- 
poles> 

Bibijotaf,  a.  Im.  owie  dziwak,  zbierający  książ- 
ki, aby  je  ukrywać  przed  wszystkiemi.  <Now. 
z  Gr.  biblion  =  księga -|- tńfos  =  grób;    pogrzeb > 

Biblioteczka,  1,  Im.  I  I.  p.  Bibijoteka.  2.  żart. 
apteczka,  szafica  domowa  do  trunków. 

Bibijoteozny  przym.  od  Bibijoteka:  Fundusz, 
gmach  B. 

Bibijoteka,  ł,  Im.  I  I.  księgozbiór,  książnica, 
zbiór  ksiąg  a.  gmach,  który  je  mieści:  B.  Zału- 
skich.    2.    szaj'u  na  księgozbiór.    3.    zbiór,  wybór 


BICZ 

dzieł  jednego  rodzaju,  jednego  wydania :  B.  Oajoel- 
niejszych  utworów  literatury  europ.  B.  ^„Wi- 
sły."    Zdr.    BIbIjoteozka.      <Gr.    bibliotheke> 

Bibijotekarka,  i,  im.  i  I.  ta,  co  zawiaduje  bi- 
bijoteka.    2.  żona  bibljotekarza,  bibljotekarzowa. 

Bibijotekarski  przyra.  od  BIbIjotekarz :  Urząd  B. 

Bibijotekarstwo,  a,  blm.  urząd,  zajęcie  bibljote- 
karza. 

Bibijotekarz,  a,  Im.  e  zawiadowca,  kustosz  bi- 
bljoteki. 

Bibljotekarzowa,  ej,  Im.  e  żona  bibljotekarza, 
bibijotekarka. 

Bibijotekarzówna,  y,  Im.  y  córka  bibljotekarza. 

Bibosz,  a,  Im.  e,  Biba,  Bibuła  pijanica,  pijak, 
opilec,  opój.     <Now.  z  Łć.  bibere  =  pić> 

[Bibrać.  a,  al]  zrzędzić.    <?> 

Bibulany  przym.  od  Bibuła:  Ołtarz  pełen  sto- 
krotek, rozkładających  swe  bibulane  korony. 
Zap. 

Bibularnia,  I,  Im.  e  fabryka  bibuły. 

Bibulasty  I.  podobny  do  bibuły:  List  na  bibu- 
lastyra  papierze.  Krasz.  2.  przen.  taki,  jaki  mo- 
żna spotkać  w  lichych  książkach :  Tonęli  w  bi- 
bulastym  świecie  romansów.  Prus. 

Bibuła,  y,  Ira.  y  I.  rodzaj  papieru  grubego, 
rzadkiego,  icciągającego  w  siebie  wilgoć:  Cedzić 
przez  bibułę.  2.  przeu.  książka:  Wrażenia 
całości  nie  wydobędziesz  z  bibuły.  Kaczk.  3. 
przen.  p.  Bibosz:  Lał,  jak  w  studnię,  i  z  zawo- 
łanerai  bibułami  chodził  o  lepsze.  Kaczk.  4. 
przen.  wódka:  Dajcie  rai  trochę  bibuły.  Prus. 
Zdr.  Bibułka.  <Łć.  bibuła  =  dosł.  wsiąkająca, 
pijąca  > 

Bibułka,  i,  Im.  i  p.  Bibuła:  6.  Angielska  B. 
do  papierosów. 

Bibułkowy  przym.  od  Bibułka:  Wieńce  bibuł- 
kowe. Haj. 

Bibułomanja,  i,  blm.  zamiłowanie  do  starych  rę- 
kopisów, szpargałów.  <  Bibuła -|- Gr.  mania  = 
szaleństwo;  zapał > 

Bibułowy  przym.  od  Bibuła. 

Bicha,  y,  Im.  y  zł.  książka.  <Może  Nm.  Bueh> 

Biohtoęgi,  ów,  bip.  piecz,  cęgi  ze  szczękami  o- 
krągłemi.     <Może  Nm.  Bickzange> 

Bicie,  a,  blra.  I.  czynność  cz.  BIĆ:  B.  z  dział 
=  kanonada,  salwa.  B.  bydła,  drobiu  =  rzeź,  szlach- 
tunek.  B.  serca  =  kołatanie,  palpitacja.  B.  tętna 
=  tętno,  puls.  B.  monety.  2.  f  bój,  bitwa: 
potyczka;  uderzenie:  Ku  biciu  a.  na  wojnę. 
W  szrankach  B.  =  monomachJa.  Wału  B.- burza. 
<BI> 

[Bicmacher,  a,  Ira.  owiej  rusznikarz,  puszkarz. 
<Nra.  Buchsenraacher> 

Bicykl,  a.  Im.  e  I.  welocyped  o  dwu  kołach.  2. 
welocyped  o  wielkim  kole  poruszającym  i  kierują- 
cym, oraz  o  małym  w  tyle,  służącym  za  podjjorę 
tylko.    <Now.  z  Łć.  bi- =;  dwu- -f- kyklos  =  koło  > 

Bioyklista,  y,  Im.  ści    ten,  co  jeździ  na  bicyklu. 

Bicyklistka,  i.  Im.  I  forma  ż.  od  Bicykllsta. 

Bicyklowy  przyra.  od  Bicykl:  Sport  B. 

Bicz, a, Ira. e  \.pręt  znaiciązką  do  smagania,  bat, 
batog,  bizun:  B.  furraański.  rrzaskaó  z  bicza.  Po- 
ganiać biczera.  Rozpuścił  &.,  jak  dziadowski  B. 
Prz.  Puścić  kogo  z  biczem.  Prz.  (~z  niczym; 
ogołocić  go).  Goły,  jak  B.  Prz.  (—jak  bizun,  jak 
palec,  jak  święty  turecki).  Jak  z  bicza  trząsł  (a. 
trzasnął)  a.  Jak  z  bicza  =yafc  z  rękawa,  z  kopy- 
ta, odrazu,  natychmiast,  na  poczekdniu,  jak  ręką 
machną^:  Minęło  rai  tych  dni  kilka,  jak  z  bicza 
trząsł.  Kaczk.  Tego  z  bicza  nie  wytrzaśnie 
(—niełatwo  dokazać).  Z  piasku  B.  kręcić  (  =  z  nicze- 
go chcieć  coś  zrobić).    Prz.    B.    na   kogo   kręcić 


145 


10 


BICZ  AK 


B  I    6 


(^knowaó  co^  na/i^.  Dać  komu  B.  na  siebie  ('^spo- 
sóbj/rzeciw  xohie).  A.  biczem,  a.  niczym  =  a.  zabić  ivy- 
soką  kartą,  a.  dać  pokój.  [Biczem  sianować]  =  starać 
i.  zimą  o  siano,  jeździć  po  siano.  2.  bicie,  bat,  chło- 
sta, plaga:  Pod  biczem  s.  przyznał.  3.  \n-zen.  pla- 
ga, klęska,  narządzie  kary,  krzyż  pański,  dopust  boży; 
(o  człowieku)  pogromca,  mściciel,  postrach,  groza: 
B.  złego  sumienia.  Grad,  najstraszniejszy  B. 
pola.  Był  biczem  na  pogany.  Atyla,  B.  boży. 
4.  [B.  a.  Biczownik]  poiorósło  a.  żerdź,  na  której 
uwiązany  jest  orczyk  konia  przyprzężonego  do  dwuch 
dyszlowych  koni.  5.  j^rodzaj  gry  karcianej  prostych 
ludzi.  6.  [B.]  bijak  u  cepa.  7.  (B.  korali]  =  . sznur 
korali.  8.  [B.]  żart.  kieliszek.  9.  [B.]  miot  w  foluszu, 
bijacie  w  stępach  sukno.  Zdr.  Biczyk.  Zgr.  Biczysko. 

<Bi> 

KBIczak,  a.  Im.  I  I.  gatunek  noża.  <Tur.  bi- 
czak  a.  [byczak  =  nóż  > 

2.  [Biczakr,  ów]  Im.  gatunek  jabłek. 

Blczka,  I,  Im.  i  p.  Bika. 

Biczować,  uje,  owal  I.  bić  biczem,  chłostać,  dy- 
scyplinować, postronkować,  smagać.  2,  [B.]  kogo  = 
wspierać  go,  podawać  mu  rękę  (właściwie  doprząe 
konia  a.  wołu  do  czyjegoś  wozu).  B.  ś.  bić  ś. 
biczem,  chłostać  ś.,  smagać  ś.,  postronkować  ś.,  dy- 
scyplinoioać  &.:  Klęczał  i  Mohort  tam,  gdzie  ś. 
kapnicy  w  skrusze  biczowali.  Pol.     <BI> 

Biczowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Biczować. 

Biczowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Biczo- 
wać ś. 

[Biczowe,  ego,  blm.]  napiwek  dawany  woźnicy 
przez  pannę  młodą,  gdy  ją  podwozi  do  kościoła.  <  BI  > 

[Biczowia,  i,  blm.]  tylko  w  wyraź.:  Koń  na  bi- 
cze wie  =^rz?/p?-;icż«?/,  boczny,  nie  dyszloioy,  nieohlo- 
blowy. 

Blczowisko,  a,  Im.  a  p.  Biczysko. 

Biczowladny  łcladający,  posługujący  ś.  biczem : 
B.  plantator.  Spaś.     <Bicz -f- WŁOi)> 

Biczownica,  y.  Im.  e  bot.  I.  a.  Biczyca  (fla- 
gellaria)  roś.  z  rodziny  biczownicowaiych.  2.  p. 
Kościk. 

Biczownicowate  rośliny  bot.  (flagellarieae)  ro- 
dzina przyrodzona  roślin  kwiatowych  jednoliścien- 
nych. 

Biczowniczy:  Kościk  B.,  bot.  p.  Kościk. 

Biczownik,  a  I.  Im.  oy  a)  ten,  co  biczuje,  b) 
członek  sekty  umartwiających  ś.  biczowaniem,  c) 
ten,  co  w  posty  w  kościele,  ubrany  w  kapę,  biczoioał 
ś.,  kapnik.  2.  Im.  I  narzędzie  do  biczowania:  Bi- 
czownikiem   smagał  go.    Krech.     3.  [B.  Im.  i]  = 

a)  trzeci  koń  zaprzężony    obok    dwuch    dyszlowych. 

b)  p.  Bicz. 

Biczowy  przym.  od  Bicz :  Pokuta,  plaga,  rana  bi- 
czowa. (Koń  B.j  =  rfop7-zcionj/  do  dwuch  dyszloioych. 

Biczówka,  I,  Im.  i  I.  wić  brzozowa  skręcona, 
służąca  do  umocowania  tratwy  u  brzegu.  2.  [B.] 
napiwek  dawany  poganiaczom  (koni,  wołów  itd.). 

Biczyca,  y,  im.  e  bot.  p.  Biczownica, 

XBiczyć,  y,  yl  za  czym  =  pędź  1 1\  gnać,  sunąć: 
Dziki  ptak  biczył  za  gołębiem.     Bratk.  <?> 

Biczyk,  a,  Im.  i  I.  p.  Bicz.  2.  sznurek,  nitka 
korali,  pereł,  paciorków.     <  BI  > 

Biczykowaty  podobny  do  biczyka.  Hist.:  Komór- 
ki biczykowate. 

Biczysko,  a,  Im.  a  I.  p.  Bicz.  2.  a.  Biczowl- 
sko,  [Biczyszcze]  trzonek  bicza. 

[Biczyszoze,  a,  Im.  a]  p.  Biczysko. 

Bić,  ije,  i\.  Bijać.  I.  kogo  =  zadawać  mu  razy, 
ćwiczyć,  chłostać,  siec,  smagać,  tłuc,  walić,  uderzać, 
palantować,  okładać,  łomocić,  grzmocić:  B.  okrut- 
nie =  katować.  Bitemu  psu  dość  kij  pokazać.  Prz. 
(wymusirowany    to   człowiek).     Nie  w  ciemię  bity 


{  =  domyślny,  przezorny,  .sprytny, przezorny,  yjytraw- 
ny).  -[-Bita  wina  =  przestępstwo  pobicia,  grzywna. 
Czynić,  być  sądzonym  o  winę  bitą.  Bije  na  bark 
-krnąbrny,  zły,  narowisty  (przenokniai  z  konia,  bi- 
jącego tyinemi  nogami  w  orczyk).  Tu  bij,  tu  nie 
wyleź.  Prz  (położenie  bez  wyjścia).  Bij  zabij  =  a) 
rz.  =  łotr,  pory luczy  do  bitki,  zbójca :  Istny  to  łotr, 
bij  zabij,  b)  przym.  =  zawzięty,  zajadły,  śmiertel- 
ny, zagorzały:  Bij  zabij  nieprzyjaciel,  c)  przys. 
gwałtownie,  do  upadłego,  zajadle,  zaciekle,  na 
śmierć:  On  bij  zabij  na  niego.  Bij  zabij  na  ko- 
go powstawać.  [B.  o  eo,  o  kogo]  =  za  co,  za  kogo. 
[B.  na  zabicie]  =  na  śmierć.  [B.  dostać]  =  dostać 
bicie.  B.  po  twarzy  —policzkować.  Przen.  prześla- 
dować, gnębić,  dręczyć,  trapić,  zadawać  ciosy :  Jes- 
tem na  wszystkie  strony  bity.  2.  co,  czym  B.  o  co 
a.  w  eo  uderzać,  tłuc,  trącać,  dzbękać,  walić ;  łomo- 
tać, kołaU  Ą  grzmocić,  stukać,  bębnić :  B.  pięścią 
W  piersi,  czołem  o  podłogę.  Przen.:  B.  komu  czo- 
łem a.  X  kolanem  =  Warna?  ^.  B.  w  kotły,  w  bębny 
(=bębnić).  B.  w  dzwony  (=  dzwonić).  B.  w  bra- 
mę, we  drzwi.  B.  nogami,  kopytami  =  tupać.  B. 
w  kieliszki  =  irqca(J  ś.  niemi,  szczękać.  Przen.  B. 
głową  o  ścianę  =  rozpaczać.  B.  nogą  o  nogę.  B. 
w  dłonie  =  klaskać,  B.  oklaski.  Dzwonić,  odzywać  ś., 
dźwięczeć,  brzmieć,  huczeć:  Godzina  bije.  Biją  dzwo- 
ny, pieją  kury.  Mick.  Wydzwaniać,  ivygłaszać:  Ze- 
gar godziny  bije.  Zegar  bijący.  Przen.  B.  w  co  = 
zmierzać  do  czego,  godzić,  dążyć,  usiłować,  prowa- 
dzić do  czego,  kierować  na  co:  Bije  w  to,  aby  na 
swoim  postawić.  3.  kogo  gromić,  znosić,  zwyciężać, 
pokonywać,  razić:  Król  bije  wrogów.  As  bije  wa- 
leta (w  kartach).  4.  zabijać,  rznąć,  rzezać,  szlach- 
tować,  zarzynać,  kłóć:  B.  bydło,  wieprze,  drób.  B. 
pchły.  B.  pchły  na  sobie  =  wiskać  ś.,  pchlić  ś.,  żart. 
urządzać  polowanie  na  pchły.  B.  zwierzynę  =  wybi- 
jać, trzebić.  5.  eo^rozbijać,  tłuc,  rąbać:  B.  kamienie 
na  szosie,  cukier,  jaja.  6.  ubijać,  wybijać,  luiesić, 
mieszać,  bijąc:  Bij  ciasto,  póki  od  łyżki  nie  odsta- 
nie. B.  piankę,  krem.  B.  glinę.  7.  strzelać,  walić, 
prażyć,  grzmieć,  razić,  palić,  szturmować :  B.  z  dział. 
Ta  strzelba  bije  o  sto  kroków.  Pistolety  tak  da- 
leko nie  biją,  jak  rusznice  (=  nie  niosą).  B.  do 
miasta,  do  murów,  w  mury.  Pioruny  'b\]f^  {-ude- 
rzają). Grad  \)\]&-tnie,  tłucze.  X Deszcz  bije  = 
leje.  B.  będą  słoty.  Karp.  Światło  bije  w  oczy  = 
razi,  świeci.  Przen.  B.  w  oczy  =  rzucać  ś.,  wpadać 
w  oczy,  być  loidocznym,  jasnym,  oczywistym,  zwia- 
cać  uwagę,  być  krzyczącym,  razić :  Każdego  to 
bije  w  oczy.  Prawda  tu  bije  w  oczy.  Woń  bi- 
je w  nos  C  =  razi,  daje  ś.  czuć,  zalatuje). 
8.  buchać,  wybuchać,  żgać,  wypływać,  tryskać,  wy- 
dobyioać  ś.,  wytryskać,  pałać,  rozchodzić  ś. :  Łuna 
bije.  Źródło,  fontanna  bije.  9.  uderzać,  napły- 
wać, strzelać  do...,  buchać,  występować  na...:  Hu- 
mory, krew  biją  do  głowy.  Ognie  biją  na  mnie 
ze  strachu.  Aż  pot  zimny  na  nim  bije.  Mick. 
X  Siły  na  jejmość  biją,  ze  słabości  te  rumieńce. 
[Mdłości  na  nią  biły]  =  napadły.  Trunek  bije  do 
giowy  =  idzie.  10.  na  kogo,  -j-w  kogo,  na  co;  prze- 
ciw komu,  przeciw  ezemn  =  godzić,  czyhać,  uderzać, 
dybać,  nastawać,  nacierać,  napadać, powstawać,  obru- 
szać ś.,  krakać,  występować  przeciw...:  Orzeł  bije  na 
zająca  z  wierzchu.  Gdy  sowa  z  gniazda  wyleci, 
wszystkie  ptaki  na  nią  biją.  Orzechowski  bił  prze- 
ciw celibatowi.  Tyś  chciał  B.  w  Lichtensteina? 
Sienk.  [Bije  na  mnie  gromada]  =  nagada.  II.  uderzali, 
kołatać,  drgać,  tętnić,  pulsoioać,  poruszać  ś. :  Ser- 
ce, puls  bije.  Dla  ciebie  me  serce  bije.  fŻyły 
bijące  =  tętnice,  arterje.  12.  wbijać:  B.  gwoździe, 
pale  w  rzekę.  Ubijać,  utykać,  wtłaczać,  pakować, 
ładować,   wpychać,  napychać:    B.  mięso  do  faski, 


146 


BIDA 


BIEDACTWO 


wełnę  do  worka.  13.  loybijać,  wyciskać,  wygnia- 
tać, prasować,  tvytłaczać:  B.  olej.  B.  hołubce  = 
wybijać.  (4.  odbijać,  odciskać,  tłoczyć,  prasować, 
drukować:  B.  dzieło,  gazetę.  B.  cegłę  (maszy- 
na w  formie).  15.  kui:  B.  monetę.  Zapłaciłem 
za  to  10  bitycłi  talarów.  B.  herby  na  groszu. 
Jag.  C=  odbijać, irybijaó).C,\v&v\iV\nY  ze  złota  bite- 
go. Wuj.  16.  B.doły,  Yowy  =  kopać,  wykopywać,  prze- 
prowadzać. B.  (\vogą  —  budować,  ubijać,  torować: 
(ioBciniec  bity,  B.  szyb  —przebijać.  17.  (o  ko- 
niu): B.  bokami  =:ro&iJ,  dyszeć,  tchnąć,  zipać.  18. 
B.  górą,  =  unosić  ś.,  mówić  górnie,  bujać  pod  obło- 
kami. 19.  [B.]  =  a)  gnębić :  Bieda  bije.  Psota  ('słota) 
bije.  Zimnica  biuła.  b;  dusić:  "Wilk  bije  owce.  c) 
[B.  klina]  ż&yX.- tłoczyć  i.  siedząc  rzędem,  d)  przy- 
szywać:  Łatę  na  łatę  bije,  ale  gorzałecke  pije. 
Prz.  e)  [B.  kopy]  rzucać  na  wróżbę  słomę  w  powałę. 
20.  prow.  B.  c\ik\er  -  rąbać  cukier.  21.  myśl.  i  [B.J 
(o  przepiórce)  głos  wydawać,  nawoływać:  Ile  razy 
przepiórka  na  wiosnę  pierwszy  raz  bije,  tyle  zło- 
tych będzie  kosztował  korzec  zboża.  B.  ś.  I. 
bić  samego  siebie,  walić  ś.,  grzmocić  ś. :  B.  ś.  w  pier- 
si. Przen.:  B.  ś.  w  piersi  =  przyznawać  ś.  do  ivin, 
wyznawać  je.  2.  z  kim  walczyć,  wojować,  toczyć 
wojnę:  Sobieski  bił  ś.  pod  "Wiedniem.  Pojedynko- 
wać i.,  strzelać  ś.  3.  o  co  =  uderzać,  tłuc,  grzmocić, 
dzbękać  a.  rzucać  sobą,  obijać  ś.,  miotać  ś. :  B.  ś. 
głową  o  mur.  "Woda  bije  ś.  o  brzeg.  4.  Xzam. 
bić,  kołatać,  tętnić,  drgać,  tłuc  i.:  Choć  i  serce 
ś.  biło.  Pol.     5.  [B.  ś.]  parzyć  i. 

Bida,,y,  Im.  y,  Biga,  Bieda  wózek  o  dwuch  ko- 
łach: Żydkowie  latali  tam  i  nazad  bidkami. 
Krasz.  Zdr.  BJdka,  Biedka.  <Ł6.  biga,  częściej 
bigae  lm.> 

[Bida,  y,  Im.  y,  Podczos]  kawałek  kija,  zastępu- 
jący złamaną  szprychę.    <  BIED  > 

Bidet,  U,  Im.  y  stołeczek  z  miednicą  jmdlużną 
do  obmywania  pośladka  i  części  płciowych,  in.  k  o- 
nik.  osiołek.  <Fr.  bidet  > 

Bideusz,  a,  Im.  e  człowiek  biedny,  biedota,  chu- 
deusz.     <  BIED  > 

Bidka,  I,  Im.  i  p.  Bida. 

Bidła,  y,  Im.  y  p.  BIdlo. 

Bidlo,  a.  Im.  a  a.  y  I.  [B.  a.  Byice]  beleczka  z  zę- 
bami u  brony.  2.  a.  Bijadlo,  Bidła,  Bijaczka  tkae. 
rama,  w  której  umieszczona  jest  płocha  do  przybija- 
nia wątku,  in.  lada;  w  Im.  nabitki,  nabiiki,  zbija- 
cze.   <BI> 

XBidybidybom  w.  odgłos  bębna:  taratan,   fara- 
tanta.a:  W  bębny  B.  bić  zaczęto.  Km.  <Dźwn. > 
[Bidzić,  i.  Ił]  sypać  ciągle  powoli.     <  ?  > 

1.  (Ble,  Bieżę,  Biedyć]  przys.  a  tak,  a  dyć,  ano : 
Wieź  to  ku  kościołu!  —  Bie  to  ta  i  powieze. 
<  ?Bie-f  Że,  Bie  -ł-Dyć> 

2.  [Bie  I]  p.  Biec. 

Piec,  !  Biedź,  biegnę  a.  x  biegę,  bieży  a.  bieg- 
nie, biegi,  Biegnąć,  x  Bieżeć,  częstot.  Biegać,  xBie- 
giwać,  [BieJ!  Bie!  Biawl  Bioj!  Bgoj!  Biegał 
bież,  idź,  ruszaj!]  |.  iść  szybko,  lecieć,  pędzić, 
gnać:  Pierwej  niżeli  biegać,  nauczcie  ś.  cho- 
dzie. Kras.  Bieży,  jak  szewc  z  butami  na  targ. 
Prz.  B.  naprzód,  dokąd.  Biegłem  tuż  za  nie- 
dźwiedziem. Miek.  B.  po  wodę,  po  doktora.  Bie- 
gać na  wyścigi,  w  zawody,  f  na  zawodzie,  fB. 
zawód  =  ^a«7a(S  i.  B.  za  kim^gonić  go.  Przen.: 
Biegł  lunetą  po  polu.  Kaczk.  2.  śpieszyć  ś.,  kwa- 
pić ś.,  dążyć,  podążać:  B.  na  ratunek,  na  pomoc, 
z  pomocą.  "Wierni  bieżeli  do  męczeńskiej  śmier- 
ci. Skar.  (= szli  chętnie  na  nią).  Zegar  hieij -idzie 


za  prędko,  śpieszy  ś.  Drzewo  to  bieży  w  górę. 
Birk.  (  =  tczrasta  szybko),  f  Biegać  siłą  na  dom,  na 
dziedzinę  =  napaść.  B.  na  wozie,  na  koniu,  \o- 
dzi{i=  jechać  prędko.  Posły  i  gońce  biegały  nie- 
ustannie to  do  Nowogródka,  to  do  Krakowa. 
Krasz.  3.  ciec,  płynąć:  Strumień  bieży  po  doli- 
nie. Prow.:  "Woda,  śmietanka  z  naczynia  bieży  = 
kipi,  leci,  żart.  ucieka,  f  O  biegunce,  gdy  przez 
dzieci  bieży.  Sień.  4.  ciągnąć  ś.,  iść,  prowadzić, 
wić  ś.:  Ścieżka  biegła  po  skalistych  stopniach. 
Krasz.  B.  w  górq  =  piętrzyć  ś.,  iczMjać  ś.,  wznosić 
ś.,  strzelać:  Skała  biegła  prostopadle  w  górę. 
Krasz.  5.  mijać,  uciekać,  schodzić,  przemijać, 
upływać:  Czas  bieży.  Roku  i  miesiąca  bieżące- 
go (^  =  tego).  6.Xkursować,  krążyć,  być  w  biegu: 
Moneta  bieży.  Moneta  bieżąca.  7.  koło  czego  = 
krzątać  ś.,  chodzić,  uwijać  ś.,  uganiać  ś.,  latać,  sta- 
rać ś.  na  wszystkie  strony,  zabiegać:  Nie  biegasz, 
nie  masz,  nie  szukasz,  nie  znajdziesz.  Prz.  8. 
szybko  ś.  poruszać,  latać,  obracać  ś.,  krążyć :  Bie- 
gać tu  i  owdzie.  Reumatyzm  biegający  (-prze- 
noszący ś.  z  jednego  miejsca  w  drugie).  Łódź 
bieży  po  jeziorze  =  mknie,  sunie,  szybuje,  pomyka. 
Ręce  same  po  strunach  biegać  zaczęły.  Krasz. 
(=  przebiegać,  przesuwać  ś.).  Koło  bieży  na  osi. 
Ziemia  bieży  koło  słońca.  Oko  biega  z  jednego 
przedmiotu  na  drugi.  Oczy  biegające  =  latające, 
ruchliwe.  9.  -l-udaiaać  ś.,  odwoływać  ś. :  Jeśli 
dłużnicy  ludzie  cudzy,  tedy  aktor  nie  powinien 
tam  bieżeć,  gdzie  oni  do  sądu  należą.  Musiał  sam 
Orygenes  do  Rzymu  biegać.  Skar.     <BIEG> 

I.  Bieda,  y.  Im.  y  I.  nędza,  ubóstwo,  niedosta- 
tek, brak,  potrzeba:  B.  rozumu  uczy.  Prz.  Kie- 
dy B.,  to  do  Żyda.  Prz.  Cierpieć,  klepać,  pchać 
biedę  (-żyć  ro  niedostatku,  ubóstwie).  "Wydobyć 
kogo  z  biedy.  Dopuścił  ś.  tego  z  biedy.  B.  dała 
mu  ś.  we  znaki,  zajrzała  mu  w  oczy.  Łata  bie- 
dę jak  może.  B.  nas  łupi.  W  roku  tysiąc  osieiu- 
set  ósmym  urosła  B.  z  kosmera.  Prz.  Ujdzie  to 
od  biedy  =  w  braku,  w  niedostatku  czegoś  lepszego, 
z  potrzeby,  z  musu.  2.  niedola,  nieszczęście,  przeci- 
udeAstwo,  zmartwienie,  utrapienie,  udręczenie,  szkoda, 
klęska,  plaga:  Mała  B.,  krótki  żal.  Prz.  Bied- 
nemu wszędzie  B.  Kupił  sobie  biedę.  Naro- 
bił sobie  biedy.  Zwaliły  ś.  na  niego  zewsząd 
biedy.  Przyszedł  tu  na  moją  biedę.  Pól  biedy 
-jako  tako,  ujdzie,  dobrze,  że  nie  gorzej:  Nam 
starym  jeszcze  pół  biedy,  ale  temu  dziecku. 
Krasz.  3.  [B.]  postać  nadprzyrodzona  uosabia- 
jąca niedolę :  B.  z  Nędzą.  B.  śpi  razem  z  Nie- 
dolą. "Wypędzanie  Biedy.  4.  biedak,  niebo- 
żę, biedactwo,  nieborak,  mizerak,  chudzina;  czło- 
wiek zbiedzony,  chuchrak,  wynędzniały,  mizerak: 
Taka  to  B.,  że  litość  bierze  patrzeć.  5. 
zb.  biedacy,  nędza  =  nędzarze,  mizeracltoo,  hoło- 
ta: Tam  sama  B.  mieszka.  6.  tarapaty,  kłopot, 
ambaras,  zmartwienie,  kaicał  —  skweres^  galamacja, 
bigos  =  kram:  Narobić  komu  biedy.  Z  nim  tylko 
B. !  {niewiadomo  co  robić,  położenie  bez  wyjścia). 
Ona  śpiewa,  jak  na  biedę,  tę  piosenkę,  co  ja  lu- 
bię. ^yvok.{=  jak  na  złość,  jak  na  nieszczęście).  7 
[B.]  chudoba,  mienie.  8.  [B.]  kosz  ręczny  n 
dwie  strony  otwierający  ś.  9.  [B.jp.  IMiesiączlia.  IC 
[B.]  potrawa  z  ziemniaków  z  wodą.  Zdr.  [Biedka, 
Biedeozka].    Zgr.  Biedzisko.  <BIED> 

2.  Bieda,  y.  Im.  y  p.  Bida. 

[Bieda]  przys.  trudno:  B.  to  w  trzeci  dzień  za 
wilkiem  strzelać.    Prz. 

Biedactwo,  a,  blm.,  x  Biedastwo  I.  biedny 
stan  życia,  bieda,  nędza.  2.  biedny,  biedota,  nie- 
borak, nieszczęśliwy  czlonńelc:  B.  trzęsło  ś.  od 
zimna.     3.    zb.    biedni  ludzie,    bieda,  nędza,  mize- 


147 


BIEDACZEK 


BIEDKZENIEC 


racłwo:  Tę  część  miasta  zamieszkuje  samo  B. 
Hojnie  dawał  jałmużnę  biedactwu.  Jak  pocznie 
B.  to  na  mnie  narzekać:  „A  czy  wam  zginać 
pilno!  czy  my  wam  nie  radzi?"  Rom. 

Biedaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Biedak:  f  Zagrać 
a  biedaczku  =  zagrać  na  nutę  żałosną,  zaśpiewai 
Tadeusza. 

Biedaczę,  ęcla,  Im.  ęta  biedactwo,  biedaczek: 
Dzieci  na  mnie  czekajij,...  mam  tych  biedacząt 
czworo.  Krasz. 

Biedaczka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Biedak;  Bied- 
niaczka. 

[Biedaczkować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  biedzić  ś. 
<BIED> 

[Biedaczkowanie  się,  a  ś.,  blm.],  czynność  cz. 
Biedaczkować  ś. 

Biedaczy  przym.  od  Biedak:  Człowiek  z  zapa- 
sem ambicji,  tej  dumy  biedaczej.    Roi. 

[Biedaczyć,  y,  yl]    biedować,  harotoać. 

Biedaczyna,  y,  Im.  y  m.  p.  Biedaczysko. 

Biedaczysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.,  Biedaczyna 
biedak  wzbudzojącij  litość :  B.  na  starość  z  zaros- 
łą brodą  chodził  za  jałmużną.   Krasz. 

Biedak,  a.  Im.  ki,  a.  cy,tBiednik,  XBiedniaka 
I.  człowiek  biedny,  ubogi,  cierpiący  biedę,  mizerak: 
Wspomagać  proszących  biedaków.  2.  człowiek 
tiieszczęśliwy,  godzien  politowania,  nieborak,  niebożę : 
Nastękali  ś.  biedacy  nad  zadaniem.  Krasz.  Zdr. 
Biedaczek,    x  Biedniaszek,   f  Biedaszek. 

xBieda8two,  a,  blm.  p.  Biedactwo 

fBiedaszek,  szka,  łm.  szki  p.  Biedak. 

[Biedeczka,  i,  Im.  i]  p.  Bieda. 

Bieden  p.  Biedny:  Drżałem  od  trwogi  w  ser- 
cu bardzo  B.  Pol.     Opuszczon  i  B.  Kaczk. 

[Biederka,  i,  Im.  i]  koń  ze  zbitą  a.  zgniecioną 
kością  biodrową.      <B10DR> 

[Biedka,  I,  Im.  I]  p.  Bieda. 

Biedka,  i,  Im.  i  p.  Bida. 

[Biedkać,  a,  al,  Biedkać]  narzekać:  Nic  nie  ro- 
bi, tylko  chodzi    taj  bidka.     <BIED> 

[Bledneńki]  p.  Biedniuchny:  O  Jaśku  moim 
najmilszym,  o  sokoliku  moim  biedneńkim.  Orzesz. 

XBiedniaczka,  i.  Im.  i  p.  Biedaczka:  Jej  nie- 
ma, umarła  i  ta  B.  Krasz. 

xBiedniaka,  i,  Im.  i  m.  p.  Biedak:  Co  tu  mó- 
wić o  wdowie  i  sierocie!  On  też  B.  jest.  Krasz. 
Jakiś  B.  przyszedł  gościńcem.  Krasz. 

Biedniaszek,  szka.  Im.  szkI  p.  Biedak. 

Biedniątko,  a,  Im.  a  biedactwo,  biedak,  nieborak, 
niebożę:  Przyszło  na  świat,  zakwiliło  i  umarło, 
jakby  wiedziało  B.,  co  je  spotkało.    Jeż. 

f  BlednIca,  y,    Im.  e    forma  ż.  od  Biednik. 

Blednie,  Biedno  przys.  od  Biedny:    B.  ubrany. 

Biednieć,  eje,  al  I.  biednym  L  stawać,  ubożeć, 
podupadać,  2.  mizernieć,  słabnąć,  nędznieć,  pod- 
upadać na  zdrowiu:  B.  z  nadmiaru  pracy.  3. 
marnieć,  niszczeć:  Drzewa  biednieją  na  piasku. 
Bydło  biednieje  na  mokrej  paszy. 

[Blednieńkt]  p.  Biedniuchny:  Zaszłam  zoba- 
czyć, co  z  nim  biednieńkim  dzieje  ś.  Orzesz. 

[Biednie,  ęcla.  Im.  ęta,  Biedzie]  biedak:  Chai*- 
ty  l)i(Mliiię(a,  biedzięta.  Pśń. 

-[-Błędnik,  a,  Im.  i  p.  Biedak.    Ps.  flor. 

Biedniuchno  przys.  od  Biedniuchny. 

Biedniuchny,  Bledniusl,  Biedniuśki,  BiedniutkI 
i.  a.  Biedniusieńki,  Biedniuteńki  hardzo,  zupeł- 
nie biedny.  2.  a.  [Bledneńki,  BlednieńkiJ  z  polito- 
waniem, pieszczotliwie:  Alić  z  dziury  wyleciała 
myszka,  niedawno  ś.  biedniuchna  ukazała  świa- 
tu.    Biedniuchna  moja  stokrotko! 


Biedniusi  p.  Biedniuchny. 

Biedniusieńki  p.  Biedniuchny. 

Biedniusieńko  przys.  od  Biedniusieńki. 

Biedniusio  przys.  od  Bledniusl. 

Biedniuśki  p.  Biedniuchny. 

Biedniuśko  przys.  od  Biedniuśki. 

Biedniuteńki  p.  Biedniuchny. 

Biedniuteńko  przys.  od  Biedniuteńki. 

BiedniutkI  p.  Biedniuchny. 

Biedniutko  przys.  od  BiedniutkI. 

Biedność,  i,  blm.  rz.  od  Biedny. 

X  Biedno  p.  Biednie. 

Biedny,  Bieden  1.  niebogaty,  niezamożny,  ubogi, 
skromny:  Biednym  stołem  podzielić  ś.  z  kim. 
Krasz.  Biedne  na  nim  ubranie.  2.  lichy,  nędz- 
ny, głupi,  mizerny,  marny,  nieznaczny :  I  biedna 
mucha  ś.  broni.  Biednego  sukna  na  okrycie  ciała 
nie  zostawili.  Ustrz.  3.  przen.  politowania  godny, 
nieszczęśliwy :  Biedna  dziewczyna  zapłonęła  ca- 
ła. Ciężko  żyć  biednej  sierocie.  Biedny  naród, 
który  proroków  swoieti  kamienuje.  Biedna  ofia- 
ra.   Biedne  człowieczysko.    4.  [B.]  chory 

Bledoklep,  a,  Im.  y  ten,  co  biedę  klepie,  biedak, 
bideusz,  nędzarz:  Bajka  o  chłopie  biedoklepie. 
Glin.  J.     <BIED  -j-KLEP> 

[Biedolić  się,  I  ś.,  II  ś.]  biedzić  ś.,  biedować. 

[Biedolach,  a,  Im.  y,  Bledolacha]  biedak, 
<Ukr.  bidołacha> 

[Bledolacha,  y,  Im.  y]  p.  Biedolach. 

Biedota,  y,  blm.  I.  biedność,  biedactwo,  bieda, 
ubóstwo,  nędza:  Lepianka  przy  całej  swej  biedo- 
cie jeszcze  była  cudem  przemysłu  i  pracy. 
Krasz.  2.  biedne  mienie,  chudoba,  ubóstwo:  Tro- 
chę sukien  i  biedoty  leżało  bezładnie.  Krasz.  3. 
zb.  biedacy,  biedactwo,  bieda,  nędza,  mizeractwo  = 
ludzie  biedni.  4.  lichota,  miernota,  marnota,  nę- 
dzota:  Na  wystawie  obrazów  znajduje  ś.  sama 
B.!  5.  istota  godna  użalenia,  biedactwo,  nieborak, 
niebożę:  Co  ś.  stanie  z  tą  biedotą  po  śmierci  ro- 
dziców? Co  mi  trwożyć  bylinę  biedotę.  Poi. 
Zdr.  Bledotka. 

Biedotka,  i.  Im.  I  p.  Biedota. 

Biedować,  uje,  owal  I.  klepać  biedę,  cierpieć 
niedostatek,  żyć  w  ubóstwie.  2.  a.  X  B.  Ś.  z  kim, 
z  czym  =  męczyć  ś.,  mordować  i.,  mozolić  ś.  3. 
nad  czym  =  biedzić  i.,  ślęczeć,  kawęczeć,  dukwieć: 
B.  nad  zadaniem.  4.  X  biadać,  narzekać,  utyski- 
wać: Biedują  na  matki,  które  ich  porodziły.  Górn. 

Biedowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Biedować. 

[Biedra,  y.  Im.  y]  p.  Biodro. 

[Bledrawa,  y,  Ira.  y]  kroioa  z  plamami  na  bio- 
drach.  <  Raczej  od  Biedronka,  niżeli  od  Biodro  > 

[Biedrążka,  I,  Im.  i]  p.  Biedronka. 

[Biedno,  a.  Im.  a]  p.  Biodro. 

Biedronka,  i.  Im.  i,  Biedrzonka,  [Krówka  Mat- 
ki Boskiej]  Boża  krówka,  [Biedrążka,  Trusla, 
Mateczka,  Babinka,  Babka,  Patronka,  Katanka,  Je- 
dronka,  Jedrzonka]  zool.  (coccinella)  drobny 
chrząszcz  trójczlonkowy.  <Zap.  na  wzór  Cześ. 
bedruuka,  zamiast  berunka  =  baranek,  bo  ina- 
czej owad  nazywa  się  Panny  Marie    beruśka.> 

[Bledronyl  gniady,  czerwony  (o  bydle). 

[Biedroń,  la,  Im.  le  a.  Bledrun]  pstry  wól. 

[Bledrula,  i,  Im.  e]  pstra  krowa. 

[Bledrun,  a.  Im.  y]  p.  Biedroń. 

[Biedrzasty]  plamisty,  łaciasty  (o  bydle,  ziem- 
niakach   itp.).     <Może  od    pstrej  Biedr(z)onki> 

Bledrzeniec,  ńca.  Im.  ńce  bot.  I.  (pimpinella) 
roś.  z  rodziny  luddaszkowych.  Gatunki:  B.  anyż 
(p.  anisum).  B.  pospolity  (p.  saxifraga).  B. 
wielki    (p.  magna).     2.  [B.]    roś.  coccus  poloni' 


148 


BIEDRZNT 

cus.     <  Śr.    Łó.    pi(m)pinella,    Fr.    piinprenelle, 
stad  Nm.  Bibernel;  przetłumaczono  Nin.  Biber  = 
bóbr  i  zrobiono  biebrzeniec,  a  potym,  ze  sld.  do 
biodro,  biedrzeniec> 
-fBledrzny  p.  Biodrowy. 
Biedrzonka,  I,  Im.  \  zool.  p.  Biedronka. 
Biedrzycznik,  a,   Im.  I   a.  Selernica    bot.  (cni- 
dium)  roś.  z  rodziny  bnldaszkoinych.     Gatunelł:  B. 
żyłkowany  (e.  venosum).     <?> 

Biedrzyga,  I,  Im.  I  a.  B.  tarczowata,  Kacza 
stopa,  Kacza  noga,  Stopkowiec  tarczowaty  bot. 
(podophyllum)  roś.  z  rodziia/  herberysotculiich.  <?> 
Biedrzynek,  nka,  Im.  nki  a.  Osłrogowiec  bot. 
(centranlliiis)  roś.  z  rodziny  kozlkowatych.  <?> 
XBiedrzyŻnlk,  a,  blra.  apt.  żywica  silnie  prze- 
czyszczająca z  hiedrzygi  tarczowatej,  j)odoJiiin,  po- 
dojilina.     <  ?  > 

[Błedyć,   Biedyć  ta]    p.    [Bie]:  Byłeś  w  domu? 
— B.  to  (:^tak).     <Bie  +  Dy  +  Ci> 
!  Biedź  p.  Biec. 

[Biedząc  się,  a  i.,  al  ś.]  p.  Biadować. 
Biedzenie  się,  a  ś.   blm.,   czynność  cz.  Biedzić 
ś.     <BIEI)> 

XBiedziciel,  a,  Im.  e  ten,  który  i.  biedzi. 
XBiedzlcielka,  i,  Im.  i   forma  ż.  od  Biedziciel. 
[Biedzić,    i,  ilj     I.    licho  co  robić,  partolić,  par- 
taczyć, fuszer  o  waó :    Coby  ta  grał— ot  biedzi.    2. 
biedę  cierpieć:  Biedził  biedę  wielgą. 

Biedzić  się,  \  Ś.,  ii  ś.  mordoioać  ś.,  męczyć  ś., 
walczyć,  porać  ś.,  trudzić  ś.,  mozolić  ś.:  Biedził  ś. 
całe  życie  i  aiczego  nie  dopiął.  B.  ś.  z  liim, 
z  czjin  -  pasoiDoć  ś.,  ^oryhać  ś.,  walczyć :  B.  ś.  z  upo- 
rem, ze  wstydem,  ze  śmiercią.  Lgnącycli  i^l>'e- 
dzącycli  8.  z  błocliiem  pobili.  B.  ś.  z  myślami 
(=bić  i.). 
[Biedzie,  ęcia,  Im.  ęta]  p.  Biednie. 
Biedzisko,  a,  blm.  p.  Bieda :  A  cóż  tam  u  was 
bieda?    O!  srogie  B.  Krasz. 

Bieg,  u,  Im.  i  I.  bieżenie,  prędki  chód,  pęd: 
B.  konia,  sarny,  człowielia.  Szybki  w  biegu, 
dobry  do  biegu.  B.  gwałtowny,  bystry.  Konie 
ś.  w  biegu  pieniły.  B.  wyścigowy  =  rodzaj  ga- 
lopu, ia.  przecwał.  B.  strumienia, rzeki,  okrę- 
tu, lokomotywy.  2.  przebieżenie  toru  wyścigowe- 
go: W  pierwszym  biegu  wygrał  nasz  koń.  3. 
obrót,  rtich,  krążenie:  B.  koła,  ziemi,  słońca, 
gwiazd,  ciał  niebieskich.  4.  ciąg,  przeciąg,  prze- 
bieg:  B.  czasu.  B.  życia  (=  droga,  pasmo).  B. 
choroby  (=postęp,  proces).  5.  postęp,  przebieg ; 
kurs:  B.  sprawy,  nauki,  literatury.  ><Ódbye  B. 
nauk  szkolnych.  6.  porządek,  tryb:  -J- Krystus 
narodzoa  jest  z  żywota  bez  nasienia  męskiego, 
przeciw  biegu  przyrodzonemu.  fNarodzon  jest 
nad  obyczaj  ludzki,  krom  biegu  cielestnego. 
Zwykły  B.  rzeczy.  B.  świata,  przyrodzenia, 
spraw  państwowych.  7.  Xobieg,  kurs:B.  pienię- 
dzy, papierów  procentowych.  Według  biegu 
pieniądze  brać  mają.  Herb.  Puszczać  w  B.  bilety 
bankowe.  8.  [Biegi]  Im.  iie^uny :  Kołyska  na  bie- 
gach. 9.  gieol.-kąt,  pod  którym  ś.  przecina  li- 
nja  rozpościerania  i.  warstwy  z  południkiem  ziem- 
skim. 10.  mjśl.  =  noga  jelenia,  łosia,  danieZa  (u  je- 
lenia, \n.  badyl).  xBiegi  zajęcze  =  sfcoA;ł.  X  Bie- 
giem przys.  ^prędko,  skoro,  ochoczo,  w  skok,  w  lot : 
Biegiem  popędziła.  Krasz.  <B1EG> 

[Biega,  f,    Im.  I]    przyrząd  u  sieczkarni  ręcznej, 
poruszany  nogą  i  wprawiający  to  ruch  sieczkarnię. 
<BIEG> 
[Biega!]  p.  Biec. 

Biegacz,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  szybko  biega,  szyb- 
kochód,  szyhkohicgacz,  biegun,  biegas,  bie- 
gu 8,   laufer:   B.  biegający   za  zapłatę  =  ^omec, 


BIEGUN 

posłaniec,  kursor.  B.,  biorący  udział  w  wyści- 
gach =  zawodnik.  2.  włóczęga,  powsinoga,  obieży- 
świat, łazęga,  włóczykij,  loszędobylski,  latawiec.  3. 
[B.  a.  Biegun]  -  wierzchni  kamień  w  młynie  a. 
w  żarnach.    4.  p.  Bieganiec. 

Biegaczka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Biegacz. 

Biegać,  a,  al  p.  Biec  B.  ś.  myśl.  (o  zwierzę- 
tach) ubiegać  i.  za  samicami,  zaspakajać  popęd 
płciowy. 

Biegający:  Ptaki  biegające,  zool.  p.  Ptak. 

Biegalitas  żart.:  Mieć  biegalitatem  w  czym  = 
mieć  hie(/l()ść,  zręczność,  wprawę,  Dobrz.  <Niby 
Łe.  z  B1EU> 

Biegalnia,  i,  Im.  e  miejsce  biegania,  gdzie  bie- 
gają w  zawody,  na  wyścigi,  do  mety,  tor  wyścigoiuy. 

[Biegan,  a,  Im.  y]  drążek  w  izbie,  za  który  trzy- 
mają ś.  dzieci,  uczące  ś.  chodzić. 

Bieganie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Biegać.  2. 
flek.  p.  Biegunka.  3.  myśl.  lot  kuropatwy,  dro- 
pia. 4.  wet.  czas  popędu  płciowego  u  zwierząt, 
gonienie,  palenie  ś.,  grzanie  ś.:  B.  u  koni  =  i!'iCTe  ś. 
klaczy  do  ogierów.  B.  u  krów  =  latowanie  ś.  B. 
u  owiec  i  zwierzyny  płowej  =  bekanie.  B.  u  wil- 
ków ^^ru;',  ruja.  B.  u  świń  =  lochanie  ś.,  knuro- 
wanie,  hukanie.  B.  u  psów,  wilków,  kotów  =  cte- 
kanie  ś.  B.  u  \wów  =  rykanie,  rykowisko.  B.  u  pta- 
ków =tofcou'OH2e.     B.  u  ryb  =;?ar^o. 

[Bieganiec,  ńca,  Im.  ńce,  Piec  biegany,  Bie- 
gacz] duży  staroświecki  piec  góralski. 

Bieganina,  y,  blm.  długie,  ciągle  powtarzające 
ś.  biegunie,  kłopot  z  powodu  biegania,  krzątanina, 
latanina:  Miałem  dosyć  około  tego  bieganiny. 

Bieganka,  I,  blm.  zabawa  dziecięca  =  6ie^ame 
do  mety. 

[Biegany]  I.  rz.  prędki,  drobny  polonez.  2.  j^rzjm.: 
[Piec  B.]  p.  Bieganiec. 

Biegas,  a,  Im.  y  p.  Biegacz.  <Niby  Łć. 
z  BIEG> 

Biegasowy   myśl.:    Myśliwiec  'B.=pieszo  polu- 

Biegaczka,  i,  łm.  I  lek.  p.  Biegunka. 

XBieglwać,  a,  al  p.  Biec. 

Biegle  przys.  od  Biegły. 

xBiegliwy,  X  Biegły,  X  Bieżny  prędki,  szybki, 
szybkonogi,  umiejący  dobi-ze  biegać:  Prędkie  abieg- 
liwe  kartagińskie  galery.  Fal. 

Biegłość,  i,  blm.  rz.  od  Biegły:  xMa  B., a.  ma 
biegalitatem  =  zręczna  do  wszelakich  sztuk,  spraw, 
interesów. 

Biegły  I.  X  p.  Biegliwy:  Biegłe  nogi.  [KońB.] 
=z  szybki.  Czas  uciekł  B.  Kulig.  2.  doświadczony, 
uzdolniony,  zdolny,  ćwiczony,  wprawny,  znający  ś., 
zręczny:  B.  robotnik.  B.  w  prawie,  w  naukach. 
Każdy  w  swym  rzemiośle  biegły.  Prz.  f  B.  cze- 
go =B.  w  czym,  świadomy  czego:  Spuść  ś.  na  że- 
glarza, mylnych  dróg  morskich  biegłego.  3. 
X  zbiegły:  B.  żołnierz,  sługa,  więzień.  B.,  ego,  Im. 
I!  rz.-znawca,  rzeczoznawca,  ekspert:  Sąd  wezwał 
biegłych  dla  zaopinjowania  w  tej  kwestji.  Bieg- 
li zeszli  na  grunt  dla  ocenienia  szkód. 

Biegnąć,  nie,  biegi  p.  Biec. 

Biegowy  przym.  od  Bieg :  Karta  biegowa  = 
dziennik  pociągu,  raport  z  jazdy  na  kolei  żelaznej. 

Biegun,  a,  Im.  y  I.  p.  Biegacz.  2.  rumak 
bystry.  3.  X  mekler,  faktor,  stręczyciel,  pośrednik, 
jednocz.  4.  ajent  policji  śledczej,  rub.  łapacz.  5. 
czop,  czopek,  wałek,  na  którym  ś.  co  obraca :  B. 
u  wrót.  B.  młynarski  -paprzyca.  6.  a.  w  Im.  Biegi 
płoza  łukowata  do  bujania,  kołysania :  B.  u  kołyski, 
fotela,  konika  drewnianego.  7.  B.  u  śruby  =  7waa- 
ca,  mutra,  muterka.  8.  [B.]  p.  Biegacz.  9.  astr.  Bie.^-nn 
świata,  kuli  ziemskiej  :=  krańce  osi  ziemskiej :  Bie- 


149 


BIEGUNECZNIK 


BIELCZUK 


guay  świata  a.  bie.i;-iiny  równika.  B.  północny 
i  południowy.  Bieguny  ekliptyki.  Przen.  w  Im. 
-pojęcia  krańcowe  przeciwne  sobie:  Ciało  i  dusza 
są.  biegunami  w  istocie  ludzkiej.  10.  fiz.:  Biegu- 
ny magnesu  =  punkty  na  jego  końcach,  najwięcej 
przyciągające:  B.  (magnesu)  północny,  południo- 
wy. Bieguny  ogniwa  galwanicznego  =  końce  obu 
metali,  w  skład  tego  ogniwa  wchodzące.  Bieguny 
etosu  galwanicznego  =:fcońce  dwu  metali  krańco- 
wy eh,  nie  połączonych  z  niCialami  ogniw  sąsiednich. 
B.  galwaniczny  dodatni  i  ujemny.  Bieguny  raa- 
cłiin  magneto-  i  dynamo-elektryeznych.  "W  me- 
teorologji:  Bieguny  -/Amna,  =  ośrodki  a.  wyspy  zim- 
na—miejsca  zimniejsze  od  miejsc  otaczających.  II. 
fl.  p.  Chlubownica.  12.  lek.  f  drugi  krąg  szyjo- 
%vy.  13.  mat. -a)  Bieguny  koła,  na  kuli  =  fcofice 
średnicy  prostopadłej  do  płaszczyzny  tego  kola.  h) 
w  gieometrji  analitycznej  punki  stały  na  linji  sta- 
łej kierunku,  c)  B.  prostej  względem  krzywej 
danej  drugiego  rzędu,  np.  koła,  elipsy,  d)  w  teo- 
rji  funkcji  wartość  zmiennej,  dla  której  funkcja 
staje  ś.  nieskończoną. 

Biegunecznlk,  a,  Im.  I  bot.  (simaruba)  [Biegu- 
niecj  ro^.  z  rodziny  biegunecznikowatych.  Gatunek: 
B.  gorzki  a.  S  y  m  a  r  u  b  a  ( s.  amara). 

Blegunecznikowaty,  bot.:  Rośliny  bieguneczniko- 
wate  (simai'ubaceae)  =  rocZzma  przyrodzona  roślin 
kwiatowych  dwidiściennych. 

[Bieguniec,  ńca,  Im.  ńce]  I.  p.  Biegunecznlk. 
2.  koń.    Pśń. 

Biegunka,  i,  Im.  I  I.  f  biegaczka,  niespokojny 
duch,  kobieta  latawiec;  wszędobylska.  2.  [B.]  cie- 
lica półtoraroczna.  3.  [B.]  lotka,  loftka  w  nabo- 
ju. 4.  a.  f  Bieganie,  Biegaczka,  f  Bleżączka, 
fCiekączka,  [Bieżenie]  lek.  (diarrlioea)  =  c*c.s/i/  od- 
chód  płynnych,  rzadkich  stolców,  rozwolnienie,  la- 
ksa,  djarja:  B.  biała,  pokarmowa.  Krwawa  a. 
czerwona  B.-dyzenterja.  Przen.:  Biegunkę  cier- 
pi, B.  go  n&])iii\ia,  =  nigdzie  miejsca  nie  zagrzeje, 
niespokojny  duch,  biegus,  latawiec,  wszędobylski. 

Biegunkowaty  podobny  do  biegunki:  Stolce  lip- 
kie,  fiegmiste,  niby  biegunkowate. 

Biegunkowy  przym.  od  Biegunka. 

Biegunowanie,  a,  blm.,  Polaryzacja  światła,  fiz. 
zmiana  zasadniczych  lołasności  promieni  światła, 
wywołana  przez  odbicie,  załamanie  a.  inne  przy- 
czyny:  B.  prostolinijne  =^r2?/  którym  eter  drga  po 
linjach  prostych.  B.  obrotowe,  kołowe  a.  elip- 
tyczne (gdy  cząsteczki  eteru  obiegają  po  linjach 
krzywych).  B.  zupełne,  częściowe.  Płaszczyzna 
Tpo\a.ryz&eji  zzpłaszczyzna  prostopadła  do  płaszczy- 
zny drgań.  B.  cliromatyczne  (^połączone  z  obja- 
wami barwnemi).  B.  elektryczne  a.  galwanicz- 
ne -pokrywanie  ś.  elektrodom  produktami  rozkładu 
elektrolitów,  osłabiające  prąd. 

Biegunowo  przys.  od  Biegunowy:  Własności 
B.  odrębne  (  =  wręcz,  wprosi).  Pojęcia  B.  od- 
mienne. 

Biegunowość,  i,  blm.  I.  własnośó  pojęć  jedno- 
rodnych, a  jednak  wprost  przeciwnych,  polarność. 
2.  fiz.  własnośó  posiadania  biegunów:  B.  magne- 
tyczna. B.  elektryczna.  3.  mat.  związek  a. 
własnośó  gieometryczna,  wiążąca  dwie  Jigury  wza- 
jemnie biegunowe. 

Biegunowy  przym.  od  Biegun:  Krzesło  biegu- 
nowe. Wysokości  biegunowa  =  szerofcotó  gieogra- 
Jiczna.  Biegunowa  odległość  QVf i&z Aj  =  odległośó 
jej  kątowa  od  bieguna  świata.  Koł^a  biegunowe. 
Wiatry,  pif^dy  biegunowe  (  =  orf  .tirony  bieguna). 
Zorza  biegunowa --;)o7n'>(;«a  a.  południowa.  Lij- 
dy,    morza,    j)odróże    biegunowe  =  podbiegunowe. 


Oś  biegunowa.  Trójkąt  B.  Krzywa,  prosta  bie- 
gunowa. Działanie  biegunowe.  Figury  gieorae- 
tryczne  wzajemnie  biegunowe.  Anat.:  f  Stawoskład 
B.-staw  zawiasowy  (ginglymus). 

Biegu8,  a,  Im.  y  I.  p.  Biegacz:  Twardowski 
dosiadł  łiiegusa.  Mick.  Twardokopytne  biegusy. 
Ml.  2.  X  w  Im.  bieganie  tu  i  owdzie  bez  celu,  włó- 
częga, tułactwo,  wałęsanie  ś.:  Już  to  rok  tych 
ł)iegusów  trzeci  i  dziesiąty;  próżnom  ś.  jak 
Żyd  włóczył.  Tremb.  3.  Dragan,  Oraganek  zool. 
a.  (tringa)  ptak  podkasały.  Gatunki :  B.  k  r  z  y- 
w  o  d  z  i  o  b  y,  [K  u  1  i  c  z  e  k]  (t.  subarąuata) ;  B. 
p  ł  a  s  k  o  d  z  i  o  b  y  [B  i  e  g  u  s  e  k] ;  B.  rdza- 
wy, [K  a  n  u  t  e  k]  (t.  cinerea) ;  B.  zdrobniały, 
[Biegusek]  (t.  minuta);  B.  zmienny  (t.  va- 
riabilis).   <N:;)y  z  Łć.  BIEG> 

[Biegusek,  ska,  Im.  ski]  p.  Bfegus. 

Biegusy,  ów,  blp.  (tringinae)  rodzina  ptaków 
brodzących. 

Biel,  I,  blm.  ż.,  XBII  I.  a.  [Biela]  rzecz  biała, 
szata  biała:  Postać  cała  w  bieli.  Malcz.  2.  f  jed- 
wab biały:  Dziesięć  opon  z  bieli  kręconej.  3. 
fB.,  [B.]  zb.  nici  najcieńsze,  bardzo  białe :  Prząść 
B.  Szyć  bielą.  4.  f  a.  f  Bil  mąka  pszenna ;  buł- 
ka. 5.  B.  mleczna  p.  Analin.  6.  [B.,  Biela,  Bie- 
lica] mokradło,  nizina,  bagno ;  mokra,  podmokła 
łąka ;  polana  w  lesie ;  nizki  las  bagnisty ;  sucha 
łąka,  loygon.  7.  [B.]  ra.  p.  Biela.  8.  [B.,  Biel, 
Bielik]  przen.:  słonina  podskórna.  9.  [B.]  bielmo. 
Patrzeć  ś.  hi^l^m.  =  niechętnie,  z  pode  łba.  10.  bot. 
=  a)  u,  Im.  e  m.  biaława  warstwa  drzeioa  niedoj- 
rzałego tuż  pod  korą.  b)  p.  MleczaJ.  II.  chem. 
barwnik  biały:  B.  oiowiann  =  blejwas.  B.  cynko- 
wa -  ci/nA;«.'ays,  B.  indygowa.  12.  flek.:  B.  pa- 
cierzowa p.  Rdzeń.  13.  B.  talkowa  a.  Fe- 
derwajs  talk  w  proszku,  lusypywany  do  rękawiczek 
i  obuwia,  ałnj  łatwiej  wchodziły.     <BIAŁ> 

Biela,  I  I.  [B.,  blm.}  p.  Biel.  2.  bot.  [Biel] 
(agaricus  gleditsehii)  grzyb  z  rodzaju  bedł- 
ki.  3.  Im.  e  a.  Bielka,  KBiełka,  X  Bila  myśl. 
= popielica,  wiewiórka;    w  Im.  =  futro  popielicze. 

Bielactwo,  a,  blm.  lek.  (leucoderma  adnatum) 
wrodzony  brak  barwnika  skóry,  a  1  b  i  n  i  z  in. 

[Bielaczek,    czka.    Im.    czki]    p.    Szlacharek. 

[Bielać,  a,  al]  I.  często  bielić.  2.  a.  B.  ś.  bielić 
ś.,  bieleć. 

Bielak,  a.  Im.  I  I.  bot.  p.  Mleczaj.  2.  Xlni. 
Cy,  Bielec  lek.  człowiek  dotknięty  bielactwem,  albi- 
nos.   3.  zool.  =  a)  p.  Warzywnik,  b)  p.  Zając. 

XBielanln,  a,  Im.  anie  Kameduła.  <  Od  nazwy 
miejsc.  Bielany  > 

[Bielany,  Bielasy]  białawy. 

Bielarka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Bielarz. 

Bielarnia,  i,  Im.  e,  f  Bielnica,  Bielnia,  Bielnik, 
Blech,  Blich,  Bielawa  miejsce,  gdzie  bielą  płótno. 

Bielarz,  a,  Im.  e  I.  któj-y  bieli,  pobiela.  2.  ble- 
charz,  który  płótno  bieli,  blechujc.  3.  pobielacz, 
który  cyną  połńela. 

Bielas,  a.  Im.  y  I.  zwierzę  białego  koloru,  bia- 
łas,  białaszek.  2.  żart.  jasny  blondyn.  3.  [Bie- 
lasy Im.]  rodzaj  ziemniaków. 

[Bielasy]  p.  Bielany. 

Bielawa,  y,  Im.  y  I.  p.  Bielarnia.  2.  [B.]  pa- 
stwL'<ko ;  łąka  błotna.  3.  [B.]  p.  Blatocha. 

Blelcowaty  podobny  do  bielca;  zool.:  Owady 
bielcowate  (termitidae). 

Bielczany  p.  Bielczy. 

[Bielczuk,  a,  Im.  I]  czerpak,  czerpadło.  <?  Może 
w  związku  ze  Ssł.  belićougi  =  pierścień,  Srb. 
l)ioćug  =  kółko  żelazne  > 


150 


BIELCZY 

Blelczy,  Blelczany  przym.  od  Blelka,  popielico- 
wy, popieliczy,  wiewiórczy:  Skórka  bielcza.  Goł. 

Bieldrzan,  a,  Im.  y  bot.  p.  Kozłek.  <Sr.  Łć. 
Taleriana,  przez.  Nm.  sld.  Baldrian> 

Bielec,  Ica  I.  [B.]  Im.  Ice  p.  Boleń.  2.  [B.] 
Im.  Ice  biel  (w  drzewie).  3.  Im.  Icy  p.  X  Bielak. 
4.  Ini.  Ice,  zool.  (termes)  termit,  prasiałnica  io%ca- 
rzyska  z  rodziny  bielcowatych. 

Bieleć,  eje,  al  I.  stawać  ś.  biahjm:  Płótno  od 
wody  i  słońca  bieleje.  Głowa  bieleje  =  sitdeje. 
Dzień  bieleje  (=^«;M.  2.  a.  Bielić  Ś.  ukazywać  i. 
w  kolorze  białym:  W  dali  coś  bieleje.  Piersi 
jej,  alabastrem  co  niegdyś  bielały. 

fBlelednIal  przys.  tu  biały  dzień:  Djabeł  bie- 
lednia  ś.  pokazuje.     <BIAŁ-}-DN> 

[Bleledniowy]  odbywający  i.  w  biały  dzień:  To 
jes  oszukajstwo  bieledniowe. 

Bielej  st.  w.  od  Blalo. 

[Bielejaki]  p.  Bylejaki.     <By  +  L(e)  +  Jak> 

Bielenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bielić:  B.  do- 
mu, płótna,  drzew,  wosku,  sałat. 

Bieleń  I.  1,  blm.  ż.:  B.  ołowiana  =  6ariomfc«ży- 
wany  w  farbiarstwie.  2.  a,  Im.  6  m.,  zool.  p. 
Rap. 

[Bieieńki]  bieluchny:  Zima  zimeńka  bardzo 
bieleńka.  Pśń.  Koń,  jak  łabędź  bieieńki.  Pśó. 
Idzie  dusza  bieleńka  (mara). 

[Bielet,  u,  Im.  y]  p.  Bilet. 

Bielezna,  y.  Im.  y  zool.  p.  Rap. 

Bielica,  y,  Im.  e  I.  rodzaj  gleby:  ziemia  glinko- 
wata,  clinn  z  piaskiem.  2.  f  =wiewi6rka.  3.  [B.] 
biała  owca.  4.  bot.  p.  Bylica.  5.  Xlek.  p.  Bia- 
łaczka.   Zdr.  Bieiiczka. 

fSiellciia,    y.    Im.    y  p.  Bialociia.  <BIAŁ> 

Bieliczany  przym,  od  Bielica,  Byliczany: 
Proch  B. 

[Bieliczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Bielik. 

Bieiiczka,  i.  Im.  i  I.  p.  Bielica.  2.  f  p.  Bie- 
lldlo.     3.  [B.]  koza  biała. 

fBieilczkować,  uje,  owal  farbować  bieiiczka, 
bielić  Uvarz,  blanszować. 

fBiellczkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bieiicz- 
kować. 

Bielicznik,  a,  Im.  i  a.  Wełniasta  główka  bot. 
(eriocephalus)  roś. 

Bielic,  i,  ił  I.  robić  białym,  malować  na  biało : 
Któż  będzie  umiał  śnieg  B.  a.  lilję  zdobić?  Birk. 
B.  izbę  wapnem  =  B.  XPrzen.:  Czarne  'B.  =  robić 
z  czarnego  białe,  podawać  fałsz  za  prawdę.  Księ- 
życ bieli  szczyty  gór  =  wysrebrzą.  2.  B.  twarz  = 
bleckować,  powlekać  bielidlem,  blanszować,  pudro- 
wać. 3.  blechować,  wybielać:  B.  płótno  na  słoń- 
cu. 4.  B.  naczynia  metalowe  cjr\ą,  =  pobielać,  da- 
wać pobiałc.  B.  srebrem  =posrebrzać.  B.  srebro  = 
odświeżać,  warząc  je.  5.  zaprawiać  śmietanką, 
śmietaną,  mlekiem,  zabielać:  B.  zupę.  6.  B.  za- 
j.-jca,  krówka,  itp.  =  zdejmować  z  niego  .ikórkę,  opra- 
wiać. 7.  X  wyjaśniać,  wypogadzać :  Zasępia  nie- 
bo i  znowu  je  bieli.  Nar.  8.  ogr.  wybielać,  ble- 
chować =  pozbawiać  sałatę  goryczy  przez  obsypanie 
ziemią  a.  obwiązanie  liści  słomą.  B.  Ś.  I.  p.  Bieleć: 
Gdy  pannie  młodej  włożą  czepiec  na  głowę,  wy- 
krzykują: Oj,  bieli  8 1  xPrzen.:  Bieli  ś.  z  wierz- 
chu, wewnątrz  czarjij  =  człomek pozornie  tylko  do- 
bry. 2.  bielić  sobie  twarz,  blanszować  ś.,  pudrować 
ś.  3.  X  wyjaśniać  ś.,  wypogadzać  ś. :  Niebo  ś. 
bieli. 

Bieiidlo,  a,  Ira.  a  I.  a.  fBieiiczka /ar&a  bia- 
ła do  bielenia  twarzy,  blansz;  puder.  2.  węglan 
ołowiu:    B.  ku  bieleniu  starych  sreber. 

Bielidy,  ów,  blp.  a«tr.  meteory  czyli  gwiazdy  spa- 
dające, powstałe  z  rozsypania  i.  komety  Bieli. 


BEELNICA 

Bielik,  a,  Im.  1 1.  [B.,  Bieliczek]  słoninka  podskór- 
na,  szponderek.  2.  a.  Orzeł  B.,  Orzeł  białogłów, 
Łomignat,  Orzeł  białogon  (haliaetos  albicilla) 
wielki  ptak  drapieżny  z  rodziny  orłów. 

Bielikrasa,  y,  Im.  y  bot.  (zantedeschia)  roś.  z  ro- 
dziny ohrazkowatych     <  BI  AŁ  -f  KR  AS  > 

XBieiina,  y,  Im.  y  futro  z  białych  zajęcy.   Goł. 

Bielinek,  nka,  Im.  nkl  zool.  p.  Białelc. 

f  Bielinka,  i,  Im.  i  rodzaj  loozu,  bryczki.  Goł. 

xBielJnkowy  p.  Bielistkowy. 

X Bielinki,  ek,  blp.  p.  Bielistki. 

[Bielis,  a,  Im.  y]  p.  Białas. 

[Bieiiska,  I,  Ira.  I]  dziewczyna  z  białemi  wło- 
sami. 

Bielistki,  ek,  blp.,  x  Bielinki  futro  z  brzuszków 
wiewiórek  popielic. 

Bielistkowy  przym.  od  Bielistki;  Bieiinkowy, 
fBieliznowy:     Szuby  bielistkowe.  Goł. 

Bielistrza,  y,  Ira.  e  bot.  (bartonia)  roś.  z  ro- 
dziny ożwiowatych.     <?> 

Bielizna,  y,  blra.  1.  białość,  kolor  Ualy:  Od 
owej  wspaniałej,  wśród  powszechnej  bielizny 
i  szarzyzny  świecącej  stodoły.  Orzesz.  Odjąć 
trzeba  od  gorzałki  bieliznę.  2.  X  lołos  biały,  si- 
wizna. 3.  chusty,  rzeczy  do  prania,  jak  koszule, 
majtki,  spódnice,  chustki,  prześcieradła  itp .:  Powlec, 
wziąć  czystą  bieliznę.  Prać,  suszyć,  maglować, 
prasować,  znaczyć  bieliznę.  Pralnia  bielizny. 
B.  stołowa  ~  serwetki,  obrusy.  Niewiasty  święte 
w  śnieżnej    bieliźnie.    Len.  (  =  w  białym  ubraniu)- 

4.  rzeczy   białe,  stos  czego  białego:    B.  w  drzewie 
(pod  wierzchnią  skórą  aż  do  rdzenia — alburnum). 

5.  zbioroioa  nazwa    drobnych  rybek  różnego  gatun- 
ku.    6.  -j;- skórka  wiewiórcza.  7.  zool.  p.  Rap. 

fBieliznowy  p.  Bielistkowy.    Hel. 

Bieliżniany  przym.  od  Bielizna:  Szwalnia  bie- 
liźniana.     Zakład  B. 

Bieliźniarka,  i,  Ira.  i  szwaczka  bielizny. 

Bieliżniarski  przym.  od  Bieliźniarz :  Prze- 
mysł B. 

Bieiiźniarstwo,  a,  blra.  przemysł  bieliżniarski. 

Bieliźniarz,  a,  Im.  e  właściciel  szwalni  a.  skła- 
du bielizny. 

Bieika,  I,  Im.  I  p.  Biela. 

Bielmo,  a,  Im.  a  I.  a.  Białko  bot.  (albumen) 
pokarm  dla  zarodka  roślinki,  nagromadzony  w  na- 
sionach większości  roślin.  2.  a.  f  Biimo  lek.  = 
a)  (leucoma)  plamka  biaława  na  rogówce  oka, 
skałka  na  oku,  błonica,  zaćmienie  rogówki,  b)  f  Sza- 
re B.  p.  Zaćma.  X  B.  perłowe  (macula  raar- 
garitacea).  c)  p.  Biatkówka.  3.  przen.  zaćmie- 
nie umysłu,  zaślepienie,  stronność:  Wypolero- 
wał jego  rozum,  a  zdjął  z  umysłu  jego  B.  Górn. 
Podarunki  wzrokowi  sędziego  B.  na  oczy  przy- 
wodzą. Koch.  Zaczęło  mu  B.  z  oczu  schodzić  = 
pi'zejrzał;  rozjaśnił  ś.  jego  pogląd. 

Bieimok,  a,  Ira.  I  bot.  (argemone)  roś.  z  rodzi- 
ny makowatych, 

fBieimooki  bielmem  dotknięty.    <Bielmo-f-OK> 
Bielmować,   uje,   owal   bielić,    robić    mglistobia- 

łym:     Bladość    smęt»ft     pędzlem    bielinowana. 

Krasiń. 

Bieimowaty  zawierający  bielmo:  Nasienie  biel- 
mowate.  Rost. 

Bielmowy  przym.  od  Bielmo.  Bot.:  Nasiona 
bielraowe  a.  Bia.\kov/e  =posiadające  bielmo. 

[Bielmy  ,  ów,  blp.]  rodzaj  grzybów. 

Bieinia,  i,  Im.  e  I.  p.  Bieiarnia.  2.  warsztat 
menniczy,  na  którym  srebrzą  inonctę. 

fBieinica,  y,  Im.  e  p.  Bieiarnia. 


151 


BIELNIK 


BI  ERNY 


Blelnik,  a,  Im.  I  I.  p.  Sielarnia.  2.  pczel  do 
bielenia. 

[Bielny]  (o  sianie)  z  [bieli],  błotny. 

Blelojad,  a,  Im.  y  zool.  (hylesinus)  chrząszcz 
czteroczlonkowy  z  rodziny  drwalnikowatych.  <  Biel-|" 
JAD> 

Bielony  przym.  I.  wapnem,  hialą  farbąpociąg- 
nicty :  Dom,  pokój  B.  2.  pohiałą  metaliczną  po- 
wleczony, pobielany :  Rondel  B.  3.  zaprawiony  śmie- 
taną a.  mlekiem,  zabielony :  Buraczki  bielone.  Ka- 
wa bielona  (=biała). 

Bieloteoz,  a,  Im.  e  zool.  (apate)  chrząszcz  czte- 
roczlonkowy z  rodziny  drwalnikowatych,  in.  kap- 
turnik.    <BIAŁ-|-CIEK> 

Bielowaty,  X  Bilowaty  podobny  do  bielu. 

Bielszy  et.  w.  od  Biały. 

[Blelucha,  y,  Im.  y]  I.  p.  Płoć.  2.  [Bieluchy 
Im.]  gatunek  ziemniaków. 

Bleiuchno  przys.  od  Bieluchny. 

Bieluchny,  Blaluohny,  X  Bieluozki,  [Bleiuczki], 
Bielusi,  Bieluśki,  [BialuśkI],  Bielusieńki,  Bialusleń- 
kr,  Bieluslenleczki,  Bielutki,  Bialutki,  Bielutenki, 
Blelutenieczkl,  [Bleieńki]  zupełnie  biały,  bardzo 
biały;  miluchny  przez  swoją  białość :  Bieluchna  weł- 
na, płeć. 

XBieluozkl  p.  Bieluchny. 

XBieluozko  przys.  od  Bleluczkl. 

[Bieluga,  I,  Im.  I  p.  Rap. 

Bieluń,  a,  Im.  y  bot.  p.  Bieluń. 

Bielunin,  u,  blm.  apt.  p.  Daturyna. 

Bieluniowy  przym.  od  Bieluń. 

Bieluń,  a,  Im.  e,  Bieluń,  [Bieluń],  Datura  bot. 
I.  (datura)  roś.  z  rodziny  psiankowatych.  Gatunek: 
B.  pospolity  a.  Dziędzierzawa,  Dzię- 
d  z  i  e  r  a  w  a,  D  e  n  d  e  r  e  w  a,  D  e  n  d  e  r  a,  D  z  i  ę- 
dziera,  Pindyrynda(d.  stramonium).  2.  p. 
Lulek.     <?> 

Bielusi  p.  Bieluchny. 

Bieluslenieczkl  p.  Bieluchny. 

Bielusienleczko  przys.  od  Bieluslenieczkl. 

Bielusieńki  p.  Bieluchny. 

Bieiusieńko  przys.  od  Bielusieńki. 

Blelusio  przys.  od  Bielusi. 

Bieluśki  p.  Bieluchny. 

Bieluśko  przys.  od  Bieluśki. 

Blelutenieczkl  p.  Bieluchny. 

Bielutenieczko  przys.  od  Bielutenieczkl. 

Bielutenki  p.  Bieluchny:  Firanki  jak  śnieg  bie- 
luteńkie.  Kaczk. 

Bleluteńko  przys.  od  Bielutenki. 

Bielutki  p.  Bieluchny. 

Bielutko  przys.  od  Bielutki. 

Bietdrzan,  a,  Im.  y  bot.  p.  Kozłek.  <p.  Biel- 
drzan> 

XBIeika,  I,  Im.  I  i.  p.  Biela.  2.  pieniądz  tvy- 
równywający  wartością  skórce  bieli.  3.  [B.]  p.  Biał- 
ka. 4  [BIełka]  grunt  jasny,  gliniasty. 

Bieiucha,  y,  Im.  y,  [Białucha]  gatunek  ryby, 

BIeługa,  I,  Im.  i  zool.  I.  (delphinus  leucas)  zwie- 
rzę ssące  z  rzędu  wieloi-ybów.  2.  p.  WIz.  <Ros. 
bśluga> 

[Biełun,  a,  Im.  y]  p.  Bieluń. 

[Bieły]  p.  Biały. 

[Bienduga,  i,  Im.  I  p.  Binduga. 

XBiera,  y,  Im.  y  p.  Bierka. 

XBieracz,  a.  Im.  e,  xBierca  ten,  co  Mera, pobor- 
ca:    B.  podatków.     <BIOR> 

XBieraozka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Bleracz. 

Blerać,  a,  al  p.  Brać:  Tabaki  nigdy  nie  bie- 
rali.  Mlek. 

Bieranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Blerać. 

xBleroa,  y,  Im.  y  p.  Bieraoz. 


[Bierce,  a,  Im.  a.  Bierce]  I.  orczyk.  2.  drą- 
żek  do  dźwigania  konewek,  szońdy.  <p.  Bar- 
czyk > 

'{-Bierczak,  a,  Im.  I  księga,  kontrola  do  zapisy- 
wania danin,  opłat  od  włościan:  B.,  gdzie  zapi- 
sują podatki  i  biernie.     Pot. 

Bierczy  myśl. :  Chart  B.  =  odrazu  biorący  ko- 
ta, chwytny. 

tBIeret,  u,  Im.  y  p.  Biret:  Czapka  za  B.  Prz. 
(  -piękne  za  nadobne).     Zdr.  f  Bieretek. 

fBieretek,  tka,  Im.  tki  p.  Bleret:  B.  miała  na 
głowie  z  feretkami.  Rej.  Odejmie  Pan  córkom 
sjońskim  manele  i  bieretki.  Wuj.  Mówi  o  bie- 
retkach  kobiecych  Rej  i  Górnicki.  Goł.  <p.  Be- 
ret > 

fBieretka,  I,  Im.  I  p.  Biret. 

1.  Bierka,  I,  Im.  i,  [BIrka],  X  Biera  I.  X  krą- 
żek, kamień  warcabowy.  2.  X  w  Ira.  gra  w  war- 
caby a.  szachy.  3.  [Bierki,  Blirki]  łupane  pręci- 
ki do  gry,  in.  pliszki:  Gra  dzieci  w  B. 
4.  lewa,  bitka  w  grze  karcianej.  5.  X  gałka  wy- 
borcza, kreska.  6.  X  przen.  dola,  los;  wyrok,  de- 
kret: Bić  ś.  chcesz  koniecznie!  a  nuż  opak  B. 
padnie?  Pot.  Padła  nań  s^dów  boskich  B.  Pot. 
7.  [B.]  znaczek  a.  marka,  jako  dowód  na  wręczony 
przedmiot.  8.  [B.]  wałeczek,  na  którym  kleszczką 
(iglicą)  robi  i.  sieć  rybacka.  <  Chociaż  na 
pozór  wyraz  ten  zdaje  się  należeć  do  brać, 
zdaje  się  jednak,  że  jest  pochodzenia  Azjat. ; 
por.  Tat.  berm^k=:brae,  Węg.  bćr  =  żołd,  czynsz 
itd.> 

2.  Bierka,  I,  Im.  i  p.  BIrka. 

X  Bierkowice,  wca,  Im.  wce  p.  Berkowiec:  Nie- 
jeden lnu  B.  Pol. 

łBIerkowisko,  a.  Im.  a  p.  Berkowiec. 

[Bierla,  i,  Im.  e]  p.  Berło.  <Zap.  BIOR> 

Bierma,  y,  Im.  y  bot.  (bridelia)  roś.  z  rodziny 
wilczomleczoiuatych.     <?> 

[Biermać,  a,  al]  p.  Bierzmować. 

[Biermanie,  a,  Im.  a]  p.  Bierzmowanie. 

[Biermować,  uje,  owal]  p.  Bierzmować. 

[Biermowanie,  a.  Im.  a]  p.  Bierzmowanie. 

-}-Biermuszka,  I,  Im.  I  jwlewka  piwna,  gramatka. 
<Nm.  Biermus> 

[Bierna,  y,  Im.  y]  ż.  p.  Bierwiono. 

łBiernat,  a,  Im.  owie  głuptas,  prostak,  nieuk: 
Prostak  ci  ja;  prosty  ja  B.  Prz. '  <0d  imienia 
Bernard  > 

Biernatek,  tka,  Im.  tki,  Pustelnik  mały  skoru- 
piak morski,  mieszkający  w  pustych  skorupach  mię- 
czakóiu. 

fBiernla,  I,  Im.  e,  t  Birnia  pobór,  danina,  dań, 
podatek.  <BIOR> 

[Bierniak,  a.  Im.  I]  sznurek.    <Zap.  BIOR> 

Biernie  przys.  od  Bierny:     Zachować  ś.  B. 

Biernik,  a,  Ira.  i  gram.  przypadek  czwarty. 

[Bierno,  a,  Im.  a]   p.  Bierwiono. 

Bierność,  I,  blm.  rz.  od  Bierny;  p.  Recepcyj- 
ność:  B.  i  posłuszeństwo  było  własnością  jego 
charakteru. 

Bierny  I.  X  lubiący  brać,  chciwy,  łakomy,  łapczy- 
xoy :  Bierne  wilka  charty.  Koch.  (  =  chciioe  na  wilka). 
2.  yCna  który  ś.  łatwo  biorą,  chioytają,  łapczywy,  po- 
nętny:  Nazywał  zaręczyny  najbierniejszą  wędką 
na  dziewczęta.  3.  X  obszerny,  biorący  w  i.,  mogący 
wiele  objąć,  pojemny,  ładowny:  Bierna  szkuta.  Oss. 
4.  [B.l  iyzny,  wydajny:  Ziemia  bierna.  5.  [B., 
Biorny]  (o  koniu)  dzielny,  dobrze  ciągnąaj.  6. 
a)  znoszący  skittki  działania  czyjegoś,  uległy  upły- 
wom zzewnątrz.  b)  zachowujący  ś.  obojętnie,  bez 
oddziaływań  wobec  działań;  nieodporny,  podatny, 
pasyiony:     B.    wykonawca    rozkazów.     7.    hau.; 


152 


BIERWIONO 

Stan  B.  kupca  =  cUur/i  do  zapłacenia,  pasywa.  8. 
lek.  wykonany  nie  własną  siłą:    Ruchy  bierne. 

Bierwiono,  a,  Im.  a  I.  a.  Blerzwiono,  X  Bier- 
wiono, fBierzmo,  fBierzmno,  fBirzwno,  t  Birz- 
mo,  fBlerzwno,  [Bierno,  Blerzno,  Bierna,  t>ei- 
ka,  tram:  Widzisz  trzaskę  w  oku  brata  t\vt'{,'o, 
a  bierwiona  w  oku  twoim  nie  widzisz.  2.  a.  Kakt 
trzaska  bot.  (epiphyllum)  roi.  z  rodziny  opuncjo- 
watych.     <BIERW'>  .     .     . 

tBieryt,  u,  Im.  y  p.  Biret:  Nie  ucz >mii  głupie- 
go doktorem  czerwony  B.  Prz.  Zdr.  tBieryteK. 
<p.  Beret  > 

tBierytek,  tka,  Im.  tki  p.  Bleryt. 

•j-Blerzą^cnJ  biorą. 

•f  Bierzę  =ya  biorę. 

fBierzmno,  a,  im.  a  p.  Bierwiono. 
fBierzmo,  a,  Im.  a  p.  Bierwiono. 
Bierzmować,  uje,  owal,  f  Bierzwnować,  [Bier- 
mać,  Jerzmować,  Wlerzmować,  Wlermować,  Bler- 
mować,  Wlerbować]  i.  udzielać  sakramentu  bierz- 
mowaniu.  2.  przea.  namatfzczać,  wzmacniać,  paso- 
wać: Cierpienie  bierzmowało  go  na  rycerza. 
Krasz.     3.  przen.  dać  w  twarz,  wyciąć  policzek. 

Bierzmowanie,  a,  Im.  a,  f  BIrzwowanIe,  [Bler- 
mowanle,  Biermanie,  Jerzmowanie,  Wierzmowanie, 
Wlermowanie,    Blermowanie,     WlerbowanieJ     1. 
czynność    cz.     Bierzmować:      Sakrament    bierz- 
mowania =namai'zc2anie  chryzmem  na  utwierdzenie 
w   wierze.    Przystąpić    do   bierzmowania.     2.    p. 
Brusowanle.     <Łe.     firmare  umocnić,   stąd  Nm. 
firiue(l)n,  Cześ.  bifmovati> 
[Blerzno,  a,  Im.  a]  p.  Bierwiono. 
Blerzwiono,  a.  Im.  a  p.  Bierwiono. 
fBlerzwno,  a.  Im.  a  p.  Bierwiono.  . 

fBierzwnować,  uje,  owal  p.  Bierzmować.  Rej. 
f  Blerzwnowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Blerzw- 
now£ić 

Bies,  a.  Im.  y.  Bis,  [Biesiada]  czart,,  djabeł,  sza- 
tan, ziy  duch:  Zła,  jak  B.  jaki.  Zle  z  biesem 
żartować  (-nie  wyzywaj  złego).  B.  go  tam  wie. 
B.  po  nim,  B.  po  tym  (  =  nic  wart,  na  nic  i.  nie 
zda).  Co  u  biesa!  A  do  biesa!  Pójść  do  bie- 
sa (  -  do  djabła,  lo  niwecz  ś.  obrócić).  Do  biesa 
tam  tego  było  (=do  licha,  do  djabła,  niezmiernie 
wiele).  ha.i!i  B.  (= lada  kto,  byle  kio).  Gdzie  B. 
nie  może,  tam  babę  wrazi.  Prz.     <BI> 

fBlesaga,  i,  częś.  w  Im.  i,  [Besaga,  w  Im.: 
Bisagi,  Besaty]  i.  sakwy,  wór  do  przewieszania 
na  piersi  i  na  plecy:  Mnicłiowi  dawszy  jeść, 
trzeba  mu  i  w  biesagi  włożyć.  Prz.  Wzięli 
ciało  święte  w  biesagi.  Cli  wal.  2.  torby  skórza- 
ne z  obu  stron  siodła.  Zdr.  tBiesażkI.  <Łć.  bi- 
saecium> 
f Biesagowy  przym.  od  Biesaga. 
f  Biesażki,  źek,  blp.  p.  Biesaga. 
Biesiada,  y,  Im.  y  I.  posiedzenie  wesołe  przy 
trunku  i  potrawach,  uczta,  bankiet,  gody :  B.  rzad- 
ka bez  błazna.  Prz.  2.  godowanie,  ucztowanie, 
rozkoszowanie,  używanie:  Bogatego  pokuta,  ubo- 
giego B.  Prz.  3.  ■'c pociecha,  uciecha,  rozrywka.^  za- 
bawka, krotochioila :  Król  miał  niemałą,  biesia- 
dę, dworując  z  tych,  którzy  ś.  o  ten  żart  gnie- 
wali. Górn.  4.  [B.]  n^esele,  chrzciny.  5.  [B.]  bies. 
Zdr.  Blesladka.     <BIE-|-SIAD> 

Biesiadka,  I,  Im.  I  l.p.  Biesiada.  2.  [B.]  ogro- 
dzenie dokoła  domów  mieszkalnych. 

XBiesladnia,  i.  Im.  e  \.  jadalnia,  pokój  stoło- 
toy,  pokój  jadalny.     2.  izba  posiedzeń. 

Blesiadniotwo,  a,  blm.  skłonność  do  bietiadowa- 
nia:  Poczęły  rosnąć  zaboboay,  pijaństwo  i  B. 
Kaczk. 


BIEŻKIEnr 

+Ble8iadnlozek,  czka,  Im.  czkowe  p.  Biesiadnik. 

Blesiadniozy  przym.  od  Biesiadnik,  f  Biesiedni- 
czy  :     Towarzysz  B.  t,   ,  .     •  , 

X Biesiadnie  przys.  od  Biesiadny:  Podchmielą 
sobie  B.  Syrok.  „     , «,    •  j 

Biesiadnik,  a,  Im.  cy,  KBiesiadownik,  f  Biesied- 
nik  I.  uczestnik  biesiady,  bankietnik,  godowmk, 
goić  a.  gospodarz  na  biesiadzie.  2.  zwolennik  bie- 
siad, hulaka:  Leżał  B.  między  winnemi  kuflami. 
Otw.  Zdr.  ir.  f  Bicsiadniczek. 

Biesiadny  i.  a.  Biesiadowy  przym.  od  Biesiada; 
f  Biesiedny:  Sala  biesiadna.  Siadają  za  bie- 
siadnym stołem.  Mick.  Piosnka  biesiadna.  We- 
sołe twarze  biesiadne.  2.  f  zabawny,  żartowny, 
krotochmlny,  śmieszny,  pocieszny,  ucieszny :  Spra- 
wuj ś.  podług  czasu,  a  raz  ku  rzeczom  statecz- 
nym, drugi  raz  ku  biesiadnym  myśl  swą  przy- 
kładaj. Górn.  Ludzie  krotofilni  i  biesiadni.  Kosz. 
[B.]  mowny,  wesoły,  towarzyski. 

Biesiadować,  uje,  owal  I.  godować,  ucztować, 
bankietować.  2.  zażywać  rozkoszy,  używać,  bono- 
wać. 3.  myśl.  (o  zwierzętach)  żerować,  przebywać 
gdzie  gromadą,  używając  dobrego  bytu. 

Biesiadowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Biesia- 
dować. 

Biesiadowisko,  a,  Im.  a  miejsce  igraszek  głu- 
szca. 

KBIesladownlk,  a.  Im.  cy  p.  Biesiadnik. 

Biesiadowy  p.  Biesiadny:    Podarek  B.  Jeż. 

X  Biesić  i,  'A  di  aźnić,  rozjątrzać,  ^.h.  wściekać  i., 
szaleć,  pienić  i.  ze  złości:  Pan  Andrzej  biesił  6. 
Sienk.    <Bies> 

XBiesieć,  eje,  dX  psuć  s.,  demoralizować  i. 

fBiesiedniczy  p.  Biesiadniczy. 

fBiesiednik,  a,  Im.  cy  p.  Biesiadnik. 

fBlesiedny  p.  Biesiadny. 

Biesostwo,  a,  Im.  a  szataństwo,  djabelstwo:  To 
B.  nie  wyrzuca  ś.  tylko  w  modlitwie  i  w  poście. 
Lach. 

Biesować,  uje,  owal  biesić  ś.,  wściekać  i.,  sza- 
leć, awanturować  ś. :  Nie  biesuj !  wiedz,  że  to- 
bie nie  dano  plwać  w  wędzidła.  Mick. 

Blesowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Biesować. 

Biesowski  p.  Biesowy:  Wielu  odstąpi  wia- 
ry, przystając  do  ducha  błędów  i  nauki  biesow- 
skiej.     Biesowska  sprawa. 

Biesowy  i.  a.  Biesowski  przym.  od  Bies:  Żyć 
w  sprawach  biesowych.  Stryj k.  Zajmować  ś. 
praktykami  biesowemi.     2.  [B.]  nienawistny. 

XBiesowyganiaoz,  a.  Im.  e  wyganiający  biesa 
z  opętanych,  egzorcysta.   < Bies  -f-  Wy  -|-  GON  > 

[Bleśnica,  y,  Im.  e]  forma  ż.  od  Bieśnik. 
<BI> 

[Bieśnik,  a,  Im.  cy]  złośnik,  złośliwiec. 

[Bietka,  i.  Im.  I]  klepka,  tylko  w  wyrażeniach : 
„o  piątej  bietce,"  „bez  bietki."  <  Może  Nm.  Biet  = 
deska  na  końcu  statku  > 

Bieżący  przym.  I.  który  bieży;  płynący,  niesto- 
jący:  Woda  bieżąca.  Potok,  strumień  B.  2. 
teraźniejszy,  niniejszy,  ten,  obecny :  Rok,  miesiąc  B. 
3.  będący  na  dobie,  na  porządku  dziennym,  z  chwi- 
lą obecną  związany:  Sprawy  bieżące.  4.  po- 
rządkowy, kolejny:    Numer  B.     <BIEG> 

f  Bleżączka,  i,  Im.  i  lek.  p.  Biegunka. 

[BleżeJ  p.  Bie:  Co  tobie  je?  A  B.  mię  mora  dusi. 

xBieieć,  y,  al  I.  p.  Biec:  f  B.  precz  = 
odbiec,  uciec.  2.  [B.  za  gbura]  =  iść  za  chłopa, 
wyjść  za  mąż.  3.  [B.]  padać :  Deszcz  bieży.  4. 
[B.]  płynąć:    B.  czółnem. 

X Bieżenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bieżeć;  [B.]  p. 
Biegunka. 

[Bieżkiem]  prays.  ł/iegiem^  w  dyrdy,    <BIEG> 


lóa 


BIEŻNY 

Bieżny  I.  X  p.  Biegliwy.  2.  f  zwyczajny,  przy- 
jęty, potoczny,  przeważnie  używany :  Wyraz  B. 
Forma  językowa  bieżnji. 

Bifilarny  fiz.  dwunitkowy -.  Bifilarne  zawiesze- 
nie igły  magnesowej.  Magnetometr,  elektroskop 
B.  Cewa  indukcyjna  bitilarna.  <Now.  z  Ł6. 
bi-  =  dwu-  -|-  filu"!  =  nić > 

Bifsztyczek,  czka,  Im.  czki  p.  Blfszłyk.  <  p. 
Befsztyk  > 

Bifsztyczysko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Bifsztyk. 

Bifsztyk,  u,  Im.  I  p.  Befsztyk.  Zdr.  Bifszty- 
czek.    Zgr.  Bifsztyczysko. 

Bifurkacja,  i,  Im.  e  I.  rozdzielenie  ś.,  rozwidle- 
nie, rozszczej)ienie  i.  widłowate :  B.  kolei,  gał(*zi. 
2.  gie.  rozszczepienie  ś.  rzeki,  jeziora,  łączące  dwa 
systematy  wodne.  <Now.  z  Łe.  bifurcus  =  widło- 
waty  > 

Bifurkacyjny  przym.  od  Bifurkacja:  Tor  B. 

1.  Biga,  i,  Im.  I  p.  Bida:  Koła  naszych  big 
prawie  ś.  o  siebie  otarły.    Krasz. 

2.  Biga,  i,  Im.  I  p.  Bika. 

Bigajza,  y,  Im.  y  żelazko  do  prasowania  peruk. 
<Nm.  Biegeisen> 

Bigam,  a,  Im.  owie  p.  Bigamista.  <p.  Biga- 
mja> 

Bigamicznie  przys.  od  Bigamiczny:  B.  ożenio- 
ny.  Szuj. 

Bigamiczny  przym.  od  Bigamja. 

Bigamista,  y,  Im.  ści,  Bigam  I.  mający  dwie 
żony  naraz.     2.  zwolennik  higamji. 

Bigamistka,  i.  Im.  i  I.  mająca  dwuch  mężóto.  2. 
zwolenniczka  higamji. 

Bigamja,  i.  Im.  e  związek  małżeński  z  dioiema 
żonami  jednocześnie,  ( =dwużeństwo),  a.  z  dwoma  mę- 
żami. <Now.  z  Łó.  bi-  =  dwu-  -j- Gr.  garaos- 
małżeństwo> 

1.  Bigiel,  gia.  Im.  gle  odmiana  psa:  Bigle  i  ce- 
tery  to  temat  niewyczerpany.  Es.  Zdr.  Bigieiek. 
<Ang.  beagle> 

2.  Bigiel,  gla,  Im.  gle  I.  okucie  do  portmonet- 
ki. 2.  [Bigle,  blm.]  strzemiona,  3.  czcion.  szcze- 
gół w  maszynie  do  odlewania  czcionek.  4.  kosz. 
pręt  w  wyrobie  koszykarskim,  podtrzymujący  jego 
formę  i  nadający  mu  moc.  5.  pusz.  ozdoba  rogowa 
u  broni.  6.  zdń.  górna  część  ramy  zduńskiej  ro- 
boty, zwykle  owalna,  u  otworu  kominka  pokojo- 
wego.   Zdr.  Bigieiek.     <Nm.  Bugel> 

Bigieiek,  Ikd,  Im.  Ikl  p.  I.,  2.  Bigiel. 

Bignonjowaty  boi:  Rośliny  bignonjowate,  p. 
Surmiowate.  <0d  nazwiska  Fr.  Bignon  •j-1656> 

BigockI  przym.  od  Bigot. 

Bigofon,  u,  Im.  y  narzędzie  tekturowe  formy  dę- 
tego instrumentu  muzycznego,  przypominające  miizy- 
kę  na  grzebieniu.  <  Now.  z  nazwy  wynalazcy  Fr.  Bi- 
got-|- Gr.  fónś obrzmienie,  dźwięk,  mowa> 

BIgofonIsta,  y,  Im.  ścI  grający  na  bigofonie: 
Na  popisie  bigofonistów  wykonane  będą  najulu- 
bieńsze  utwory  muzyczne. 

Bigoraj,  a,  Im.  e  gm.  drągal,  niezgrabjasz. 
<Zara.  Biłgoraj  =  chłopisko  z  okolic  miasta  Bił- 
goraja > 

Bigorajka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Bigoraj. 

Bigos,  u,  Im.  y  I.  potrawa  z  mięsa  pokrajane- 
go: B.  hultajski  z  różnych  mięsiw  z  kapustą. 
B.  to  wczorajsza  potrawa.  Prz.  ( -rzecz  nieśioieża, 
odgrzewana).  2.  przen.  rzeź,  siekanina :  Nawet  star- 
ce zgrzybiałe,  baby,  śpitalne  kaleki,  rąbali  Ta- 
tarzy na  bigosy  drobne.  Zim.  3.  przen.  zamie- 
szanie, mieszanina,  zamęt:  Będzie  B.  jaki  nowy 
R  odszczepieustwa  togo.  Birk.    Narobić  bigoKu  = 


BIKOWANIE 

nnhaició  siebie  i  drugich  kłopotu,  nawarzyć  pitoa. 
Zdr.  Bigosik.    <:Nm.  Beiguss^sos,  podlowa> 

Bigosik,  u,  Im.  i  p.  Bigos. 

Bigosować,  uje,  ował  kogo  =  robić  z  niego  bi- 
gos, ćwiertować  go :  Podajcie  go  nam,  zaraz  go 
tu  będziemy  bigosowali.  Pas. 

Bigosowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bigosować: 
Gdy  ś.  sto  tysięcy  braterskich  szabel  zbierze, 
łatwo  ś.  jakoweś  B.  może  uczynić.  Sienk. 

Bigosowy  przym.  od  Bigos:  Sztuka  mięsa  bi- 
gosowa. 

Bigot,  a,  Im.  ci  człowiek  zabobonnie  przesadny 
w  v)ierze  i  nabożeństicie,  nabołniś.  <Fr.  bigot, 
Nm.  Bigott  itd.  z  Bnm.  bi  gote  =  dalibóg;  prze- 
zwano świętoszków  wyrazami,  które  ciągle  mie- 
li na  ustach > 

Bigoterja,  1,  blm.,  Bigotyzm  zabobonna  przesa- 
da w  wierze  i  nabożeństwie. 

Bigoteryjny  przym.  od  Bigoterja:  Należał  do 
wszystkich  stowarzyszeń  bigoteryjnyeh.    Bał. 

Bigotka,  i.  Im.  1  forma  ż.  od  Bigot 

Bigotyzm,  u,  bira.  p.  Bigoterja:  Bigotyzmowi 
zdawało  ś.  to  nie  do  zniesienia.  Tarn. 

f  Bigwanty,  ów,  \>\^. jakaś  broń.  Hel.  <  Zap.  Śr.Grn. 
wiege  waete  =  rynsztunek  > 

Bijacz,  a,  Im.  e  gór.  robotnik,  ubijający  sól 
w  beczki,  in.  beczkowy.     <BI> 

[Bijaczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Bijak. 

[Bijaczuszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Bijak. 

Bijaczka,  1,  Im.  I  p.  Bidło. 

Bijać,  a,  al  p.  Bić:  Żebyś  było  dobre,  nie  bi- 
jaliby cię.  Pśń.    [Koryto,   co    świnie  na  nim  bi- 

Bijadto,  a,  Im.  a  p.  BIdlo. 

Bijak,  a,  Im.  I  I.  co  ś.  bija,  co  i.  rad  bija,  rc- 
hacz,  zawadjaka,  awanturnik:  Dostała  męża  pija- 
ka i  bijaka.  2.  krótszy  kij  u  cepa.  3.  w  mły- 
nie i^rochowym  spód  stępora  zaokrąglony.  Zdr. 
[Bijaczek,  Bijaczuszek]. 

Bijanie,  a,  blm.  czynność  cz.  Bijać:  Nie  do 
bajania,  a  do  bijania  stworzony.    Krasz. 

X  Bijanka,  I,  Im.  i,  Biamka,  X  Bianka  1.  potrawa 
z  mleka,  migdałów,  galarety  i  rosołu  a.  z  ryżu  su- 
szonego, gotowanego  w  formach :  B.  z  marcypanem. 
2.  p.  Szodon. 

Bijatyka,  I,  Im.  I  zabijatyka,  bitwa  na  kije,  pici' 
cie.     <Niby  Łó.  z  BI> 

Bijąco  przys.  od  bijący:  Ubierał  ś.  skromnie 
i  niebijąco  w  oczy.  Krasz.  (=niekrzycząco,  niera- 
żąco). 

[Bijony,  ów,  blp.]  p.  Plwonja.    <p.  Piwonja> 

XBik,  a,  Im.  i  żbik  =  drągal,  próżniak,  piecuch, 
ospalec:  Rodzice  niektóre  już  wyszłego  bika  ze 
szkół  trzymają  za  piecem,  nie  wiedzieć  na  jaki 
koniec.     <Zap.  od  Bika> 

Bika,  i,  Ira.  I,  Biga  I.  łuk  koła  mniejszy  niż 
półokrąg.  2.  gór.  oskard  do  kopania  to  gruncie 
kamienistym.  3.  a.  BIczka  mul.  deska  ścięta  łi- 
kowato,  zastępująca  buksztele.  4.  [B.j  rodzaj  mo- 
tyki.   Zdr.  [Bibzka].     <Nm.  Bicke> 

[Bikać,  a,  at]  p.  Bikować. 

[Bikanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Bikać. 

BIkolateralny,  bot. :  Wiązka  bikolateralna  włók- 
nisto-naczyniowa  =  mązfca  włókien  i  naczyń  w  ło- 
dygach roślin,  składająca  ś.  z  trzech  części  anato- 
micznych. <Now.  Łć.  bi  =  dwu- -f- col  (cum)  =  z-}- 
lateraliso  boczny  > 

Bikora,  y,  Im.  y  zł.  laska.     <?> 

f  Bikować,  uje,  owal,  [Bikać]  rąbać,  rozUjat 
biką. 

X  Bikować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  próżnować. 

f  Bikowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bikować 


154 


BIKOWANIE  SIĘ 

XBIkowanle  się.  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Biko- 
wać  ś. 

Bikus,  a,  Im.  y  dent.  p.  Bikuspidat. 
Bikuspidat,  a,  Im.  y,  Bikus  dent.  ząb  dwuguzi- 
kowy,    dwuguzikowiec,    ząb   policzkowy,    ząb    mały 
trzonowy.     <Now.    z    Łć.    bi- =  dwu- +  cuspis  = 
grot,  konieo 

Bikwadrat,  u,  Im.  y  mat.  czwarta  potęga.  <Now. 
z  Ł(''.  bi- -dwu- -|- ąuadratum  =  czworobok > 

Bikwadratowy  przym.  od  Bikwadrat:    Równa- 
nie bikwadratowe  =  rJwnałue  stoprna  czwartego. 
BIkwarc,  u,  Im.  e  p.  Dwukwarc 
XBII,  u,  blm.  p.  Biel. 

Bil,  u,  Im.  e  I.  projekt  do  prawa  w  parla- 
mencie angielskim.  2.  każde  zobowiązanie  jMmien- 
ne  w  Anglji.     <Ang.  bill> 

XBIia,'  I,  Im.  e  p.  Biela. 

Bila,  I,  Im.  e  bil.  I.  kula  do  gry  w  bilard,  kula 
bilardowa:  B.  swoja.  B.  grana.  W  partji  pol- 
skiej gra  8.  pięciu  bilami.  2.  sztos,  uderzenie:  B. 
zrobiona  (-trafiona,  wpędzona  do  łuzy).  B.  za- 
mówiona. B.  czysta  =  z?'o6iona  bez  potrącenia  innej. 
Robić  bile  jedną  po  drugiej.  Zdr.  Biika.  <Fr.  bille  > 

Bilans,  u,  Im.  y  zestawienie  dochodów  i  wydat- 
ków osoby  a,  firmy,  dokonanych  w  ciągu  pewnego 
okresu  czasu;  zamknięcie  rachunku:  B.  handlowy. 
B.  brutto.  <Fr.  bilan,  Włos.  bilancia,  Nm.  Bi- 
lanz.  No  w.  z  Łć.  bilanx  =  dosł.  dwuszalowy> 

Bilansować,  uje,  owal  sporządzać  bilans. 

Bilansowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bilansować. 

Bilansowy  przym.  od  Bilans:    Rachunek  B. 

XBilar,  u.  Im.  y  p.  Bilard. 

Bilard,  u,  Im.  y,  X  Bilar  I.  stół  do  gry  bilami: 
B.  luzowy,  bezłuzowy,  francuski.  2.  blm.  gra 
bilami:  Pójdźmy  na  B.  Zagrać  w  B.  3.  miej- 
sce, gdzie  ś.  znajduje  bilard.  Zdr.  Bllardzik.  <Fr. 
bi!lard> 

Bilardowanie,  a,  blm.  I.  bil.  posuwanie  bili  ki- 
jem po  uderzeniu,  podwójne  szłosuwanie.  2.  wet. 
wadliwy  chód  konia. 

Bilardowy  przym.  od  Bilard,  X  Biiarowy :  Sa- 
la bilardowa. 

Bllardzik,  a,  Im.  i  p.  Bilard. 

Bilardzista,  y,  Im.  śol  wytrawny  gracz  w  bilard. 

X  Biiarowy  p.  Bilardowy. 

Bilbas,  a.  Im.  y  człowiek  rosły  i  niezgrabny,  gil- 
bas,  dryblas,  drągal.   <  Może  w  związku  z  Bel  mes  > 

Bllbokiet,  u,  Ira.  y  zabawka:  łapanie  kulki, 
przywiązanej  do  czareczki  z  rękojeścią,  w  ięż  cza- 
reczkę,  a.  obrączki  na  pałeczkę.  Goł.  <  Fr.  bll- 
bomiet> 

[Biidować,  uje,  owal]  kształcić,  oświecać.  <Nm. 
bilden> 

[Budowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Biidować. 

Bilecik,  u,  Im.  I  p.  Bilet:  B.  miłosny.  X  Ku- 
pony od  bilecików  odcina.  Orzesz.  (=od  listów 
zu-tiawnych. 

Blieclkowy  przym.  od  Bilecik:  Manewr  B. 
Krasz. 

Bilet,  u,  Im.  y,  [Bieiet]  I.  karta:  B.  wizyto- 
wy. B.  z  powinszowaniem.  2.  kartka,  znak  pa- 
pierowy, dający  do  czegoś  prawo :  B.  do  teatru, 
na  bal,  na  kwaterę,  na  loterję.  B.  loteryjny. 
Wpuszczają  tu  tylko  za  biletami,  3.  B.  banko- 
wy =  banknot,  bankocetel,  papier,  papierek  =  pie- 
niądz papierowy.     Zdr.  Bilecik.     <Fr.  billet> 

Bileter,  a,  Im.  rzy  a.  owie  odbierający  bilety  od 
wchodzących  do  teatru,  na  widowiska. 

Biletowy  przym.  od  Bilet:  Papier  B. 

Bliifuscyna,  y,  blm.  chem.  barwnik,  znajdujący 
i.  w  żółci.  <Now.  z  Łć.  bllis  =  żółć -j- fuscus  = 
brunatny  > 


B  I  N  D  A 

Bilinearny  p.  Dwulinjowy.  <Now.  z  Łć.  bi-  = 
dwu-  4-  liaea=linja> 

Biliprazyna,  y,  blm.  chem.  barwnik,  znajdujący 
ś.  w  żółci.  <Now.  z  Łć.  bilis-żółć  -|-  Gr.  prd- 
son  =  czosnek  > 

Bilirubina,  y,  blm.  chem.  barwnik,  znajdujący  i. 
w  żółci.     <Now.  z  Łć.  bilis^żółe  -j- Rubin  > 

Biiiwerdyna,  y,  blm.  chem.  barumik,  znajdują- 
cy ś.  w  żółci.  <Now.  z  Łć.  bilis  =  żółć  -j-Włos. 
verde-zielony> 

Biljon,  u,  Im.  y  tysiąc  miljonów  a.  miljard,  we- 
dług  sposobu  liczenia  francuskiego  ;  miljon  miljo- 
nów — według  niemieckiego.     <Fr.  billion> 

Biijoner,  a.  Im.  rzy  a.  owie  bogacz,  mający  biljony: 
Era  biljonerów  zbliża  ś.  w  Ameryce  północnej. 

Biijonowy  przym.  od  Biljon. 

Biika,  I,  Im.  I  bil.  p.  Bila  mała  bila  (szczeg. 
do  gry  w  piramidkę). 

[Bilmez  nieod.j  p.  Beimes. 

f  Bilmo,  a.  Im.  a  p.  Bielmo. 

Bilon,  u,  Im.  y  drobna  moneta  zdawkowa.  <Fr. 
bilion  > 

Bilonowy  przym.  od  Bilon:  Moneta  bilonowa. 

XBilowaty  p.  Bielowaty. 

Bilowe,    ego,    blm.    rz.    opłata  za  używanie  bil, 

bilardu. 

XBilOwy  przym.  od  Bil;  tłusty,  tłuszczowy. 
t  Błona  bilowa,  anat.  =  pokład  tłuszczowy  pod- 
skórny (pannicuius  adiposus). 

Bilowy  bil.  I.  przym.  od  Bila.  2.  bilardowy: 
Partja  bilowa. 

Blm  w.  odgłos  dzwonu,  zegara  itp.    <Diwn.> 

Bimbać,  a,  al  wydawać  głos:  bim,  barn,  bum, 
dzwonić:  Dzwonek  już  nie  bimba,  ale  zgrzyta, 
chrapie.  Wilcz. 

Bimbanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bimbać;  odgłos 
dzwonu. 

XBimba8,  a,  Im.  y  dryblas,  gilhas,  nieuk,  drą- 
gal. <Może  w  związku  z  Beimes,  a.  z  Bimba- 
6za> 

Bimbasza,  y.  Im.  owie  dowódca  tysiąca  żołnie- 
rzy w  Turcji.     <Tur.  bin  (tysiąc)  baszy  > 

Bimetal,  u.  Im.  e  spław  dwu  metalów :  Monety 
wybite  ze  spławu,  który  nazwiemy  bimetalem, 
zawierać  będą  w  sobie  oba  metale.  <Now. 
z  Łć.  bi-  -  dwu-  -\-  Metal  > 

Bimetalista,  y,  Im.  ści  zwolennik  bimetalizmu. 

Bimetaiistyczny  przym.  od  Bimetalista:  Sys- 
tem B. 

Bimetaiizm,  u,  blm.  system  monetarny,  mający 
za  podstawę  podwójną  jednostkę  pieniężną  :  złotą 
i  srebrną. 

Bimorfizm,  u,  blm.  dwupostaciowość,  dimikształt- 
ność:  Przykłady  bimorfizmu  przedstawiają  mine- 
rały, krystalizujące  ś.  niekiedy  dwojako.  <Now. 
z  Łć.  bi-  =  dwu-  -j- Gr.  morfe  =  forma  > 

BIna,  y,  Im.  y  cukier.  I.  strucelka,  z  której  ro- 
bią ś.  sucharki.  2.  [B.j  przepaska  płócienna  na 
warkoczach,  in.  s  p  o  d  n  ó  ż  e  k.  <l-e  znaczenie 
?;  2-e  może  zamiast  Binda> 

Binarny  mat.  p.  Dwójkowy.     <Łć.  binariu8> 

Binda,  y,  Ira.  y,  x  BIndał,  XBIndal,  x  BIndas 
I.  przepaska,  opaska,  taśma:  B.  do  zawiązania 
rany  =  Sandaż.  Nosić  rękę  na  bindzie  =  na  tem- 
blaku. B.  koło  głowy.  Pałasz  przez  ś.  zawiesił 
na  bindzie.  P.  Koch.  (=  na  pasku,  nabandolecie). 
X  B.  królewska  =  (/;adem.  B.  rycerska  =  szar/a, 
wstęga,  pas;  wstęga  orderowa.  B.  u  kapelusza  = 
wstążka.  X  B.  u  winnka,  =  welon.  B.  do  podwią- 
zywania  wąsów,  aby  ś.  dobrze  na  mokro  ułoży- 
ły.    2.  szpagat,  którym  introligator   zszywa  ksiąi- 


155 


BINDAL 

kf ;  prąiki  poprzeczne  na  grzbiecie  książki,  dla 
ozdoby.  3.  X  w  Im.  pęta,  więzy,  łyka ;  przen.  nie- 
wola :  Czternaście  lat  w  bindach  tatarskich  sj)c- 
dził.  Kol.  4.  bud.  feston  malowany,  rzeźbiony,  pełen 
kwiecia,  owocn ;  p.  Nadoknie.  5.  f  rodzaj  ryby. 
6.  [B.]  -  a)  długa  górnica  (sukmana),  b)  [IJiiidę 
zwiesić]  =  gniewać  ś.,  dąsać  ś., płakać.  Zdr.  Blndka. 
<Niu.  Binde,  a  w  znaczeniu  ryby  Nin.  Bandel  > 

xBindal,  a,  Ira.  e  p.  Binda:  Przewiązano  jej 
(zakonnicy)  czoło  bindalem.  Krasz.  <Nm.  Biin- 
del  i  Śr.  Ł6.  bendellura> 

XBindalik,  a,  Im.  i  p.  Bindal. 

XBindal,  u,  lin.  y  p.  Binda.    Zdr.  X  Bindalik. 

XBindarz,  a,  Im.  e  I.  aleja  kryta  ogrodowa, 
szpaler.  2.  ogród,  wirydarz.  Zdr.  XBIndarzyk. 
<Zap.  z  Nra.  Bindwerk  =  szpaler  > 

XBindarzyk,  a,  Im.  I  p.  Bindarz. 

Bindas,  a,  Im.  y  I.  X  p.  Binda.  2.  f  żart. 
penis:  Miał  B.  tak  dostały,  żeby  był  nie  wlazł 
w  żadne  tamurały.  Kochan.  3.  p.  Cieśllca.  4. 
w  Im.  bot.  dawniejsza  nazioa  rośliny :  paprotka 
paprotnica  (aspidium  a.  polypodiura  lonchitis). 
<Nm.  Bin^axt,  Dnm.  bindex> 

Bindiuha,  y,  Im.  y  wózek  nizki,  czasami  dwuko- 
łowy:  B.  drzewa.  Krasz.  <Ukr.  byndiiihy  a. 
bendiuhy  blp.  > 

Bindka,  i,  Im.  i  p.  Binda. 

[Bindla,  i,  Ira.  e]  krawat.     <Nm.  Bindel> 

Bindować  uje,  owal  fl.  wiosłować,  opierając  wio- 
sło o  burtę  statku.     <Zap.  od  Binda  > 

Bindowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Bindować. 

Bindowy  przym.  od  Binda;  anat.:  f  Muskuł  B. 
=  mięsień  krawiecki  (musculus  sartorius). 

tBinducha,  y,  Im.  y  poczwara  ?  Umyśliłem  tę 
binduehę  ze  świata  zgładzić  (wiek  XVIII).  <  Mo- 
że Ukr.  byndiiih  a.  byndiuk  =  szerszeń  > 

Binduga,  I,  Im.  I,  [Bienduga],  WInduga  fl.  I.  miej- 
sce przy  rzece,  gdzie  składają  drzeioo,  na  spław 
przeznaczone.  2.  spław  drzewa:  B.,  drzewo,  za- 
robek wlewały  tu  trochę  zamożności  i  życia. 
Krasz.  3.  zbijanie  drzeioa  w  tratwy.  <  p.  Win- 
dug'a> 

[Bindula,  y,  Im.  y]  kańczuk.  <Może  Nm.  BUn- 
del  =:  wią,zka,  pęczek  > 

Binia,  i,  lin.  e  zł.  dziewczyna,  kobieta.     <?> 

Blnlać  się,  a  ś.,  ał  ś.  zł.  żenić  ś. 

Binlawka,  I,  Im.  }  zł.  kochanka. 

(Blniocha,  y,  Im.  y]  kobieta  lekkich  obyczajów. 
<!> 

Binokle,  I,  blp.  okulary  zasadzane  na  nos,  na- 
nośniki.     <  Fr.  binocle  > 

Blnom,  u,  Im.  y  mat.  p.  Dwumian.  <Now.  zŁć. 
bi--dwu- -j- Gr.  nómos  =  prawidło,  sposób  itd.> 

Binomjalny  mat.  przym.  od  Blnom,  dwumienny, 
dwumianowy,  dwuwyrazowy :  Spółezynnik  B.  Rów- 
nanie binomjalne. 

BInos,  a,  Im.  y  zł.  pan. 

Biochemiczny  (bi-ochemiezny)  przym.  od  Blo- 
chemja. 

Biochemja  (bi-oehemja),  i,  blra.  chemja  zastoso- 
wana  do  zjawisk  życiowych.  <Now.  Gr.  bios  = 
życie  -\-  Clieinja> 

f  Biodra,  y,  Im.  y  p.  Biodro. 

Biodro,  a.  Im.  a,  1.  a.  [Biedro,  Bledra,  Biodra] 
wydatna,  mięsista  czcić  ciała  ludzkiego  przed  udem, 
poniżej  siabizn;  część  kości  miednicnwych  zwierząt, 
tworząca  wyniosłość  po  obu  stronach  zadu ;  pierw- 
szy członek  noai  owadziej:  Przepasuj  biodra,  bio- 
dra twoje  białe.  Kras.  2.[B.]  bok  jury,  wystający 
poza  drabinę.      <  B I O  D  Fi  > 

Biodrobrzuohowy  anat.  p.  Blodrobrzuszny 
<BIODR-ł-  BHZUCII> 


BIOLOGICZNY 

Blodrobrzuszny,  Blodrobrzuchowy,  X  Biodro- 
podpępkowy  anat.:  Nerw  B.  =  nervus  ileo-hypoga- 
slricus. 

Biodroguziezny  anat.  I.  f  p.  Kulszoogonowy. 
2.  p.  Blodropodogonowy.     <B10DR  +  (ill'Z> 

f  Biodrojamisty  anat.  p.  Kuiszojamlsty.  <  BIODR 
4- JAM> 

XBiodrokątnicowy,  xBiodrokątnlczy:  X  Zastaw- 
ka biodro-kątnicowa,  biodro-k.-jtnicza,  anat.  =  ra- 
stawka  fc(j<mcy  (valvula  ileo-coeealis).  <BIODR-f- 
KAT> 

XBiodrokątnlczy  p.  Blodrokątnicowy. 

xBiodrokuprowy,  XKuproblodrowy:  X Więzy 
biodro-kuprowe,  kupro-biodrowe,  anat.  -  więzy 
krzy żob iodrowe  (iigamentSk  sacro-iliaca).  <  BIODR 
-{-Kuper  > 

Biodroiędźwiowy,  XBIodropolędżwicowy  anat.: 
X  Mięsień  B.  =  lędźwloudowy  (musculus  psoas). 
Więzy  biodro-lędźwiowe  (ligamenta  ileo-luiuba- 
lia).  Tętnica  biodro-lędźwiowa  (arteria  ileo-lum- 
balis).    <BIODR-|-LĘL)Ź> 

Blodrołonowy  anat.:  Guz,  wydatność,  wynios- 
łość biodro-łonowa  --  eminentia  ileo  -  pectinea. 
<  BIODR -f  ŁON  > 

Biodrookrążnicowy  anat.:  Tętnica  biodro-okrąż- 
nicowa  =  arteria  ileo-colica.  <  BIODR  -}-  O  -J- 
KRĘG> 

Biodropachwinowy  anat.:  Nerw  B.- pachwino- 
wy zewnętrzny  (nervus  ileo-inguinalis).  <  BIODR 
-fPACH> 

Blodropodogonowy  mięsień  =  mięsień  w  ogonie 
ssaków,  in.  b  i  o  d  r  o-g  u  z  i  c  z  n  y  (musculus  ileo- 
subcaudalis).  < BIODR  -f-  Pod  -f  O  -(-  GON> 

XBIodropodpępkowy  anat.  p.  Blodrobrzuszny. 
<BIODR-|-Pod-]-PĘP> 

XBIodropolędźwicowy  auat.  p.  Biodroiędźwio- 
wy. 

Blodrowopolędźwiowy  anat. :  Mięsień  B.  =  muscu- 
lus ileo-psoas. 

XBIodroskrętowy  anat.:  Mięsień  B.  (u  oran- 
gutanga)  =  mięsień  wspinny  (musculus  scanso- 
rius).  <  BIODR  -f  S  -|-  KRĘT> 

Biodrowy,  f  Bledrzny  przym.  od  Biodro:  Kość 
biodrowa.     Staw  B.     Choroba  biodrowa  p.  Rwa. 

Blodrzysty  mający  wydatne  biodra. 

Blodynamika  (bi-odynamika),  I,  blm.  nauka 
o  siłach  działających  w  ustrojach  żywych.  <  Now. 
z  Qr.  bios  =  życie -|- dynamikós  =  silny  > 

Biogienetyczny  (bi  -  ogienetyczny)  przym.  od 
Blogleneza:  Prawo  biogienetyezne. 

Biogleneia  (bi-ogieneza),  y,  blm.  teorja  o  po- 
chodzeniu zwierząt,  gieneza  życia  zwierzęcego. 
<Now.  z  Gr.  bios  =  życie -|- gćnesis  =  początek  > 

Biogieograficzny  (bi-ogieograficzny)  przym.  od 
Biogleografja. 

Blogleografja  (bi-ogieografja),  I,  blm.  jiauka 
o  rozmieszczeniu  na  ziemi  istot  ożywionych.  <Now. 
z  Gr.   bios  =  życie -f- ge  =  ziemia-|-grafó  =  piszę > 

Biograf  (bi-ogral),  a,  Im.  owie  ten,  co  opisuje 
czijjś  żywot,  autor  zy:iorysu,  żywotopisarz,  żywo- 
ciarz.  <Now.  z  Gr.  bios  =  życie -|- grafó  =, piszę, 
opisuję  > 

Biograficznie  (bi-ograficznie)  przys.  od  Biogra- 
ficzny. 

Biograficzny  (bi-ograficzny)  przym.  od  Blo- 
grafja. 

Biografja  (bi-ografja),  i,  Im.  e  opis  tycia,  iy- 
ciorys,  żywot. 

[Bioj!]  p.  Biec. 

Biolog,  a.  Im.  owie  p.  Biologista. 

Biologiczny  (bi-ologiczny)  przym.  od  Blologja: 
Teorja  biologiczna.     <Now.   z   Gr.    bios -życie 


156 


BIOLOGISTA 


BISIORKA 


-f- -logfa  = -znawstwo ;  Gr.  biológos  =  aktor,  mi- 
mik > 

Biologista  (bi-ologista),  y,  Im.  ści,  Biolog 
znawca  biologji. 

Biologia  (bi-ologja),  I,  blm.  nauka  o  zjawiskach 
w  materji  żywej:  B.  roślin  =  botanika.  B.  zwie- 
rząt =200^0570.     B.    ezlo-wieka,  -  antropologja. 

Biołki,  ek,  blp.  leśn.  narosły  częścią  na  zie- 
mi w  lasach,  czękią  na  próchniejących  pniach. 
<Zdr.  od  Biel> 

Biomagnetyzm  (bi-omagnetyzm),  u,  blm.  ma- 
gnetyzm ztoierzęcy.  <Now.  z  Gr.  bios  =  życie  4" 
Ma^nu*tyzm  > 

Biometrja  (bi-ometrja),  I,  blm.  nauka  o  długo- 
ści życia.  <Now.  z  Gr.  bios  =  życie  4--"i6^'i*  = 
mierzenie  > 

Bionomja  (bi-onomja),  i,  blm.  nauka  o  prawach 
kierujących  iyc.iem  w  przyrodzie.  <Now,  z  Gr. 
bios -życie  -|-nómos  =  prawo  > 

Bloplast  (bi-oplast),  u,  Im.  y  ziarenko  życio- 
twórcze.  <Now.  z  Gr.  bios  =  życie -f  plassó  =^ 
czynię,  tworzę  > 

[Biorny]  p.  Bierny. 

Biosfera  (bi-osfera),  y,  Im.  y  gie.  sfera,  w  któ- 
rej przebywają  istoty  oiywione  na  ziemi  (powierzch- 
nia kuli  ziemskiej  i  najbliższa  jej  warstwa  po- 
wietrza). <Now.  z  Gr.  bios  -  życie  +  sfaira  =^ 
(sfera),  kula,  krąg> 

Bioskopja  (bi-oskopja),  i,  blm.  nauka  o  znakach 
życia  i  o  odróżnianiu  życia  od  śmierci.  <  Now.  z  Gr. 
Itios  =  życie  -|-  -skopćó  =  badam,  patrzę  > 

X  Biostatyczny  (bi-ostatyezny)  przym.  od  Blo- 
statyka. 

XBiOstatyka  (bi-ostatyka),  I,  blm.  nauka  o  sta- 
nie zdrowotnym  i  długowieczności  życia.  <  Now.  z  Gr. 
bios  =  życie -f- statike  =  nauka  o  równowadze  > 

X Bipolarny  przym.  dwubiegunowy,  o  dwu  biegu- 
nach.   <Now.  z  Łć.  bi-  =  dwu- -|-polus  =  biegun  > 

X  Birba,  y,  Im.  y  m.  znacznego  stanu  żebrak. 
<"Wlos.  birba> 

Birbancki  przym.  od  BIrbant:  Bankiet  B.  Bir- 
banckie  życie  prowadzi.  Mieć  minę  birbancką. 
Piosnka  birbancką..  Po  birbancku  przys.  jak 
birbant,  birbancko :     Żyć  po  birbancku. 

Birbancko  przys.  od  BIrbanc  J,  po  birbancku. 

Birbant,  a,  Im.  cl  a.  ty  próżniak,  hulaka,  roz- 
pustnik, hultaj,  włóczęga,  bałamut:  W  towarzy- 
stwie birbantów  najczęściej  go  ujrzysz.  <Włos. 
birbante  =  oszust,  powsinoga  > 

Birbanterja,  i,  blm.  próżniackie,  hultajskie 
życie. 

Birbantka,  i,  Im.  I  hulatyka,  hulanka,  rozpu- 
sta, włóczęgostwo:  Noc  spędzić  na  birbantce. 
Iść  na  birbantkę.  'Wrócić  z  całonocnej  bir- 
bantki. 

Birbantować,  uje,  owal,  Birbantować  ś.  w  próż- 
nowaniu, hulaszczo  czas  przepędzać,  hulać:  Już 
od  lat  kilku  birbantuje  sobie  w  Warszawie  i  ani 
pomyśli  o  obowiązkach. 

BIrbąntowanIe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Birbanto- 
wać:   Życie  jiędzić  na  birbantowaniu. 

Birbantowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Bir- 
bantować ś. 

Birbus,  a,  Im.  I  żart.  birbant,  hulaka:  A  jak 
nie  ma  nie  przy  duszy,  B.  tydzień  suszy.  Pśń. 
<Niby  Łć.  z  Birbant*> 

Birbuski  przym.  od  Birbus:  Kochać  panny 
i  kobiety  są.  to  birbuskie  zalety. 

Birecik,  u,  Im.  i  p.  Biret. 

Biret,  u,  Im.  y  I.  a)  a.  X  Beret,  f Bleret,  fBle- 
retka,  f  Bieryt  czapka  rogata  bez  daszka,  używa- 
na przez  duchownych  i  uczonych :     Czapka   za   B. 


Prz.  {  =  wet  za  wet).  Do  żony  żaka,  baby  i  bire- 
tu nie  puszczaj.  Prz.  h)  Xmycku,  jarmułka,  pius- 
ka,  krymka.  Wrzucił  hajduk  Żydowi  B.  w  błoto. 
Pot.  c)  y.strój  głowy  u  kobiet.  2.  woj.  szaniec, 
złożony  z  dwu  dwuramników.  Zdr.  Birecik,  XBi- 
retek.     <p.  Beret  > 

Bireta,  y,  Im.  y,  gorz.  szklana  rurka  kalibro- 
wana w  kwasomierzu  z  kranikiem.  <  Fr.  burette 
przez  Nm.  Burette > 

XBiretek,  tka,  Im.  tki  p.  Biret:  Żydzi  biretki 
abo    mycki,  a.  inne  czapki  żółte  nosić  mają.  Sar. 

Biretowy  przym.  od  Biret:  Biretowa  zapo- 
na.  Goł. 

Birka,  I,  Im.  i  Bierka,  Berka,  [Byrka]  I.  owca 
turecka,  wołoska  a.  egipska  z  tłustym  okrągłym  ogo- 
nem. 2.  futro  z  tego  zwierzęcia:  Birek  błam.  3. 
[B.j  czapka  z  tego  futra.  4.  bazia  a.  kotka  lesz- 
czyny.    <Węg.  birka  =  owca  > 

[Birka,  i,  Im.  i],  p.  Bierka. 

f  Birkowiec,  wca,  Im.  wce,  [Birkowiec]  p.  Ber- 
kowiec. 

Birkut,  a,  Im.  y  I.  zool.  p.  Qrzet.  2.  xgatunek 
strzcU  z  orlemi  piórami:  Rzuciwszy  łuki,  cięciwy, 
birkuty,    uderzą  w  tabor.  Chr.   <Tat.  birkut > 

Birkutowy  przym.  od  Birkut:  Birkutowe  strza- 
ły.   Łubom. 

Birlet,  a,  Im.  y  kapelusz  żydowski.  Zdr.  Birle- 
tek.     <Zap.  z  Biret,  p.  Beret  > 

Birletek,  tka.  Im.  tkl  p.  Birlet. 

BIrmuszka,  i,  blm.  p.  Biermuszka. 

fBirnia,  i.  Im.  e  p.  BiernIa. 

łBirzmo,  a.  Im.  a  p.  Bierwiono. 

fBirzwno,  a.  Im.  a  p.  Bierwiono:  Kiedym 
birzwna  rambił. 

[Birzwowanie,  a.  Im.  a]  p.  Bierzmowanie. 

[Birża,  y.  Im.  e]  stanowisko,  stacja  f  akrów. 
<Ros.  birża,  z  Nm.  Borse  =  giełda  (bursa)  > 

[Birżak,  a,  Im.  ij  dorożkarz,  fiakr. 

1.  Bis,  a,  Ira.  y  p.  Bies:  Cyrograf  na  byczej 
skórze  podpisałeś  ty  i  bisy.  Mick.  No,  wygra- 
łeś, panie  bisie.  Mick.     <p.  Bies> 

2.  Bis!  w.  foral  (okrzyk,  żądający  powtórze- 
nia jakiegoś  ustępu  w  czasie  koncertu  a.  wido- 
wiska scenicznego).     <Łć.  bis  =  dwakroć> 

[Bisagi,  sag,  blp.]  I.  p.  Biesaga.  2.  kościotrup, 
szkielet. 

Bisam,  a,  blm.  p.  Piżmo.     <p.  Piżmo  > 

XBisin,  u,  Im.  y  p.  Bisior. 

X  Bisinowy  przym.  od  Bisin:  Szaty  bisinowe.  Bud. 

Bisior,  u,  Im.  y  I.  a.  xBisson,  x  Bison,  X  BIsIn 
droga  tkanina  ze  Wschodu,  rodzaj  cienkiego  płótna  : 
B.  toż  jest,  co  po  hebrajsku  „szesz,"  płótno  cienkie 
białe,  co  teraz  kmentem  zowią.  Mącz.  B.  a.  len  bia- 
ły. Leop.  2.  wisior,  feston,  girlanda:  I  tylko  tara  jo- 
dła swojemi  bisiory  ocienia  uroczo  obadwa  tabory. 
Pol.  3.  [B.]  lśniące,  dęte  paciorki :  W  B.  jeszcze 
przyozdobię  szyję.  Kor.  4.  a.  Pomcha  bot.  (byssus) 
nieistniejący  dziś  rodzaj  roślin  skrytokwiatowych. 
5.  zool.  =  a)  ciecz  z  gruczołu  niektórych  małżów, 
b)  nitki  zarodków  niektórych  grzybów.  Zdr.  Bisio- 
rek.  <Gr.  byssos,  Łć.  byssus  -  płótno  z  lnu 
cienkiego,  skąd  Sr.  Grn.  bissin.  Włos.  bisso  itd. 
Przejście  bisinu  na  bisior  może  pod  wpływem 
Ukr.  byser  =  perła,  dętka;  zdaje  ś.,  że  bisior 
zmieszano  z  WIS  i  stąd  [Wisiory]  itp.> 

Bisiorek,  rka,  Im.  rki  I.  p.  Bisior.  2.  bot. 
(chroolepus)  roś.  z  gromady  wodorostów.  Gatunek: 
B.  fijołkowy  (eh.  iolithus),  u  ludu  zwany  ka- 
mienie f  ij  ołko  we. 

Bisiorka,  i,  Ira.  i,  [Bisiórka]  I.  paciorka,  pereł- 
ka. 2.  w  Im.,  bud.  ozdoba  architektoniczno 
w  kształcie  sznurka  pereł. 


157 


BISTOHOWT 


BTSZKOKT 


BIslorowy  przym.  od  Bisior:  Oblókł  go  w  sza- 
tę bisiorowjj,.  Leop.  Co  z  najprzedniejszej  bisio- 
rowej  wełny  daruję-ć  koszuleczkę.  Groch. 

[Bisiórka,  i,  częś.  i,  Im.  Wisiorki],  p.  Bisiorka; 
Wogóle  wieszadełko  do  noszenia  na  szyi  i  głowie. 

fBiskokcIk,  a,  Im.  I  p.  Biskokt. 

fBiskokt,  u,  Ira.  y  p.  Biszkokt:  Z  hanyżem 
pieką,  chleb  żołnierski,  który  biskoktem,  tj.  dwa 
razy  pieczonym  zowią.  Syr.  Zdr.  f  Biskokcik. 
<p.  Biszkokt  > 

fBiskoktowy  przym.  od  Biskokt. 

[Biskont,  a,  Im.  y]  p.  Biskup. 

1.  Biskup,  a,  Im.  I  a.  fia  a.  [Biskont,  Bliskup, 
WIskup]  dostojnik  kościeln)/,  zarządzający  faktycznie 
a.  nominalnie  djecezją,  ordynarjusz,  pasterz :  Paweł 
zlecił  Tytusowi  stanowić  kapłany  a.  prezbitery, 
których  także  biskupami  nazywa.  Skar.  Z  księ- 
dza bywa  B.  Górn.  Podobny,  jak  zając  do  bi- 
skupa. Prz.  Co  Giedroyć,  to  B.  Prz.  Kardynał 
nie  B.,  kasztelan  nie  wojewoda.  Prz.  Ksii^dz  B. 
B.  djeeezjalny.  B.  wikary.  B.  koadjutor.  B. 
Bufragan.  Zgr.  BIskupisko.  <Z  Gr.  episkopos  = 
dosł.  dozorca,  przez  Nm.  daw  biscof ;  stąd  Cześ. 
biskup  > 

2.  Biskup,  a,  Im.  y  mul.  ścięty  kant  muru.   <?> 
Biskupi  przym.  od  Biskup:    Nie  chodzę  na  bi- 
skupich nogach.  Prz.  (-nie  jestem  wpływowy). 

BIskupisko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Biskup :  Wten- 
czas już  B.  stare  byłby  dał  krzyże  już  i  gwiazdne 
znaki.  Słów. 

fBiskupizna,  y.  Im.  y  danina  roczna,  składana 
biskupowi  przez  duchowieństwo  djecezji  jego;  docho- 
dy, dobra  biskupie. 

[Blskupkl,  ek,  blp.]  gwiazdy  Kastor  i  Poluks. 
Por.  [Bliźniaczki], 

Biskupować,  uje,  owal  spełniać  obowiązki  bisku- 
pie, być  biskupem:  Biskupa  poznańskiego,  od  nie- 
małego czasu  biskupującego,  nadaniami  docho- 
dów obdarzył.    Lei. 

Biskupowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Biskupować: 
Za  biskupowania  Św.  Wojciecha.  Lei. 

Biskupstwo,  a,  im.  a  I.  godność,  urząd,  %oladza 
biskupia:  B.  czyli  najwyższe  kapłaństwo.  Pilch. 
2.  djecezją:  Mieczysław  I  założył  siedm  bi- 
skupstw. 3.  pałac  biskupa:  Na  biskupstwie  mil- 
czenie było.  Krasz.  4.  czas,  okres  urzędowania 
biskupa. 

Biskupszozyzna,  y,  Im.  y  dobra  biskupie:  Bia- 
ła-Puszcza  była  biskupszczyzną,  bo  była  własno- 
ścią biskupów  płockich.  Pol. 

Biskwit,  a,  Im.  y  I.  suchar,  sucharek,  biszkokt. 
2.  p.  Biszkokt.  <Fr.  biscuit  =  dosł.  dwakroe  go- 
towany > 

Biskwitowy  przym.  od  Biskwit. 

[Bismark,  u,  blm.  |  spirytus  z  Prus  w  pęcherzach 
przemycany.     <0d  nazwiska  Nm.  Bismarck  > 

Bismark  przym.  nieod.;  p.  Bismarkowskl:  Ręka- 
wiczki tego  odcienia  orzechowej  barwy,  która 
nosi  nazwę  koloru  B.  Orzesz.  <0d  nazwiska 
Bismarck  > 

Bismarkowskl,  Bismark  koloru  brudno-żółtego, 
orzechowy :  Nakładał  rękawiczki  bismarkowskie- 
go    koloru.    Krasz. 

XBi8mut,  u,  blm.  chem.  p.  Bizmut. 

[Bisnowaty]  opętany,  narwany;  głupkowaty. 
<Ukr.  bisnowatyj> 

Bison,  u,  Im.  y  p.  Bisior. 

Bisować,  uje,  owal  I.  żądać  powtórzenia  jakie- 
goś ustępu  koncertu  a.  widowiska :  Polonez  Cho- 
rążego Moniuszki  rozentuzjazmowana  publicz- 
ność bisowała .  2.  powtarzać  utwór  muzycztii/. 
śpiew  a.  taniec  na  iądanie  publiczności :  Na  ostat- 


nim   koncercie   chór  szkieletów    był    bisowany. 
Niektóre  numery  koncertu  na  ogólne  żądanie  bi- 
sowano.    <Now.    z  Łć.  bis  =  dwakroć> 
Bisowanie,  a.  Im.  a  czynność  ez.  Bisować. 
XBisson,  u,  Ira.  y  p.  Bisior. 
fBIssunić,  i,  ii  i  f  B.  ś.  p.  BIsurmanić. 
Bister,  tra,  blm.  p.  Bistr. 
XBistor,  u,  Im.  y  p.  Bistur:    Zamiast  B.  kła- 
dę słowo  kozik.  Perz. 

Bistr,  a,  blm.,  Bister  farba  brunatna,  ciemno- 
bronzowa,  otrzymywana  z  sadzy  niektórych  drzew, 
<Fr.  bistre,  stąd  Nm.  bi('ejster> 

Bistrowy  przym.  od  Bistr:  Miała  tę  barwę  bi- 
strową, ludowi  włoskiemu  właściwą,  jakby  roz- 
grzaną słońcem.  Krasz. 

Bistur,  u.  Im.  y,  X  Bistor  nożyk  chirurgiczny 
składany,  lancet:  Nie  wiem,  czy  ty  piórem,  czy 
ja  więcej  potratię  mym  zabić  bisturem.  Zabł. 
<Fr.  bistouri,  od  miasta  Włos.  pistoja,  po  Łe. 
Pistorium> 

[Bisty,  ów,  blp.]  rodzaj  grzybów,  zap.  purchawka. 
<Nra.  Bofist,  gw.  fist> 

fBisunić,  i,  II  i  f B.  ś.  p.  BIsurmanić. 

Bisurman,  a.  Im.  y,  Bisurmanin,  xBisurmanieo, 
X  Beserman,  xBes8erman,  xBessermian,  xBe- 
sermaniec,  X  Bezerman,  x  Bezermaniec,  X  Be- 
surman,  X  Basurman,  XBossurman  mahometanin, 
muzułmanin,  pohaniec :  Bezecny  B.  Birk.  Nadęte 
i  buczne  bisurmany.  Birk.  Rad,  że  mu  ś.  zdarza 
z  bisurmany  czynić.  Leszcz.  S.  Przen. :  człowiek 
rozwiązłych  obyczajów;  niedowiarek;  renegat;  łotr, 
urwis.  <  Przekształcenia  Arab.  Tur.  raiisiilman 
=  wyznawca  islamu,  czyli  raahoraetaństwa;  stąd 
też  nasze  muzułmanin,  moslem  in  i  islam> 

BIsurmanić,  I,  ii,  f  Bisunić,  f  Bissunić  turczyć, 
na  bisurmana  nawracać.  B.  Ś.,  f  BisunIĆ  ś.,  fBISSU- 
nlć  Ś.  stawać  ś.  bisurmanem,  przyjmować  religję  7na- 
hometańską ;  przen.  wieść  życie  rozwiązłe,  psuć  ś., 
łajdaczyć  ś.,  rozpuszczać  ś.,  wałęsać  ś.:  Tak  ś. 
z  tym  światem  bisurmanim  smiele.  Wad.  Gdzie 
ty  ś.    bisurmanił?   hę?   Bał. 

XBIsurmanieo,  ńoa.  Im.  ńoy  a.  ńoe  p.  Bisurman : 
Gromił  brzydkie  bisurmańce.  Paszk.  Przeciwko 
bisurraańeom  w  oczy  z  buławą  skoczy.  Petr.  No- 
wotny B.  w  mienionym  zawoju.  Paszk.  ( =  re- 
negat). 

Bisurmanieć,    eje,    al    stawać  ś.  bisurmaneyn. 

Bisurmanin,  a,  Im.  anie  p.  Bisurman:  Czyniono 
go  bisurmaninem.  Paszk. 

XBisurmaniny,  in,  blp.  obchód  biswinanienia, 
obrządek  przechodzenia  na  loiarę  mahometańską : 
Już  się  niedziele  cztery  przybliżały,  kiedy  bi- 
surmaniny    tam  jego    być  miały.  Paszk. 

Bisurmański  przym.  od  Bisurman,  muzułmań- 
ski, mahometan ski,  niewierny :  Religja  bisurmań- 
ska.  Birk.     Po  bisurmańsku  przys.  jak  bisurman. 

Bisurmaństwo,  a,  blm.  I.  religja  bisurmańska, 
czyli  mahometaji.<^ka,  islamizm.  2.  X  zb.  bisurmany, 
mahometanie,  muzułmanie,  Turcy,  niewierni.  3. 
przen.  rozwiązłość,  rozjutsta. 

[Bisygort,  a,  Im.  e]  szubrawiec,  rozpustnik 
<  Właściwie  biesygoń,  Bies  +  (JON  > 

xBiszamel,  u,  blm.  kuch.  p.  Beszamel. 

Biszkokoik.  a.  Im.  i  p.  Biszkokt. 

Biszkokt,  a,  Im.  y,  f  Biskokt,  Biszkopt  I.  a) 
B.,  fBiskokt  cldeb  przypiekany,  dwa  razy  pie- 
czony, sucliar,  biskwit:  Niewolnicy  u  Turków  wię- 
cej biszkoktów  miewają  na  dzień,  niźli  na  gale- 
rach weneckich.  Kłok.  b)  cukier,  ciastko  bardzo 
lekkie,  z  mąki,  cukru  i  jaj.  2.  a.  Biskwit  fajans 
i  porcelana  bez  glazury.  Zdr.  Biszkokoik.  <;Now. 
z  Łć.  bis  =  dwakroć  -f  coetus  -  gotowany  > 


168 


BIRZKOKTOWY 

Błszkoktowy  przyra.  od  BIszkokt. 

tBiszkont,  a,  Im.  y  p.  Biszkunt:  Ona  ś.  już 
z  młodu  psich  biszkontów  uczy.  Wiersz  o  for- 
telach białog}.     <?> 

BIszkopciarz,  a,  lin.  e  pieczeniarz :  Nie  był  pa- 
sorzytem  arystokratycznych  domów,  ani  biszkop- 
ciarzem,  jak  mówił  ś.p.  Henryk  Rzewuski.  Krasz. 

Biszkopcik,  a,  Im.  I  p.  Biszkopt:  Biszkopciki 
rzymskie. 

Biszkopt,  u,  Im.  y  I.  p.  Biszkokt:  B.  szam- 
pański. 2.  fiz.  cienka  igła  glinowa  w  elekirome- 
trze  kwadransowym,  w  kształcie  biszkoktu.  Zdr. 
Biszkopcik. 

Biszkoptowy  przym,  od  Biszkopt:  Babka  bisz- 
koptowa. 

f  Biszkunt,  u,  Im.  y,  f  BIszkont  psi  fgiel,  sztu- 
ka, psota :  Psich  pełen  biszkuntów,  kradzieże  nie 
wskórawszy,    udał   ś.    do  buntów.  Pot. 

Biszof,  u,  blm.  napój  z  wina  czerwonego,  ara- 
ku, cukru  i  korzeni;  poncz;  esencja  pomarańczo- 
wa: Esencja  pomarańczowa,  czyli  B.  butelka  9 
złp.  Goł.     <Nm.  Bischof=dosł.  biskup  > 

[Biśtefranty,  ów,  blp.]  p.  Besztefrant. 

[Biśterować,  uje,  owal]  zmawiać  i.,  sprzysięgać 
ś.  <Może  w  związku  z  Biśtefranty,  p.  Bezte- 
frant  > 

fBitarnla,  I,  blm.  zbiornik  wody  słodkiej,  oddzie- 
lonej od  morskiej,  przy  warzeniu  soli:  Mijasz  win- 
niki  i  smaczne  bitarnie.  Koch.     <Fr.  bittern> 

•{■Bite,  ego,  blm.  kara  za  pobicie,  toynagrodzenie 
za  bicie ;  zapłata,  którą  ściągali  panowie  za  pobi- 
cie ich  chłopów:  Płacić  bitego.     <BI> 

Biteń,  tnia,  blm.  bart.  miód  z  woskiem  zmiesza- 
ny: Puścić  B.  na  przetaki  dla  odcedzenia  patoki. 

Bitewka,  i,  Im.  i  p.  Bitwa:  Być  naocznym  świad- 
kiem wcale  małej  bitewki.  Kaczk. 

Bitewny  przym.  od  Bitwa,  bojowy:  W  igrach 
bitewnych  nigdy  zwyciężonemi  nie  byli.  Górn. 

Bitka,  i,  Im.  i  I.  bójka,  bijatyka,  walka,  bój, 
utarczka:  Nie  żył  dnia  bez  bitki.  Mick.  Począł 
opisywać  bitkę.  Sienk.  Mieć  chęć  do  bitki. 
I  do  pitki,  i  ao  bitki.  Prz.  Rwać  ś.  do  bitki. 
2.  w  grze:  pryza,  lewa:  Ma  już  dwie  bitki,  a  ja 
żadnej.  Wziąć,  dostać  bitkę.  3.  jaje  wielkanoc- 
ne w  grze:  Taczać  bitki.  Dał  mi  za  jedno  całe 
jaje  dwie  bitki.  4.  !  blp.  kuch.  zrazy,  zraziki, 
koHety  siekane.     5.  [B.]  lepianka,  chata  z  gliny. 

Bitnia,  I,  Ira.  e  kafar,  baran,  baba  (do  wbija- 
nia palów):  B.  ręczna  =  sz/a^a. 

XBitniarz,  a,  Im.  e  robotnik  przy  bitni  pracują- 
cy, kafarnik. 

[Bitniotwo,  a,  blm.]  wzajemny  stosunek  bitników 
(pszczelarzy). 

Bitnie  przys.  od  Bitny  zdatnie  do  boju:  I  sta- 
niesz w  kole  orężno  i  B.  Pol. 

Bitnik,  a.  Im.  cy  ten,  co  gotów  zawsze  do  bitki, 
co  rad  i.  bije:  Józiek  był  zawadjak,  B.  Bał.<BI> 

[Bitnik,  a.  Im.  oy,  Siaber]  mający  u  siebie  cu- 
dze pszczoły  na  przechowaniu,  jako  wspólnik,  na- 
leiący  do  potowy  miodu  i  rojów.  <Z  Lit.  blti- 
ninkas  =  dosł.  pszczolarz> 

[Bitnikować,  uje,  owal]  z  kim  =  być  z  kimś 
w  stosunku  hitnika. 

[Bitnikowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Bitnikować. 

Bitność,  i,  blm.  rz.  od  Bitny:  Nie  sama  B. 
żołnierza  jest  zaletą.  Kołł.     <BI> 

Bitny  1.  zdatny  do  bicia  i.,  waleczny:  Zacne 
plemię  dziadów  bitnych.  Kochan.  Na  wojnie 
lepszy  nie  kto  jest  mówniejszy,  lecz  kto  bitiiiej- 
Bzy.  Koch.  Bitne  hufce.  Malcz.  B.,  jak  kogut. 
Prz.  B.  i  mądry  a.  uczony  i  B.  Prz.  (=i  do  zwa- 
dy, i  do  rady).  2.  B.  ptak  zool.  -  bałaljon,  bojownik. 


BIURO 

Bitum,  u,  blm.  chem.  smoła  a.  iytcica  kopalna 
(np.  asfalt,  idrjolit)  rodzaj  Jarby  czarnej.  <Łć. 
bitumen> 

Bitumin,  u,  blm.  ciaio  organiczne  z  rozkładu 
przedwiekowej  roślinności. 

Bitumintczny  przym.  od  Bitumin:  Ciała  bitu- 
miniczne  =  bitumin. 

•j-Bitunek,  nku,  Im.  nkl,  f Bitunk,  fButynek  1.  łujj, 
zdobycz  wojenna:  Spiesz  ś.  do  łupu,  a  kwap  ś. 
do  bitunku.  B.  B.  Nieprzyjaciel  swój  będzie 
dzielić  B.  i  korzyść  swoją.  Bud.  Gdyby  ś.  bi- 
twa wygrała,  jako  bitunki  dzielić?  Tarn.  J.  2. 
rabunek,  grabież,  plondroioanie.  3.  znak  zwycię- 
stwa, trofeum.  <Śr.  Gnm.  biutunge  =  podział 
zdobyczy  > 

f  Bitunk,  u,  Im.  I  p.  Bitunek.    Tuch. 

-j-Bitunkarz,  a,  Im,  e  ten,  co  zdobycz  dzieli,  sędzia 
dzielczy:  Obierają  na  to  bitunkarze,  którzy  dzie- 
lą per  centurias.  Tarn.  J. 

Bitwa,  y,  Im.  y  I.  bicie  ś.,  walka,  bójka,  bija- 
tyka: Ód  słów  przyszło  do  bitwy.  X  B.  słow- 
na =  zwada,  kłótnia.  Kwita  z  Sokalskiej  bitwy. 
Prz.  (=wet  za  wet).  2.  bicie  ś.,  walka,  starcis  ś. 
dwuch  wojsk,  batalja:  B.  krwawa,  za- 
cięta, stanowcza.,  walna.  B.  wygi\.aa.  Gdzie 
wielu  dowódców,  tam  B.  przegrana.  Prz.  Nie 
czas  modlitwie  po  przegranej  bitwie.  Prz.  Po- 
le, plac  bitwy.  Biliśmy  bitwę  walną.  Kaczk. 
Bitwę  wydać,  stoczyć,  zwieść.  Polec  w  bitwie. 
Cezar  trzysta  bitew  wstępnym  bojem  z  Gallami 
wygrał.  Warg.  Kto  sam  bitw  nie  wygrywał 
jeszcze...  Zal.  Bój  może  być  jednym  z  epizodów 
bitwy.  Kras.  A.  Mała  i  krótka  B.  =  potyczka, 
utarczka.  B.  ś.  nie  zaczęła,  a  utarczki  tylko 
były.  Skar.    Zdr.  Bitewka.     <BI> 

Bity  I.  im,  od  Bić:  Zrazy  bite.  Nie  w  cie- 
mię B.  Prz.  2.  przen.  karcony,  surowo,  karnie 
wychowywany ;  wyćwiczony,  wykształcony,  wyuczo- 
ny, biegły:  Jeden  B.  za  stu  niebitych  stanie. 
Prz.  Dobry  karany,  jeszcze  lepszy  B.  Prz.  Co 
bite,  to  lepsze.  Prz.  Mąż  niepospolicie  B.  w  rze- 
czach duchownych.  Kaczk.  3.  gęsty,  ścisły,  drob- 
ny: Pisać  bitym  charakterem.  Druk  B.  4.  ca- 
ły, całkowity,  z  okładem:  Trzy  bite  godziny.  B. 
talar  a.  Bity,  ego,  Im.  e  rz.  talar  całkowity, 
w  jednej  sztuce :  Sto  bitych  w  garnku.  Pół  bi- 
tego. 

Biuietyn,  u,  Im.  y  p.  Buietyn:  B.  o  stanie  fi- 
nansów.    <Fr.  bulletin> 

Biuraiista,  y,  hu.  ści  ten,  co  i.  przejął  porząd- 
kiem i  zasadami  biurowemi;  pedant.  <Fr.  bura- 
liste> 

Biureczko,  a,  Im.  a  p.  Biuro. 

Biurel,  u,  blm.  gruba  wełniana  materja.  <S.  Fr. 
burel > 

Biuret  (bi-uret),  u,  blm.  p.  Dwumocznik.  <Now. 
z  Łć.  bi- =  dwu -}- Gr.  ourćo> 

Biureta,  y,  Im.  y  chem.  rurka  szklana  do  od- 
mierzania małych  objętości  płynów  i  gazów.  <  Fr. 
burette> 

Biurko,  a,  Im.  a  p.  Biuro:  W  biurku  jego  nie 
było  szufladki,  któraby  nie  zawierała  jakowej 
osoiiliwości.    Kras. 

Biuro,  a,  Im.  a  i.  szezeg.  Biurko  stół,  stolik 
do  pisaniu,  kantorek:  Biura  w  pokojach  bywają 
z  włoskiego  orzecha.  Kluk.  2.  kantor,  kancela- 
rja,  miejsce,  gdzie  urzędnicy  pracują  :  B.  paspor- 
towe,  adresowe,  telegraficzne,  wydawcze,  na- 
dawcze, techniczne.  B.  długości  p.  Długość. 
Zdr.  Biurko,  Biureczko.  <Fr.  bureau  =  dosł. 
ciemne  sukno  (którym  stół  pokrywano)  > 


159 


BIUROKRACJA 


BLACHA 


Biurokracja,  I,  Im.  e  I.  władza  a.  wpływ  urzęd- 
ników na  sprawy  państwowe.  2.  rząd  urzędniczy^ 
formalistyczTiy,  pedantyczny.  3.  zb.  ogół  urzędni- 
ków. <Now.  z  Biuro  -\-  Gr.  -kratia  =  -władz- 
two > 

Biurokracyjny  przym.  od  Biurokracja:  Rz^dB. 

Biurokrata,  y,  Ira.  ci  zwolennik  biurokracji,  rzą- 
du biurokracyjnego ;  ten,  co  ś.  trzyma  litery  prze- 
pisów. Wszyscy  ministrowie  byli  biurokratami. 
Spaś. 

,  Biurokratycznie     przys,     od    Biurokratyczny: 
Świadek  B.  wysznurowany.    Krasz. 

Biurokratyczny  przym.  od  Biurokratyzm. 

Biurokratyzm,  u,  blra.  system  urzędniczy,  for- 
raalistyczny . 

Biurokratyzować,  uje,  owal  naginać  do  trybu 
biurokratycznego,  robić  biurokratyczmjm'.  Zasada 
interwencji  państwowej  wywołuje  silną  centra- 
lizację i  biurokratyzuje  wszystkie  stosunki. 

Biuromanja,  i,  blra.  pociąg  do  pracy  Murowej ; 
chęć  urządzenia  wszystkiego  kancelaryjnie-  Nie  lu- 
bił on  bez  potrzeby  biuromanji  i  za  pomocą, 
dwuch  tylko  pisarzów  podręcznych  cały  obrót 
ekonomiki  ogromnej  najprzezorniej  urządził. 
Chrząsz.     <Now.  z  Biuro -|- Gr.  mania  > 

Biurowy  przym.  od  Biuro:  Praca  biurowa. 

Biuruar,  u,  Im.  y  przyrząd  do  pisania:  B.  na 
srebrnej  podstawie,  z  łierbem  jubilata  i  napisem 
łacińskim.     <Niby  Fr.  buroire> 

Biust,  u,  Ira.  y  popiersie;  część  tułowiu  od  ra- 
mion do  pasa :  Utoczone  ramiona  i  śliczny  B., 
który  wycięta  suknia  balowa  podziwiać  pozwa- 
lała. Bał.     <Fr.  buste> 

Biusthalter,  a,  Im.  y  gorset,  <Now.  z  Fr. 
buste  -f- Nm.  -halter^^  trzymający  > 

Biuwet,  u,  Ira.  y  miejsce  do  picia  trunków :  Kios- 
ki owe  i  szalety  niczym  są  innym,  jeno  biu- 
wetami  i  bufetami.  Jeż.  <Fr.  buvette,  skąd 
Nm.  Buffet  > 

Biwak,  u,  Im.  I,  Biwuak  I.  obozoioanie  pod  go- 
łym niebem  w  ubraniu  i  z  bronią.  2.  miejsce  obo- 
zowania, obozowisko.     <Fr.  bivouac> 

Biwaltować,  uje,  owal  szczeg.  o  wojsku:  obo- 
zować pod  gołym  niebem. 

Biwakowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Biwakować. 

Biwakowy  przym.  od  Biwak:  Ognisko  biwakowe. 

Biwuaozny  przym.  od  Biwuak:  Ognie  biwuacz- 
ne.     Straż  biwuaczna. 

Biwuak,  u,  Im.  i  p.  Biwak. 

Bizam,  a,  blra.  p.  Piżmo. 

Bizant,  u,  Im.  y,  Byzant  złota  moneta  bizantyj- 
ska.    <0d  miasta  Bizancjum  > 

Bizantyjczyk,  a,  Ira.  cy,  Byzantyjczyk  zwo- 
lennik cywilizacji  bizantyjskie)':  Jaka  różnica 
pomiędzy  małym  człowieczkiem  z  czasów  królo- 
wej Anny  i  nami,  bizantyjczykamil    Spaś. 

Bizantyjski,  Byzantyjski,  Bizantyński,  Byzan- 
tyrtski  jaskrawy,  kopulasty,  dziwaczny. 

Bizantynizm,  u,  blra.,  Byzantynizm  hołdowanie 
ideom  bizantyjskim:  B.  tolerujący  złe  lub  mianu- 
jący je  dobrym.    Krzem. 

Bizantyński  p.  Bizantyjski. 

Bizmut,  u,  blm.,  x  Bismut,  x  Wizmut,  X  Wis- 
mut  chem.  pierwiastek  metaliczny  z  gromady  azo- 
towców,  Bi.  <Fr,  bisrauth,  Nm.  "Wisrauth  a.  Bis- 
muth,  ciemnego  pochodzenia  > 

Bizmutowy  przym.  od  Bizmut:  Błyszcz  B.= 
połączenie  bizmutu  z  siarką.  Szpat  B.=  węglan 
bizmutu.  Blenda  bizmutowa  ^fcrzemtan  bizmutu. 
Ochra  bizmutowa  =  ^Ze;mtfc  biztnutu,  kwiaty  bizmutu. 

Bizmutyn,  u,  Ira.  y  min.  trójsiarek  bizmutu, 
błyszci     bizmutowy. 


Bizmutyt,    u,     blm.     min.     mieszanina    węglanu 

i  .tiarrzanu  bizmutu. 

1.  Bizon,  a,  Ira.  y  I.  X  p.  Bizun :  Ekonom  z  bi- 
zonem nad  chłopami  stoi.   Beutk.     2.  [B.]  awan- 

t  urnik,  warchoł. 

2.  Bizon,  a,  Im.  y  zool.  p.  Żubr.  <6r.  bison, 
Łć.  bison  > 

[Bizoń,  ia.  Im.  le]  chłop  wielki  a  niezgrabny 
<Może  od  2.  Bizon  > 

Bizun,  a.  Im.  y,  X  Bizon  kańczuk,  batog,  bat: 
Goły  jak  B.  Prz.  „Oda  do  bizuna"  przez  Ada- 
ma Naruszewicza.  Boją  ś.  nie  eiwuna,  lecz  je- 
go bizuna.  Prz.  b)  raz  kańczugowy,  plaga,  ude- 
rzenie:  Nic  łacniej,  niż  wymówić:  Dajcie  mu  sto 
bizunów.  Oss.  <Może  od  nazwy  zwierzęcia  bi- 
zona (żubra)  przez  takie  przejście  znaczenia, 
jak  Łć.  taurea,  nasz  bykowiec  itp. > 

Bizunować,  uje,  owal  okładać  bizunami,  bić  ba- 
togiem,  tcymierzać  plagi:  Wszystkich  bizunował 
i  rozpędzał.    Krasz. 

Bizunowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Bizunować. 

Bizunowy  przym.  od  Bizun:  Nauczka  bizunowa. 

Biżuterja,  i  część,  w  Ira.  e  przedmiot  galante- 
ryjny, zbytkowny,  klejnot.     <Fr.  bijouterie> 

Biżuteryjny  przym.  od  Biżuterja:  Pudełko  bi- 
żuteryjiie.  Przen.:  Biżuteryjna  i  ślazowo-ckliwa 
poezja  salonów. 

[Bjeśtefrant,  u,  Im.  yj  p.  Besztefrant. 

Bjotyt,  u,  Im.  y  min.  p.  Mika.  <0d  nazwiska 
uczonego  Fr.  Biot  f  1862  > 

Bia!  dziec.  ye,  p/e.':  Nie  jedz  tego,  bo  to  B. 
Wrona  w  lecie  na  mendlu  pszenicy  siedząc  krzy- 
czy: bla!  a  w  zimie  na  końskie  łajno  wrzesz- 
czy: kołacz  ! 

1.  X  Blacłi,  u,  Im.  y,  x  Blacha,  X  Blecha, 
X  Flak,  X  Flek  plama.  <Nm.  [blacke]  =  Nm. 
Fleck(e)> 

2.  X  Blach,  u.  Im.  y  p.  Blacha:  Kaganek  jaś- 
niejszy przy  blachu.  Pot.  Rwie  pancerza  węz- 
ły, ostrożnie  zdziera  B.  zafarbowany.  Mick.  B. 
u  szpady.     <p.  Blacha  > 

I.  Blacha,  y,  Im.  y,  x  Blach  I.  cienki  płat  me- 
talu: Każdy  kruszec  na  blachę  wybity  być  mo- 
że. Kluk.  Blachy  srebra  a.  złota.  Birk.  Srebro 
w  blachach.  B.  złota,  srebrna,  cynkowa,  mie- 
dziana, ołowiana.  B.  cynkowana,  platerowfyła- 
B.  żelazna  czarna.  B.  żelazna,  pobielana  cyną 
—  biała.  B.  mosiężna  =  io7ta.  Blachy  równowa- 
żące a.  dwumetalowe.  B.  falista.  B.  dachowa, 
kotłowa,  ślusarska.  B.  kuta,  walcowana.  Ciąg- 
nąc blachę  pomiędzy  walcami.  Składać  blachy 
-zaginać,  przygotowując  do  roboty.  Wybijać  me- 
tal na  blachę.  Kryć  dom  blachą.  Pałac  „Pod 
Blachą'"  zwany,  przy  Zamku  warszawskim.  B.  to, 
nie  pieniądze  (-moneta  fał.^zywa).  Oss.  2.narzcdzia 
a.  naczynia  z  blachy:  B.  do  tortu.  Blachy  ogni- 
ste, rozpal Mie  (=  narzędzia  tortur):  Na  mękach 
rozpalonemi  blachami  palą.  Syr.  B.  u  pieca, 
u  komina,  u  zamku.  B.  herbowa.  B.  do  koper- 
sztyehu.  Figury  na  blasze  rznięte.  B.  do  mle- 
ka, nafty.  [WjtTze6'b]!ic\i(^\-  wypić  miarkę  (zwyk- 
le bla,'<zaną)  wódki.  3.  zwykle  w  Im.  a)  f  zbro- 
ja: Blachy  zbrojowe.  Przywdziewać  blachy.  B. 
na  piersi  =  pancerz.  B.  na  ręce  -  naramienniku 
Przez  pięć  roków  nie  zdejmowałem  z  siebie 
blach.  Sienk.  b)  znaczki  blaszane,  wydatoane  ro- 
botnikom, marki.  4.  a.  Deska  =  ^i/ine  przedłużenie 
słupicy  u  plaga.  5.  gór.  =  czc^6*  wielkiego  pieca :  B. 
babkowa,  kopytowa,  krzyżakowa,podporowa,gich- 
towa,  zaogiiiowa.  Blachy  czeluściowe.  6.  a.  Kapllcz- 
ka.  Ołtarzyk  leś.  unf  cięcie  przy  odziemku  stojącej  sosnj/ 


160 


BLACHJI 

(lin  pozyskania  luczyica.  8.  pUSZ.  =  htwha,  do 
której  są  przyticierdzone  wszystkie  częici  zamku 
w  strzelbie.  9.  plyfa  nu  kuchni  angielskiej :  JMec 
co  pod  blaclui.  Zdr.  Blaszka,  BlaszecTka,  Bla- 
chetka.     <Nm.  Blech> 

X  Blacha,  y,  Im.  y  p.  I.  Blach.  2.  lek.  p.  Ostuda. 
Blacharczyk,  a,  hu.  I  uczeń,  czeladnik  Macharski. 
Biacharka,  I,  Im.  I,  Blacharzowa  żona  blacharza. 
Blacharnia,  I,  Im.  e    I.    a.  Blachownia  pracow- 
nia,   w    której  rolną    blachy    i   przedmioty    z    Ma- 
chy, walcownia  blachy.     2.  magazyn,  skład  blachy. 
Blacharski   pizym.   od   Blacharz:    Blacharska 
robota.    Blaeliarskie  rzemiosło.   Zakład  blachar- 
sko-g-alanteryjny. 

Blacharstwo,  a,  blm.  rzemiosło  blacharskie. 
Blacharz,  a,  Im.  e,  X  Blecharz,  X  Bleohownik, 
X  Blachownik,  [Blachmistrz,  Blachnierz]    I.  rze- 
mieślnik, robiiicy  blachę  i  przedmioty  blaszane;  płat- 
nerz.    2.    handlujący    blachami    a.    wyrobami  bla- 
char.<ikiemi.     3.  [B.]  pog.  szynkarz. 
Blacharzowa,  ej,  Im.  e  p.  Biacharka. 
Blacharzowy  juzym.  od  Blacharz. 
Blacharzówna,  y,  Im.  y  córka  blacharza. 
Blachetka,  I,  Im.  I  p.  Blacha. 
Blachmal,  u,   Im.  e,    X  Blakmal,   Blachman    I. 
szumowiny  na  rozpuszczonym  kruszcu,    szczeg.  sre- 
br:.e.     2.  a.  Blekman  bielmo  (na  oczach) :  Od  wód- 
ki mu  oczy   blaclimaUMu    zachodzą,  (-mgłą).    3. 
nakładanie  blaszkami    zlotemi    a.  srebrnemi,    robota 
demeszkowana,  emalja.     <Nm.  Blaehmal  > 
Blachmalowy  przym.  od  Blachmal. 
Blachman,  u,  Im.  y    I.   p.  Blachmal.    2.   mdły 
wyraz  oczu  po  przepiciu  ś,,    niewyspaniu,    zmęcze- 
niu;   powłoka    mglista:    Oczy    mu    blachmanem 
(=mgłnj  zaszły.    Jeż.     I  wie,    że  na  te  źrenicy 
Miu-hniany    bije    świat  duchów  tęcz.-j.  malowany. 
Słi)W.  3.  płytka  metalowa,  blaszka:  Cienkie  blaeh- 
many,  które  senator     Stronczyński  nazywa  pół- 
brakteatami.   <Zap.  toż,  co  Blaehmal  > 
[Blachmistrz,  a,  Im.  e]  p.  Blacharz. 
[Blachnierz,  a,  Im.  e]  p.  Blacharz. 
XBIachowany  plamami  pokryty,  centkowany,  pla- 
misty: Między  owcy  cokolwiek  płowego,  blacho- 
wanei^o  i  pstrego  będzie,  to  twoje.  Wuj. 
Blachownia,  \,  Im.  e  p.  Blacharnia. 
Blachownica,  y,  Im.  e  1.  a.   f  Bluzbrach  blacha 
na  jiicrsi,  kirys.     2.    machina  do  ciągnięcia  blach. 
X  Blachownik,  a,  Im.  cy  p.  Blacharz. 
Blacik,  a,    Im.  I     I.  p.  Blat.     2.  7niara  targowa 
nowalji,  grzybów  itd.:    B.  szpinaku,  szczawiu,  ry- 
dzów.    <p.  Blat> 

[Blaczeć,  e,  al,  Blakać,  Bleczeć,  Blekać]   żalo- 
iliwie  i.  odzywać    (o   kocie,    cielęciu,   jagnięciu). 
<I)źwn.> 
[Blaczenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Blaczeć. 
Bladaczka,  I,  blm.  lek.  p.  Blednlca.  <BLAD> 
Bladaczkowy  ]irzym.  od  Bladaczka. 
Bladawlec,  wca,  "im.  wce,    f  Błędnik    człowiek 
blady,  iryhladły.  A  ja  tych  bladawców,  zbrodnia- 
mi bladych,  otoczony  wieńcem.    Słów. 
Bladawo  przys.  od  Bladawy:    Wyglądać  B. 
Biadawość,  I,  blm.  rz.  od  Bladawy. 
Bladawy    nieco  blady.    Księżyc  B.  Karp.     Bla- 
dawe  lica 

[Bladki,  ÓW,  blp.]  ziemniaki  daberskie.  <Zap 
BLAI)>  ^' 

Bladnąć,  le,  ął  a.  bladł,  Blednąc,  Blednieć  I. 
stawać  ś.  bladym :  B.  od  złości,  gniewu.  Bladły  twa- 
rze na  widok  tego  straszliwego  obrazu.  Żeglarze 
bladną.  Ryb.  2.  blaknąć,  płowieć,  pełznąć  (o  ko- 
lorze;; iJifJbp  śroilkieoi  c^oła  bladaie.  Mick, 


fclAGÓWAć 

^  Blado  przye.  od.  Blady:  Gdzie  serce  w  fsfra- 
chn.  tam  na  twarzy  B.  Pot.  Wyglądała  B.-me- 
lancholijnie.  Krasz. 

[Bladocha,  y,  Im.  y,  Bladunia,  Bladusla]  blada 
dziewczyna, 

XBIadokru8Z,  u,  blm.  kruszec  Mado-iółty,  ma- 
jacy  w  sobie  miedź,  żelazo,  siarkę  i  arszenik.  Kluk, 
'<BLAD-ł-KRUCII> 

Bladolloy  mający  blade  lica,  o  bladej  twarzy, 
z  bladą  cerą,     <  BLAD  -|-  LIK> 

Bladollstny  mający  blade  liście:  Smutna,  bla- 
dolistna  brzoza.  Roi.    <  BLAD  -f  LIST  > 

Bladooki  mający  blade  oczy.  Orzesz.  <BLAD 
+  0K> 

[Bladorózga,  I,  Im.  I,  Latorózga]  latorośl,  rózga. 
< BLAD -f- Rózga;  może  sld.,  zamiast  lato- 
rózga ?  > 

Bladość,  I,  blm.  rz.  od  Blady:  B.  pada  na  lę- 
kających ś.  Pefr.     Trupia  B.     <BLAD> 
[Bladunia,  i,  Ira.  e]  p.  Bladocha.     <BLAD> 
[Bladusla,  I,  Im.  e]  p.  Bladocha. 
Blady,  st.  w.    Bladszy   a.  Bledszy    I.  Ualamj, 
cery    a.    barwy    zbliżającej   ś.    do    białej:    B.  jak 
trup,   jak    ściana,   jak  chusta,   jak  płótno,  jak 
Piotrowin  (=trupio  B.).B.  jak  śmierć  angielska. 
Prz.     Cienie  blade.  Otw.    Blada  jakaś  mara  we 
śnie     ś.    pokazała.      Tw.     Żad  n  ś.    nie  trwóż, 
żaden  nie  bądź  B.  Koch.  P.    Blade  usta.    Krwi 
utratą    B.    Kon.     Noc  ludu  przestrachem  blada. 
Kon.     Twarz   blada   może    być    piękną.    Brodź 
Blade  astry,  kwiaty.     2.  przen.  słaby,  niedokład- 
ny pod  względem  barwy  a.  wykończenia^  niewyraź- 
ny, niejasny,  niedobitny:   Blatle  światło  dnia.  Dni 
jesienne  blade,  ale  pogodne.  Blade  odbicie  obra- 
zu =.s^rt?>rt  kopja.    Blade    odbicie    rzeczywistoścL 
Cerę  miał  blado-żółtawą.  Jeż.     Para  blado-żół- 
tych  oczu.  Orzesz.   Oczy  blado-Wękitne.   Orzesz, 
Chmurki  blado-liljowe.   Sienk.    Blado-złota^  kula 
dziennej  gwiazdy.  Orzesz.     Wybucha  ogień  bla- 
do-czarny  (-czarniawy).    Kulig. 
fBIadysyn,  a,  Im.  y  p.  Bledyniec. 
[BlacJzieńkl]  p.  Bledziutki:  Bladzieńkie  to  było 
od  urodzenia.  Orzesz.     B.  był  i  szczupleńki,  jak 
robaczek.  Orzesz. 
[Bladzleńko]  przys.  od  BladzleńkI. 
Bladziuchno  przys.  od  Bladziuchny, 
Bladziuchny  p.  Bledziutki. 
Bladzlusieńki  p.  Bledziutki. 
Bladzlusieńko  przys.  od  BlidzlusIeńkI. 
BladziuśkI  p.  Bledziutki. 
Bladzluśko  przys.  od  BladziuśkI. 
BladziuteńkI    p.  Bledziutki :    Kolor  rubinu  wy- 
stąi»ił  z  ust  bladziuteńkieli.  Słów. 
Bladzlutertko  przys.  od  BladziuteńkI. 
Bladziutićl  p.  Bledziutki:  Tłuściutkie  to,  łysint- 
kie,    bladziutkie    stworzeńko  jest  sławnym  lite- 
ratem. Krasz.     Złożyła  bladziutką  twarz  na  je- 
go szerokiej  piersi.    Orzesz. 
Bladzlutkb  przys.  od  Bladziutkl. 
Blaga,  I,  blm.,  Blagierja,  Blagierstwo    oklamy- 
luanie,    mydlenie  oczu,  udawanie  znajomości  rzeczy, 
v)iedza  pou-ierzchowna ;    żart,  kłamstwo;    pyszałko- 
watoś/-.     <Fr.  blague> 

Blagler,  a.  Im.  rzy  ten,  co  blaguje.     <Fr.  bla- 
gueur> 
Blagierja,  I,  blm.  p.  Blaga. 
Blagierka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Blagier. 
Blagierski   przym.    od    Blagler:     Usposobienie 
blagierskie. 
Blagierstwo,  a,  Ira.  a  p.  Blaga. 
Blagować,  uje,  owal   posługiwać  ś.    blagą,  okla- 
myicać,  udawać  znajomość  rzeczy,  mydlić  oczy. 


161 


n 


BLAGOWANTE 

Blagowanie,  a,  blm.,  czyimość  cz.  Blagować. 

Blajdrat,  u,  Im.  y  druc.  drul  cicnhi.  <Niii. 
Blei(irHth  =  dosł.  drut  ołowiany > 

XBIajer,  a.  Im.  y,  X  Blejer /orma,  modła,  mo- 
del, iozor,  krój,  manier:  Maski  nie  na  jeden  B. 
formowane  były.  Czart.  A.  Książiii  na  jeden 
B.  pisane  (=  na  jedno  kopyto).  <Zap.  z  Nm.  Blei- 
wag-e,  BleiIoth  =  griint-wa,ua,  blejczyk> 

XBIajgiel,  u,  blm.,  xBiajgielb,  xBlejgiel,  XBIeJ- 
gielb   Jarha  żólla  ołowiana.     <.Nm.    Bleigel(b)> 

XBIajgielb,  u,  blm.  p.  Blajgiel. 

Blajwajs,  u,  blm.  p.  Blejwas. 

Blajwas,  u,  blra.  p.  Blejwas. 

XBIak,  u,  blm.  blaknięcie,  Uednienie,  bla- 
dość: Żj^ły  blakiem  zachodzfj,  krwi  pozbywszy 
marnie.  Zebr.  <Dnm.  bleek  (  =  Gnra.  bieleli) - 
blady  > 

Blak,  u,  Im.  i  I.  fl.  mielizna,  miejsce,  gdzie 
woda  płytka.  2.  leśn.  halizna,  polana  w  lesie. 
<Nrii.  blach  (=  flaeli) --z  płaski  > 

[Blakać,  a,  a{]  p.  Blaczeć. 

[Błąkanie,  a,  'ra.  a]  \.  fjlosy  zwierząt, podobne  do 
płaczu.     2.  p.  Blek.     <r)źwn.> 

Blakmal,  u,  Im.  e  p.  Blachmal. 

Blaknąć,  ie,  ął,  XBIakować  (o  kolorach)  pełznąć, 
płowieć,  puszczać,  niszczeć:  Materja  blaknie  na 
słońcu. 

Blaknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Blaknąć. 

xBlakować,  uje,  owal  p.  Blaknąć:  Blaku- 
ją  lica,  oczy  i  usta  sinieją.  Toł.  Ta  panna  bla- 
kuje  -  więdnie,  starzeje.  By  zmaz.-j,  niesławy  ja- 
kiej imię  Polaków,  teraz  nadpluskane,  potym  nie 
blakowało.  Błaż. 

Blakowanie,  a,  blra.  I.  x  czynność  ez.  Blako- 
wać.  2.  leśn.  choroba  drzew,  objawiająca  L  biała- 
wym kolorem  liści. 

Blakowny  (o  kolorach)  łatwo  płowiejący,  pełzną- 
cy, b łaknący ;  myśl.  o  zmienionej  bancie  włosów: 
Lis  w  lecie  B. 

[Blakówka,  i,  Im.  i,]  p.  Świnka.     <?> 

Biamanż,  u,blin.,Blamanże,xBlamas,  xBlamasz, 
X  Blemas,  \  Btomuz  kuch.  galareta  migdałowa. 
<Fr.  blanc-man,i!,"er> 

Blamanże  niuod.  p.  Biamanż. 

XBIanias,  u,  blm.  I.  p.  Biamanż.  2.  galareta 
z  ryl)  rozgotowanych. 

Blamasz,  u,  blm.  kuch.  p.  Biamanż. 

Blamiza,  y,  Im.  y  leśn.  roibaj  klepki  dębowej. 
<Zap.  w  jakimś  związku  z  l''r.  blamuse  a.  pla- 
niuse  =  l.  uderzenie  ręką.  2.  daw.  moneta  w  Leo- 
djum  i  w  Westfiilji,  Nni.  Blamiiser> 

Blamować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  dać  się  łapać  na 
kłamstwie,  plątać  się  w  kłamstwach;  błaźnić  ś.,  na- 
rażać ś.  na  śmiech,  ośmieszać  ś.  <Fr.  blamer= 
ganić,  przez  Nni.   sich  blamiren> 

Blamowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynnoiść  oz.  Bla- 
mować ś. 

Blanbek,  a,  Im.  i  młokos,  wyrostek,  żółto  w  dziób- 
ku majiiry.  <Fr.  blanc-bec^dosł.  białodzióbek> 

[Blandyn,  a.  Im.  i]  p.  Blondyn. 

xBlank,  [Blank,  Blank]  nicod.  -  czysty,  jasny, 
błyszczący:  Często  gęsto  ligimigi  w  jego  gło- 
wie, lecz  serce  B.,  B.,  panowie.  Fred.  A.  <Nra. 
biank> 

Blank,  u,  częś.  w  Im.  i.  Blanek  I.  dyle,  de- 
słci,  belki  drewniane  grtdie  do  ogradzania,  palisada. 
2.  a.  Blanka  ?«"»•  ().>.V)7/  dolcola  czego,  rodzaj  gzymsu, 
Icramzatts ;  zębate  wycięcie  murów  i  wież ;  strzełni- 
re  10  murze;  rusztowanie  dla  strzelców:  Nasi  na 
blanki  po  drabinach  leźli.  Biel.  M.  Ody  zbudujesz 
dom  nowy,  uczynisz  B.  po  kraju  dachu,  żeby  kto 
nie  spadł  z  niego.  Bud      3.  blp.    bud.    p.  Śobo- 


BLASK 

ty.  4.  garb.  gruba  skóra  na  podeszujjf  i  toyrohj 
rymarskie ;  część  podeszwy  vuędzy  zelówką  a  olca- 
sem.  5.  mor.  poręcz  galerji  okrętowej,  wierzchnie 
bramowanie  olcrętowe:  B.  okrętu.  6.  [B.]  p.  Blag. 
<Łć.  planea  =  dyl,  deska,  przez  Nm. daw.  blankę; 
stąd  też  i  [Bląg]> 

!  Blank,  u,  Im.  I  p.  Blankiet. 

Blanka,  i,  Ira.  I  p.  Blank:  Widziałem  go 
z  blanek,  jak  pierwszy  zaczął  bitwę.  Min.  Po 
chwili  przybyła  do  nas  na  wieżę,  przyniosła 
z  sobą  miseczkę  i  postawiła  ją  na  blance. 
Pol. 

Blankiecik,  u,  Im.  I  p.  Blankiet. 

Blankier,  u.  Im.  y  najlepsza  odmiana  bursztynu 
bursztyn   ze    wszystkich    stron    błyszczący.       <Nm. 
blank  =  błyszczący,  świecący  ś.> 

Blankiet,  u,  Im.  y,  I.  a.  fBlank  druk  przygoto- 
wany do  icypełnienia  icezwah,  protokółów,  wyroków 
sądowych ;  papier  z  -wydrukowaną  datą  i  nazwiskiem 
osoby  a.  'firmy.  2.  B.  wekslowy,  Blanko,  in  Blan- 
ko -  papier  wekslowy  z  podpisem,  a  z  pozostawie- 
niem miejsca  na  wypełnienie  sumy  i  treści  wekslu. 
Zdr.  Blankiecik.     <Nra.  Blankett> 

XBIankletownie  przys.  od  Blankietowny:  Kup- 
cy podpisywać  muszą  na  komorach  protokóły 
B.  (in  blanko),  a  później  dopiero  oficjalista  wpi- 
suje dowolną  sumę  nad   podpisem   opłacającego. 

Blankietowny  p.  Blankietowy. 

Blankietowy  przym.  od  Blankiet;  Blankietowny 

Blankista,  y,  Im.  Ści  spekulant  giełdowy,  sprze- 
dający papiery,  których  nie  posiada  (in  blanko^, 
w  przewidywaniu  tańszego  odkupu.  <  Now.,  ni- 
by Łć.  in  blanco  =  bez  podpisu,  dosł.  na  biało > 

Blanko  nieod.,  in  B.  han.  p.  Blankiet:  B.  kre- 
dyt =  kredyt  otwarty,  bez  oznaczenia  sumy.  <p. 
Blankista  > 

Blanko wać,  uje,  owal  I.  łdanki  czynić,  łdanka- 
mi  obwodzić,  jmlisadować.  2.  gzymsy  na  murze  ro- 
bić, murem  z  gzymsami  obwodzić.  3.  mor.  porę- 
czami, (laleryjką  okręt  opatrywać.     <p.  Blank  > 

Blankowanie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Blan- 
kować. 

Blankowy  przym.  od  Blank:  Przykrycie  blan- 
kowe.  Sienk. 

tBIanksz,  u,  blm.  p.  Blansz.  <ZFr.  blanche  = 
biała,  dom.  couleur  =  barwa,  przez  Nm.  wyma- 
wianie > 

fBlankszować,  uje,  owal  p.  Blanszować. 

Blansz,  u,  blm.,  fBlanksz  bielidło:  Nie  pomoże 
B.   i    ruż,    kiedy    ])anna    stara    już.    Prz. 

Blanszować,  uje,  owal,  iBIankszować  powlekać 
blanszem. 

Blanżerajz,  y,  Im.  y  garb.  p.  Wiórownik.  <Nm. 
Blanc'hireisen> 

Blanżerować,  uje,  owal  I.  cukier,  i  kuch.  go- 
tować do  pewnej  miękkości,  lekko  obgotowywać.  2. 
garb.  p.  Wiórować.  <Nm.  blanchiren,  z  Fr. 
blauc'liir  =  dosł.  bielić.  > 

Bianżerowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Blanże- 
rować. 

Blanżerowiny,  in,  blp.,  garb.  p.  Wiórowiny. 

[Blańdać,  a,  alj  p.  Blędzieć. 

IBIasfemja,  I,  Im.  e  bluźnierstwo.  <Qr.  blas- 
f6uiia> 

Blask,  u.  Im.  1  I.  mocne  światło,  pewien  czas 
trwające;  jasność:  B.  słoneczny.  B.  księżyca. 
Mało  nie  jednaki  B.  od  mosiądza,  jako  i  od  zło- 
ta; a  tak  radzę  ci,  nie  spuszczaj  ś.  na  B.  Kej. 
Od  którogo  szyje  malowan<?i  to  srebrny,  to  zło- 
ty B.  bije.  Kochan.  Bije  B.  często  od  szycho- 
wych nici.  Kras.  Bije  B.  z  karabeli.  5Iick.  Przen  ; 
Złoty  B.  łąki.    K.to  nieuważnie    na    B.  idzie,  iio 


ifia 


W-ASKATT 

z  cienia,  znieść  słonecznego  często  nie  może  pro- 
mienia. Pot.  Okna  maji^  być  na  północ,  aby  nie  był 
B.  patrzeć  z  pałacu  na  di  rewa.  Tizyc.  Przen.  fB. 
mi  =  razi  mię  lo  oczy  (człowiek  a.  rzecz  jaka).  fB. 
mi  do  niego  =  nie  lubię  nań  patrzeć,  mity  mi  jak 
sól  to  oku.  f  Do  ludzi  mu  B.  Glicz.  {=strom  od 
ludzi,  odludek).  Młodzieńcom  na  białe  głowy  ża- 
den B.  nie  jest.  Glicz.  (-  luhią  na  nie  patrzeć). 
Przodkowie  "dzielnością  swą,  każdemu  nieprzyja- 
cielowi koronnemu  blaskiem  w  oczach  byli.  Wer. 
(  =  zdumiewali,  imponoicali).  2.  śuńełność,  to.ymiia- 
łość,  wystawność:  B.  mitry.  B.  pozorny.  Wy  Sto- 
rni w  całym  blasku.  B.  mnie  nie  łudzi  bogacza. 
Karp.  Czczym  blaskiem  odyma  pycha.  Nar. 
Przed  znikomym  blaskiem  niejeden  olśnął  śmiertel- 
nik. Wer.  Polskę  otaczał  blaskiem  potęgi  i  chwały. 
Fel'.  "Wielu  nieraz  królów  otaczało  ś.  blaskiem 
nauk  lub  sztuk  pięknych.  Pawi.  3.  widok,  jutu, 
śtriatio  dzienne :  Wychodzić  na  B.  =  na  juic,  na 
świat,  na  popis :  Bóg  poznaje  zasługi  nieznajo- 
me, jak  te,  które  na  B.  wychodzą.  Lach.  4.  fiz. 
sposób  odbijania  i.  promieni  słonecznych  od  po- 
irierzchni  ciał,  szczeg.  minerałów:  B.  silny,  mie- 
niący ś.,  metaliczny,  djamentowy,  tłusty,  szkli- 
sty, perłowo-maciczny,  jedwabisty.     <  BLASK  > 

fBlaskaty  p.  Blaski. 

tBIaskawy  p.  Blaski. 

t  Blaski,  Blaskaty,  Blaskawy  błękitnawy,  modra- 
loy:     Blaskie  abo  białe  oczy.  Mąez. 

X  Blaski  wy  blasku  pełen,  lśniący,  błyszczący : 
Słońca  osada  blaskliwa.  Przyb. 

łBIaskOOki,  fBłaskooki  jedno  oko  często  zmrużą' 
jacy:  zezowaty:  B.  jestem,  mrugam  często  oczy- 
ma nad  wolę.  Kn.     <  BLASK  -f-  OK  > 

XBIa8korodny  wijdąjący  blask,  błyszczący,  lśnią- 
cy, śiriecacy  :  Blaskorodne  zbroje.  Petr.  <  BLASK 

-fROD> 

Q\BiSk.os\e\nyrzticającyblaski,łjłyszczący:  B.  mar- 
mur. Krasiń.     <  BLASK  +  SIE  > 

yBlaskot,  u.  Im.  y,  rzecz  błyszcząca  ś.,  blichtr: 
Znikome  skarby  i  czcze  dostojeństw  blasko- 
(y  sa  daraiui  losu,  nie  nagrodą  cnoty.  Przyb. 
<  BLASK  > 

fBlaskotny  błyszczący  i. :  Przen. :  Błędy  bla- 
ekotne,  które  w  pismach  ich  czytamy.  Przyb. 

7  Blaskowaty  białawy,  jasny :  Był  krasny,  uro- 
dziwy, oczu  blaskowatych.  H.  Tr. 

X  Blaskowy  jjrzym.  od  Blask. 

Blastema,  y,  blm.  fizj.  płyn  zarodkowy,  w  któ- 
rym tworzą  i.  komórki.  <Gr.  bhistema  ni.  =  kie- 
łek, zarodek > 

[Blaszak,  a,  Ira.  i]  garnek  blaszany.   <  Blacha > 

Blaszanka,  i,  Im.  I  I.  a.  Blaszka  naczynie  bla- 
szane do  płynów ;  miarka  do  wódki,  półkwaterek '. 
Przytknął  blaszankę  z  czystą  wodą  do  jego 
warg.  Sienk.  Blaszanki  i)rzed  niemi  raz  się  na- 
jtełniaiy,  znów  wypróżniały.  Jeż.  Kazać  dać  so- 
bie blaszankę  wódki.  Nie  zaglądnij  do  blaszan- 
ki. Fred.  A.  2.  kol.  naczynie  blaszane  z  wodą 
gorącą  do  ogrzewania  wagonów.     <p.  Blacha > 

Blaszany  z  &iac/(.i/  zrobiony:  Blaszani  konewka, 
wiaderko,  dach,  miska,  wanna,  łyżka.  Blaszane 
dęte  instrumenty  (waltornic,  trąby,  puzony,  tuba). 

Blaszeczka,  ij  Im.  i  |).  Blacha':  Ile  dziewcząt 
z  bla>zeczkami  w  ręku  ijrzcjdzie  do  fabryki. 
Kon.     (  =  naczyniami  blaszatiemi). 

Blaszecznica,  y.  Im.  e,  Biaszeniec,  LIstownIca 
bot.  (latninaria)  roś.  z  gromady  wodorostów,  z  rzę- 
du ciininic.  Gatunek  :  B.  cukrowa  a.  K a  p u s t a 
Ul  orska.   (1.  saccharina) 

Biaszeniec,   ńca,   Im.  ńce  bot.  p.  Blaszecznica. 


BLAT 

Blaszka,  I,  Im.  I  i.  j).  Blacha,  mała,  cienka  bla- 
cha:  U  złota,  srebra,  miedzi,  stalowa.  Przen.: 
drobny  pieniądz.  2.  p.  Biaszanka.  3.  cacko  świe- 
cące ś.,  błyskotka:  Miała  na  sobie  pełno  blaszek 
świecących.  Ir. ;  order,  medalik.  4.  łuszczka : 
Glina  biała  bez  blaszek,  na  gęste  sito  przesia- 
na. 5.  anat.  (lamina)  tiuór  ustrojti  cienki,  plaski. 
listek,  fs  z  y  c  h  t  a,  fw  a  r  s  z  t  a :  B.  szklista 
kości  czaszki,  f  krucha,  -J-twarda,  fszk la- 
na (1.  vitrea).  li.  sitowa,  fsitowata,  pozio- 
ma kości  sitowej,  in.  fkostka  sit  owa  ta  (1. 
cribrosa).  B.  wężykowata  kości  ślimakowej 
a.  ślimaka  (1.  spiralis  eochleae).  Blaszki 
dziurawe  na  podstawie  mózgu  (I.  perloratae). 
B.  z  a  r  o  d  k  o  w  a  =  listek  zarodkowy.  Blaszki 
k  o  s  t  n  e  (1.  ossium),  główne  m  i  ę  d  z  y  k  a  n  a  1  i- 
kowe  a.  międ  zy  pon  iko  we  (I.  interstitiales\ 
S.bart. :  B.  v;oskw-wosk  na  odtcłoku  j)szc-oły.  7. 
bot.  (lamina)  rozszerzona,  płaska  część  liścia.  8. 
jub.  ./«((/«,  warsttua  metalu  pod  drogim  kamie- 
niem; cienka  powłoka  metalowa  na  innym  metalu, 
plater:  Dzban  miedziany  pod  srebrna  blaszką. 
Oss.  9.  kol.:  B.  rozstępowa,  p.  Rozstępka.  10. 
min.  (1.  fundamentales),  postać  niektórych  minera- 
łów: B.  miki.  II.  ślus.:  B.  zas;iwkowa  =  ii.,  w  A;<o'- 
rą  wchodzi  rygiel  a.  zasuwka.   <  p.  Blacha  > 

Blaszkodzioby  zool.  mający  dziób  spłaszczony 
jak  bla-izka :  Ptaki  blaszkodziobe  p.  Ptak.  <  Blasz- 
ka-|-DZ10B> 

Blaszkorogi  zool.  mający  .^płaszczone  rogi,  wn- 
chlarzorogi :  Chrząszcze  blaszkorogle  (lamelli- 
cornia).     <  Blaszka -|- ROG> 

Blaszkoskrzeiny  zo)l.  mający  skrzela  w  h<!zlał- 
cie  blaszek:  Małże  blaszkoskrzelne.  < Blaszka -j- 
SKBZEL> 

Blaszkowatość,  I,  blm.  min.  łuplitvość,  tołasność 
łupania  ś. :  B.  oktaedryezna,  romboedryczna.  B. 
niedoskonała,  doskonała,  bardzo  doskonalą.  <  p. 
Blacha > 

Blaszkowaty  I.  mający  kształt  blaszki.  2.  blasz- 
ką obłożony.  3.  bot.  in  blaszki  iiłozotiy,  jdalkowy. 
4.  lek.:  Utkanie  blaszkowate  (formatio  lamello- 
sa).  Nabłonek  a.  przybłonek  B.=płaski  (epithe- 
liura  lamellosum). 

Blaszkowy  przym.  od  Blaszka,  to  blaszkach: 
Złoto  blaszkowe  biją. 

Blat,  u,  Im.  y  I.  loogóle  rzecz  płaska  i  cienka, 
płyta:  B.  stołu,  rajsbretu,  bilardu,  warsztatu.  B. 
złota.  Leop.  (=  blacha  złota,  złoto  na  blachę  bite). 
2.  półmisek  płaski,  podłużny,  brytwanna:  Blaty 
kuchenne.  3.  płaszczyzna  narzędzi,  płaz,  głownia, 
klinga:  B.  u  piły,  siekiery.  U  czekana  obuch 
na  chłopa,  B.  na  przyjaciela,  ostrze  na  nieprzy- 
jaciela. Prz.  Blatem  =/jfa2em,  tia  płask:  Miecz, 
nieostrożnie  blatem  uderzony,  popadał  ś.  Otw.  4. 
tarcica :  B.  dębowy.  5.  fl.  bcd  długi  od  ruilla  za 
statkiem  w  wodzie.  6.  hut.  blacha  zewnętrzna  pie- 
ca, osiawa:  B.  posadzkowy  -  suroiviz7ioivy.  7.  leśn., 
częśi  dłuższa  turęgu.  8.  mech.:  B.  spodni  =  na 
którym  machina  jest  titioierdzona.  Blaty  przesuw- 
ne -  blachy,  na  których  suwacz  machiny  parowej 
ś.  posuica.  9.  mier.  deska  do  naklejania  papieru 
na  plany.  10.  l)owr.,  część  luerksztula,  odgrywają- 
ca rolę  szlagi.  II.  ślus.  ząb  klucza,  bródka,  pió- 
ro. 12.  WsiC.  jundament  w  warsztacie;  w  Im.  = 
blaszki  metalowe  iv  kształcie  grzebienia.  13.  zdń.: 
B.  ka^R  =  płaszczyzna  frontoica  kufa.  B.  z  fazami. 
14.  zł.  przechowyioacz  rzeczy  skradzionych.  15.  a) 
[B.]  złoty  reński:  Miałem  nadzieję,  że  dostanę 
tysiąc  blatów  za  obraz.  Sew.  bj  Xżart.  rubel 
(papierek).  Zdr.  Blacik.     <Nm.  Blatt> 


163 


BLATERSZTOK 

Blatersztok,  a,  im.  i  zdn.  ji.  Klepka.  <Niii. 
Blatterstock> 

Blatka,  I,  Ini.  i  zł.  przechowywaczka  rzeczy  nh-a- 
dzionych.     <?> 

Biatność,  I,  blm.  zł.  świadomość  tajników  rze- 
miosła złodziej  skiego.     <?> 

XBIauaż,  li,  blin.,  X  Bluai  potaż  korytowy,  raz 
tylko  prażony  w  piecu :  B.  jest  alkaliczna  sól, 
którą  robią,  z  popiołów  dębowycli.  <Niii.  Blau- 
asclie> 

Blaumontag,  u,  liu.  I  poniedziałek  święlotoany 
przez  rzemieślników ;  poniedziałkowanie,  świętowa- 
nie w  poniedziałek.  <Nni.  blauer  Montag  =  dosł. 
błękitny  poniedziałek  > 

Blaz,  u,  Ira.  y  bed.  pęcherzyk  na  klepce  wsku- 
tek działania  ognia.     <Nra.  Blase> 

[Blazgać  się,  a  ś.,  al  ś.]  mazać  ś.,  być  ślizkim 
(o  błocie). 

XBIazgon,  a,  Im.  y,  XBfazgon  ten,  co  głupio, 
jihigawo,  sprośnie  mówi. 

XBIazgonlć,  I,  W,  X  Blazgonić  mówić,  co  ślina 
przyniesie,  głupio  a  sprośnie  gailać:  Grożą  ś.  su- 
rowie  i  szkaradnie  blazg-onią.  Zebr.   <BLAZG> 

XBIazgonienle,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Blazgonić: 
Kto  w  sztuce  blazgonienia  mistrz,  najprędzej 
podoba  ś.  babom. 

Blazonować,  uje,  owal  w  heraldyce :  B.  herb  = 
opisywać,  objaśniać  herb :  Heraldyka  wymagała 
takiego  ukształtowania  herbu,  aby  go  można, 
było  wygłosić  (blazonować),  t.  j.  opisać,  co  on 
wyobraża.  Łag.  <Fr  blasonner  =  rysować,  ob- 
jaśniać herby > 

Blazonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Blazono- 
wać: Rozważanie  całego  składu  herbu,  takie 
rozpoznawanie  i  opisanie  stanowi  B.    Lei. 

Blazuś,  a,  im.  e  młodzieniec  zblazowany,  znisz- 
czony, zużyty,  zniecłięcony  do  życia,  bez  życia.  <Fr. 
blasć  > 

[Blądrać  się,  a  ś.,  al  ś.,  Blońdrać  ś.]  włóczyć  i. 
jio  nocach,  wałęsać  ś. 

[Blag,  u,  Im.  i.  Blank,  Ląg]  zapalnica,  hal  a- 
ścianka  między  sąsiekiem  a  klepiskiem,  pacha,  są- 
sietnica,  zapole,  zastronek:  W  naszej  stodole  są 
wysokie  blagi.  Plon  składamy  plon  wjegoraoś- 
ci  B.     <p.  Blank  > 

Blech,  u,  Im.  y,  Blioh  I.  p.  Blelarnla,  miejsce,  gdzie 
ś.  bieli  toosk,  płótno :  Gdzie  właściwe  płócien  są 
bloehy,  rynnami  od  rzeki  wodę  wpuszczają.  Kluk. 
Wybielał,  jak  na  blecha.  Oss.  Jak  płótnojcstem 
na  blechu,  pokrwawiona  ducha  dłonią.  Słów.  2. 
hlechowanie.    <Nm.  Bleiche> 

t Blecha,  y,  Im.  y,  [Blecha]  pchla:  Piołyn 
blechy  w  gmachach  i  komorach  wytraca.  Syr. 
<p.  Pchła  > 

X  Blecha,  y,  Im.  y  p.  I.  Blach. 

Blecharka,  i,  Im.  I  <«,  vo  koło  hlecłm  chodzi, 
blechuje.     <p.  Blech  > 

Blecharnia,  i,  Im.  e,  Bllcharnia  oddział  fabry- 
ki, to  którym  blichują  tkaniny,  przędzę,  nici. 

BlecharskI,  Bleoharzowy  przym.  od  Blecharz: 
Młyn  \i. --folusz. 

Blecharz,  a,  Im.  e,  Blicharz  I.  wybielacz  (])łót- 
na,   wosku).     2.  piUninrz,  wnłkarz. 

X  Blecharz,  a.  Im.  e  p.  Blacharz. 

Blecharzowy  p.  BlecharskI:  Stanęli  na  polu 
blecli;uz(i\vyui.  B.  (i. 

Blechować,  uje,  owal,  Blichować  I.  na  hlcchu 
bielić,  wybielać:  Nici,  płótna,  dla  dania  im  nale- 
żytej białości,  blechują.  B.  ś.  a.  Blichować  ś.  I. 
być  bielonym  na  blechu:  Wosk  ś.  bloehiije.  Kluk. 
2     ^.bielić  ś.,  blanszować  ś.,  używać  bielidla:    Lu- 


BLFJGIF.LB 

dzio^  blechująe  ś.,  /ilrowiu  szkodzą.  Zamknęła  6., 
bo  s.  blechuje  i  różuje. 

Biechowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Blechować. 

Blechowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Ble- 
chować ś. 

xBlechownik,  a,  Im.  cy  p.  Blacharz. 

Biechowy  przym.  od  Blech  :  Podlegały  podatko- 
wi koła  stępne,  zakupne,  doroczne,  bleehowe. 
Paw. 

fBlecIć,  i,  II  p.  Biedzić:  Z  gromu  tego  straeli 
ciężki  pany  te  bleci.  Tw.     <BLAD> 

[Bleczeć,  y,  al]  p.  Blaczeć. 

Blednąc,  ie,  ąl  p.  Bladnąć:  Blednie  na  grzbie- 
cie lichym  ona  purpura.  Wad.  Bledną  ziel»ne 
gałęzie.  Otw. 

Blednlca,  y.  Im.  e  I.  a.  Bladaczkalek.  (chloro- 
sis)  choroba  krwi  z  pomniejszeniem  ś.  ilości  ciałek 
czenuonych,  przeważnie  upanien ;  choroba  panieńska. 
2.    ogr.  żółknienie  liści  drzew    w  mokrym  gruncie. 

XBIednicowy  przym.  od  Blednica. 

XBIedniczka.  I,  Im.  I  ta,  co  Jia  Uednicę  choruje. 

Blednieć,  eje,  al  p.  Bladnąć:  Blednieją,  którzy 
ś.  boją.  Petr.  B.  pod  srogiemi  plagami  pańskie- 
mi.   Rej. 

fBlednikj  a,  Im.  cy  p.  Bladawlec:  Wpadli  do 
więzienia,  kędy  ci  błędnicy  siedzieli.  Paszk. 

Bledszy  p.  Blady. 

tBIedyniec,  ńca,  Im.  ńce,  f  Bledysyn,  fBlady- 
syn  meretricis  jilius :  Niech  cię  płacz  ruszy  żon 
i  dziatek  małych,  pr;:2z  te  bledyńce  tu  osierocia- 
łych.  Paszk,  <Ros.  bljadb-mereirix,  więc  toż, 
co  sku  .  .  .  syn> 

j-BIedysyn  a,  Im.  y  p.  Bledyniec.  <Ros.  bljadb 
=  meretrix-t-  Syn  > 

X  Biedzić,  I,  ii,  f  Blecić /;/rt(/^m  cz)/)uc :  Starości 
biedząca  zgnilizna.  Przyb.     <BLAD> 

Bledziuchno  przys.  od  Bledziuchny. 

Bledzluchny  p  Biedziutki:  Księżyc  bledziueh- 
ną  półobręc/ą  migotać  zaczyna.  Orzesz. 

Bledziusieńki  pT  Biedziutki. 

Biedziusieńkc  j)rzys.  od  Bledziusieńki. 

Bledziuśki  i).  Biedziutki:  Moja  miluśka,  trze- 
wiczek ci  połyskuje,  samaś  bledziuśka.-   Pśń. 

Biedziuśko  przys.  od  Bledziuśki. 

Bledziuteiiki  p.  Biedziutki. 

Bledziuteńko  przys.  od  Biedziuteńki. 

Biedziutki,  Bledziuchny,  Bledziusieńki,  Bledziu- 
śki, Biedziuteńki,  Bladziuchny,  BladziusieńkI,  Bla- 
dziuśki,  Biadziuteńki,  Bladziutki,  IBIadzieńki] /^ar- 
dzo  blady,  zupełnie  blady:  Bledziutką  twarz  jej 
oświecała  lamj)a.    Bał. 

Bledziutko  przys.  od  Biedziutki. 

fBlegot,  a.  Im.  y  p.  Blekot.  Tuch. 

fBlegotać,  ce.  tal  p.  Blekotać:  Blegoce  mo- 
motowym  przykładem,  co  owo  rzadko  między  ty- 
siącem całe  rzecze  słowo.  Groch.  <BLEG> 

fBlegotanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Blegotać: 
Bluźnierskie  jest  twych  ust  B.  Ryb. 

fBlegotliwy  j).  Blekotliwy. 

Bleja,  I,  Im.  e  zool.  p.  Siniec.  <Nm.  Blei(h)e> 

tBlejnzyk,  a.  Im.  i  gałka  ołowiana,  zawierzona 
na  sznurku  łu  środku  grundwagi.  Strum.  <Z  Nm. 
Blei(wage)> 

fBlejczykowy  przym.  od  Blejczyk:  Sznurek 
B.  Strój. 

Blejden,  a.  Im.  ^machina  wojenna:  Widać  by- 
ło w  podwórcach  ogromne  blejdeny.  Krasz. 
<Nm.  I?leide,  ze  Śr.  Łć.  blida> 

XBIejer,  u,  Im.  y  p.  Blajer. 

xBlejgiel,  u,  blin.  p.  Blajglel. 

XBIejgielb,  u,  blm.  p.  Blajglel. 


164 


yBle]gtanc,  o,  blm.  j).  Galena.  <Nin.  Blei- 
glanz> 

Blejtram,  u,  Im.  y,  XBIltram     I.  rama,  na  któ- 
rą naciąga  ś.  płótno  do  obrazu.     2.  Kkulisa:  Be- 
werlej  zagląda  za  blejtramy.  3.  [B.]  rama  drew- 
niana, jako  podstawa  pieca.  Zdr.  Blejtramlk.  <Nm. 
Blendrahmen> 
Blejtramlk.  u,  Im.  I  p.  Blejtram. 
Blejtramowy  przym.  od  Blejtram:  Płótno  blej- 
tramowe  =  malarskie. 
Blejwajs,  u,  blm.  p.  Blejwas. 
Blejwajsowy  przym.  od  Blejwajs. 
Blejwas,  u,  blm.,  Blejwajs,  Blejwejs,   Blajwajs, 
Blajwas     I.  chem.    hiel    ołowiana,    icęt/lan    ołoinu, 
kremserwejs,  farha  biała  ołowiana,  Xbieleń  oło- 
wiana: Hiel  olówną  blejwasem    drudzy   zowią,. 
Syr.  B    ezyli  bielony  ołów.  Torz.    Gładzenie  lica 
biejwasem.    Urzęd.    Biały,  jak  B.    2.  [B.]  dzika 
cykorja.   <Nm.  Bleiweiss> 

Blejwasowy  przym.  od  Blejwas:  Plaster  B. 
Ma^ć  blejwasowa. 

[Blejwaśnik,    a,    Im.    cy]    kontr abandzista,  prze- 
mytnik (bo  przemyca  okowitę  w  pęcherzacli,  zale- 
wanych blejwasem). 
Blejwejs,  u,  blm.  p.  Blejwas. 
Blejwejsowy  przym.  od  Blejwejs. 
[Blejza,  y.  Im.  y]  nierządnica.     <?> 
[Blek,  u,  Im.  I,  Błąkanie]    hek,  beczenie.     <Nm. 
W8ken> 

Blekać,  a,  ał]  p.  Blaczcć. 
Blekanie,  a,  blm]  czynność  cz.  Blekać. 
Blekiecina,  y,  Im.  y]  p.  Blekit. 
Blekit,  u,  Im.  y,  Blekita,   Blekocina,   Blekleoi- 
naj    wierzba   rozmarynowa.     <?  Ukr.    błękit  zna- 
czy   aethusa   eynapium,  a  blekot  po  Ukr.  brzmi 
błekotA> 
[Blekita,  y,  Im.  y]  p.  Blekit. 
Blekman,  u,  Im.  y  p.  Blachmal. 
[Bhkocina,  y,  Im.  y]  p.  [Blekit]. 

1.  tBIekot.  a,  Im.  y,  f  Blegot  I.  jąkała,  bełkot, 
momot.  2.  bajarz,  gaduła.  3.  głos  zwierzęcia,  szczeg. 
szczekanie  j  ta      <BLEG> 

2.  Blekot,  u  a.  a.  Im.  y  I.  bot  a)  a.  Mordow- 
nlk,  Szaleń  (aethusa)  roś.  z  rodziny  baldasz- 
kowych.  Gatunek:  B.  pospolity  a.  Szaleń, 
Trzebulaleśn  a,  "Weszkaog  rodna  [Oman, 
Szczwół]  (a.  eynapium).  b)  p.  Lulek.  2. 
wogóle:  roślina  odurzająca:  Bredzi  jak  blekota 
zjadszy.  Prz.  Plecie,  jakby  ś.  blekotu  objadł. 
Prz.  <?Por.  Blen.  Głż.  blek.  Ros.  blekotu  a. 
blfikoti,  Ukr.  błekota> 

XBIekotać,  cze,  tal,  tBIegotać  I.  bełkotać,  chle- 
bołać:  Tak  bywa  w  garcu,  kiedy  woda  wrzą,- 
ca  wewnijtrz  blekoce  u  zawartej  dziury.  P. 
Koch.  2.  momotać,  jąkać  ś.,  niewyrainie  wymawiać. 
3.  m  to  ni  owo  pleść,  bajać,  paplać:  Obyczajem 
papugi  B.  Baz.  A.  fukać,  łajać,  wymyślać:  Jak 
była  niewiasta  chciwa,  grubo  dosyó  blekotała. 
Zółk.  5.  szczekać:  Pies  blekotał  na  podwórzu. 
<Dźwn.> 

Blekotek.  tka,  Im.  tkl  bot.  p.  Świerząbek. 

XBIekotka,  1,  Im.  I  kobieta  zająkliwa;  papla,  plot- 
karka 

fBlekotliwle  przys.  od  Blekotliwy. 

tBIekotliwy,  fBlegotllwy,  fBlekotny  I.  zająkliwy: 
Blckotliwe  dziecię.  2.plelliwy,  świegotliwy,  gadatli- 
wy :  Blekotliwa  Grecja  sama  h.  zdobiła  szerokim 
pisaniem.  Warg.  Niewiasta  blekotliwa. 

Blekotnik,  a.  Im.  cy  plotkarz,  papla:  Nie 
szpieir,  lecz  uowiniarz,  zemsty  nowiniarz,  B.  no- 
winiarz,  człowiek  ognistej  mowy,  krwawych  zę- 
bów i  czerwoneeo  iczvka.  Słów. 


BLICHAT?STW0 

fBIćkotny  p.  Blekotliwy:  Rwie  od  piersi  matek 
blekotnego    syna.   Chód. 

Blekotowy  przym.  od  2.  Blekot. 

XBIema8,  u.  Im.  y  p.  Blamanż:  Półmiski  kon- 
tuzów,  arkasów,  bleraasów.  Mick. 

Blen,  u,  Im.  y  bot.  p.  Lulek.  <?Por.  Bieluń, 
Blekot,  oraz  Srb.  bun(ika)  =  Chor.  blen,  Cześ. 
blón,  blin,  Głż.  blfn  itd.> 

Blenda,  y,  Im.  y  I.  fot.  p.  Djafragma.  2.  min. 
każdy  minerał,  będący  siarkometalem  niekruchym 
z  póimetalicznym  wejrzeniem:  B.  arsenowa  czer- 
wona p.  Realgar.  B.  arsenowa  żółta  =  aurypig- 
ment.  B.  cynkowa  p.  Sfaleryt.  B.  rtęciowa  p. 
Cynabaryt.  B.  węglowa  =  antracyt.  3.  woj.  p. 
Bllnda.     <Nm.  Blendę > 

Blendówka,  I,  Im.  I  zł.  wystawa  sklepowa.  <Nm 
Blendę  =  okno  fałszywe,  wystawka  itd.> 

[Blenk  nieod.]  p.  X Blank:  Bene  (  =  zewnątrz) 
B.,  a  westrzód  sztek  mięsa  raęk  (-nadto,  do 
tego)  (kaszubska  zagadka  o  pierścionku). 

[Blerwa,  y,  Im.  y]  pog.  I.  owca.  2.  twarz 
szeroka  a  brzydka.  <Dnm.  blarren,  blarren  = 
beczeć > 

[Bies,  a.  Im.  y]  koń  z  białą  łysiną.  <Nm. 
Bies  =  łysina  na  łbie  końskim > 

Biesa,  y.  Im.  y  garb.  p.  Surówka.  ^Nm. 
Blosse> 

XBIesejrowany  p.  Plejzerowany:  Wojsko  pra- 
gnął rozmieścić,  blesejrowanych  wysyłał  w  głąb 
kraju.  Roi.  <Nm.  blessieren,  z  Fr.  blesser  = 
ranić  > 

[Blesk,  u,  Im.  I,  Bleskot]  I.  blask  np.  słońca, 
2.  p.  Błysk. 

Bleska,  I,  Im.  I]  klacz  z  białą  łysiną. 

[Bleskać  się,  a  ś.,  al  ś.]  p.  Błysnąć. 

Bleskot,  u,  Im.  y  I.  fB.,  [B.]  p.  Błysk:  B. 
ognia.  2.  Xp.  Błyskotka.  3.  [B.]  p.  Blesk. 

Bleskotka,  i,  Im.  i  zool.  (chaleis)  owad  błon- 
koskrzydły ze  skupienia  owadziarek. 

fBleskotnlk,  a,  Im.  cy  człowiek  gadatliwy,  plot- 
karz, obmowca.     <Dźwn.> 

[Blesność,  I  blm.l  obłąkanie,  szaleństwo. 

fBlesny,  [BlesnyJ  szalony,  obłąkany.  <  ?  Srb. 
blesast  =  głupi.  Por.  Srb.  buncati  =  majaczyć, 
oraz  Bieluń,  Blekot  i  Blen> 

[Bleszcz,  a.  Im.  e]  I.  bielmo.  2.  ten,  co  ś. 
bleszczy. 

[Bleszczaty]  mający  bielmo  na  oku. 

XBIeszczec,  y,  al,  XBIe8zczeć  ś.,  [Bleszczóć, 
Bleszczeć  Ś.]  z  pode  łba  patrzeć,  zerkać,  hhjszczeć 
okiem,  rzucać  spojrzenie  niespokojne:  Wół,  który 
bodzie,  bleszczy  ś.  Bleszezą  oczyma  i  zehoma. 
Żarn.  Blćszczy,jak  sroka  w  gnat.  Prz.  <BLASK> 

Bleszczenie,  a,  blm.,  [Bleszczenie]  czynność  ez. 
Bleszczeć  i  Bleszczeć  ś. 

Bleter,  a.  Im.  y  garb.  p.  Pólprzyszew.  <Nm. 
Blatt,  Im.  Blatter> 

Bletersztreng,  a.  Im.  powr.  krótki  postronek 
do  łączenia  rzemienia  z  orczykiem  2>rzy  zaprzęgu. 
<Może  Bleter -j-Nra.  Strang=powróz> 

[Blewiązeczka,  I,  Im.  i]  p.  Blewiązka. 

[Blewiązka,  i.  Im.  i]  I.  'tasiemka.  2.  smur/a  (po- 
la, lasu).  Zdr,  [Blewiązeczka].  <  ?  Por.  Słc. 
blawuz=; wazka  niwa> 

[Bleza,  y.  Im.  y]  p.  Bllza. 

[Blędzleć,  i,  al,  Blańdać]  mówić  nie  do  rzeczy, 
pleść.     <  ?  > 

Bllch,  u.  Im.  y  p.  Bleeh  i  Blelarnia:  Bliehu 
czas,  gdy  drzewa  kwitną.     <p.  Blech> 

Blicharnia,  I,  Im.  e  p.  Blecharnia. 

Blicharski,  Blicharzowy  przym.  od  Blicharz. 

Blicharstwo,  a,  blm.  zajęcie  blicharza. 


165 


iBLICHARa 

Blicharz,  a,  Im.  e  p.  Blecharz. 

Blicharzowy  p.  Blicharski. 

Bllchować,  uje,  owal  p.  Blechować:  B.  szcze- 
cinę, wosk,  płótno,  tynki.    B.  ś.  i).  Blechować  ś. 

Blichowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bllchować. 

Bllchowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynuość  cz.  Bll- 
chować się. 

Blichówka,  I,  Im.  I  mul.  narzędzie  do  powleka- 
nia gzymsów  i  t.  p.  ozdób  mieszaniną  wapna  i  gipsu. 

Blichtr,  u,  Im.  y,  XBIIktry,  XBIyktry  I.  błys- 
kotka, świecidełko.  2.  pozór,  ułuda,  omamienie, 
udanie,  pozorna  świetność:  Puszczać  blichtry 
(  =  tumanić,  mydlić  oczy).  Proszę  mi  mówić 
bez  tych  blichtrów.  <Zap.  Nm.  Blick  =  połysk, 
blask  > 

Blichtrowy  przym.  od  Blichtr:  Dla  błyskotek 
blichtrowych    honor  szarzali  i  poniewierali.  Lib. 

Blik  I.  X,  u,  bira.  hut.  p.  Błysk,  2.  Bliki,  blp- 
rani.  światła  rysunkowi  nadane  jasną  farbą.  3. 
a,  Im.  i  Xp.  Siniec.     <Nm.   Blick> 

fBlikawy  jednooki,  zezowaty.  B.  Sz.  <Czes. 
blika  vy,  może  z  Nm.  blickea  =  spozierać  > 

Blikować,  uje,  owal,  mai.  nadawać  rysunkowi 
światła:     B.  złotem. 

Blikowanie,  a  I.  blm.  czynność  cz.  Blikować. 
2.  X  Ini.  a  hut.  p.  Błysk. 

XBIiktry,  ów,  blp.  p.  Blichtr. 

XBiikzyiber,  bru,  blm.  hut.  srebro  czyste,  które 
przed  zastygnięciem  okazywało  żywą  grę  barw,  in. 
srebro  błyskowe.  Por  Błysk.  <Nm.  Blick- 
silber> 

[Blin,  a,  Im.  y]  rodzaj  nateśi,  ka  z  mąki  grycza- 
nej a.  pszennej:  Łże,  jak  bliny  piecze.  Prz.  Pła- 
ski, jak  B.     <Brs.  blin> 

Biinda,  y,  Im.  y,  Blenda  woj.  rama  przy  urzą- 
dzaniu wejścia  do  rowu  fortecznego ;  zasłona  przed 
okiem  nieprzyjaciół.     <Pr.  blindes  blp.> 

Blindaż,  u,  Im.  e  I.  bud.  pokrycie  ścian,  futro- 
ivanie;  zrąb.  2.  woj.  osłona  rohót  fortyfikacyjnych, 
ambtdansu,  ammiicji   iłd. ;  pancerz  na  okręt. 

Bllndować,  uje,  owal  okrywać  pancerzem,  zasła- 
niać hlindi],.     <Fr.  blindei-> 

Blindowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bllndować: 
B.  pokładu. 

[Bllndzia,  I,  Im.  e]  wierzbaiwa,  <Lit.  blinde  = 
wierzba  > 

[Bllrki,  rek,  blp.]  p.  I.  Bierka. 

Bliskawica,  y,  Im.  e]  I.  p.  Błyskawica.  2.roś.: 
rzep,  srebrnik  (agrimonia  vulgeris). 

[Bliskup,  a,  Im.  I]  p.  I.  Biskup. 

Blisłr,  u,  blm.  wet.  maść  żrąca  do  leczenia  nóg 
koni  wyścigowych.  <Ang.  blaster  =  dosł.  niszczy- 
ciel > 

Blistrować,  uje,  owal  wet.  wcierać  blistr. 

Blistrowanle,  a,  Ira.  a  czynność  cz.  Bliatr'awa6. 

[Bliszczeć,  y,  ał]  n.  Błysnąć. 

JBIIszczka,  i,  Im.  i]  p.  Błyszczka. 

Bllta,  y,  Im.  y  zł.  złodziej  kosztowności.    <?> 

Dlitny  zł.  2^o<y,  śioiecący  ś.  Blitne  Im.  rz.  =^rzecf- 
mioty  ze  złota. 

XBIitram,  u,  Im.  y  p.  Blejtratn:  Chór  żniwa- 
czów,  śpiewających  za  blitramem  (podczas  wi- 
do\riska  teatralnego). 

fBllz  przys.  blizko:  Gdyż  był  B.  Egipta.  B.  ku 
=  ]>rtme,  niespełna:  Sebraw  proroków  B.  ku 
cztiriom  stom.     <BLIZ> 

[Blłia,  y,  Im.  y,  Bleza]  latarnia  morska.  <Nm. 
Blil5e,  z  I)uńs.> 

tBIlloe  p.  IMizko:     Ojca  B.  stoi.  Zebr. 

fBlizek  p.  Bllikl:  Ten,  który  naśladuje  zło- 
ćci,  B.  jest  ćmierci.  B.  B. 


BLlZKOLEGŁT 

Bllzenka,  I,  !m.  I  I.  p.  Blizna.  2.  embr.  (cica- 
tricula)  plamka  na  żółtku  Jaja  zapłodnionego,  zna- 
mię zarodkowe    <  BLIZN  > 

Biiziuchno  przys.  od  Bllzluchny:  B.  dobrego 
złe  posadzone  jest.  Górn.     <BL1Z> 

Bllzluchny  p.  Bliziutki. 

XBIIziuczkl  p.  Bliziutki. 

XBIIziuczko  przys.  od  Bliziuczkl. 

Blizlusieńkl  p.  Bliziutki. 

Blizlusiertko  przys.  od  Bilziusleńkl:  Przysuńcie 
ś.  bliżej...  ot  tak  B.  Orzesz. 

Bliziuteńki  p.  Bliziutki. 

Bliziuteńko  przys.  od  Bliziuteńki. 

Bliziutki,  Bllzluchny,  x Bliziuczkl,  Bliziusiertkl, 
Bliziuteńki  bardzo  blizki. 

Bliziutko  przys.  od  Bliziutki. 

Blizki,  fBlizek,  st.  w.  Bliższy  1.  znajdujący  i. 
niedaleko,  niedaleki,  nieodległy:  B.  dom  (=pobliz- 
ki).  B.  sąsiad  (  =  niedaleko  mieszkający).  Lep- 
szy jest  sąsiad  B.,  niż  brat  daleki.  Wuj.  Rzecz- 
ka im  źródła  bliższa,  tym  jaśniejszą  ma  wodę. 
Skar.  Bliższa  koszula  ciała,  niż  kaftan.  Prz.  2. 
o  czasie :  a)  mający  rychło  nastąpić,  rychły :  Bliz- 
ka  noc,  śmierć.  B.  wyjazd,  upadek.  Blizkie 
niebezpieczeństwo.  Jako  żórawie,  gdy  blizką 
zimę  czują...  Kochan.  fNa  blizkie  przys.  =  u)fcro<- 
ce:  Zgodę  jego  na  blizkie  uzyska.  Sienk.  b)  nie- 
daiono  ubiegły :  Najbliższa  przyczyna  (=bezpośred- 
nia).  3.  przen.:  B.  krewny,  stosunek.  Blizkie  po- 
krewieństwo. Blizka  znajomość.  B.  czego  a.  czemu 
czym:  Prymas  najbliższy  tronu  krzesłem.  Oss.  B. 
władzy  urodzeniem.  B.  komu  duchem.  Sercu  me- 
mu najbliższy  -  najdroższy,  najukochańszy.  B.  do 
cz&go  =  mający  do  czego  prawo,  pierwszeństioo'.  Naj- 
bliższym do  korony  po  Kazimierzu  "W.  był  Lud- 
wik, król  węgierski.  4.  dokładny,  staranny:  Za- 
sługiwać na  bliższą  uwagę,  bliższe  poznanie.  5. 
•}•  a)  krewny,  powinowaty:  A  myśmy  tako  blizcy, 
jako  i  nasz  stryj.  Od  ubogiego  i  jego  blizcy 
uciekają.  Kulig,  b)  mający  praico  odziedziczenia 
a.  odkupienia  majątku  na  zasadzie  pokremeństwa: 
Mikołaj  jest  bliższy  k  dziedzinie  swym  rodza- 
jem, niż  Jakób.  Mleczko  bliższy  po  swe  babie 
ku  te  dziedzinie.  K  murowanemu  domu  ta  nie- 
wiasta bliższa. 

Bllzko,  tBIizce,  st.  w.  Bliżej  przys.  od  Bilzkl: 
Lepiej  sąsiad  B.,  niż  brat  daleko.  Leop.  Tędy 
bliżej  a  dalej,  owędy  dalej  a  bliżej.  Prz.  (  =  dro- 
ga krótsza,  ale  gorsza^  i  przeciwnie).  Tak  B-,  jak 
Św.  Marcin  Płocka.  Prz.  Mieszkać  B.  Warszawy 
(=pod  Warszawą).  B.  spokrewniony  duchem.  Ni- 
źli  młodzi  bliżej  grobu  starsi.  Pot.  Lato  już  B. 
Mieć  B.  do  szkoły.  Poznać  kogo  hMie]  -  dobrze,  do- 
kładnie. Ma  B.  50  lat  (  =  około,  praioie,  mniej 
więcej,  w  przybliżeniu). 

Blizkobiegunowy  znajdujący  i.  blizko  biegunów, 
podbiegunowy.     <BLIŻ  Ą-  B1EG> 

Biizicobrzmlący  podobnie  brzmiąc;/,  podobnie  na- 
zywający ś.:  Nazwiska  blizkobrziuiące  przemie- 
nia. Wilk.     <  BLIZ  +  BRZM'  > 

X  Blizkoclągły  anat.:  Błona  blizkociągła  p. 
Otrzewna.     <  BLIZ  +  CIĘG  > 

Biizkoczesny  zbliżony  pod  względem  czasu,  pra- 
wie współczesny :  Dalsze  dowody  zawierają  ś.  we 
współczesnych  lub  blizkoczesnych  zapiskach. 
Szaj.     <BLlZ-f-CZAS> 

Biizkocześnie  przys.  od  Biizkoczesny:  Donoszą 
o  nich  pisarze  arabscy,  opowiadający  współ- 
cześnie a.  B.  dzieje  Maurów  w  Hiszpanji.   Szaj. 

Bllzkolegly  nieodległy,  niedaleko  leżący,  w  bliz- 
kości  i.  znajdujący:  Blizkoległe  wsie,  miasta, 
wzgórza,  przyczyny.     <BLIZ-ł-LEG> 


166 


BUZKOPLEMIENNY 

Blizkopletnlenny  i>okrewny,  hlizki  pochodzeniem. 
<BLIZ  +  PLE(M)> 

Blizkopokrewny  pozostający  z  kim  w  hlizkim 
pokrewieństwie;  zbliżony  duchem,  przekonaniami. 
<BLIZ  -f  Po  4- KR  W  > 

XBIIzkopr2eszly  dopiero  co  przeszły.,  ubiegły: 
W"  wieku  blizkoprzeszłym  ludzie  więcej  nabyli 
światła,  niż  w  poprzedzających  wiekach.  <BLIZ 
-f  Prze  4- CHÓD > 

XBIizkoprzyszly  znający  wkrótce  nastąpić,  naj- 
bliższy w  przyszłości:  Aranestja  na  blizkoprzy- 
szłym  sejmie  w  zbiór  praw  wpisana  być  ma.  Pas. 
*-BLlZ  -f  Przy -ł- CHÓD  > 

blizkostyczny  mat.:  Ijinja  blizkostyczna  = 
Asympłota.     <  BLIZ  +  S  +  TK  > 

Blizkość.  i,  blm.  I.  rz.  od  Biizki,  niedalekość, 
nieodległość :  W  blizkości  Warszawy  =  niedale- 
ko od...,  w  pobliżu...,  pod  (Warszawą.).  Przen.: 
Blizkość  krwi.  Otw.  (  =  pokrewieństwo).  2.  f  a) 
Dokrewieńslwo.  b)  prawo  z  pokrewieństwa  wypły- 
wające ;  prawo  odkupienia  w  pewnym  czasie  dóbr 
po  icreionym:  Do  Krakowa  B.  ś.  mieć  książęta 
Bzląscy  ożywają.  Biel.  M.  Ferdynand  blizko- 
ścią  dochodził  Królestwa  Węgierskiego.  Stryjk. 
Przyjść  do  kogo  blizkością  =  zgłosić  i.  do 
kogo  z  prawem  odkupienia  majątku.  B.  ku  imie- 
niu. 3.  \  kraje,  dohra,  rzeczy  z  prawa  blizkości 
do  kogo  należące:  Posiadłeś  i  dzierżysz  B.  jego. 
Herb.  Do  swej  blizkości  przyjść.  Stryjk.  <BLIZ> 

f  Blizkować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  dochodzić  pra- 
wem blizkości:  Jeśli  syn  umarł,  nie  zostawiwszy 
po  sobie  dziatek,  tedy  rodzice  do  sukcesji  ś.  je- 
go blizkują.  P.  Cheł. 

fBlizkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Blizkować 
ś.:  Uczyni  wiarę  blizkowaniu.  P.  Cheł. 

fBlizkowId,  a,  Im.  owiep.  Blizkowidz.  <BLIZ-|- 
W1D> 

Blizkowidz,  a.  Im.  e,  fBlizkowId  ten,  co  ma  wzrok 
krótki. 

XBIIzkowzrokl,  ego,  Im.  ocy  lek.  (myops)  ma- 
jący oczy  niedomiaroioe,  krótkowidzacy .  <  BLIZ  -|- 
W-f-ZbR> 

XBIizkozletnny  nieoddalony  od  ziemi:  Mgliste 
blizkozieiune  powietrze.  Błaż.     <BLIZ-fZIEM> 

Blizkoznacznie  przys.  od  Blizkoznaczny. 

Blizkoznaoznik,  a,  Im.  i  wyraz  blizkoznaczny, 
synonim. 

Blizkoznaczny  mający  podobne  znaczenie :  Wy- 
raz B.  (  =  synonim),  który  z  drugim  niezupełnie 
jedną,  ale  blizką  bardzo  rzecz  znaczy,  np.  lubić, 
kochić.  Kopcz.     <BLIZ  -+-  ZN(A)> 

fBlizku  przys.  i  przyi.  blizko:  W  sąsiedztwie 
a  B.  mego  domu.  B.  podle  wód.  B.  jego. 
<BLIZ> 

Blizna,  y.  Im.  y  I.  lek.  =  a)  znak  po  ranie  a.wrzo- 
dzie:  I  po  zgojonej  ranie  B.  ś.  zostanie.  Prz. 
Chwalebne  blizny.  Kras.  Nie  szpetna  to  jest  B., 
co  z  męstwa  j)ochodzi.  Min.  Blizny  znowu  mych 
dawnych  ran  ś.  odnowiły.  Kochan.  Płacząca 
postać  wasza  odświeża  me  blizny.  Kołł.  B.  wy- 
ciętej skóry  na  szerokość  dłoni.  Mick.  B.  Bz&\- 
mowska  =  cec/ta  ;«c<;iowama.  b)  -^znamię  przyro- 
dzone (naevus).  2.  anat.  fcorpus  luteum)  ciaio 
żółte  w  jajniku.  3.  a.  Znamię  bot.  znak  wklęsły  na 
drzewie  po  zarosłej  ranie,  cięciu;  znak  po  opadłym 
liściu.  4.  pusz.  1-owek  na  lufie  przy  tylnej  śrubie. 
Zdr.   Bllzenka,    Blizneozka.     < BLIZN > 

XBIiznak,  a.  Im.  i  lek.  p.  Bllznowjec.  <BLIZN> 

Blizneczka,  i,  Im.  I  p.  Blfzas* 

fBliznek,  nka,  Im.  nkl  p.BliżiiIjk   Żarn. 

Bliznowaty  do  blizny  podobny. 


BLTZNICZKA 

Bllznowleo,   woa,    im.    wue,  XBIIznak,  !  Kieiold 

lek.  nowotwór  z  tkanki  bliznowej. 

Bliznowy  przym.  od  Blizna;  lek. :  Tkanka  bliz- 
nowa. 

[Bllzo]  przys.  i  przyi.  p.  Blizu:  B.  śtyry  dni 
teiuu. 

fBlizu,  [Bllzu],  j-  BlIżu,  [Blizo]  przys.  i  przyi 
blizko  (o  miejscu  i  czasie):  Miejsce  to  B.  miasta 
było.  Wuj.  Choć  nie  B.  było  od  Nazaret  do  Je- 
ruzalem. Wuj.  Blizuś  jest,  ty  miły  Panie.  Wr. 
Już  temu  nie  B.  (-dawno  temu).  Leop.  B.  przy- 
stąpić. B.  jest  tym  (=  blizko  tych  jest).  <BLIZ> 
Bliźni,  fBlIźny  I.  bliźnięcy,  tyczący  i.  bliźniąt: 
Męże  i  żony  służbami  pilnemi  czczą  bliźnie  bó- 
stwo (Djanę  i  ApoUina).  Bardz.  2.  j;- biizki; 
Zmaza  wstydu  białogłowskiego  u  Turków  ś. 
obraca  na  jej  ojca,  na  jej  bracie  i  bliźnich 
krewnych.  Kłok.  B.,  ego,  Im.  I,  f  Blizny,  [Bliz- 
ny] rz.  każdy  czloiuiek,  uważany  ze  stanowiska  moral- 
ności chrześcijańskiej, powinowaty  przez  ogólny  zwią- 
zek ludzkości ;  brat  po  pierwszych  rodzicach :  Naszym 
bliźnim  jest  każdy,  który  pomocy  naszej  potrzebu- 
je. Skar.  Kochaj  bliźniego,  jak  siebie  samego. 
Krew  nie  woda,  krewny  bliższy,  niż  B.  Oss. 
Bliźniemi  nas  czyni  pojęcie  ludzkości.  Brodź. 
<BL1Z> 

Bliźnia,  ej,  Im.  e  rz.  I.  forma  ż.  od  Bliźni :  Tak  zwa- 
ne podstawienie  stołka  bliźniemu  jest  rozkoszą 
wyższych  towarzystw,  a  tym  większą,  im  ten 
bliźni  lub  ta  B.  w  czymkolwiek  przodują  przed 
innerai.  Byk.     2.  [B.]  sąsiadka.     <BL1Z> 

Bliźniaczek,  czka,  Im.  czki  1.  p.  Bliźniak.  2. 
[Bliźniaczki]  blp.  gwiazdy  Kosior  i  Poluks.  Por. 
[Biskupki]. 

Bliźniaczka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Bliźniak. 

Bliźniaczo  przys.  od  Bliźniaczy. 

Bliźniaczy  1.  przym.  od  Bliźniak:  Tyś  prze- 
cie znalazła  wiśnię  bliźniaczą.  Jeż.  2.  anat. 
podwójny, zdwojony :  a) Mięsień  B.  a.  brzuchaty 
łydki,  dwugłowy  łydki  a.  przegubu, 
i  k  r  o  w  y,  f  mu  skuł  bliźnięcy,  fmuszkuł 
bliźniak,  fb  r  z  u  s  z  k  o-ł  y  d  k  o  w  y,  f  ra  y  s  z  k  a 
wielka  ikier  (rausculus'  gemellus  surae).  b) 
Mięsień  B.  górny  i  dolny  uda,  in.  -J-bliźniak 
wyższy  i  niższy,  frauskuł  podwójny 
górny  i  dolny,  •fmyszka  bliźnięca  a. 
dwoistawyższa  i  niższa,  fmys  z  ka  bliź- 
niak owa  (musculus  geminus  feraoris  superior 
et  inferior).  3.  lek.:  Tętno  bliźniacze  (pulsus  bi- 
geminus)  =  dwójkowe,  gdy  po  dwuch  uderzeniach 
tętna  następuje  przerwa. 

Bliźniak,  a,  Im.  I  I.  a.  fBliznek,  f Bllźnlec,  [Im. 
Bliźnlukt]  ten,  co  był  razem  z  kim  na  świat  wy- 
dany: Tomasz  bliźniak.  Białob.  2.  w  Ira.  a. 
Dwojaki,  [Bllźniukl]  dwa  garnki  lub  inne  przed- 
mioty zlepione  a.  zrosłe  razem :  Leżał  wywrócony 
dzbanuszek  i  potłuczone  małe  bliźniaki.  3.  f  anat. 
p.  Bliźniaczy.  4.  a.  Dwojak  min.  dwa  kry.^ztaly 
zrosłe  z  sobą  prawidłowo.  5.  w  Im.  a.  Para  wiośl. 
dvm  wiosła  w  ręku  jednego  wioślarza.  Zdr.  Bliź- 
niaczek. 

Bliźniakowy  przym.  od  Bliźniak:  Min.:  Pła- 
szczyzna bliźniakowa  =  ta,  którą  i.  zrastają  dwa 
kryształy,  tworzące  bliźniak.  Anat.:  Myszka  bliź- 
niakowa  p.  Bliźniaczy. 

Bliźniara,  y.  Im.  y  bot.  (diplazium)  roś.  z  gro- 
mady paprotników,  z  rzędu  paproci. 

BJiźniątko,  a.  Im.  a  p.  Biiźnii;. 

[Bliźnica,  y,  Ira.  e]  I.  nazwa  pewnego  gatunku 
kartofli.     2.  w  Im.  bliźnięta. 

Bllźniczka,  I,  Im.  I  bot.  I  a.  Narduszek, 
Szczeć  (nar  us)  roś.  z  rodziny    <r«wGatiinek:  B. 


1G7 


m>TŹNi(5 


BLOND  Yir 


wyprostowana    Szarzyna    (n.    sfricta).     2. 
w  lin.  roś.  z  rodzaju  kozłka  (yaleriana  tuberosa). 

[Bliźnić,  I,  U]  mieć  bliinięta. 

ł  Bliźnie  przys.  blizko:  "We  dnioch  B.  naśla- 
dujących (rzhlizkich,  blizko  po  sobie  idących). 

tBIlinleo,  ńca,  Im.  ńoe  p.  Bliźniak:  Tomasz, 
rzeczony  B.  Leop.  Romulus  i  Remus  rzymskiej 
wilczycy  bliźńcowie. 

Bliźnię,  ęcla,  zwykle  w  Im.  ęta  1.  dziecię  ra- 
zem z  innym  urodzone,  bliźniak:  Dwoje  bliźniąt, 
a.  para  bliźniąt  =  </«;o;acy.  Troje  bliźniąt  =  tro- 
jaczki, trojacy.  Czworo  hiiżals^i^  czworaczki,  czwo- 
racy. Bliźnięta.  Kastor  i  Poluks,  jednym  ra- 
zem urodzeni.  Ot  w.  Przen.  piersi  niewieście:  I  pierś 
wzburzona  szeleści  w  suknię — dziewczę  ś.  dąsa, 
serce  ofuknie,  krnąbrne  bliźnięta  ścisnęła  w  dło- 
ni. Gosz.  2.  w  Im.  astr.  jeden  z  gwiazdozbiorów 
zwierzyńcowych,  Kastor  i  Poluks.  Zdr.  Bllź- 
niątko. 

Bllźnlęco  przys.  od  Bllźnięcy:  Jest  li  dwueh 
ludzi  tak  dziwnie  B.  do  siebie  podobnych? 
Krasz. 

Bliźnlęcość,  i,  blm.  uderzające  podobieństwo. 

Bllźnięcy  przym.  od  Bliźnię;  anat.:  fMuskuł  B., 
t  myszka  bliźnięca,  p.  Bliźniaczy. 

t  Bllźniętorodny  rodzący  bliźnięta:  Bliźniętorod- 
na  Latona.  Otw.     <BLIZ  -f  ROD> 

i  BUinloploóny  płodzący  bliźnięta:  Bliźniopłod- 
na  bogrini.  Zebr.     <I;L1Z  +  PŁ0D> 

[Bliźniukl,  ów,  bl)).]  p.  Bliźniak. 

t  Blizny,  ego,  Im.  i,  [Blizny]  p.  Bliźni:  Człowiek 
niejako  sam  sobie  bliźnym  jest,  nie  godzi  mu 
ś.  więc  przeciw  sobie  czynić.  Karnk. 

tBIiż,  a,  blm.,  xBllża  blizkość,  poblizkośó:  A\ho 
z  bliża  (=zblizka)  gromili,  albo  z  dala  pociska- 
mi ranili.   Warg. 

[Bllż]  przyi.  blizko,  ku:  Samoby  ś.  niebo  B. 
ziemie  nakłoniło.    Kon. 

X  Bliża,  y,  blm.  p.  fBliż:  Lew,  przyskoczywszy 
w  bliżę,  łasi  ś.  przed  nim  i  nogi  mu  liże. 
Jabł. 

Bliżej  p.  Blizko. 

BliżSZOŚĆ,  I,  blm.  uiiększa  blizkośó,  bliższe  po- 
krewie7islwo,  bliższe  krwi  prawo:  Trwożyła  ludzi 
mogąca  nastąpić  wojna,  dla  bliższości  krwi  in- 
nych książąt.  Nar. 

Bliższy  I.  p.  Blizkl.  2.  f  bliźni:  I  pod- 
wysszy  jego  miedzy  jego  bliższymi,  f  Oiliszy, 
ych.  Im.  rz.  =  krewni. 

f  Bllżu  przys.  i  przyi.  p.  Blizu. 

X  Bllżyć,  y,  yl  zbliżać,  przybliżać,  bliżej  przysu- 
wać, blizkim  a.  bliższym  czynić.  XB.  Ś.  zbliżać  CltA. 
jak  wyżej;  i.:  Iturjel  i  Zefon  bliżą  ś.  piechotą. 
Przyb. 

X Bloch,  u,  Im.  y,  [Bloch]  p.  Blok:  Składają 
blochy.  Mias.  Blochy  a.  kołki,  na  których  ś.  co 
winduje,  bywają  wiązowe.  Kluk.  Zdr.  XBl08zek, 
[Bloszekj. 

t  Blocnać,  a,  al  wyrzucać,  wylewać.     <  ?  > 

Blocze,  a,  Im.  a  bud.  członek  architektoniczny: 
B.  wspięte  a.  nadwieszone.     <p.  Blok> 

Bloczek,  czka,  Im.  czki  I.  p.  Blok.  2.  anat. 
=  a)  (trochlea)  twór  na  powierzchni  oczodołowej 
kościczołowej,  ia.  f  kr  s^  że  k,  Xkluba,  Xklub- 
k  a,  X  k  o  1  e  c  bloczkowy,  X  r  o  1  k  a.  b)  p. 
Blok.  ^ 

Bloczkowy  I.  przym.  od  Bloczek.  2.  anat.:  a) 
Mięsień  B.,  ia.  skośny  oka  górny,  ukośny 
gałki  oka  górny,  f  m  u s k  u ł  u  k  o .^  n y  gór- 
ny oka,  fmjszka  kosa  oka  wyższa  (mu- 
sculus  ol>liquus  oculi  superior),  b)  XKoloc  B. 
I>.  Bloozek.    <jj  JSerw  i>..  in.  f  ciejoii^tjiwy, 


fnerw  czułości,  fklubkowy,  fnerw 
oczyma  obracający,  rzucający,  j  u  e  r  w 
poruszający  w  krążku  oczu,  Xnerw 
okozwrotny,  fnerw  przymiotowy  (nervus 
patheticus  a.  trochlearis). 

fBlofarek,  rka.  Im.  rkl  p.  Bulwark:  Uczynił 
około  domu  blofarki,  żeby  tramy  nie  leżały  na 
murze  kościelnym.  B.  B.   <p.  Bulwar > 

Blok,  u,  Im.  I,  X  Bloch,  [Bloch]  I.  drzewo  gru- 
be, nieociosane,  kloc;  odłam  kamienia:  B.  marmu- 
ru. B.  granitowy.  2.  a.  Bloczek  anat.  część  wy- 
rostka łokciowego  kości  ramieniowej,  in.  (trochlea) 
fkluba  rury  ramieniowej,  Xrolka, 
fw  y  niosłoś  ć,  jak  w  trąbkę  zwinięta. 

3.  druk.  znak,    odbity  odwrotnym  końcem    czcionki. 

4.  elektrot.  część  miasta,  zaopatrywana  w  energję 
elektryczną  z  odrębnej  stacji,  wytioarzającej  prąd 
elektryczny.  5.  a.  xBloknote8  intr./>«/;ier  tcfc.«z<a/- 
cie  książki  przykrajany,  z  jednej  strony  zlepiony, 
do  oddzierania.  6.  a.  Krążek,  Kluba  mech.  ma- 
china prosta  do  windowania,  złożona  z  krąż- 
ka z  wydrążeniem  rowkowym  na  obwodzie  dla 
sznura  a.  łańcucha:  B.  bywa  nieruchomy 
(stały)  a.  ruchomy.  B.  pojedynczy.  B.  złożony 
(:=  wielokrążek,  wieloklub).  B.  różnicowy,  różnicz- 
kowy, epieykloidalny,  kierunkowy,  potęgowy.  B. 
z  hakiem  do  podejmowania  kotwicy.  Majtki 
silną  ręką  B.  obracali;  liny,  na  których  kotwa 
była,  wyciągali.  Przyb.  Zdr.  Bloczek.  <Nm. 
Bloek,  daw.  bloch> 

Blokada,  y,  Im.  y,  X  Blokuz  woj.  opasanie,  ob- 
lężenie, osaczenie  Jortecy  a.  portu :  B.  kontynen- 
talna =  system  kontynentalny.  <  Włos.  bloceata, 
stąd  Nm.  Blokadę  > 

Blokauz,  u,  Im.  y  p.  Blokhauz:  Groblę  osadzi- 
li blokauzami.  Tw.  Blokanzów  żadnych  nie  ese- 
kając,  działa  narychtował.  Birk. 

Blokhauz,  u,  Im.  y,  Blokauz,  X  Blokuz  woj. 
budynek  z  drzewa  dla  obrony,  Jortyjikacja,  twier- 
dza  z  bloków;  strażnica.  <Nm.  Blockhaus,  Ang. 
blockhouse> 

XBloknotes,  u,  Ira.  y  intr.  p.  Blok.  <Ang. 
Blocknotes> 

Blokować,  uje,  owal  I.  kol.  =  a)  sygnalizoioać 
nadejście  pociągu,  b)  zatamować,  zająć,  zataraso- 
wać: B.  część  toru  pociągiem.  2.  woj.  zagra- 
dzać dostęp  do  miasta  a.  portu,  otaczać,  oblegać, 
opasywać,  nie  dopuszczać  dowozu  i  wywozu  z  mia- 
sta a.  portu.     <Fr.  bloquer> 

Blokowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Blokować: 
B.  pociągów  =  of/^racfzame.  B.  swobodne,  warun- 
kowe, bezwzględne. 

Blokowy  przym.  od  Blok:  Papier  B.  Hak  B. 
Winda  blokowa.  Posterunek  B.  =  dla  okazywa- 
nia sygnałów  (na  stacji  kolejowej).  System  B. 
na  kolei  żelaznej  =  polegający  na  podziale  całego 
toru  na  czyści  odrębne  pod  iczględem  sygnalizacji. 
System  B.  zaopatrywania  miasta  w  elektrycz- 
ność (p.  Blok  pod  4). 

1.  X  Blokuz,  u,  Im.  y  p.  Blokhauz:  Later- 
nię  pod  Gdańskiem  Niemcy  blokuzem  zowią, 
Klon.     <p.  Blokhauz  > 

2.  X  Blokuz,  u,  Im.  y  p.  Blokada.  Papr.  P. 
<Fr.  blocus> 

Blond  przym.  nieod.,  o  włosach:  złotawy, płowy, 
jasny:  Miał  piękne,  kręcące  ś.  B.  kudełki.  Kórz. 
Główka  z  włosami  B.     <Fr.  blond > 

[•blendowy,  Blondynowyj  blond,  jasnowłosy: 
Wąsiki    blendowe. 

Blondyn,  a,  Im.  I,  [Blandyn]  mężczyzna  z  wło- 
sami jasneini,  złotawemi.  Zdr.  Blondynek,  Blołi- 
dyneozek. 


165 


1.  Blondyna,  y,  Im.  y,  Blondynka  forma  i. 
od  Blondyn.      <p.   Blond> 

2.  Blondyna,  y,  częś.  w  Im.  y,  X  Blondynka  cte«- 

ka  Loronkoz  jedwabiu  surowego.     <Fr.  I)londe> 

Biondyneczek,  rzka,  Im.  czki  p.  Blondyn. 

Blondyneczka,  1,  Im.  i  p.  Blondynka:  Ładna 
B.  Il;ij.     B.  odwróciła  ś.  ode  mnie.    Zach. 

Blondynek,  nka,  lnv  nkl  p.  Blondyn. 

Blondynka,  I,  Im.  I  I.  p.  Blondyna.  2.  gm. 
żart.  wesz.  3.  żart.  dzieciątka  srebrna.  Zdr.  Blon- 
dyneczka. 

XB!ondynka,  I,  Im.  i  p.  2.  Blondyna. 

Blondynowy  przyra.  od  2.  Blondyna:  Ubra- 
ła ś.  w  blondynową  wielką  moją  kryzę.  Slow. 

[Blondynowy]  p.  Blondowy:  Włosy  blondynowe. 

[Blońdrać  się,  a  ś.,  al  ś]  p.  Blądrać  ś. 

XBIo$zek,  szka,  Im.  szki,  [Bloszek]  p.  Bloch: 
Na  szkucie  bloszki,  kółka  drewniane,  dwa  na 
każdym  karnaeie.  Mag-.  Stodoły  stawiane  w  blosz- 
ki (nie  w  [faehówkę]). 

Blotka,  t  Im.  I  drobna  karta  w  grze,  miodka. 

fBlozbak,  u,  Ira.  I  miech  kowalski:  Oba  policz- 
ki odął,  jakoby  blozbaki.     <Nra.  Blasebalg> 

XBIuaż,  u,  blm.  p.  Blauaż. 

Blu-blu  w.  p.  Bul-bul :  Baba  się  winkiem  co- 
raz B.  z  puzderka  posilała.  Haur.     <Dźwn.> 

xBlucle,  a,  blm.,  czynność ez.  Bluć.    <BLU> 

XBIuclna,  y,  częś.  w  Im.  y,  fBIwocIny  a. 
■^  BIwocIna  Im.  wymioty  ludzkie  a.  zwierzęce^  gm. 
rzygowiny. 

fBluć,  uje,  ul,  fBIwać  I.  wymiotować,  zrzucać, 
rzygać'.  Blujcie  a  padajcie!  Bud.  Tylko  blują, 
aby  pili,  a.  piją  zasie,  aby  znowu  blwali.  Rej. 
B.  ropą,  krwią.  Otw.  2.  przen. :  B.  potwarz  = 
niegodziwie  gadać,  spotwarzać,  szkalować,  lżyć. 

fBluda,  y.  Im.  y  misia  drewmiana:  Z  jednej 
bludy  z  gońcem  moskiewskim  jeść  będziesz.  Papr. 
<Ros.  bljudo  ni.,  z  Got.  biuds> 

Dluetka,  i,  Im.  i  drobnostka  sceniczna,  sztuczka 
jednoakłowa.     <Fr.  bluette> 

fBluj,  a.  Im.  e  I.  ten,co  wymiotuje  często,  rzygacz: 
Najdowali  si^  i  ranni  bluje,  co  naezczo  womito- 
wali,  zalewając  ś.  przed  pokarmem.  Pilch.  2. 
bot.  :  Psi  B.  (dactylis)  roś. :  Psi  tej  trawy  do 
swego  czyszczenia  używają,  zaczym  woraity  mie- 
wają, i  stąd  nazwano  ją  psim  blujem.  Syr. 
<BLU> 

fBlujka,  I,  Im.  I  forma  /.  od  Bluj. 

Bluskier,  u,  Im.  y  p.  Bluzgier. 

[Blusnąć,  nie,  nąl]  p.  Błysnąć. 

Bluszcz,  u,  Ira.  8  I.  bot.  =  a)  (hedera)  roŁ  z  ro- 
dziny dziąglaicowatydi :  Gatunek  B.  zwyczajny 
a.  pospolity  (h.  helix):  Tu  B.  zwija  ś.  naoko- 
ło pniaków  i  gałęzi.  Karp.  b)  p.  Wyklina,  c)  B. 
ziemny  p.  Bluszczyk.  2.  bud.  ozdoba  architekto- 
niczna. 3.  [B.,  Bluszczyk] /asoZa.  <Zap.  Nm. 
Biust  =  twiat> 

Bluszczany  p.  Bluszczowy:  Bluszczane  wieńce. 
Krasiń. 

XBIuszOZeć,  y,  at  chlustać^  bić,  wytryskać, 
płynąć:  Na  rozkaz  Mojżesza,  zamiast  wody, 
krew  ze  źródeł  egipskich  B.  poczęła.  Wuj.  Blusz- 
czące  krople  dżdżystego  zlewu.  Hul.  Krew  blusz- 
czy na  czoło  i  na  twarz.  Bardz.     <BLU> 

XBIuszczokręt,  u,  Im.y,  XBIuszczopręt  kij  ob- 
winięty bluszczem.   < Bluszcz -|- KRĘT  a.  PRĘT> 

XBIuszczokręły  obwinięty  bluszczem:  B.  kostur. 

BluszczollŚCiasty  mający  liście  podobne  do  liści 
bluszczu:  Pelargonje  bluszczoliśeiaste.  < Bluszcz 
-f  LIST> 


W.T7Z0WIEC 

Bluszczoperz,  a,  hu.  e  bot.  I.  (arundinaria) 
roś.     z    rodziny     traw.     2.    p.  Dziewięciornik.     3. 

(graraen  parnasi)  ro^.     <  Bluszcz -I- Perz  > 

XBIuszczopręt,  u,  Im.y  p.  Bluszczokręt:  Ba- 
chantki  z  giętkim  w  ręku  bluszczoprętem.  Szyra. 
<p.  Bluszczokręt  > 

Bluszczowaty  podobny  do  bluszczu,  z  rodziny 
bluszczów:  Rośliny  bluszczowate  bot.  p.  Dzlę- 
glawowate. 

Bluszczownik,  a.  Im.  I  bot.  p.  Dzięglawa. 

Bluszczowy,  Bluszczany  przym.  od  Bluszcz: 
Liście  bluszczowe.  Syr.  Wieniec  B.  Bluszczo- 
we rycie  na  kubkach  (  =  w  kształcie  liści  blusz- 
czu). Kn.    Bot.;  Obłożnik  B.  p.  Bluszczyk. 

XBIu8ZCZyć,  y,  yl  bluszczem  ohwijać. 

Bluszczyk,  a,  Im.  i  bot.  I.(glechoma)  roi.  z  ro- 
dziny wargowych.  Gatunek:  B.  pospolity  a. 
ziemny  a.  Obłożnik  bluszczowy,  K ur dy- 
bano k,Kurdyban,Kurdw  a  n,  Kur  dwanek, 
Konrad,  Bluszcz  ziemny,  Brzestan(g. 
hederacea).  2.  [B.]  p.  Bluszcz. 

Blutszpat,  u,  Im.  y  wet.  p.  Żylak.  <  Nm. 
Blutspat> 

Blutsztajn,  u,  blm.  min.  odmiana  włóknista  ro- 
dzimego bezwodnego  tlenniku  żelaza,  hematyt,  żela- 
ziak  czerwony.     <Nm.  Blutstein> 

Biutwurst,  u.  Im.  y  kiełbaska  z  krwi  wieprzowej 
i  słoniny.     <Nm.  Biutwurst  > 

Bluza,  y,  im.  y  I.  zwierzchnia  lekka  suknia,  kro- 
ju koszulowego,  przeważnie  robotnicza.  2.  p.  Łuza: 
Zapędzają  żółtą  bile  do  średniej  bluzy.  Kórz. 
Zdr.  Bluzka.     <Fr.  Dlouse> 

fBluzbrach,  a.  Im.  y  p.  Blachownica.  <Nm. 
Brustblech  =  dosł.  blacha  piersiowa > 

Bluzg,  u,  Ira.  I  pluśnięcie,  chlapnięcie,  bryzg:  B. 
roztopionej  cyny.  Słów. 

Bluzgacz,  a,  Im.  e  bluźnierca,  potwarca,  naigra- 
wacz,  szkalownik:  Telamończyku,  bluzgaczu,  py- 
szałku, cóżeś  powiedział?  Ml. 

Bluzgać,  a,  al  p.  Bluzgnąć:  Wolno  każdemu, 
co  tylko  ślina  do  gęby  przyniesie,  B.  Boh.  J.  Blu- 
zga,  co  ślina  niesie,  nie  ma  w  gębie  tamy.  Nar. 
Krew  bluzgała  pod  stopami.  Sienk.  B.  ś.  pluskać 
ś.,  chlapać  ś.,  brodzić :  BluzgnYi  ś.  we  krwi.  Sienk. 

Bluzganle,  a.  Im.  a  czynność  cz .  Bluzgać: 
Chcę  do  mogilnego  błota,  w  robaków  i  krwi  B. 
zaciągnąć  ciebie  za  włosy.  Slow. 

Bluzgier,  u,  Ira.  y,  Bluskier  ro(/zq;'  dawnego  stro- 
ju kobiecego  na  szyję.,  pulalynek ;  rodzaj  przykrycia 
przodu  żupana.  Goł.  Zaczął  dyskurs  o  bluzgie- 
rach,  które  już  z  mody  zaczynały  wychodzić. 
Kras.  <  Pierwsza  część  wyrazu  zap.  Nm.  Brust  = 
pierś > 

Bluzgnąć,  Bluznąć,  nied.  Bluzgać,  X  Bluzgotaó 
I.  wyrzucić  z  siebie:  B.  krew,  jad,  wymioty.  2. 
obrzucić,  chlapnąć,  bryzgnąć,  obryzgać,  chlusntić, 
obmoczyć,  z  pluskiem  toypuścić  ciecz:  B.  błotem, 
krwią,  wodą.  3.  przen.  nawygadywać,  napleść: 
B.   słowy,   przekleństwy. 

XBIuzgotać,  cze,  a.  Xoe,  tal  p.  Bluzgnąć:  Usta 
głupich  bluzgocą  sprosność.  Bud. 

Bluzgotanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bluzgotaó. 

[Bluzleństwo,  a,  Im.  a]  p.  Bluźnlerstwo. 

Bluzka,  I,  Ira.  I  I.  p.  Bluza.  2.  domowe, 
zwierzchnie  ubranie  kobiece,  szczec.  młodych  2>anie- 
nek;  szlafroczek,  rozpasanka. 

Bluznąć,  źnie,  znal  p.  Bluzgnąć:  01  tak  jak 
gdyby  krwie  na  wiatr  bluźnięte.  Słów.  Pluga- 
wym bluznął  żarcikiem.  Krasz. 

Bluzowlec,  wca.  Im.  wcy  ten,  co  chodzi  w  blu- 
zie, robotnik,  tragarz,  posługacz  itd. :  Oko  z  przy- 
jemnością spotyka  francuskich  bluzowców.  Chł. 


169 


BLUZOWY 


BŁAHY 


.śluzowy  przym.  od  Bluza,  w  Muzie  chodzący: 
Puoliczaość  bluzo wa.     Robotnik  B. 

[Bluinlawy]  nieprzyzwoiti),  hezwHydny:  Bluźaia- 
wo  śpiewki.      <1JLU> 

Bluiniciel,  a,  liu.  e  p-  Bluźnferca:  B.  przeciw 
witTzc.    Sienk. 

Bluźnlć,  i,  ił  I.  gadnó  złośliwie,  nie  do  rzeczy, 
przeciw  zdrowemu,  rozumoiDi;  szczeg.  gadać  'prze- 
cinko Bogu  i  rzeczom  świi;lym,  urągać,  szydzić: 
W  iifia])ieniach  ladzie  niech  nie  rozpaczą,  ani 
bliiźria.  Ilaur.  -}- B.  kogo:  Dlaczego  bluźni  bez- 
bożarr  Boga?  Bud.  Bluźnisz  świętych,  bluźnisz 
też  w  świętych  Boga  swego.  Paszk.  B  komu, 
czemu:  B.  rozumowi,  nauce,  prawdzie,  prawu. 
B.  przeciwko  komu,  czemu:  B.  przeciwko  reli- 
gji.  2.  |B.]  prowadzić  rozwiązłe  rozmoioy.  3.  [B.] 
marnować  czas ;  żyć  bezładnie. 

Blużnlenle,  a,  Im.  a  czynność  ez.  Bluźnlć,  hluź- 
nierstwo:  Słuchając  tego  bluźnienia  okrutnego 
imienia  Boskiego,  rozgniewał  ś.  Wuj.  Arjań- 
skie  fałsze  i  bluźnienia.  Skar. 

Bluźnlerca,  y,  Im.  y  a.  e,  Bluźnlciel,  fBluź- 
nierz  ten,  co  bluźni,  Iżyciel,  szczeg.  Boga  a.  rzeczy 
iwięfych. 

Bluźnierczo  przys.  od  Bluźnlerczy. 
Blużnierczość,  I,  blm.  rz.  od  Bluźnlerczy. 
Bluźnlerczy  przym.  od  Bluźnlerca;  f  Bluźnier- 

Ski :    Język  B.     Mowa  bUiźniercza. 

fBluźnlerka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Bluźnlerz: 
B.  to  wielka  była,  o  Bogu  i  nieśmiertelności  nic 
nie  trzymała.  Birk.  Machlerową  naleziono  być 
bluźnierką.  przeciwko  Bogu.  Górn.  B.  na  Boga. 
Skar. 

t  Bluźnlerski  p.  Bluźnlerczy:  Ten  człowiek  nie 
^.rzestawa  mówić  słów  bluźnierskich  przeciw  za- 
konowi.   Białob. 

-j- Bluźnierskie  p.  Bluźnlersko:  B.  mówili.  B. 
B.  (-hluźnili.  B.  G.).     B.  odpowiedział.  Wuj. 

t  Bluźnlersko,  f  Bluźnierskie  przys.  od  Bluź- 
nlerski:   Słowa  B.  mówione.  Susz. 

Bluźnlerstwo,  a.  Im.  a  1.  a.  [Bluzieństwo] 
lżenie,  szczeg.  Boga  i  rzeczy  świętych;  obraza  re- 
ligji  słowem  a.  czynem:  Arjusz,  przodek  i  ojciec 
biuźnierstw  na  jedynego  Syna  Bożego.  Skar.  2. 
[IJluźnierstwa  blp.]  nieprzystojne  rzeczy,  nieprzy- 
zwoitoici. 

t  Bluźnlerz,  a,  Ira.  e  p.  Bluźnlerca:  Teodotus 
B.  nauczał,  że  Chrystus  nie  był  prawym  Bo- 
giem. Skar.  Bluźnierze  a  matacze  a  zwodnicy 
słowa  bożego.    Rej. 

t  Bluźnlwy,  f  Bluźny  bluźnierczy,  obelżywy :  Co 
blużniwsze  na  Syna  Bożego  od  Arjanów  mówić 
ś.  mogło?  Siiotr. 

t  Bluźny  p.  Bluźnlwy. 

XBIwać,  a,  al  p.  Bluó:  Krwią  począł  B.  kar- 
mazynowa. Otw. 

BIwanIe,  a.  Im.  a  czynność  cz.  BIwać,  wymioty: 
Pijany  ze  blwaniem  swym.    Bud. 

tBIwooina,  In,  blp.  "p.  Bkcina:  Otrąci  rękę 
o  B.  swoje.  Wuj. 

t  BIwocInowy  przym.  od  BIwocIna. 

t  BIwocIny,  In,  i)rp.  p.  Blucina:  Pies  wraca  ś. 
ku  blwocinom  swoim.  Loop.  Pijany  wala  ś. 
w  lilwocinach  swoich.    B.  B. 

Blabicha,  y.  Im.  y  bot.  p.  Głóg.     <?> 

!  BIdchość,  I,  blm.  p.  Błahość. 

!  Blachowaźny  p.  Błahoważny:  Błachoważna 
i  fałszywa  moneta.    Błaż. 

IBłachy  i>.  Błahy:  Piwo  z  otrąb  smaku  bła- 
cliego.  Syr.  Od  blaciiego  ])ospó!slwa  zawołany 
Augustem.  Skar.  ]\]urów  nie  uiialo  miasto, jedno 


blachę  przekopy.     Skar.     Pod    błachym    drzew- 
kiem, które  bardzo  mały  cień  dawało.  Górn. 

Błagacz.  a.  Im.  e  I.  X'''«,  który  błaga.  2.  bot. 
p.  Wierzbówka. 

Błagać,  a,  al,  f  Błogać  I.  gorąco,  pokornie  pro- 
sić, modlić  ś.:  Błagamy-ć,  królu,  niecli  nas  dłoń 
twa  wsi)iera.  Niem.  Ja  będę  Majestat  Boski 
za  ciebie  błagał.  Oss.  Za  nas  kapłani  niech 
Pana  Boga  błagają.  Skar.  B.  za  swoje  i  ludz- 
kie grzechy.  Skar.  B.  kogo  za  kim  =:  wstawiać 
ś.:  Modły  gorąccmi  błagała  Boga  za  dziećmi 
swojemi.  iCarp.  B.  o  litość.  Słów.  O  dobrą  tylko 
błagamy  Cię  wolę.  Krasiń.  I  tylko  błaga  o  ży- 
cie. Mick.  B.  litości,  przebaczenia.  Czasem  Bo- 
ga liłagamy  kadzidłem  ubogim.  Kochan.  Błaga- 
jąc Boga  pieniem,  modlitwami.  Kras.  2.  f  koić, 
uśmierzać,  łagodzić  prośba :  Bogu  ś.  korzyli  i  gniew 
Jego  błagali.    Skar.    Trunek  ten  bestje  okrutne 

srogie  błaga.  Syr.  Wszystko  to  błaga  okrut- 
ne serca.  Górn.     <BŁOG> 

Błagająco  przys.  od  Błagający,  błagalnie:  Wy- 
jąkiiąl  E.  Krasz. 

Błagający  p.  Błagalny:  B.  wyraz  twarzy.  Zwró- 
cić błagające  spojrzenie,  B.  wzrok  ku...  Głos  B. 

XBłagalnla,  i,  Im.  e,  XBłagalnica  [.rzecz  bła- 
gająca, ojiar a  błagalna:  Obiera  błagalnią pokuty. 
Kisz.  W  tym  przybytku  teraz  młody,  stary 
błagalnie  czyni.  Wad.  (=  modły  błagalne).  2,  ta- 
blica złota  na  skrzyni  przymierza  starego  zakonu: 
W  błagalni  Bóg  opowiadał  wolę  swoją  Izraeli- 
tom. Zał.  3.  vytoc-nia  (u  starożytnych).  Kn.  4. 
świątynia,  dom  modlitwy,  modiitew)iia. 

Błagalnlca,  y,  Im.  e  I.  forma  ż.  od  Błagalnik: 
Są  błagalnice,  boginie,  córki  u  Zeusa.  Ml.  Bła- 
galnice— hiketidy.  Mórz.     2.  X  p.  Błagalnla. 

Błagalnie  przys.  od  Błagalny:  B.  ś.  wstawia- 
ła do  niego.  Kaczk. 

Błagaintk,  a,  Ira.  cy  ten,  co  błaga.  Mórz. 

Błagalność,  I,  blm.  rz.  od  Błagalny:  B.  spoj- 
rzenia. 

Błagalny  I.  a.  Błagający  służący  do  błagania^ 
wyrażający  błaganie:  Oliara  błagalna.  Postawa 
błagalna.  Śpiew,  głos  B.  Ręce  błagalne  wzno- 
si ku  niebu.  Pilch.  Sterczy  ku  Tobie  błagalna 
dłoń.  Uj.  2.  t  dający  ś.  ubłagać,  miłosierny:  Bóg 
jest  B.,  nie  rozpaczaj  cale.  3.  [B.]  żebrzący: 
Babka  błagalna. 

Błaganie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Błagać:  Przed 
Twe  ołtarze  zanosim  B.  Fel.  Wznosić  błaga- 
nia ku  Bogu.  Wysłuchać  błagania.  Pokorne, 
gorące  B. 

[Błagi]  p.  Błahy. 

Błaho  i)rzys.  od  Błahy:  B.  teraz  około  niego. 
Sekl.  (  =  kiepsko).     <p.  Błahy  > 

Błahostka,  i.  Im.  I  rzecz  błaha,  bez  znaczenia, 
drobnostka,  Jraszka :  Taki  chaos  próżności,  bła- 
hostek. Orzesz. 

Błahostkowośó,  1.  blm.  rz.  od  Błahostkowy. 

Błahostkowy  przym.  od  Błahostka,  drobnostko- 
wy, małostkowy,  poświęcający  ś.  a.  j)OŚwiccony  rze- 
czom błahym,  błaho.'<tkom. 

Błahość,  I,  blm.  rz.  od  Błahy;  IBłachość:  B. 
rozumowania,  umysłu,  rzeczy,  przedmiotu,  za- 
rzutu, dowodu.    O!  B.  ludzkich  zamiarów.  Słów. 

XBłahoważny,  IBłachoważny  nie  mający  prze- 
pisanej wagi.     <  Bł  aby  +  Waga  > 

Błahy,  I  Blachy,  [Błagi]  I.  nic  nie  wart,  li- 
chy, niegodny  uwagi,  bezbarwny,  nijaki:  Błaha 
praca.  Star.  B.  rym.  Koch.  B.  strzelec.  Mick. 
liłalie  zdanie.  Przyczyny  słabe  i  błahe. 
Sniad.  Błahe  pytania.  Słów.  Błahe  powieś- 
ci.    Kras.       2.     niepewny,     wątpliwy,    J^ilszywyz 


170 


"BŁAM 


'BEAZT?0WA(5 


Błaha    wieśi'',    przyjaźń,    nadzieja.     <Brs.    bfa- 
hij  > 

Błam,  u,  Im.  y,  fBlan     I.    sztuka  futra  pewnej 
miar  11 :    Kupować    futro    nie  sztukami,  lecz  Wa- 
rnami.    B.   lisów,    tumaków.     Futro  w  błamach. 
VoI.     Rysi  B.  przedni.    Vol.     2.    przen.:    Słońce, 
wschodzą,ee  przez  burzanów  fale,  lało  ś.  w  gro- 
to   ognistenii    błamy     (=piataim,     strumieniami). 
Słów.     Płomieniste  błamy  światła.  Słów.     <  Nra. 
Flamm(e),    [tialime]  =  kawał  skóry,  i)oleć;  pas> 
Blamować,  uje,  owal  hlam  robić  z  futerek  w  sztu- 
kach, zszywać  futerka  w  hlam. 
Blatnowanie,  a,  blm ,  czypność  cz.  Blamować. 
t  Blan,  u,  Im.  y  p.  Błam. 
[Biana,  y,  Im.  y]  p.  Błona. 
Blanek,  nka,  Im.  nkl  j).  Blank:  Ujrzysz  na  gó- 
rze Skałce  B.  załamany.  Stcez.     <p.  Blank> 

[Blanykać  się,  a  ś.,  al  ś.]  hlakać  ś.,  włóczyć  ś., 
tułać  ś.     <  ?  Ukr.  ?  > 
t  Claskooki  p.  Blaskooki. 
X  Błaszki  p.  Błażki :    Przebaczam  ci  tę  błasz- 
kij  próżność.     <  p.  Błahy  > 

[Blawal,  u,  blm.]  bawełna.  <Nm.  blau  =  błę- 
kitny, niebieski;  nici  bawełniane  barwiono  po- 
czątkowo na  błękitno 

Bławat,  u,  Im.  y  I.  tkanina  jedwabna,  osobli- 
wie błękitna,  nichie<<ka:  Teraz  co  żywo  ś.  w  bo- 
gate bławaty  stroi.  Bardz.  W  bławatach  chodzić. 
Od  bławatu  ś.  stroić.  Bardz.  Nie  każdy  pan, 
co  w  bławacie.  Prz.  (  =  nie  wszystko  złoto,  co  L 
świeci).  2.  [B.]  bawełna.  3.  bot.  p.  Ciiaber:  Psze- 
nica w  bławacie,  gospodarz  w  szkarłacie.  Prz. 
<Nm.  blau  =  błękitny,  niebieski,  przez  S.  Cześ. 
playaty  > 

Bławatek,  tka,  Ira.  tki  p.  Chaber:  Komu  (na 
polu)  rośnie  B.,  będzie  chodził  bez  gatek.  Prz. 
Bławatkowy  przym.  od  Bławatek:  Weź  twoj.-j; 
płócienną  snodnicę  i  wianek  B.  Słów.  (=z  bła- 
watków). Bławatkowych  {  =  błękitnych)  oczu  jas- 
ność.   Kon. 

Bławatlin,  u.  Im.  y  bot.  (aristea)  roś.  z  rodzi- 
ny kosaćcowatych. 
BławatnI  p.  Bławatny:  Sztandar  B.  Słów. 
Blawatnica,  y,  Ira.  e  I.  materja  bławatna; 
wszystko,  co  z  bławatu  uszyte.  2.  ta,  co  bławaty 
przedaje.  3.  bot.  p.  Modrzisniec.  4,  zool.  (atta- 
cus)  owad  luskoskrzydhj  nocny  z  rodziny  prządek. 

Blawatnik,  a  I.  Im.  cy  tkacz  wyrobów  jedwab- 
nych ;  robotnik  w  fabryce  materji  jedwabnych.  2. 
Im.  cy  ten,  co  ma  sklep  jedwabny,  czyli  bławatny. 
3.    Im.  I  zool.  (am pelis)  ptak  oioadożerny. 

Blawatno  przys.  od  Bławatny:  B.  chodził 
(  =  w  bławatach).  Star. 

Bławatny,  BławatnI  I.  modry,  błękitny,  niebie- 
ski. 2.  jedwabny :  Płótno  nam  potrzebniejsze,  niż 
wszelkie  bławatne  materje.  Haur.  Sklep  B. 
(=z  bławatami).    Wyroby,  bławatne. 

[Blawo]  blado,  mdło:  Świece  bławo  świecą. 
<Nm.  blau  =  niebieski,  błękitny  > 

Blawy  I.  f  blado-modry,  modrawy :  Bława  al- 
bo obłoczna  maść,  błękitna  farba.  Mącz.  2.  [B.] 
hlady,  mdły. 

Błazen,  zna,  Im.  zny,  fBlazno,  fBlazeniec, 
t  Błazen  I.  trefniś,  żartowniś,  krotochwilnik :  B. 
nadworny  a.  na  dworze.  Błaznowie  prawdę 
często  żartem  rzeką;  jakoż  u  Zygmunta  Stań- 
czyk B.  był  osobliwy.  Biel.  M.  B.  dworski, 
pański,  domowy.  B.  szachowany,  f=  w  ubra- 
niu w  kraty,  arlekin).  Klon.  B.  cyrkowy  (=klown). 
2.  z  p rzyganą:  ten,  co  błaznuje,  żartuje  nie  w  po- 
rę: Dać  z  siebie  błazna  robić.  Udawać  błaz- 
na.   Wyjść    na    błazna.     Nie    czyń    z    siebie 


błazna;  lecz,  gdy  co  śmiesznego  możeSz  po- 
czciwie wtoczyć,  nie  wstydaj  ś.  tego.  Rej.  3. 
głupiec,  człowiek  bez  rozsądku,  bez  mózgu ;  szczeg. 
"o  młodych:  Jeden  B.  tysiąc  'błaznóvr  urobi.  Pot. 
Wystrychnąć  kogo  na  błazna  (  =  na  dudka). 
Błaznów  wszędzie  pełno.  Prz.  Nau('zc  ja  tego 
biazna!  Nauczę  ciebie  mores,  błaźnie!  Miek. 
Nie  wtrącaj  się  tu,  błaźnie!  Każdy  B.  swoim 
strojem  (-każdy  w  swoim  rodzaju).  Prz.  Trud- 
no z  błazny  na  zające.  Prz.  (  =  trudno  ich  użyć 
do  czego).  4.  [B.]  dzieciak,  smarkacz.  5.  [Błaz- 
ny, blp.]  =  a)  głupstwa,  brednie:  Po  co  pisać  ta- 
kie błazny?  b)  drwiny:  Robi  z  niego  błazny.  6. 
Xw  szachach  =  giermek,  laufer  Zdr.  Błazenek. 
Zgr.  Blaźnisko.  <Czes.  błazen  =  głupiec;  tref- 
niś > 

Błazenada,  y,  Im.  y  błazeństwo,  błaznowanie: 
Zamiast  iść  w  ślady  prawdziwej  sztuki,  poprze- 
stajesz na  błazenadzie.  <Niby  Włos.-Hp.  z  Bła- 
zen > 

Błazenek,  nka,  Im.  nki  a.  nkowle  p.  Błazen: 
U  Bogaśmy  tu  wszyscy  jako  błazenkowie,  a  za- 
równo ubodzy,  jako  i  królowie.  Rej.  B.  w  ku- 
kle z  cepami.  Rej.  Pozdrawiam  błazny  stare 
i  błazenki  młode.  Dzw. 
fBlazeniec,  ńca.  Im.  ńcy  a.  ńce  p.  Błazen. 
Blazenkować,  uje,  owal  douicipkować,  figlować 
niewinnie:  Małe  dzieci  błazenkują. 

-|- Blazennica,  y.  Im.  e  p.  Blaźnica:  Walenty- 
njan  na])isał  prawo,  aby  błaznowie  pospolici 
i  błazenniee  nie  byli  chrzczeni.  Skar. 

XBIazenterja,  I,  Ira.  e  niesmaczny  figiel,  głupi 
żart,  błazeństwo.     <Niby  Włos.> 

Błazeński  przyra.  od  ^\dj:.%r\,  błaznowi {  =  tref id- 
siowi)  właściwy;  przen.  głupi,  niedorzeczny:  Bła- 
zeńska  czapka,  suknia.  B.  kaptur,  koncept,  fi- 
giel. Błazeńskie  rzeczy  najprędzej  pojraujemy, 
najdłużej  poraniray.  Prz.  Błazeńska  rzecz  nie 
ma  odpowiedzi.  Prz.  Błazeńska  innym  rozkazo- 
wać,  a  siebie  samego  nie  umieć  sprawować. 
Bud.  Błazeńska  racja.  Zwr.  M.  Błazeńska  sek- 
ta. Skar.  Po  blazeńsku  przys.  =  jak  błazen,  bła- 
zeńsko,  głupio :  Łby  teraz  po  błazeńsku  golą,  je- 
no czuprynę  zostawiwszy.  Wuj. 
t  Błazeńskie  p.  Blazeńsko. 
Błazeńsko,  f Błazeńskie  przys.  od  Błazeński: 
Zamiast  rauru,  dosyć  B.  parkan  lepiony.  Star. 
B.  sobie  poczynać. 

Błazeństwo,  a,  Ira.  a  I.  rz.  od  Błazeński,  błaz- 
nowanie, figiel;  przen.  głupstwo,  niedorzeczność: 
Jednemu  przeciw  wszystkim  zmyślać  jest  B.  Bud. 
Patrzeć  na  błazeństwa  arlekinów.  Na  takie 
błazeństwa  nie  warto  odpowiadać.  Błazeństwa 
i  żarty  czynili.  Skar.  2.  rzecz  licha.,  nic  niewarta, 
niedorzeczna,  błaha:  Gniewa  ś.  o  lada  B.  Pol- 
ski most,  niemiecki  post,  włoskie  nabożeństwo, 
wszystko  to  B.    Prz. 

xBlazgon,  a,  Im.  y  p.  Blazgon. 
xBlazgonić,  i,  ił  p.  Blazgonić. 
XBIazgonienie,  a,  Im.  a  czynność  ez.  Blazgonić. 
t  Błazno,  a,   blm.   m.  p.  Błazen :    Stał  ś.  jako 
B.  jaki.  Op. 

Blaznota,  y,  Ira.  y  ż.  lokc._  błazenek :  Janek  zdol- 
na B.  do  książek,  jak  Żyd  do  biblji!  Orzesz. 
Patrzeie-no,  jak  ta  B.  strzelać  umiej    Orzesz. 

Błaznować,  uje,  owal  I.  błazeństwa  wyrabiać, 
figle  stroić:  Są  słudzy  u  panów  tacy,  co  trąbią, 
co  błaznują,  a  nic  inszego  nie  robią.  Petr.  2. 
z  kogo,  z  czego:  żartować,  drunć,  przedrwiwać: 
Bezpieczny  na  równinie,  szyper  z  morza  błaz- 
nuje. Brud.     Z  naszych  zwykli  B. 


171 


BŁAZNOWANIE 

Błaznowanie,  a.  im.  a  czynnośi^  cz.  Błaznować: 

BJa/.nowanicia  bronił  siebio    bezsilnym.  Krasz. 

Błazy,  ów,  blp.  cukier,  rodzaj  ciastek  kruchych. 
<?\'ii:.  niase  =  dosł.  pęcherz  > 

Błainica,  y,  Im.  e,  fBlazennica  I.  kobieta, 
pełmucti  obowiązki  błazna :  Potkali  błaźnice  cesa- 
rzowej Kłok.  2.  kobieta  błaznująca,  figlarna  a. 
(fhtj.)iu:  Miły  Boże,  jak  wiele  na  świecie  żon 
jest  błaźnic.  Petr.  3.  niedorostek,  smarkula: 
Więcej  tu  jest  złota,  niż  ty  warta,  błaźnico. 
Słów.  Błaźuico  jedna,  prz,, ganiasz  ty  matce?! 
Słów. 

t  Błaźnić,  I,  ii  I.  oszukiwać,  durzyć,  na  błazna 
wystrychaó:  Jako  Wenus  błaźniła  prostaki  na 
świecie.  Rej.  Boga  i  ludzi  tu  na  świecie  B. 
Rej.  Obracam  na  wstecz  raędrki  i  ich  umiejęt- 
ność błaźnię.  B.  B.  2.  vueó  kogo  za  błazna,  za 
głupca:  Cóż  mię  błaźnisz,  że  cię  niema  w  do- 
mu ?  3.  drwić,  kpić,  naśmiewać  ś.  z  kogo :  Lada 
kto  błaźni  z  niego.  Mjjcz.  4.  postępować  po  hła- 
zeńsku,  błaznować:  Szalejecie  i  błaźnicie.  B.  Ś. 
postępować  jak  błazen,  błaznem  i.  stawać:  Upo- 
minali go,  żeby  ś.  nie  błaźnił,  a  nie  wydawał 
6.  za  tego,  czym  nie  jest.  Górn.  Zatracił  Pan 
wszystkich,  którzy  ś.  błaźni.-j,  od  niego.  Wuj. 
(=  którzy  i.  dali  zwieść  błazeńsko,  żeby  go  porzucić. 
L.).  Błaźnisz  ś.  takim  postępowaniem  (  =  ośmie- 
szasz ś.,  kompromitujesz  ś.). 

Błaźnieć,  eje,  al  stawać  ś.  błaznem. 

f  Blażnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Blaźnić. 

Btażnienie  się,  a  ś.,  blm.,  ozynność  cz.  Blaź- 
nić ś. 

Biażnisico,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Błazen. 

t  Blażniwy  na  błazva  zakrawający,  błazeński, 
głupi,  nterozumny:  Błaźaiwa  (żona)  pięknego  (mę- 
ża) żąda.  Bud.  Śmieję  ś.  z  tych  błaźni  wy  eh 
wymysłów  świata  tego.  Rej.  Dziecię  błaźniwe. 
Biel.  M. 

t  Blażejelt,  Jita,  Im.  Jlti  p.  Blażel( :  Nuż  co  grom- 
nic, błażejków  owych  świętych!  Rej.  <0d 
imienia  Św.  Błażeja  > 

Blażeit,  żlia,  Im.  żltl,  f  Blażejelt  i.  ■\  krążek 
woskowy.  2.  Xgastdło  kościelne  (do  gaszenia  świec). 
3.  [B.]  w  olejarni  belka  do  przyciskania  makucha. 
<0d  imienia  Św.  Błażeja > 

tBIażen,  żna,  Im.  żny  p.  Błazen:  Jachałem 
jakby  B.,  by  jakie  straszydło.  Zwr.  M. 

Błąd,  błędu,  Im.  błędy  I.  mylne  o  rzeczy  pojęcie, 
omyłka,  pomyłka,  usterka,  krok  fałszywy :  Być  w  błę- 
dzie. Popełnić  B.  Popaść  w  błędy.  Strzec  ś.  błędu. 
Poprawić  B.  Podlegać  błędom.  Przyznać  ś.  do 
błędu.  Wprowadzać  w  B.  Wyprowadzić  z  błę- 
du. Zbijać,  wytykać  B.  Przebaczać  błędom.  B. 
uznać  —  krok  do  cnoty.  Prz.  Błędy  młodości.  Rej. 
(--.grzechy).  Widzę  swój  B.  na  oko.  Kochan.  Jest 
\.  wielkim  błędzie.  Górn.  Odwołał  B.  swój.  Skar. 
Rozsiewać  błędy.  Każd.-  B.  ma  swoją,  wymów- 
kę. Prz.  Póki  ludzie,  j)óty  będą  błędy.  Pot.  Na- 
si umieli  używać  błędu,  abo  złej  sprawy  nie- 
przyjaciół. Baz.  Jeden  B.  prowadzi  do  wielu 
pomyłek,  jedna  pomyłka  do  wielu  błędów,  obie- 
dwie  zaś  do  uchybień.  Brodź.  Poprawić  ś.  w  błę- 
dzie. Kras.  Wytrwałość  w  błędach.  Jeż.  Gru- 
by B.  B.  gramatyczny,  drukarski,  historyczny. 
B.  przeciw  językowi.  B.  w  pisowni  (=  ortogra- 
ficzny). 2.  X  błądzenie,  błąkanie  ś. :  Trojanie  wszę- 
dy morza  wiele  zwiedzali  rozlicznemi  błędy. 
Koch.  J.  W  nogach  B.,  kiedy  w  głowie  nierząd 
(o  pijanym).  Kto  wio,  jeśli  to  pismo  przez  błę- 
dy ciebie  nie  znajdzie.  Chr.  (  =  przypadkiem). 
W  różne  poszli  błędy.  Vot.  (=wertejiy,  inanowce). 
W  wnrki  cz  włosy    powiązała   I    ich    pieszczone 


BŁĄKLIWT 

powściągnęła  błędy.  P.  Koch.  Młodość  swoją 
pu.śi'ił  na  błędy  i  zmienne  losy.  Krasiń.  3.  ften, 
co  błądzi:  Heretykiem  go  uczynią  i  rzeką  mu: 
Ten  B.  nie  wie,  co  czyni.  Sekl.  4.  [B.]  =  a) 
łatwość  błądzenia:  Ktoby  ś.  puścił  w  noc  świę- 
tojańską w  las,  tego  zaiaz  bierze  ś.  B.  b)  obłęd: 
B.  jej  ś.  eepił.  B.  mieć.  Błędu  dostać.  Cier- 
pieć na  B.  5.  {i\.  =  a.)  poczytanie  zaprawdę  tego, 
co  praicdą  nie  jest.  b)  sąd  a.  wniosek,  mylnie 
poczytywany  za  wyraz  prawdy:  B.  formalny  a. 
logiczny.  B.  materjaluy  a.  rzeczowy.  B.  onto- 
logiczny.  6.  mat.  różtiica  między  wartością  praw- 
dziwą a  przybliżoną  jpewnej  wielkości:  B.  bez- 
względny, względny.  B.  spostrzeżenia,  mierze- 
nia. B.  stały,  przypadkowy,  prawdopodobny, 
najprawdopodobniejszy.  7.  praw. :  B.  co  do  pra- 
wa, co  do  tożsamości  osoby,  co  do  czynu  (=  fak- 
tyczny), co  do  przedmiotu  (=co  do  tożsamości,  isto- 
ty, rzeczywistości  a.  przymiotu  danej  rzeczy).  Zdr. 
X  Biedek,  Blędzik.  <BŁP;D> 

Biadać,  a,  al  myśl.  p.  Błąkać. 

t  Blądny  p.  Błędny:  Błądne  gwiazdy.  Pot. 
(—planety). 

Błądzenie,  a  Im.  a  ceynność  cz.  Błądzić. 

Błądzić,  i,  II,  X  Biedzić  I.  mijać  ś.  z  prawą 
drogą,  zbaczać  z  drogi  prostej,  chybiać  celu,  błą- 
kać ś.:  B.  jest  to  źle  isć  do  zamierzonego  celu. 
Brodź.  Musi  B.,  kto  nie  wie  drogi.  Łubom.  B.  po 
morzu,  po  lesie,  po  mieście.  Po  co  wokoło  Świ- 
tezi  wody  błądzisz  pj-zy  świetle  księżyca?  Miek. 
B.  bezmyślnie  palcami  po  klawiszach.  Rycerze 
błądzący  po  świecie.  P.  Koch.  Błądzące  gwiazdy 
(-planety).  Pot.  2.  mylić  ś.,  z  prawdą  ś.  mijać, 
mieć  fałszywe  pojęcie  o  rzeczy:  Błądzimy  przez 
niewiadomość.  Brodź.  Którzy  od  'prawdy  zba- 
czają, wszyscy  jednako  błądzą.  Pilch.  Sam  błą- 
dzisz, a  drugich  rządzisz.  Prz.  Najprędzej  błą- 
dzi, kto  prędko  sądzi.  Górn.  Gdzie  ogon  rządzi, 
tam  głowa  błądzi.  Prz.  (o  wdawania  ś.  kobiet 
w  nieswoje  rzeczy).  Kto  ś.  pyta,  ten  nie  błądzi. 
Prz.  Język,  błądząc  (=po  pijanemu).,  podczas 
prawdę  mówi.  Zebr.  Ludzka  rzecz  B.  3.  [B., 
Bląsieć]  łn-edzić,  majaczyć  gorączkowo. 

X  Bląkacz,  a.  Im.  e,  fBłękacz  ten,  który  i.  błą- 
ka, tułacz:  Uciekał  Dawid,  jako  jeden  B.,  z  gó- 
ry na  górę.  Zał.  B.  z  domu  wyklęty.  Tremb.  B. 
nie  zna  terminu,  ani  mety.  Pilch.   <BŁAK> 

Błąkać,  a,  al  I.  X  kogo  =  w  błąd  wprowadzać. 
2.  a.  Biadać  myśl.  o  ptakach -przeno.ttó  ś.  z  miej- 
sca na  miejsce.  B.  Ś.,  fBlękać  ś.  I.  błądzić  po 
różnych  jniejscach,  tułać  ś.,  wałęsać  ś.,  włóczyć  ś.: 
B.  ś.  po  nocy.  Błąkali  ś.  ślepi  po  ulicach.  Leop. 
Po  nieświadomych  puszczach  ś.  błąkali.  Kochan. 
Kto  z  drogi  zbłądzi,  musi  ś.  B.  Błąka  ś.,  jak 
błędna  owca.  (iwiazdy  błąkające  s.  =  planety. 
Przen.:  W  twoich  pismach  błąkał  ś.,  jak  w  le- 
sie. Kras.  2.  chodzić,  poj-uszaćś.  bez  celu:  Wzrok 
błąkający  ś.  =  błędny.  Oczy  Numy  błąkają  ś. 
nai)rzemian  z  królewny  na  Romula.  Stasz.  Tak 
długo  błąkali  ś.  w  obcych  stronach  świata. 
Mick.  Myśl  ś.  jego  na  innych  rzeczach  błąka- 
ła. Skar.  3.  błądzić,  być  w  błędzie:  Narody  róż- 
niły ś.  i  błąkały  względem  istności  Boga.  Wor. 
4.  fanat.:  Nerw  błąkający  6.  =  błędny. 

Błąkanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  oz.  BI9- 
kać  ś. 

Bląkanina,  y.  Im.  y  ciągłe  po  różnych  miejscach 
błąkanie  ś.,  błądzenie,  tułanie  i. :  Towarzystwo 
ustało  i  prosi  strudzone,  by  z  tych  błąkania 
morskich  było  uwolnione.  Otw.  Próżna  B. 

fBląkliwy  i.  do  Idąkania  ś.  skłotmy,  błędny:  Du- 
sza bląkliwa,  spoczynku  nie  cierpiąca,  wielce  ra- 


i:z 


TłŁASIEĆ 

da  nowości.  Oss.   Wyraow.a  pijanego  zawikl<ana, 
bł;jkliwa,  zbujala.  Pilch.  2.  anat.:  NeiwB.  =  błędny. 

[Bląsieć,  I,  II]  p.  Błądzić.  <?  Por.  Miki.  belau> 

t  BIcha,  y,  Im.  y  p.  Pchła. 

[Błecha,  y,  Im.  y]  p.  Pchła:  Czym  mieńsza  B., 
tyra  bardży  gryzie.  Prz.  Pies  psu  błecliy  wy- 
biera. Prz. 

[Błektać,  a,  ał]  heltać,  kłócić.     <Dźwn.> 

[Błeszczytnlk,  a,  Im.  i]  roś.  phsznik  (pulicaria). 
<Może  Ukr.  bloszezynnyk,  błoszezycznyk> 

XBłędek,  dku,  Im.  dki  p.  Błąd:  Sama  ś.  chwa- 
lić lubiła,  a  to  jest  B.  niemały.  Moraw.  <BŁĘD> 

xBłędllwle,  fBłędllwo  pizys.  od  Błędliwy: 
B.  wodzić  oczyma. 

fBłędllwo  p.  Blędllwie:  Niepewnym  skokiem 
B.  biegają  po  miękkiej  trawie  rozpustne  koźlęta. 
Bardz. 

xBłędllwość,  I,  blm.  rz.  od  Błędliwy. 

Błędliwy  I.  X  błędom  podległy.,  błądzący,  nie- 
stały, błędny:  Nasze  myśli  są.  błędliwe,  kiedy 
abo  źle  widzimy,  abo  nie  dosyć  widzimy.  Stasz. 
Przypatrzmy  ś.  planetom  błędliwym  C=  Wct/nymJ. 
Bardz.  Długo  był  B.  dzień  Wielkanocnego  świę- 
ta. ^V ar.  (-niepewny).  Błędliwe  drogi.  Biel.  M. 
2.  fanat.:  Nerw  B.  =  blędny. 

Błędnawy  Jakby  błędny,  obłąkany :  Błędnawe 
spojrzenie. 

f  Błędne,  ego,  blm.  opłata  za  przytrzymane  by- 
dło cudze. 

xBlędnlca,  y,  Im.  e.  Błędnik  światło  błąkające 
i.,  ognik  błędny,  wertepnik,  duch,  uwodzący  podróż- 
nych, zjawisko  mamiące,  inumidło :  Małoraądr  k  tej- 
że cofnął  8.  błędnicy.   Zebr. 

Błędnie  przvs.  od  Błędny:  B.  wymawiać.  B. 
napisane  ćwit/-enie.  Poszliśmy  B.  drogą  napra- 
wo. Zapatrywać  ś.  B.  na  co.  Sądzić  B.  o  kim, 
o  czym.    B.  postępować. 

Blednieć,  eje,  ał  błędnym  ś.  statoaó. 

Błędnik,  a  I.  Im.  cy  ten,  który  błądzi:  O  wiel- 
cy są  błędnicy  ci  to  heretykowie.  Skar.  Błęd- 
nicy! wróćcie  ś.  do  drogi.  Bals.  2.  X  Im.  I,  a. 
XBłędokręt  labirynt.  3.  Im.  I  anat.:  B.  w  uchu 
(labirynthus).  B.  kości  sitowej.  4.  [B.,  Im.  I] 
p.  Btędnica:  Dusze  pokutują  w  postaci  ogni- 
ków, błędników,  świetlików.  Por.  fLataniec,  Noc- 
nica,  świecznik]. 

Błędnikowy:  Ryby  błędnikowe  zool.  (labyrinthi- 
c,\)  =  ryby  cierniopromienne,  piersiopłetwe. 

Błędność,  I,  Im.  f  I  rz.  od  Błędny:  B.  dowo- 
dzenia. Dziwne  błędności  (  =  przygody).  Jag. 
Coby  też  z  sobą  czynić  w  tej  świeckiej  błędno- 
ści? Rej. 

Błędny,  f  Błądny  I.  mylny,  fałszywy,  obłędny, 
to  błąd  wprowadzający:  Droga  błędna  wiedzie  do 
śmierci.  Leop.  Błędne  rozwiązanie.  2.  pełen 
błędów,  omyłek,  niepoprawny:  Błędna  pisownia. 
Błędne  wymawianie,  ćwiczenie.  3.  Gdakający  ś., 
błądzący :  Gwiazdy  błędne  =planety.  Błędne  ogniki. 
B.  krok  niesie,  błędnemi  rzuca  oczyma.  Mick.  Cho- 
dzić jak  owca  błędna.  Prz.  (  =  bez  celu,  nie  wiedzieć 
po  co).  Na  szable  i  drzewa  go  pozywa  rycerz  B. 
P.  Koch.  Po  różnych  krajach  byłem  B.  Jabł.  4. 
X  występny,  zdrożny:  Gdzie  błędni  pasterze,  tam 
błędne  trzody.  Nar.  Wieść  żywot  B.  Błędne 
dzieci  =  nieprawe.  5.  y.  obłąkany, pomieszany  :  Umysł 
B.  Głowa  błędna.  6.  f  zabłąkany :  Koń  B.  St. 
lit.  7.  fil.  na  błędzie  oparły,  błąd  zawierający: 
Błędne  koło  (circulus  vitiosus).  Metoda  praw- 
dziwych i  błędnych  przypadków.  8.  gie.:  Gła- 
zy błędne  =/)oZne,  erratyczne  (uniesione  przez  lo- 
dowce   i    osadzone    w   innym  miejscu).    9.  anat. : 


BŁĘKITNTK 

Nerw  B.,  płuco-żołądkowy  fbłąkający  ś.,  tbłąk- 
liwy  (ncrvus  vagus  seu  pneumo-gastricus). 

XBłędokręt,  a.  Im.  y  p.  Błędnik.  <BŁED-|- 
KRĘT>  ^    ^        V  ,     -r 

Błędoplewa,  y,  Ira.  y  bot.  p.  Palczatka.  <  Na- 
zwa sztuczna,  niby  BŁĄD  -f-  Plewa > 

xBłędowlca,  y,  Im.  e  błąd,  zabłądzenie:  Za 
swym  ś.  rozumem  nie  puszczaj,  bo  (ak  snadnie 
do  błędowie,  a  potym  nie  wiem,  kędy  trafisz. 
Leop. 

X Błędowie,  a,  blm.  I.  błędne  rozdroża;  mylne 
manowce ;  miejsce  pełne  .  'róg  błędnych.  2.  idealne 
miasto  błędów,  stolica  błędu:  Pojechać  a.  trafić 
do  błędowia  (  =  błądzić,  wpadać  w  błąd,  pokpić 
sprawę). 

XBłędzić,  I,  ii  p.  Błądzić. 

Blędzik,  a.  Im.  I  p.  Błąd. 

t  Blękacz,  a,  Im.  e  p.  Bląkacz.    <  BŁĄK  > 

t  3łękać  się,  a  ś.,  ał  ś.  p.  Błąkać:  Rozpędze- 
ni jęli  ś.  B.  między  pogany.  Klon. 

Blękiciec,  ćca,  Im.  ćce  I.  a.  Błękitne  drze- 
wo, Kampeszyn  bot.  (haeraatoxylon)  roś.  z  rodzi- 
mi brezyljowatych.  2.  min.  p.  Cyjanit.  <p.  Błę- 
kit > 

Błękit,  u,  Im.  y  I.  kolor  błękitny,  niebieski,  la- 
zur: Wenus,  gdy  wdzięcznym  oczu  zabłyśnie 
błękitem.  Nar.  Moim  jest  tylko  ten  B.  nieba. 
Syrok.  Powietrze  przesycone  błękitem.  Sienk. 
2.  przedmiot  błęłcitny,  szczeg.  niebo,  morze:  Cie- 
kąee  błękity.  Nar.  (  =  morze).  Gwiazdy  B.  rciz- 
jaśnią.  Mick.  (-niebo).  Z  za  obsłon  błękitu, 
o  Panie,  przeglądnij  nas  okiem!  Uj.  Błękitu 
nocnego  kawał.  Krasiń.  Czy  pamiętasz  nad 
Alp  śniegiem  rozwieszone  Włoch  błękity?  Kra- 
siń. Pękły  błękity  i  perły  z  nieba  upadły.  Pol. 
Pociemniał  głęboki  B.  niebieski.  Sienk.  Dwie 
wieże  w  B.  jasny  wybiegły.  Len.  Kąpać  ś. 
w  błękitach  (=w  jasnym  powietrzu).  3.  farb. 
barwnik  błękitny,  niebieski:  B.  alizarynowy,  ani- 
linowy, antracenowy,  modrzewiowy,  pruski,  wod- 
ny, paryski,  indygowy,  berliński,  saski,  alka- 
liczny. <Nm.  blank  =jasno-biały,  stalowo-bły- 
szczący,  przez  Cześ.  blankyt> 

Błękitnawo  przys.  od  Błękitnawy. 

Błękitnawy  niezupełnie  błękitny,  niebieskawy: 
Na  dnie  błękitnawym  żarzą  ś.  lśniące  gwiazdy. 
Kras.  Ton  popielaty  z  odcieniem  nieco  błękit- 
nawym. Sienk. 

t  BłękItnIa,  i,  Im.  e  suknia  niebieska,  błaioatna: 
Chodził  w  błękitni  z  frandzlą  srebrną.   Jabł. 

Błękitnić  się,  I  ś..  Ił  ś.  ukazywać  ś.  w  Icolorze 
błękitnym:  Coraz  bliżej  w  moich  oczach  błękit- 
nił  ś.  płaszcz.  Słów. 

XBłękitnidło,  a,  Im.  a  barwiczka  błękitna  do 
farbowania  twarzy:  Błękitnidlem  damy  sobie  bieg 
delikatnych  żyłek  oznaczają.    Kras. 

Błękitnie,  Błękitno  przys.  od  Błękitny. 

Błękitnieć,  eje,  ał  błękitnym  ś.  stawać,  błękitnym 
ś.  wydawać:  Dymy  ojczystego  sioła  błękitniały 
w  głębi.  Olbrzymka  Łomnica,  co  błękitnieje 
w  południa  przezroczu.  Tam  błękitniała  spo- 
kojność  wieczności.  Krasiń.  Rzeki  gdzieś  dalej 
błękitnieją.  Słów.  Na  ciemnej  szybie  dziewczę 
to  memu  błękitnieje  oku.  Słów.  Oczy  mętnie 
błękitniały  z  za  czerwonych  powiek.  Orzesz. 
Czy  świt,  błękitniejąc,  jak  prawda  przedwiecz- 
na, w  pokoju  wzejdzie  nam?  Kon.  Mgły  błę- 
kitnieją nad  wodami.  Kon.  Przen. :  Dusza  błę- 
kitnieje (  =  staje  się  niebiańską,  idealnieje\  Kon. 

Błękitnik,  a,  I.  Im.  I  p.  Niebiestnik.  2.  lim, 
barwnik  niebieski,  lakmus. 


173 


BŁĘKITNO 

Błękitno  p.  Błękitnie:  Kupuj.-}  je  (błękitne  drze- 
wo) strugane  do  farbowania  fijoletowo,  I>.  Kluk. 
Blękltnogrzbiet,    a,    Im.    y    ptak    kamienniczek. 
<Błękit +  GRZB(IET)> 

XBlękltnokru8Z,  u,  blm.  minerał  złożony  z  wę- 
glanu miedzi  i  wodanu  tegoż  kmi^zcu,  in.  błękit 
miedzi.  Kluk.     <Błękit+KlUTOII> 

Blękltnonogi  mający  nogi  hhlitne:  Zmykały 
niezliczone  stada  wielkich  hlrkitnonogich  prze- 
piórek. Sienk.     <  Błękit +  NOG> 

BłękItnookI  mający  oczy  błękitne,  o  hłękitnych 
oczach:  Seree  nie  chciało  wierzyć  w  zdradę  błę- 
kitnookiej  Sylfidy.  Zach.  Błękitnookie  oblicze 
Emilji.  Orzesz.     < Błękit  +  OK  > 

Błękitnoplerś,  a,  Im.  e  zool.  (motacijla  sueei- 
ca)  pak  wróhlowaty.     <  Błękit  +  PIERŚ  > 

Blękltnoplóry  mający  pióra  błękitne:  Ptak  B. 
<  Błękit -HP10R> 

Błękitność,  I,  blm.  rz.  od  Błękitny;  błękit,  la- 
zur, niebiosa:  Gdy  tą  gromadą  poranny  zachwiał 
wiatr  i  pędził  dalej,  jakby  girlandę  dusz,  w  B. 
bladą.  Słów.  Gdzieś  w  B.  podniesione  wieczną. 
Słów.  Tylko  oezy  na  onej  błękitności  trzyma. 
Kon.     Cichą  B.  daj  wkoło.  Kon. 

Błękitny  I.  niebieski,  modry,  bławatny,  lazuro- 
wy: Kolor  modry,  mający  więcej  jasności,  a. 
białawego  koloru,  zowiemy  błękitnym;  stąd: 
niebo  błękitne,  oczy  błękitne,  zbliżające  ś.  wię- 
cej do  białego,  tak  jak  modre  do  czarnego. 
Brodź.  Błękitne  niezapominajki.  Mgła  błękit- 
na. Błękitne  roztocze  morskie.  Sienk.  Księga 
błękitna  rządu  angielskiego  (t.  j.  w  oprawie 
błękitnej).  Pomalować  na  błękitno.  Błękitno- 
złota  chmurka  na  niebie.  Słów.  Chmura  ołękit- 
no-blada.  Słów.  Błękitno -kruczawe  warkocze. 
Słów.  Błękitno -różowe  aniołki.  Kon.  Doliny 
uczyniły  ś.  błękitno -ragławe.  Rodź.  2.  bot.: 
Drzewo  błękitne  p.  Błękioieo.  3.  wet.:  Mleko 
błękitne  choroba  króv). 

Błociany  z  biota  uklecony :  Błociana  chata  =  le- 
pianka.    <BŁOT> 

Błoclarz,  a,  Im.  e  myśl.  I.  odyniec,  mieszkają- 
cy w  miejscach  błotnistych.  2.  pies  ochoczy  do  po- 
lowania na  ptastwo  błotne. 

Błocić,  I,  Ił    walać  błotem:     B.  odzienie  =  sz«r- 
gać.     B.  Ś.  walać  i.  błotem,  szargać  ś. 
Błocisko,  a.  Im.  a  p.  Błoto. 
Błooisto  ])rzys.  od  Słoolsty:  Wyglądać  B. 
Błoolsty  ]).  Błotnisty. 

Błocisz,  a.  Im.  e  myśl.  nazwa  ogara:  B.,  po- 
grom zajęcy.    Fred    A. 

ŁBłocIszcze,  a,  Im.  a]  p.  Błoto, 
tłocko,  a,  Ira.  a     I.    wielkie,  uprzykrzone  błoto, 
bioto  po  pas,    po  szyję,    po  uszy ;    błocisko,    ziemia 
dżdżem  przesiąkła.     2,    bagnisko,    trzęsawica,  trzę- 
sawisko. 
fBlogać,  a,  ał  p.  Błagać. 
f  Błodzlej  st.  w.  od  Błogo. 

Błogi  I.  X szczęśliwy,  zbawiony,  błogosławiony : 
Przed  śmiercią  nie  powiadaj  nikogo  być  bło- 
gim. Duszo  przeklęta,  czy  błoga!  Mick.  2. 
szczęśliwy,  szczęsny,  słodki,  miły,  hd>y,  przyjemny, 
rozkoszny:  B.  żywot.  Błogie  myśli,  wsjiomnie- 
nia,  chwile,  dni.  Snu  błogiego  nie  spłoszy. 
Len.  Pomnik  błogiej  przeszłości.  3.  dobroczyn- 
ny, zbawienny:  B.  wpływ.  Praca  sumienna  wy- 
daje błogie  owoce.  4.  X  ła.ikawy,  litościwy,  7nilo- 
ściwy:  Boże!  bądź  nam  błogim.  5.  |B.]  lichy: 
Zdrowie  błogie.  Owies  B.  (=  błahy).  6.  [B.  oset] 
=  carduus  Mariae.    <  BŁOG  > 

f  Błogo,  a,  blm.  rz.  dobro,  szczęście:  Nędza 
a  B.  stoją  przeciw  sobie. 


BŁOGOSŁAWIĆ 

Błogo  przys.  od  Błogi:  Zrobfło  mi  ś.  B.  B.  mi 
na  sercu.  Poznasz  Boga  prawego,  a  B.  tobie 
będzie.  Skar.  Co  mi  do  kogo,  gdy  mnie  B.  Prz. 
Żyć  B.  Zabł.  B.  będzie,  co  choć  i  strzygą  ś. 
nie  ostanie.  Sienk.  (  =  dobrze). 

xBłogobytność,  i,  blm.  rz.  od  Błogobytny,  byt 
błogi,  dobrobyt.     <BŁOG-f  BY> 

X  Błogobytny  szczęsny,  szczęśliwy. 

XBłogoczynny  dobroczynny.  <b'LOG-j-CZYN> 

XBłogodajny  i).  Błogodawćzy.  <nŁ,0G-f  DA> 

X  Błogodarzyć,  y,  ył  dawać  jałmużnę. 

X Błogodawćzy,  X  Blogodajny  /idny  łaski,  do- 
broci, miłosierdzia,  dobroczynny;  jjokój  przynoszą- 
cy:  Słuszność  jest  ową  błogodawczą  panią.  Mał. 
Sen  B. 

XBłogoduszy  dobrej  duszy,  dobrej  myśli.  <BŁ0G 
-ł-DUCH> 

xBłogodziejstwo,  a,  Im.  a  dobrodziejstwo. 
<BŁOG-f  DZIE> 

XBłogodzietny  mający  dobre  dzieci.  <BŁOG 
-fDZIA(T)> 

XBłogojestny  obdarzony  dobrą  naturą.  <BŁOG 
-f-IST> 

XBłogokłosy  bogaty  w  kłosy,  plenny.  <BŁOQ 
-fKŁO(S)> 

XBłogolubnik,  a,  Im.  Cy  miłośnik  dobra.  <BŁOQ 
4-LUB> 

X  Błogomyśiny  dobrze  myślący.  <  BŁOG  -|- 
MY(SŁ)> 

XBłogoradnik,  a,  Im.  cy  któi-y  dobrze  radzi. 
<BŁOG-(-Rada> 

X  Błogorodny  dobrze  urodzony,  familjant.  <  BŁOG 
-j-ROD> 

xBłogoród,  odu,  Im.  ody  dobre  wodzenie. 

XBłogorządny  dobrze  ś.  rządzący.  <BŁOG-}- 
RZĘD> 

XBłogoskon,  u,  Im.  y  lek.  (euthanasia)  skon  spo- 
kojny, śmierć  lekka.      <  BŁOG  -|-  S  -f  KON  > 

Błogosława,  y,  Im.  y  bot.  p.  Banan.  <BŁOG 
-f  SŁO\V'> 

Błogosławiące  pr7,ys.  od  błogosławiący:  Ręce 
rodziców  rozciągną  ś.  B.  nad  głową  naszą. 

[Błogosławiączka,  I,  blm.,  a.  Soczewica  królo- 
wej] drobna  soczetcica  (w  okolicy  Suwałk). 

Błogosławiclel,  a.  Im.  e  ten,  co  błogo.^ławi. 

Błogosławicieika,  i,  Ira.  I  forma  ż.  od  Błogo- 
sławiclel. 

Błogosławić,  I,  ił,  f  Bogosławić  I.  komu,  ko- 
go =  uwielbiać,  wysławiać,  wielbić,  sławić,  chwalić, 
wyrhiralać,  wynosić  pod  niebiosa:  Błogosław,  du- 
szo moja,  Panu.  Kochan.  Błogosławić  będą  Pana 
wszystkie  narody.  Błogosławię  godzinę,  w  któ- 
rej cię  po  raz  pierwszy  ujrzałem.  Usty  swemi 
błogosławią,  a  w  sobie  przeklinają.  Bud.  B. 
czyjej  i)iinń^ci  (=W!ipominać  ze  czci(i,  z  wdzięczno- 
ścią). 2.  kogo,  komn  =  udzielać  błogosławieństwa, 
żegnać:  B.  lud  a.  ludowi.  Błogosławił  dzieciom 
swoim.  Ir.  przeklinać,  wymyślać,  złorzeczyć.  3. 
kogo,  co  =  święcić,  poświęcać,  kropić  wodą  świę- 
coną,: B.  chorągwie,  chleb,  sól,  oorazy.  Ir. :  B. 
kogo  =  kropić  =  okładać  kijem.  4.  kogo  na  co  — wy- 
święcać, święcić,  prekonizować :  B.  kogo  na  metro- 
politę. 5.  komu,  kogo  =  szczęścić,  zdarzać,  darzyć, 
pomagać,  uszczęśliwiać :  Boże !  błogosław  ich  orę- 
żowi, pracy  a.  w  pracy,  ziemi  naszej,  nowożeń- 
com. Błogosławił  mu  P.  Bóg  licznym  potom- 
stwem. Niech  cię  Bóg  błogosławi  z  twoją  radąl 
(  =  niech  cię  Bóg  ma  w  swej  opiece,  niech  cię  nie 
znam,  niechże  cię  z  twoją  radą!)  6.  [B.]  życzyć: 
Niech  rai  matusia  scęścia  błogosławi. 


ni. 


przys.    sposobem    hlogosłaido- 


,  ^J,0n0SŁAWTENlE 

Błogosławienie,  a,  blm.  I.  czynność  ez.  Bło 
gosławić.  2.  [B.l  blogosłatoieństwo :  Z  wolą  i  z  ta 
talowym  błogosławieniem. 

t  Błogosławienie 
nym:    Żyó  B.  Petr. 
Błogosławieństwo,   a,    Im.   a    I.  błogosławienie, 

uwielbianie,  tnychwalanie,  dobre  iyczenie :  Ośmioro 
błogosławieństw  ewangielicznych.  2.  oh-ząd  bło- 
gosławienia, benedykcju,  przeżegnanie:  B.  rodzi- 
ców, ojcowskie,  kapłańskie.  Dac?,  otrzymać  B. 
B.  na  drogę  żywota.  Jaki  ksi.-^dz,  takie  B.  Prz. 
Ir.:  Dać  maczugą  B.  3.  B.  \)oxq  =  szczęście,  po- 
myślność od  Boga,  pomoc  boska:  Gdzie  niema 
błogosławieństwa  boskiego,  tam  wszystko  idzie 
na  marne.  Skarb  ojczysty,  żona  cnotliwa,  po- 
tomek godny,  B.  Pańskie.  Żart.  konsolacja,  dzie- 
ci: W  jego  domu  aż  nadto  tego  błogosławień- 
stwa. 4.  X  stan  błogi,  błogość ;  królestwo  boże, 
niebieskie,  szczęśliwość  wieczna :  Świętych  w  chwa- 
le niebieskiej  B.  Karuk.  5.  f  relikw/e  świętych. 
XBłogosławleńszy  st.  w.  od  Błogosławiony. 
Błogosławioność,  I,  blm.  rz.  od  Błogosławiony: 
Był  to  jeden  z  tych  pasterzy,  których  moda 
podnosi  do  szczytu  świętości,  a  przynajmniej 
błogosławioności.  Bał. 

Błogosławiony,  f  Bogosławlony,  f  Bogusławlon, 
ż.  t  Bogusławiena  I.  im.  od  Błogosławić:  B.  Bóg 
Izraelów.  Skar.  Błogosławionaś  Ty  między 
niewiastami.  Błogosławieni  pokój  cz-niący.  Żart.: 
B._  między  niewiastami  (o  mężczyźnie,  który 
usiadł  między  kobietami).  W  plemieniu  twoim 
będą  błogosławione  wszystkie  narody.  2.  260- 
wiony  po  śmierci:  Dusze  błogosławione.  B.  mę- 
czennik. B.  Wincenty  Kadłubek  (=  zaliczony 
w  poczet  błogosławionych,  p.  niżej).  3.  zbawienny, 
nieoceniony:  Błogosławieńsza  rzecz  jest  dawać, 
niźli  brać.  Leop.  Błogosławiona  mowa.  Błogo- 
sławione tysiąc  złotych.  Krasz.  Żart.:  Błogosła- 
wiona głupota,  naiwność.  4.  Stan  B.  (kobiety) 
=  brzemieniiy,  ciężarny,  odmienny,  ciąża,  hrzemien- 
ność:  Być  w  stanie  błogosławionym.  B.,  ego, 
Im.  i  rz.  niższy  stopień  świętego,  świątobliwie  zmar- 
ły: Zaliczono  go  w  poczet  błogosławionych.  B., 
ale  jeszcze  nie  święty.  Prz.  {=panek  dopiero,  ale 
jeszcze  nie  pan). 

xBłogosławny  pełen  błogosławieństwa 
sławne  śluby  małżeństwa. 

XBłogosłóW,  owa,  Im.  owy  błogo  mówiący,  bło- 
gosławieństwa obwieszczający:  Strzeżmyż  ś.,  aby- 
śmy tych  pseudologów'  za  swoich  błogosłowów 
nie  mieli.  Smotr.  (=ewangielistów). 

X Błogostan,  u,  blm.  stan  błogości,  szczęśliwość: 
Śniada  jego  twarz  wyrażała  B.  człowie- 
ka, zamiłowanego  w  swoim  powołaniu,  którego 
ważność  odczuwa.  Haj.  <BŁOG -f- ST(0)> 
_  Błogoóć,  I,  blm.  rz.  od  Błogi:  Czuję  w  sobie 
jakąś  B.     B.  duszy,  umysłu  (  =  porjoda). 

XBłogousty  p.  Złotouśty.     <BŁÓG -{- US(T)> 

XBłogowiekl     cieszący    ś.     szczęśliwą     starością 
<BŁOG-fWIEK>  ^" 

XBłogowleŚclć,  I,  Ił  błogie  rzeczy  zwiastować; 
oporoiadać  Ewangielję.     <BŁOG-f- WID> 

X  Błogowodny  objitujący  w  dobrą  wodę.  <  BŁ0G4- 
■WOD>  ' 

XBłogowolenie,  a,  Im.  a  aprobata,  pochwała 

XBłogowonić,  I,  ił  p.  Perfumować.  <Bł:.0G4- 
WON>  ' 

X^\o^OZyvJOiny  szczęśliwie,  błogo  żyjąai.  <BLOG 

-ł-zy(W)>  j    jj'i  j  ^ 

[Błojeo,  jca,  Im.  joe]  p.  Błoniec. 


IBłon,  a,  Ira.  y]  obhk.     <?BŁON> 


BŁONICA 

Błon,  o,  Im.  y  anat.  błony  płodowe  świni.     <p. 
Błona  > 
fBłomuz,  u,  blm.  p.  Biamanż. 
Błona,  y,  Im.  y,  [Błana]     I.   anat.   (membrana, 
tunica)  tkanka  cienka,    szeroko  rozpostarta,    opona, 
osłona,  otoczka,  powłoka,  powłoczka :     B.    bęben- 
kowa  p.  Bębenek.     B.    dziewicza,    panień- 
ska,    panieństwo,    zastawka     pochwy, 
hymen,     [prawiczka,    jagoda     panień- 
stwa,   wianek,    wianuszek    (m.  hymen).  B. 
maziowa  (m.  synovialis).  fB.  my  szata,  my- 
sz as  ta  (m.  musculosa).  B.  naczyniowa,  ja- 
godowa, winogronowa  p.  Naczyniówka.    B. 
okostna    p.  Okostna.     B.  piersiowa,    płuc- 
na   p.  Opłucna.    B.    rogowa   p.  Rogówka.    B. 
S  a  d  ł  o  w  a  —pokład  tłuszczowy  podskórny.  B.  ser- 
cowa p.  Osierdzie.     B.  fsiatkowa,    X  kisz- 
kowa p.  Siatkówka  i  Sieć.    B.   sraarczysta, 
Sznajder  owa  (ra.  Schneideri)  =  B.  śluzowa  no- 
sa.   B.  surowicza,   fwodna  (m.  serosa).    B. 
szpikowa    (m.  raedullaris)  =  wyściełająca  jamy 
kostne.    B.  śluzowa,  fkosraata  (ra.  mucosa). 
B.  tęczowa   p.  Tęczówka.  fB.  tłusta  (paimi- 
culus   adiposus).     fB.    tułumbasa  =  Bębenek. 
B.  twarda,  białaoka  -  Blałkówka.  B.  t  w  a  r- 
d  a  mózgu   p.  Opona.     B.    włóknista,   f  ner- 
wowa, fżylista  (m.  fibrosa).     fB.   Avnęt  rz- 
ną, poprzeczna  p.  Przepona.    B.  złączają- 
ca oka    p.  Łącznica.     2.  bot.  (membrana   cellu- 
laris)  powłoczka  pokrywająca  komórki  roślinne.  3. 
fiz .  -  cienka     warstwa    jakiejkolwiek    .substancji: 
Drganie    błon    (w  akustyce).     B.  powierzch- 
niowa cieczy  =  cieniuchna  warstwa   wierzchnia 
cieczy,   pozostająca   w  sianie    szczególniejszego    na- 
prężenia.     4.  lek.:    fB.  druga  wewnętrzna 
p.  Owodnia.    Błony  płodowe  (membranae  foetus). 
B.  w  r  z  e  k  o  m  a  p.  i^lbybłona.  B.  ziarnista  pę- 
cherzyka   jajnikowego    (m.  granulosa  fol- 
liculi    ovarii).    B.    żółtkowa    p.   Otoczka.    5. 
zoól. :    B.   lotna  nie  fB.  żylasta  p.  Kosmówka. 
toperza  =  rozpostarta    między    palcami    jego    nóg 
przednich ,    służących    w    ten   sposób   za    skrzydła . 
6.    fB.    w    oknie  =  szyba:     B.    szklana.    Przen. 
okno.:    Błony   (z   okien)  były  powyjmowane,  al- 
bowiem  noc   zapadła   ciepła   i    pogodna.   Sionk 
Zdr   Błonka,  Błoneczka.     <BŁON> 

Błonczatka,    I,    Im.   I   bot.    (hymenocallis)  roś. 
z  rodziny  amarylkowatycJi. 
Błoneczka,  czki.  Im.  czki  p.  Błona. 
Błonia,  I,  Im.  e  p.  Błonie:    Ty,  jako  sokół  nad 
piękną  błonia,  ujrzałeś  orła  w  polocie.  Mick. 

[Błonianka,  I,  Im.  i]  kosz  z  łuczywa  (błonck)  do 
noszenia  plew,  sieczki  itp.     <BŁON> 

Błoniany     I.  złożony  z  błony:     Błoniane  skrzy- 
dło nietoperza.  Dudz.    2.  [B.]  z  łuczywa  zrobiony. 
[Błoniarz,  a.  Im.  e]  szklarz. 
Błoniasto  w  postaci   błony :    Pochwa  (liści)    B. 
obrzeżona.  Rost. 

Błoniastoskrzydły,  Błonoskrzydły,  Błonolotny 
mający  skrzydła  błoniaste :  Nietoperz  B.  <  Bło- 
niasty-f- (S)KRZY(DŁ)> 

Błoniasty  I.  opatrzony  błoną,  błonami:  Były 
w  pobliżu  błoniastych  okien  stoły.  Sienk.  2.  a. 
X  Błonowaty  podobny  do  błony;  tkany  tak  jak  bło- 
ny, błoniany:  Liść  B.  Wąż  B.  3.  [B.]  dający  łu- 
czywo, zdatny  na  łuczywo.  4.  [Drzewo  błoniaste] 
leśn.  drzewo  sosnowe,  wzrosłe  na  mokrym  miejscu 
<BŁON> 

Błoniawa,  y,  Im.  y  I.  -^ płaszczyzna,  równina. 
2.   X  lek.  p.  Błonica. 

Błonica,  y.  Im.  e  I.  bot.  (ulva)  roślina  z  gro- 
mady  wodorostów,   z  rodziny    błonicowalycli.     2.  a. 


175 


RŁONTAWA 


BŁOTO 


X  Bfoniawa  lek.  (diphtheritis)  choroba  zaraźliwa 
pohiczona  z  tworzeniem  ś.  błon  wrzekomych  na  bło- 
nach śluzowych,  !  d  y  1 1  e  r  j  a  I  d  y  f  t  e  r  y  t :  B.  kru- 
powa, gnilna,  przyranna,  zgorzelowa, 
szkarlatynowa.     <  BŁON  > 

Błonicowaty  :  Rośliny  błonicowate,  bot.  (ulva- 
«eaej  rodzina  wodorostów. 

Błonicowy,  Btoniczy  'przym.  od  Btonica:  Bak- 
terje  błonicowe. 

Bloniczy  p.  Błonicowy. 

Błonie,  a,  Im.  a,  Błonia,  Błoń  I.  rozległa  rów- 
nina, trawą  pokryta,  obszerna,  otwarta  płaszczy- 
zna: Za  szumnym  Dniestrem  na  Cecorskim  bło- 
niu. Niem.  Tam  na  błoniu  błyszczy  kwiecie.  Przen.: 
Na  błonia  pamięci  hej  jadę  i  hasam.  Uj. 
2.  obszerne  pastwisko,  smug  gruntu  na  pastwisko 
gromadzkie  zostawiony.     <BŁON> 

[Błonico,  ńca,  Im.  ńoe,  Blojeo]  łączka  przy 
gościńcu. 

[Błonik,  a,  Im.  I]  polano  sosnowe,  z  które/f  o 
szczepią  błonki  (  —  łuczywo):  Narąbaó  błoników. 
Rzucił  za  psem  błonikiem.     <BŁON> 

XBłonlstogardłowy  anat.:  Mięsień.  B.  =  gardziel 
podnoszący,  rogogardzielowy,  rogopolykowy  (ra.  ce- 
rato-pharyngeus).     <  BŁON  -f  GAR(DŁ)  > 

Błonka,  i,  Im.  i  I.  p.  Błona;  anat.:  fB.  bram- 
kowa a.  przyrosła  (tunica  albiigiiiea  s.  ad" 
nata).  X  B.  czarna  p.  Naczyniówka,  f  B- 
czerwona,  mięsień  dźwigaj  ."i cy  ją,dro) 
t  myszka  po  dnoszą.ca  jądrowa  (rauseulus 
cremaster\  B.  graniczna  w  oku  (membrana 
limitans).  B.  k  isz  ko  wata  p.  Ornoczna.  B.  mię- 
sista (panniculus  cornosus ).  B.  naszkliwna 
zęba.  B.  serdeczna  p.  Osierdzie.  B.  szkli- 
sta, pokrywajjjca  nabłonki,  X  o  skórka,  po- 
włócz k  a  (cuticula).  X  B.  z  ę  b  o  r  o  d  c  z  a, 
X  z  ę  b  o  z  a  r  o  d  k  o  w  a,  n  a  z  ę  b  n  a.  2.  lek.  p.  Biel- 
mo. 3.  cieniutka  listewka  drewniana,  darta  z  prę- 
ta i  używana  do  wyrobów  koszykarskich  i  wogóle 
^  iecionych.  4.  [B.]  łuczywo,  szczepka,  drzazga. 
<BŁdN> 

Błonkoskrzydły  zool.  p.  Owad.  <BŁON-f 
(S)KRZY(DŁ)> 

Błonkowaty  podobny  do  błonki:  Skrzydełka 
owadu  błonkowate.  Okrywy  koszyczków  błon- 
kowato-Ruche.  Rost.     <BŁON> 

Błonkówka,  i,  Im.  I  zool.  p.  Owad. 

Błonnik,,  a,  blm.  drzewnik,  komorczeń,  I  celuloza. 

Błonny  :  Grunt  B.  =  bogaty  w  pożywność,  jmicstały 
z  rKuitulów  i  ttsioin. 

Blonogrzyb,  a.  Im.  y  bot.  (mycodcrma)  roś. 
z  (jromadij  grzybów  z  rzędu  drożdżaków.  <BŁON-f- 
GRZYB> 

Błonolotny  p.  Bloniastoskrzydły.  <BŁON-ł- 
L()T> 

Błonoskrzydły  p.  Bloniastoskrzydły.  <BŁON-f 
(S)KRZY(I)Ł)> 

XBłonowaty  p.  Błoniasty. 

Błonowy  przym.  od  Błona:  Nerwy  błonowe 
(  =:  znajdujące  ś.  na  błonie). 

XBłonozrost  u.  Im.  y  I.  anat.  (synymenesis). 
spojenie  kości  czaszki  u  noworodków.  2.  lek.  (adhac- 
Bio)  zlepienie  i.  błon  surowiczych  skutkiem  zapale- 
nia zlepnego.     < BŁON  -f  S  -f  ROS(T) > 

Błoń,  I,  Im.  e  p.  Błonie:  Pszczółka  zabrzęczy 
na  kwietnej  na  błoni.  Len. 

[Błoszczyca,  y,  Im.  e]  p.  Płoszczyca. 

Blotko,  a,  Im.  a  i>.  Błoto.     <BŁOT> 

fBłotliwy  ]).  Błotnisty. 

Btotniak,  a,  Im.  I  zool.  (circus)  ptak  drapieżny 
z  rodziny  sokołów. 


Błotniarka,  1,  Im.  I  1.  eukr.  prasa  do  oddzie- 
lania .sn,  /(  od  błota.  2.  a.  Nieruołi  zool.  (lymnea) 
ślimak  jihicodyszny  wód  słodkich. 

Błotnica,  y,  Im.  e  I.  ziemia  łatwo  rozmiąkają- 
ca  tu  błoto.  2.  bot.  =  a^  a.  Świbka,  Żabia  trawa  (tri- 
glochin)  roś.  z  rodziny  błotnicowatych.  Gatunki: 
B.  pospolita  (t.  palustris);  B.  większa  (t. 
maritimum),  u  ludu  Szczypiorkiem  zwana. 
b)  p.  Bagnica.    c)  a.  Nakwiellca  (mariea)  roś. 

Błotnicowaty:  Rośliny  błotnicowate,  bot.  (jun- 
cagineae,  juneaginaeeae)  rodzina  roślin  kwiato- 
tcych   jedholiściennych. 

Błotniczka,  i,  Im.  i  zool.  p.  Sikora. 

Błotnieć,  eje,  ał  stawać  ś.  błotnym,  przechodzić 
w  błoto. 

Błotnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Błotnieć. 

Błotnik,  a,  Im.  I  1.  zbiornik  błota,  dół  z  bło- 
tem, kałuża:  B.  mieć  trzeba  przy  owczarni,  aby 
ś.  nim  owce  krzepiły  i  posilały.  Gost.  2.  przyrzą- 
dzik  do  podtrzymywania  nogawki,  aby  ś.  nie  szar- 
gała. 3.  blacha  a.  pas  skórzany  u  welocypedu, 
ochraniający  jeźdźca  od  zabłocenia.  4.  [B.]  lon 
z  łclapą  żelazną,  zakrywającą  oś  wozową.  5.  gór. 
.so7  zielona  za  .itczyszczona. 

Błotnlsko,  a.  Im.  a  p.  Błoto:  Widok  naszej 
męczarni,  błotnisk,  pławby  poruszył  nawet  Ży- 
dów i  chłopów.  Słów. 

Błotnisto  przys.  od  Błotnisty;  Błotno:  Wios- 
na B.  ś.  rozpoczynała.  And. 

Błotnistość,  I,  blm.  rz.  od  Błotnisty:  B.  ulicz- 
na. Orzesz. 

Błotnisty,  Błocisty,  Błotny  I.  a.  fBłotliwy 
z  błotem  pomieszany,  pełen  błota,  bagnisty:  Błotni- 
sta ziemia,  droga,  ulica,  okolica.  Płaszczyzna 
błotnisto-] eśna.  2.  w  błotach  ś.  znajdujący,  na  bło- 
tach rosnący  :  Lin  B.  Jabł.  Błotniste  rogoże.  Chr. 
3.  koloru  błota :  Plamy  błotniste.  Orzesz.  4.  przeii. 
plugawy,  podejrzany :  Jakieś  błotniste  figury  spot- 
kaliśmy w  tym  błocie  jarmarcznym.  Kaczk. 

Błotno  p.  Błotnisto :  Na  ziemi  było  jeszczs 
czarno,  B.  i  nago.  Bał. 

Błotny  I.  ]).  Błotnisty:  Ziemia,  droga,  wod.i 
błotna  (=mętn(i).  Błotna  woda  na  trzęsawicaeli, 
w  kałużach.  Kluk.  Źródło  błotne  ( =  nieczyste,  męt- 
ne). Nogi  błotne  =  2Woco?!e,  zaldocone.  Bąk  B.  Roś- 
liny błotne.  Wieprz  B.  (=w  błocie  legający).  Ką- 
piele błotne,  =  które  ś.  biorą  w  błotach  jcód  inine- 
rcdnych,  szlamowe.  Gaz  B.  -  bagienny.  2.  bot. : 
Pazury  błotne  =  nazioa  ludowa  rośliny:  Widłak 
bezszypułkowy  (lyeopodium  annotinum).  3.  myśl.: 
Polowanie  błotne  =;)o  błotach.  Ptastwo  błotne  = 
na  błotach  przebytoającc.  4.  zool.:  Sowa  błotna 
p.  Sowa.    Żółw  B.  p.  Żółw. 

Błoto,  a.  Im.  a  I.  ziemia,  brudy  zmieszane 
z  cieczą,  rozmokłe  na  deszczu :  Dziś  błoto  po  pas, 
po  uszy.  Brnąć  po  błocie.  Ugrzęznąć  w  bło- 
cie. Wybrnąć  z  błota.  Jakżeś  ś.  umył?  B.  ci 
siedzi  koło  uszu.  Nie  nanoś  błota  do  stancji.  Na 
wiosnę  ceber  wody,  łyżka  błota;  na  jesień  łyż- 
ka wody,  ceber  błota.  Prz.  Jak  w  B.  wrzucił 
(np.  pieniądze,  =  w?-2e/3a(%,  poszły  na  marne;  uto- 
pił). Zachlapać  s.  błotem.  B.  uliczne.  Nie  uczerp- 
nąć  z  błota  czystej  wody.  Fred.  M.  Kto  w  B.  idzie, 
ten  ś.  nim  ukala.  Prz.  Na  B.  siekierę  ostrzyć 
C  =  głupim  ś.  okazać).  Prz.  Odpowiedź  jak  ki- 
jem w  B.  ('  ^/^(/orzeczHa^.  B.  solne.  B.  gliniane 
=  glina  odleżała,  przeroJriona  na  B.  przy  rcyrobie 
cegieł.  Przeu.:  Zmieszać  kogo  z  błotem  =  sponie- 
wierać, zwymyślać.  Przen.  Obrzucić  kogo  błotem  = 
słoicami  obelżywemi.  2.  kałuża,  bagno,  bajoro : 
Ominąć  B.  W  Im.:  okolica  pełna  błot  =^  bagien : 
Błota  pińskie.  3.  przen.  brudy,  zło,  ni«czysta  spra- 


176 


BŁOTOLUBT 


BŁTS^TAĆ 


UW,  zgnilizna  moralna :  Lezie  człowiek  jak  świnia 
w  B.  Rej.  Występnych  miał  karać,  a  sam 
w  tym  błocie  leżał.  Sz.  R  żj' cia  (=  męty,  szumoioi- 
ny).  Po  tym  koncyljum  Arjusz  i  inni  do  swego 
błota  ś.  wrócili  (  =  wstrętnej,  gorszącej  nauki ). 
jSkar.  4.  przen.  nicość,  upadek,  poniżenie,  upoko- 
.4tzenie,  nędza:  Wiele  dai  i  "J^^yjął  mię  z  błota, 
z  nędzy.  Górn.  5.  przen.  położenie  bez  wyjścia, 
kłopot,  tarapaty:  Wprowadzić  kogo  w  B.  6. 
[Cygańskie  B.j^mseA;.  7.  cvi'<.y. pozostałość  z  oczysz- 
czonego soku.  8.  gór. :  B.  rudne  a.  szlam  =  naj- 
uboższa ruda  błotna.  Zdr.  Blotko.  Zgr.  Btocisko, 
Błotnisko,  [Błociszcze]. 

XBIotoluby  błota,  bagna  lubiący :  Trzcina  błoto- 
luba.  Zebr.     <  BŁOT -f  LUB  > 

XBłotolożny  w  błocie  legający:  Błotołożne  świ- 
nie. Klon.     <BŁ0T4-LEG> 

XBłotoślap,  a,  Im.  y  lolóczący  i.  po  bruku,  szli- 
fibruk.     <  BŁOT  +  SL  AP  > 

[Blozno,  a.  Im.  a]  nasad  u  sań,  leżący  wpoprzek 
płozów.     <  ?  może  od  Płoz  > 

łBfożenie,  a,  Im.  a  błogosławienie,  błogosławień- 
stwo.    <BŁOG> 

tBIoźyć,  y,  yl  sprzyjać,  poblaiać. 

Błusza,  y.  Im.  e  bot.  (catinga)  roś.  z  rodziny 
mirlowatycli.     <?> 

[Blycha,  y,  Ira.  y]  p.  Pohla.     <p.  Pchła  > 

XBłyktry,  ów  blp.  p.  Blichtr. 

XBIyktryk,  u,  Ira.  I  rzecz  błyszcząca  i.,  blichtr. 

Błysk,  u,  lin.  I,  Łysk  I.  a.  X  Blyskot,  f  Bles- 
kot,  fBlyskota,  [Bleskot,  Blask J  błyśniecie, 
blask,  połysk  gwałtowny;  błyskawica:  Bełty 
w  przykre  polerowne  błyski.  Błyski  mieczów. 
Gosz.  Szabla  migała  jak  B.  piorunny.  Brodź. 
B.  piorunu.  B.  gromu.  Słów.  Przen.:  Pilno  jej  by- 
ło z  ostatniego  błysku  młodości  korzystać.  Krasz. 
2.  a.  X  Blik,  X  Blikowanle,  Mgnienie  hut.  żywa 
ora  barw,  ujaiuniająca  ś.  na  powierzchni  roztopione- 
go srebra,  podczas  wydzielania  ś.  z  niego  ostatniej 
2>owłoki  tlenku  ołowiu  (glejty).  3.  w  Im.  lek.  (pho- 
topsia)  chorobliwe  widzenie  światła  nie  istniejące- 
go, iskrzenie  ś.  w  oczach.  < BLASK  > 

XBIyskaOZ,  a,  Im.  e  błyskający,  błyskawicę  rzu- 
cający, piorunujący. 

Błyskać,  a,  al  p.  Błysnąć. 

Błyskanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Błyskać. 

Błyskanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Bły- 
skać ś. 

Błyskawica,  y,  Im.  e,  Łyskawica,  [Bllskawica], 
t  Blyskota  1.  błysk  poprzedzający  grzmot,  iskra 
elektryczna  przebiegająca  między  dwiema  chmurami, 
a.  między  chmurą  a  ziemią:  B.  zygzakowata  pła- 
ska, kulista.  B.  przeleciała  po  niebie.  [B.  sucha] 
=  bez  grzmotu  i  deszczu.  Szybki,  rą,ezy  jak  B. 
(=  jak  piorun).  Przelecieć,  przeinkn.-j.ć,  zniknąć 
jak  B.  Uczucie  przychodzi  błyskawicą  i  ginia. 
Krasz.  Pędzi  lotem  błyskawicy  (  =  strzały).  2. 
blask,  błyśniecie  ś. :  Z  dział  błyskawice.  Tw.  Przen.: 
Błyskawice  otuchy,  nadziei  (  =  iskierki,  prze- 
błyski). 

xBly8kawlconośny  .'sprowadzający  błyskawice, 
piorunonośny. 

Blyskawlóować  się,  uje  ś.,  al  ś.  I.  pojawiać  i. 
jak  błyskawica:  Wiele  innych  myśli  snuło  ś. 
i  błyskawicowało  ś.  w  zamyśleniu.  Słów.  2.  mio- 
tać, ciskać  błyskaicice:  Błyskawiouje  Pan. 

Blyskawlcowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Blyskawlcować  ś. 

Blyskawlcowo  przys.  od  Błyskawicowy,  błyska- 
wicznie:   Roakcja   następuje    w   Elidzie    B.  Bog. 

Błyskawicowy  p.  Błyskawiczny:  W  błyskawico- 
wych ogniach.  Kon.  Błyskawicowe  zygzaki  szabli 


Sienk.  Przon. :  Otwory  ich  majjj,  blaski  olśnie- 
wające i  przecudowne  wdzięki,  lecz  blaski  to 
błyskawicowe,  wdzięki  nadzwyczaj  zmienne.  Wi- 
dzenia snom  twym  dam  błyskawicowe.  Kon. 
{  =  świetne).  Błyskawicowe  miecze.  Kon.  Jakby 
mię  wicher  gnał  B.  Słow.  {  =  szybki  jak  błyskawi- 
ca). Dusze  dzikie,  smętne,  błyskawicowe  tro- 
chę, trochę  mętne.  Słów.  (-gwałtowne,  raptowne). 

Błyskawicznie  przys.  od  Błyskawiczny,  Łyska- 
wloznle:  B.  szybka  armja.  Szaj.  (=  szybka  jak 
błyskawica). 

Blyskawicznlk,  a,  Im.  oy  len,  co  ciska  błyska- 
wice:   B.  Kronida.  Ml. 

Błyskawiczny,  Błyskawicowy  I.  przym.  od  Bły- 
skawica, Łyskawiczny:  Noc  błyskawiczna.  2. 
przen.  prędki  jak  błyskawica,  nagły,  raptoumy,  mo- 
mentalny:  Tury  błyskawicznym  wichrem  oślepio- 
ne. Słów.  Straszny  był  przez  te  ruchy  małe 
a  błyskawiczne,  prawie  nieczłowiecze  Sienk. 
(=  nagłe).  Aparat  fotograficzny  B.  Szybkość 
błyskawiczna.  Pociąg  błyskawiczny.  3.  przen. 
jasny  jak  błyskawica :    Lampa  błyskawiczna. 

Blyskawka,  I,  Im.  I  I.  rzecz  błyszcząca  ś. :  Do- 
był błyskawki  (=  szpady,  szabli  błyszczącej).  2. 
p.  Błyskotka.  3.  w  Im.  blaszki  błyszczące,  które- 
mi  naszywają  sulcnie.  4.  lek.  p.  Łysk.  5.  min.  p. 
Mika.  Kluk.  6.  zł.  strzelba.  7.  zool.  [B.]  p.  Sło- 
necznica. 

fBłyskawy  p.  Błyskliwy:    Wzrok  B.  Leop. 

Błyckllwy,  Łyskllwy,  f  Btyskawy  I.  wydający 
błysk,  błyszczący,  połyskujący.  2.  świetny,  j^elen 
blasku  piękności:     Kóża  błyskliwa.  Przyb. 

XBłyskot,  u.  Im.  y  ).  p.  Błysk:  Ucierpiała  od 
błyskotów,  przelękła  Ś.  huku  grzmotów.  Tremb. 
2.  p.  Błyskotka:  Od  męskich  ozdób  zwodne 
odłączy  błyskoty.  Dm.     Zdr.  X Błyskotek. 

fBłyskota,  y,  Im.  y  I.  p.  Błyskawica.  2.  p. 
Błysk.  Mor. 

Błyskotać,  Cze  a.  ta,  tal  połyskiwać  czym,  bły- 
skać czym,  migotać,  migać  blaskiem:  Kto  ma  ciemno 
w  głowie,  rad  błyskota  gwiaździstą  piersią. 
Oss. 

Blyskotanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Błyskotać. 

X Błyskotek,  tka,  Im.  tkl  p.  Blyskot. 

Błyskotka,  I,  Im.  i,  Blyskawka,  X  Blyskot, 
X  Bleskot,  X  Blyszczadlo,  [  Błyszczydlo  ]  cacko 
błyszczące,  świecidełko:  Ubiegać  ś.  za  błyskotka- 
mi. Przen.:    Błyskotki  stylowe. 

Błyskotliwie  przys.  od  Błyskotliwy. 

Błyskotliwość,  I,  blm.  rz.  od  Błyskotliwy:  Ży- 
wość i  błyskotliwość  umysłu.  Dąb. 

Błyskotliwy,  Blyskotny,  Łyskotny  połyskująaj, 
błyszczący,  lśniący,  mieniący  ś.,  świecący  ś.,  migają- 
cy:  Kirys  B.  Przybytek  od  znanych  błyskotliw- 
szy  i  świetniej  urządzony.  Krasz. 

XBIyskotnik,  a.  Im.  cy  I.  ten,  co  robi  hlyskolki. 
2.  człowiek  mieniący  ś.,  blyszcz({cy  kolorami:  B. 
jakiś  w  ciemnościach  zielony.  Slow. 

Blyskotność,  I,  blm.  rz.  od  Blyskotny,  błyskotli- 
wość:    B.  w  stroju.  Szaj. 

Blyskotny  p.  Błyskotliwy. 

Błyskowy  przym.  od  Błysk;  hut.:  Srebro  błys- 
kowe =  czyste;  p.  Biikzylber. 

fBlysnący  połyskujący,  lśniący:  B.  marmor. 
Rej. 

Błysnąć,  śnie,  snął  a.  blysl,  Łysnąć,  [  Blusnąć] 
nieil.  Błyskać,  Błyszczeć,  fBleszczeć,  [Bliszczeć, 
Blśskać  Ś.]  I.  a.  B.  Ś.  wydać  blask,  zabłyszczeć, 
zajaśnieć,  zaświecić  i.,  zalśnić  ś.,  mignąć,  zamigotać: 
Krew  ś.  toczy,  a  żelaza  błyskają.  Tw.  Ogień, 
gr(  ra  błysnął.  Morze  błyszczało.  Błyskają 
okienka    chaty.      Ciemne    oczy    błyszczały    mu 


V2 


BŁYSZCZ 


BOBOWTNY 


Złoto  błyszczy  i  w  popiele.  Prz.  Nie  wszystko 
złoto,  co  6.  błyszczy  (co  ś.  hdeci).  Prz.  Błyska 
ś.,  meos.  =  błyskawice  przelatują.  Gwiazdy  błysz- 
czą.. Oczy  błyszczą  ś.,  jak  dwie  gwiazdeczki. 
Mick.  (^iskrzą  ś.,  żarzą  ś.).  Step^  cały  w  iskry 
błyszczy.  Słów.  Oczy  błyszczą  ś.  łzą.  Twarz 
bły.szczy  ś.  ogniem  zemsty  (  —  pała).  Nędza 
błyszcząca.  Bał.  (=iwie'-ąca).  Przen. :  Bły.^ka 
myśl  w  oku  (=iri/.-<kaz  niego).  Przen.:  Szczęście 
błysnęło  na  cliwilę  C^  uśmiechnęło  ś.).  Błysło 
kilka  drogich  mu  ctiwil.  Przen.:  Błysło  mu  świat- 
ło rozumu.  Przeu. :  Błyska  w  jego  głowie  =  roz- 
jaśnia  ^.,  świta  a.  Ir.  =  psty-o  mu  w  głowie.  Przen. : 
Błyszczy  honorami,  bogactwem  (=  dominuje,  bry- 
luje). 2.  Przen.  jjokazać  ś.,  zjawić  ś.,  ukazać  ś., 
zarysować  ś. ;  mignąć  ś.,  przemknąć  ś.,  ukazać  i. 
w  )ir zelocie  a.  na  chwilę:  W  dali  błyskały  nie- 
widziane horyzonty.  Kilka  grzbietów  earn  błys- 
nęło przed  krzakami.  Sienk.  Niech  mu  czasem 
w  noc  lazurów  ;j,  Twoje  oblicze  błyśnie,  Królowo  I 
Len.  3.  czym  — wywołać  blasic,  poruszyioszy  czym: 
B.  mieczem.  B.  oczyma  =  łypnąć,  zerknąć.  B.  zę- 
bami =/3ofcaza(}  je.  B.  białemi  pióry.  Przen.:  zaim- 
ponować; pokazać  ś., wysadzić  ś.  z  czym:  B.  do- 
wcipem. 

Błyszcz,  u,  a.  X  y,  Im.  e  m.  i  X  ż.  I.  połysk, 
blask:  B.  żelaza.  Gdzie  pustelnicy  i  B.  niby  nocna 
próchen — i  "Wodan  siedział  niemy.  Słów.  2. 
szuwaks.  3.  garb.  masa  do  nadania  skórze  połysku, 
glansa.  4.  min.  i  chem.  nazioa  ogólna  ininerałów 
z  icejrzenlem  metalicznym,  będących  związkiem  nwtn- 
lów  z  siarką,  selenem  a.  telurem :  B.  anty  m  o  n  0- 
w  y  a.  a  n  t  y  m  o  n  i  t,  g  a  1  e  n  o  i  d.  B.  b  e  z  w  o  d  n  y 
p.  Hematyt.  B.  bizmutowy  p.  Bizmutyn.  B.  m  i  e- 
dziany  a.  c  h  a  1  k  o  z  y  n.  B.  ołowiany  a.  g  a- 
I  e  n  a,  g  a  1  e  n  i  t.  B.  srebrny  a.  a  r  g  i  e  n  t  y  t. 
B.  żelazny^ tlennik  żelaza  ziarnisty  i  ziarnisto- 
tuszczkowaty. 

XBIy8zczadło,  a,  Im.  a  p.  Błyskotka. 

xBlyszczak,  a,  Im.  i  min.  \).  Mika. 

XBIyszcze,  a,  hu.  a  min.  j).  Mika. 

Błyszczeć,  y,  al  p.  Błysnąć. 

Błyszczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Błyszczeć. 

Błyszczka,  i,  Im.  i  I.  bot.  a.  [Bliszczka]  p. 
Kąkol.  2.  w  Im.  bud.  plamki  błyszczące  w  drze- 
wie. 3.  zool.  (plusia)  owad  łuskoskrzydły  ze  sku- 
pienia nocnicówek, 

[Błyszczydlo,  a,  Im.  a]  p.  Błyskotka. 

Błyśnienie,  a,  blm.  p.  Błyśniecie:  B.  szczęścia, 
com  winien  pani,  wraca  mi  świat.  Kor. 

Błyśniecie,  a,  blm.,  Błyśnienie  czynność  cz.  Bły- 
snąć. 

Biytki :  B.  proch,  myśl.  =  prędko  zapalający  i. 
<?> 

Bnać,  a,  al  zł.  iść.     <?> 

Bo  sp.  I.  bowiem,  albowiem;  gdyż,  skoro,  ponie- 
waż: Nie  powracam,  bom  nigdzie  nie  był.  Było 
ś.  na  co  gapić,  czegóż  bo  tam  nie  było!  Dwa 
bo  są  kobiet  rodzaje.  2.  doprawdy:  Ależ  bo 
to  warjat!  —  3.  ależ:  Było  bo  to  okropne. 
Nie  lubię  bo  siostrzyczko,  żeby  mię  tak  szpiego- 
wano. Bo  też  z  tego  nic  nie  będzie.  4.  tam:  On 
bo  dał  4a  wygraną.  Mnie  bo  już  brak  cierjiliwości. 
5.  (co,  że)  —  to:  Oj  I  będzie  weselisko  sute,  bo 
sute.  Głupi,  bo  głupi,  ale  zdrów.  6.  albo,  czy: 
Bo  ja  wiem?  Spisz? — A  bo  co?  Bośty  mnie  na 
gościńcu  nalaz?  I\śn.  Bo  to  my  nie  chłopcy?  Pśń. 
Bom  jom  to  rozbił  ?  Tylko  samd  padła.  Pśń.  7. 
'Bo]  że,  iż,  jako:  Kuma  ś.  zabożyła.  bo  płachtę 
ciasrnio.  Kon.  <R0> 
[Bo  boga  I]  wijkrzyk  podziwienia  a.  niechąn. 


Boa  nieod.  k  zool.  (boa)  wielki  wąż  niejadotci- 
ty  Ameryki  północnej.  2.  długi  szalik  wałkowały, 
szmuklerski,  z  piór  a  najczęściej  z  futra.  <Z  ję- 
zyków Anieryk.> 

Boazerja,  I,  Im.  e,  Buazerja,  x  Bazerja  bnd. 
rzeźbione  wykładanie  ścian :  B.  z  di"zewa,  z  gi- 
psu, iściany  ozdobione  gobelinami,  ujętemi  w  boa- 
zorje  rzeźbione.     <Fi'.  boiserie> 

Bobak,  a.  Im.  I  zool.  (arctomys  bobae)  zwierzę 
szcznrowatc  z  rodziny  wiewiórek :  Spać  jak  B.  = 
na  zabój,  twardo.  Ubrany  padszy,  w  łóżku  spał 
jak  B.  w  norze.  Mick.  < Przez  Ukr.  bobńk,  zo 
Wschodu  > 

Bobak,  a.  Im.  i,  [Sobak]  p.  Bobo. 

Bobas,  a,  Im.  y  p.  Bobo. 

Bobczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bobczyć. 
<B()B> 

Bobczyć,  y,  yl  (o  owcach,  kozach,  jeleniach) 
wypróżniać  ś.  bobkami. 

Bobek,  bka.  Im.  bki  i.  p.  Bób.  2.  jagoda  drze- 
wa wawrzynowego.  3.  blp.  łajno  owcze,  kozie,  my- 
sie, jelenie,  podobne  do  drobnego  bobu:  Owiecki 
im  (owczarzom)  bobki  prósą,  owcarecki  zbićrać 
miisą.  Pśń.  4.  [Bobki  od  bydłowania]  boletus  cer- 
vinus.  5.  [B.  czarny]  rodzaj  owsa.  6.  [Bobki] 
placki  wielkanocne,  2)osypane  bobkiem  (liściem  bob- 
kowym). 7.  B.  a  w  Im.  Bobki  bot.  p.  Wawrzyn: 
"Wieniec  z  lauru  a.  z  bobku  żołnierzom  kładzio- 
no. Skar.  8.  y(.Bo\)ki=  wawrzyny,  laury,  wieńce 
laurowe.  9.  zb.  liście  bobkowe.  lÓ.  blp.,  lek.  (scy- 
bala)  twarde  grudki  .'spieczonego  łajna. 

1.  Bober,  bra,  Im.  bry  I.  [B.]  p.  Bóbr.  2.  fl. 
spławek  u  Icotwicy,  zwykle  okrągły.     <BÓBR> 

2.  Bober,  bru.  Im.  bry  bot."  p.  Bób.  <BOB> 
Bobezajdy,  ów,  blp.  I.  dziadostwo,  dziad  i  ba- 
ba. 2,  bł.  dzieci  żydowskie,  bachury:  Bobezaj- 
dom  przyszło  do  głowy  wziąć  ś.  za  ręce  i  śpie- 
wać chórem.  Sieuk.  <  Żydowskie  bobezajde  (be- 
be =  babka  i  zajdę  =  dziad)  > 

Bobiasty,  Bobowaty,  j;of/o/^n^  t?o  bobu.  <BOB> 

Bobie,  ęcia.  Im.  ęta  p.  Bobo:  Śliczne  bobię- 
ta.     <l)ziec.> 

Bobik,  a,  Im.  i,  [Bowik]  p.  Bób ;  bób  o  ziarn- 
kach mniejszi/ch  od  zwykłego  bobu,  in.  bób  koń- 
ski.    <BOB> 

Bobin,  u.  Im.  y  bot.  (pongaraia)  roi.  z  rodziny 
motylkowatych. 

Bobina,  y,  Im.  y  tiz.  p.  Cewka.  <Fr.  bobinę  > 

Bobizacja,  i,  blm.,  Bebizacja  solmizacja  a.  .lol- 
fjowanie  (czytanie  nut  głosem)  z  wymawianiem 
zgłosek  la,  be,  ce,  de,  me,  fe,  ge  (dzisiaj  do,  re,  mi, 
ja,  .^ol,  la,  si).     <0d  zgłosek  be,  bi,  bo...  > 

Bobkowy  jjrzym.  od  Bobek:  Liście  bobkowe. 
Wieńce  bobkowe.  Drzewo  bobkowe  p.  Wawrzyn. 
Róża  bobkowa  p.  Oleander.     <BOB> 

Bobo,  nieod.,  Buba,  [Bobak,  Bubak,  Babok,  Ba- 
buk,  Bubuk,  Bubacz]  \.  .straszydło,  strach,  straszak: 
Kto  ubóstwo,  śmierć,  więzy  ma  za  próżne  B.  2.  a. 
Bobak,  Bobas,  Boblę  piesz.  dziecko,  mały  ttuścio- 
szek:  Rodzice  biorą  za  euil  świata,  że  B.  jakie 
powie:  mama  a.  tata.  Niem.     <,Dziee. > 

Bobodrzew,  a.  Im.  y  a.  Bobowe  drzewo,  Iglicz- 
nla  bot.  (gleditschia)  roś.  z  rodziny  brezyljowa- 
tych.     <  BOB -f  DRZEW  > 

[Boboluszek,  szka,  Im.  szki]  .;«fco^  roślina  o  list- 
kach owalnych,  kwiatacli  niebieskich,  rosnąca  na 
bagnach.     <Zap.  BĄBL> 

Bobowaty  p.  Bobiasty. 

Bobowlec,  wca.  Im.  wce  bot.  p.  Nurzybób. 

Bobowiny,  In.  blp.,  Bobownik,  [Bobrowiny]  ba- 
dyle bobu. 


178 


BOBOWISKO 


BOCIANICA 


Bobowisko,  a,  Im.  &  pole  bobowe;  ściernisko  bo- 
bowe. 

Bobownica,  y,  Im.  e  bot.  p.  Żylenlec. 

Bobowniozek,  ozka,  Im.  czki  bot.  p.  Prze- 
tacznlk. 

Bobownik,  a,  Im.  I  I.  p.  Bobowiny.  2.  bot.  a) 
p.  Bobrek,  b)  p.  Przełącznik,  c)  [B.  a.  Bobrownik] 
trifolium  Jibrinum. 

Bobowy  przyra.  od  Bób:  Ziarno  bobowe.  Bo- 
bowa polewka  =  bobówka.  Drzewo  bobowe  p. 
Bobodrzew. 

Bobówka,  I,  Im.  I  I.  zupa,  polewka  z  bobowej 
mąki,  a.  z  bobu  rozgolowanego  i  roztartego  miałko, 
zupa  bobowa.  2.  zool.  (pupa  coaretata)  szczegól- 
nego rodzaju  poczwarka  owadu  dwuskrzydhgo  krót- 
korogiego. 

Bobrek,  brka,  Im.  brki  bot.  (menyanthes)  roś. 
z  rodziny  goryczkowatych.  Gatunek:  B.  t  rój  lis  t- 
ny  a.  Trójliśd,  Trojan,  Trzylistek,  po- 
spolicie Bobownik,  niek.  Kaczyniec  zwany 
(m.  trifoliata).     <BOB,  przez  [Bober]  > 

Bobroszczur,  a,  Im.  y  zwierzę  z  rządu  gryzo- 
niom. 

Bobrować,  uje,  owal  I.  brodzić  jak  bóbr  w  wo- 
dzie, w  błocie:  I  polskie  bobrowały  konie  po 
Propontydzie  i  złotym  Strymonie.  Tw.  2.  przen. 
brnąć,  tonąć,  być  zatopionym :  W  rozkoszach  po 
uszy  bobrujesz.  Wad.  3.  gmerać,  szperać,  grzebać, 
przewracać,  plondrować:  B.  w  spiżarni,  w  komorze. 
B.  w  ksią,żkacli.  Bobrował  mi  z  gończemi  po  le- 
sie C  =  dokazywał,  grasował).  4.  niyśl.,  o  psie, 
szczeg.  o  wyżle,  warować.     <BOBR> 

Bobrowe,  ego,  blm.  opłata,  podatek  za  prawo  ło- 
wienia bobrów. 

[Bobrowiny,  In,  blp.]  p.  Bobowiny. 

Bobrowisko,  a,  Im.  a  las  na  bagnach,  w  którym 
łosie  lubią  przebywać  latem. 

Bobrownia,  I,  Im.  e  gniazdo  bobrowe,  gon  bobro- 
wym, osada  bobrów. 

Bobrowniczy,  ego,lm.owle  rz.  1.  a.  Bobrowy,  Bo- 
brownik dawny  urzędnik  nadworny,  który  ś.  opieko- 
wał gonami  bobrov>emi.     2.  poborca  bobroioego. 

Bobrownik,  a  I.  Im.  cy  łowiec  bobrów.  2.  Im.  cy 
p.  Bobrowniczy.  3.  Im.  I  a.  Bobrowe  ziele  a.  Drze- 
wo bobrowe,  Rozwoń,  [Bobulusek]  bot.  (magnolia) 
roś.  z  rodziny  bobrownikowatych.  3.  [B.]  p.  Bobow- 
nik. 

Bobrownikowate  rośliny  a.  Magnoljowate  bot. 
(magnoliaceae)  rodzina  roślin  kwiatowych  dwuli- 
ściennych. 

Bobrowy,  Bobrzy,  [Bobrowy,  BombrowyJI.  przym. 
od  Bóbr :  Gon  B.  Ogon  B.  2.  z  futra  bobrowego : 
Bobrowa  czapka.  Kołnierz  S.  3.  bot.:  Drzewo 
bobrowe  p.  Bobrownik.  4.  lek.:  Stroje  bobrowe, 
krople  bobrowe  p.  Strój.  5.  [Krople  bobrowe  a. 
Krople  maciczne  bobrowe  a.  Esencja  bobrowa] 
tinctura  valer.  comp.  B.,  ego,  Im.  I  rz.  p.  Bobrow- 
niczy. 

Bobrze,  ec\3i,\m.ąta.  młode  bobra:  Dzieciny  jak 
bobrzęta  płaczą,.  Moraw. 

Bobrzy  p.  Bobrowy. 

[Bobulusek,  ska,  Im.  skl]  p.  Bobrownik. 

[Boby!,  a.  Im.  e,  Bobyl]    wieśniak  bezrolny,  sie- 
dzący na  komornym,  komnrnik.     <Brs.  babvi> 
Bobylskl]  przym.  od  Bobyl. 
Bobyl,  a.  Im.  owie]  p.  Bobyl. 
Bobylka,  I,  Im.  I]  forma  ż.  od  Bobyl. 

[Bobyr,  a,  Ira.  y,  Jersz,  SIrotka]  zool.  (aeerina 
tanaicensis)  ryba  koścista  cierniopromienna  okunio- 
wata.     <Ukr.  bobyr  > 

[Bocan  a,  Im.  y]  p.  Bocian.     <BOĆ> 


Bocedyzacja,  i  blm.  solmizacja  a.  solfjowanie 
(czytanie  nut  głosem)  z  wymaiuianiem  zgłosek:  bo, 
ce,  di,  ga,  lo,  ma,  ni,  dzisiaj:  do,  re,  mi,  fa,  sol,  la, 
si).  Por.  BobIzacja,  Damenizacja,  Solfjowanie, 
Solmizacja.     <0d  zgłosek  bo,  ce,  (li> 

[Bocek,  oka.  Im.  cki]  p.  Bocian.     <BOC> 

Boch,  u.  Im.  y  I.  X  tułów  obłupionego  bydlęcia, 
tułów  wołu.  2.  anat.  p.  Kadłub.  <Nm.  Bache  = 
połeć  i  in.> 

Bochen,  chna,  Im.  chny,  X  Bochon,  I.  a.  [Bochna, 
Bochenka  ż.J  I.  icielki  bochenek:  B.  chleba.  Ja- 
ki B.,  taka  skórka.  Prz.  2.  gór.  =  bryla  zlana, 
krąg,  lupa,  kłąb:  B.  ołowiu  i  srebra.  <Zap.  Nm. 
Bache,  p.  Boch> 

Bocheneczek,  czka.  Im.  czki  p.  Bochenek. 

Bochenek,  nka,  Im.  nkl  I.  a.  x  Bochenek,  f  Bo- 
Oheniec,  f  Bochniec  bryła  gruba  okrąt/lawa,  . szczeg. 
chleba:  B.  chleba.  Krajać  chleb  z  bochenka.  Na- 
począć B.  Pomoże  bochenkowi  kukiełka.  Prz. 
(i  najmniejszy  może  ś.  j)rzydać  na  co).  2.  w  grze 
„w  żydka,"  podbicie  piłki  pięścią  i  złapanie  jej. 
Goi.  Zdr.  Bocheneczek,  X  Bochnaczek,  fBoch- 
niaczek. 

t  Bochenlec,  ńca.  Im.  ńce  p.  Bochenek. 

[^Bochenka,  i,  Im.  I]  p.  Bochen. 

Bochenkowaty  podobny  do  bochenka :  Gardła 
narastają.,  mając  gruzły  bochenkowate.    Haur. 

Bochenićowy  przym.  od  Bochenek:  Towarzysz 
B.  =  darmozjad,  pieczeniarz. 

Bocheński:  Błota  bocheńskie  =  .<t2fcara(/ne,  nie- 
zgłębione.     <0d  nazwy  miasta  BochQia> 

[Bochna,  y.  Im.  y]  p.  Bochen. 

X Bochnaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Bochenek. 
Goł. 

fBochnar,  a,  Im.  y  gatunek  monety :  Ociec 
worków  potrząsa,  przebiera  bochnary,  bo  podob- 
no   płatuiejsze    tam  będą  talary.  Rej. 

[Bochnery,  ów,  blp.,  Buchnery]  7~odzaf  ziem- 
niaków. < Jakoby  od  Buchnera  Sasa,  z  czasów 
Augusta  III> 

t  Bochniaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Bochenek. 

fBochnlec,  ńca,  Im.  ńce  p.  Bochenek. 

XBochon,  chna,  Im.  chny  p.  Bochen. 

XBochonek,  nka,  Im.  nki  p.  Bochenek. 

Bocian,  a,  Im.  y  I.  a.  [Bocan,  Boclun,  Bocuń, 
Bocek,  Bociek,  Bocląg,  Bocoń,  Boslek,  Bucień, 
Boczoń,  Wojtek]  zool.  {aicoma-)  ptak podkasaly.  Ga- 
tunki: B.  biały  (c.  alba).  B.  czarny  a.  [Maj- 
stra, Tajstra,  Szast,  Bag]  (e.  nigra):  Klek- 
cze  jak  B.  Wreszcie,  nie  ranie  na  cudze  wady 
być  bocianem.  Tjk\>\.(= nie  poprawię  świata).  Cho- 
dzi, jak  B.  (=poważnie).  Mieć  nogi,  jak  u  bo- 
ciana (=długie).  Gdzie  B.,  tam  pokój.  Prz.  Stoi 
jak  B.  na  gnieździe  (  =  na  jednej  nodze).  Oczeki- 
wali bociana,  co  miał  im  przynieść  maleńkie  dzie- 
ciątko. Kaczk.  Na  Zwiastowanie  zlatują  ś.  bo- 
cianie. Prz.  2.  [B.]  chłopak  przebrany  za  bociana 
IV  zabawie  noworocznej.  3.  B.  i  żaby  gra  dziecięca 
Goł.  4.  [Bociany,  Bocianie  nosy]  bot.  erodium 
cicutarium.  5.  hut.  p.  Cep.  Zdr.  Bocianek,  Bo- 
ciuś.    Zgr.    Bocianisko.     <BOĆ> 

Bocianek,  nka,  Im.  nkl  i.  p.  Bocian.  2.  [W  bo- 

cianki]  rodzaj  iczoru  na  pisankach.  3.  [B.]  wódka. 

Bociani,  Bocianowy  1.  przym.  od  Bocian:  Skrzy- 
dło bocianie.  Len.  Bocianie  gniazdo  =  kosz  majt- 
kowski  na  masztach  okrętowych.  Przen. :  Nogi  bo- 
cianie {^-długie,  wysokie).  2.  bot.  a)  Bociani  nos, 
bocianie  noski  p.  Bodziszek.  b)  [Bocianie  nosy] 
p.  Bocian. 

Boolanica,  y.  Im.  e  samica  bocian:  Klekot  bo- 
cianiey.  Orzesz. 


179 


BOCIANIEC 

Boclanlec,  ńca,  Im.  ńce  7io/(»'(.v::c^f»('e  dla  l>o- 
cianóir :     Rodzie  Lakże  zbudowany  gołębnik,  B. 

Bocianie, 'ęcia,  Im.  ąta.  pi  uklę  hoc  i  anie :  B.  z  no- 
sa znać,  żórawię  z  szyi.  Wad.  Do  gniazdaś  ty 
leciał,  gdzieś  bocianięta  swe  hodo^vał.  Kon. 

Bocianisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  I.  p.  Bocian.  2. 
bocian  wzbudzający  litość:  Bocianiska  doświad- 
czają, głodu'.  3.  ai.  bagno,  kałuża,  gdzie  żtrują 
bociany. 

Bocianka.  I,  Im.  I  butelka  od  wina,  z  długą  szyj- 
ką, dziohaiikd :  Spotkał  w  handelku  radcę,  któ- 
ry już  i)iątej  bociance  szyję  ukręcał. 

Bocianowaty  kształtu  bocianiego:  Bocianowata 
szyja. 

Bocianowy  p.  Bociani. 

[Bociąg,  a,  Im.  i]  p.  Badan. 

[Bociek,  ćka,  Im.  ćkl]  p.  Bocian. 

fDociem  sp.  bowic:n,  alhoiuiein,  bo,  gdyż:  Chwal- 
cie Boga,  B.  on  rzekł,  a  na  jego  słowo  wszystko 
ś.  stało.  Wr.  <BO  +  CI> 

Bocio,  a,  Im.  e  zł.  Żyd  dający  pieniądze  na  za- 
staw, fduciarz.     <  ?  > 

[Bociun,  a,  Im.  y]  p.  Bocian.     <BOC> 

Bociuś,  a,  Im.  e,  Bocian:  B.  na  niebotycznym 
dębie  dopiero  co  klekotać  poczi^ł.  Wilk. 

[Bocoń,  a,  Im.  e]  p.  Bocian. 

[Bocun,  a.  Im.  e]  p.  Bocian. 

Boczasty  I.  wielkoboki.  2.  nadęty,  dąsający  ś., 
gniewny:  Twarz,  mina  boezasta.  3.  [B.,  Boczaty] 
pstrokaty,  plamisty:  Krowa  boezasta f=</ramasto), 
[bocz u  la].     Groch  B.     <BOK> 

[Boczaty]  1.  mający  oko  -podbite.  2.  (o  bydlę- 
ciu) mając  białą  eentJcę  pod  okiem.  3.  p.  Boczasty: 
Wół  B.  =  [b  o  c  z  e  k].  Ą.ponury,  nachmnrzony  (o  czło- 
wieku). Por.  [Boczasty,  Boczek].     <BOK> 

[Boczek,  czka.  Im.  czki,  Boczun]  wól  pstro- 
katy.   Por.  [Bocza(s)ty,  Boczka]. 

Boczek,  czka  a. czku^  Im.  czki.  I.  p.  Bok:  Połóż 
dziecię  na  boczku.  Miłośnie  coś  na  siebie  z  boczku 
pogli^dajr-j, .  Wielkie  domy  boczkiem  objeżdża 
(  -  mija).  [Boczkiem  patrzeć]  patrzeć  niechętnie, 
zżymać  ś.  2.  bok  wieprzowy  razem  ze  słoniną  i  że- 
brami: B.  wędzony,  pieczony,  przerastały.  3. 
boczna  czpjć  stanika:  Skrajać  B.  Zszywać  bocz- 
ki.    4.  ta p.  ^;orccz  u  fotela  a.  kanapij. 

Boczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Boczyć. 

[Boczka,  I,  Im.  I]  p.  Boczula.  Por.  [Boczek, 
Bocza(s)ty]. 

[Boczkor,  a,  Im.  y]  p,  Baćkor. 

Boczkorosz,  a,  Ira.  e  rodzaj  szlacłicica  cliodacz- 
kowego  na  Węgrzech:  On  w  rzeczy  szlachcie  był, 
węgierski  B.,  niby  nasz  chodaczkowy.  Kaczk. 
<p.  Baćkor > 

[Beczkować,  uje,  owal]  tańczyć  naokoło  kogoś, 
bokiem  do  niego  ś.  zwracając. 

[Bocznia,  i,  Im.  e]  pokój  boczny,  bokówka. 

Bocznica,  y,  Im.  e  I.  boczna  strona,  bok:  Po- 
macaj wołu  po  zadnich  bocznicacli.  Trzyc.  B. 
biszty.  2.  w  Im.  a.  Pobocznice  bnl.  bok,  skrzy- 
dło, pawilon:  Bocznice  zamku,  dworca,  kościoła 
C  =  mniejsze  budowle  pod  kątem  prostym  z  niemi 
połączone).  3.  B.  drogi  żelaznej  -  odnoga.  4.  ka- 
mień, ściana  boczna  w  zaprawie  wielkopiecowej.  5. 
[B.]  swaclma.  Dwie  bocznice  odprowadzają,  mło- 
dą od  ołtarza.     <BOK> 

'^Boczność,  I,  blm.  rz.  od  Boczny;  fiz.:  Światło 
zwykłe,  nies|)olaryz<)wane,  boczności  żadnej  nie 
okazuje,,  czyli  zmian  żadnych  przy  obrocie  nie 
doznaje.  Kram. 

Boczny  I.  a.  Bokowy  przym.  od  Bok:  Rana 
boczna,  f  B.  ból.  Ulica  boczna.  Drzwi 
boczae.    Ściana    bocz;**,     Powierzciinia   boczna 


teODACZ 

graniastoshipa,  ostrosłupa,  walca.  Wejść  bocz- 
nemi  drzwiami  {\iriQn.  =  dostać  i.  gdzie  dro,ją  nie- 
właściwą. 2.  Potomek  B.  =me  z  prostej  linji,  a. 
nieprawy,  poboczny.  3.  Xanat. :  Kości  boczne  = 
ciemieniowe.  4.  astr.:  Słońca,  księżyce  boczne 
(anthelia) -z/awt.sfca  optyczne,  powstające  przez  od- 
bicie i  załamanie  promieni  światła  to  kryształkacJi 
lodowych,  tworziicych  najwyższe  chmury.       , 

1.  [Boczoń,  a,  Im.  ej  p.  Bocian.     <B00> 

2.  [Boczoń,  a,  Im.  e]  patrzący  z  ukosa,  nadą- 
sany.     <BOK> 

[Boczula,  I,  Im.  e]  I.  a.  [Boczka]  nazica  krowy 
pstrej,  \bocza(s)tej'\:  Przedałam  krasule,  kupiu- 
łain  bocule.  Pśń.  2.  dziewka  krzywoboka.  lo". 
Boczun.     <BOK> 

[Bcc^un,  a,  Im.  y]  p.  [Boczek].  Por.  Boczula. 
<BOK> 

Boczyć,  y,  yl  I.  zbaczać,  na  hok  imjslępowa,\ 
iść  na  stronę:  B.  z  drogi,  w  lewo,  w  prawo, 
k  sobie.  2.Xod  kogo  =  stronić,  odwracać  ś.,  unikać 
(JO :  Panna  z  dziką  niechęcią  od  młodzieży  boczy. 
Ilul.  B.  ś.  I.  Xboki  nadymać,  nadymać  ś.:  Boczył 
ś.  paw,  ukazując  swe  cudne  pierze.  Jabł.  2. 
.stronić  od  siebie  wzajemnie,  unikać  siebie  nawza- 
jem: Choć  ś.  zrazu  boczą,  prędko  ś.  z  sobą 
zgodzą.  Pot.  3.  na  kogo  =  krzywić  ś.  na  kogo, 
krzywo  pati-zeć,  marszczyć  ś.,  dąsać  ś.:  Prawdę  mu 
powiadają,  a  król  ś.  na  nich  boczy.  Pot.  Co  ś. 
tak  bocys,  jak  zła  krowa?  4.  wykrzywiać  ś.  na 
bok,  krzywić  ś.,  paczyć  ś. :  Szew,  kreska  boczy  ś. 
5.  •]■  B.  ś.  przeciw  komu  -  buntować  ś. 

Boćkowieo,  wca,  Im.  wce  p.  Boćkowski.  <0d 
nazwy  miasta  Boćki  > 

Boćkowski  a.  monitor,  rzeraieri,  bizun,  B.,  narzę- 
dzie boćkowskie  a.  Boćkowiec  =  dyscyplina,  hmczuk, 
bizun:  .Teszcześ  mi  nie  wyrósł  z  pod  władzy 
ojcowskiej,  mam  jeszcze  ów  samy  monitor  B. 
Pol.  Boćkowskim  batogiem  wypędzić  z  głowy 
te  ideały.  Krasz.  Prawo  boćkowskie  =  prawo 
bizuna,  rygor,  karność,  i^urowość:  Boćkowskiego 
prawa    artykuły  niejedną  cnotę  wykuły.  Prz. 

Boćkowy  przym.^  od  Bociek,  bociani. 

Boćwiak,  a,  Im.  I  p.  Boćwina. 

Boćwina,  y,  blm.,  Botwina  I.  bot.  p.  Burak. 
2.  nać  buraków,  liście  od  nich  :  Krajać  boćwinę 
dla  świń.  Łamać  boćwinę  ( -obłamywać  liście 
buraków  w  ogrodzie).  B.  mdleje  (  =  sparzona, 
opada).  Kwasić  boćwinę.  Zdrów,  jak  B.  w  deszcz. 
Prz.  3.  nać  buraków  zakwaszona  na  zimę :  Sta- 
wić boćwinę  (-robić  jej  zapas  na  zimę).  Chłod- 
nik z  boćwiny.  4.  potrawa  gotowana  z  kiuaszo- 
nej  boćniiny:  Wychował  ś.  na  boćwinie.  Prz. 
(~za  piecem).  5.  Im.  y  a.  Boćwinlarz.  Boćwin- 
karz,  Boćwinek,  Boćwiniak,  Boćwiak  hreczkosiej 
litewski ;  przezwisko  Litwina:  Znajdę  cię! — Znaj- 
dziesz, znajdziesz,  boćwino!  Sienk.  Zdr.  Boćwln- 
ka.     <Brs.  baćwlna,  Ukr.  botwyna> 

Boćwinek,  nka,  Im.  nkowle  p.  Boćwira:  I  te- 
mu boćwinkowi  wąsy  podetną.  Sienk.  Boćwin- 
kowie  mowy  ludzkiej  dobrze  jeszcze  nie  umieją. 
Sienk. 

Boćwiniak,  a,  Im.  i  p.  Boćwina. 

Boćwiniarz,  a,  Im.  e  p.  Boćwina. 

Boćwinka,  I,  blm.  p.  Boćwina. 

Boćwinkarz,  a.  Im.  e  p.  Boćwina:  Źle  ten  I. 
tralił.    Sienk. 

Boćwinkowy  przym.  od  Boćwinka:    Barszcz  B. 

Boćwinowy  I.  przym.  od  Boćwina.  2.  prow. 
zaściankowy,  parafjański,  prostaczy,  rtibaszny : 
Świat  B.  nad  estetycznym  przemaga.   Od. 

[Bodacz,  a,  Im.  e]  żart.  róg.     <BOD> 


180 


BODAJ 


BODZIEC 


Bodaj,  Bogdaj,  Bodajże,  Bogdajże,  [Bodej,  BdaJ, 
Daj]  I.  =  daj  Boże,  ul/y...,  dułby  Bóg,  ul/y...,  ol/y, 
żeby  (o,  żeby,  niechby,  o  gdyby:  B.  ta  cnota  tlzi- 
siaj  w  wielu  sercach  byia!  B.  ś.  tac}'  na  bru- 
ku rodzili!  B.  tak  nam  ś.  zawsze  działo!  B. 
to  w  ojczyźnie!  (  —  niemu,  juk  w  ojczyźnie'.).  Bo- 
daj to  z  raatki^!  Bodajeś  ś.  nagadał!  (dora.: 
i  co  prędzej  przestał  gadać).  Bodajeś  z  twoim 
krzykiem!  (dom.:  przepadł,  pękł).  W  przysię- 
gacłi,  przekleństwacli  =-niecA,  niechby:  Bodajem 
skonał,  jeżeli  kłamię!  'Bodajbym  ś.  nigdy  był 
nie  rodził!  Bodajeś  zdechł, pękł!  Bodajeś  z  piek- 
ła nie  wyjrzał!  Bodajeś  światłości  niebieskiej 
nie  oglądał!  Bodajeś  ś.  udawił!  B.  cię  licho, 
B.  cię  djabli!  (dom.:  wzięli).  B.  cię  piorun  trząsł! 
B.  cię  (  =  niechże  cię  też).  B.  pana  z  pańską  no- 
winą! (dom.:  P.  Bóg  miał  w  Swej  opiece).  A  B. 
że,  a  B.  cię,  jakom  .ś.  skaleczył!  (=a  niech 
cię  licho!  a  żeby  cię!  mas^z  tobie!).  [Bodajście 
wy !]  2.  t  B.  zdrów!  (przy  toaście  a.  przy  ki- 
chaniu ezyira) :  =  zdrowie  (twoje,  wasze)!  za  zdro- 
wie !  na  zdrowie!  daj  Boże  zdrowie  !  wiwat !:  Ja- 
kie „pomaga  Bóg,"  taki  „B.  zdrów."  Prz.  (=jakie 
życzenie,  takie  podziękowanie  ;  jakie  pytanie,  taka 
odpowiedź).  Do  pracujących  w  polu  np.  mówi  ś.: 
Pomaga  Bóg!  — ci  zaś  odpowiadają:  B.  zdrów! 
3.  choć,  chociażby,  przynajmniej :  Zbierali  ś.  do 
któregoś  z  kolegów  na  ponez,  na  herbatę  jakąś, 
na  ogórki  B.  Krasz.  4.  przys.  kto  tcie,  czy  nie; 
może,  podobno,  jeśli  ś,  nie  mylę:  B.  czy  nie  przyj- 
dzie. Wieku  są  B.  nie  równego.  B.  żaden  pi- 
sarz przed  Kraszewskim  nie  podał  tylu  rysów 
drobnych  o  Kaprerze.  T.  K.  Rozsiano  wieści, 
a    nawet   B.    czy    nie    zyskały    u    kogo  wiary. 

5.  (Że  B.]  =  że  nic  nad  to:  Tak  doskonale,  że 
B. !  6.  [Bodajś]  słuchaj,  ejże!:  Bodajś,  zołrairzu, 
stój!  Mąż  powiada:  bodajś,  kiedy  on  na  ta- 
kiego prynca  wyszed...  7.  [B.]  =  powątpiewanie : 
Czy  jutro  będzie  pogoda?  —  Bodaj  tam  będzie! 
Jakby  mu  (dziecku)  Bóg  zezwolił  ży6,  ale  bo- 
daj poi^c^...     <BOG-|-DA,  właściwie:  Bóg  daj> 

[Bodajkać,  a,  al]  kląć. 

IBodajkanie,  a,  blm.j   czynność  cz.  Bodajkać. 

[Bodajś]  p.  Bodaj. 

Bodajże  p.  Bodaj. 

Bodak,  a,  Im.  I  p.  Bodlak.     <BOD> 

[Bodarz,  a,  Im.  e]  oścień,  osęka  widłowata  do 
zabijania  węgorzy.     <BOD> 

[Bodaś]  przys.  byle :  B.  co.  Nie  odda  tego  za 
B.  co.  B.  jaki.  Por.  [Bodejakil.  <  Bogdaj  -j- 
Si> 

[Bodej]  I.  p.  Bodaj.  2.  [Bodej  to  bodeji]  mówi 

6.  pocieszając  chore  a.  płaczące  dziecko. 
[Bodejak]  przys.  hyle  jak. 

[Bodejaki]  hylejaki.     <Bodaj  jaki,  p.  Bogdaj > 

Boden,  dna.  Im.  dny  tap.  część  pokrycia  na  me- 
blu, stanowiąca  boczne  ściany  wysłania  od  sznurka 
na  jego  kancie  do  ramy.     <Nm.  Boden  > 

[Bodanka,  I,  Im.  i]  p.  Bednia. 

Bodlaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Bodiak:  Drobne 
bodiaczki  przyczepiają  ś.  do  sukni.    Kórz. 

Bodiak,  a,  Im.  i  p.  Bodiak:  Poselstwa  ptaków 
lecą  przez  krwawe  doliny  bodiaków.  Słów.  B. 
w  zawoju  czerwonym.  Jeż.  Zdr.  Bodiaczek. 
<Ukr.  bodiA,k> 

XBodjum  nieod.  p.  Podjum:  Była  postawiona 
galerja,  a  za  nią  z  desek  zrobione  B.,  na  któ- 
rym siadywała  kapela.  Kaczk.     <p.  Podjum > 

[BoiJ!r.wy]  p.  Bodliwy :  DyJwa  sie  (  =  patrzy),  jak 
bodhi^-a  krowa.  Prz.     <BOD> 

Bodliwość,  i,  blm.  rz.  od  Bodilwy.     <BOD> 


Bodliwy,  XBodny,  [Bodiawy,  Bodzlący]  bodący, 
koliiry,  bóść  lubiący:  Byk,  baran,  kozieł,  głóg  B. 

xBodloch,  u,  Im.  y  =Badetuch.  <Nni.  Bade- 
laken  =  (iosł.  prześei  radło  kąpielowe> 

Bodiak,  a,  Im.  i  I.  a.  Bodak,  Bodiak,  [Badiok], 
Bodziak,  Bodzieniec  kolec  u  roślin ;  roślina  koląca, 
pełna  kolców.    2.  bot.  a)  p.  Głóg.  b)  p.  Rokitnik. 

Bodlakowy  przym.  od  Bodiak:  Ości  bodłakowe. 
Syr. 

X  Bodło,  a,  Im.  a  bobo,  straszydło,  potwór,  dzi- 
wotwór:  Trudno  dać  wiarę,  by  to  przecie  B. 
podnieść  cały  wóz  jedną  ręką  mogło.  Opal. 
Okrutnym  przerażona  bodłem.  Pot.  <?Może 
BOD> 

Bodmerja,  I,  Im.  e  pożyczlca  na  ładunek  okrętu, 
pod  przepadkiem,  gdy  okręt  utonie.  <Nm.  Bod- 
merei,  z  HI.  bodmerie> 

Bodnąć,  nie,  ąl,  nied.  Bóść,  [Bóść,  Bodziec] - 
I.  ubość,  ukłuć,  uderzyć  czym  spiczastym,  żgnąć, 
kolnąć,  trącić:  B.  rogami  a.  B.  (  =  tryknąć).  B. 
konia  ostrogami.  B.  łokciem,  czołem,  głową 
(=  trącić).  Bodli  rapierami.  Sienk.  Prawda 
w  oczy  bodzie.  Prz.  (=kole).  Przen.:  Klasztor 
z  wieżami  bodącemi  spokojnie  błękit.  Sienk.  2. 
przen.  zgryźć,  zmartwić,  udręczyć,  zaniepokoić:  To 
go  bodło,  to  podsycało  nienawiść  jego.  Bał.  Bo- 
dło go  sumienie  o  grzech.  Birk.  3.  przen.  po- 
budzić, zachęcić,  popchnąć  do  czego :  Słowo  u  lu- 
dzi tyle  tylko  warto,  jeśli  drugich  do  naślado- 
wania cnoty  bodzie.  Krasz.     <BOD> 

[Bodnla,  i,  Im.  e]  p.  Bednia:  Wyniósszy  reszt- 
ki mąki,  załamała  ręce  nad  bodnią  próżną. 
Krasz.  Wyjęła  z  bodni  wielki  nóż  święcony. 
Gosz.     <Ukr.  bodnia> 

[Bodniarz,  a,  Im.  e]  ten,  co,  robi  bodnie, bednarz: 
Polańskich  zdunów  i  bodniarzy  robota  zaj- 
mowała półki.  Krasz.     <Ukr.  bodn(i)ar> 

Bodno,  a,  Im.  a  zeg.  ściana,  do  której  przy- 
twierdzone są  szczegóły  werku.  <  Zap.  z  Nm.  Bo- 
den =  dno  > 

XBodny  p.  Bodliwy.  <BOD> 

IBodro  przys,  od  Bodry.     <Ukr.  bodry)> 

I  Bodrość,  i,  blm.  rz.  od  Bodry. 

1  Bodry  rączy,  rzeiki,  żwawy,  raźny,  rzeźwy,  by- 
stry.   B.  na  duszy,  a  chory  na  ciele. 

[Bodula,  I,  Im.  e,  Bódula]  krowa  lodliwa,  dłu- 
goroga.     <  BOD  > 

[Bodura,  y,  Im.  y]  m.  przezwisko  człowieka  ni"  ■ 
dołężnego,  żebrzącego  2^różniaka.     <?> 

[Bodziać  się,  a  ś.,  al  ś.]  p.  Badziać  ś. 

Bodzlak,  a,  Im.  I,  [Badiok]  I.  j).  Bodiak.  2.  wlra. 
bot.  p.  Bodzian.  <BOD> 

Bodzian,  a,  Im.  y,  Badjan,  Bodzlak!  Im.,  bot.  (illi- 
ciura)  roślina  z  rodziny  bobrownikowatych.  <p. 
Badjan  > 

Bodziaszek,  szka.  Im.  szki  a.  Ostllk  bot.  (eryth- 
rolaena)  roś. 

[Bodzlący]  p.  Bodliwy:    Wół  B. 

Bodziec,  dźca,  Im.  dźce,  fBojec  I.  rzecz  bo- 
dąca, koląca,  bodak,  kolec,  oścień:  Cierniową  koronę 
na  głowę  Jezusowi  wcisnęli  i  wbili  aż  do  końca 
ostre  one  j)rzenikające  bodźce.  Skar.  2.  u  ostro- 
gi -  kolec;-  w  Im.  przen.  =  ostrogi:  Dać  koniowi 
bodźcem.  Zewrzeć  konia  bodźcami.  3.  narzędzie 
chirurgiczne  do  przebijania,  trójgraniec,  irokar.  4. 
oścień  wolowy,  kij  z  ostrzem  na  końcu  do  popędza- 
nia bydła.  5.  fizj.  (stimulus)  wpływ,  od  którego 
zależy  przejście  nerwu  do  stanu  czynnego.  6.  j)rzen. : 
pobudka,  zachęta, pochop,  podnieta:  Być  komu  bodź- 
cem do  czego.  Dodać  komu  bodźca.  Co  to  za 
B.  dla  uczonych  widzieć,  jak  mądrych  król  ceni 
VB0D> 


181 


feODZIEÓ 

[Bodziec,  e,  al]  \>.  Bodnąć. 

Bodzienicc,  ńca,  Im.  ńce  I.  p.  BodJak.  2,  bot. 
p.  Szaklak.     cMoże  z  B;uljaii> 

[Bodzie,  ęcia,  Im.  ętal  j).  Boże:  Będ^  ci  słu- 
ży*'^ pani(^'fa,  a  i  różne  bodzi^ta.  Pśń.  <BOG> 
"  [Bodzięga,  I,  Im.  I]  zwierzę  jamoMonne  spongia 
filie  dtilis.    <?> 

BodziszeK,  szka.  Im.  szki  a.  Bociani  nos,  Bo- 
cianie noski,  Gieranja,  Gieranjum  bot.:  (geranium) 
roA.  z  roiiziiiy  bodzifzkowatych.  Gatunki :  B.  czer- 
wony a.  D  z  i  e  b  r  e  n  o  s  e  k,  Nosek,  Bociani 
nos,  Bocian  i e  a.  Żórawie  noski,  Kosicz- 
ki  {g.  sanguineura);  B.  kosmaty  a.  Ognica 
(g.  molle);  B.  k  r  ągłol  i  ści.  Nosek  ziębi, 
Ziębie  noski  (g.  rotundifoliura);  B.  łąkowy 
a.  Hrebelki  (g.  luatense);  B.  śmierdzący, 
Nosek  chróścielowy,  Pychawiec  (g.  ro- 
bertianiim).     <  Zap.  BOr)> 

Bodziszkowaty  a.  Gieranjowy,  Gieranjowaty : 
Rośliny  bodziszkowate  =  7-o(i2;»i«  ?-o^/m  kwiatowych 
dw  u  lii  dennych . 

Bodzisznik,  a,  blm.  apt.  p.  Gieranina. 

fBoga,  I,  Im.  I  p.  Bogini:  Słowa  tara  nie  by- 
ło słychać  o  bodze  Palladzie.  Pot.     <.BOG> 

[BogabojnyJ  p.  Bogobojny.     <BOG-|-BOJ> 

Bogacenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bogacić. 
<  BOG  > 

Bogacenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Boga- 
cić ś, 

Bogaciciei,  a.  Im.  e  ten,  co  hngad:  B.  ję- 
!»,yka. 

Bogacicielka,  i,  Im.  i   forma  ż.  od  Bogaciciei. 

Bogacić,  i,  ii  czynić  bogatym,  wzbogacać:  Han- 
del kupców  bogaci.  Wojna  jednych  IJogaci,  a  dru- 
gich uboży.  Prz.  W  rozum  bogać  głowę.  B.  ję- 
zyk nowemi  słowami.  B.  Ś.  bogatym  ś.  stawać, 
wzbogacać  L,  dorabiać  L,  bogacieć:  Kto  ś.  prędko 
bogaci,  czasem    dobrze  przypłaci.  Prz. 

XBogacie  p.  Bogato. 

Bogacieć,  eje,  al  staicać  ś.  bogatym,  bogacić  ś., 
wzbogacać  k,  dorabiać  ś. :  Przemysłem  ludzie  bo- 
gacieją.  B,  w  pieniądze,  w  dostatki,  nauki,  mą- 
drość, cnoty. 

Bogactwo,  a,  t  Bogaćstwo  I.  blm.  zamożność, 
dobrobyt,  dostatek,  majętność :  B.  narodowe,  kra- 
jowe. Dłużej  mojego  ubóstwa,  niż  twego  bogac- 
twa. 2.\m.?i  skarby:  Bogactw  przybywa,  cnoty 
ubywa.  Wszelkie  dla  ludzi  bogactwa  znaj- 
dują ś.  w  ziemi.  Bogactwa  wiele  mogą.  3.  blm. 
przymiot  tego,  co  jest  bogatym,  objitość,  zasobność : 
B.  materjału,  języka,  form,  myśli,  kolorytu.  B. 
kruszcu  w  rudzie.  4.  fblm.  mnósn-o,  dostatek,  icielka 
ilość:  Wszystko  złoto  i  srebro,  którego  tam 
wielkie  B.  było,  wybrał.  Skar. 

Bogacz,  a,  Im.  e,  [Bogater,  Bogatur]  I.  człowiek 
bogaty,  pan:  B.  i  Łazarz.  W  karczmie,  w  łaźni, 
w  młynie  i  w  kościele  nie  znać  bogacza  Prz.  Ską- 
py, nieużyty  B.  2.  [B.]  ogień. 

Bogaczka,  i,  Im.  i  forma  ż  od.  Bogacz;  fBo- 
gaja,  [Bogaterka]. 

XBogaczowski  p.  Bogaczowy. 

Bogaczowy,  X  Bogaczowski  przym.  od  Bogacz: 
Łazarz  pragnął  odrobin,  które  padały  ze  stołu 
bogaczowego.  Sekl.     M.ojętność  bogaczowa.  Leop. 

[Bogać,  Bogać  ta(m)j  w.  gdziei  tam !  a  jakże 
nie !  nie  inaczej !  B.  ta  nie !  (  =  dlaczegożhy  nie ! 
i  owszem !),  Czego  płaczecie  ?  —  Bogać  nie  mam 
płakać,  kiedy...  Cy  ty  rajls,  oblubienico,  chęć 
do  niego?  —  A  juzcil  (swachny  dogadują:)  Bo- 
gać ta  nie!  (  =  ba  i  bardzo!).  Możeś  ty  na  mnie 
zły  woli? — Bogaćem,  dobry!  (  =  owszem,  dobry 
dom.    woli  jestem).     A  pocóżeś  tam  chodził?  — 


BOGTENIAK 

Bogać  chodził,  zagnali!  (gdzie  łam  u  licha  cJio- 
dziiem  =  wcale  nie  chodziłem).  A  B.  co?  =  tylko  coi 
Bliź.  B.  ich  ś.  tam  pozbędzie!  Sienk.  <BOG  -j- 
Ci.  Zdaje  się,  że  zastąpiono  tu  djabła  wyra- 
zem bóg> 

ł  Bogaćstwo,  a,  Im.  a  p.  Bogactwo. 

tBogaja,  i,  Im.  e  p.  Bogaczka.  Pot. 

[Bogalny]  żebrzący:  Bogalna  baba.  Por.  [Bła- 
galny, Proszaiiiy].  <  Właściwie  błagał n  y,  Sld. 
do  BOG> 

tBogaprzectwo,  a,  blm.  p.  Bogoprzectwo. 
<B0G4-PRZErK)> 

Bogarodzica,  y,  blm.  I.  a.  f  Bogorodzica,  f  Bo- 
gurodzica, Bogarodzicielka,  t  Bogorodzicielka,  [Bo- 
horodyca]  Boża  rodzicielka,  Matka  Boska.  2. 
pieśń  starożytna:  B.  dziewica,  Bogiem  sławiona 
Marja.     <  BOG-fROD  > 

Bogarodzicielka,  i.  Im  I  p.  Bogarodzica. 

Bogatek,  tka,  Im.  tki  zool.  (buprestis)  chrząszcz 
pięcioczlonkowy  z  rodziny  tejże  nazwy. 

[Bogater,  a,  Im.  y]  p.  Bogacz.  <Sld.  do  boha- 
tera > 

[Bogaterka,  i.  Im.  i]  p.  Bogaczka. 

Bogatka,  i,  Im.  i  zool.  p.  Sikora. 

Bogatnica,  y.  Im.  e  bot.  (oreocallis)  roi. 

Bogato,  X  Bogacie  i.  przys.  od  Bogaty:  Oże- 
nił ś.  B.  (=  z  bogatą).  B.  ubrany.  Choć  nie 
B.,  ale  nie  obdarto.  Prz.  Suknia  B.  haftowana. 
Ramy  B.  rzeźbione,  złocone.  2.  X  czego -dużo, 
podostatkiem,  obficie :  Mleka  mam  B.  Szymon.  X  Po- 
strzelony i  krwią  B.  zarumieniony.  Birk.  3.  f  wiel- 
ce, dzielnie,  znakomicie. 

Bogatokonny  bogaty  w  konie:  Imbrjos,  syn 
Mentora  bogatokonnego.  Ml.,  Stasz.  <BOG-|- 
KOŃ> 

XBogatomieczny  zasobny  w  mleko,  pełen  inleka: 
Wymię  bogatomleczne.     <BOG-|- MLE(K)> 

6ogatowinniC2ny  boqaty  w  winnice:  Histeon  B. 
Ml.     <BOG-ł- Wino> 

[Bogatur,  a.  Im.  y]  p.  Bogacz:  Jadą  do  clę  bo- 
gatury;  ja  biedny  sierota!  Pśń. 

Bogaty,  f  [Bohaty]  i.  posiadający  bogactwa,  za- 
możny,mojętny,  pieniężny,  dostatni:  Kupiec B.  Bogata 
panna  ( - posażna).  Bogata  dzielnica.  Przen.:  Bo- 
gata  nędza  (  =  W//.'!2C2;<fca,  świecąca).  2,  świadczący 
o  bogacttoie,  świetny,  .tuty,  wspaniały,  kosztowny,  wy- 
.ttawtiy:  Strój,  ślub,  pogrzeb  B.  Bogate  wesele. 
Bogata  suknia,  wystawa.  Wieźli  łupy  bogate. 
Mick.  (=  wielkie,  znaczne).  Bogata  rzeźba,  rama. 
Bogate  złocenia.  3.  obfity,  zasobny:  Język  B. 
Bogata  literatura,  bibljoteka.  Pan  B.  w  złoto, 
B.  w  cnoty,  w  doświadczenie,  w  pieniądze, 
w  chleb,  w  zacnych  przodków.  Pełna  miłości, 
sercem  bogata,  patrzała  w  dziecię.  Len.  Góry 
bogate  w  minerały,  lasj',  pastwiska.  Bogata  ru- 
da =  loydajna,  obfitująca  w  kruszec.  Czym  chata 
bogata,  tym  rada.  Prz.  4.  t  wielki,  znaczny :  Bo- 
gate pieniądze.  5.  f  Nędza  bogata  =  <fc«mna  z  szy- 
chu,  in.  f  alherunt.  6.  [B.  wieczór]  przed- 
noworoczny.  Bogaty,  ego,  Im.  ci  rz.  człowiek  boga- 
ty, bogacz :  Bogatego  pokuta,  ubogiego  biesiada. 
Prz. 

Bogdaj  p.  Bodaj. 

Bogdajże  p.  Bodaj. 

Bogdan,  a,  Im.  owie,  Boiidan  najdroższy,  kawa- 
ler, ideał  czyj,  oblubieniec.      <BOG-|-DA> 

Bogdanka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Bogdan;  Boli- 
danka:  W  górę  szklanki,  każdy  zdrowie  swej 
bogdanki!  Darów  żadnych  przed  ślubem  nie 
zwykł  czynić  narzeczonej  swej  bogdance,  ojir'ica 
pierścionka.  Kolb. 

[Bogleniak,  ą,  Im.  I]  p.  Boginialc 

183 


BOGIENKA 


liOGOPODOBNOŚĆ 


.Bogleńka,  I,  Ira.  I]  p.  Boginka.     <BOG> 
[Bogina,  y,  Im.  y]  p.  Boginka. 
Bogini,  I, Im.  e,  X Boginią,  xBoża,  f  Boga  niehian- 
ka,niinf(i:  B.  lasów,  wód, zboża, wesela,  mjjchości. 
Pi(2kna  jak  B.     To  jego  B.  -  bóstwo,  hocjdcmha. 
X  Boginią,  I,  Im.  e  p.  Bogini. 
[Boginiak,  a,  Im.  i,  Bogieniak]  podrzucone  przez 
lof/inki  dziecko :    To  nie   mój,  to  odraieniak,  H. 
[Boginiarz,  a,\m.  e]  mąż  (raczej smidec)  hoginkl. 
[Boginka,  i,   Im.    i,  Bogunka.  Bogienka,  Bogina, 
Mamuna,    IMamona,    Płaczka]    uitota    nadzionsku, 
nimfa:     Koło    nas    skakały    leśne    boginki.  Nar. 
Czy  cię  boginki  odmieniły?   Prz.  =  dlaczegoś  tak 
ś.  zmienił?    Zgryzota  i  żal  zasiadły  na  krawędzi 
łóżka  JGJ,  jakby  jakieś  dwie  boginki.  Sienk.  Tu 
górecka,  tu  krzaeek,  tańcował  tu  Strald;Cek  z  (ą, 
boginkfj,   z  tą.  ładną.    Pśń.    Za  stodołą  za   nasą. 
boginki   ś.  kraraasą  (kłócą  ś.).  Pśń. 

XBogińczyk,  a,  Im.  I  człowiek  doskonały,  pół- 
hóg :  Toó  B.  już  gotowy,  kogo  mądrość  wycho- 
wała. Orn. 

fBogobojca,  y,  Im.  y  człowiek  bogobojny.  Km. 
<BO(i-(-BOJ> 

Bogobojnie  przys.  od  Bogobojny:  Żyć  B.  Mło- 
dzieniec B.  wzrosły  pod  strzechą,  domową.    Kasz. 

Bogobojność,  I,  blm.  rz.  od  Bogobojny. 

Bogobojny,  f  Bogobowny,  f  Bogabojny]  żyjący 
w  bojaźni  Hożej,  paLoiny,  śrciątobliwy,  religijny : 
ModlitWct,  jałmnżnn  i  ians  bogobojne  sprawy. 
Skar.      Bogobojna  niewiasta.  Żywot  B. 

tBogobowny  p.  Bogobojny. 

xBogobójca,  y  Im.  y,  f  Bogoubijca  zabójca 
Boga.      <BOQ+BI> 

Bogobójczy  przym.  od  Bogobójca:  Dla  zniko- 
mej garści  złota  bogobójcze  knuł  zamiary. 
Syrok. 

XBogobóJ8two,  a,  Im.  di  zabójstwo  Boga  (Cłiry- 
Stusai. 

Bogobórca,  y,  Im.  y  powstający  przeciw  Bogu. 
<BOG+BOR> 

XBogobórstwo,  a,  Im.  a  wojna  bogów. 

■f  Bogobytny  bytnością  Boga  zaszczycony :  Ty 
dziś  już  odpoczywasz  w  bogobytnym  niebie. 
Kra.   <BOQ-hBY> 

XBogoohodny  przez  Boga  nawiedzany.  <BOG-f- 
CHOD> 

XBogochronny  strzeżony  przez  Boga.  <BOG-f- 
CHRON> 

Bogochwalca,  y,  Im.  y  ten,  co  Boga  chwali, 
czciciel  Boga.     <  BO G  +  CHWAŁ  > 

XBogochwaienie,  a,  Im.  a  I.  czczenie,  wielbie- 
nie, wysławianie  Boga.  2.  hymn,  śpiew  na  cześć 
Boga. 

XBogochwalny,  xBQQOCZc\viy  chwalący,  czczący 
Boga. 

XBogoczoiwy  p.  Bogochwalny.  <  BOG -{- 
CZ(S)T> 

XBogoCZlowieczy,  XBogomęski  dotyczący  Chry- 
stusa :  Osoba  bogoezłowieeza  Cłirystusa.  <  BOQ-|- 
CZŁ-0-WIEK> 

XBogoczlowiek,  a,  hlm.  Bóg-człomek,  Chrystus. 

X  Bogodajny  przez  Boga  dany.     <  BOG  -|-  DA  > 

XBogot!ar,  u,  Ira.  }!  M^r  boży. 

xBogodarny  jjrzea  Boga  darowany. 

XBogodogoda,  y, 'łiu.  y  staranie,  by  ś.  Bogu  pa 
dobaó.     <BOG-j-Doł-GOD> 

XBogodopu8tny  x- dopuszcrenia  Bożego  zdarz- 
ny.     <BOG-ł-Do-ł-raST> 

XBogoduchy  natchniony  przez  Boga.  <BOG-j»- 
DUCH> 

XBogodzielny  Dr^ez  Boga  działający.  <B0G4- 
DZIK> 


XBogodzletnoŚĆ,  i,  blm.  ;;o;o;;is<?<;o  ZJoic.  <BOQ 
+DZ1A(T)> 

XBogogród,  odu,  Im.  ody  miasto  Boże.  <BOG 
+  GROD> 

XBogoimienny  hożym  imieniem  nazwany ;  przez 
Bogn  zwany.     < BOG  -f  I(M)  > 

XBogojawiciel,  a,  Im.  e  ohjawiacz  Boga.  <BOQ 
-ł-  JAW  > 

XBogojęzyczny,  x  Bogomówny  bożym  językiem 
mówiący;  o  Bogu  mótvi(icy,  teologiczny.  <BOG-|- 
JĘZ(YK)> 

XBogokradca,  y,  Im.  y  świętokradca.  <BOG 
+  KRAD> 

XBogok8ztałtny,  X  Bogoksztalty  podobny  do 
Boga.  <BOG-|-Kształt> 

XBogokszałty  ]>.  Bogoksztaltny. 

XBogo!ubiec,  boa,  Im.  bcy  lubiący,  kochający 
Boga.     <BOG  +  LUL> 

fBogolubiony  Bogu  miły,  przez  Bogalubiony.  B. 
Daniel. 

XBogolubnfe  przys.  od  Bogolubny. 

XBogolubny  kochający  Boga. 

XBogoniądrość,  i,  blm.  znajomość  rzeczy  bo- 
żych.    <BOG  +  MĘ(DR)  > 

XBogomądry  znający  rzeczy  boże,  teolog. 

XBogomęski  p.  Bogoczłowieczy:  Jak  ś.  nie 
mamy  zadziwić  bogomęskieiuu  Twemu  porodze- 
niu!    Pira.   <  BOG  +  MĘŻ  > 

xBogomiie  nrzys.  o5  Bogomiły.  <BOG-{- 
MIŁ> 

X  Bogomiły  p.  Bogumiły. 

xBogomodlca,  y.  Im.  y  I.  m.  a.  X  Bogo- 
módloa,  [Bohomoieo]  modlący  ś.  do  Boga.  2.  ż. 
modląca  ś.  do  Boga:  Mego  miłościwego  pana  B. 
ustawiczna.  Wyi)r.     <BOG-f-MODŁ> 

fBogomodlctwo,  a,  blm.  pobożność,  nabożność. 

xBogomodiny,  [Bohomolny]  modlący  ś.  do  Bo- 
ga, nabożny. 

xBogomódlca,  y,  Im.  y  p.  Bogomodlca. 

XBogomódlstwo,  a,  Im.  a,  X  [Bohomódlstwo] 
modlenie  ś.  do  Boga,  nabożeństwo,  służba  Boża, 
modły:  Kapłańskie  B.  Jan.  O  ceremonjach  i  bo- 
gomódlstwie  stai'ożytnego  kościoła.  Białob.  B.  za 
ranie  i  za  inne  dusze.  Skar. 

XBogomówoa,  y,  Im.  y,  f  Bogosłów,  mówiący 
o  Bogu,  teolog.     <BOG-ł-MOW> 

X  Bogomówny  p.  Bogojęzyczny. 

f  Bogomyślnie  przys.  od  Bogomyślny.  <BOG-|- 
MYSŁ> 

t  Bogomyślność,  i,  blra.  rz.  od  Bogomyślny; 
t  Bogumyślność. 

fBogomyślny,  f.  Bogomyśny  zatopiony  w  Bogu, 
kontemplacyjny :     Żywot  B. 

fBogomyśny  p.  Bogomyślny. 

XBogonaśladowanie,  a,  Im.  a  ,staranie  być 
podobnym  Bogu.     <  BOG  +  Na  -f-  ŚLAD > 

XBogonaśladowca,  y,  Im.  y  ten,  który  €.  siara 
być  podobnym  Bogu. 

t  Bogonienawidnik,  a,  Im.  cy  nienawidzący 
Boga. 

f  Bogoniewiasta,  y,  blm.  Bogu  oddana  panna; 
Najświętsza  Panna.     <  BOG  -f  Nie  -+-  WIAS(T)  > 

XBogonośny  Boga  (w  sercu)  noszący:  Ś-go 
Ignacego  dla  wielkiej  jego  miłOvści  ku  Panu  bo- 
goaośnym  zwano.     <BOG-|-NIOS> 

XBogoobraz,  u,  Im.  y,  f  Bogoobrazie  wwerwn  e^i 
obraz  Boga.     <  BOG  +  Ob  +  RZEZ  > 

f  Bogoobrazie,  a,  Im.  a  p.  Bogoobraz. 

XBogoodstępca,  y,  Im.  y  ten,  który  od  Boga  od- 
stąpił, odpadł     <  BOG  +  Od  4-  STĘP > 

XBogopodobność,  i,  hlm.  podobieństwo  do  Baga 
<BOG-ł-Po-i-DOB> 


183 


EOGOPODOBNY 

y<BoQOpoAobny  podobny  do  Boga. 
XBogopojętny  przez  Jior/a  tylko  mogący  byópo- 
jcti/in.      <  IiU(}  +  Po  -I-  JiVl>    ' 

x6ogoposlany  przez  Boga   zesłany,     <BOG-}- 

r()-ł-sL> 

XBogopostusznie  przys.  od  Bogoposluszny. 
y  Bogoppsłuszność,  i,  blm.  posłuszeństwo  Bogu. 
<i:!()G  +  Po-}-SŁU(CH)> 
X  Bogoposluszny  posłuszny  Bogu. 
XBogopoznanie,  a,  blm.,  XBogoznanie  poznanie 
Boga.     <BOG4-Po  +  ZN(A)> 
kSogoprzeciwnie  pizjs.  od  Bogoprzeciwny. 
XBogoprzeciwny  Bogu  ś.  sprzeciwiający.   <BOG 
+  PJiZK  > 

i  Bogoprzectwo,  a,  blm.,    f  Bogaprząctwo  icy- 
parcie  ś.  Bogu,  aleuszosłwo.   <  BOG  +  PI{ZE(K)  > 

X8ogoprzejrzenie,   a,   Im.  a  zrządzenie  l)oslcie. 
<B0G4-Prze  +  Z0R> 

XBogoprzepowiednik,   a,  Im.  cy  przepowiadacz 
Bogn.     <  BOG  -\-  Prze  -f-  Po  -|-  WID  > 
XBogoprzy]emnie  przys.  od  Bogoprzyjemny. 
XBogoprzyjemny  p.  Bogumiły.     <  BOG  +  Przy 
+  J]VI> 

xBogoprzyjmiciel,  a,  Im.  e  przyjmujący  Boga. 
XBogorodzeP.ie,  a,    blm.    rodzenie  ś.  Boże,   Bo- 
le narodzrule.     <  BOG  -f  ROD  > 
t  Bogorodzica,  y,  blm.  p.  Bogarodzica. 
t  Bogorodziciellca.  i,  blra.  p.  Bogarodzica. 
Bogorodzony   pocJiodzący   z    boskiego   rodu:    B. 
Achilles.  Ml. 
Booorośl,  i,  Ira.  e  bot.  p.  Nurzybób. 
XBogorozum,    u,    h\va..  rozum  Boży.     <BOG-}- 
Roz  +  U(M)> 

[Bogorób,  oba,  Im.   oby]    rzeźbiarz   u-iejski,   wy- 
rabiający figury  Świętych.      <BOG-f-RO_B> 
XB{;rorówny  równy  Bogu.   <B0G4-R0W(N)> 
yBo^oruchy  poruszony  jjrzez  Boga.     <BOG-|- 
R.ic!i> 

XBogorządny,  X  Bogowiadny  przez  Boga  rzą- 
dzony, teokrutyczny.     <BOG -j- RZKt)> 

X3ogorządziwo,  a,  Im.  a,  X  Bogowładztwo 
rząd  Boży,  teolcracja. 

XBogosądnie  przys.  oJ  Bogosądny. 
X  Bogosądny   przez    Boga   sadzony.      <  BOtJ  -{- 
SĘD> 

'f  Bogoslawić,    i,  ił  p.  Błogosławić.     <  Zamiast 
blog"oslawi('.  > 
Bogosławienie,   a,   blm.,  czynność  cz.  Bogosła- 

WiĆ,   hłogosłaicieńsłwo. 

t  Bogosławiony  p.  Błogosławiony. 

t  BogosłowiĆ,  i,  Ił  I.  błogosławić.  2.  o  Bogu 
i  bożych  rzeczach  mówić,  teologją  ś.  bawić:  Dziw- 
na rzecz  Pisma  Św.  nie  być  wiadomym,  a  B. 
ważyć  ś.  Smotr. 

f  Bogoslowie,  a,  blm.  p.  Bogosłowstwo. 

•j-  Bogoslowny  I.  który  opowiada  słowo  Boże. 
2.  zawierający  w  sobie  naukę  rzeczy  bosłcicli,  teolo- 
giczny. Smotr.     <  BOG  -f  SLOW  > 

f  Bogosłowstwo,  a,  blm.,  Bogosłowie  naulca 
o  Bogn  i  rzeczacłi  boslcich,  teologją. 

t  Bogostów,  owa,  Im.  owy  }).  Bogomówca. 

XBogoslużenie,  a,  Ira.  a  służenie  Bogu.  <BOQ 
+  SŁU(i> 

XBogostworzony  stworzony  przez  Loga.  <BOQ 
-fS-f-TWOR> 

XBogotoczny  wypływający  od  Boga.  <BOG-l- 
C1KK>  ■  '   ■  ■ 

t  Bogoubljca,  y,  Im.  y  p.  Bogobójca:  Żydom 
bog^oiiIiijcoMi   hi.-ula!  Sale.   <  BO(J  f  U -f- BI  > 

XBogowidoa,    y.    Im.  y  p.  Bogowidz. 


BOirATEROAVT 

X Bogowidz,  a,  Im.  e,  X  Bogowidzca  ten,  który 
ma  widzenie  Boże,  olnawienie  wewnętrzne.  <BO(i 
+  WID> 

XBogowładnle  przys.  od  Bogowładny.  <BOQ 
+  WŁOI)> 

X  Bogowładny  p.  Bogorządny. 
X  Bogowładztwo,  a,  Im.  a  \^.  Bogorządztwo. 
XBogowodzenie,  a,  Im.  a  wodzostwo,    rządzenie 
boskie.      <B0G4-WI0D> 

XBcgowy  p.  Boży:    Imię  bogowe. 
XBogozłączenie  przys.  od  Bogozłączny. 
XBogozłączny  z  Bogiem  połączony.     <BOQ  -|- 
S  -f-  Ł1JK> 

XBogo«ianie,  a,  blm.  p.  Bogopoznanle.  <BOQ 
-ł-ZN(A)> 

XBogoznawca,  y,  Im.  y  znający  Boga. 
.   t  Bogożyw  dla  Boga  żyjący,  pobożny.    <BOG-ł- 
ZY(W)> 
[Bogulichnie]  słal/o,  lidio.     <BOG+LICH> 
[Boyullchyl  icijnędznidiy,  mizerny. 
fBogułajac,  e,  ał    bluinić.     <BOG-fŁA> 
Bogumiła,  y,  Im.  y  zool.  p.  Trznadel.     <BOG-{- 
MIŁ> 

Bogumiły,   x  Bogomiły,    X  Bogoprzyjemny  miły 
Bogu,   przyjemny    dla    Boga  a.  dla  bogów:    Bogu- 
miii    Ajaksowie.  Ml. 
Bogumyślność,  i,  bim..  p.  Bogomyślność. 
[Bogunl<a,  i,  Im.  i]  p.  Boginica.     <BOG> 
t  Bogurodzica,  y,  blm.  p.  Bogarodzica.  <BOG 
+  ROD  > 
t  BogusJav;iena  p.  Błogosławiony. 
f  Boguslawion  p.  Błogosławiony. 
Boguwola,  i,  Im.  e    zool.    p.  Wilga.     <BOG  -i- 

t  [Bohacle]  przys.  od  Bohaty.  <Czes.  boliate.> 
Bohater,  a.  Im.  owie,  XBohatyr;  f  Bohater;  I. 
rycerz,  mąż  sławny  z  iciclkości  duszy,  męstWii,  po- 
śv)iccenia:  Z<„  n  godny  bohatera.  B.  naszigo 
wieku.  B.,  co  bił  Tnrki.  Kras.  Niewiasta 
z  wdzięków,  a  B.  z  ducha.  Miek.  ne"kule>:,  U. 
grecki.     Krew    jego     dawne     bohatery.      Mick. 

2.  glóiona  osoba,  główna  postać  w  utworze  lite- 
rackim: B.  epopei,  poe:,iatii,  powiebci,  roman- 
su. Ludzie  są  innemi  na  świecie,  niż  boha- 
terowie   z    romansów.    "Wilcz.     B;  opowiadania. 

3.  osoba,  którą  i.  ogół  zai)tteresołvał:  B.  dnia, 
chwili.  Żart.:  Nasze  wyścigowce  mog,-},  iść 
o  lepsze  z  bohaterami  czworonogiemi  w  Pary- 
żu. Ir.:  Nasz  Ksawery,  znany  B.  kawiarniany. 
B.  salonów.  4.  [B.]  bogacz:  Ja  z  ubogiej  cha- 
ty, a  on  B.  Krasz.  5.  teatr,  aktor,  grywujiiry 
rolę  1>ohatera.  <Prs.  bohadiir  -  siłacz,  atleta, 
stijd  MongOl.  baghatiir,  batur  =  odważny,  a  da- 
lej Ukr.  bohaty r> 

Bohatereczka,  I,  Im.  I   p.  Bohaterka:    Rozmo-'> 
wa  pomiędzy  paniij,  Zenobjj^  a  ochmistrzyni.'}  bo- 
hatereczki  naszej.  Jeż.  > 

Bohaterka,  I,  Im.  I  forma  ż.  ód  Bohater,  XBo- 
haterzyca    lieroina:    B.    biblijna.     Knisz.      Cale  ' 
miasto  mówiło  o  nich,  rozchwytywano  ich  foto-  ' 
gratjc,    stały    ś.  bohaterkami  dnia.    Gaw.     Zdr. 
Bohatereczka. 

Bohaterny  p.  Bohaterski:  Serce  bohaternc. 
Slow. 

Bohaterować,  uje,  cwał  okazywać  holmtcrstwo, 
junaczyć,  zuchowuć,  buńczuczyć  i.:  Uczucie  nas 
samo  lutpycha,  i  póki  je  mamy,  bohaferujemy. 
Krasz.  Grał  CKjgle,  bohateruji],c  na  zielonych 
stolikach.  Krasz. 

Bohaterowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bohate- 
rować. 

Bohatorowy  p.  Bohaterski. 


Ib4 


I 


BOHATERSKI 

Bohaterski  f.  a.  Bohaterowy,  Bohaterny.  przym. 
Oli  Bohater;  KBohatyraki  heroiczny,  rycerski,  męż- 
ny: Cnota  bohaterska.  IJoliaterskie  życie  żołnie- 
rza. Czyny  l)ohati»rskie.  Wieki,  czasy  boha- 
terskie. Przeszło.śd  bohaterska.  2.  Wiersz  B. 
=  trzynasiozgloskotvy  (heksametr),  u.  ojńewający 
bohaterów,  epiczny :  Homer  bohaterskiego  wiersza 
jest  autorem.  Dm  3.  Tenor  B.  =  uado/ący  ś.  do 
śpitwunia  oper  o  charakterze  epicznym,  nieliryczmj. 
Po  bohatersku  przys.  bohatersko,  jak  bohater,  he- 
roicznie:    Znosić  cierpienia  i'0  bohatersku. 

Bohatersko  przys.  od  Bohaterski:  B.!  ale  ja- 
bym  ś.  na  to  zdobyć  nie  potrafiła.  Krasz. 

Bohaterskość,  i,  blm.  rz.  od  Bohaterski,  boha- 
terstwo: Przyjaźń,  troskliwość  i  pełne  uszano- 
wania względy  miały  w  sobie  pewną.  B.  niele- 
dwie.  Orzesz. 

Bohaterstwo,  a, blm.,  xBohdi\yrstv/o  umysł  ipo- 
stępoinanie  bohaterskie,  heroizm. 

XBohaterzyca,  y,  Im.  e  p.  Bohaterka. 

t  Bohaty,  [Bohaty]  p.  Bogaty. 

xBohatyr,  a,  Im.  owie  p.  Bohater. 

XBohatyrski  p.  Boh;<terski. 

XBohatyrstwo,  a,  blm.  p.  Bohaterstwo. 

XBohatyrścieć,  eje,  al  staicać  L  bohaterskim: 
Każden  rys  twarzy  twej  bohatyri^eieje.  Krasiń. 

Bohdan,  a,  Im.  ówie  p.  Bogdan  :  Wiedziałem, 
że  Jurga  bi>lidanem  był  twoim.   Krasz. 

Bohdanka,  i,  Im.  i  p.  Bogdanka. 

Bohem,  a,  Im.  owie  p.  Cygan:  Zapał  do  pracy 
zabijał  sposób  życia  zbyt  lekki,  i  choć  na  wzór 
francuskich  artystycznych  boliemów  wyrobiony, 
nieprzyzwoity.  Krasz.     <Fr.  bohfeme> 

Behemja,  i,  blm.  cyganerja,  ogół  artystów  i  li- 
teratów, iriod({cych  życie  biirszowskie :  Gienjalnie 
rozpustno  życie  istnej  bohemji  literackiej. 

Bohomaz  I.  a.  Im.  y  nędzny  malarz.  2.  u,  Im. 
y  liche  maloioidło.     <Ukr.  bohomaz > 

[Bohomolec,  Ica,  Im.  icy]  p.  Bogomódica.  <Ukr. 
bohomo]ec> 

[Bohomolnie]  przys.  od  Bohomolny:  I  czekał 
śmierci  w  Panu  B.   Pol. 

[Boiiomoiny]  ]>.  Bogomodiny:  Bo  u  bohoraol- 
nycli  |ucdzej  ś.  goi  rana.    Po). 

[Bohomolka,  i,  Im.  I]  forma  ż.  od  Bohomolec. 
Sow. 

t  [Bohomódlstwo,  a,  blm.]  p.  Bogomódistwo. 
Wer. 

[Bohorodyoa,  y,  blm.]  p.  Bogarodzica:  B.,  daj 
nam  czasy  zbożne.  Słów.     <Ukr.  bohor6dyeia> 

Boimka,  i.  Im.  i  bot.  p.  Sesierja.     <?> 

Boisko,  a,  Ira.  a  I.  Xa.  xBojsko,  xBojo- 
wisko,  XBojewi8ko  ^  a)  miejsce,  gdzie  L  biją,  plac 
boju;  pobojowisko:  }\azajutrz  bitwy  król,  po  boi- 
sku onym  jeżdżący,  ujrzał  rycerza  leżącego.  Papr. 
b)  [B.J  a.' [Bojewica,  Boiszcze,  BojowiszczeJ  ?w2ey- 
sce  młócki,  klepisko,  gumienczysko.  2.  gim.  miej- 
sce ćwiczeń  gimnastycznych.  3.  myśl.  pólko  płasz- 
nicze,  gaik,  do  którego  ptasznik  zwabia  ptaki,' 
<BI> 

[Boiszcze,  a,  Im.  a]  p.  Boisko.     <BI> 
Boj,  a,  blra.  żart.  bojaźń,  strach,  trema:  Ma  bo- 
ja   (  =  ma  Pietra,  tchórza).     Pozbyła  ś.  wreszcie 
niepotrzebnego     „boja"     i    namyśliła     ś.      Zap. 
<BI> 

[Bojahur,  a,  Im.  y]  tchórz,  ląkliwy.  <Ukr.  bo- 
jahiir,  bojahiz> 

XBojal(,  a,  Im.  cy  wojak,  rycerz:  Egle  i  Lu- 
tas,  postaci  iniaginaeyjne,  miały  być  odbiciem 
dziewic  i  bojaków  starej  Litwy.  Syrok. 

Bojar,  a,  Im.  y,  Bojaryn,  Bojarzyn,  x  Bo- 
jarz,   X  Bajoras  I.   i"  bohater,  wojownika  rycerz.     2. 


B0JAŹNL4 

w  daw.  państwie  Moskiewskim  wielki  pan,  zna- 
komity szlachcic,  magnat.  3.  w  viaw.  Litwie  czło 
wiek  stanu  pośredniego  między  szlachta  a  chłopa- 
mi: Za  wolą  panów,  szlachty,  przełożonych  i  bo- 
jarów ziemi  litewskiej...  Herb.  Bojary  putne, 
którzy  z  listami  starostów  jeżdżą.  Vol.  4.  Xpi"zen. 
gwałciciel,  ciemięzca.  5.  czynszownik,  chłop  nie- 
jmńszczyźniany.  6.  [B.]  bogaty  włościanin.  7.  [B.J 
drużba  weselny.  8.  fB.]  konny  parobek,  dawany 
dworowi  przez  gromadę.  Zdr.  Bojarzyk.  <Ssł. 
boljarin^,  Srb.  boljar,  Ros.  b(oj')arini,  Ilkr.  boja- 
ryn itd.;  może  Mongoł,  bajar  =  być  bogatymv 

Bojarczyk,  a,  Im.  I  syn  bojara:  Spojrzał  na 
wybladłego  bojarczyka  i  znów  głową  pokręcił. 
Sicnk. 

[Bojareńka,  I,  Im.  i]  p.  Bojarka. 

Bojarka,  i,  Im.  i  I.  p.  Bojarowa.  2.  [B.]  a. 
[Bojareńka]  druchna  weselna. 

Bojarowa,  ej.  Im.  e,  Bojarka  żona  bojara. 

Bojarówna,  y,  Im.  y  córka  bojara:  Pełno  świe- 
cidełek i  brzękadeł,  jak  u  wołoskich  bojarówien. 
Roi. 

Bojarski,  Bojarzy  przym.  od  Bojar:  Bóg  oczy 
wysokie  i  niewstydliwe  bojarskie  poniżył.  Birk. 
Czynsz  B.  [B.  a.  Brański  starosta]  =  biorący  żonę 
dla  pana  młodego.     Por.  Oański. 

Bojarstwo.  a,  blm.  i.  godność  bojarska.  2. 
stan  dc  -nej  szlachty  ruskiej  i  litewskiej.  3.  zb. 
bojarowie. 

Bojarszczyzna,  y,  blm.,  Barszczyzna  pańszczy- 
zna: Poddany  chłop  barszczyznę  czyli  bojar- 
szezyznę,  t.  j.  pańszczyznę,  odrabiać  winien.  Lei. 

Bojary,  ów,  blp.  moczadła,  trzęsawiska:  Wra- 
cał z  bojarów  i  kęp  wilgotnych.  Sienk.  <  Za- 
miast bajory> 

Bojaryn, a.  Im.  owie  p.  Bojar:  Dwie  drużki,  star- 
szy B.,  dwie  swachy  i  śwityłka.    Zap. 

Bojaryzm,  u,  blm.  instytucja  bojarów:  Ziemiań- 
ski B.  znalazł  pole  w  sąsiedztwie  Lachów, 
u  stóp  Karpatów.   Lei. 

XBojarz,  a,  Im.  e  p.  Bojar. 

Bojarzątlto,  a.  Im.  a  p.  Bojarzyna. 

Bojarzy  p.  Bojarski :  Lud  B.,  prócz  zniewieś- 
ciałości,  wszystko  przepuszcza  młodzieży.  Stasz. 
(=  wojowniczy,  bitny,  icaleczny,  rycerski). 

[Bojarzyć,  y,  yl]  gospodarować,  panoszyć  i. 

Bojarzyk,  a,  Im.  i  p.  Bojar. 

Bojarzyn,  a,  Im.  owie  I.  p.  Bojar:  Kolebę  srebr- 
ną przez  księży  i  bojarzynów  w  darze  przysłał. 
Sienk.  2.  -j- i  [B.]  szermierz,  zapaśnik,  walecznik: 
Ojciec  miiiłci  pięci  synów,  a  syćliich  takich 
kieby  bojarzynów.  Pśń.  Zdr.  Bojarzynek. 

Bojarzyna,  y.  Im.  y,  ra.,  Bojarzątko  bojar  nędzny, 
godny  j)oLitowania. 

Bojarzynek,  nka,  Im.  nkowie  p.  Bojarzyn:  Sa- 
ma to  drobna  szlachta  i  bojarzynkowie  putni 
w  tej  broni  służą.    Sienk. 

f  Bojazność,  I,  blm.  p.  Bojażń.     <BOJ> 

[Bojaź,  u.  Im.  e]  p.  Wojaż.     <Sld.  do  BOJ> 

Bojaźllwie,  Bojażliwo  przys.  od  Bojaźliwy:  Od- 
powiadać, o-glądać  ś.  B. 

Bojaźliwiec,  wca,  Ira.  wce  człowiek  bojailiwy, 
tchórz :  Jak  B.  ostatni  od  walki  oddalił  ś.  Karp. 

Bojażliwo  p.  Bojażliwie. 

Bojaźliwość,  I,  blm.  rz.  od  BojażMwy ;  t  Bojeżli- 
wość,  [Bojazność]. 

Bojaźliwy,  X  Bojażny  skłonny  do  bojażni,  lękli- 
wy, tchórzliwy:  Co  po  bpjaźliwym  starcu,  który 
eodzień  umiera?  Skar.  B.  uciekającego  goni. 
Prz. 

[Bojażnia,  i,  blm.]  p.  Bojaźń. 

185 


BOJAŹNi-EĆ 

XBojaźnleó,  eje,  al  i^tnwaó  ś.  hoJaźHwym,  dricó 
z  hojaini. 

[Bojażność,  i,  blm.]  p.  Bojailiwość. 

xBojaźny  p.  Bojaźllwy. 

Bojaźń,  i,  blm.,  fBojaznośó,  [Bojaźnia,  Baźń] 
hanie  ś.,  bojaźUicoić,  obuwa,  Kirach,  tchórzliwość :  B. 
kobieca,  dziecinna.  Wolny  od  bojaźni.  Przezwy- 
ciężyć B.  Nie  bez  bojaźni  odezwał  ś.  w  te  sło- 
wa. B.  do  kupy  pędzi.  Prz.  B.  Boża  a.  Fa-h- 
sVa.-bogobojność:  li.  Pańska  jest  poezi^tkiein 
mądrości.  B.  czego  =  obawa.  X  w  Im.  Bojaźni 
=  obawy,  nieuokoje :  Tłumacz  mi  twoje  zamysły, 
twoje    bojaźni,    twoje    nadzieje.    Stasz. 

Bojączka,  i,  I.  blm.  rub.  hojaźń,  obawa,  strach, 
drżaczka,  trema.     2.  [B.J  Im.  I  tchórz,  lękliwy. 

Bojdek,  dka.  Im.  dki  zł.  strych. 

Boje,  ów,  blp.  beczki  na  kotwicy,  pływające  w  nie- 
hezj)iecznyck  miejscach  na  morzu  dla  przestroyi 
okrętów. 

Bojec,  jca,  Im.  jce  I.  f  p.  Bodziec.  2.  [B.] 
jajko    wielkanocne,  którym  wiele  jaj  icybito.  <BI> 

t  Boieć  się,  i  ś.,  al  ś.,  bać  ś. :  Bojał  ś.  jest.  B.  Sz. 
Bojałesm  ś.     Sąć  ś.  byli  bojeli.     <BOJ> 

Bojer,  a,  Im.  y,  Bujer  rodzaj  statku  o  jednym 
maszcie.  <Nm.  Boler,  z  Hb.  boeijer,  to  zaś 
przez  Fr.  boue,  z  Łć.  boja  =  uwięź,  ł;iiieucli> 

[Bojewica,  y,  Im.  e]  p.  Boisko. 

KBojewisko,  a,  Im.  a  i  [B.]  p.  Boisko.     <BI> 

t  Bojeźiiwość,  i,  blm.  p.  Bojaźllwość. 

[Bojk,  a,  Im.  i,  Bójk]  wól  puduUki.  <Zap.  od 
nazwy  plemienia  Bojków  > 

Bojka,  i,  Im.  I  rodzaj  tkaniny  wełnianej  a.  ba- 
wełnianej. <Toż,  co  Baja,  Ang.  boy,  Fr.  boie  itd.> 

Bojkot,  u,  blm.  p.  Bojkotowanie. 

Bojkotować,  uje,  owal  kogo  =  wyivieraó  nań  na- 
cisk Jizyczny  u.  moralny,  czynny  a.  bierny  w  ce- 
lach politycznych  a.  ekonomicznych.  <Ang.  to 
boycott,  od  nazwiska  Jakuba  Boycott,  przeciw- 
ko któremu  liga  irlandzka  od  1880  urzq;dziła 
zmowę  nakształt  bezrobocia > 

Bojkotowanie,  a,  blm.,  Bojkot,  Bojkotyzm  czyn- 
ność cz.  Bojkotować. 

Bojkotyzm,  u,  blm.  p.  Bojkotowanie. 

XBoJnia,  i.  Im.  e  bydlohójnia,  rzeźnia,  rzeinica, 
tzlachluz.     <BI> 

[Bojno]  przys.  straszno :  Strachów  mi  B. 

Bojny  przym.  od  BÓJ,  wojenny:  W  ćwicze- 
niu rycerskim  i  bojnyełi  posługach  jako  ś. 
każdy  zabawić  może.  <  BI  > 

[BoJny]  bojailiwy.      <BOJ> 

X  Bojogromny  v)  boju  straszny.   <  BI  -f-  GROM > 

Bojować,  uje,  owal  I.  toczyć  bój,  wojować,  pro- 
wadzić wojnę,  walczyć,  bić  ś.:  Kościół  bojuj;[ey. 
Białob.  (=wojiijący).  2.  •];■  nii  kogo  =  walczyć  prze- 
ciw komu,  nacierać,  bić  nań.  3.  y.  służyć  w  woj- 
sku.   <B1> 

Bojowanie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Bojować. 
2.  a.  Bojowniotwo  wojoicanie,  toojna,  icalka;  służ- 
ba wojenna:  Żywot  nasz  niniejszy  bojowaniem 
jest  na  świecie.    Ilrb. 

XBojowlec,  wca.  Im.  wcy  p.  Bojownik.  Wor. 

XBojowisko,  a,  Im.  a  i  [B.|  p.  Boisko. 

[Bojowiszoze,  a.  Im.  a]  p.  Boisko. 

Bojownioa,  y.  Im.  e,  Bojowniczka  forma  ż.  od 
Bojownik:  Do  ręki,  koso,  ty  bojownico!    Kon. 

Bojowniotwo,  a,  blm.  p.  Bojowanie. 

Bojowniczka,  i,  Im.  I  p.  Bojownica. 

Bojowniczość,  i,  blm.  rz.  oil  Boiowniczy. 

Bojowniczy  ])rzym.  od  Bojownik,  wojowniczy: 
Duch  li. 

f  Bojownie  przys.  od  Bojowny. 


B  ()  K 

Bojownik,  a,  Ira.  cy  I.  a.  x  Bojowiec  wojownik, 
wojak,  rycerz,  żołnierz,  bohater:  Wielki  B.  był 
Cezar.  Birk.  Przen.:  Święty  B.  cnoty  i  miłości. 
Przeciwko  heretykom  B.  okrutny.  Birk.  2.  a. 
BataIJon,  Bitny  ptak,  Kaplonek  zool.  (machetes 
pugnax)   ptak  podkasały  z  rodziny  biegusów. 

•j-  Bojowność,  i,  blm.  rz.  od  Bojowny. 

f  Bojowny,  X Bojowy  zdatny  do  boju,  bitny,  wa- 
leczny, rycerski:  Lud  B.  Sto  tysięcy  mężów  bo- 
jownych.  Bud.  Odzienie  bojowne.  Prawem  bo- 
jownym. 

Bojowy  I.  przym.  od  Bój,  wojenny:  Rynsztu- 
nek, szyk,  plac,  rumak  B.  X  Kościół  B.  (^wo- 
jujący). Jan.  O  pieśni  „Bogarodzica,"  która  jest 
hymnem  narodowym  i  bojowo-rycerskim  mar- 
szem. Bijdz.  2.  X  p.  Bojowny:  Najbojowszy  pan 
to  strażnik.    Słów. 

xBoJsko,  a,  Im.  a  i  [B.]  p.  Boisko.     <BI> 
[Bojtar,  a,    Im.  rzy]   pastuch  jagniąt.     <Czes. 
bujtar,  bojtiir,  z  Węg.  t)ojtar> 

I.  Bok,  u,  Im.  I  I.  anat.  (latus)  lewa  a.  prawa 
strona  ciała  człowieka  a.  zwierzęcia  od  pachy  do 
biodra.  Boki  noSii  =  skrzydła  jego  (alae  nasi):  B. 
prawy,  lewy.  Leżeć  na  B.  a.  bokiem  a.  na  boku. 
Przewracać  ś.  z  boku  na  B.,  nie  mogąc  usnąć. 
Ewa  z  boku  męża  wyjęta.  Karnk.  (z  żebra). 
Miecz  ',1  boku  błyska.  Mick.  Trącić  kogo  w  B. 
Koliii,  ból  w  boku.  Ból  wlazł  mu  w  boki.  Ująć 
ś.,  wziąć  ś.,  chwycić  ś.,  trzymać  ś.  za  boki, 
•{•podejmować  boki.  Wzig,ć,  dostać  po  boku,  po 
bokach  =  oberwać  kije.  Dać  komu  po  bokach, 
wysmarować  komu  hoyi  =  obić  go.  Przen.:  Czuły 
nieprzyjacielskie  boki  szablę  jego.  Bies.  Odleżeć 
sobie  boki.  Wyspałem  ś.  na  wszystkie  boki 
(=  za  wszystkie  czasy).  Wleźć  komu  pod  B. 
(—Otworzyć  sklep,  kram  obok  jego  sklepu,  kramu — 
w  celach  konkurencji).  Świecić  bokami  (-być 
nędznym,  obdartym).  B.  boku  sięga.  Prz.  (o  głod- 
nym a.  chudym).  Podeprzeć  boków  (  =  opatrzyć 
ś.  przeciw  głodowi).  On  mu  jak  przyrósł  do  bo- 
ku. Krasz.  (  =  na  krok  go  nie  odstępuje).  •{•  Ty- 
mokrat  był  pod  Troją  boku  mego  pilny.  Jabł. 
(  =  nie  odstęiował  mię  na  krok).  Wziąć,  chwy- 
cić kogo  za  boki  =  a)  macać  go  =  wziąć  go  na  ści- 
sły egzamin,  b)  loziąć  w  kluby,  powstrzymać  ko- 
go, c)  w  grze  karcianej  ograć  kogo,  wziąć  go 
w  kartach  na  pewnika.  Zrywać  boki,  brać  ś.  za 
boki,  [boka  zrywać]  od  śmiechu -pękać  od  śmie- 
chu, śmiać  ś.  do  rozpuku,  pokładać  ś.  od  śmiechu. 
Patrząc  na  jej  swawole,  trzeba  było  zrywać  bo- 
ki. Mas.  Bić,  robić  bokami  (o  koniach,  bydle)  = 
dyszeć  od  zmęczenia.  Przen.:  Robić  bokami  =  Ze- 
dioie  dyszeć,  ostatkami  gonić,  śpiewać  cienko,  być 
w  upadku.  Siedzieć  bokiem  ( -  odioróconym,  nie 
prosto).  Przen.:  Wyjść,  wyleźć  komu  bokiem  = 
stanąć  mu  kościąw  gardle:  Cudza  krzywda  za- 
wsze bokiem  wylezie.  Patrzeć  na  kogo  bokiem  = 
z  ukosa,  zezem,  z  podełba ;  boczyć  ś.  nań.  O  B.  = 
obok,  tuż,  podle:  Siedział  szlachcie  o  B.  rze- 
mieślnika. Pod  bokiem  =  obok,  tuż,  blizko,  pod 
ręką,  podle:  Stąd  wszędzie  blizko:  masz  targ 
i  kościół  pod  bokiem,  Niebezpieczeństwo  prawic 
pod  bokiem  nam  było.  Pilch.  Mara  tu  pod  bokiem 
niespokojnego  sąsiada.  Wziąć  kogo  do  boku 
swojego  (  =  za  powiern.ka,  pomocnika).  Zawsze 
przy  boku  męża  swojego.  Prosimy  na  kapłona 
bez  boka,  na  indyka  bez  oka.  [Boki  wyłożyć] 
najeść  ś.  [B.  podpierać]  =  próżnować:  Gdy  ta 
ubotra  trawkę  zbiera,  to  ta  bogata  B.  podpiera. 
Pśń.  (B.  o  B.,  kielc  boku]  obok:  B.  o  B  na  sto- 
łuszkach  siadywały.     Te  bracia  pojechali    kiele 


186 


BOK 

tokn  sobi.  2.  brzeg,  krawędź,  kraj,  skraj,  strona :  Zło- 
żyć B.  z  bokiem.  Przyłożyć  B.  do  boku.  Z  bo- 
ku domu  przyinurowal  jeszcze  część  mieszkań. 
B.  okrętu,  galery  =  Łurto.  B.  klina  =  /erfrtn  z  je- 
go podłużnych  płaszczyzn.  Na  prawym  boku  bę- 
dąc, bitwę  zaczął.  Skar.  (  =  skrzydle).  Artylerję  po- 
mieścić po  bokaełi.  B.  pałacu.  B.  góry=j90- 
chylość,  spadzistość  Jej.  Boki  szybu  =poboki.  B. 
zaprawy  wielkiego  pieca  (—strona).  Na  pra- 
wym, na  lewym  boku  (-po  prawej,  po  lewej  stro- 
nie, ręce),  f  Na  boce,  f  w  boce.  f  Boki  półno- 
cy, -j- Legat  z  boku  (a  latere).  -j-Na  obu  bo- 
ku. fW  bocech  domu  twego.  3.  strona,  ubo- 
cze, ustronie:  Stać  na  boku.  Zejść  na  B.  Być 
to  może,  jeśli  co  z  boku  nie  przeszkodzi.  Słu- 
cłiać,  podsłuchiwać  z  boku.  Podejść  kogo  z  bo- 
ku. Zajść  komu  drogę  z  boku.  Żeby  ś.  mąż 
o  tym  nie  dowiedział  z  boku  ( -ubocznie,  skąd- 
kolwiek).  [Ka  na  boku]  -gdzieś  na  stronie.  Po- 
dział do  ni  słówko  na  boku.  W  B.,  na  B.  =  na 
stronę.  Skręcić  w  B.  "W  B.  dyszlem  mierzą. 
Brać  kogo  na  B.  =  na  stronę,  odprowadzać  od  dru- 
gich. Pójść  na  B.=  pójść  precz,  w  kąt,  pod  ławę. 
Skoro  ś.  Alcybjades  u  niej  pokazał,  inni  poszli  na 
B.  Węg.  Gdzie  idzie  o  uszczęśliwienie  twoje,  tam 
wszystko  na  B.  odrzucam.  Odłożyć  robotę  na 
B.  (= złożyć  Ją  na  pewien  czas).  Na  B.l-z  dro- 
gi! ustąp  ś.!  usuń  i.l  Po  B.  =  bokiem,  wzdłuż 
boku,  obok:  Siadł  przy  ołtarzu  i  z  onym  tak 
wiele  stało  prałatów  po  B.  i  na  czele.  Chełeh. 
XNa  wszystkie  boki  =  na  wszystkie  strony,  sposoby : 
Mocno  na  wszystkie  boki  ś.  umizga.  [Słychno 
na  wszyciek  B.].  Co  skok,  to  na  B.  Prz. 
(= wszystko  ś.  nie  udaje).  4.  gór.  ściana  szybu. 
5.  mat.  linja  ograniczająca  Jigurę:  B.  trójkąta, 
czworokąta,  wielokąta.  Boki  równe,  prostopadłe. 
Zdr.  Boczek.     <BOK> 

2.  Bok,  a,  Im.  I  I.  garb.  p.  Koziołek.  2.  powr. 
rodzaj  kobyłki  z  kołkami  sterczącemi  w  belce  po- 
przecznej, między  które  wkłada  ś.  sznurki  Jedno- 
cześnie robione,  aby  i.  nie  poplątały  z  sobą.  <Nra. 
Bock> 

[Bokadość,  i,  bim.]  objłtość,  dostatek:  U  nas 
wszystkiego  B.  Żyli  se  w  bokadośoi.  <?  Mo- 
że bogatośó> 

xBokal,  u,  Im.  y,  fPokal,  x  Bukal,  X  Bu- 
kaj  puhar.  <  Gr.  baukalion  —  rodzaj  naczynia, 
przez  Sr.  Łć.  baucalis,  bocalus,  Nm.  Pokal> 

Bokheohel,  a,  Im.  e  powr.  szczotka  (p.  Szczot- 
ka) do  czesania  konopi  grubych.  <Nm.  Bockhe- 
chel> 

[Boklak,  a,  Im.  I]  p.  Bukłak. 

fBoklaszek,  szka,  Im.  szkip.  Buklaozek:  Tro- 
chę oleju  w  bokłaszku.  Leop.     <p.  Bukłak> 

[Boklażka,  i,  Im.  i]  mały  bukłak:  Dajże  bo- 
kłażkę  goi*załki.    Byk. 

Bokobrody,  ów,    blp.    p.  Baki.     <Sld.  do  Nm. 

Backenbart> 

Bokoplywy,  ów,  Im.  zool.  (pleuronectidae)  ryby 
bezcierniowe,  niesymetryczne.     <BOK-j-PŁY> 

Bokować,  uje,  owal  I.  [B.]  odłączać  ś.  (od  gro- 
mady): Kurabokuje.  2.  [B.]  nieść  w  bok:  Strzel- 
ba dołuje,  góruje,  bokuje.  3.  kraw.  robić  kant, 
zwijając  w  środek  brzeg  podwójnie  wziętego  mate- 
rjału  i  przeszywając  go.     <BOK> 

Bokowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bokować. 

Bokowiec,  wca,  Im.  wce  zł.  zewnętrzna  kieszeń 
fta  pier.^iach,  lo  palcie. 

Bokowisko.  a,  Im.  a  boczny  brzeg  lądu:  Łódź 
weszła  w  przesmyk  tak  wazki,  że  wiosła  opie- 
rały ś.  o  twarde  bokowiska.  Jeż. 


B  O  L  E  (5 

Bokowy  p.  Boczny:  Skóra  bokowa  na  obcasy 
Woj.:  Marsz  B.  Kolumna  bokowa.  Ogień  B.= 
flankowy. 

Bokówka,  I,  Im.  I  I.  a.  [Bocznia]  izba  z  boku 
położona,  alkierz,  pokoik  przyboczny :  Izba  z  bo 
kówką.     2.[B.]  boczek  wieprzowy:  B.  smażona 

[Boks,  u,  Im.  y]  chleb  świętojański.  <Nm. 
Boeksbohne> 

Boks,  a,  Im.  y  I.  rub.  kułak,  uderzenie  kuła- 
kiem: Dał  mu  boksa.  2.  w  Im.  p.  Boksowanie  ś.: 
Wyzwać  kogo  na  boksy.     <Ang.  box> 

Bokser,  a,  Im.  owie,  rzy  ten,  co  ś.  boksuje. 
<Ang.  boxer> 

Boksować,  uje,  owal  kogo  =  bió  go  pięściami, 
kułakować.  B.  Ś.  walczyć  na  pięście,  kułakować 
ś.;  przen.  walczyć,  występować  przeciw,  borykać  ś.: 
Boksuje  ś.  z  towarzyskim  obyczajem.  Spaś. 
Boksowanie,  a,  bh.i.,  czynność  cz.  Boksować. 
Boksowanie  się,  a  ś.,  blm.,  Boksy  czynność 
cz.  Boksować  ś. 

Bokszemel,  mla,  Im.  mle  pow.  żelazo  pod  przod- 
kiem powozu,  przez  którego  środek  jjrzechodzi  swo- 
rżeń:  B.  dolny,  górny.     <Nra.  Bockscherael> 

[Bokura,  y,  Im.  y]  rodzaj  tratwy.  <  ?  Ukr.  bo- 
kury  blp.  pas  rzemienny  > 

Boi,  u,  Im.  e    min.    wodny  krzemian  glinu  i  że- 
laza.    <Gr.  bolos=dosł.  grudka,  gruzeł> 
[Bolactwo,  a,  Im.  a]  miejsce  bolące. 
t  Bolać,  a,  al  p.  Boleć. 
t  Bolak,   a,    Im.   j    lek.    I.    p.  Ropień.    2.    p. 
Wrzód.     <BOL> 

f  Bolanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Bolać.  2. 
Im.  a  jęk. 

Bolas  nieod.  rodzaj  arkanu  z  dwiema  Iculami 
na  końcu,  do  chwytania  upatrzonego  zwierza.  <  Hp. 
bola  =  kula,  s  jest  cechą  lra.> 

[Bolawy]  bolący,  dolegający:  Uraziła  cie  w  bo- 
lawą  nogę.  Pśń. 

Boląco  przys.  I.  boleśnie,  dotkliwie:  B.  ude- 
rzyły te  słowa  o  jedną  ze  strun  mego  ducha. 
Orzesz.  2.  [Do  boląca]  do  bólu,  aż  zabolało: 
Ugryź  go  do  boląca.  Zdr.  [Do  bolączka] :  Ude- 
rzył go  gałęzią  do  bolącka.     <BOL> 

Bolący,  St.  w.  -j-BolątSzy  {.który  boli,  bolesny; 
chory,  cierpiący:  Noga  boląca.  Trafić  kogo 
w  bolące  miejsce  (=w  sedno).  2.  a.  f  Bolejący 
ukrzywdzony,  obrażony,  pozywający :  Stronie  bo- 
lącej wolno  tego  doglądać,  jako  i  gdzie  więzień 
siedzi. 

Bolączka,  I,  Im.  I  I.  ■\h6l,  cierpienie.  2.  [B., 
Bolęga]  =  a)  choroba,  szczeg.  dysenterja  i  gorącz- 
ka, b)  gruczoły,  c)  ból,  miejsce  bolące,  d)  sucho- 
ty.  e)  kamyk  wpółprzeświecający,  okrąg ly,  kwar- 
cytowy ;  wzięcie  jego  do  ręki,  według  mniemania  lu- 
du, wyicołuje  bolesne  wrzody,  f)  macica.  3.  lek. 
a)  p.  Ropień,  b)  p.  Wrzód.  Przen.:  Jakowaś  B. 
wyrosła  mi  na  sumieniu.  Sienk.  c)  B.  morowa 
p.  Morówka. 

[Bolączkowy]  przym.  od  Bolączka:   Ból  kołtu- 
nowy a.  B. 
t  Bolątszy  p.  Bolący. 

[Bolec,  Ica,  Im.  Ice]  ból  uosobiony:  Matka  Bo- 
ska spotkała  B. — Gdzie  ty  idziesz,  bolcu?  Idź, 
B.,  do  morza!  (zażegnywanie). 

Bolecha,  y.  Im.  y  rub.  I.  grubas,  tłuścioch,  obe- 
tkała.  2.  leniuch.  Por.  [Bolesty].  <Zap.  zdr. 
imię  Bolesław> 

I.  Boleć,  i,  al,  f  Bolać,  częstot.  XBolewać,  I  Boll- 
wać  boleśnie  ś.  dawać  uczuć,  ból  sprawiać,  doku- 
czać: Na  to  biją,  żeby  bolało.  Bardziej  nas  bo- 
li, gdy  boleści  naszej  nikt  nie  wie.  Skar.  Bar- 
dziej boli  od  języka,  niż  od  miecza.  Prz.    Choć 


187 


BOLEĆ 

boli,  piszczy  a  goli.  Prz.  (=co  komu  po  woli, 
to  jest  mu  mile).  Co  kogo  boli,  o  tyra  mówić 
woli.  Piz.  Kogo  boli,  ten  płacze.  Piz.  Słowa 
ich  bolą.  mię  ( -dofrkają  boleśnie).  Pójdę  z  to- 
bą, nie  bolij,  mię  no.i;i.  Zabł.  To  mię  ani  holi, 
ani  świerzbi.  Prz.  (  =  ani  grzeje,  anizięhi).  Niech 
cię  o  to  głowa  nie  boli  (  =  nie  twoja  w  tym  rzecz, 
nie  tro.izcz  ś.  o  to),  f  Mózg  go  boli  (  —  zwarjoioal, 
uzaleje).  Serce  boli  (  =  kraje  ś.).  Wasza  i  bo- 
ża niech  was  krzywda  boli.  Paszk.  Los  nie- 
szczęśliwego boli  mię.  f  Kaleta  go  boli  (  =  iiką- 
J>!l)-  [B-]  z  3  ]ip.:  Dziecięciu  boli  głowa.  [B.  w  so- 
bie]: Dziewczęta  przewiązują  ś.  bylicą,  żeby 
przez  cały  rok  ich  nie  bolało  w  sobie.  [B.]  w  roz- 
kaźniku:  Nie  ból  mnie,  moja  glowiś!  Nie  ból, 
bólu!    (w  zażegnywaniach).     <BOL> 

2.  Boleć,  eje,  ał  I.  X  cierpieć  hole,  chorować: 
B.  na  boki,  na  nogi,  na  oczy,  na  serce.  B.  (hAeć- 
mi:=^rodzić  z  holami.  2.  przen.:  na  co,  nad  kiiu, 
nad  czym,  -j- czego  =  ubolewać:  B.  na  krzywdy 
ludzkie,  na  złe  języki.  B.  sercem  a.  w  sercu  = 
cierpieć,  gryźć  ś.,  martwić  ś.,  trapić  i.,  frasować 
ś.,  narzekać:  Gdy  cię  opuszczam,  serce  me  bo- 
leje. AVszystko  przeszło,  ty  darmo  nie  bolej. 
P.  Koch.  Serdecznie  bolała,  dziatki  na  myśli 
mając,  które  postradała.  Groch.  B.  nad  stra- 
tą. Nad  śmiercią  Mickiewicza  bolał  cały  na- 
ród. Niemcy  śmierci  Arjowista  boleją.  Warg. 
[Boleję  za  niewinność  moje].  Pśń.  3.  [B.]  gnić, 
psuć  L  (o  ziemniakach):  Grule  boleją.  4.  [B.] 
boleć, dokuczać:  Zimno  nim  tłuce  (febra)  i  głowa 
boleje. 

f  Boiegłów,  owu,  blm  ból  głowy.  <  BOL  + 
GŁOW> 

Bolejący  I.  im.  od  2.  Boleć.  2.  przyra.  chory, 
skarżący  ś.  na  boleść,  okazujący  boleść,  zbolały, 
skrzywiony,  niatzczęśliwy,  boleściwy :  Zawsze  bole- 
jąca. Mina  bolejąca.  Głos  B.  3.  fP-  Bolący, 
<BOL> 

Bolenie,  a,  Im.  a  ból,  boleść,  dolegliwość,  cier- 
pienie dłużej  trwające:  ■{•  B.  główne  =  ból  ghwy 
(cephalea).  -J- B.  oczna  =zaj)alenie  oczu  (ophthal- 
mia).  -j- B.  ])ó\ii;\()wae  =  ból  głowy  połowiczny,  mi- 
grena (hemicrania).  f  B.  w  stawiech  =  ;?a/)aZe/i/e 
stawów,  arlrytyzin.  f  W  boleniu  zszedł  żywot  mój. 
B.  zębów.  [B.  brzucha]  =  nieżyt  kiszek.  B.  nad 
czym  =  ubolewanie  Doktór  od  bolenia  zębów 
(=:zly,  nieskutecznie  leczący,  nieumiejętny).  Le- 
karstwo od  bolenia  zębów  (  =  nieskuteczne).  [Bzie, 
bzie,  weź  moje  B.  pod  swoje  korzenie]  (za- 
mawianie). 

Boleń,  a.  Im.  e  zooL  p.  Rap:  Pstr;igi,  bolenie, 
karpie.   Zbył.  A.     <?Czes.  bolen> 

Bolero  nieod.  taniec  hiszpatiski  z  towarzyszeniem 
kastaniet;  rodź.  stanika  bez  rękawów.    <  Hp.  bolero  > 

Bolesno,  fBolestno]  I.  B.  mi  (jest)  -przykro 
mi,  boli  mię:  B.  mi  dowiedzieć  ś.  o  tym.  B.  mi 
to,  że...    2.  p.  Boleśnie.     <BOL> 

Bolesność,  I,  blm.  rz.  od  Bolesny. 

Bolesny,  Bolesny,  Boleściwy,  [Bolestny]  I.  ."pra- 
VHający  ból,    bolący,    zbolały:    Rana  bolesna.     2. 

grzen.  dotkliwy,  ciężki,  przyki-y :  Bolesna  strata. 
.  zawód.  Żarty,  słowa  bolesne  ( -dokuczliwe). 
Krzywda  bolesna.  Smutny:  Bolesne  wspomnie- 
nie, rozmyślanie  (= gorzkie,  żałosne).  B.  widok. 
3.  cierpiący  ból,  cierpiący,  bolejący,  pełen  boleści, 
żałosny:   M.  Boska  Bolesna,     jęk  B. 

Boiestka,  i,  Im.  I  bert.  (eutoea)  roś.  mijdodaj- 
nn.     <?> 

lOolestno]  p.  Bolesno  i  Boleśnie. 

[Bolcsty]  //'/.f///,  otyły.  Por.  Boiccha.  <Możo 
•d  imiuuia  Bolesław  > 


BOL  U  M 

Boleściwie  przys.  od  Boleściwy:    B.  ś.  począł 
uskarżać.    Krasz.    Matce  serce  B.  puka.   Syrok. 
<BOL> 
Boleściwość,  I,  blm.  rz.  od  Boleściwy. 
Boleściwy  p.  Bolesny:  Serce  boleściwe. 
Boleść,  I,    im.  i     I.    ból,  cierpienie;    przen.  ża- 
łość, smutek:    Ciężka,    śmiertelna,    fizyczna,  mo- 
ralna,   trawiąca,    wewnętrzna,  niema,  niewysło- 
wiona  B.     Mam  boleści  (  —  boli  mię  żołądek).  Ło- 
że boleści.     Przykuty    do  łoża  boleści.     Zawsze 
milcząca  B.  cięższe  daje  sztychy.   Mor.     B.  du- 
szy,   serca    a.    w    sercu.     O,  niewiadoma  ta  B. 
nikomu,   jaka    ś.  dzisiaj  w  sercu  mym  zamyka! 
Słów.     Jęk,  krzyk  boleści.     Ciężką  boleścią  drę- 
czony.    Tłumić    B.     B.    złamała    go,    tamowała 
mu  mowę.     Słowa  pełne  boleści.     Serce  ściśnio- 
ne  boleścią.    Siedem  boleści  N.  Panny.  Od  sied- 
miu ho\e'<c\  =  lichy.  Boże  ś.  polituj:  Człowiek,  ro- 
botnik, książka  od  siedmiu  boleści.    2.    [B.]  cłio- 
roha.  3.  7  Denna  B.  lek.  j).  Dna. 
t  Boleśliwie  przys.  boleśnie. 
[Boleśnica,  y,  Im.  e]  ból  żołądka,  kurcze:  Sie- 
pa  każdego,  kiedy  ś.  w  nim  B.  zruszy. 

Boleśnie,  Bolesno   przys.  od  Bolesny,   Bolesno, 
[Bolestno]:  Poparzył  ś.  B.     Gorzko    i  B.  płakał. 
Skar.     B.  było  patrzeć.    B.  ś.  zawiódł.    Krzyk- 
aąć  B.  Narzekać,  użalać  ś.  B. 
-;•  Bolet,  u.  Im.  y  j).  Palet.     <p.  Boleta> 
XBoleta,  y,  Im.  y  p.  Palet:    Poślesz  żołnierza 
z  boletą  egzekucyjną.  Rog.     <Włos.  bolletta> 
•{-Bole ty n,  u,  Im.  y  gulka,  używana  przy  głoso- 
waniu. 

XBo!ewać,  a,  al  i  [B.]  p.  Boleć:  Głowa  czę- 
sto go  bolewa.  f  Oczy  bolewają  abo  płyną. 
[Pocierać  czosnkiem  zęby,  żeby  nie  bolewały]. 
<  BOL  > 
[Bolęga,  i,  Ira.  I]  p.  Bolączka. 
Bolid,  a.  Im.  y  astr.  kula  ognista,  meteor  tcięk- 
szy  i  świeluiejszy  od  zwykłych  gwiazd  spa(laj<icych. 
<Gr.  bolis,  2  pp.  bolidos  =  pocisk  > 

Boliglówka,  I,  Ira.  I  bot.  p.  Szczwól.  <BOL 
-|-GŁOW> 

Bolimuszka,  i,  Im,  i  in.  natręt  zool.  (stomo- 
xys)    owad    dwuskrzydły,    krótkorogi.     <  BOL  -|- 
MUCII  > 
IBoliwać,  a,  al  p.  I.  Boleć. 
i  Bo\no  =  bole.mo,  boleśnie:  B.  Junonie,  że  z  Jo- 
wisza Semele  poczęła.  Zebr.     <BOL> 

f  Bolny  =  bolesny:  Uźrzał  bolne  serce  moje. 
Zebr. 

Bolometr.  u,  Im.  y  rodzaj  termometru  elektrycz- 
nego o  nadzwyczajnej  czułości,  opartego  na  zmia- 
nie przewodnictwa ,  pod  loplywem  temperatury. 
<Now.  z  Gr.  bólos  =  (losł.  rzut -f- mćtron- mia- 
ra > 

Bolperelka,  I,  Ira,  I  piecz.  p.  Perełka.  <Nra. 
Bolle^  miseczka  -|-  Perełka > 

Bolpuncyn,  a,  Im.  y  piecz.  p.  Perełka.  <Nra- 
Bolle  =  miseczka  Ą-  Puncyn> 

(Bolszować,  uje,  cwał]  udawać  pana,  żyć  roz- 
rzutnie. <Może  Ukr.  bilszyj  =  większy,  bilsza- 
ty  =  zwiększać  ś. > 

Bolsztychel,  chla,  Im.  chle  piecz,  rylec  w  koń- 
cu półokrągły  do  grawerowania  półokrągłych  wgłę- 
bień.    <Nm.  Bolzstichel> 

t  Bolum,  u,  blm.  napój  uśmierzający,  orzeźwia- 
jący. Biel.  M.     <?> 

Bolus,  a,  Im.  y  I.  kredka  w  kształcie  palcat 
do  zuj  isywania  na  zielonym  ."itoliku  do  kari.  2.  le- 
karstwo w  j)ostar.i  tej  kredki.  3.  chem.  gatunek 
gliny:  Pro.^^tą  glinkę  miasto  boliisów  sprzedaje. 
Krasz.     <Gf.  bolos  =  grudka,  gru/:eł,  kawałek> 


IS^ 


BOLWARK 


BON 


fBolwark,  u,  Im.  I  I.  p.  Baszta.  2.  p.  Bul- 
war.    <p.  BiilTvar> 

Bciwerk,  u,  Im.  I  p.  Baszta.  <p.  Bulwar > 

[Bołbotać,  Cze,  tal]  I.  mącić,  mieszać  płyn j.  2. 
p.  Bełkotać.     <Dźwii.> 

[Bolbotanle,  a,  blm.]    czynność  cz.  Bolbotać. 

[Bolbotun,  a,  Im.  y]  prędko,  nieioyraźnie  a.  nie' 
dorzecznie  mówiący,  bełgot,  bełkot. 

[Bold,  u,  Im.  y,  Bolda]  skala  naga,  odosobniona, 
halwaniastego  kształtu.  <?Por.  [Bałda],  [Bow- 
dur],  Cześ.  Moraw,  balda  =  1.  bałwan.  2.  laga. 
3.  bryla.     Może  Wschód,  pochodzenia > 

[Bolda,  y,  Im.  y]  p.  Bold. 

[Boldon,  a,  łra.  y]  p.  Beldonek. 

[Boldur,  a,  Im.  y,  Bowdur]  I.  a.  [Bondur,  Ka- 
palus]  kapa  nad  paleniskiem  pieca.  2.  przystaioio- 
ny  do  pieca  kominek,  na  którym  palą  ś.  łuczyica 
a.  smolaki  dla  oświetlenia  izby.     <Por.  Bałd> 

[Boldynie,  ów,  blp.l  badyle  ziemniaków.  <Por. 
Bo  hi  > 

Bolt,  a,  Im.  y]  p.  Beltak. 

Bołtać,  a,  alj  p.  Beltać. 

Boltak,  a,  Im.  i]  p.  Beltak. 

Boltun,  a,  ira.  y]  p.  Zaparstek.    <BEŁT> 

1.  [Bołtusznik,  a  Im.  cy]  garbarz.  <może  z  Lit. 
b;Vltas  =  biały,  więc  białofikórnik> 

2.  [Bcitusznik,  a.lra.  i]  p.Kierzanka.  <BEŁT> 
[3olty,  ów,  blp.]  łuczywa,  szczepki.     <?> 
[Soluszka,  I,  Im.]  roś.  astr.     <?> 

Bom  w.  odgłos  dzwonów,  zegarów,  armatnich 
strzałów :  Słyszę,  że  bijjj,  zegary,  stanąłem  i  słu- 
cliam:  bom!  Tu  znowu  armaty:  bom!  bom! 
Fred.  A.     <Dźwn.> 

Bomba,  y,  Im.  y  I.  hula  napełniona  materją 
wybuchową:  B.  torpedowa.  Wpadł,  jak  B.  (-na- 
gle, nie^podiianie).  2.  przen.  niespodzianka,  no- 
wina sensacjjna:  Nagle  puszczono  bombę  z  ban- 
ku państwa;  na  giełdzie  popłoch.  3.  sztuka  tea- 
tralna, polegająca  na  efektach,  wystawie  i  dodat- 
kach, nie  mających  nic  icspólnego  ze  sztuką :  Dy- 
rektor trupy,  Celem  zwabienia  publiczności,'ueie- 
ka  8.  do  tak  zwanych  bomb  scenicznych  i  dra- 
raideł.  4.  żart.:  et  caetera  B.,  eeetera  B.  =  i  tym 
podobne  facecje:  Grają,  „Karpackich  Górali" — 
rzecz  arcy  piękna  —  są  zbójcy,  pukanina  et  cae- 
tera B.  Sow.  5.  rodzaj  ciężkiej  karety :  W  żółtej 
na  skrzypiących  resorach  bombie  odwiedzali  są- 
siedztwo. A^ilcz.  6.  [B.]  wielka  szklanka  piwa. 
7.  cukier.  =  a) /orma  kształtu  bomby,  do  lodów,  b) 
lody  a.  cukierek  formy  bomby:  B.  czekoladowa. 
B.  imperjal.     <Fr.  borabe,  Włos.  bomba  > 

Bombak,  a,  Im.  I  rodzaj  płótna.  <Fr.  bomba- 
kin,  Włos.  bombagiao> 

Bombarda,  y,  Im.  y  pierwotne  działo  burzące, 
nabijane  kulami  kamiennemi.  <Fr.  bombarde,  ze 
Sr.  Łć.  bombarda  > 

Bombardjer,  a  I.  Ira.  rzy  woj.  starszy  kano- 
njer.  2.  Im.  y  a.  Strzel  zool.  (brachinus)  chrz<iszcz 
z  rodziny  szczypawek,  wyrzucający  przez  odbyt  ostry 
płyn  lotny  w  razie  niebezpieczeństwa. 

BombardjerskI  przym.  od  Bombardjer. 

Bombardon,  u,  Im.  y  I.  X  przyrząd  blaszany  do 
wzmocnienia  basu,  używany  w  orkiestrach  wojsko- 
wych.    2.  org.  jeden  z  głosów  pedałowych    orgazm. 

Bombardować,  uje,  owal  I.  woj.  ostrzeliwać 
ciężkiemi  pociskami,  napełnionemi  materjami  pal- 
nemi  a.  wybuchowemi,  burzyć  bombami.  2.  przen. 
rzucać,  ciskać,  strzelać:  Bombardowali  kamienia- 
mi do  okiennic.  Oczyma  swerai  począł  B.  w  okno 
sąsiadek.  Dyg.  Panie  i  panowie  bombardowali 
6    wzajem  cukierkami.  Es. 


Bombardowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bombar- 
dować. 

Bombast,  u,  blm.  p.  Bombastyczność:  W  osta- 
tnich   utworach    znajdował  dużo  borabastu  i  ba- 
lastu. Spaś.     <Nin.  Bombast  > 
Bombastycznie  przys.  od  Bombastyczny. 
Bombastyczność,  I,  blm.  rz.  od  Bombastyczny; 
Bombast. 

Bombastyczny  napuszony,  przesadny,  pompatycz- 
ny, wyniosły,  emfatyczny :  Nic  nie  wiece,  a  prze- 
cież jesteście  bombastyczni,  nienaturalni,  tenden- 
cyjni frazesowieze.  Bombastyczua  odezwa.  Fra- 
zes B. 

Bombaz,  u,  Im.  y,  Bombazyn,   Bomzyn   tkanina 
wełniana     a.    jedicahna:      Nabrać     bombazu     na 
szlafrok.     < Przez  Włos.  boiiibasino,    ze  Śr.  Łć. 
bombacinum,  a  to  z  Łć.  boiiibyciniis=jei!Tvabny> 
Bombazowy  przym.  od  Bombaz:  Szlafroczek  B. 
Bombazyn,  u,  Im.    y    p.  Bombaz:    Bombazynu 
sztuka  przedniejszego. 
Bombazynowy  przym.  od  Bombazyn. 
fBombel,  bla  a.    a,   Im.    ble   a.    e   p.   Bąbel. 
<B4BL> 
Bombel,  bla,  Im.  ble  p.  Bombelcug. 
Bombelcug,    u,   Im.   I,   Bombel  powolny  pociąg 
kolejowy.     <Nm.  Bummelzug> 

Bombelek,  Ika,  Im.  Ikl  =  Bąbelek:    Były  to  kol- 
czyki, dwa  listki  z  bombelkami.  Zap.    <BĄBL> 
xBombelowaty  p.  Bąblowaty. 
Bombiasty  podobny  do  bomby,  buchasty :     Bora- 
biaste    zawoje.    Sienk.    Dziewczynki   w  borabia- 
stych  sukienkach.  Orzesz.     <p.  Bomba > 

Bombiza,  y,  Im.  y  I.  niezgrabny,  otyły,  brzu- 
chacz. 2.  a.  [Bambiza]  pog.  ksiądz  protestancki. 
<Sr.  Łć.  bombizare  być  nadętym,  gadać  górnie > 
Bombizina,  y.  Im.  y,  [BambizinaJ  pastorowa. 
Bomblować,  uje,  owal,  Bumblować  żart.  hulać, 
puszczać  ś.,  używać,  lusztykować,  pędzić  życie  we- 
sołe, a.  bez  troski,  putać,  bujać  sobie,  włóczyć  i.  po 
knajpach.   <Nni.  bummeln> 

Bomblowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bomblo- 
wać. 

XBomblowaty  p.  Bąblowaty.     <BĄBL> 
XBombon,    u.   Im.    y    i  [B.]  p.  XBąbon.    Zdr. 
XBombonek.     <Fr.  bonbon> 

[Bombon,  u,  częś.  w  Im.  y]  lek.  p.  Dymienica. 
<Gr.  boubdn> 

XBombonek,  nka.  Im.  nkl  p.  Bombon:  Konfi- 
tury, cukry  lodowate,  borabonków  obficie.  Goł 

Bombonjerka,  i,  Im.  I  pudełko  ozdobne  na  cu- 
kierki. 

XBombowany  wypukły,  okrągławy,  loydęty  na- 
kształt  bomby:  Powóz  B.  Goł.  Kareta  bombo- 
wana.  Goł.     <p.  Bomba  > 

[Bombrowy]  p.  Bobrowy:  Bombrowa  esancyjA 
a.  Bobrowy  olejek -tincticra   casiorei  canadensis. 

XBomol,  u,  Im.  e  gatunek  wina  zagranicznego. 
Vol.  <Może  ma  związek  z  nazwą  miasta  HI. 
Bommeł> 

Bomstryk,    a,    Im.    I    Bomsztryk,  fi.  lina,   umo- 
cowana u  spodu  masztu,  z  okiem,  w  którym   oparty 
jest    dolny    koniec   rei    (sztangi).       <Nm.    Baura- 
striek  > 
Bomsztryk,  a,  Im.  I  fl.  p.  Bomstryk. 
Bomzyn,  u,  Im.  y  p.  Bombaz. 
Bon,  u,  liu.  y  krótkolerminomj    kioitek   skarbu  a. 
stowarzyszenia   na   należność,  uiścić  ś.  mającą  oka- 
zicielowi     w    pieniądzach    a.    tv    naturze:      Rząd 
w  czasie  wojny  płaci  bonami.  Bony  na  węgle  i,  na 
posiłki  dla  biednych.     <Fr.  bon> 

[Bon,  u.  Im.  y]  I.  bób.  2.  a.  [Bón]  fasola  Zdr. 
[Bonik].     <Nm.  Bohne> 


189 


BONA 

Bona,  y,  Im.  y  dozorczyni   dzieci   z  konwersacją 

cudzoziemską. 

Bonapartka,  I,  Im.  I  bot.  (bonapartea)  roUina 
z  rodziny  zupylcowatych.  <0d  nazwiska  Bona- 
paitt'> 

Bonapartysta,  y,  Im.  ści  zwolennik  honapar- 
tyziii  u. 

Bonapartyzm,  u,  blm.  francuskie  stronnictwo  po- 
liiyrzne  zwolennikóro  dynasiji  Napoleona  I  i  III. 

1.  [Bonda,  y,  Im.  y]  bochenek  chleba.  Zdr.  [Bon- 
deczka].     <Br.  bonda,  b6ndaczka> 

2.  [Bonda,  y,  im.  y]  I.  grunt  cudzy,  na  którym 
pozwalają  zasiać:  Siać  zboże  na  bondzie.  To 
len  z  bondy.  2.  pieniądze,  zarobione  sobie  przez 
niewolnika:  Niewolnik  za  swój  wyrobek  miał 
w  służbie  bondę,  czyli  zajtłatę,  która  była  jeg-o 
własnością.  Lei.  <Br.  bonita  =  wysłużony  kawał 
ziemi;  może  w  związku  ze  Sr.  Łć.  bondagium  = 
poddaństwo,  czynszownictwo  > 

3.  Bonda,  y,  im.  y]  p.  Bunda. 

[Bondar,  a]  I.  Im.  owie  bednarz  umiejący^  wy- 
rabiać hjżki,  grabie,  wozy  itp. :  Bondarowie  i  ko- 
walicha'  wprowadzili  młodego  Dymitra  do  komo- 
ry. Sienk.  2.  Im.  y  rodzaj  kapy,  daszka  z  i^zą- 
cym  pod  nim  rusztem:  B.  słomiany,  omazany  gliną,, 
służył  do  oświecenia  łuczywem  w  długie  wieczory 
i  ranki  zimowe.  Krasz.   <Ukr.  bondar  > 

[Bondarowa,  ej,  Im.  e]  żona  bondara,  bedna- 
rzu wa. 

[Bondarówna,  y,  Im.  y]  córka  bondara. 

[Bondeczka,  i,  Im.  I]  p.  I.  Bonda. 

[Bondz,  u,  Im.  e]  p.  BundZi 

XBonet,  u,  Im.  y  strój  koronkowy  kobiecy  na 
głowę. 

Bonia,  I,  Im.  e  I.  częś.  w  Im.  a.  Boniowanie 
mul.  tajlowanie  ściany  z  wydatnych  kamieni;  tynk 
pokrajany  w  tafie  rowkami,  rustyk.  2.  a.  Faza 
zdń.  brzeg  blatu  kafia,  ścięty  pochyło.  <Może 
w  związku  z  Bono,  albo  też  z  bonić  =  okra- 
szać > 

Boniarz,  a,  Im.  e  żart.  guwerner:  Przybywa 
do  Polski  jako  B.  Kow.     <p.  Bona> 

[Bonić,  I,  ił]  krasić,  okrasą,  omastą  zaprawiać: 
Sadło  masłem  bonić  (ir.).     <Nm.  bohnen> 

[Bonienie,  a  blm]   czynność  cz.  Bonić. 

Bonifikaoja,  I,  Im.  e  p.  Bonifikowanie.  <Ze  Sr. 
Łć.  bon>fieare> 

Bonifikować,  uje,  owal  wynagradzać,  odszkodo- 
wywać:  B.  komu  stratę.  B.  komu  pewną,  sumę 
(  =  wypłacać  komu  należną  sumę). 

Bonifikowanie,  a,  blm.,  Bonifikaoja  czynuość  cz. 
Bonifikować. 

Bonifratel,  a,  Im.  e  p.  Bonifrater:  Bonifrate- 
lów  do  kresowej  nie  sj)rowadzono  warowni.  Roi. 
<  Włos.  buoni  fratelli  Im.  =  dosł.  dobrzy  bracisz- 
kowie > 

Bonifrater,  tra,  Im.  trzy,  try,  [Bronifrater,  Gonl- 
frater]  I.  a.  Bonifratei  zakonnik  św.  Jana  Bożego. 
2.  w  Im.  =  a)  kościół,  klasztor  zakonników  Św.  .la- 
na Bożego,  b)  dom  loarjatów :  Dostać  ś.  do  Bo- 
nifratrów. Oddać  kogo  do  Bonifratrów.  3.  przen. 
warjat:  Cóżeś  tak  gały  wytrzeszczył,  bonifra- 
trze? Prus.  <Now.  z  Łć.  boni  fratres  =  dosł. 
dobrzy  bracia  > 

Bonifraterski  przym.  od  Bonifrater:  przen. 
Krata  bonifraterska  =  bonifratry—  dom  warjatóto: 
Mozo  potrzebujesz  kraty  bonifraterskiej?  (=czyś 
warjat  ?) 

[Bonik,  u,  Im.  Ij  p.  Bon ;  bób  pastewny. 

Boniować,  uje,  owal   mul.  ronić  bonie  na  tytiku. 

Boniowanie,  a  I.  blm.,  czynaośó  oz.  Boniować. 
2.  Im.  a  p.  Bonia. 


BORAKS 

Bonitacja,  I,  Im.  e  I.  ocenienie  wartości  roli^ 
oznaczenie  klasy,  do  której  należy.  2.  wet.  opis 
przymiotów  zwierzęcia,  stanowiący  kw(dijikację  jego 
iiżyteczności  i  zdolności  reprodukcyjnych.  <Now.  ze 
Sr.  Łć.  bonitas  =  wartość,  cena> 

Bonkreta,  y,  Im.  y  p.  Bąkreta. 

Bono,  a,  Im.  y,  [Bono]  gór.  pomościk  w  szy- 
bach zjazdowych,  spocznik ,  przestanek,  ławka. 
<Nm.  Biihne> 

Bonończyk,  a.  Im.  I  gatunek  pieska  pokojoujego. 
Zdr.  Bonończyś.  <  Od  Bononia,  nazwy  Łć. 
miasta  Włos.  Bologna> 

Bonończyś,  a.  Im.  e  p.  Bonończyk. 

1.  Bonować,  uje,  owal  żyć  dobrze,  hojnie,  używać, 
labować,  bujać;  [B.]  gospodarować  (w  cudzym  do- 
mu), rozpościerać  ś.;  szperać,  szukać:  B.  sobie  a. 
B.  po  świecie.  Bonuje,  jak  świnia  w  ogrodzie. 
Prz.  (  =  hula,  używa).  <Zap.  No  w.  z  Łć.  bonus  = 
dobry > 

2.  Bonować,  uje,  owal  gór.  zakładać  rusztowanie 
w  cembrunku  szybu  a.  zamykać  szyb  z  wierzchu. 
<p.  Bono> 

Bonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bonować : 
Biedrzeniee  daje  ś.  od  bonowania  macicy  (=bo' 
lenia,  dokuczania,  dawania  ś.  we  znaki). 

[Bonowie,  a,  Im.  a]  roś.  grzybień  (nenufar). 
<?> 

Bont,  u,  Im.  y  bud.  p.  Rozpora.  <p.  Bant> 

Bonz,  a.  Im.  y,  a.   owIe  p.  Bonza. 

Bonza,  y,  Im.  y  m.,  Bonz  kapłan  japoński.  <Ja- 
pońs.  bo(n)-si,  z  Chińs.> 

Bonżurka,  i.  Im.  I  suknia  męska  krótka  w  ro- 
dzaju rajtroka,  stanowiąca  ranne  ubranie  negliżowe : 
Sprzedał  oba  fraki  i  dwie  eleganckie  bonżurki. 
Orzesz.     <Fr.  bonjour  =  dosł.  dzień  dobry > 

XBonżurstwo,  a,  blm.  wesołe  życie  cudzym  kosz- 
tem, pieczeniargliLio. 

XBonżurzysta,  y,  Im.  ścI  amator  bonżursiwa, 
hulaka,  pieczeniarz,  darmozjad. 

Bończuk,  a,  Im.  I  gm.  p.  Buńczuk. 

1.  Bor,  a,  Im.  y  p.  Wiertak.  <z  Nm.  Bohrer  = 
świder  > 

2.  Bor,  U,  blm.  chem.  pierwiastek  niemetaliczny, 
zbliżony  w  klasyfikacji  z  glinem.  <  Z  początku  wy- 
razu boraks > 

Bora,  y,  blm.  gie.  toiatr  zimny  i  gwałtowny, 
spadający  na  cieplejsze  równiny.  <Włos.  bora, 
z  Gr.  borćas,  przez  Łć.  boreas> 

Boracik,  u,  Im.  I  p.  Boradek. 

Boracyt,  u,  Im.  y  min.  boran  magnezu  z  chlor- 
kiem magnezu ,  tworzący  kryształy  równoosiowe. 
<p.  Boraks  > 

[Bbraczek,  czka,  Im.  czki]  p.  [Borak]:  Dziat- 
ki horaezki  poumierały.     <p.  Nieborak > 

[Boraczka,  I,  Im.  I]  forma  ż.  od  Boraczek. 

Boradek,  dku,  Im.  dkl,  Boratek,  Boracik,  Bu- 
rat  rodzaj  materji  wełnianej'  a.  jedwabno-wełnia- 
nej.     <Fr.  burat,  Włos.  buratto> 

Borag,  u.  Im.  I  bot.  I.  p.  Ogórecznik.  2.  p.  Bu- 
rak.    <Sr.  Łć.  borrago> 

Borak,  u,  Im   I  bot.  p.  Ogórecznik.    <Toi,  co 

Borag  > 

[Borak,  a.  Im.  i]  nieborak.  Zdr.  [Boraczek] 
<Sld.  /.  nieborak  > 

[Borakowe  ziele]  p.  Ogórecznik. 

Boraks,  u,  Im.  y  I.  bot.  p.  Ogórecznik.  2.  s. 
X  Boras,  [Burasz]  chem.  i  min.  wodny  boran  so- 
du: B.  palony -/^oran  sodu  bezwodny.  <Śr.  Łó. 
borax,  z  Pers.  burah,  przez  Arab.  baurak, 
burak > 


190 


UORAKSOWY 


BOROWIEG 


Boraksowy  I.  bot.  Rośliny  boraksowe:  p, 
Ogórecznikowate-  2.  chem.  a)  i  min.  przyra.  od 
Boraks;  x  Borasowy.    b)  x?.  Borny. 

Boran,  u.  Im.  y  sól  jjochodząca  od  kwasu  bor- 
nego. 

X  Boras,  u,  Im.  y  p.  Boraks. 
X  Borasowy  p.  Boraksowy. 

Boratek,  tku,  hu.  tkl  p.  Boradek. 

Boratynek,  nka,  Im.  nkl  I.  dawny  szelążek  pol- 
ski miedziany  =  \'j  grosza.  2.  zly  tynf:  Więcej 
nad  tynfa  nie  dam,  i  to  boratynka.  Krasz.  <0d 
nazwiska  raineaiza  Pol.  XVII  w.  Boratini> 

[Borba,  y,  Im.  y]  walka,  agitacja  polityczna: 
B.  wyborcza.     <Ukr.  borba  > 

[Borbifaks,  a,  Im.  y  a.  owie]  agitator  politycz- 
ny, urządzający  [borhj].  < Wytwór  żart.  z  Bor- 
ba-|-Łe.  facio  =  robię  > 

Borciuch,  a,  Im.  y]  p.  Borsuk. 
Borcuch,  a,  Im.  y]  p.  Borsuk. 
Borczuch,  a,  Im.  y]  p.  Borsuk. 
Bordej,  a,  Im.  e]    ziemianka:    Pomiędzy    futo- 
rami   znajdowały  ś.  i  tak  zwane  bordeje,  rodzaj 
nór   w    ziemi.    Jeż.    Por.  Burdel.     <  Rum.    bor- 
deiu> 

xBordel,  u,  Im.  e  p.  Burdel.  Zdr.  XBordellk. 
<p.  Burdel  > 

XBordelik,  u,  Im.  i  p.  Bordel. 

X  B  rdelowy  p.  Burdelowy. 

X  Bordelówka,  I,  Im.  I  p.  Burdelówka. 

Border.  a,  im.  y,  Bordero  wykaz,  regiestr: 
Opłaty  stosunkowe  od  borderów,  kolokacji,  przy- 
s;];dzenia.     <Fr.  bordereau> 

Bordero  nieod.  p.  Border. 

Bordiura,  y,  Im.  y  I.  brzeżek  papierowy  ozdob- 
ny do  upiększania  ramek,  pudełek  itp.:  Oklejać, 
obijać  bordiurami.  2.  płyta  granitoica,  obsadzona 
prostopadle,  stanowiąca  brzeg  chodnika.  Zdr.  Bor- 
diurka.     <Fr.  bordure> 

Bordiurka,  I,  Im.  i  p.  Bordiura. 

Bordiurkowy  przym.  od  Bordiurka. 

Bordiurować,  uje,  owal  okładać  bordiura,  bor' 
diurami. 

Bordiurowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bordiuro- 
wać. 

Bordiurowy  przym.  od  Bordiura. 

Bordo  nieod.  i.  rodzaj  wina  francuskiego.  2. 
barwa  brunatno-wiśniowa :  Suknia  B.  <  Od  nazwy 
miasta  Fr.  Bordeaux  > 

Bordun,  u,  Im.  y  org.  jeden  z  fletowych  manu- 
alnych głosów  organu,  wydawanych  przez  piszczał- 
ki kryte.     <  Włos.  bordone  > 

XBorea,  y,  blm.  m.  p.  Boreasz.     <p.  Bora> 

Borealny  północny:  Gdybym  był  zwiedził  Sy- 
bir, gdybym  żył,  jak  ci  ludzie  "borealni.  Słów. 
Zorza  borealna.   Słów. 

Boreasz,  a,  blm.,  X  Borea  wiatr  północny.  <p. 
Bora  > 

Boreczek,  czka,  Im.  czki  p.  Bór.  <BOR> 

Borecznik,  a,  Im.  I  zool.  (lophyrus  pini)  ro&li- 
niarka  z  rodziny  pilarzy. 

Borek,  rka,  im.  rkl  I.  p.  Bór.  2.  [Borki,  ów, 
blp.]  pole  między  lasami  a.  wśród  lasów. 

Borensztyk,  u.  Im.  i  czeion.  część  składowa  in- 
strumentu, (p.  Instrument).  <  ?  Nm,  bohren  - 
świdrować  -f-  Sztuka > 

Borg,  u,  blm.,  [Borg]  I.  kredyt:  Wzią,ć,  dać 
co  na  B.  B.  umarł,  a  kredyt  nie  żyje.  Prz 
2.  y^zaległość,  dług:  Żeby  wojsko  w  borgu  nie 
zostawało,  następują.ce  ucliwalamy  podatki  Vol. 
<  Nm.  Borg> 

Borgować,  uje,  owal  I.  od  kogo,  ukogo  =  iro(5 
Hu  liorg,  na  kredy'      2,  co  komu  -  dawać  na  borg. 


kredyioioać.  3.  Xpi'zen.  czekać,  namyślać  ś.,zicl^ 
kuć,  puszczać  w  odwłokę:  On  nie  borguje,  kto  g-) 
zaczepi.  Oss.  4.  Xpi'zen.  darować,  przepuszczać, 
pobłażać,  oszczędzać,  szczędzić,  pardonować,  .folgo- 
wać: Nie  borgował  zwycięzca  i  niewiastom.  Nar. 
Żołnierz,  rozjj^trzywszy  ś.,  nikomu  B.  nie  chciał. 
Błaż. 

Borgowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Borgować. 

Borgownik,  a.  Im.  cy  ten,  co  borguje,  i.  j.  bie- 
rze u.     uje  na  borg. 

Borgowy  przym.  od  Borg,  kredytowy,  dłużny, 
czekający  zapłaty:  Trzeba  płacić  wojsku,  w  dhi- 
gą  borgową.  służbę  zacii^gnionemu.  Vol. 

Borka,  i,  blm.  garb.  p.  Splawki.  <Nm.  Bor 
ke  =  kora> 

Borkan,  u,  Im.  y  p.  Borkarnia. 

Borkarnia,  I,  Ira.  e,  Borkan  fundusz,  przezna- 
czony na  wsparcia  dla  studentów  akademji  krakow- 
skiej, pochodzący  z  zapisów.  <0d  nazwiska  fun- 
datora Borek > 

[Borkun,  a,  Im.  y]  roś.  nostrzyk,  melilot  lekar- 
ski.    <  ?  > 

[Borkut,  u,  blm.]  p.  Burkut. 

Borloch,  u,  Ira.  y  gór.  dziura,  zrobiona  świdrem 
przy  poszukiwaniu  rudy.     <Nm.  Bohrloch  > 

Bormaszyna,  y,  Im.  y  p.  WiertarnIa.  Zdr.  Bor- 
maszynka.     <Nm.  Bohrraaschine> 

Bormaszynka,  i.  Im.  i  I.  p.  Bormaszyna.  2. 
a.  Borwelka  noż.  maszynka  do  borowania  małych 
dziurek  przy  j^omocy  smyka,  paska  od  maszyny  itp. 

t  Bormistrz,  a.  Im.  e  p.  Burmistrz. 

[Borna,  y.  Im.  y]  p.  Brona. 

Borneol,  u,  blm.  cliem.  kamfora,  pochodząca 
z  Borneo.     <0d  nazwy  wyspy  Borneo> 

Bornit,  u,  blm.  min.  siarek  miedzi  z  siarkiem 
żelaza,  używany  do  otrzymywania  miedzi.  <  Nm. 
Bornit,  Fr.  bornite> 

[Bornus,  a.  Im.  y]  p.  Burnus. 

Borny,  X  Boraksowy,  Borowy  kwas,  cliem. 
związek  boru  z  tlenem.     <p.  Bor> 

t  Boreczno,  a.  Im.  a,  f  Boroszno  obrok:  Nie 
cięży  swe  B.  koniowi.  Prz.  <Ukr.  boroszno  = 
ra^ka> 

Borodka,  i,  Im.  i  bot.  p.  Pomórnik.     <?> 

Borogllceryna,  y,  blm.  apt.  związek  chemiczny, 
powstający  przy  ogrzewaniu  kwasu  bornego  z  gli- 
ceryną.    <  Bor -j- Gliceryna  > 

t  Boroszno,  a,  Im.  a  p.  Boroczno. 

[Borowacizna,  y.  Im.  y]  bagno  górskie,  mchem 
i  krzewami  porosłe.      <BOR> 

Borować,  uje,  owal  świdrować  borem,  wiercić, 
drylować,  szczec/.  metale.     <Nm.  bołiren> 

Borowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Borować. 

X  BorowatO  przys.  naksztait  boru :  Zamknęły  do- 
stępy borowato  i  dziko  krzewisterai  kępy.  Przvb 
<BÓR> 

Borowica,  y.  Im.  e  I.  nalewka  z  jagód  boro- 
wicy :  Borowiec  i  dereniaki  na  jagody  nalane. 
Goł.  2.  a.  Szurzyna  bot.  (myrsiae)  roś,  z  rodzi- 
ny borowicowatych. 

Borowicowate  rośliny  bot.  (rayrsinaceae)  ro- 
dzina   roślin    kwiatowych  dwuliściennych. 

[Borowicze,  a,  Im.  a.  Borowiec]  borówka  (sa- 
ma roślina,  nie  jagoda). 

Borowiczka,  I,  Ira.  I  wódka  jałowcowa,  jafnw- 
cówka. 

Borowiec,  wca,  Im.  wcy  I.  mieszkaniec  borćWf 
puszcz.  2.  a.  X  Borys  przen.  człowiek  dziki, 
dzikus,  gbur,  prostak,  cham.  3.  [B.  a.  Borowy, 
Boruta,  Borownik]  djabeł,  przebywający  iv  lesie, 
i  tumaniący  podróżnych.  4.  [B.,  Im.  wce]  p.  Bo- 
rowlcze. 


191. 


4.    min. 
tworzący 

Kąpiele, 


BOROWIK 

Borowik,  a.  Im.  I  I.  [B.]  nledźidedż,  nuenzhn 
nieć  borów.  2.  [Borowiki,'  ów.blp.]  horówki  (jag-o- 
dy)  3.  bot.  a)  p.  Grzyb:  Banienld  za  wy- 
smukłym gonią,  borowilciem,  którego  pieśń  na- 
zywa grzybów  pułkownikiem.  Mick.  b)  B.  pol- 
ny a.  zajęczy    p.  Siniak. 

Borowina,  y,  Im.  y  I.  [B.]  =  a)  p.  Borowisko 
Lud  nazywa  borowiną  i  pole  po  wykarc-zowanycli 
horach.  Pol.  b)  a.  Bór  torf:  Pokłady  torfu,  na- 
zywanego przez  górali  borowiną.  Tat.  2.  bot. 
p.  Borówka.  3.  lek.  muł,  zawierający  zroiązki 
mineralne,  używany  do  kąjdeli  błotnych, 
ztuietrzały  margiel  loapienny,  kredowy, 
często  glebę  urodzajną:    B.  lubelska. 

Borowinowy    przym.    od    Borowina: 
okłady  borowinowe. 

Borowisko,  a,  Im.  a  a.  I.  [Borowina]  grunt  po 
wykarczowunych  burach.  2.  [B.]  bór:  (Szatan)  po- 
rwał i  niesie  po  borowisku,  po  lesie.    Pśn. 

Borowizna,  y,  Ira.  y  i.  zarośla  sosnaioc,  bór 
gęsty.  2.  rodzaj  ziemi  czarniawej  nieżyznej,  lei- 
nica. 

Borownia,  i,  Im.  e  oddział  fabryki,  gdzie  boru- 
ją.    <p.  Borować  > 

Borownik,  a,  Im.  I  I.  [B.]  p.  Borowiec.  2. 
bot.  p.  Grzyb.  3.  [B.]  roL  mącznica,  baraniucha, 
borówka  ścieląca  ś.,  świńska  borówka.     <BOR> 

1.  Borowy  I.  przym.  od  Bór:  Grunt  B.  Ja- 
gody borowe.  Ciemne  głębie  boi-owe.  Borowa 
a.  sosnowa  szyszka,  przen.  =  nic,  hetka-pętdka, 
fraszka:     Mieć  kogo    za    borową  szyszkę.     [Hej, 

cliłopieB.,  szyszkami  nadzijlty!]  (wyzwanie  w  za- 
pasy). 2.  przen.  dziki,  odludny,  nieokrzesany : 
utraszydlo  borowe  =  brudas,  niechluj,  rozczochra- 
niec. 3.  t  Robota  borowa  =  robota  około  barci 
tv  boru.  ^  4.  [Pies  B.,  suka  borowa]  =  uj«7fc  i  wil- 
czyca: Św.  Mikołaju,  weź  klucze  od  raju,  zam- 
knij borowemu  psu  i  borowej  suce  pasecke! 
Borowy,  ego,  Im.  i  rz.  I.  dozorca  boru,  leśni- 
czy.   2.  [B.j  Borowiec. 

2.  Borowy  pro  w.  p.  Borny.     <p.  Bor> 
Borówczany  przym.  od  Borówka:  Przypomnia- 
ła   drewnianego    dziadka  do  orzechów,  ])omalo- 
wanego  borówczanym  sokiem.  Bał.     <BOR> 

Boróweczka,  I,  Im.  i  p.  Borówka;  [Moróweczkaj: 
Po  boru  chodziła,  da  borówecki  jadła.  Pśii. 

Borówka,  i,  Im.  I  I.  beczka  z  drzewa  borowego 
czyli  sosnowego.  2.  częś.  w  lin.  jagoda  borów- 
ki brusznicy.  3.  [B.]  =  a)  o  biedronce:  Krów- 
ko, borówko,  gdzie  twoje  wesele?  b)  rodzaj 
trąbki  myśliwsLiej.  c)  pewna  choroba  letnia  bydła. 
4.  blp.  a.  Pszczoły  zielone  bart.  -ps-^czo- 
ly  w  barciach,  mniejsze  i  czarniejsze  od  pasiecz- 
nych. 5.  bot.  =  a)  (vaccinium)  roś.  z  rodziny  bo- 
róirkowaiych.  Gatunki :  B.  brusznica  a.  K  a- 
mioneczka.  Czerwienica,  Borówka 
(v.  fitis  idaea) ;  [B  o  r  u  s  z  n  i  c  a,  Brzuszni- 
c  a],  B.  czernica  a.  B  o  r  o  w  i  n  a ,  C  z  a  r- 
n  e  j  a  g  o  d  y  (v.  myrtillus) ;  B.  ł  oc  h  y  n  i  a  a. 
[S  z  a  1  o  n  k  a],  P  i  j  a  n  i  e  a ,  Ł  o  c  h  a  c  z  e ,  W  ł  o- 
f  h  V  n  i  a  (v.  uligimisum) ;  B.  Żórawina  a. 
Żóraohwina  (t.  oxyeoccos).  b)  nazwa,  dn- 
wana  niekiedy  mącznicy  garbarskiej,  2dr.  BorÓ- 
weczka. 

Borówko  waty  bot.:  Rośliny  borówkowate  (fac- 
ciniaceae)  rodzina  roślin  kwiatowrch  dwuliścien- 
nycJi  a.  plemię  rodziny  wrzosOiratych. 

Borsuczy,  Borsukowy  I.  przym.  od  Borsuk: 
Sadło  borsucze.  2.  ze  sJcóry  borsuka:  Futro  bor- 
suczc.  Torba  borsucza.  Mick.  3.  in-ion.  groźny,  sro- 
gi, nasroiony,  marsowy:  Fuknę  i  zrobię  borsucza 
minę.  Kórz. 

l'J 


BORYS 

Gorsuczyn,  a.  Im.  y  bot.  (nonateda)  roS. 

Borsuk,  a,  Im.  I  I.  a.  [Borczuch,  Borcuch, 
Borciuchl,  Jaźwiec  zool.  (meles  taxus)  zwierzę 
drapieżne  z  rodziny  kun :  Głupi  jak  B.  Prz.  2. 
przen.  człowiek  wydatnych  szczęk,  spłaszczonego 
nosa,  małych  oczu.     <Zap.  Tur.  porsuk> 

Borsukowy   p.   Borsuczy:    Torba  borsukowa 

Syrok. 

[Borszduk,  a,  Im.  i]  kawał  czerwtrej  liai,  no- 
szony  na  piersiach      <Nra.  Brusttuch> 

Borsztówka,  i,  Im.  i       Bursztówka 

1.  Bort,  u.  Im.  y  część  pokładu  okrętu,  statku 
wzdłuż  jego  brzegów,  burta.    <Nm.  Bord> 

2.  Bort,  u,  Im.  y  kraw.  przód  munduru  galo- 
v:cgo.     <Nm.  Bortę  > 

Borta,  y,  Im.  y  pow.  taśma  wełniana  a.  jedwab- 
na, jako  ozdoba  przy  robocie  iajńcerskiej  u  powo- 
zu.    <Nin.  Bortę > 

Bortnica,  y,  Im.  e  L  f  p.  Burtnica.  2.  [B.] 
burta,  ściana  rowu  a.  przykopy.  3.  |B.]  w<izka 
drewniana  listwa  u  śmigi  loiutrakowej.  <  Nin. 
Bortę  > 

[Borucil,  a,  Im.  y]  fartuch  wełniany.  <Może 
Ukr.  boruchatyj  =  kosmaty  > 

B^ruohać  się,  a  ś.,  al  i.kiwai  ś.,  jak  Żyd  nad 
Talmudem.     < Ód  imienia  Żydows.  Borueh> 

Boruchan  8  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Boru- 
chać  ś.;  Boruchy. 

Boruchy,  ów,  blp.  p.  Boruchanie  ś.:  Odpra- 
wiać B.  (=  kiwać  ś.). 

[Boruczeó,  y,  al]  mruczeć,  ryczeć:  W  lesie  sta- 
ło, liście  miało;  przysło  de  wsi,  borucało.  (Za- 
gadka o  basach).     <Dźwn.  > 

Borukać  się,  a  ś.,  ał  ś.  p.  Borykać  ś.:  Biedak 
borukał  ś.  ze  swoją  starością.  Krasz.  Była  to 
zemsta  za  aremlarza,  co  ś.  z  nim  procesew  bo- 
rukał. Crz.     <BOR> 

Borukanie  się,  a  ś^,  blm.  p.  Borykanie  ś. 

Borukowaty  wói  =  zadniemi  nogami  trącający  ś. 
vj  czasie  chodu.     <?> 

[Borusznica,  y,  Im.  e]  p.  Borówka. 

Boruta,  y,  Im.  y  i.  [B.]  ra.  a.  ż.  p.  Boro- 
wiec ;  djaheł,  djablica ;  przen.  pokusa,  bieda,  nie- 
znośnik,  utrapieniec,  nieznośnica :  Żeby  ś.  jako.  moż- 
na pozbyć  tej  boruty.  2  zool.  =  a)  drobny  sko- 
rupiak podziemny,      b)  (erebia).   <BOR> 

Borweika,  i,  im.  I  noż.  p.  Bormaszynka.  <Nm. 
Bohrwe]Ie> 

[Borykać,  a,  al]  plondrować,  szukać,  przewraca- 
j(ic  do  góry  nogami.  ..     ■■ 

Borykać  się,  a  ś.,  al  ś.,  Borukać  ś.  wodzić  i 
za  bary,  mocować  ś.,  jmsować  ś.,  iść  to  zapasii 
walczyć:  Nagle  wichry  zwarły  ś.,  porwały  s. 
w  poły,  .borykają  ś.,  kręcą,  Jlick.  Boryia^  ś. 
z  ciężkienii  czasami  i  interesami.    Orz«sz. 

Borykanie,  a,  olra.  p.  Borykanie  ś.:  Chociaż 
go  na  krok  nie  odstąpił  na  łowach,  przecież  te- 
go borykania  nie  widział.  Kaczk.   <BOR>     . 

Borykanie  się,  a  ś.,  blm.  a.  Borykanie,  Boru^ 
kanie  ś.  czynność  cz.  Borykać  ś. 

[Boryki,  ów,  blp.]  borykanie ś.,  zapasy:  Pastuch 
nuż  w  B.  z  kudłatym,     <BOR> 

Borys,  a,  Im.  y  I.  xp.  Borowiec:  Tałałajstwa 
pcluo  u  dworu,  ale  to  same  borysy,  chłopiska 
ze  wsi,  ustrojone  w  barwę.  Oss.  2.  y. chleb  gruby, 
razowy:  Kole  go  B.  w  zęby  ( =. zniewieściał,  nie 
chce  jui  być  chłopem).  Teraz  i  borysowi  rad 
=  szumiał,  a  teraz  schował  dudy  w  miech)  3. 
B.J  leśnik,  borowy,  4.  [B.]  rodzaj  grzyba.  5, 
i)ot.  p.  Gożdzienieo.  <BOR,  ze  siu.  do  imienia 
Borys > 


BORTSZ 

Borysz,  u,  Im.  e  p-  LItkup:  Pi6  B.  =  częsUmaó 
i.,  zapijać.  Mój  B.  (  =  do  mnie  należy  dać  litkup). 
Czy  zrobimy  B.?  (=^  czy  dobijemy  tar  gul).  <Tat. 
bary8z> 

[Boryszka,  I,  Im.  i,  Borzyszka,  Buryszka,  Bu- 
raczka] rodzaj  ziemniaków.  <Może  wlaticiwie 
Buraszka,  oirbiirej   barwy> 

Boryszkować,  uje,  owal  zapijać  borysz;  trakto- 
luać  kitfjo  z  poicodu  knjnia  a.  sprzedaży. 

Boryszkowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Borysz- 
kować. 

Boryszówka,  i,  Ira.  i  cylinder  w  aparacie  go- 
rzdiiiczym. 

Borzelltka,  I,  Im.  i  a.  Barierka  bot.  (baileiia) 
roś.  z  rodziny  rozdzieńcowaiy eh.  <  Dowolne  prze- 
krf^cenie  nazwy  niby  Łe.  barleria> 

f  Borzenie,  a,  blm.,  czynnoić  ez.  Borzyć.  <p. 
Burzyć  > 

Borześlad,  a,  Ira.  y  bot.  (pohtia)  roi.  z  groma- 
dy   mchów    liściastych,    z    rodziny   prątnikoioatych. 

f  Borzobohaty  (bor-zobohaty)  który  ś.  prędko 
zho/jdcil:  Kto  chce  być  skorym  i  borzobohatym, 
wnet  straci  na  tym.  Klon.  <Zap.  z  nazwiska 
Ukr.  Borzobohatyj> 

t Borzyć,  y,  yl  p.  Burzyć:  Działa,  miecze  bo- 
rz.-ice. 

Borzyn,  u,  Im.  y  bot.  (feraelia)  roi.     <?> 

[Borzyszka,  I,  Im.  I]  I.  p.  Boryszka.  2.  so- 
sna karłowata. 

1.  Bosak,  a,  Im.  I  I.  człowiek  bosy;  zakonnik 
bosy:  Klasztor  zakonników  bosych  a.  Bosaków. 
Na  bosaka,  Bosaka,  Bosakiem,  f  Boskiem,  [Bo- 
są, Boską,  Boskie,  Boskiem,  Bosonóż,  W  bosu] 
przys.  boso,  z  gołemi  nogami:  Chodzić  na  bo- 
saka. 2.  w  Im.  wozy,  sanie,  konie  bose,  niekute; 
łopaty  niekute.    3.  w  Im.  p.  Bosiny. 

2.  Bosak,  a.  Im.  I  drąg  z  ostrzem  żelaznym 
i  z  hakiem  na  końcu,  osęka:  B.  do  przyciągania 
i  odpychania  łodzi,  do  rozrywania  żagwi.  <Nm. 
B<><'tshacken> 

Bosakiem  przys.  p.  I.  Bosak. 

[Bosakler,  a,  Ira.  y]  roś.  doronicum,  austriacum. 
<Może  Cześ.  bosakyr> 

BosańskI  zł.  złodziejski:  B.  szwargot.  <0d 
1:rainy  Bośni > 

[Bosą]  p.  I.  Bosak. 

jSoslek,  śka,  Im.  śki]  p.  Bocian.     <BOC> 

Bosiny,  In,  blp.  a.  Bosaki  I.  chodzenie  boso: 
Miał  Bolesław  cesarza  boso  przeprosić,  lecz  nie 
wsporainają.  o  tych  bosinach  pierwsi  historycy. 
Nar.  2.  obrządek  u  Żydów  po  śmierci  blizkich 
krewnych,  żydowskie  święto  zaduszne.  <BOS> 

[Boską]  p.  I.  Bosak. 

Boski  I.  pochodzący  od  Boga,  Jemu  właściwy, 
boży :  Rzeczy  przyszłe  wiedzieć  jest  rzecz  boska. 
Lat.  Boskim  zrzą,dzeniem  to  ś.  stało.  Niezba- 
dane są,  wyroki  boskie.  Zostawić  kogo  a.  co 
na  boskiej  Opatrzności,  na  łasce  boskiej,  na 
opiece  boskiej  (=bez  dozoru,  opieki).  Wola  bo- 
Bkal  (-hal  niech  ś.  co  chce  dzieje).  Dziwne  są 
sprawy  boskie!  Skaranie  boskie  z  tyra  utra- 
pieńcem!  Przykazania  boskie.  Stworzenie  bo- 
skie. Umorusał  ś.,  jak  nieboskie  stworzenie. 
Moc  boska !  (podziwiając  co).  To  jeszcze  łaska  bo- 
ska, że...  Przy  boskiej  pomocy  a.  za  boską  po- 
mocą. Wygląda  boskiego  zraiłow.inia  (=rychlo- 
li  go  Bóg  do  siebie  powoła).  Boska  Dziecina.  2. 
należący  do  Boga,  tyczący  ś.  Jego:  Głos  B.  Po- 
t<>ga  boska.  Na  rany  boskie!  uciekajmy  co 
jtoń  wyskoczy!  Gm.:  Rany  boskie,  co  ja  tu  wi- 
Łzę!  {  =  ra  Boga!  rety!  gwałtu!).    Na  zapytanie: 


BOTANISTKA 

czyje  to?  Sandomierzanin  odpowiada:  naprzód 
boskie,  potym  moje.  [Boskie  słowo]  =  wyrazy: 
Niech  będzie  pochwalony.  Imienia  Boskiego  nie 
chwali.  Słów.  (  —  nie  mówi  pochwalonego).  Mat- 
ka Boska.  W  naukach  boskich  i  ludzkich  bieg- 
ły. Boskie,  święte  rzeczy  przystojnie  odpra- 
wuj.  Obraza  boska.  3.  podobny  do  Boga:  Nic 
człowiek  tak  boskiego  nie  ma,  jako  gdy  drugim 
dobrze  czyni.  Skar.  B.  Platon  =  bogom  podobny, 
przez  bogów  natchniony.  4.  przen.  cudny,  cudow- 
ny, przedziwny,  zachioycający,  wspaniały:  Wymo- 
wa, harmonja  boska.  Ir.:  I  miał  na  twarzy 
taki  wyraz  B.,  jak  ten,  co  ^K-rersze  pisząc, 
liczy  zgłoski.  Slow.  5.  [B.  kamyk]  cnprum 
alumin.  6.  [Boska  obraza]  wódka.  Po  bosku 
przys.  =  jak  Bóg,  bosko,  po  hożemu:  [Po  bosku 
pozdrowić]  =  pozdrowić  wyrazami:  Niech  będzie 
pochwalony.     <BOG> 

[Boskie]  p.  I.  Bosak. 

t  Boskiem  i  [B.]  przys.  p.  1.  Bosak.     <BOS> 

XBoskiet,  u,  Im.  y  gaik:  Pomiędzy  klombami 
kwiatów,  boskietami  krzewów  i  kępami  staro- 
drzewia.  Pol.     <Fr.  bosquet> 

Bosko  przys.  od  Boski.     <BOG> 

Boskość,  1,  blra.  rz.  od  Boski,  bóstwo :  B.  w  so- 
bie czuje,  już  jej  ziemia  zbrzydła.    Przyb, 

Bosman,  a.  Im.  owie  tl.  pomocnik,  zastępca  szy- 
pra, czeladnik  żeglarski.     <  Nra.  Bootsraann> 

Bosmanka,  1,  blm.  fi.  zawód  bosmann. 

Boso  przys.  od  Bosy:  Kto  B.  chodzi,  nikomu 
nie  szkodzi.  Prz.  (na  bosaka).     <BOS> 

BosonogI  p.  Bosy:  Zaledwie  poznać  ją  mogłem 
w  bosonogiej  istocie,  sukienką  zszarzaną  okry- 
tej. Krasz.     <B0S4-N0G> 

[Bosonóż]  p.  I.  Bosak. 

Bosonóżka,  I,  Im.  i  dziewczyna  boso  chodząca: 
Zręczniej  skaczą  bosonóżki.  Od.  „B.*^  =  tytuł  po- 
tciastki. 

[Bosorka,  I,  Ira.  I]  przezwisko  na  kobietę.  <  Węg. 
boszorka  =  czarownica,  jędza> 

Boston,  a,  Ira.  y  I.  rodzaj  gry  w  karty:  B. 
prosty.  B.  z  wistera.  Sola  B.  =  (w  grze  w  bo- 
stona)-^?-o;n  sam,  bez  pomocy.  2.  rodzaj  tańca: 
Bostona,  tylko,  że  ja  bardzo  źle  tańczę.  Es. 
<0d  nazwy  raiasta  Ameryk.  Boston  > 


[Bosula,  I,  Im.  e]  nazwisko  krótcy. 
xBosurman,  a.  Im.  le 

surman> 


p.  BIsurman.     <p.  Bi- 


Boswelja,  i,  Ira.  e  bot.  p.  WonIlan.  <0d  na- 
zwiska pisarza  Ang.  Boswell  1 1795  > 

Bosy  I.  a.  BosonogI  nieobuty:  Karmelita  B. 
Bosa  noga  =  ^o/a.  B.  elegant.  Prz.  To  ci  ele- 
gant, bose  ślady  robi.  2.  niekuty :  Koń,  wóz  B. 
Sanie  bose.  Koto  bose.  Łopata  bosa  (bosaki). 
3.  żart.:  Herbata  bosa  =  Jez  rumu.  4.  zł.  goły, 
ubogi.    [Bosą,  W  bosu]  p.  I.  Bosak.  <B0S> 

Bóść,  bodzie,  bódł  p.  Bodnąć.     <BOD> 

Bośnia,  I,  Ira.  e  zł.  szpital. 

[Bośniak,  a,  Im.  cy,  Bożniak]  ułan,  lekki  ka- 
walerzysta.     <0d  nazwiska  krainy  Bośnia > 

fBot,  a.  Im.  y  p.  But.  Zdr.  f  Botek.  <p. 
But> 

Botaniczny  przym.  od  Botanika:  Ogród  B. 
Muzeum  botaniczne.  Gieografja  botaniczna.  <Qr. 
botanikę  przym.  (dom.  tćehn6  =  nauka)> 

Botanik,  a,  Ira.  cy,  Botanista  oddający  ś.  bota- 
nice, biegły  w  niej. 

Botanika,  1,  blra.  I.  nauka  o  roślinach,  roślino- 
znawstwo,  zielnictwo.     2.  ogród  botaniczny. 

Botanista,  y,  Im.  ści  p.  Botanik. 

Botanistka,  1,  Im.  I  forma  ż.  od  Botanista. 


193 


13 


nOTANlZOWAĆ 

Botanizować,  uje,  owal  zajmować  i.  bolauiką, 
zbierać  rośliny,  herhori/zować :  W  turystę  ś.  ba- 
wię... botanizuję.  Fred.  A.  Niekiedy  polował 
lub  ryby  łowił,  botanizował,  kamienie  zbierał. 
Jeż. 

Botanizowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Botani- 
zować. 

Botanologja,  I,  blm.  akademickie,  ściśle  nauko- 
we studja  nad  własnościami  ziół.  <Gr.  botanć^ 
roślina -f- -logia  -  -znawstwo  > 

t  Botek,  tka,  Im.  tkl  p.  Bot. 

Botforty,  ów,  blp.  I.  długie  buty  do  jazdy.  2. 
dłiifjie  cholewy  skórzane  a.  ceratowe,  wdziewane  na 
kamaszki  a.  trzewiki,  używane  w  mniejszych  tea- 
trach, zamiast  prawdziwych  botf ortów.  <Fr.  bot- 
tes-forfes> 

tBotliwy  p.  Badliwy.     <BOD> 

tBotloch,  u.  Im.  y  p.  Badetuch.  <Nm.  Badla- 
ken> 

fBoton,  u.  Im.  y  p.  Buton:  Dwadzieścia  gu- 
zów czyli  botonów.  Goł.     <p.  Buton  > 

[Botorzyć,  y,  ył]  szczebiotać  (o  dziecku,  poczy- 
nającym mówicj.     <?> 

Botrjogen,  u,  blm.,  gór.  siarczan  żelaza.  <Now. 
z  Gr.  bólrys  =  winne  grono -|--genes= -rodny  > 

fBotuch,  u,  Im.  y  p.  Badetuch.  <Nm.  Bade- 
tuch > 

Botwina,  y,  Im.  y  p.  Boćwina.  Zdr.  Botwinka. 
<p.  Boćwina  > 

Botwinia,  i,  Im.  e  p.  Burak:  Ten  aksamit 
traw  bndzież  to  mak  i  bot  winie?  Mick. 

Botwfnka,  i.  Im.  i  p.  Botwina. 

Botwinko,  a,  Ira.  a,  Zminda  bot.  (blitum)  roś. 
z  rodziny  komosowatych. 

Botwińkowy  bot.:  Amarant  B.  p.  Amarant. 

[Bouhar,  a,  Im.  y]  pastuch:  Dochodziły  głosy 
bouharów,  pasących  na  tej  oddalonej  połoninie. 
Turcz.  <Rum.  bouar- pasterz  wołów,  od  bou  = 
wół  > 

[Bowdur,  a,  Im.  y]  p.  Boldur.    <p.  Bołdur> 

|Bowe  sa!J  w.  na  woły,  kierując  z  miejsca  na 
lewo  [iia  ksóbkę].  <  Może  Dnm.  boben-w  górę 
-fwSa> 

Bowiem  sp.  bo,  alboiciem,  dlatego  że,  ponieważ : 
W  mieście  było  niezwykle  ludno,  przybyliśmy  B. 
w  jiiątek,  a  to  jest  dzień  targowy.  Sienk.  <Bo 
-ł-Wiem> 

[Bowik,  a.  Im.  i]  p.  Bób  i  Bobik.     <BOB> 

Bozia,  i,  blm.  dziec.  a.  picsz.  I.  Bóg:  Jak  Bo- 
zię kocham,  będziemy  skoniproniitowane.  1'tus. 
2.  obrazek,  Jigura  święta,  obraz  święty:  Pocałuj 
bozię!    Zcir.  Boziucłina.     <BO(ir> 

[Boziać,  a,  al]  p.  Boźkać:  Boziaj  me  hań,  ka 
mi  skóry  nie  dostaje. 

[Bozianie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Boziać. 

Bozluchna,  y,  blm.  p.  Bozia:  Zrobię  żłobek 
i  Boziuclmę  w  nim  złożę. 

[Bozkać,  ą,  al)  p.  Boźkać. 

[Bozkanie,  a,  blm.]  czynnośeJ  cz.  Bozkać. 

[Bożym,  a,  Im.  y]  modrzew.     <p.  Brz('m> 

[Boźkać,  a,  al,  Bozkać,  Boziać]  dziec.  całować 
<|).  Buzia  > 

[Bozkanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Boźkać. 

[Bożniak,  a,  Im.  I]  p.  Bośniak. 

fBoźnyp.  Woźny.  <Może  pierwotnie  ob(w)oź- 

By> 

tBoż,  a,  o  p.  Boży.    B.  Sz. 

XBoża,  y,  Im.  ep. Bogini:  Wiadomo  ci  wszyst- 
ko wiedzącej  boży,  Olimpu  królewnie.  Slow. 

[Bożak,  a,  Im.  I]  świętojańskie,  zadatek,  dawany 
służącym  przy  umowie,  in.  [boży  pieniądz]. 


BOŻSTWO 

[Bożatko,  a,  Im.  aj  nieboraczek,  niehożątko. 
<Czes.  boż{itko> 

XBożątko,  a,  Im.  a,  p.  Boże. 

XBożec,  żca,  Im.  żoe  p.  Bożek:  Miłość,  ten 
okrutny  B.  Stasz.  Godzinę  walki  B.  zapowiadał 
krwawy.  (lod.  (=Mars). 

Bożebzek,  czka,  Im.  czki  i.  X  p.  Bożek:  Koło 
nas  leśne  -skacząc  boginki,  bożeczki,  powtarzały 
cicliuchno  wieśniackie  piosneczki.  Nar.  Kwiliły 
powypędzane  ze  świątyń  litewskie  bożeczki. 
Sienk.    2.  [B.]  p.  Bóg. 

Bożek,  żka,  Im.  żki  I.  a.  ><  Bożec  bóg  pogański, 
bożyszcze;  bałwan:  Złoto  jest  B.,  któremu  ś. 
wszyscy  kłaniają.  Boh.  B.  miłości.  Bożki  do- 
mowe (=penaty).  2.  ■];■  nabożniś.  Mącz.  Zdr. 
X  Bożeczek.  Zgr.  Bożysko. 

XBożenarodzeniowy  przym.  od  Boże  Narodze- 
nie: Zabawy  bożenarodzeniowe.  Karł.  <BOG-|- 
Na-|-ROD> 

Bożeniek,  ńka,  Im.  ńki]  p.  Bóg. 

XBożę,  ęcia,  Im.  ęta,  X  Bożątko,  f  Bożyszcze, 
[Bodzie]  i.  mały,  młody  bożek:  Wiosna  razem 
przywiedzie  bożąt  poczet  słodki,  i  żarciki  ucieszne 
i  wdzięczne  chychotki.  Nar.  2.  przen.  szczęśliwiec, 
pieszczoszek  fortuny,  gagatek,  opływający  we  wszystko: 
Rozpieszczone  B.  za  lada  powiewem  niewdzięcz- 
nym mdleje.  Oss. 

XBożkować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  udawać  poboŁ- 
ność,  być  świętoszkiem. 

t  Bożkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bożkowaćś.: 
Chytrek  prośbą,  bożkowaniem  i  pochlebstwem 
narabia.     Klon. 

Bożnica,  y,  Im.  e  p.  Bóżnica.  Zdr.  X  Boż- 
niczka. 

Bożniczka,  i,  Im.  I  p.  Boinioa. 

Bożniczy  p.  Bóżniczny.  Bożniczy,  ego,  Im. 
OWie  rz.  dozorca,  przełożony  bóżnicy. 

XBoŻnik,  a.  Im.  cy  deista,  w  Boga  samego  wie- 
rzący. 

fBożny  pobożny.     <BOG> 

tBożocielskI  przym.  od  Boże  Ciało:  Dzień  B. 
Baz.     <HOG-fCIAŁ> 

xBożoczlowieczy  w  połowie  boski,  w  połoune 
człowieczy:  Bożoczłowieczym  tu  czynem  duch 
tylko  zwycięża.  Krasiń.     <BOG -|- Człowiek  > 

Bożodajnia,  i,  Im.  e  a.  Ciernian  bot.  (alhagi) 
roś.  z  rodziny  motylkowatych.     <BOG-|-DA> 

Bożogrobca,  y,  Im.  y.  Bożogrobiec  kanonik 
Grobu  Bożego,  Templarjnsz :  Bożogrobcy  w  Mie- 
chowie =  Miecłiowici.     <BOG  -|-  GRZEB  > 

Bożogrobiec,  bca.  Im.  bcy  p.  Bożogrobca. 

Bożogrobski  tyczący  ś.  zakonu  Bożogrobców :  Ka- 
nonik B.  1'rzen. :  Żołnierz  B.,  częstochowski  a. 
papieski,  ot\\ms,io'Wj  =  niedolążny,niebitny,  malowa- 
ny, od  parady. 

Bożorodny  I.  X  z  Boga  rodzący  ś.  2.  X  przen. 
obfity  z  łuski  bożej :  Plon  15.  3.  X  Bożorodna 
(dom.:  maiki\)  —  Boża  rodzicielka,  liogarodzica.  4. 
bot. :  Latorośl  bożorodna  p.  Byiica.  <  BOG  -f- 
ROD> 

Bożorożec,  żca,  Ira.  żce  bot.  p.  Kozieradka. 
<BO(J-}-RO(J> 

Bożowonlowate  a.  Wonnokrzewowe  rośliny  bot. 
(diosmaceae)  rodzina  roślin  kwiatowych  dwuliś- 
ciennych .     <BOG-|-WON> 

Bożowoniowe  rośliny  bot.  (diosraeae)  plemię 
rodziny  niarzanowatych. 

Bożbwoń,  a,  Im.  e  a.  Bożywoń,  Zalotnia,  Won- 
ny krzew,  Smrodliwiec  bot.  (diosma)  roś.  z  ro- 
dziny boiowoniowutych. 

fBożstwo,  a.  Im!  a  p.  Bóstwo.     <BOG> 


194 


B  o   ^  Y 


BOZVr,LED 


Boży,  fBoż,  X  Bogowy    I.  przyra.  od  Bóg,   ho- 
$ki.  Pański:    Syn    B.     Kościół  B.     Wątpi  o  tym 
Kościół  B.  Prz.  (  -  nie  chce  7ni  ś.  wierzyć  temu). 
Świat  ś.  na  wierne   boże   oburzył.    Skar.    Sługa 
B.  =  ksiądz,  zakonnik ;  człowiek  z  pokorą  Bogu  od- 
dany.   Dora  B.  =  kościół,  świątynia.     Służba  boża 
=  msza,  nabożeństwo :     Grosz    zaniesie  na  służby 
Boże.    Syrok.     Synowie    boży  =  wierni,   wybrańcy 
boscy.     Śpiewak  B.  =  0(/  Boga  zesłany  (o  słowiku). 
Adamie,     ty    B.    kmieciu.     Bogar.     Stworzenia 
boże  (—istoty   żyjące).    Baranek   B.     X  Nadzieja 
boża  (=w  Bogu):     W  nadzieję  bożą  żołnierzów 
zacłięca,  budzi.^Chr.     (Nie  mieć  kogo  za  bożą  pod- 
szewkę]. Prz.  (=za  hetkę-pętelkę).   Słowa  boże  = 
jakby  od  Boga  pochodzące,  złote.  Opatrzność,  moc, 
cliwała,  łaska  boża.     Za  łaską  bożą.     Za  pomo- 
cą a.  z  pomocą  bożą.     Czekać  zmiłowania  boże- 
go (=  omściicszy   ręce,  zdać  ś.  na  los  szczęścia). 
Duchu,    Światło    Boże!    gołąbko    Syonu!     Mick. 
Sprawy    boże.     My   z    bożej    łaski    Król    Polski, 
Wieszcz    z  bożej    łaski    (  =  2  natury).     Oddajcie, 
co  jest  cesarskiego,  cesarzowi,  a  co  jest  bożego. 
Bogu.    Niech    ś.   dzieje    wola   boża!  (  -  niech  ś. 
dzieje,  co  chce).     Dalej,    w  imię    boże!     Zrządze- 
nie, miłosierdzie,  błogosławieństwo  boże.    Że  go 
tam   wilki  nie  zjadły — zmiłowanie  boże!  Sienk. 
Kara  boża.   Kara  boża  a.  skaranie  boże  a.  ska- 
ranie z  kim,  z  czy m  =  kłopot  nieznośny,  utrapienie, 
krzyż    Pański:    Kara   boża    z    tym    człowiekiem. 
X  Kara  boża  na  mnie  ten  człowiek,   a.    X  Kara 
boża  mi  z  tyra  człowiekiem.  Oss.  Bojaźń  boża  jest 
początkiem     mądrości     ( =  bogobojność).     Atyla, 
bicz  B.     Palec  B.  =  dowód  sprawiedliwości  Boga, 
dopuszczenie  boskie:     Widać  w  tyra  wypadku  pa- 
lec B.  Żart.:  Boże  poszycie  ^  czupryna:     Wziąć 
kogo  za  boże  poszycie.  Żart.:  Wola  boża  =  po- 
ciąg płciowy:    Poczuł    do    niej    bożą    wolę.     Dar 
B.,    dary    boże  =  dostatek,    a    szczeg.  pożywienie, 
żywność:     Spożywać   dary  boże.     [B.  dar  a.  dar 
B.]  =  chleb.     Słowo     boże  =  ewangielja,     kazanie : 
Głosić  słowo   boże.     Dziś  żal  pod  strzechę  niosę 
w    bożyra    słowie!    Słów.    Nie    samym,  chlebem 
człowiek    żyje,   ale  i  słowem   bożym.     Żona  nie- 
rządna, gdy  jej    zewsząd   niosą,    mnieraa,  by  jej 
to  padło  z  nieba    bożą    rosą    C  =  z  nieba  spadło, 
darmo  przyszło).     Sądy  boże  =  ordalja.     2.  Jakim 
go  Bóg  stworzył:     Cały    świat  B.     Nie  wiedzieć 
o  bożym  świecie  (  =  nic  a  nic).     Piękna  Franu- 
sia  o  bożym   świecie    tego    nie   rozumie.   Chodź. 
(  =  zupełnie).     X  Boże    stworzenie  =  człowiek  nie 
człowiek;   ni    to,    ni    owo.     Boże    cielę  =  człowiek 
ograniczony,   do   niczego.     Osiołek    B.  =  nieuk,  le- 
niuch. Cały  boży  rok,  cała  boża  noc  itp.  =  calu- 
teńki. Jak   długi:     Kot   cały   B.  dzionek  leży  za 
piecem.     Cały   B.   rok    czekał.     Całą  bożą    noc 
grano.     Każdy  B.  dzień,  rok  itd.  =  codzień,  dzień 
w  dzień,  co  rok  itd. :     Każdy  B.  dzień  deszcz.    Ża- 
dna boża  noc   nie  minęła,  żeby...      3.  Chrystuso- 
wy, Jezusowy,  Pański:    Matka  Boża.     Święta  Bo- 
ża rodzicielko!     Boże  Narodzenie  {=gody).  Wi- 
gilja    Bożego    Narodzenia.     Św.  Barbara    po  lo- 
dzie, Boże    Narodzenie   po  wodzie.  Prz.     Zielone 
Boże  Narodzenie,    biała    Wielkanoc.  Prz.  Przen. 
[Boże  Narodzenie]  =  ucz/rt,  bankiet.    Mróz  a.  zim- 
no, jak  na    Boże    Narodzenie    (  -bardzo  zimno). 
Boża  Męka  =  a)  a.  [Boże  raęki,  zdr.  Boża   męcka] 
krzyż  przydrożny,  Jigura:     Już  jemu  iść  pod  bożą 
mękę    C=  z    torbami,    po    proszonym,    zdziadzieć). 
Przyjdzie   gdzieś    pod    bożą    męką   życie  zakoń- 
czyć (  =  w    nędzy,    bez    własnego    kąta).     Pogrzeb 
pod  bożą  męką  (  —  na  rozstajnych  drogach).     On 
nie  wart,  aby  go  nawet  pod  bożą  męką  pogrze- 


biono.     Prosto  w  okienka  będzie   boża  męka,  że- 
by Bóg  łaskawy    patrzał  w  nasze  sprawy.  Len. 
Samo  ś.  zło  o  bożą  mękę  rozbije.  Prz.    (  —  mocp 
zasług    Chrystusa),      b)  ryb.  =  rodzaj  sieci,  podo- 
bnej do  saka.     Grób  B.     Jak   bożego  grobu  bro- 
ni, strzeże  (  =  Jak  oka   w  głoioie).     [Boże    wstą- 
pienie   a.  stąpienie]  =  Wnieboiustąpienic    Pańskie 
Boże  Ciało.    Uroczystość  Bożego  Ciała.    Na  Bo- 
że Ciało  żytko  zakwitało.  Prz.    Leci   jak  szewc 
na  Boże  Ciało.  Prz.  Wystroił  ś.,  jak  na  Boże  Ciało. 
f*rz.  [Boża  rodzieka]=.Bojr7a?-orfcica,  Matka  Boska. 
4.  oddany  Bogu,  pobożny,    bogobojny,  świątobliwy : 
Krzyżyk   ś.    wznosił  na  facjacie,    i   człowiek  B. 
mieszkałw  tej  chacie.  Syrok.  5. poczciivy, przykład- 
ny,  podobający    ś.    Bogu:    Boża    czeladka.     6. 
f  szczęśliwy,    dobry:     W    B.    c^as !    a.   w   bożą 
godzinę!  =  .tzczęść    Bożel     Idź    tara    w    B.    czas, 
w  bożą   godzinę.     Krzyknie   na   żołnierzy,  żeby 
ś.   w  B.   czas   potykali.   Biel.  M.    7.    Pokój  B. 
-prawo  kościelne  średniowieczne,    zabraniające  po- 
jedynków w  pewne  dni.     8.   [B.    pieniądz]   p.  Bo- 
Żak.     9.  [Boża  rola]  cmętarz.     10.  [Boża  wola]  = 
a)  wielka  choroba  (epilepsja),     b)  roś. :  cynanchum 
vincctoxicum.  II.  [Boże  drzewko]  =  a)  choinka,  Jo- 
dełka na  Boże  Narodzenie,  b)  [Chłopskie  (  =  mę- 
skie) boże  drzewko]  =  roś.    artemisia    abrotammi. 
c)   [Babskie  (  =  żeńskie)    boże    drzewko  =  białe 
(artemisia  pontica).  12.  [Boże  liczko]  folia  farfa- 
rae.    13.  [Boże  obiady,  obiadki]  dawane  v  rocznicę 
czyjejś  śmierci  a.  w  dzień  pogrzebu  (stypa).  14.  [Bo- 
że ptaki]  =  bocian,  skowronek.  Jaskółka  i  słowik.  15. 
[Boże  rany]  =  a)  zunjczaj  bicia  rózgą  dziewcząt  przez 
chłopców  w  wielki  piątek,  b)  biczowanie  ś.  w  piątki  po 
klasztorach,     c)    uderzanie    dzieci   rózgą    w    wielki 
piątek.  Por.  [Płaczebóg].  16.  [Boże  robaki]  pszczo- 
ły.     17,    [B.    prątek]   piorun,    strzałka   piorunowa 
(belemnit).  18.  bot.:  a)  Boża  trawa  a.  Boża  traw- 
ka   p.    Trawka,      b)    Boże    drzewko   p.    Bylica: 
[Wianecek  z  bozydrzćwka].  c)  Len    Bożej  Matki 
p.    Lnica,    d)   Włoski  Bożej    Matki    p.   Włosek. 
19.   lek.:  f  Kaźń  boża  p.  Padaczka.    20.  zł.:  B. 
grobek  =  fco^ao7.      21.    zool. :     Boża    krówka    p. 
Elsdronka.     Po  bożemu  przys.  =  a)yafc  Bóg  przy- 
kazał, bogobojnie,  poczciwie:     Żyć  po  bożemu,     b) 
Jak  Bóg  przykazał,  szczerze,  nieobłudnie,  sumiennie, 
otwarcie:     Powiedzmy  sobie  po  bożerau,  trzyraa- 
cie  rzecz  cudzą. 

Bożybyt,  u,  Im.  y  bot.   (ambrosia)  roi.  z  rodzi- 
ny złożonych.     <  BOG  -j-  B Y  > 

f  Bożyc,  a,  blm.  Syn  Boży.   Bogar. 
fBożyca,  y,  blm.  Bogarodzica. 
tBoŻyciolkowle,  ów,  blp.  kanonicy  regularni  la~ 
teraneńscy  w  Krakowie.     <0d  Boże  Ciało  > 

[Bożyczek,  czka,  Im.  czkowie]  p.  Bóg:  O  mój 
Boże,  Bozycku! 
fBożyczka,  I,  Im.  I  boska,  ubóstwiona.  <BOG> 
Bożyć  się,  y  ś.,  yl  Ś.  I.  stawać  ś.  boskim:  Sam 
to  czułem,  że  ś.  praca  boży.  Pol.  2.  X  śioiad- 
czyć  ś.  Bogiem,  zużywać  imienia  boskiego,  przysię- 
gać Bogu,  zaklinać  ś.:  Bożył  ś.,  że  nie  winien. 
Sienk.  3.  X  oddawać  cześć  Bogu,  korzyć  ś.  j^rzed 
Bogiem:  Bóg,  zdarszy  z  grzbietu  hardego  pur- 
purę, temu  ją,  co  ś.  nizko  przed  nira  boży,  nad 
spodziewanie  wszystkich  ludzi  włoży.  Pot.  4.  X 
upokarzać  ś.  Jak  przed  Bogiem,  bić  czołem,  płasz- 
czyć ś.,  prosić  na  Boga:  Pi'zed  śmiercią  darmo 
B.  ś.,  płakać,  prosić,  klękać.  Pot.  Cezar  widzi, 
że  ś.  ów  nie  boży,  lecz  śmid^rci  życzy.  Chr. 

Bożydar,    u,  Im.  y  bot.    I.  (gundelia)  roś.    2. 
p.  WletrznIk.     <BOG-f  DA> 

Bożyględ,  u.  Im.  y  bot.  p.  Bożykwiat.     <BOG 
GLED  > 


195 


BOŻTKAĆ 

[Bożykaó,  a,  al]   lamentouiaó.    < Mówić:  Boże! 

łabodziY,  > 

Bożykwiat,  u,  lin.  y  a.  Bożyględ  bot.  (dodcea- 
(hcon)  roś.  z  rodziny  pierwiosnkowatych.  <BOG-{- 
KWIT> 

Bożyllst,  u,  Im.  y  bot.  (phyllis)  roś.  <BOG-|- 
LIST  > 

fBożymlę  =  «»  Imię  Boie.     <  TOG  +  I(M)> 

Bożysko,  a,  Im.  a  I.  p.  Bożek.  2.  f  p.  Bożysz- 
cze.    <BOG> 

[Bożysty]  boży:  Co  B.  dzień  =  codzień,  dzień 
w  dzień,  kaidy  boiy  dzień. 

Bożyszcze,  a,  lin.  a  I.  a.  f  Bożysko  bałwan, 
posąg  fałszywego  boga,  bożek :  Tego  dziwoląga 
jak  H.  jakie  szanowali.  Przen.;  Josiwo,  ideał:  Ona 
jest  bożyszczem  moim.  2.  f  świątynia  pogańska. 

fBożyszczę,  ęcia,  Im.  ęta  p.  Boże:  Latona 
z  oczu  Junonie  zejść  musiała,  ze  dwojgiem  bo- 
żyszcząt  na  łonie.  Zebr. 

Boży  woń,  a.  Im.  e  bot.  p.  Bożowoń.  <BOG-{- 
WON> 

Bożyżykl,  ów,  blp.  bot.  nazwa  daioana  roślinie: 
kozieradka  boża  trawka  ("trigonella  foenum  grae- 
cura).    <?> 

Bób,  obu,  Im.  oby  I.  bot.  =  a')  (faba)  roi.  z  ro- 
dziny motylkowatych  i  jej  nasiona.  Gatunek:  B. 
zwyczajny  a.  Bober,  Bober,  [Bóbr, 
Bóbr]  (f.  Tulgaris);  odmiana  jego:  B.  koński 
(f.  Tulgaris  eąuina).  b)  B.  św.  Ignacego  p. 
Ignacja.  c)  B.  drzewny  a.  Wiślibób  (connarus) 
roś.  d)  B.  kamienny  a.  Tyczna  wyka  (ana- 
garis  foetida)  roś.  z  rodzaju  wyżjicjinu.  e)  B. 
kartagieński  p.  Drzewibób.  f)  B.  słodki 
a.  Slodiln,  Sfodziszek,  Słodki  korzeń,  B.  święto- 
jański, Strączki  świętojańskie  (glycine)  roś.  g) 
15.  turecki  p.  Fasola,  h)  B.  wodny  a.  egipski 
p.  Nurzybób.  Przen.:  Dać  komu  bobu=  a)  szłurch- 
nąó  go  knykciem  wielkiego  palca,  b)  dopiec  7mi, 
nawarzyć  mu  piwa,  dać  mu  ś.  we  znaki:  A  jak 
nas  tu  przydybią,?  daliżby  nam  bobu!  2.  kres- 
ka, gałka  wyborcza:  Los  mi  przejrzał  czarnego 
bobu.  Pot.  (  =  oszczędził  mi  nieszczęścia).  3.  jak 
})ob\i  =  bardzo  iciele,  jak  piasku :  A  było  tamtych 
dzieciaków  jak  bobu.  Kaczk.  4.  dołek  a.  plama 
czarna  na  zębach  końskich:  Końskie  zęby  są, 
brudne,  niegładkie,  mając  dołki  bobem  końskim 
zwane.  Kluk.  Zdr.  Bobek,  Bobik,  [Bowik], 
<BOB> 

Bober,  bru.  Im.  bry  I.  bot.  p.  Bób;  żart.:  Z  bo- 
brem po  Pociejowie  chodzi.  Prz.  2.  in.  żnher, 
żaba  (o  dziecku)  =  j?ia/ec,  maleństwo:  Taki  B.  i  już 
6.  stawia! 

[Bóberek,  rku.  Im.  rkl]  bób  mały. 

Bóbr,  bobra.  Im.  bobry,  [Bober]  I.  zool.  (ca- 
stor  liber)  duże  zwierzę  szczurowate  z  rodziny  te- 
go samego  nazwiska:  Płakać  jak  B.  ( =  rzewine). 
Okupić  ś.  jak  B.  strojami  (  =  okupić  ś.  bardzo 
drogo).  2.  [W  bobra]  gra  dziecięca.  3.  kuśn.-a) 
B.  morski  p.  Wydra,  b)  skórka  z  bobra:  Jak 
masz  bobra,  to  sprawa  dobra.  Prz.  (=  jeśliś  bo- 
gaty), c)  Bobry  rzeczne  =  futro  z  bobrów  tolaści- 
u-ych  (castor).  Bobry  morskie  =  futro  z  wydry 
morskiej.     <  BÓBR  > 

[Bóbr,  u.  Im.  y]  p.  Bób. 

[Bobrowy]  p.  Bobrowy:  B.  olejek  a.  Bombro- 
w;i  oKancyj<'l  =  /mc^i(rrt  casłorei  canadensis. 

KBócIozek,  czka,  Im,  ozki  p.  But. 

XBóclk,  a,  Im.  I  p.  But. 

XBóoina,  y.  Im.  y  ]>.  Buolna. 

XBóci8ko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  But. 

[Bódula,  I,  Im.  e]  p.  Bodula. 


>  B  ó  O 

B^g,  Boga,  Boże,   w   Dogu     I.  blm.  =  a)  istota 

jiiijicyższu,  twórca  i  rządca  wszech  rzeczy,  ^  aj  wyż- 
szy. Wszechmocny,  Stwórca,  Pan,  Fan  zastępów, 
Król  królów:  Wszechmocny  Panie,  wiekuisty 
Boże,  kto  ś.  Twym  sprawom  wydziwować  może. 
Kochan.  B.  Ojciec,  Syn  Boży,  Duch  św.  Spo- 
cząć w  Bogu,  oddać  Bogu  duszę.  Stanąć  przed 
Bogiem  a.  pójść  do  Boga  =  umrzeć.  On  już  daw- 
no w  Bogu  spoczywa  ( =  już  dawno  umari). 
Nieboszczyk,  niech  tam  z  Bogiem  spoczywa,  za- 
wsze mawiał...  (  =  Panie,  świeć  nad  duszą  jego). 
Święty  Boże,  święty  mocny,  święty  a  nieśmier- 
telny. Pśń.  Święty  Boże,  rz. :  Przejdzie  wół, 
chociażby  i  jednej  trawki  nie  uszkodził,  właści- 
ciel wołu,  święty  Boże  nie  pomoże,  musi  morgę 
roli  zorać.  "Wilk.  Bogiem  a  prawdą,  to  ja  wca- 
le ochoty  nie  mam  (  =^  jeśli  mam  prawdę  powie- 
dzieć). Bogu  ducha  winien  =  a)  w  niczym  nie  za- 
winił, b)  niewiniątko,  obłudnik.  Żyje  tara,  nia 
tam  jak  u  Pana  Boga  za  piecem  (  =  bezpiecznie, 
szczęśliwie).  Pojednać  ś.  z  Bogiem  (  =  wyspowia- 
dać ś.).  Czy  ty  masz  Boga  w  sercu,  tak  ś.  ze 
mną  obchodzić?  {  =  sumienie).  Co  u  Pana  Boga! 
a.  co  u  Boga  Ojca!  (  =  co  to  takiego!  co  u  licha  I 
co  u  djabła!):  Pcham — co  u  Pana  Boga? — drzwi 
ś.  nie  otwierają!  Nie  ujdziesz  kary,  jak  B.  na 
niebie  a.  w  niebie !  (  =  jak  amen  w  pacierzu). 
Jak  B.  w  niebie,  tak  koniecznie  B.  nas  wcieli 
w  drugie  ciało.  Krasiń.  Przysięgam  Bogu  a.  B. 
świadkiem  a.  Bogiem  ś.  świadczę  a.  B.  widzi  a. 
jak  mi  Bóg  miły  a.  jak  Boga  kocham  a.  klnę  ś. 
Bogiem,  żem  niewinny!  (=  dalibóg).  Widzi  B., 
dalibóg,  żem  cię  nie  poznała.  Psń.  Niech  mię 
B.  ciężko  skarze,  jeżeli  to  prawda,  żem  winny ! 
Dopełnię  wszystkiego,  tak  mi  Panie  Boże  dopo- 
móż! Żeby  cię  B.  skarał  za  moją  krzywdę! 
Boże  mych  przodków,  o  wielki  Jehowo!  Syrok. 
Boże  Abrahamów,  Izaaków,  Jakubów.  B.  wie 
a.  Pan  B.  a.  B.  to  raczy  wiedzieć  a.  Pan  B.  ra- 
czy -wieAzleó  —  niewiadomo :  B.  wie,  kiedy  to  bę- 
dzie. Złażą  ś.  B.  wie  skąd.  B.  wie  odkąd  (  = 
od  świętej  pamięci).  XNa  Św.  B.  wie.  Prz.  (  =  ni- 
gdy).  Co  daj  Boże  zdrowie,  ]trzjs.=  wyśmienicie, 
co  ś.  nazywa,  jak  niemożna  lepiej :  Wyspałem  ś., 
ubawiłem  ś.  co  daj  Boże  zdrowie.  Panie  Boże 
dopomóż!  a.  Boże  dopomóż!  a.  Szczęść  Boże! 
Żegnaj,  Boże!  Pomaga  B.,  księże  plebanie. 
Korcz.  Pomaga  B.,  rz. :  I  pomaga  B.  nie  dał- 
bym za  to  (  -  nicbym  nie  dal).  Dzięki  Bogu ! 
a.  Bogu  dzięki!  a.  chwała  Bogu!  a.  Bogu 
chwała!  Dzięki  Bogu,  nie  mam  ś.  na  co  uskar- 
żać. Bogu  dzięki,  uratowaliśmy  go  przecie!  By- 
łeś w  gorączce,  ale  dzięki  Bogu,  dziś  ś.  choro- 
ba stanowczo  przesila!  Syrok.  B.  zapłać!  a. 
Panie  Boże  zapłać!  B.  wam  zapłać  za  wasze 
dobre  serce !  Za  twe  serce  niech  ci  B.  zapłaci. 
Rom.  B.  zapłać,  rz.  =  a)  podziękowanie:  Szkapa 
ta  nie  stoi  za  B.  zapłać*.  Jaki  pomaga  B.,  taki 
B.  zapłać.  Prz.  Za  B.  zapłać  niewiele  kupisz. 
Prz.  b)  [B.  zapiać  a.  szczęść  Boże]  =  kaptur 
u  burki,  kapiszon.  Co  daj  Boże,  a.  co  daj  Boże, 
amen.  Dałby  to  B. !  Niech  mu  B.  da  niebo!  B. 
go  powołał  do  siebie  a.  zabrał  go  ze  światji 
(  =  umarł  on  z  woli  boskiej).  Idź  z  Bogiem.  Z  Pa- 
nom Bogiem !  Niech  Pan  B.  opatrzy,  dziadku, 
samiśmy  nie  bogaci.  Niech  cię  B.  ma  w  swej 
opiece.  A  toś  ś.  spisał,  niech  cię  Bóg  ma 
w  swej  opiece!  (=  niech  cię  Pan  B.  sekunduje, 
niech  cię  nie  znam).  A  B.  z  tobą!  nie  zawracaj 
mi  głowy.  Już  pojechali...  niech  ich  B.  prowa- 
dzi. Słów.  B.  was  żegnaj,  krwawe  boje,  nie 
cierpią  was  struny  moje.     Gdyby  tak,  czego  Bo- 


196 


'  BÓJ 

fce  broń  a.  uchowaj,  chowaj  Boże,  a.  nie  daj  Bo- 
że, zachorował !  Uchowaj  Boże,  a.  broń  Boże ! 
=  wcale  nie,  bynajmniej,  gdzie  taml:  Czyś  to  ty 
zrobił  mu  tego  figla?  —  Uchowaj  Boże!  A  niech 
mię  B.  broni  a.  zachowa,  żebym  miał  ojca  obra- 
zić !  Niech  cię  B.  broni  a.  zachowa,  żebyś  nas 
miał  zdradzić !  (  =  pamiętaj,  iebyś  nas  nie  zdra- 
dził). Bój  ś.  Boga  a.  na  Boga,  dla  Boga,  cożeś 
ty  narobił!  (  ~  zastanów  L).  A  jak  ty  ś.  Boga 
nie  boisz,  znęcać  ś.  tak  nad  bliźnim!  Zaklinać 
ś.  na  Boga.  Zaklinam  cię  na  Boga,  powiedz ! 
Nie  daruję,  jak  B.  żywy!  fPrze  Bóg  p.  Prze- 
bóg. O  dla  Boga!  a.  przebóg  a.  przez  B.  żywy. 
Poczujcie  ś.  prze  B.  żywy,  jakoście  daleko  od 
cnoty  odstąpili.  Skar.  Wdzięczy  ś..  Boże  od- 
puść a.  Panie  odpuść,  jak  młoda  panienka!  Daj 
go  Bogu,  dajże  go  Bogu  =  710  no!:  Daj  go  Bo- 
gu, jak  WPan  czerstwy!  Żal  h.  Boże  a.  po- 
żal ś.  Boże  dać  mu  co  do  roboty,  bo  wszystko 
zepsuje.  Staję,  patrzę:  wielki  Boże!  przede  mną 
szczere  pole.  Rom.  X  Na  Boga  Ojca=  bez  miło- 
sierdzia: Zdzierają  nas  na  Boga  Ojca.  X Z  Bo- 
giem sądź,  przedawaj,  czyń  (  ^jak  B.  przykazał, 
sumiennie).  To  nie  po  Bogu  ( =  niepoczciwie). 
X  Do  Boga ,  przys.  =  podostatkiem ,  do  zbytku : 
X  Do  Boga  tam  doktorów.  Mojżesz  był  Farao- 
nowi bogiem,  ze  strony  dobrodziejstwa.  Gil. 
U  niego  szkatuła,  pieniądze,  brzuch  są  bogiem 
C=  bożyszczem;  wierzy  w  nie,  hołduje  im).  Gość 
w  dom,  B.  w  dom.  Prz.  Jak  Kuba  Bogu,  tak 
B.  Kubie.  Prz.  Kto  z  Bogiem,  B.  z  nim.  Prz. 
Na  kogo  B.,  na  tego  i  wszyscy  ńwięci.  Prz.  Kie- 
dy trwoga,  to  do  Boga.  Prz.  Jakby  z  Bogiem 
trzeciego  dnia  gadał  (  =•  chce  uchodzić  za  święte- 
go). B.  nie  opuści,  kto  ś.  nań  spuści.  Prz.  Le- 
piej później  z  Bogiem,  niż  prędzej  z  diabłem. 
Prz.  Więcej  B.  ma,  niż  rozdał.  B.  dał,  B. 
wziął.  Kogo  Pan  B.  chce  ukarać,  to  mu  rozum 
odejmie.  Prz.  Człowiek  strzela,  Pan  B.  kule  no- 
si. Prz.  Lekarz  leczy.  B.  uzdrawia.  Prz.  Boga 
wzywaj,  a  ręki  przykładaj  (=módl  ś.  a  pracuj). 
l„Uostanice  z  bogę",  odpowiadają:  „Z  bóżenkę"]. 
„Panu  Bogu'*  (powitanie).  [Ani  daj  Boże  a.  nie 
daj  Boże]  at  ant  sposobu,  ani  wei.  [Boga  chwalić 
a.  chwalić  Boga]  ^  bogu  dzięki,  b)  Najświętszy  Sa- 
krament, Pan  Jezus,  toijatyk:  Ksiądz  idzie  do 
chorego  z  Panem  Bogiem.  2.  Im.  bogi  a.  bogo- 
wie bóstwo  pogańikie ;  bołek,  bożyszcze:  B.  słoń- 
ca. Bogowie  opiekuńczy,  podziemni.  Przen.:  Szu- 
kać cudzych  bogów  (  =  udawać  i.  do  osób  dal- 
szych z  pominięciem  bliiszych).  [Na  te  bogi]  =  na 
szczęście:  Na  te  bogi,  żem  miał  kij  w  ręku. 
Bogowie,  przen.  =  przypadek,  los,  traf:  Porwa- 
łem ś.  i  pytam,  kierując  ś.  ku  drzwiom:  kogo  mi 
bogowie  przyprowadzili?  Skąd  bogowie  prowa- 
dzą? Bogowie  (a.  djabli)  go  wiedzą,  skąd  bie- 
rze pieniądze.  Żdr.  [Boteoiek,  Bożenielc,  Boźy- 
ozelcj.     <BOQ> 

1.  Bój,  oju,  Im.  oje  I.  bitwa,  walka,  potyczka: 
B.  zacięty,  krwawy,  zażarty,  gwałtowny,  zwy- 
cięski. Wygrać  bitwę  wstępnym  bojem.  Zdat- 
ny do  boju  i  do  pokoju.  Prz.  Wszcząć,  toczyć 
B  X  B.  wewnętrzny  =  wojna  domowa.  2.  '\^po- 
bicie  kogo,  razy,  uderzenia :  Gdyby  kto  komu 
czynił  gwałt,  B.,  ranv...  St.  Lit.     <BI> 

2.  Bój,  oja  żart.  tylko  w  wyraź.:  Mieć  boja  = 
mieć  stracha,  bać  i.:  Już  to  wszystkie  niewia- 
Bty  mają  boja.  Dowiedziawszy  ś.  o  powrocie 
rywalki,  zachorowała  na  małego  boja.    <BOJ> 

|Bujaozl(a,  i,  Im.  I]  p.  Kierzani(a. 
XBÓjCzy  zabójczy,  sroc/i :  Miecz  B.      <BT> 
XBójk,  a,  Im    I  p.  BÓjlc. 


fe  Ó  R  D 

Bójlca,  i,  Ira.  i  i.  walka,  bitwa  na  kije,  pięście: 
B.  uliczna.  Staczać  bójki.  2.  p.  Kierzanka. 
<BI> 

Bójnia,  i,  Im.  e]  bydłobójnia,  szlachtuz. 
Bójny]  bojailiwy,  lękliwy,  tchórzliwy.  <BOJ> 
Ól,  U  a.  X0lu,  Im.  e  a.  X0le  I.  lek.  pobudzenie 
nerwu  czulnego,  połączone  zuczuciein  cierpienia,  bo- 
lenie: B.  głowy,  zębów.  Lekarstwo  od  bólu  zębów 
a.  na  B.  zębów.  B.  ostry,  klujący,  przeszywający, 
strzykający,  tępy,  gniotący,  łamiący,  srogi,  nie- 
znośny, nie  do  wytrzymania.  B.  łapie,  chwyta, 
nie  ustaje.  Mieć,  czuć  B.  Doświadczać  bólu. 
Cier])ieć  na  B.  głowy.  Powiedziała  co  w  bó- 
lach? Słów.  (na  torturach).  Kiedy  ją  bóle  tar- 
gały zabójcze,  wolała:  ratuj  mię,  mój  ojcze! 
Słów.  B.  milczeć  nie  umie.  Prz.  Uśmierzyć, 
ukoić  B.  Jęczeć  z  bólu.  Bóle  między  mie- 
siączkowe (dysmenorrhoea  paradoxa).  B. 
o  g  o  ź  n  y.  Bóle  parte,  dęte,  prawdzi- 
we (dolores  expelle!ites)  =  z  wydymaniem,  wytła- 
czające płód  (coccygodynia).  Bóle  poporodo- 
we (dolores  post  partum)  =  fcurcze  macicy  dla  wy- 
prowadzenia łożyska.  Bóle  porodowe  (d.  par- 
inrientinm)  =  pochodzące  od  skurczeń  macicy,  celem 
wyparcia  płodu.  Bóle  przepowiadające, 
przepowiednie,  pierwiastkowe, 
ffałszywe,  f  poselskie  (d.  praesagien- 
tes)  =  odczuwane  przed  rozpoczęciem  ś,  porodu  właś- 
ciwe^->.  Bóle  przygotowawcze  (d.  prae- 
parantes)  =  skurcze  macicy,  rozpoczynające  poród. 
Więcej  krzyku,  niż  bólu  =  przen.  wiele  hałasu 
o  mc.  2,  boleść,  cierpienie  moralne :  Uczynić  co, 
rozstawać  ś.  z  czym  z  bólem  serca.  Dzielić 
z  kim  B.  3.  [B.]  choroba.  4.  [B.,  bola]  uosobio- 
ny zły  duch:  Zegnam  cię.  Bólu,  bożą  mocą  (za- 
mawianie). Idź  do  bola  a.  do  bólów  ciężkich! 
(przekleństwo).  Beze  mnie  dawnobyśoie  byli 
u  bola.  Mor.     <BOL> 

[Bóioa,  y,  Im.  e]  p.  Bóieo. 

[Bóleo,  ica,  Im.  fce,  Bóioa,  Bólt]  dusza  w  pra- 
sowidle.     <Nm.  Bolzen> 

[Bólnyl  bolący,  chory:  Ogień  móg  sie  wdać 
w  tę  bolnóm  nogę.  Pśn. 

[Bólt,  a,  Im.  y]  p.  Bolec.  <Dnm.  Bolten,  Bul- 
ten  =  Nra.  Bolzen> 

fBóla,  y,  Im.  y  p.  Bula:  Bół,  listów,  przywi- 
lejów dosyć.    Rej.     <p.  Bula> 

Bóttaó,  a,  ał]  ]>.  Bełtaó. 

Bóltak,  a.  Im.  i]  p.  Bełtak. 

Bón,  bonu,  Im,  bony]  p.  [Bon]. 

Bono,  a,  Im.  y]  p.  Bono. 

•Bont,  u.  Im.  y  p.  Bunt:  Sieci  trzeba  pod  da- 
chami u  bontów  śrzodkowych  pozawieszać,  aby 
wysoały.  Haur.     <Nm.  Baud> 

Bór,  oru,  w  boru.  Im.  ory  I.  las  sosnowy;  las 
d'zew  żywicznych  i  iglastych;  las  gęsty,  ciemny: 
B.  głuchy,  gęsty.  Szumi  B.  stary,  odwieczny. 
O  żołnierzu  tułaczu,  który  borem,  lasem  idzie, 
z  biedy  i  z  głodu  przymierając  czasem.  Mick. 
Już  nieszczęście  odleciało  na  bory,  na  lasy.  Za 
borami,  ra  lasami  tańcowała  Małgorzatka  z  hu- 
zarami. Pśń.  Zbierać  grzyby  w  boru.  Trzoda, 
zbłąkana  w  boru.  Len.  Chyłkiem,  borem,  czar- 
nym szlakiem.  Prz.  (=ukradkiem,  znienacka,  po 
złodziejsku).  Do  boru  szyszki  wozić.  Prz.  2. 
bart.:  B.  a.  B.  bartny  =przestrzeń  lasu  z  sześćdzie- 
sięciu barciami,  ostrów.  3.  [B.]  a.  Borowina  tor- 
fowisko, torf.  Zdr.  Borek,  Boreozek.  <BOR> 
Bóracz-  p.  Buraoz-.  <p.  Burak  > 
Bórak-  p.  Burak-. 
Bórd-  p.  Burd-. 


197 


BORG 

[Bórg,  borgu,  blm.]  p.  Borg :  Ki  edyk  umar,  B. 
nie  żjye.  Piz. 
f  Borta,  V,  Im.  y  p.  Burta.     <p.  Burta  > 
X  Bóstwie,  I,  U  rohió  bóstwem,  ubóstwiać.   XB.  Ś. 
stawać  ś.  bóstwem:  Kto  sam  ś.  bóstwi  w  świecie, 
tea  odczłowiecza  ś.  pomału.  Kraslń.     <BOG> 

Bóstwo,  a,  t  Bożstwo  I.  blra.  =  a)  Bóg  w  ogól- 
ności, istota  najwyższa;  pierwiastek,  byt  bezwzględ- 
nie doskonały  we  wszechświecie,  b)  boskość,  natu- 
ra boża:  W  Chrystusie  B.  z  człowieczeństwem 
zł!j,czone  było.  2.  Im.  a  bóg,  bożek  pogański: 
B.  morza  a.  B.  morskie.  Złe,  dobre  B.  Bóstwa 
Olimpu,  3.  przen.  przedmiot  czci,  uwielbienia, 
ideał,  marzenie:  Tyś  moje  B.  Ojczyzna  dla  po- 
czciwycli  jest  bóstwem. 
[Bóść,  bodzie,  bódt]  p.  Bodnąć. 
Bót-  p.  But-. 

Bóżnica,  y,  Im.  e,    Bożnica    I.    -[miejsce  Bogu 
poświęcone,     świątynia.       2.     świątynia     niechrześ- 
cijańska, szczeg.  żydowska,    dom  modlitwy,  synago- 
ga:  B.  turecka  =  7«ec2:e<.     Krzyczy,  jak  w  bóżni- 
cy.   Hałas,   jak   w    bóżnicy.     Alboż    to  B.?    To 
kościół,    nie  B.    (  —  w  kościele    należy  zachować  ś. 
skromnie,  spokojnie).     Zdr.  Bóżniczka.   <BOG> 
Bóżn!c2ka,  I,  Im.  I  p.  Bóżnica. 
Bóżniozny,  Bóżniczy  przym.   od  Bóżnica ;  Roz- 
liczy:   Dozór  B. 
Bóżniczy  p.  Bóżniczny. 

Br.  (skrócenie)  =  &?"oda,  braci  itd:.  Magazyn  br. 
Lesserów.     Br.  Polakiewiczowie. 

XBrabanckl  =    Balabański.     <Żart.   niby  od 
krainy  Brabant> 

Brabanty,    ów,    blp.    koronki   brabanckie.     Qoł. 
<0d  nazwy  krainy  Brabant> 

t  Bracelet,  u,  Ira.  y  p.  Bransoleta.  <Fr.  bra- 
celet> 
fBraceietka,  I,  Im.  I  p.  Bransoleta. 
Brach  rub.  tylko  w  5  pp.  Ip.:  Brachu,  fBrach, 
a.  Im.  y  brat:  Tom  ci  ś.,  brachu,  uśmiał!  Pijmy, 
brachy!  Toby  mniejsza,  miły  brachu,  jeśli  to 
przyszło  z  przestrachu.    Rej. 

Bracha,  y,    Im.  y   piern.    stolnica   a.  tarcica  do 
wygniatania   ciasta   za  pomocą  drąga,    in.  g  n  i  o- 
t  o  w  n  i  k.     <  Początek  nazwy  Nm.  Brechbank> 
X  Bracha,  y,  Ira.  y  p.  Braha. 
Brachicefal,  a,  Im.  e  p.  Krótkoglowlec.     <Gr. 
brachykśfalos  =  nazwa  pewnej  ryby,  dosł.  krót- 
kogłów  > 
Brachicefallzm,  u,  blm.  p.  Krótkogłowośó. 
Brachicefaija,  I,  blm.  p.  Krótkoglowość. 
Brachidjagonalny:  Oś  brachidjagonalna  w  kry- 
sztale, min.  =pozioma   krótsza.   <Now.  z  Qr.  bra- 
chys  =  krótki  -|-  diagonio8  =  przekątni > 

Braohidoma,  y.  Im.  y  min.  postać  krystalogra- 
ficzna, graniastosiup  poziomy,  układu  rombowego, 
którego  ściany  są  równoległe  do  osi  poziomej  krót- 
szej (braehidjagonalnej).  <Now.  z  Gr.  brachys 
=  krótki  -|-  dome  =  budowa> 

Brachigrafja,  I,  blm.  sztuka  krótkiego,  zwięzłe- 
go pisania.  <  Now.  z  Gr.  brachys  =  krótki  -|- 
-grafia--pis> 

Braohipinakold,  u,  Ira.  y  rain.  para  płaszczyzn 
równoległych  do  osi  krystalicznej  braehidjagonalnej 
i  osi  pionowej  czyli  głównej.  <Now.  z  Gr.  bra- 
chys =  krótki  -|-  pinax  =  deska,  stół,  talerz  itd. 
-|--eides  =  -kRztałtny> 

Brachistochrona,  y,  Im.  y  fiz.  linja  najkrótsze- 
go spadku.  <Now.  z  Gr.  brś,chi8tos  =  najkrót- 
szy -\-  chrónos  =  czas> 

Brachit,  u,  Ira.   y   fiz.  p.  Brachiteleskop.   <p. 

Brachiteleskop> 


BRAJA 

Brachiteleskop,  u,  Im.  y,  Brachit  liz.  teleskop 
ikrócony  z  dodatkowym  zwierciadłem.  <Now.  zGr. 
brachys  =  krótki  -f-  Teleskop  > 

[Brachtać  się,  a  ś.,  al  ś.  a.  Braktać  ś]  i^rzy- 
chodzić  do  siebie  po  chorobie,  zdrowieć.     <?> 

Bracia,  I,  blp.  ż.  zb.  =  Ira.  od  Brat,  IBrać: 
Spór  między  bracią.  B.  miła.  Białob.   <BRAT> 

[Braciaszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Brat:  Toż  i  ja 
ś.  na  coś  przydam,  braciaszki?  Sienk. 

[Bracicha,  y,  Im.  y]  bratowa. 

xBraclć,  I,  ii  p.  Bratać:  Zbracili  ś.  między 
sobą  i  braeili  narody.   Brodź.     [B.  Ś.]  bratać  i. 

t  Bracleniec,  ńca,  Im.  ńcy  brat. 

Braciszek,  szka,  Im.  szkowie  I.  p.  Brat.  2. 
niższy  stopień  zakonnika,  który  nie  jest  wyświęcany 
na  księdza.  3.  p.  Bratrzyk.  4.  w  Im.  bot.  p.  Fl- 
jolek. 

(Braciszeńko,  a,  Im.  I]  p.  Brat. 

[Braciszkowy]  przym.  od  Braciszek:  Oj  przj- 
słara  ś.  przypatrzyć  da  braeiskowej  zonie.  Psń. 
Moja  bratowa,  moja  braciskow/i,  nie  bijze  rai 
brata!    Pśń. 

[Braclś,  a,  Im.  owie]  braciszek:  B.  pije,  z  ko- 
nia leci.  Pśń. 

Bracki  I.  a.  posp.  Braotewny  należący  do 
bractwa:  Kasa  bracka.  2.  X  p.  Braterski: 
O  bracką  duszę  ma  staranie.  Groch.  Czemu 
nas  krew  bracka  nie  wzbudza  do  zemszczenia 
narodu  I  Groch.  Napomnienie  brackie.  Żarn. 
Wojna  bracka.  Krasz.  Drugich  boska  krzyw- 
da i  bracka  nie  boli.  Bracki,  ego  Im.  coy,  rz. 
członek  bractwa,  brat. 

Bractewny  p.  Bracki:  Szkaplerz,  ubiór  B.  [B., 
ego,  Ira.  i]  rz.  starszy  w  bractwie. 

Bractwo,  a.  Im.  a  I.  f  blm.  braterstwo :  Ra- 
czej nieprzyjaźń,  aniż  B.  między  niemi  powsta- 
ło. Birk.  2.  stowarzyszenie,  korporacja:  B.  szka- 
plorne,  różańcowe  a.  różańca  św.  Zapisać  ś. 
do  bractwa.  Wystąpić  z  bractwa.  Bractwa 
wystąpiły  ze  świecami  i  chorągwiami.  Bractwo 
strzeleckie  (—towarzystwo  kurkowe).  X  B.  rze- 
mieślnicze =cecA.  3.  wsie  połączone  w  pewnych 
okolicach  Mazowsza.  4.  [B.]  towarzystwo,  kom- 
panja. 

[Braczl]    w.    bach!    buch!     <Nra.    bratsch!> 
[Braczka,    I,    Im.    I]     kobieta    len    wybierająca. 
<B10R> 

[Braczno]  przys.  potrzeba,  trzeba:  Nie  braćno 
było.     <p.  Brak> 

[Braczyna,  y,  Im.  y]  mięso  z  braków,  t.  j.  owiec 
zbrakowanych.     <p.  Braka> 

Brać,  bierze,  [ja  blerę  a.  bierze,  ty  bleres, 
oni  bierzą],  bral,  [rozk.  bler,  blercie,  im.  bie- 
rząc]  p.  Wzląó. 
!Brać,  i,  blm.  ż.  p.  Bracia. 
Braha,  y,  blm.,  X  Bracha,  Braja,  Breja,  Bryja 
I.  roywar,  gąszcz  pozostały  po  odpędzouu  wódki  a. 
piwa.  2.  X  napój,  kwas  z  mąki  jęczmiennej,  żyt- 
niej itd.  3.  przen.  nędzne  piwo,  nędzna  wódka, 
lura ;  icszelki  napój  zanieczyszczony  a.  zepsuty.  4. 
[Braha]  spust,  war  jeden.  Goł.  5.  [B.]  gęste  bło- 
to. Zdr.  Brażka.  <  Ukr.  i  Brs.  braha,  zap. 
z  Nm.> 

Brahowar,  u.  Im.  y  naczynie,  w  którym  po  od- 
pędzeniu wódki  pozostaje  braha.  Por.  [Brażnik]. 
<Braha-f  WAR> 

xBraldyzm,  u,  blm.  lek.  sen  sztucznie  wywoła- 
ny ;\^.  HIpnotyzm.  <0d  nazwiska  lekarza  Ang. 
Braid  f  186U> 

Braja,  I,  blm.  I.  p.  Breja.  2.  p.  Braha  <Nm 
Broi> 


i^b 


BRAJCARKI 


BRAMA 


Brajcarkl,  ów,  blp.  kolce,  haczyki,  na  których 
wisi  binda  a.  pas  od  szabli.  <Zap.  toż,  co  Braj- 
taiy> 

[Brajdyga,  I,  Im.  I]  p.  Breja.  <  "Wytwór  żart. 
z  Breja  > 

[Grajka,  I,  Im.  I,  Bryjka]  potrawa  z  mąki,  pra- 
iucha,  lemieszka.     <Niu.  Brei> 

\  Brajn,  u,  blm.  choroba  ust  u  niemowląt:  Zgo- 
rza/ość  ust  i  popadanie  języka,  co  szkołą,  abo 
brai  n  drudzy  zowi^.  Syr.     <Nm.  Braune> 

Brajta,  y,  lin.  y  rzem.  płaska  powierzchnia  mio- 
ta, zwana  głową.     <Nni.  Breite> 

Brajtary,  ów,  blp.  podstawka  żelazna  pod  drew- 
ka  na  kuchni,  in.  wilki.     <Nm.  Brater> 

Brajtować,  uje,  owal  rayd.  rozłączać  knoty  na 
prątku,  do  zamaczania  ich  w  łoju.  <Nni.breiten> 

Brajtowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brajtować. 

Brak  u,  Im.  I  I.  kogo,  czego  =  nieobecność,  nie- 
dostatek, potrzeba;  zbj,iconie  na  czym:  Użala  ś. 
na  B.  czasu.  Uczuwae  B.  pieniędzy.  Dawał  ś. 
czuć  dotkliwy  B.  zdolnych  dowódców.  Dla  bra- 
ku, z  braku  czego.  B.  tchu.  B.  sił  (=  upadek 
sil).  B.  wprawy,  delikatności.  XB.  na  czym:  Wszak 
nam  na  drogę  B.  na  zwierzynie.  Słów.  2.  zbywanie 
na  funduszach,  niedostatek,  potrzeba:  U  nich  zawsze 
B.  w  domu.  3.  B.  kogo,  czego -brakuje,  brak- 
nie, niema:  Kogo  dziś  B.  w  klasie?  "W  tej 
książce  B.  dwuch  kartek.  Człowiek,  któremu  B. 
życia  (=nieożyiviony,  fiegmatyk).  Czego  ci  B.? 
Ubóstwu  mało  co  B.,  łakomstwu  wszystkiego. 
Prz.  B.  mu  czegoś  w  głowie  =  B.  mu  piątej  klep- 
ki, półgłówek.  4.  rzecz  wybrakowana,  wybierki 
odpadki:  B.  a.  odrzutki  w  bydle.  Kn.  X  Pójść 
w  hra.ki=pój'ść  w  kąt,  pod  ławę,  w  zapomnienie: 
Pochwalą :  człek  to  zacny !  i  z  tym  pójdziesz 
w  braki.  Zabł.  5.  len  wybrakowany,  gorszy,  nie 
korona.  6.  słaba  strona,  strona  ujemna,  błąd,  nie- 
dokładność: W  dziele  tym  są  i  braki.  7.  -^  sam 
wybór:  W  wojsku  twoim  na  wybór  męże,  B.  ry- 
cerskiej młodzieży.  Koch.  (=  kwiat).  8.  f  brako- 
wanie w  kim,  w  czym,  przebieranie,  wybieranie, 
rozróżnianie:  Odprawiwszy  B.  i  popis,  Irzy  za- 
stępy wyrównał.  Warg.  Z  brakiem  brakować  = 
z  wielką  rozwagą.  9.  f  różność,  różnica,  wzgląd 
nierówny:  Mały  tam  B.  szlachcica  od  chłopa 
prostego.  Paszk.  Niema  u  Boga  braku  w  lu- 
dziach. Górn.  10.  i  rodzaj,  gatunek:  Jeden  B. 
pieniędzy  miedziany,  drugi  srebrny.  [Brakiem] 
przys.  oprócz.  Bez  braku  =  bez  wyboru,  bez  różni- 
cy, zarówno:  Tłumem  gardziłem  bez  braku.  Mick. 
Budowniczy  kładł  bez  braku  głazy.  Mick.  Śmierć 
we  wszystkie  domy  bez  braku  kołaee.  Kniaź. 
II.  [B.]  przys.  potrzeba,  trzeba:  Jemu  nic  nie  B. 
Nie  B.,  gospodarzu,  chodzić.  Por.  [Braczno]. 
(2.  rał.  poślad,  trop.  <Nm.  Brack  =  wy  rzutki, 
auszus> 

Braka,  I,  Im.  I,  [Draka]  owca  niezdatna  do  roz- 
płodu, wybrakowana:  Zabili  tu  braki...  Nie  pój- 
dziemy, aż  je  zjemy !  Pśń.  <  Z  pierwszej  czę- 
ści wyrazu  Nm.  Brackschaf> 

[Braka,  I,  Im.  Ij  stalwega. 

Brakarczyk,  a,  Im.  cy  a.  ki  chłopiec  posługu- 
jący brakarzowi,  terminujący  u  niego. 

Brakarnia,  I,  Im.  e  sortownia,  miejsce,  gdzie  to- 
wary gatunkują. 

Brakarstwo,  a,  blm.  stan,  rzemiosło  brukarza. 

Brakarz,  a,  Im.  e,  Brakownik  I.  człowiek 
gatunkujący  towar:  Udaliśmy  ś.  ze  lnem  do  bra- 
karza.  Bóg  nie  jest  Irakarzem  os.ób;  ale  każ- 
dy taki  Bogu. jest  przyjemny,  który  sprawiedli- 
wość miłuje.  Żarn.  2.  f  zmieniacz  pieniędzy,  weks- 
lanc 


Braknąć,  nie,  nąt  a.  ki,  Brakować  czego  a  na 
czym  =  nie  stawać,  nie  wystarczać,  nie  dostawać; 
schodzić,  zbywać  na  czym:  Gdy  mu  na  liczbie 
żołnierzów  brakło,  w  cnocie  nadzieję  położył. 
Nar.  Nie  brakło  jej  nigdy  na  mocy,  na  wymo- 
wie. Krasz.  Brakło  mu  tchu,  sił.  Mało  do 
śmierci  brakło.  Kon.  Braknie,  brakuje  czego  = 
brak  czego:  Braknie  wątku,  myśli,  słów.  Do  stu 
braknie  mi  dziesięciu. 

Brakować,  uje,  owal  I.  kogo,  co  =  przebierać, 
wybierać,  sortować:  Telamon  lud  do  boju  brako- 
wał. Otw.  B.  ryhy  -  sortować  podług  wielkości.  2. 
t  czym  a.  w  czym  =przebierać,  wybredzać,  gryma- 
sić, wynajdywać  różnicę :  Bóg  ludźmi  nie  bi'aku- 
je.  Kn.  Nie  wszystko  jednym  smakuje,  ten 
w  owym  brakuje.  Bies.  3.  f  kim,  czym  -  odrzucać, 
pomiatać,  pogardzać,  lekceważyć:  Czym  panowie 
brakują,  w  tym  ubodzy  smakują.  Prz.  Z  har- 
demi  nie  wytrwam,  ani  z  terai,  którzy  brakują 
podlejszemi.  Kochan.  4.  p.  Braknąć:  Ilu  ucz- 
niów brakuje?  (=brak).  Komu  czego  brakuje, 
drogo  to  szacuje.   Prz. 

Brakowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brakować: 
U  Boga  niemasz  brakowania  osób.    Skar. 

Brakownia,  i.  Im.  e  ryb.  stół  z  blatem  podziu- 
rawionym a.  siatkowym  do  przebierania  ryb  stawo- 
wych według  toielkości. 

Brakowniczka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Brakownik; 
przen.:     Mądrość    nauczycielką   jest  wiadomości 
bożej  i  brakowniczka  spraw  jego.  Leop. 
Brakownik,  a,  Im.  cy  p.  Brakarz. 
Brakowny    I.   p.  Brakowy:    Moneta  brakowna 
(=nie  mająca  kursu).     2.  [B.]  tęgi,  przedni,  jyrzy- 
stojny,    doskonały.      <  Przejście    znaczenia    2-go 
przez  pojęcie  wyboru :  wybrany,  więc  wyborny  > 
Brakowy,  Brakowny    I.  wybrakowany,  wysorto- 
wany,  pośledni,    lichy.     2.    -^wyborowy,    wyborny, 
celny,  wyśmienity. 

Brakówka,  I,  Im.  I  owca  wybrakowana. 
Brakstus,    u,    Im.    y    zdń.   pierwszy   rząd  kafli 
brakowych   za    sztandarem,    ustawiony  stale,  aby  ś. 
kafle    wypalane    nie  przepalały.      <  Niłi.    Brack- 
stoss> 
[Braktać  się,  a  ś.,  al  ś.]  p.  Brachtać  ś. 
Brakteat,    a,     Im.    y    półdenar     średniowieczny 
z    cienkiej    srebrnej    a.    złotej  blaszki,    z  odbiciem 
z  jednej  strony.     <Łć.  bractoatus  =  dosł.  pokryty 
blaszką  złotą > 

Brakteatowy  przym.  od  Brakteat:  Okres  B. 
(—w  którym  krążyły  brakteaty).  Wykopalisko 
brakteatowe. 

t  Brala,  I,  Im.  e  broda :  To  go  łechcą,  w  po- 
deszwy, to  mu  skubą  brale.  Pot.  <Nm.  Bralle 
=  wełna  niemyta  > 

Bralesik,  a,  Im.  I  pręcik  w  sztucznych  Icwiatach 
z  nitek  mocno  gumowanych.  <Może  Fr.  braTe> 

Bram,  u,  Im.  y,  Brama  I.  bromowanie,  Ustun 
u  szaty,  obloga,  szlak,  galon,  Inmówka,  haftowa- 
nie, pasmanterja:  U  dołu  szaty  B.  szeroki  z  pe- 
reł nasadzony.  Zbył.  2.  -^  strój  głowy  niewieściej, 
X  czółko.  3.  fprzen.:  Bramy  bramowanie  = 
krytyki,  cenzury,  obmowy.  <Nm.  Bramę  a.  Bra- 
mę > 

I.  Brama,  y.  Im.  y,  f  Brana,  fBrona,  tBroma,[Bra- 
ma,  Wrama,  Brana,  Brań]  I.  wjazd,  wejście  lo  bu- 
dowli, wielkie  podwoje,  wrota:  B.  zamku,  pałacu, 
domu,  kościoła.  B.  miejska.  Mieszczanie  woj- 
sku bramy  otworzyli.  B.  tryumfalna  (=  łuk 
tryumfalny).  Złota  B.  w  Kijowie.  B.  Florjań- 
ska  w  Krakowie.  Ostra  B.  w  Wilnie  a.  Ośtro- 
brama.  B.  gotycka.  Bramy  zatarasowane,  otwar- 
te naośeież.     Pr/.ed    Mm    bramę  zamkną,    niech 


199 


B  B  A  M  A 

do  furtki  puka.  Piz.  Bramo  rajska!  Przen. 
otwór:  Pokazać  czasem  wolno  trochę  łona  przez 
rozciętego  wskroś  gorsetu  braiiit;.  Słów.  Bramy 
piekielne  nie  przemogą  kościoła.  XB.  Otomańska 
=  Porta.  Bramy  kaspijskie  =  ciasne  skały  nad 
morzem  Kaspijskim.  Żelazna  B.  a.  żelazne  wro- 
ta =  li-ązkie,  skaliste  koryto  Dunaju.  2.  przen. 
przedmurze,  klucz:  Kamieniec  Podolski  iest  bra- 
ni%  i  ubezpieczeniem  krajów  polskich.  Troć. 
3.  przen.  droga,  przystęp :  B.  do  szczęścia  i  sła- 
wy. Twarda  wieczności  B.  Mick.  4.  (B.]  Prze- 
chodzić pod  żelazną  bramę  w  grze  w  „przerywa- 
nego kr oln,"  =: pomiędzy  dwoma  szeregami  osób.  Zdr. 
Bramka,   Brameozka.    Zgr.  Bramisko.     <BOR> 

2.  Brama,  y,  Im.  y  p.  Bram.  Zdr.  f  Bramka, 
f  Brameczka. 

Bramaizm,  u,  blm.,  Bramanizm,  Braminizm  re- 
liffja  bramińska,  czeić  Bramy  w  Indjach.  <0d 
nazwiska  bóstwa  indyjs.  Brahma> 

Bramanizm,  u,  blm.  p.  Bramaizm.  <0d  Skr. 
brahma> 

Bramaputra,  y,  Im.  y  gatunek  kur.  <0d  na- 
zwy Skr.  rzeki  indyjskiej  Bralimaputra> 

[Brambor,  a,  Im.  y]  ziemniak.  <Czes,  bram- 
bor> 

[Brambrot,  u,  Im.  y]  p.  Bramrot.  <Nra.Braun- 
roth  > 

Brameczka,  I,  Im.  I  p.  I.  Brama. 

t  Brameczka,  I,  Im.  I  p.  2.  Brama:  Panna 
z  brameczka  pięknie  iistrzę|)ioną.  Rej. 

Bramin,  a,  Im.  owie  członek  naczelnej  kasty  in- 
dyjskiej; kapian  indyjski :  Zadumany,  jak  B.  <  Skr. 
brahma,  a  dalsze  pp.  od  osn.  brahman-> 

Bramlniczny  p.  Bramiński:  Podania  brami- 
niczne. 

Braminista,  y,  Im.  ścl  wyznawca  hramaizmu. 

Braministyczny  przym.  od  Bramista. 

Braminizm,  u,  blm.  p.  Bramaizm. 

Bramiński  przym.  od  Bramin,  Bramlniczny. 

Bramisko,  a,  Im.  a  p.  Brama:  I  otworzyły  ś. 
bramiska  złote.  Słów.     <p.  Brama  > 

Bramka,  I,  Im.  I  I.  p.  Brama.  2.  w  grze 
w  krokieta  łuk  z  drutu,  osadzony  końcami  w  zie- 
mi. 3.  [B.]  w  czepcu  =i<2//«a  czaić  czepka  starego 
kroju,  w  kształcie  bramy. 

t Bramka,  I,  Im.  I  p.  Brama:  Oblubienicę 
w  bramkę  perłową  przybierają.  Paszk. 

xBramna,  ej,  Im.  e  forma  ż.  od  rz.  Bramny; 
t  Bronna. 

X  Bramne,  ego,  blm.,  fBronne  \.  opłata  za  przejazd 
a.  przewóz  czego  przez  bramę  miejską.  2.  urząd 
bramnego,  odiwiernictwo :  B.  zamku  krakow- 
pkiego. 

Bramny,  Bramowy  I.  przym.  od  Brama;  fBron- 
ny:    Próg,    pisarz.  B.    Wrota  bramne.  2.  anat. : 
Zyla.    X  Bramny,  ego,   Im.  I, 
,  szwaj- 


Żyła  bramna   p.  Żyła.     X  Bramny,   ego, 

t  Bronny  rz.  stroi  bramy,  urrotny,  odźwierny, . 


Bramować,  uje,  owal  I.  ob.^zywać,  okładać,  wy- 
kładać czym  po  brzegach,  lamować:  Chorągiew 
biała,  złotem  bramowana.  Baz.  B.  płaszcz  grono- 
stajami. Przen.:  Drzewa  jęły  ś.  B.  srebrem,  Sienk. 
2.  t  przen.  upiększać,  zdobić,  ozdabiać,  krasić,  za- 
szczycać: Tym  ś.  najpiękniej  każdy  bramuje, 
gdy  wszetecznego  na  ś.  nic  nie  czuje.  Rej.  3. 
kogo  —  obmawiać,  szamerować,  nicować,  cenzurować, 
krytykować:  Chwalono  umarłych,  a  bramowano 
sławę  żyjących.  Węg.  4.  [B.]  komn  =  dopiekać, 
docinać.     <p.  Bram> 

Bramowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Bramo- 
wać. 2.  Im.  a  brum,  obłoga,  obszywka,  lamówka, 
izlak. 


HnANICA 

Bramowany  I.  im.  od  Bramować.  2  przym. 
ze  szlakiem,  z  obłożeniem.  3.  anat.:  Ciałko  bra- 
mowane w  mózgu  (.timbria  cornu  Ammonis) 
strzęp,   X  rąbek. 

Bramowy  p.  Bramny:  Krata  bramowa.  Ka- 
pitan B.  —  rodzaj  urzędu  wojskowego  w  twierdzy. 
<p.  Biama> 

Bramrot,  u,  Im,  y,  [Brambrot]  rodzaj  farby 
czerwonej.     <Nm.  Braunroth> 

t  Brana,  y,  Im.  y,  [Brana]  p.  I.  Brama. 

X  Brana,  y,  Im.  y  branka,  niewolnica. 
<BIOR> 

[Brandebula,  i,  Im.  e,  Brandziucha,  Brantocha] 
żart.  gorzałka.  <Sld.  żart.  od  Nm.  Branntwein 
do  nazwy  krainy  Brandenburg > 

t  Brandebura,  y.  Im.  y,  f  Brandenbura,  fBran- 
dybura  rodzaj  wierzchniej  sukni  męskiej.  <0d 
nazwy  krainy  Brandenburg  > 

[Brandeburek,  rka,  Im.  rkl]  drogoskaz. 

Brandebury,  ów,  blp.  I.  hajty,  galony  około 
dziurek  do  guzikóic,  szamerunek.  2,  [B.]  rodzaj 
ziemniakóiu. 

Brandeburyzacja,  I,  Im.  9  ogr.  rodzaj  łączenia 
drzewek. 

t  Brandenbura,  y,  Ira.  y  p.  Brandebura. 

Brandka,  I,  Im.  i,  Brantka  pusz.  przepalniczek, 
świeczka,  rureczka  przy  zamku  u  fuzji,  na  którą 
nakłada  ś.  kapiszon.  <  Początek  wyrazu  Nm. 
Brandruthe  a,  Brandrohre> 

Brandkuglel,  gla,  Im.  gle  woj,  pocisk,  napełnio- 
ny zaprawą  palną.     <Nm.  Branakugel> 

Brandmajster,  tra.  Im.  trowle  naczelnik,  ka- 
pitan straży  ogniowej.     <Nm.  Brandmeister> 

Brandmajstrostwo,  a,  Im.  a,  Brandmajstrowstwo 
I.  urząd,  stan  brandmajstra.  2.  blm.  brandmajster 
z  brandmajstrową. 

Brandmajstrowa,  ej,  Im.  e  żona  brandmajstra. 

BrandmajstrowskI,  Brandmajstrowy,  Brandmaj- 
strów  przym.    od     Brandmajster:  urząd  B. 

Brandmajstrowstwo,  a.  Im.  a  p.  Brandmajstro- 
stwo. 

Brandmajstrowy  p.  BrandmajstrowskI, 

Brandmajstrów  p.  BrandmajstrowskI. 

Brandmajstrówna,  y,  Im.  y  córka  brandmajstra. 

Brandmur,  u,  Im.  y  ściana  murowana,  odgra- 
dzająca budowlę  a.  jej  część  od  sąsiedniego  zabu- 
dowania na  wypadek  pożaru.  <Nm.  Brandmauer> 

XBrandnar,  u,  Im.  y  głótonia  szabli,  szabla  nie- 
oprawna,  brzeszczot.     <Skd.  brandnar> 

Brandsztych,  u.  Im.  y  smuga  piasku  sinawego, 
pod  która  szukają  pasów  bursztynowych.  <  Nm. 
Brandstich> 

Brandwacht,  u.  Im,  y  siatek  strażniczy:  Statki 
strażnicze  Dunaju,  t.  zw.  brandwachty.  <Nm. 
Brandwacht  > 

t  Brandybura,  y,  Im.  y  p.  Brandebura:  Kraw- 
cy szyją  brandybury.  Kochan, 

Brandzel,  dzia.  Im.  dzie,  Bronzel  szow.  skóra  na 
podeszwie,  wewnątrz  obuwia.    <Nm.  BrandsohlO 

[Brandzellje,  I,  blp.]  p.  Brezyija. 

[Brandziucha,  y.  Im.  y]  p.  Brandebula. 

Brandzia,  I,  Im.  e  garb.  skóra  na  brandzle. 
<;p.  Brandzel  > 

Brandzlować,  uje,  owal,  Branziować  rub.  ona- 
nizować. B.  ś.,  Branziować  ś.  oddawać  rf.  aarno- 
gumitowi,    onanizować  ś.     <Fr.  branler> 

Brandzlowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brandzlo- 
wać, 

Brandzlowanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Brandzlować  i. 

Branica,  y,  Im.  e  I.  [B.]  plot  ruchomy,  znsę- 
pujący  wrota,   in.  las  a.    2,   a.  Dranica,  [Ur<  i)J 


200 


BRANIE 

ouJ.  deszczulka  Szczepana  do  krycia  dachów.  <Mo- 
te  sld.,  zam.  Dranica  > 

Branie,  a  I.  blin.,  czynność  cz.  Brać.  2.  ■\\vii. 
a  pobór ^  egzekucja  podatków.     <BIOR> 

Branie  się,  a  i.,  blm.,  czynność  cz.  Brać  ś, 

Branlec,  ńoa,  Ira.  ńcy  I.  jeniec^  niewolnik.  2. 
f  rekrut. 

[Branina,  y.  Im.  y]  ostatni  duży  przerębel  do 
toyciąghijcia  całego  niewodu.     <BIOR> 

Branka,  I,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Branlec  pod  1: 
Branki  w  jasyrze.  Dec.  Nad  wszystkich  ziem 
branki  milsze  Laszki  kochanki.  Mlek.  2.  pobór^ 
zaciąg  do  wojska,  spis  wojskowy,  rekrutacja,  3. 
but.  p.  Konopie. 

[Brśnka,  I,  Im.  I]  wystająca  część  klepki  z  otwo- 
rem na  szpunt  w  obońce. 

Brankard,  u.  Im.  y,  Brankart  wagon  towarowy 
V3  pociągu  kolei  żelaznej.     <  Fr.  brancard  > 

Brankart,  u,  Im.  y  p.  Brankard. 

xBranseletka,  I,  Im.  I  p.  Bransoleta. 

Bransoleta,  y,  Im.  y,  !  Branzoleta,  f  Braselet, 
tBraóelet,  xBrazoleta,  [Bryndzoleta]  ozdoba  ko- 
lista na  rękę,  manela.  Zdr.  Bransoletka,  X  Bran- 
soletka, t  Braceletka,  fBraseletka,  fBraszletka. 
<Fr.  bracelet> 

Bransoletka,  I,  Im.  I  I.  p.  Bransoleta;  żart.: 
Skuli  mu  ręce  żelazną  bransoletką,  i  zaprowa- 
daili  do  kryminału.  Bał.     2.  w  Ira.    zł.    kajdany. 

I  Bransza,  y.  Im.  e  p.  Branża :  Taką,  branszę 
sobie  wybiorę,  na  której  ś.  znam.  Krasz.  <Fr. 
branche  =  dosi.  gałąź  > 

Brant,  u,  Im.  y  I.  srebro  a.  złoto  wytopione, 
szczere,  czyste  złoto  a.  srebro:  W  ogniu  próbuje 
złotnik,  gdfzie  B.  prawy.  Rej.  Manele  w  szcze- 
rozłotym brancie.  Pot.  Boskie  słowa  B.  szcze- 
ry, siedemkroć  przelewany.  Kochan.  (=klejnot). 
Przen.:  B.  na  cnocie  =  cnota  dowiedziona,  wypró- 
bowana, prawdziwa.  2.  próba  na  złocie  a.  sre- 
brze. 3.  woda  zaskórna,  przepływająca  przez  pas 
bursztynowy  i  zmieszana  z  wiórzyskiem  od  niego. 
<Nm.  Brand  > 

Brantka,  I,  Im.  I  p.  Brandki. 

[Brantnal,  a,  Im.  e]  p.  Bretnal. 

Brantowaó,  uje,  owal  złoto  a.  srebro  =  ocz?/.<tz- 
%^aó  ogniem,  pławić:    Ogień  srebro  brantuje. 

Brantowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brantować. 

Brantowany  p.  Brantowny. 

Brantowniczka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Brantow- 
nlk. 

BrantownIk,  a,  Im.  cy  ten,  co  brantuje  złoto  a. 
srebro. 

Brantowny,  Brantowany  czysty  wskutek  branto- 
uTonia:  Korona  z  złota  brantownego.  Pot. 

Brantowy  przym,  od  Brant:  B.  piec.  Troć. 

Brantówka,  I,  Im.  I  p.  Brętuwka. 

[Brantszosy,  ów,  blp.]  podatek  ogniowy,  ubez- 
pieczeniowy.    <Nm.  XBrandsehoss> 

[Brantucha,  y,  Im.  y]  p.  Brandebula. 

[Brantuz,  a.  Im.  y  a.  BrańtuzJ  gorzelnia.  <  Zmie- 
szanie Nm.  Branntwein  =  gorzałka  -\-  Brenaliaus 
=  browar  > 

[Brantuzowy]  przym.  od  Brantuz. 

[Brany]  przym.  kupny,  nie  domowy:  Spódnica 
brana.     <BIOR> 

[Branzellna,  y,  Im.  y]  p.  Brezyija. 

Branziowaó,  uje,  owal    i  B.  ś.  p.  Brandzlować. 

Branziowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Branziować. 

Branilowaflle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Branziować  i. 

I  Branzoleta,  y,  Im.  y  p.  Bransoleta.  Zdr. 
1  Branzoletka. 

I  Branzetetka,  I,  im.  i  p.  Branzoleta. 


o  R  A  T 

!  Brania,  y,  Im.  e,  1  Bransza  gałąź,  specjalność, 
sfera:  B.  kupiecka,  adwokatów.  Z  tej  branży 
przerzucił  ś.  do  galanterji.  Prus.  Pracować 
w  jakiej  branży. 

[Brań,  i.  Im.  e]  p.  Brama:  Na  Orawskiej  bra- 
ni gawroni  krakali.  Pśń. 

[Brański]    p.    Bojarski.     <Sld.  do  branie  > 

XBraństW0,  a,  blm.  I.  stan  brańców,  niewola, 
jeństwo.     2.    zb.  brańcy,  niewolnicy.     <BIOR> 

[Brantuz,  a,  Im.  y]  p.  Brantuz. 

t  Braselet,  u.  Im.  y  p.  Bransoleta. 

t  Braseletka,  I,  Im.  I  p.  Bransoleta. 

IBraslek,  śka,  Im.  śkowie]  p.  Brat. 

t  Braszletka,  I,  Im.  I  p.  Bransoleta.  Goł. 

Brat,  a,  Im.  bracia,  [5  pp.  Ip.  bratu!;  Im.:  1 
pp.  braty,  bratowie;  2  pp.  bratów,  braoich;  3 
pp.  bratom;  6  pp.  bratam!,  braclaml;  7  pp. 
w  bratachj,  fBratr  I.  zrodzony  z  tychże  rodzi- 
ców,co  i  ktoś  drugi:  B.  starszy,  młodszy.  B.  rodzo- 
ny a.:  rodzony.  Kochajiiiy  ś.  jak  bracia,  rachuj- 
my ś.  jak  Żydzi.  Prz.  Żył  z  nią,  jak  B.  z  sio- 
strą. Bracia  jednejże  matki  różne  miewają  przy- 
padki. Prz.  Dlatego  ś.  bracia  dzielą,  że  jeden 
rad  słodko  jada,  a  drugi  gorzko;  jeden  słono, 
a  drugi  kwaśno.  Prz.  Ani  rai  on  B.,  ani  swat 
(  =  zupełnie  dla  mnie  obcy,  obojętny).  Nie  folgo- 
wali bratu,  ani  swatu.  Biel.  M.  (  =  nikomu).  B. 
męża  a.  żony  czY]&i  =  szwagier.  Przen.:  Te  ko- 
nie B.  bratu  warte  tysiąc  rubli  (=jeden  w  dru- 
giego). [B.  \>TSii3Ą  =  drugie  tyle,  tyleż:  Czy  przy- 
niesie zasićwek  brat  brata?  Owies  ledwo  B.  brata 
dawał.  Kaczk.  ('  =  rf?'i/5'/e  zmnio).  Szlachta  zaczęła 
ganić,  że  to  wyjałowiona  ziemia,  że  i  wilgotna  i  B. 
brata  ledwo  urodzi.  Wilcz.  Żelazo  mi  utopił,  aby  do- 
być oko;  a!  gdyby  mi  jedno  był  zostawił;  dru- 
gie poszło  za  bratem.  Krasz.  2.  B.  nierodzony 
=  a)  B.  przyrodni  =  .'fj/n  macochy  a.  ojczyma,  b) 
B.  wujeczny  =  .s?/n  umja.  c)  B.  cioteczny  =  syn  ciotki. 
d)  B.  stryjeczny  =  syn  stryja  czyjego.  3.  B.  mleczny  = 
wykarmiony  piersiami  tejże  kobiety,  co  i  drugi.  4. 
Bracia  ślubni  =  przyjaciele,  którzy  sobie  ślubormli 
w  kościele  dozgonną  przyjaźń.  5.  [B.]  drużba 
panny  młodej.  6.  B.  duchowny  a.  B.  w  Chrystu- 
sie ^tofcjź  chrześcijanin,  jak  i  ktoś  drugi:  Bracia! 
a.  Bracia  w  Chrystusie !  (kaznodzieja  mówi  do 
słuchaczów).  7.  Bracia  ==  a)  zakonnicy:  Bracia 
mme']si  =  Franciszkanie,  b)  szczeg.  zakonnicy  nie 
wyświęcani  na  księży,  jak  :  Bracia  miłosierdzia  (  = 
Bonifratrzy),  Krzyżacy:  Czyś  jest  B.  rycerz  chrześ- 
cijańskiej wiary.  Słów.  8.  członek  bractwa,  brac- 
ki: Bracia  różańcowi,  szkaplerni.  9.  [B.  a. 
Bratczykj  towarzysz  u  flisów,  kosiarzy  itd.,  10. 
Bracia  Czescy  a.  Morawscy  p.  Bratrzyk.  Bra- 
cia  Polscy  =  socyryame,    antyirynitarjusze,  arjanie. 

11.  B.  cechowy  =  a)  rzera.  towarzysz,  czeladnik, 
który  ś.  wkupił  na^  aufledze.  b)  uczestnik  gry  w  pa- 
lanta,   który  otrzymał  w  niej  guza  a.  pręgę.     Goł. 

12.  pobratymiec:  Słowiańskie  narody,  bracia  na- 
si. 13.  róumy  drugiemu  co  do  dostojeństwa,  urzę- 
du, stanu,  kolega,  towarzysz,  współtowarzysz:  Bra- 
cie, Panie  bracie.  Mości  Panie  bracie!  Bracia 
=  szlachta  (w  jej  wzajemnych  stosunkach  mię- 
dzy sobą).  Bracia  szlachta.  Patrz,  jak  szlach- 
ta braty  rzucają  czapki,  usta  otwarli  —  wiwaty. 
Mick.  "W  daw.  Polsce:  Starsi  bracia  (na  obra- 
dach T^nblicznych)  =  senatorowie.  Młodsi  bracia— 
stan  rycerski.  14.  równy  drugiemu:  Niechciałem, 
aby  rai  kto  w  sławie  równym  miał  być  bra- 
tem. Rub.:  Takiemu  to  dobrze,  a  nasz  B.  mor- 
duje ś.  całe  życie  i  nie  nie  ma,  ( = człoioiek  w  tym 
położeniu,  co  my).  15.  bliźni.  16.  przyjaciel  od 
serca:    Póki  świat  światem,  nie  bidzie  Niemiec 


201 


BRATAĆ 

Polakowi  bratem.  Prz.  Bj6  z  kim  za  pan  B.  a* 
X  za  panie  bracie  (^poufale).  X  Niepysz- 
ny, z  każdym  za  B.  Pot.  X  Cokolwiek  jest  ło- 
trów w  Europie  B.  a  B.  Birk.  X  Postępować 
sobie  B.  za  B.  (=najpoufalej).  Bracia  sjamscy 
(  —  nieodstępni  towarzysze).  17.  B.  i  siostra  a.  B. 
z  siosiią  bot.  p.  Fijólek.  Zdr.  Bratek,  Braciszek, 
t  Bracieniec,  [Braciaszek,  Brataniec.  Braciś,  Bra- 
slek,  Bratul,  Bratuieniek,  Brateńko,  Brateniek, 
Bratrzyk,  Bratuńko,  Bratuszek,  Braciszeńko], 
t  Bratczyk,  X  Brateńko,  [BrateńkoJ,  X  Bra- 
tuleńko,  I  Bratuieńko],  Bratunio,  X  Bratuń, 
X  Bratunieńko.     <BRAT> 

Bratać,  a,  al,  X  Bratować,  X  Bracić,  X  Brat- 
nio łączyć  bratersko;  przen.:  B.  cnotę  z  wdzię- 
kami (-łączyć  w  sobie).  B.  Ś.  I.  X  sjwkretvniać  ś. 
2.  przyjaźnić  ś.,  obcować,  przestawać  z  kim  za  pan 
brat,  kumać  ś. :  Nie  brataj  ś.  z  dworem,  bo  przy- 
płacisz worem.  Prz.  Ludzki  i  grzeczny,  lecz  ś. 
nie  rad  brata.  Zabł.  (=  nie  posjwUtuje  ś.).  Przen.: 
łączyć  i.,  mieszać  L :  Złe  ś.  z  dobrym  połi^cza, 
dobre  ze  złym  brata.  Kras.  X  Oliwa  nie  brata 
ś.  z  wodą. 

Bratanek,  nka,  Im.   nkl,   Brataniec,   X  Bratu- 
nek,       [Brataszek]    syn    brata,    synowiec. 
Bratanica,  y,  Im.  e  p.  Bratanica. 
Bratanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bratać. 

Brataniec,  ńca,  Im.  ńcy  I.  p.  Bratanek.  Pol- 
2.  [B.J  p.  Brat. 

Bratanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Bra- 
tać ś. 

Bratanka,  i,  Im.  I,  Bratanica,  x  Bratunka  cór- 
ka brata,  synowica. 

Bratankowy  należący  do  bratanka:    Dział  B. 

[Brataszek,  szka,  Im.  szkowie]  p.  Bratanek. 

Bratczyk,  a,  Im.  i  l.fB.  i  [B.]  p.  Brat.  2.  [B.] 
członek  bractwa  (kościelnego).  3.  [B.]  roś.  sze- 
lążnik. 

Bratek,  tka  Im.  tki  a.  tkowie  I.  p.  Brat:  Po- 
czekaj, bratku!  [B.  ś.  dowiedział,  rybakom  jio- 
wiodział.  Pśń.  B.  pije,  z  konia  leci.  Pśń.  Te- 
raz mnie,  bratkowie,  zabijcie  kołem!  Pśń.]  2.  częś. 
Bratki  blp.,  p.  Fijolek. 

[Brateniek,  ńka,  Im.  ńkowie]  p.  Brat. 

X Brateńko,  a,  Im,  owie]  i  [Brateńko]  p.  Brat: 
A!  mój  brateńku  drogi  I  niech  ci  Bóg  płaci  za 
poczciwość  twoją  dla  mnie.  Krasz.  Pijesz,  bra- 
teńku, jak  żóraw  studzienny.  Sienk. 

Braterski,  Bratni,  X  Bracki,  [Bratny]  przym. 
od  Brat:  Uścisk,  pocałunek  B.  Posłać  komu 
pozdrowienie  braterskie.  Po  bratersku,  Brater- 
sko, t  Braterskie  przys.  jak  brat,  jak  bracia :  Żyć 
z  kim,  przyjąć  kogo  po  bratersku. 

łBraterskle  p.  Braterski:  B.  wszystkich  pro- 
simy, aby...  Vol. 

Bratersko  p.  Braterski. 

Braterskość,  i,  blm.  rz.  od  Braterski:  Znana 
mi  li.  waszych  uczuć. 

Braterstwo,  a,  blm.  1.  bratni  związek  krwi: 
Nie  oglądając  ś.  na  B.,  rodzonego  swego  na 
śmierć  skazał.  2.  braterskość,  miłość  braterska: 
Najwięcej  teraz  braci  bez  braterstwa.  L.  3.  t 
związek  ścisły,  bractwo:  Kolo  rycerskie  podnios- 
ło święte  B.,  aby  żaden  żadnego  nie  odstępo- 
wał, ż,aden  nie  uciekał  z  bitwy.  Birk.  4.  zb. 
bral  z  żoną:  iJ.  byli  u  nas  na  obiedzie.  U.  z  wa- 
mi ol)iadować  będzie.  Fred.  A. 

IBratfana.  y,  Im.  y]  p.  Brytfanna. 

[Bratka,  I,  im.  i]  p.  Brutka.  <S1<I.  do 
Brat> 


BRATSZPIC 

[Bratkan,  a,  Im.  owie]  p.  Brutkam.  <Sld.  d« 
Brat> 

tBratkowy  anat. :  Blonka  bratkowa,  p.  Blonka. 

Bratnal,  a.  Im.  e  p.  Bretnal :  W  każde  z  ma- 
kowych ziareczek  wbij  mi  takie  trzy  bratnale. 
Mic-k.     Zdr.  Bratnallk.     <p.  Bretnal > 

Bratnalik,  a.  Im.  I  p.  Bratnal. 

Bratni,  [Bratny]  I.  p.  Braterski:  Uścisk  B. 
2.  a.  t  Bratów,  [Bratów],  X  Bratowy,  j  Bratowy] 
uależ<icy  do  brata:  O  swoje  i  o  bratnie  zbawie- 
nie niedbały.     Sriiotr.     <BRAT> 

XBratnić,  I,  ił  p.  Bratać.  L. 

X Bratnie,  ego,  blm.  rz.  p.  Bratowizna. 

Bratnio  przys.  od  Bratni. 

[Bratno]  przys.  od  Bratny;  bratnio. 

1  Bratny]  p.  Bratni. 

Bratobójca,  y.  Im.  y,  Bratozabójca,  X  Brato- 
Ubijca  zabójca  brata:     Kain  B.      <BKAT4-B1> 

Bratobójczo  przys.  od  Bratobójczy. 

Bratobójczy,  x  BratobójskI  przym.  od  Brata- 
bójca:  Nóż  B.  Dłoń  bratobójcza.  By  potyra 
z  gruzów  biatobójczej  bitwy  bez  trudu  zgarnąć 
wszystkie  ziemie  Litwy.  Asn. 

BratobójozynI,  i,  Im.  e  forma  ż.  od  Bratobójca. 

xBratobójski  p.  Bratobójczy. 

Bratobójstwo,  a,  Im.  a  zabójstwo  brata. 

X  Bratodzielczy  dzielący,  różniący,  waśniący  bra- 
ci. Wor.     <BRAT-f  DZ1A(Ł)> 

fBratogłowca,  y,  Im.  y  bratobójca.  <BRAT-|- 
GŁOW> 

fBratoglowstwo,  a,  Im.  a  bratobójstwo. 

XBratogryzca,  y,  Im.  y  dokuczający,  dogryza- 
jący bratu.     <BRAT-(-GRYZ> 

XBratogubca,  y,  Im.  y  ten,  co  zgubił  brata;  na- 
stawijiicy  na  zgubę  bliźniego.     <BRAT-|-GUB> 

XBratolub!ec,  bca,  Im.  bcy  kochający  brała. 
<BRAT-f  LUB> 

XBratolubnie  przys.  od  Bratoiubny. 

XBrato!ubny  kochający  brata. 

XBratolub8two,  a,  blm.  miłość  braterska. 

xBratonienawlstnle  przys.  od  Bratonienawist- 
ny.    <  BRAT  +  Nie  -}-  Na  -f  WID  > 

XBratonienawistny  nienawidzący  brała. 

XBratonienawiść,  I,  blm.  nienawiść  ku  bratu. 

xBratoubljca,  y,  Im.  y  p.  Bratobójca.  <BRAT 
+  U-[-BI> 

Bratowa,  ej.  Im.  e  I.  a.  [Bracicha]  żona  brata. 
2.  f  siostra  męża,  .szwar/ierka :  Mężowa  siostra  a. 
B.,  żołwica.  Sar.     <BRAT> 

X  Bratować,  uje,  owal  i  X  B.  ś.  p.  Bratać. 

XBratowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bratować. 

XBratowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Bratować  ś. 

X  Bratowe,  ego,  blm.  rz.  p.  Bratowizna. 

Bratowizna,  y.  Im.  y,  x  Bratnie,  x  Bratowe 
puścizna  po  liracie:     Osiadłem  na  bratowiźnie. 

X  Bratowy,  [Bratowy]  p.  Bratni. 

Bratozabójca,  y.  Im.  y  p.  Bratobójca:  B.  jakiś, 
pan  narodu.  Slow.      <BRAT -|- Za -j- BI> 

t Bratów,  [Bratów]  p.  Bratni:  B.  dom. < BRAT > 

fBratr,  a,  Im.  owio  p.  Brat. 

[Bratranlec,  ńca,  Im.  ńcy]  brat  stryjeczny. 
I    <Czts.  l)ratranec> 

Bratrzyk,  a.  Im.  I  I.  [B.]  p.  Brat,  2.  a.  Braci- 
szek, w  Im.  Bracia  Czescy  a.  Morawscy  ^  a) 
członek  sekty  ]Vdldensótv  w  Czechach:  Waldcn- 
6ÓW  W  Czechach  zowią  Pikartami  a.  bratrzy- 
kami.  Baz.  b)  ztcolennik  /Fusa,  husyta.  <Czes. 
brat  fi  k> 

xBrat8zpio,  a,  Im.  e  p.  Rożen.  <Nm.  Brat- 
spiss> 


j^02 


BRATSZPIL 


BRECHLIWY 


BratszpII,  a,  Im.  e  leśn.  nzłuka  dęhewa^  /thiżąca 
za  windę  do  kotwią/.     <Brettspiel> 
[Bratul,  a,  lin.  e]  p.  Brat. 
[Bratulenlek,  ńka,  Im.  ńkowie]  p.  Brat. 
XBratuleńko,  a,  Im.  owie  i  [Bratuleńko]  p.  Brat: 
Jedyna  życia  mego    słodyczy,   mój    bracie,   mój 
bratiileńku!  Troć.     <BRAT> 
XBratunek,    nka,    Im.    owie  p.    Bratanek.    L. 
xBratunleńko,   a,   ]m.  owie   p.   Brat:    Wiel- 
możny,   sercu    najukochańszy    Imc.    bratunieńku 
i  osobliwszy  dobrodzieju!  Wybr. 

Bratunio,  a,  Im.  owie  p   Brat. 

XBratunka,  I,  Im,  I  p.  Bratanka.  L. 

xBratuń,  a,  Ira.  owie  p.  Brat. 

[Bratuńko,  a,  Ira.  owie]  p.  Brat. 

[Bratuszek,  szka,  Im.  szkowie]  p.  Brat. 

Bratwa,  y.  Im.  y  bot.  p.  Baptyska.     <?> 

Braunsztajn,  u,  Im.  y,  X  Braunsztyn,  X  Brausz- 
tyn,  X  Bronsztyn  chem.  i  min.  dwutlenek  man- 
ganu, X  nadtlenek  manganu,  piroluzyt,  MnOj.  <  Nm. 
Braunstein> 

X  Braunsztyn,  u,  Im.  y  p.  Braunsztajn. 

XBrau8ztyn,  u,  Im.  y  p.  Braunsztajn. 

[Braw,  a.  Im.  y,  a.  Brawek]  wieprz.  <Słc. 
brav;  por.  Miki.  19  borvi> 

Brawada,  y,  blm.  brawura,  junakierja,  prze- 
chwałka, zuchowatość:  Gienerał  patrzał  zimno 
i  bez  brawady,  ale  wcale  nieulękniony.  Krasz. 
<Fr.  bravade,  "Włos.  braTata> 

[Brawarencyja,  i,  Im.  e]  p.  Brewerja.  < Wy- 
twór żart.  z  brawei''ja> 

[Brawek,  wka.  Im.  wkl]  p.  Braw. 

xBrawerja,  I,  Ira.  e  p.  Brewerja.  <Fr.  bra- 
yerio,  Włos.  braveria> 

[Brawęda,  y.  Im.  y]  I.  brednia,  gadanie  od  rze- 
czy. 2.  człowiek,  gadający  nie  do  rzeczy.  <Por. 
Słe.  vravet'  =  mówić  > 

[Brawędzić,  i,  II]  bredzić,  mówić  od  rzeczy. 

Brawko,  a,  Im.  a  p.  Brawo.  Dobrz. 

Brawo,  a,  Ira.  a  aplauz,  okrzyk  pochwalny  ■=■  wy- 
bornie !  pięknie !  wyśmienicie ! :  Dawad  komu  B. 
B.  pan  Józef,  B. !  B.,  panie  Józefie,  B. !  Okrzy- 
ki entuzjastyczne  i  brawa  całej  sali  zmusiły  ar- 
tystę do  ukazania  ś.  Zdr.  Brawko.  <Włos.  bra- 
vo  =  dosł.  dzielny,  wyborny  > 

Brawować,  uje,  ował  I.  nadrabiać  miną,  zucho- 
wać,  udawać  śmiałka ;  narażać  ś.,  awanturować  ś. : 
Niema  co  z  tym  B.  (  =  igrać,  wojować,  żartować). 
2.  kogo,  GO  =  lekceważyć :  Nie  wiem,  czy  chciała 
zbadać,  jak  j%  przyjmą,  czy  B.  opinję.  Krasz. 
Ta  familja  nas  brawuje,  na  mocy  niby  jakiegoś 
prawa.  Krasz.     <Fr.  brarer.  Włos.  braTare> 

Brawowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Brawować: 
Czuł  potrzebę  brawowania  tych  wrażeń  i  ostrze- 
lania ś.  Krasz. 

Brawura,  y.  Im.  y  I.  X  p.  Brewerja:  Pijań- 
stwa, szulerstwa,  brawury.  Wyb.  2.  loerioa,  życie, 
zacięcie,  zamaszystość,  zuchotoatość :  Artysta  ode- 
grał sztukę  z  brawurą.  Obraz  malowany  z  bra- 
wurą. Przybrawszy  w  płaszczyk  męstwa  ło- 
trowską  brawurę.  Zabł.  3.  junak,  hałaburda,  za- 
wadjak,  burda,  warchoł,  kłótnik.  <Fr.  brayoure. 
Włos.  bravura> 

X  Brawurować,  uje,  owal  okazyioać  brawurą :  Bra- 
wurowała tym  na  każdym  kroku.  Kos. 

X Brawurowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brawu- 
rować. 

Brawurowy  przym.  od  Brav;ura,  dający  pole  do 
popisu,  okazania  brawury :  Rola,  arja  brawurowa. 
W  grze  artysty  uderzyła  nas  pewna  powściąg- 
liwość szlachetna,  która  często  dla  ogółu  cha- 
rakteru poświęcała  szczegóły  brawurowe.  Kot. 


X  Brawurstwo,  a.  Im.  a  hratuwowanie,  junakierja, 
junactwo:  Na  rozprawach  i  brawurstwie  gotowi 
cały  dzień  strawić. 

XBrawurzenle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brawu- 
rzyć 

XBrawurzyć,  y,  yl   stroić  brewerje,  robić  burd/i. 
xBrazele,   ów,   blp.   kuch.   p.  Brezole.     <Fr. 
brezole> 

Brazg,  u.  Im.  I     I.   X  dźwięk    tępy  od  uderzenia 
o    siebie  przedmiotów    metalowych    a .    glinianych, 
szczęk,  brzęk.    2.    f  p.  Brzask  <Dźwn.  > 
xBrazgaoz,  a,  Im.  e  ten,  co  brazga. 
XBrazgać,  a,  al  p.  Braznąć. 
XBrazgadto,  a,  Im.  a  to,  czym  ś.  brazga. 
XBrazganle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brazgać. 
XBrazganina,  y,  blm.  ciągłe  brazganie. 
X  Braznąć,   nie,    ąl,   nied.   Brazgać     i.    icydnć 
brazg,  szczęknąć,  brzęknąć:  B.  talerzami,  szklan- 
kami, nożami.  2.  nied.  przen.  wiele  a  nie  do  rze- 
czy mówić,  paplać,  barłożyć. 

XBrazoleta,  y,  Im.  y  p.  Bransoleta. 
Brazylina,  y,  blm.    chem.    substancja  krystalicz- 
na  z    drzewa   brazylijskiego.      <0d    Brązy Ija,    p. 
Brezylja> 
Brazyija,  I,  blm.,  p.  Brezyija. 
Brazyika,  I,  blm.  p.  Brezyija. 
Braźnica,  y.   Im.   e    kadź    w  gorzelni,  gdzie  ś. 
znajduje    braha:      W    braźnicy    oparzona    syka. 
Fred.  A.     <p.  Braha  > 

XBraźnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Braznąć. 
<p.  Brazgać  > 

Brażka,  i,  Im.  I    I.  p.  Braha.    2.  [B.]  piwo  do- 
mowe.    <p.  Braha  > 
[Brażniozyć,  y,  yl]  gadać  napróżno.     <?> 
[Brażnik,    a,    Im.    1]    naczynie    na  brahę.     Por- 
[Brahowar]. 

Braźny    przym.    od    Braiia:    Drożdże    brażne. 
Wół  B.  Goł.  ( -karmiony  brahą). 
IBrąz,  u.  Im.  y  p.  Bronz. 
XBrąźka,  I,  Im.  I  p.  Bręga.     <PRĘG> 
[Brdajka,  i.  Im.  I]  p.  Burdajka. 
XBrdąkać,  a,  alp.  Brzdąknąć:  W  Treickie  i  ja 
brdąkam  nieuk  skrzypki.  Koch.   <BRZI)KK> 
XBrdąkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brdąkać. 
[Brduc!]  w.  bęc,  brzdęk.     <Czes.  brd()uc!> 
IBrdusiĆ,  I,  ii]  dusić,  dręczyć.      <?> 
[Brdysać,  a,  al  a.  Bródysać,  Brzdysać]  brykać, 
skakać:    Cielę    sobie    brdysa,    zadarszy    ogona. 
Tobie    nie    z    krawczykiem  po  pokoju  brdysać! 
Pśń.     <Dźwn.> 

Bre  bre    nieod.    hola!  hejże!:     Obóz  wszystek 
pijany.     Oj  bre  bre,    lej,   rozlej.  Opal.      <Tur., 
a  z  Tur.  Srb.  Big.  Rura.  bre!> 
[Breoh,  u.  Im.  y]  błoto. 

Brechacz,  a,  ira.  e]  szczekacz,  oszczerca.  <Ukr. 
breehaty  > 
[Brechaczka,  I,  Im.  I]  forma  ż.  od  Brechacz. 
[Brechać,  a,  al,  Brechtać,  Brzechać,  Bresz- 
czeć,  Brzechtać,  Brzechotać,  dok.  Brzechnąć|  I. 
(o  psach)  szczekać,  ujadać.  2.  kłaniać,  szczekać 
jak  pies:  Idźcie  pogadać  o  tym,  co  hadwokaty 
brechali.  Orzesz.  [Cyje  zres,  terau  bres]  (  =  po- 
chlebiaj temu,  co  cię  karmi).  Prz.  3.  wymyślać, 
łajać,  złorzeczyć :  B.  na  kogo.  4.  paplać,  gadać : 
Szpak,  sroka  breeha.  5.  B.  komu  głowę  =  »to- 
przykrzać  mu  ś.  gadaniem,  zawracać,  kotłować 
mu  głowę.     <BRZ"ECH> 

Brechajlo,  y,  Im.  y]  ra.  p.  Brzechacz. 
Brechanie,  a,  blm.]   czynność  cz.  Brechać. 
_Brechliwy]     I.    (o  psach)    szczekający,  zły.     2. 
przywykły  do  brechania,  lubiący  łajać,  gderliwy. 


208 


BRECHNIA 


BRE  WE 


[Brechnia,  I,  Wm.]  szczekanie,  kłamstwo;  łaja- 
nie; paplanina:  Breehnią,  ty  ludziom  w  oczy 
skakać,  pod  nogi  ś.  rzucać  uiniesz.  Jeż. 

[Brechtać,  a,  al]  I.  p.  Brechać.  2.  kwakać 
jak  kaczka.  3.  marudzić,  zrzędzić,  klektać,  uprzy- 
krzać ś.:  B.  komu  nad  głowij.     <BRZECII> 

Breohtanina,  y,  blm.  I.  brodzenie  po  biocie, 
przeprawa  przez  błoto.  2.  błocko,  cJiktpanina^  bre- 
fo,  szaruga. 
[Brechun,  a,  Im.  y]  p.  Brzechon. 
[Breda,  y,  Ira.  y,  Breda]  I.  bredzidel,  łgarz. 
2.  [B.  a.  Im.  Bredy,  ówj  brednie.  3.  [Bredy,  blp.] 
elementarz.     <BROD> 

Brednia,  I,  Im.  e,  f  Brydnia,  t  Brze  Jnia  I.  głup- 
stwo, niedorzeczność,  dubij  smalone,  koszałki- opał- 
ki, banialuki,  androny:  Pleść,  prawić  brednie. 
Astrolog  ten  drogo  przedawał  swe  brednie.  Pot. 
Sycylijskie  plotki,  kozackie  brednie.  Prz.  2.  drob- 
nostka, głupstwo,  fraszka,  bzdurstwo,  bagatela. 
<BROD> 

t  Brednica,  y,  Im.  e  średnica  w  kole,  djametr, 
linja  djametralna. 

X  Bredny  i  [Bredny]  niedorzeczny,  nieprzytomny, 
mylny,  marny,  obłąkany:  Bredne  marzenia,  my- 
śli, słowa. 

Bredzenie,  a,  Im.  a,  f  Brydzenie,  czynność  cz. 
Bredzić. 

Bredzidel,  a,  Im.  e    brednie  praioiący,  bałamut. 

Bredzideiica,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Bredziciel. 

Bredzić,  i,  ii,  fBrydzić,  f  Brzedzić  I.  lek. 
mówić  od  rzeczy  w  gorączce,  majaczyć.  2.  prawić 
brednie,  gadać  głupstwa,  bzdurzyć,  pleść,  paplać, 
bałamucić:  Bredzą  jak  na  mękach.  Boh.  Co  mu 
do  ust  padnie,  wszystko  płocho  bredzi.  Dm. 
Kto  bredzi,  nie  ma  odpowiedzi.  Prz.  3.  [B.] 
mówić  zeliywie.  4.  f  chybiać,  błądzić,  robić  głup- 
stwa: Jeśli  nas  dziecię  uraziło,  przebaczyć  wie- 
kowi; jeśli  niewiasta,  bredzi.  Pilch.  5.  [B.] 
świtać,  migotać. 

Breglet,  a,  Im.  y  a.  Kiuczyl(  bregietow8l(i  klu- 
czyk do  zegarka  z  rączką  obracającą  ś.  <  Od  na- 
zwiska meehanita  Fr.  Breguet  f  1823 > 

Bregietowsld  p.  Bregiet. 

[Brej,  u,  Tm.  e]  p.  Breja. 

Breja,  i,  blm.,  Braja,  [Bryja,  Bryjlca,  Brej]  I. 
ciało  jakie,  np.  glina,  rozrobione  ^la  ciasto,  papka, 
mada,  gąszcz,  błoto.  2.  kwas  gęsty,  rozczrjn,  utwo- 
rzony z  zakiszenia  mąki,  zarobionej  wodą  a.  mle- 
kiem. 3.  p.  Braha.  4.  [B.]  mięso  z  rosołem.  5. 
[B.]  zacierka  z  mąki  owsianej.  6.  [B.  a.  Brajdy- 
ga,  Brejtuga]  kałuia  na  drodze,  błoto.  Zdr.  Brej- 
ka.      <Nm.  Brei> 

t  Brejiian,  u,  blm.  piwo  w  połowie  z  jęczmienia, 
w  połotvie  z  pszenicy.     <Nm.  Brouhahn> 

Brejl(a,  1,  Im.  I  p.  Breja:  Jadłam  brejkę 
i  szezawiczek.   Pśń. 

xBre]ter,  a,  Im.  rzy  p.  Berajłer. 

X  Brejterstwo,  a,  blm.  p.  Berajterstwo. 

[Brejtling,  a,  Im.  I  a.  Bretling,  Bretlinlc]  zool. 
(clupea  sprottus)  iledi  rzeczny,  koza.  <Nm. 
Breitling> 

Brejtować,  uje,  owal  1.  roz.<izerzać,  rozklepy- 
UMĆ:  Cherubiny  ze  złota  brejtowanepo  (=  ciąg- 
nionego). B.  B.  2.  garb.  p.  Rozłożyć.  <Nm. 
T)reiten> 

Brejtowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brejtować. 

Brejtownilc,  a,  Im.  oy  kowal,  który  rozklepuje 
metale. 

XBrejtowy:  Młot  B.  =  m/o<  do  brejtowania. 

(Brejtuga,  I,  Im.  i]  p.  Breja.     <  p.  Brajdyga> 

Brelt,  u,  im.  I  I.  p.  Hamuleo.  2.  siedzenie  na  wa- 
gonia  kolejowym  dla  hamulcowego:     B.   lyBy  =  bez 


budki.  3. powóz  z  dwoma  siedzeniami  tozdłui.  <  Ang 
bre,ik> 

Brel(0ja,  I,  Im  e  min.  p.  Okruołiowiec.  <Wło8. 
breccia  =  dosł.  gruz> 

Brekczja,  i,  Im.  e  min.  p.  Okruołiowiec 

Brekiel,  kia,  Im.  kle  p   Brykia. 

Brekinia,  i,  Im.  e  bot.  p.  Grusza.  <p-  Brze- 
kinia> 

Brekia,  I,  Im.  e  p.  Brykia. 

tBrekiast,  u,  Ira.  y  p.  Brekieszt. 

tBrekiaszt,  u,  Ira.  y  p.  Brekieszt. 

fBrekiest,  u,  Im.  y  p.  Brekieszt. 

fBrekieszt,  u,  Ira.  y,  f  Breklest,  f  Breklaszt, 
f  Brekiast  rodzaj  podlejszego  sukna.  <  IJoże  Nm. 
Brack  =  brak,  auszus -j- Last  =:  ciężar,  ładunek> 

Brekować,  uje,  owal  hamować  pociąg  kolejowy 
w  biegu  za  pomocą  hreku.     <Ang.  to  break > 

Brekowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brekować. 

Brekowy,  ego,  Im.  I  rz.  p.  Hamulcowy. 

XBreii8ty  p.  Bryiasty. 

Breloczek,  czka,  Im.  czki  p.  Brelok. 

Breiok,  a,  Im.  I,  x  Bryiok  ozdóbka  wisząca 
u  dewizki  przy  zegarku.  Zdr.  Breloczek.  <Fr. 
breloque> 

XBrela,  y,  Im.  y  p.  Bryla. 

[Bremboioe,  ów,  blp.,  Brembolkl]  kulki  mosięi- 
ne,  jako  ozdoby  na  szyję.  <Dźwn.,  por.  Fr.  brim- 
bonon  =  cacko  > 

ŁBrembolki,  ek  blp.]  p.  Bremboioe. 
Erenauz,  u,  Im- y  zań.  dól  przed  czeluściami  pieca 
do  loypalania  kajii,    murowanego    w  ziemi.     <Nm. 
Brennhaus> 

Brener,  a,  Ira.  y  p.  Painik.     <Nm.  Brenner> 

[Brenzeija,  i,  blm.]  p.  Brezyija. 

Brosza,  y  Im.  e  woj.  p.  Wyłom.  <Fr.  brfeche> 

XBret,  u,  Im.  y  p.  Bryt. 

X  Brata,  y,  Im.  y  p.  Bryt. 

XBreter8two,  a,  blm.  pojedynkomanja:  Tak 
zwane  B.,  czyli  pojedynkomanja.  Byk.  <Z  Fr. 
bretteur  =  pojedynkowicz  > 

XBretfan,  a,  Im.  y  p.  Brytfanna. 

[Bretling,  a,  Im.  ||  p.  Brejtling. 

[Bretiink,  a,  Im.  i]  p.  Brejtling.  <Nm.  Brei- 
tling> 

Bretmajster,  tra,  Ira.  trowie  szew.  p.  Krajczy. 
<  Nm.  Brottmeister  =  dosł .  starszy  czeladnik 
szewcki> 

Bretnal,  a,  Im.  e,  Bratnal  [Brantnal]  gwóźdź 
z  duiym  łebkiem  do  przybijania  desek.  Zdr.  Bret- 
nallk.     <Nm.  Brettnagel> 

Bretnaiik,  a,  Im.  i  p.  Bretnal. 

Bretnalowy  przym.  od  Bretnal. 

Bretnalówka,  i.  Im.  I  wódka,  do  której  torzucono 
gwóźdź  a.  wogóle  kawałek  żelaza  dla  nadania  jej 
własności  wzmacniającej :  Oczy  jej  zapałały  nie- 
zwykłym blaskiem  na  widok  kieliszka  bretna- 
lówki.  Bał. 

Breton,  a,  Im.  y  rodzaj  wołu  francuskiego.  <0d 
przym.  Fr.  breton,  od  Brotagne> 

XBretowy  p.  Brytowy. 

Brew,  brwi,  Im.  brwi,  [Brwa]  I.  wazki  pasek 
włosótu  na  górnej  krawędzi  oczodołu:  Brwi  gęsto, 
nawisłe,  krzaczaste.  Ruszać  brwiami.  Marsz- 
czyć, ściągać  brwi.  Oczy  z  pod  brwi  strzelają, 
patrzy.  X  W  B.  przys.  p.  Wbrew:  W  B.  pra- 
wu. Węg.  W  B.  ustanowionym  zwyczajom. 
Kras.  2.  [Spodnie  brwie]  rzę.-n/.  Zdr.  Brewka, 
XBrwiczka.    Zgr.  Brwisko.     <BRW> 

Brewe  meoi.  postanowienie,  dekret  papieia  w  spra- 
wach mniejszej  wagi:  B.  papieskie.  <Śr.  Łó. 
l)reve  =  Jo8ł.  krótkie  fdom.  plsaaFe)> 


204 


BRFAYERJA 

Brewerja,   F,   Im.   e,   x  Brawerja,  X  Brawura 

I.  X  junakier/a,  zuckowanie,  śminłkowame  dziiuacz- 
ne,  awanturowarne  ś.  2.  a.  X  w  Im.  Bawarje, 
[Browaryja,  Beweryja,  Brawarencyja]  bicrda^  hałas, 
awantura,  kłótnia:  Robić,  wyprawiać  brewerje. 
Znowu  przybył,  brewerji  narobił!  Tremb.  <Włos. 
braveria,  Fr.  braverie> 

Brewerjować,  uje,  owal   wyprawiać    brewerje. 

Brewerjowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Brewer- 
jować. 

XBrewet,  u,  Im.  y  I.  patent,  dyplom,  przywi- 
lej zabezpieczający  od  naśladowania.  2.  nominacja, 
dokument,  upoważnienie:  Nalegał,  aby  mu  dorę- 
czono brewety  na  opactwo.  Czerm.  <Śr.  Łć. 
brevettum,  zdr.  od  breve,  p.  Brewe> 

[Brewider]  p.  Brewiter. 

Brewiter,  [Brewider,  Brewrternie]  przys.  krót- 
ko mówiąc,  krótko-wczłowato,  wbrew,  wręcz,  wprost, 
zaraz;  bez  ceremonji,  wyraźnie,  natarczywie:  Sy- 
tuacja? —  zapytał  B.  stryj.  Krasz.  <Łć.  brevi- 
ter  =  krótko  > 

[Brewiternie]  p.  Brewiter :  Ira  trza  B.  powie- 
dzieć Ee  już  nie  cłicę  ani  domu,  ani  gruntu, 
niccii  mi  ino  dadz.-^  dwie  krowy.  An. 

Brewjarz,  a,  Im.  e  zbiór  codziennych  modlitw 
księży,  z  którego  odprawiają  oni  godziny  kapłań- 
skie: Do  brewjarza  księdzu.  Prz.  (-patrz  swe- 
go nosa).  Klepie  swój  B.  Oss.  t  =  zawsze  jedno). 
Czytając  hymny  z  kart  brewjarza,  bronuje  za- 
gon lub  sieje  zboże.  Syrok.  Zdr.  Brewjarzyk. 
<Łć.  breviarium> 

Brewjarzyk,  a,  Im.  I  p   Brewjarz. 

Brewka,  I,  Im.  I  p.  Brew:  Dziewcayna  z  czar- 
ną brewką.  B.  czarna  nad  okiem  i  wąsik  na 
twarzy.  Syrok.     <BUW> 

xBrewny  p.  Brwiowy:    Włosy  brewne. 

Brezent,  u,  Im .  y  płót7io  niejjrzemaknlne  do 
okrywania  towarów.     <M()że  Ang.  to  braze> 

Brezentowy  przym.  od  Brezent:  Opona  bre- 
zentowa. 

[Brezifiha,  y,  Im.  y]  p.  Brzezula. 

XBrezoie,  ów,  blp.,  X  Brazele  kuch.  wołowina 
od  żeber;  górka  cielęca  a.  barania  drobno  posieka- 
ne.    <  Fr.  brez(»le> 

[Brezyla,  I,  blm.]  p.  Brezyija. 

Brazylijskie  drzewo  bot.  p.  Brezyija. 

Brezyija,  i,  Im.  e,  Brezylka  1.  bot.  (caesalpinia)  roi. 
z  rodziny  brezyljowatych.  Gatunek:  B.  bezbron- 
na a.  Drzewo  brazylijskie  (c.  brasiliensis). 
2.  a.  Brazyija,  Bryzeija,  Bryzyija,  Brazylka, 
Bruzeija  [Bryzula,  Brenzeija,  Brandzelije,  Brezy- 
la, Branzellna]  wiórki  brezylji.  <0d  nazwy  kra- 
ju Biazylja  a.  Brezyija  > 

Brezyijowate  rośliny  bot.  (caesalpiniaceae)  ro- 
dhia  roślin  kwiatowych  dwuliściennych  a.  plemię  ro- 
dziny slrąkowych. 

Brezyijowy  przym.  od  Brezyija. 

Brezylka,  I,  blm.  I.  gatunek  tabaki.  Qoł.  2.  Im.  e 
bot.  p.  Brezyija. 

[Brędza,  y,  blm.]  p.  Bryndza. 

[Brędzicha,  y,  Im.  y]  p.  Bręziciia. 

[Brędziucha,  y,  Ira.  y]  p.  Bręzicha. 

XBręga,  i,  Im.  I  p.  Pręga.    Zdr.  X  Brążka. 

XBręgować,  uje,  owal  p.  Pręgować. 

XBręgowany  p.  Pręgowany. 

XBrcta,  y,  Im.  y  wstęga,  przepaska.     <?> 

Brętówka,  I,  Im.  I,  Brantowka  gatunek  klepki. 
<Nm.  Brente  (z  "Włos.  brenta)  =  kufa  na  wino> 

[Bręzicha,  y,  Im.  y,  Brędziciia,  Brędziucha] 
sulcienka  wełniana  domowej  roboty  to  pręgi  białe 
z  ciemno-granatowemi.    <od  Bręga> 


BRODA 

Brjosz,  a.  Im.  e  cukier,  ciastko  droidżowe  w  lep- 
szym gatunku.     <Fr.  brioche> 

BrIok,  a,  Im.  I  I.  zez,  zezowaty,  kosooki.  2.  '<"'', 
co  ma  jedno  oko  mniejsze.  <Może  z  Fr.  beilou- 
(que),    Włos.    berlusco,    przez  Cześ.  brlok> 

fBrlokowaty  zezowaty:    Oczy  brlokowale. 

Brnąć,  nie,  nąl  I.  iść  z  trudem  przez  co  a. 
w  czym,  brodzić:  B.  przez  wodę.  B.  w  błocie. 
Brnęli  w  wodzie  po  pas.  B.  po  śniegu,  po  ^\&- 
ska  =  kopać  ś.  2.  przen.  iść  na  oślep:  Latopisce 
litewscy  liczby  lat  nie  kładą,  ale  zgoła  prosto 
brną.  Stryjk.  3.  przen.  w  co  =  zagłębiać  ś.,  za- 
puszczać ś.,  zapędzać  ś.:  B.  w  grzechy,  w  ucie- 
chy światowe,  w  długi.  B.  w  rozpacz.  Malcz. 
Brnie  w  zdradliwej  ufności.  Malcz.   <BROD> 

[Brniawy]  mrukliwy.     <Dźwn.> 

[Brnleć,l,  Sil]  {.brzmieć;  brzęczeć :  B^k  brni.  2. 
mruczeć,  mamrotać:  Cóż  zaś  tam  brnićsz  pod  no- 
sem?    3.  uprzykrzać  ś.  ciągłą  prośbą. 

[Broblazgać,  a,  al]  powalać  i.  czymś  gęstym. 
<?> 

[Brochaó  się,  a  ś.,  al  ś.]  tarzać  i.  w  błocie. 
<?> 

Brocz,  y,  Im.  e  I.  fpłyn,  ciecz,  sok:  Slicz- 
niejszyra  nad  tyrską  B.  wyrasta  kwiatem.  Otw. 
(=nad  sok  purpurowy).  2.  ■\ barwa,  farba.  3.  bot. 
p.  IMarzana.  4.  lek.:  B.  krwi  (cruor  sanguinis) 
krew  skrzepła.     <  BROCZ  > 

Broczek,  czka,  Im.  czki  bot.  (haematococcus) 
roś.  z  gromady  wodorostóu)  z  klasy  zielenic. 

Broczenie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Broczyć. 

XBroczniawik,  a,  blm.  fizj.  (haematoidinum). 
jeden  ze  składników  krwi 

Brocznik,  a,  blm.  fizj.  ciało  barwiące  krew, 
barwik  krwi. 

Broczyć,  y,  yl  I.  oblewać,  zalewać:  Stok  jas- 
ny mokrym  szkłem  równinę  broczy.  Nar.  2.  za- 
lewać, toalać  krwią,  krwawić:  Broczą  ziemię  krwią 
nieprzyjacielską.  Stasz.  Brocząc  dłoń  w  krwi 
twych  dziatek...  Przyb.  Przen.:  Czy  twe  lata 
we  łzach  broczysz...  L.  3.  (o  krwi)  lać  ś.,  pły- 
nąć, ciec:    Stal  błyska,  krew  broczy.  Malcz. 

Broda,  y.  Im.  y,  [Brzoda]  I.  część  twarzy  pod 
dolną  wargą:  B.  spiczasta,  okrągła,  gładka.  Dru- 
ga B.  =  podbródek,  podgardle  wiszące.  Młodzieii- 
czyk  on,  a  jeszcze  ostremi  włosami  nie  okrywał 
brody.  P.  Koch.  Przen.:  f  Brodą  ziemię  ryć,  t.  j. 
twarzą  do  ziemi  leżeć;  ginąć,  polec,  umierać:  ('i 
co  grozili,  krwią  oszpeconą  ziemię  brodą  ryli. 
2.  włosy  na  brodzie:  B.  długa  po  pas,  ogromu;!, 
gęsta,  rzadka,  kozia,  ciemna,  jas.ia,  bjała,  ś])i- 
czasta,  rozdwojona.  D()j)iero  mu  ś.  puszczać  ję- 
ła B.  Otw.  Zapuszczać,  nosić,  golić,  strzyc, 
przystrzygać  brodę.  B.  spada,  spływa  na  pierś. 
Potrząsać  brodą  =  gniewać  ś.  Zygmunt  August 
ostatni  był  nasz  monarcha  z  długą  brodą.  Kra?. 
Rzucić  ś.  komu  do  brody  =  zuchwale  na  kogo  na- 
trzeć, skoczyć  mu  do  oczu.  B.  raędrcera  nie  czyni, 
a.  Mędrzec  brodą  nie  uczynkiem.  Prz.  B.  jak 
u  proroka,  a  cnota  jak  u  draba.  Prz.  Jeszczeć 
B.  nie  urosła.  Prz.  {=jeszcześ  młokos).  3.  Przen. 
zarost,  włosy  gdziebądź  wyrastające:  Uroda,  jak 
u  d...  B.  Prz.  4.  Xstarzec:  Spytam  dziadziny 
mile:  „Moja  śliczna  brodo,  znać,  żeś  ś.  utrudził.'' 
Nar.  5.  Xp.  Brodacz.  6.  [B.]  niedożęta  garść  zło- 
ża; snopek  po  jej  zżęciu;  ceremonja  wiejska,  odby- 
wana koło  tego  snopka:  A  kto  brody  nie  pieli, 
nie  doceka  niedzieli;  A  kto  brody  plół,  będzie 
wódkę  piuł.  Pśń.  7.  ostrze,  kończastość:  Bardysz 
z  dwiema  brodami.  [B.]  siekiery.  8.  B.  wyspy 
=przylądek.  9.  B.  u  ostrygi:  Zielona  B.  jest 
oznaką  doskonałości  ostryg  ostendzkich.  10.  bart. 


205 


BRODACIEÓ 


BRODNISTO 


wylęganie  gromadne  pszczół  z  ula.  II.  bot.  =  a)  B. 
aronowa  a.  kozia,  \).  Aron.  b)  B.  Jowisza  (antliyllis 
barba  Jovis)  7'os.  z  rodzaju  jrzelotu.  c)B.  kozia  = 
aa)  p.  Szczotlicha.  bb)  p.  Tawula.  cc)(glavaria 
fastigiata)  ;/rzi/h  z  rodzaju  goidzieńca.  d)  B.  li- 
sia p.  Traganek.  Zdr.  Bródka.  Bródeczka,  Bro- 
deczka.  Zgr.  Brodzisko,  xBrodzlszoze.  <BKOD> 
Brodacleć,  eje,  al  brodatym  ś.  stawać,  brody  do- 
stawać. 

Brodacz,  a,  Im.  e  I.  a.  Broda!,  X Broda,  X  Bro- 
dofjasz,     X  Brodatjasz,     X  Brodjasz,    [Brodziarz, 
Brodzijasz]  człowiek  z  wielką    brodą:     Chwycił  ś. 
za  długą  rudą  brodę,  która  tak  istotną,  cechę  Krzy- 
żaka stanowiła,  że  ich  zwano  brodaczami  o  czar- 
nym krzyżu.  Szaj.     2.  bot.  p.  Wąsatka. 
Brodaczek,  czka,  Im.  czki  bot.  j).  Wąsatka. 
Brodaczka,  I,  Im.  I  a.  Pakość,  Wlóknorost  bot. 
(usnea)  roi.    z   gromady  porostów    z    rodziny  hro- 
daczkowatych.     Gatunek :  B.  właściwa  (u.  bar- 
bata). 
Brodaozkowate  rośliny,  bot.  (usneaceae). 
Brodal,  a.  Im.  e  p.  Brodacz. 
XBrodarnla,  I,  Im.  e  golumia,  balwiernia. 
X Brodatjasz,  a.  Im.  e  p.  Brodacz:  Aż  tu  z  bo- 
ku   drugi    B.    pędzi    do    mnie.    Pas.      < Wytwór 
iart.  z  Broda  > 

Brodaty  I.  brodę  mający:  Książę  szląski  Hen- 
ryk, Brodatym  nazwany.  Błaż.  Mądro.ść  przy- 
chodzi z  laty;  acz  nie  każdy  jest  mądrym  B. 
Prz.  B.  jak  kozieł.  2.  porosły  mchem  a.  naroś- 
lami: Pnie  brzydkiemi  grzybami  brodate.  Mlek. 
3.  bot.:  Mech  B.  p.  2.  Bródek. 

Brodawozak,  a,  Im.  i,  x  Brodawkowiec  lek. 
(paj)ilioma)  nowotwór  utkania  brodawkowatego,  rak 
brodawkowy. 
Brodawczany  p.  Brodawkowy. 
Brodawuzasty,  Brodawczaty,  Brodawkowaty  pe- 
łen brodawek  :  Brodawezastego  a.  parchowatego 
abo  krostawcgo  nie  przyniesiecie  Jehowie.  Bud. 
Brodawczaty  p.  Brodawczasty. 
Brodaweczka,  I,  Im.  i  p.  Brodawka:  Broda- 
weczkl  dotykowe  a.  czuciowe  skóry,  anat.  (papll- 
lae  tactus). 
Brodawiec,  wca,  Im.  woe  bot.  p.  Brodawnik. 
Brodawka,  I,  Im.  I,  [Bardawka]  I.  anat.  drobny 
na  ciele  guziczek.  Brodawki  dotykowe  (pa- 
pillae  tactus)  tworzące  warstwę  brodawkową  skó- 
ry. Brodawki  nerwowe  (p.  nerveae)  zakoń- 
czenia kłębkowate  nerwów  czuciowych.  Brodaw- 
ki nerkowe  (p.  renales).  Brodawki  sma- 
kowe (p.  gustatoriae)  dzielą  ś.  na:  Brodawki 
grzybkowate,  fgębczaste,  raaczugowa- 
t e  (p.  elayatae  t.  fungiformes);  Brodawki  nit- 
kowate, t  kil  ni  as  te  (p.  Uliformes)  i  B  ro- 
pie ńkowa  te,  główkowate,  koliste,  lej- 
kowate, otoczone  wałem  (p.  vallatae  s. 
truncatae).  B.  sutkowa,  fcyckowa,  pier- 
siowa, sutek  (mamilla),  B.  włosowa  (p.  pi- 
li). 2.  embr. :  Brodawki  zębowe  =  zarodki  zę- 
bowe, zawiązki  zębów  (p.  dentis).  3.  lek.  =  a)  twar- 
dy drobny  guziczek  na  skórze,  p.  Kurzajka  b) 
B .  wisząca,  s  z  y  p  u  ł  k  o  w  a  t  a,  rakowata 
(acrochordon).  c)  f  Brodawki  w  stolcu,  p. 
Krwawnica,  d)  x  Brodawki  mięsno,  p.  Ziar- 
nina. 4.  B  r  o  d  a  w  k  i  =  dwa  wyrostki  na  szyi  kóz, 
fcycki,  dzwonki,  tpąg  wice,  pu  c  k  i  (barbu- 
lae  6.  paleae).  B.  źrebięca  (liippomancs),  używa- 
na do  czarów  i  napojów  miłosnych.  5.  blin.  cho- 
roba k<irt(i/li.  6.  X  przen.  przywara ,  wada  :  Wszy- 
scy z  brodawkami  na  świat  ś.  i-odzlmy.  Zdr.  Bro- 
daweczka. 
łBrodawkaty  mający  brodawki. 


X  Brodawkować,  uje,  owal  tworzyć  i.  w  postaci 
broildwiczek,  jiowstawać  juko  nowa  tkanka  w  po- 
staci brodaweczek,  np.  w  ranie. 

XBrodawkowanle,  a,  blm.,  czynność  ez.  Bro- 
dawkować. 

Brodawkowato  przys.  od  Brodawkowaty. 

Brodawkowaty  lek.  I.  podobny  do  brodawki.  2. 
złożony  z  brodawek:  Warstwa  brodawkowata 
skóry.  3.  p.  Brodawczasty:  Wyrost  B.,  p.  Wy- 
rostek. 

XBrodawkowi(BO,  wca,  Im.  wce  lek.,  p.  Bro- 
dawczak. 

Brodawkowy,  Brodawczany  przym.  ód  Bro- 
dawka: Kak  B.,  p.  Brodawczak. 

Brodawnica,  y,  Im.  e  bor.  (yerruearia)  roi. 
z  gromady  porostów,  z  rodziny  brodaionicowatych. 
Gatunek :  B.  w  a  p  i  e  n  i  o  w  a  a.  O  b  i  a  ł  (j.  caJci- 
seda). 

Brodawnicowate  rośliny  bot.  (yerrucarieae)  ro- 
dzina roślin  z  gromady  porostóia. 

xBrodawnlczka,  I,  Im.  1  lek.  pokrywka  sutko- 
wa, kapelusik. 

Brodawnik,  a,  Im.  I  a.  Podróżnik  bot.  (leonto- 
don)  roś.  z  rodziny  złożonych.  Gatunek:  B.  mie- 
czowaty a.  pospolity  a.  Dmuchawiec, 
Mniszek,  Świni  mlecz,  Pąpaw a,  Podróż- 
nik pospolity  (1.  taraxacum).  2.  a.  Bro- 
dawiec (heliotropium)  roś.  z  rodziny  ogóreczni- 
kowatych.  Gatunek:  B.  europejski  (h.  euro- 
paeum). 

Brodawnikowy  przym.  od  Brodawnik. 

Brodeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Bród.    <BROD> 

Bródeczka,  I,  Im.  I  p.  Broda. 

1.  Bródek,  dka,  Im.  dkl  p.  Bród. 

2.  Bródek,  dka,  Im.  dkl  a.  Ploniwo,  Mech  bro- 
daty bot.  (phascum)  roś.  z  gromady  mchów  liścia- 
stych, z  rodziny  brodkowatych. 

XBrodekln,  a.  Im.  y  but  hiszpański,  półbucik. 
<Fr.  brodequln> 

Broderja,  I,  Im.  e  hafty,  rzeczy  haftowane,  zdob- 
ne haftami.     <Fr.  broderie> 

XBroderować,  uje,  OWał  bordiurować,  lamować: 
Kontusze  ponsowe  z  zielonemi  kołnierzami,  zło- 
tem broderowane.  Ochoć.  <Zam.  borderować 
z  Fr.  border,  Nm.  bordieren> 

XBroderowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brodę- 
rować. 

t  Brodgoiacz,  a.  Im.  e,  t  Brodogol  goUbroda, 
golarz,  balwierz,  cyrulik.     <  BRÓD -f  GÓL  > 

X Brodjasz,  a.  Im.  e  p.  Brodacz:  Kupyjakich- 
ciś  brodjaszów  z  berdyszami  na  ramionach. 
Chodź. 

Brodkowaty  bot.:  Rośliny  bródkowate  (phas- 
caceae)  rodzina  mchów  liściastych. 

[Brodlo,  a,  Im.  a,  Bródło]  I.  bróg,  stóg  (siana, 
słomy,  zboża).  2.  deaki  a.  żerdzie  na  belkach  nad 
klepiskiem.  <BIOR,  por.  u  Miki.  18  pod  bor-, 
Ssłw.  zabrało,  Cześ.  zjlbradlo> 

Brednia,  I,  Im.  e,  [Brodnik,  Brodzleri,  Brodniak, 
Brodzianka]  gatunek  sieci  rybackiej,  którą  dwuch 
ludzi  włóczy,  brodząc:  Łyczana  B.  Łowić  ryby 
brodnią.  Przen.:  Czapla,  kiedy  swą  brodaię  na 
brzegu  rozszerzy,  wyciąga  mnóstwo  ryb.  Klon. 
<BROD> 

[Brodniak,  a,  Im.  f]  p.  Brodnia. 

Brodnik,  a.  Im.  1  I.  [6.]  p.  Brodnia.  2.  a. 
Brzeżyca,  Brzeżyna  bot.  (litorella)  roś.  z  rodzi- 
ny habkowatych.  Gatunek :  B.  nadbrzeżny 
(i.  lacustris). 

Brodnisto  przys.  od  Brodnisty. 


206 


BRODNISTY 

Brodnisty,  Broiizisty  I.  jielny  brodów:  Rzeka 
brofliiista.  2.  midłki,  płytki,  dający  ś.  w  bród 
l>rzejść :  Miejsce    broililiste. 

Brodobrzanka,  I,  Im.  I  bot.  (catabrosa)  roi. 
z  rodziny  traw.  Gatunek:  B.  rozpierzchła 
a.  Wodne   proso   (c.  aąuatica). 

XBrodofja8z,  a,  Im.  e  p.  Brodacz.  <  "Wytwór 
żart.  z  Broda  > 

Bradognykowy  lek.  p.  Bródkognykowy.  <BROD 
4-Gnyk> 

fBrodogol,  a,  Im.  e  p.  Brodgolacz.  <BROD-t- 
GOŁ> 

f  Brodoszedny  mający  siwą  brodę.  Przen.:  Bro- 
doszedna  zima.  Go.^ł.     <BROL)  +  SZED> 

[Brodować,  uje,  ował]  p.  Brodzić:  B.  po  śniegu. 

[Brodowanie,  a,  blm.]    czynność  ez.  Brodować. 

Brodowina,  y,  \ni.  y  mielizna; piaszczysta  wynios- 
ioić  7ia  rzece. 

t  Brodowojęzykowy  anat.:  Kość  brodów  o- 
językowa  p.  Gnyk.  Muszkuł  brodowo- 
językowej  kości  p.  Bródkognykowy.  <BROD 
+  JĘZ(YK)> 

XBrodowy  do  brody  a.  do  j)odbródka  należący. 
Anat.:  fMyszka  brodowa  kości  języko- 
wej p.  Bródkognykowy.  Okolica  brodowa 
(regio  mentalis). 

Brodzące  ptaki,  zool.  (grallatores)  rząd  ptaków 
o  nocach  wysokich,  podkasalych,  b  r  o  d  ź  c  e. 

Brodzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brodzić. 

[Brodzlanka,  I,  Im.  I]  p.  Brodnia. 

[Brodziarz,  a,  Im.  e]  p.  Brodacz. 

XBrodzlclel,  a,  Im.  e  p.  Brodżca. 

Brodzić,  I,  II,  [Brodować]  i.  w  bród  przebywać, 
brnąć  po  wodzie,  po  biocie  itd.:  f  Rzeka  była  latem 
wyscłiła,  że  ją,  każdy  B.  mógł.  Śkar.  Brodzili  we 
krwi  po  same  kolana.  Auszp.  Zakon  Krzyżowy  we 
krwi  pogaństwa  północnego  brodził.  Miek.  Ten 
ś.  zmacza,  kto  brodzi.  Prz.  Brodzi,  jak  bóbr  po 
błocie.  Prz.  Witaj  mi,  kaczko,  nie  brodzij.c.  Prz. 
(  —  bez  pracy,  bez  zachodu  zysk  gotowy).  Przen.: 
Jeszcze  wówczas  w  morzu  odważne  nawy  nie 
brodziły.  Bardz.  (—nie  żeglowały).  2.  przen. 
w  czym  =  tonąć,  zapuszczać  ś.,  zagłębiać  i.,  brnąć, 
nurtować:  B.  w  grzechach,  w  rozpuście,  w  roz- 
koszach, w  występkach.  Wóz  nurza  ś.  w  zielo- 
ność i  jak  łódka  brodzi.  Mick.  XW  ojczyźnie 
według  fantazji  swojej  chce  B.,  rady  nie  słucha 
niczyjej.  Star.  3.  X  w  czym:  brnąć  w  czym,  opły- 
wać, objiliiicnć:  B.  w  dostatkach,  w  honoracli.  Oss. 
4.  myśl.  polować  po  błotach  na  lotną  zwierzynę. 

Brbdziec,  dźca.  Im.  dźce  I.  bot.  (pogostemon) 
roś.  z  rodziny  wargowych.  2.  zool.  =  a)  (totanus) 
ptak  podkasały,  brodzifcy,  z  rodziny  bekasów.  Ga- 
tunki: B.  samotny  (t.  ochropus).  B.  śniady 
(t.  fuscus).  Kwok  acz  (t.  glottis).  b)  w  Im. 
p.  Brodzący. 

!  Brodziert,  dnia,  Im.  dnie]  \^.  Brodnia. 

[Brodzijasz,  a.  Im.  e]  p.  Brodacz.    <BROD> 

Brodzina,  y,  Im.  y  licha  broda. 

Brodzisko,  a,  Im.  a  p.  Broda:  Starzec  swoim 
brodziskiem  twarz  mi  szorował.  Boh. 

Brodzisty  p.  Brodnisty. 

XBrodzl8ZCze,  a,  Im.  a  I.  część  twarzy,  na 
której  broda  wyrasta.  2.  p.  Broda:  Gęste  B. 
kryło  rau  twarzy  połowę.  Stasz. 

XBrodźoa,  y,  Im.  y,  xBriidziciei  brodzący,  świa- 
dom brodzenia  i  brodów:    li.  doświadczony.  Zebr. 

XBroga,  i,  Im.  i  p.  Bróg.     <BROG> 

Brogować,  uje,  owal  składać  zboże  w  brogi:  B. 
żyto,  owies. 

Brogowanie,  a,  olm.,  czynność  cz.  Brogować. 

Brogowato  przys.  od  Brogowaty. 


EKOMICA 

Brogowaty  mający  kształt  brogn,  stożkowaty. 

Brogowisko,  a,  Im.  a  miejsce  obrane  na  bróg; 
miejsce,  gdzie  bróg  stał  a.  stoi. 

Brogowy  przym.  od  Bróg :    Daszek  B. 

[Brohuz,  u.  Im.  y]  browar.     <Nra.  Brauhaus> 

XBrolciel,  a,  Im.  e  ten,  co  6roi;  Nie  utaicie  ś., 
broiciele  nieprawości.  Bud.    <BROJ> 

Broić,  I,  II  I.  coś  złego  czynić,  dopuszczać  ś., 
swawolić:  B.  wiele  złego.  X  B.  niecnotę.  Kró- 
lowie broją,  a  poddani  pokutują,.  Baz.  2.  przen. 
srożyć  i.,  dokazywać,  szaleć:  Miecz  broi,  siecze 
a  morduje.  Rej.  Patrz,  jak  broi  srogie  morze. 
Bardz.  [Wyjąwszy  miecz  brojący,  ciął  Jasiecz- 
ka].  Pśń.  Nieprzyjaciel  broi  po  całym  kraju. 
X  B.  z  kohieti^  =  niecnotę  popełniać.  3.  f  B.  nad 
kim  a.  z  kim  =  dokazyiuać  z  nim,  znęcać  ś.  nad 
nim,  pastwić  i.  nad  nim:  Gotowie  we  Włoszech 
z  Rzymiany  broili.  Stryjk.  4.  f  czynić,  wyko- 
nywać; toczyć,  prowadzić:  Męka  ma  być  brojona. 
Walkę  broił.  Fałszywego  świadeczstwa  nie 
brój.  Pan  wielki  pokój  ten  to  broi.  Brojący 
żywot  =  czynny.  5._  [B.]  wyrzekać,  f  B.  ś.  1.  szaleć, 
wściekać  i.:  Gdy  ś.  broją  panowie,  a  ludzi  mor- 
dują, to  największe  korzyści  wtenczas  djal/li 
czują.  Rej.  2.  wyprawiać  ś.,  wyrabiać  ś.,  dziać  ś.: 
W  państwie  tym  dziwnie  wszystko  ś.  broi.  Rej. 

Brojenie,  a,  Im.  a  I.  czynność  ez.  Broić.  2. 
f  robota,  sprawa,  czyn,  czynność:  Wiarujmy  ś. 
wielkiego  świeckiego  brojenia  i  dwornych  rze- 
czy sprawiania. 

1.  Brok,  u,  blm.  drobny  śrut  na  ptastwo: 
Z  fuzji  ptaka  brokiem  ubić.  Pot.  <Nm.  Broc- 
ke(n)  =  okruszyna,  kawałeczek  > 

2.  Brok,  u,  Im.  I  stalowa  panewka,  w  której  ś. 
obraca  wrz  ciono.     <Ang.  broach> 

XBrokadja,  1,  Im.  e  rodzaj  złotogłowiu.  <p. 
Brokatela> 

XBrokadjowy  przym.  od  Brokadja. 

XBrokanter,  a,  Im.  rzy  a.  owie  łandeciarz, 
handlujący  starzyzną,  antykwarjusz:  B.  ze  Lwowa 
rozwiesił  obrazy  stare,  iłrasz.  <Fr.  brocanteur> 

X Brokat,  u.  Im.  y  p.  Brokałeia. 

Brokatela,  I,  Im.  e,  X  Brukatela,  X  Burkatela, 
Burgatela,  X  Brokat  rodzaj  ciężkiej  tkaniny,  prze- 
tykanej jedwabiem.  <Sr.  Łć.  br()('at(uin),  od  bro- 
care  =  Fr.  brocher  =  wyszywać,  haftować > 

Brokatelowy  przym.  od  Broićatela. 

Brokdaun,  u,  Im.  y  wet.  zgrubienie  ścięgna, 
zginającego  kończynę  u  konia.  <Ang.  broken 
down  =  okulawiony,  skaleczony  > 

XBrokoll  nieod.  p.  Kalafjor.  <Włos.  broccoli 
lm.> 

xBrokuii  nieod.  p.  Kalafjor. 

Brokuły,  ów,    bip.   bot.   p.  Kalafjor. 

Brom,  u,  blm.  cliem.  pierwiastek  niemetaliczny 
z  gromady  chlorowców,  Br.  <Now.  z  Gr.  brómos  — 
smród  > 

t  Bronia,  y,  Im.  y  p.  Brama. 

Bromarglryt,  u.  Im.  y  min.  p.  Bromit.  <Now. 
Brom  -\-  Gr.  argyros- srebro  > 

[Brombas,  u,  blm.]  mocny  podpiwek.  <  Może 
Nm.  Brurambass  — dosł.  dudy> 

[Brombeice,  ów,  blp.]  łańcuszek  przy  fajce.  <p. 
Brembe]ce> 

[Brombie,  ów,  blp.]  drumla.     <p.  Drum]a> 

[Bromblować,  uje,  owal]  krzyczeć,  hałasować. 

[Bromboże I]  =  6ro»'i  Boże! 

Bromek,  mku,  Ira.  mkl  chem.  związek  bromu 
z  pierwiastkiem  metalicznym:  B.  wodoru,  HBr.  B. 
srebra,  AgBr. 

Bromlca,  y,  blm.  lek.  (bromismus)  zatrucia 
przewlekłe  bromem,  choroba  bromowa. 


207 


BROMIT 

Bromlt,  u,  Im.  y,  Bromarglryt  min.  rodzimy 
bromek,  srebra,  hrystaUzujący  w  układzie  równo- 
osinirijm. 

Brbmny,  prow.  Bromowy  przym.  od  Brom; 
chem.:    Kwas  B.,  HI51O3. 

XBromowodny  p.  Bromowodorny.  <Brom4- 
WOI)> 

Bromowodorny  przym.  od  Bromowodór;  XBro- 
mowodny  chem.:    Kwas    B.     <Brom -f  Wodór> 

Bromowodór,  oru,  blra.,  ehem.  bromek  wodoru, 
bromek  wodu,  kwas  bromowodorny,  HBr. 

Bromowy  chem.  p.  Bromny;  lek.:  Choroba  bro- 
mowa =  hromicu. 

Brona,  y.  Im.  y,  [Borna,  Barna,  Brona]  I.  na- 
rzędzie rolnicze  do  włóczenia  roli:  Broną  ś.  prze- 
wrócone grudy  z  bryły  ziemi  rozbijają.,  perz 
i  inne  dziczyzny  z  ziemi  wyciągają,  posiane  na- 
siona ziemią  ś.  zasypują.  Żelazna  B.,  t.  j.  z  że- 
laznem! zębami.  Drewniana  B. — z  drewnianemi. 
Broną  rolę  włóczyć  —  bronować.  Kiedy  ś.  za 
broną  kurzy,  to  ś.  żyto  burzy  (a.  będzie  urodzaj 
duży).  Prz.  Nakryj  ś.  broną,  to  ś.  zagrzejesz. 
Prz.     2.  [BĄ  placenta  u  krowy.     <BOR> 

t  Brona,  y,  Im.  y  p.  Brama:  Niewiasty  zawar- 
ły bronę.  Rej.  Rycerze  zbrojni  czekają  przed 
broną.  Slow.     Zdr.  f  Bronka.     <p.  Brama > 

[Bronaczek,  ozka,  Im.  czki]  p.  Bronak. 

[Bronak,  a,  Ira.  I,  Brynek,  Brunak]  gniadosz, 
koń giuady,  [brony].  Zdr  [Bronaczek].  <p.  Brony  > 

X  Brono,  u.  Im.  e  p.  Bronz. 

xBroncowy  przym.  od  Brono,  bromowy. 

!  Bronchit,  u,  Im.  y  lek.  zapalenie  oskrzeli. 
<Now.  z  Qr.  brógchos  =  krtań,  gardło  > 

t  Bronia,  I,  Im.  e  p.  Broń. 

Broniak,  a,  Im.  i  I.  a.  [Bronik]  gwóźdź  stano- 
wiący Z({b  brony.     2.    koń  od  brony.      <  Brona  > 

XBroniclel,  a.  Im.  e  broniący,  obrońca.  <BOR> 

xBronioielka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Bronioiel. 

Bronić,  I,  II,  [Bronić]  I.  bronią  zasłaniać,  obra- 
niać,  ochraniać,  zasłaniać:  B.  ojczyznę  od  nie- 
przyjaciela. B.  mężnie,  odważnie  murów  mia- 
sta, stanowiska.  Od  tej  strony  trzy  twierdze 
bronią  granicy.  Król  niebieski  broni  ludu  swe- 
go. B.  ukrzywdzonych,  słabych  od  gwałtu  i  bez- 
prawia. B.  oskarżonego  (=  wnosić  obronę).  B. 
praw  swoich  w  sądzie,  honoru  swego.  B.  kogo 
od  pocisków  potwarzy.  B.  kogo,  co,  !  przed 
czym  (zam.  od  czego).  2.  (o  Bogu)  zachowywać 
od  czego,  chować,  nie  dopuszczać,  nie  dać,  ucho- 
wać: Niech  UKt^  Bóg  broni  od  tego,  bym...  Broń 
Boże,  by  nam  jirzyszlo  na  to.  Gdyby  tak,  broń 
Boże  a.  czego  Boże  broń,  choroby,  nieszczęścia 
jakiego,  ognia,  to  cobyśmy  robili?  Niech  cię 
Bóg  broni,  a.  niech  cię  ręka  boska  broni,  żebyś 
miał  to  zrobi(?.  Niech  Bóg  broni,  a.  niech  ręka 
boska  broni  =  a)  strach,  straszne  rzeczy:  Niech 
Bóg  broni,  co  to  za  czasy !  b)  przys.  bynaj- 
mniej, jako  żywo  nie,  alei  gdzie  tam:  Tyś  to  zro- 
bił ?  —  Niech  Bóg  broni !  [Syn  był  bardzo  sil- 
ny, ale  do  roboty  broń  Boże]  =  am  2  daleka,  ani 
rusz.  3.  komu  azego  =  zabraniać,  wzbraniać,  nie 
dopuszczać,  nie  dawać:  B.  przeprawy  przez  rze- 
kę. Najeżone  okopy  broniły  przystępu  nieprzy- 
jacielowi. Idźl  nikt  ci  nie  broni.  B.  komu 
wstępu  do  swojego  domu.  Ucha  twojego  że- 
brzącemu bronisz.  B.  komu  schronienia  pod  da- 
chem swoim.  Ubóstwo  nie  broni  być  cnotliwym 
(=nie  przeszkadza).  B.  Ś.  I.  bronią,  orężem  lub 
czym  inszym  składać  ś.,  osłaniać  L,  odpierać  na- 
paść, napad;  ochraniać  i.:  B.  ś.  nieprzyjacielowi 
a.  od  ni(!|)rzyjaciela,  przeciw  nieprzyjacielowi. 
B.  ś.  odważnie,  mężnie,   zaciekle,   słabo.    Broni 


BRONSZTYN 

ś.,  jak  od  napaści.  Prz.  B.  ś.  do  upadłego^ 
Oskarżony  chciał  ś.  sam  B.  Teć  są  dowody, 
któremi  s.  bronią.  Petr.  (-zastawiają).  Bronić 
ś.  słowami,  piśmiennie.  Bronili  ś.  tym,  że  nie 
mieli  rozkazu  (=  usprawiedliwiali  ś.,  tłumaczyli  ś., 
wymawiali  i.).  B.  ś.  przed  prawem.  2.  B.  ś. 
komu,  czemu,  od  kogo,  od  czego,  !  przed  czym, 
przeciwko  komu,  czemu  =  stawić  ś.  komu,  stawić 
czoło;  opierać  ś.,  nie  dawać  i.:  Rzym  bronił  ś. 
długo  przeciwko  wpływowi  Grecji;  wreszcie 
uległ  mu  zupełnie.  B.  ś.  biedzie,  niedostatko- 
wi, namowom  złych  ludzi,  pokusie,  własnym  żą- 
dzom. Długo  bronił  ś.  wierzycielom,  wreszcie  do- 
stał ś.  w  ich  szpony  (—opędzał  ś.  od  nich).  3. 
od  czego  =  zasłaniać  ś.;  strzec  ś.  czego,  chro- 
nić ś,  przed  czym:  Od  zimna  ś.  odzieniem  wedle 
czasu  bronim.  Skar.  B.  ś.  od  wiatru,  od  desz- 
czu, od  gorąca,  od  złych  języków. 

Broniec,  ńca,  Im.  ńcy  I.  żsiTt.  obrońca :  Ja  nie 
twój  Ratuj,  ani  twój  pan  B.  Mick.  2.  f  giermek: 
Z  tyłu  trzymali  ś.  dwaj  brońcy  z  toporami  na  ra- 
mionach, którzy  mieli  jeszcze  gotowe  napięte  ku- 
sze dla  podania  księciu  w  razie  potrzeby.  Sienk. 

t  Bronieozka,  I,  Im.  I  p.  Broń :  Rany  bronieez- 
ką  zadali.  Falib. 

Bronienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bronić. 

Bronienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynno  •  cz.  Bro- 
nić ś. 

Bronlermaszynka,  I,  Im.  1  noż.  maszynka  do  po- 
lerowania, z  przyrządem  ułatwiającym  je.  <  Nm.  bru- 
nieren  (z  Fr.  brunir  =  polerować)  4- Maszynka > 

[Bronifrater,  tra,  Im.  try]  p.  Bonifrater. 

[Bronik,  a.  Im.  I]  p.  Broniak. 

XBronlonoŚny  noszący  broń,  orężny,  zbrojny: 
Bronionośna  Minerwa.  Otw.    <BOR-|-NIOS> 

t  Bronka,  i.  Im.  I  I.  krata,  rószt.  2.  p.  f  Bro- 
na.    <  Brama  > 

[Bronkt,  u,  Im.  y]  drewno  ze  sznurami  do  uwią- 
zywania  bydła.     <Lit.  branktas> 

fBronna,  ej,  Im.  e  p.  Bramna. 

t  Bronne,  ego,  blm.  p.  Bramne. 

fBronnie  przys.  od  Bronny.     <BOR> 

XBronno  przys.  od  Bronny,  nie  godzi  i.,  niewol- 
no,  zabroniono:  Nam  mówić  wolno,  wam  zaś  B. 
Pilch.     Dobrze  myśleć  nikomu  nie  B.    Pilch. 

X  Bronny  p.  Bronowv. 

Bronny  I.  X  zabroniony,  zakazany.  2.  f  przym. 
od  Broń,  zbrojny:  Bronną  ręką.  Bronne  odzienie 
(  —  zbroja).    Mężowie  bronni. 

t  Bronny  p.  Bramny. 

[Bronny]  p.  Brony:  B. szymliczek  =  fco»4./aW^-o- 
Bronować,  uje,  owal  rolę  =ro'u>na(5  broną  poora- 
ną ziemię,    włóczyć:    B.  wpodłuż,    poprzek,    na- 
ukos. 

Bronowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bronować. 

Bronowlok,  a.  Im.  I,  Bronowlók  I.  Xa.  Bronownik 
bronujący,  włóczek.  2.  a.  Bronowloka  — a)  koń  od 
brony :  Z  dwueh  koni  jeden  jest  wielki,  kościsty, 
wojskowego  pochodzenia,  a  drugi  nasz  domoros- 
ły B.  o  krótkiej  szyi.  Wilez.  b)  wogólo  koń  li- 
chy fornalski,  koń  pospolity,  brzydki  i  wychudły, 
szkapa,  kli/ś.  mar  cha,  szewlucha,  hetka,  szkapina 
<Brona4-WLEK>  ■ 

Bronowloka,  1,  Im.  I  p.  Bronowlok. 

Bronowlók,  oka,  Im.  oki  p.  Bronowlok. 

Bronownik,  a,  Im.  cy  p.  Bronowlok. 

Bronowy,  X  Bronny  przym.  od  Brona:  Ko- 
łek H.    Chęć. 

XBron8,  u,  Im.  y  p.  Bronz. 

XBronsztyn,  u,  Im.  y  chem.  i  min.  p.  Braua- 
sztajn. 


208 


B  R  o  ?7  Y 


BROWARECZEK 


[Brony,  Bronny,  Brony,  Bruny,  Brunny]  gnutdy 
(o  kiiniu):  Po  czemżeś  ich  j)07.n;ita?  —  Po  ko- 
niczkaeh  po  bronych.  Por.  [Brunatny].  <Nm. 
bnuin> 

Bionz,    u,   Brąz,    X  Brono,    X  Brons    I.   blin. 
cheiii.     spiż,    aljaż,    w    którego    składzie    znajduje 
i.    miedź    i   cyna,    a    niekiedy  glin:     B.  na  dzia- 
ła,   na    dzwony.      B.    rzeźbiarski.     B.    glinowy. 
Przen. :      Z     bronzu   =   silny,     potężny,     spiżowy: 
Człowiek     z     bronzu,      albo     z     bronzu     ulany 
(—  wielkiego    hartu,    ducha).     Dziecię    to    jakby 
z  bronzu  całe,  na  Niemce  patrzy  raz  zuchwałe, 
to  ku  Pomorzu  skrzy  oczyma.  Len.     2.  w  Im.  y 
sprzęty,  ozdoby  z  bronzu :  Meble  rzeźbione  z  bron- 
zami.     Kocha  ś.  w  bronzach.     3.    Im.    y    chem. 
barwnik  mineralny  z  metalicznym  połyskiem:  ^rou- 
zy  wolframowe.     4.  blra.  A;o/or  branżowy:  Świat- 
ły, ciemny  B.     <"W'ł()s.  bronzo,  Fr.  bronze,  zap. 
z  Prs.  burindż  a.  purinclż> 
Bronzel,  zla,  Im.  zle  szew.  p.  Brandzel. 
XBronznlotwo,  a,  blm.  p   Bronzowniotwo. 
XBronzniozka,  I,  Im.  I  p.  Bronzowniczka. 
X  Bronzniczy,     X  Bronznikowski     przym.     od 
Bronznik;  Bronzowniozy. 

XBronzn!k,  a,  Im.  oy  p.  Bronzownlk. 
XBronznlko8łwo,  a,  blm.  p.  Bronzowniotwo. 
X  Bronznikowski  p.  Bronzowniozy. 
XBronznikow8two,  a,  blm.  p.  Bronzowniotwo. 
Bronzowniotwo,  a,  blm.,  xBronzriictwo,  XBronz- 
nikostwo,  xBronznlkowstwo    I.  rzemiosło  a.  stan 
bronzownika,    mosiężnictwo.     2.    sztuka  poiulekania 
wyrobów  z  drzewa,  gipsu  a.  metalu  branżami. 

Bronzowniczka,  I,  Im.  I,  x  Bronzniczka  I.  for- 
ma ż.  od  Bronzownlk.     2.  żona  bronzownika. 

Bronzowniozy  przym.  od  Bronzownlk;  X Bronz- 
niczy, X  Bronznikowski:  Warsztat  B. 

Bronzownlk,  a,  Im.  cy,  X  Broninlk  rzemieślnik, 
robiący  wyroby  z  bronzu,  mosiężnik. 

Bronzowaó,  uje,  owal  I.  na  bromowa  malować, 
kolor  branżowy  nadawać:  B.  drzwi,  B.  lampy,  B. 
figury  gipsowe.  Piec  bronzowany.  Przen.:  Ta 
powłoka  bronzowana,  którjj,  na  twarz  naszych 
wieśniaków  nakłada  praca  ciężka.  Dzierż. "  2. 
hronzami  okładać,  obijać,  zdobić:  B.  uprząż.  Stół 
dokoła  bronzowany. 

Bronzowanie,  a  I.  blm.,  czynność  ez.  Bronzo- 
waó. 2.  Im.  a  okucia,  ozdoby  branżowe:  Wspa- 
niałe antyki  z  kosztownerai  ozdobami  i  bronzo- 
waniem.  Bał. 

Bronzowleć,  eje,  ał  przybierać  kolor  bronzowy, 
rudzieć,  brunatnieć:  Jesienią  li.ście  bronzowieją. 
Bronzowo  przys.  od  Bronzowy:  Zabarwić  B. 
Bronzowy  przym.  od  Bronz:  a)  z  bronzu:  Po- 
sąg B.  Bronzowe  ozdoby.  Zegar  B.  b)  koloru 
bronzu,  brunatny:  Płeć  bronzowa.  Przyskoczył 
do  mnie  w  bronzowym  fraku.  Kaezk.  Wsparł 
bronzowo-śniadą  twarz  na  dłoni.  Orzesz.  Bron- 
zowo-żółty.  Pomalować  na  bronzowo  =  ?ia  kolor  B. 
Bronzyt,  u,  Im.  y  min.  mieszanina  jednoposta- 
ciawa  krzemianu  magnezu  z  Icrzemianem  żelaza,  uży- 
wana jako  kamień  półszlachetni/  na  drobne  sprzęty. 
Broń,  I,  X  Im.  e,  f  Bronia,  [Broń]  I.  to,  co 
służy  do  obrony,  oręż:  Szpony  B.  lwa,  łzy  B.  nie- 
wieścia. B.  palna,  ognista,  sieczna  a.  biała  a. 
zimna.  B.  zaczepna,  odporna.  B.  ręczna.  Szczęk, 
chrzęst  broni.  Bronią  zręcznie  władać,  robić! 
Wziąć  ś.  a.  porwać  ś.  do  broni.  Wzięli 
bronie,  wypadli.  Mick.  Chwycić  za  B.  Mieć 
ś.  do  broni.  Złożyć  B.  (=:poddaó  i.).  Z  bro- 
nią w  r-^ku.  Potyk.ić  ś.  bronią  z  nieprzyjacie- 
lem. Walczyć  z  kim  na  B.  białą  (-bi'ć  ś.  na 
pałasze).     Do  broni!     2.    przen.    to,   w  czym  ktoi 


siłę  swoją  upatruje ;  środek  zwalczenia  koga,  cze- 
go, .tposób  na  kogo.  na  co :  Pobić  kogo  własna 
jego  bronią.  Dajesz  rai  B.  na  siebie.  Post  i  mo- 
dlitwa— B.  przeciw  pożądliwościora.  3.  karabin: 
Stać  pod  bronią.  B.  perkusyjna,  odtylcowa, 
skałkowa.  Prezentować  B.  B.  do  góry!  B.  na 
ramię!  Do  nogi  B.!  B.  w  prawe  ramię!  B. 
w  płask!  B.  przed  deszczem  I  B.  za  umarłym! 
4.  przen.  rodzaj  wojska,  wojsko:  Wszystkie  trzy 
rodzaje  broni.  W  jakiej  broni  służy?  Giene- 
rałowie  broni.  Towarzysz  broni.  B.  pomocni- 
cza: sa])ery,  ponton  jery,  telegrafiści.  Zaciągnąć 
>ś.  pod  B.  5.  ■}■  zbroja,  uzbrojenie,  rynsztunek : 
Koń,  tarcz,  drzewo  a  szabla,  to  wszystka  B. 
jego.  Paszk.  6.  bot.:  B.  łania  p.  Pasternak. 
Zdr.  X Bronka,  fBronleczka.  <Got.  brunjo,  Śr.Grn. 
briinja> 
fBrońca,  y,  Im.  y  p.  Obrońca.  <BOR> 
Bronka,  I,  Im.  \  I.  Xp.  Broń.  2.  [B.]  bot.  kot- 
ka samcza  u  leszczyny.     <Broń> 

Brosklew,  kwi.  Im.  kwie    I.  p.  Brzoskwinia.  2. 
X  p.  Brzosklew. 

Im.  e  p.  Brzoskwlnla- 

6  dtiża,  okazała  broszka.     <Fr. 


Im.  e    obszycie  na  spodzie  sukien 
listwa:     Spódnica    z  broszczem. 


t  Brosklnia,  I, 
Brosza,  y.  Im 

broche> 
t  Broszcz,  u, 

kobiecych,    plisa, 
<Zap.  toż,  co  Brocz  > 

Broszetka,  1,  Ira.  i  jub.  maleńka  broszka. 

Broszka,  1,  Im.  I  duża  szpilka  ozdobna,  z  ha~ 
czykiem  do  zapinania  od  spodu  w  stroju  kobiecym 
pod  szyją  i  na  piersiach:  B.  złota,  z  pereł.  <p. 
Brosza  > 

Broszura,  y,  Im.  y  I.  książka  niezbyt  gruba, 
nieoprawna,  zeszyt.  2.  nieicielka  rozprawa,  oma- 
wiająca jaką  kwestję  bieżącą,  na  dobie  będącą,  od- 
bita w  osobnej  książeczce.  Zdr.  Broszurka.  <Fr. 
brochure> 

Broszurka,  I,  Im.  I  p.  Broszura. 

Broszurować,  uje,  ował  intr.  lekko  oprawiać, 
sklejać,  zszywać  bez  szpagatów  i  okładki. 

Broszurowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Broszu> 
rować. 

[Brość,  i.  Im.  e]  jesienny  zawiązek  liścia  na  ga- 
łęziach bukaioych.  <Zap.  dla  barwy  czerwonej 
nazwany,  por.  Brocz  i  Broszcz  > 

Brośnialy]  p/«imy?/.     <Brs.  brośń  :=pleśii> 

'Brośnieć,  eje,  ał]  pleśnieć. 
Brośń,  I,  blm.]  pleśń. 

Brot,  a,  Im.  y]  bochenek  chleba.    <Nm.  Brot> 

t  Brotfanna,  y.  Im.  y  p.  Brytfanna. 

t  Brotfas,  u,  Im.  y  rodzaj  kredensu:  Talerze, 
półmiski,  pokrywy  spoczywają  w  wielkim  brot- 
fasie,  który  stoi  zawsze  tuż  przy  stole  jadal- 
nym. <Nm.  Brot  =  chleb -|- Fass=: beczka  (fas- 
ka)> 

II  Ś.]    roić  i.,  mrowić  i.,  ru- 
<?> 

y,  X  Browarnia,  [Browary- 
We  łbie  mu  ś.  miesza,  jake 
W  głowie  jak  w  browa- 
rze. Pot.  W  browarze  ś.  urodził,  w  karczmie 
go  ochrzczono.  Gawin.  Kto  w  karczmie  słu- 
ży, w  browarze  mu  płacą.  Prz.  2.  X  a.  B. 
piwny  \)vv>vf.-- gorzelnia.  3.  y.  szynk,  szynkoiunia, 
karczma:  W  browarze  przesiaduje  (=  pijak). 
4.  karc.  p.  Browarek.  5.  [B.]  duży  imhryk  bla- 
szany. 6.  [B.]  w  grze  „w  świnię**  =  dołek  na  sa- 
mym  środku  koła.     <Nm.  Brauerei> 

[Browarczyk,  a,  Im.  cy]  i)^^^^'^'^^^^  praktykant 
piwowarski. 

Browareczek,  czka,  Im.  ozki  p.  Browar. 


[Brotoić  się,  I  ś. 

szać  ś.  gromadnie. 
Browar,    u,    Im. 
ja]     I.  piwowurnia: 
w    browarze.    Rej. 


209 


14 


BROWAREK 

Browarek,  rka,  Im.  rkl  I.  p.  Browar.  2.  a. 
Browar  kme.  w  kiksie  =  4  kreski;  na  zmazanie 
Jednej  z  nich  należy  zgrać  12  innych:  Zmazać 
kreskę  w  browarkii. 

Browarka,  i,  Im.  I  I.  fl.:  B.  calista  =  Hoc  «;o6u 
końcach  Jednakowo  a.  prawie  jednakouo  .tzeroki. 
B.  s'/,yiUowa.ta.-w  Jednym  końcu  cieńsza.  2.  leśn. 
drzewo  z  kory  odarte  w  klocach  na  sprzedaż  hur- 
tową.    <  ?  > 

[Browarka,  I,  lin.  i]  piwowarowa,  piwowarka. 

t  Browarne,  ego,  blm.  rz.  p.  Browarowe. 

XBrowarnia,  i,  Im.  e  p.  Browar. 

Browarnictwo,  a,  blm.,  [Browarstwo]  piwowar- 
stwo. 

Browarniczy  przym.  od  Browarnik,  piwowarski. 

Browarnik,  a.  Im.  cy  ).  i^tróż  browaru.  2.  po- 
sługujący 10  browarze.     3.  pog'.  właściciel  brotoaru. 

Browarny  I.  przym.  od  Browar:  Kocieł  B. 
Jęczmień  B.     2.  zool.:  [Wróbel  B]  p.  Wróbel. 

t  Browarowe,  ego,  blm.,  f  Browarne  podatek 
od  robienia  i  sprzedaży  trunków. 

[Browarski]  przym.  od  Browarz. 

[Browarstwo,  a,  blm.]  p.  Browarnictwo. 

[Browaryja,  I,  Im.  ej  I.  p.  Brewerja.  2.  p. 
Browar.    Zdr.  [Browaryjka].   <Sld.  do  Browar > 

[Browaryjka,  I,  Im.  i]  p.  Browaryja. 

[Browarz,  a.  Im.  e]  piimmar. 

[Browarzyć,  y,  ylj  trudnić  ś.  piwowarstwem. 

Browy,  Brzany  przym.  od  I.  Ber:  Słoma  browa. 
<BH> 

[BrozdzIć,  I,  ił]  p.  Brózdować. 

[Brozoń,  a.  Im.  e]  nazwa  wołu  [mrozowałego] . 
< Żap.  zamiast  m  r  o  z  o  ń > 

[Broźnić,  I,  II]  p.  Brózdować. 

f  Brożcem  a.  f  Brzodźcem  przys.  na  bakier,  na 
bok,  bokiem:  Znać,  że  drogo  pszenicę  przedał, 
bo  czapkę  B.  na  łeb  wdział.  Rys.  Ona  jednjj, 
tylko  spódnicę  B.  na  ś.  wdzieje.  Pot.     <?> 

Brożek,  żka.  Im.  zkl  I.  p.  Bróg:  Niech  mi  B. 
do  nowego  doda  zboża  i  żywności.  Kochan.  2. 
f  krę(ilaMy  kosz  do  kurcząt.  3.  f  rodzaj  powozu : 
W  B.  wprzągaó  konie.  Zbył.  4.  [B.]  parasol. 
5.   tmat.  p.  Bróg.     <BRO(j}> 

Brożkowy  przym.  od  Brożek:    Koń  B. 

Brożyna,  y,  Ira.  y  I.  bróg  niewielki,  nędzny.  2. 
■^daszek  i  drągi  brogowe:  Brożyny,  aby  nie  gni- 
ły, niech  na  ziemi  nie  leż;},,  gdy  są;  próżne.  Haur. 
3.  [B.]  drąg  w  środku  .stogu.  4.  [B.]  kąt,  róg:  Ra- 
ma kominowa  była  dawniej  w  cztery  brożyny. 

Brożysko,  a.  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Bróg:  AViel- 
kie  kopy,  broży skaml  zwane,  okrijgło-śpiczast,'}. 
postać  m;  jące.   Goł. 

[Bróć  się,  óje  ś.,  Ól  Ś.]  pasować  i.,  walczyć. 
<Ukr.  boroty  sia> 

Bród  odu,  Ira.  ody  I.  mielizna  lopoprzek  rzeki 
do  przebycia  bez  przeioozu:  Szukać,  macać  bro- 
du. W  B.  przejść,  przebyć  rzekę.  Puścić  ś. 
w  B.  Iść  w  B.  Hetman  kazał  szukać  brodów 
w  onej  rzece.  Papr.  Na  złej  szkapie  brodu  pró- 
bować. Prz.  (  =  ważyć  ś.  na  co  bez  sposobności). 
Nim  przebędziesz  wody,  pierwej  zwiedź  jej  bro- 
dy. Pi"Z-  (  —  każde  przedsięwzięcie  pierwej  rozważ). 
2.  t^  '"^*  "'"■'.V)  P'''^dy,  Jale,  wały:  Głębokie 
oćoańskie  brody'.  Zbył.  Ńieprzebrnione  brody. 
Zbył.  3.  przen.  prawdńwa  droga  postępowania, 
prawdziwy  sposób  czynienia,  tor:  Chybić  brodu. 
Uczysz  nas  drogi,  a  sam  chybiasz  brodu,  Ko- 
chan. 4.  W  B.,  przen.  -=  a)  f  najkrótszą  drof/ą. 
poprostu,  najprościej,  niedługo  myśląc,  obces,  odra- 
za iLnxc:,  bez  ogródki:  Powiem  ci  to  w  B.  i  krót- 
ko'.   Opal.     b)  obficie,  po  pas,  po  uszy:    Dzień  po 


dłieu  goście;  wina  w  B.  dla  każdego.     Grzybów 


BROZDA 

było  W  B.  Mick.  c)  całkiem,  ze  szczętem,  ze  wszystldm, 
zupełnie:  W  nas  ochota  do  służby  w  B.  wywie- 
trzała. Troć.  5.  ['B.]  struga  leśna  z  dnem  twardym: 
Jeżeli  ś.  wody  leśne  na  twardszym  dnie  zbiera- 
ją i  cieką  weższemi  pasmami  ^zdłuż  puszczy, 
wówczas  powstają,  t.  zw.  brody.  Pol.  Zdr.  Bró- 
dek, Brodeczek.     <BROD> 

BrJdeczka,  i,  Im.  i  p.  Broda.     <BROD> 

Bródka,  i,  Ira.  I  I.  p.  Broda.  2.  u  klucza: 
/HÓro,  ząb,  blat.  3.  u  podkowy:  hacel,  ocel,  cel: 
Cele  na  podkowach  a.  bródki  zimą.  ostrzejsze 
być  mają.  4.  [B.]  ostatnia  garść  zboża,  pozosta- 
ła na  pniu.  Por.  [Broda,  Bróg].  5.  [B.]  ostry 
języczek  wewnątrz  zagięcia  haczyka  wędki.  6.  [B.] 
W  bródkę  \A\.ii  =  dąsać  ś.,  zżymać  ś.  7.  bot.:  Ko- 
zia B.  p.  Gożdzieniec.  8.  mł.  włoskowata  część 
ziarna   zbożowego   na  ostrym  Jego  końctt. 

Bródkognykowy  anat.:  Mięsień  B.,  brodo- 
gnykowy,  żuchwo-gnykowy,  Xpod- 
bródko-podjęzyczny,  X  podbródko- 
widełkowy,  fmuszkuł  brodowo- ję- 
zykowej liości,  X  podjęzykowy 
szczęki,  f  myszka  brodowaa.  d^ią,- 
s  ł  o  w  a  a.  c  z  e  ł  u  ś  c  i  o  w  a  k  o  ś  c  i  j  ę  z  y  k  o- 
wej,  f  myszka  szczęko -język  owej 
kości,  wewnętrzna  szczęko -języ- 
kowa, !Xmuskuł  szczęko-hioidny 
(muscułus  genio-hyoideus).    <BROD -j- GNYK  > 

Bródkowaty  I.  do  bródki  j/odobny.  2.  mający 
bródkę. 

[Bródlo,  a.  Im.  a]  p.  Brodio. 

[Bródysać,  a,  al]  p.  Brdysać. 

[Brodź,  i,  blm.J  puszek  włosów  na  wardze. 
<?BROI)> 

Bróg,  ogu,  łm.ogi,  X  Broga  i.  daszek  poszyty 
na  czterech  drągach,  na  skład  zboża,  siana ;  sterta, 
stóg:  Stawiać  brogi.  Układać  a.  kłaść  zboże 
w  brogi.  Lepiej  mieć  więcej  brogów,  niżłi  zło- 
tych łańcuchów.  Petr.  Przen.;  Ma  pełne  brogi 
a.  ma  wiele  brogów  (  —  bogaty).  Prz.  Na  brogu 
leżeć  (=próżnować,  gnuśnieć).  Z  broga  dopiero 
wylazł  (=  ocucił  ś.,  wstał  przecież).  2.  stos  zbo- 
ża a.  siana  daszkiem  przykryty :  Lepszy  B.,  niźli 
snop.  Prz.  3.  jakabądź  kupa,  stos,  gromada,  np. 
kamieni,  broni  itp.  4.  f  a.  f  Brożek,  mat.  sto- 
żek. 5.  kupka  kłosów  niezżętych,  por.  |  Broda, 
Bródka].  6.  [B.]  w  wyrażeniu;  Stogi  brogi  = 
złote  gói-y:  Naobiecywała  rau  stogi  brogi.  7. 
sieć  naptastwo:  Nuż  wrony  brogiem  łowić.  Trzyc. 
8.  t  dom  zboru  luterskiego,  szczeg.  w  Krakowie: 
Jakośmy  sobie  nowych  ministrów,  nowych  zbo- 
rów, brogów,  bożnic  naczyniłi.  Jan.  Zdr.  Brożek. 
Zgr.  Brożysko. 

[Brona,  y,  Im.  y]  p.  Brona. 

XBrónatek,  tka,  Ira.  tki  p.  Brunatek. 

t  Brónatnia,  i,  Im.  e  ]>.  Brunatnia:  Senat  nie- 
chaj w  brónatni,  j)osło\vie  w  zieleni,  a  sędzia 
niech  chodzi  w  czerwieni,  aby  znano  po  szacie, 
jakiej  kto  godności.  Star.. 

XBrónatny  p.  Brunatny 
Bronić,  I,  II I  p.  Bronić. 
Brony]  p.  Brony. 
Broń,  i.  Im.  e]  p.  Broń. 

[BróśnIeć,  eje,  al]  czerwienić  i.  <Por.  Brocz 
Broszez  i  Brosć>  ' 

Brózda,  y,  Im.  y,  Bruzda,  [Brózna,  Brzoznaj  I.  żło- 
bek mięilzy  skibami  roli:  Robić,  prowadzić  brózdy. 
B.  poprzeczna,  podłużna.  2.  rowek  między  zago- 
nami do  ściągania  tcody.  3.  przen.  zmarszczka, 
fałda,  rysa,  kre.ta:  Wiek  mu  czolo  brózdami  (a. 
w  brózdy)  poorał.    4.    anat.  "^sulcus)  zagłębienia 


podłużne,  szczeg,  na  kościach,  ^ćw,  rowek.   6.  astr. 


210 


BRÓZDECZKA 


BRUDZENIE 


brózdy  =  smugi  na  księżycu,  rozbiegajace  i.  pro- 
inieitLilo  z  różnych  jego  kraterów.  6.  leśn.:  Bróz- 
dy  zagaj ne  -  rowy  w  lesie  dla  ochroty  niektórych 
miejsc  jego  od  bydła.  7.  myśl.  hidzńy  -  sidła  na 
skoicronki,  statoiane  między  zagonami.  Zdr.  Brózd- 
ka,  Brózdeczka.     <BRÓZD> 

Brózdeczka,  i,  Im.  i  p.  Brózda. 

Brózdka,  i,  Im.  I  p.  Brózda. 

Brózdkowanie,  a,  blm.  erabr.  dzielenie  ś.  zwierzę- 
cego jajka  zajdudnionego,  przewężanie. 

Brózdoglowiec,  wca,  Im.  wce  zool.  (bothrio- 
ceplialus)  wnętrzak,  w  jelitach  ludzkich  a.  psich 
''yj'ł'^J ■  B.  s  e  r  c  o  w  a  t  y  (b.  eoidatus).  B.  s  z  e- 
rokoczłonki  a.  Tasiemiec  szeroki 
a.  B  r  ó  z  d  o  g  ł  ó  w,  Jamkogłów  (b.  latus) 
największi/  tasiemiec  pasorzytny  człowieka  i  psa. 
<BiiÓZI)-f  GŁOW> 

Brózdoglów,  owa,  Im.  owy  }>.  Brózdoglowiec. 

Brózdować,  uje,  owal.  Bruzdować,  Bróździć, 
Bruździć,  [Brozdzić,  Broźnić]  I.  kopiąc  a.  orząc 
rolę,  robić  bruzdy.  2.  Bió/ilzić,  Bruździć  przen. 
wichrzyć,  bałamucić,  przeszkadzać,  zawadzać:  B. 
komu  w  czym.  Nie  bróźdż  mi  tu!  Bróździ  jak 
kozie!  w  kapuście.  Prz.  Do  pokoju  przyjść  nie 
mogli,  ponieważ  cesarz  w  kondycjach  pokoju 
bróździł.  Błaż. 

Brózdowanie,  a,  blm.,  Bruzdowanie  czynność 
cz.  Brózdować. 

Brózdownik,  a,  Im.  i,  Bruzdownik  narzędzie 
roliiiize  do  robienia  hrózd. 

[Brózna,  y.  Im.  y]  p.  Brózda. 

XBróździciel,  a,  Im.  e,  X  Bruździoiel  I.  hróz- 
dy  robi(icy.     2.  ten,  co  bróździ  ~ przeszkadza. 

xBróździcielka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Bróżdzl- 
ciel;  Brużdzicieika. 

Bróździć,  i,  ii  ]>.  Brózdować. 

Bróździeń,  a,  Im.  e  bot.  (polysiphonia)  roL 
z  gromady  woilorostów,  z  klasy  krasnoroslów,  z  ro- 
dziny rhodomeleae. 

Bróździsty,  Bruździsty  hrózdowany, pełen  hrózd: 
Rola  bróździsta.     Bot.:  Łodyga  bróździsta. 

Bróżdżenie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Bróździć. 

Brr !  I.  a.  Bru !  Brum !  Dbrum !  głos  uczuwajace- 
go  dreszcz,  zimno,  wstręt,  przykre  uczucie:  Brr, 
jak  tu  zimno!  Brr,  aż  rai  zimno!  cóż  to  są,  za 
mary?  Słów.  2.  naśladowanie  odgłosu  rotowcgo 
ognia  w  bitwie:  Przybywa  komendant...  Tentiij ! 
cel !  pal !  Brr !  Fred.  A.  3.  [B.]  wołanie  na  ow- 
ce.    <Dźwn.> 

Bru !  p.  Brr;  odgłos  przykrego  uczucia,  niechęci, 
żalu:  Ej,  ej,  ej!  umieram!  bru,  bru!  włosy  mi 
wstają  na  głowie.  Bru  na  bru,  fu  na  fu.  Prz. 
(=  jakie  pytanie,  taka  odpowied£).  Fru !  B.!  p. 
Fru !     <  Dźwn.  > 

[Bruciek,  a,  Im.  I]  p.  Brzuszlak. 

Brucyna,  y,  blm.  chera.  alkaloid  silnie  trujący, 
towarzyszy  zwykle  strychninie.  <Now.  z  Gr.  bry- 
ko -  zgryźć,  strawie  > 

[Brucżak,  a,  Im.  i]  p.  Buroak. 

[Bruczka,  I,  Im.  ij  p.  Kapusta. 

Brud,  u,  Im.  y  I.  nieczystość,  plugastwo,  gnój: 
B.  na  ciele,  na  rękach,  na  sukniach.  Myj  le- 
piej, bo  B.  jeszcze  siedzi.  Włos  pełen  brudu. 
Z  rąk  twych  B.  zmywasz,  omyj  wprzód  sumie- 
nie. Groch.  Każdy  wie,  że  pod  brudem  biało. 
Prz.  Tyle  w,  tym  prawdy,  co  brudu  za  paznog- 
ciem.  Prz.  2.  blp.  bielizna  brudna,  chusty  brud- 
ne: Dać  brudy  do  prania.  Kufer,  kosz  z  bru- 
dami. Odłożyć  koszulę  do  brudów.  Przen.:  Bru- 
dy pierz  w  domu.  Prz.  (=hańbiących  sprawek  nie 
wynoś  za  próg).  3.  X  brudy  =  ?u'ecz?/,'!/osa,  odcho- 
l  y  zwierzęce,  kał,  łojno.    4.  X  B.  i  [B.]  w  głowic  = 


plugastn'o  =  wszy.  5.  plama,  skaza,  zarzut:  Nie- 
winnyś?  —  obmyj  ś.  z  brudu.  Oss.  (—oczyść  ś. 
z  zarzutu).  Brudy  życia.  6.  przen.,  ezęś.  wlm.- 
nieczyste  spraioki;  podejrzane,  bezecne  postępki, 
świńsfjja:  Wywlekać  brudy  domowe.  Domyślił 
ś.  jakiegoś  brudu,  może  nawet  zbrodni,  i  dlate- 
go badać  nie  chciał.  Bał.  Nie  wdawaj  ś.  w  bru- 
dy. 7.  [B.  połogowy]  =  odchód  połogowy.  8. 
[Brudy]  miesiączka:  Ma  brudy.  Zdr.  [Brudzlk] 
<BRUD> 

Brudas,  a,  Im.  y  I.  człowiek  brudny,  brudne 
dziecko,  niechluj,  morus,  Jlejtuch:  Pfe,  B.  jesteś! 
Przebrzydły  B.  2.  przen.  człotuiek  kalający  ś., 
wdający  ś.  w  brudy,  nieuczciwy.  Zdr.  Brudasek. 
Zgr.  Brudaslsko.     <Niby  Łć.,  z  BRUD> 

Brudasek,  ska,  Im.  sići  p.  Brudas  (o  dziecku) 
smoluszek,  morusek,  kopciuszek. 

Brudaslsko,  a.  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Brudas. 

Bruderszaft,  u,  blm.  szczeg.  rzem.  braterstwo, 
przyjaźń  serdeczna,  solidarność:  Pić  B.  ( —oblewać 
serdeczny  stosunek).  Dostrzega  Marynkę,  jiijącą 
B.  z  jakimś  dobrze  wypomadowanym  elegantem. 
Zap.     <Nm.  Bruderschaft> 

Brudnawo  przys.  od  Brudnawy.     <BRUD> 

Brudnawy  trochę  brudny:  B.  kaftan.  Orzesz. 

f  Brudnia,  i,  Im.  e  rzecz  brudna. 

Brudnica,  y,  Im.  e,  Welnica  zool.  (liparis)  owarf 
łuskoskrzydly  ze  skupienia  prządkówek. 

Brudnieć,  eje,  al  brudnym  ś.  stawać,  brukać  ś.: 
Coraz  B.  =  stawać  ś.  coraz  brudniejszym. 

[Brudnik,  a,  blm.]  żółty  pulnis  persicus  (pro- 
szek perski).      [B.]  czarny  =  pulois   pediculorum. 

Brudniuteńki  zupełnie  brudny. 

Brudniuteńko  przys.  od  BrudniuteńkI. 

Brudno  I.  przys.  od  Brudny:  B.  tam  u  nich. 
Przen.:  B.  żyć  =niehonorowo,  po  świ/isku.  2.  ł)rud- 
ne:  Co  ma  być  biało,  niechajże  będzie  biało, 
a  co  ma  być  B.,  niechaj  będzie  B.  (  =  złego  ni- 
gdy nie  chwalić,  a  dobrego  nie  ganić).  Pisać  na 
B.  —przygototcywać  bruljon  czego,  z  zamiarem  prze- 
pisania  na  czysto. 

t  Brudnomowny  nieprzyzwoitych  słów  używający. 
<BRUD  +  MOW> 

Brudność,  i,  blm.  rz.  od  Brudny. 

Brudnota,  y,  Im.  y  bot.  (stapelia)  roś.  z  rodzi- 
ny trojeściowatych. 

t  Brudnowelny  brudną  wełnę  mający:  Ofiary 
czyniła  z  owiec  brudnowełnych.  Otw.  <BRUD 
-f-WEŁ(N)> 

Brudny  I.  nieczysty,  zabrudzony,  zbrukany,  po- 
smolony,  plugawy:  Brudne  ręce.  Brudne  miesz- 
kanie. Brudna  bielizna.  B.  dom,  stolik,  rękaw. 
Brudna  woda.  Kolor  nosa  wpadał  w  brudno- 
amarantowy.  Jeż.  ( -buro-amarantowy).  Brudno- 
błękitnemi  nakreślony  literami  napis.  Orzesz. 
Brudno-cieliste  plamy  twarzy.  Zap.  Plamy  brud- 
no-czerwone.  Koń  brudno-kasztanowaty.  Skrzy- 
dła si'ebrne  w  dół  ś.  spuściły  i  brudno-popiela- 
tej  nabrały  barwy.  Orzesz.  Koń  brudno -siwy. 
Szalik  barwy  brudno-szafirowej.  Dzierż.  Zrazi- 
ła nas  może  brudno-szara  barwa  napoju.  Sienk. 
Liść  brudno-zielony.  Jaśniał  na  brudno-żółtej 
tarczy  napis.  Orzesz.  2.  przen.  czarny,  szpetny, 
sprośny,  nizki,  niecny,  niehonorowy :  B.  charakter 
interes,  postępek,  wyraz,  czyn.  Brudna  sprawa,  du- 
sza. Brudne  uczucie  (=niepor żądne,  niemoralne). 
Brudne  skąpstwo  (-obrzydliwe).  Tonąć  w  brud- 
nych uczuć  steku. 

Brudota,  y,  blm.  czyn  brudny,  niecny,  postępek 
Imńbiący:  Yoltaire  był  chciwy  aż  do  bezczelno- 
ści i  brudoty.  Tarn. 

Brudzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brudzić. 


211 


BRUDZENIE 


BRUNATNIA 


Brudzenfe  się,   a  ś.,    bliu.,     czyaaośó  cz.  Bru 
dzić  ś. 

Brudzić,  I,  li  I.  brudnym  czynić,  brukać,  smo- 
lić, zanieczyszczać:  B.  sobie  ręce.  Pjł  brudzi 
Buknie.  Przen.  kalać,  walać,  plamić:  B.  myśli, 
duszę,  serce.  2.  śmiecić,  barlożyć:  B.  pokój,  miesz- 
kanie, 3.  paskudzić,  smrodzić:  Co  noe  brudzi 
w  łóżko,  w  spodnie,  w  koszulę.  4.  puszczać  far- 
bę; puszczać,  smolić:  Rękawiczka  brudzi.  Ta 
niaterja  brudzi.  B.  Ś.  brudnym  ś.  stawać,  brukać 
i.,  smolić  ś.,  kalać  ś.:  Niektóre  materje  łatwo  ś. 
brudzą,.  Przen.  hańbić  i.:  B.  ś.  występkiem,  kra- 
dzieżą. 

Brudzlec,  dźca,  Ira.  dźce  lek.  (rupia)  wysypka, 
pokrywa/tica  ciało  strupami,  bł.  6  t  r  u  p  i  e  ń. 

[Brudzik,  u,  blm.]  p.  Brud:  Nózkibym  umyła, 
brudzikbym  wypiła.  Pśń. 

[Bruić,  i,  ii]  moczyć  ś.  pod  siebie.    <Brs.  bruić> 

[Bruj,  u.  Im.  e,  Brul,  Brulita]  inocz.  <Brs. 
bruli  blp.> 

Bruk,  u,  Im.  I,  f  Burk,  [Burk,  BurgJ  I.  powierzch- 
nia ulicy,  drogi,  placu,  wyłożona  kamieniami,  kostka- 
mi drewnianemi,  taflami  żelaznemi  a.  asfaltem:  Ukła- 
dać, naprawiać  B.  B.  kamienny,  drewniany, 
asfaltowy,  żelazny.  B.  zrujnowany.  Fatalne  bruki. 
Przen.:  Mieszkać  na  bruku  =  nie  mieć  swojego 
mieszkania,  gospodarstwa.  Żyć  z  bruku  (—z  gro- 
sza, z  dnia  na  dzień).  Na  bruku  zostać,  być 
(=^bez  miejsca,  bez  zajęcia).  Wyrzucić  kogo  na 
'B.  —  tuypchnąć  na  ulicę,  pozbawić  mieszkania.  Krze- 
sać po  bruku  a.  krzesać  szablą,  po  bruku  =  ju- 
naczyć  ś.,  mężnym  ś.  okazyioać,  burdy  nocne  wy- 
prawiać. Mężny  na  bruku  a.  śmiały  na  bruku  = 
udający  zucha,  wiechowy  rycerz.  Leżeć,  bawić  ś. 
na  bruku  a.  bruk  szlifować,  krzesać,  tłuc,  zbi- 
jać =  wałęsać  ś.,  próżnować,  zbijać  bąki.  Miał  ś. 
nioi^dyś  dobrze;  utracił  wszystko  na  bruku.  2. 
[H.]  płot  z  kamieni  polnych,  przesypanych  ziemią. 
<Nin.  Briicke  =  dosł.  most> 

[Bruk,  u,  Im.  i]  p.  Kapusta. 

1.  Brukać,  a,  X  cze,  X  czy,  kal  kalać,  walać, 
brudzić,  smolić:  B.  twarz,  ręce,  suknie.  Przen.: 
B.  serce  występkami.  B.  ś.  brudzić  ś.,  walać  ś.. 
Jadać  ś.,  smolić  ś.:  B.  ś.  grzechem,  występkami. 
<BRIJK> 

2.  Brukać,  a,  al,  [Brukować]  myśl.  (o  gołę- 
bia(^li)  (/ruchać. 

[Brukan,  a,  Im.  y,  Brukanica]  kupa  kamieni, 
porosłych  chwastem.     <  p.  Briik> 

[Brukanica,  y,  Im.  e]  p.  Brukan. 

Brukanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brukać. 

Brukanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Bru- 
kać ś. 

Brukarczyk,  a,  Ira.  I  terminator  brukarski. 
<Bruk> 

Brukarka,  I,  Im.  I  żona  brukarza. 

Brukarski  przym.  od  Brukarz:  Czeladnik  B. 
Rol)()ta  brukarska. 

Brukarstwo,  a,  blm.  rzemiosło  brukarza. 

Brukar.z,  a,  Im.  e  I.  a.  X  Brukownik,  [Bur- 
kownik]  rzemieślnik,  zajmując;/  ś.  brukoioaniem 
ulic.     2.  ten,  co  kamienie  ocicsuje,  kamieniarz. 

XBrukałela,  I,  Ira.  e  p.  Brokatela. 

XBrukatelowy  przym.  od  Brukatela. 

Brukiew,  kwi,  Im.  kwie  bot.  p.  Kapusta.  <  Mo- 
że z  Łć.  eruca  =  rodzaj  kapusty  > 

Brukit,  u,  Ira.  y  min.  bezioodnik  kwasu  tytano- 
wego, tworzący  kryształy  rombowe.  <0d  nazwi- 
ska mineraloga  Ang.  Brooke> 

Brukotluk,  a.  Im.  i  przen.  ten,  co  zbija  bruki, 
tołócz(icy  i.  po  ulicach,  szlifibruk.  <  Bruk  4- 
TŁUK>  ■  ^ 


Brukować,  uje,  owal,  [Burkować],  f  Burkowad 

1.  łnukiem  wykładać,  bruk  rohić^  mościć:  B.  tiro- 
gę,  ulicę,  podwórze.  B.  kamieniem,  cegłą,  mo- 
zajką.  2.  -f  dokazywać  j)0  ulicach,  robić  burdy. 
<p.  Bruk> 

1.  [Brukować,  uje,  owal]  p.  2,  Brukać. 

2.  [  Brukować,  uje,  owal]  I .  potrzebować,  mieć 
obowiązek,    musieć:     Biedy    cierpieć  nie  brukuje. 

2.  używać:  On  za  silka  {  =  za  wiele)  wódki  bru- 
kuje.    <Nm.  brauchen> 

Brukowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brukować. 

Brukowaty  z  wejrzenia  do  bruka  podobny ;  hist. : 
Nabłonek  a.  przyblonek  B. 

Brukowe,  ego,  blm.  rz.  podatek  na  utrzymanie 
brulców  miejskich. 

[Brukwianka,  i,  blm.]  nać  brułcwi. 

Brukowiec,  wca.  Im.  wce  f.  kamień  polny,  uiy- 
wany  do  brukowania  ulic.  2.  Ira.  wcy,  f  Brukow- 
nik, [Brukowik]  włóczęga  brukowy,  junak  uliczny, 
ulicznik.  3.  X  a.  [Brukowik]  pog.  gazeta  bruko- 
wa, dziennik  brukowy,  gazeta  injormująca  czytel- 
ników głóionie  o  wypadkacłi  ulicznych.  4.  piernik 
lukrowany,  z  powierzchnią  lo  kształcie  bruku. 

[Brukowik,  a.  Im.  i]  p.  Brukowiec. 

Brukownik,  a,  Im.  cy  I.  X  p.  Brukarz.  2. 
t  p.  Brukowiec. 

Brukowy  I.  od  bndcu,  do  bruku  należący:  Ka- 
mień B.  Komisja  brukowa.  2.  po  ł)rulM  ś.  iva- 
łęsający;  hałasujący,  dokazujący,  junacki:  Wy- 
rzutki  zgraj  brukowych.  Sow.  f  B.  żołnierz,  ry- 
cerz. 3.  uliczny,  pospolity,  na  ulicy  usłyszany, 
z  ulicy  wzięty :  Brukowa  nowina,  wiadomość. 
Gazeta  brukowa.  Dziennik  B.  Brukowy,  ego,  hu. 
i  rz.  dozorca  ł/rukóto. 

Brukselka,  I,  Im.  I  kuch.  kapusta  brukselska. 
<0d  miasta  Belg.  Bruksela > 

XBruksoia,  I,  Im.  e  p.  Busoia. 

I^Brukwa,  y,  Im.  y]  p.  Kapusta. 

JBrul,  u,  Im.  e]  p.  Bruj. 

BruIjon,  u,  Im.  y  I.  zeszyt  do  pisania  na  brud- 
no: Mieć  robotę  W  bruijonie  =  łia  />n/(/»ł(7.  2. 
pierwszy  szłcic  jakiego  utworu  z  poprawkami  i  za- 
kreśleniami, koncept,  minuta,  han.  klada.  Zdr. 
Bruijonik.     <Fr.  brouillon> 

Bruijonik,  u,  Im.  i  p.  BruIjon. 

Bruijonowy  przym.  od  BruIjon:  Rękopis,  pa- 
pier B. 

FBrulka,  i,  Im.  I]  p.  Bruj. 

Brulot,  u,  Im.  y  łódź  z  materjałami  do  podpala- 
nia okrętów:  Ou,  co  żyl  niegdyś  jako  salaman- 
dra  w  ogniu  brulotów.  Slow.     <  Fr.  brulot  > 

Brum !  I.  p.  Brr !  2.  B.  I  B.  !  odgłos  l)rząkania 
na  narzędziach  muzycznycli  strunowych:  Stepowa 
gęśli,  B.!  B!     Zal.     <bźwn.> 

[Bruma,  y,  blm.]  najkrótszy  dzień  w  roku:  Jak 
6.  B.  zaczyna,  taka  ma  być  cała  zima.  Prz. 
<fjć.  bruma  > 

Brumla,  i.  Im.  e  p.  Drumla.     <p.  Drumla> 

XBrunacić,  i,  II  p.  Brunatnić.  <Fr.  brun, 
Włos.  bruno,  z  Nm.  braun> 

[Lrunak,  a.  Im.  i]  p.  Bronak. 

Brunat,  u  I.  fblm.  kolor  brunatny:  Purpurą 
róże,  czarnym  borówki  bławatem,  śniegiem  zdo- 
bi lilije,  fijolki  brunatem.  Ustrz.  2.  Im.  y  bot.  p. 
Ostróżka. 

Brunatek,  tka,  Im.  tkl,  X  Brórtatek  bot.  p. 
Ostróżka. 

Brunatnawo  przys.  od  Brunatnawy. 

Brunatnawy  nieco  brunatny:  Mika  brunatnawo- 
czarna. 

'ISrunatnia,  I,  Im.  e,  fBróna^nla  brunainoió, 
kolor  brunatny,    suknia    brunatna. 


212 


BRUNATNICE 


RRDTMAN 


Brunatnice,  ic,  Im.  bot.fjjhaeophyceae)  wodorosty 
zawierające  liurwnilc  brunatu)/. 

Brunatnić,  i,  U,  X  Brunacić  hruha'ivjm  czi/nió: 
Już  słońce  góry  brunatniło.  Troć.  B.  cukier  = 
rumienić,  przyrumieniać . 

Brunatnieć,  eje,  al  hrunatnym  ś.  stawać :  "Wło- 
sy zaczynają,  mu  brunatnieć.  Twarz  mu  brunat- 
nieje od  słońca. 

Brunatno    przys.    od   Brunatny:    "Wygląda  B. 

Brunatnokrusz,  u,  blm.  kruszec  brunatny,  zawie- 
rajticy  miedź,  siarkę  i  żelazo.    Kluk. 

Briinatność,  i,  blm.  rz.  od  Brunatny. 

Brunatny,  X  Brónatny  I.  nitbiesko-ceglasfy :  Lu- 
bryka  brunatno-czerwona.  Szlak  z  brunatno-sincj 
gliny.  Jeż.  Brunatuo-zielony.  Lasek  w  brunatno- 
żółtym  stroju  zwiędłych  lisei.  liaj.  Farbować  na 
brunatno  (  =  na  kolor  B.)  2.  [Koń  B.]  —  gniady. 
3.  7  Brunatne  świątki  =  Zielone  Świątki  u  Ży- 
dów.     4.    zool.:    Niedźwicilź    B.    p.    Niedźwiedź. 

Brunecik,  a,  Im.  i  p.  Brunet:  Rumiany  B. 
z  czarnemi  oczyma.  "Wilcz.  <Fr.  brunet  =:dosl. 
bruiiatnawy  > 

Brunela,  I,  Im.  e,  Pruneia  rodź.  ŚKwki.  <  p. 
Pnineb> 

Brunelka,  I,  Ira.  I  bot.  [Bumelka]  p.  Głowienka. 
<Nni.  Braunelle> 

Brunet,  a,  hu.  cl  mężczyzna  o  włosach  ciemno- 
brunaluych  a.  czarnych.  Zdr.  Brunecik.  <Fr. 
brunet  =  dosł.  brunatnawy  > 

Bruneta,  y,  Im.  y  p.  Brunetka. 

Bruneteczka,  I,  Im.  I  p.  Brunetka. 

Brunetka,  i.  Im.  i  I.  a.  Bruneta  forma  ż.  od 
Brunet.  2.  żart.  pchla:  Oblazły  go  brunetki.  3. 
zodl.  p.  Pokrzywnica.    Zdr.  Bruneteczka. 

[Brunny]  p.  Brony:  Na  brunnyra  konisiu. 
Pśń. 

[Bruny]  p.  Brony:  Brunych  pai-a.  Brund  (dom. 
klacz). 

[Bruńka,  I,  Im.  I]  |.  kotki,  baźki  brzozowe.  2. 
szybkie  pociągnięcie  komu  palcem  po  nosie  i  war- 
gach.    <Ukr.  bruńka> 

Brus,  a,  Im.  y  |.  kamień  do  ostrzenia,  wecowa- 
nia,  osełka:  Kowal  lemiesze  ostrzy  na  brusie. 
Pot.  Jak  miecz  arehaniuła  kręty  już  na  brusli 
pociągnięty.  Słów.  Na  krwawym  brusie  pociąg- 
nąwszy strzały.  Tremb.  2.  Moc  drzewa  buduUo- 
wego,  do  piłowania,  belka,  piłowiec,  łram:  Cer- 
kiewka z  ogromnycłi  naM'pół  ociesanyeh  brusów. 
Dzierż.  3.  drzewo  zdatne  namaszt.  4.  \)rz.en.  człowiek 
niezgrabny,  nieokrzesany,  drągal.  5.  [B.]  rodzaj  se- 
ra wyraliiane.fp)  w  kształcie  osełki.  Zdr.  Brusek, 
Brusik.     <BRUS> 

Brusbeł,  a,  Im.  y  noż.  kawałek  blachy,  którą  ś. 
opiera  na  piersiach,  a  o  nią  opiera  ś.  bormaszijn- 
kę,  zasadzając  koniec  pręta  borującego  w  odpowie- 
dni d<dek  w  tej  blasze.     <Nm.  Bru.stbrett> 

Brusek,  ska,  Im.  skl  I.  p.  Brus.  2.  krążek 
^ — •')  Juniowy  sera. 

Brusić,  I,  ii  ostrzyć,  szlifować,  uKcowaó,  toczyć 
na  brusie:     B.  żelazo.     B.  kowadło. 

XBrusiec,  śca,  Im.  śce  p.  Brzuszcz. 

Brusik,  a.  Im.  I  p.  Brus:  Na  brusiku  CAmor) 
toczy  strzały.  Kon. 

[Bruslac,  a,  Im.  e]  p.  Brzuszlak. 

Bi-usonecja,  i,  Im.  e  bot.  p.  Papierotka.  <()d 
nazwiska  przyrodnika  Fr.  Broussonet  f  18()7> 

Brusowanie,  a,  Im.  a,  Bierzmowanie  bud.  uiider- 
dzenie  i  powiązanie  wierzclinie  słupóu)  rzędem  .<tlo- 
Jncych  a.  toierzch  ścianę  kończący,  iramowanie,  bel- 
kow<inie. 

Brusowatość,  i,  blm.  rz.  od  Brusowaty:  lle- 
by  to  był.)    krzyku,    ile  utyskiwania  na  B.  tyob 


gburowatych  i  Bóg  wie   jeszcze   jakich   nlicznl 
ków.  Dzierż.     <BRUS> 

Brusowaty  nieokrzesany,  nieotariy,  nieociosany : 
Nie  powiem,  żeby  był  złym  człowiekiem,  tylko 
niesmacznym  i  brusowatym,  jak  każdy  dorobkie- 
wicz, czujący  silę  swą  w  kieszeni.  Wilcz. 

Brusowica,  y,  Ira.  ebud.  p.  Wspornik. 

Brustasz,  a,  Im.  e,  gui.  Brustaś  kraw.  kieszeń 
boczna  w  tużurku  od  strony  zewnętrznej.  <Nm. 
Brusttasche> 

Brustaś,  a.  Im.  e  gm.  p.  Brustasz. 

XBrustbart,  a,  Im.  y  gatunek  wyżła  myśliw- 
skiego. <  Może  Nm.  brustbreit  -  szerokopier- 
sisty> 

Brustwer,  u.  Im.  y  przedpiersień,  wał  ziotuny  dla 
ochrony  walczących.     <Nm.  Brustwehr> 

XBruszcz,  a.  Im.  e  p.  Brzuszcz. 

XBruszec,  szca,  Im.  szce  p.  Brzuszcz. 

[Bruszenie,  a,  blm.]  ostrzenie  bruskiem  a.  na 
brusie.     <  BRUS  > 

Brusznica,  y,  Im.  e  bot.  p.  Borówka.  < Brusz- 
nica zam.  Br.uśnica,  a.  może  zam.  Bróśnica,  je- 
żeli w  związku  z  bróśnieć  =  czerwienieć,  por. 
Miki.  23  Bru3iQa> 

Brusznicowy,  Eruszniczny  przym.  od  Bruszni- 
ca :     Konfitury  brusznicowe. 

Brusznicznil<,  a,  blm.  zielsko,  łodygi  brusznicy. 

Bruszniczny    p.  Brusznicowy:      Listek  B. 

[Bruszony]  o.<;l7-y,  wyostrzony:  Szabliczka  bru- 
szona.  Pśń.     <BłłUS> 

[Bruścik,  a,  im.  i]  mostek,  dyszek  cielęcy.  <Nm. 
iJrust  =  pierś  > 

Bruślek,  a,  Im.  i]  p.  Brzuszlak. 
Bruślik,  a,  Im.  i]  p.  Brzuszlak. 
Bruślac,  a,  Im.  e]  p.  Brzuszlak. 
Bruślacek,  cka,  Im.  cki]  p.  Brzuszlak. 

Bruśnik,  a,  im.  cy  szlifierz,  wecownik.   <BRUS> 

Brutal,  a,  Im.  e  grubjanin,  prostak,  cham,  ordy- 
HMs.    Zgr.  Brutalisko.     <  Fr.  brutal  > 

Brutalisko,  a,  im.  a  m.  a.  ni.  p.  Brutal. 

Brutalizm,  u,  blm.  j).  Brutalność. 

!  Brutalizować,  uje,  owal  kogo,  co  =  obcJiodzió 
i  po  brutalsku:  Oszołomić  swych  czytelników, 
brutalizując  ich  estetyczne  i  etyczne  pojęcia. 
Zag.  "W  sposób  brutalizujący  wykwintniejsze 
poczucie.  Zag. 

IBrutalizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brutali- 
zować. 

Brutalka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Brutal. 

Brutalnie  przys.  od  Brutalny:  Wytyka  błędy 
i  wady  B.  Jeż. 

Brutalność,  i,  blm.  vz.  od  Brutalny;  Brutalstwo, 
Brutalizm,  Brutalskość. 

Brutalny,  Brutalski  przym.  od  Brutal  grubjań- 
ski,  nieokrzesany,  szorstki  w  obejściu,  postępujący 
względem  kogoś  z  wyzyskaniem  swej  siły,  jjrzewa- 
gi:     Siła  brutalna.     Postęjtowanie  brutalne. 

Brutalski  i>.  Brutalny:  Unikali  jej  cudzoziem- 
cy, pewni  brutalskich  napaści.  Brodź.  Po  bru- 
talsku p.  Brutalsko. 

Brutalsko  przys.  od  Brutalski,  po  brutalsku: 
U.  sobie  postąpić. 

Brutalsko ść,'^  I,  blm.  p.  Brutalność. 

Bruialstwo,  a,  blm.  p.  Brutalność:  Musi  zno- 
sić B.  męża. 

[Brutka,  I,  Im.  I,  Bratka]  narzeczona,  punna 
młoda;  kochanka.     <Nm.  Braut> 

[Brutkam,  a,  Im.  owie  a.  Brutkan,  Brutman, 
Bratkan]  kawaler,  narzeczony,  pan  młody.  <Nm. 
BrSutigam> 

[Brutkan,  a,  Im.  owłe]  p    Brutkam. 

I  Brutman,  a,  Im.  owie]  p.  Brutkam. 


213 


BRUTTO 

Brutto  nieod.  I.  wn(]a  towaru  z  opakowaniem. 
2.  cena  przed  potrąceniem  rabatu.  3.  dochód  bez 
vi/ł't<zenin  kosztów. 

Bruzda,  y,  Im.  y  p.  Brózda. 

Bruzdować,  uje,  owal  ]>.  Brózdowaó. 

Bruzdowanie,  a,  blm.  p.  Brózdowanie. 

Bruzdownik,  a,  Im.  cy  p.  Brózdownik. 

(Bruzdziel,  a,  Im.  e]  p.  Hruzdziel. 

Bruzeija,  i,  blra.  p.  Brezyija. 

XBruździciel,  a,  Ira.  e  p.  Bróździciel. 

XBruździcielka,  i.  Im.  I  p.  Bróidzicielka. 

Bruździć,  i,  It  p.  Brózdować. 

Brużdzisty  p.  Bróżdzisty. 

[Brużmiel,  u,  blm.]  roś.  suchodrzew  (lonicera 
zylosleum).     <Brs.  brużmifel> 

XBrużyna,  y,  Im.  y  mały  brus,  osełka. 

[Brwa,  y.  Im.  y]  p.  Brew.   <HRW> 

XBrwiczka,  I,  Ira.  I  p.  Brew. 

Brwiowy,  XBrewny  przyra.  od  Brew;  anat. :  Łuk 
B.,  Xbiewny  Carcus  supeiciliaris).  Tętnica  brwio- 
wa, t  Myszka  brwiowa  m ar szczi^a-d  — mięsień  brew 
marszczący. 

Brwisko,  a,  Ira.  a  p.  Brew. 

Brwisty  mający  wielkie^  gęste  brwi:  Człowiok  B. 

[Brycaska,  I,  Im.  i]  brytfanna.  <  Przekręce- 
nie Nm.  Bratpfanne> 

Brycik,  u,  Im.  I  p.  Bryt. 

Brycz,  u,  blm.,  Brzycz  leśn.  pączki  leszczyny, 
brzozy  a.  osiny.   <Zap.  Ukr.  bricz.> 

Brycza,  y,  Im.  y  liut.  p.  Ogniomost.  <Nra. 
Prits(!he> 

Bryczczyna,  y.  Im.  y  p.  Bryczyna.  Jiin. 
<Może  przez  Nm.  [Barutsche,  BirutscheJ  ze  Sr. 
Łć.  birotum,  to  zaś  z  Łć.  birota  =  dosł  dwu- 
kółka> 

Bryczeczka,  I,  Im.  I  p.  Bryczka:  Tą, samą  bry- 
ezeezką,  jadę.  Krasz.  Najął  sobie  u  mieszcza- 
nina bryczeczkę  i  i)ar^  koników.  Kórz. 

Bryczka,  I,  Im.  I  woz  mniejszy  podróżny,  cza- 
sem z  półnakryciein:  B.  na  resoradi.  B.  poczto- 
wa, parokonna.  Zdr.  Bryczuszka,  Bryczeczka, 
Bryczuchna,  Bryczuika.    Zgr,  Bryczysko. 

Bryczkowy  przym.  od  Bryczka:  Konie  brycz- 
kowe. Jeż.  Pozbyliśmy  ś.  owych  bryczkowych 
sąsiadów.  Jord.  (=  jadących  bryczką).  1'ędzą 
konni,  bryczkowi.  Moraw.  Zaczął  kapitan  życie 
koczujące,  bryczkowe.  Kórz. 

[Bryczny]  (o  koniu)  powozowy;  piękny,  żwawy. 
<p.  Bryka  > 

Bryczuchna,  y,  Im.  y  p.  Bryczka. 

Bryczuika,  I,  Im.  I  p.  Bryczka :  Uboga  B. 
okolicznego  szlachetki.  Orzesz. 

Bryczuszka,  I,  im.  i  p.  Bryczka :  Maleńka  B. 
nasza,  zaprzężona  w  cztery  bachmaty,  podska- 
kiwała na  bruku.  Sienk.  Podróżował  bryczuszka, 
zaprzęgniętą  w  jednego  konia.  Prus. 

Bryczyna,  y,  Ira.  y,  Bryczczyna  licha  bryczka  -. 
Bryczyna  naszą  do  pałacu  zaj(iżdżać  nie  wypa- 
dało. Krasz.  Skromna  B.  jego  stanęła  obok  wy- 
twornego powozu.  Krasz.  Zdr.  Bryczynka. 

Bryczynka,  i,  Ira.  I  p.  Bryczyna:  Już  byli 
oba  na  ))ocztowej  bryczynee.  Krasz. 

Bryczysko,  a,  im.  a  p.  Bryczka. 

[Bryćki]  p.  Brzydki. 

tBrydnia,  i,  Im.  e  p.  Brednia.     <BROD> 

fBrydzenIe,  a,  Im.  a  p.  Bredzenie:  Nie  daj 
ś.  bawiń  czarta  cacki  świeckich  brydzeń.  Pot. 

tBrydzIć,  I,  II  p.  Bredzić:  Ws/y.>-cy  ludzie 
wadą  tą  brydzą.  Pot. 

I  Brydż,  1,  blm.]  I.  a.  [Brzyda,  Brzydź]  brzydo- 
(j,  coi  obrzydliwego.  2.  brzydal:   Psia  B. !  (okrzyk 


BRYKLIWT 

odrazy    a.    podziwienia,     oraz     przekleństwo)- 
<Ukr.  bryd'> 

Bryftregier,  a,  Im  owie  roznosidel  li.itów,  listo- 
nosz.    <Nra.  Briet'trag-cr> 

Bryg,  u,  im.  1  inaly  okręt  dwumaszłowy.  <.Aag. 
brig  > 

Brygada,  y,  Ira.  y  1.  woj.  oddział  wojska  z  dwuch 
pitlkoiu  piechoty  a.  jazdy;  pewna  liczba  butaljonów 
wojsk  specjalnych;  pewna  liczba  baterji  artylerji: 
Gienerał  brygady.  2.  kol.  oddział  ludzi:  B. 
inżynierska  =  oddział  inżynierów  przy  robotach 
w  polu.  B.  konduktorska  a.  pociągowa  =  o(/f/zł«i 
ludzi  obslugującifch  pociąg.  B.  parowozowa.  B. 
robotnicza.     <Fr.  brigade> 

Brygadjer,  a.  Im.    owie  woj.    dowódca    brygady. 

Brygadjerowa,  ej,  Im.  e  żona  brygadjera. 

Brygadjerskl  przym.  od  Brygadjer:  Mundur, 
stopień  B. 

Brygadjerstwo,  a,  blra.  1.  stopień  brygadjera. 
2.  brygadjer  z  żoną:  Oboje  B.  byli  na  obiedzie 
u  Bukarów.  Ochoć. 

Brygadny  p.  Brygadowy. 

Brygadowy,  Brygadny  przym.  od  Brygada: 
Zbywające  pieniądze  były  odkładane  do  kas  jiuł- 
kowych  a.  brygadowych.  Kórz. 

Brygant,  a,  Im.  ci  rozbójnik,  bandyta,  zbójca. 
<Fr.  brigand,  Włos.  brigante> 

[Brygantować,  uje,  owal]  wymyślać,  krzyczeć. 

Brygantyzm,  u,  blm.  rozhójnictwo,  bandytyzm. 

Brygidka,  i,  Im.  I  zakonnica  zakonu  św.  Brygi- 
dy.    <0d  imienia  św.  Brygidy > 

Bryja,  I  Im.  e  I.  p.  Braiia.  2.  [B.]  p.  Breja. 
Rozgotować  co  na  bryję.  Przen. :  Wpaść  w  bry- 
ję. Narobić  komu  bryi  (  =  nieprzyjemności ). 
Z  bryje  pońcochy  kiełzajom  (  =  osuwają  ś), 
a  z  raićsa  to  i  kierpce  nie  kcora.  Prz.  Z  kapusty 
brzuch  tłusty,  a  z  bryje  rzyć  wyje.  Prz.  2.  sos 
duszony,  podlewa  do  pieczeni.  3.  zł.  wódka.  Zdr. 
Bryjka.     <Nra.  Brei> 

Bryjka,  i.  Im.  I  p.  Bryja. 

Bryk,  u,  Im.  I  I.  X  brykanie,  loierzganie.  2. 
f  przen.  zuchwalstwo:  Coś  za  nic  miał  przedtym 
szturmy,  bryki,  teraz  cię  lada  potrwożą  wietrzy- 
ki. Chr.  3.  ucz.:  Bryki  toczyć  a.  brykać  =:«««- 
kać.     <BRYK> 

Bryka,  i,  Im.  I  wielka  bryczka:  B.  ciężka,  kry- 
ta, parokonna,  wyładowana.  Ale  cóż  bab  do 
djabłal  ładuj  niemi  bryki.  Zabł.  <  p.  Brycz- 
czyna > 

Brylcacz,  a,  Im.  e  I.  krnąbrny  zuchwalec.  2. 
p.  Brykała:  Jak  ten  B.  żołnierski  smakuje! 
Wilk.     <BRYK> 

Brykać,  a,  al  p.  Bryknąć. 

Brykała,  y,  blm.,  Brykacz  żart.  chleb  czarny, 
razowy,  razowiec:  A  wiesz  ty,  co  ś.  u  nas  w  Pol- 
sce nazywa  brykała?  Chleb  razowiec,  co  go 
sobie  chłop  tęgo  podje,  to  potym  bryka!  Dyg. 

Brykanie,  a,  Ira.  a,  czynność  ez.  Brykać. 

Brykiei,  kia.  Im.  kie  ]>.  Brykla. 

Brykieika,  I,  Im.  i  p.  Brykia. 

Brykiet,  u,  blm.  węgiel  sztuczny  w  cegiełkach. 
<Fr.  briquette> 

Brykla,  i,  Im.  e,  Brykiei,  Brekla,  Breklel  I. 
listewka  stalowa,  trzcinowa  a.  rogowa  do  gorsetów 
dam.ikich:  B.  rogowa.  2.  zdń.  wazki  i  długi  ka- 
toałek  blachy  stalowej,  służący  do  gładzenia  blatów 
z  gliny.  Zdr.  Bryki  'ka.  <Nm.  [Prickol,  Proc- 
kel]-do.sł.  tyczka,  /.atyczka,  przetyczka> 

Brykilwość,  i,  blm.  r/.  od  Brykllwy.  <I{ivYK> 

Brykiiwy  I.  wierzgająry.  2.  przen.  krn(ibrnie 
znchwiily . 


iiJ4 


BRYKNĄĆ 

Bryknąć,  nie,  nąl  nied.  Brykać  I.  merzgnąó, 
j)odskoczyć :  Źrebiec  bryknął.  2.  nied.  hulać,  do- 
kazywać: Musi  inieó  pieniądze,  bo  bardzo  bryka 
(= pozwala  sobie).  W  zbytnich  nie  brykał  do- 
statkach. Koch.  Morze  bryka  (=igra).  Chr.  3. 
X nied.  nad  k\m- dokazywać,  pastwić  i.,  znęcać  i., 
wydziwiać:  Jak  chcesz  nad  Jobem  brykaj,  jed- 
nakże duszy  jego  nie  tykaj.  Chr.  4.  X  nied. 
przeciw  komu,  na  kogo  =  powstawać,  uzuchwalać 
i.,  buntować  i.:  W  szczęściu  zuchwały,  zadarszy 
karku,  przeciw  niebu  bryka.  "Wc  rowie  niektó- 
rzy na  króla  swego  brykali.  Biel.  M.  5.  rub. 
uciec  bezkarnie,  dać  dęba.  6.  rub.  umrzeć,  klap- 
nąć, kipnąć:  Gdyby  ta  sekutnica  stara  bryknęła, 
nieźleby  było  Erazrakowi  ś.  z  tą.  Ludwisią  oże- 
nić. Krasz.  7.  [B.]  na  "kogoś  -  ofuknąć,  zhiirczeć 
go.  8.  [B.]  (o  ptakach  nietrafionych)  ulatywać. 
Por.  [Bryzgać]. 

[Bryl,  a,  Im.  e]  kapelusz  słomiany.  <Zap. 
w  związku  z  "Włos.  ombrella  =  parasol,  kapelu- 
sik > 

Brylancik,  a,  Im.  I  p.  Brylant. 

Brylant,  u.  Im.  y,  f  Bryijant  I.  djament  oszli- 
fowany: Kapłańskie  w  brylantach  ornaty.  Mick. 
Sypała  łzami,  jako  brylantami.  Mick.  Przen. 
(o  kimś):  To  brylant!  (  =  to  człowiek  wielkiej  war- 
tości, to  złoto).  Ta  pieśń  to  B.  czystej  wody 
w  lirycznej  poezji  naszej.  2.  wogóle  drogi  ka- 
mień oszlifowany  w  postaci  dwuch  ściętych  piramid 
o  wspólnej  podstawie.  3.  w  Im.  biżuterje  brylanto- 
we: Ma  mnóstwo  brylantów.  4.  blm.  cukier. 
guma  suszona  w  kryształki  do  hrylantowaniu.  5. 
karc.  trzy  jednakowej  wartości  kartij,  np.  3  króle, 
3  dziesiątki ;  4  figury  atutowe  w  grze  zwanej  „im- 
j)erjał;'^  dawna  towarzyska  gra  w  karty.  Zdr. 
Brylancik.     <Fr.  f  brillant  > 

Brylantować,  uje,  owal  I.  szlifować  djament  na 
brylant:  Kryształ  brylantowany  wielu  oczy  zwo- 
dził. Kras.  2.  obsypyoai,  wysadzać  brylantami; 
przen.:  Na  okna  kwiaty  zaszły  śnieżyste,  na 
które  miesiąc  promienie  czyste  rzuca  z  wysoka 
i  brylantuje.  Len.  I  brylantują  myśl  blaskiem 
księżyca.  Słów.  3.  cukier,  obsypywać  cukierki 
hryluntem. 

Brylantowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brylan- 
tować. 

Brylantowo  przys.  od  Brylantowy:  B.  iskrzą- 
ce ś.  bryły.  Orzesz. 

Brylantowy  I.  tyczący  się  brylantu,  złożo- 
ny z  brylantów:  Matka  królowa  z  brylantowego 
«amku  wychodzi.  Len.  Boga  piorunu  szczero- 
złote lica  patrzą  ś.  jasnym,  brylantowym 
wzrokiem.  Słów.  Przen.:  Wesele  brylantowe 
p.  Wesele.  2.  wysadzany  brylantami:  Pier- 
ścień B.  Wyroby  brylantowe.  3.  cenny  jak  bry- 
lant, nieoceniony,  drogi:  Znam  ja  jego,  znam,  to 
brylantowe  serce!  Orzesz.  Mój  mileńki,  złoty, 
B.!  Orzesz.  4.  świetny  jak  brylant,  mający  kolor, 
połysk  brylantu:  Ognie  brylantowe  =  rodzaj  fa- 
jerwerków. Przen.:  Z  całej  brylantowej  sieczki 
słów  przyjaciółki  to  jedno  najdłużej  zostało  w  jej 
pamięci.  Bał.  Łzy  brylantowe.  Słów.  (=podobne 
do  brylantów).  5.  przen.  świetny,  wesoły,  jasny, 
lśniący:  Humor  B.  Styl  B.  Może  w  sercu  na- 
dzieje karmisz  brylantowe?  Słów.  6.  riteres 
B.  =  świetny,  wielce  korzystny,  doskonały,  złoly,  wy- 
borny. 7.  bud.:  Sklepienie  brylantowe  =  z  wgłę- 
bieniami  o  prawidłowych  formach  gieometj-ycznych. 

Brylantyna,  y,  blm.  I.  rodzaj  tkaniny  baweł- 
nianej w  deseń.  2.  proszek  do  czyszczenia  szkła 
i  metalów.  3.  rodzaj  kosmetyku,  nadającego  włosom 
j)olysk  i  7nickkość. 


BRySIOWATT 

Brylasto  przys.  od  Brylasty.    <:r>RYL> 
Brylastość,  I,  blm.  rz.  od  Brylasty. 
Bryiasty,  Bryllsty,   X  Brelisty     I.  grudzisty,  pe- 
łen hr;'l,  grud.  2.  p.  Bryłowaty:  Siarka  brylasta. 
Brylik,  a,  Im.  i  prow.  daszek  u  czapki.     < Mo- 
że w  związku  z  Nm.  Brille  =  okulary. 
Bryllsty  p.  Brylasty. 

p.  Bryijant. 

p.   Brylant.    Zdr.  fBry- 


Brelok. 

błyszczeć,    dominować,  pa- 
Brylowała  na  ba- 


t  Bryijancik,  a,  liu.  I 

t  Bryijant,  u,    Im.  y 
Ijancik. 

XBrylok,  u,  Im.  I  p. 

Brylować,  uje,  owat 
radować,  imponować,  królować: 
lu.     <Fr.  briller> 

Brylowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brylować. 

Brylówka,  i.  Im.  I  moneta  bita  za  czasów  mini~ 
stra  Briihla:  Znalazły  ś.  tynfy  różnych  nazwisk: 
wrocławskie,  bąki,  brylówki.    Rzew. 

Bryla,  y,  Ira.  y,  X  Brela,  [Baryła]  I.  kawał 
czego  gruby,  okrągławy,  bałwan,  bochen,  kula,  pe- 
cyna,  puc:  B.  miedzi,  ołowiu,  soli,  marmuru,  lo- 
du, ciasta.  Złoto  w  bryłach.  B.  ziemi  zeschłej 
po  deszczu  =  gruda.  Rozbijać,  roztrącać  bryły 
w  polu.  Bryły  murów  starego  zamczyska  ('  =  *:«- 
wały,  odłamy).  2,  coś  mięłckiego,  w  jedną  kupę 
zbitego,  zlepionego:  Wziąwszy  bryłę  fig,  uczynili 
plastr.  Leoj).  B.  krochmalu.  3.  mat.  figura  trój- 
wymiarowa, ciało ;  ograniczona  trójwymiarowa  część 
przestrzeni.  4.  ogr.:  B.  korzeniowa  —  korzenie 
wraz  z  ziemią  objętą  niemi:  Sadzić  z  bryłą  - 
z  niełkniętemi  korzeniami.  Zdr.  Bryłka,  Bryleczka. 

Bryłeczka,  I,  Im.  I  p.  Bryła. 

Bryłka,  I,  Im.  I  I.  p.  Bryła :  B.  śniegu.  2.  lek.: 
B.  kr^^i- skrzep  kriri  (coagulum). 

Bryłkowatość,  I,  blm.  rz.  od  Bryłkowaty. 

Bryłkowaty  w  bryłki  zbity,  bryłki  w  sobie  za- 
wierający, grudkowaty. 

X  Bryłomlerstwo,    a,    blm.    p.    Solldometrja. 

<  BRYŁ  -f-  MIAR  > 

Bryłowatość,  I,  blm.  rz.  od  Bryłowaty;  mat* 
rozciągłość  bryły  trójwymiarowej,  jej  objętość. 

Bryłowaty,  Brylasty  podobny  do  bryły,  bryłę 
składający,  masywny. 

Bryłowy  przym.  od  Bryła,  masywny,  pełny: 
Kąt  B. 

Brymborjony,  ów,  bip.  fraszki,  cacka:  Pełno 
sprzęcików  do  niczego,  co  noszą  nazwę  brymbo- 
rjonów.  Jeż.     <Fr.  brimborion> 

•J-  Brynda,  y,  Im.  y  igraszka,  cacko  dziecinne, 
fraszlca:  Czasem  cała  majętność  białogłowska 
w  bryndach  kosztownych  zależy.  Groic.  <p. 
Bryndować  ś.> 

[Bryndować  się,  uje  ś.,  ował  ś.]  p.  Bryndzić 
ś.:  Baba  ś.  stroi,  brynduje.  <Ukr.  brynduwaty 
sia> 

[Bryndowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bryndo- 
wać ś. 

Bryndza,  y,  lin.  e,  [Brędza]  I.  masa  z  ostre- 
go sera  owczego,  stosownie  przyrządzona :  B.  wę- 
gierska. 2.  blm.  gra.  nędza,  bieda.  <Rum.  brln- 
zc> 

-  Bryndzić  się,  I  ś.,  II  ś.,  [Bryndować  ś.]  stroić 
ś.,  muskać  ś.,  elegantować  ś.     <p. Bryndować  ś.> 
Bryndzoleta,  y,  Ira.  y]  p.  ~ 
Brynek,  nka.  Im.  nkl]  p. 

BrysI]  w.  hopl,  skikl:  B. 
<Dźwn.> 

Bryslo,  a,  Im.  e  p.  Bryś. 

Brysiowaty  podobny  do  brysia,  przypominający 
brysia:  Było  w  nim  coś  brysiowatego,  co  wszy- 
scy widzieli.  Jeż.     <p.  Brytan > 


Bransoleta. 
Bronak. 
z  krzesełka  i  ueiek. 


215 


B  R  T  S  K 

[Brysk,  u,  Blrn.]  brzask  poranny,  świt,  Jutrzenka: 
Skoro  B.  =  skoro  śicit,  ze  iwitem.     <  BRZASK > 

[Bryskać,  a,  alj  pozwalać  sobie  żartów:  Se 
mnoin  nie  bryskilj !     <PRYSK> 

[Brysnąć,  śnie,  snął]  I.  machnąć,  palnąć:  Sa- 
belecki^  brysła.  Pśń.  2.  a.  [Bryznąć]  przesko- 
czyć: Brysnół  bez  płot.     <PRYSK> 

Brystol,  u,  blin.  I.  gatunek  papieru  grubego  do 
rysunków  kredkowych  i  akwarel.  2.  gatunek  suk- 
na.    <0d  miasta  Ang.  Bristol  > 

Brystolowy  przym.  od  Brystol. 

Bryś,  a,  Im.  e,  Brysio  I.  mały  brytan.  2. 
przen.  (o  człowieku)  gbur,  cham,  grubjanin,  pro- 
stak, ordynus.     <p.  Brytan  > 

Bryt,  u,  Im.  y,  x  Bret,  X  Bryta,  X  Breta  I. 
szerokość  materji  a.  postawu  sukna :  Spódnica  we 
trzy  bryty.  2.  X  przen.  obszar,  j)rzestrzeń,  szmat : 
Szklg,  ś.  i  pachną  łi^k  kwiecistych  bryty.  Zdr. 
BrycIk.     <Nm.  Breite  =  dosł.  szerokość  > 

Brytan,  a,  Im.  y  gatunek  dużego  psa.  Zdr.  Bry- 
tanek,  Brytaneczek.  Zgr.  Brytanisko.  <0d  na- 
zwy mieszkańca  Brytanji> 

Brytaneczek,  czka.  Im.  czki  p.  Brytan. 

Brytanek,  nka,  Im.  nkl  p.  Brytan. 

XBrytanieć,  eje,  al  Brytańczykiem,  t.  j.  Angli- 
kiem ś.  stawać. 

Brytanik,  a,  blm.  metal  brytański,  aljaż  z  cyny, 
antymonu  i  miedzi. 

Brytanikowy  przym.  od  Brytanik:  Imbryk  B. 

Brytanisko,  a,    Im.  a   m.  a.  ni.    I.    p.  Brytan. 

2.  brytan  wart  politoioania. 

Brytanomanja,  i,  blm.  zamihiuanie  do  wszyst- 
kiego, co  brylańskie  czyli  angielskie,  anglomanja: 
Po  giermanomanji  nastąpiła  B.  Mick.  <Now. 
z  Brytan  -f-  Gr.  mania  =  iuanja> 

XBrytfan,  a.  Im.  y  p.  Brytfanna. 

Brytfana,  y,  Ira.  y  p.  Brytfanna. 

Brytfanka,  I,  Im.  I  p.  Brytfanna. 

Brytfanna,  y,  Im.  y,  Brytfana,  Brytwana, 
t  Brotfanna,  X  Brytfan,  X  Brytwan,  X  Bretfan, 
[Bratfana]  naczynie  metalowe  płaskie  do  pieczenia. 
Zdr.  Brytfanka.  Por.  [Brycaska].  <Nm.  Brat- 
pfanne  > 

X  Brytfanny  p.  Brytfanowy. 

Brytfanowy  przym.  od  Brytfan;  Brytwanowy, 
X  Brytfanny. 

Brytowy  przym.  od  Bryt;  x  Bretowy. 

X Brytwan,  a,  Im.  y  p.  Brytfanna. 

Brytwana,  y,  Im.  y  p.  Brytfanna. 

Brytvvanowy  p.  Brytfanowy. 

Bryz,  a,  Im.  y    I.  fp-  Bryz.  2.  grzebień  koguci. 

3.  zool.  p.  Gołąb.     <p.  Fryz-> 
Bryzeija,  I,  blm.  p.  Brezyija. 

Bryzg,  u,  Im.  1  1.  prysk,  promień  wody  lub  ja- 
kiejkolwiek cieczy,  rozpryskującej  i.  a.  którą  ś. 
bryzga:  Pierś  skalana  bryzgami  krwi  skrzepłej. 
Krasz.  Ruszył  środkiem  drogi,  po  błocie,  przez 
kałuże,  nie  pomnąc  ani  na  nowe  buty,  ani  na 
świtę,  którą  bryzgi  opadały.  Jeż.  Bryzgi  mor- 
skie lecą.  Kon.  Amor  wiąże  srebrne  sieci  z  jas- 
nych bryzgów  modrej  fali.  Kon.  Przen.:  Brzas- 
ki zachodzącego  słońca  jeszcze  gdzieniegdzie  po 
niebie  rozpryśnięte  złotemi  bryzgami.  Krasz.  2. 
odlatujący  kaioaiek  roztrzaskiwanego  przedmiotu, 
trzaska,  drzazga:  Niejeden  w  bryzgi  poszedł 
miecz  stalowy.  Gosz.     <BRYZG> 

Bryzgacz,  a,  Im.  e  I.  ten,  który  bryzga.  2. 
zool.  (cyiui)ex  variabilis)  duża  rofliniarka  z  ro~ 
dzitiy  [tllitrzy,  z  rzędu  błonkoskrzydłych. 

Bryzgać,  a  a.  żdże,  gal  1.  p.  Bryznąć:  Idąc, 
bryzgasz  wszystkich  błotem.  Miodu  ś.  napił, 
począł    słowy    B.    Krasz.      Siedzi    przy    lampie 


B  R  Z  A  D 

bryżdżącej.  Tw.  (  =  o  ogniu  trzeszczącym).     2.  [B.] 
brykać  (np.  o  koniu). 

Bryzganie,  a,  Ira.  a   czynność  cz.  Bryzgać:  B. 
'p&rovfozn  =  wyrzucanie  wody  j)rzez  fcowm,  plucie. 
[Bryzgiel,  a,  częś.  w  Im.  e]  krosta,  pryszcz,  wy- 
sypka. 

Bryzgnąć,  nie,  nąl  p.  Bryznąć:  Z  każdej 
w  zmierzchu  tkniętej  mórz  twych  fali  bryzgnię- 
ta  piana,  jak  djament  ś.  pali.  Krasiń.  Oburzył 
ś.  czasem  na  st;irego,  bryzgnął  słowem  na  dziew- 
czynę lub  częściej  zmilczał.  Krasz.  Bryzgnął 
tak  nagle  z  altany,  jak  gdyby  ś.  ziemia  pod  nim 
zapadła.  Kaczk. 

[Bryzgulina,  y,  Im,  y]  p.  Trzmiellna.  <?Por. 
Miki.  11  berskleti> 

Bryzkś,  i,  Ira.  I  karc.  tuz  a.  dziesiątka  w  bezi- 
ku.     <Fr.  brisque  =  pewna  gra  kartowa> 

Bryznąć,  nie,  nąl,  nęla,  nęlo  a.  zla,  zlo,  Bryzgnąć, 
nied.  Bryzgać  \.  prysnąć,  trysnąć,  chlajmąć:  B. 
błotem.  Łzy  bryznęły  jej  z  oczu.  Jeż.  Stal  błys- 
ła i  krew  dziecka  z  życiem  bryzła.  Fred.  A. 
Ocet,  kiedy  nira  bryzną  na  żelazo  rozpalone, 
zbiega  w  bulki.  Fred.  A.  Przen.  chlusnąć:  Jak 
ci  też  Marysia  szabelką  bryzła...  Kolb.  2.  przen. 
bluznąć,  cisnąć,  wyrzucić:  B.  słowami.  Bryznie- 
cie  jej  w  oczy,  żeście  nią  związali  świat  przed 
sobą.  Jeż.  3.  [B.]  przen.  jirysnąć,  ulotnić  ś., 
umknąć;  uciekszy,  zniknąć.  4.  [B.]  p.  Brysnąć. 
5.  [B.]  zaśioituć:  Skoro  zaświtało  i  na  dzień 
bryznęło...    <  BRYZG  > 

[Bryzole,  ów,  blp.]  I.  gruzły  ziemi  to  zaoranym 
gruncie.     2.  p.  Brezole.     <Fr.  brezole> 

Bryzować,  uje,  owal  wyrzynać  na  szkle.     <?p. 
Fryz- > 
fBryzować,  uje,  owal  p.  Bryzować.  <p.  Fryz-> 
Bryzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bryzować. 
Bryzowany    i.  f  p.  Bryżowany.    2.  [B.]  pas= 
wybijany  blaszkami,  centkanii  i  gwoździkami. 
[Bryzula,  I,  blm.]  p.  Brezyija. 
Bryzyija,  I,  blm.  p.  Brezyija. 
[Bryździery,  ów,  blp.]  p.  Trzmiellna. 
fBryż,  a,  Bryz,    częs.  w  Im.  Bryże,  Bryzy    I. 
karbowane,    fryzowane,    haftowane,    pstre    ozdoby, 
garnirowania  w  stroju  kobiecym,  kryzy;  suknie  ko- 
biece bryzami  ozdobione:     Już    nie    wiedzą    żony, 
jak  chodzić  w  tych  to  bryzach  swoich.  Zbył.  2. 
haft,  obszycie,  bramowanie:  Pochwy  z  złotym  bry- 
żem.  Stryjk.    3.  grzebień  koguci.    4.  różnobarwne 
obicia.     5.    wypustki,    wyrostki  drzew,    wilki:  Wi- 
niarz  siekaczem  obcina  łozie   niepotrzebne   bry- 
że. Zim.  6.  [B.]  p.  Fryza.    Zdr.  f  Bryżyk,  fBry- 
życzek.     <p.  Fryz-> 
[Bryżdżellna,  y,  Im.  y]  p.  Trzmiellna. 
[Bryżdżyć,  y,  yl]  Ucho  gotować,  partolić,  pasku- 
dzić.     [B.  Ś.J  błyszczeć.     <?> 

t  Bryzować,  uje,  owal,  f  Bryzować    I.  bryzami 
ozdabiać:  Gdybyś  ś.  ty  nie  wiem  jak  stroił  i  bry- 
żował,  nigdy  nie  będziesz  Salom  mera.  Wuj.     2. 
[B.]  p.  Fryzować.     <p.  Fryz-> 
t  Bryzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bryzować. 
t  Bryżowany  a.  f  Bryzowany  haftowany,  wyszy- 
wany bryżem:     Bryżowana    suknia.    Panna  bry- 
żowana  bez  cnoty — kamienica  słomą  przyodziana. 
fBryżyczek,  czka.  Im.  czkI  p.  Bryz:  Biega  po 
kramikach,     kupując     zwierciadłka,     tkaneczki, 
brameczki,  bryżyczTki.  Rej. 

t  Bryżyk,  a.  Im.  I  p.  Bryz:  Kocha  ś.  pani  mat- 
ka, kiedy  więc  knaników  nawiesza  u  panięeia, 
na  szyi  bryżyków.  Rej. 

[Brżad,  li,  blm.,  Brzad,  Brzód,  Obrzad,  Obrzód, 
Owrzad,  Owrzód]  ł.  owoce  sadowe.  2.  |  Brzad] 
suchy  owoc.    <?Ssł.  abreda,  obreda  =  szarańcza; 


żm 


iBRZADOWTsTGTWO 

Lit.  (a)bredeli--: rodzaj  grzyba;  por.  Miki.  bre- 
da> 

[Brzadownictwo,  a,  blm.]  sadownictwo ;  owocar- 
słtco. 

[Brzadowniczka,  i,  Im.  I]  sadowniczka ;  owo- 
carka. 

Brzadowniczy]  prźiym.  od  Brzadownik. 

Brzadowiiik,  a,  Im.  cyj  .ladmcnik;  owocarz. 

Brzadowy]  i)rzyra.  od  Brzad. 

Brzadza,  y,  ]m.  e]  drzewo  owocowe. 
Brzana,  y,  Im.  y,  Bersana,  Barwana.  [Barwena. 
Barwenna,  Berwana,  Berzana,  Brzona,  Barwanka, 
Barma,  Ślizień],  Śliż,  Mrzana,  Marena,  Miron 
zool.  (j)arbus  nuviatilis)  ryba  czlonkopromienna, 
otwarlojjęcherzowa,  hrzuchojiletwa,  karpiowata.  <  Gr. 
myraiiia,  Ł6..  rauraena> 

1.  Brzanka,  I,  Im.  I  zool.  (barbus  Petenyi)  ry- 
hn  czlonkopromienna,  otwartopęcherzowa,  hrzucho- 
płetwa,  karpiowata. 

2.  Brzanka,  I,  Ira.  i  bot.  (phleum)  roś.  z  ro- 
dziny traw.  Gatunki:  B.  łąkowa  a.  pastew- 
na a.  Trawa  św.  Tymoteusza  a.  Tysz- 
ka (p.  pratense) ;  B.  mniejsza  a.  Koci 
ogon  (p.  phalaroides  a.  Boehmeri).     <BR> 

Brzankowiec,  wca,  Im.  wce  bot.  (crypsis)  roś. 
z  rodziny  traw. 

Brzany  p.  Browy:  Brzana  kasza. 

Brzask,  u,  blm.,  fBrzazg,  fBrazg,  [BryskJ  I. 
rozwidnianie  ś.,  świt  poprzedzające; przedświt,  przed- 
zorze:  Skoro  brzask.  O  pierwszym  brzasku,  a. 
z  pierwszym  brzaskiem.  Jutro  na  B.  obława. 
Miek.  Nazajutrz,  gdy  ledwie  błyśnie  brzask  na 
niebie,  Moraw.  Oświecony  pierwszym  dnia  brzas- 
kiem. Statki  pocztowe,  wychodzące  wieczorem 
ze  Stambułu,  stają  o  brzasku  w  Dardanelach. 
Sienk.  2.  X.hlask,  błyszczenie,  błysk :  Piorun  wzrok 
przykrym  tyka  brzaskiem.  Chr.    <BRZASK> 

fBrzazg,  u,  blm.  p.  Brzask. 

Brzazg,  u,  blm.  p.  Obrzazg.     <BRZAZG> 

tBrząk,  u,  Ira.  i  p.  Brzęk.    < BRZĘK > 

X  Brząkacz,  a,  częś.  w  Im.  e,  X  Brzękacz, 
X  Pobrzękacz  pieniądz,  moneta,  złoto  brzęczące : 
Kto  ma  brząkacze,  ma  i  skakacze,  a.  jak 
kto    ma    brząkacze,    to    ma   i  pomagacze.    Prz. 

Brząkać,  a,  al  I.  p.  Brzęknąć.  2.  [B.]  dzwonić 
me  w  kościelne  dzwony :  Już  brząkali  na  bumlówke. 

Brząkadelko,  a,  Im.  a  p.  Brząkadło. 

Brząkadlo,  a,  Im.  a  p.  Brzękadlo.    Zdr.  Brza 
kadelko. 

Brząkała,  y,  Im.  y  p.  Brzdąkalski. 

XBrząkalo,  a,  lin.  y  iii.  p.  Brzękacz. 

Brząkliwie  przys.  od  Brząkliwy. 

Brząkliwy  p.  Brzękliwy. 

Brząkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brząkać. 

Brząknąć,  nie,  nął,  nęia,  nęlo  a.  kia,  kio  p. 
Brzęknąć:  Hrząknął  wtabakierę  złotą  podkomorzy 
Mick.     Usty  dźwięcznemi  tak  brząknął.  Mick. 

Brząknięcie,  a,  blm.,  Brzęknięcie,  czynność  ez. 
Brząknąć. 

[Brzątwić,  I,  II]  sohle  co  =  uroić  sobie  co.    <'> 

[Brzdągotać,  cza,  tal]  bulkołać,  chlebotać  i. 
<BRZDĘK> 

Brzdąkacz,  a,  Im.  e  ten,  co  brzdąka.  < BRZDĘK > 

Brzdąkać,  a,  al  I.  p.  Brzdąknąć.  2.  [B.l  mru- 
czeć złośliwie  pod  nosem.  3.  [B.j  mówić  o  czymś 
niepewnym. 

Brzdąkalska,  lej,  Im.  ie  forma  ż.  od  Brzdąkal- 
ski: Panna  B.  ^ 

Brzdąkalski,  ego,  Im.  scy,  Brząkała  niewpraw- 
ny, ale  niezmeczoity  f/rujck  fortepianowa/. 

Brzdąkanie,  a,  hu.  a,  czynność  ez.  Brzdąkać. 


u  R  z  E  (i 

Brzdąkanina,  y,  Im.  y  I.  niewprawna,  nieumie- 
j0ia  fjra  na  fortepianie.  2.  ir.  granie  na  forte- 
pianie. 

Brzdąknąć,  nie,  nąl,  nied.  Brzdąkać,  XBrdąkać 
I.  uderzyć  w  klawi^^z,  w  strunę,  zabrzdąkać.  2. 
nied.  f/rać  nieumiejętnie  na  instrumencie  struno- 
wym, na  fortepianie. 

Brzdąknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brzdąknąć. 

[Brzdęczyć,  y,  yl]  i.  brzęczeć:  Brzdceały  pod- 
kówki.  PŃń.     2.  cienko  prząść.     <BRZL)ĘK> 

1.  Brzdęk,  u,  Im.  I  zool.  p.  Kumka. 

2.  Brzdęk ! ,  [Brduc !]  w.  odgłos  uderzenia  na- 
giego, upadnięcia  gwałtownego,  buch  !  plask !  rym  ! 
bęc!  łomot !  chrost!  chlap!:  Szklanka  naturalnie 
B.!  Orzesz. 

Brzdękacz,  a,  Im.  e  zł.  ofcer. 

Brzdęknąć,  nie,  nąl  a.  X  ki  gruchnąć  o  ziemię 
z  hukiem,  hałasem,  rrjninąć,  chrosnąć,  łoinolnać, 
klapnąć,  buchnąć:  Brzdęknął  junak  w  kałużę. 
Już  ś.  utrzymać  dłużej  nie  mógł,  brzdęknął  jak 
długi.  Oss.  (-padł,  upadł).  Podskoczył,  aż  ma- 
ło nie  brzdękł.  Oss.  Wierzba  pękła,  Kasia 
brzdękła.  Pśii. 

[Brzdysać,  a,  al]  p.  Brdysać. 

[Brzeciiacz,  a,  Im.  e,  Brzecliajlo,  Brechajlo] 
ten,  który  brzerha,  szczekacz,  olnnawicuz :  Hrzecha- 
czul  wrzasnął  klucznik,  ja  cię  wnet  nauczę! 
Miek.     <BRZECH> 

[Brzecłiać,  a,  al]  p.  Brechać. 

[Brzecfiajlo,  y,  Im.  y]  ra.  p    Brzechacz. 

[Brzeclianie,  a,  blm.]   czynność  cz.  Brzechać. 

[Brzechnąć,  nie,  nąl]  p.  Crtchać. 

[Brzechotać,  cze,  tal]  p.  Brechać:  Sroka 
brzeehocze. 

[Brzeciłtać,  cze,  tal]  I.  p.  Brecłiać:  Głowę 
komu  B.     2.  mieszać,  mącić. 

[Brzeclitanie,  a,  blm.],  czynność  ez.  Brzeciitać. 

[Brzechtun,  a.  Im.  y]  I.  p.  Brzeciiun.  2.  leny 
co  ciągle  Je. 

Brzeciiun,  a.  Im.  y,  [Breciiun,  Brzeciitun]  kun- 
del, szczekacz ;  przen.  plotkarz,  oszczerca. 

fBrzechwa,  y,  Im.  y  strzała  hez  żelezca,  bez 
grotu:  Stał  z  zakrwawioną  twarzą,  ze  strzałą 
utkwioną  aż  po  brzechwę  w  lewym  ramieniu. 
Sienk.     <?> 

[Brzeciasty]  (o  bydle)  czerwony,  płowy,  z  prę- 
gą białą  na  grzbiecie:  Krowa  brzeciasta  p,  Brze- 
zuia.  Por.  [Brzezia(s)ty].     <?  BRZEŹ> 

Brzeczka,  i,  blm.,  x  Brzęczki  I.  ekstrakt  sło- 
dowy, dający  po  odgotowaniu  z  chmielem,  oslrulze- 
niu  i  odfermentowaniu  piwo:  B.  robi  a.  fermen- 
tuje, zarabia,  zasiewa.  Woda  mętna,  jakby  i)iw- 
na  B.  Z  brzeczki  piwo  poznać.  Prz.  2.  f  B.. 
winna  =  7woszc2.  3.  fP-  miodowa ^.-i^/to.  4.  przen.- 
napój:  Wiersz  mój  nic  będzie  prostej  miał  ce- 
ny, nie  piwszy  brzeczki  nic  z  Hipokreny.  Koch. 
<Nra.  Brei> 

fBrzednia,  I,  Im.  e  p.  Brednia. 

tBrzedzić,  I,  ii  I.  p.  Bredzić.  2.  ryczeć,  beczeć. 

Brzeg,  u,  a.  a.  Im.  i  I.  skraj  lądu  stykający  i. 
z  wodą,  pobrzeże,  wybrzeże:  B.  rzeki,  jeziora, 
morza,  strugi,  strumienia,  zatoki.  B.  wysoki, 
strOniy,  nizki,  skalisty,  piaszczysty,  morski, 
azjatycki,  grecki.  Wynieść  na  B.  Przybić  do 
brzegu.  Dopłynąć  do  "brzegu.  Odbić  od  brzegu, 
a.  odpłynąć  a.  odpychać  od  brzegu.  Stać  na 
bzjgn.  Podrywać  brzegi.  Mieć  ś.  ku  brzego- 
wi. Kierować  ku  brzegowi,  przyprzeć  do  brze- 
gu. Pływałeś  dotąd,  czas  ś.  mieć  do  brzegu.  P. 
Koch.  P.  prawy,  B.  lewy.  Przy  łatwym  i  otworzy- 
stym  brzegu  na  kotwicach  stali.  Warg.  Cicha  wo- 
da brzegi  rwie.  Prz.  Pływał,  pływał,  aż  przy  brze- 


217 


BRZEGATY 

gu  utonął  {  =  po  długim  powodzeniu  ile  skończył). 
Na  brzegu  był;  przecież  go  lek-arze  do  zdrowia 
■wrócili.  Oss.  (=o  włos  nie  umarł).  Nie  chodź 
brzegiem,  a.  nie  chodź  po  brzegu  (z^nie  narażaj 
i.  na  niehezjneczeńsłioo).  fZ  brzegów  wylewać  = 
2  ryzy  wychodzić,  z  granic  wystcjmwać.  Kozum 
niedojrzały  z  brzegów  rad  wylewa.  Birk. 
-J-W  brzegi  brać  -  brać  w  ryzy,  w  karby,  ukrócać, 
określać,  ograniczać,  miarkować:  W  brzegi  bierz 
ciasne  płochych  n  adziei  wybiegi.  2.  krawędź,  ob- 
wódka, szlak,  kraj,  skraj,  kani:  B.  lasu,  boru,  po- 
lanki, gościńca,  naczynia:  Filiżanka  ze  złotemi 
brzegami.  Przen..-  Teatr  zapełniony  był  po  brzegi. 
Łódź  zanurzyć  do  brzegów.  [Przysed  na  brzyg 
piekła].  B.  przepaści.  Przen.:  Stać  nad  brze- 
giem przepaści.  B.  wsi.  B.  między  polami-- 
miedza.  B.  stronicy,  karty,  książki.  Książka  ze 
złoconemi  brzegami.  Brzegi  arkusza.  B.  u  sza- 
ty, u  kapelusza.  Obwisłe  brzegi  kapelusza.  Po- 
łóż ś.  od  ściany,  a  ja  położę  ś.  od  brzegu  a. 
z  brzega.  Pierwszy  z  brzegu  =  pierwszy  z  kolei : 
Kamienica  pierwsza  z  brzegu.  Wszedł  do 
pierwszej  z  brzegu  cukierni.  Krasz.  (- pierwszej 
lepszej).  Nie  wiadomo,  kto  z  brzegu  (  =  nie  wie- 
dzieć, kto  pierwej  umrze).  3.  [B.]  =  a)  urwisko,  bok 
wąwozu,  b)  koniec  np.  gałęzi,  c)  wzgórze,  wyniosłość. 
4.  kra  w.  wazki  pasek  phkna,  dawany  wewnątrz 
kantu  sukni.  Zdr.  Brzeżek,  Brzeżeczck.  <BliZEG> 

XBrzegaty  p.  Brzeżysty:  Gorące  piaski  brze- 
gatej  Afryki.  Przyb. 

Brzegołomny  burzący  brzegi:  B.  ziemiotrzęśca. 
Ml.      <J5l{ZEG-f  ŁOM> 

Brzegować,  uje,  owal  I.  regulować  brzegi.  2. 
wybijać  napisy  a.  karbować  brzegi  na  monetach. 

Brzegowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brzegować. 

Brzegowaty  podobny  do  brzegu. 

Brzegowe,  ego,  blm.  rz.  I.  ti.  opłata  za  złożenie 
drzewa,  już  spławionego,  przy  brzegu  rzeki.  2.  f 
a.  t  Łączne  opłata  za  pastwisko. 

Brzegowiec,  wca,  Im.  wce  I.  Im.  wcy  a.  Brze- 
Żafiin  hiieszkaniec  nadbrzeżny.  2.  Szew.  narzędzie  do 
robienia  brzegów,  kantów.  3.  a.  Manat  zool.  (raa- 
natus)  zwierzę  z  rodzaju  wielorybów  roślinożer- 
nych. 

Brzegowlsko,  a,  Im.  a  wybrzeże,  pobrzeże,  ląd 
jn-zy  morzu  a.  przi/  rzece:  Dubiecko  jest  to  małe 
miasteczko,  położone  na  wysokim  brzegowisku 
nad  Sanem.  Pol.  Najkorzystniej  przedstawia  ś. 
ta  okolica  z  wysokiego  brzegowiska  zamkowego 
dziedzińca.  Pol. 

Brzegowy  p.  Brzeżny:  Piasek  B.  Prawo  brze- 
gowe. Liczba  brzegowa  (=mar'iinesowa).  Drze- 
wo brzegowe.  Z  brzegowej  Hajnowszczyzny  do 
Białowieży.  Sienk. 

Brzegówka,  I,  Im.  i  zool.  p.  Jaskółka. 

Brzekinia,  I,  Im.  e,  bot.  p.  Grusza.  <Słc. 
brek,  Ozes.  bfek,  Srb.  brekinja  itd.;  p.  Miki. 
415  berkynja> 

[Brzem,  u,  Im.  y]  roś.  lariz  decidua.  <Czes. 
l)fim> 

XBrzemeczko,  a,  Im.  a  p.  Brzemię.    <BIOR> 

Brzemląozko,  a,  Im.  a  I.  X  p.  Brzemię :  Jarz- 
mo moje  jest  wdzięczne,  i  B.  a  obciążenie  moje 
lekkie.  Leop.  2.  [B.]  naręcze,  wiązka,  tlomok :  B. 
drzewa.  Pozawijała  trzewiki  i  rzeey  do  brze- 
miącka.  B.  siana  (w  płachcie).  B.  raechu  (mchu). 
Postawiła  B.   z   cegłami   na   kamieniu.  Bał. 

Brzemlenność,  I,  blm.,  Cięźarność  stan  zapłod- 
nienia kobiety,  noszenie  płodu  w  łonie,  ciąża. 

Brzemienny  przym.  od  Brzemię,  brzemieniem 
obładowany :  Brzemienna  (kobieta)  =  ciężarna, 
w  ciąży:     Brzemienna,    gdy  ś     przybliża  ku   ro- 


BRZEŚCINA 

dzeniu,  boleje.  Bud.  Brzemienną  być,  a.  zostać 
z  kogo,  a.  z  kim.  Brzemienną  być  pierwszym 
synem.  Przen.:  Obietnice  w  nadzieje  brzemien- 
ne.Przyszłość  brzemienna  klęskami.  Każda  chmu- 
ra inna;  naprzykład  jesienna  pełznie  jak  żółw 
leniwa,  ulewą  brzemienna.  Mick.  O  wiosno,  obfita 
we  zdarzenia,  nadzieją  brzemienna.  Mick. 

Brzemię,  enla,  Im.  ona  I.  X  ciężar,  jaki  dwiema 
rękoma,  albo  na  plecach  człowiek  unieść  może,  na- 
ręcze: B.  siana,  drzewa,  trawy.  Ponieść  B. 
Niósł  w  gorący  dzień  B.  drew  z  lasu  na  so- 
bie. Rej.  Nakładszy  chłop  brzemiona  na  osła, 
wezbrał  ś.  w  drogę  (—juków).  2.  w  ogólności : 
ciężar,  cokolwiek  ciąży,  ciemięży,  uciemiężą,,  uciska 
(dosł.  i  przen.):  Dźwigać  B.  Podołać  brzemie- 
niu. B.  to  na  mnie  włożyłeś,  zrzucić  go  z  sie- 
bie nie  mogę.  Górn.  Kto  zbywa  urzędu,  ciężkie 
B.  z  siebie  składa.  Bud.  Sam  w  ręce  kata  od- 
da swą  głowę,  jak  nieznośne  B.  Krasiń.  Życie 
ciężyło  nad  nim  wielkim  brzemieniem.  Krasz. 
Troska  o  chleb  powszedni  ciężkim  była  mu 
brzemieniem.  Krasz.  3.  f  'w^  1™-  ciężary  wojsko- 
we,  bagaże :  Równy  będzie  dział  łupu  i  temu, 
który  był  w  bitwie,  i  onemu,  który  pozostał 
przy  brzemionach.  Leop.  4.  f  w  starym  zako- 
nie =/)?-2e/)«n'<e(/n<a  klęski:  B.  pustyni  morskiej. 
Wuj.  (=przeciw  Babilonowi,  który  spustoszony  i  wy- 
ludniony, loyglądać  będzie  jak  pustynia  lub  morze 
piaszczyste).  5.  poszycie  duchu  paździorami,  perzem 
itp.  6.  a.  Spadek  bart.  miodunka,  padź  miodowa 
-  wilgoć  miodowa  na  liściach  roślin,  którą  pszczoły 
zbierają.  7.  lek.  a)  B.  niewieście  =  noszenie  ko- 
biet, płód  w  żywocie  matczynym,  brzemiennoić,  cią- 
ża, cięźarność.  f  Brzemieniem  chodzić  =  być  w  cią- 
ży, t  Zastąpić  brzemieniem,  f  Postąpić  w  B.  a. 
t  Wstąpić  w  B.  =  ciężarną  zostać,  zajść  w  ciążę. 
t  Brzemieniem  obciążyć  niewiastę  =  zapłodnić  ją. 
Przen.:  Tajne  B.  hit  wydało  płód.  Mick.  b)  p 
Łożysko.  Zdr.  yBrzemi^czko,  XBrzemko,  xBr2e- 
meczko,  [Brzemlonko]. 

fBrzemlę,  enla,  Im.  ona,  [Wrzemlę]  czas.  Ps. 
flor.  <  Zamiast  wrzeraię,  por.  Ssłw.  yrgmę,  Srb. 
yrijerae  itd.> 

[Brzemlonko,  a,  Im.  a]  p.  Brzemię. 

t  Brzemiononosz,  a.  Im.  e  tragarz. 

X  Brzemiononośny  brzemiona  noszący.  <  BIOR  -j- 
NIOS> 

xBrzemlospat,  u.  Im.  y  =  Baryt,  spal  ciężki. 
<  Brzemię  wzięte  tu  w  znaczeniu  ciężkości ;  wy- 
raz odpowiada  Nm.  Schwerspath> 

xBrzemko,  a,  Ira.  a  p.  Brzemię. 

Brzestan,  u,  Im.  y,  Brzesztan  bot.  !.  p.  Biusz- 
Ozyk.  2.  (arapelopsis)  roś.  z  rodziny  winowicio- 
watych.  <?  Cześ.  bfećtan,  Węg.  borostyan  itd. 
Por.  Miki.  21  Breśljani> 

Brzestanowy  przym.  od  Brzestan. 

[Brzeszozeć,  y,  alj  p.  [Wrzeszczeć]. 

Brzeszczot,  u.  Im.  y  głownia,  klinga  u  noia,  sza- 
bli.    <Może  do  BRZASK  > 

fBrzeszczyć  się,  y  ś.,  ylo  ś.,  f  Brzeżdżyć  ś. 
tylko  nieos. :  Brzeszczy  ś.=  na  brzask  ś.  zanosi, 
świta:  Dopiero  ś.  brzeszczy.  Ledwie  ś.  brzesz- 
czyło.     <  BRZASK  > 

XBrze8znlk,  a,  Im.  I,  f  Brześnik  pies  myśliwski, 
gończy,  naszczekujący,  farbotrop.      <BRZECH> 

Brzesztan,  u.  Im.  y  p.  Brzestan. 

[Brześcian,  a.  Im.  y]  stary  garnek,  opleciony 
łykiem.  <Brs.  biaraściSń,  od  biar&sta  =  kora  brzo- 
zowa > 

fBrześcIany]  brzostotoy.    <BRZOST> 

Brześoina,  y.  Mm.  stoi.  drzewo  jesionowe  pod 
kolor  mahoniu  podprowadzone. 


218 


BRZEŚCINOWY 


BRZEKACZ 


Brześcinowy  prz)Mn.  od  Brześcina:  Stolik  B. 
[Brześć,  a,    Im.  e]    koniec  palca.     <  Por.  Cześ. 
bfiśtec,  zain.  bnsec  =  brzuszeo  (u  palca)  > 
fBrześnik,  a,  Im.  I  p.  Brzesznlk. 
Brzewlk,  u,  Im.  I,  KadykJ  Juhwiec.     <?> 
Brzezawa,  y,  Im.  y]  p.  Brzezula. 
Brzezawy]  p.  Brzezlaty. 
[Brzezdzlelina,  y,  Im.    y]    I.    p.  Trzmiellna.    2. 
drzewo  suche,  brzozowe,  porąbane  na  szczajjki.   <  p. 
Bryzgulina> 

[Brzeziasty]  p.  Brzezlaty:  Krowa  brzeziasta 
p.  Brzezula.  Da  ci  matka  eieiicke  brzeziastom. 
Pśń.    Kobyła  brzeziastd,. 

[Brzezlaty,  Brzeziasty,  Brzezawy]  gniady, 
pstry,  czerwono-biały:  Krowa  brzeziata  p.  Brze- 
zula.    <?  BRZEŹ> 

[Brzezlca,  y,  Im.  e]  p.  Brzoza:  .Pławina  brze- 
zicy  =  gałązka  brzozowa.     <  BRZEZ  > 

fBrzezień,  źnia, blm.  marzec:  Miesiąca  brzeź- 
nia.     <Czes.  bfezen> 

Brzezina,  y,  Im.  y  I.  lasek  brzozowy^  h-zeźniak. 
2.  brzoza :  Kora  młodej  brzeziny  jest  gładka, 
biała  i  lśniąca  ś.  Kluk.  3.  drzewo,  drewno  brzozowe. 
4.  rózgi  na  chłostę,  wić  brzozowa,  kij  brzozowy :  Naj- 
lepsze na  upór  lekarstwo  B.  B.  napędza  rozumu  do 
głowy.  Zerżnął,  a.  ściął  go  brzeziną  5.  [B.]  ko- 
ra brzozowa:  Baby  farbują  przędzę  na  zielono 
w  brzezinie.  Zdr.  Brzezinka,  [BrzezineczkaJ. 
<BRZEŹ> 

[Brzezlneczka,  i,  Im.  f]  p.  Brzezina:  Mamci 
ja  brzezineczkę,  toć  ona  cię  nauczy  roboty.  Pśń. 
Brzezinecką  bić.  Pśń. 

Brzezinka,  I,  Im.  i  p.  Brzezina. 

Brzezinowy  przym.  od  Brzezina:  Droga  do 
wsi  schodziła  nieco  z  góry,  wśród  brzezinowego 
lasku.  Sienk.  Sok  B.  Miotła,  rózga,  gałąź  brze- 
zinowa. Żart. :  Brzezinowe  pastylki  (  =  rózgi). 
X  B.  wójt.  Rej.  {  =  rózga). 

Brzeziński  żart.:  Pan  B. -rózgi:  Przyszedł 
do  niego  z  panem  Brzezińskim.  Miał  spotkanie 
z  panem  Brzezińskim. 

[Brzezula,  i,  Im.  e,  Brzezawa,  Brzeoiasta, 
Brzeziata,  Brzeziasta,  Brezlcha]  krowa  pstra. 

[Brzeździellna,  y,  Im,  y]  p.  Trzmiellna. 

Brzeżnla,  i,  blm.  brzeg  krzyżowej  a.  zrazowej 
części  wołu. 

Brzeźniaozek,  czka,  Im.  czki  p.  Brzeźniak. 

Brzeźniak,  a,  Im.  I  I.  las  brzozowy,  brzezina. 
2.  młoda  brzoza,  brzózka:  Dziewczę  chwytało  za 
.cj  łogi,  za  dębczaki,  za  B.,  żeby  nie  upaść.  Krasz. 
3  [B.],  rodzaj  grzyba.  Zdr.  Brzeźniaczek. 
<BRZEZ> 

Brzeźnica,  y.  Im  e  bot.  fnotochlaena)  roi. 
z  gromady  paprotników,  z  rzędu  paproci.   <  BRZEŹ  > 

Brzeżanln,  a,  Im.  anie  p.  Brzegowiec.  <  BRZEG  > 

fBrzeżdżenle,  a,  blm.  świt,  świtanie,  brzask. 
< BRZASK > 

tBrzeżdżyó  się,  y  ś.,  yło  ś.  p.  Brzeszczyć  ś.: 
Raniuchno,  ledwo  brzeżdżyć  ś.  poczęło.  Km. 

Brzeżeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Brzeg. 

Brzeżek,  żka,  Im.  żki  i.  p.  Brzeg:  Usiadł  na 
samym  brzeżku.  2.  w  Im.  listewki,  koronki  waż- 
kie do  garnirowania  strojów  niewieścich.  3.  [B., 
Brzyzek]  wszelka  wyniosłość  gruntu.     <  BRZEG  >' 

Brzeżny,  Brzegowy  przym.  od  Brzeg:  Żegluga 
brzeżna.  Rak  B.^  po  brzegach  żyjący.  Brzeźna 
ściana.  B.  napis  na  talarze.  Cz.  Wiatr  powie- 
wa brzeżną  trzciną.  Dj.  Łąka  brzeżna  (bifrt.)= 
znajdująca  ś.  przy  brzegu  lasu. 
.    Brzeżyca,  y,  Im.  e  bot.  p.  Brodnik. 

Brzeżyć,^y,  yl     I.    bramować,    brzegi    wyazywaó. 


brzegiem   obszywać:     Zielona  czamaika  Srebrnym 


haftem  brzeżona.  Bern.  Żagle  brzeżone  purpurą 
Kon.  Przen. :  Jasność  złotem  brzeży  jedną  z  kart 
księgi.  Kon.  2.  brzegi  tworzyć,  zakończać,  ogra- 
niczać, zamykać  z  brzegu:  Brzeżą  je  murki  z  ka- 
mienia. Goł. 

Brzeżyna,  y.  Im.  y  bot.  p.  Brodnik. 

xBrzeżysty,  XBrzegaty  I.  brzeg  mający,  o  sze- 
rokim wysokim  brzegu:  Mirty  najlepiej  ś.  rodzą 
na  miejscach  brzeżystych.  Otw.  Brzeżyste  loże 
rzeki.     2.  bramowany. 

X  Brzęozadlo,  a,  Im.  a  p.  Brzękadlo.  <  BRZĘK  > 

Brzęczący  I.  im.  od  Brzęczeć:  Głos  brzęczą- 
cego fortepianiku.  Krasz.  Moneta  brzęcząca 
(  =  metalowa,  nie  papierowa).  2.  bot. :  Drzewo 
brzęczące,  p.  Cebrzyca. 

XBrzęczączka,  i,  blm.  moneta  brzęcząca,  jdenią- 
dze :  Nie  może  ś.  oprzeć  widokowi  brzęczączki, 
na  stole  rozsypanej.  Rzew. 

Brzęczeć,  y,  al  I.  p.  Brzęknąć :  Po  chwili  za- 
brzęczał dzwonek  i  jął  B.  zrazu  głośno,  wresz- 
cie ustał.  Sienk.  (  =  dźwięczeć).  Właśnie  dwuna- 
sta brzęczała  na  starym, rozklekotanym  zegarze. 
2.  o  owadzie  beczeć:  Brzęczy  mucha,  kiedy 
w  miodzie  tonie.  Nar.  Brzęczące  na  kwiecie 
zbierały  miód  pszczółki.  Biel.  M.  Przen.:  B.  ko- 
mu nad  Mchem  =  klektać.  Brzęczy,  jak  komar  ko- 
ło nosa.  Prz.  [Brzęczy,  jak  stara  baba  a.  kro- 
wa]. 3.  szemrać,  szeleścić,  mruczeć:  Strumyk 
brzęczy.  Kras. 

Brzęczenie,    a.   Im.  a  czynność  cz.   Brzęczeć: 

B.  pszczół,  chrząszczy. 

1.  Brzęczka,  i,  Im.  1  I.  gatunek  jabłoni.  2.  [B.} 
roś.  cephalanthera  grandijlora.  3.  zool.  (locustel- 
la  luscinioides)  ptak  wróblowaty,  zębodzioby,  z  ro- 
dziny gajówek.     <  BRZĘK  > 

2.  Brzęczka,  i.  Im.  I  l'.  X  p-  Brzeczka:  B.  piw- 
na. Syr.  Miodowa  B.  Mącz.  2.  bart.  pogniecio- 
ny plaster  miodu.     <p.  Brzeczka > 

X  Brzęczny  brzęk  wydający,  brzękający,  brzęczą- 
cy :  Uderzył  w  tarczę  brzęczną.  Kras.  <  BRZĘK  > 

Brzęczownik,  a,  Im.  I  bot.,  p.  Cebrzyca. 

xBrzęczyć,  y,  yl  p.  Brzęi<nąć. 

XBrzęozydlo,  a.  Im.  a  p.  Brzękadlo. 

Brzęczyszabla,  i,  blm.  ten,  co  pobrzękuje  szablą : 
Wielka  mnie  przez  brzęczyszablę  tego  koufuzja 
spotkała.  Mał.     <  BRZĘK -|- Szabla  > 

Brzęk,  u,  Im.  I,  i.  a.  f  Brząk  brzęczenie,  dźwięk, 
pochodzący  od  uderzonego  a.  wstrząśniętego  metalu; 
dźwięk,  wydawany  w  locie  przez  niektóre  owady : 
B.  kajdan,  łańcuchów,  kluczów,  rozbitego  dzwo- 
nu, pieniędzy.  B.  strun,  fortepjanu.  B.  głuchy. 
B.  miedziany.  Rej.  Po  brzęku  poznawają  gar- 
niec. Prz.  Biją  w  tarcze,  B.  głośny  daje  s,  sły- 
szeć. Kras.  Nutę  miłosnych  piosnek  z  brzę- 
kiem harf  jednoczą.  Przyb.  Rozlegał  ś.  tu  i  ow- 
dzie B.  pszczół.  Prus.  Brzękiem,  parskaniem, 
rżeniem,  tętenty,  huczała  ziemia,  powietrze 
brzmiało.  Zal.  Przen.:  Czczym  słów  brzękiem 
posiedzenia  bawią.  Pilch.  B.  za  węch.  Prz.  (=ja- 
ką  miarką  mierzysz,  taką  tobie  odmierzą).  2.  Xpie- 
niądze  brzęczące:  Nie  szczędzi  najmniej  sowite- 
go brzęku.  Chr.  3.  człowiek  rozwlekle  a  nudnie 
mówiący  :  Stary  B,  4.  bot,  a)  p.  Niespiik.  b)  p. 
Grusza.  5.  zool.  =  si)  {syrpMda.)  owad  diouskrzydły, 
krótkorogi.     h)  [B.]  mucha   syrphus.     <BRZEK> 

Brzęk-brzęku  w.  naśladowanie  brzęku  kos  i  sier- 
pów: B.-b.,  B.-b,,  pośpiesznie  a  chyłkiem,  śmiech 
słychać:  spłoszyli  zająca.  Len. 

Brzękacz,  a.  Im.  e  I.  a.  X Brząkało  ten,  co  brzą- 
ka: Ajijona,  chełpliwego  literata,,  nazywał  Ty- 
berjusz  brzękaczeui  świata.  Pilch,  2.  p.  Brzęka- 


219 


^  BRZĘKAĆ 

dlo.     3.    X  p.    Brząkacz.    4.    [B.]    żart.    taniec: 
Zagiajze  mi  kowala,  scokaea,  brzękaca.  i*śń. 

brzękać,  a,  al  i>.  Brzęknąć. 

Brzękailelko,  a,  Im.  a  p.  Brzękadlo:  Hr/.oka- 
delka  (Jo  wybijania  taktu  w  kapeli  jant-zar- 
skioj. 

Bfzękadło,  a,  Im.  a,  Brząkadlo,  X  Brzęczadlo, 
X  BrzęczytJlo,  Brzękacz,  Brzękatka  1.  iiisirument 
muz.  iiic/dloiri/ ,  który  hrzęlc  wi/rldje;  instrument 
muz.  ze  struiiaiiii.  2.  wydrążona  kulka  z  kołaczą- 
cym wewnątrz  kawałkiem  metalu:  Chciały  myszy 
włożyć  na  kota  obrożę  z  brzękadłem.  3.  pręcik 
metalowy,  którym  uderzają  w  struny  niektórych  in- 
strumentów muzycznych.     Z<lr.  Brzękadelko. 

Brzękatka,  I,  Im.  I  p.  Brzękadlo :  Kije,  przy- 
brane na  górnych  końcach  w  mosiężne  brzękał- 
ki.  Sienk. 

Brzękanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Brzękać. 

Brzękawka,  i,  liu.  i  przyrządzik  brzęczący  (przy 
zabawkach  dla  dzieci):  Popychali  obręcze,  zao- 
patrzone w  dzwonki  i  brzękawki.  Orzesz. 

Brzękliwie  przys.  od  Brzękliwy. 

Brzękliwość,  i,  blm.,rz.  od  Brzękliwy:  Powieść 
kronikarska  zatrzymała  ś.  jedynie  w  zwikłano- 
ści  i  zwykłej  sobie  brzękliwości.  Lei. 

Brzękliwy,  Brząkliwy  brzęk  wydający,  brzęczą- 
cy:  Obudzony  brz(^kliwych  dzwonów  przykrym 
dźwiękiem.  Komar  B. 

Brzęknąć,  nie,  nąl,  nęla,  neto  a.  kta,  kto,  Brząk- 
nąć,  nied.  Brzękać,  Brzęczeć,  X  Brzęczyć,  Brzą- 
kać I.  zabrzęczeć,  zadzwonić,  szczęknąć:  Coś  brzęk- 
ło.  B.  czym,  w  co.  Brzękać  ostrogami  po  ulicy,  klu- 
czami, łańcuchem,  kajdanami.  Brzekły  kielichy. 
Przen.:  B.  pieniędzmi  =  doi(/(5,  użyć  pieniędzy: 
[Talarami  brzaee  ]  Darmo  nic,  trzeba  tu  B.  Co 
jirzedtym  tysiijcami  brzj^kaleiii,  dzisiaj  w  liberji 
.chodzić  muszę.  Czart.  A.  2.  nabrzmiewać,  puchnąć. 

Brzęknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Brzęknąć. 

Brzękot,  u,  Im.  y  brzęk,  brzęczenie:  Była 
chwila  ciszy,  że  ś.  B.  polneg-o  konika  posłyszy. 
Syrok.  Nie  czuł  ani  orczyka  brzękotu,  ani  kopyt 
uderzenia.  Derd.  Kazał  zwónkami  brzjjjkać  i  z  ta- 
kiemi  brzękotami  przyszed, 

Brzęst,  u,  Im.  y  bot.  (brucea)  roi.  z  rodziny 
hiegunccznikowatych.      <  ?  > 

XBrzmiatoŚĆ,  I,  Im.  i  obrzmienie,  puchlina:  B. 
hemor(  ilalna.     <BRZM'> 

Brzmiąco  przys.  od  Brzmiący:  Górnie,  płyn- 
nie,    B.  rozlegać  ś.  zaczęły  strofy.  Orzesz. 

f  Brzmiącoczopkowy  anat.:  Mięsień  B.^natęża- 
jąci/  podniebienie  (musculus  sal])ingo-staphyllnus). 
<BRZM'-f  Czop> 

Brzmiący  glohio  rozlegający  i.,  grzmiący, 
dźwięczny:  Głos  B.  Ucichły  brzmiące  trąby.  Pot. 
Brzmiąca  wdzięcznie  lira.  Hul.  Wspaniały,  B., 
płynny  rytm  Odysei.  Orzesz.  Brzmiące  dowody 
osot)liwą  moc  mają  ku  namówieniu.  Kosz.  (-hrzę- 
czt{ce,  brzękiem  pieniężnym  poparte), 

XBrzmiąCzka,  I,  Im.  I  brzmienie,  gwar:  Za- 
wsze w   domu  B.  =  huczno. 

I.  Brzmieć,  brzmi,  brzmiał,  f  Brznieć  I.  wyda- 
wać dźwięk,  diwięczeć,  brzęczeć,  do  uszu  wpadać: 
Uderzona  brzmi  tarcza.  Kras.  Brzmiąca  wdzięcz- 
nie lira.  IIul.  Muzyka  brzmi.  Brzmi  chrząszcz 
w  trzcinie.     Brzmi  dzwonek    (ptak).    Mor.      wy- 

2,  wymawiać 
le.  Nie  wiem, 
jak  to  w  polskim  języku  B.  będzie.  Kochan.  3. 
rozlegać  i.,  grzmieć,  huczeć,  dawać  i.  słyszeć: 
Chwałą  boską  brzmi  na  wieczno  lata  wielki 
krąg  fewiata.  Groch.  Niewątpliwe  wieści  brzmia- 
ły.   Tw.     Niech    brzmi    głos    wojny    na    twier- 


rojone  i)Szczoły  brzmią  koło  ula.  Jabł. 
i.:    J^francusKie  brzmi  jak  „ż"  polskie 


BRZOSKWINIA 

dzach  i  murach.  Kras.  Wieże  psalmami  brzmia- 
ły. Skar.  Skądby  brzmiała  tak  rzetelna  mowa. 
Otw.  Lasy  brzmią  rozkosznym  pieniem.  Kołak. 
Brzmiało  powietrze  okrzykami  radości.  Usta- 
wicznie brzmią  mu  w  uszach  słowa  Paiislde. 
Kej.  Sława  i  zła  i  dolra  jest  bardzo  gło.^ny 
dzwon,  a  brzmi  na  wszystide  strony.  Rej.  Źle 
brziui  pochwała  we  własnych  uściech.  Kras. 
Brzmiały  Alpy  szczękiem  na.^^zego  oręża.  Mick. 
Brzmią  na  wszystkie  echa  strony.  Zal.  A  na 
niej  (skrzypce)  będzie  pod  niebem  brzmiała  wier- 
nego ludu  cicha  pochwała.  Len.  Ostępy  brzmia- 
ły wyciem  wilków.  Sienk.  W  domu  brzmi 
(^huczno),  a  w  mieszku  głucho  (-pusto).  Oss. 
4.  opiewać,  głosić,  wyrażać:  Dokument  brzmi  jak 
następuje.  To  oni  tak  zgoła  wykładają,  jak  sa- 
me słowa  brzmią.  Baz.  5.  Xkogo,  co  =  .9/osż(5,  *7a- 
wić,  icynosić:  B.  czyje  pochwały.  Nieśmiertelnej 
chwały  ja  szukam,  żeby  mię  świat  brzmiał  i  gło- 
sił cały.  Min.  6.  f  a)  dobrze  w  ucho  wpadać: 
Brzmi  to  słowo,  owo  zaś  nie  brzmi.  Oss.  b)  zga- 
dzać ś.,  kwadrować,  harmonizować:  Postępki  jego 
nie  brzmią  z  jego  mową.  Oss.  7.  [B.]  brzęczeć 
czymś:  Brzmią  skorupami  w  miechu,  jakoby  pie- 
niędzmi. 8.  [B.]  lśnić  ś.:  Suknia  na  niej  od  zło- 
ta brzmi.  Pśń. 

2.  Brzmieć,  brzmieje,  a.  brzmi,  brzmiai puchnąć, 
nabiegać,  pęcznieć:  Brzmią  z  razów  piersi  mu 
i  kości.  Bardz. 

1.  Brzmienie,  a,  Im.  a  I.  czynność  cz.  I. 
Brzmieć:  B.  instrumentów  pochodzi  z  wzrusze- 
nia powietrza.  Boh.  J.  Ryk  składa  ś.  z  krótkich, 
urwanych,  gardłowych  brzmień.  Sienk.  Na  B. 
gitary  pląsały  kupidyny.  Węg.  Już  trąb  w  po- 
wietrzu rozlega  ś.  B.  Malcz.  B.  głoski.  Cudne 
brzmienie  poezji  Goethego.  Krasz.  B.  aktu,  do- 
kumentu. 2.  lek.:  B.  rozkurczowe  =  szmer 
podczas  rozkurczu  serca  (sonus  diastolicus).  B. 
skurczowe  (sonus  systolicus). 

2.  Brzmienie,  a,  blra.,  czynność  cz.  2.  Brzmieć. 
XBrzmienność,  i,  blm.    I.  treść  pisma,  osnowa, 

brzmienie:  Protokółu  tego  takowa  jest  B.  2. 
zdolność  głosu  do  dokładnego  wydawania  brzmień: 
Śpiewak  powinien  ś.  starać  o  wyraźne  wyma- 
wianie słów  podczas  śpiewu  i  nadanie  im  pew- 
nej brzmienności.   Kurp. 

Brzmik,  a,  Im.  I  zool.  (psithyrus)  owad  błon' 
koskrzydly  z  rodziny  pszczół. 

t  Brznieć,  i,  at  p.  I.  Brzmieć:  Brzniał  zwięk 
wiesiela.  By  zwady  przykrość  nie  brzniała.  B. 
Sz.     Na  zwoneczkoch,  w  trąby  brznieli. 

t  Brznienie,  a.  Im.  a,  czynność  cz.  Brznieć, 

[Brzoda,  y,  Im.  y]  p.  Broda. 

t  Brzodżoem  p.  Brożcem. 

[Brzona,  y,  Im.  y]  p.  Brzana:  Karasie,  brzo- 
ny,  kiełbie,  liny.  Tet. 

XBrzoskiew,  kwi,  Im.  kwie,  XBro8klew  bot.  I. 
a.  XBrz08kwia,  XWrzoskwia  n)  dawna  nazwa  ka- 
pusty. Gatunki:  B.  m  o  r  s  k  a  =  kujmsla  rnorska  (bras- 
sica  marina,  soldanella).  B.  ogrodna  =  fcrt/JU5^a 
czarna (brassica nigra).  b)  B.  polna  p.  Gorczyca 
i  Łoczyga.  c)  [B.]  rodzaj  rzepaku.  2.  p.  Brzo8l(winia: 
W  kwiat  różany  B.jjęka.  Kon.  <Łć.  brassica,skąd 
Włos.  brasca ;  zmieszano  z  Brzoskwinia,  a  Wrzos- 
kiew  podprowadzono  pod  M-^rzos  > 

t  Brzoskinia,  I,  Im.  e  p.  Brzoskwinia. 

XBrzoskwia,  I,  Im.  e   bot.  j).  Brzoskiew. 

Brzoskwinia,  I,  Im.  e,  Brzoskiew,  fBroskinla, 
f  Brzoskinia,  Broskiew,  [Brzoskwiń]  I.  bot.  (amyg- 
dalus  persica  a.  persica  vulgaris)  roś.  z  rodzaju 
migdała.^  2.  owoc  tej  rośliny.  Zdr.  Brzoskwinka. 
<Zr6dłerajest  Qr.(melon  =  jabłko,   owoc  wogóle) 


220 


BRZOSKWINIOWY 


BRZUCHOGRYZIENIE 


persikón  =  porskie,  sk^d  Łć.  persicum;  zmiesza- 
no z  Brzoskiew> 

Brzoskwiniowy  przym.  od  Brzoskwinia:  a) 
Brzoskwiniowa  gałązka.  Kwiat  B.  Gładki,  jak 
brzoskwiniowa  ])estka.  Prz.  B.  kolor.  Puszek 
B.  Wino  zielonawe,  tęgo  szacownego  gatunku, 
który  to  brzoskwiniowym  zowią,.  Kras.  b)  ma- 
jący barwę  brzoskiuini,  żólto-czei-worunin/,  różowo- 
zółty,  hlado-karmazijnowy:  Szata  brzoskwiniowa. 
Goł.  c)  młodzieńczym  puszkiem  nakszłalt  brzos- 
kwiniowego pokryty :  Dziewica  z  ustami  jak  ja- 
gody, płcią  brzoskwiniową,.  Czarne  loczki  trzęs- 
ły  ś.    kolo   jej  brzoskwiniowej  twarzyczki.  Bał. 

[Brzoskwiń,  \,  Im.  e]  p.  Brzoskwinia. 

Brzoskwinka,  I,  Im.  i  p.  Brzoskwinia. 

Brzost,  u,  Ira.  y,  [Brzóst]  bot.  p.  Wiąz:  B.  wi- 
nem odziany.  Otw.     < BRZOST > 

Brzosta,  y,  blm.,  [Brzóstwo]  kora  Irzostu. 

Brzostowlna,  y,  Im.  y  drzewo  brzoslowe,  las 
hrzoslowy. 

Brzostownica,  y,  Ira.  e  bot.  p.  Trząst. 

Brzostowy,  Brzościany  przym.  od  Brzost:  Drze- 
wo brzostowe. 

[Brzostówka,  I,  Im.  I]  zoo!,  p.  Zęba. 

Brzościany  p.  Brzost, wy:   Tabakie  ka  brzoś- 

ciana  (=z  brzosty,  z  ko  y  Uizosloioej). 

Brzoza, y,  Im. y  bot.  [Brzezlca]  (betula)  roi.  zro- 
dziny  brzozowatych.  Gatunki:  B.  karłowata  (b. 
nana).  B.  krzewiasta  a.  krzewowata  (b. 
fruticosa).  B.  ojcowska,  karpacka.  B. 
omszona  (b.  pubescens).  B.  pospolita  a. 
Poczołyta  (b.  alba).  B.  z  pośrzód  muru  ś. 
ryje,  aż  Ypierzch  ku  górze  wybije.  Dar.  J.  Do- 
bra kozie  B.  Prz.  Jaka  B.,  taka  korka;  jaka 
matka,  taka  córka.  Prz.  Na  pochyłej  brzezie, 
to  i  kozieł  ś.  zwiezie.  Prz.  B.  płacząca.  Pła- 
cze jak  B.  Prz.  Co  dąb,  to  nie  B.  Prz.  Zdr. 
Brzózka.     <HKZEŹ> 

[Brzozna,  y,  Im.  y]  p.  Brózda:  Stary  wół 
brzozny  nie  psuje.  Prz.  <Z  Brózda,  pod  wpły- 
wem Brs.  barazna> 

[Brzoznować,  uje,  owal]  robió  pługiem  hrózdy. 

Brzozo  waty  I.  podobny  do  brzozy.  2.  ,  bot.: 
Kośliny  brzozowate  (betulaceae).     <BRZEZ> 

Brzozowiec,  wca,  Im.  wce  I.  bot.  p.  Zbuczyn. 
2.  zool.  (rhynchites  betuleti)  chrząszcz  człero- 
członkowy  z  rodziny  słoników. 

Brzozownik,  a,  blm.  sok  brzozowy,  oskoła. 

Brzozowska,  lej,  Im.  le:  Panna  a.  pani  B.  = 
żart.  rózf/u :  Ożenisz  ś.  z  panną  Brzozowską. 
Powącha.«z  ś.,  poznasz  ś.,  zobaczysz  ś.  z  panią 
Urzozowsk^- dostaniesz  rózgi:  Mam  ja  tu  na 
próżniactwo  i  swawolę  lekarstwo...  patrz,  jakie 
to  piękne  panny  Brzozowskie  kąpią  s.  w  cebrzy- 
ku. Wilcz. 

Brzozowy  przym.  od  Brzoza:  Rózgi  brzozowe. 
Kora  brzozowa.  Chróst  B.  Sok  B.  Gaj,  lasek 
B.  =  brzezina.  Tabakierka  brzozowa  (=z  kory 
brzozowej).  Przen.:  B.  sok,  a.  brzozowa  wie,  a. 
kasza  brzozowa  =  cA/osto  rózgą  brzozową:  Matka 
łaje,  gromi,  a  podczas  brzozowym  zmywa  so- 
kiem pstrociny  bez  ługu.  Łączn.  Dębowa  wió 
liczy  robić,  a  brzozowa  rozum  dawa.  Prz. 
X  Skóra  (=kora)  brzozowa.  Wygląda  jakby 
brzozową  skórą  powleczony  (o  pokrytym  ospą). 
Perz. 

Brzozówka,  I,  Im.  I  bot  I.  p.  Syrojeszka,  2. 
[B.]  7nałe  jabłko  jesienne. 

[Srzód,  odu,  blm  |    .  Cr  ad. 
Brzóst,  u,  Ira.  yj  p.  V  ląz. 
"Brzóstwo,  a,  blm.]  p.  Brzosta.  <  BRZOST  > 


Brzózka,  I,  Im.  I  I.  ,p.  Brzoza.  2.  [B]  kora 
brzozowa,  łub.     <BRZEZ> 

Brzuch,  a,  Im.  y,  firzucho,  [Brzucho,  Czere- 

WO,  Czerew]  I.  część  tułowiu  ponibej  jńersi,  ży- 
wot: B.  go  boli.  W  brzuchu  warczy,  kruczy. 
Na  B.  zachorować.  B.  i  główka  studencka  wy- 
mówka. Prz.  (t.  j.  ból  brzucha  i  głowy),  f  Gryzie- 
nie brzucha  (=  ból  brzucha).  Brzuchem  mówić  = 
być  brzuchomówcą.  Na  brzuchu  ś.  położyć.  Brzu- 
chem do  góry  laż^ć  -próżnować.  B.  jak  waliza.  B. 
jak  pudło.  Kej.  Za  brzuchem  nosa  nie  widać  (=  oty- 
ły). 2.  żołądek,  kaidun,  ze  względu  na  jedzenie  a. 
żarłoctwo:  Bezdenne  żarłoków  brzuchy.  Kochan. 
Brzuchowi  dogadzać,  służyć.  Głodny  B.  uszu 
nie  ma.  Klon.  O  brzuchu  myśleć,  zapomnieć 
(— o  jedzeniu).  Bez  głowy  żyć  można,  bez  brzu- 
cha nie.  Prz.  Brzuchem  ciało  stoi.  Kn.  B.  nie 
słyszy.  Kn.  Z  jednym  brzuchem  na  dwoje  go- 
dy (o  nienasyconym).  Kn.  B.,  wór  dziurawy.  Kn. 
Ma  wilczą  kość  w  brzuchu  -  jest  żarłokiem.  B. 
ma  w  trzy  poły  zszyty.  Prz.  (-jest  żarłoczny). 
f  Przen.  obżartuch,  żarłok:  B.,  bęben,  jiijani- 
ca,  utratny  żarłok.  Mącz.  Brzuchowie  leniwi. 
Bud.  Brzuchowie  gnuśni.  Leop.  3.  brzemien- 
ność,  ciąża:  Kobieta  z  hi-mchem-  ciężarna.  Do- 
stać brzucha  =  zajść  w  ciążę.  Chodzić  z  brzu- 
chem, mieć  B.  =  być  w  ciąży.  Zrobić  B.  a.  brzu- 
cha kobiecie  =  zrobić  ją  ciężarną.  4.  pękalośćy 
wypukłość  naczyń,  np.  dzbana,  flaszy:  Przepijał 
z  butla,  co  miał  B.  obszyty  sitowiem.  Sł<:w.  5. 
anat.  =  a)  (venter)  jama  tułowiu  pomiędzy  klatką 
piersiową  a  jamą  miednicy,  b)  B.  mózgcwy  ( yenlri- 
culus  cerebri) -jfmja  w  mózgu.  6.  ogr.  cześó  jabłka 
a.  gruszki  z  największą  średnicą.  Zdr.  Brzuszek, 
(Brzusiek],  Brzuszeczek,  Brzuslo,  Brzuś.  Zgr. 
Brzuszysko,  [Brzuszyszcze].     <BliZUCH> 

Brzuchaciec,  eje,  al  stawać  ś.  brzuchatym,  brzu- 
cha nabierać,  grubieć. 

Brzuchacz,  a,    Im.  e,    Brzucha!    człowiek  z  po- 
tężnym brzuchem,  grubas,  tluścioch:  I  co  lata  i  co 
pływa,  tkaliście  w  się,  brzuchacze.  Brud. 
Brzuchaczka,  I,  Im.  I  forma    ż.  cd   Brzuchacz. 
Brzuchal,  a,  Im.  e  p.  Brzuchacz. 
Brzuchato  przys.  od  Brzuchaty:  B.  wyglądać. 
XBrzuchatość,  I,   blm.,  rz.  od  Brzuchaty,'  loy- 
pukłość. 

Brzuchaty  I.  mający  brzuch  duży,  wystający; 
gruby,  opasły,  otyły;  pękaty :  Człowiek  B.  B.  jak 
kadź,  jak  dzban,  jak  podsędek.  Prz.  Brzuchata  ż;i- 
hii(=  ropucha).  P.  Koch.  Brzuchata  klacz  (-źreb- 
na).  Karaś  B.  p.  Karaś.  Przen.:  Kotlety  brzu- 
chate. Kórz.  2.  anat.:  B.  mięsień  łydki  (muscu- 
lus  gastrocneraius)  p.  Bliźniaczy. 

f  Brzucho,  a,  Im.  a,  [Brzucho]  I.  p.  Brzuch: 
Mięsną  strawą  chciwe  B.  nafasował.  Zebr. 
t  Czyścić  brzucha  zwierząt.  Poświęć  mi  wszel- 
kie pirworodzone,  które  odwlera  brzucho  syuów 
izraelskich.  B.  Sz.  Kapustą  B.  wyłoży  (obje  i. 
kapusty).  Pan  dostał  zł;'go  brzucha  (—rozwol- 
nienia). 2.  [B.]  dno  u  kubełka.  Zdr.  [Brzuszko, 
Brzusecko]. 

f  Brzuchobolenle,  a,  blm.  fto7  w  brzuchu. 
< BRZUCH  4- BOL> 

XBrzuchochodny  chodzący,  posuwający  i.,  peł- 
zający na  brzuchu:  Zwierzęta  brzuchochodne. 
Herb.     <  BRZUCH -f  CHÓD  > 

xBrzuchodogadzanle,  a,blm.rfo^aJzrtm■eiJ•27/c^o- 
u;^,  służba  brzuchowi.    <  BRZUCH  -|-  Do  -f  GOD> 
xBrzuchona(lncz.  a.    Im.  e   p.  Brzuchomówcą. 
<BRZUCH-|-GAD> 

XBrzuchogry2ienle,  a,  blm.  ból  rznący  w  brzu- 
chu,  rznie -le  w  brzuchu.     <  BRZUCH -f- GRYZ  > 


221 


BRZUCHOLUBNY 

XBrzuoholubny  lubiący  hrzuch,  dogadzający 
brzuchowi.      <  BRZUCH  -j-  LUB  > 

Brzuchomówca,  y,    Ira.  y    a.  e,    X  Brzuchoga- 

dacz  człowiek,  moyący  tak  mówić,  że  głos  Je  t/o 
Jokliy  z  i?mej  strony  daje  ś.  słyszeć.  <  BKZUCH-|- 
MOW> 

Brzuchonóg,  oga,  Im.  ogi,  Brzuchopelz,  Płas- 
konóg  zool.  (w  Im.  gastro|K)(l;i)  /nicczak  z  płas- 
ką not/ą  na  brzusznej  stronie  ciała.  <  BłiZUCll-f- 
NOG> 

XBrzuchopas,  a,  Im.  y  pasiłirzucłi ,  obżar- 
tiicli,  żarłok:  Gośw  B. ,  bez  rozmowy,  z  brzu- 
chem tylko  i  zębami.  Kq.  Gość  B.  za  beczkę 
stoi.  Kn.     <  BRZUCH  -\-  PAS> 

X  Brzuchopaska,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Brzucho- 
pas. 

XBrzuchopastwo,  a,  blm.    żarłoctwo,  obżarstwo. 

XBrzuchopaŚny  pasący  tylko  brzuch,  żarłoczny, 
obżarty. 

Brzuchopełz,    a,    Im.   y   zool.    p.   Brzuchonóg. 

< BRZUCH -I- PŁOZ > 

Brzuchoptetwy  zool.  mający  płetv)y  na  stronie 
brzusznej  ciała:  Ryby  brzuehopłetwe  p.  Ryby. 
<BRZUCH-f-PŁY> 

XBrzuchoploŹny  na  brzuchu  ś.  czołgający:  w  liż 
B.  Otw.     <  BRZUCH  +  PŁOZ  > 

Brzuchoskrzelec,  Ica,  Im.  Ice  zool.  (g-astro- 
brancliiis)  rodzaj  rylty.    <  BRZUCH  +  SKRZEL> 

XBrzuchoŚlina,  y,  blm.  toydzielina  gruczołu pod- 
żolądkowego  (succus  pancreaticus).  <BRZUCH-|- 
ŚLIN> 

xBrzuchośliniak,  a,  Im.  i  czhtoiek,  u  którego 
ol>jicie  wydziela  i.  brzuchoUina. 

Brzuchowaty,  X  Brzuszaty  postać  brzucha  ma- 

j'inh 

Brzuchowiec,  wca,  Im.  wce  bot.,  p.  Widlawa. 

Brzuchowy  j).  Brzuszny:.  X  Skóra  brzuchowa. 
Pokarm  gębny,  zebiiy,  B.  Żarn.  Przen.:  X Dobra 
brzuchowe  ( -materjalne).  Kosz.  X  Służba  brzu- 
chowa: Kochajij,  ś.  w  nieczystości  i  służbie 
brzuchowej.  Skar.  Trzewa,  mięśnie,  naczynia 
brzuchowe.    Slabizna  brzuchowa,  p.  Otrzewna. 

[Brzusecko,  a,  im.  a]  p.  Brzucho. 

[Brzusie,  a,  Im.  a]  środek  grądzieli,  gdzie  krój 
iest  osadzony.     <BRZUCH> 

XBrzusiec,  śoa,  Im.  śce  p.  Brzuszcz. 

[Brzusiek,  śka,  Im.  śkij  p.  Brzuch. 

Brzusio,  a,  bliu.  m.  i  ni.  p.  Brzuch:  B.  mu  roś- 
nie. Jaka  rulada  z  prosiaka!...  cóż,  brzusiu? 
czy  dasz  ty  radę?    Jak  ś.  masz,  brzusiu?...  Prz. 

[Brzusiek,  a,  Im.  i]  ]>.  Brzuszlak. 

X  Brzuszaty  p.  Brzuchowaty. 

Brzuszcz,  u,  Im.  e,  X  Bruszcz,  X  Brzusiec, 
X  Brusiec,     Brzuszec,     Brzuśce,     X  Brzuszcze 

rcydatna,  najgrubsza  część  jalciej  rzeczy,  wy- 
pukłoić:  B.  U  dłoni  (  -  mięsistsza,  luypułclejsza  jej 
część).  B.  noża,  miecza  (=  ostrze  wypukłe).  Anat.r 
B.  mięśnia  (venter  musculi).  B.  dłoniowy  kciuka 
(thenar).  B.  palca  (uva  digiti).  Bud.:  B.  hała- 
sy (=  grubsza  część  słupka  nad  podstawkiem). 
< BRZUCH > 

XBrzuszcze,  a,  Im.  a  p.  Brzuszcz:  Brzuszcza 
-łi  |)ale6w  i  nóg  w  kijpaniu  ^.  marszczą,.  Petr. 
Miecz  tak  wyhartowany,  iż  od  jego  brzuszcza 
pękai*.  musiały  ostrza  i  pancerna  tłuszcza.  Przyb. 

Brzuszec,  szca,  Im.  szce  p.  Brzuszcz. 

Brzuszeczek,  czka,  Im.  ozki  p.  Brzuch:  A^"iesz 
co,  lirzuszeczku?  prezes  S])rowadził  szynkę 
z  niedźwiedzia:  trzeba  skorzystać! 

Brzuszek,  szka,  Im.  szl^i  p.  Brzuch:  Panko- 
wie z  tłustym  brznszkieui.  Brud.  B.  u  litery, 
np.     B.:     To     kreska,     gdzież     dwa    brzuszki  ? 


BRZYDKI 

Jeden  w  spodzie,  drugi  w  górze.  Fred.  A.  B. 
(iwlocy  —  gatunełc  jwdpuszczki.  B.  Vf'\\czy  —  skóra 
z  j)odhrzusia  wilczego :  Spodnie  na  łowy,  podszy- 
wane brzuszkami  wilczemi.    Gol. 

[Brzuszko,  a,  Im.  a]  p.  Brzuoho. 

f  Brzuszkolytkowy  anat.:  jyHesień  B.  =  mięsień 
bliźniaczy.     <  BRZUCH  -f-  ŁYD  > 

Brzuszkowy  z  brzuszków  zrobiony :  Kożuch  po- 
jMeliczy  brzuszkowy.     Futro  brzuszkowe. 

[Brzuszlak,  a,  Im.  i,  Brzuślak,  Bruślik,  Bruslek, 
Bruclek,  Brzusiek,  Bruslac,  Bruślac,  PruclikJ 
sukmanka  bez  rękawón:,  z  potrzebami ;  stanik ;  ka- 
mizelka ze  stojącym  kołnierzem,  zapinana  na  dwa 
rzędy  guzików.  Zdr.  [Brzuślacek,  Bruślace!'.]. 
<Nm.  Brusttleck  i  Brustlatz> 

Brzuszlin,  u,  Im.  y  bot.  (befaria)  roś.  z  rodzi' 
ny  wrzosowatych. 

[Brzusznlca,  y,  Im.  e]  p.  Borówka. 

Brzusznomaciczny  lek.:  Brzuszno-maciczne  roz- 
cięcie ^  acae  cesarskie.     <  BRZUCH -|-MA(T)> 

X  Brzusznośllnny  przym .  od  Brzuchoślina. 
<  BRZUCH  +  ŚLIN  > 

Brzuszny,  Brzuchowy  przym.  od  Brzuch,  w  brzu- 
chu a.  w  okolicy  brzucha  położony :  Tylus  B.  Ja- 
ma brzuszna. 

[Brzusztynki,  ów,  bip.]  p.  Buksztynkl.  <p. 
Buksztynki> 

Brzuszyna,  y.  Im.  y  brzuch  nędzny^  biedny,  god- 
ny politowania:  Dzieciak,  zwiesiwszy  kono])iastq 
główkę,  na  sterczącej  z  pod  cłiustki  brzuszynie, 
zasnął. 

Brzuszysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.,  p.  Brzuoh. 

Brzuszyszcze,  a,  Im.  a]  p.  Brzuch. 

Brzuś,  a,  Im.  e  I.  p-  Brzuoh.  2.  [B.]  obżar- 
tuch ;  nicpoń. 

Brzuśce,  a.  Im.  a  j).  Brzuszcz:  Północne  B.  tej 
ósemki  jyrzytyka  do  granicy  pruskiej.  Krzyw. 

[Brzuślacek,  cka.  hu.  cklj  p.  Brzuszlak. 

1.  [Brzuślak,  a,  im.  ij  p.  Brzuszlak. 

2.  [Brzuślak,  a.  Im.  IJ  loał  w  krosnach  przy 
piersiach    tkacza.     <  Nm.  Brustschlag> 

Brzycz  I.  [B.],  y,  Im.  e  kwiat  ł)rzeziny,  rzęsa, 
kotka  brzozowa.  2.  U,  blm.  Icśn.  p.  Brycz.  <?Por. 
Brzyć  i  Cze.s.  bfeće  =  sok  z  drzewa,  więc  m-i- 
że  właściwie  Brzęcz  ?> 

Brzyć,  I,  blm.  myśl.  ziarno,  sypane  na  pólku 
ptaszniczym  dla  zwabienia  ptastwa  pod  sieć.  <Por. 
[Brzycz] > 

XBrzyd,  u  a.  a.  Im.  y  I.  obrzydliwość,  brzy- 
dota, sromota:  Ofiarując  Chrystusa,  krzyżuje  Go 
z  Żydy,  łakomstwem,  wszeteczeństwem  i  innemi 
brzydy.  Pot.  2.  brzydal:  Każda  paskuda  znaj- 
dzie swego  brzyda.  Prz.     <BRZYD> 

[Brzyda,  y,  blm.]  p.  Brydż. 

Brzydactwo,  a.  Im.  a,  [Brzydastwo,  Brzydal- 
Stwo]  I.  brzydota,  brzydkość.  2.  blm.  zb.  rzecz 
a.  rzeczy  brzydkie,  paskudztiro. 

[Brzydaczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Brzydak. 

[Brzydak,  a,  Im.  cy]  p.  Brzydal.  Zdr.  [Brzyda- 
czek]. 

Brzydal,  a,  Im.  e,  [Brzydak]  człowiek  brzyd- 
ki:   Ten  B.,  gdyby  snop  grochowin. 

[Brzydaistwo,  a.  Im.  a]  p.  Brzydactwo. 

[Brzydastwo,  a.  Im.  a]  p.  Brzydactwo. 

Brzydki,  t  Brzydllwy,  f  Brzydny,  [BrzydźkI, 
BrzydzkI,  BryćkI]  I.  niepiękny, nieładny, szpetny,  szka- 
radny, potworny:  Wszystko  fizyczne,  co  przez  na- 
turalny postęp  czasu  być  pięknym  przestało, 
zowiemy  brzydkim.  Brodź.  Brzydkie,  postawio- 
ne obok  piękności,  jest  szkaradne.  Brodź.  Brzyd- 
ka twarz.  B.  dzień,  czas,  zapach.  Brzydkie 
lekarstwo.     B.    aż    strach.     B.    jak  djabeł,  jak 


;i2a 


BRZYDKO 

eiefim  grzechów  głównych,  jak  grzech  śmiertel- 
ny, jak  roimcha,  jak  noc,  jak  półtora  nieszczęś- 
cia. Prz.  Jestem  w  ich  oczu  na  podziw  B.  Ko- 
chan. B.  może  być  miły  iiulziom,  ale  zły  nigdy. 
Prz.  Z  onego  rozkosznika  staje  ś.  sprośny 
i  B.  trup.  Skar.  2.  pod  wzglc^dem  moralnym:  szpet- 
ny, sprośny,  obrzydliwy,  ohydny,  niecny:  B.  postępek. 
Brzydka  sprawa.  Po  tej  zbrodni  król  mężobój- 
ca  wszystkim  poddanym  stał  ś.  przemierzłym 
i  brzydkim.  Groch.  Precz  stą;d,  wszeteczna  zgra- 
ja brzydkich  ludzi  onych!  Nar.  3.  nieskromny, 
nieprzyzwoity:  Przenośnie  brzydkiemi  zowicmy 
wady  przeciwne  przyzwoitości.  Brodź.  Brzyd- 
kie słowo.  Brzydkiemi  wyrazami  łajać  kogo. 
Brzydka  mowa. 

Brzydko  przys.  od  Brzydki:  Brzydkoś  ś.  w  tym 
znalazł.  Brzydkoś  zrobił,  żeś  nie  dotrzymał  sło- 
wa. Brzydkom  ś.  zawiódł,  oszukał.  B.  mówić 
o  kim. 

Brzydkość,  I,  Im.  i  rz.  od  Brzydki;  Brzydota 
obrzydliwość:  B.  występku,  okrucieństwa.  Wspo- 
mnienia niegodne  brzydkości  (-niecnych  posl<}p- 
ków)  Nerona.  Skar.  xSłodkość  tych  roślin  czyni 
B.  żoł;}(lk()wi.  Spicz.     B.  sp.istoszenia.  Wuj. 

fBrzydliwie  przys.  od  Brzydliwy. 

t  Brzydiiwość,  I,  Im.  i  rz.  od  Brzydliwy :  Nie- 
pojęta imienia  chrześcijańskiego  u  Turków  B. 
Kłok.  W  brzydliwośeiach  dusza  ich  kochała 
6.  (=^w  brzydkich  postępkach).  Bud.  Brzyilliwo- 
ści  egipskie  będziemy  ofiarować  Panu?  Wuj. 

Brzydliwy  I.  fp.  Brzydki:  Wrzody  i  choro- 
by brzydliwe.  Glicz.  Pyszny  każdemu  ś.  przy- 
krzy i  Bogu  jest  B.  Białob.  Nie  nie  jest  czło- 
wiekowi brzydlłwszego,  ani  szkodliwszego,  jako 
ciemności.  Wuj.  Języki  brzydliwe.  Otw.  2.  [B.] 
brzydzący  ś.,  łatwo  wstręt  uczuwający. 

Brzydiorzeciinia,  i.  Im.  e  bot.  p.  Obrzydiec. 
<?> 

Brzydnąć,  nie,  nąl  I.  szpetnym,  brzydkimi,  sta- 
wać :  Ta  kobieta  co  dzień  brzydnie.  B.  w  ospal- 
stwie.  Nar.  2.  komu  -  mierznąć,  lostręt,  odrazę 
w  kim  budzić:  Pobożnemu  niebieskie  dobra  sma- 
kują,, a  ziemskie  brzydną.  Skar.  Życie  mu 
brzydnie. 

Brzydnica,  y.  Im.  e  i.  X  forma  ż.  od  Brzyd- 
nlk:  Wiem,  że  tej  brzydnicy  kochać  uie  będzie 
mógł.  Ty  mała  brzydnico!  2.  [B.  a.  Niezbęd- 
nica]  padaczka,  ejńlepsja. 

t  Brzydnie  przys.  od  Brzydny. 

XBrzydnik,  a,  Im.  cy  cziowiek  brzydki,  brzydal, 
obmierzły:  Uczmy  ś.  gardzić  terai  brzydnikami. 
Ty  koźle,  brzydniku ! 

tBrzydność,  i,  Im.  i  rz.  od  Brzydny. 

t Brzydny  p.  Brzydki:  Nie  była  brzydniejsza 
porażka  nad  tę  tam.  Fal. 

[Brzydość,  I,  blra.]  obrzydliwość  (o  rzeczach  i  lu- 
dziach obu  pici)  :  To  dziewczyna  B. 

Brzydota,  y.  Im.  y  I.  p.  Brzydkość:  Na  cóż 
waepan  tych  brzydot  czynisz  obraz  żywy?  Tremb. 
Nie  chcąc  on  oczu  zrazić  pozorem  brzydoty, 
bierze  na  ś.  obłudnej  zwierzchnią  barwę  cnoty. 
Nar.  Zamykaj  gębę,  Wojtku,  bo  teraz  brzydo- 
ta po  świecie  lata.  2.  osoba,  rzecz  brzydka:  B. 
i  zgrzybiałość  niech  złotkiem  najmuje  sobie 
przychylność. 

[Brzydula,  i,  Im.  e]  kobieta  brzydka,  nieporząd- 
na;  niemoralna. 

Brzydzenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Brzydzić: 
B.  mu  tej  kobiety  byłoż  rzeczą  uczciwą..  2.  xnud- 
ności. 

Brzydzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Brzy- 
dzić ś. 


B  U  B   !•:  K 

Brzydzić,  i,  II  I.  obrzydzać,  wstręt  czynić  do 
czego,  obrzydłym  co  czynić:  B.  komu  jadło,  picie 
B.  sobie  =  czuć  wstręt  do  czeyo :  B.  sobie  życic. 
Nie[)()(lobnie  go  sobie  brzydzi.  Otw.  B.  ś.  kim, 
czym  =  czuć  wstręt  do  czeyo,  mierzić  sobie  co: 
Brzydzi  ś.  nim,  jak  wężem.  P.  Koch.  Święta 
ta  rozkoszami  ś.,  jako  zgniłym  psem,  brzydziła. 
Skar.  Ksiijdz  ci  ś.,  ani  doktor,  nie  ma  B.  nikim. 
Pot.  I  ci  nawet  brzydzij  ś.  krzywdą,  co  ją  czy- 
nią. Min.  Ir.:  Panicz  ten  bardzo  ś.  brzydzi  pic- 
nięil/.mi.  Boh.  {  —  trwoni  je).  Brzydzi  ś.,  jak  kot 
sadłem,  jak  jiics  Hakiem,  jak  Żydzi  słoniną,  jak 
bystre  oko  solą.  Prz.  |B.  ś.j  nieos. :  Kawa,  jak 
woda,  że  aż  ś.  brzydzi  pić.  [B.  ś.]  z  2-m  pp. :  Ży- 
dzi, każdy  ś.  was  brzydzi.  2.  [B.]  paskudzić: 
Ptaczyska  z  drzewa  na  nas  brzydzą. 
[Brzydzki]  p.  Brzydki. 
[Brzydź,  i,  b]m.|  I.  brzydal.  2.  p.  Brydż. 
[BrzydikIJ  p.  Brzydki. 

IBrzytew,  twy,  Im.  twy  p.  Brzytwa:  Weź  le- 
piej B.  sobie.  Fred.  A.  B.  szlufowaną  odsy- 
łam. Karp.     <BHZY> 

Brzytewka,  I,  im.  i  p.  Brzytwa:  B.  im  szablę 
w  gardzielach  utopił.  Mick. 

Brzytewnia,  I,  Im.  e     I.  sztudec   balwierski,  po- 
krowiec,  puzdro  na  brzytwy.     2.    szlifiernia  brzytew. 
Brzytewnik,  a.  Im.  I  garb.    narzędzie  do  obrób- 
ki skóry  z  wapna,  sztrajchajz. 

'f  BrzytkOŚć,  blm.  nudności,  mdlenie,  zbieranie  ś. 
na  wymioty  (nansea).  Szym.  z  Ł.  <  Toż,  co  Brzyd- 
kość > 

Brzytwa,  y,  Im.  y,  !  Brzytew  I.  nóż  do  golenia 
brody:  Weź  brzytwę  barwierską.  B.  B.  B.  wy- 
ostrzona, tępa.  X  Brzytwa  bierna  (=co  dobrze  bie- 
rze). B.  drapiąca  a.  Xszelężna  C=/o/oV(t  chłopstwo 
na  wsi  za  szeląg  gol/i).  Brzytwę  wecować,  prze- 
ciągać, a.  naciągać.  Krajać  jak  B.  Cóż  j)o  brzy- 
twie bez  osły?  Pot.  Jeszcze  brzytwy  nie  wiele 
uszkodził  ('Jeszcze  młody).  Tonący  i  brzytwy  ś. 
chwyta.  Prz.  (-^odważa  ś.  na  wszystko).  Jedne- 
mu szydła  i-olą,  a  drugiemu  brzytwy  nie  chcą. 
Prz.  Bez  br/ytwy  golić  -  oszwubir,  oćwiczyć,  my- 
dlić oczy:  VV'ierz  mi,  iż  z  j)anien  tych  każda 
bez  brzytwy  ogoli.  Rej.  Jak  po  brzytwach  stą- 
j)aó  (  =  ostrożnie,  żeby  ś.  nie  obrazić).  Stać  a.  sie- 
dzieć jak  na  brzytwach  =  być  troskliwym,  niesj)i>- 
kojnym,  lękać  ś.  o  co.  2.  czynność  golenia,  gole- 
nie ś.:  Po  brzytwie  włosy  odrastają.  Skar.  3. 
t  przen.  szczeg.  w  Im.  trudności,  przeszkody,  nie- 
bezpieczeństwa: Gotowiśmy  iść  na  brzytwy,  na 
noże.  Jabł.  Musi  ś.  Roderyk  nie  przez  jedną  do- 
bijać mnie  brzytwę.  Mor.  4.  ryba  morska  (no- 
Yacula).  5.  w  Im.  zł.  karty  do  graniu.  Żdr. 
Brzytewka.     <BRZY> 

fBrzytwiany    przym.    od    Brzytwa:      Ostrze 
brzytwiane.  Petr. 

[Brzyzek,  zka,  Ira.  zkij   i.  p.  Brzeżek.  2.  w  Im 
sople  u  dachu.     <  BRZEG  > 
[Brzyżdżyć,  y,  yl]  deptać.     <?> 
Bu!  bu!     I.  odgłos  bicia,  uderzenia:  Skoro  jeno 
bu  bu  bu  w  bęben  głośno   trąci.   Biel.     2.  naśla- 
dowanie głosu  wołu.     3.  [B.]  dziec.   zimno,  ziuziu. 
<Dźwn.> 
Bazerja,  i,  Im.  e  p.  Boazerja.  <Fr.  boiserie> 
Buba,  y,  blm.  dziec.     i.  p.  Bobo:    Małe  dzieci 
straszą  bubą.     2.  ból,    cierpienie,    dolegliwość.     3. 
=  a)  wszelka  jagoda;     b)  wesz;     c)  głupiec  wiclo- 
mówny.     <  Dziec.  > 

[Bubacz,  a,  Im.  ej  p.  Bobo. 
iBubak,  a,  Im.  i]  p.  Bobo. 
[Bubek,  bka.  Im.  bki]  niżnik,  walet.     <Nm.  Bu- 
bę dosł.- chłopiec  > 


\U 


liUBELA.TNA 

Subelajna,  y,  Im.  y  powr.  rodzaj  liny  szyper- 
skiej. 

Buberta,  y,  lin.  y  leśn.  skrzynia  tv  suszarni  slo- 
tuicziic)  na  szyszki  drzew  iglastych.     <?> 

Bubllk,  a,  im.  \  rodzaj  oinoarzanka:  Bubliki  SJ^ 
to  obwarzanki  żydowskie.  Jeż.  Miód  pojjijała 
.1  bublikiem  zagryzała.  Jeż.     <Ukr.  bubłyk> 

Bubija,  i,  lin.  e  gin.  zara.  Bihlja ;  przen.  księga : 
Nie  tak  on  (Mesjasz)  przychodzi,  jak  w  Biil)lji 
chodzi.  Kant.  Jak  rabin  jaki,  całe  życie  w  bu- 
Idjach  tylko  siadywał.  Zag.  <  Żart.  zam. 
Hiblja> 

xBubo,  a,  blra.  =  Bobo.  ^ 

Bubon,  a,  Im.  y  p.  Dymienioa.    <Qr.  boubou> 

Bubu  nieod.  dziec.  holi. 

[Bubuk,  a,  Im.  ij  p.  Bobo. 

Buc  w.  dziec.  =  buch:  Zrobić  B.  =  upaid. 
<Dźwn.> 

[Bucać,  a,  al]  trącai,  łi-ykać.     <Dźwn.> 

[Bucarka,  I,  Im.  i]  cedzidło  (przy  robieniu  ma- 
sła).     <p.  Buciarka> 

Bucefal,  a,  Im.  y,  [Buoyfal]  I.  koń  duży,  rosły, 
okazały,  ciężki,  kandyha.  2.  przen.  niezgrabny 
głupiec,  tłuścioch,  sajanduhi.  3.  [B.]  zuchwalec,  krzy- 
kacz; kobieciarz.  Por.  Bęowal.  <Gr.  boukt-falos 
=  dosł.  wołogłowy,  nazwa  rumaka  Aleksandra 
Macedońskiego  > 

[Bucek,  cka,  Im.  ckl]  pen/s. 

[Bucerz,  a,  Ira.  e]  zarozumialec,  pyszny.   <?> 

Buch,  w.  odgłos  a)  przy  upadku,  brzdęk,  łomot, 
rym:  B.  razem  z  drabiny  zleciałem  na  łeb. 
Kniaź,  h)  przy  biciu:  B.  mąż  kijem  po  żonie, 
B.  żona  krzesłem  po  mężu.  Oss.  c)  przy  wpadnię- 
ciu do  wody :  Bucn  kasztan  do  wody.  A)  przy 
strzelaniu :  Co  błyśnie,  to  B.,  a  wszystko  do  nas, 
jak  do  celu.  Jeż.  e)  przen.  nuż,  dalejże :  B. 
w  płacz  =  na^ie  zapłakać.     <Dźwn.> 

[Buch]  w.,  p.  Buchla. 

[Bucha,  y.  Im.  y]  I.  a.  Dęty  płaszcz,  kiereja 
o  kołnierzu  odwiniętym,  bez  worka  nu  plecach  i  wy- 
pustek.    2.  pycha.     <BUCH> 

Buchacz,  a,  Im.  e  zł.  złodziej:  B.  z  doliny,  od 
parkanu  -  złodziej  kieszonkowy.  B.  od  potoku  — 
kradnący  z  wozów.  B.  nająkowy  =  kradnący  tło- 
moki.    ■<BUCH> 

Buchać,  a,  al  I.  p.  Buchnąć:  Z  oczu  ruma- 
ka i  nozdrza  ogień  zdaje  ś.  B.  Stasz,  Krew  bu- 
cha z  tej  rany  i  struży  szeroko.  Przyb.  Przen. : 
Gorzałka  z  niego  a.  od  niego  bucha.  Oss.  Gęsty 
dym  czarny  buchał  zarazę  z  Tatara.  Jabł.  Bu- 
chał go,  buchał  i  porz;[dnie  wybuchał  (--zbił). 
Oss.  Zwierzęta  żarłoczniej  pokarm  w  się  bucha- 
jjj,.  Pilch.  Wulkan  bucha  ogniem,  law.-j.  Lampa 
bucha  światłem.  Kłęby  dymu  z  iskrami  bucha- 
ją. Malcz.  Buchały  niekiedy  wrzawliwe  śmie- 
chy stłumione.  Krasz.  Sto  buchających  w  górę 
l)łomyków.  Sow.  2.  nied.,  kogo,  rub.  =  wymyślać 
komu.  3.  [B.  ]  =  a)  (o  psie^  zajmdać  w  śnieg; 
(o  człowieku)  chodzić  po  kolana  w  śniegu,  brnąć. 
b)  niepokój  czynić,  c)  jnjsznić  i,  nadymać  ś.  [B. 
Ś.].  I.  p.  Buchnąć.  2.  zamieniać  i.  z  kimś  na  coś, 
handloruać:  Buchejmy  ś.  na  godzinki!  =  zamień- 
my ś.  na  zegarki. 

Buchaier,  u ,  blra.  rodzaj  tkaniny  tureckiej. 
<?> 

Buchalter,  a,  Im.  owie,  Buchhalter  rachmistrz, 
księgowy,  ten,  co  prowadzi  księgi  racliunlcowe  a.  ko- 
respondencyjne handlowe:  B.  korespondent.  <Nin. 
Błic'lihalter  =  dosł.  trzymający  księgi > 

Buchalterja,  i,  Im.  e,  Buóhhalterja  prowadze- 
nie A.siqi«k  rachunkowych,  rachunkowość,  księgow- 
mctioo:     B.  podwójna. 


BUCITA 

Buchalterka,  I,  Im.  i,  Buchhalterkafonna  t.  od 
Buchalter. 
Buchalterowa,   ej,   Im    c.  Buchhalterowa  iona 

buchaltera. 

Buchalterówna,  y.  Im.  y,  Buchhalterówna  córka 

bucłiallera. 

BuchalterskI  przym.  od  Buchalter;  Buohhal- 
terski,  buchał  ter  yjny. 

Buchalterstwo,  a,  blm.,  Buclihalterstwo  zajęcie, 
stan  buchaltera. 

Buchalteryjny  przym.  od  Buchalterja;  Buch- 
halteryjny :     Wydział   B.    Księga  buchalteryjua. 

Buchaniec,  ńca,  Im.  ńce  uderzenie  pięścią,  sztur- 
chaniec.    <BUCH> 

[Buchaniec,  ńca.  Im.  ńce]  bochenek:  Piekła  ba- 
łabuszki  i  gotowała  bnchańce.  Jeż.  <Ukr.  bi- 
chaneć> 

Buchanka,  i,  Im.  I,  Buchawka  zł.  kradzież. 

Buchasto  przys.  od  Buchasty :  Towarzysz 
pancerny,  opasany  pod  brzuch  kuso,  B.,  dźwi- 
gał miecz  u  kolana.  Kras.     <BUCH> 

Buchastość,  I,  blm.  rz.  od  Buchasty. 

Buchasty  otoczy sty,  szeroki,  przestronny,  woro- 
waly :     Suknie  miał  kuse,  buehasle. 

Buchawka,  I,  Im.  I  p.  Buchanka. 

XBuchcić,  i,  II  buchać,  gwałtownie  i.  wydoby- 
i  wać:  Biieheących  żarów  para.  Hul.  Buchcące 
miłości  zapędy.  Hul. 

[Buchciory,  ów,  blp.j  p.  2.  Buciory.  <p.  Bu- 
ciory > 

Buchhalter,  a,  Im.  owIe  p.  Buchalter.  <p. 
Buchalter  > 

Buchhalterja,  I,  Im.  e  p.  Buchalterja. 

Buchhalterka,  i,  Im.  i  p.  Buchalterka. 

Buchhalterowa,  ej,  Im.  e  p.  Buchalterowa. 

Buchhalterówna,  y.  Im-  y  p-  Buchalterówna. 

BuchbalterskI  p.  BuchalterskI. 

Buchhalterstwo,  a,  blm.  p.  Buchalterstwo. 

Buchhalteryjny  p.  Buchalteryjny. 

[Buchla,  i,  Im.  e]  świhia:  B.,  bttehl^  wabienie 
świń     <Dnin.  pochel,  pochla> 

[Buchnale,  I,  blp]  =  Bochnery. 

Buchnąć,  nie,  nąl,  nęla,  nęło  a.  chla,  chlo,  nied. 
Buchać  i.  lunąć,  chlt(sn<!Ć,  j-zucić  ś.,  gwałtownie 
ś.  wydobyć:  Buchnęła  krew  ustami.  Buchnęła 
od  niego  wódka  (  =  zaleciała).  Nareszcie  l>uchło 
to  ze  zgorszeniem  wszystkich  na  jaw.  Krasz. 
2.  co,  czym  -  tcybuchna.ć :  Ogień  buchnął  płomie- 
niem. Przen.:  B.  ińsiezem- uderzyć  lo  płacz.  B. 
łajaniem.  Krasz.  3.  gin.  pożreć  żarłocznie,  po- 
chłonąć: Buchnął  kopę  kołdunów,  kieliszek  go- 
rzałki. 4.  uderzyć  mocno  kogo  a.  w  co :  B.  w  ple- 
cy. 5.  [B.]  łcskoczyć  z  rozpędem,  skoczyć,  rzucić 
ś.:  Dziewczyna  buchnęła  w  dunaj.  Pśń.  Jak 
Kergolaj  zechce  B.  w  krzaki,  pal  do  niego 
z  muszkietu.  Kaczk.  Djabół  jak  buchnie  oknem 
na  dwór,  uciek.  B.  do  wody.  6.  rab.  pocałować: 
B.  w  mankiet  starego  (pocałować  ojca  a.  majstra 
%vrękę).  7.  zł.  skraść.  B.  Ś.  \.  uderzyć  ś.  mocno: 
Mrażak  ś.  pięścią  buchnął  w  piersi.  Krasz.  2. 
tryknąć  ś.,    Iwdnąć  ś.     <  BUCH  > 

[Buchnery,  ów,  blp.]  p.  Bochnery. 

Buchta,  y,  Im.  y  I.  niewielka  zatoka,  w  kształ- 
cie jeziora,  wazką  szyją  łączącego  ś.  z  morzem: 
Jest  w  krzywy  łuk  Aemońska  B.  zawiniona.  Zebr. 
Buchta  bywa  za  cyplem.  Mag.  B.  sewastopolska. 
2.  =  a)  kadłuł),  główna  pod  względem  objętości  część 
okrętu,  liryki;  wydętość  żagla,  b)  b7'yka  krakoto- 
ska,  przykryta  przez  całą  długość.  Byk.  3.  du- 
ży kawał  chleba  a.  ciasta  na  chleb:  Wieśniacy 
buchty  rozdęte  drożdżami,  t.  j.  ciasto,  w  wielkie 
sztuki  tooz^  i  w  ukropie  warzą.  Syr.   4.  [B.]  =  a) 


2Z^ 


BUCHTORZYĆ 


BUC/,VC 


przegroda  w  hiriach  owiec;  b)  pokój,  izba;  c) 
łóżko;  (1)  koza:  Wsadzić  do  buchty.  5.  bot.  = 
okr(iglawe  wycięcia  boczne  w  liściu  jtodlugowatym. 
Kluk.  6.  11.  jdeuica  a.  tafla  w  pli/cie  a.  jjasie.  7. 
myśl.  -  miejsce  2)07-yle  jnzez  dzika.   <Nm.  Bucht  > 

XBuchtorzyĆ,  y,  yf  I.  durzi/ć,  bałamucić,  ko- 
tłować, zawracać:  B.  komu  gl.nvc.  Nie  buchtorz 
mi  gJowy  (—nie  durz).  2.  hohimucić,  namawiać: 
DO|)óty  jjj,  buehtorzył,  aż  ś.  zbaJainuciła. 

Buchtować,  uje,  owal  I.  ti.  przeprowadzać  sta- 
tek kolo  buchty,  zatoki;  kołować.  'Ł.  myśl.  =  ryć 
(o  dziku):  Nie  wsz(^'dzie  dzik  jeduakowo  buch- 
tuje. |B.  ś.]  zhijaó  i.  w  kuj>ę  (o  owcach).  <p. 
Buehta> 

Buchtowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Buchtować. 

X  Buchtowany,  X  Buchtowały  bot.  z  wycięciami 
po  lirzeyach  plylkiemi  i  zaokrąglonemi,  zatokowy : 
Liść  li. 

XBuchtowaty  i).  Buchtowany. 

[Buciak,  a.  Im.  IJ  p.  But. 

[Buciarka,  I,  Im.  i|  onucza.     <But> 

Buciczek,  czka,  Im.  ozki  p.  But. 

fBucić  się,  I  ś.,  II  ś.  buta  i.  unosić,  chełpić  ś., 
pysznić  ś.,  kokoszyć  ś.:  Lepszy  kto  })racuje  a  ma 
dostatek  na  wszystkim,  niźli  on,  który  ś.  buci  a 
potrzebuje  chleba.  Leop.  Bucila  ś.  liszka  przed 
kotem,  iż  miała  wiele  rozumów.  Jabł.  B.  ś.  bo- 
gactwy,  mądrością.  Ktokolwiek  ś.  z  tego  buci, 
Ż6  białogłowę  zwiódł,  srogie  karanie  zasłużył. 
Górn.  <?Por.  Słń.  butiti  =  trącić,  Big.  butam  = 
dotykam  > 

Bucleniowaty  przym  od  Bucień;  bot.:  Rośliny 
bucieniowafe,   p.  Rozświtowaty. 

Bucień,  a,  Im.  e  I.  [H.J  p.  Bocian.  2.  bot.= 
a)  p.  Okrzyn.  b)  p.  Rozświta.  <Zap.  toż,  co 
Bocian  > 

Bucięta,  ąt,  blp,  liche  buty:  I  B.  nie  bez 
dziur.  Fr.  A.  Mógłby  przecie  dla  ciebie  zrobić 
jakie  B.,  choćby  ze  starego.  Wilcz.  Malec, 
szastnąwszy  buciętami  przed  zegarmistrzem,  do 
dziada  ś.  przytulił.  Kon.     <p.  But> 

Bucik,  a,  Im.  I  I.  p.  But;  trzewik,  półbucik.  2. 
iTe.  otwór  w  piszczałce  organowej. 

[Bucim]  przys.  jakoby,  niby :  Była  pańska  wo- 
la, by  Cywa  listy  wziął  do  Tarnopola  i  B.  me- 
go rodzica  odwiedził.  Pol.  <Ukr.  bucim  =  jako- 
by, niby> 

Bucina,  y,  Im.  y,  xBóclna  but  stary,  znoszony. 
<p.  But.> 

[Bucior,  a,  Im.  y]  I.  a.  [Putyra]  naczynie  na 
mleko.  2.  pierog  z  nadzieniem.  <Słc.  putera,  pu- 
tyra =:  naczynie  do  robienia  sera> 

1.  [Buciory,  ów,  blp.]  duże  buty,  buciska. 
<But>         ■"         '       ^  J  i" 

2.  [Buciory,  ów,  Buohciory]  blp.  sprzęty  domo- 
we, szmaty;  starzyzna.  <Ukr.  butora,  butra,  bu- 
torynje,  butyrynje> 

Bucisko,  a.  Im.  a,  m.   a.  ni.,  p.  But. 

[Buciszcze,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.,  p.  Bucisko. 
<But> 

[Bucluk,  a,  Ira.  1]  kłoda  do  rznięcia.  <Ukr.  bo- 
tińk> 

[Bucyfal,  a,  Im.  y]  p.  Bucefal. 

1.  [Bucz,  a,  Im.  e]  kosz  stożkowaty,  siecią  ociąg- 
nięty,  do  łowienia  ryb  mniejszych,  golomacz,  bę- 
benek, wiersza,  więcierz:  Stawić  B.  na  ryby. 
"Wpadł  jak  szczupak  do  buczą.  Prz.  (  =  iclazl 
tak,  że  ani  wtył,  ani  wprzód;  wpadł  w  samoiów- 
kę).  Zdr.  [Buczek,  Buczyk].  <Lit.  bukis  a. 
buezius,  od  Lit.  bukus  =  tępy> 

2.  [Bucz,  bucz]  w.:  Buczka,  B.  B!  wabienie  świń. 
<Zap.  Dnm.  pusch!> 


Buczak,  a,  Im.  I  mlad;/  huk;  kłoda  a.  kij  bu- 
kowy :  Poszedł  dziadek  Ra  buczaki.  Pśii. 
<BUK> 

[Buczę,  a,  blm.]  p.  Buczyna:  Leśny  mu  pro- 
went poicazal  z  dąbrowia  i  bueza.  Pot.  Droga 
zarosła,  drobnym  buczem.  Pśń. 

Buczeć,  y,  al  i.  ryczeć;  beczeć,  brzęczeć:  By- 
dło buczy.  Jakie  takio  cztery  woły,  byle  bu- 
czały. Pśń.  Słyszysz  tylko  zgiełk  czajek  i  bu- 
czące bąki.  Dyg.  2.  a.  lBuczy6\  płakać,  szlochać, 
beczeć:  IMukał  i  ksiądz,  a  lizędzian  buczał  lak, 
jakby  jego  państwo  pomarli.  Sienk.  Trzymając 
pięści  przy  oczach,  buczał  jak  żak  szkolny.  Sienk. 
A  wy  czego  tak  buczycie  wszystkie  ?  Bał.  3. 
[B.]  huczeć,  dudnić:  Woda  buczy.  Basy  b.iczą. 
Buczy  w  kominie.  4.  [B.]  p.  Bucznieć.   <BUCZ> 

Buczek,  czka,  Im.  czki  I.  p.  Buk:  Śmignęła 
po  buczku  kuna.  Sienk.  Bieda  buczka  na  sta- 
rość ogibać.  Prz.  2.  kij,  pałka :  Jeszcze  kie- 
dy buczkiem  skropię.  Fred.  A.  Jeden  (  kij  ) 
krótki,  pozór  laski  zwyczajnej,  buczkiem  zwa- 
nej, mający.  Jeż.  [Do  sto  buczków!]  v:ykrzyk 
zdziwienia.  [Za  buczki  iść]  iść  na  zbój,  na  zbó- 
jectwo.     Por.  Buczak.     <BUK> 

1.  [Buczek,  czka,  Im.  czkI]  p.  Bucz. 

2.  [Buczek,  czka,  Im.  ozki]  płaczek,  płaksa. 
<Dźwn.  > 

Buczenie,  a,  Ira.  a  I.  czynność  cz.  Buczeć: 
B.  ust  otwartych  lekko.  Dyg.  B.  bąków.  Żałos- 
ne jęki  klarnetu  na  wesołą  nutę  i  B.  basów. 
Sew.  2.  lek.  =  szmer  zv  żyłach  szyjowych  u  osób 
bezkrwistych,  koci  mruk.     <BUCZ> 

[Buczka,  I,  Im.  i  Buszka]  świnka:  B.  bucz, 
bucz!  a.  Buszka  buch,  buch!  p.  2.  [Bucz.l  <  p. 
2.  Bucz> 

tBucznIeć,  eje,  al  I.  a.  [Butrznieć,  Butnieć, 
Buoieó]  próchnieć,  hutwieć,  murszeć:  Drzewa  świe- 
że od  rdzenia  poczynają  B.  Trzyc.  Pospolicie 
rzeczy  skrycie  włożone  bucznieją.  Kosz.  2.  bu- 
ty nabywać,  butnym  ś.  stawać,  pysznieć:  Biada  to- 
bie, o  hardy,  który  buczniejesz  od  zwycięstw  gę- 
stych.    Niegdyś  buczniał  tu  pałac.   <BUK> 

fBuczno  przys.  od  Buczny :  Dlaczego  tak  B. 
Turcy,  i  dlaczego  bać  ś.  mają  Polacy!  Birk. 
SuIIa  z  taką  zgrają  i  tak  B.  chodzi.  Pilch.  B. 
każe  (  =  nos  zadziera).  Prz.  B.  sobie  poczynają, 
a  potyra  do  nędzy  przychodzą.  Bud.  Wjechało 
ich  pięćdziesiąt  w  miasto  B.  Stryjk.  B.  żyć  nie- 
bezpiecznie. Petr.  Głupi  komu  B.  w  czuprynie, 
chociaż  zimno  w  pięty.  Nar.  Huczno,  B.,  a  w  ])ię- 
ty  zimno.  Prz.  B.,  a  w  mieszku  pusto  (=  fantazja 
pańska,  a  chudy  pachołek).  Prz.  Ja  was  zachowam, 
jeść  B.  (=obJicie)  przyniosę.  Jabł. 


fBucznoSZUmny  butą  odęly,  buńczuczny:     Upad- 
~  '         ■  buc 

Groch.     <  BUK -f  SZUM  > 


kiem    niech    Bóg    skarze    bueznoszumne    głowy. 


fBuczność,  I,  Ira.  I  rz.  od  Buczny,  butność,  bu- 
ła: Aby  wam  Bóg  serce  miłosne  sprawował, 
a  buczności  ciała  powściągał.  Gil.     <BUK> 

f  Buczny  I.  buty  pełen,  nadęty,  chełfHwy,  buń- 
czuczny, hardy:  B.  i  niemądry,  umiej  ś.  w  szczę- 
ściu uniżać.  Skar.  Nadęte  i  buczne  bisurmany. 
Birk.  2.  pyszny,  szumny,  zbytkowny,  wystawny, 
szykowny:  Podczas  gdzie  suknia  podlejsza,  tai 
ś.  szata  baczniejsza  (  =  mina  nieszczególna,  ser- 
ce mężne).  Prz.  Prawo  broni  zbytnich  ubiorów 
bucznych.  Petr.  Żaden  tam  nie  chodzi  w  sukni 
baczniejszej,  jeno  wszyscy  jednako.  Star.  3.  [B.j 
grzeczny. 

[Buczyć,  y,  yl]  p.  Buczeć.     <BUCZ> 

Buczyć  8lę,  y  Ś.,  yl  Ś.  nadymać  ś.,  dąsać  ś.: 
Buczyński  buczył  ś.  ciągle,  nogą  tupnął.  Krasz. 


225 


15 


B  u  C  z  Y  K 


BUDOWAĆ 


[Buczyk,  a,  Im.  IJ  |>.  I.  Bucz. 
Buczyna,  y,  Im.  y  I.  a.  Bukowina,  [Buczę]  drzewo 
bukowe;  las  bukowy:  Z  buczyny,  było  była 
jęilrna,  najprzedniejsze  robią  materjały.  Haur. 
2.  owoc  drzewa  bukowego,  bukiew:  Wieprze  kar- 
mii}.  Ś.  buczyną.,  żołędzia.  Kluk.  3.  bot.  =  a)  p. 
Buk.    b)  p.  Jagoda.     <BUK> 

[Buczywo,  a,  blra.]  las  bukowy:  Pójdźwa  te- 
raz do  buczywa,  przywieziewa  drew,  łuczywa 
Pśń.     <BUK> 

Buda,  y,  Im.  y  I.  jakakolwiek  klecianka  z  de- 
sek, słomy,  gliny  i  t.  p.  na  schronienie  :  Pasterskie 
budy.  Nar.  Buda  wiejska.  "W  dymnej  budzie 
chodzą  w  brudzie.  Prz.  W  domu  wygodnym 
któżby  płakał  do  bud  leśnych?  Sniad.  B.  w  sa- 
dzie, w  której  jabłek  pilnują.  Koch.  Nocował 
w  lada  budzie  przy  gęstwinie.  Groch.  B.  dla 
psa.  A  do  budy,  pBie  rudy  !  Prz.  Psu  na  budę 
s.  zdało  =  mc  nie  warto.  Ludziom  i  sobie  psu  na 
budę  ś.  nie  zdasz.  Grudz.  B.  na  szkucie i^mte.'?2- 
kame  dla  szypra.  B.  ptasznicza,  w  ziemi  wyko- 
pana, płótnem  a.  gałęźini  przykryta  (w  której  i, 
ptasznik  chowa).  Ii.  eietrzewisi^  kryjówka  dla  po- 
lujiicego  na  cietrzeuie.  B.  niedźwiedzia  =  barłóg, 
w  którym  niedźwiedź  zimę  przesypia.  B.  suflerska 
w  tea'...*ze.  2.  kram  czasowy  z  desek  na  czas  jar- 
marku :  [Budy,  Im.]  =  szereg  bud  podczas  jarmar- 
k'i  dorocznego  w  Wilnie.  3.  żart.  miejsce  stałe- 
go zajęcia  a.  przebywania  (np.  sklep,  kantor,  re- 
dakcja, teatr):  Musiał  dyrektor  budę  zamknąć. 
Wracam  z  budy.  4.  a)  przykrycie  karety,  bryki, 
pudło  :  Zdjął  z  budy  bicz  potężny.  Kórz.  b)  po- 
wóz kryty,  kareta:  Jeździć  budp.  Zaprząc  do 
budy.  B.  żydowska,  brodzka,  pocztowa.  5.  ro- 
dzaj kapelusza:  Były  tam  płaskie  i  wysokie  ka- 
pelusze, ścięte  i  spiczaste,  jakieś  grzybki  i  ło- 
puchy, i  budy,  i  cylindry.  Rodź.  Zdr.  Budka,  Bu- 
deczka.     Zgr.  Budzisko.     <Zap.  Nm.  Bude> 

Budaista,  y,  Ini.  ści  p.  Budysta.  <  Od  imienia 
założyciela  buddyzmu,  Skr.  Buddha> 

Budalstyozny  przym.  od  Budaizm :  Teozofja 
budaistyczna. 

Budaizm,  u,  blm.,  Buddalzm,  Budyzm,  Buddyzm 
wyznanie  religijne  hind\iskie. 

Budarz,  a,  Im.  e  I.  X  p-  Budnik.  2.  •'c gwarek, 
kopacz  kruszcu :  Górny  B.  3.  [B.]  cieśla.  4.  [B.j 
budowniczy.  <0d  i)nia  bud,  wziętego  z  Buda, 
którym  wyraża  ś.  u  nas    Nm.  bau-> 

Buddalsta,  y,  Im  ścI  p.  Budysta.  <p.  Buda- 
ista > 

Buddalstyczny  przym.  od  Budaizm. 

Buddaizm,  u,  blm.  )).  Budaizm. 

Buddysta,  y,  lin.  ści  p.  Budysta. 

Buddystyczny  przym.  od  Buddyzm. 

Buddyzm,  u,  blm.  ji.  Budaizm. 

Budeczka,  I,  Im.  I  p.  Buda.     <p.  Buda> 

[Budel,  dla,  Im.  dlej  p.  Butla.     <p.  Butel> 

IBudelka,  I  Im.  ij  p.  Butelka. 

Budka,  I,  Im.  I  p.  Buda:  B.  dróżnicza,  kole- 
jowa. B.  parowozowa  (dla  maszynisty).  B.  do 
wagi  =  tuażnia.  Dochód  z  kramów  ruchomych, 
czyli  tak  zwanych  budek.  Roi.  B.  sutlerska 
w  teatrze.  Nie  chodź  po  słońcu  bez  budki  {-ka- 
pelusza od  słońca,    używanego  przez   dziewczynki). 

XBudkarz,  a.  Im.  e  p.  Budnik. 

[Budia,  I,  Im.  e]  p.  Butla.     <p.  Butel> 

Budlejnik,  a.  Im.  I,  Omżyn,  Kulowlec  bot.  (budd- 
leia)  roi.  z  lodziny  połatowaiych.     <?> 

łBudne,  ego,  blm.  oplata  od  bud,  np.  jarmarcz- 
nych.     <p.  Bad;i> 

Budniczy  pri^ym.  od  Budnik:  Budka  budnicza. 
<p.  Buda> 


Budnik,  a,  Im.  cy,  XBudarz,  XBudkarz   I.  ten, 

który  w  budzie    mieszka,    mieszkaniec    budy ;   stróż 
przy    sadzie,    lesie,    kolei;   policjant:       Najwięcej 
u  kozaków  było  ochotników  z  skomorosów,  leśni- 
czych, powozan,  budników.  Zim.     „Budnik,"    ty- 
tuł powieści  Kraszewskiego.  Był  budnikiem  przy 
kolei.  Bał.     2.  [B.]    a)    kupiec,    handlarz   miejski. 
b)  włościanin  z  Królestwa    osiadły  na    Polesiu,    na 
prawie    czynszowym,     c)  właściciel    domu  bez  rolt, 
komornik. 
.'Budnik,  a.  Im.  I  p.  Budzik. 
Budnlkowa,  ej,  Im.  e  żona  budnika. 
Budnikować,  uje,  cwał   pełnić    obowiązek  budni- 
ka, tj.  stróża  policyjnego,    kolejowego,    leśnego  itd. ; 
wartować  jak  budnik. 

[Budny,  Budzień]  powszedni:  Dzień  B.  Pol. 
<Ukr.  budnyj  =  powszedni,  budded  =  dzień  po- 
wszedni > 

Budoar,  u,  Im.  y  p.  Buduar.  <  Fr.  bou- 
doir> 

Budoarowy  przym.  od  Budoar,  buduarowy:  Cykl 
marzeń,  wysnutych  w  atmosferze  balowej  lub 
budoarow^ej.  Orzesz. 

tBudomirca,  y,  Im.  e  p.  Budowniczy:  Urząd 
około  budowania  miejskiego  sprawują  budomir- 
ce.  Petr.  <Zap.  budomiórca,  p.  Budarz -{- 
MIAR> 

Budowa,  y,  Im.  y  I.  *o,  co  i.  buduje,  budowla: 
B.  rozmaita  między  najpierwszemi  naszemi  jest 
potrzebami.  Kluk.  2.  budowanie:  Jeszcze  ta  B. 
nieprędko  ś.  zakończy.  Oss.  B.  dróg  bitych.  B. 
machin.  B.  faszynowa.  Nadzorca  budowy  = 
przewodniczący  rzemieślnikom,  pracującym  przy  bu- 
dowie. 3.  rodzaj  zbudowania,  struktura:  W  tym 
domu  zła  B.  Oss.  Przen. :  B.  ucha  ludzkiego 
bardzo  sztuczna.  Człowiek  mocnej  a.  pięknej 
budowy  ciała.  B.  gór.  B.  poematu.  B.  z  lodu. 
B.  wierszy.  Krasz.  B.  \^szcz6l  (=  plastry  wosku  z  mio- 
dem). 4.  budynek,  gmach:  Budowę  tę  zdaleka 
widać.  Oss.  5.  chem.  układ  atomów  w  związku 
chemicznym.  6.  lek. :  B.  ciała  (fabrica  corpo- 
ris)  =  skład,   ukiad,  ustrój  anatomiczny. 

Budować,  uje,  owal  I.  stawiać  budynek:  B. 
dom,  pałac,  świątynię,  most,  miasto,  okręt.  Cieś- 
la, gdy  ma  B.  dom,  pierwej  go  sobie  w  głowie 
ubuduje.  Petr.  Eudoksja  kościół  budowała,  a  cu- 
dze wydzierała.  Skar.  Był  jeden  szlachcic 
w  Polszczę,  co  wszystko  budował,  zbudowa- 
wszy, rozwalał.  Opal.  Nie  każdy  dobry  budow- 
nik,  kto  buduje.  Ludzie  dla  nas  budowali, 
a  my  dla  ludzi.  Prz.  Budują  ludzie,  chociaż  nie 
dziedziczą.  Pot.  Z  piasku  zamki  B.  =  na  niepew- 
nych rzeczach  polegać.  Domy  budują  ś.  z  ce- 
gły a.  drzewa.  2.  przen.  robić,  tworzyć,  sjira- 
wiać ,  gotować:  B  sobie  przyszłość.  Każdy 
zwykł  sobie  swe  szczęście  B.  B.  zdrady.  B.  sy- 
stem. Jeden  buduje,  drugi  psuje.  Prz.  Pokój 
budują  temi  kondycjami.  Błaż.  3.  przen.:  B.  na 
czym  -  zasadzać,  gruntować,  opierać:  Upada,  co 
6.  na  mocnej  skale  nie  buduje.  Skar.  Żałuje, 
gdy  na  niepewnym  gruncie  nowinek  budował. 
Warg.  To  gruntownie  stoi  i  na  tym  wszystko 
ś.  buduje.  Górn.  B.  na  przyjaźni,  prawdzie, 
uczciwości.  B.  na  lodzie  -  na  niepewnych  podsta- 
iiuich.  4.  przen. :  B.  kogo  =  polepszać,  umoral- 
niać,  poprawiać  przykładem,  napomnieniem  :  Ży- 
wotem dobrym  ludzi  budują.  Skar.  5.  zł. :  B. 
wystawkę  =  uciekać.  B.  Ś.  I.  budynki  dla  siebie 
stawiać,  zabudowywać  i.:  Kto  ś.  jeno  chciał  B., 
mógł  bezpiecznie  w  lasach  jego  rąbać  drzewo 
do  budynku.  Star.  Ko.^sztownie  ś.  budowali.  Bud. 
2.  przen.;  B.  ś.  na  czym  =  zasadzać  i.,  gruntować 


226 


BUDOWALNIA 

i.:  To  ś.  na  niczym  nie  buduje.  3.  braó.  dobry 
przi/Und:  Z  roztropności  jego  p.  biuluji^.  Leszcz. 
4.  JB.  ś.J  Iwarzi/ć  i.,  formować  ś.,rohić  ś.,  poio^ta- 
wać:  Bolńlt  buduje  ś.  nacięło.  Nie  ból,  bolak, 
bo  ci  N.  Pauua  kdzala,  żebyś  ś.  nie  budował. 

KBudOwalnIa,  I,  Im.  e  fabryka,  warsztat,  miej- 
sce z  odpowicdnieini  jjrzyrządami,  do  budowania 
przeznaczone. 

XBudowalność,  I,  blra.  rz.  od  Budowalny:  B. 
V!  tym  mieście  jest  znakomita  (X.  j.  w  nim  czysto 
i  wiele  budują). 

X Budowalny  I.  p.  Budowlany:  Wielom  na- 
szym obywatelom  budowalnego  drzewa  wcale 
brakuje.     2.  objity  we  roznoszące  ś.  budynki. 

Budowanie,  a,  im  a  i.  czynność  cz.  Budować: 
"Wszystkich  do  budowania  potrzeb  nazbierał 
i  starszego  nad  budowaniem  posłał.  Skar.  Na 
modlitwy  te  j)ry.ychodzili  z  wielkim  budowaniem 
Korony  wszystkiej.  Birk.  Ćwiczeni  w  budowań 
rzemieśle.  M"ick.  Nauka,  prawo,  B.,  zaloty,  leki— 
pilności  i  dostatku  potrzebuj ij.  Prz.  2.  sposób 
hitdowli,  struktura:  Pogańskie  kościoły  wspania- 
łością budowania  swego  okrasy  miastom  doda- 
wały. Skar.  Przen.:  Każdy  język  ma,  że  tak 
rzekę,  swoje  B.  Pir.  (-budową,  układ).  3.  budy- 
nek, ''budowla,  budowa:  Trzęsieniem  ziemi  wielkie 
budowania  upadły.  Skar.  Wiele  budowania  po- 
spolitego postawił.  Skar.  Widzisz  te  wielkie 
budowania.  Bud.  Przen.:  Bóg  to  tak  piękne 
świata  B.,  niebo  i  ziemię  dla  nas  stworzył. 
Wuj. 

Budowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Budo- 
vv3Ć  sic. 

KBudowca,   y,   Im.  y  p   Budowniczy;  który  co 
buduje    a.  wi/budowal ;    wiele    i    chętnie  _  budujący  : 
Wieczny  B.- U''>g.  B.  niebodajnych  cnót.    Cliodk. 
Budowelka,   i.   Im.    I    p.    Budowla:    Z    dwueh 
strun  uliczki  wiszą,  jakby  w  powietrzu  dwa  rzę- 
dy trójkątnyełi    budowelek,  a    okna   ich  zbliżone 
ku  sobie    na    wyciągnięcie    ręki.    Orzesz.     Dom 
przyozilobiono  imponiijącemi  budowelkaini.  Krasz. 
[Budowle,  a.  Im.  a,  Budowla]  zabudowania  drew- 
niane:    Drzewo,   zdatne    do    budowla. 
[Budowla,  I,  Im.  e]  p.  Budowle. 
Budowisko,  a,  Im.  a     I.  budynek    loidki,   gmach 
obszerny:    Z  wielkie .;o    niegdyś    budowiska  leży 
podziw  wędrowcom  i  wiatrom  igrzyska.   2.  rniej- 
sce  a.  plac  budowy,  gdzie  ś.  co  buduje.     3.  myśl.  - 
zimowe  legowisko  niedźwiedzia,  łom. 

Budowla,  i,  Im.  e,  [Budownia]  I.  to,  co  wybu- 
dowano, budynek:  Osobliwie  pan  mój  budowlę 
strasznie  lubi  stawić,  buduje,  muruje,  rozwala. 
Domy,  magazyny  lub  jakiekolwiek  inne  budo- 
wle. Jak.  J.  B.  mogłaby  stać  dłużej,  gdyby  ją 
umiejętnie  j)oprawiono.  Wyrzućcie  z  ogrodów 
eały  ten  tłuui  budowli  różnych,  te  obeliski,  pa- 
gody,  gmachy  chińskie.  Karp.  2.  Xbudowa,  struk- 
tura :  Anatomja  daje  nam  poznać  budowlę 
prawdziwą  ciała  ludzkiego.  Perz.  Zdr  Budo- 
welka. 

Budowlany,  xBudowny,  X  Budowli,  X  Budowal- 
ny, X  Budowlowy  budowli  dotyczący,  na  budowlę 
zdatny,  a.  do  niej  sh;żący:  Materjały  budowlane. 
Drzewo  budowlane  {  =  budulcowe).  Sprawy  bu- 
dowlauo-teehuiczne  miasta  Warszawy. 

X Budowli  p.  Budowlany:    Drzewo  budowle. 

X Budowlowy  p.  Budowlany:  Kupy  materjału 
budowlowego.  Krasz. 

Budownia,  I,  \m.  e  I.  x«fc/ad,  system:  Gwał- 
tem cio  z  tej  budowni  dźwignę  omamionego.    2. 


JJUDUAKOWY 

[B.]  p.  Budowla.  3.  [B.]  miejsce,  gilzie  stawiają 
nowe  Intdynl.i. 

XBudownica,  y,  Im.  e  la,  która  buduje. 

Budownictwo,  a,  blm.  I.  sztuka  budowania,  ar- 
chitektura: B.  gospodarskie,  wiejskie,  ekono- 
miczne, lądowe,  drogowe,  komunikacyjne,  wodne. 
B.  podziemne  -nauka  rozkopywanih  gór  i  utrzy- 
mywania kopalni.  B.  piękne,  stylolTC,  klasyczne. 
B.  malownicze,  romantyczne.  B.  eyWilne,  wojen- 
ne, fortyfikacyjne.  2.  urząd  budowniczego :  Roz- 
porządzenie budownictwa. 

Budowniczy  przym.  od  Budowni  < ,  dotyczący 
budownictwa:  Narzędzia,  plany  budownicze. 
Luncheroński  urząd  po  polsku  B.  Gostk.  Dzieło 
budownicze.  Woj.:  Arsenał  B.  Adjutant  B.  B., 
ego,  Im.  owie  a.  y,  a.  t  e,  X  Budownik,  [Budow- 
nikj,  t  Budomirca,  x  Budowca  I.  ten,  co  bu- 
duje a.  robi  plany  budynków,  kierujący  budowa- 
niem, architekt:  Obelisk  z  wielkim  raisterstwem 
budowniczych  podniósł.  Skar.  Zastawszy  zgoto- 
wane nawy,  budowniczych  pochwalił.  Warg. 
Kazimierz  był  wielki  B.,  grodów  i  miasteczek 
osadziciel.  B.  dróg  i  mostów  =  inżynier  komuni- 
kacji lądowych  i  wodnych.  B.  wojskowy.  Przen.  : 
Przedwieczny,  Najwyższy  B.,  B.  świata  =  iio//. 
B.  krzesłowy  =  urzędnik  w  Rzymie  starożytnym, 
zwany  aedilis  curulis.  Na  igrzyskach  w  Rzymie 
sprawcami  bywali  B.  krzesłowi.  Min.  Ruskiej 
cerkwi  fuadatorowie     budownicze.  Sraotr. 

X  Budownie  przys.  od  Budowny :  W  Gdańsku  do- 
syć jest  kościołów  i  klasztorów  B.  murowanych. 
Paszk. 

X  Budownik,  a,  Im.  cy,  [Budownik]  p.  Budo- 
wniczy; lubiący  budować,  zabudowywać:  Fun- 
damenta, które  B.  dobry  założył,  nie  mogą 
być  wzruszone.  Skar.  Nie  każdy  dobry  B., 
kto  buduje.  Prz.  Kazimierz  Wielki  był  dobry 
B.  Biel.  M.  Przen.:  Budowniey  i  naprawcy  ko- 
ścioła chrześcijańskiego.  Wuj.  Biada  budowni- 
kowi  kłamstwa!  Skar.  Stańcie  ś.  budownika- 
mi  woli  Bożej !  Krasiń.  Budowniey  na  kościele 
kopulę  wieńczyli.  Kor. 

Budownośó,  i,  blm.  rz.  od  Budowny,  zabudowa- 
nie dobre,  kształtność  zewnętrzna. 

X Budowny  I.  p.  Budowlany:  Drzewo  budowne. 
2.  budowai.y :  Komisarze  zamki  te  armatą,  żyw- 
nością i  też  budownemi  warunkami  obmoenili. 
Błaż.  3.  lubiący  budować,  budować  zwykły :  Kn- 
zimierz  Jagielończyk  był  niepyszny,  trzeźwy, 
nie  B.  Stryjk.  Kraju  tego  ludzie  są  nie  budow- 
ni. Biel.  M.  4.  dobrze  budoiuany  a.  zabudowany: 
Miasteczkaby  nasze  budowniejsze  były.  Star. 
Kletki  nie  budowne.  Błaż.  Miasta  i  zamki  bu- 
downe położyli  z  ziemią  równe.  Kor-han.  Koś- 
ciół pokoju  w  Rzymie  był  najbudowniejszy.  Skar. 
Grody  budowne.  Nar.  5.  kształtny,  ozdobny :  Mie- 
cze budownej  gładkości.  P.  Koch. 

Budrys,  a,  Im.  owie  Litwin:  Patrzył  na  dwuch 
budrysów,  stojących  pode  drzwiami.  Sienk. 
<Z  imienia,  użytego  przez  Mickiewicza  w  utwo- 
rze „Trzech  Budrysów,"  z  Lit.  budrus  =  czujny > 

Buduar,  u.  Im.  y,  Budoar  I.  ozdobny  pokoik 
kobiecy,  golowalnia:  B.  nowomodny  makaronizm... 
Starzy  Polacy  na  to  mieli  ałkierze,  komory.  L. 
B.  szklni  ś.  złotem,  pełno  porcelany.  Kras.  2. 
przystawka  wejściowa  pr.zy  mieszkaniu.  3.  fot.  = 
zdjęcie  fotograf  czne,  zajmujące  całą  piat ę  18x24 
cm.     <Fr.  boudoir> 

Buduarowy  przym.  od  Buduar:  Ocet  B.  Ume- 
blowanie buduarowe. 


227 


BUDUJĄCO 


B  U  F  K  A 


Budująco  przys.  od  Budujący:  Tak  B.  przepę- 
dzasz czas  nad  Boską,  ksii^gą,.  Orzesz.  <p.  Bu- 
da' z  > 

Budujący  przym.  taki,  który  buduje,  polepsza, 
unwralnia ;  ijodny  naśladowania,  wzorowy,  przy- 
khiilny :  Przykład,  żywot  B.  Życie,  kazanie  bu- 
dujijco. 

Budulcowy  pr/yin.  od  Budulec,  służący  do  bu- 
dowy, budowlany :  Drzewo  budubowe. 

Budulec,  Icu,  billi.  leśn.  drzewo  zdatne  do  bu- 
dowli: "Wyróbka  budulcu  na  potrzeby  dworów. 
Obrobió  gładko  B.  B.  rznięty  a.  tarty  =  z  czte- 
rech boków  pilą  oberznięty.  B.  z  grubego  wióra  = 
z  czterech  boków  siekierą  tylko  obrobiony.  B.  oko- 
rowany a.  do  kory  obrobiony  =  z  którego  tylko 
korę  zijęto,  kloc.  < Naśladowanie  Nm.  Bauholz, 
z  niby  przetłumaczeniem  jiierwszej  części  wyra- 
zu ^ 
[Budunek,  nku,  Im.  nkl]  p.  Budynek. 
[Budykać,  a,  al]  trącać  yłową,  trykać.  Jak  ko- 
zieł.     <?> 

X  Budyń,  a,  Im.  y  p.  Budyń.  Zdr.  x  Budynek. 
<p.  Budyń > 
[Budynczysko,  a,  Im.  a]  p.  Budynek. 
Budyneczek,  czku,  Im.  czki  j).  Budynek. 
Budynek,  nku,  Im.  nkl,  [Budunek]  1.  budowa- 
nie, wystawianie  domu:  Mógł  w  lasach  jego  rij,- 
bae  drzewo  do  budynku  i)rzez  trzy  lata.  Star. 
2.  f  budowanie  moralne,  poprawianie:  Na  każdym 
miejscu  uczciwie  stójcie  i  budynkowi  bliźnich 
wiernie  służcie.  Birk.  3.  X  sposób  budowania: 
Dobrego  budynku  dom  —  cabj,  dobrze  budoioany. 
4.  to,  co  wystatoiono,  budowla,  zabudowanie :  B. 
stacyjny,  wiejski,  gospodarski,  starożytny,  wspa- 
niały. Od  jednej  iskry  cały  B.  ś.  pali.  Prz. 
Zdr.  Budyneczek.  Zgr.  [Budynczysko].  <p.  Bu- 
darz;  zakończenie  z  Nm.  końcówki  -ung> 

X  Budynek,  nku,  Im.  nkl    p.  Budyń.     <p.  Bu- 
dyń > 

Budynkowe,  ego,  bim.,  rz.  podatek  od  budynków: 
Płacić  B.     <p.  Budynek > 

Budynkowy  przym.  od  Budynek,  lululcowy,  bu- 
dowlany: Drzewo  budynkowe. 

Budyń,  u,  Im.  e,  X  Budyń  rodzaj  leguminy. 
<l''r.  boudin> 

Budysta,  y.  Im.  ści,  Buddysta,  Budalsta,  Bud- 
daisła  loyznawca  budaizmu.     <  p.  Budaista> 

Budystyozny   przym.  od  Budyzm:    Pojęcia  bu- 
dysl  yczae. 
Budyzm,  u,  blm.  p.  Budalzm. 
I  Budź,  u.  Im.  e]  p.  Bundza.     <p.  Bundz  > 
[Budziarz,  a.  Im.  ej  komornik,  zagrodnik.     <p. 
Buda> 

Budzlasty  mający  kształt  budy,  przypominający 
budę,  Z  wielką  budą:  Zawiązała  czarne  wstążki 
swego  budziastego  kapelusza.  Haj.  <p.  Buda> 
Budziciel,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  budzi:  B.  co  bu- 
dzi, urzędnik,  budzący  drugich.  Ku.  2.  p.  Bu- 
dzik.    <BUD> 

Budziolelka,  I,  Im.  I  ta,  k^óra  budzi:  Filozo- 
Ija  B. 

Budzić,  I,  II  I.  ocucać  ze  snu:  Niektórych 
ś|d;jeycli  nie  trzeba  uderzeniem  budzić.  Górn. 
•Iiiż  słońce  ludzi  do  zwykłych  budziło  robót.  P. 
Kocli.  \io  budź  biedy,  kiedy  ąń.  Prz.  Cisza  budzi 
wszystkich  na  okręcie.  Sionk.  „Budzę  cię!"  — 
nazwa  gry  towarzyskiej.  2.  wzbudzać,  zachęcać, 
zagrzewać,  pobudzać :  Żleniałe  budził.  Skar.  B. 
wojnę.  Paszk.  Ody  nic  nie  odpisywał,  musiał 
go  innym  listem  I}.  Skar.  B.  w  kim  WioU,  za- 
zdrość, uszanowanie,  powątpiewanie,  niesmak, 
podejrzenie.    B.  w  pamięci '^eeha   i  wspomnienia 


historyczne.  Sienk.     Ludzkie  serca  okiem  budzą. 
Wad.  B.  ś.  ocucać  i.,  ocykać  i.:  B.  ś.  ze  snu.  B. 
ś.  ze  świtem.     Przen.:  Budzi  ś.  dusza  do  życia. 
Budzidlo,  a,  Im.  a  p.  Budzik. 
[Budzień,  dnia.  Im.  dnie]  ]>.  Budny. 
Budzik,  a,    Im.  I,    Budzidlo,  Budziciel,  !  Budnik 
zegar  budzący,  zegar  z  ekscytarzem,  ekscytarz :    B. 
bronzowy. 

Budzlna,  y,  Im.  y  nędzna  buda,  lepianka :  Miesz- 
ka w  lichej  budzinie.     <p.  Buda> 
Budzisko,  a,  Im.  a  p.  Buda. 
[Budzisuka,  I,    Im.  I]     I.    a)  karbowy,     b)  slrót 
nocny,     c)  pomocnik  sołtysa.     2.    człowiek  kłótliwy 
i  kłócący.     <BUD  -f-  Suka> 

[Budzyń,  a,  Im.  e]  gorzej  :a'mdowana  część  wsi. 
<?Może  do  bud-,  p.  Budarz> 

Budżet,  u.  Im.  y  ekou.  wykaz  dochodów  i  wydatków 
państwa  a.  instytucji  (niek.  osoby)  w  pewnym  okresie 
czasu ;  preliminarz :  B.  normalny  =  ułożony  na  ca- 
ły szereg  lat.  B.  roczny,  półroczny.  B.  państwa, 
ministerjum  wojny,  wyznań  i  oświecenia.  B. 
miejski.  B.  prywatny,  familijny.  B.  pomyślny, 
szczupły,  oszczędny.  B.  wypadł  bardzo  pomyśl- 
nie, smutnie.  Ujmować  po  parę  reńskich  ze 
swojego  szczupłego  budżetu.  Zreformować  B. 
Obrachować  a.  obliczyć  B.  Ograniczyć  B.  Su- 
ma ta  stanowi  znaczną  pozycję  w  jego  budże- 
cie. Deficyt  w  budżecie.  <Ang.  budget  =  dosł. 
kieszeń,  torebka,  woreczek,  teczka;  kapitał > 

Budżetowy  przym.  od  Budżet,  objęty  budżetem: 
Zmiany  budżetowe.  Komisja  budżetowa.  Kwe- 
stja  budżetowa. 

Buf!  w.  odgłos  strzelania  a.  mocnego  uderze- 
nia, bach!  bęc!  Kn.     <Dźwn.> 

Bufa,  y,    Im.  y    miejsce    wzdęte   u   sukni,  Jako 
ozdoba.    Zdr.    Bufka.     <Fr.  boufFer  =  nadymać  > 
[Bufciasty]  p.  Bufiasty. 
Bufeciarka,  I,    Im.  1    forma   ż.    od   Bufeclarz. 
<p.  Bufet > 

Bufeclarz,  a,  Im.  e  żart.  ten,  co  utrzymuje  bu- 
fet, stoi  za  bufetem,  restaurator. 

Bufeclk,  a,  Im.  I  p.  Bufet:  Trzyma  B.  na 
siatku. 

Bufet,  u,  Im.  y  I.  kredens,  .szafa  na  przybory 
stołowe:  W  jednym  końcu  stał  ogromny,  wspa- 
niały B.,  pełen  sreber,  ze  szklanemi  drzwiczka- 
mi. Krasz.  2.  stół  zastawiony  przekąskami  i  trun- 
kami; pokój,  gdzie  rozdają  a.  sprzedają  Jadło  i  na- 
poje (na  balach,  w  teatrze,  restauracji) :  Zagląda- 
jąc zbyt  często  do  bufetu,  już  nie  mógł  roz- 
poznać swej  żony.  "Wilez.  3.  stół  sldepowy,  kon- 
tuar. Zdr.  Bufecik.  <Fr.  buTette,  przez  Nm. 
Buffet  > 

Bufetowa,  ej.  Im.  e  rz.  służąca  a.  kasjerka 
przy  bufecie. 

Bufetowy  przym.  od  Bufet;  przen.  knajpowy, 
szynkowy:  Pokój  B.  Rywalizacja  teatru  z  bu- 
fetowemi  śpiewakami.  Bufetowy,  ego,  Im.  I  rz. 
służący,  kelner  a.  kasjer  przy  bufecie :  B.  piacie 
będzie  po  tr/.y  ruble  kary  za  każdą  urzniętjj 
personę. 

Buffalo  nieod.,  zool.,  p.  Żubr.  <Sr.  Łć.  bufa- 
lus,  Włos.  bulalo,  Ang.  buff'alo> 

Buffo     przym.    nieod.    komiczny,    krotochwilny : 
Opera    B.  =  operetka,    opera  komiczna.     <Włos. 
buffo  > 
Bufiasto  przys.  od  Bufiasty.     <p.  Bufa> 
Bufiasty,  [Bufciasty]  pełen  buf,  bucliusty.    Rę- 
kawy, si)odnie  bufiaste  —  .szerokie,  obszerne. 

Blifka,  I,  Im.  i     I.  p.  Bufa.     2.  7-ckaw  u   sukni 
kohiecej,  .izeroki  u  góry,  a  przy  dłoni  obcisły. 
lOufka,  I,  Im.  I]'  p.  Buwka. 


'^2b 


BUFLE 

[Bufle,  I,  blp.]  ziemniaki,  kartofle.  <Może  prze- 
Btawka,  zitm.  bulwy  > 

1.  Bufo  nieod.,  zool.    p.  2.  Bufon. 

2.  B'jfo,  ona,  Im.  ony  a.  oni  I.  X  p.  I.  Bufon. 
2.  śpicicah  w  operze  w  roli  komicznej ;  \n-7.Qn.  śmie- 
szek, błazen      <"Włos.  buffone,  Fr.  boiitron> 

1.  Bufon,  a,  lin.  y  a.  I,  X  Bufo  che}j)liwiec,  py- 
szałek, zarozumialec,  fanfaron.  <p.  wyraz  po- 
przedni > 

2.  Bufon,  a,  Im.  y,  Bufo  zool.  żaba  ziemna,  ro- 
pucJia:  Śmiertelna  wina  jadowitsza  nad  hydry 
1  bufony.  Kulig.     <Łć.  bufo> 

Bufonada,  y,  Im.  y,  Bufonerja  strojenie  śmiesz- 
ków, śmieszkowanie;  pyszaikowatoić,  chełpliwość, 
zarozumiałość,  nadymanie  ś.,  nadciość,  zadzieranie 
nosa,  lekceważenie  towarzyi-twa,  nisgrzeczność :  Roz- 
pustne i  grubjańskie  bufonady. 

Bufonerja,  I,  Im.  e  p.  Bufonada. 

Bufonja,  I,  Im.  e  bot.  p.  Płoń.  <0d  nazwiska 
botanika  Fr.  Buffon'a  f  1788 > 

Bufonować,  uje,  owal  śmieszki  stroić,  śmieszko- 
wać;  nadymać  i.,  zadz'erać  nosa,  lekceważyć  in- 
nych: Jak  ojciec,  tak  i  on  bufonuje.  Krasz.  <p. 
2.  Bufo> 

Bufor,  a,  Im.  y  I.  kol.  przyrząd  sprężysty  dla 
miarkowania  siły  uderzenia  wagonów  o  siebie,  zde- 
rzak. Przen.:  Pas  neutralny,  mający  służyć  za 
B.  między  Birraanją  a  Sjamem.  2.  resor  gumo- 
wy.    <Ang.  buffer> 

Buforowy  przyra.  od  Bufor. 

Bufować,  uje,"  owal  robić  bufy  (w  sukniach  ko- 
biecy cli).     <p.  Bufa> 

Bufowanie,  a  I.  blra.,  czynność  ez.  Bufować. 
2.  lin.  a  bufa:  Suknie  pełne  rozporków,  z  któ- 
rych różnych  barw  B.  i  wstążki  wyglądały. 
Krasz. 

Bugaj,  a,  Im.  e  p.  Byk.     <Tur.  buga  =  byk> 

[Bugańce,  ów,  blp.]  kajdany.    <Tur.  bokagy> 

[Bugar,  a,  Ira.  y]  bąk  i  wszelka  mucha,  która 
tnie  bydło,  konie  iłd.  <Zap.  Węg.  bug  =  brzę- 
czeć, bugacs  =  rodzaj  muchy  > 

Bugi,  ow,  blp.  rodzaj  gruszek  bergamotek.  <  Mo- 
że od  miasteczka  Fr.  Bugue,  którego  okolice 
słyną  z  uprawy  owoców  > 

xBugle,  I,  blp.  muz.  p.  Hornbugle.  <Nin. 
Hornbiigel> 

Bugsztel,    u,   Im.    e    p.    Buksztel.     <p.  Buk- 

Bugzować,  uje,  owal  p.  Buksować.  <p.  Buk- 
sować > 

Bugzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bugzowac. 

t  Buhać,  a,  al  ryczeć :  Przemienił  ś.  w  wołu, 
buha  z  bydłem.  Zebr.    <Dźwn.> 

Buhaj,  a,  Im.  e  I.  p.  Byk:  Cielę  po  buhaju 
holenderskim.  Chodzi,  jak  B.  Prz.  (o  opasłym 
próżniaku).  2.  [B.]  gra  dziecinna.  3.  [B.]  bąk 
(ptak).    Zdr.  Buhajek.     <p.  Bugaj  > 

Buhajek,  jka,  Im.  jkl  p.  Buhaj. 

[Buić  się,  i  Ś.,  II  Ś.]  bujać,  bujno  i  gęsto  rość. 
<BUJ> 

Bujaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Bujak.     <BUJ> 

[Bujaczka,  i,  Im.  I]  huśtawka. 

Bujać,  a,  al  I.  dawać  wolny  lot  skrzydłom,  la- 
tać swobodnie,  wzbijać  ś.  w  powietrze :  Gęś  zazdro- 
ści, orzeł  buja.  Pot.  Buja  pszczółka  po  łące. 
Gawin.  Przen.:  B  po  krainie  marzeń.  Dusza 
buja  po  obłokach.  Kras.  Po  świecie  myślą  B. 
Orzech.  Mogąc  B.  wysoko,  tuż  nad  ziemią  ni- 
ziuezko  ś.  wlecze.  Rej.  A  jego  sława  buja  nad 
gwiazdami.  Kochan.  Bujałem  po  zmyślonym  od 
poetów  niebie.  Mlek.  2.  biegać  tam  i  sam,  wałę- 
$ać  ś.:  Wół  buja  wpośrzód  zioła.   Zebr.    Przen.: 


BUJNORODNIE 

Oko  jej,  lubo  żywe,  nie  bujało  przecie  na  wszyst- 
kie strony.  Buja  sobie,  by  orzeł,  by  sokół,  ja- 
ko jeleń  w  puszczy.  Rej.  Buja  sobie,  jako  ptak 
po  powietrzu.  Star.  Buja  sobie,  jako  żubr.  Papr. 
3.  a)  hasać,  dokazywać,  broić,  hulać,  bomblować,  prói- 
niaczyć:  Buja,  jako  byk  w  oborze.  Prz.  Bogacz 
stroił  ś.,  bujał  sobie,  skakał,  pląsał.  Wuj.  Spi- 
cie na  łożach  słoniowych  i  bujacie  w  poście- 
lach waszych.  Leop.  b)  nadużywać  swobody,  luy- 
kraczać  poza  granice  umiarkowania:  Nie  dosyć 
im  jest  latać,  będą  chcieli  B.  Pot.  Tatarowie 
w  Węgrzech  trzy  lata  bujając  mieszkali.  Stryjk. 
Winny  buja  po  świecie,  a  ten  cierpieć  musi, 
kto  ukrzywdzon  jest.  Górn.  4.  szybko,  bujnie 
loyrastać:  Od  zbytnich  pokarmów  ciało  buja. 
Petr.  Przen.:  Kolumny  bujały  jak  drzewa. 
Sienk.  5.  kogo  =  kołysać,  huśtać:  B.  dziecko  na 
ręku,  w  kolebce.  6.  -j-  być  dumnym,  pysznić  ś.: 
Kto  hardzie  buja,  nizko  główkę  schyli.  Rej.  B. 
ś.  huśtać  ś.,  kołysać  ś.:  Bujał  ś.,  jakby  w  fotelu 
na  biegunach.  Jord.     <BUJ> 

Bujak,  a,  Im.  I  I.  p.  Byk:  Europa  usadziła 
śnieżne  nóżki  na  barki  bujaka  lubieżne.  Nar. 
2.  fotel  na  biegunach:  Rzuciłem  ś.  na  B.  przed 
kominkiem.    Zdr.  Bujaozek.  Zgr.  [Bujaraj. 

Bujał,  a,  Im.  y  p.  Byk. 

XBujan,  a.  Im.  y  człowiek  skory  do  bójki,  do  bi- 
twy;  klótnik,  zawadjaka. 

[Bujan,  a,  Im.  y]  p.  Piwonja. 

Bujanie,  a,  Im.  a  i.  czynność  cz.  Bujać:  B. 
w  powieti*zu,  po  błoniach.  B.  myśli.  2.  gimn.  = 
podrzucanie  ciała  kolejno  do  przodu  i  tyłu :  B. 
w  zawieszeniu,  w  podporze,  na  poręczach.  3. 
lek.  =  szybkie,  zwykle  nieprawidłowe  wyrastanie  tka- 
nek, ziarniny;  wybujałość,  dziwę  mię- 
so.    <BUJ> 

Bujanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Bujać  ś." 
B.  ś.  dzieci  na  krześle,  na  huśtawce. 

Bujanka,  I,  Im.  I  zool.  (bombylius)  owad  dwu- 
skrzydły,  króikorogi. 

y.Bulany  przeznaczony  do  bujania,  huśtania,  bu- 
jający ś.:  Naprzeciw  kominka  kilka  bujanych  fo- 
teli. Es. 

[Bujara,  y,  Im.  y]  m.  p.  Bujak. 

[Buje,  ów,  blp.]  skrzydła. 

Bujer,  a.  Im.  y  p.  Bojer.     <p.  Bojer  > 

[Bujnawy]  przyra.  przy  gruby  (np.  o  suknie). 

Bujnie,  Bujno  przys.  od  Bujny:  B.  porastały 
bluszcze.  Im  bujniej  wschodzi  źdźbło,  tyra  więk- 
szą czyni  nadzieję.  Pot.  Na  dobrej  paszy  bydło 
rośnie  B.    <BUJ> 

[BujnIska,  sk,  blp.]  wybujałe  trawy,  chwasty. 

Bujno  p.  Bujnie:  B.  rośnie,  odludnie  kwiat 
stepowy  ginie.    Malcz. 

Bujnoczupurny  mający  długie  włosy:  Bujnoczu- 
purni  Achejanie.  ML     <BIJJ -j- Czupurny> 

Bujnogrzywlasty,  Bujnogrzywy  mający  bujną 
grzywę,  pióropusz,  kitę :  Hełra  B.  Ml.  Przyłbica 
bujnogrzywiasta.  Ml.  <BUJ+Grzyw> 

Bujnogrzywy  p.  Bujnogrzywlasty:    Lew  B.  Ml. 

Bujnokędzlorny  mającii  obfite  kędziory:  Boha- 
terskiej Hellady  ludB.  Mir.  <BUJ-|-KĘDZIOR> 

XBujnomyś!nie  przys.  od  Bujnomyśiny.  <BUJ 
-|-MY(SŁ)> 

KBujnomyślność,  I,  blm.  rz.  od  Bujnomyśiny. 

X Bujnomyśiny  bujającej  myśli,  płodny  iv  myśli: 
Bujnomyślna  kształtnośó  wymowy. 

xBujnorodnle  przys.  od  Bujnorodny.  <BUJ-ł- 
ROD> 


229 


nrJNOTTODNT 

XBujnorodny  bardzo  żyzny;  hnrdzo  dorodny: 
Bujuorodne  niwy.     Bujnoiodae  cli.opy.    Zebr. 

XBujnoro8ly  obficie  rosnący:  Bujnorosłej  lesz- 
czyny krzak.  Nar.     <BUJ  +  ROS(T)> 

Bujność,  i,  liD.  I  rz.  od  Bujny:  Ziemi  na- 
szej B.  Star.  B.  zagonów.  Treiub.  Skoro  na- 
st{}.piły  pracowite  żniwa,  gdy  bujności  (=plo- 
nów)  pozbyła  ogolona  niwa.  Zim.  B.  wyobraź- 
ni, t  Ziele  gorczyczne,  na  krzyż  przyłożone,  czy- 
ni B.  cielesną.  Sień.  (=jądrnośó).  Młodzień- 
cza B.  Plr.  Ona  B.,  która  ś.  z  młodej  a  gorą- 
cej krwi  rodzi.  Górn.  Młodość  B.,  a  B.  to  diu- 
ność.  Prz.  Gdy  Bóg  godności  da,  prosić  Go 
trzeba,  aby  pychę  i  B.  w  nich  odjął.  Białob. 
Panu  we  łbie  roją  ś.  bujności.  Rej.  Fizj.:  B. 
żywotna  (turgor  vitalis).     <BUJ> 

Bujnowlosy  mający  bujne  włosy :  Bujnowłosi 
synowie  achejsey.  Ml.     <BUJ-f- WŁOŚ> 

Bujny  I.  silnie  rosnący,  wyrastający,  wzno- 
szący ś.  ku  górze:  Bujne  zboże.  Robak  ś. 
lęgnie  i  w  bujnym  kwiecie.  Malcz.  Leżę 
wśród  bujnej  i  wonnej  trawy.  Mick.  Nie  dam 
ja  uróść  tej  bujnej  krzewinie.  Słów.  B.  za- 
rost. B.  włos.  Na  winnicy  bujne  (  =  zhyt  wybu- 
jałe) rózgi  odcinają,  aby  te,  co  zostały,  lepiej 
rosły.  Skar.  Przen.:  Początki  nazbyt  bujne  nie- 
trwałe. Kn.  Bujna  fantazja.  A  z  bujną  myślą 
nie  lata  po  niebie.  Rej.  2.  żyzny,  płodny,  plen- 
ny, urodzajny:  Zawsze  rola  u  sąsiada  bujniej- 
sza. Pot.  Na  bujnej  ziemi  wiele  ś.  chwastu  ro- 
dzi. Skar.  3.  żywy,  junacki,  jurny :  Biesiady 
i  próżnowanie  rado  czyni  z  statecznych  bardzo 
bujne  panie.  Papr.  Bujna  rzecz  jest  wino.  Leop. 
Bujna  młodzi,  nie  wdawaj  ś.  w  rozpustę.  Paszk. 
Dosyć  jest  B.  ten  osieł  nasz,  a  gdy_  mu  nad 
miarkę  dosypiesz,  będzie  bujniejszy.  Żarn.  4. 
f  hardy,  zuchwały:  Owego  bujnego  króla  djabła. 
Kazania  Świętokrz.  5.  [B.]  silny,  zdrów;  bystry; 
gruby.     <  BUJ  > 

KBuJurdan,  a,  Im.  y,  XBujurdun  ceduła  śmierci, 
wyrok.  Nar.  <Tur.  bujurdy  a.  bujurułdii  =  dosł. 
rozkaz  > 

XBujurdun,  a,  Im.  y  p.  Bujurdan. 

[Bujwól,  olu,  Im.  oły]  zool.  p  Bawół.  <p.  Ba- 
wół > 

Buk,  a  a.  u.  Im.  I  I.  a.  Buklew  bot.  (fagus) 
drzewo  z  rodziny  miseczkowych.  Gatunek :  B. 
pospolity  a.  Bukowina,  Buczyna 
(f.  sikatica):  Choć  chłop  z  buka  spadnie,  to 
sobie  odpocznie.  Prz.  Na  Wszech  Świętych 
sztuka,  utnij  gałąź  z  buka:  gdy  już  soku  nie- 
ma, będzie  tęga  zima.  Prz.  Pośród  lasu  z  bu- 
ku woła  dziewczę:  kuku!  2.  drzewo  bukowe,  bii- 
czijna:  B.  jest  dobry  na  wyroby  tok;irskie.  3. 
[B.]  pałka,  maczuga.  Zdr.  Buczek.   <BUK> 

[Bukacik,  a,  Im.  I]  naczynie  drewniane  do  pły- 
nów.    <p    Bukat  > 

Bukacina,  y,  bim.  mięso  z  bukata.  <p.  Bukat> 

Buka],  u,  Im.  e  p.  Bokał.     <p.  Bokał> 

Bukalny:  Bukalna  powierzchnia  zęba,  dent. 
=  zwrócona  do  policzka.  <Now.  z  Łć.  bucca 
=  policzek  > 

Bukal,  a,  Im.  y  p.  Bokal.     <p.  Bokał  > 

Bukardja,  i,  Im.  e,  Bukardyt  rodzaj  muszli. 
<Now.  z  (ir.  boós  =  wół -(- kardia  =  serce  > 

Bukardyt,  u,  Ira.  y  p.  Bukardja. 

Bukat,  a,  Im.  y  I.  byczek,  ciołek,  duże  cielę. 
2.  .ikóra  z  bukata,  karmionego  mlekieru:  Fabryka 
słynęła  z  najprzedniejszych  skór,  zwanych  buka- 
ty, u/.ywanych  na  buty  woskowane.  T.  K.    <?> 

t  Bukat,  u,  Im,  y  kawał,  kęs,  sztuka:  Oblęże- 
ni,   siekąc  mięso  w  bukaty,    w  wojsko  nieprzy- 


nUKŁACZEK 

jacielskie  miotali.  Papr.  Skoro  od  nich  wyszedł 
na  pole  nędzuiczek,  roztargan  na  bukaty  małe. 
Papr.     <  Ukr.  bukata,  z  Rura.  bucata> 

Bukatowy  przym.  od  Bukat:    Mięso  bukatowe. 

Bukfajl,  a,  Im.  e  p.  Bukfel. 

Bukfel,  u,  Im.  8,  Bukfajl  noż.  pilnik  do  me- 
talów, nacięty  tylko  na  kancie.   <Nm.  Bogenfeile> 

[Buki,  ÓW,  blp.]  chłosta,  bicie:  Szumile  wsypa- 
li może  z  jakie  pięćset  buków  a.  i  więcej...  Ża- 
den grad  tak  gęsto  nie  padał,  jak  te  B.  pada- 
ły. Kaczk.     <Możc  Nm.  Bock> 

Bukieclarka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Bukieclarz. 
<p.  Bukiet> 

BukieclarskI  przym.  od  Bukieclarz :  Sztuka  bu- 
kieeiarska 

Bukieoiarstwo,  a,  blra.  sztuka  układania  bukie- 
tów, zajęcie  bukieciarza. 

Bukieclarz,  a,  Im.  e  ten.  co  układa  bukiety 
i  ozdoby  z  kwiatów. 

Bukieoiasty  mający  kształt  bukietu,  przypomina- 
jący bukiet:  Bukiociaste  wiśnie.   Jeż. 

Bukiecik,  a,  hu.  i  p.  Bukiet. 

Bukiecina,  y,  Im.  y   mały,  skromny  bukiet. 

Bukiecisko,  a,  Im.  a  p.  Bukiet. 

Bukiet,  kia,  Im.  kle  część  stroju:  Koń  książęcy 
miał  kosztowny  B.  u  czoła,  a  u  bukla  bardzo 
piękny  pierścionek.  Szaj.     <Nm.  Buckel> 

Bukiet,  u.  Im.  y  I.  wiązka,  równianka  kicia- 
tów  naturalnych  a.  sztucznych;  kępka,  pęk:  Ogró- 
dek pełen  bukietów  trawy  angielskiej  i  mię- 
ty. Mick.  B.  kucharski  (=z  warzyw,  włoszczy- 
zny). Przypiął  B.  do  kożucha.  Prz.  Przen.:  Bu- 
kiety ogromnych  drzew.  Kórz.  B.  drzew,  ros- 
nących na  pochyłości.  Jeż.  B.  towarzystwa 
(-  wybór).  Prus.  2.  zapach,  aromat,  luiaściwy 
różnym  trunkom:  Nabył  wprawy  w  rozpoznawa- 
niu dobroci  trutii,  bukietu  wina  i  ocenianiu  so- 
sów. Krasz.  B.  piwa.  3.  a)  rodzaj  tańca:  Nie 
wyszły  jeszcze  z  użycia  menuet,  gawot,  uiatlot, 
tamburyno,  B.  i  wiele  innych.  Byk.  b)  zabawa 
towarzyska  doroślejszej  młodzieży,  podobna  do  go- 
łowalni.  Goł.  4.  bot.  (thyrsus)  grupa  kwiatów, 
grono  złożone.  5.  myśl.  =  o^onefc  sarni/  a.  jelenia. 
Zdr.  Bukiecik,  [Bukletek].  Zgr.  Bukiecisko.  <Fr. 
bouquet> 

[Bukietek,  tka,  Im.  tkl]  p.  Bukiet. 

Bukletnica,  y.  Im.  e  bot.  p.  Przekwial. 

Bukletnicowaty  bot.  p.  Przekwiałowaty. 

Bukietowy  przym.  od  Bukiet:  Kwiaty  bukie- 
towe (=  odpowiednie  do  bukietu).  Groch  B.,  bot. 
—  odmiana  grochu  zwyczajnego. 

Buklew,  kwi,  Im.  kwie  1.  bot.  =  a)  (guilandina 
morłnga)  roś.  z  rodzaju  zaczepni,  b)  p.  Buk.  c) 
(hyperanthera)  roś.  2.  owoc  buku,  żołądź  buko- 
wa: B.  turecka.  Syr.  Z  dębów  żołądź,  z  buków 
B.  zbierać.    Jeżów. 

Bukinista,  y,  Im.  ści,  Buklnjer  antykwarz,  anty- 
hcaijusz,  handlujący  a.  zbierający  slare  książki; 
bibljoman.  <Fr.  bouąuiuiste,  z  Nm.  Buch  = 
księga  > 

Buklnjer,  a,  Im.  owie  p.  Bukinista. 

[Buklsz]  nieod.,  dziee.  naśladowanie  palcami 
pchnięcia  rogami,  uderzenie  rogami:  Chłopcy  za- 
Diegli  im  (baranom)  drogo,  ale  dostawszy  tęgie 
B.,  wywrócili  koziołka.  Chodź.     <Dźwn.  > 

Buklandyt,  u,  Im.  y  min.  czarna  odmiana  epi- 
doiu.  zawierająca  wiele  żelaza.  <0d  nazwiska 
gieologa  Ang.  Buckland  f  185G> 

t  Buklerz,  a,  Im.  e  p.  Puklerz.  <p.  Puklerz  > 

Bukłaozek,  czka.  Im.  czki  ]>.  Bukłak;  f  Bokla- 
szek,  BuMaszek:  Prosty  B.  Kej.     <p.  Bukłak  > 


230 


BUKŁAD 


lUJKWlCZKA 


Buklad,  a,  Im.  y  p.  Bukłak.  Zdr.  Bukladek. 
<p.  Bukłak  > 

Bukladek,  dka,  Im.  dkl  p.  Buklad. 

Buklaha,  y,  liu.  y  p.  Buktak.    <ii.  Bukłak  > 

Buktak,  a,  Iro.  i,  [Boklak],  BuMad,  Bukla':ri, 
Buklaszka  szawlok,  skórzane  naczynie  do  wo- 
dy i  innych  płynów:  B.  wody.  Wuj.  (—hi- 
giew.  B.  G.).  Nie  ubędzie  ci  oleju  w  bukłaku. 
Leop.  (  =  we  dzbanie.  Bud.;  w  bańce.  B.  G.).  B. 
wina.  Skar.  Niech  ś.  napiją,  z  bukłaka  wody 
czystej.  Paszk.  Zdr.  Buktaczek.  <  Północno- 
tui*.  bakłak  > 

Buklaszek,  saka,  Im.  szki  p.  Bukiaczek:  Troclię 
oleju  w  bukłaszku.  Leop.  Wody  morskiej  na- 
czerpawszy w  bukłaszkach.  Błaż.  Do  dna  je- 
den B.  wychylił.    Sienk. 

Buklaszka,  i,  Im.  I  p.  Bukłak. 

Bukolika,  I,  kn.  I  p.  Sielanka:  Trzódki  wra- 
cały z  pola  i  dzwoniły  z  daleka,  fletnia  fe.  od- 
zywała z  za  lasu,  powietrze  pełne  woni  cudow- 
nej rozściełało  ś.  dokoła,  a  słońce,  chowająjC 
ś.  za  góry,  ostatnie  promienie  swoje  posyłało 
na  lipy,  na  dwór  i  dziedziniec.  Cha,  eha,  cha! 
jak  to  pięknie  było!  istna  B.!  Kaczk.  <Gr.  ta 
boukolika  Im.  Cdoia.  poieraata)  =  sielanki  > 

t  Bukon,  u,  Im.  y  kęs,  kąsek:  Nie  możesz  tego 
i  zgryźć  i  połknąć  bukonu;  tylkoby  smaczne  kąs- 
ki.   Opal.    <Włos.  boccone  =  kęs> 

1.  Bukować,  uje,  owal,  [Pukować]  obijać  ziarno: 
B.  jęczmień  a.  koniczyna  —  obijać  omłócone  ziarno 
koniczyny  dla  oddzielenia  go  od  plewy,  a  jęczmie- 
nia dla  otarcia  go  z  wąsów  czyli  kolców.  <Nm. 
buchen,  bochen,  pochen> 

2.  Bukować,  uje,  owal  I.  owee- łączyć  je  z  ba- 
ranami. 2.  myśl.  o  łosiu  i  B.  ś.  o  owcach  =  20- 
spokajać  popęd  płciowy.  <Nm.  bocken> 

Bukowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bukować. 

1.  [Bukowiec,  woa,  Im.  wce]  opalony,  gruby  kij 
owczarski.  <BUK> 

2.  [Bukowiec,  woa,  Im.  wce]  p.  2.  Bukownik. 
<p.  2.  Bukować  > 

3.  [Bukowiec,  woa.  Im.  woe]  daw.  moneta  czte- 
rooentowa.   <  ?  > 

Bukowina,  y,  Ira.  y  I.  p.  Buczyna.  2.  bot.  p. 
Buk.  <BUK> 

1.  Bukownik,  a,  Im.  I  roi.  ^przyrząd  do  buko- 
wania: B.  do  koniczyny.  <p.  1.  Bukować  > 

2.  Bukownik,  a.  Im.  I,  [Bukowiec]  baran,  tryk. 
<p.  2.  Bukować  > 

Bukowy  przym.  od  Buk:  Drzewo  bukowe. 
Łódź  bukowa.  Kochan.  Żołądź  bukowa  =  6ufcieu>. 
<BUK> 

[Bukówka,  I,  Im.  i]  zool.  p.  Jer.  <BUK> 

Buks,  a.  Im.  y,  Buksa,  [Bukso]  łubek  a.  rura 
ielazna  dopasowana  do  końca  osi  i  wbita  w  pia- 
stę; nasada,  okucie  rur  pompowych,  obręcz,  refa. 
Zdr.  [Bukslkj.  <Nm.  BUchse,  z  Gr.  pyxfs> 

Buksa,  y.  Im.  y  n.  Buks. 

[Buksa,  y,  Im.  y]  krowa  bezroga,  [gomoła,  siu- 
ia].  <?> 

X  Buksbam,  u,  Im.  y  p.  Bukszpan. 

fBuksIk,  a.  Im.  1]  p.  Buks. 

[Buksikl,  łk,  blp.J  p.  Buksy. 

X  Buksirować,  uje,  owal  p.  I.  Buksować. 

Bukskin,  u,  Im.  y  tkanina  wełniana.  <Ang. 
bnckskin  =  dosł.  skóra  kozłowa  > 

Buksnąć,  le,  ąl  uderzyć  rogami,  bodnąć,  tryknąć: 
Kogut  puścił  ś.  zaraz,  zniżywszy  głowę,  jak  ba- 
ran, kiedy  chce  B.  barana.  Krasz.  <Nra.  boc- 
ken> 

[Bukso,  a,  Im.  a]  p.  Buks. 

X  Buksola,  I,  Im.  e  p.  Busola. 


1.  Buksować,   uje,    owal,    Bugzować,  x  ^\iV.s\- 

rov/&6  holować,  cią(/7t(ic  .stale!:..   <Nni.  bugsieren> 

2.  Buksować,  uje,  owal  ii/fc.sawi  wykładać:  Koła 
jiowinny  być  dobrym  żelazem  należycie  bukso- 
wane. Torz.    <Nm.  buchsen> 

Buksowanie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Buksować. 
2.  ślizganie  ś.:  B.  kół. 

XBukspan,  u,  Im.  y  p.  Bukszpan. 

[Buksy,  ks,  blj).]  spodnie:  Mądry,  jak  Salo- 
mona B.  Jego  białka  (  =  żona)  B.  nosi  (=jest  on 
pod  żony  pantoflem).  Kto  z  łaski  żyje,  ten  bez 
buks  chodzi.  Prz.  Zdr.  [Buksikl]  <Śr.  Łć.  bu- 
xeae  =  ubranie  nogi,  Dnin.  Buxen  lni.> 

Bukszdorn,  u,  Im.  y,  Licznik,  !  Bukszpan  esei- 
sty bot.  (rhamnus  lycioides)  roś.  z  rodzaju  sza- 
kłaku.   <Nm.  Buchsclorn> 

Bukszdornowy  przym.  od  Bukszdorn. 

Bukszpan,  u,  Im.  y,  X  Bukspan,  X  Buksbam, 
[Busztyn,  Grynszpan,  Gryczpan]  1.  bot.  a;  (buxus) 
roś.  z  rodziny  bukszpanowatych.  Gatunek:  B.  zwy- 
czajny (b.  semperviiens):  B.  bywa  w  różne 
kształty  strzyżony.  Karp.  b)  !B.  ościsty  p.  Buksz- 
dorn. 2.  kuch.  =  raki  nakształt  bukszpanu  uło- 
żone. 3.  ty?e<  hutszpanowy:  Bąk  (  —  kobza)  roz- 
dymany  wielodzirryeh  bukszpanów.  Otw.,  <Niii. 
Buchsbaura> 

Bukszpanowaty  podobny  do  bukszpanu:  Rośliny 
bukszpanowate,  bot.  (buxaeeae)  rodzina  roślin 
kwiatowych  dwuliściennych. 

Bukszpanowy  przym.  od  Bukszpan:  Tablice 
bukszpanowe.  Leop.  Barwa  bukszpanowa.  Biik. 
Flety  bukszpanowe.  Kluk. 

Bukszpir,  u,  Ira.  y  maszt  przedni,  masztowina 
8 — 10  sążni  długości.    <H1.  boegspiere> 

Bukszpryt,  u,  Im.  y  rodzaj  masztu  pochyłego, 
reja.  <Dnm.  bugspriet> 

X  Buksztab,  u.  Im.  y  litera,  czcionka:  Chry- 
stus nie  chce,  aby  i  kreska  i  najmniejszy  B. 
z  zakonu  miał  zginąć.  Bud.   <Nm.  Buelistab> 

Buksztei,  a,  zwykle  w  Im.  e,  ów,  Bugsztei  I. 
bud.  podstawa  z  drzewa  do  muroioania  sklepień, 
krążyna.  2.  f  wo].  — wieża  na  walcach  a.  kołach, 
którą  dawniej  podsuwano  pod  mury.  Nar.  <Nni. 
Bogengestell> 

Bukszteiowy  przym.  od  Buksztei. 

Buksztelunek,  nku,  Im.  nkl  złączenie  dwóch  huk- 
sulelów. 

Buksztyn,  a,  Im.  y  gór.  p.  Baksztyna:  Bukszty- 
nów  dwa  do  pieców.    Os.  J.    <Nni.  Backsteiu> 

Buksztyna,  y,  Ira.  y  gór.  p.  Baksztyna. 

[Buksztynki,  nek,  blp.,  BusztynkI,  BrzusztynkI, 
BurstynkI,  Bursztynki]  kółka  żelazne,  refy,  obrączki 
nabijane  na  piastę.   <Nm.  Buehsring> 

Bukunek,  nku,  blm.  czas  puszczania  tryków  do 
owiec.   <p.  2.  Bukować  > 

IBukwa,  y,  Im.  y  I.  buk.  2.  abecadło,  alfabet: 
B.  głagolicka.  <Ssł.  bouky,  2.  pp.  boukive> 

Bukwiany  przym.  od  Buklow:  Olej  B.  Goł. 
<BUK> 

Bukwica,  y,  Im.  e  a.  I.  bot.  =  a)  Sukwika,  Grzę- 
dzlarz,  t  Betonika  (betonica),  roś.  z  rodziny 
wargowych.  Gatunek:  B.  lekarska  a.  f  Betonida 
(b.  ofFicinalis):  Ty  masz  więcej  cnot,  niż  B.  tjyr 
b)  B.  biała  p.  Pierwiosnek.  c)'B.  wodna  p  Trę- 
downlk.  2.  X  abecadło  cyrylskie  a.  głagolickic. 
Zdr.  Bukwiczka.  <BUK> 

Bukwiczany  przyra.  od  Bukwica:  B.  i)roch  pa- 
dającą nieraoc  uzdrawia.  Urzęd.  Bukwiczana 
wódka.  Sień. 

Bukwiczka,  I,  Im.  I  p.  Bukwica:  Pani  sposo- 
biła bukwiczkę,  kopytniczek  gwoli  choroby. 
Mor.  T. 


281 


BUKWIKA 


BULKNJ^Ć 


Bukwjka,  i,  Im.  i,  bot    {>.  Bukwica. 

[Bukwita,  y,  Im.  y]  gryka:  Lepsza  B.,  niż  owies, 
lepszy  kawaler,  niż  gdowiee  (wdowiec).  Pśń. 
<Nm.  Bucliweizen> 

[Bul,  a,  Im.  e]  p.  [Bula].   <p.  [Bula]> 

Bul!  bul !  a.  Blu  I  blu  !  w.  odgłos  tęgiego  łykania, 
hidkotania;  cecha  jnjańslwa:  Oj  dewotki!  od  wódki 
nie  zaczynajcie  modlitwv  z  wzdychaniem  na 
g-orzki  bul!  bul!  bul!   <Dżwn.> 

1.  Bula,  I,  Im.  e,  X  Bulla,  Bula,  fBóla  \. pieczęć 
wypukła  przy  dawnych  dokumentach.  2.  postano- 
wienie a.  dekret  papieski  (niek.  królewski)  w  spra- 
wach ważniejszych.  3.  [B.]  p.  Bulaja.  4.  [B.]  pryszcz, 
krosta,  gruczoł,  narośl,  guz.  5.  \B.]  okrągły  występ 
skaty.  6.  ^B.]  p.  Kartofel,  idr.  Bulką.  Bułeczka. 
Por.  [Bulaja,  Bulaika,  Bufajwa].  <Śr.  Łe.  bulla 
=  1,  pieczęć  wiszjjca.  Drży  dokumencie;  2,  sam 
dokument,  z  Łc.  bulla  =  pęcherzyk;  garb;  guz; 
torebka  > 

2.  Bula,  I,  Im.  e,  Bulu  dziec.  hułka. 

[Bula,  i,  Im.  e,  Bul]  m.byk:  B.  bisz!  wołanie  na 
bydło.  Kto  wiele  gada,  ten  buli  nie  kupi.  Prz. 
Lata  za  nit-j,  jak  B.  za  krową.  Prz.  Zdr.  [Bulak, 
Bulaszek].  <Ńm.  Bull(e)> 

[Bulać,  a,  ał]  ohalió  <?> 

[Bulaja,  I,  Im.  e,  Bulajwa,  Bula]  kula,  kulka, 
gida.  Zdr.  [Bulajka]. 

[Bulajka,  i.  Im.  I]  p.  Bulaja. 

[Bulajwa,  y,  Im.  y]  I.  p.  Bulaja.  2. guzik  kulisty. 

[Bulak,  a.  Im.  I]  p.  [Bula]. 

Bularjum  nieod.  p.  Bularjusz. 

Bularjusz,  a,  blm.,  Bularjum  zbiór  bul  papie- 
skich. 

Bulasty  p.  Bułczasty:  Ruda  żelazna  ilasta  bu- 
lasta. <:p.  1  Biila> 

[Bulaszek,  szka,  Im.  szki]  p.  [Bula]. 

[Bułaty]  przym.  od  [I.  Bula.  4.]:  B.  Kuba 
(przezwisko). 

[Buławy]  tłusty,  pełny,  nadęty. 

t  Bulb,  u.  Im.  y  anat.  p.  Galka.  <Łć.  bulbus> 

Bulba,  y.  Im.  y  bot.  I.  p.  Kartofel.  2.  p.  Sło- 
necznik. Zdr.  [Bulbeczka].   <Łć.  bulbus> 

[Bulbaczek,  czka,  Im.  czki]  jakaś  roślina  wodna. 

[Bulbeczka,  I,  Im.  i]  a)  p.  Bulba;  b)  zwykle 
w  Im.  jabłuszka,  a.  nasiona  kartofhwe. 

[Bulbega,  i,  Im.  i]  bot.  p.  Kartofel. 

[Bulbianka,  I,  blm.]  wódka  z  ziemniaków,  imier- 
dziuszka,  siwucha. 

[Bulblany]  przyra.  od  Bulba,  kartowany:  Kasza, 
mąka  bulbiaua.  Krupy  bulbiane. 

[B<ulbla8ty]  mający  kształt  bulwy,  a.  kartofli:  Ko- 
rzeń B. 

Bulblla,  I,  Ira.  e  bot.  pączek  podobny  do  cebul- 
ki, wyrastający  w  kątach  liści. 

[Bulbogryza,  y,  Im.  y]  frant  facet.  <Bulba-}- 
GRYZ> 

[Bulbot,  a,  Im.  owie  a.  y]  mótoiący  niewyraźnie 
O  prędko,  belgot,  bełkot.  Por.  [BurgotJ.   <  Dźwn.  > 

[Bulbotaó,  ce,  tal]  I.  mówić  prędko  a  niewyraź- 
nie, bełgotać,  bełkotać.  2.  mieszać  płyny.  Por.  [Bur- 
gotać]. 

[Bulbotanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Bulbotaó. 
Bulbowiny,  In,  blp.jp.  Bulbownlk.  <p.  Bulba > 

[Bulbowisko,  a,  Im.  a,  Bulwisko,  Bulwiszoze] 
miejsce,  gdzie  kartofle  czyli  bidby  rosły,  kartoflisko: 
Zabronować  B.  Puścić  trzodę  na  B. 

[Bulbownlk,  a,  blm.,  Bulwlcze,  Bulwiny,  Bulbowi- 
ny] zielone  huUwwe  łodygi  z  liśćmi,  nać  karlo/Io- 
wa: ŻjJjĆ,  łamać  B.  Bulbownikiem  karmić  trzodę. 
Wiązać  B.  w  pęczki. 


[Bulbowy]  przym.  od  [Bulba]:  Kwiat  B.  Jabłu- 
szka bulbowe  ==  r//w//;ec2A;/]. 

[Bulbrot,  a,  ha.  y]  babrała,  lubiący  plu.ikać,  plu- 
skać &.   <Dźwn.> 

[Bulbrotać,  a,  al]  babrać  ś.,  chlapać  ś.,  bulkotać. 

Buldegon,  u.  Im.  y,  Buldygon  cukier,  cukierek 
w  formie  kulki  z  karmelu  i  gum^  arabskiej.  <  Fr. 
boule  'de  gomme  =  dosl.  gałe^^zka  gumowa  > 

But^eneż,  u.  Im.  e  bot.  odmiana  kaliny  zwyczaj- 
nej: Zbite  masy  bzów,  jaśminów,  birldeneżów  two- 
rzą, kępy  i  kępki.  Haj.  <Fr.  boule  de  neige  = 
dosł.  gałeczka  śniegowa > 

Buldog,  a,  Im.  I,  Buldok  I.  zool.  odmiana  psów 
angielskich,  zwanych  pijawkami.  2.  pusz.  =  ro<izq; 
rewolweru  z  krótką  lufą.  <Ang  bulldog  =  dosł. 
pies  iiydjecy> 

Buldogowaty  podobny  do  buldoga:  Dostrzegł 
buldogowatą,  twarz  Anglika.  Bał. 

Buldok,  a,  Im.  I  p.  Buldog. 

[Buldonek,  nka,  Im.  nkl]  p.  Beldonek.  <p.  Bel- 
donek> 

Buldygon,  u,  Im.  y  cukier,  p.  Buldegon. 

[Buldyszon,  u,  blm.]  rodzaj  tytuniu.  <  Przekrę- 
cenie Węg.  pursicsaa> 

[Bule,  bul,  blp.]  wet.  zawalnice,  zawałki.  <p. 
1.  Bula> 

Bułeczka,  i,  Im.  I  p.  ł.  Bula. 

Buletyn,  U^  Ini.  y.  Biuletyn  sprawozdanie,  donie- 
sienie, zwykle  codtienne:  B.  wojenny  =  o  toypad- 
kach  na  placu  boju.  B.  o  stanie  zdrowia  chore- 
go. B.  akademi'-  B.  giełdowy.  B.  pogody  = 
treść  telegramów  o  sianie  pogody  w  różnych  stro- 
nach.    <Fr.  bulletin> 

[Bulewka,  I,  Im.  I]  p.  Bulwa.     <p.  Bulwa > 

fBulga,  i,  Im.  I,  f  Bulga,  t  Bul,  f  Byk  wór  skó- 
rzany na  płyny,  szawłok,  buklaga ;  wór  ze  skóry 
icołoioej  do  wyciągania  wody  z  kopalń.  <Nm. 
Bulge  z  Łć.  bulga  > 

Bulgot,  u,  blm.,  Bulkot  ^u/.9o/ame.   <Dźwn.> 

Bulgotać,  cze,  tal,  Bulkotać  p.  Bełkotać; 
wydawać  odgłos,  właściwy  przelewanej  a.  gotującej 
ś.  wodzie,  gulgotać :  Strumień  szemrał  po  kamy- 
kach i  wesoło    bulgotał.   Sew.     Indor   bulgocze. 

Bulgotanie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Bulgotać:  B. 
gotującej  ś.  wody.     B.  w  brzuchu. 

Buljer,  a,  Im.  y  kocieł  machiny  parowej.  <Fr. 
bouilleur> 

Buljon,  u,  Im.  y,  !  Bulon  I.  a)  wywar  z  mięsa 
zastudzony:  Kawałek  buljonu.  h)  zupa  z  tego  wy- 
waru. 2.  blp.,  frendzle  złote  a.  srebrne,  sznureczki 
metalowe  a.  ze  wstążek,  zdobiące  szlify  i  t.  p. : 
Szlify  ma  już  z  hnljonami^ jest  już  oficerem  szta-  j 

bu.     Suknia  z  klapami  i  buljonami.  B.  od  portje-  I 

ry  zaplątał  ś.  w  szerokiej    frendzli.     Orzesz.     3.  • 

[B.]  rosół,  zupa.     <Fr.  bouillon> 

Buljonowy  przym.  od  Buljon :  Sos  B.  Zupa  buljo- 
nowa.     Złote  buljouowe  kutasy.  Kórz. 

Bulka  I,  Im.  i  I.  p.  I.  Bula,  bryłka  okrągła,  szczeg. 
pęcherzyk,  bańka :  Bulki  na  wodzie.  IJiilki  z  pia- 
ny. Chm.  B.  Dzieci  bulki  nadymają  przez  słom- 
kę z  mydła  z  wodą  roztworzonego.  Rogal.  B. 
mydlana.  Podczas  deszczu  tworzą  ś.  bulki  na 
powierzchni  wody.  Ocet,  kiedy  nim  bryzną  na 
żelazo  rozpalone,  zbiega  ś.  w  bulki.  Fred.  A.  2. 
rodzaj  gruszki  zimowej.  3.  [B.]  gwiazdka  na  czap- 
ce urzędniczej.  4.  [Bulkl]  kartofle.   <1.  Bula> 

[Bulkawka,  I,  Im.  I]  bańka,  guzik  (na  ciele,  roś- 
linie itp.).     <p.  1.  Bula> 

Bulknąć,  nie,  nąl  wydać  odgłos  jak  przy  wpadaniu 
do  wody;  u'j)aść  do  wody  z  bulgotaniem,  chlapnąć: 
Ręka  razem  z  szablą  bulknęła  do  Sanu.  Pol, 
Aż  bulknęło,  jak  go  urżnął  w  krzyże.  Fred.  A. 


232 


15ULK0T 


BUŁAWNT 


Bulkot,  u,  blm.  p.  Bulgot. 
Bulkotać,  cze,  tał  p   Bulgotać. 
Bulkotanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Bulkotać:  B. 
wody  .     Lek.  =  szmer    w  przewodzie   pokarmowym 
wskutek  przelewania  i.  cieczy,  bulgotanie,  szmer  hul- 
koczący. 
Bulla,  I,  Im.  e  p     i.  Bula:    Złota  B. 
IBuion,  u,  Im  y   p.  Buljon. 
[Bultać,  a,  al]  mącić,  bełtaó.     <BEŁT> 
Buiu  nieod.  p.  2-  Bula. 

Bulwa,  y,  Im.  y  [2.  pp.  Im.  bulew  ca.  bulwów], 
XBułwa  I.  bot.  a)  (,tuber)  nabrzmiała  część  łodygi 
podziemnej,  wypełniona  zwykle  mączką  a.  krochma- 
lem; b)  ziemniak;  c)  p.  Wiesiołek;  d)  B.  a  B. 
•włosia  =  słonecznik  bulwowy.  2.  min.  p.  Buła.  3. 
[B.]  bąbel  na  wodzie.  Zdr.  Bulwka,  [Bulewka]. 
<Łć.  bulbus> 

Bulwar,  u,  Im.  y,  x  Bulwark  I.  budowa 
w  kształcie  ściany  nad  morzem  a.  rzeką,  służąca 
do  przechadzki  i  zarazem  chroniąca  wybrzeże.  2. 
szczeg.  w  Im.  szerokie,  wysadzane  drzewami  ulice 
w  wielkich  miastach:  Bulwary  paryskie.  Planty, 
rodzaj  bulwarów,  otaczajij-cych  właściwe  mia- 
sto Kraków  i  oddzielających  je  od  przed- 
mieść. <Fr.  boulevard,  z  Nm.  Bohlwerk;  por. 
Beluarda  > 

X  Bulwark,  u,  Im  1. 1.  p.  Bulwar.  2.  a.  f  Bulwerk, 
tBeiwerk,  fBolwarek,  fBlofarek  baszta,  naroż- 
nik;   twierdza,  warownia. 

Bulwarowy  przym.  od  Bulwar:  Publiczność 
bulwarowa.    Życie  bulwarowe. 

•j-Bulwerk,  u.  Im.  I  p.  Bulwar:  Donosi  o  wzię- 
ciu bulwerku  pod  Elblągiem.  Kalie. 

Bulwlak,  a,  Im,  I  bot.  gałązka  podziemna,  na- 
brzmiała na  końcu. 

[Bulwlanka,  I,  Im.  I]  I.  łęciny,  nać  ziemniaków. 
2.  polewka  z  ziemniaków,    kartoflanka. 

Bulwiasty  mający  pustać  buhoy;  obfitujący  w  bul- 
wy.   Korzeń  B.     <p.  Bulwa  > 
[Bulwlcze,  a.  Im.  a]  p.  Bulbownik. 
Bulwlczka,  I,  Im.  I  oot.  (bulbine)    roi.  n  rodzi- 
ny liljowatych. 
[Bulwiny,  In,  blp.]  p.  Bulbownik. 
Bulwisko,  a,  Im.  aj  p.  Buibowisko. 
Bulwlszcze,  a,  Im.  a]  p.  Buibowisko. 
Bulwka,  I,  Im.  1  p.  Bulwa:    Rośliny  te  mogły 
na  swych    korzeniach    wytwarzać  małe  narośle, 
fwane  bulwkami  lub  brodawkami. 

Bulwnlca,  y,  blm.:  B.  jsid(dn&  =  rodzaj  porostu, 
wytwarzającego  drobne  bulwki,  zwane  „inanną.'' 

Bulwotka,  i,  Im.  I  bot.  (ullueus)  roś.  z   rodziny 
komosowatych. 
Bulwowy  przym.  od  Bulwa. 
fBul,  a,  Im.  y  p.   Bulga:    Pięć   bułów  wina. 
Roi. 

Bula,  y,  Im.  y  I.  duża  bułka.  2.  chleb  okrągły, 
duży  bochen:  Masz,  dziadzie,  bułę!  Prz.  (—masz, 
djable,  kaftan).  Jest  kromka  chleba,  a  na  cóż  mi 
buły?  Koch.  (= kiedy  dosyć,  po  cóż  nadto?)  3.  Xor- 
dynarja  duchownych,  chleb  obroczny :  Kanonik  mu- 
si robić,  jeśli  chce  jeść  bułę.  Stryjk.  Których 
przedtym  zdobiły  pompy  i  infuły,  dyszą,  w  pę- 
tach tureckich,  nie  idą  im  buły.  Paszk.  4.  czło- 
wiek nieokrzesany,  niezgrabjasz,  grubas.  5.  [Buły, 
buł,  blp.]  siódemka  dzwonkowa  (w  kartach).  6. 
[B.]  gula,  guz;  bryła  (np.  galmanu).  7.  \B.] prze- 
puklina, ruptura.  8.  a.  Bulwa  min,  bryia  okrąg- 
ła rudy,  gniazdo  rudy.     <p.  1.  Bulfc> 

KBuła,  y,  Im.  y  p.  I.  Bula:  Buły  papieżów 
o  Krwi  Pańskiej.  Skar.   <p.  1.  Bula> 

XBułaa,  a,  Im.  y  p.  Bulanek.    <Tat.  bułan 
łoś> 


Bułanek,  nka,  lin.  nki,  Bułartozyk,  x Bułan   ko- 

maści  bulanej,  izabelowatej :    B.    kroku    nie  przy- 
śpieszał. Gili. 

[Bułanić,  I,  II]  nie  wymawiać  porządnie  głoski  ł. 
Por.  [Bałwanić,  Belaczyć,  Belować,  PodwałozyćJ. 
<Dźwn.> 

Butany  o  koniach:  maści  płowej,  żółtawej :  Maść 
bułana.  Koń  B.  =  bułanek.  Koń  bułano-srokaty 
(=bulany  z  plamami  białemi).  Niech  będzie  B., 
byle  w  domu  chowany.  Prz.  Por.  [Bułaś]. 

Bułańczyk,  a,  Im.  I  p.  Bułanek:  Kouuo  na  bu- 
łańczyku. 
Bulasty  p.  Bulczasty.  <p.  1.  Bula> 
[Bułaś,  a,  Im.  e]  piesz.  koń  butany.     <p.    Bu- 
łan > 

Bułat,  u  I.  blm.  stal,  szczeg.  damasceńska,  do- 
skonale wypolerowana:  Puklerze  ze  szczerego  bu- 
łatu. Pot.  2.  Im.  y  szabla  szeroka,  perska  a.  tu- 
recka; wogóle:  miecz:  Oddając  dług  ojczyźnie, 
przytępił  bułatu.  Pot.  Dzielnym  bułatem  podbił 
wszystkie  narody.  Dm.  <Tur.  (z  Prs.)  pulad  = 
stal> 

Bułatny,  Bułatowy  przym.  od  Bułat,  stalowy: 
Bułatne  zwierciadła.  B.  B.  C  =  metalowe;  Bud.: 
miedziane). 

Bułatowy  p.  Bułatny :  Nie  nasiecze  sam  pałasz, 
ani  bułatowe  miecze.  Chr.  Bułatowa  tarcz. 
Leszcz.  S.  Szabla  bułatowa  hetmańska. 

Buława,  y.  Im.  y  1.  krótka  laska,  na  końcu 
pękata,  kij  z  grubszym  końcem,  pałka,  maczuga: 
Ziele  pałecznik  ma  pałeczki  jako  buławy.  Syr. 
W  ręku  ogromna  B.  Mick.  2.  woj.  a)  znak 
urzędu,  władzy  hetmańskiej:  Nikomu  nie  wolno 
było  używać  buławy,  okrom  samym  hetma- 
nom. Czart.  A.  Żołnierz  pragnie  buławy,  B. 
korony.  Prz.  b)  urząd,  komenda  hetmańska: 
Są  tacy,  co  nad  wszystko  szczęście  poczy- 
tają dopiąć  buławy.  Opal.  Zazdro.^ć  ku  tej 
buławie  abo  pieczęci  mierzy.  Birk.  B.  wielka 
polna,  koronna,  litewska.  Wojsko,  regimenty, 
chorągwie  buławy  wielkiej,  polnej.  Dosłużył  się 
buławy.  Służyć  pod  czyją  buławą.  3.  myśl.  iciel- 
ka  laska  z  gałką,  którą  ludzie  rozstawieni  wokoło 
ostępu,  gdzie  znajdują  ś.  spędzone  zwierzęta,  poda- 
ją jedni  drugim  bez  ustanku  dla  przekonania  ś., 
czy  czuwają.  4.  [B.]  wałek  od  makotry.  Zdr. 
Buławka,  Bulaweczka.  <  Tat.  buław(a)  =  ma- 
czuga > 

Bulaweczka,  I,  Im.  I  I.  p.  Buława.  2.  bot.  p. 
Buławnik. 

XBuławlć,  I,  II  hetmanić,  przywodzić,  dowodzić 
wojskiem:  Buławił  na  miejsce  Sahajdacznego 
Borodawko.  Nar. 

Buławka,  I,  Im.  I  I.  p.  Buława:  Dałem  chłopię- 
ciu 0(1  kapłuna  kolanko,  a  on  po  stole  kołatał 
tą  buławka.  Pot.  Rurka  szklana  z  gałką  na 
wierzchu  zamkniętą  na  kształt  buławki.  Sol.  2. 
[B.]  szpilka.  3.  [B.]  bijaku  cepa.  4.  anat.:  Bu- 
ławki końcowe  =  2afco»iczem'a  nerwów  czucia,  ciał- 
ka końcowe.  5.  bot.  a)  (spadix)  kolba,  kłos  o  gru- 
bej osadzie  kwiatowej;  b)  p.  Buławnik. 

Bulawkowaty  I.  podobny  do  buławki;  anat.: 
Brodawki  buławkowate  a.  grzybkowate  języka 
(papillae  clavatae).     2.  mający  buławki. 

Buławnik,  al.  Im.  oy  a.  XBuławonośca,  XBu- 
ławowładca,  hetman:  Nie  mógł  znieść  B.  tako- 
wego poniżenia.  Kołł.  2.  Im.  I  a.  Buławka,  Bu- 
laweczka bot.  (cephalanthera)  roi.  z  rodziny  stor- 
czykowatych.  Gatunek:  B.  czerwony  (c.  rubra). 
B.,  że  pałeczki  jego  są  jak  buławy.  Syr. 

[Bu\aviny]  posiadająa/ buławę,  jako  oznaka  urzę- 
du: Sołtys  B.  Pol. 


Z^ii 


BUEAWONOŚCA 

XBulawonośca,    y,    Im.   y   p.   Bulawnlk.  Otw. 

<Buława-|-NIOS> 

XBulawowladca,  y,  hu.  y  p.  Bulawnik:  B.  Te- 
zcusz,  że  zawsze  z  buławą  chodził.  Otw.  <Bu- 
ława+WŁOD> 

Bulczak,  a,  Im.  I  bot.  (polyporus  contiucns  a. 
boletus  artemidoru.s)  grzyb  z  rodzaju  huhy.  <p. 
1.  Bula> 

Bulczany,   Buikowy    przym.  od  Bulka.,  przezna- 
czonij  na  bulki:  Mjj-ka  bułczana.  Wypiek  B. 
Butczarka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Bułczarz. 
Butczarz,  a,  Im.  e,  Butkarz    I.    ten,    co   piecze 
bulki,  piekarz.    2.  <«n,  co  roznosi  i  sprzedaje  bulki. 
Bulczasły,  Bulasty,  Bulasty  kształt  bułki,  buty, 
bochna  mający. 

Bufeczka,  I,  Im.  i  p.  Butka:  Bułeczki  iiambur- 
skie,  moatowe.  B.  poznańska  =  podłużna,  z  prze- 
działem przez  środek.  Okrągła  buzia,  jak  B.  Prz. 
Cukier.:  B.  Yi^rYmska^ rodzaj  ciastka  kruchego. 

fBulga,  I,  Im.  I  p.  Bulga.     <p.  Bulga> 

Bulka,  I,  im.  I  I.  sztuka  pieczywa  okrągła  a.  po- 
dłuina:  B.  chleba.  Okrągły,  jak  B.  Prz.  2.  pie- 
czywo pszeniczne,  chleb  biały:  B.  czerstwa,  sucha. 
Bułki  zwyczajne,  haraburskie,  karlsbadzkie,  wie- 
deńskie, poznańskie,  montowe.  Dobra  i  B.  przy 
chlebie.  Prz.  Lepszy  własny  chleb,  niż  pożyczo- 
na B.  Prz.  Każdy  woli  za  bułki,  niż  za  stołki. 
Prz.  (  =  lepszy  chleb,  niż  tytuł).  To  jak  B.  za  grosz. 
Prz.  (stola  cena).  B.  z  masłem  =  łatwa  sprawa, 
lekka  praca.  Kto  ma  chleb,  szuka  bułki.  Prz. 
3.  [Najstarsza  B.]  =  bochenek  w  kształcie  krzy- 
ża, wypiekany  przed  innemi  w  przeddzień  Trzech 
Króli.  4.  to,  co  posiada  kształt  bulki:  Smo- 
łę przedają,  w  bułkach.  W  sztukach  żelaznych 
dla  wilgoci  robią  ś.  bułki.  Os.  J.  5.  [Bulki  Im.] 
dzwonki  (karo).  Por.  [Buly].   <p.  1.  Bula> 

Butkarz,  a.  Im.  e  p.  Bułczarz. 

KButkotać,  cze,  tal  p.  Bełkotać. 

Bułkowy  p.  Bulczany:  Mąka  bułkowa  =  psze- 
niczna. <p.  1.  Bula> 

[Bulmistrz,  a,  Ira.  owie]  p.  Burmie+rz. 

[Buloń,  a,  Ira.  e]  I.  mający  narośl  nad  okiem. 
2.  mający  przepuklinę.    <p.  Buła> 

[Bulowaty]  I.  mający  przepuklinę.  2.  ma- 
jący twarz  brodawkowatą,  z  naroślami.  3.  glupo- 
wuly. 

X  Bulwa,  y,  Im.  y  p.  Bulwa.  <p.  Bulwa  > 

t  Bulza,  y,  Im.  y  torba  skórzana:  Gdy  na 
Moskwę  jedziecie,  miejcie  w  bułzach  sery,  chle- 
by. Biel.  M.     <  Tegoż  pochodzenia,    co  Bulga  > 

tBumbak,  a,  Im.  cy  opój,  pijak:  Nasi 
bumbacy  boją  ś.,  aby  im  nie  skląsł  brzuch, 
i  0i)uszezają  kazanie.  <Włos.  bomba,  bomban- 
za  =  hulanka  > 

Bumblować,  uje,  owal  p.  Bomblować.  <Nm. 
bummeln> 

Bumblowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Bumblo- 
wać: Widocznie  to  B.  było  niezmiernie  milyni 
wspomnieniem.  Zap. 

[Bumbutn,  u,  ha.  y]  =  [Bombon].  <  Fr.  bon- 
bon  > 

Bumelcug,  u,  Im.  I,  [Bumlówka]  powolny,  wolo- 
wy pociąg  drogi  żelaznej.  <Nm.  Bummelzug> 

[Bumlstrz,  a,  Im.  owIe]  p.  Burmistrz. 

^Bumlówka,  I,  Im.  i]  p.  Bumelcug. 
Bumwitks,  u,  blm]  apt.  cera  arborea,  plaster  na 
drzewa.    <  Nin.    Bauniwachs> 

Buncik,  a,  hu.  I  p.  Bunt,  pączek,  wiązka,  sznu- 
rek: B.  korali,  paciorków,  piór,  traw  ifp.  <p. 
lhinr> 

jBunowal,  a,  !ni.  y]  człowiek  gruby,  cifiki,  nie- 
rw.hwiy.     l'or    Bęcwal. 


BUNTOWAĆ 

[Bunda,  y,  Im.  y,  Bonda]  I.  burku,  opończa,  hur- 
nus.  2.  rodzaj  serdaka,  krótki  kożuszek  bez  ręka- 
wów.  <W^g.  bunda  =  dosł.  futro > 

Bundiuczny  p.  Buńczuczny:  Kilkunastu  dwo- 
rzan, suto  wystrojonych  i  z  bundiuczną  miną. 
Przybór.  <Ukr.  bundiużnyj> 

Bundiuczyć  się.  y  ś.,  yl  ś.,  Buńdiuczyćś.,  Bun- 
dziuczyć  ś.,  Buńdziuczyć  ś.,  Burdziuczyć  ś, Bur- 
dluczyć  Ś.  junaczyć  ś.,  naczupurzać  ś.,  srożyó  ś. : 
Gap  ten,  co  ś.  tak  bundiuczy  i  kroi  na  junaka. 
Zabł.  Bundiuczył  ś.  i  nadstawiał.  Krasz.  Slu- 
chaj-no,  nie  bundiuc/ąc  ś.  Krasz.  Czego  ten  szlach- 
cic tak  .^.  na  mnie  bundiuczy?  Kaczk. 

X  Bundy,  ów,  blp..  X  Bunty  muz.  kołki  w  na- 
rzędziach muzycznych  do  nawiązytuania  strun.  <Nm. 
Bunil> 

[Bundz,  u,  Im.  e,  Bądź,  Boniz,  Budź]  I.  ser  owczy, 
zbity  tu  j)łaskie  formy.  2.  ziemniak.  <  U  kr. 
bundz > 

Bundziuczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Buń- 
dziuczyć ś. 

Bundziucznie  przys.  od  Bundziuozny:  Jechał  so- 
bie B.,  otoczony  strażą  z  dobyterai  pałaszami. 
Roi. 

Bundzluczny  p.  Buńczuczny:  Wszystko  młode, 
wyświeżone,  bundziuczne,  niedawne  zdradzające 
państwo.  Hol.   <  p.  Bundiuczny  > 

Buńdziuczyć  się,  y  ś.,  yl  ś.  p.  Bundiuczyć  ś.: 
Nie  bundziucz  ś.  ze  mną,  gadajmy  po  ludzku. 
Krasz. 

[Bunia,  i,  Im.  e,  Buńka]  pękate  naczyńko  gliniane 
a.  kamionkowe  z  szyjką  na  olej,  ocet,  wódkę  itd., 
bańka.  <Zap.  =  bania,  bańka;  dzwonki  (w  kar- 
tach) tak  nazwane  dla  podobieństwa  kształtu 
(na  starych  kartach) > 

t  Bunkowy  p.  Buńkowy. 

t  Bunowy,  ego,  Im.  I  zrażacz,  robotnik  w  wa- 
rzelni soli,  który  ua.-^ypitje  czyli  nalclada.  <  Wła- 
ściwie bonowy,  p.  Bono> 

Bunsen,  a,  Im.  y  w  skróceniu  zamiast  ogniwo 
Bunsena:  Jeden  bunsen,  dwa  bunseny  itd.  <0d 
nazwiska  chemika  Nm.  Bunsen,  ur.  1811  > 

Bunsenowski  przym.  od  Bunsen:  Ogniwo  bun- 
senowskie  =  Bunsena  =  ogniwo  cynk-węgiel.  Baterja 
bunsenowska. 

Bunt,  u.  Im.  y,  [Bąt,  Bunt],  f  Bont  \.  wiązJca, pę- 
czek, węzeł,  zwój,  splot,  szczeg.  z  15-tu  sztuk,  men- 
del: B.  futer.  Zobaczymy  ś.  u  kuśnierza  na  bun- 
cie. Prz.  (zz  po  śmierci,  kiedy  z  nas  zdejmą  skóry 
i  zawieszą  na  buncie).  B.  bisiorów.  B.  korali  (  =  sznur). 
B.  piór  gęsich.  B.,  mendel,  pospolicie  liczba  15 
czego.  Chm.  B.  2.  =  a)  cies.  p.  Rozpora,  b) 
fl.  =  drzewo  zakrzywione  w  poprzek  idące,  szpąga 
okrętowa.  3.  w  Im.  muz.  p.  Bundy:  Na  dziewięć 
buntów  nawiązane  strony.  Zim.  4.  =  a)  \ przymie- 
rze, sojusz:  Jonatan  z  domem  Dawidowym  uczynił 
B.  B.  B.  b)  spisek,  spiknięcie,  rozruch,  rokosz,  powsta- 
nie, zmowa  tv  celu  gwałtownego  oporu:  B.  podnieść 
przeciwko    komu.Zdr.  Buncik.    <Nm.  Bund> 

t  Buntliwie  przys.  od  Buntllwy. 

t  Buntllwy  p.  Buntowniczy :  Rozmowy  blufnier- 
skie,  buntliwe.  Baz. 

Buntować,  uje,  owal  do  Imntu  poduszczaó;  na- 
provmdzać.  kogo  na  złe,  podbechtywaó,  podlmrzaó, 
kłócić:  Fryjerz  w  domu  buntuje  zazwyczaj  żonę 
na  męża.  Oss.  B.  poddanych,  mieszkańców  miast, 
sługi.  iJuntuje  mi  dzieci.  B.  Ś.  I.  f  sprzymie- 
rzać ś.  z  kim,  wiązać  ś.  z  kim,  zawierać  sojusz.  2. 
burzyć  i.  przeciwko  komu,  btuit  podiumć :  B.  ś. , 
przeciw  panującemu.  Wojsko  buntuje  ś.  3.  [B 
ś.  na  kogo]  -  ^«('JH'/a<}  ś.  na  Jcogo. 


234 


BUNTOWANIE 


BURCHEL 


Buntowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.    Buntować : 

Zawsze  do  buntowania  (—huntn)  rzeczy  wiódł. 
Warg.  B.  żołnierzy  było  jego  celem. 

Buntowanie  się,  a  ś.,  Im.  a  ś.  czynność  cz. 
Buntować  się. 

t  Buntowllwie   przys.  od  Buntowliwy. 

tBuntowilwy  p.  Buntowniczy:  Miasto  to  z  daw- 
na buntowliwe,  a  królom  szkodliwe.  Bud. 

Buntownica,  y,  Im.  e.BuntownIczka  forma  ż.  od 
Buntownilc  Dusza  wieczną   buntownicy.   Krasiń. 

t  BuntownIczek,  czka,  Im.  czki  a.  czkowie  p- 
Buntownik. 

Buntowniczka,  I,  Im.  I  p.  Buntownica. 

Buntowniczo  przys.  od  Buntowniczy. 

Buntowniczy,  f  Buntliwy,  f  Buntowliwy,  Bun- 
towny  1.  do  buntu  skłonny,  bunt  podnoszący,  do  bun- 
tu namawiający,  burzliwy,  oporny,  należący  do  buntu: 
Buntownicza  i  niezgodna  liga.  Birk.  Buntowni- 
cze wojsko.  2.  przen.  o  rzeczach  trudno  dający 
ś.  użyć,  opierający  i.  działaniu:  Pergamin  czyścił 
i  wygładzał;  nad  niejedną  buntowniczą  skórką 
dobrze  ś.  musiał  namęczyć. 

Buntownie  przys.  od  Buntowny. 

Buntownik,  a,  Im.  cy,  f  BuntownIczek  czhiciek 
buntuji(cy,  a.  buntujący  ś.,    rokoszanin,   wichrzyciel. 

Buntowny  p.  Buntowniczy:  Powstawali  w  Ate- 
nach wymówcy  źli  i  buntowni.  Petr.  B.  lud. 
Bardz.     Buntowną  choiąiiiow  rozwinę.  Słów. 

Buntowy  przym.  od  Bunt. 

Bunzen,  a,  Im.  y  zam.  ogniwo  Bunzena  :  Jeden  B., 
dwa  bunzeny  itd.  <0d  nazwiska  chemika  Nm. 
Bunsen,  ur.  1811  > 

Bunzenit,  u,  blm.  min.  tlenek  niklu.  <p.  Bunzen  > 

Buńczucznie,  Buńczuczno  przys.  od  Buńczuczny: 
Wystąpić  B.   <p.  Buńezuk> 

Buńczucznik,  a,  Im.  cy  p.  Buńczuczny: 
Przyszło  zażalenie  Somki  i  żądanie,  aby  mu 
zwłoki  buńczucznika  a  szwagra  jego  wydano. 
Moracz. 

Buńczuczno  p.  Buńczucznie:  Huczno, B. wpad^. 
Czart.  A.  Przyjechał  huczno,  B.  i  dworno.  Kaczk. 
Choć  nie  juezno  (-bogato),  ale  buńczuczno.  Prz. 

Buńczuczny,  Bundziuczny,  Bundluczny  I.  po- 
siadający buńczuk,  jako  oznakę  władzy :  Basza 
B.  2.  przen.  strojny,  pokaźny,  okazały,  zawadjac- 
ki,  sierdzisty,  nadstawiający  ś. :  Strój  B.  Mina 
buńczuczna.  Co  to  za  buńczuczna  sztuka?  Wilez. 
Buńczuczny,  ego,  hu.  I,  Buńczucznik  rz.  chorąży 
u  kozaków  zaporoskich :  Byli  nadto  królewscy 
i  hetmańscy  buńczuczni.  Kai. 

Buńczuczyć  się,  y  ś.,  yl   ś.   i).   Bundluczyć   ś. 

Buńczuk,  a.  Im.  i,  gm.  Bończuk  I.  proporzec  tu- 
reckie drzewce  z  ogonem  końskim :  Przed  wezyrem 
noszą  B.  o  trzech  ogonach.  Kłok.  2.  sajjin  kiść 
wtosiana  przyprawiona  do  szyszaka,  piersi  a.  uszu 
końskich:  Szyszak  białym  buńczukiem  lśnił  na 
głowie  jego.  Jabł.  Z  piersi  koniom  złote  buńezu- 
ki  wisiały.  Koch.  J.  Przen.:  Brzozy  gęste 
wieszały  buńczuki  (-  kiście  liściaste).  Pot."^  3. 
ta,^.- suty  chwast,  wychodzący  z  rozety  w  meblach. 
<Dżagatajs.  bunczńk^  znamię  > 

Bundluczyć  się,  y  ś.,  yl  ś.  p.  Bundluczyć  ś. 

Buńdziuczyć  się,  y  ś.,   yl  ś.   p.    Bundluczyć  ś. 

[Buńka,  I,  Im.  I]  I.  p.  Bunia.  2.  w  kartach, 
dzwonka,  karo.    <p.  Bunia  > 

[Buńkoś,  a,  Im.  e]  I.  gruby  kij  juhaski.  2.  pro- 
stak.  <Węg.  bunkó> 

[Buńkowy]  przym.  od  Buńka;  fBunkowy:  Tuz 
'B.  —  dzioonkowy,  karowy.  Por.  Bula  i  Bulka. 

[Bunt,  u.  Im.  y]  p.  Bunt. 

fBupki,  ów,  blp.  p.  t  Pupki:  Bywały  kiedyś 
7ysie  pod  tobą  i  bupki;  teraz  liszki.  Pot. 


Bur,  u,  blm.    rodzaj  jedwabiu  perskiego.     <Fr. 
bour,  z  Prs.  bur> 
[Bur,  a,  Im.  y]  p.  Gbur.    <Nm.  Bauer  > 
X  Bura,  y,  Im.  y  p.  Burka.  <p.  Bury> 
Bura,  y,  Im.    y    zburczenie,    wylajanie,    wyrzuty 
wymówka:  Oberwać  burę.  Zabł.  Zdr.  Burka.  <?> 
Buracik,  u,  Im.  I  p.  Burat.   <p.  Burat> 
[Buraczak,  a.  Im.  I]   potrawa  z  kiszonych  bura- 
ków. 

Buraczany,  Burakowy  przym.  od  Burak ;  x  Bó- 
raczany,  x  Bórakowy:  Liście,  nasiona  buracza- 
ne. Ziemia  buraczana.  Plantacje  buraczane.  Fa- 
bryka buraczano-eukrowa.  Grusz.  <p.  Burak  > 
Buraozarnia,  I,  Im.  e,  Burakownia  skład  bura- 
ków w  cukrowni. 

Buraczek,  ozka,  Im.  czki  I.  p.  Burak.  2.  w  Im. 

potrawa  z  buraków  słodkich,  a.  zupa  z  kwaszonych: 
Cząber  zajęczy  podany  na  stół  z  buraczkami. 
Jeż.  Buraczki  tuszone.  Bielić  buraczki  ^zo^^m- 
wiać  je  śmietaną.  3.  [B.  a.  Rzepa]  gradziec.  4. 
bot.:  B.  morski  p.  Smagliczka. 

[Buraczka,  I,  Im.  1]  p.  Boryszka. 

Buraczkowy  przym.  od  Buraczek:  Zupa  bu- 
raczkowa. 

Buraczysko,  a,  Im.  a  I.  p.  Burak.  2.  pole  bura- 
czane: Popatrzał  na  drogę,  wiodącą  z  buraczy- 
ska  za  tokiem.  Grusz. 

Burak,  a,  Im.  1,  x  Bórak,  f  Borag  I.  a.  Bo- 
ćwina, Ćwikła,  Botwina,  Botwinia  bot.  (beta),  roś. 
z  rodziny  komosowatych.  Gatunki:  B.  pospo- 
lity, a.  Ćwikła  burak,  R  u  n  k  1  a ,  Włó- 
częga (b.  Tulgaris) ;  B.  boćwina  (b.  cicla) : 
Czerwony  jak  B.  2.  rodzaj  racy  fajerwerkowej : 
Puszczać  buraki.  B.  wzlecial  w  powietrze.  Zdr. 
Buraczek.  Zgr.  Buraczysko.  <Śr.  Łć.  borrago> 

[Burak,  a.  Im.  1]  I.  kapelusz  bury.  2.  spódni- 
ca wełniana,  wełniak.  3.  [Buraki]  =  a)  rodzaj  ja- 
błek; h)  rodzaj  ziemniaków.   <p.  Bury> 

Burakownia,  I,  Im.  e  p.  Buraczarnia. 

Burakowy,  X Bórakowy  I.  p.  Buraczany:  Rosół 
B.-sos  a.  sok  z  burakóio  kwaszonych.  Burakowa 
polewka.  Burakowa  nać  i  liście  =  botwina,  boćwina. 
Smak  B.  Cukier  B.  Nasiona  burakowe.  2.  mający 
kolor  buraka,  sino-czerwony :  Nagie  części  jego 
ciała  z  burakowych  zmieniły  się  w  sine.  Przybór. 
Burakowa  od  zimna  rączka. 

fBuranka,  I,  Im.  IJ  derka.    <p.  Bury> 

Buras,  a.  Im.  y  p.  Burek.  Zdr.  Burasek.  <p. 
Bury  > 

Burasek,  ska,  Im.  skl  p.  Buras.  '   < 

Buraska,  i,  Im.  I  kotka  bura. 

[Burasy]  p.  Burawy:  Kot  B. 

[Burasz,  u,  blm.]  p.  Boraks. 

Burat,  u,  Im.  y  p.  Boradek  i  Buret.  Zdr.  Bu- 
racik. <  Fr.  burat.  Włos.  buratto  > 

Burawy,  [Burasy]  w  bury  kolor  wpadający :  Ka- 
tarakta źrenicę  bielmem  białawym,  potym  bura- 
wym,  żółtawym  lub  niebieskawym  pokryWca. 
Perz.  Koniczek  B.  Pśń.  Kot  B.  <p.  Lur}    • 

[Burbot,  u,  Im.  y]  burczenie  (w  bi-zuchu). 
<Dźwn.> 

[Burbotać,  ce,  tal]  burczeć  (w  brzuchu). 

[Burbuika,  I,  Im.  I,  Burbulka]  bańka  wodna, 
bulka,  bąbel.   <Lit.  burbulas> 

[Burbulka,  I,  Im.  i]  p.  Burbulka. 

1.  [Burcak,  a,  Im.  I,  Burcak,  Bruczak]  wór  na 
żywność,  torba,  worek  na  chleb.   <  Nm.  Brotsack  > 

2.  [Burcak,  a,  Im.  i]  p.  Burczak. 

[Burchel,  chla,  Im.  cnie,  Burchla,  Purchel,  Pur- 
chla] I.  bąbel  na  ciele.  2.  miękka  skórka  na  juju- 
3.  jaje,  zniesione  bez  twardej  łupiny:  Kokosz  bur. 


235 


BURCHLA 

chle  leie  =  fcura  znosi  jaja  hez  skorupy.  <Por. 
Purcliawka  > 

[Burchla,  i,  lin.  e]  v-  Burchel. 

Burcik,  a,  Im.  i  p.  Burt. 

[Burcować,  uje,  ował]  budzić  szarpaniem.  <Czes. 
l)uić<)vati> 

Burczak,  a,  Im.  i  I.  [B.,  Burcak,  a.  Burek,  Bur- 
ka] Jurtuck  z  grubej  tkaniny.  2.  bot.  odmiana  rośli- 
ny f/r  och  z  wi/czajny  in.  groch  bury.  <p.  Bury> 

Burczakowy  przym.  od  Burczak:  Burczą ko^ve 
ziarna.   <)'.  I!ury> 

[Buicaika,  i,  Ira.  i  p.  Burdajka]. 

Burczeć,  y,  al,  X  Burczyć  I.  kogo  =  łajać,  fv- 
kdć,  stro/uwuć:    Burczał  mię,   niewiadomo    za  co. 

2.  [B.]  warczeć  (o  psie).  3.  p.  Burknąć.  <BUKK> 
Burczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Burczeć. 

X  Burczyć,  y,  ał  p.  Burczeć. 

Burczymucha,  y,  Ira.  y  ten,  co  na  wszystko  mru- 
czy, zrzęda.     <BURK-|-MUCH> 

fBurd,  a,  Im.  y  a.  fowie  muł,  zrodzony  z  ośli- 
cy i  źrebca:  Mułowie  i  bardowie  małą  różność 
od  koni  mają.  Trzyc.  <Sr.  Łć.  burdo  =  muł,  zro- 
dzony z  oślicy  i  źrebca  > 

Burda,  y,  Im.  y  I.  zwada,  kłótnia,  awantura, 
hrewerja:  Między  stronami  do  niemałej  burdy 
i  waśni  przyszło.  Biel.  M.  Kilka  godzin  ona  B. 
trwała.  Zbył.  Czy  burdy  ludu  nie  widzicie?  Bardz. 
Była  ustawiczna  B.  między  Roboaraera  i  Jero- 
boamera  (^  wojna).  LeoTp.  Wiodłam  zuaczną  bur- 
dę z  siostrą,  i  otrzymałam  plac.  B.  B.  (^biedzi- 
łam ś.  z  siostrą.  Bud.).  Żeby  ś.  stąd  poswarki, 
nienawiści  i  burdy  w  ojczyźnie  nie  działały. 
Star.  Burdę  z  sobą  stoczyli.  Star.  Dosyć  krwa- 
wych burd  Polacy  z  Krzyżakami  miewali.  Stryjk. 
Cnota  z  niecnotą  zawżdy  ma  burdę.  Rej.  Po 
wszystkiej  Francji  burdy  czyniła.  Birk.  Burdy 
stroić.  Kn.  B.  ruska.  Zim.  (=bunt.,  rozruch).  2. 
człowiek    niespokojny,     łdótnik,    warchoł.     Trerab. 

3.  f  z]).  =  hałastra.  4.  prosta  przegrana  w  karty, 
nie  dupla,  nie  sucha,  nie  podwójna.  Oss.  5.  [B.] 
rodzaj  gry  w  karty:  Hajducy  grali  w  przedpo- 
koju w  burdy.  Oss.  Kto  wygrywa,  ten  jest  „bur- 
dą." Grać  w  burdę.  <S-f'r.  bourd  =  zabawa;  ju- 
nakierja,  Śr.  Łć.  burdare> 

f  Burda,  y,  Im.  y  ciężar,  pakunek,  brzemię: 
Rozbierać  ciężary,  burdy,  z  muła,  z  osła.  Kn. 
B.,  nieco  ku  noszeniu.  Mącz.  Żórawiem  ciężkie 
burdy  a  brzemiona  wzgórę  wściągają.  Mącz. 
<Nm.  Biirde,   daw.  burdę  > 

[Burdać,  a,  a)  a.  Burtać]  przewracać,  roz- 
rzucać, burzyć.   <Ukr.  burtity,  burtuwaty> 

f  Burdać  się,  a  Ś.,  ai  Ś.  guzdrać  ś.,  leniwie  i. 
do  czego  brać.     <?> 

[Burdajka,  i,  Im.  I,  Burczałka,  Brdajka]  hąk, 
wartnłka,  fryga,  wiczelc  (zabawka  dzieci).   <  Dzwn.  > 

1.  [Burdak,  a,  Im.  i]  kocieł  do  warzenia  potażu 
<Tur.  bardak  =  dzban > 

2.  [Burdak,  a,  Im.  I]  młynek  do  czyszczenia  zbo- 
ża. <  ?  Słc.  burdAk,  Cześ.  burdach ;  może  z  Nra. 
Wurfdach> 

Burdalon,  u,  Im.  y,  Burdon  bramowanie  złote, 
galon.   <Fr.  bourdaloue,  bordć> 

[Burdasić  się,  i  ś.,  ii  ś.]  chmurzyć  i.,  gniewać  ś., 
dąsać  ś. 

[Burdeja,  I,  Im.  e]  jama,  służąca  za  mieszka- 
nie czasowe  dla  straży  leśnej:  Przybywa  kilka  no- 
wych nazwisk,  jakby  wytworzonych  ze  stosun- 
ków ówczesnych:  Burłak  (włóczęga),  Burdejny 
0(1  burdejów,  Pryjmak.  Roi.  <Ukr.  burdfej  =  na- 
miot cygański;  ziemianka,  jama  mieszkalna, 
z  Rum.  boniciu,  p.  Bordej  i  Burdel  > 

t  Burdeja,  I,  im.  e  p.  Burdel. 


BUK60TAĆ 

Burdel,  o,  Im.  e,  x  Bordel,  t  BnfdeJ*    Bórdel, 

[Bordej]  I.  zamtuz,  dom  publiczny,  dom  nierządu, 
schadzek:  Znaleziono  go  we  wszetecznym  burde- 
lu. Pot.  2.  ,  [B.]  stor?/ ,  walący  ś.  budynek.  Zdr. 
Burdeilk.  <Śr.  Łć.  borda  a.  'bordelum  =  chatka, 
z  Got.  baurd  (Nm.  Bort,  Brett)  =  deska> 

Burdeilk,  a,  Im.  I  p.  Burdel. 

Burdelniczka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Burdelnik. 

Burdelnik,  a,  Im.  oy,  X  Bordelnik,  Bórdel- 
nlk    ten,  co  utrzymuje  dom  publiczny. 

Burdelowy  przym.  od  Burdel:  X  Bordelowy: 
Taniec  B. 

Burdelówka,  I,  Im.  I,  x  Bordelówka,  Bórdelówka 

dziewczyna  z  burdelu,  7iierządnica. 

Burdluczyć  się,  y  ś.,  yl  ś.  p.  Bundiuczyć  się. 
< Nadymać  ś.,  jak  burdziuk> 

Burdiuh,  a,  Im.  y  p.  Burdzluk:  Przynieśli  mu 
od  hana  w  upominku  dwa  burdiuhy  wonnej  oli- 
wy. Roi.   <p.  Burdziuk> 

1.  Burdon,  u,  Im.  y  p.  Burdalon:  Już  pióra 
były  brudne,  złoty    B.  śniady.     <p.  Burdalon  > 

2.  Burdon,  u.  Im.  y,  Burdumbas  gruba  rura  or- 
ganowa ;  głos  wydobywający  ś.  z  organów  przez 
otwór,  zwany  „światłem.'^   <Fr.  bourdoa> 

IBurdonet,  u,  Im.  y  p.  Czop.  <Fr.  bourdon- 
net  > 

Burdowaty  na  burdę  zakrawający,  gotów  do 
burdy,  zawadjacki:  Chłop  sprytny  i  B.  Kaczk.  Za- 
raaszystość  burdowatego  junactwa.  Kaczk.  <p. 
Burda  > 

Burdumbas,  u.  Im.  y  p.  2.  Burdon.     <  Burdon 

-f  Bas  > 
[Burdus,  a,  Im.  y]  p.  Burnus.  <p.  Burnu8> 
Burdynek,  nku,  Im.   nkl,   f  Burdynk   pojedynek, 

wallcn.     <Zap.  w  związku   ze  Śr.  Gm.   buhurt  = 

rodzaj    turnieju,   Sfr.   bohord,    Śr.    Łć.   burda  =^ 

spisa  > 

Burdzluczyć  slę^  y  ś.,   yl  ś.   p.  Bundiuczyć  ś. 

<p.  Burdiuczyć  s.> 

X  Burdzluk,  a,  Im.  I,  Burdiuh,  [Bardziak]  na- 
czynie na  płyny,  zwykle  skórzane.,  bukłak:  Gotując 
się  w  drogę,  burdziuk  swój  winem  napełnił.  Stasz. 
<Dkr.  burdiuh  a,   bordińh  =  bukłak,  szawłok> 

Bureczek,  czka,  Im.  ozki  p.  Burek.  <p.  Bu- 
ry > 

Biireczka,  i.  Im.  I  p.   I.  Burka. 

Burek,  rka,  Im.  rkl  I.  a.  Buras,  pies  a.  koi  bu- 
ry. 2.  [B.]  p.  [Burczak].  Zdr.  Bureczek. 

Buret,  u.  Im.  y,  Burat  malerja  bawełniana  wzo- 
rzysta, na  portjery  a.  pokrycie  mebli  używana. 
<Toż,  co  Burat> 

Buretowy  przym.  od  Buret. 

Burg,  u.  Im.  I,  [Burk]  zamek  warowny  szlachecki 
w  Niemczech. 

[Burg,  u,  im.  I]  p,  Bruk. 

X  Burgatela,  I,  Im.  e  p.  Brokatela.  <p.  Bro- 
katela> 

X  Burgatelowy  przym.  od  Burgatela:  Ornat 
czerwony  jedwabny  B.  Wej. 

Burgiel,  gla,  Im.  gle  p.  Wałek.  Zdr.  Burglelek. 
<?> 

Burglelek,  Ika,  Im.  Ikl  p.  Burgiel. 

t  Burgmistrz,   a,  Im.  owie  a.  e  p.  Burmistrz. 

fBurgomlstrz,  a.  Im.  owie   a.  e  p.    Burmistrz. 

Burgos,  u,  blm.,  Borgis  druk.  pismo  icielkości 
pośredniej  pomiędzy  petitem  a  garmontem.  <Fr. 
bourgcois> 

[Burgot,  a.  Im.  y  a.  owie]  mówiący  niewyraźnie 
a  prędko,  bełgot.  Por.  [Bulbot].   <Dzwn.> 

[Burgotać,  Oe,  tal]  prędko  a  nietoyruinic  mó- 
wic,  heł(/otać,  szwargołać. 


ii^ii 


BURGRABIA 


BURMISTRZOWSKIE 


Burgrabla,  I  a.  ego,  Im.owie  I.  a.  Burgraf=rfo- 
zorcn,  sirdżiiik  zamku.  2.  a.  Murgrabia  -  <^A>207x-rt 
/Kiiacu.  3.  ilozorca  ijmacliii  ginnuizjalnego  w  daw- 
nijcJi  szkołach.  4.  tijtul  mmiientinkn  króleictkicf/a 
w  miastach  pruskich,  h^ilących  pod  panoicanicnt 
polskim.  5.  w  Polsce  urzędnik  grodzki,  który  tra- 
doioal  dobra  z  mocy  wyroków  sądowych.  6.  za 
Księsttca  Warszawskiego  nazwa  komornika.  <Nm. 
BnrggTar> 

Burgrahianka,  I,  Ira.  i  córka  burgrahiego. 

Burgrabiątko,  a,  Im.  a  |>.  Burgrabię. 

Burgrabic,  a,  Ira.  owie,  Burgrabicz  syn  burgra- 
biego. 

Burgrabicz,  a,  Im.  e  p.  Burgrabic. 

Burgrabię,  ęcia,  Ira.  ęta,  Burgrabiątko  ż;irt. 
dziecię  hurgrahiego, 

Burgrabina,  y  Im.  y  żona  burgrabingo. 

Burgrabiostwo,  a,  Im.  a,  Burgrabiowstwo,  Bur- 
grabstwo,  Burgrafstwo  I.  mząd  burgrubiego.  2. 
mieszkanie,  lokal  burgrabiego.  3.  blra.  burgrabia 
z  żoną. 

BurgrabiowskI,  BurgrabskI  przyra.  od  Burgra- 
bia: Uiząd  B. 

Burgrabiowstwo,  a,  Im.  a  p.  Burgrabiostwo. 

Burgrabski  p.  Burgrabiowski. 

Burgrabstwo,  a.  Im.  a  p.  Burgrabiostwo. 

Burgraf,  a,  Ira.  owie  p.  Burgrabia.  <Nm. 
Biirg'graf> 

Burgrafstwo,  a,  Im.  a  p.  Burgrabiostwo. 

Burgund,  a,  blra.,  żart.  Burgunder  wino  bur- 
gundzkie.   < Od  nazwy  prowincji  Fr.  Burgundja> 

Burgunder,  a,  blra.,  p.  Burgund:  Kilka  flaszek 
biirniuulera.  Rog. 

1.  [Burk,  u,  Im.  IJ  I.  i  fB.  p.  Bruk.  2.  grunt 
kamienisty.   <p.  Bruk> 

2.  [Burk,  u,  Ira.  I]  p.  Burg. 

1.  Burka,  i,  Im.  i,  XBura  I.  opończa  wełniana, 
pilśniowa,  bunda:  Pod  burką,  wielkiego  coś  cho- 
wa. Mick.  B.  sławueka.  2.  [B.]  p.  Burczak.  3. 
[B.]  szal  kobiecy  domowej  roboty,  wełną  przerabia- 
ny. 4.  [B.]  spódnica  z  samodziału.  5.  [Burki]  ro- 
dzaj ziemniaków.  6.  [B.]  zool.  p.  Krzyżówka.  Zdr. 
Bureczka.  <p.  Bury> 

2.  Burka,  ł,  Im.  ł  p.  Bura.  <?> 

[Burka,  I,  Ira.  i]  bitka,  utarczka.   <Słc.  burka  > 
[Burkanina,  y,  Ira.  y]  burka  licha,  podszarzana. 
t  Burkarz,  a,  Ira.  e  =^  Brukarz. 
t  Burkat,  u,  Ira.    y  jakieś    naczynie    miedziane. 

<?> 

KBurkatela,  I,  Im.  e  p.  Brokatela.  <p.  Broka- 
tela  > 

t  Burkateiowy  przym.  od  Burkatela:  Or- 
nat B. 

Burki  iwy  ohurkliwy,  opryskliwy,  gniewliwy,  sier- 
dzisty:  Burkliwe  słowa  szlachty.    Sienk. 

Burknąć,  nie,  nąl,  nied.  Burczeć  I.  viydaó  odgłos 
mrukliwy,  mruknąó:  Basetla  leżała,  czekając  na 
ławie,  aż  jej  B.  każą,.  Krasz.  B.  pod  nosera."^Cza- 
seni  burknie  cietrzew.  Pol.  2.  Jurknąć,  zaszele- 
ścieć:  Kamyk  burczy  w  powietrzu.  Burczą,  roz- 
pięte znaki  (  =  chorągwie).  Malez.  Burcząc,  pły- 
nął strumień.  B.  w  brzuchu :=2aiurc2e<J,  zakruczeó, 
zabulgotać,  zaburkołać. 

[Burkot,  u,  blra.]  ^  i.  dzień  wyboru  nowego  cech- 
mistrza.  2.  sam  wybór  ze  wszysitlemi  ceremoujami 
(w  Żywcu).  <  ?  Może  Nra  Burgliut,  czy  Burg- 
vogt  > 

Burkotać,  Cze,  tal  burczeć,  kruczeć,  bulgo- 
tać:   B.  w  brzuchu. 

Burkotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Burkotać. 


1.  tBurkować,  uje,  owal  i  [BurkowaćJ  p.  Bru- 
kować: .Jan  Olbracht  w  nocy  na  ulicy  na  i)ija- 
ną  miód/   burkującą  napadł.    Blaż.      <j).  BruiO 

2.  t  Burkować,  uje,  owal  p.  Burować. 

t  Burkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Burko- 
wać. 

Burkowaty  rayAl.  kosmaty  (o  charcie). 

t  Burkownik,  a,  Im.  cy  I.  na  bruku  siedzący, 
lułóczęga  lirukowy,  brukotłuk.  2.  i  [B.]  p.  Bru- 
karz.    <p.  Bruk> 

XBurkowy  ])rz ,  ni.  od  Burk. 

Burkowy  ])rzym.  od  I.  Burka:  Podeszwę  j»il«- 
niową,  kuczbajową,  burkową.  (Joł.  (  —  zrobioną 
z  7ita/erj(ilu  na  burki  używanego). 

[Buritut,  u,  Im.  y,  Borkut]  Ź7-ódło  szczawy,  czyli 
„wody  kwaśnej:^  B. żelazisty.  <Ukr.  burkut,  od 
burkutaty  =  bełkotać  > 

[Burkutowy]  przyra.  od  Burkut:  Kuracja  bur- 
kutowa. 

xBurlecik,  a,  Ira.  !  p.  Burlet.    <p.  Burlet> 

Burleska,  i,  Ira.  I  I.  rodzaj  tańca.  2.  teatr. ./ar- 
sa  ilustrowana  muzycznie  ze  śpiewami  i  tańcami. 
<Włos.  burlesco  =;  wesoły,  koraiczny,  Fr.  burle- 
sque> 

X Burlet,  u,  Im.  y  poduszeczka  mała,  wypchana 
kłakami.    Zdr.  XBurlecik.     <Fr.  bourrelet> 

XBurla,  y.  Im.  y  rodzaj  tkaniny  grubej.  <Fr. 
burail,  Włos.  burello> 

BurlackI,  Burlaczy  przym.  od  Burłak:  Osady 
buiłackie.     <p.  Burłak > 

[Burlaczek,  czka,  Ira.  czki]  p.  Burłak. 

[Burłaczka,  i  Im.  i]  l.forraa  ż.  od  Burłak.  2. 
żona  buriałca. 

Burlaczy  j).  Burlacki. 

[Burłak,  a.  Im.  ki  a.  cy]  I.  a)  Wielkorusin  staro- 
wierca  (filipon),  osiadły  lo  protoincjacJi  zacJiodnich 
Cesar.^twa;  b)  lolóczęga.  Roi.  2.  chłop  tęgi,  czerwony. 
3.  gbur,  nieolcrzesany.  Zdr.  [Burlaczek]  Por. 
Filipon,    Kacap.     <Ukr.  Brs.  burłak  > 

[Burłaka,  i,  Im.  i]  niestatek,  rozpusta. 

Burlakować,  uje,  owal  I.  być  burłakiem.  2.  włó- 
czyć ś.,  icałęsać  ś.,  Indać. 

Burłakowanie,  a,  blra.,  czynność  cz,  Burlako- 
wać. 

[Burmister,  tra,  Im.  trowle]  p.  Burmistrz. 

Burmistrz,  a.  Im.  owie,  [Bułmistrz,  Bumistrz, 
Burmister]  i.  cyirilny  rządca  miasta,  najunjższy 
urzędnilc  miejslci  administracyjno-policyjny,  prezy- 
dent. 2.  a.  t  Burgmistrz,  f  Burgomistrz,  f  Bor- 
mistrz  niegdyś  w  miastach  polskich,  obdarzo- 
nych prawera  niemieckim,  urzędnik  najwyższy,  spra- 
wujący władzę  administracyjną  i  sądową.  3.  f  B. 
rzymski  =^  konsul.  Zgr.  Burmistrzysko.  <Nm.  Biir- 
germeister,  daw.  Burgeraeister> 

[Burmistrzanka,  1,  Im.  i]  p.  Burmistrzówna. 

Burmistrzostwo,  a,  blra.,  Burmistrzowstwo  I. 
urząd  burmistrza.     2.  burmistrz  z  żoną. 

Burmistrzowa,  ej.  Im.  e  żona  burmistrza. 

Burmistrzować,  uje,  owal  I.  urząd  burmistrza 
sprawować.  2.  jirzen.  =  rozbijać  ś.,  rządzić  samo- 
wolnie, dokazywać,  gospodarować  nieprawnie:  Po- 
spólstwo burmistrzuje  "w  stolicy.  3.  przen.= 
przypisywać  sobie  jakieś  znaczenie,  rządzić,  przewo- 
dzić, imponou-ać:  Ci  Ichraość  na  każdym  posie- 
dzeniu chcieliby  B.    Ja  nie  pozwolę  nad  sobą  B. 

Burmistrzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Burmi- 
strzować: Choroba  na  jasnowidzenie  miała  do- 
wodzić burmistrzowania  ducha  nad  wątłą  paję- 
czyaą,  raaterji.    Kor. 

Burmistrzowski,  Burmistrzowy  przyra.  od  Bur- 
mistrz. Po  burmistrzowska  przys.  jak  burmistrz. 

t  Burmistrzowskie  przys.  ud  Burmistrzowski. 


237 


KMISTKZOWSTWO 


BURTA 


Burmistrzowstwo,  a,  blm.  p.  Burmistrzostwo. 

Burmistrzowy  j).  Burmistrzowski:  Ztrin<,'ła  biu- 
iiiistr/(i\\;i  .świnia. 

Burmistrzówna,  y,  hu.  y,  [Burmistrzanka]  córka 
hunuisljzd. 

Burmistrzyni,  i,  Im.  e  kohicta  hurmislrzująm, 
chana,  jtrzewodzić  nad  druyiemi. 

Burrti  strzysko,  a,  lin.  a,  ni.  i  ni.  I.  p.  Bur- 
mistrz. 2  burmistrz,  wzbudzający  litość,  biedni/, 
iiiedolężiiii  burmistrz. 

[Burmbsić  się,  i  ś.,  II  ś.,  Burmusić  ś.]   krzyirló 

f/r  l/mas  ić.      <Ukr.  buniiośyty  sia  > 
Burmus.  a,  im.  y]  p.  Burnus. 
Burmusić  się,  i  ś..  U  ś.|  }>.  Burmosić  ś. 
Bumelka,  i,  Im.  ij  p.  Głowienka. 
Burniawa,  y,  blni.j  hałas.     <BUR> 

Burno,  a,  im.  a  j).  Burnus. 

[Burnos,  a,  Im.  y]  p.  Burnus. 

Burnus,  a,  im.  y,  Burno,  [Burdu^,  Bornus,  Bur- 
nos, Burmus]  /klaszcz  viaur}itai'i.<ki,  rodzaj  rotundy 
z  kapturem:  W  jjrzedpolioju  zdjąJ  U.  Zdr.  Bur- 
nusik.  Zgr.  Burnusisko.  <Arab.  burnus,  przez 
Fr.  b()iirnoiis> 

Burnusik,  a,  Im.  i  p.  Burnus. 

Burnusina,  y,  Im.  y,  lichy,  tani  burnus. 

Burnusisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Burnus. 

burnusowy  przym.  od  Burnus:  B.  szal.  Slow. 

[Burociia,  y,  Im,  y]  I.  bura  krowa.  2.  bura 
sukmana  wełniana.     3.  fartuch  bury.    <  p.  Bury  > 

Buroczka,  i,  Im.  I  bot.  nazwa  ludowa  rośliny : 
jisianka  kartofel.     <p.   Bury> 

XBurospat,  u,  Im.  y  rain.  p.  Dolomit.     <Bury 

+  SpHt> 

Burość,  I,  blm.,  rz.  od  Bury.  Perz.   <p.  Bury> 

XBurować,  uje,  ował,  f  Burkować  burczeć,  ła- 
jać, fukać :  Regient  jąl  swego  ekonoma  B.  Krasz. 

XBurowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Burować. 

Bursa,  y,  Im.  y  1.  konwikt,  stancja  uczniów  z  fun- 
dacji rz(^du  a.  magnata:  Jadwiga  w  Pradze  bur- 
sę litewską,  założyła.  2.  B.  kupiecka  =  giełda. 
3.  f  worek,  torba.  4.  [B.]  dawna  zapustna  zahaica 
składkowa.  Zdr.  [Ęurska,  Bursiczka],  f  Bur- 
szyczka.  <Przen.  Sr.  Łć.  bursa -worek,  skar- 
biec i  in..  z  Gr.  byrsa  =  skó/'a  cała;  bułga,  szaw- 
łok,  bukłak  > 

Bursak,  a,  Im.  i  I.  p.  Bursarz.  2.  Xwsj)ółmie- 
szkanicr,  ws/)óltowarzysz  z  ]>od  jednej  strzec.liy. 

Bursarz,  a.  Im.  e,  Bursak,  Bursista  uczeń,  mie- 
szkający w  bursie,  w  konwikcie. 

|Bur»ianin,  a,  Im.  aniej  należący  do  bursy 
(zabaicy  zapustnej),  p.   Bursa  4. 

I  Bursiczka,  i,  Im.  I)  p.  Bursa  i  Burska. 

Bursista,  y,  Im.  ści  p.  Bursarz. 

[Burska,  i,  Im.  i,  Bursiczka],  f  Burszyczka;  p. 
Bursa    woreczek,  sakiewka  na  pieniądze. 

t  Bursować,  uje,  owal  mieszkać  w  bursie,  być 
bursarzem:  (Izłowiek  młody  nie  do  samej  śmierci 
ma  studować,  albo  B.  Glicz. 

t  Bursowanie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Bursować. 

Bursowy  przym.  od  Bursa:  Ora  na  papiery, 
za|)asy  bursowe.  Krasz.  (  =  gichIowe). 

[Burstynki,  nek,  blp.]  p.  Buksztynki. 

Bursz,  a,  lin.  e  I.  student  w  uniwersytecie  nie- 
mieckim 2.  młodzieniec,  szczeg.  student,  wio- 
dący życie  wesołe:  Studenci  lubią  pozować  na 
burszów.  Wilcz.  3.  elegant:  B.  nowy,  zegarek  cy- 
nowy. Prz.  Bursza  grać  —pozować  na  wielkość. 
<Nni.  Burschc:=  dosł.  chłopiec > 

Burszenszaft,  u,  Im.  y  stowarzyszenie  burszów: 
Wpływ  burszenszaftów  niemieckich.  <Nm.  Bur- 
8chenscliaft> 

Burszerja,  i,  Im.  e  p.  Burszostwo. 


Burszostwo,   a,  blm.,    Burszowstwo,  Burszerja. 

I.  zb.  burszowie:  Rozbestwione  B.  wiedeńskie  ca- 
łemi  bandami  włóczy  ś.  nocą  po  mieście.  2.  stan, 
życie  burszowskie,  stowarzyszenie  burszów:  B.  za- 
stałem tu  jeszcze  w  całej  pełni   życia. 

Burszować,  uje,  al  I.  >'f^('će(!  do  burszówt  ^<^ 
burszem.  2.  przen.  wieść  życie  burszowskU,  .•:'»Uoć, 
birbantować:  Tymek  w  uniwersytecie  burszował, 
paląc  fajkę,  chodząc  z  pałką  ogromną  i  długie- 
mi  włosami.  Krasz.  3,  paradować,  spacerować  jak 
bursz,  zadawać  szyku. 

Burszowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Burszować 

Burszowski  przym.  od  Bursz :  Życie  burszów 
skie.     Mina  burszowska. 

Burszowstwo,  a,  blm.  p.  Burszostwo. 

[Bursztag,  u,  Im.  i]  dzień  pokuty,  dzień  Opieki  ś. 
Józefa.     <Nm.  Busstag> 

Bursztówka,  i,  Im.  i,  Borsztówka,  [Gustofor- 
ka]  bot.  nazwa  odmiany  drzewa  i  otcocow  jabłoni. 
<  Od     miejscowości     Borsdorf  w  Saksonji> 

Bursztyn,  u,  blm.,  [Busztyn,  Berszłyń]  I.  ż^y- 
wica  kopalna  z  drzewa  bursztynowego,  jirażyicica: 
Przejrzystość  bursztynu.  Mick.  2.  liu.  y  rzecz 
z  bursztynu  wyrobiona :  Do  ust  kładzie  B.=mund- 
sztuk,  obsadkę  z  bursztynu  przy  cybuchu.  3,  przen. 
fajka:  Baron  hawańskich  dymów  z  burszty- 
nu snuł  smugi.  Mick.  Dajcie  mi  B.,  i  róże, 
i  wina.  Slow.  4.  [Bursztyny  |  paciorki  bursztyno- 
we. 5.  przen.  barwa,  ko.or  bursztynu:  Włosem 
bladego  bursztynu  okryta.  Zdr.  Bursztynek. 
<Nm.  Bernstein,  zam.  Brennstein> 

Bursztynek,  nka,  Im.  nki  I.  p.  Bursztyn.  2.  pow. 
p.  Trądy  nek.  3.  zool.  (succinea)  ślimak  płuco- 
dyszny,  lądowy. 

Bursztyniarnia,  i,  Im.  e  I.  miejsce,  gdzie  bur- 
sztyn kopią,  kopalnia  bursztynu.  2.  zakład,  w  któ- 
rym  wyrabiają  ś.  wyroby  z  bursztynu. 

Bursztyniarski  przym.  od  Bursztyniarz. 

Bursztyniarz,  a.  Im.  e  I.  ten,  co  kopie,  zbiera 
bursztyn.  2,  ten,  co  wyrabia  z  bursztynu  rzeczy  różne. 

Bursztynieo,  ńna,  Im.  ńce  bot.,   p.   Styracznik. 

[Bursztynki,  nek,  blp]  p.  Buksztynki. 

XBursztynować,  uje,  owal  elektryzować,  nasy- 
cać elektrycznością. 

xBursztynny  p.  Bursztynowy. 

XBursztynowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bur- 
sztynować. 

Bursztynowiec,  wca,  Im.  wce  bot.,  p.  Styracznik. 

xBursztynowość,  i,  blm.  elektryczność. 

Bursztynowy,  x  Bursztynny  przym.  od  Bur- 
sztyn: Spinka  bursztynowa.  Sterczały  główki 
wschodnich  lulek,  bursztynowe.  Mick.  Włosy 
bursztynowe  =  baricy  bursztynu.  Fale  burszty- 
nowe. Slow.  Ziemia  bursztynowa  (  =  gdzie 
bursztyn  i.  znajduje).  W  bursztynowej  ziemi 
mieszkać  teraz  musisz.  Tremb.  B.  trakt  = 
trakt,  po  którym  bursztyn  wożono.  B.  płyn  —  loino 
węgierskie.  Bursztynowe  drzewo,  bot.  p.  Styracz- 
nik. B.  kwas,  cliem.  —  kwas  etyleno-dwukarbo- 
nowy  a.  B.  zwyczajny. 

fBurszyczka,  i,  Im.  1  p.  Bursa  i  Burska:  Bra- 
ciszek mieszeczek,  B.  siestrzyczka.  Prz. 

Burśnica,  y,  Im.  e  bot.  p.  IVIiechunek.  <p. 
Bursa  > 

Burt,  u,  Im.  y  I.  bramowanie,  listwa,  galon: 
Liberja  z  burtami.  Skarb.  2.  p.  Burta.  3.  [B., 
częś.  w  Ira.]  wysypy  ziemi  zużytej  do  ługowania 
saL.ry.  4.  pór.  =  nierówność  w  stropie,  w  sjyągu. 
Zdr.  Burcik.  <Nm.  Bord  i  Bort> 

Burta,  y,  im.  y,  f  Borta  I.  pobocze  nasypu  a. 
grobli,    bankiet,     ława.     2.    p.    Przybrucze.     3.   p. 

Burłnica.    4.  [B.,  Gara,  Loch]  zcyżłolnenie  w  słup- 


238 


B  u  B  T  A 

ku  narożnym  chaty,  to  które  wpuszczają  ś.  bale.  5. 
a.  Burt  fl.  =  a)  krawędź  statku,  b)  podłużny 
brze(j  łódki:  Prawa  i  lewa  B.  =  iei<fca  z  prawej 
a.  lewej  strony  stojącego  twarzą  do  przodu  łodzi. 
c)  ława  podwodna,  d)  podłoga  z  desek.  6.  garn. 
1)rzeg  naczynia  glinianego  wywinięty  na  zewnątrz^ 
wrąb.  7.  a.  Burtak  gorz.  kocieł,  w  którym  ś.  od- 
byvn  ostatni  proces  warzenia  piwa.  <  Nm.  Bord 
f  Bort> 

XBurta,y,lra.y  wrożJa,  wróżenie  <p.  Burtnlk> 

[Burtać,  a,  ał]  p.  Burdać. 

Burtak,  a,  Ira,  I  gorz.,  p.  Burta. 

Burtno  ,  y,  Ira.  e,  fBortnica  I.  a.  Burta  hal 
trzycalowy  do  obijania  ścian  statków  wodnych.  2. 
wiośl.  ławka  dla  wioślarzy,  siadunka.  3.  [B.]  bu- 
da, nakrywająca  koło  młyńskie.     <'p.  Burta  > 

Burtnik.  a,  Im.  i  I.  ten,  co  robi  burty,  a.  galo- 
ny. Tzcmieilnik  od  burtów.  2.  ten,  co  siaduje  na 
lurcie,  moilarz. 

X  Burtnik,  a,  Im.  cy  wróżdc,  wieszczek,  wieszcz- 
biarz.  <Lit.  burtininkas> 

Burtować,  uje,  owal  I.  szamerować,  bramować: 
Burka,  złotemi  sznurami  burtowana.  2.  fugować 
grube  sztuki  drzewa.  3.  Xp.  Hurtowaó:  Owcza- 
rzów  powianość,  aby  pola  ortowali  abo  burtc- 
wali.  Gost.   <p.  Burta  > 

Burtowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Burtować. 

Burtowiec,  WCa,  Im,  wce  kamień  burty  bruko- 
we;. 

Burtowa  przym.  od  Burta. 

Burtyl.  u.  !m.  e  leśn.  drzewo  zdatne  na  bal,,  do 
obijania  okrftu. 

ABuruńczak;  a,  Im.  i  X  Buruńczuk,  tatarskie 
jiłóino  przezroczyste,  na  zasłony  do  okien,  a  nie- 
gdyś i  na  suknie  kobiece  używane.  <Tur.  burun- 
dżuk  a.  burundżyk> 

XBuruńozuk,  a,  Im.  i  p.  Buruńczak. 

Bury  ciemnoszary  z  plamami:  B.  jak  Wilk. 
Wróbel  B.  "W  nocy  wszystkie  koty  bure.  Prz. 
(  =  szare).  Jeśli  nie  szary,  to  B.  (—jeśli  nie  ta- 
ki, to  coś  podobnego).  Świat  B.  ( -pochmurny,  po- 
sępny).  B.  groch  p.  Burozak.  Bury,  ego^  Im.  rzy  rz. 
zł.  policjant,  stójkowy.  <Łć.  burrus^  lisiej  bar- 
wy; birrus  a,  birrum spłaszcz,  burka;  Śr.  Łć. 
ImrM-la  =  1)  pW-^ó.  2)  iil»rnnie  z  sukna  birrus  a 
burrus;  burrus  =  ciemno-rudy  > 

[Buryszka,  i,  Im.  ij  p   Boryszka.    <p.  Bury> 

Burza,  y.  Ira.  e  I.  uaioałnica  letnia,  deszcz 
z  piorunami,  nawałnica ;  zamieć  śnieżna  z  wichrem : 
B  wiosenna,  letnia,  jesienna.  B.  morska.  B. 
w  i  r o  w  a  =  cyklon.  B.  elektryczna  a.  pio- 
runowa. B.  magnetyczna  =  silne  zakłóce- 
nie magnetyzmu  ziemskiego.  Zanosi  się  na  burzę. 
Przeczucie  zbliżającej  się  burzy.  Schronie  ś. 
przed  burzą.  Okręty  koła  tanę  burzą.  B.  zapę- 
dziła mnie  pod  ten  dach.  B  rozlała  ś.,  a.  roz- 
darła ś.,  a.  pękła  nad  doliną.  B.  szaleje,  wzma- 
ga ś.  Wszystko  B.  zniszczyła  w  sadzie.  B. 
ustała,  umilkła,  uśmierzyła  ś.,  minęła.  Bez  bu- 
rzy nie  będzie  deszczu.  Prz.  Z  małej  burzy 
wielki  deszcz,  a.  z  wielkiej  burzy  mały  deszcz. 
Prz.  Po  burzy  następuje  pogoda.  Prz.  2.  przen. 
niepokój,  zamieszanie,  zamęt,  zatarg,  awantura,  za- 
mieszka, chryja:  Burze  młodości,  namiętności. 
serca.  Nie  ustaniemy  nigdy  w  żadnych  burzach 
świata  tego.  Rej.  Powstała  na  chrześcijany  wielka 
B.  B.  wojenna.  "Wywołać  burzę.  Burze  wstrząs^ 
nęły  r.  1848  monarchją  habsburską.  Kto  bu- 
rzę sieje,  pioruny  zbiera.  Prz.  Burzą  oklasków 
powitano  ustęp  końcowy  (grzmotem,  uraganem). 
^Jr.  xBur4ka.         <BUR> 


u  U  R  Z  Y  C 

Burzan,  u.  Im.  y  I.  chioast,  zielsko :  Bujne  chw- 
sty  i  burzany,  okiem  nie  objęte  zalegały  obsza- 
ry. Jeż.  Cielęta  szukają  zielonej  trawy  w  bu- 
rzanach dzikiego  bzu.  Krasz.  2.  bot.  p.  Ostro- 
żeń.     <Ukr.  buriin> 

[Burzan,  a,  Im.  y]  łajdak,  hultaj ;  ghur,grubja- 
nin.     <.  ?  > 

XBurzanin,  u,  blm.  lek.  mniemany  alkaloid 
z  owoców  hurzanki.     <p.  Burzanka> 

Burzanka,  i,  Im  I    I.  bot.  (colocynthinum)  roL 

[Burzanka,  I,  Im.  i]  kobieta  nieokrzesana,  ile 
wychowana. 

Burzanny  p.  Burzanowy:  Step  bujny,  B.  Zal. 
(=  zarosły  burzanem).     <p.  Burzan  > 

Burzanowy,  Burzanny  przym.  od  Burzan. 

[Burzaństwo,  a,  blm.  I  dzikość,  nieokrzesanie. 
<BUR> 

[Burzawa,  y,  Ira.  y]  zawierucha.     <BUR> 

fBurzca,  y,  Ira.    y  p.  Burzyciel.     <BUR> 

Burzeć,  eje,  al  tracić  swój  kolor,  płowieć,  pu- 
szczać Jarhę,  llaknąć :  Ta  materja  od  słońca 
i  w  praniu  burzeje.     <p.  Bury> 

Burzenie,  a.  Im.  a  I.  czynność  cz.  Burzyć.  2. 
TB.]  zapasy,  borykanie  ś.:  Jakie  to  na  weselu 
uitwy,  gnićwania,  burzenia.     <BUR> 

Burzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Burzyć  ś 

XBurzka,  I,  Im,  I  I.  p.  Burza.  2.  bunt,  rozta',:. 
rozruch. 

Burzliwie  przys.  od  Burzliwy. 

Burzliwiec,  wca,  Im.  wcy  cz/ow/ucfc  burzliwy,  nie- 
spokojny, awanturnik. 

Burzliwość,  i,  blm.   rz.  od  Burzliwy. 

Burzliwy  i.  nawalmy,  wichrowaty,  pełny  nawalno- 
ści,  burzy:  Noc  burzliwa.  2.  burzący  ś.,  wzbu- 
rzony, niespokojny:  Morze  burzliwe.  3.  przen. 
awanturniczy,  niespokojny,  gwałtowny,  pełen  zamę- 
tu: Posiedzenie  burzliwe.  Umysł  B.  Człowiek 
B.  B.  byłem  w  młodości  mojej — ^^jeno  przy  czar- 
ce, jeno  we  zbroi.  Syrok. 

fBurznlk,  a,  Im.  cy  p.  Burzyciel:  Burznicy 
i  zabijacze  dusz  ludzkich.  Wuj. 

t  Burzny  przym.  od  Burza:  Burzna  nawałność. 

XBurzotwórca,  y,  Ira.  y  .'<prawca  burzy:  Gwia- 
zda Kozieł  B.     <BUR+TWOR> 

Burzowiny,  In,  blp.  p.  Burzyny. 

Burzowy  przym.  od  Burza:  Kanał  B. 

t  Burzyć,  a,  Im.  owie  lurzyciel,  wichrzyciel,  de- 
magog:  Burzycowie  złośliwy,  które  Grekowie 
iieinaco,n'()iis,  ;i  Latyni  populares,  to  jest  ludomi- 
le  zowią.  Orzech. 

Burzyciel,  a.  Im.  e,  fBurznik,  fBurzca  I. 
moanturnik,  wichrzyciel,  człowiek  burzący  wszystko, 
rozniecający  burzę:  Wziął  tych  pijaków  pod  straż, 
jako  burzycieli  pokoju.  B.  kościoła  i  rzeczypo- 
spolitej.  2.  zdobywca,  wojownik  burzący  kraje: 
Ma  serce  przodków,  burzycieli  świata.  3.  woj. 
działo  burzące. 

Burzycielka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Burzyciel. 

Burzycielski  awanturniczy,  toytorotoiuy,  dążący  do 
burzenia:     Głosił  poglądy   burzycielskie. 

Burzycielstwo,  a,  blm.  awantumiczość,  skłonność 
do  burzenia. 

Burzyć,  y,  yl  I.  wichrzyć,  niepokoić,  mącić : 
Wiatr  wodę  burzy.  Wichrami  burzone  piaski. 
Slow.  2.  przen.  poduszcza\  podburzać,  jątrzyć, 
iuiitować:  Ludzie  swawolni  poddanych  na  panów 
l)urzyli.  Skar.  3.  a.  -f  Borzyć  niszczyć,  niweczyć, 
pustoszyć,  obalać,  wywracać,  rujnować :  B.  kraj, 
miasto,  gmach,  dom,  zamek,  mury,  fortyfikacje. 
Działa  burzące.  B.  spokojność  publiczną  (-za- 
kłócać). 4.  przen.:  B.  kogo  a  czyje  zdanie,  pis- 
mo =  walczyć    z    kim,  zbijać,   obalać  jego  zdanie: 


239 


BURZYK 

XNie  mieczem,  nie  ogniem,  nie  działem  będziesz 
liiirzył  niewierniki,  ale  mocą  boską.  Kej.  B.  sy- 
isfem  filozoficzny,  dowód  matematyczny.  5.  tar- 
ga<^,  czochrać:  Na  głowie  burząc  gęstwinę  twar- 
dych włosów,  wnet  znowu  w  ferwor  wpadał. 
Orzesz.  6.  B.  \.  /.ywoaie  =  sprawiać  zaburzenie: 
Sadło  burzy  niii  w  żywocie.  Sienk.  7.  [B.] 
utnkać,  kołatać  (do  drzwi):  Cosik  burzyło.  8. 
[B.]lialas(iwać,  kotłować ś.  9.  nieos.  straszyć,  przeszka- 
dzać: Burzy  w,  tym  domu.  Troć.  10.  [B.]  powodować 
bujny  wzrost:  Święty  Jurzy  trawom  burzy.  Prz.  (ka- 
że wyrastać).  B.ŚA.Inirzliwym,  niespokojnym  ś.  sta- 
ivać,  wzburzać  ś..  tcichrzyć  1,  niepokoić  ś.:  Woda  ś. 
burzy.  Trzen.  Krew  ś.  we  mnie  burzy  (  -  kipi, 
gotuje  i.):  Burzy  ś.  w  sercu,  w  duszy.  2.  bun- 
tować i.,  powstawać  przeciw  komu:  Lud  zaczy- 
nał ś.  B.  B.  ś.  przeciw  władzy.  3.  o  a^^^  gnie- 
wać i.:  O  lada  rzecz  ś.  burzy.  Burzy  ś.  serce, 
umysł.  4.  pienić  ś.,  musować,  fermentować,  ro- 
bić: Burzy  ś.  piwo,  wino.  Młode  piwko  ś. 
burzy.  Prz.  =  młodość  dokazuje,  bufa  sobie,  bry- 
ka. Proszki  burzące  (ś.).  5.  rozpadać  L,  niszczeć, 
upadać:  Niezgodą  burzą  się  całe  państwa.  6. 
[B.  ś.]  bujno  rość:  Kiedy  s.  za  broną  kurzy, 
to    ś.    żyto  burzy.  Prz. 

Burzyk,  a,  Im.  i  zool.  (thalassidroma  pelagi- 
ca)  ptak  płetwonogi,  długoskrzydły,  z  rodziny  pe- 
treli. 

Burzyny,  yn,  blp.,  [Burzowiny]  szumowiny,  pia- 
na, mus,  płyn  wzburzony. 

XBurzy8ty  pełen  burzy,  nawalny,  burzliwy:  Cza- 
rownicy przyzywają  wiatrów  i  obłoków  burzy- 
stych.  Łęcz. 

X  Burzyświat,  a.  Im.  y  człowiek  niespokojny,  awan- 
turnik, warchoł,  wichrzyciel.     <BDR-|-SW1T> 

Burżoazja,  I,  blra.,  ji.  Burżuazja. 

Burżoazyjny  przyiu.  od  Burżoazja. 

Burżuazja,  i,  blm.,  Burżoazja  obywatelsttm  miej- 
skie, mieszczaństwo,  stan  miejski;  stronnictwo  poli- 
tyczne stanu  trzeciego  w  znaczeniu  ujemnym.  <Fr. 
l)Ourgeoisip> 

Burżuazyjny  przym.  od  Burżuazja. 

|Busa.  y.  Im.  yj  kopuła.     <?> 

[Busek,  ska,  Im.  ski]  p.  Buslek. 

[Buseł,  sla,  Im.  sły]  p.  Buslek. 

[BusI  nieod.]  p.  Buzia:    Dać    B.  =  dać  całusa. 
Zrobić  'B.- przesłać  ręką  całusa.  Zdr.  [Buśki]. 
Busla,  I,  Im.  e]  bahusia. 
Buslaczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Buslak. 

"Busiać,  a,  al]  całować. 

Buslak,  a,  Im.  I]  p.  Buziak.    Zdr.  [Buslaczek]. 

Busianie,  a,  lilui.]  czynność  cz.  Busiać. 

[Busiek,  śka,  Im.  śki,  Busko,  Buś,  Busek,  Bu- 
sieł,  Buseł]  młody  bocian.  <  Ukr.  busel,  zdr. 
busko,  Brs.  busieł> 

[Busieł,  sfa,  Im.  sły]  p.  Busiek. 

X Business,  u,  Im.  y  (czyta,  się  zwykle  H  nas 
buzines,  a  po  Ang.  wymawia  się  biznes)  gie- 
szeft,  interes,  handel.     <Ang.  business > 

Busman,  a,  Im.  owie  =  Bosman. 

Busola,  I,  Im.  e,  XBuksola,  xBruksola  1.  7ia- 
rzędzie  miernicze  w  kształcie  pudełka  okrągłego 
z  igłą  magnesową  do  mierzenia  wielkości  kątów 
na  gruncie:  B.  zboczeń  a.  Deklinator  (decli- 
natorium)  i  B.  nachyleń  (inelinatorium)  (służą 
do  pomiarów,  tyczących  i.  magnetyzmu  ziemskie- 
go). B.  stycznych  i  B.  wstaw  (do  pomia- 
rów elektrycznych).  B.  morska  =  kompai.  2. 
przyrząd  pomocniczy  przy  zdjęciach  fotograficznych. 
Zdr.  Busolka.  <Włos.  bussola,  Fr.  boussole,  ze 
Śr.  Lć.  buxnla,  to  zaś  zGr.  pyxis  =  puszka;  por. 
Buks,  Puszka  > 


BUT 

Busolka,  I,  Im.  i  p.  Busola:  Busolkę  zawi-sił 
na  dewizce. 

Busolować,  uje,  owal    mierzyć  za  pomocą  busoli. 

Busolowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.   Busolować. 

xBussa,  y,  Im.  y  p.  I.  Buza. 

XBust,  u.  Im.  y- Biust. 

t  Bustard,  u,  blm.  gatutiek  wina  fałszowanego, 
podrabianego  francuskiego.     <  p.  Bastard> 

Bustrofedon,  u,  blui.  pisanie  wierszami  w  zy- 
gzak, jak  oracz  na  polu,  t.  j.  w  ten  sposób,  że 
pierwszy  wiersz  idzie  od  lewej  strony  ku  prmoej, 
drugi  od  prawej  ku  lewej,  trzeci  od  letoej  ku  pra- 
wej i  ł.  d.  <Gr.  boustrofedón,  przys.  ^f  dosł.  niby 
wołoobrotnie,  jak  wół  zawraca> 

1.  [Buszka,  I,  Im.  I,  Kolca.]  półwozie  u  pługa  koleś- 
nego.     <  ?  Por.  Buszta  > 

2.  [Buszka,  I,  Im.  i]  p.  Buczka. 

[Busznie]  przys.  od  Buszny.  <Węg.  buszke  = 
pyszny > 

[Buszny]  dumny,  pyszny. 

[Buszować,  uje,  owal]  rozbijać  i.,  awanturo- 
wać ś.,  rozrzucać  ś.,  dokazywać,  bonować,  graso- 
wać: Po  zameczku  począł  B.  zuchwale.  Pol. 
Buszowali  na  sejmikach  magnaci.  Stado  dzików 
buszuje  między  chatami.  Pol.  <  Ukr.  buszo- 
wały > 

[Buszowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Buszować. 

[Buszownik,  a,  Im.  cy~\  plondrownik,  przeszuki- 
wacz. 

[Buszta,  y,  Im.  y]  deska  na  prżodzie  pługa. 
<  ?  Por.  Buszka  > 

1.  [Busztyn,  u,  blm.]  p.  Bukszpan. 

2.  [Busztyn,  u,  blm.]  p.  Bursztyn. 
[BusztynkI,  nek,  blp.]  p.  Buksztynkl. 
Buszyć,  y,  yl  zł.  jeść. 

1.  Buś  w  dziec.  buch,  upaść,  przewrócić  i. 
<Dźwn.> 

2.  Buś,  a,  Im.  e  p.  Byk, 
[Buś,  a,  Im.  el  p.  Buslek. 
[BuśkI   nieod.J  p.  Busi. 
[Busko,  a.  Im.  a]  p.  Buslek. 

But,  a.  Im.  y,  f  Bot,  XBót,  [Bot,  Bót]  I.  ohu- 
uńe  z  cholewą:  Dobre  buty  wołowe,  piękne  i  cie- 
lęce. Jeżów.  B.  dziurawy,  cały.  Buty  zabło- 
cone, podarte,  wykrzywione,  «iepłe,  palone, 
polskie,  węgierskie.  W  butach  =  obuty.  Bez 
butów  =  boso.  Buty  zzuć,  zdjąć,  ściągnąć. 
Chłopiec  do  butów  (-przyrząd  do  zdejmowania 
butów).  Żart.:  Buty  pić  chcą,  a.  chce  im  się 
jeśó  =  S(j  dziurawe.  Kuty,  kowany  l^.(  =  z  podków- 
ką).  XButy  spalił,  a.  zjadł  (=uciekl).  Iść  jak 
szewc  z  butami  nfi  jarmark  (  =  iść  spiesznie),  ^o- 
gi  drze,  a  buty  na  kiju  nosi  (=  skąpiec).  Skórka 
na  buty  (  =  nic  nie  xuart).  Skórka  na  buty,  język 
na  podeszwy.  Prz.  Na  buty,  a.  za  buty  służyć. 
Dam  ja  ci  na  buty!  Ir.:  Buty  żelazne  =  fca/'rfa- 
ny,  okowy.  XButy  czerwono  ~  plagi,  cięgi,  sma- 
ganie nóg.  Już  jest  na  ostatnich  butach 
(-już  źle  z  nim).  Każdy  sobie  na  buty  okrawa 
(-każdy  myśli  o  sobie).  Obuć  kogo  w  swe  buty 
(=zna  swoje  kopyto  przerobić,  przekabacić  go).  Bu- 
ty komu  szyć  (  =  dołki  pad  kim  kopać).  Buty 
drzeć  napróżno  (  =  darmo,  bezużytecznie  cłiodzić, 
zabiegać).  Bez  butów  chodzić  (  -  być  w  nędzy, 
w  biedzie).  W  butach  chodzi,  a  boso  go  znać 
(  =  mina.  szumna,  a  w  kieszeni  pusto).  Pyta  luty, 
czy  masz  cieple  buty.  Prz.  Szewcze !  patrzaj  bu- 
tów (-pilnuj  kopyta).  Psu  na  buty  ś.  nic  zda 
(-na  nic,  do  niczego).  Nazwać  kogo  butem  a. 
mieć,  uważać,  ważyć  kogo  za  B.  (  =  nazwać  głu- 
pim, mieć  go  za  głupca).     Istny  to  B.   Wielki  B. 


240 


BUTA 

z  niego.  Gkpi  jak  B.  Pije  jak  B.  dziurawy 
(■=jak  smok,  jak  gąbka).  Gm.:  Takie  buty?!  (=to 
tak  się  rzecz  ma,  taki  to  interes).  2.  okucie  pala, 
wbijanego  iv  ziemię.  3.  [B.]  stopa  (jako  miara 
długości).  4.  Buty,  żart.  numer  17  w  grze  w  lo- 
teryjkę. 5.  gór.  okucie  u  stęporów  w  tłuczce. 
6.  niech.  maia.  krótka  rurka  ic  pompie.  Zdr.  Bu- 
cik, KBócIk,  Buciczek,  xBóciczek,  [Buclak,  Bu- 
łek |.  Zgr.  Bucisko,  XBócisko,  [Buciszcze]  <Sr. 
Łć.  bot(t)a,  skąd  Fr.  botte  itd.> 

Buta,  y,  Ira.  y  pycha,  duma,  hardoić,  cheipliwość, 
uu/jiiosiość,  zarozumiałoić,  próżność,  nadętość:  Wi- 
tolda B.  na  koniu  wiecznie  trzyma  Litwę  całą.. 
Mick.     <?Może   z  Ukr.  buti> 

Butan,  u,  blm.  ('hem.  k  war  tan,  u'odorefc  butylu, 
czwarty  icęglowodór  z  szeregu  parajinów,  C^  Hjo. 
<N()w.  z  ćir.  boiityroa  =  dosł.  masło  > 

[Butej,  a,  lin.  e  a.  owie]  młodszy  pasterzu  Hu- 
cułów, pomocnik  bacy  a.  watahy.  <Ukr.  butfej, 
zaj).  przez  Kum.,  z  Gr.  boutes> 

[Butek,  tka,  Ira.  tki]  p.  But:  A  kajsi  ten  po- 
leciał, co  mi  butki  obiecał?  Pśń.     <p.  But> 

fButel,  tła.  Im.  tle,  f  Butyr  pachołek,  opraw- 
ca, sługa  miejski,  podwojski:  B.  złoczyńcę  i  maje 
i  traci.  Mąez.     <Nm.  "Buttel> 

XButel,  tla,  Im.  tle  p.  Butla.  Zdr.  [Bute- 
lek]. 

XButelbler,  a.  Im.  y  piwo  butelkowe  ściągane. 
Mor.     <Fr.  bouteille-f Nm.  Bier  =  piwo> 

Buteiczany  p.  Butelkowy.     <p.  Butelka > 

Butelczyna,  y,  Im.  y  nędzna,  licha,  mała  butel- 
ka: Wypijemy  jeszcze  z  jedną  butelczynę.  Zdr. 
Butelczynka. 

Bułelczynka,  i,  Im.  I  p.  Butelczyna. 

Butelcjysko,  a,  Im.  a  p.  Butelka. 

Buteleczka,  i,  Ira.  i  p.  Butelka. 

[Butelek,  Ika,  Im.  Ikl]  p.  Butel. 

Butelka,  i,  lin.  i,  [Budelka]  I.  naczynie  szklane 
do  piwa,  wiiKi,  jluszku:  B.  od  wina  a.  do  wina. 
B.  wina.  Wypić  butelkę  wina.  Butelkami,  a. 
na  butelki  wino  sprzedawać.  Wino  śeiągad 
w  butelki.  2.  przen.  wino,  napój  wyskokoioy,  tru- 
nek:  Lnhu-.  hntelk^.  Dobry  do  butelki.  Butelką 
zniewolić  kogo.  Przy  butelce  się  powadzili.  3. 
fiz.:  B.  lejdejska  a.  elektryczna  =  najpospolitszy 
kondensator,  przyrząd  do  zagęszczania  elektryczno- 
ści. Zdr.  Buteleczka.  Zgr.  Butelczysko.  <Fr. 
bouteille,  Sr.  Łć.  buticula> 

Butelkować,  uje,  owal,  Butlować  ściągać  płyn 
to  butelki:  B.  wino,  piwo. 

Butelkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Butelko- 
wać. 

Butelkowy,  Buteiczany  przyra.  od  Butelka:  Pi- 
wo hute\kowe -ściącjnne.     Przyjaciel  B. 

[Buten]  I.  przys.  tm  dworze,  na  dwór:  Wynu- 
kaj  psa  B.  (  =  wypędź).  2.  przyi.  z  2-ra  pp.  joo- 
za,  ponad:  B.  domu.  B.  szyku  =  nad  miarę,  za- 
nadto.   Por.  [Ruten].     <Dn'm.  buten  > 

Buterbrod,  u.  Im.  y  kromka  chleba  z  masłem. 
<Nm.  Butterbrod> 

XButtrsznitka,  I,  Im.  I  p.  Butersznyt. 

Butersznycik,  u,  Ira.  I  p.   Butersznyt. 

Butersznyt,  u,  Im.  y,  Putersznyt,  X  Buter- 
sznitka  kromka  chleba  z  masłem  i  plasterkiem  mię- 
sa a.  sera.  Zdr.  Butersznyoik.  <  Nm.  Butter- 
6chnitt> 

Buteryna,  y,  Im.  y  masło  sztuczne.  <Now. 
z  Gr.  boutyron=raasło> 

Butla,  i,  Im.  e,  [Budla],  X  Butel,  [Budel]  duia 
butelka,  flasza.     <p.  Butelka > 

XButllwie  przys.  od  Butliwy.     <p.  Buta> 

XButliwość,  I,'  blm.  rz.  od  Butliwy. 


B  U  W  K  A 

XButllwy  p.  Butny. 

Butlować,  uje,  owal  p.  Butelkować.  <p.  Bu- 
telka > 

Butlowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Butlować. 

Butlowy  przym.  od  Butla. 

[Butnia,  i.  Im.  e]  rodzaj  .skrzynki,  uiywanej  w  bro- 
tcarze  do  noszenia  słodu.  <  Nm.  Bottieh  kadź, 
stągiew  > 

Butnie,  Butno  przys.  od  Butny.     <p.  Buta> 

Butnieć,  eje,  al  stawać  ś.  butnym,  nabierać  bu- 
ty, pysznieć,  hardzieć:  Im  więcej  praw  szlachta 
nabywa,  tym  mocniej  butnieje.  Eaczk. 

[Butnieć,  eje,  al]  p.  Butwieć. 

Butno  p.  Butnie 

Butność,  I,  blin, rz.  od  Butny. 

Butny,  XButllwy  butą  unoszący  ś.,  pyszny,  har- 
dy, dumny,  nadęty:  Bóg  poniża  umysły  butne. 
Przen.:  Butne  gór  wierzchołki  (  =  iryniosłc).  Styl 
B.  (=napuszony). 

Buton,  a,  Im.  y,  f  Boton  I.  \ guzik,  guz:  Buto- 
ny  robotą  hiszpańską,  złote  z  szmelcem  niebie- 
skim i  białym.  Goł.  2.  jub.  gatunek  kolczyka 
o  jednym  tylko  kamieniu.     <Fr.  bouton> 

Butónjera,  y.  Im.  y  p.  Butonjerka. 

Butonjerka,  I,  Im.  i,  Butcnjera  I.  dziura^  guzi- 
kowa u  surduta  a.  sukni:  W|iinał  zawsze  świeży 
twiatek  w  butonjerkę  surduta.  Gaw.  2.  nialy 
flakonik  z  wodą  i  kwiatkiem  do  przypinania  na 
piersiach.  3.  ręk.  ynałe  dłutko  do  wybijania  dziu- 
rek do  guzików  w  rękawiczce.  <Fr.  boutonni5re> 

[Butować,  uje,  owal]  p   [Bytować]. 

Butowy  przym.  od  But;  XBótowy:  Sak  B.  <p. 
But> 

[Butrym,  a,  Im.  y]  p.  Butryn. 

Butryn,  a,  Im.  y,  [Butrym]  rub.  tęgi  dzieciak, 
tluścioch,  puca.    Zdr.  Butrynek.     <?> 

Butrynek,  nka.  Im.  nkl  p.  Butryn:  Okrągły,  jak 
B.  [Maluśki,  kieby  B] 

[Butrznieć,  eje,  al]  p.  Bucznieć.     <?> 

[Butwialka,  1,  Im.  i]  odpadek  zbutwiałego  drze- 
wa. 

XButwialość,  i,  blm.,  zbutwiałość,  spróchniałość, 
zgniłość,  zgnilizna:     Ziemna  B.  Paszk. 

Butwieć,  eje,  al,  [ButniećJ  1.  próchnieć,  mur- 
szcć,  w  proch  ś.  rozpadać,  gnić:  Łodzi,  morskie 
okręty  butwieją  na  brzegu.  Kulig.  Kość,  drze- 
wo, słoma  butwieje.  2.  przen.  gnuśnieć,  apatycz- 
nieć, tracić  tuszelką  energję:  W  tej  gnuśności 
butwiejąc,  do  zgrzybiałej  przychodzę  starości. 
Kulig.     <?> 

Butwienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Butwieć. 

Butwik,  a,  Im.  i  zool.  (hyhirgus)  owad  tęgopo- 
krywy  czteroczłonkowy  z  rodziny  korników. 

XButyka,  i,  Im.  i  buda  kramarska.  <Fr.  bou- 
tique  > 

Butyl,  u,  blm.,  Kwartyl  ehem.  rodnik  organicz- 
ny, pochodzący  od  butanu,  C^  Hj,  <  Now.  z  Gr. 
boiityron=masło> 

Butylen,  u,  blra.  chem.  kwarty  len,  trzeci 
węglowodór  lo  szeregu  etylenowym,  C^  Hg.  <Now. 
z  Gr.  boi'ityron=raasło> 

Butylowy  przym.  od  Butyl:  Alkohol  B. 

Butynek,  nka.  Im.  nki  kamasz.  <Fr.    bottine> 

t  Butynek,  nku.  Im.  nki  p.  Bitunek. 

t  Butynk,  u.  Im.  I  =  Bitunek. 

t  Butynkować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  dzielić  i. 
zdobycz  i  wojenną.     <p.  Bitunek > 

f  Butyr,  a,  Im.  owIe  p.  fButel. 

[Buwka,  I,  Im.  I,  Bufka]  m.  rabuś,  hultaj, 
rzezimieszek.  <Dnra.  bowke=l)  złodziej,  2)  włó- 
częga, nicpoń,  zap.  =  zdr.  Nm.  Bubę.  por.  Spitz- 
bubo=łotrzyk> 


m 


16 


BUZA 


in'czY 


1.  Buza,  y,  Im.  y,  XBL'SSa  kas^zka  mączna  rzad- 
kuioa,  rozmieszana  i  rdzijoUiicana;  breja,  szumo- 
winy: Zamiast  zupy  zgotował  buzę.  Zdr.  Buzecz- 
ka.  <Tur.  buza^rodzaj  napoju  rośllnnego> 

2.  Buza,  y,  Im.  y  wymówka,  reprymanda:  Dał 
mu  tęgjj,  buzę. 

Buzdygan,  a,  Im.  y  (jałunek  huławy  wojskowej, 
gałka,  okadzona  na  krótkim  drzewcu,  jako  znak 
władzy  wojskowej:  Nikomu  z  wojskowych  nic 
godziło  ś.  używać  buzdygana,  oprócz  rotmi- 
strzów, poruczników  i  chorążych.  Czart.  A. 
<Tur.  bozdogan> 

Buziiyganek,  nka,  Im.  nki  a.  Wrzęciolek,  Orzech 
wodny  bot.  (tribulus)  roś.  z  rodziny  parolistniko- 
waii/ch. 

Buzeczka,  I,  Ira.  i  p.  I.   Buza.     <p.  1.  Buza> 

[Buzeia,  i,  Ira.  e]  m.  tłuścioch,  mający  twarz 
łluslii  u  rozlazłą.     <p.  Buzia  > 

Buzerować,  uje,  owal  kogo  popełniać  z  kim  pede- 
rastję.      <  ?  > 

[Buzerować,  uje,  owal]  p.  Buzować.  <Zap. 
Włos.  busare=dziurawić> 

Buzerowanie,  a,  blm.,  ezynnośó  cz.  Buzero- 
wać. 

[Buzgar,  a,  Im.  y]  woreczek  siatkowy  na  ryby 
do  ich  ważenia.     <  ?  Węg.  buzgar  =  wir  > 

Buzia,  i,  Im.  e,  [Busia],  Buziak,  [Buslakj  I.  piesz. 
i  dziec.  gębusia,  usteczka:  Brać,  niese  co  do 
buzi.  Nie  kładź  paluszka  do  buzi.  2.  a.  [Busi] 
całus,  pocałunek  dziecięcy  a.  miłosny:  Dać,  dostać 
buzi.  Wart  buzi  a.  dać  huzl -wyborny,  smaczny: 
Trafia  mi  ś.  wierzchowiec,  ale  jaki...  buzi  dać! 
Wilcz.  Dobre  wino,  warto  buzi  (a.  warto  mu  dać 
buzi).  3.  ir.  gęba, pysk:  Zawsze  wyjeżdża  ze  swą 
buzią  (-pyskuje).  Zamknij  buzię!  (=  milcz!). 
Masz  buzię  wypmytną..  4.  twarzyczka :  Co  za  ładna 
B.,  oczki  wcale  żywe,  miluchne.  5.  przen.  ładna 
osóbka;  Jigurka,  laleczka.  Zdr.  Bużka,  Buzleozka, 
Buzlunla,  Buziuńka,  Buziuohna,  Buziula,  Buziulka, 
[Buzinka,  Buzineczka,  Buziuleńka]. 

Buziaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Buziak:  Śpij,  bu- 
ziaczku z  róż.  Pśń. 

[Buziać,  a,  al]  dziec.  lulać,  spać:  Buziaj,  bu- 
ziaj,  o  mój  synku ! 

Buziak,  a,  Im.  i  p.  Buzia:  Witaj,  Reginko,  naj- 
milszy buziaku!  Zdr.  Buziaczek. 

Buzieczka,  i,  Im.  i  p.  Buzia. 

[Buzineczka,  i,  Im.  i]  p.  Buzia. 

[Buzinka,  i,  Im.  i]  p.  Buzia. 

Buziuchna,  y,  Im.  y  p.  Buzia. 

Buziula,  i,  Im.  e  p.  Buzia. 

[Buzluleńka,  I,  Im.  I]  p.  Buzia. 

Buziulka,  i,  Im.  i  p.  Buzia. 

Buzlunla,  I,  Im.  e  j).  Buzia. 

Buziuńka,  I,  Im.  i  p.  Buzia. 

Buzować,  uje,  owal,  [Buzerować]  I.  kof!;o=  gromić; 
burczeć,  Jukuć  7ia  kogo;  maltretować,  łajać.  2.  hić, 
gromić,  tłuc:  Tureckie  buzował  wojska.  Leszcz.  S. 
3.  [B.J  jeść  cłiciwie.  B.  Ś.  palić  ś.  gicaltownie,  bu- 
chać, pałać:  Buzuje  ś.  w  piecu.  Ogień  buzuje  ś. 
<Zap.  Węg.,  od  puia  buz-,  wyi  ażająccgo  kipie- 
nie, wrzenie  > 

Buzowanie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Buzować. 
2.  [B.]  oczyszczanie  ziarn  koniczyny  z  plew. 

Buzowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Buzo- 
wać ś. 

Bużka,  i,  Im.  I  p.  Buzia. 

t  Bużne,  ego,  blm.  opłata  za  wolne  łowienie  ryb. 
<0d  nazwy  rzeki  Bug> 

Bużywal,  a,  blm.  rodzaj  glinij  białej,  in.  biały 
kolor  hiszpański,  do  malowania.  <0d  miej- 
scowości l''r.  Bougival> 


Bwe  w.  i]7Ac(i.bla!  pfel  fel  brzydko!  <Dźwn.> 

I.  By  sp.  I.  alnj,  ażeby,  żeby,  iżby:  Rozkazano 
mu,  by  przyszedł.  2.  ahy,  oby,  bodaj,  gdyby,  gdy- 
byż  tylko:  Ó  młodzieńcze!  byś  poznał,  jakim  skar- 
bem jest  praca!  Bym  ja  o  tym  wiedziała,  ko- 
mum  wianek  oddała!  Pśń.  3.  choćby,  chociażby^ 
gdyby  nawet:  By  najlepsze  prawo,  gdy  odłogiem 
leży,  pożytku  nie  czyni.  Vol.  4.  jakby,  jak  gdyby: 
Ubierał  ś.  tak  nędznie,  by  był  najbiedniejszy 
z  ludzi.  5.  jako,  jakoby,  jak  gdyby,  niby :  Swarzą  ś., 
by  doktorowie  o  ciało,  i  rz.  6.  yc,  jeśliby,  jeżelihy, 
gdyby,  kiedyby :  Bym  nie  był  Aleksandrem,  chciał- 
bym być  Djogienesem.  Zeniułbym  ś.  z  koza,  by 
pieniądze  miała.  Pśń.  Szłabym  za  cię,  bys  do- 
bry był.  Pśń.  7.  X  choć,  chociaż,  chociażby,  choć- 
by, byleby,  aby  tylko:  By  dziesięć  złotych  mi  daj. 
8.  X  mi,  niżeli,  niźli,  aniżeli:  Na  Mazowszu  bia- 
łogłowy pracowitsze,  by  w  którym  kącie  Kró- 
lestwa. 9.  [By]  czy,  czyhy :  Nie  pytaj  ś.,  bym 
pieniądze  miała,  jeno  ś.  mnie  pytaj,  czy  cię  bę- 
dę chciała.  Pśń.  10.  [By]  przed  „by"  domyśla 
8.:  trzeba,  pamiętaj,  chcę,  bogdaj  i  t.  p. :  Córko, 
byś  za  męża  nie  szła,  bo...  Pśń.  Przebierze  ś. 
w  stawie  woda,  byś  o  tym  wiedziała.  Pśń. 
<BY> 

2.  By  dawny  aoryst  słowa  być,  który  ś.  od- 
mieniał: Ip.  bych,  by,  by;  Ipd.  bychwa,  byśta, 
byśta;  Im.  bychora,  byście,  bychą.  Dziś,  łącząc 
8.  z  końcówkami  osobowemi  (bym,  byś,  by;  [byś- 
wa,  byśta,  byśta];  byśmy,  byście,  by),  stanowi 
już  tylko  przyrostek,  służący  do  urabiania  try- 
bu warunkowego  (mówiłbym,  mówiłbyś  i  t.  d.). 

[Bybka,  I,  Im.  i]  dziec.  kołyska,  kolebka. 

Byby   nieod.  dziec.  mięso. 

[Byciar,  a,  Im.  y]  p.  Baciarz.  <Węg.  befyar 
=  zuchwalec,  grubjanin> 

Bycie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Być.  2.  byt,  egzy- 
stencja: Nasze  życie  jest  światowe  B.  Pśń.  A  jak 
ś.  B.,  a  jak  ś.  życie  nasze  już  skończy...  Pśń. 
3.  X pobyt,  bytność:  Z  uroczystością  chcieliby 
dzień  bycia  królewskiego  obchodzić.  4.  f  obec- 
ność.  <BY> 

Byclo,  a,  Im.  e  p.  Byk:  Byciu  nę  kś  kś!  (przy- 
woływanie cieląt).   <BYK> 

Byczak,  a,  Im.  I  I.  byczek.  2.  a.  Bykowiec  by- 
czy penis  wysuszony:  Ósieł,  zacinany  byczakiem, 
wzdycha. 

XByczeć  I.  eje,  al  =  a)  dziczeć,  bydlęcieć:  Wy- 
ście rozrośli,  by  cielcowie  na  trawie,  a  byczeli- 
ście,  by  bycy.  Leop.  b)  a.  X  Byczyć  i.  stawać  ś. 
rozwiązłym,  rozpustnym,  bestwić  ś.  2.  y,  al=a) 
icydawać  głos  byczy,  myczeć,  ryczeć,  b)  przen.  mói- 
wić,  śpiewać  niemiłym,  grubym  głosem,  ryczeć,  jak 
byk. 

Byczek,  czka,  Im.  czkI  I.  p.  Byk.  2.  taniec  ro- 
syjski. 3.  X  marka  to  grze,  liczman.  4.  [B.]  =  a) 
kieliszek,  miarka  wódki,  b)  =  kupka  gałęzi  sosno- 
wych stałej  miary,  c)  kukiełka  domowa,  wypiekana 
na  wesela,  d)  pisanka,  kraszanka,  e)  pewien  wzór 
na  pisankach :  W  byczki,  f)  ramię,  do  które- 
go ś.  przytwierdza  skrzydło  sieci,  g)  flaszka,  h) 
żółty,  drobny   kwiatek.    5.  zool.  p.  Głowacz. 

Byczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Byczeć  a.  By- 
czyć. 

Byczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  oz.  By- 
czyć ś. 

Byczo  przys.  od  Byczy. 

Byczy  I.  a.  X  Bykowy  przym.  od  Byk.  Przen.: 
Mina  hycz&  =  nadęta,  tęga,  gęsta,  nasrożona.  2. 
))rzen.  rub.  doskonały,  wyborny,  znakomity:  B.  in- 
teres. 3.  [Byczo  oczy]  bot.  caltha  palusiris,  roś. 


U2 


BYCZYCA 

[Byczyca,  y,  Im.  e,  Byczycha]  kobieta  rozrosła, 
przytym  leniwa,  którdby  tylko  leżała,  rozwalała  i., 
klapa,    waltornia. 

[Byczycha,  y,  Ira.  y]  p.  Byczyoa. 

X  Byczyć,  y,  yl  I.   bić  bykowcem.    2.  spółkowai. 

3.  \iYLiin.  zdzierać,  oszukiwać,  oszicabiać.  XB.  ś.  I.  p. 
Byczeć.  2.  rozwalać  ś.,  wyciągać  ś.,  labować  ś. :  B. 
ś.  na  trawie,  na  łóżku.  3.  [B.  ś.]  dokazywać,  hulać. 

4.  [B.  ś.  a.  Bzdyczyć  ś.J  nadymać  ś.,  puszyć  ś., 
chwalić  i.  kim  a.  czym. 

Byczyna,  y,  blra.,  X  Bykowina  mięso  hycze. 

Byczysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Byk. 

Być,  [Byść,  Bąść,  Bąć,  Bąś];  jestem  [jezdem, 
iezdek,  eżdem,  (ja)  jest,  (ja)  jes,  jesem,  jezech, 
*;e8teoh,  (jach)  je,  jem,  jek],  fjesm;  jesteś, 
I  iezdeś,  jezes,  jeseś,  jes,  je,  jeś  (Terazes  jes), 
ijeś;  jest  (jes,  je,  jestuj,  jesta,  jestaj];  Ipd. 
Ijesma,  jezdeśwa,  jeśwa],  fjesteśwa;  [jesta,  je- 
zdesta],  tjesteśta;  jesteśmy,  [jezdeśmy,  jestemy, 
jezeSmy;  someśmy,  sumeśmy,  sąśmy,  samy,  só- 
mechmy  a.  (mychmy)  som,  (my)som,  jeśmy,  jama, 
jechmy],  f  jeśmy;  jesteście,  [jezdeście,  jezeście, 
jeście,  sąście,  sómeście,  (i  z  Ipd.:)  sąmeśta,  su- 
meśtal,  f  jeście;  są,  [som,  sóm,  jesą,  jest,  je, 
jos|;  byłem,  byłam,  byłom,  [bulem,  butjem,  byłek, 
boiech,  (ja)  byl,  (ja)  buł  — bylak,  byłokj;  byłeś, 
byłaś,  byłoś,  [bułeś,  (ty)  był];  był,  była,  było, 
[buł.  beł  — buła,  beła,  bła  — buło,  beło,  bło];  Ipd. 
[byliśwa,  byliśma,  (ma)  była,  (ma)  jeśma  była, 
maśma  była  — byllśta,  (wa)  była,  (wa)  jeśta  była, 
waśta  była];  byliśmy,  byłyśmy,  [bylimy,  byłymy, 
bylim,  (my)  byli,  bylicłimyl;  byliście,  byłyście 
[(wy)  byli,  (wy)  były,  (wy)  jeście  byli.  (wy)  jeście 
były],  byli,  były,  [byli  są,  bulij;  czas  przeszły 
trwały  (imperfeetum)  fbiecłi,  fbiesze,  f  bieszę  — 
•J-biechwa,  fbiesta,  tbiesta  —  tbieohom,  f bieście, 
tbiecłłą;  aoryst  fbycłi  a.  -j-bym,  fby  a.  fbyś, 
fby  —  t  byctiwa,  fbyśta,  fbyśta,  —  tbychom  a. 
tbyśmy,  fbyścle,  fbychą  a.  fby;  szczątki  aory- 
stu  zachowują  ś.  dziś  w  trybie  -warunkowym: 
-bym,  [-bych,  -byk],  -byś  [-by,  -byjeśj;  -by, 
[Ipd. -byśwa,  -byśma,  -byśta,  -byjeśta],  -byśmy, 
[-bychmy,  -bychom,  -bykmy,  -bym],  -by. 
[Czasami  -by  skraca  L  na  -b:  Nie  radeb  były. 
Pśń.  Miałab  Zosia  kawalira,  kieby  matka 
nie  broniła.  Pśń.  Bobmy  pozostali.  Formy  wa- 
runkowe łąezą  ś.  z  zaprzeszłością:  Jabym  tu 
był  nie  był,  żebyś  Maryś  nie  ty.  Pśń.  Żebyś  by- 
ła uciekała,  uciekłabyś  liy  la  ];  będę,  [będę,  bede, 
bedem,  bedem,  bydę,  Ledę,  bandę,  bane,  bynę, 
bdan,  mdan  (an  nosowe),  bom,  bee],  będziesz,  [be- 
daiesz,  bydzlesz,  bandzlesz,  beesz,  besz,  bdzesz, 
bosz,  mdiiesz],  będzie,  [będzie,  będzie,  bydzie, 
bandzie,  bee,  be,  beje,  bdze,  mdze,  bo],  Ipd.  [bę- 
dzlema,  bedziema,  bandzema,  bedziewa,  boma, 
mdzema  —  będzieta,  bedzieta,  bota],  będziemy, 
[bedzłemy,  bedemy,  bedemy,  będemy,  bandziemy 
bedąmy,  bdzemy.  bdemv,  mdzemy,  bemy,  bomy], 
będziecie,  [będziecie,  becie,  bejcie,  bocej,  będą, 
[będą.  bedom,  bedąm,  bedom,  bandą,  beną,  iedo, 
bydą,  banąj;  tryb  rozk.  bądź,  [bydź,  bc,dzi.  dan- 
dzl]  bądźmy,  [bandzima],  bądźcie,  (bandzita, 
bedźcie);  ira.  będący,  nieod.  będąc  a.  [będący: 
Dobrze  wara,  w  wianeczkacli  B.  Pśń.  Widziałam 
ciebie  w  miasteczku  B.]  a.  f będący;  bywszy. 
I.  łączy  podmiot  z  orzeczeniem:  B.  ojcem,  żoł- 
aierzera.  Bóg  jest  przedwieczny.  To  jest  król 
pruski.  Był  to  łirabia  z  Górki.  Jestem  człowiek 
poczciwy.  .Tak  było,  tak  było.  zawsze  było  le- 
niej, niż  teraz.  Jestem  sobie  parobeczek.  Pśń 
B.  dobroj  myśli,  nadziei  (=nie  tracić  jej,  iywic 
'l).  B.  kojDti  UA  przeszkodzie,  na  zdradzie  (=stać/. 


HYC 

A  imię  jego  będzie  czterdzieści  i  cztery.  Mick. 
Bądź  zdrów!  (  =  bywaj,  zostań  zdrów).  Przen.: 
Bądź  zdrów  =  adju  Fi-uziu!  już  po  wszystkim! 
fNiktś.  B.  nędznym,  clioć  jest,  nie  wierzy.  Bardz. 
(  =  ł(5.  aecusativus  cum  infinitiro).  2.  cz.  posiłko- 
wy służący  do  tworzenia  czasów  przeszłych 
i  przyszłych  złożonych,  oraz  odmiany  biernej: 
Mówiłem  był.  Pisałby  był.  Przyszłabym  była. 
Będziemy  chwalili,  f  Umarł  jest.  f  Uczynili  są. 
B.  puważanym.  Tatulu,  bo  będem  płakać.  Sienk. 
(zam.  hędę).  3.  byt  mieć,  istnieć,  egzystować,  trwać, 
trzymać  ś.:  Bóg  jest,  był  i  będzie.  Co  było  a  nie 
jest,  nie  pisze  ś.  w  rejestr.  Prz.  Jeszcze  nie  by- 
łeś na  świecie,  a.  jeszcze  cię  nie  było  na  świe- 
cie (-nie  żyleż  jeszcze).  Co  jest,  tyra  gardzi;  cze- 
go niemasz,  woli.  Mor.  Było  niegdyś  ono  sławne 
miasto  trojańskie.  Był  sobie  jeden  król...  Michał 
Samor  cesarz  nie  był  roku,  aż  go  wypędzono 
(-niewyhyl).  Pomnik  ten  jest  do  dziśdniaC=5tóe). 
Cichy,  jakby  go  nie  było.  Będzież  tu  hałasu. 
Nikt  nie  pamięta,  aby  na  wiosnę  kiedy  B.  nie 
było  malin.  Słów.  (-miało  nie  B.).  4.  nie  bra- 
kować: Odzywa  ś.  żołnierz,  którego  czytają: 
jestem!  Są  pieniądze.  Nie  szukaj,  kapelusz  już 
jest!  (-znalazł  ś).  Jest  na  chleb  (=  starczy,  wy- 
starcza, stać).  Męstwo  twe  poznają,  kiedy  cię  nie 
będzie  (  =  nie  stanie,  zabraknie).  5.  gdzie  =  znaj- 
dować ś.,  przebywać:  Gdzieśkolwiek  jest,  jeśliś 
jest.  Kochan.  B.  na  urzędzie,  w  służbie,  przy  kim 
-zostawać,  pozostawać.  B.  z  k\m  -  znajdować  ś. 
przy  nim,  nie  opuszczać  go,  opiekotcać  i.  nim,  to- 
warzyszyć mu:  By  był  Jehowa  nie  był  z  nami, 
tedyby  żywo  nas  pożarli.  Bud.  Bóg  (jest)  z  na- 
mi! A,  P.  Bóg  z  tobą.  Bóg  jest  z  Napoleonem, 
Napoleon  z  nami!  Mick.  [B.  pod  ludźmi]  =me  mieć 
swego  domu.  B.  na  swoim  garnuszku.  6.  stać 
ś.,  zostać,  MTobić  ś. :  Nie  bój  ś.,  nic  ci  nie  bę- 
dzie. Zeszli  ś.  cicho  patrzeć,  eo  też  z  tego 
będzie.  Jabł.  ( =  icyniknie).  Wiedział  Jezus, 
co  2  Judasza  być  miało,  gdy  go  sobie  obie- 
rał. Skar.  Powiedz,  co  z  ciebie  będzie?! 
(=.na  co  wyrośniesz?).  XCo  bądź,  to  bądź,  muszę 
zerwać  to  nieszczęśliwe  małżeństwo.  Boh.  (-niech 
ś.  dzieje  co  chce).  7.  względem  kogo,  względem 
czego,  korau  czym -mieć  ś.  do  kogo,  zostawać  z  kim 
w  stosunku:  Siedem  jest  do  dziewięciu,  jak  dwa- 
naście do  czternastu.  B.  z  kim  na  bakier  (-mieć 
L).  B.  z  kim  dobrze,  źle  (  =  żyć).  Dawniej  to  ś. 
ścierpieó  nie  mogli;  nie  wiem,  jak  są  teraz.  B. 
komu  ojcem,  pTzyjn(iie]^m,  ohiońc^  (  =  występować 
w  roli  obrońcy).  B.  sobie  panem  i  oraz  pastu- 
chem. Jabł.  On  mnie  miał  B.  małżonkiem,  a  ja 
jemu  żoną  (=  zostać).  8.  To  jest=:<o  znaczy,  czyli, 
albo,  hiaczej  mówiąc,  inncmi  ftłoiuy  •  Wolnoó  Tom- 
ku w  swoim  domku,  to  jest  każdy  panem  u  sie- 
bie. Gieógrafja,  to  jest  opisanie  ziemi.  9.  B. 
czym  dła  kogo,  B.  do  czego  =  służyć  za  co,  słu- 
żyć: Puszcze  te  leżyskami  i  przechowaniem  zwie- 
rzowi były.  Stryjk.  Do  czego  jest  to  narzędzie? 
y.  Służyć,  należeć,  być  potrzebnym  do:  Wszystko 
już  wybrano,  co  ma  B.  do  drogi.  Kras.  Tej  wi- 
ny połowica  stronie,  a  druga  połowica  do  skar- 
bu B.  ma.  St.  lit.  (=pójść).  10.  u  kogo  =przybyć, 
przyjić,  tistąpić,  wpaść  do  kogo :  Bądź  u  mnie  dzisiaj. 
Będę  wkrótce  u  was  (  =  odwiedzę  was).  fB. 
w  świadki,  w  świadkach,  w  świadectwie  =  %(i 
za  świadka,  świadczyć.  II.  w  cenie==7n2e({  cenę,  po- 
płacać, płacić.  12.  przy  czym  =  mieć  co:  Jestera 
przy  pieniądzach,  przy  zdrowych  zmysłach.  Byl 
przy  zegarku.  13.  z  czym  dla  ]ios-o  =  mfieć,  ży- 
wić dla  kogo  co:  B.  dla  kogo  z  przyjaźnią,  z  usza- 
nowaniem, z  uwielbieniem.   14.  B.  za  kogo  =  .*/"- 


243 


BYĆ 

iyi^  hyó  czym:  B.  za  lokaja.  [Za  księdza  nie  bcilc].  B. 
za  co,  13.  czym  u  kogo  =  uchodzić,  wystarczać,  stać, 
ważyć  za  co:  Czym  ś.  ojcowie  brzydzili,  to  teraz  za 
osobliwą,  przystojność  B.  sobie  rozumieją..  Star. 
Czym  ja  jestem  u  ciebie  1  =  zaco  ty  mnie  masz,  uwa- 
żanz?  15.  nieos.:  Jest  komu  tyle  a  tyle  lat,  jest  ko- 
muna umą  =  ma:  Było  już  w1^Mi(;zas  Bolesławowi 
dziewięć  lat.  Biel.  M.  (=skoi,.zylo  i.).  Jest,  bę- 
dzie temu  dwa  lata  i  i.  \i.  =  upłynęło  potym  dwa 
lała,  hylo  to  przed  dwoma  laty.  16.  nieos.,  z  bez- 
okolicznikiem =  a)  mieć:  Nie  było  komu  bronić  = 
nie  miał  kto  bronić.  Jest  czego  żałować -it^arto 
tego  żałować;  masz,  macie  czego  żałować.  Jest  na 
co  patrzeć.  Kn.  {  =  warto  na  to  patrzeć).  Nie  było 
co  robić,  Gaweł  ani  pisnął,  poszedł  na  górę 
i  czapkę  nacisnął  (-nie  zostawało  nic  do  zrobie- 
nia). Jezusowi  nie  było  ś.  czego  uczyć.  Skar. 
(  =  Jezus  nie  miał  ś.  czego  uczyć),  b)  być  powinno- 
ścią, potrzeba,  należeć,  tcy padać:  Zażyłeś  rozkoszy, 
gdy  (dom.:  trzeba)  było  robić.  Skar.  Nie  było 
grać.  Kn.  Było  powiedzieć.  Tobie  było  lokajem 
być,  a  nie  posłem.  Tobie  świnie  paść,  a  nie 
dzieci  uczyć  (  =  tobie  dobrze...)  Było  nie  chodzić. 
Nie  dawać  mnie  za  mąż  było.  Pśń.  c)było  z  bez- 
okolicznikiem ^Twożjia  było:  Jakoż  ś.  było  do  ta- 
kiego mistrza  nie  cisnąć!  Skar.  17.  Bjlo obywa- 
ło, trafiło  ś.,  zdarzyło  ś.,  wypadło :  Uchowaj  Boże, 
co  przemówić  było,  co  ś.  nie  godzi,  wnet  s.  gnie- 
wała. Auszp.  18.  w  czjm  =  dopilnować  czego,  po- 
starać ś.  o  co:  Nie  bój  ś.,  ja  będę  w  tym,  aby 
cię  nie  pominięto  (=  moja  iv  tym  głowa).  19.  f  na 
czym  -  n)  =  B.  za  czym,  starać  ś.  usilnie  o  co,  za- 
jąć  ś.  czym  gorliwie:  Dominik  .Św.  na  tym  był 
wszystek,  aby  zakon  rozmnożył.  Birk.  b)  zale- 
żeć, zaicisnąć  od  czego :  Uważam  jest  na  tym  nie- 
co iścić  obietnicę,  jest  też  zasię  wiele  na  tym 
niegodnemu  nie  dawać  przyrzeczonego  dobro- 
dziejstwa. Górn.  20.  fJest  mię  z  to  =  .•'prostajn 
temu,  mogę  to,  stać  mię  na  to.  21.  Bądź  =  a)  (y 
bądź.  b)  niech  będzie:  Bądź  wola  Twoja.  Bądź  co 
bądź  (=bądź  cobądź).  X  Bądź  że  bogaty,  co  z  te- 
go? (=  niech  sobie  będzie  bogaty,  przypuśćmy  że..., 
dajmy  na  to,  że...),  c)  Bądź  —  bądź  =yui  to — już 
to,  czy  to  —  czy  to,  albo  —  aUio:  Bądź  to,  bądź  owo. 
Kn.  d)  (Inłebądź)  —  kolwiek:  Cobądź.  Ktobądź. 
Gdziebądź.  22.  Będący  =  a)  który  jest.  b)  f  ma- 
jący być,  przyszły :  Co  jest  przytomnego,  to  przy- 
tomnym, a  co  przyszłego,  będącym.  Leop.  23.  [a) 
Jest  mi  Zosia  (dom.  na  imię).  Jak  wam  to  jest? 
Pies,  co  mu  było  Zefir,  b)  A  to  nie  jest  wiela 
po  ty m  =  niewiele  z  tego  pociechy,  zysku,  c)  do- 
datek pleonastyezny  że,  ż:  Do  towarzystwa- 
żeśmy  go  przyjęli.  "Wołałemżera.  Ręczę,  żeżem 
jemu  wszystkie  pozlozował  zęby.  Derd.  d)  jest, 
było  i  t.  d.  u  mnie  =  mam;  U  mnie  jest  dwueh 
synów,  I  u  mojej  żony  jest  taki  synek  maleńki. 
Mick.  U  niego  febra.  U  ciebie  posagu  niema. 
Pśń.  e)  Bida  mu  była  =  dokuczała,  f)  Koń  był  po- 
łową do  stajni  od  wody  (=^  na  pól  drogi).  Dopir 
na  pół  goleniem  był  {  =  był  w  polowie  golenia  ś.). 
g)  B.  komuś  =  mięci  namyśli:  Nikomu  było  o  tym, 
kieby  ogień  niecić,  hj  B.  suchotami  =  suszyć, 
pościć,  i)  B^dyAe  =  dosyć,  wystarczy,  j)  Będzie  a. 
iest,  dom.  tyle  a  tyle  miesięcy,  lat:  Kiela 
Wojciecha  będzie  musi  juże  pięćdziesiąt  na 
czwarty.  Tomusiowi  będzie  dziewięć  po  drugim 
roku.  k)  (szyk  odmienny:)  Pływała  nie  bede. 
IJielił  będzie.  Teraz  cie  ubił  nie  bede.  Pasał 
lie  będziesz.  Płakały  bedom.  Ja  go  nosił  nie 
bede].  <BY> 
Bydelnik,  a,  Im.  i   bot.  p.  Tasznik, 


BYDLĘCZYZNA 

[Bydelny]  p.  Bydli :  Drogi  bydelne  (  =  dla 
przi'pqdu  bydła).  Jarmark  B.  (  =  na  bydło).   <BY> 

(Byde'ećzko,  a,  bim.]  p.  Bydło:  Gnała  dzie- 
wula   liez  wieś  B.  Pśń. 

Bydelko,  a,  Ira.  a  p.  Bydło. 

Bydlaczek,  czka,  Im.  czkl  p.  Bydlak. 

Bytllaczyna,  y,  Im.  y  bydlak  lozbudzający  li- 
tość. 

Bydlaczysko,  a,  Im.  a  ni.  p.  Bydlak. 

Bydlak,  a,  im.  i  I.  inłodę  bydlę;  bydlę  toogó- 
le.  2.  a.  Bydlę  przen.  bałwan,  osiel,  głupiec, 
prostak;  człowiek  bez  ambicji,  briidas :  Ach,  ty, 
bydlaku  przemierzły!  3.  [Bydlaki]  Ira.  ziem- 
niaki pastewne.  Zdr.  Bydlaczek.  Zgr.  Bydlaczy- 
sko. 

XBydlanle,  a,  blm.  p.  Bydlenie  ś. 

Bydlarz,  a,  Ira.  e  I.  pastuch  bydła.  2.  pies, 
pilnujący  bydła  przy  pastuchu. 

Bydiątecżko,  a,  Ira.  a  p.  Bydlę. 

Bydlątko,  a,  Im.  a  I.  p.  Bydlę.  2.  [B.]  p.  Turoń. 

t  Bydlenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bydllć:  B. 
niebieskie. 

Bydlenie  się,  a  ś.,  blm.,  X  Bydlanie  czynność 
cz.  Bydlić  ś. 

Bydleń,  a.  Im.  e  zool.  (hypoderma  bovis)  oicad 
dwuskrzydły,  krótkorogi,  z  rodziny  gzów,  składają- 
cy jajka  pod  skórą  bydląt. 

Bydlę,  ęcia,  Im.  ęta  !.  zioierzę  domoioe  w  go- 
spodarstwie rolnym:  Bydlęta  są  duszą  rolnictwa. 
Kluk.  Kozieł,  pomówiwszy  z  lisem,  już  odtąd 
nie  chciał  przystawać  z  bydlęty,  ale  z  Ichraości^ 
zwierzęty.  Kniaź.  Najlepsze  B.  z  obory  dja- 
beł  bierze.  Prz.  .  Ostatnie  B.  z  obory.  Prz. 
(-ostatni  zasób).  Żyć  jak  B.  =  rozpustnie,  zmy- 
słowo. Niema  co  na  niego  liczyć,  bo  to  B. 
skończone.  Ach,  ty,  B.  nierozumne.  2.  przen. 
p.  Bydlak:  Stać  się  bydlęciem  =  ros/o/Wm^zf/d  i. 
Zdr.    Bydlątko,  Bydląteozko^  [Bydlęcina,  Bydllna]. 

t  Bydlęce  p.  Bydięco:  Szkoda  zwać  człowie- 
kiem, kto  B.  żyje.  Jan. 

BydlęcIĆ,  I,  U  upadlać,  w  bydlę  zamieniać:  Ża- 
łował, że  dla  rozrywki  nie  mógł  ludu  B.  Krasz. 
B.  ś.  p.  Bydlęcieć. 

Bydlęcieć,  eje,  al,  Bydlęcić  ś.  bydlęciem  ś.  sta- 
\vcuć,  upadlać  ś.,  wyzuwać  ś.  z  godności  człowie- 
czej. 

[Bydlęcina,  y,  blm.]  p.  Bydlę. 

XBydlęcio  p.  Bydlęce. 

Bydięco,  -J  Bydlęce,  xBydlęclo  przys.  od  By- 
dlęcy, po  bydlęcemu:  Szkoda  zwać  człowiekiem, 
kto  B.  żyje. 

Bydlęcość,  I,  blm.  I.  rz.  od  Bydlęcy:  B.  prze- 
ciwna  |i\st  bohaterskiej  cnocie.  Petr.  2.  sodomja. 

Bydlęcy  I.  przym.  od  Bydlę,  dotyczący  bydląt, 
pochodzący  od  bydląt,  należący  do  bydląt:  Chlew, 
gnój  B.  'K\jeknxzB.  =  konował, weterynarz.  XBydIę- 
ea  nauka  lekarska  -  konowalstwo,  weterynarja. 
Młyny  bydlęce,  które  albo  konie  albo  woły  po- 
ruszają. Os.  J.  Zęby  bydlęce.  2.  podoimy  do 
hydlaj:  Poddanych  swoich  chcą  mieć  w  stanie 
bydlęcym.  Kras.  Człowiek  B.  nie  pojmuje  tego, 
co  jest  z  ducha.  Lach.  Robić  z  uczucia  bydlę- 
ce narzędzie,  szyderstwo.  Krasz,  Oburzał  ś.  na 
dłoń,  co  wiodła  go  w  nicość  bydlęcą.  Sow.  3. 
[B.]  wolowy,  z  wołowiny :  Rosół  B.  4.  boi.:  Drja- 
kie\^   bullęea  p.  Drjakiew.    Po  bydlęcemu  przys. 

jak  bydlę,  bydięco:     Żyć  po  bydlęcemu. 

XBydlęczyzna,  y,  blm.  mięso  bydlęce:  Ilekroć 
bydlęczyznę  tkacie  w  gęby  swoje,  wiedzcie,  że 
swych  rolniczków  trawicie.  Zebr. 


244 


B   T  D   L  I 

Bydli,  [Bydelny,  BydtowyJ  przyra.  od  Bydło: 
L  obywatelstwa  drapieżnego,  tudzież  stanu  by- 
dlego,    wybrać    poselstwa.  Miek. 

f  Bydliciel,  a,  Im.  e  mieszkaniec. 

t  Bydliclelka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Bydliciel. 

1.  -f  Bydlić,  i,  II  inieszkać,  przebywać:  Bydlił 
zbiegiem  =  mieszkał  jako  zbieg.  Panna  Danuta 
Jurandówna  najurodziwsza  jest  i  najcnotliwsza 
między  pannami,  które  we  wszystkich  króle- 
stwach bydlą.  Sienk.  Poddani,  w  królestwie 
naszym  bydląey.  f  Bydiący,  ego,  Im.  y  mie- 
szkaniec, krajowiec.     <Zap.  Cześ.  bydli  .> 

2.  t  Bydlić,  i,  ił  obcować.  B.  Ś.,  i  Ś.,  ił  Ś.  by- 
ka do  siebie  jyrzypuszczaó :  Krowy,  które  ś.  tak 
bardzo  rade  bydlą,  do  płodu  nie  są  już  pewne. 
Haur.     <  Bydło  > 

[Bydlina,  y,  blm.]  p.  Bydlę. 

tBydlinei(,  nka,  Im,  nkl  śledź  wędzony.  <Nm. 
Pickling> 

t  Bydinik,  a,  Im.  i  byk,  przewodnik  siada,  slad- 
nik:    Do  bydła  bydlnika  przypuszczać.  Zaw. 

XBydiny  i.  należący  do  bydła,  bydlęcy:  B.  le- 
karz. 2.  o  kraju,  okolicy:  mający  wiele  bydła, 
obfitujący  w  bydło.  3.  z  użyciem  bydląt:  Za  dni 
bydlne  po  2  żłp.  od  pary  wołów.  T.  K. 

Bydło,  a,  Im.  f  a,  [aj  "i.  zh.  a)  woły,  krowy  i  cie- 
lęta: Koni,  owiec  i  nierogacizny  bydłem  nie  na- 
zywamy. Kras.  A.  B.  rogate,  ryczące,  domowe, 
swojskie,  robocze.  Strawa  obfita  bydłu  ku  po- 
żywieniu. Kochan.  Zająć  bydło  w  szkodzie.  Pa- 
stuch, dziewka  od  bydła.  Psisko  stare,  niezdat- 
ne oddano  do  bydła.  Kras.  Cudze  bydło  doj- 
niejsze.  Prz.  Cztery  lata  %  bydłem  chodził,  a  je- 
szcze cielak.  Prz.  Ludzi,  jak  B.  traktować.  Żyć, 
jak  B.  Paszk.  (-po  bydlęcemu,  niemoralnie).  Zgo- 
nione B.  bodzie  ś.  w  oborze.  Prz.  (  =  w  niedobra- 
nym  towarzystwie  zawsze  kłótnia).  [Zjednał  ś.  by- 
dła paść]  (-umówił  ś.).  b)  X  wogóle  zwierzęta 
domowe,  inwentarz:  B.  owczarne,  stadne,  chlew- 
ne. Haur.  t  Bydła,  to  jest  dobytki.  2.  przen. 
zgraja,  motłoch,  czerń,  ludzio  hezrozumni,  niemo- 
ralni; człowiek  bezrozumny,  niemoralny :  B.  było, 
B.  będzie.  Prz.  B.  jadło,  a  potym  ś.  pokładło. 
Prz.  3.  -^  stworzenie,  istota;  zwierzę :  Boże,  dałeś 
w  moc  ludziom  wszystkie  bydła  polne,  dałeś 
i  leśne  zwierzęta  swawolne.  Kochan.  B.  mor- 
skie zawiera  konie  morskie  i  cielęta  morskie. 
I  wy,  piekielne  bydła,  przepadnijcie  zaraz  w  piek- 
ło. Jag.  4.  fblm.  przebywanie,  byt,  stan:  Tyś 
rozkosz  bydła  rajskiego.  Ma  pracować  pilno, 
kto  myśli  mieć  niegdy  dobre  bydło  (  =  dobro- 
byt). Pśń.  z  w.  XVI.  5.  t  posiadanie,  rzecz  posia- 
dana, dobytek.  Zdr.  Bydełko,  [Bydełeczko].  <BY> 

Bydłobójnia,  1,  Im.  e  miejsce,  gdzie  bydło  biją, 
szlachtuz,  rzeźnia,  jatki:  Szli,  jak  idą  woły  na 
rzeź  do  bydłobójni.  Sienk.     <Bydło-[-BI> 

xBydłbkradztwo,  a,  blm.  kradzież  dobytku. 
<Bydło4-KRAD> 

XBydłokradżoa,  y,  Im.  y  złodziej  bydła,  dobytku. 

XBydłopa8,  a,  Im.  y  pastuch  bydła.  <Bydlo-}- 
PAS> 

xBydło8zkody  bydłu  szkodliun/:  Wilk  B.  Biel. 
<Bydło-}-Szkod> 

[Bydłować,  uje,  ował  i  B.  ś.]  (o  krowie)  objawiać 
popęd  płciowy,  latować  ś.,  biegać  ś.,    bydlić  ś. 

[Bydłowanie,  a,  blm.]  latowanie  ś.,  bydlenie  ś.: 
Bobki  od  bydłowania  =  boletus  cervinus,  dawane 
krowom,  aby  ś.  Intowały. 

[Bydłowy]  p.  Bydli:  Pies  B. 

[Bydłożenie,  a,  blm.]  część  dnia  przed  samym 
południem.     <  ?  BYDŁO  -|-  GON  > 

[Bydować,  uje,  owałj  p.  [Bytować]. 


BYK 

Byfsztyozek,  czka,  Ira.  czki  p.  Byfsztyk. 

Byfsztyczysko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Byfsztyk. 

Byfsztyk,  u,  lin.  i  p.  Befsztyk.  Zdr.  Byfszty- 
czek.    Zgr.  Byfsztyczysko. 

Byfsztykowy  przym.  od  Byfsztyk:  Mięso  byf- 
sztykowe  (=na  befsztyk  używane). 

Bygiel,  gla,  gle  p.  Begiel.     <p.  Begiel> 

Bygielnik,  a,  Im.  I  bot.  p.  Tasznik. 

[Bygla,  i,  Im.  e]  żelazo  krawieckie  do  prasoioa- 
ma.  < Pierwsza  część  wyrazu    Nm.    Bugeleisen> 

[Byjon,  u,  Im.  yj   p.  Piwonja. 

[Byjór,  a,  Im.  y]  I.  byk.  2.  zuchwalec,  okrutnik. 
3.  lubieżnik.     <Sld.  od  Byk> 

Byk,  a,  Im.  i  i.  a.  Bugaj,  Bógaj,  BuiiaJ, 
Bujak,  [Byjór],  Bujał,  Buczak,  [Bula,  Bul,  sa- 
miec krowy,  stadnik:  B.  jest  samiec  cały;  po- 
kładany zowie  ś.  wół.  Kluk.  Przypuszczać  krowy 
do  byków.  Zdrów,  tęgi,  jak  B.  Prz.  Goły,  jak  B. 
Prz.  (=jak  bizun;  ubogi).  Nagi,  jak  B.  Tremb. 
Tłusty,  jak  B.  Jabł.  Wziąć  byka  za  rogi  (=od- 
razu  przystąpić  do  rzeczy).  Handel  byka  na  in- 
dyka. Prz.  (—0  niekorzystnym  interesie  a.  zamia- 
nie). Tyle  pożytku,  co  z  byka:  ani  łoju,  ani 
mleka.  Prz.  B.  w  oborze,  deszcz  na  dworze.  Prz. 
Czyj  B.  to  B.,  byle  w  domu  ryk.  Prz.  Do  czego 
B.  przywykł,  z  tyra  zginie.  Prz.  Zrobił  z  byka 
barana.  Prz.  Chłop  bogaty,  jak  B.  rogaty.  Prz. 
{  =  zuchwały,  wyzywający).  Nie  boi  ś.  byka  jało- 
wica. P.  Koch.  Z  łyka  wątły  powróz  na  byka. 
Prz.  Ani  na  szczupaku  do  nieba,  ani  na  byku 
do  piekła  nie  wjedzie.  Prz.  Rozgniewał  ś.,  jak 
B.  Otw.  Twój  ryk,  a  mój  B.  Prz.  Postronkami 
go,  jak  byka,  każe  obić.  Boh.  Chapaj  byki,  póki 
czas.  Piz.  (=korzystaj  ze  sposobności).  2.  przen. 
a)  ogromny  chłopiec,  dryblas:  A  ty,  byku,  do  tej 
pory  leżysz  w  łóżku !  b)  Jak  B.  =  wyraźnie :  Ra- 
chunek, jak  B.,  pokazuje  czarno  na  białym. 
Wilez.  3.  prow.  w  Im.  wysokie  numery  loteryj- 
ne :  Postawił  same  byki.  Rod.  4.  szczutek,  kuks, 
kuksaniec,  prztyk:  Dać  komu  byka  =  z  tyłu  łbem 
uderzając  podsadzić.  Chwałaż  Bogu,  że  jeszcze 
byka  w  nos  nie  dali.  Kaczk.  5.  baran,  taran  do 
rozbijania  murów:  Ci  w  baszty  biją  bykami,  ci 
palą,  inni  zaś  wieże  i  okopy  walą.  Chr.  6.  słuj)., 
zabezpieczający  most  od  kry.  7.  błąd,  omyłka,  bąk, 
szczególnie  w  pisaniu :  Przepisując,  narobił  by- 
ków co  niemiara.  B.  gramatyczny.  Palnąć  by- 
ka. Przy  ćwiku  same  byki  strzela.  Ile  razy  ś. 
do  niej  z  czym  odezwał,  byka  strzelił.  Krasz.  8. 
[B.]  wół:  Jechać,  orać  bykami.  9.  [B.]  hak 
o  dwuch  rogach  do  kopania  ziemniaków.  10.  [B.l 
duży  pług  do  robienia  przegonów,  brózd.  II.  [B.] 
beleczka  poprzeczna  u  przodu  sań.  12.  [B.]  zaba- 
wa dziecinna.  13.  [Byki,  Im.]  jaja  malowane  na 
jedną  barwę,  nie  pisanki.  14.  f  Im.  owie  rodzaj 
dworzan:  Jest  inny  jeszcze  rodzaj  dworzan,  któ- 
rzy ś.  zowią  bykowie.  Paw.  15.  f  p.  Bulga. 
16.  apt.  naczynie  miedziane,  zbierające  wodę  pi-zy 
odproicadzaniu  gazu  z  balonu  do  zbiornika.  17. 
astr.  jeden  z  gwiazdozbiorów  zwierzyńcowych  (zo- 
djakalnych) :  W  kwietniu  słońce  wstępuje  w  znak 
byka.  18.  fl.  =  a)  kilkanaście  tcffii  z  drzewa,  zwią- 
zanych z  sobą  w  szereg  tratew:  B.  gatunek  stat- 
ku wodnego,  do  którego  potrzeba  ludzi  kilkuna- 
stu, bierze  zaś  łasztów  40.  Mag.  Po  tej  wodzie 
lecą  byki,  szkuty,  trafty.  Pot.  b)  B.  na  szkucie 
jest  drzewo  przy  końcu  trarefy,  u  którego  jest 
kółko,  na  którym  przewleczone  są  kalaryfy. 
Mag.  19.  a.  Buhaj  garb.  skóra  z  byka,  mendak.  20. 
myśl.  i  zool.  samiec  większych  zwierząt  racico- 
wych peinorogich  (jeleń,  daniel,  łoś),  oraz  słonia. 
21.    stoi.   duży    hebel.    Zdr.    Byczek,  Bycio,  By- 


245 


B    Y    K    A    S 

sio,    Byslek,    x  Bysię,    Buś,    Byś,    [Bysleczek]. 
Zgr.   Byczysko.     <BYK> 

XByka8,  a.  Im.  y  żart.  chłopak  już  dorosły, 
chłop  Jak  dąb.  <  BYK  z  końcówka  niby  Gr.- 
Ł6.> 

XBykoglowy  (;łov)c  byczą  mający.  <  BYK  + 
GŁÓW  > 

XBykoksztalty  kształtu  byczego  będący:  Aufid 
B.  Kniaź.     <BYK-|-Kształt> 

tBykować,  uje,  owal  bykowe  płacić :  Z  ciebie 
staroście,  gdy  mu  co  rok  bykujesz,  dobry  pro- 
cent roście.  Gawin.     <BYK> 

Bykowcowy  przyni.  od  Bykowiec,  rzemienny. 

Bykowe,  ego,  blm.  I.  f  opłata  dioorowi  za  na- 
bawienie płodu  poddanki:  Bywają,  z  bykowyni 
we  dworze.  Szymon.  B.  płacić.  Zim.  Przed 
prawem  B.  odbyć.  Pot.  2.  [B.]  datek  pasterzowi 
za  odchowanie  krowy.  3.  [B.]  opłata  muzykantom 
na  weselu,  uiszczana  przez  tego,  kto  chce  tańczyć 
z  panną  młodą» 

Bykowiec,  WCa,  Im.  wce  I.  bicz  rzemienny,  kor- 
bacz:  Spracowane  boki  kropiłeś  nam  bykow- 
cem. Trerab.  2.  p.  Byczak.  3.  myśl.  kwie- 
cień. 

XBykowina,  y,  blm.  I.  p.  Byczyna.  2.  skóra 
lycza:  Bili  je  puliami  i  biczmi  z  bykowiny. 
Leop. 

XBykowy  p.  Byczy:  Krwią  koźlij  abo  byko- 
Mrą  grzechy  zgładzić.  Leop.  Bili  ich  biczmi 
bykowemi.    B.  B.  (  =  ze  skóry  byczej). 

[Byl,  u,  Im.  e]  łodyga  kwiatowa.     <BY> 

[Bylaczyć,  y,  yl,  Belaczyć]  mówić  I  zamiast  ł, 
jak  Byl4cy,  np.  bela  zamiast  była.  Por.  [Bał- 
wanić, Belować,  Bulanić,  Podwalczyć]. 

[Bylak,  a,  Im.  i,  Bylina]  łodyga,  nać  ziemnia- 
ków. 

[Bylce,  a,  Im.  a]  p.  BIdlo.  <Ukr.  bylefe  a. 
bilc6> 

t  Byle,  a,  Im.  a  I.  lrz<k,  podkrzewie,  bylina, 
chiuast,  zielsko:  "Wskoczył  koń  na  B.,  któro  na 
skale  rosło;  tam  został  ryceiz  i  siadło  na  bylu. 
Papr.  Ciernie,  osty  i  B.  miasto  pszenicy  ro- 
dzim.  Skar.  2.  łodyga:  Czartowe  zielo  pręt,  a. 
B.,  ma  na  łokieć  wzwyż.  Syr.     <BY> 

Byle  i.  a.  Byleby  sp.  żeby  tylko,  aby  tylko: 
Przyjdź  kiedy  chcesz,  byłeś  przyszedł  a.  byle- 
byś przyszedł.  Piję,  jem,  B.  przeżyć,  a  co  po 
nas  potym  tam  będzie,  nigdy  moim  nie  było  kło- 
potem. Zabł.  B.  bez  szkody.  Głupia,  słani, 
szpetna,  byleby  pieniężna.  B.  dziś.  Znajdzie  ś. 
czas  na  wszystko,  B.  bąków  nie  zbijać.  Krasz. 
B.  tylko  nic  przeciwnego  nie  zaszło.  B.  poczci- 
wie, choć  mało.  Per  fas,  per  nefas,  B.  było 
u  nas.  Prz.  Nie  dba  Jan  Św.,  B.  jego  Pan  sław- 
ny był.  Skar.  B.  zbyć,  odbyć  =  zrobić  niedbale, 
od  ręki:  Niektórzy  te  nauki  B.  zbyć  odprawują. 
Pir.  Gadać  B.  gadać.  Wiersze  piszą,  byleby 
czyje  imieniny  (-Jak  tylko  i.  przytrajią) ;  wier- 
sze znowu,  byleby  czyje  urodziny;  jeszcze  wier- 
sze, B.  kto,  sprzykrzywszy  sam  w  domu,  ślubo- 
wał przy  ołtarzu  kaci  wiedzą  komu.  Węg.  2. 
przyrostek  oznaczający  wybór  dowolny:  — kol- 
wiek,  —  bądi,  (Jak)  clicesz:  „B."  używa  ś.  dla 
oznaczenia  tego,  na  co  mało  zważamy ;  ,jlada'' 
zaś  oznacza,  jeżeli  nie  poganli',  to  przynajmniej 
lekceważenie.  Kras.  A.  B.  gdzie  -  gdziekolwiek, 
gdzie  bądź,  gdzie  chcesz.  Położy  B.  gdzie,  a  po- 
tym szuka  całemi  godzinami.  B.  sk{j;d.  Przyjdź 
B.  kiedy.  B.  jak,  B.  jako.  Choć  jak  B.,  aby 
było!  Kon.  B.  jaki  p.  Bylejakl.  Daj  mi  B.  ja- 
kjj  książkę  (  =  Jaką  chcesz,  Jaką  ci  i.  dać  .<!podo- 
ba,  u-szystl  o  Jedno  Jakii)  :     K(o  mówi   H.  co,  mówi   ! 


R      T      Ł      T 

bez  wyboru,  bez  względu.    Brodź.     B.  kto  nadej- 
dzie, wpadnie  w  sidła.  Brodź.     B.  co  robić,  aby 
czasu  nie  tracić.   Brodź.     Nie  B.  kto,  nie  B.  ja- 
ki =  me  każdy,    nic  pierwszy  lepszy.     [B.  dnia]  = 
8.  kiedy,  kiedykolwiek.     [B.  co)  =  ladaco  (o  czło- 
wieku). [B.  ikko]  =  nierozsądnie.    3.  [B.]  t,  czyta: 
Wszystko  przedał,  B.  szaty,  B.  ryby.     <BY-t- 
L(E)  > 
Byleby  p.  Byle. 
[Bylejactwo,  a,  blm.]  ladaco. 
Bylejakl,   Byle  jaki     I.   Jakikolwiek,  jaki    bądź, 
ws~;/słko  jedno  Jaki:     Ustępstwo    bylejakie.    Jeż. 
2.  [B.  a.  Blelejakl,  Bodejakl]     a)  lichy;    b)  scho- 
rzały.    <BY-hL(E)-f-Jaki> 

[Byli]  przys.  niby,  Jak:  Dziatki  leżą  byli  ba- 
rankowie.  Pśń.     <By+Li> 

Bylica,  y,  Im.  e  I.  a.  X  Bielica,  X  Bellca, 
X  Billca  [Bellca,  Bielica,  Bylina]  i.  bot.  =  a) 
(artemisia)  roś.  z  rodziny  złożonych.  Gatunki :  B. 
boże  drzewko,  niek.  Bożorodna  latorośl, 
D  y  p  o  n  t  (a.  abrotanum) ;  B.  c  y  t  w  a  r  (a.  contra); 
B.  czarnomorska  a.  Artemizja,  Cypry- 
sek,  Cypryski,  Piołunek  a.  Piołynek 
p  o  n  t  y  c  k  i  (a.  pontica) ;  B.  d  v  a  g  a  n  e  k .  E  s  - 
t  r  ag  on,  Toruń  (a.  dracunculus);  B.  gliśnik, 
a.  glistnik  (a.  santonica);  B.  piołun,  Pie- 
ły n,  P  o  1  e  ń  (a.  absinthium) ;  B.  p  o  1  n  a,  M  a  t  k  a 
zielna.  Dzikie  boże  drzewko  (a.  carapc- 
stris);  B.  pospolita,  Bylnik,  [Czar  no  ból, 
Czarnobyl]  (a.  Tulgaris).  b)  B.  złota  a.  żół- 
ta, p.  Zlotokwiat.  2.  [B.]  a)  podkrzewie,  chwast, 
bylina,  ^  łodyga  pośrednia  między  zielem  a  krze- 
wem: Ćwicyłaś  mnie  bylicą,  nie  tak  to  panny 
ćwicą;  kiebyś  była  rózgami,  bylibyśmy  panna- 
mi. (Pauli.)  b)  rzecz  była;  to,  co  było  istotnie; 
prawda,  rzeczywistość:  Bylice  i  niebylice  opowia- 
dać.   Zdr.  Byllczka. 

[Bylicowy]  p.  Byliczany :  Ogień  B.  =  sobótki, 
ogień  świętojai^ski.  Bylicowa  krew  a.  B.  sok 
ti,\i\.  =  sanguis  draconis. 

Byliczany,  [Bylicowy,  Byliczny]  przym.  od  By- 
lica:   Proch  B. 

Byliozka,  i,  Im.  I  p.  Bylica:  Drzwiczki  z  by- 
liezki  miała,  a  słomką  się  zapierała.  Pani  spo- 
sobiła byliczkę  gwoli  choroby.  Mor.  T. 

[Byliczny]  p.  Byliczany:  Ognie  byliczne  =  *o- 
bótki,  ognie  świętojańskie. 

Bylina,  y.  Im.  y  I.  bot.  roślina  zielna,  trwała; 
ziele,  chwast.  2.  łodyga,  źdźbło.  3.  Xkłoda,  ciem- 
nica, więzienie.  Rej.  4.  ruski  ludowy  utwór  epic- 
ki: Cykl  bylin  ruskich  śpiewany  jest  dotąd 
w  cieniu  ołoneckieh  borów.  Łag.  5.  [B.]  p.  By- 
lak.   6.  [B.]  p.  Bylica.  Zdr.  Bylinka. 

Bylinka,  i,  lin.  i   p.   Bylina:    Ze    środka    tego 
ziela  wyrasta  B.,    na  której  wierzchu  jako  kło  • 
sęczek  blady.  Syr. 
[Bylnle]  przys.  od  Bylny. 
Bylnik,  a,  Im.  i  bot.  p.  Bylica. 
fBylność,  i,  i^lm.]  rz.  od  Bylny,  [Bylnoła]. 
JBylnota,  y,  blm]  p.  Byiność. 
[Bylny,  Belny|  duży,  spory;    silny,  dzielny,  zdol- 
ny; śliczny;  cnotliwy,  do.<!konały.    <Może  od  BY> 
[Bylwa,  y,  Im.  yj  p.  Kartofel.    <p.  Bulwa > 
Bylość,  i,  blm.  rz.  od  Były:    Którym  miastom 
przywileje  lokacyjne  z.iginęły,    za  dowodzeniem 
ich    byłości    nowe  wydamy    (t.  j.    że   były,  ie  Je 
rzeczywiście  miasta  niegdyś  miały).     <BY> 

Były  który  był,  co  Już  przeminął;  niegdyś  będą- 
cy:  Rzeczy  niebyłe,  ale  być  mające,  udają  za 
byłe  i  stałe.  Smotr.  B.  pułkownik  gwardji.  Za- 
miast „były"  pisze  się  często  (yUco:  b.  IJ.  wła- 
ś''i('i('!   ilóbr  zicni.-kieii    {-klory  je  przidtnm  miał. 


zid 


BYNAJMNIEJ 


h  Y  s  T  i;  Y 


a  teraz  nie  ma^.  Zamiast  B.  zalecaj.-^  niektórzy 
w  takich  razach  używać  wyrazów:  niegdyś, 
dawniej. 

Bynajmniej,  f  Bynamniej  przys.  I.  zupełnie  (nie), 
wcale  (nie),  ani  trochę,  nic  zgolą:  Człowielf  ła- 
godnego charakteru,  B.  nie  podejrzliwy.  Nie 
wypada  z  tego  B.,  abym  miał  uważać  na  głos 
ludzi.  B.  nie  o  tym  mowa.  Dasz  mi  to?  —  B. 
Myślisz  może,  że  przeprosił?  B.  2.  [B.] :  Być 
komu  B.  =  hj6  obojętnym,  nie  dbać:  O  uprawianie 
ziemi  było  im  B.  Orzesz.    <By-j-Naj-|-Mniej> 

t  Bynamniej  p-  Bynajmniej. 

[Bynda,  y,  Im.  y]  wstążka  do  włosów.  <  Nm. 
Binde  > 

[Byrdzić,  I,  II]  mieszać  płyn,  dolewać  wody. 
<Por.  Ukr.  burda -lura,  buza> 

[Byrica,  i,  Im.  ij  p.  Birita. 

Byroniczny   =  Bajroniczny. 

Byronista,  y,  Im.  ści  =  Bajronista:  Chcesz  ze 
mnie  mieć  jakiegoś  byronistę.  Słów, 

Byronistl(a,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Byronista. 

Byronistyczny  =  Bajronistyczny. 

Byronizm,  u,  blm.  =  Bajronizm:  Mickiewicz 
potępiał  byronizmem  przejęte  utwory.  Chm. 

Byronizować,  uje,  owal   =  Bajronizować. 

Byronizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Byroni- 
zować. 

Byronowsl^i   =  Bajronowsid. 

Byronowstwo,  a,  blm.  naśladowanie  Byrona, 
nastrój  bajroniczny :  Zarzucali  mu  płaczliwy  ego- 
tyzm,  B.  Krasz. 

Byrońsicl   =  Bajrońslcl. 

[Bysieczelc,  czita.  Im.  ozitl]  p.  Bylt.  <BYK> 

Bysielc,  ślta,  Ira.  ślci  i.  p.  Byle:  Na  rzeź  cię, 
byśku,  chowają,  przetoć  dobry  obrok  dają.  Prz. 
Otóż  tobie,  byśku,  mazią!  Prz.  {=dohrze  ci  tak! 
masz  za  swoje!).  Świętego  Józwa  patrz,  byśku, 
gdzie  brózda.  Prz.  Hola,  byśku,  koło  płota!  2. 
^B.]  chłopak  zuchwały.     <BYK> 

XBy8ię,  ęcia.  Im.  ęta  p.  Byle. 

Bysio,  a,  Im.  e  p.  Byle. 

Bystro,  X  Bystrze  przys.  od  Bystry :  I.  B. 
patrzeć  na  kogo  =  przenikliwie.  B.  pojmować. 
Rzeka  B.  płynąca.  Nie  tak  mię  B.  kochaj. 
Jabł.  (=nie  tak  gorąco).  2.  [B.]  pogodnie,  sło- 
neczno :  Robi  ś.  bystrzej  =  wypogadza  ś.  <  BYSTR  > 

XBy8trOChody  szi/bico  biegący,  płynący:  B.  Nar. 
Otw.     <BYSTR-[-ĆHOD> 

Bystrolca,  i,  Im.  I,  Pawica  bot.  (gazania)  roi. 

Bystrokonny  mający  bystre  konie  a.  niemi  po- 
tcożący:    B.  Hades.  Ml.     <BYSTR4-K0Ń> 

XBy8trokręty  szybko  kręcący  ś.:  Potok  B.  Dm. 
(  =  wirowały).     <  B  YSTR-f-KRĘT  > 

Bystrolotnie  przys.  od  Bystrototny.  <BYSTR-}- 
L0T> 

Bystroiotny,  X  Bystroioty  pędem,  szybko  lecący : 
Bystrolotne  skrzydła.  Kniaź.  Bystrolotna  kula. 
Nar.  Wozy  bystrolotne.  Zim.  B.  Pegaz.  Wąg. 
Przen.:  Bystrolotna  sława.  Chr. 

X Bystroioty  p.  Bystroiotny:  Łacno  ś.  prze- 
dziera przez  tysiąc  zapór,  komu  bystrolotym  dro- 
gę fortuna  utoruje  złotem.  Kniaź. 

xBy8tromyśiność,  i,  blm.  rz.  od.  Bystromyśl- 
ny.     <  B  YSTR4-MY(SŁ)  > 

XBystromyślny  obdarzony  dowcipem  bystrym, 
zgłębiający,  przenikliwy. 

XBystronogl  szybkonogi,  cliyiy :  Bystronoga 
liszka.  Km.     <BYSTR-fN0G> 

Bystroń,  i,  Ira.  e  bot.  (sanseviera)  roi.  z  rodziny 

liljowdtfirh. 

XBystrooczność,    i,   blm.    rz.  od  Bystrooczny. 

<BYb:TR-ł-OK> 


X Bystrooczny  p.  Bystrooki. 

Bystrookl,  X  Bystrooczny  posiadający  wzrok 
bystry,  oczy  przenikliwe :  Chart  B.  Otw.  Człek 
B.  Pot.  Przen.:   Bystrooki  iilozof  Seneka.  Pilch. 

XBy8tropdLÓty  pędem  padający.  L.  <BYSTR-}- 
PAI)> 

XBystropadnący  pędem  walący  i.:  Gwałtow- 
ność bystropadnącego    pędu  morskiego.  Fal. 

Bystropióry  bystroiotny,  lotu  szybkiego:  Sokół 
B.  Kniaź.     Zefir  B.     <BYSTR-|-P10R> 

XBystroplawny,  X  Bystroplynny  szybko  płyną- 
cy:  Ismen   B.  Zebr.     <1]YSTR+PŁY> 

XBystroplynny    p.    Bystroplawny :    B.  Ister. 

XBystropojęlność,  i,  blm.  rz.  od  Bystropojętny. 
<  BYSTR +Po+ JM  > 

X  Bystropojętny  szybko  pojmujący. 

Bystropolotny  szybko  biegący:  Rumaki  bystro- 
polotne.  Ml.     <BYSTR+Po+LOT> 

XBystropromlenny  wydający,  rozsyłający  bystre 
promienie.  Nar.     <BYSTR-fPRO(MlEN)> 

Bystroskrzydlny  p.  Bystrcskrzydly :  Pogonią 
z  jednej  strony  na  groszu  hareuje,  na  drugiej  B. 
orzeł  polatuje.  Jag.    <BYSTR+(S)KRZY(DŁ)> 

Bystroskrzydly,  Bystroskrzydlny  bystroiotny, 
gZybko  latający. 

XBystrosłuch,  u,  blm.  lek.  (hyperacusis)  narZ- 
czułoić  słuchowa.     <  BYSTR-ł-SŁU(CH;  > 

t  Bystrosluchny  sfecAoiij^;  anat.:  -j- Dziura  by- 
strosłuchna  -  przewód  słuchowy  (meatus  acu- 
sticus). 

Bystrość,  1,  Xlm.  I  rz.  od  Bystry:  B.  lotu,  wo- 
dy, potoku,  rzeki.  B.  wzroku,  rozumu,  pojęcia, 
pamięci.  B.  dowcipu.  Boh.  Woda  wyrwane 
krzaki  niesie  przez  bystrości.  Kołak.  (  =  bystre 
nurty).  Nasi  jako  bystrości  rozumu,  tak  też 
i  zdrad  nie  mają.  Skar.     <  BYSTR  > 

XBystrowaty  nieco  bystry,  trochę  szybki. 

XBy8trowidztwo,  a,  blm.  lek.  (osyopia)  t«2roA; 
bystry,  przekraczający  granice  zwykłego  widzenia 
<BYSTR-fWID> 

XBystrowody  wody  bystre  mający,  im  właici- 
wy:  Łosoś  B.  Biel.  =  przebyioający  w  wodach  by- 
strych.    <BYSTR-fWOD> 

Bystry,  st.  w.  Bystrzejszy  i  x  Bystrzszy  I. 
z  wielkim  pędem  biegnący,  rączy,  szybki,  prędki, pory- 
icający  z  sobą:  „B."  mówi  się  o  tym,  co  z  wielkim 
pędem  i  siłą  bieży,  płynie  lub  leci.  Kras.  A.  Rzeka 
bystra.  Lot,  bieg,  strumień,  potok  B.  Przez 
bystre  dunaje  i  burzliwe  morza  pływał.  Orzech. 
Czas  bieży,  a  jako  woda  w  bystrej  rzece  ucie- 
ka. Skar.  Które  rzecze  białogłowa,  pisz  na  by- 
strej wodzie  słowa.  Prz.  Na  spokojnego  wiatr 
nawieje, a  B.  sam  nabieży.  Prz.  Ir.:  B.,  jak  Ty- 
śmienica.  Prz.  (rzeka  wolno  płynąca).  Bystra 
woda  p.  Bystrz.  2.  przen.  o  zmysłach  i  umy- 
śle: ostry,  przenikliwy,  domyślny:  Słuch,  wzrok  B. 
Wyraz  bystrych  oczu  swych  złagodził.  Mick. 
Nieraasz  bystrzejszych  oczu  nad  owe,  któremi 
zazdrosna  miłość  patrzy.  Oss.  Umysł  B.  Bystre 
pojęcie.  B.  człowiek  =  a)  szybko  orjentujący  i.,  . 
prędko  kombinujący;  b)  Xprzebiegły,  oszust.  By- 
stre ręce  =  skore  do  złapania    czego,    złodziejskie. 

3.  -j;- nieukrócony,  niepohamowany:  Panowanie  wy- 
sokie bystre  jest  i  dobre  zamysły  odpędza.  Skar. 

4.  [B.,  Bystrzucłiny]:  a)  zuchowaty,  zamaszysty. 
b)  stromy,  spadzisty:  B.  pagorecek,  brzeg  rze- 
ki, dach.  c)  wielki:  B.  mróz.  d)  łamliwy,  kru- 
chy (o  drzewie  w  robocie  stelmacha,  bednarza, 
stolarza),  e)  dzielny  (o  człowieku),  f)  duży,  spo- 
ry: Bystre  miasto.  5.  kam.:  Kamień  B.  =  hi- 
piący    i.    z  łatwoicKi  pod   dluiem.     6.  myśl.:    Ptak 


247 


BYSTTIY 

n.  -  irzldtujtinj  zdidtLtt  przed  myśliwym,  nie  wy- 
Irzymnjffci/  przed  wyżlein:  Bystra  kuropatwa. 
<iiYSTR> 

("Bystry!  I'-  [Pstry]. 

Bystrz,  u,  iilin.,  [Bystrzec,  Bystrzynia]  pęd 
wody,  />rf{d,  in.  bys  tra  woda. 

Bystrzanka,  I,  Im.  i  zool.  p.  Uklej. 

1.  X Bystrze,  a,  blin.  bystrość,  ostrość:  Powiedz 
mi,  bo  nic  niebo,  ni  przepa.^ć  głęboka  piekła, 
przed  bystrzem  twego  nie  ukrywa  oka. 

2.  X  Bystrze  p.  Bystro:  Zatykaj  B.  dziurki 
palcami.  Słów. 

Bystrzec,  rzca,  Im.  rzce  I.  y.koń  bystry,  po- 
pędliwy ;  człowiek  pojętny,  przenikliwy,  popędliwy, 
nieiikrócony.  Oss.     2.  [B.]  p    Bystrz. 

XBysłrżeć,  eje,  al,  X  Bystrzyc  ś.  f.  bystrym, 
nieukróconym  stawać  ś.  Kn.  2.  o  koniach:  rieć 
do  klaczy,  szukać  zaspokojenia  popędu  płciowego. 
M.-jez. 

xBystrz8zy  p.  Bystry. 

[BystrzuchnyJ  p.  Bystry,  miluchny  przez  swoją 
bystrość:  Popłynę  ja  bystrzuclino  wodecko.  Pśń. 
<BYSTR> 

Bystrzyc,  y,  ył  I.  Xostrym  czynić,  ostrzyć :  Sameś 
godzien  pala,  bystrząc  jawnie  miecz  domowy  i  na 
tumult  trąbiąc  nowy.  Mias.  2.  fl.  wiosło  prosto- 
padle v>  wodzie  trzymać,  ażeby  wolniej  j^hjnąć.  XB. 
ś.  p.  Bystrzec. 

Bystrzyk,  a,  Im.  I  zool.  p.  Strzebelka. 

[Bystrzyk,  u,  blm.]  dziegieć  z  brzosly  brzo- 
zowej. 

Bystrzyna,  y,  Im.  y  wir:  Z  powodu  nadzwy- 
czaj silnego  prądu  i  licznych  bystrzyn,  dla  pra- 
widłowej żeglugi  niedostępna. 

[Bystrzynia,  i,  Im.  e]  p.  Bystrz. 

Byś,  a,  Im  e  I.  p.  Byk:  Bezecny  B.  Czemuś  ś., 
bysiu,  zasmucił?  —  Bo  mi  ś.  żenić  każą.  Prz.  2. 
[Byś,  byś  I]  wołanie  na  woły,  chcąc  je  zatrzymać. 
<BYK> 

[Byść]  p.  Być. 

Byt,  u  a.  fa,  Im.  y  I.  a.  Bytność  istnienie,  by- 
cie: B.  daje  wyobrażenie  przeciwne  nicości  i  ozna- 
cza, że  co  rzeczywiście  jest,  nie  jako  abstrakcja. 
Kras.  A.  Czego  niemasz,  to  bytu  sobie  dać  nie 
może.  Skar.  B.  dał  temu,  czego  nie  było.  Skar. 
Rząd  bez  bytu  pewnych  pośredniezych  władz 
utrzymać  ś.  nie  może.  Kołł.  Ostatnie  lata  bytu 
uniwersytetu  wileńskiego.  Krasz.  Nikt  nie  znal 
jego  bytu,  nie  zna  jego  zguby.  Mick.  2.  stan 
bycia,  mienie  ś.,  sposób  bytności,  istnienia:  B.  po- 
lityczny, niezależny,  materjalny.  Często  z  lepsze- 
go idziemy  bytu  do  bytu  gorszego.  Jabł.  Dobry 
B.  =  dobrobyt.  W  dobrym  bycie  wszystko  idzie 
z  mydłem.  Pot.  B.  ma  dobry.  Kn.  (=ma  ś.  do- 
brze). W  najlepszym  bycie  są  też  i  swoje  kło- 
poty. Szymon.  Wiejski  B.  Nagiir.  B.  żołnierski. 
Skosztować  lepszego  bytu.  Walka  o  B.  Wa- 
runki bytu.  I  najlepszy  w  dobrym  bycie  ś.  ze- 
psuje. Prz.  Dobry  B.  —  piękny  malarz.  Prz.  Wol- 
ność za  dobry  B.  stoi.  Prz.  3.  życie  wygodne,  dobro- 
byt: Zapewnić  komu  B.  Póki  żyta,  i)óty  byta.  Prz. 
Co  on  dba?  byle  jeno  swych  bytów  zażywał,  babkę 
głaskał,  a  od  niej  pieniążki  odrywał.  Szymon.  Pra- 
ca do  bytu  tór  ściele.  Karp.  4.  j-siedli.^ko,  mieszka- 
nie, pobyt:  Siedzi  w  miesckim  prawie  i  tam  bytem 
żywię.  Bytem  być.  Mącz.  (=mieszkać).  Tu  jest 
mój  B.  Mącz.  (=  tu  mieszkam).  Nie  tu  twego  by- 
tu. Biel.  M.  B.  swój  we  Włoszech  mieć.  Falib. 
5.  (ii.:  a)  irszystko,  co  było,  jest  a.  będzie;  h)  ogół 
rzeczy  istiiiej<tcych ;  c)  stalą  podstawa  przemija ją- 
ii/rU  z/awisk,    stale    ich    źródło     '.  nr.:yi-::yiia.     Zdr 

XBytek.  <BY> 


RYWAO 

[Byta,  y,  Im.  y]  zdobycz,  łup  (o  szczątkach  okrę- 
tów  rozbitych ,  wyrzucanych  na  brzegi).  <  Nm 
Beute> 

X  Bytek,  tku,  blm.  p.  Byt:  Trzeba  poznać  obey 
kraj,  a  dopiero  ś.  w  nim  jakkolwiek  może  czło- 
wiek w  nędznym  bytku  pomieścić.  Krasz. 

X  Bytni  p.  Bytny :  Po  śmierci  miasto  wiary, 
nastąpi  rzecz  już  bytnia  (—rzeczywista).,  skutecz- 
ne nasze  wyswobodzenie  od  grzechu.  Gil. 

X  Bytnia,  i,  Im.  e  jestestwo,  kształt  przy  rodzony : 
Tam  Areteusz  pod  morze  ś.  wkręca,  do  Aretuzy 
ciągnąc  w  swojej  bytni.   Chr, 

Bytność,  I,  blm.  I.  p.  Byt:  B.  Boga.  Bóg  dał 
mi  ku  swej  chwale  mą  B.  Kulig.  B.  szlachty 
z  bytności  chłopów  powstała.  Dowód  bytności 
powietrza.  2.  a)  pobyt:  Podczas  bytności  w  War- 
szawie. Prawdziwie  bytnością  swą  była  dusza 
Chrystusowa  w  otchłani.  Karnk.  b)  obecność,  przy- 
tomność: B.  gospodarza  w  domu  istotnie  jest  po- 
trzebna. B.  jego  jest  pożądana.  Przyobiecał  jni 
B.  swoją.  Koss.  (  —  odwiedziny,  wizytę).  Za  czyjej 
bytności.  3.  f  jestestwo,  istota,  istność:  Duch  świę- 
ty ma  od  Syna  B.,  abo,  jak  starzy  Słowacy  prze- 
łożyli, jestestwo.  Skar.  Dusza  jest  B.  rozumna. 
Sak. 

X  Bytny,  X  Bytni  obecny,  będący,  przytomny:  Choć 
żywot,  choć  śmierć,  choć  bytne,  clioć  przyszłe 
rzeczy.  Bud.  (-bądź  przytomne,  bądź  przyszłe. 
B.  G.). 

f  Byto  rodź.  ni.  im.  od  Być:  B.  bez  sędziego. 
Zebr. 

Bytomka,  I,  Im.  I  bot.  (brassiea  napus  py- 
gmaea)  7-oś.  z  rodzaju  kapusty :  (Rzepa)  podługo- 
wata,  słodka,  miernej  wielkości,  którą  my  tu  by- 
tomka, ilrudzy  ko  laikiem,  zowiemy.  Syr.  <0d 
miasta  Bytom > 

Bytom.kowieo,  wca,  Im.  wce  zool.  (pontia  na- 
pi)  7nolyl  dzienny  z  białemi  skrzydłami,  szkodliwy 
dla  rzepy  i  briikici. 

[Bytonie,  ów,  hlp.]  rodzaj  ziemniaków.  <  Od  mia- 
steczka Bytoń> 

Bytować,  uje,  owal  I.  istnieć;  przebywać,  żyó 
gdzie,  mieszkać.  2.  (i\.  =  trwać  w  charakterze  bytu. 
<BY> 

[Bytować,  uje,  owal,  Butować,  Bydować,  I  B, 
Ś.]  ofiarować,  dan-ać  (cenę) :  Pozycyć  sami  sie  by- 
towali.  <Nm.  bieten> 

Bytowanie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Bytować:  Za- 
mieszkując w  Szwajcarji,  jestem  mimowolnym 
spostrzegaczem  we  względzie  życia  i  bytowania 
tutejszego.  Jeż. 

[Bytownictwo,  a,  blm.]  chodzenie  za  byta,  zbie- 
ranie jej.   <  p.  Byta  > 

[Bytownilc,  a.  Im.  cy]  chodzący  po  brzegu  mor- 
skim za  byłą,  zbierający  ją. 

Bytowy  przym.  od  Byt:  Powydawał  córki  z  za- 
pewnieniem im  pewnej  niepodległości  osobistej 
i  bytowej.  .Też. 

t  Byty  który  już  byt,  praktykowany:  Nie 
wzmiankują  i  najmniejszej  bytej  na  soborze  Flo- 
renckim tyranji.  Smotr.     <BY> 

Bywać,  a,  al  I.  być  często,  zwykle:  Po?  olicie 
łotrowie  bywają  wierutni  ci  ich  filozofowie.  Star. 
Dobrzy  strzelcy  bywają  zarazem  dobremi  gra- 
czami na  bilardzie.  2.  zdarzać  ś.,  trajiać  ś.:  By- 
wają i  takie  wypadki.  Bywa  i  to.  Bywa  pod 
wozem,  kto  bywa  na  wozie.  Prz.  (=  szczęście 
jest  odmienne).  Uó/.nle  bywa.  Jak  to  bywa.  By- 
wało jeszcze  gorzej.  Leszcz.  Bywa,  że  ręką  ru- 
szyć i\ie  niKgę.  Nie  tak  in  illo  t(Miip()re  bywało. 
iJywalo,  skoro  jutrznia  błyśnie  na  lazurze,  sta- 
ry ksiąilz  już  w  kościele,  ja  mu  do  m.szy  służę. 


BYWALEC 


DZDURA 


Syrok.    Bywało,    pan    wojewoda    przyjeżilża   do 
Nieświeża.  Przychodzi  bywało  i  siada  na  ławce. 
3.    znajdować    ś.  często    lo  jakim   mie/scu ;    odwie- 
dzać, uczęszczać;   zwiedzać    w  częstych    podróżach : 
B.  między    ludźmi,    w    świecie.     Nigdzie   nie   B. 
Bywam    u    nich.     Gdzie    cię    radzi    widzą,    tara 
rzadko    bywaj,   a  gdzie   nie    radzi,    tara    nigdy. 
Prz.    Kto  na    morzu   nie  bywał,  ten  dziwów  nie 
widział.  Prz.  Kto  nigdzie  nie  bywał,  swojjj.  cha- 
łuplfę  najpiękniejszą,  być  rozumie.  Prz.    iS'a  tych 
biesiadach    i   świętach    ich   jam    często    bywał, 
Stryjk.  Filon,  co  w  młodych  leciech  tędy  bywał. 
Karp.  Domy,  kędyś  waćpan  bywał.  Nieme.    Cóż 
stjjd,  że  wszędzie  by  warz,  kiedyś  zawsze  wrona? 
Cior.  Słyszałem  ja    o  uiiii,  że  bywał  po  świecie. 
Pol.    4.   w  pożegnaniacli  =  &?/(^,  zostawać:   Bywaj 
zdrów!  Bywaj  mi  zdrowy,  kraju  kochany!  Mick. 
Bywajcie  zdrowe,   miJe  marzenia!   [Bywaj  z  Bo- 
giem!].   5.   X  być,  znajiloicać  ś.,  przebywać :    Mów 
prędko,    gdzie   (Zosia)    bywa!   Pol.     [Dobrze   ci, 
siostrzyczko,  przy  mamuliczce  B.  Pśń.  Bez  męża 
B.  Pśń.    W  jednej    wsi    bywało    dwok    braci], 
t  Gdzieś  dziś,  sprawiedliwości  ludzka,  kędy  by- 
wasz? Groch,     t Zacna  Sparta  bywała,    Aliceny 
kwitnęły.    Otw.  f  Spytał  Witold  przyjaciół  swo- 
ich, czemuby  (Dawmunt)    przy   nim   nie   bywał. 
Stryjk.  6.  przybywać,  stawać,  zjawiać  ś.:  A  bywaj 
tu!  (wołając  o  pomoc).  [Bywaj,  bywaj,  mój  naj- 
milszy! Pśń.].  f  B.  nu  roki  =przybyivać  do  sądu  na 
termin,   f  B.  na  roku  a.  na  rokach.  f  Co  z  Kairu 
wychodzą,  za  miesiąc  B.  zwykli  w  Mekce.  Star. 
7.  tprzy   powitaniu:    Bywaj  sam!  (  =  witaj!).    8. 
myśl.,  zwołując  towarzyszów:  Bywaj,  hop!  hop! 
Bywalec,  Ica,  Im.  Icy  a.  Ice,  X  Bywalka  człowiek 
bywały,  nie  domator,  nie  piecuch,  wersał ;  człowiek 
doświadczony,  co    z   niejednego    pieca    chleb  jadał; 
ćwik,  szczioany :  Już  też  i  ja  B.  i  świadom  hała- 
su. Tremb.  B.  —  był  dwa  razy  na  wiatiaku,  a  raz 
w  kościele.  Prz.    O!  to  B. :   był  w  Krakowie  na 
Skałce.  Prz.   W  gospodzie  siedziało  kilku  ludzi, 
słuchając  opowiadania  wojaka  bywalca.    Sienk. 
Bywalice,  Ic,  blp. :    Być   a.    bywać  w  bywali- 
CB,eh.  =  być  bywalcem,  doświadczonym,  znawcą:  Przy- 
znam ś.  panu,  żem    w  tych    bywalieach   nie  by- 
wał. Krasz. 

X  Bywalka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Bywalec.  2. 
rzecz  bywała,  nie  nowa,  zdarzająca  ś.  3.  m.  p. 
Bywalec:  Jaki  mi  B.!  Oss. 
Bywalska,  lej,  Im.  le  forma  ż.  od  Bywalski. 
BywalskI,  ego,  Im.  SCy  bywalec,  człowiek  bywa- 
ły, doświadczony:  Ona  się  z  tym  ukrywa,  alem 
la  B.,  i  wiem,  że  za  nim  wzdycha,  niby  miech 
kowalski.  Kam. 

X  Bywalośó,  i,  blm.  I.  częste  przedtym  gdzie  by- 
wanie, przeszli  uczęszczanie:  B.  twoją  w  postron- 
nych krajach  z  doskonałości  języków  obcych 
każdy  obaczy.  Petr.  2.  biegłość,  doświadczenie, 
praktyka,  obycie  ś.:  Była  (w  nich;  biegłość,  spra- 
wa, B.,  była  nauka  wielka.  Górn.  Mąż  rodzaju 
zacnością,  dowcipem,  bywałośeią  i  wielką  dziel- 
nością sławny.  Stryjk.  Do  rządzenia  trzeba  by- 
wałości  i  doświadczenia  w  rzeczach.  Petr. 

Bywały  przym.  I.  który  często  bywał:  Gliński, 
człowiek  w  cudzych  stronach  B.  Stryjk.  Bywa- 
łemu łgać,  bogatemu  kraść.  Prz.  (dom.:  wolno). 
Porapejusz,  hetmanem  ludu  rzymskiego  B.  Górn. 
Mężowie  na  najwyższych  urzędach  bywali.  Fal. 
On  w  naszym  domu  bywały.  2.  biegły,  doświad- 
czony, otarty  między  ludźmi:  Słucliaj  mędrszego  a. 
bywalszogo.  Bud.  Nie  pytaj  starego,  jiytaj  by- 
wałego. Piz.  Starciiiii,  bywałemu  i  wielkienui 
pauu  musi  człowiek  wierzyć.  Prz.   B. :  był  trzy- 


kroć na  Beskidzie,  a  czwarty  raz  na  Krępaku 
zbijał.  Prz.  (-łotr,  opryszek).  3.  !  w  którym  byioają, 
uczęszczany:  Dokąd  cię  po  głuchym  tym  lesie, 
ludziom  rzadko  bywałym,  zabłąd  ślepy  niesie? 
Tw. 
Bywanie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Bywać. 
[BywatlJ  w.  p.  Wiwat.  <Sld.  do  BY.  p.  Wi- 
wai  > 

X  by  wszy  przym.  który  był,  ale  już  nie  jest,  by- 
ły: B.  [liwniczym,  a  teraz  niczym,  ['rz.  (—nie- 
gdyś miał  ś.  dobrze).  Bywsze  W.  Ks.  Toskań- 
skie.  <BY> 

Byzanmaszt,  u,  Im.  y  spir,  szpir,  swaja,  szwa- 
ja,  irzcci  maszt  na  tyle  okrętu.  <Nm.  Besan,  111. 
bezaan,  Ang.  mizen,  Fr.  mizaine,  może  z  Łć. 
medianiis  =  środkowy  -f-  Maszt  > 

Byzant,  u,  Im.  y  p.  Bizant:  Na  całym  Zacho- 
dzie wielkiej  były  wziętości  byzanty  złote.  Lei. 
B.  był  pieniędzy  wzorem  dla  mahometanów.  Lei. 
<0d  nazwy  miasta  Gr.  Byzantion> 

Byzantyjczyk,  a,  Ira.  cy  p.  B^zantyjczyk. 

Byzantyjski  p.  Bizantyjski. 

Byzantynizm,  u,  blm.  p.  BIzantynizm :  Andrzej 
Paleolog  został  błędnym  rycerzem  byzantyni- 
zmu.  Dar. 

Byzantyński  p.  Bizantyjski:  Był  to  gmach  sta- 
rożytny, struktury  byzantyńskiej.  Szaj. 

[Byzia,  I,  Im.  e]  piesz.  oicca,  bazia. 

[Byziówka,  I,  Im.  i]  nierządnica  najniższej  klasy, 
oddająca  ś.  w  [byziach],  szychłówka. 

[Byzlu]  p.  BzI. 

[Byź,  I,  Im.  e]  zarośla.   <?> 

Bzda,  y,  Im.  y  p.  Bźdzlna.  <BZD> 

[Bzder]  vi,  wyrażeniu:  Na  B.,  a.  Na  bzdury  a. 
Na  wzder  =na  złość,  na  przekorę,  na  psotę.  <  Por. 
Cześ.  na  Yzdor- na  przekorę;  zap.  sld.  do  BZD> 

Bzdere  nieod. :  Terę  "B.  —  tere  J'ere,  głupie  ga- 
danie, nonsens. 

[Bzderka,  I,  Im.  I]  p.  Strzebla.  <?  może  = 
Bzdręga  -  Pstrąg  > 

[Bzdęceć,  y,  al]  mówić  nudnie,  monotonnie,  na- 
przyJcrzać  się,  brzęczeć. 

Bzdęga,  i,  Im.  Ifl.  galar  z  młynem.  Pot.  Por. 
[Bzdziel]    <?> 

[Bzdęga,  i,  Im.  i]   lura,  zły  napój,  złe  jedzenie. 

[Bzdęgolić,  i,  U]  p.  Bzdurzyć. 

Bzdnąć,  ie,  ął,  XBznąć,  nieod.  Bzdzieó,  Bździeć, 
X  Bzdzić,  XBŹdzlć  I.  tciatr  tyłem  cicho  pukić, 
zesmrodzić  ś.  2.  [Bzdzieć]  gadać  głupstwa.  3. 
[^]  powiać  (o  wietrze).  <BZD> 

Bzdnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Bzdnąć. 

Bzdo,  a,  blm.  bżdżcnie,  bzdnięcie:  Bzdem  g..na 
nie  zbędzie.  Prz.  (=nie  zbędzie  rzeczy  jej  po^o. 
rem), 

[Bzdrąg,  ęga,  Im.  ęgl]  p.  Pstrąg. 

Bzdręga,  i,  Im    i  p.  Pstrąg. 

[Bzdryngać,  a,  al]  brząkać:  B.  na  gitarze.  Chodź. 
<Dźwn.> 

[Bzdrynganie,  a,  blm.]  czynność  cz,  Bzdryngać. 

[Bzducha,  y,  Im.  y]  bot.  I.  p.  Szczwól.  2.  a. 
[Bzdziucha,  Bzdziuch,  Bidziuoh]  purchawka  olbrzy- 
mia (l.y(operdon  bovista).  3.  p.  Szalej.  4.  [B.]  by- 
lica\    W&m  poduchy  dlań  ze  bzdschy.  Pśń. 

[Bzduczeć,  y,  al]  \.  prosić  natrętnie.  2.  korau  = 
dokuczać,  nudzić,  narzucać  ś.,  gderać.     <Dźwn.  > 

[Bzdun,  a.  Im.  owie  a.  y]  p.  Zdun. 

X  Bzdur,  a,  Im.  y  p.  Bzdura. 

Bzdura,  y.  Im.  y  1.  p.  Bzdurstwo:  Onby  ś. 
o  takie  bzdury  pojedynkować  miał?  [Na  bzilu- 
ry]  p.  Bzdur.  2.  m.  i  ż.  a  X  Bzdur  półył.iirc.k, 
miałkiego  rozumu,  rura:  O  jaki  z  ciebie  B.!  Zubł 


249 


BZDURA Ó 


Ti      Z      Y 


Stary  B.  Miał  on  go  za  bzdurę.  Jabł.  3.  o  dziecku : 
trzpiotek,  głuptasek:.  Zdr.  Bzdurka.    <EZD> 
[Bzdurać,  a,  al]  p.  Bzdurzyć. 
JBzdurak,    a,    Ira.    I  a.  cy]  (jawędziarz,  gndala. 
Bzdurka,  i,  Ira.    I   p.   Bzdura:   Jliłe-ć  będ.-j,    te 
bzdurki,  dlatego,  że  moje. 

Bzdurny  Uchj,  niewiele  wart,  niedorzeczny,  hez- 
sensowy:  Dla  kilku  bzdurnych  dukatów  ujiadlać 
się  mam?  Plecie  jakieś  bzdurne  rzeczy  (=  bzdur- 
stwa). 

[Bzduro,  3,  Im.  a]  przedmiot  hrzj/dki. 
Bzdurstwo,  a,    Im.    a    I.   a.    Bzdura   hagotili, 
fraszka,   niedorzeczność,    drobiazg,  ghipstwo,    dzie- 
ciństwo:   O  lada  B.  ś.  gniewa.  Robie  bzdurstwa. 
2.    niedorzeczne  gadanie.,  glupsttco,  brednie:   IMeść 
bzdurstwa. 
Bzdurzenie,  a,  Im.  a  czynność  ez.  Bzdurzyć. 
Bzdurzyć,  y,  yl,  [Bzdyrzyć,  Bzdurać,  Bzdęgolić] 
lada  co  gadać,  pleść    ni  w  pięć  ni  w  dziewięć,  ba- 
jać:    Zdaje  ś.,   że  sam  nie   wiesz,  co  bzdurzysz. 
Lada  co  bzdurzy.  Jabł.    Trzy   po    trzy  bzdurzy. 
Zabł.    Ja  stary  będę  wara  źle  czy  dobrze  bzdu- 
rzył. Tremb.    Bzdurzy,  jak  Karski   na  mękach. 
Prz. 

[Bzdy,  blp.  i  bez  2  pp.]  I.  bagatele.  2.  pogard- 
liwa nazwa  ludzi. 

[Bzdyczeć,  y,  al]  brzęczeć,  dźwięczeć.  <Dźwn.> 
Bzdyczek,    czka.    Im.   czki   p.    Bzdyk:     Żonka 
młoda  pewnie  nie  dla  ciebie,  stareńki  bzdyczku. 
Opal. 

Bzdyczyć  sFę,  y  ś.,  yl  ś.  I.  sierdzić  i.,  oburzać 
i.,  wyrażać  niezadowolenie:  Nie  bzdycz  ś.,  panie 
Michale,  bo  prawdę  powiada.  Sienk.  2.  [B.  ś.] 
chmurzyć  ś.  (o  niebie) :  Jakoś  ś.  bzdyczy,  będzie 
deszcz.  3.  [B.  ś.]  p.  Byczyć. 

Bzdyk,  a.  Im.  I  I.  dziad,  starzec,  starowina:  I  to- 
bie ś.  też,  bzdyku,  chce  żony!  Opal.  2.  [B.]  .^to- 
ry  kawaler.  3.  człowiek  nadęty,  bąk.  Zdr.  Bzdy- 
czek,  Bzdyś. 

Bzdykać,  a,  al   I.  p.  Bzykać:   Kule,  jak   osy, 
bcdykały   wokoło.  Przybór.     Co   ty  tu   będziesz 
bzdykał?  Przybór.  <Dźwn.> 
[Bzdyknąć,  nie,  nąl]  skoczyć.  <Dźwn.> 
[Bzdyrzyć,  y,  yl]  p.  Bzdurzyć.  <BZD> 
Bzdyś,  a,  Im.  e  p.  Bzdyk :  Gdy  ś.  B.  smuci,  że 
jego    chuci    próżne  i  zawody.  Koch.    Tu  pewny 
B.    wdaje    się    w    rzecz     do    panny.  Czart.    A. 
<BZD> 
xBzdzlć,  i,  II  p.  Bzdnąć. 
Bzdzleć  I,  al  p.  Bzdnąć. 
Bzdziel,  a,  Im.  e  p.  Bździel  i  Bźdzlna. 
Bzdzina,  y,  Im.  y  p.  Bźdzlna. 
[Bzdzinki,  nek,  blp.]  p.  Bździnki. 
Bzdzloch,    a,    Im.    y     I.    p.    Bździoch.    2.  [B.] 
plotkarz ;  głupiec.     3.   [Bzdziochy]    rodzaj    śliwek. 
Zdr.  Bzdzloszek. 

Bzdziocha,  y,  Im.  y    I.  forma  ż.    od    Bzdzloch. 
2.  p.  Bzdziocha.    Zdr.  Bzdzloszka. 
[Bzdzlon,  a,  Im.  yj  otwór  stolcowy. 
Bzdzloszek,  szka,  Im.  szki  p.  Bzdzloch. 
Bzdzloszka,  I,  Im.  I  p.  Bzdziocha. 
Bzdzlu  w.  p.  Bziu:    Jemu  w  głowie  fiu  bzdziu. 
Bzdziuch,  a,  Im.  y]  p.  Bżdzluch. 
Bzdzlucha,  y.  Im.  y]  p.  Bzducha. 
[Bzdzluszka,  i,  Im.  I]  bot.  (tagetes  patula)  Ję- 
dyka,  jęducha,  aksamitka. 

BzI  bzll  [  Byzlu  byziu  ]  dziee.  spać,  lulu.: 
Pójdziesz  bzi  bzi?  A,  a,  bzi  bziana,  porwał 
wilczek  barana,  a  owieczkę  psi  psi,  a  ty,  Józiu, 
śpij,  śpij !  Pśń. 

|Bzlak,  a.  Im.  I]  krzak  bzu:  Dzieweyny  w  wi- 
gilję  Bożego  Narodzenia    obchodzą    krz^k  bzowy 


i  mówią:  „A  ty,  bziaku,  daj  mi  męża  tego 
roku." 

[Bzibzi  nieod.J  dziec.  rzepa. 

Bzianka,  I,  Im.  I  I.  a.  Bzionka  jagoda  bzowa. 
2.  IB.l  zupa.  z  bzu  białego  u  drobnej  szlachty 
podolskie/    <  RZ  > 

Bzica,  y,  Im.  e  bot.  bez  koralowy  a.  czerwony. 

fBzIcha,  y,  im.  y]   bot.  p.  Szalej. 

Bziczek,  czka,  Im.  czki  p.  Bzik. 

Bzik,  a.  Im,  i  I.  szus,  zajączek,  ćwiek  w  gło- 
wie, jilcsacja:  Mieć,  dostać  bzika.  2.  dzitnak, 
oryginał,  narwaniec,  warjat.   Zdr.  BzICZek.    <BZ> 

\,  XBzik,  u,  Im.  I  p.  Bez:  Bziki,  złamane  od 
śniegu.  Krasz.   <BZ> 

2.     XBzik  nieod.  p.  Bzyk.    <Dźwn.> 

[Bzik,  a.  Im.  1]  rodzaj  owadu    kąsającego  konie. 

XBzikaczka,  i,  Im.  I  grymaśnica:  Bzikaezko 
przeklęta,  wstań!  ścią,gnę  dyscypliną.  Zap. 

XBzikać.  a,  al  I.  'ś/iewać  dziecku  do  snu: 
Maraka  dziecku  bzika.  2.  p.  Bzyknąć:  Proch 
zamokły  na  panewce  bzikał.  <Dźwn.> 

XBziknąć,  le,  ąl  p.  Bzyknąć:  Bziknęło  mu  na 
panewce.  Mucha  bziknęła,  niby  trąbiąc  ku  po- 
trzebie. Tremb. 

Bzikostwo,  a.  Im.  a,  Bzikowstwo  postępowanie 
niedorzeczne,  usposobienie  tcarjackie:  Przy  całym 
swoira  bzikostwie  i  próżniactwie  jest  to  czło- 
wiek uczciwy.  Prus. 

Bzikować,  uje,  owal  z  bzikiem  wyjeżdżać,  niedo- 
rzeczność popełniać,  być  niespełna  rozumu :  Patrzał 
mu  w  oczy,  jakby  bzikował.   <p.  Bzik> 

Bzlkowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Bzikować. 

Bzikowato  przys.  od  Bzikowaty. 

Bzikowaty  mający  bzika,  postrzelony :  Miewał 
tak  nierozumne  wybryki,  iż  to  dało  ludziom  po- 
wód do  okrzyczenia  go  bzikowatym  szlachcicem, 
a  nawet  zajączki  posiadającym.  Kaczk. 

Bzikowstwo,  a,  Ira.  a  p.  Bzikostwo. 

[Bzina,  y,  Ira.  y]  p.  Bzowina.  <BZ> 

Bzionka,  i,  Im.  i  p.  Bzianka. 

Bzisko,  a,  Im.  a  p.  Bez:  Iviedy  ś.  pan  Szcze- 
pan rzucił  w  stare  bziska,  chwycił  djabła.  Pol. 
Zanurzył  ś.  w  gęste  bziska.  Jeż.  <BŻ> 

BzIu  a.  Bzdziu  w.  szczeg.  w  połączeniu  z  Fiu: 
Fiu  bzdziu !  a.  Fiu  bziu  I  =  głupstwo,  bzdurstwo. 
Krasz.  Klecz. 

[Bziuczeć,  y,  al]  p.  Bzyknąć. 

[Bziuknąć,  nie,  nąl]  I.  p.  Bzyknąć.  2.  spalii 
się,  spłonąć  iv  jednej  chwili. 

XBznąć,  le,  ąl  p.  Bzdnąć.     <BZD> 

Bzowiczkowaty  bot.:  Rośliny  bzowiczkowate  = 
rodzina  roślin  kwiatowych  dwuliściennych. 

Bzowina,  y,  Im.  y,  [Bzina]  drzewo  bzowe,  krzak 
bzowy:  Dziką  bzowinę  na  osobnym  miejscu  za- 
sadzić. 

[Bzowski,  ego,  blm.]:  Pan  B.  =  djabeł:  Rusin, 
przemówiwszy  ś.  z  Mazurem,  odsyła  go  do 
wszystkich  djabłów,  mianując  ich  wtedy:  Pan 
Łoziński,  pan  B.  itd.     <BŻ> 

Bzowy  przym.  od  Bez:  Kwiat,  sok  B.  Powi- 
dła bzowe.  Kolor  B.  =  iiljowy.  Bzowa  jagoda = 
bzianka.     Bzowe  krzaki  =  bzoicina. 

[Bzówka,  i,  Ira.  ł]  \.  jagoda  bzu  czarnego.  2. 
a.  [Fafuła]  poletcka  z  jagód  bzu  czarnego,  czyli 
bzówek.  Por.  Gzica.     <BZ> 

[Bzubzyna,  y,  Ira.  y]  sukińa.  bez  ręlcatoów  z  płót- 
na o  żywych  barwach.     <p.  Bombaz> 

[Bzurzyć,  y,  ylj  myśleć  o  głupstwach.  <  ?  Por. 
BZD  > 

[Bzy I]  w.  figa!:  Daj  mi  to!  —  Bzy,  dosta- 
niesz! 


250 


BZTCZEĆ 

Bzyczeó,  y,  al  p.  Bzyknąć:  W  krzaku  wir- 
ginji  bzyczały  osy.  Krasz.  Miiehy  bzyczaly. 
Krasz.   <BZ> 

[Bzyczka,  I,  Ira.  I]  skwarek. 

Bzyk,  nieod.,  XBzik  naśladowanie  myczenia  roz- 
palonego metalu  a.  węgla  w  wodzie,  a  lyslrykania 
prochu  na  panewce. 

Bzykać,  a,  al  p.  Bzyknąć:  Jeśli  która  (mu- 
cha) wpadnie,  trzy  dni  będzie  13.  Mlek.  Inne 
(strzały)  poczęły  mu  B.,  i  świstać,  i  śpiewać, 
>akoby  bąki  i  pszczoły.  Sienk. 

Bzyknąć,  ie,  ąl,  Bzdyknąć,  XBziknąć,  [Bziuk- 
nąć],  nied.  Bzykać,  X  Bzikać,  Bzyczeć,  [Bzlu- 
czećj  syknąć,  zasyczeć  (o  rozpalonym  metalu  a. 
węglu,  pogrążanym  w  wodzie);  myśl.,  o  procłiu: 
pstryknąć  (gdy  nie  wybuchnął  od  razu  i  nie 
zapalił  naboju);  o  strzałach  =  iwj."?n(j(J,  zaszeleścić, 
furknąó:  Pierwsza  strzała  bzyknęła  mu  koło 
ucha.  Sienk.;  o  owaduch- zabrzęczeć:  Zaledwie 
mucha  bzyknie,  już  długienii  nogi  obejmuje  ją 
wkoło  i  dusi  mistrz  srogi.  Mick. 

[Bźdzlągać,  a,  al,  B.  ś.]  p.  Bździągwać. 
<BZD> 

[Bździągwa,  y,  Im.  y]  pluskwa. 

[Bździągwać,  a,  al,  Bźdzlągać,  Bźdzlągać  ś., 
Bździąkać  ś.]  wałęsać  ś.,  włóczyć  ś.;  łazić  po  do- 
mu, ciągle  drzwi  otioierając;  próżnować. 

[Bździąkać  się,  a  ś.,  al  ś.j  p.  Bździągwać. 


CACKO 

XBźdzlć,  I,  U  p.  Bzdnąć.  <BZD> 

Bździeć,  I,  al  p.  Bzdnąć. 

Bźdzlel,    a,    Im.    e,  Bzdzlel    I.  p.  Bźdzlna.    «< 

smrodziuch.     3.  tchórz;  człowiek  bez  charakteru.   . 

[Bźdzlel,  a,  Im.  e]  młyn  na  wybrzeżu  rzekt  • 
Bździelera  zowią  flisy  młyn  pobrzeżiiy  na  Wiśle, 
Klon.  Por.  Bzdęga. 

Bźdzlna,  y,  Im.  y,  Bzdzlna,  Bzda  i.  a.  Bźdzlel, 
Bzdzlel  gaz,  wiatr  żołądkowy,  odchodzący  tyłem: 
Wziął  za  pierdel  bżdzinę.  Prz.  (  =  jaka  praca,  ta- 
ka płaca)  2.  człowiek  bez  charakteru.  3.  [B.] 
r/łupstwo,  bajka;  coś  bardzo  niemocnego:  Mocny, 
jak  bździny.  4.  [Bździny,  blp.J  hzdurstwa,  Jrasz- 
ki,  bagatele,  drobnostki. 

[BździnkI,  ek,  blp.,  BzdzInkIJ  krzew  z  czar  nem  i 
jagodami,  podobnemi  do  czarnej  porzeczki. 

BŹdzloch,  a,  Im.  y,  Bzdzioch  I.  ten,  kto  bździ- 
ny puszcza,  smrodziuch.  2.  tchórz.  3.  człotciek 
wstrętnych  obyczajów,  pas^kudnik.    Zdr.  Bździoszek. 

Bźdzlocha,  y,  Ira.  y  I.  forma  ż.  od.  Bzdzioch. 
2.  a.  Bźdzlocha  tyłek,  zadek.     Zdr.  Bździoszka. 

Bździoszek,  szka,  Im.  szki  p.  Bzdzioch. 

Bździoszka,  I,  Im.  I  p.  Bździocha. 

[Bźdzluoh,  a,  Ira.  y,  Bzdziuch]  I.  a.  [Pankacl- 
naj  czarna  porzeczka.  2.  p.  Bzducha.  3.  smar- 
kacz, dziecinch.     4.  pluskwa  drzewna 

Bżdżenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Bździeć. 


C  I.  spółgłoska  zębowo-językowa  niedźwięczna 
a.  cicha;  sianowi  brzmienie  złożone  z  t  i  łącznie 
z  nim  wymówionego  s  (brat-f-ski^:  bracki).  Mięk- 
kie a.  podniebienne  ć  na  końcu  wyrazów,  jako 
też  w  środku  przed  spółgłoskami  wyraża  się 
w  piśmie  polskim  przez  (f  (chęć,  wróćmy);  przed 
samogłoskami  zaś  (oprócz  przed  i)  wyraża  się 
przez  ci  (ciało  =  cało,  ciągły  =  ćągły);  przed  samo- 
głoską i  —  przez  samo  c  (cichy  =  ćiehyj.  Zmięk- 
czone a.  upodniebiennione  cz  oznacza  się  stale 
dwiema  literami  cz  (czcić,  czysty,  zręczny).  2. 
muz.  =  a)  pierwszy  stopień  tonacji  c  major  (in.  ut, 
do):  C  leży  między  h  a  d.  b)  C  dur  a.  major,  C 
moll  a.  minor  =  fiazMjy  tonacji  a.  gam  majorowej 
(twardej)  i  minorowej  (miękkiej):  Gram  camę  c 
minor.  Symfonja  c  dur  Mozarta. 

ŁCabala]  w  cwał. 
!aban,  a,  Im.  y,  Czaban  I.  gatunek  większego 
barana,  a.  owcy,  cap :  Pasterz  chodzi  z  fletnią  za 
trzodą  cabanów.  Węg.  2.  posp.  człowiek  nie- 
zgrabny, niezgrabjasz,  basałyk,  cap.  3.  [C]  miesz- 
czuch, tyk.  4.  [C]  przekupień  miejski.  5.  [C.]  grze- 
bień. Zdr.  Gabanek.  <Zraazurzenie  Ukr.  czaban, 
czoban  > 

Cabanek,  nka.   Im.   nkl   p.  Caban:    Są  u   nas 
dwojakie  owce,  pospolite  i  cabanki;  ostatnie  nie- 
co są  większe,    i  dłuższą    i  lepszą   wełnę  mają. 
Kluk. 
.  (Cabanić,  I,  II]  kogo  =  łajać,  besztać. 

CabańskI  przym.  od  Caban :  Owca  cabańska. 
Stryj  k. 

[Cabe]  p.  Cza. 


Caoa,  Cacy,  Ciaciu  dziee.  I.  przys.  pięknie, 
ślicznie:  Dziecię  cieszy  się  i  woła:  C.  C.  2. 
jjrzyra.  nieod.  p.   Cacany.  Lala  C. ! 

Cacać,  a,  al  i  C.  ś.  p.  Ceckać. 

Cacanek,  nka,  Ira.  nkl  pieszczoch,  wychuchany, 
yagatek. 

XCacanica,  y,  Im.  e  p.  Cacanka:  Obietnica 
C,  a  głupiemu  radość.  Prz. 

Cacanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cacać. 

Cacanka,  i,  Ira.  i  I.  a.  X  Cacanica  przymilenie, 
pieszczota,  głaskanie:  Obiecanka  C,  a  głupiemu 
radość.  Prz.  2.  Xyv  hn.  pieszczoty,  zaloty,  umizgi: 
Niewinne  cacanki. 

Cacany,  Ciaciany,  Cacy,  Caca,  Ciaciu  dziec. 
piękny,  wdzięczny,  śliczny,  dobry,  grzeczny:  Chło- 
piec  C.  Słówko  cacane. 

Caceczko,  a,  Ira.  a  p.  Cacko. 

[Cacha,  y.  Im.  y]  stado  gęsi,  owiec  it.p.  <Nra. 
Zeche> 

t Cacha,  y.  Im.  y,  f  Czacha  gór.  chodnik 
(w  kopamiach  olkuskich).    <Nra.  Zeche> 

Cacka,  i.  Im.  i  prow.  p.  Cacko. 

Cackać,  a,  al  i  C.  ś.  p.   Ceckać. 

Cackanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cackać. 

Cackanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Cackać  ś. 

Cacko,  a,  Im  a,  XCaco,  xCzaczko,  xCzacko, 
prow.  Cacka,  fCzaczka,  fCzaczek,  f  Czaczo 
I.  zabawka  dziecinna,  pieścidełko,  bawidełko  :  Świat 
jest  dzieckiera,  co  ś.  cackami  bawi.  Kras.  Ku- 
piec cacek.  Nie  z  każdego  drzewa  można  O.  wy- 
strugać. Prz.  xMa  cacka  w  głowie  (-mato  ma 


25i 


CA  co 


CA?.KA 


"ozumu).  2.  przen.  rzecz  śUczna,  pięknie  zrobiona, 
klejnocik,  hińecidelko :  Domek,  jak  C.  3.  (o  oso- 
bach) cacuntj,  icij pieszczony,  gagatek,  pieszczoch, 
delikdfniś.  4.  Inirszlyn  w  małych  kawałkach.  Zdr. 
Caceczko,  Cacunio,  Cacuchno,  Cacuszko. 

Caco,  a,  lin.  a  p.  Cacko:  Panna  Eliza,  mi- 
lutkie C.  ZabŁ 

Cacuchno,  a,  Im.  a  p.  Cacko. 

Cacunio,  a,  Im.  a  p.  Cacko:  Bo  też  i  jest  co 
kocliac-,  ;ilbo  nie  C.  ?  Zabł. 

[Cacusiany]  ładny,  śliczny,  piękny :  C.  dziil/iuś 
sipi^kne  dziecko. 

Cacuszko,  a,  Im.  a  p.  Cacko. 

pacuś,  a,  lin.  e  lalui,  utrzymaneh. 

Cacy  I.  p.  Caca:  C. !  C!  baw  ś.  2.  p.  Cacany: 
Niania  C. !  C,  C,  a  potym  do  kieszeni. 

Cadyk,  a,  Im.  o  wie  przewodnik  duchowny  żydow- 
.skiej  sekiy  chasydów.  <Hb.  zaddik  =  prawy,  po- 
bożny > 

[Cadzenie,   a,   blm.],  czynność    ez.    Cadzić,  ce 

dzeiiic. 

ICadzeniec,  ńca.  Im.  ńce]  p.  Cedzenlec 

[Cadzić,  i,  H]  p.  Cedzió. 

[Cadzka,  i,  Im.  1]  I.  p.  Cedzidło.  2.  p.  Cedzitka. 

3.  naczynie  blaszane  do  odcedzania  mleka. 

ICadika,  I,  Im.  ij  p.  Cedziłka. 

XCaf,  a,  Im.  y  oprawca,  zbir.   <"W"ios.  zafto> 

[Caf-J  p.  Cof-. 

Cafta,  y.  Im.  y  I.  łańcuch  u  pługa.  2.  [Cafta] 
p.  Cafnial. 

1'Cafalnik,  a,  Im.  I]  klin,  sworzeń  xv  pługu. 

I  Cafnial,  a.  Im.  e,  Cafta]  gioóżdż  u  pługa. 

Cajcel,  cla,  Im.  cle  hut.  munsztuk  do  piszczeli 
hutniczej.     <Cz.  cejelik:  1.  cycek,  2.  smoczek> 

[Cjjchoż,  u,  Im.  e]  p.  Zbrojownia. 

Cajg,  u,  im.  I  I.  ■\  narzędzia,  slatlci  rzemieilnicze. 
2.  t  niiilfrjał  na  monety  i  wyroby  jułdlerskie.  3. 
[C,  Cejg,  Cejch],  fC.  tkanina,  szczeg.  wełniana.  C. 
ostry  =  tlcanina  wełniana.  4.  fi.  potrzeby  statlcowe, 
porządki  (^jak  żagle,  kotwice  i  t.  p.,  szczęt;',  yaś 
liny).  5.  szczot,  szczecina  odcięta  w  masie  od 
grubszego  końca  pęczka.  <Nra.  Zeug  =  narzędzie; 
materjał  i  t.  d.> 

Cajghauz,  u,  Im.  y  p.  Zbrojownia.  <p.Cekhauz> 

Calkauz,  u,  Im.  y  ]>.  Zbrojownia. 

■j- Ćajniarnia,  I,  Im.  e  ładnica  żełaza.  <Nm. 
Zain  a.  Zein^pręt,  sztaba> 

t  Cajniarsk!  kuty.  Żelazo  cajniarskie,  czyli 
f r y zo wane  =  W2//Ću<fi  w  cienkie  sztabłci  karbo- 
wane. 

[Cajtownik,  a,  Im.  cy]  terminator  rzemieślniczy, 
czasowo  praktykujący.   <  Nin.  Zeit  -  czas  > 

1.  Cal,  a.  Im.  e  I.  a.  fCala  miara  długości=^/i^ 
stopy.  Pv7.Qn.:  na  C.  =o  włos,  bardzo  biizko:  Być 
na  C.  od  zguby.  Ani  na  C.  nie  urósł.  2.  astr. 
dwunasta  część  średnicy  słońca  a.  księżyca.  <Nm. 
Zoll> 

2.  Cal,  a,  Im.  e  fi.  ostatnia  plenica  w  pasie, 
spięta  z  przedcalem;  tylny  koniec  statku  wodnego: 
Calem  od  lij.(iu!  (woła  retman,  g-dy  wioślarze 
zbyt  przysuną  ś.  do  mielizny  piaszczystej). 

tCal,  i",  blm.  całośó.    <CAŁ> 

[Calakl,  ów,  blp.]  całe,  nie  oczyszczone  z  łupiny 
ziarna  gryki  to  kaszy  gryczanej.  Zdr.  [Caiaczki]. 

[Caiaczkl,  ów,  blp.]  p.  Calakl. 

[Cale,  u,  blm.]  p.  Calec. 

Cale,  fĆala,  i,  Im.  e  p.  I.  Cal  przys.  =  tt^mZe, 
całkiem,  zupełnie,  zgoła:  C.  inny  w  duchu.  Przy- 
znawać jc)  inne  (cechy),  tamtym  C.  przeciwne. 
Śniad.  Cuda  prawdziwe,  nie  odgadnę  C,  jakim 
dziś  wszystko  idzie  u  nas  torem.  Mlek.  Taki  za- 
pis ma  być  za  nic  i  C.  zły.  (=w  całości). 


Calec,  Ica,  a.  Icu,  Im.  !c8.  a.  [Cale,  Cele,  Callna, 
Celina],  Calizna,  prow.  Calik  I.  ziemia  tioarda,  nie 
rus:.ana  jeszcze;  warstwa  zieminie  tykana  sochą,  płu- 
giem: Głęboko  orzcie,  ziemię  przerzucajcie,  ry 
dlem,  motyką  calcu  dosięgajcie.  Jak.  W.  2.  przen 
zasada,  podstawa,  grunt,  treść :  Dziesięciorga  przy- 
kazań gruntem  i  calcem  jest  sprawiedliwość.  3. 
gór.  ziemia  twarda,  nie  kopana  jeszcze. 

XC'!lcĆ,  eje,  al  wychodzić  cało,  unikać  niebez^ 
pieczeństwa. 

Caleńki  prow.  p.  Caluchny:  Caleńka  ziemia  do 
chłopów  należeć  będzie.    Orzesz. 

[Callczek,  czkiego]  przym.  cały,  calusieńki. 

XCallć,  i,  il  ocalać,  zacliowywać  w  całością 
ochraniać:  Gniew  jego  zapewne  na  to  nas  calr 
żebyśmy  nieskończone  kary  odbierali.  Przyb. 

Calik,  a,  blm.  prow.  p.  Calec. 

[Calina,  y,  blm.]  p.  Calec. 

Calisty  I.  z  jednej  sztuki  zrobiony,  jednclity :  C. 
łańcuch.  Pol.  fl.:  Browarka  ealista  p.  Browarka. 

Calizna,  y.  Im.  y  2.  [C]  cząstka  ziemi  cała, 
opuszczona  przy  oraniu,  gruda:  Skiby  równo  skła- 
dać mają  tak,  żeby  calizny  nie  zostawiać  w  za- 
gonie. Haur.  3.  p.  Calec:  Fundamentom  pod  domy 
trzeba  głęboko  ziemię  wykopać  aż  do  calizny. 
Trzyc.  3.  [C]  pasza  pozostała  po  skoszeniu  owsa  a. 
ugoru.-  4.  a.  Filar  gór.  masa  ciała  kopalnego  w  po- 
kładzie do  wydobycia;  część  pokładu  między  chodni 
Icami,  przeznaczona  do  ruybrania  :  C.  solna,  itoz- 
począć  kopanie  w  caliźnie,  założyć  szyb  w  ca- 
liźnie (  =  w  nieticnictym  miejscu). 

Callznowy  przym.  od  Calizna. 

Caliżólt,  u,  lin  ,y,  bot.  (sogalgina)  roi.  z  rodziny 
złożonych.    <CAŁ-hŻółt> 

1.  Calowy  przym.  od  Cal. 

2.  Calowy,  ego,  Im.  I  fl.  oryl  Icierujący  calem 
czyli  ostatnią  pleracą. 

Calówka,  i.  Im.  i  I.  lina  na  cal  gruba.  2.  deska 
na  cal  gruba.  3.  łokieć  na  cale  podzielony.  4.  a. 
Cals^toic  ręk.  linijka  używana  przy  krajaniu  skór  na 
rękawiczki,  o  specjalnych  podziałkach.  <Nm.  Zoll 
=  eal> 

Calsztok,  a,  Im.  i  ręk.  p.  Calówka. 

[Caluchniczki]  p.  Caluchny. 

Caluchny,  Calusieńki,  Calusienieczkl,  Caluśkl, 
Caluteńki,  Calutenieciki,  Calutki,  prow.  Caleńki, 
fCaluczki,  X  Calusieńki,  X  Całuski,  [Calućkl,  Ca- 
luchniczki, Caluchny,  Caluszkl]  zupełnie  cały:  Ca- 
luehną  drog-ę  milczał.   <CAŁ> 

[Catućki]  p.  Caluchny. 

Calusienieczkl  p.  Caluchny. 

Calusieńki  p.  Caluchny:  Ć.  dzień  pracowałem. 

[Caluszki]  p.  Caluchny. 

Całuski  p.  Caluchny:  C.  świat.  Kon.  Będziesz 
miał  talarów  na  caluśkim  stole.  Kon.  Na  caluś- 
kiej  ziemi  siali  i  kosili.  Orzesz. 

ĆalutenleczkI  p.  Caluchny. 

Caluteńki  p.   Caluchny. 

Calutki  p.  Caluchny :  Calutką  noc  nie  spałem. 

fCal,  a,  o  ]>.  Cały:  Na  C.  przedać  =  Auj<t7?). 
Z  esi\&  =  całkiem,  ze  wszystkim.  Cnoty  zachowuj;^ 
w  cale  Rrocz pospolitą  {  =  w  całości).  Górn.  Pro- 
went króla  w  cale  oddawać  (=  całkowicie,  tu  ca- 
łości). Puścił  ji  cała  i  zdrowa.  Aby  budowania 
cała  ostała.  <CAŁ> 

[Cafecka,  1,  Im.  I]  p.  Całka. 

[Całen]  p.  Cały. 

Całka,  I,  Im.  i  I.  [C]  rzepa  całkiem  mała  a. 
w  krajanych  jilastrach  suszona  a.  wędzona.  2. 
X  mb.  niewinna  dziewizyna.  3.  gór.  ostuira,  siana 
z  łdatu   surowiznowego,  lanego   w  ognisku  J'ryszer~ 


!52 


u    A    fc    K 


CAŁOPALIĆ 


skim:  C.  podformowa.  C.  zaogniowa.  C.  gichto- 
wa  a.  przcciwwiatrowa.  C.  przodkowa  a.  spusto- 
wa. 4.  mat.  algorytm  wyższego  rachunku,  nima 
nieskończonej  hczDij  eiementoio  nieskończeni$  ma- 
h/ch ,  funkcja  pierwotna  wzgle^dem  funkcji  pochodnej 
a.  różniczki;  rozmazanie  równania  różniczkowego  itd., 
in.  liczba  całka:  C.  nieokreślona,  określona, 
ogólna,  zupełna,  szczególna  itp.  Zdr.  [Gałecka]. 
Całki  I.  X  i  [O,]  cały,  całkowity.  2.  mat. :  Liczba 
całka  p.  Galka. 

Galkiem  przys.   I.  całkowicie,  zupełnie,  ze  szczę- 
tem, wcale,    zgoła,    ze    wszystkim:     Trzeba,   to    Ć. 
przerobić.    C.  niepotrzebny.   Dom  C.    zgorzał.  2. 
t«>  całości,  cało,  całkowicie,   nierozdzielnie .     Weź 
C.  pieprzu.  Troć.  (  =  nietłuczonego).  Materja  trak- 
towana   być    może    już    w  szczególności,  już  C. 
(  =  ogółem).    3.    [C]    wogóle,  w    sobie:    C.  dobra 
i'ył*>  jćny  nogi  kiepskiś  miała. 
X  Całko  przys.  od  Gaiki. 
[Calkość,  I,  blm.]  cała  liczba,  ogół. 
Całkować,    uje,    owal    I.    dopełniać;    do    całości 
uzupełniać.     2.    !fil.  p.    Zoalać.    3.    mat.    szukać 
całki  dla   danej   różniczki    a.    rozwiązania    danego 
równania  różniczkowego. 
Galkowainość,  i,  blm.  rz.  od  Całkowalny. 
Całkowalny  mat.    dujący  s.  całkować,  mogący  ś. 
całkować:  Różniczka  całkowalna.  Równanie  cał- 
kowalne. 

Całkowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Całkować: 
C.  różniczek,  równań  różniczkowych,  układów 
równań. 
fCalkowaty  p.  Całkowity.  En. 
Całkowicie  przys.  od  Całkowity,  zupełnie,  cał- 
'ciem:  Mazurzy  zamieszkują  niektóre  wsie  C, 
w  innych  pomieszani  są.  z  Litwą  i  Rusinami. 
Sienk. 

X  Całkowitka,  1,  Ira.  I  I.  liczba  całkowita.  2. 
mma  w  dodawaniu. 

Całkowitość,  i,  blm.  I.  rz.  od  Całkowity.  2. 
min.  ujawnienie  i.  w  kryształach  pełnej  liczby  pła- 
.izczyzn. 

Całkowity  I.  a.  xGałowlty,  [Gałki],  f  Całkowały 
we  wszystkich  swoich  częściach  cały,  niepodzielny; 
zupełny:  C.  obraz  przeszłości.  Krasz.  Mat.: 
Liczba  całkowita,  funkcja  całkowita  =  nie  ułamko- 
wa. Funkcja  całkowita  wymierna.  Powierzchnia 
całkowita  figury.  2.  lii.:  Indukcja  całkowita  a. 
formalna  p.  Indukcja.  XSąd  C.  p.  Sąd.  3.  fiz. : 
Całkowite  odbicie  światła  a.  całkowite  odbicie 
wewnętrzne  (=gdy  promień  światła  przejść  nie 
może  ze  środka  optycznie  gęstszego  do  rzadszego). 
4.  min.  ściągający  ś.  do  postaci  krystalicznych,  po- 
siadających pełną  liczbę  płaszczyzn :  Postać  cał- 
kowita,   kształt    C.  Forma  całkowita. 

Całkowy  I.  przyin.  od  Całka:  Rachunek  C. 
Równanie  całkowe.  Układ  równań  całkowych. 
2.  [C.]  dojrzały:  Krowa  całkowa.  G.,  ego,lm.  i  rz. 

1.  [C.  a.  Wozak]  robotnik,  używany   do    odn-ożenia, 
nakładania,  nabijania  soli  do  beczek  i  innych  robót. 

2.  gór.  robotnik  kopalniany,    całkowitą  jn-acę  odra- 
biający. 

Cało  przys.  od  Cały,  w  całości,  bez  naruszenia, 
bez  szkody,  szczęśliwie:  Budowa  ta  dotąd  stoi  C. 
Powrócił  C.  Ujść  C.  z  niebezpieczeństwa.  C.  wy- 
szedł z  bitwy.  Wody  w  rzeszoto  nabrała  i  do 
kościoła  C.  zaniosła.  Min.  Gdzie  jeszcze  było  C, 
plondrowali.  Stryjk  {=gdzie  jeszcze  było  nie- 
tknięte). 

fCafo,  a,  blm.  całość,  zupełność,  nienaruszoność: 
Z  cała  =  całkiem,  ze  wszystkim.  W  cale  =  lo  cało- 
ści, nienaruszenie,  całkowicie:  Cnoty  zachowują 
w  cale  Rzeczpospolitą    i  onę  szczęśliwą  czynią. 


Górn.  Nie  nie  ma  utracić,  ale  w  calu  chować. 
Prowent  kj-óla  w  cale  oddawać. 

Całobrzegl,  Gałobrzeżny  bot.:  Liść  C.  =  mający 
brzegi  liez  ząbków,  niekarhowane.   Rost. 

Cafobrzeżny  p.  Całobrzegl:  Blaszka  (liścia) 
całobrzeżna.  Rost. 

Cafudniowu  przys.  od  Całodniowy. 
Całodniowy  p.  Całodzienny. 
Galodrzewie,  a,  Im.  a,    a.  Szrot    gór.   wiązanie 
całkowite  w  obudowie  szybów.  <CAŁ-(-DRZEW> 
Calodziany  całkowity,  jednolity,    cały:     Aż    mię 
ubrano  w  srebrno  szaty  całodziane.  Słów.  Biała 
szata,  całodziana.    <CAŁ-{-iy/AK> 

Całodziennie  przys.  od  Całodzienny:  Białogło- 
wy te  C.  w  zwierciedle  stawały  (  =  po  całych 
dniach).      <CAL-fDŹŃ> 

Całodzienny,  Całodniowy  I.  cały  dzień  trwają- 
cy: Całodzienna  praca,  służba.  C.  dyżur.  2. 
na  cały  dzień  wyznaczony,  dzienny :  Całodzienne 
utrzymanie. 

Gałogodzinny  całą  godzinę  trwający,  godzinny : 
Wojewoda  szedł  do  siebie  na  C.  spoczynek.  And. 
Można  być  zmęczonym  po  eałogodzinnym  przy- 
jęciu w  pałacu  posłów  i  różnych  deputacji. 
Asn.     <CAŁ+GOD> 

Całogruntowy  na  całym  gruncie  osiadły,  cały 
grunt  posiadający :  Wieś  polska  ma  całogrunto- 
wych,  półgruntowych  kmiotków  i  zagrodników. 
Goł.      <CAŁ-f  Grunt  > 

Galokrajowy  dotyczący  całego  kraju:  Dziennik 
handlowy  krzątał  ś.  około  ułożenia  tabeli  tar- 
gów całokrajowej.  T.  K.     <CAŁ-|-KROJ> 

XCalokslężyczny  całkiem  oświecony  księżycem: 
Całoksiężyczna  noc.     <CAŁ-(-Księżyc> 

XCalokS2tałcenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gało- 
kształclć.      <CAŁ-|-Ksztalt> 

xCałokształcić,  I,  II  p.  Galoksztaltować. 
Całokształt,  u,  blm.  I.  całość:  Twoizyć  C. 
Postać  ludzka,  kształty  zwierzęce  i  linje  pro- 
porca tworzyły  C.  dziwny,  naturze  nieznany. 
Orzesz.  Cechy  temperamentu,  wytworzone  przez 
C.  jej  życia.  Orzesz.  2.  fil.  całość  w  pewien  spo- 
sób ukształtowana,  ułożona,  zorganizowana ;  s;j- 
stem,  a.  ułcład  rozważany  w  całości.  3.  Im.  y  gór. 
system:  C.  wzniesień.  C.  gór.  Całokształty  od- 
budów =  sposoby  prowadzenia  robót  Icopulniunych 
w  pewnym  porządku.  C.  chodnikowy.  C.  filarowy. 
C,  przeeznikowy.  C.  szerokobierny.  C.  spągo- 
wy.    C.  stropowy. 

Caloksztaltny  przym.  od  Całokształt,  systema- 
tyczny. 

X Galoksztaltować,  uje,  owal,  X  Caloksztalclć  s^- 
stematycznie  coś  układać,  systematyzować. 

XCalokS2tałtowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ca- 
lokształtować. 

Caloletni  całe  lato  trwający:  Trud  C.  <CAŁ-j- 
LAT> 

Całomieslęcznie  przys.  od  Calomiesięczny. 
<CAŁ-f-Miesiąc> 

Calomiesięczny  cały  miesiąc  trwający,  miesięcz- 
ny:     C.  post,  zarobek. 

f  Galon,  a.  Im.  y  p.  Całun :  Spadł  on  z  krzesła 
na  C,  do  i^robu  z  całonu.  Pot. 

Całonocnie  przys.  od  Całonocny.  <  CAŁ  -\- 
Noc  > 

Całonocny  przez  całą  noc  trwający :  Bankiety 
całonocne.     Całonocne  czuwanie. 

Całopalenie,  a,  Im.  a  I.  ofiarowanie  ofiary  ca- 
łopalnej.    2.  ojiara  całopalna.      <CAŁ-f-PAŁ> 

Calopallć,  i,  ił  (w  St.  Ttst.)  ofiarę  całopalną 
ojiarować. 


253 


CAŁOPALNY 


CAŁY 


Całopalny  I.  całkiem  na  ołtarzu  palony:  Ofia- 
ra całopalna.  2.  przeznaczony  do  całopaleń :  Oł- 
tarz C. 

XCalopanek,  nka,  Im.  nkowle  żart.  nie  półpa- 
ntk:  Goli  nasi  półpankowie  wyścigami  konnc- 
mi  małpują  angielskicli  całopanków.  Dzierż. 
<CAŁ4-PAN> 

Całorocznie  przys.  od  Całoroczny. 

Całoroczny  przez  cały  rok  trwający,  roczny,  z  ca- 
łego roku  wynikły:  Służba  całoroczna.  Wyda- 
tek C.  [Pości  Zosia,  pości  całoroczne  piątki, 
żeby  ułan  wrócił].     <CAŁ-|-RZEK> 

XCałoruchny  cały  w  ruchu:  Pacholę  eałoruch- 
nym  ciężarem  kręte  z  wód  bałwany  wyrzuca. 
<CAŁ-j-Ruch> 

Całostka,  i,  Im.  I  p.  Całość  I.  coś,  stanowiące- 
go pewną  wykończoną  całość.  2.  fil.  całość  rozwa- 
żana w  stosunku  do  innej  całości,  której  część  sta- 
nowi. 

Całostkowy  przym.  od  Całostka,  stanowiący  pew- 
ną całostkę:  Dramat  ten  składa  ś.  ze  trzech 
części  całostkowych,  stanowiących  całość  inte- 
ijralną.  Kasz. 

Całościowy  przym.  od  Całość:  Szekspir  jest 
najświetniejszą  i  wyjątkową  gwiazdą,  należącą 
do  całościowego  organizmu  umysłowego  swojej 
epoki.    Trep. 

Całość,  I,  Im.  I  I.  połączenie  w  Jedno  składo- 
wych części,  rzecz  cała,  ogół,  ogólność:  ,  Część  ca- 
ło.ści.  O.  większa  od  swoich  części.  Świat,  jak- 
kolwiekbądź  wielki,  cząstką  jednak  tylko  naj- 
mniejszą jest  całości.  2.  odpowiedniość  części, 
zgodność,  całokształt:  Harmonijna  C.  Jednolita 
C.  Ułożyć  w  porządną  C.  Układać  ś.  w  ar- 
tystyczną C.  Ujęty  w  U.  logiczną.  "W  tym  dzie- 
le części  są  piękne,  ale  niema  żadnej  całości. 
3.  blm.  rz.  od  Cały ;  XCałowitość:  Zwrócić  de- 
pozyt w  całości.  Bronić  ca^iśei  swych  praw. 
Walczyć  za  C.  ojczyzny.  4.  fil.  (totalitas)  ogół 
części  razem  loziętych ;  Jedna  z  kategorji  w  djalek- 
tyce.  5.  mat.  liczba  całkowita  w  przeciwstawie- 
niu do  części:  C.  z  ułamkiem.  Zdr.  Całostka. 
<CAŁ> 

Całotygodniowy  cały  tydzień  trwający;  w  ciągu 
całego  tygodniu  powstały,  tygodniowy  :  Po  całotygod- 
niowej podróży  stanęliśmy  w  Kunie.  And.  Całoty- 
godniowy zarobek  w  szynku  zostawia.  <CAŁ-}- 
Tygodniowy> 

Całować,  uje,  ował,  f  Całuwać  dotknąwszy  usta- 
mi, cmoknąć:  C.  kogo  w  twarz,  w  usta,  w  rę- 
kę. Całował  ją  w  rękę,  a.  całował  jej  ręce.  C. 
kraj  szaty.  Całuję  cię  serdecznie.  Namiętnie 
0.  Żart.:  C.  z  dubeltówki^w  oba  policzki.  Gm.: 
Całuj  psa  w  nos.  Całuj  psa  w  ucho.  Sionk. 
Przen.:  Ogarnęła  spojrzeniem  całującym  jego 
twarz.  Reym.  Całuj,  nie  całuj,  a  podkomorzym,  a. 
deputatem  nie  będziesz.  Prz.  (-rob,  co  chcesz,  a  nic 
nie  wskórasz).  Nie  daj  Boże  C,  dopędzając.  Prz. 
C  =  życzliwość,  przyjaźń,  miłość  bez  wzajemności 
przykre  są).  2.  przen.  z  lekka  ś.  dotykać,  muskać 
po  wierzchu:  Wiatr  ciepły  całował  jej  skronie. 
Sienk.  Tak  nasza  rybka  podskokiem  mokre  ca- 
łuje powierzchnie.  Mick.  C.  Ś.  całować  Jeden 
drug  iego.     <  C  A  Ł  > 

Całowanie,  a,  Ini.  a  (.czynność  cz.  Całować: 
Posła  do  całowania  szaty  sułtana  przyprowa- 
dzono. Birk.  2.  całus,  pocałunek:  Daj  mi,  naj- 
milsza, ust  twych  jedno  C.  Szymon. 

Całowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Cało- 
wać ś. 

[Całowany,  ego,  blm.]  rodzaj  tańca. 


Całowieozny  cały  loiek  trwający,  wieczny :  Nie- 
bytność  kilkumiesięczna  i  całowieczna  są  to  rze- 
czy cale  różne.  St.  Aug.     <CAŁ-fWIEK> 

Całowleczorny,  Całowieczorowy  cały  icieczór 
trwający:  Po  całodziennym  i  całowieczornym 
graniu  i  poziewaniu  goście  rozeszli  ś.  Orzesz. 
<CAŁ-f-Wieczór> 

Całowieczorowy  p,  Całowleczorny. 

XCałowitość,  i,  blm.  rz.  od  Całowity  p.  Całość: 
Nawet  i  zdrowie  dla  pożytku  i  całowitości  Rze- 
czypospolitej odważają.  Błaż.     <CAŁ> 

X  Całowity  p.  Całkowity. 

XCałowładnle  przys.  od  Całowladny. 

XCałowładność,  I,  blm.  cała  władza,* pełna  mor, 
najwyższa  zwierzchność,  wszeclmładztwo :  C.  na- 
rodowa w  Polsce,  we  trzech  stanach  zamknięta, 
na  sejmie  okazuje  ś.  Skrzet.     <  CAŁ-f-WŁOD  > 

^<Całowładny  nieograniczenie  władający,  samo- 
władny, wszech  icladny. 

XCałowy  w  cul.iści,  w  całkowitości,  hurtowy: 
Handel  C.  (=  f  na  cal). 

xCałozupełny  z  Jednej  sztuki  złożony.  <CAŁ+ 
Zupełny  > 

XCałożyciowy  całe  życie  trtoający,  z  całego  życia . 
C.  dorobek.  Całożyeiowe  doświadczenie.  <CAL 
-|-Życie> 

[Całuchny]  p.  Caluchny. 

t  Całuczki  i).  Caluchny. 

Całun,  a,  Ira.  y,  f  Całon  i.  wielka  deka,  zszyta 
z  całych  hretów  sukna  a.  materji.  prześcierailło; 
nakrycie  żałobne  trumny  i  mgr,  kir:  Czarny  C. 
C.  śmierci.  Przen.:  Komu  ślubny  wieniec,  a  umie 
C.  (-śmierć).  Śnieżny  C.  zimy  (  -  śnieżna  po- 
włoka). 2.  Xpałcłak,  gruba  odzież  mnisza,  j)«- 
s^eimcza;  Występki  żyją,  .chociaż  pod  całunem. 
Nagł.  <Sezes.  caliin,  ze  Śr.  Grn.  schalune-dro- 
ga  tkanina,  od  nazwy  miasta  Fr.  Chalons. 
gdzie  tkaninę  tę  poczęto  wyrabiać  > 

XCałunek,  nka.  Im.  nki  pocałunek,  całus,  cało- 
wanie: Umiej  czuć  szczęście  matki,  kiedy  śród 
objęcia  po  raz  pierwszy  odbiera  C.  dziecięcia. 
Brodź.  Bałam  ś.  dać  mu  całunka.  Gosz.  Wa- 
lereia  od  czoła  po  ramiona  tym  eałunkiein  za- 
kraśniała.  Żm.  Przen.:  Woda  dnieprowa  poważ- 
nie ś.  toczy,  częstym  całunkiem  o  pierś  łódki 
pluska.  Gosz. 

Całus,  a.  Im.  y  pocałunek:  Dać,  dostać,  ode- 
brać, otrzymać,  ukraść  całusa.  Nie  utyjesz  sa- 
memi  całusami.  Prz.     Zdr.  Całusek.     <CAŁ> 

Całusek,  ska.  Im.  ski  I.  p.  Całus,  miły  pocału- 
nek, buzia:  Choć  stopniej  w  całusku.  Zal.  2. 
częś.  w  Im.  rodzaj  jyierniczków  okrągłych,  naraz  do 
ust  branych. 

XCałusleńkl  p.  Caluchny. 

X Całuska,  I,  Im.  I  muszka,  plastereczek  z  czar- 
nej kitajki,  przylepiany  na  tcardze. 

[Całuszka,  I,  Im.  Ij  kawałek  chleba  ukrojony  od 
brzegu  bochotka  z  całą  .ikói-ką,  łebek  w  chte- 
bie,  przylepka,  piętka:  Ukroił  cztery  krom- 
ki chleba,  pozostawiając  dla  siebie  eałuszkę. 
Jeż. 

Całus,  a.  Im.  e,  Całuśnik  który  a.  która  lubi  ca- 
łować, a.  liyć  całowaną:  Dziewczyna  ta  wielki 
C,  coraz  a.  jiosuwa  usta,  a.  nadaje  lica.  Oss. 

XCałuśki  |).  Caluchny. 

Całuśnik,  a,  Im.  cy  rub.  p.  Całus. 

ł  Całuwać,  a,  ał  p.  Całować. 

t  Całuwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Całuwać. 

Cały.  tCał,  x  Całki,  [Całki,  CałenJ  I.  zupełny, 
ro  całkowitej  ołjątości,  tcszystek:  C.  swiaf.  C.  ród 
ludzki.  C.  dzień.  C.  życie.  C.  boży  rok  czekać 
('zekać  całą  godzinę.     Całą  noc  oka  nie  zmrużę- 


"Zói 


CAMARYS2KK 


CARNIK 


Sient.  Zjeś(5  C,  chleb.  Wypić  całą  butelkę.  Prze- 
czytać ciiią  książkę.  Błąkać  ś.  py  oałych 
dniach  Ca^e  szeregi  drzew.  Całą  falę  list- 
ków zwiał  wiatr.  Sienk.  C.  rój  gołębi.  C. 
we  łzach,  w  potach,  zadyszany.  C.  di-żąey 
z  przestrachu.  C.  ciężar  domu,  życia  dźwigać. 
Całą  duszą  modlić  ś.  Cała  w  ruchu,  jak  na 
igle.  Mas.  Krosty  na  całym  a.  po  całym  (riele. 
Całym  sercem  lgnąć  do  świata.  Całym  sercem 
życzyć,  kochać,  a.  z  całego  serca.  ByC  C. 
w  oku,  C.  w  nchn  (  =  zebrać  ducha  swego  w  oko, 
w  ucho).  Pójdzie  za  niego  i  cała  rzecz  (  =  i  po 
wszysflcim,  i  basta).  Za  całą  nagrodę  chce 
wdzięczności.  Leci  na  całego  -  na  złamanie  kar- 
ku, na  oślep.  2.  istny,  czysty,  praiodziwy,  skoń- 
czony, komjjleiny,  wierutny :  Całą  jego  pociechą  reli- 
gja  (  =  jedyną).  Tyś  C.  łotr.  C.  oszust.  To  jest  C.  dja- 
beł.  C.  szelma.  Całą  g^])?^  =  komplem'Le,  zupełnie, 
całkowicie:  To  całą  gębą  przyjaciel.  To  głu- 
piec całą  gębą  =  wierutny  głupiec.  3.  nienaruszony, 
nieuszkodzony,  nienadwerężony,  mtnapoczęty,  nie- 
uszczerbiony :  Pomnik  ten  został  ś.  prawie  C, 
Talerz,  stół  C.  Suknia  cała.  I  w  całym  dziu- 
rę znajdzie,  jeżeli  kto  zechce.  Prz.  C.  bochenek. 
Wyszedł,  wrócił  C.  Milcz,  umykaj,  pókiś  C. 
Frzen.:  Należy  na  tym  Rzpltej,  żeby  pokój  po- 
spolity był  C.  Górn.  To,  to  grunt  wesela  pra- 
wego, kiedy  człowiek  sumnienia  całego.  Kochan. 
Być  całym  od  szkody,  od  prześladowania.  Dziew- 
czyna jeszcze  cała  (= nienaruszonego  dziewictwa). 

4.  nie  czczy,  nie  dęły,  lany,  bity,  masywny,  jednolity : 
Krzyż  C.  zloty,  C.  srebrny,  a.  C.  ze  złota,  C.  ze 
srebra.  Stół  C.  mahoniowy.  5.  (o  pieniądzach) 
nie  w  monecie  zdawkowej,  w  całości:  Dał  mi  ru- 
bla całego.  6.  [Cała  dziewczyna]  =  niezręczna 
IV  ruchach.     <CAŁ> 

Camaryszek,  szka,  Im.  szki  bot.  p.  Tatnary- 
8zek.     <Łć.  tamariscus> 

[Camer,  u,  Im.  y]  I.  a.  [Chojka]  sztuka  drze- 
wa sosnowego.  2.  kloc,  blok,  drzewo  grube,  prze- 
znaczone na  deski.  <  Cześ.  cimr  =  listwa  kręgo- 
wa, ze  Śr.  Grn.  zimber  =  budulec > 

Canga,  I,  Im.  i  garb.  p.  Chwytacz.  <Nm.  Zan- 
ge> 

Cank,  u  a.  a,  Im.  I  prow.  czółenko  (narzędzie 
przy  tkaniu  płótna  używane).  <Zap.  =  [ezałnk  = 
czołnek]> 

[Canturyja,  i,  Im.  e]  p.  Tysiącznik. 

Canubel,  bla,  Im.  ble  stoi.  i  rzeźb,  hebel  ząb- 
kowaty.  <  Nm.  Zahnhobel,  złóż.  z  Zahn  -\-  Ho- 
bel> 

1.  Cap!  a.  xCzap!  chaplłapl  łaps!  labasl:  C! 
łap!  i  porwali  go.  Zjedliśmy  łap  C,  a  potym 
w  nogi  C  =  tapucapu).  [Cap,  trap,  klap,  klepie 
6.  kosa].    <  Dźwn.  > 

2.  Cap,  a.  Im.  y  I.  gatunek  barana  z  długim^ 
grwbym  ogonem,  caban.  2.  stary  kozieł:  Głupi  a. 
uparty  jak  C.  Siedzieć,  śmierdzieć,  jak  C.  3. 
samiec  kozicy.    4.  [C.  brodaty]  ==  straszydło  lehie. 

5.  myśl.  samiec  sarny,  samiec.  6.  przen.  głupiec, 
niezgrabny,  człowiek  do  niczego,  basatyk,  pień,  bał- 
wan, cymbał,  gap.  <Czes.  i  Słe.  cap  =  baran, 
z  Węg.  cap  =  kozieł  > 

3.  Cap,  a,  Im.  y  I.  a.  Ocap  cieś.  kołek  wbity 
końcami  w  dwa  sąsiednie  bale  i  spajający  je  tym 
sposobem.  2.  stoi.  czop.  3.  śhi?.  zaokrąglone  za- 
kończenie klucza.     <Nm.    Zapfen=:czop> 

t  Capa,  y,  Im.  y  1.  skóra  wielbłądzia,  ośla  a. 
końska,  chropawo  wyprawna,  jaszczur,  szagryn: 
Buława  w  capę  wybijana,  złocista.  2.  przen. 
oprawa  pochew  od  szabel.  <Czes.  Cii  pa,  Wcg.  ca- 
pabOr  (boit=6i6raj  > 


Capać,  le  a.  xa,  ał  i  [C.  ś.]  p.  Capnąć. 

Capagi,  ów,  blp.  niezgrabne,  ordynarne  obu- 
wie, buciska  rozchlapane,  człapaki.  <Ros.  sa- 
pogi,  ze  sld.  do  cap-> 

Capanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Capać. 

Capanka,  I,  Im.  i  p.  Chapanka. 

XCapić,  I,  ił  p.  Capnąć. 

Capieć,  eje,  ai  capem  ś.  stawać,  głupieć,  hco'anie6. 
<p.  2.  Cap> 

Capie,  ęcia,    Im.  ęta  baranek;  koziołek. 

[Capiga,  i,  Im.  i,  Czapiga,  Cepiga,  CepUia,  Cze- 
plga,  Czepyiiy]  I.  część  pługa,  na  której  ś.  osadza 
lemiesz;  część  sochy  a.  pługa  służąca  do  podnosze- 
nia płużycy:  Od  Św.  Jadwigi  włóż  na  górę  ca- 
pigi.  Prz.  2.  rzemyk  do  przywiązywania  bijaka 
do  cepowiska. 

[Capiop,  a,  Im.  y]  myśl.  młody  cap,  capie  kozi- 
cy.   Zdr.  [Caplorek].    <p.  2.  Cap> 

^Capiorek,  rka,  Im.  rkł]  p.  Capior. 

Capkać,  a,  ai]  klepać  po  ramieniu. 

Capkiem  stawać]  opierad  ś.,  stawać  okoniem. 

Capnąć,  le,  ąl,  [Czapnąć],  nied.  Capać,  [Czapać], 
X  Capie,  XCzapiĆ  I.  zcapić,  chapnąć,  chwykiąć, 
grypsnąć,  schwytać,  porwać,  złapać,  wyrwać,  wy- 
drzeć: Dobrze  będzie,  co  i  capnąć.  W  tym  mał- 
żeństwie capnie  z  parę  miljonów.  C.  kogo  do 
kozy.  2.  skraść,  ściągnąć,  grypsnąć,  zwędzić : 
W  natłoku  ktoś  mi  kiesę  capaął.  Ten  obdartus 
włóczy  ś.  wszędzie,  byle  coś  C.  3.  nied.  u. 
[Capać  Ś.]  wlec  ś.  po  błocie:  Capa  powoli  na 
koniu  (  =  człapie).  4.  [Capać,  Czapaój^a)  ma- 
cać, b)  pukać.   <I)źwn.> 

Capnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Capnąć. 

[Caprać  się,  a  Ś.,  al  Ś.]    pluskać     ś.,     bryzgać. 

<?> 

[Capręga,  I,  Im.  I]  ten,  co  i.  pluska,  kąpiąc  ś.  a. 
myjąc  ś. 

XCapstryk,  u.  Im.  I  p.  Capstrzyk. 

Capstrzyk,  u,  Im.  I,  KCapstryk,  XCzapstrych, 
X  Czapstrzyk  woj.  znak  na  bębnie  a.  trąbce  na 
spoczynek  {nocny):  Biją,  grają  C.  Przen.:  Już  po 
capstrzyku  (=już  za  późno).  Nie  chodź  po  cap- 
strzyku (  =  dobrze  ci  tak).  <Nm.  Zapfenstreich> 

[Capy,  ów,  blp.]  śliwki  bez  pestek,  in.  parchy, 
ogórki.  <?> 

Car,  a,  Im.  owie,  f  Carz,  f  Czarz,  f  Czar  I.  mo- 
narcha rosyjski.  2.  panujący  tatarski,  chan.  3. 
f  C.  tm-eeki^  sułtan.  4.  Im.  y  a.  C.  ziele  bot.,  p. 
Car-zleie:  Pozostał  sam  odgłos  kary,  dotąd 
w  swych  baśniach  prostota  go  święci,  i  kwiaty 
nazywa  cary.  Mick.  <Ssł.  cesart,  cBsarŁ,  z  Łć. 
Caesar> 

Carat,  u  I.  Im.  y,  a.  Carstwo,  f  Czarstwo  pań- 
stwo cara.  2.  blm.  godność,  władza  nieograniczo- 
na cara. 

[Carek,  rka.  Im.  rkl,  Córek,  Córek]  i.  zagroda 
w  chlewie.  2.  miejsce,  zagroda  pod  piecem  dla 
kur,  kojec.  3.  przegroda  na  kartofle.  <p.  Ca- 
ryna  > 

Carewicz,  a.  Im.  e,  x  Carewicz,  X  Carzewic 
syn  cara. 

Carewiczowy,  Carewiczowskl  przym.  od  Care- 
wicz. 

Carewiczowski  p.  Carewiczowy. 

Carga,  i,  Im.  i  I.  [C.]  deska  poprzeczna  w  łóż- 
ku. 2.  jub.  w  wyrobie  złotym  a.  srebrmjm  podkład- 
ka z  tego  samego  metalu.  3.  stoi.  ra}na  stołu 
pod  blatem  <Nm.  Zarge  =  krawędź,  boki  > 

[Carnik,  a,  Im.  I]  kąt  izby  w  chacie,  nizico  ogro- 
dzony do  składania  nabiału.  <Ukr.  ca.rok  =  prze- 
strzeń ogrodzona  pod  piecem  lub  łóżkiem  w  cha- 
cie dla  kur,  cieląt  itd.,  p.  Cary  na  > 


255 


CAROPAPIZM 


CF.BUT.A 


yCaropapIzm,  u,  l)lm.  władza  carnjalco  zwierzch- 
nika ku.i(iala.     <'J;ir-f-I*a])iziii  > 

Carowa,  ej,  Im.  e,  Carzowa,  Caryca,  xCaryna 
żonn  cara. 

Carować,  uje,  owal  hyć  carem,  panować  Jako 
tar. 

Carowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Carować. 

XCarowicz,  a,  Im.  e  p.  Carewicz. 

Carówna,  y,  Im.  y  córka  cara. 

Carski  przym.  od  Car:  Jesjo  Carska  Mo.ść. 
Stolica  carska.  Carskie  drzwi,  a.  Carskie  -wro- 
ta =  «>  kościele  wschodnim,  średnie  drzwi  ołtarza, 
któremi  n-noszą  Najśw.  Sakrament. 

Carstwo,    a,    Im.    a,    f  Czarstwo    I.   p.  Carat. 

2.  wogólc  ^miisłwo,    panoioanie:    Ja    to  przekła- 
dam nad  wszystkie  tego  świata  carstwa.  Groch. 

3.  blm.    car  z  carową. 
Caryca,  y,  Im.  e  p.  Carowa. 

[Caryczka,  i,  Ira.  I]  roś.  pokrzyk  lekarski  (atro- 
pa  belladonna). 

Caryk,  a,  Ira.  I  I.  p.  Carzyk.  2.  [C]  p.  Jaz- 
garz. 

XCaryna,  y,  Ira.  y  I.  p.  Carowa.  2.  króloioa, 
monarchini:  Jak  królowa  rucałek,  kwiatów  po- 
dolskich C.    Słów. 

[Caryna,  y,  Im.  y]  I.  jmla  urodzajne:  Chór 
żniwiarek  jiośpiesza  w  caryny.  Pol.  "Wzdłuż 
krainy  drzonii.-j,  łęgi  i  caryny.  Pol.  2.  kołowrót, 
wrota  wsi.  Zdr.  [Carynkaj.  <Ukr.  caryna,  c;\- 
rynka:  1)  pole,  pastwisko  ogrodzone;  2)  wro- 
ta na  pole;  z  Rum.  tsearina,  pole,  grunt,  od 
tseara  (  =  Łd.  terra)=;  ziemia,  kraj> 

[Carynka,  I,  Im.  I]  p.  [Caryna]. 

Caryzm,  u,  blm.  system  carskich  rządów,  ich 
duch,  zasady:  C.  usunął  ś.  na  wschód  na  la- 
sy ku  Azji.  Lei. 

t  Carz,  a,  Ira.  e  p.  Car:  Najpotężniejszy  ca- 
rzu!  to  kniaź  Jarema  ucztuje.  Sienk. 

Carzątko,  a,  Im.  a  I.  żart.  dziecię  cara.  2. 
pog.  drobny  władca  loschodni:     C.  mongolskie. 

xCarzewic,  a,  Im.  e  p.  Carewicz. 

Car-ziele,  a.  Im.  ola,  Car  a.  Car  ziele  bot.  p. 
Lepiężnik  i  Ostróżka :  Kuma  stara  umie  wiele, 
ma  kwiat  paproć  i  car-ziele.  Mick.  <por.  Ukr. 
car  zilje> 

Carzowa,  ej,  Ira.  e  p.  Carowa:  Sama  C.  sa- 
wet  do  lasów  uciekła.  Krasz. 

Carzyk,  a,  Im.  I,  Caryk  pog.  mały  car,  królik: 
C.  tatarski  Birk.  A  taka  sława  jest  i  carzy- 
ka  Don  Miguela  i  carzyka  Modeny,  i  wielu  kró- 
lów i  ministrów.  Mick. 

[Catwić,  I,  U]  jednać  sobie;  ncaszczać,  podejmo- 
wać.    <?> 

1.  Cąber,  bra,  Im.  bry,  xCąbr,  X Cząber, 
XCząbr,  Comber,  xCombr,  xC2omber,  xCzombr 
krzyżoica,  lędźwiowa  czę^ć  mięsa  z  toołu,  jelenia, 
sarny,  skopa,  z  ćwierci  tylnej  odcięta  ;  grzbiet  ba- 
rani.   Zdr.      Cąberek.     <  Śr.  (Jrn.  ziiiibcre  > 

2.  Cąber,  bra,  Im.    bry    bot.    p.   Cząberek. 
[Cąber,  bra,  Im.  bry,  Cząbr,  Comber,    Cumper, 

Cumber]     I.     tłusty    cz^uartek.      2.    uczta  i  zabawy 

w  zapusty;  hulanka  przekupek    w    tłusty    czwartek. 

<Nm.  zamporn  =  obchodzić    zabaw;],  zapusty  > 
Cąberek.  rka,  Im.  rkl  j).  I.  Cąber.  <  Gr  thymbros  > 
jCąbić  się,  i  ś.,  II  ś.,  Cubrzyć  ś.]    (o  ptakach) 

coire.     <  ?  > 

[Cąblony] :    Jaja  c^bione  =  zapłodnione,  zdatne 

do  zalęgn. 

Cąbr,  a  a.  u.  Im.  y  bot.  p.  Cząberek. 
xCąbr,  u.  Im.  y  p.  I.  Cąber. 
tCąbrzyca,  y,  Ira.  e  p.  Kanfanka.  Syr. 


[Cąbrzyć,  y,  yl]  p.  Combrzyć. 

t  Cąbrzysty  podobny  do  cąbra  (p.  2.  Cąber) : 
Laniikaraień  cąhrzystyin  mianujemy,  od  kształtu 
do  Cc'jbru  podobnego.  S'r. 

[Cąder,  dra,  Im.  dry]   p.  Zędra. 

[Cądra,  y,  Im.  y]  dziewczyna  pnbliczna.    <?> 

[Cądrać  się,  a  ś.,  al  ś.,  Cądrzyć  ś.]  zaszargai 
ś.,  zmoczyć  ś.,  zrosić  ś. 

[Cądrzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.]  p.  Cądrać  ś. 

Cąga,  I,  Im.  I  intr.  nożijic  w  maszynce  do  obrzy- 
nania   książek,    papieru.     <?> 

Cągiet,  gia,  Im.  gle  gór.  kloc  drzewa  wen-nątrz 
kasztu  (rusztowania)  leżący.   <?> 

CążkI,  żek,  blp.  p.  Cęgi:  C.  główkowe,  płas- 
kie, spiczaste,  okrą.głe. 

[Cchnić,  I,  II]  p.  Cknić. 

fCcić,  cele  a.  tcie,  ccii  p.  Czytać:  Cci  wiele, 
a  co  cciesz,  parai(^taj,  a  ccione  często  przeczy- 
taj. Jak  napisano  jest  w  zakonie,  jak  tciesz? 
Sekl.  Tam  s.  ecie.  Leop.  Mszy  ecione.  Biel.  M. 
<CZT> 

t  Ccionka,  i,  Im.  i  p.  Czcionka. 

[Ccy  do  pola!]  odpędzanie  cieląt. 

[Ccy  mi  ś.]  przykrzy  mi  ś. 

Ce  nieod.  nazwa  litery  C.  Przen.:  Ni  be,  ni 
ee  -  ani  be,  ani  me. 

Ceber,  bra,  Im.  bry,  f  Cebr,  t  Dżber,  [Co- 
lier,  Cebrała,  Czeber,  Czebrotek,  Czebrotka, 
Zber]  wielkie  naczynie  drewniane  z  uszami 
do  noszenia  tuody,  a.  trunków:  0.  wody.  Deszcz 
leje,  jak  z  cebra,  a.  Leje,  jak  z  cebra.  Przen.: 
Dziewka  od  cebra  (-prosta,  niezgrabna).  Kto  ma 
umrzeć,  i  w  cebrze  wody  utonie.  Prz.  Zdr. 
Ceberek,  Cebrzyk,  [Cebrzuk,  Cembrzyk],  Cebrzy- 
czek.  Zgr.  [Cebrzycysko.]    <Nm.  Zober,  Zuber > 

Ceberek,  rka,  Im.  rkl  i*.  Ceber. 

t  Cebr,  a,  Ira.  y  p.  Ceber. 

[Cebrata,  y,  Im.  y]  p.  Ceber. 

[Cebratka,  I,  Im.  i]  szaflik.     <por.  Ceber  > 

Cebrowy  przym.  od  Ceber ;  wielkości,  objętości 
cebra. 

xCebrówka,  wki,  ł>lm.,  x  Stocłimalka,  x  Jar- 
ka gór.  sól  kamienna  drobna,  ziarnisla,  znajdu- 
jąca ś.  obok  soli  spiżowej  w  Wie'iczce,  zbierana 
w  cebry. 

[Cebrzucha,  y.  Im.  y]  miejsce  2oyzsze  w  le.He. 
<?> 

[Cebrzuk,  a,  Im.  I]  p.  Ceber. 

[Cebrzyc,  a,  Im.  e]  p.  Szozebrzyc. 

Cebrzyca,  y.  Im.  e  a.  Brzęczownik,  Brzęczące 
drzewo,  Kozdrubia  bot.  (cerbera)  roś.  z  rodziny 
toinowatych.  <  Umyślne  przekręcenie  niby  Łć. 
cerbera > 

[Cebrzycysko,  a,  Im.  a]  m.  i  ni.  p.  Ceber. 

Cebrzyczek,  czka,  Im.  czki  i>.  Ceber:  Szedł 
obok  konika,    obładowanego    ccbrzyczkami.  Bał. 

Cebrzyk,  a,  Im.  I  p.  Ceber. 

[Cebrzyna.  y.  Im.  y]  p.  Cembrowanle. 

X  Cebuch,  a,  Ira.  y  p.  Cybuch.  Zdr.  X  Cebu- 
szek. 

Cebula,  i,  Im.  e,  X  Cybula  I.  bot.  =  a)  p.  Cebulka. 
b)  p.  Czosnek,  c)  C.  morska  p.  Scylla.  2.  ko- 
rzeń czosnku  cebuli  używany  do  potraw:  Wiązka 
cebuli.  Wianek  cebuli.  Przen.:  Oczy  cebulą  na- 
trzeć, a.  7.  cebuli  jdakać,  t.  j.  przymuszać  ś.  do 
płaczu.  Oczy  jak  C.  (-rryhtpiaste,  wypukłe).  To 
trąci  cebulą  (=  to  jest  oszukuństwo,  żydostioo).  Ja 
o  cebuli,  ty  o  czosnku.  Prz.  (=ja  o  Potoh',  ty 
o  (lawie),  (iłupi  jak  C.  Prz.  3.  zegarek  kształtem 
przypominający  cebulę,  nie  ankier.  4.  prow.  przen. 


25(5 


CEBULAK 

(jlupiec.  5.  [C]  w  Ira.  pog.  oczy,  ;:aly:  Czegoś 
wytrzeszczył  na  mnie  te  cebule?  Zdr.  Cebulka, 
Cebuleozka.  <  Sr.  Grn.  z(w)ibolle,  z  Łć.  caepulla, 
zdr.  od  caepa  =  cebula > 

[Cebulak,  a,  Ira.  I,  Cybulak]  I.  łuska  zewnętrzna 
i  sucha  z  cehuli.  2.  lulka  żydowska,  posypana  solą 
i  cebulą  siekaną.  3.  [Cćbulaki,  blp.J  rodzaj  kar- 
tofli. 

Cebularka,  I,  Im.  I,  Cebulnica  I.  kobieta  prze- 
dająca  cebule.  2.  iona  cebularza.  3.  [C,  Cybu- 
larka]  bryka  pleciona ;    duża  bryczka    bez  resorów. 

Cebularz,  a,  Im.  e,  Cebulnlk  pog.  I.  sprzedają- 
cy cebule.  2.  y.skąpiec.  3.  [C.]  =  a)  człowiek  ma- 
jący wielkie  oczy.  b)  a.  Cybulus,  [Cybula]  niedołęga, 
dureń. 

Cebulasty,  Cebulowaty,  xCebulaty,  xCybula8ty 
mający  kształt  cebuli:  Oczy  cebulaste.  Lilja  ma 
korzeń  C. 

XCebulaty  p.  Cebulasty. 

Cebuleczka,  I,  Im.  I  p.  Cebula. 

Cebulica,  y,  Im.  e  bot.  p   Scylla.       :^ 

ŁCebulIna,  y,  Im.  y]  łupina  cebuli. 
;ebuika,  I  Im. I,  I.  p.  Cebula:  Ni  cebulki,  ni 
w  co  wkrajae.  Prz.  (=  wielki  niedostatek),  2.  a. 
Cebula,  X  Cybula  bot.  (bulbus)  skrócona  łodyga 
podziemna,  zwykle  kidista,  nieco  spłaszczona:  C. 
łuskowata»  C.  powłóczysta  a.  słojowata.  3.  [Ce- 
bulki] rodzaj  ziemniaków.  4.  [Cebulki]  rodzoy"  ^ru- 
szek.  5.  hist.:  C  włosowa  (bulbus  pili)  =  maWfca 
torebka  skórna  u  spodu  włosa,  z  której  wytwarza  ś. 
włos. 

Cebuikowaty  I.  a.  X  Cybulkowaty  mający  kształt 
cebulki.  2.  bot.  p.  Cebulkowy. 

Cebulkowy  przym.  od  Cebulka  I.  a.  XCybulko- 
wy  z  cebulki  zrobiony:  Sos  C.  2.  a.  Cebuikowaty 
bot.:  Rośliny  cebulkowe  a.  cebulkowate=po.>;ia- 
dające  cebulkę  czyli  łodygę  podziemną,  np.  liljo- 
wate. 

Cebulnica,  y,  Im.  e  p.  Cebularka.  Zdr.  Cebul- 
niczka. 

Cebulnlczka,  I,  Im.  I  p.  Cebulnica. 

Cebulnlk,  a,  Im.  cy  p,  Cebularz. 

XCebulny  p.  Cebulowy:  Ogród  C. 

Cebulowaty  p.  Cebulasty:  Cebulowate  oczy.  C. 
zegarek.  Dzierż. 

Cebulowy,  xCebulny  przym.  od  Cebula:  Sos  C. 
Cebulowa  polewka.  Smak  C.  Zapach  C.  Roślina 
cebulowa  {  =  mająca  korzeń  cebuikowaty). 

Cebulówka,  I,  Im.  i  gatunek  gruszki,  kształtem 
i  kolorem  przypominającej  cebulę. 

xCebu8zek,  szka,  Im.  szki  p.  Cebuoh. 
Ce  cel]  p.  Cesiu. 
Ceoa,  y,  im.  e,  Tprr]  dziec.  koń.      '■_ 

Cecewla,  1,  Im.  e]  drabina.  <?> 

Cech,  u,  im.  y  I.  zgromadzenie  rzemieślnicze: 
C.  stolarski,  szewcki.  C.  mydlarzy.  Być  w  ce- 
chu. Być  zapisanym  do  cechu.  Najmłodszy  w  ce- 
chu świeczki  gasi.  Pot.  (  =  na  młodszych  zawsze 
bieda).  2.  -f  towarzystwo,  bractwo,  kompanja:  "W  ja- 
kim cechu  siądziesz,  takim  sam  będziesz.  Rej. 
To  kacerstwo  w  jednym  cechu  było  z  sektą  Mani- 
cheuszów.  Birk.  {=  jednego  rodzaju,  jednej kategorji). 
Cechy  indyjskie  (  =  .fca5<y).  Jednego  cechu  ludzie. 
3.  miejsce,  gdzie  ś.  cech  schodzi,  gospoda  cechu.  4. 
tgór.  kopalnia,  szyb.    <Nm.  Zeche> 

[Cech,  u,  Im.  y]  I.  a.  [Cych]  znaczek.  2.  a. 
w  Im.  [Cechy]  p.  I.  Cecha.  <p.  Cecha > 

tCech,  u,  Im.  y,  fCecha,  [Cecha],  [Cycha]  po- 
szewka na  poduszkę,  powłoczka :  C.  na  pierzynę  = 
powłoka.  <Nm.  Zieche  =  poszewka,  kapa> 

I.  Cecha,  y,  Ira.  y  I.  a.  x  Cefa  znakj  znamię, 
oznaka:  Włożył  na  nie  cechę  Chrystusowa,  bierz- 


CECKANIE 

raująe  je.  Skar.  C.  domu  szlacheckiego  =  Aerfc, 
2.  znak  fabryczny,  v)ybijo.ny,  wyciskany  a.  wypala- 
ny  na  materjale,  icyrobie  a.  skrzyni.  3.  piętno :  C. 
na  złoczyńcy,  na  bydlęciu.  Pr^en.:  Kacerska  ce- 
chę włożyłeś  na  nie.  Zigr.  4.' stempel:  O.  na 
monecie.  5.  narzędzie  do  cechowania.  6.  jakość 
odrębna;  znamię;  rys:  C.  istotna,  nieistotna; 
główna,  podrzędna ;  pierwotna,  wtórna;  WYróżniiT- 
jąca,  wspólna,  przypadkowa,  stałft;  rodzajowa, 
gatunkowa,  osobnicza  a.  iijdywiduftlna.  C.  cha- 
rakteru. Cechy  stylu.  7.  [0.,  Cech,  Cechy  Im.]  ku- 
la, wić  (znak  obsyłany).  8.  leśn.  znak  odbity  na 
drzewie;  młotek  do  odbijania  znaków  na  drzewie, 
cechówka.  Zdr.  x  Ceszka.  <Nm.  Zeichen  = 
znćik  '^ 

2.  Cecha,  y,  Im.  y  I.  fi  [C]  p.  fCech.  2.  [C] 
wielki  wór  parciany,  in.  wańtuch.  3.  [C,  Piekło] 
gra  dziecięca.     <Nm.  Zieehe> 

XCechenhauz,  u,  Im.  y  gór.  dom  zgromadzenia 
górników,  in.  jama.  <Nm.  Zechhaus,  złóż.  z  Ze- 
ehe  =  cech,  kopalnia   •-[-Haus=dom> 

XCechmi8tr8two,   a,  blra.  p.  Cechmistrzostwo. 

Cechmistrz,  a,  Im.  e,  [Cechmistrzmajster]  I. 
starszy  zgromadzenia  rzemieślniczego.  2.  przen. 
naczelnik,  przewódca:  C  pijaków.  3.  przen.  go^ 
spodai-z  biesiady,  ąmftrjon.  <Nm.  Zeehmeister, 
złóż.  z  Zeche  =  ceeh  i  Meister  =  mistrz  > 

[Cechmistrzmajster,  tra,  Im.  trowie]  p.  Cech* 
mistrz. 

Ceóhmistrzostwo,  a,  blm.,  X  Cechmlstrstwo 
urząd  cechmistrza. 

Ceohmistrzowski  przym.  od  Cechmistrz. 

Cechować,  uje,  owal  1.  cechą  oznaczać,  zhaczyć, 
piętnować:  Cechx)waó  drzewa,  barany,  konie.  Ce- 
chowana, owca.  Cechowanych  się  strzeż.  Prz. 
2.  być  oiinaką^  czego,  znamionować:  Fizjognoraję 
mędrca  cechuje  spokój.  <  Nm.  zeiehnen  > 

rCnohówać,  uje,  owal]  hulać,  pić.  <Nm.  zechen 
=  huląć> 

Cechowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cechować. 

Cechownik,  a,  Im.  cy  1.  ten,  co  kładzie  cechę. 
2.  Xnależący  do  cechu,  cechowy. 

Cechowy  1.  przym.  od  Cech  należący  do  ce- 
chu: Starsi  cechowi.  Cechowa  chorągiew.  Cecho- 
we świece.  Majster  C.  2.  przen.  arcy-,  pierwszy, 
zawołany,  wierutny:  Pijak  C.  {  =  arcypijak).  Żart.: 
Cechowi  hr&eia.  {  =  tvierutni  pijacy).  EJ.  czegóż  tak 
o  pijaństwo  strofujesz,  alboż  to  ńie  cechowa 
rzecz?  Oss.  (  =  nie  pospolita,  nie  zwyczajna?) 

Cechówka,  i,  Im.  I  1.  leśn.  siekiera,  młot  do  ce- 
chowania drzewa,  in.  cecha.  2.  noż.  cęgi  do  ce- 
choioania  owiec. 

[Ceohtać,  a,  al,  Cychtać]  (o  zającach,  owcach, 
świniach,  myszach)  dreptać,  zostawiając  drobne 
i  gęsie  ślady.    <?> 

[Cecilko,  a,  Im.  a]  p.  Cedzjłka. 

[Cecka,  I  Im.  1]  p.  Cedziłka. 

Ceckać,  a,  al,  Cackać,  Cacać,  xCieckać  ;;;'«- 
ścić  kogo  a.  co:  Ustawicznie  s^e  dzieci  cecka. 
a  jakże  ma  być  z  nich  co  dobrego?  C  ś.,  Cackać 
ś.,  Cacać  ś.,  xCieckaćś.,  z  kim,  z  czyra.  {.pie- 
ścić ś.,  pieścić  i.  z  kim,  karesować  ś.,  delektować 
i.:  Nie  mogę  ś.  cały  dzień  z  tobą  C.  2.  stroić 
ś.,  ubierać  ś.,  muskać  i.,  umizgaó  i. :  Cecka  ń. 
z  sobą  =pieści  i.  swoją  osobą.  Piękne  to  stworze- 
nie eecka  ś.  u  gotowalni.  3.  przen.  starannie, 
z  zamiłowaniem  co  obrabiać,  opracowywać,  pieścić 
ś.  z  czym:  Cecka  8.  ze  swoją  robotą.  < Dziec. 
Caca  > 

Ceckanie,  a,  blm.  czynność  cz.  Ceckać. 

Ceckanie  się,  a  ś.,  blm.,  czjnność  ez.  Ceckad 
ś.,  pieszczoty,  karesy. 


^o7 


17 


CECONIĆ   SIĘ 

[CeoonIÓ  8lę,  I  ś.,  II  ś.,  Cecorać  ś.]  rohić  coś 
bardzo  powoli,  niezgrabnie.    <?> 

[Cecorać  się,  a  ś.,  al  ś.]  p.  Ceconić  ś, 

[Cecowiczka,  I,  Ira.  i]  soczewica. 

[Cecurać  się,  a  ś.,  al  ś.J  zbierać  ś.  powoli,  guz- 
drać  L    <?> 

[Cecyna,  y,  Ira.  y]  p.  Cetyna. 

[Ceć,  Cedź,  Cej]  -  a)  C.  co  =  Bóg  wie  co,  nie  wiem 
co:  Choćbyś  mi  C.  co  nawet  dawał,  to  cię  nie  chcę. 
b)  C.  jaki  =  Bóg  wie  jaki.  C.  jako  =  ni  to,  ni  oioo  : 
Cliłopiee  mówi  C.  jako,  aby  dzieci  rozśmieszyć. 
O.  nie  ]ski- rozmaity.  Ceć  nie  jak  =  me  wiedzieć 
jak.  c)  z  cećką'1  =2eMJSząd.  d)  C.  \iSi']=  gdziekol- 
wiek, Bóg  wie  gdzie,  e)  C.  ke}  =  dokądkolwiek, 
w  dalekie  strony;  w  różnych  stronach,  f)  C.  nie 
ke]  =  wszędy,  w  różnych  stronach,  g)  0.  p6ke  =  on- 
gi,  bardzo  dawno.     <p.  Co> 

[Ced,  u,  blra.]  7nąka  owsiana  z  wodą  na  kisiel: 
Kwasić,  cedzić,  gotować  C.    <CAD> 

[Cedel,  dia.  Im,  die]  karteczka.  <Śr.  Grn.  ze- 
dele,  Nm.  Zettel> 

Cedenł,  a.  Im,  cl  praw.  prawozbywca,  ten,  co 
praw  swoich  drugiemu  ustąpił  lub  ustępuje:  C.  rę- 
kodajny.   <Łć.  cedens  =  ustępujący > 

Cedlca,  I,  blm.   cukr.  sok  cedzony.   <CAD> 

[Cedl,  a.  Im.  e]  p.  Kitel. 

Cedniit,  a,  Im.  i   p.  Cedzidło. 

Cedny  do  cedzenia  służący,  Jiltracyjny:  Dno 
cedne. 

Cedować,  uje,  owal  dok.  i  nied.  praw.  przeka- 
zywać, przelewać,  ustępować  prawo  swe  komu  dru- 
giemu :  Matka  cedowała  starostwo  Opinogórskie. 
Kol.  C.  sumę,  wyrok,  należność,  weksel.  <Łć. 
cedo  =  ustępuję  > 

Cedowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cedować. 

[Cedowy]  przym.  od  Ced:  Gąszcz  C.  (po  przece- 
dzeniu cedu).    <CAD> 

Cedr,  u.  Im.  y  bot.  I.  a.  Drzewo  cedrowe  (pinus 
cedrus  a.  cedrus  Libani)  drzewo  iglaste  z  rodzi- 
ny szyszkowych:  C.  libański.  2.  C.  czerwony  (iu- 
niperus  virginiaiia)  roś.  z  rodzaju  jałowca.  <Gr. 
kćdros,  Łó.  cedrus  > 

Cedrak,  a,  Im.  I  a.  IMiedlin,  IMiodek,  Jesionek 
bot.  (melia)  rj.i.  z  rodziny  wiedlinowatych.  Gatu- 
nek: C.  właściwy  a.  Bez  indyjski  (ra. 
azedaraeli).     <Arab.  azŁTd-diraeht> 

Cedrat,  u,  hn.y rodź.  cytryny.  <Włos. cedrato> 

Cedrja,  i.  hhn.  żywica  cedrowa. 

Cedrować,  uje,  owal    nacierać  olejem  cedrowym. 

Cedrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cedrować, 

Cedrowina,  y,  blm.,  X  Cedrzyna  drzewo  cedro- 
we: Óeiauy  z  cedrowiny  dyszały  mocną,  wonią. 
Słów. 

Cedrowy  przym.  od  Cedr:  Drzewo  cedrowe 
p.  Cedr.  Olejek,  balsam  C.  Żywica,  szyszka  ce- 
drowa. Stół  C. 

Cedrówka,  I,  Im.  I  a.  Cedrzyk  bot.  (cedrela) 
roś.  z  rodziny  miedlinowatych. 

Cedryt,  u,  blm.    wino  cedrowe. 

Cedrzyk,  a,  Im.  I  bot.  p.  Cedrówka.       _ 

XCedrzyna,  y,  blm.  p.  Cedrowina. 

Ceduła,  y.  Im.  y  I.  kwitek,  kartka  ze  zleceniem 
wykonania  czegoś,  na  znak  pozwolenia  a.  uwol- 
nienia od  czegoś  (s/.czeg.  od  kary):  Hetmanowa 
przysyła  ci  cedułę  na  konie  pocztowe  i  na  pod- 
■wody.  Kaczk.  2.  f  rachunek.  3.  spis  podróżnych 
jadących  pocztą  a.  przesyłanych  pocztą  przedmio- 
tów. 4.  a.  Kurscetel  han.  wykaz  wartości  papierów 
publicznych,  państwowych,  akcji,  weksli  i  monet 
w  danym  czasie  na  giełdzie.  5.  kol.:  O.  prze- 
woźna   a.   frachtowa  =  spis   pojedynczych    listów 


CEGIELNIANY 

t  przesyłek  z  obliczeniem  należności  za  przetocz.  C. 
ładunkowa  a.  nakładna.  C.  pociągowa  =  raport 
zjazdy.    6.   yC przypisek    do   listu    (postscriptum). 

7.  [C]  pismo  podaicane  urzędowi  wykonawczemu 
dla  wstrzymania  wprowadzenia  wierzyciela  do  dóbr. 

8.  f  karta,  arkusz  papieru;  pismo:  W  tej  wyrza- 
zanej  cedule.  Zdr.  Cedulka.  <Śr.  Grn.  Ziidele, 
z  Sr.  Łć.  ceduła  =  kartka,  z  daw.  scedula,  sche- 
dula,    z  Gr.  schćde  deszezka,  kartka> 

Cedulka,  I,  Im.  I  I.  p.  Ceduła.   2.  kol.  notatka, 
karteczka,    zauńerająca    wskazówki    dla  maszynisty 
manewrowego  a.  dla  służby  pociągowej. 
xCedzatka,  I,  Im.  I  p.  Cedzidło.  <CAD> 
Cedzawka,  i.  Im.  I  p.  Cedzidło. 
Cedzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cedzić. 
Cedzeniec,  ńca.    Im.    ńce   [Cadzenieo]    kamień 
Jiltrowy,  piaskowiec  gruboziarnisty   dziurkowaty,  in. 
alkarazas.  <CAD> 

Cedzeńcowy  przym.  od  Cedzeniec:  W  dzban- 
ku cedzeńcowym  woda  dość  długo  zachowuje 
swój  chłód. 

Cedzić,  I,  II,  [Cadzić]  płyn  =  przepuszczać 
przez  co,  dla  oddzielenia  części  stałych,  odcedzać, 
przecedzać ;  jilirować :  C.  serwatkę.  Przen. :  f  Mi- 
łość łzy  cedzi  (=  wyciska,  wysącza).  Jag.  Przen.: 
•J- Znajomość  bożą  w  nie  (=  w  dzieci)  z  nienagła 
C.  Baz.  (^wpajać,  wszczepiać).  Przen.:  C.  słowa, 
słówka  przez  zęby  (-mówić  półgębkiem,  preten- 
sjonalnie). Przen.:  XC.  pieniądze,  wypłatę,  ndi- 
ieżr\oś6  =  oddawać  ją  kapaniną.  <CAD> 

Cedzidełko,  a,  Im.  a  p.  Cedzidło. 

[Cedzidko,  a  Im.  a]  p.  Cedzidło. 

Cedzidło,  a,  Im.  a  1.  a.  Cednik,  Cedzik,  Cedzawka, 
XCedzina,  XCedzatka,  [Cadzka,  Cedzidko]  przy- 
rz({d  a.  malerja  dziurkowata  do  cedzenia,  jak  bibu- 
ła, sitko,  durszlak,  lejek  it.p.;  chera.  sączek, 
filtr.  2.  a.  Cedzisz,  Cedzik  piw.  skrzynka  bla- 
szana z  bardzo  iuałemi  dziureczkami  do  cedzenia. 
3.  kol.:  C.  a.  s\io  iQn^rovie=przyrząd.  przez  który 
tender   r-ipełnia  ś.  wodą.     Zdr.    Cedzidelko. 

[Cedzieć]  Bófj  wie,  niewiadomo:  C.  jak  dawno. 
<Ce-f(G)dziPĆ-fCi> 

Cedzik,  a,  Im.  i  p.  Cedzidło. 

[Cedziłka,  i,  Im.  i  a.  Cedzitko,  Ceciłko,  Cecka, 
Cadzka,  Cadżka,  Cedźka,  Przecadzka]  płótno  do 
cedzenia  mleka,  powązku. 

[  Cedziłko,  a,  Im.  aj  p.  Cedziłka. 

Cedzina,  y,  Im.  y  1.  X  p.  Cedzidło.  2.  w  Ira. 
męty  po  przecedzeniu  na  cedzidle  pozostałe,  osad 
z  cedzenia. 

Cedzisz,  a,  Im.  e  p.  Cedzidło. 

Cedziworeli,  rka,  Ira.  rki  1.  worek  płócienny  a. 
sukieimy  do  cedzenia.  2.  przen.  skąpiec.  <CAD-j- 
Worek> 

Cedzonka,  I,  Im.  I    apt.  ciecz  przecedzona. 

ICedź]  p.  Ceć. 

[Cedźka,  I,  Im.  I]  p.  Cedziłka. 

XCefa,  y,  Im.  y  p.  I.  Oecha;  znak:  Pancerna  C. 

ICefalometr,  u,  Im.  y  antr.  narzędzie  do  mie- 
rzenia głowy,  głowomierz.  <Now.  z  Gr.  ke- 
fale  -  głowa-f-mćtron  =  miara  > 

!  Cefalometrja,  I,  blm.  antr.  I.  branie  wymia- 
rów głowy,  mierzenie  jej.  2.  zasady  i  umiejętność 
czynienia  tego. 

Cegauz,  u,  Im.  y  p.  Zbrojownia.  <Nra,  Zeiig- 
haus,  złóż.  z  Zeug  =  oręż-fHaus  =  dom> 

Ceghauz,  u,  Ira.  y  p.  Zbrojownia. 

Cegielnia,  I,  Im.  e,  fCeglelnica  I.  Jabnjkn  cegieł, 
2.  szo:)a  do  składania  loyrobów  cegielnianych.  <Nm. 
Ziegel     cegła,    z  Łć.    tegula  =  dachówka> 

Cegieiniany  przym.  od  Cegielnia:  Grunt,  piec 
C.  Zabudowania  cegielaiane. 


258 


CEGIELNICA 


O      E      Ti 


f  Ceglelnica,  y,  Im.  e  p.  Cegielnia. 
Ceglelnictwo,  a,  blm.,  Cegiarstwo  rzemiosło  ce- 
glarskie,  niry  char  siwo. 

Cealelniczy  przym.  od  Ceglelnik,  strycharski,  ce- 
glarski:  Rzemiosło  cegielaicze.  Ceglelniczy,  ego, 
Im.  y  rz.  rządca,  zaioiadowca  cegielni. 

Ceglelnik,  a,  Im.  cy,  a.  Ceglarz  I.  robotnik,  tvy- 
rabiający  cegły,  strycharz.  2.  iclaściciel  cegielni. 
xCeglelny  przym.  od  Cegła:  Robotnik  C. 
Cegiełka,  i.  Im.  I  I.  p.  Cegła.  Przen.:  Niech 
każdy  przyłoży  cegiełkę  do  budowy  dobra  pu- 
blicznego. 2.  tafelka  jormy  cegły:  C.  cynku, 
ołowiu,  lierbaty.     <Nra.  Ziegel  =  cegła  > 

Cegiełkowy  przym.  od  Cegiełka,  mający  postać 
cegiełki:     Herbata  c("^\>    ;o\va. 

Ceglany  przym.  od  Cegła  I.  z  cegły,  murowany: 
Dom  C.  2.  p.  Ceglasty:  Okropny  C.  rumieniec. 
Słów. 

Ceglarka,  I,  Im.  I  I.  robotnica  przy  wyrobie  ce- 
gieł. 2.  robotnica  nosząca  cegły  przy  budowie.  3. 
zo7ia  ceglarza.  4.  roś.  Jirletka  płomieńczyk  (lyeli- 
nis  chalcedoniea). 

Ceglarski  przym.  od  Ceglarz,  cegielniczy,   stry- 
charski. 
Cegiarstwo,  a,  blm.  p.  Ceglelnictwo. 
Ceglarz,  a,  Im.  e  p.  Ceglelnik. 
Ceglasto  przys.  od  Ceglasty:    Zabarwit*  co  C. 
Ceglasty,  Ceglany,  [CeglatyJ  koloru  cegły;  lek.: 
Mocz  C.    Osad  C.  moczu  (sediraentum  arinae  la- 
teritium).    Malować  co  na  ceglasto  (  =  na  kolor 
ceglasty). 

[Cegiaty]  p.  Ceglasty. 

Ceg listy  podobny  do  cegły. 

Ceglować,  uje,  ował  p.  Ceklować:  Ktoby  w  no- 
cy po  ulicach  krzesał  a.  ceglował,  tego  słudzy 
marszałkowscy  pojmać  mają.  Vol. 

t  Ceglowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ceglować. 

Cegła,  y.  Im.  y  I.  kamień  sztuczny  z  wypalonej 
gliny:  Dom  z  cegły  (=  kamienica).  C.  suszona 
(nie  palona)  =  si/ro!Ł'rt,  suróioka.  C.  ogniotrwała, 
dział  kowana  a.  gąbczasta,  polewana,  dęta  a. 
pusta  (  =  2  ottoorami  wzdłuż^  C.  wodotrwała=: 
zcndrówka,  klinkier.  Czerwony,  jak  toruńska  C. 
Prz.  Zbladł,  jak  toruńska  C.  Prz.  (  =  zarumienił 
i.).  Cegły  nie  wymyjesz  ani  nie  wybielisz. 
Prz.  Mur  na  cegłę,  na  dwie  cegły  gruby.  2. 
zb.  -  cegły :  Dom  z  cegły.  3.  tajla  w  kształcie 
cegły:  Zerżnąć  rydlem  darń  na  dwie  cegły.  4. 
f  przen.  budynek  z  cegły:  Przyszliśmy  do  tej  pu- 
stej cegły  na  grób  twój  patrzeć.  Mor.  A.  Zdr. 
Cegiełka.  <Nra.  Ziegel,  z  Łć.  tegula  =  dachów- 
ka > 

Cegłówka,  I,  Im.  i  gatunek  gruszki. 

Ceik,  a,  Im.  i  rodzaj  motyla.  <0d  imienia  Gr. 
Keyx> 

[Cej]  p.  Ceć. 

[Cejch,  u.  Im.  y]  p.  Cajg. 

Cejchram,  u,  Im.  y  rzem.  szafka  wisząca  na 
ścianie  do  choioania  narządzi.  Zdr.  Cejohramik. 
<Nm.  Zeugrahme=rama  na  narzędzia> 

Cejohramik,  a,  Im.  I  p.  Cejchram. 

[Cejco]  nieco,  Bóg  wie  co,  cobądź:  Mam  C.  co 
ki  roboty. 

[Cejg,  u,  Im.  I]  p.  Cajg. 

Cejghauz,  u,  Ira.  y  p.  Zbrojownia.  <Nm.Zeug- 
haus,  złóż.  z  Zeug  =  oręż  i  Haus  =  dom> 

f  Cejgwart,  a,  Im.  cl  p.  Cekwart. 

t  Cejgwarter,  a.  Im.  owie  a.  rzy,  p.  Cek- 
wart. <Xni.  Zeugwart  =  stróż  zbrojowni,  złóż. 
z  Zeug=  narzędzie  i  Wart  =  stróż  > 

t  Cojgwarterowa,  ej,  Im.  e  żona  cejgwartera. 


Cejkauz,  u,  Im.  y  ]).  Zbrojownia. 
Cejkhauz,  u,  im   y  ]).  Zbrojownia. 
■J"  Cejkwarstwo,  a,  blm.  urząd  cejhnoarta. 
t  Cejkwart,  a,  Im.  ci  p.  Cekwart.     <  p.  Cejg- 
warter > 

Cejlonit,  u.  Im.  y  min.  p.  Spinel.  <od  nazwy 
Cejlonu,  gdzie  się  minerał  ten   znajduje  > 

[Ceitak,  a,  lin.  \]  jagnią  dwuletnie.  <Nm.  zei- 
tig  =  dojrzały  > 

[Cejtówka,  I,  Im.  i,  Cytówka]  owca  dwuletnia. 
<Nm.  zeitig  =  dojrzały > 

t  Cejtuchowy  kx()\\k  =  rodzaj  królika.  Futro  cej- 
tuchowe  =  2  królików  cejiuch:)wych.  <Nra.  zeitig  = 
dojrzały  > 

Cekauz,   u,   Im.   y  woj.   p.   Zbrojownia.     <p 
Cejghauz  > 
Cekauzowy  przym.  od  Cekauz,  arsenałowy. 
Cekhauz,  u,  Im.  y  p.  Zbrojownia. 
Cekhauzowy  przy!!,  od  Cekhauz. 
Cekin,  a  a.  u.  Im.  y  I.  blaszka,  świecidełko  do  ubio- 
ru, trząsidło:    Cekiny    do    kotyljona.    2.    w    Im. 
jub.      kolczyki    płaskie     w     kształcie    półksiążyca. 
<  Włos.  zecehino,  dawna  moneta  złota,  pochodze- 
nia weneckiego  > 
f  Ceklacja,  i,  Im.  e  włóczęga  nocna. 
KCeklarskI  przym.  od  Ceklarz:    Głowa  twoja 
pójdzie  pod  C.  topór.  Stasz.  Ceklarska  rózga. 

xCeklarstwo,  a,  blm.  I.  urząd  ceklarza.  2. 
zb.  =  ceklarze. 

XCeklarz,  a.  Im.  e  pachołek  miejski  do  łapania 
a.  bicia  winnych,  zbir,  kat,  oprawca,  siepacz :  Wol- 
no zbirom  a.  ceklarzom  imać  złoczyńców  i  w  pa- 
łacach kardynalskich.  Warg.,  < przez  Nm.  Zirk- 
Ier=stróż   nocny  miejski,  ze  Sr.   Łć.    circator  = 
stróż  (circare=kri|żyć)> 
t  Cekiatum  chodzić  =  wj^o'cz?/(i  ś.  po  nocy, 
Ceklinga,  I,  Im.  i   stoi.  p.  Cyklina. 
+  Ceklmistrz,  a,  Im.  e  p.  Cekmistrz. 
f  Ceklować,  uje,  ował,  f  Ceglować  po   nocach 
ś.  włóczyć :    Jan  Albrecht  raz  w  nocy   po    Kra- 
kowie   ceklował,    a    pijany    tratił   na  pijańców. 
Stryjk. 
t  Ceklowanie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Ceklować. 
•j-  Ceklownik,  a.  Im.  cy  włóczęga  nocny. 
t  Cekmistrz,  a,  Ira.  e,   f  Ceklmistrz  przełożony 
nad  ceklarzami.     <p.  Ceklarz-(-Mistrz> 

Cekropja,  i.  Im.  e  bot.  (cecropia)  roś.  z  rodzi- 
ny chlebowcowatych. 

t  Cektać  się,  a  ś.,  al  ś.,  f  Cektować  ś.  z  kim 
sprzeczać  ś.,  spierać  ś.,  przemawiać  ś.,  certować  ś. 
z  kim.     <?> 

t  Cektanie  się,  a  ś.,  blm.,    czynność    cz.    Cek- 
tać ś. 
t  Cektować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  p.  Cektać  ś. 
t  Cektowanie    się,    a    ś.,    blm.,    czynność    cz. 
Cektować  ś. 

t  Cektownik,  a,  Im.  cy  ten,  co  ś.  z  kim  ccktuje. 
t  Cekwart,  a,  Ira.  ci,   f  Cejkwart,   f  Cejgwart, 
f  Cejgwarter    woj.    ojicer  dozorujący  w  zbrojowni, 
y^rynsztunkoioy.     <Nm.  Zougwart> 
t  Cekwartwy  przym.  cd  Cekwart. 
I.  Cel,  u.  Im.  e,  t  Cyl     I.  punkt,    do    którego  ś. 
dąży,  meta,    koniec,  zadanie,    kres;     fil.    przedmiot 
dążenia  rzeczyioisty  a.  toyobrażony,  pożądany,  prze- 
widywany;    zamierzony    a.  pożądany    skutek    dzia- 
łań,  usiłowań,  środków  stosowanych :  Dążyć  do  pew- 
nego celu.     Zmierzać  wprost  do  celu.    C.  uświę- 
ca środki.     Wyszedłem    bez  celu.     Obrać  sobie, 
osiągnąć  C.     C.  moich  życzeń,  dążeń.   Jesteś  ce- 
lem   jego    wzdychań,    miłości  (  =  przedmiotem), 
W  tym  celu  a.  na  ten  C,  a.  tym  celem  (=tym 


259 


o     B     Ł 


CELOWAĆ 


hnAreni,  na  i6n  koniec).  Oelem  czego  =  w  celu  cze- 
go: Zebrali  ś.  celem  wspólnych  narad.  C.  po- 
dróży. Stanąć  u  celu  swych  marzeń  a.  osiągnąć 
C.  swych  marzeń.  Urzeczywistnić,  ziścić  C.  C. 
czynności  świata,  istnienia  czegoś.  C.  X  wsobny, 
iraanentny;  I  odnośny,  transcendentalny;  bez- 
względny, względny.  2.  [Na  C.J  p.  Celnikiem. 
3.  mier.  p.  Celownica.  4.  woj.  =  a)  punkt  na 
tarczij,  do  którego  strzelają:  Miorzyć,  strzelać, 
trafić  do  celu  a.  w  C.  b)  p.  Cellk:  Brać  na  C. 
Linja  celu.  Przen.:  Coś  miał  na  celu?  (  =  na 
względzie).  C,  pal!  (komenda).  <Nm.  Ziel> 
2.  Cel,  u  a.  a.  Im.  e  p.  Ocel. 
t  Cel,  u,  Im.  e  I.  czoło,  wybór,  kwiat:  Sam 
C.  stada.  Oss.  C.  u  kuśnierzy  =  na;7epsze  cząst- 
ki futra.  2.  lice,  prawa  strona:  Z  celu  na  nice 
przewrócić.  Oss.  3.  poważanie,  waga,  szacunek, 
wartość:  Którzy  ś.  z  nieuczciwego  łona  rodzą, 
nie  są  w  takim  celu,  abo  w  takiej  wadze, 
jak  te,  co  według  prawego  małżeństwa  rodz^  ś. 
Gliez.     <p.  2.  Celować > 

Cela,  I,  Im.  e  izdebka  w  klasztorze,  mieszkanie 
zakonnika.  Zdr.  Celka,  Ceieczka.  Zgr.  Cellca. 
<Łć.  cella> 

XCeladon,  a.  Im.  I  rycerz  salonowy,  wzdychają- 
cy do  kobiet,  czuły  na  ich  wdzięki:  Głowę  jej  za- 
wrócił ten  C.  Krasz.  <0d  imienia  osoby  z  ro- 
mansu Fr.  „Astrće"> 

Celarz,  a,  Im.  e,  f  Cylarz  ten,  co  ustawia  i  utrzy- 
muje cel  do  strzelania. 

Celbant,  a.  Im.  y  hud.  gzyms  pod  oknem.  <Zap. 
Nm.  Zeilband> 

t  Celbrat,  a,  Im.  y  tablica  do  rachowania  pie- 
niędzy.    <Nm.   Zahlbrett> 

Celbuda,  y,  Im.  y  I.  dom  strażniczy  na  granicy 
a.  przy  rogatkach  miejskich,  gdzie  odbywa  i.  rewi- 
zja rzeczy  przejeżdżających.  2.  a.  Celbudka 
domelc  poborcy  kopytkowego.  3.  izba  a.  budka 
szwajcara,  odźwiernia,  szwajcarnia  przy  fabryce, 
przy  robotach.  <Nm.  Zollbude> 
Celbudka,  I,  Im.  I  p.  Celbuda. 
[Cele,  u,  blra.]  p.  Calec. 

Ctlabra,  y,  Im.  y  celebrowanie,  odprawianie  przez 
kapłana  uroczystego  nabożeństwa:  Wypada  mi  ju- 
tro C.     <p.  CeIebrowaó> 
X  Celebracja,  i,  blm.  p.  Celebrowanie. 
Celebrans,  a,  Im.  owie  p.  Celebrant. 
Celebrant,  a,  Im.  ci,  Celebrans    I.  kapłan  cele- 
brujący.   2.  żart.  amfitrjon:    Skoro    któremu  na- 
deszły pieniądze,  sprawiał    nam  bal,  składający 
się  z  palonego  krupniku  i  zrazów,   co  odbywało 
się  na  kwaterze  celebranta. 

Celebrować,  uje,  owal  I.  odprawiać  nabożeń- 
stwo uroczyście.  2.  X  obchodzić  uroczyście,  śioięcić : 
C.  święto.  3.  Xpi"zen.  hojnie  kogo  raczyć,  ■podej- 
mować, ugaszczać:  Podsędek  obchodził  tak  so- 
lennie swoje  święto,  że  wszystkich  suto  cele  ^^ro- 
wał.     <Ł(''.  celebrare> 

Celebrowanie,  a,  blm.,  x  Celebracja  czynność 
cz.  Celebrować,  celebra. 

Ceieczka,    i.    Im.   I    p.  Cela:    U  mniszek  mam 
celeezkę.  Krasz. 
[Celegraf,  u.  Im.  y]  p.  Telegraf. 
[Celegrat,  u.  Im.  y]  p.  Cyrograf. 
t  Celestat,    a,    Im.    y,    f  Celstat,    f  Celsztat 
gtrzelnica.     <Nm.  Zielstatt> 

Celestyn^  I.  a,  Im.  I  zakonnik  reguły  bernardyń- 
skiej, zrejormowanej  przez  papieża  Celestyna  V. 
2.  U,  łm.  y  min.  siarczan  strontu,  tworzący  Icry.izta- 
iy  róinoosiowe  i  Ijryły  krjf.ifaliczne,  ziarniste  i  zbi- 
te.    <1.  od  Imienia  papieża  Celestyna.    2,  No  w. 


niby  Łć.  coelestlnus  =  niebieski,  z  powodu  bar- 
wy > 

Celestyna,  y,  Im.  y  rodzaj  instrumentu  muzycz- 
nego. 

Celibat  I.  u,  blm.  stan  bezżenny,  bezżeństwo.  2. 
•j- a,  Im.  y  człowiek  bezżenny.  <Łć.  caelibatus> 

Cellbatowy  przym.  od  Celibat. 

Celica,  y,  Im.  e  p.  Cela:  Zimno  w  celicach. 
Słów. 

[Cellć,  I,  II]  cucić,   trzeźwić  omdlałego.  <CAŁ> 

Celldonja,  f,  Im.  e  bot.  p.  Gllstewnik. 

[Cellgraf,  u,  Im.  y]  p.  Telegraf. 

Celik,  a,  Im.  I,  Cel,  f  Cyllk  przyrządzik,  znak 
na  lufę  broni  palnej,  ułatwiający  celowanie,  wize- 
rek,  muszka:    Podnieść,   opuścić  0. 

[Cellkiem]  p.  Celnikiem. 

[Celina,  y,  blm.]  1.  p.  Adamówka.  2.  p.  Ca- 
lec. 3.  glina  do  wyrobu  cegły.  4.  owsisko  i  wo- 
góle  całe  pole  po  jarzynie,  ugór.  5.  oranie  ugo- 
ru odrazu  w  zagon,  bez  poprzedniej  podrzutki 
i  radlenia.      <CAŁ> 

Celka,  I,  Im.  I  p.  Cela. 

Ceikowy  przym.  od  Celka:  System  O.  (  =  sy- 
stem więzienny,  polegający  na  unueszczaniu  więiniów 
w  odosobnionych  celkach).    Więzienie  celkowe. 

Celnlca,  y,  Im.  e  komora  celna.     <p.  Cło> 

KCelnicki  p.  Celnlczy. 

Celniotwo,  a,  blm.  I.  urząd  celniczy.  2.  zb- 
celnicy,  urzędnicy  komory  celnej. 

Celnlczy,  xCelnickl  przym.  od  Celnik;  celny. 

Celnie  przys.  od  Celny:  Strzelać  O.  Ta  fuzja 
C.  strzela,    f  Pisze  C.  (=  celująco).  <p.  Cel> 

Celnik,  a,  Im.  cy  I.  voybierający  cło,  mytnik: 
Celnicy,  mytnicy  abo  wyborcy.  Sekl.  Przypo- 
wieść o  faryzeuszu  i  celniku.  2.  urzędnik  komo- 
ry celnej.     3.  dzierżawca  cel.     <p.  Cło> 

X Celnik,  a,  Im.  cy  posługujący  w  celi.  <p. 
Cela> 

[Celnikiem,  Cellkiem,  Na  cel]  przys.  na  przełaj, 
nie  po  drodze:     Iść,  jechać  C.     <p.  Cel> 

Celniuteńki  p.  Celniutki. 

Celnluteńko  przys.  od  Celniuteńki. 

Celniutki,  Celniuteńki  zupełnie  celny:  C.  strzał. 
<p.  Cel> 

Ceiniutko  przys.  od  Celniutki. 

Celność,  I,  blm.  rz.  od  I.  Celny,  trafność: 
C.  strzałów. 

X Celność,  i,  blm.  rz.  od  2.  Celny:  Celnością 
swych  przymiotów  zadziwiał  wszystkich.    Niem. 

1.  Celny  przym.  od  I.  Cel,  trajny,  nie  cłiybia- 
jący  celu:     Strzał  C.    Ręka  celna.  <p.  1.  Cel> 

2.  Celny,  f  Ceiowny  I.  X  przedni,  wybor- 
ny, wyśmienity:  Jest  to  dzieło  celne.  Zboże 
celne  (-najlepsze,  wyborowe).  2.  znaczny,  wy- 
bitny, wr/datny,  główny,  przedni:  Celniejsze  oso- 
by. Celuiejsze  wypadki.  3.  [C.  orzech]  pełny, 
zdrowy,  dobry.     <p.  2.  Celować > 

3.  Celny  przym.  od  Clo:  Urząd  O.  Urzędnik 
C.  Dom  C.  Komora  celna.  Taryfa  celna.  <d. 
Clo>  *^ 

4.  Celny  przyra.  od  Cela.     <p.  Cela> 
XCelotrafny  celny:  C.  samopał.  Wor.  <Cel-ł- 

Traf> 

I.  Celować,  uje,  owal,  t  Cylować  I.  do  celu  mie- 
rzyć: C.  w  co  a.  do  czego.  C.  komu  w  serce. 
C.  do  kogo  z  pistoletu.  Przen.:  Tak,  czy  owak, 
jed/iomy,  bośmy  sobie  poprzysięgli  C.  bardzo 
wysoko.  Dąb.  (  =  zmierzać,  dążyć).  2.  mier. 
nadawać  a.  sprawdzać  kierunek  od  oka  tyką,  ce- 
lownicą itp.  <p.  Cel> 


%Q0 


CELOWANIE 

*.  Celować,  uje,  owal  I.  w  czym  a.  czym -od- 
znaczać ś.,  górować:  C.  w  nauce  a.  nauką,,  zdol- 
nościami. 2.  X  kogo  =  przechodzić,  przewyższać, 
przodhować,  prym  mieć:  Celował  wszystkich  pil- 
nością, przezornością.  Głosem  wszy;  tkeh  celo- 
wał. Nar.  3.  kuśn.  układać,  sztukować  futro, 
dobierając  lepsze  kawałki,  tak  zwany  „cel.''  <Z  Łć. 
(ex)cellere)> 

Celowanie,    a,    blm.   I.  czynność    cz.  Celować. 

2.  'Ktl.  przystosovmnie  postępków  do  celów.  <p. 
Qel> 

Celownica,  y,  Im.  e,  Cel  mier.  djoptra, 
przyrząd  do  oznaczania  kierunku  na  stole  mierni- 
czym. 

Celowniczy  przym.  od  Celownik ;  służący  do  ce- 
lowania:   Silnie  celownicze  przy  działach. 

Celownik,  a,  Im.  I  I.  pręt  u  mety,  wskazujący 
kres  wyścigów:  Koń  nasz  stanął  pierwszy  u  ce- 
lownika.    2.  gram.   trzeci  przypadek  w  deklinacji. 

3.  mier.  blaszka  ze  szczelinką  prostopadłą  na  każ- 
dym z  dwóch  końców  djoptry.  4.  woj.  narzędzie 
do  celowania,  umieszczone  na  broni  palnej  ręcznej 
a.  na  armacie. 

t  Celowny  p.  2.  Celny:  Było  w  tym  wojsku  4000 
celownych  bojowników.  Błaż.   <p.  2.  Celować > 

Celowo  przys.  od  Celowy     <p.  1.  Cel> 

Celowość,  i,  blm.  fil.  I.  odpowiedniość  do  celu: 
C.  postępowania,  narządu.  2.  stosunek  irodka  do 
celu:  C.  Xwsobna, imanentna;  !  odnośna,  trans- 
cendentna; bezwzględna,  względna.  3.  urzą- 
dzenie, organizacja  polegająca  na  odpowiednio- 
ści  środków  użytych  do  celów  zamierzonych:  C.  or- 
ganizmu, świata.    4.  bł.  zam.  Teleologja. 

Celowy  przym.  od  I.  Cel ;  fil.  -  a)  do  celu  przy- 
stosowany a.  odpowiedni;  skuteczny  ze  względu 
na  cel:  Przyczyna  celowa.  C.  plan  stworzenia, 
b)  celowością  nacechowany,  c)  bł.  zam.  Teieolo- 
giozny. 

Celozja,  i,  Im.  e  bot.  p.  Grzebionatka.  <Now., 
niby  Łc.  celosia> 

t  Celpy,  ów,  blp.  rodzaj  ubrania  kobiecego:  C. 
I  knaflami,  strój  białogłowski.  Vol.  <?> 

t  Celstat,  a,  Im.  y  p.  Ceiestat. 

t.Celsztat,  a,  Im.  y  p.  Ceiestat. 

1.  Celt,  u,  Im.  y  topór  a.  siekiera  z  czasów  przed- 
historycznych:    C.  bronzowy.     <Śr.  Łć.  celtis> 

2.  Celt,  u.  Im.  y  fl.  opona  płócienna  nad  pokła- 
dem statku  parowego.     <  Nm.  Zelt  =  namiot  > 

[Celta,  y.  Im.  y]  namiot  (żołnierski). 

Celujący  przym.  trzymający  prym,  pierwszy  przed 
innemi,  wzorowy:  Uczeń,  stopień  O.  <p.  2.  Ce- 
lować > 

Celularny  I.  dotyczący  komórek  w  ciele  zwierzę- 
cia a.  rośliny,  komórkowy.  2.  fil.  p.  Psycłiolo- 
gja.     <Now.  z  Łó.  cellula=:komórka> 

Celuloid,  u,  blm.  masa  twarda,  przezroczysta, 
otrzymywana  z  mieszaniny  kamfory  i  bawełny  strzel- 
niczej, używana  do  wyrobu  przedmiotów  galanteryj- 
nych.^ <  Now.  z  Łć.  cellula  =  komórka  -f-  Gr. 
-eides  =  -kształtny  > 

Celuloidowy  przym.  od  Celuloid:  Pióro  celu- 
loidowe.   Grzebień  O. 

Celuloza,  y,  blm.  chem.  błonnik,  drzew- 
nik  materja,  z  której  są  utworzone  ścianki  ko- 
mórek i  włókien  roślinnych    (wodan  węgla,  Cg  Hj^ 

Os/- 

[Celeneczka,  I,  Im.  I]  p.  Celnecka. 

[Cełnecka,  I,  Im.  I,  CeleneczkaJ  kadź  do  prze- 
chowywania żętycy.     <Zap.  W^g.  szelence> 

XCembal,  a,  Im.  y  p.  Cymbał. 

Cembra,  y,  Im.  y,  Cebra  I.  a.  Cymbr,  Cymbra, 
X  Cemra,  X  Czemra,  X  Czambr,  x  Czamr   pal. 


CEMENTOWNIA 

dyl  do  cemltrowania,  cembrowina.  2.  p.  CCRlbro- 
wanie.    <Nm.  Zimmer,  Śr.  Grn.  zimbar> 

Ceniibrować,  uje,  owal,  Cębrować  I.  a.  [Cem- 
rowaćj,  7  t6inr0Wft ;  studnię  a.  dół  ścianami 
drewnianemi  po  bokach  opatrywać,  oprawiać,  obu- 
dowywać :  Dudni  woda,  dudni,  w  cembrowanej 
studni.  Pśń.  Studnie  eembrują  dębiną,  sośniną, 
olszyną.  2.  u  łobuzów  gmerać,  babrać,  grzebać, 
bebłać  i.:  Ulicznicy  eembrują  w  rynsztokach,  po- 
szukując w  nich  drobnej  monety,  odpadków  że- 
laza, kości  itp. 

Cemtro  vanle,  a,  blm.,  Cębrowanie  i.  czynność  cz. 
Cembrować.  2.  a.  Cembra,  Cebra,  Cembrzyna,  [Cę- 
brzyna],  Cembrowina,  Cębrowlna=a)a.[Cebrzyna] 

ściany  dreicniane  studni,  dołu;  ściany  studni  wy- 
stające nad  powierzchnią  ziemi,  oprawa  studni, 
zrąb.  b)  ii.  Cembrunek  g^ćr.  oprawa  drzewna  szy- 
bu, wląza  ue  z  krokiew  drzewnych  w  oprawie  szybu ; 
nieprzepuszczalna  drzewna  a.  żelazna  obudowa 
szybu,  in.  Xabtulec.   <p.  Cembra  > 

Cembrowina,  y,  Im.  y,  Cębrowina  I.  a.  xCzam- 
browlna  drzewo  na  cembrowanie  zdatne,  do  cem- 
brovmnia  służące.    2.  p.  Cembrowanie. 

Cembrownik,  a,  Im.  cy  u  łobuzów  ulicznik,  zaj- 
VII I  jacy  i.  odszukiwaniem  zgubionych  drobnostek 
i  odpadków  w  błocie  rynsztokowym  i  sprzedają- 
cy je. 

Cembrunek,  nku.  Im.  nki  gór.  p.  Cembrowanie. 

[Cembrzucha,  y,  Im.  y]  p.  Cembrzyna. 

[Cembrzyć,  y,  yl,  Combrzyć]  (o  babach)  tańcząc 
po  rynku  i  ulicach,  chwytać  ludzi  w  tłusty  czwar- 
tek.    <p.  Comber  > 

[Cembrzyk,  a,  Im.  I]  p.  Ceber.    <p.  Ceber  > 

Cembrzyna,  y,  Im.  y  1.  p.  Cembrowanie.  2. 
loki  zagłębienia  krynicy,  ocembrowanie  naturalne. 
Pol.  3.  [C.  a.  Cembrzucha]  vxyższe  miejsce  w  le- 
sie. <p.  Cembra  > 

Cement,  u,  im.  y,  xCyment  chem.  spoiwo,  za- 
prawa mularska :  mieszanina  wodami  wapnia  z  krze- 
mionką: C.  hi(li'auliczny,  rzymski,  portlandzki. 
Przen.:  spójnia,  łtczność:  C.  w  szeregach  topił 
ś,  coraz  to  bardziej :  wojsko  sejmikować  za- 
częło. Fred.  A.  <Łć.  eaementum,  stąd  Fr.  ei- 
ment> 

Cementacja,  I,  blm.  chem.  cementowanie,  zmia- 
na kruszców  w  sproszkowanych  ciałach  mineralnych, 
przez  żarzenie:  C.  miedzi  =  osadzanie  na  żelazie 
cząstek  miedzi.  C.  złota  =  oczyszczanie  złota  z  mie- 
dzi. C.  żelaza  =palenie  żelaza  z  węglem,  dla 
otrzymania  z  niego  stali,  nasta  :ude  żelaza. 

Cementacyjny  przym.  od  Cementacja:  Proszki 
cementaeyjne.    Piec  C. 

Cementarnia,  1,  Im.  e  fabryka  cementu. 

Cementować,  uje,  owal  I.  spajać,  zaprawiać, 
zalewać,  wykładać  cementem ;  murować  przy  użyciu 
cementu.  Przen.:  Ustawiczne  groźne  niebezpie- 
czeństwo cementowało  skazy  na  przymierzu.  2. 
przen.  spajać,  zespalać,  łączyć,  jednoczyć :  Cemen- 
tujący wpływ  religji.  3.  przen.  utwierdzać,  wzmac- 
niać, ustalać,  gruntować :  Stefan  podbiega,  cemen- 
tując zgodę  uściskami  dla  obu  obfitemi.  Krasz. 
Przy  kieliszku  zawiązywały  ś.  przyjaźnie,  ce- 
mentowały związki.  Ochoe.  4.  hut.  poddawać  me- 
tale cementacji;  osad-n'-  miedi  na  żelazie ;  oczyszczać 
złoto  z  miedzi;    otrzymywać  stal  z  żelaza. 

Cementowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cemento- 
wać, cementacja. 

Cementowany  p.  Cementowy. 

Cementownia,  i,  Im.  e  hut,  hMtg,  z  piecami  ce- 
menłacyjnemi. 


261 


CEMENTOWY 

Cementowy  przym.  od  Cement:  Mur  C.  2.  a. 
Cementowany  poddany  cementacji,  drogą  cementa- 
cji otrzymany:     Stal  cementowa. 

Cementówka,  i,  Im.  I  mul.  I.  podkład  cemento- 
wy.    2.  robota  z  cementem. 

[Cemir,  u,  blm.]  duszność,  dychawica.  <Węg. 
csom6r> 

XCemra,  y,  Im.  y  p.  Cembra. 

[Cemrować,  uje,  owal]  i  t  Cemrować  p.  Cem- 
brować. 

Cena,  y,  Ira.  y  I.  wartość  wymienna  przedmio- 
tu, wyrażona  w  pieniądzach,  szacunek:  C.  zboża, 
pracy  ludzkiej.  C  wysoka,  umiarkowana,  nomi- 
nalna, katalogowa,  nizka,  stała,  wygórowana, 
niepraktykowana,  fabryczna,  targowa.  Podać, 
naznaczyć  cenę,  ustąpić  a.  opuścić  coś  z  ceny. 
Podbijać  cenę.  Podnieść,  zniżyć  cenę.  Ceny  idą. 
w  górę  a.  podnoszą  ś.  Ceny  podskoczyły,  spad- 
ły. Zboże  podniosło  ś.  w  cenie  a.  poszło  w  gó- 
rę. Zboże  spadło  z  ceny  a.  w  cenie  a.  ceny 
zboża  spadły.  Tak  piękny  djament  nie  ma  ce- 
ny, a.  na  tak  piękny  djament  nie  ma  ceny. 
Kol.:  C.  jednostkowa,  prawidłowa  a.  normalna, 
przeciętna  a.  średnia,  zasadnicza.  2.  wysoka  ce- 
na, wartość:  Dobre  książki  zawsze  s^  w  swej 
cenie.  Papiery  stoją  w  cenie,  trzymają  ś.  w  ce- 
nie. 3.  przen.  waga,  poważanie,  szacunek,  wzię- 
tość:  Pójść  w  cenę  u  ludzi.  Mieć  kogo  w  cenie. 
X  Spaść  z  ceny  a.  stracić  cenę.  4.  ypodanie 
ceny  kupującemu,  zacenienie:  O.  w  mieszek  nie 
idzie.  Prz.  (  =  nie  tak  ci  zaraz  płacą,  jak  za- 
cenisz).  5.  f  liczba,  norma:  Najmniejszą  ceną 
licząc,  było  ich  tysiąc.  Troć.     <CEN> 

t  Cena,  y,  blm.  chem.  p.  Cyna. 

Cenałe  zł.  banknoty  wyższe  od  dziesięcioreńsko- 
wych.     <?> 

f  Cenar,  a,  Im.  y,  f  Cynar  rodzaj  tańca :  Tam 
trefne  pląsy  z  ukłony,  tam  C,  tam  i  goniony. 
Kochan.    <śr.  Łć.  cinara,  z  Hb.  kinnor  =  cytra> 

Cenceija,  I,  Im.  e,  Cęceija  bot.  I.  p.  Orlik.  2. 
bł.  zam.  Glistewnik  jaskółcze  ziele  (chelidonium 
majus).     <?> 

[Cencerować,  uje,  ował]  p.  Cenzurować  i  Cen- 
zorować. 

Cencik,  a,  Im.  i  p.  Cent:  Zapłaciłem  i  zosta- 
łem bez  cencika  przy  duszy.     <p.  Cent> 

[Cenoki,  cek,  blp.j  p.  Cętka. 

[Cencylija,  i,  bim.j  tinctura  castorei:  Bą,browd 
esancyjA  a.  C.     <?> 

[Cendaija,  I,  blm.]  herba  chelidonii.  <p.  San- 
dał > 

Cendruta,  y.  Im.  y  gór.  stupina,  rurka  podpało- 
wa,  zapalnik. 

Cenestetyczny  przym.  od  Cenestezja. 

Cenestezja,  I,  blm.  fil.  w  psychologji  =  czucie 
powszechne  {sensus  communis);  poczucie  ogólne; 
poczucie  swego  ciała ;  ogół  czuć  organicznych  w  da- 
nej chwili  doznawanych:  C.  steniczna  -  ogólne  po- 
czucie siły  w  organizmie.  C.  hipersteniczna  a. 
przemożna  =^oczwcte  nadmiernej,  niezwykłej  siły. 
C.  asteniczna  a.  niedomożna  =poc2wc«e  upadku  sił, 
przygnębienia.  <Now.  z  Gr.  koinós=powszech- 
nyJ|Iaisthesis  =  czucie,  wrażenie > 

Cenioiei,  a.  Im.  e  ten,  co  ceni:  C.  zasług.  Traf- 
ny C.  dzieł  dowcipu  (=krytyk).     <CEN> 

Cenicielka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Cenioiei. 

Cenić,  I,  II,  [Cynić,  Czynić]  I.  wymieniać  war- 
tość czego,  cenę  czego  podawać:  Ile  cenisz  za  tę 
raaterję?  C.  drogo,  a.  za  drogo,  a.  za  wiele. 
Drożej  ceń,  a  w  miarę-ó  zapłacą.  Prz.  Ten  ce- 
ni, który  przedaje,  ten  targuje,  który  kupuje. 
Za  konia  ceni   tysiąc  złotych.    Konia  mało    nie 


CENTNARÓWKA 

ceń,  pana  o  mało  nie  proś.  Ceni  drogo,  a  kra- 
kowskim targiem  za  połowę  przeda.  Prz.  2.  oce- 
niać, oznaczać  cenę,  taksować,  szacować.  3.  powa- 
żać, szanować,  szacować:  C.  cnotę,  zasługę,  ta- 
lent, naukę,  przyjaźń.  C.  wysoko,  lekko,  mało. 
C.  kogo  na  równi  z  kim.  C.  ludzi  podług  ich 
osobistej  wartości.  C.  co  jako  arcydzieło.  Bar- 
dzo tego  człowieka  cenię.  Ceniony  =  poważany, 
szanowany  wysoce. 

Cenienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cenić. 

XCenk,  u,  zwykle  w  Im.  I  p.  I.  Cynk. 

[Cenkać,  a,  al]  p.  Cynkać. 

Cennik,  a,  Im.  i  I.  wykaz  cen:  C.  win,  towa- 
rów, nasion.  2.  kol.  taryfa:  C.  jazdy  =  taryfa 
osobowa.  C.  przewozu  towarów  =  taryfa  towa- 
rowa. 

Cennikowy  przym.  od  Cennik,  cennikiem  objęty: 
Potrawy,  ceny  cennikowe. 

Cenność,  I,  blm.  rz.  od  Cenny. 

Cenny  I.  mający  cenę,  wartościowy,  drogi,  ko- 
sztowny: Cenne  korale.  2.  szacowny,  ważny,  dro- 
gi, nieoceniony:  Cenne  zasługi.  C.  dokument. 
Okazywania  dobrego  serca  waszego  tyra  stały 
ś.  cenniejsze,  że  wzorem  były  dla  całego  kraju. 
St.  Aug.     Cenne  pismo,  cenna  pamiątka. 

Cenobit,  a,  Im.  ci  p.  Cenobita. 

Cenobita,  y.  Im.  ci,  Cenobit  żyjący  w  cenobjum, 
zakonnik,  mnich:  Czemużbyś  ty,  dobrowolny  ce- 
nobito,  nie  miał  zeń  wyjrzeć?  Krasz.  <  Łć. 
późń.  coenobita,  z  Gr.  koinós  =  wspólny-|-bios  = 
życie  > 

Cenobjum  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  klasztor :  Moż- 
na, łatwo  z  protestantami  razem  szydzić  z  mni- 
chów i  cenobjów,  ale  ilu  to  ludzi  pokój  w  nich, 
którego  napróżno  gdzieindziej  szukali,  znalazło ! 
Krasz.     <Łć.  późń.  coenobium,  p.  Cenobita> 

Cenozoiczny  gieol.:  Formacje  cenozoiczne  p. 
Formacja.  <Now.  z  Gr.  koinós  =  wspólny,  po- 
wszechny-|-zóikós=zwierzęey  > 

[Censerować,  uje,  owałj  p.'  Cenzurować. 

Cent,  a.  Im.  y  I.  krajcar,  setna  część  reń- 
skiego. 2.  [C]  p.  Centnar.  Zdr.  Cencik.  <Now. 
z  Łć.  centum=sto> 

,  [Centel,  tla,  Im.  tle]  1.  dziesiąta  część  sążnia: 
Styry  centle.  2.  a.  [Centla]  j)ół  centa,  półcent. 
<Nm.  Zehntel> 

[Centerzyja,  I,  Im.  e]  p.  Tysiącznik.  <p.  Cen- 
turja> 

Ćentezymalny  setny,  na  sto  części,  stopni  podzie- 
lony: Rachunek  C.  Termometr  C.  Alkoholometr 
C.  Waga  eentezymalna,  p.  Waga.  <Now.  z  Łć. 
centesimus=setny  > 

Centka,  I,  Im.  I  p.  Cętka. 

[CentkI,  ek,  blp.]  p.  Cętka. 

Centkować,  uje,  owal  p.  Cętkować.  <p.  Cęt- 
ka > 

Centkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Centkować. 

Centkowany  p.  Cętkowany. 

[Centla,  I,  Im.  e]  p.  Centel. 

Centnabor,  a,  Im.  y  stoi.  p.  Centrumbor. 

Centnar,  a,  Im.  y,  Cętnar,  Cetnar,  |Cent]  joaga 
=  100  juntom:  Lepszy  łut  szczęścia,  niż  C.  ro- 
zumu. Prz.  <Łd.  centeaarius  =  setny,  sto  zawie- 
rający > 

Centnarka,  i,  Im.  I  prow.  gór.  w  "Wieliczce 
sól  centnarotca,  sól  w  kruchach  czyli  kawałach 
ceninarowych. 

Centnarowy  przym.  od  Centnar,  C  arowy 
Cetnarowy  centnar  ważący:  Waga  cetnarowa 
Bryła  centnarowa. 

Centnarówka,  i,  Im.  i,  Cetnarówka  beczułka,  mie- 
szcząca w  sobie  centnar:     C.  ołowiu,  prochu. 


;^6^. 


CENTOBOR 

Centobor,  a,  Im.  y  bed.  p.  Centrumbor. 

Centowy  pizym.  od  Cent,  war/o^a  centa:  Skład 
ki  centowe. 

ICentr,  u,  Im.  y  p.  Centrum:  Za  Iządów  pru- 
skich Warszawa  przestała  bye  głównym  centrem 
ruchu  naukowego  i  literackiego.  <Łć.  centrum, 
t  Gr.  kóntion> 

Centralista,  y,  Im.  ści,  prow.  Central  stronnik  a. 
zwolennik  centralizmu. 

Centralistyczny  przyra.  od  Centralizm. 

Centralizacja,  I,  Im.  e  ześrodkowanie,  zognisko- 
wanie, skupienie  w  jednym  punkcie  centralnym :  C. 
administracyjna=  2e^7odA;o?t;ome  władz  naczelnych 
w  stolicy,  przy  zniwelowaniu  różnic  plemiennych, 
prowincjonalnych  (w  przeciwstawieniu  do  federacji 
1  decentralizacji). 

Centrallzaoyjny  przym.  od  Centralizacja:  Sy- 
stem C. 

Central Izator,  a.  Im.  owie  a.  orzy  zaprowadza- 
jący centralizację,  dążący  do  niej. 

Centrallzatorski  przym.  od  Centralizator. 

Centralizm,  u,  blm.  system  centralizacji  zarzą- 
du: W  parlamencie  austriackim  walka  o  C. 
lub  autonomję  zawsze  pozostanie  na  pierwszym 
planie. 

Centralizować,  uje,  owal  I.  łączyć  w  jeden  irod- 
kołcy  punkt;  ześrodhowywać,  zogniskowywać,  spro- 
mieniać.     2.  skupiać  władzę  w  ognisku  centralnym. 

Centralizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Centra- 
lizować. 

Centralny  I.  a.  XCentryczny  w  rfrorffco?f!/m /)«nfc- 
cie  skupiony,  znajdujący  ś.  w  centrum,  do  środka 
skierowany,  irodkowy ;  główny:  Komisja  central- 
na. Biuro  centralne.  Komitet  C.  Punkt  C.  2. 
astr.  doirodkowy,  środkowy:  Siły  centralne  = 
do  jednego  punktu  zmierzające.  Słońce  central- 
ne p.  Słońce.  3.  fil.  w  psycholoffji  w  środko- 
wej części  układu  nerwowego,  w  ośrodkach  mózgu 
umiejscowiony,  siedlisko  mający;  lep.  środkowy, 
ośrodkowy:  Bodziec,  impuls,  proces  C.  Czucie 
centralne=poc/todzenzrt  centralnego.  4.  mat.:  Kąt 
C. -mający  uńerzchołek  w  środku  koła.  Linja  cen- 
tralna =  łącząca    środki   dwu  kół.   Rzut  C. 

Central,  a,  Im.  y  prow.  p.  Centralista. 

[Centro  nieod.]  p.  Centrum. 

X  Centrować,  uje,  owal  1.  koncentrować,  zeirod- 
kowywać,  sprowadzać  do  środka,  skupiać. 

XCentrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Centrować. 

Centrówka,  i.  Im.  I  p.  Centrumbor. 

Centrum  nieod.  I.  a.  ICentr,  [Centro]  środek. 
Wpadam  do  Soplicowa— jak  w  C.  polszczyzny. 
Mick.  2.  stronnictwo  w  parlamencie  trzymające  i 
środka  czyli  umiarkowane  w  obu  kierunkach: 
zachowawczym  i  postępowym;  stronnictwo  katolickie 
w  parlamencie  niemieckim. 

Centrumbor,  a,  Im.  y,  Centnabor,  Cetnabor, 
Cyntnabor,  Centobor,  Centrówka  rzem.  śioider  od- 
środkowy, osadzony  w  korbie  do  wiercenia  gład- 
kich dziur  w  drzewie.     <Nm.  Centrumbohrer> 

XCentrycznle  przys.  od  Centryczny. 

XCentryozny  p.  Centralny. 

Centryfuga,  I,  Im.  I  p.  Wirówka.  <Now.  z  Łć. 
«entruni=środek-ffugere  =  uciekać,  umykać  > 

Centryfugainy  I.  przym.  od  Centryfuga,  podda- 
ny działaniu  cen^rj^r/w^i:  Mleko  cen trylug-alne  =  od- 
iluszczone,  odśmietankowane.  2.  fiz.  odirodkowyj 
Siła  eentryfugalna. 

Centrypetalny  fiz.  doirodkowy:  Siła  centrype- 
talna.  <Now.  z  Łć.  centrum  =  6rodek-j-petere^: 
d%ży6> 


CENZURNY 

Centurja,  I,  Im.  e  bot.  p.  Tysiąeznik.  <Łć. 
centaureum  s^  centaurea,  z  Gr.  kentaiirion  a. 
kenta«rie> 

f  Centurjon,  a,  Im.  y  setnik.     <Łć.  centurio  > 

tCenturzja,  I,  Im.  e  bot.  p.  Tysiąeznik.  <p.  Cen- 
turja > 

•f  Centurzjowy  przym.  od  Centurzja:  "Wódka 
centurzjowa.  Syr. 

[Centurzyja,  I,  Im.  e]  p.  Tysiąeznik. 

Centyfoija,  i,  Im.  e  bot.  I.  posp.  zam.  Róża 
stulistna  (rosa  centifolia).  2.  [Cą  centaurea  be- 
nedicia,  in.  tysia.cz  n  ica.  <Łć.  centifolia  = 
stulistna,  dom.  rosa=róża> 

Centygram,  a,  Im.  y  setna  część  grama.  <Now. 
z  Łć.  centum  =  sto-f-gr{lmma  =  pewna  waga  Gr.> 

Centylitr,  a,  Im.  y  setna  część  litra.  <Now. 
z  Łć.  centum  =  6to-j-Qr.  li'tra=funt> 

Centym,  a.  iva.  y  moneta  francuska  =  */ioo 
franka. 

Centymetr,  a.  Im.  y  I,  setna  część  metra.  2. 
pasek  ceratoioy,  podzielony  na  centymetry,  używany 
przez  krawcowe  do  mierzenia  sukien.  <Now.  z  Łć. 
centum  =  sto-}-Gr.  mćtron=miara> 

Centymetrowy  przym.  od  Centymetr. 

[Centyrz,  a,  Im.  ej  p.  Cmętarz. 

Cenzor,  a,  Im.  owie  I.  urzędnik  rzymski,  któ- 
ry czuwał  nad  moralnością  obywateli.  2.  wgląda- 
jący w  sprawy  innych  i  krytykujący  je.  3.  uczeń 
w  szkołach,  pilnujący  sprawowania  kolegów.  4. 
y.krytyk,  recenzent.  5.  urzędnik  cenzury,  rozpa- 
trujący książki,  pisma  i  rękopisy.  <Łć.  censor> 

Cenzorka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Cenzor. 

Cenzorować,  uje,  owal,  [Cenoerować]  I.  speł- 
niać obowiązek  cenzora.  2.  Xp.  Cenzurować:  Są. 
ludzie,  których  jedyną  zabawą  O.  czynności 
drugich. 

Cenzorowane,  ego,  blm.  rz.  p.  Cenzurowane. 

Cenzorowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cenzoro- 
wać. 

Cenzorski  przym.  od  Cenzor:  Urząd  C. 

Cenzorstwo,  a,  blm.  I.  urząd,  obowiązek  cenzo- 
ra. 2.  zb.  cenzor  z  żoną. 

Cenzura,  y,  Im.  y  I.  rozpatrzenie  utworu  lite- 
rackiego przez  cenzora  państwowego:  Surowa,  ła- 
godna C.  C.  duchowna.  C.  prewencyjna  =  rozpa- 
trująca utwory  literackie  przed  ich  wydaniem.  C. 
represyjna  =  rozpa<riy'qca  je  po  wydaniu.  Oddać 
dzieło  do  cenzury.  Książka  ta  przeszła  przez 
cenzurę.  2.  biuro  cenzorów,  komitet  cenzury:  Zło- 
żyć dzieło  w  cenzurze.  Za  pozwoleniem  cenzury. 
3.  świadectwo  sprawowania  ś.  i  postępów  ucznia, 
wydawane  przez  szkołę  perjodycznie:  Dobra,  zła 
C.  Dostał  na  cenzurę  piątkę  ze  sprawowania.  4. 
napomnienie  kościelne,  rodzaj  klątioy :  Cenzury  pa- 
pieskie. 5.  ogadywanie,  ganienie,  krytykowanie: 
Cenzury  nie  uchodzą  poczciwe  obyczaje.  Bardz.  6. 
Xp-  Cenzurowane:  Siedzi  na  cenzurze,  jak  mysz 
na  wołowej  skórze.  Prz.  Zjir.  Cenzurka.  <Łć. 
censura  > 

Cenzuralność,  I,  blm.  rz.  od  Cenzuralny. 

Cenzurainy  przym.  od  Cenzura:  Warunki  cen- 
zuralne.  Pismo  cenzuralne  -  odpowiadające  warun- 
kom cenzury.  Niecenzuralny,  żart.  nieprzyzwoit^i 
Wyrażenie  niecenzuralne. 

XCenzurancki  przym.  od  Cenzurant. 

XCenzurant,  a.  Im.  oi  ten,  co  gani,  nicuje 
wszystko. 

XCenzurantka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Cenzuraat. 

Cenzurka,  i.  Im.  i  p.  Cenzura. 

XCenzurny  p.  Cenzurowy. 


fm 


Cenzurować 

Cenzurować,  uje,  owal,  X  Cenzorować,  [Cen- 
cerować,  Censerować,  Cymserować]  I.  rozpatry- 
wać utwory,  przezimczone  do  druku.  2.  krytykować, 
nicować,  wytykać  zle  strony,  zbierać  wzorki;  oga- 
dywaó,  ganić,  lotki  przypinać. 

Cenzurowane,  ego,  blm.  rz.,  Cenzorowane,  Cen- 
zurowany, Cenzorowany,  X  Cenzura  zabawa  towa- 
rzyska: Siedzi,  jak  na  cenzurowanym  (=na  miej- 
scu widocznym,  narażającym  na  obserwacje  innych). 

Cenzurowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Cenzuro- 
wać: Wziął  urząd  cenzurowania  niejako  wszyst- 
kich i)ostępków  króla.  Szaj. 

Cenzurowany,  ego,  blm.  rz.  p.  Cenzurowane: 
Grać  cenzurowanego.  Oss. 

Cenzurowy,  xCenzurny  przym.  od  Cenzura: 
Stopień  C. 

Cenzus,  u,  blm.  kwalifikacja,  znaczenie  obywatela 
kraju  wobec  opłat  podatkowych  i  prawa  wyborcze- 
go: C.  mająjtkowy,  umysłowy.    <Łć.  census> 

Cenzusowy  przym.  od  Cenzus:  Komisje  były 
wybierane  według  zasady  cenzusowej. 

Cep,  a,  częś.  w  im.  y  I.  a.  [Cepa,  Cepy  blp.] 
narzędzie  do  młócenia:  Młócić,  bić,  wywijać  ce- 
pami. Idą  od  cepów,  do  cepów -od  młócki,  do 
młócki.  Osłabł  jak  cepy  (=jak  cięciwa  odjęta  z  łu- 
ku). Chłop  od  cepów  {  =  prostak,  ordynus).  2. 
[Cepy]  części  warsztatu  tkackiego,  znajdujące  ś. 
pod  krosnami  i  naciskane  nogami.  3.  fkij;  rodzaj 
broni:  Błazen  z  cepami.  Biel.  M,  Do  błazna  s. 
rzuciła  (pani)  i  skłóła  oń  cepy.  Biel.  M.  Szwaj- 
car rad  żelaznym  cepem  hełmy  tłucze.  Sienk. 
4.  t  narzędzie  do  prędkiego  nabijania  armat 
polowych.  5.  a.  Bocian  hut.  narzędzie  służące 
gichciarzowi  do  przekonania  i.,  jak  daleko  zaszedł 
nabój  w  piecu  wielkim.  6.  zł.  chłop.  Zgr,  Cepisko. 
<CEP> 

[Cepa,  y,  Im.  y]  p.  Cep. 

Cepaic,  a,  Im.  I  I.  a.  Cepisko,  Cepowisko,  [Ce- 
pilekj  dzierżak  cepowy.  2.  część  cepów,  któi-ą  ś. 
zboże  uderza  przy  młóceniu,  krótszy  kij  u  cepa, 
in.  bijak.  3.  młócarz:  Zdrowy  jak  C.  Śpiewak 
do  partesów,  a  gnojek  do  gnoju,  O.  do  stodoły, 
a  żołnierz  do  boju.  Prz.  4.  gbur,  cham,  człowiek 
niezgrabny,  prostak,  głupiec. 

SCepiastyJ  rozwarty,  rozszerzony;  głowiasty. 
Cepleć,  I,  ii]  siedzieć    smutnym;    drzemać,    sie- 
dząc.  <CZCP> 

[Cepiga,  I,  Im.  I]  I.  p.  Capiga.  2.  nói  zepsu- 
ty, tępy,  chwiejący  ś.  w  trzonku. 

[Cepiiia,  y.  Im.  y]  p.  Capiga. 
Cepllek,  Ika,  Im.  Ikl]  p.  Cepak. 
Ceplna,  y.  Im.  y,  Cypina]  rodzaj  haka,  motyki. 

)episko,  a,  Im.  a  i.  p.  Cep.  2.  p.  Cepak. 

fCeplik,  a.  Im.  I  warkoczyk.  <Nm.  Zopf,  zdr. 
Zapfel  > 

[Cepnąć  się,  nie  ś.,  nąl  ś.]  kogo  =  czepi<}  ś.  ko- 
go, przyczepić  ś.  do  kogo. 

Cepowisko,  a.  Im.  a  p.  Cepak.  <p.  C6p> 

Cepowy  przym.  od  Cep:  Rzemień  C. 

[Cepuoh,  a,  Im.  y]  I.  a.  [Czopuolil  otwór  z  tyłu 
pieca  dla  luftu,  rura  kominowa :  Jakby  z  cepu- 
cha,  pędząc  czarny  przed  sobą  dym,  pożar  wy- 
bucha. Min.  2.  grunt,  w  którym  jest  mało  piasku, 
dużo  wody  higroskopijnej  i  materji  organicznych. 
<p.  Cybuch  > 

fCepucłiowaty]  grunt  =  sapowaty,  toyługowany, 
jałowy. 

[Cepuchowy]  przym.  od  Cepucłi:  Cepuchowa 
baoa  {—czop  do  zatykania  cepucha). 

Cer,  u,  \)\m.  them.  pierwiastek  7nełal.iczny,  przed- 
stawiciel gromady  metcdóto  cerowych,  Ce,  <Now. 
zŁó.  oerium,  Qr.  kerion  =  plastr  miodu :  woskitd.  > 


CEREKIEW 

[Cer,  u,  blra.]  trucizna  na  psy  z  hubki. 

1.  Cera,  y.  Im.  y  I.  kolor,  barwa  twarzy,  płeć: 
C.  rumiana,  blada,  żółta,  woskowa.  Zdrową  ma 
cerę.  2.  fmitia,  ułożenie  twarzy:  Szczera,  rozgnie- 
wana C.  Zdr.  X  Cerka.  <  Łć.  cera  =  figura,  maska 
woskowa,  skąd  Włos.  c(i)era  =  barwa  twarzy  > 

2.  Cera,  y.  Im.  y,  X  Cyra  miejsce  zacerouKtne; 
przen.  szrama  blizna,  paragraf.  Zdr.  Cerka,  C6- 
reozka.  <Poaobno  zamiast  cyfra  =  coś  wyszy- 
tego > 

[Cera,  y.  Im.  y]  córka.  Zdr.  [Cerusia,  Cerzyozkaj. 
<Cze6.  deera> 

Ceramiczny  przym.  od  Ceramika :  Wyroby  ce- 
ramiczne. <Gr.  keramikós  =  gliniany  > 

Ceramika,  i,  blm.  garncarstwo  artystyczne,  obej- 
mujące wyroby  z  gliny,  fajansu,  majoUki,  porce- 
lany. 

Cerat,  a,  Im.  y,  XCerot  plaster  woskowy  na 
ranę.   <Łć.  ceratum> 

Cerata,  y,  Im.  y  I.  płótno  nawoskowane.  2.  płó- 
tno pokryte  lakierem.  3.  tkanina  werniksowana :  C. 
opatrunkowa  =  <q/)a.  Zdr.  Ceratka.  <Łć.  cerata 
=  dosł.  woskowana> 

Ceratka,  I,  Im.  i  i.  p.  Cerata:   C.  kauczukowa. 

2.  rodzaj półwełnianej  tkaniny  na  odzienie  damskie. 

3.  lek.:  C.  ochronna  =  fcłto/fca  ochronna,  !p ro- 
tę k  ty  w  a. 

Ceratkowy  przym.  od  Ceratka. 

Ceratowy  przym.  od  Cerata:  Wyroby  cerato- 
we. Pokrowiec  C. 

Cerazyna,  y,  blra.  i.  część  składowa  gum»i  drzew 
pestkowych;  oczyszczona  guma  wiśniowa.  2.  p.  Ce- 
rezyna.  <Now.  z  Łć.  cerasinus  =  wiśniowy  > 

Cerber,  a,  Im.  y  I.  pies  łańcuchowy,  pies  podwó- 
rzowy. 2.  stróż  czujny,  surowy  i  groźny;  dozorca 
pilnie  czegoś  strzegący:  Na  głowie  plenipotenta 
cała  waga  interesów;  jego  obowiązek  łagodzić 
cerberów  kapitalistów.  Krasz.  Gdzieś  w  głębi 
wyjrzała  brodata  fizjognoiuja  liberyjnego  cerbera. 
Rodź.  {  =  szwajcara).  <Gr.  Kćrberos  =  piee  strze- 
gący piekła  > 

Cerebraoja,  i,  blm.  i.  fil.  w  psychologji:  dzia- 
łalność mózgu ;  ogół  procesów  psychofizjologicznych 
mózgu:  C.  bezwiedna,  podświadoma  =  nie  ujawniona 
w  świadomości  a.  samowiedzy  działalność  mózgu 
o  charakterze  psychicznym.  2.  jęz.  myślenie  języ- 
kowe. Kin.  <Now.  z  Łć.  cerebrum  =  mózg> 

Cerebralny  mózgowy. 

Cerebryna,  y,  blm.  suhftaneja  otrzymywana 
z  mózgn. 

Cerebrynowy  przym.  od  Cerebryna:  Kwas  C. 
=  cerebryna. 

Córeczka,  I,  Im.  i  p.  2.  Cera. 

Ceregielą,  I,  częś.   w  Ira.   e,  2  pp.   I  a. .  x  ów 

1.  ceremonja,  korowody,  zdrnganie  i.:  Żądam 
i  proszę:  bez  najmniejszej  ceregieli,  by  go 
wszyscy  djabli  wzięli.  Rod.  Bez  tych  ceregieli. 
Tylko  bez  ceregielów  żadnych.  Po  wielu  cere- 
gielach, zgodził  ś.  na  żądanie.  Robić    ceregiele. 

2.  i^f  Im.  a.  fCregieie  ozdoby  stroju  kobiecego: 
Ujrzawszy  lada  Mońkę  przed  karczmą  w  nie- 
dzielę, zaraz  jej  poślę  pierścień  a.  C.  Zim.  <Nm. 
Ziererei^Ł-ozdóbki;  minki,  krygowanie  się> 

Ceregielant,  a.  Im.  ci  człowiek  robiący  ceregiele, 
ceremonjant. 

Ceregielantka,  I,  Im.  i. forma  ż.  od  Ceregielant. 

xCeregielnie  przys.  od  Ceregietny. 

Cereglelny  przym.  od  Ceregielą. 

Ceregielować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  roMć  ceregiele, 
ceremonjować  ś.,  wzdragać  i.,   wymawiać  ś.  od  cze- 
goś ceremonjalnie,    ceriować  i.,    etykielalnic    zacho-  . 
nyywaó  i. 


264 


cłremno 

CerAglelowanie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz.  Ce- 
regielować  ś. 

tCereklew,  kiew,    Im.  Rwie  p.    Cerkiew.    <p. 
Cerkiew  > 
[Ceremno]  smutno. 

Ceremonja,  I,  Im.  e,  f  Cerymonja  I.  obrząd  uro- 
czysty: C.  kościelna.  Wielki  mistrz  ceremonji. 
Żart.:  Wziął  z  nią  ślub  bez  ceremonji  (-żyje 
z  via  fkz  siowo).  2.  ceremonjalność,  ostentacja, 
pompa,  parada:  Prowadzono  go  z  wielk%  cere- 
monja. 3.  zwykle  w  Im.,  przesadnie  etykietalne 
zachowanie  i.,  ceregiele :  Wziął  go  bez  ceremonji 
za  kark  {=poprostu).  Mów  bez  ceremonji  (  =  iez 
ogródki).  Nie  rób  ceremonji,  bądź  jak  w  domu. 
C.  sieczka,  satysfakcja  owies.  Prz.  Ceremonje 
chińskie.  X  Ceremonje  z  octem  =  przesadna  grze- 
czność. Gdzie  siła  ceremonji,  tam  szczerości  mało. 
Pot.     <Ł6.  caeriraonia,  caeremonia> 

Ceremonjalnle  przys.  od  Ceremonjalny :  Odpro- 
wadzić, pizyjąć  kogo  C. 

Ceremonjalność,  I,  blm.  rz.  od  Ceremonjalny: 
Pierwsza  audjencja  odbyła  ś.  z  rzadką  ceremo- 
njalnością  i  wystawą.  Szaj.  (=  ceremonja). 

Ceremonialny  I.  tyczący  ś.  ceremonji,  obrządko- 
roy:  Chrześcijanie  nie  podpadają  prawom  żydow- 
skim, które  są  ceremonjalne  i  sądowe.  Birk.  2. 
ostentacyjny,  uroczysty,  paradny:  Marsz  C.  Ubiór 
C.  3.  pełen  ceremonji,  etykietalny :  Wizyta  cere- 
monjalna. 

Ceremonjal,  u,  Im.  y  zbiór  form  składających 
ceremonje:  Mistrz  ceremonjału.  C.  pogrzebowy. 
C.  koronacji. 
Ceremonjanoik,  a,  Im.  I  p.  Ceremonjant. 
Ceremonjant,  a,  Im.  Oi  ceregielanl,  lubiący  ro- 
bić miele  ceremonji:  Dobry  człowiek,  ale  wielki 
C.  Zdr.  Ceremonjanclk. 

Ceremonjantka,  I,  Im.    I  forma  ż.  od   Ceremo- 
njant. 
Ceremoniarkn,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Ceremonjarz. 
Ceremonjarskl  przym.  od  Ceremonjarz:  Urząd  C. 
Ceremonjarstwo,  a,  blm.    urząd  ceremonjarza. 
Ceremonjarz,  a,  Im.  e  I.  mistrz  ceremonji,  dozorca 
publicznych  ceremonji.     2.    ksiądz,    czuwający    nad 
wykonaniem  według  planu  danej  ceremonji. 
XCeremon]ować,  uje,  owal  p.  Ceremonjować  się. 
Ceremonjować   się,    uje  ś.,   owal  ś.,    X  Cere- 
monjować z  kim -robić  ceremonje,  ceregielować  i., 
certować  i.:   Ceremonjują  ś.  jak  Opaccy  do  wie- 
ży. Prz.  (  =  na  niepotrzebnych  ceremonjach  i  komple- 
mentach drogi  czas  tracą). 

Ceremonjowanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Ceremonjować  ś. 

tCerewIzna,  y,  Im.  y  p.  Podpępozę.  <  Właści- 
wie czerewizna,  od  Ukr.   czerewo  =  brzuch  > 

Cerezyna,  y,  blm.,  Cerazyna  chem.  przetwór 
z  wosku  ziemnego  czyli  ozokierytu,  słuiący  do  imi- 
tacji wosku.  <p.  Cerazyna  > 

[Cerglel,  gla.  Im.  gle]  tasiemka,  obszywka,  <Nm. 
Zarge,  zdr.  Zftrgel  > 

xl.  Cerka,  I,  Im.  I  p.  I.  Cera. 
2.  Cerka,  i,  Im.  i  p.  2.  Cera. 
[Cerka,  I,  Im.  I]  p.  Cyrka. 
Cerkać,  a,  al  p.  Cyrkać. 
CerkanJe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cerkać. 
Cerklel,  kia,  Im.  kle  I.  X  p.  Cyrkiel.   2.  [Cer- 
kle,  Im.]  łąki  w  lasach. 
XCerkielnictwo,  a,  blm.,  p.  Cyrkieinictwo. 
XCerklelniozy  p.  Cyrkieinfczy. 
xCerkielnik,  a,  Im.  cy  p.  Cyrkielnik. 
Cerkiew,  kwi,  Im.  kwie,  x  Cerkwią,  X  Cerkwa, 
XC3rkwlca,  f  Cerekiew,  fCyreklew,  fCyrklew  I. 
kościół  wschodniego  obrządku:  Była  to  C,  z  mo- 


CERTOLIC 

drzewin  jej  ściany.  Słów.  2.  fwogóle  kościół:  O. 
święta  katolicka.  Birk.  Oblubienica  Pana  Chry- 
stusa C.  jego  święta.  Wuj.  Abym  Cię,  Boże, 
mógł  sławić  w  cerkwi  Twojej  wybranej.  Kochan. 
Zdr.  Cerkiewka.  <  Przez  Cześ.  daw.  cerekev 
(dziś  cirkey),  ze  Śr.  Gm.  chirihha  (dziś  Kirche), 
to  zaś  z  Gr.  późń.  kyriake  (dom.  oikia  =  dom) 
= pańska,  boska > 

Cerkiewka,  i.  Im.  i  p.  Cerkiew:  Hej!  tam  na 
górze  stała   C.  Len. 

xCerklewnik,  a,  Im.  cy  I.  z  cerkwią  trzymający, 
greckiego  obrządku.    2.  kościelny,  duchowny. 

Cerkiewny   przym.    od    Cerkiew:    Doktorowie 
cerkiewni.  Prawidła  cerkiewne  a.  kanony.  Język 
C.   Język  cerkiewno-słowiański.  C.  gmach.  Sow. 
X  Cerkiasty  p.  Cyrklasty. 
XCerklina,  y.  Im.  y  p.   Cyrklina. 
xCerklować,  uje,  owal  p.  Cyrklować. 
XCerklowy  p.  Cyrklowy. 
X Cerkwa,  y,  Im.  y  p.  Cerkiew. 
X Cerkwią,  i,  Im.  e  p.  Cerkiew. 
XCerkwica,  y.  Im.  e  p.  Cerkiew:  Ostatni  blask 
wieczora    złoci    potrójny    krzyż  cerkwicy.     Pol. 
[Cerkwiszcze,  a.   Im.  a]  I.  miejsce  puste,   gdzie 
niegdyś  stała  cerkiew,   kościeliszcze.    2.    cmentarzy- 
sko, cmentarz,  szczeg.  protestancki. 
[Cerkwy]  p.  Czerstwy. 

fCernoresa,  y.  Im.  y  p.  Czarnoresza:  Roraunt 
zrzucił    z    siebie    cernoresę    czerniecką.     Stryjk. 
<  Ze  Ssł.  ćrmorizi  =  (dosł.  czarnoszaty)  mnich  > 
XCerograf,  u.  Im.  y  p.  Cyrograf. 
XCerografowy  p.  Cyrografowy. 
Ceroplastyka,   I,   blm.    sztuka    lepienia  z  wosku 
figur  wypukłych.    <Now.  z  Łć.  cera  =  wosk-f-Pla- 
styka> 

XCerot,  a.  Im.  y  p.  Cerat. 

Cerować,    uje,   owal,    XCyrować,   [Czerować] 

zarabiać  nićmi    miejsce   dziurawe :    C.    pończochy, 
bieliznę.   <  Zap.  =  cyfrować  > 

Cerowanie,  a.  Im.  a,  xCyrowanie  czynność  ez. 
Cerować. 

Cerownia,  i,  Im.    e  pracownia,    w  której  trudnią 
ś.  cerowaniem:  Sztuczna  C. 

Cerowniozy  przym.   od  Cerownia:    Zakład   C. 
{'OZ  cerownia). 

Cerowy  chem. :  Metale  cerowe  *  których  przed- 
stawicielem jest  cer.  <p.  Oer> 

Cerówka,  i,  Im.  i]  igła  do  cerowania. 

Cerpać,  a,  al]  p.  Cerpnąć. 

'Cerpać,  a,  al]  p.  Cćrpn^. 

[Cerpnąć,  nie,  nąl,  nied.  Cerpać,  Cerpać]  puścić 
kroplę  płynu.   <  Dźwn.  > 

Certa,  y,  Im.  y,  Cyrta,  Rybiec,  [Cytra,  Czarow- 
nica, Kobyla,  Synohuba]  zool.  (abramis  yimba) 
ryba  członkopromienna,  otwarłopęcherzowa,  brzucho- 
płetwa,  karpiowata.  <Nra.  [zart(he),  zehrte,  zar- 
ten]> 

Certaoja,  I,  Im.   e,    xCertament,    xCertamen 

certowanie  ś.,  korowady,  spór,  sprzeczka,  wzdraga- 
nie ś.:  Po  długich  certacjaeh  zawarto  pokój.  Po 
co  te  niepotrzebne  certaeje?    <Łć.  certatio> 

XCertamen,  u,  Im.  y  p.  Certaoja:  C.  nasz 
stawał  ś.  coraz  żywszym.  Od.  <Łć.  certa- 
men> 

xCertament,  u,  Im.  y  p.  Certaoja:  Był-ci  tam 
jeszcze  C.  o  szable.  Kaczk.  <Sld.  do  Łć.  certa- 
men> 

[Certolić,  I,  II]  móunć  zwolna,  rozwodzić  ś.,  ce- 
dzić przez  zęby.  [C.  Ś.J  gramolić  ś.,  guzdrać  ś.,  nie- 
sporo  ś.  wybierak.     <?> 


265 


CERTOWAOTE 

xCertować,  uje,  owal  I.  walczyć,  wyicujai  ś., 
emulować:  Najlepszy  pojedynek  C.  ludzkościj],. 
Min.  2.  p.  C.  Ś.  C.  Ś.  I.  a.  XC.  spierać  s.  o  co, 
sprzeczać  i.,  walczyć,  dyaputować,  polemizować: 
Długo  fi.  z  sobą  certowali,  komu  ś.  i)iei'w- 
szeństwo  należy.  2.  wzdragać  Ł,  ceremonjownć  i., 
ceregielować  ś.,  krępować  i.,  nie  imieć,  wstydzić  ś.: 
Bądź  otwartym,  nie  certuj  ś.  <Łć.  certare> 
f  Certowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Certować. 
Certowanie  się,  a  ś.,  Ira.  a  ś.  czynność  cz. 
Certować  ś.,  certacja. 

XCertownik,  a,  Im.  cy  ten,   co  ś.  cerinje. 
Certyfikacja,  I,  Im.  e  p.  Certyfikat.    <Sr.  Łć. 
certificatio> 

Certyfikat,  u,  Im.  y,  Certyfikacja  I.  świadectwo, 
zaświadczenie  piśmienne.  2.  wyciąg  z  księgi  dhigów 
państwa.  3.  han.  zaświadczenie  miejscowej  władzy 
o  miejscu  pochodzenia  towaru  wysyłanego  za  gra- 
nicę.    <Śr.  Łć.  certificatum> 

Certyfikować,  uje,  owal  stwierdzać,  poświadczać, 
zaświadczać. 

Certyfikowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Certyfi- 
kować. 
XCerulictwo,  a,  blm.  p.  Cyruiictwo. 
Cerulik,  a,  Im.  cy  I.   Xp.  Cyrulik.   2.  f  lekarz 
akuszer:  C,  co  do  połogu  służy. 

[Cerun,  a,  Im.  y,  Czeren,  Czerun,  Czeryn,  Cze- 
ryń,  Czeliryn,  Czran]  I.  płaska  panew  a.  kociel 
do  warzenia  soli.  2.  ilość  soli,  zawarta  lo  takim 
kotle,  czop,  war.  <Ukr.  czeiiń,  czereń=Pols. 
trzon,  daw.  czran  > 

Cerusa,  y,  blm.    chem.    węglan  ołowiu   zasado- 
wy, blejwas.   <Łć.   cerussa> 
[Cerusia,  i,  Im.  e]  p.  [Cera]. 
XCerwelada,  y,  Im.  y  kiszka,  kiełbasa. 
[Cerwleń,  wnia,  blm.]  miesiąc  czerwiec.  [Cerwio- 
ny]  czerwony. 
fCerymonja,  I,  Im.  e  p.  Ceremonja. 
Ceryt,  u,  Im.  y  min.  wodny  krzemian  ceru  z  do- 
mieszką tlenniku  lańtanu    i  dydymu,  tworzący  kry- 
ształy   heksagonalne    barwy   gwoździkowo-brunatnej 
a.  wiśniowej.   <p.  Cer> 
fCerzyczka,  i,  Im.  I]  p.  [Cera]. 
[Ces]  p.  [Cez]. 

Cesarczyk,  a,  Im.  cy  p.  Cesarszczyk.  <p.  Ce- 
sarz > 
Cesarek,  rka,  Im.  rki  rodzaj  motyla. 
Cesarka,  i,  Im.  i  I.  [C]  a.  [Cisarka,  Cysarka] 
droga  bita.  2.  zool.  p.  Periica. 
fCesarkini,  i,  Im.  e  p.  Cesarzowa. 
Cesarski   I.  ])rzym.  od  Cesarz:  Korona   cesar- 
ska.   Jego  Cesarska   Mość.    Wojska    cesarskie. 
Oddajcie  cesarzowi,   co  jest  cesarskiego.  2.  [C.]: 
Gościniec    C.  =  droga    rządowa,    szo.ta    pierwszego 
rzędu,    krajowa.    Cesarska    strona  =  Austrja.    3. 
lek.:    Cięcie    cesarskie,    p.     Cięcie.     4.    myśl.: 
Strzał    C.   a,    królewski,   p.    Strzał.    5.    ])raw. : 
Prawo  cesarskie  =p-atro  rzymskie.    Po  Cesarsku 
])rzys. -sposobem  cesarskim,  jak    na  cesarza  przy- 
stoi: Kazał   posła   tego  po    cesarsku  szanować. 
Przen.  =  .ft7nte;    Daj  mu  pięć  batów  po  cesarsku. 
C,  ego,    Ira.  scy    rz.  =  Austryjak. 
t  Cesarskie  przys.  od  Cesarski,  po  cesarsku. 
Cesarskość,  I,  blra.  rz.  od  Cesarski:  Wielkie, 
olśniewajijce  przepychem  i  blaskiem  świeżo  zy- 
skanej eesarskości,  miasto  Berlin. 

Cesarstwo,  a,  hu.  a  I.  państwo  i  kraje  cesarskie: 
C.  austryjackie.  Stolica  cesarstwa.  Wyjechać  do 
Cesarstwa  (  =  do  guhernji  rosyjskich).  2.  godność 
i  n^ladza  cesarska,  panowanie  cesarskie:  Nie  liczy 
ł.  jego  C.  jeno  od  koronacji.   Skar.  Był  minisfie 


CET 

za  pierwszego  Cesarstwa   (=za  panowania   Na- 
poleona  1).    3.  zb.  cesarz  z  cesarzową. 

Cesarszczyk,  a,  Im.  cy,  Cesarczyk  stronnik 
cesarza,  oddany  cesarzowi. 

Cesarz,  a,  lin.  e  I.  a.  [Cesarz]  najwyższy  tytuł 
monarszy,  imperator:  C.  niemiecki.  Cesarze  rzym- 
scy. 2.  zool.:  C.  mucha  (musca  Caesar)  niewiel- 
ka, zielona  mucha.  <Z  Łć.  imienia  własnego 
Caesar > 

Cesarzewicz.  a,  Im.  e,  tCesarzowic  syn  cesa- 
rza: C.  następca  tronu. 

Cesarzewiczostwo,  a,  blm.,  Cesarzewiczowstwo 
cesarzeicicz  z  żoną. 

Cesarzewiczowa,  ej,  Im.  e  żona  cesarzeicicza. 

Cesarzewiczowski  przym.  od  Cesarzewicz:  Je- 
go Cesarzewiezowska  Mość. 

Cesarzewiczowstwo,  a,  blm.  p.  Cesarzewiczo- 
stwo. 

Cesarzowa,  ej,  Im.  e,  [Cysarka],  fCesarkini, 
fCesarzewna  I.  żona  cesarza.  2.  monarchini,  pa- 
nująca w  cesarstwie. 

Cesarzować,  uje,  owal  być  cesarzem,  panować 
nad  cesarstwem:  Konstanty  Porfirogenita,  z  bra- 
tem starszym  Bazylim  II  wspólnie  cesarzujący. 
Lei. 

tCesarzowic,  a,  im.  e  p.  Cesarzewicz. 

[Cesarzówka,  I,  Im.  I]  tak  nazywano  około  r. 
1850  IV  Wilnie  książeczkę  „O  czci  Cesarza,'^  uży- 
waną w  szkołach  tamecznych. 

Cesarzówna,  y,  Im.  y  córka  cesarza. 

Cesarzuk,  a,  Im.  I  myśl.  p.  Mysikróllk. 

[Cesi!]  p.  Cesiu. 

Cesia,  i,  Im.  e,  Cysla  dziec.  i  piesz.  koń,  ko- 
nik, źrebię:  Z  bata  trzasnę  na  karę  cesie.  Pśń. 
Zdr.  Ceśka. 

[Cesiu!  Ceś!  Ceś  ceś!  Cieś,  cieś,  cieś! 
Cieś,  cieś,  cieśki!  Cześ,  cześ,  cześ!  Ciesiu,  cie- 
siu,  cieś!  CiesI!  Ciesiecek!  Cios,  cios!  Koś! 
Cios  ciou!  Cesi!  Ce  ce!  Ce  ce  cieś  cieś!  Cieś 
c!  Cieś,  śoieś  ścieś!  Ceś  ceś  ceśka!  Cyś!  icoła- 
nie  na  konie  a.  na  źrebięta. 

Cesja,  i,  Im.  e  I.  praw.  cedowanie,  zcedotoanie, 
akt,  mocą  którego  ktoś  usięjmje  komuś  swoich  jrraio 
do  czegoś ;  ustępstwo  wierzytelności  za  pewną  cenę, 
transfuzja,  wlewek,  zlewek,  indos:  C.  dziedzictwa, 
sumy,  należności,  tytułu  egzekucyjnego.  C.  dóbr 
(na  rzecz  wierzycieli).  2.  [C]  p.  Sesja.  <Łć. 
cessio> 

Cesjal,  a,  Im.  y  han.  książka  weksli  cedowa- 
nych. 

Cesjonarjusz,  a,  Im.  e,  XCe8jonarz   ten,  co  ce- 
duje na  rzecz  czyją. 
xCe8jonarz,  a,  Im.  e  p.  Cesjonarjusz. 
[Cesta,    y,    Im.    y,    Częsta]    droga:    I  nowym 
światłem  świeci  niebios  C.  Pol.    Żdr.  Cesteczka. 
<Czes.  cesta;  por.  [Częsta]  i  tPocestny> 
[Cesteczka,  i,  Ira.  I]  p.  Cesta. 

1.  [Cestować,  uje,  owal  częstoicać. 

2.  I  Cestować,  uje,  owal]  podróżoioać. 
[Cestowanie,  a,  blin.]  ozynność  cz.  Cestować. 
Cesyjka,  i.  Im.  I  p.  Cesja:   Napisz  mi  pan  ce- 

syjkę,  j;^^  pł«icę  pieniądze.  Syrok. 

Cesyjny  przym.  od  Cesja:   Stempel  C. 

xCeszka,  i.  Im.  i  p.  I.  Cecha. 

[Ceś]  ]>.  Cesiu:  Jakże  konia  utrzymać,  kiedy 
on  ucieka,  a  zawołaj:  cesiu,  C!  to  on  cię  po- 
czeka. Pśń. 

[Ceść,  i,  Im.  e]  p.  Teściowa. 

Ceśka,  i,  Im.  I  p.  Cesia. 

[Ceśka!]  p.  Cesiu. 

XCet,  u,  Im.  y  p.  Cetno. 

[Cet-cet]  w.  uspokajtniie  dziecka  płaczącego. 


266 


o  £  T  A 

[Ceta,  y,  Im.  y]  p.  Tęoza.  <  "Właściwie  czc- 
ta,  przestawka  wyrazu  tęcza  > 

tCetać  się,  a  Ś.,  al  Ś.  aprzeczać  ś.,  kłócić  i.: 
Kania  z  krogulceiu  długo  z  sobą.  ś.  cetali.  Błaż. 

t  Cetanie,  a,  blm.  sprzeczka,  spór,  kłótnia,  sioar. 
<Może  w  związku  z  Węg.  csetepatćz  =  kłó- 
cić ś.  > 

[Cetąna,  y,  Im.  y]  p.  Cetyna. 

[Cetena,  y,  Im.  y]  p.  Cetyna. 

t  Ceter  w.  niestety!     <Nm.  w.  zeter=biada> 

ICeter,  tra,  im.  try  p.   Seter. 

Cetnabor,  a,  Im.  y  p.  Centrumbor. 

Cetnar,  a,  Im.  y  p.  Centnar. 

Cetnarowy  p.  Centnarowy. 

Cetnarówka,  I,  Im.  I  p.  Centnarówka. 

Cetno,  a,  Im.  a,  xCet  I.  a.  [Cot,  Cotka,  Ciotka] 
liczba  parzysta :  Liczby,  które  są.  w  cetnie.  Kł. 
C.  i  licho  (rodzaj  gry).  Grać  w  C.  i  licłio. 
C,  czy  licho?  Przen.:  Jutro  pokaże  C.  a.  li- 
cho. Pot.  (  =  wygraną  lub  przegraną).  2.  bud. 
para:     Słupy  cetnem  postawione.  <CZT> 

[Cetno]  przys.  gotówką,  co  do  grosza. 

Cetografja,  I,  blm.,  Cetologja  opisanie  wielory- 
bów. <  Now.  z  Gr.  kitoB  =  wieloryb-f-grdfó  =  pi- 
szę, opisuję  > 

^Cetologja,  I,  blm.  p.  Cetografja.  <Now.  z  Gr. 
ketos  --^  wieloryb  -|-  -logia  =  -znawstwo 

[Cetyna,  y,  Im.  y  I.  a.  Cetena,  Cetąna,  Cecy- 
na,  Czaoina,  Czetyna,  Kleina]  igliwie  świerkowe. 
2.  gałęzie  rąbane.  Zdr.  [Cetyneoka].  <Słc.  će- 
tina,  zam.  stetina  =  szczecina  > 

[Cetyneoka,  I,  Im.  I]  p.  Cetyna. 

XCew,  I,  Im.  e  ż.    I.  p.  Cewa.    2.  p.  Cewka. 

Cewa,  y,  Im.  y,  xCew,  XCyw,  XCewle,  XCy- 
wle  I.  drewienko  okrągłe  podłużne,  wpodłuż  prze- 
wiercone, aby  i.  na  sznurku  posuwać  mogło.  2. 
\  małe  koło.  Sol.  3.  p.  X  Cewka.  4.  elektrot.  azpu- 
la,  walec  owinięty  drutem  izolowanym,  w  maszynie 
elektrycznej.  5.  mł.  koło  palczasie ;  narzędzie  zło- 
żone ze  szczebelków  okrągłych,  osadzonych  końcami 
prostopadle  w  brzegach  dwuch  krążków  i  obracane 
przez  koło  zębate:  Co  u  młynarzów  cewy,  to 
u  zegarmistrzów  tryby.  Sol.  6.  myśl.  =  a)  pętli- 
ca na  końcu  drzewka  uwiązana  do  łapania  jarząb- 
ków, b)  w  Im.  sidła  do  łapania  wilkóio.  lisów  itp. 
<CEW> 

Cewać,  a,  al  I.  X  (o  ptastwie)  zdychać.  2.  [C] 
drzemać.  Por.  Cywać.  <  Cześ.  civ6ti  =  wisieć, 
kisnąć,  sterczeć;  zwlekać,  czekać > 

Ceweczka.  I,  Im.  I  I.  p.  Cewka.  2.  anat.:  Ce- 
weczki  a.  cewki  nasienne  (tubuli  v.  canaliculi 
seminiferi)  =  drobniutkie  przewody,  w  których  gro- 
madzi ś.  nasienie,  poniki,  rurlci  nasienne, 
f  naczyńka  oddzielające  a.  prowa- 
dzące nasienie.  Ceweczki  sokowe  w  tkance 
łącznej.    <CE"W"> 

xCewie,  a,  Im.  a  p.  Cewa. 

[Cewleć,  eje,  al]  p.  Cywać. 

Cewka,  I,  Im.  I,  x  Cywka,  X  Cewa,  X  Cywa, 
XCew  i.  rura,  rurka:  C.  z  miedzi,  z  żelaza. 
2.  rurka,  przez  którą  woda  wypływa,  kurek,  kran: 
C.  u  pompy,  beczki.  C.  u  sikawki— fca7iA;a.  x Przen.: 
Cewką  a.  cewkami  =  strumieniem,  potokiem,  stru- 
gą: Wiele  swych  cewkami  łez  Wenus  cedziła. 
Min.  3.  przen.  cyc,  cycek,  loymię  krowy.  4. 
szpulka,  szpula  do  zwijania  nici;  f  przen.  gmatwa- 
nina, sidła:  Trudno  ś.  im  z  tej  ma  wykręcić 
cewki.  Pot.  5.  [C]  kloc  drzewa,  mieszczący  ś.  na 
wozie  zv))jczajnej  długości.  6.  [C.]  kawałek  trzci- 
ny, wewnątrz  pustej,  służący  tkaczowi  do  nawija- 
nia przędzy.     7.  [C.]  koniec  pióra,    zdatny  do  za-   ' 


O  15  P  N  Y 

temperowania,  S>  [0.]  panewka  u  strzelby.  9.  anat. 
kanalik:  C.  moczowa.  O.  łzowa  (fi.stula  lacrima- 
lis)  Cewki  nasienne  p.  Ceweczka.  10.  bot.  na- 
czynie kanalikowate,  przeproioadzające  wodę  z  zie- 
mi do  pączków  roślinnycn.  II.  a.  Bobina  liz.  ru- 
ra, szpula,  walec,  otoczony  zwojami  drutu  w  przy- 
rządach elektrycznych :  C.  Rura  kor  fa.  12.  lek.  jislula. 
13.  mł.  szczebelek  u  cewy.  14.  my8l.=a)  samołówka 
TUI  zwierzęta,  wnik.  b)  noga  sarnia.  15.  tkać. 
szpula,  szpulka  do  nawijania  nici;  rurka  w  czółen- 
ku  tkackim.    Zdr.  Ceweczka.   <CE'W> 

Cewkarka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Cewkarz. 

Cewkarz,  a,  Im.  e  nawijająr-j  przędzę  na  cewkę. 

xCewkować,  uje,  owal  lek.  p.  Cewnikować. 

Cewkowal,  a,  Im.  y  (w  młynach  i  suknowal- 
niach)  wałek  cewkami  (=palcami)  osadzony,  wał 
palczasty.  <  Cewka-}-Wał  > 

XCewkowanle,  a,  blm.  lek.  p.  Cewnikowanie. 

Cewkowato  przys.  od  Cewkowaty. 

Cewkowaty  podobny  do  cewki ;  Jistularny. 

Cewkowrzód,  odu,  Im.  ody  lek.  wrzód  głęboko 
leżący,  a  mający  kanał  na  powierzchni  odkrywają- 
cy ś.,  którym  materja  wrzodu  wypływa.  <p.  Cew- 
ka-f-"Wrzód> 

Cewkowy  przym.  od  Cewka:  Koło  cewkowe  = 
palczasie.    Bot.:  Układ  C. 

Cewkówka,  I,  Im.  1  bot.  p.  Rzęsa. 

Cewnioa,  y.  Im.  e  bot.  (siphonia)  roś.  z  rodzi- 
ny wilczomleczowatych.  Gatunek :  C.  spręży- 
sta a.  Drzewo  sprężne,  Spręża  (s.  ela- 
stiea). 

Cewniozka,  I,  Im.  i  anat.  (siphonium)  kostka 
trąbkowa  u  niektórych  ptaków. 

Cewnik,  a.  Im.  I  I.  [C,  CywnIk]  narzędzie  do 
owijania  przędzy  na  cewie,  in.  konik,  s  p  u  1  a  i'  z, 
s  p  u  1  s  t  a  k.  2.  a.  X  Moczopust,  f  Moczocląg 
lek.  (e  a  t  h  e  t  e  r)  narzędzie  do  wypuszczania  mo- 
czu z  pęcherza:  C.  załogowy,  trwale  pozosta- 
jący.    C.  ochładzający. 

X  Cewnikować,  uje,  owal,  X  Cewkować  lek. 
wprowadzać  cewnik  do  pęcherza  moczowego. 

X  Cewnikowanie,  a,  blm.,  X  Cewkowanie  czyn- 
ność cz.  Cewnikować:  C.  usilne,  gwałtowne 
(-wprowadzanie  cewnika  przemocą). 

Cez,  u,  blm.  chem.  pierwiastek  metaliczny  z  gro- 
mady potasowców,  Cs.  <Z  Łć.  caesius  =  błękitno- 
szary  > 

[Cez,  Ces,  Czez]  przyi.  przez.  <  TRZOS  = 
Skroś,  Ssłw.  ćr6sT>,  Słń.  Ć(r)ez,  Srb.  ćrez  itd.  > 

[Ceza,  y.  Im.  y]  I.  sieć  na  Jlądry.  2.  maty  nie- 
wód z  macicą  po  gruncie  (=po  dnie)  chodzącą.  3. 
łowienie  ryb  „cezą.'^  <Nm. ze(h)se,  zeise,  zeisse> 

Cezarjanin,  a,lm.  a.ale  stronnik  Cezara. 

Cezura,  y.  Im.  y  p.  Średniówka.  <Łć.  cae- 
8ura> 

[Ceber,  bra,  Im.  bry]=[Cąber]. 
Cebra,  y,  Im.  y  p.  Cembra  i  Cembrowanle. 
Cębrować,  uje,  owal  p.  Cembrować. 
Cębrowanle,  a,  blm.  p.  Cembrowanle. 
Cębrowina,  y.  Im.  y    I.   p.  Cembrowina.    2.  p. 
Cembrowanle. 

[Cębrzyna,  y.  Im.  y]  p.  Cembrowanle. 

Cęceija,  I,  Im.  e  bot.  p.  Cencelja.| 

Cęgi,  ów,  blp.  obcęgi  proste,  niezaokrąglone ; 
kleszcze.     Zdr.  CążkI.     <Nm.  Zange> 

[Cępleć,  i,  lal]  I.  klepać  biedę,  cierpieć  niedosta- 
tek. 2.  czekać;  siedzieć,  oczekując.  3.  ślęczeć. 
<CZĘP> 

[Cępnąć,  nie,  nąl]  ugryić,  uszczypnąć.     <?> 

[Cępny]  dzień  =po."tc/)ny,  mglisty. 


m 


C  Ę  T  A 

fCęta,  y,  Im.  y]  p.  Tęcza.  <p.  Ceta> 

Cęteczka,  I,  1  q.  I  p.  Cętka. 

Cętka,  i,  Im.  I,  Centka,  f  Czenlka,  f  Czantka  I. 
kropka  na  tle  innego  koloru,  plamka,  łatka,  płatek:^ 
Cietrzew  białemi  cętkami  upstrzony.  Ład.  Cętki 
na  skórze  lamparciej.  Motyl  z  cętkami.  Pies 
biały  z  czarnerai  cętkami.  Cętki  goździka.  Atłas 
w  cętki.  C.  na  twarzy,  na  skórze  =  2nafc.  Z  cęt- 
kami a.  w  cętki  (=cętkowany).  2.  -f  blaszka  od- 
miennego koloru:  Blaszki  u  pasa  lub  na  szorach 
wypukłe,  cętki.  Ozdobiony  cętką  złotą,.  Lada 
cętki  nam  za  pieniądze  dają.  Gostk.  3.  [Cętki, 
Cencki  Im.]  guzy  mosięine,  nabiajne  na  rzemień 
(ozdoba  do  kapelusza).  Zdr.  Cęteczka.  <?  Ssłw. 
cęta,  Cześ.  ceta,  Ros.  cata  =  pieniądz;  może 
z  Got.  kintus  =  grosz  > 

Cętkować,  uje,  owal,  Centkować  cętkami  pstrzyć, 
nakrapiać  kolorem  innym:  G.  atłas,  kitajkę, 
twarz,  skórę. 

Cętkowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Cętkować. 
2.  Im.  a  cętki,  wzór  w  cętki,  pstrokacizna :  0.  tej 
materji  mile  wpada  w  oko. 

Cętkowany,  Centkowany,  Cętkowaty  cętkami 
upstrzony,  nakrapiany :  Ryś,  tygrys  C.  Róg  ba- 
woli, długi,  C,  kręty.  Mick. 

Cętkowaty  p.  Cętkowany. 

Cętnar,  a.  Im.  y  p.  Cestnar. 

Cętnarowy  p.  Centnarowy. 

Cha,  cha,  cha  I  odgłos  głośnego  śmiechu.  <  Dźwn.  > 

Chaba,  y.  Im.  y  (.  f  P-  Haba.  2.  [C]  p.  Cha- 
beta. 

[Chabakuła,  y,  blm.,  Chabatuła]  igły  z  drzew 
iglastych  opadłe  w  lesie.  <  ?  Por.  Cześ.  chabaśti= 
krzaki,  Ukr.  chabacze— chróst>_ 

[Chabal,  a.  Im.  e]  1.  pog.  Zyd.  2.  kawaler, 
zalotnik;  gach.  3.  zł.  kochanek.  <Może  Hb.  ha 
l)aal=pan;  mąż> 

[Chaban,  a.  Im.  y]    I.  p.  Chabantna.  2.  padlina. 

[Chabanina,  y,  Im.  y,  Kabanina,  Chaban,  Cha- 
bas]  złe,  chude  mięso.     <p.  Kaban> 

[Chabar,  a,  Im.  y,  Chabor]  łapówka.  <  Przez 
Ros.  i  Tat.  chabara,  z  Arab.  chabśr=wiadomość, 
wieśó;  przejście  znaczenia  odbyło  ś.  w  Ros. > 

[Chabas,  a,  Im.  y]  I.  p.  Chabanina.  2.  p.  Cha- 
beta. 

X Chabas!  p.  Chaps. 

[Chabatuła,  y,  blm.]  p.  Chabakuła. 

[Chabaty]  czubaty:    Wóz  C. 

XChabaż,  a,  blm.,  f  Chabuź,  f  Chabuzle  zb. 
zrosłe  zielsko,  chwast.     <p.  Ilebd> 

XChabelek,  Ika,  Im.  Iklp.  Abelek. 

Chaber,  bru,  Im.  bry  I.  bot.  (centaureaj  roś. 
z  rodziny  złożonych.  Gatunki :  C  L .  ł  ą  k  o  w  y 
(c.  jacea).  Ch.  wielokwiatowy  a.  Swierzb- 
n  i  c  a,  Ż  e  1  a  ź  n  i  c  a  (c.  scabiosa).  Bławatek 
a.  Bławat,  Chaber,  Chabrek,  Modrak, 
Wasilek,  Wołoszek,  [F  ab  rek,  Haber, 
Wawer]  (e.  cyanus).  Oh.  lekarski  a. 
kleisty,  a.  Karda  (bł.  Karna)  bene- 
dykta  a.  Kardobenedykta  a.  Czubek 
turecki  (e.  benedicta).  2.  [C]  chwast,  budyle. 
Zdr.  Chaberok,  Chabereczek,  Chabrek.  <Może 
Nm.  [haberl  =  owies  > 

[Cnaberdzie,  a,  blm.,  Haber dzie]  gałęzie  łama- 
ne, łom:    Nazwoził  chaberdzia.     <p.  Hebd> 

Chabereczek,  ozku,  Im.  czki  p.  Chaber:  Stój, 
poczekaj,  Pawełeczku,  dam  ci  wianek  z  chabe- 
reczku.  P6ń. 

Cbaberek,  rku.  Im.  rkl  p.  Chaber. 

Chaberkowy  przym.  od  Chaberek. 

Chabat,  a,  lnu  y  p.  Chabeta. 


CHACISKO 

Chabeta,  y.  Im.  y,  Chabet,  [Chaba,  Chabas, 
Hadra,  Chadra]  chuda  szkapa,  z  wystającemi  ie- 
brami  (chabami),  koń  lichy:  Czterema  chabetami 
jakby  karetą  poszóstnie  zajechał.    Krasz.     <  p. 

Kaban> 

XChabia8  p.  Chaps. 

[Chabie,  I,  blp.]  chwasty  różne,  gałęzie  a.  korze- 
nie powikłane.   <p.  Hebd> 

t  Chabina,  y,  Im.  y,  [Chabina,  Habina]  I.  rózga, 
pręt:  Dziecko  swawolne  bojąc  się  chabiny, 
gniewnemu  ojcu  czyni  przeprosiny.  Koch.  2. 
różdżka  czarnoksięska,  wskazująca  pod  ziemią  skar- 
by. Zdr.  fChabinka,  [Chabinka,  Chabineczka]. 
<p.  Hebd> 

[Chabineczka,  I,  Im.  1]  p.  Chabina. 

t  Chablika,  I,  Im.  I,  [Chabinka]  p.  Chabina. 
Ghabki,  ów,  blp.]  rodzaj  ziemniaków.   <?> 

"Chabłuza,  y.  Im.  y]  gałąź,  rózga.   <p.  Hebd> 

[Chabor,  a,  częś.  w  Im.  y]  I.  p.  Chabar.  2. 
kość,  gnat;  w  Im.    chuilAna. 

[Chabora,  y,  Im.  y]  łopatka  u  świni. 

[Chabraki,  ów,  blp.] />a/?/fci.     <?> 

Chabrek,  brku,  Im.  brki  bot.  p.  Chaber. 

Chabrkowy  przym.  od  Chabrek:  Kwiat  O. 

Chabrowy  przym.  od  Chaber  I.  z  chabru  uwi- 
ty:  Wianek  C.  2.  niebieski,  modry:  Oczy  cha- 
browe. 

[Chabrusa,  y.  Im.  y  Chawrus]  klika,  zmowa. 
<Hb.  heber=związek,  stowarzyszenie > 

t  Chabry  p.  Chrobry:  Zwyczaj  miasto  chro- 
bry chabrym  Bolesława  zuezył  ś.  mianować. 
Błaż.     <p.  Chrobry  > 

[Chabrycarz,  a.  Im.  e]  p.  Fabrycari. 

[Chabryka,  I,  Im.  i]  p.  Fabryka.  .; 

[Chabun,  a.  Im.  y]  pog.  Żyd. 

t  Chabuzie,  a,  blm.  p.  Chabaź. 

t  Chabuź,  I,  blm.  p.  Chabaź. 

Chaby,  ów,  blp.  kości,  gnaty  sterczące  z  pod 
skóry.     <  ?  > 

Chabziria,  y.  Im.  y  bot.  p.  2.  Bez.   <p.  Hebd> 

[Chachaica,  y.  Im.  e,  Hahaica]  zamieć  śnieżna, 
śnieżyca.  <Dźwn.  Por.  fujawa,  fujawica,  kuja- 
wica;  fujać  =  dąó> 

[Chachar,  a,  Ira.  y]  I.  włóczęga,  powsinoga.  2. 
człowiek  niższego  pochodzenia.  <  Zap.  z  Czes. 
chachar > 

[Chachel,   chla,    Im.    chle,    Chachla,    Chochla] 

żerdź,  przeprowadzająca  pod  lodem  sznury  sieci 
od  jednego  przerębla  do  drugiego.     <?> 

[Chachmęcić,  I,  II]  I.  plątać,  wikłać.  2.  szacJi- 
rować,  kręcić,  tumanić,  oszukiwać.  3.  ukrywać ;  ła- 
sować.     <?> 

XChachnięć,  I,  Im.  e  [Chachmęć],  xChachmęt, 
[Chaohmęt]  I.  manowiec,  obłęd,  wertep:  Noc  mię 
w  tej  strasznej  zastała  chachmęci.  Tw.  2.  przen. 
plątanina,  chaos,  zamęt:  Czyny  te  w  głuchej  za- 
grzebała zawisnośe  chachmęei.  Kniaź. 

XChachnięt,  u,  Im.  y,  [Chaohmęt]  p.  Chachmęó. 
Chachol,  a.  Im.  y]  p.  Chochoł. 

^Chachół,  oła,  Im.  oły]  p.  Chochoł. 

^Chachulić,  I,  ił]  ukrywać  coś.  <?> 

'Chaohuł,  a,  Im.  y]  p.  Chochoł. 

Chachuła,  y,  Im.  y]  pysk,  morda  Dostać 
w  ehachułę.  <?> 

Chacina,  y.  Im.  y,  Chatyna,  Chacisko  Ucha, 
nędzna,  uboga  chata:  W  okamgnieniu  chacinę 
rozdarli,  drudzy  też  jęli  wodę  nosić  i  zlewać. 
Kaezk.    Biedna  moja  O.  Krasz.   <p.  Chata  > 

Chacisko,  a,  Im.  a  I.  p.  Chata.  2.  p.  Cha- 
olaa. 


268 


OHAOZKORY 

[Chaozkory,  ów,  blp.J  p.  Czechoier. 

[Chaó,  I,  Im.  ej  p.  Cnata. 

[Chadaó]  cz.  ułomny,  używany  tylko  w  roz- 
kaźniku:  chadaj  a.  chtióe\  =  chodi,  ohadójta,  cha- 
dśjcle.     <CHOD> 

[Chadera,  y,  Im.  y]  I.  p.  Hadra:  Kożuch  tak 
połatany  miejsce  w  miejsce,  że  dziadaby  nawet 
t^  chaderą  nie  uraczył.  Bał.  2.  w  Im.  spod- 
nie, hajdawery.     <p    IIadra> 

[Chadra,  y,  Im.  y]  I.  p.  Hadra.  2.  p.  Cha- 
beta. 

Chadzać,  a,  al  p.  Chodzić.  <CHOD> 

XChadzanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chadzać. 

XChadzawa,  y,  Ira.  y,  KChadzawka  miejsce  do 
przechadzki. 

XChadzawka,  I,  liu.  I  p.  Chadzawa. 

t  Chadzka,  I,  Im.  I  wyprawa,  un/cieczka,  napad: 
Król  nakazał  rozwiązać  ś.  pułkom,  zalecając,  by 
do  państw  ościennych  chadzek  nie  uskuteczniali. 
Roi. 

[Chadzować,  uje,  owal]  chadzać. 
[Chalmek,  mka.  Im.  mkij  lampka.  <Żart.  z  imie- 
nia Żyd.  Chaim  =  Kaim> 

1.  [Chaj!,  Chajżel]  w.  radości:  Pokłon  Mu  od- 
dajcie, i  wesoło  vhajże  chajże  przed  Nim  wy- 
krzykajcie.  Kat. 

2.  [Chaj,  a.  Im.  e]  p.  [Chaja;]. 

[Chaja,  I,  Im.  e,  Chajda,  Chaj]  m.  pog.  Zyd: 
Chytry  Ó.  <Może  od  imion  Żyd.  Chaim,  Chaja > 

f  Chaja,  I,  Im.   e,  [Chaja],  fHaja  I.  zawierucha, 

burza:    Jak  nas  po    morzu  rozegnała    C Pot. 

2.  przen.  wir  wojny,  szturm,  walka,  burza  wojen- 
na. 3.  a.  [Chajawica,  Chujawa,  Chujawloa,  Kuja- 
wloa,  ?w\di'w'\csi\  słota,  jiaga  z  wiatrem.    <Dźwn.> 

[Chajać,  a,  al]  I.  szukać,  łazić  z  kątka  w  kąt. 
2.  głaskać. 

Chajawica,  y,  Im.  e]   p.  fChaja. 

'Chajou  bajcu]  aby,  aby;  byle  zbyć.  <?> 
Chajda,  y,  Im.  y]  p.  [Chaja]. 

Chajder,  u,  Im.  y  p.  Cheder. 

[Chajże!]  p.  I.  Chaj. 

Chała!  Hala!  wołanie  na  woły.  <Ha-f-La!> 

fChalag,  a.  Im.  ov/\e  wolarz,  gbur,  cham.  Opal. 
<Może  w  związku  z  Tur.  chalk=motłoch,  a.  od 
okrzyku  na  woły:  chała !> 

[Chalaitiuśny,  Halamuśny]  =  Alamuśny. 

Chalastra,  y,  blm.  p.  Chalastra. 

[Chalawa,  y,  Im.  y]  p.  Halawa. 

Chalcedon,  u.  Im.  y  min.  mieszanina  krzemionki 
bezpostaciowej  z  krzemionką  krystaliczną.  Odmia- 
ny: chryzopras,  heljotrop,  karnjol  a. 
krwawnik,  oniks,  plasma  i  sardoniks. 
<0d  miasta  Gr.  w  Azji  Mn.  ChalkedoQ> 

Chalcedonowy  przym.  od  Chalcedon:  Czara 
chalcedonowa.  Krasz. 

fChallbski  stalowy:  Bułat  ehalibskim  ustalo- 
ny hartem.  Koch.    <Qr.  ehdlyps,  Łć.  chalybs> 

tChallć,  I,  U  p.  Chwalić. 

Chalkograf,  a.  Im.  owie  miedziorytnik.  <Now. 
z  Gr.  chalkós  =  miedź-fgraf6  =  ryję,  piszę  > 

Chalkografja,  I,  blm.  miedziorytnictwo. 

Chalkollt,  u,  hn.  y  a.  Torbernit  min.  fosforan 
uranu  i  miedzi  wodę  zawierający,  krystalizujący 
w  układzie  kwadratowym,  zielony.  <Now.  z  Gr. 
chalkós  =  miedź-f  lithos=kamień  > 

Chalkopiryt,  u,  Im.  y  min.  siarek  miedzi  z  star- 
kiem  żelaza,  mający  na  powierzchni  pstrą  nalecia- 
łość. <Now.  z  Gr.  chalkós-t-pyrłte6  =  ogniowy  > 

Chalkozyn,  u.  Im.  y  min.  siarek  miedzi,  zawie- 
rający żelazo,  mający  czasem  na  powienchni  nale- 


CHAŁUPNICZT 

cialoić  i  naleiący  do  bogatych  rud  miedzianych, 
błyszcz  miedziany.  <Now.  z  Gr.  chalkós 
-|-óz(3  =  pachnę  > 

Chała,  y,  Im.  y  1.  bułka  żydowska,  strucla  sza- 
basowa, kugiel.  2.  [C]  chałat  płócienny  od  kurzu 
w  drodze.  3.  [C]  liche  ubranie.  Zdr.  Chalka.  <Hb. 
chalah> 

[Chalabuda,  y.  Im.  y]  bryka  krakowska.  <  Cha- 
ła a.  Hała=coś  lichego-j-Buda> 

[Chalabuz,  a,  blm.]  zbieranina,  siano  pomiesza- 
ne ze  słomą,  zielsko.   <p,  IIebd> 

ChalaciarskI  przym.  od  Chalaclarz.  <p.  Cha- 
łat > 

Chalaclarstwo,  a,  blm.  pospólstwo  iydowskie, 
moiłoch  żydowski. 

Chalaclarz,  a,  Im.  e,  XCiia\3Ltov/\eo  Żyd  chodzą- 
cy to  chałacie:  Małomiasteczkowy  C.  oplątuje 
w  swoje  sieci  lichwiarskie  poczciwego  Bartka 
wiejskiego. 

[Chalakać,  a,  al]  hałasować,  narzekać. 

Chalastra,  y,  blm.,  Chalastra,  Hałastra,  prow. 
Halaistra  pospólstwo,  motłoch,  gawiedi,  tałałajstwo: 
C.  obozowa  {  =  ciury).  C.  uliczna,  miejska,  wiej- 
ska. Przen.:  Nie  dba  na  żądła  brzmiącej  chała- 
stry  chłop,  podcinając  z  kanaru  plastry.  Nar. 
(  =  rój  pszczół).  <?  Moraw,  chalastra,  Ukr.  cha- 
ła(j)sti-a> 

Chałat,  u.  Im.  y,  Halat  długa  kapota  przez  po- 
spólstwo żydowskie  noszona;  długie  szerokie  ubra- 
nie zwierzchnie,  kitel.  <Z  Arab.  chilat,  ehelat  a. 
chałat  =  suknia  honorowa,  przez  Tur.  i  Ukr.> 

[Chalatajstwo,  a,  blm.]  zielsko,  głuszące  poży- 
teczne roiliny.  <p.  Chałabuda> 

XChalatowlec,  wca,  Im.  woy  p.  Chalaclarz. 
<p.  Chałat  > 

Chałatowy  przym.  od  Chałat,  żydowski:  Chała- 
towi spekulanci.  Roi. 

Chalda,  y,  blm.  p.  Hałda. 

Chalka,  I,  Im.  i  p.  Chała. 

[Chalpa,  y,  Im.  y]  p.  Chałupa. 

[Chałtury,  ów,  blp,.,  Chautury]  zaduszki,  dziady. 
Zdr.  [Chapturkl].  <Sr.  Gr.  chartouMrion,  Sr.  Łć. 
chartularium-spis,  regiestr,  przez  Brs.  chaiitury 
Ukr.  chatltura> 

[Chałup,  y,  Im.  y]  ż.  p.  Chałupa. 

Chałupa,  y,  Im.  y  I.  a.  [Chalpa,  Chałup],  f  Chyża 

dom  włościański  we  wsi,  chata:  Nie  tylko  do 
chałupy  kmiecej,  lecz  i  do  pysznych  pałaców  kró- 
lewskich śmierć  kołace.  Tak  mi  rzeźwo,  wesoło, 
jak  u  matki  w  chałupie.  Len.  Wychował  ś. 
w  chałupie  {  =  za  piecem).  2.  rub.  dom:  Wracam 
do  chałupy.  Mieć  swoją  chałupę  (=^mieć  swój 
kąt,  mieć  ś.  gdzie  podzieć).  3.  [C.J  izba,  mieszka- 
nie. 4.  X  żart.  tyłek:  Dał  mu  w  chałupę.  5, 
myśl.  wielka  kotlina,  którą  robią  zające,  mróz  prze- 
czuwając. Zdr.  Chałupka,  Chalupeczka.  Zgr 
Chaluplsko,  Chalupsko.  <Zap.  Gr.  kalybe  =  chata 
namiot,  może  przez  Tur.  kaliba,  kalivć> 

[Chalupczątko,  a,  Im.  a]  licha  chuiupina. 

Chalupeczka,  i,  Im.  I  p.  Chałupa:  C.  uizka,  oj- 
ciec matkę  ściska.  Pśń. 

Chaluplna,  y,  Im.  y,  Chaluplsko,  Chalupsko  li- 
cha chałupa. 

Chaluplsko,  a,  Im.  a  I.  p.  Chałupa.  2.  p.  Cha- 
luplna. 3.  [C]  miejsce,  gdzie  stała  chałupa. 

Chałupka,  I,  Im.  I  p.  Chałupa. 

Chałupnica,  y,  Im.  e  forma  ż.  od  Chałupnik. 

[Chałupnictwo,  a,  blm.]  stan  chałupnika. 

Chalupniczek,  czka,  Im.  ozkowie  p.   Chałupnik. 

Chałupniczy  przym.  od  Chałupnik:  Mieszkanie 
chałupnicze. 


269 


CHAŁUPNIK 


CHAPANKA 


Chałupnik,  a,  Im,  cy,  Chatnlk  cMop  bezrolny, 
jioskulajiiaj  na  własność  aamą  tylko  chahijję,  t  ma- 
łym kawałkiem  gruntu  a.  bez  niego,  zagrodnik : 
Rolnicy  nasi  jedni  mają  znaczne  gospodarstwo, 
jako  kmiecie,  drudzy  połową  mniejsze,  jako  za- 
grodnicy; trzeci  ledwie  mają.  jakie,  jako  chałup- 
nicy, komornicy.  Zdr.  Chałupniczek. 

Chalupny  przym.  od  Cłialupa:  Podatek  pługo- 
wy, C.  V()l. 

fC^ałupować,  uje,  owal  łupić,  grabić,  nakładać 
kontrylmyę.  <  Czes.  clialupovati=nakładać  okup, 
dyngus > 

Chalupsko,  a,  Im.  a  I.  p.  Chałupa.  2,  p.  Chałupina 

Chałwa,  y,  Im.  y  p.  Hałwa. 

Cham,  a.  Im.  y,  x  Chama  pog.  prostak,  r.hlop; 
gbur,  ordynns,  grubijanin :  Po  śmierci  nie  znać, 
CO  są.  szlachta,  a  co  chamy.  Nar.  Z  chama  stwo- 
rzyć chce  człowieka.  Dar.  Zdr.  Chamek,  Cha- 
meczek,  Chamcio,  Chamuś,  X  Chamczyk.  Zgr. 
Chamisko,  [ChamudroJ.  <0d  imienia  syua  Noego 
Hb.  Cham> 

fCham,  a,  Im.  owie  p.  Chan:  Król  wielki  ta- 
tarski, którego  chamem    zowią.  Birk. 

xChama,  y.  Im.  y  p.  Cham.  Wyb. 

[Chamchacz,  a,  Im.  e,  Chamchaty]  mówiący  nie- 
wyraźnie, przez  nos.   <Dźwn.  > 

[Chamchaty,  ego,  Im.  ci]  p.  Chamchacz. 

Chamcio,  a,  Im.  owie  p.  Cham. 

XChamczyk,  a,  Im.  I  p.  Cham. 

Chameczek,  czka.  Im.  czki  p.  Cham. 

Chamek,  mka,  Im.  mkl  p.  Cham. 

XChameleon,  a,  Im.  y  zool.  p.  Kameleon. 

[Chamełka,  i,  Im.  I]  p.  Chomełka. 

[Chamera,  y,  Im.  y]  słota,  flaga  mocna.  <?> 

[Chamerdzie,  a,  blm.]  chróst,  gałązki  drobne. 
<Por.  Chaberdzie> 

[Chamęcić  się,  i  ś.,  Iło  ś.]  nieos.  chmurzyć  i. 

ŁChamić  się,  i  ś.,  II  ś.]  tokoiuać. 
ihamisko,  a,  Ira.  a  I.  m.  i  ni.  p.  Cham:  Jakto! 
wi§c  po  to  urodziła  ś.,  aby  każde  C.  śmiało  na 
jej  plecy  pięści   swe  opuszczać!    Orzesz.   2.  [C] 
tokowisko.    <p.  Cham> 

Chamka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Cham:  Charaką 
zrobiłam  ś.  Orzesz. 

[Chamkaty]  przez  nos  mówiący,  Xgęglawy. 
<Dźwn.> 

[Chamotanie,  a,  blm.]  opór  (szamotanie  ś.) :  Da- 
wał cego  ś.  im  zakciało  bez  sprzćcki  i  chamo- 
tania.   <  p.  Szamotać  > 

[Chamrać,  a,  ałj  I.  gadać,  ohmawiać;  loykrzy- 
wiać  gębę.  2.  targać,  tarmosić,  szarpać,  miąć.  3. 
gryźć.  4.  grzebać,  skubać.  <  ?  Por.  Czes.  chamrati, 
Ukr.  chamarkaty> 

Chamski  przym.  od  Cham :  Piękny  rai  szlachcic 
z  województwa  chłopskiego,  a  z  ziemi  chamskiej. 
Prz.  Po  chamsku  przys. ^/afc  cham:  Po  cham- 
sku mówić.  Orzesz. 

f  Chamski  p.  Chańskl. 

Chamstwo,  a,  blm.  I-  stan  chamów,  prostactwo, 
(jrubijaiftstwo ;  pochodzenie  chamskie:  Jakie  ty  masz 
prawo  chamstwem  oczy  wypiekać?  Orzesz.  2 
■ih.  — chamy,  chłopstwo. 

Chamsyn,  u,  Im.  y  suchy  i  gorący  loiatr  2>olu- 
dniowo  -  wschodni ,  wiejący  w  Egipcie.  <  Arab. 
chamsln=dosł.  pięćdziesiąt;  wiatr  tak  nazwany 
jakby  dlatego,  że  wieje  zwykle  50  dni> 

[Chamudro,  a,  Im.  al    ra.  i  ni.    p.  Cham. 

[Chamujło,  a,  Ira.  aj  m.  i  ni.  chnm.  jjrostak, 
grubijanin. 

[Chamula,  I,  Im.  e  a.  Chamuła]  I.  kartofle  tarte 
z  krupami,  zapiekane.  2.  a.  [Famuła,  Pamuła]  gę- 
sta  zupa  owocowa.    <Ukr.  chamuła,  chamnz> 


1.  [Chamuła,  y,  Im.  yj  |).  Chęmuła. 

2.  [Chamuła,  y.  Im.  y]  p.  Ch&mula.;  zujia  jabłkov)a. 
Chamuś,  a,  Im.  e  p.  Cham. 

Chan,  a,  Ira.  owie,  fCham,  Han  panujący  u  Tata- 
rów: C.  tatarski.  <Tur.  i  Mong.  chakan,  chan, 
z    Chiń.> 

tChanaja,  i,  blm.  gau-iedź,  motłoch.  <Może  z  Fr. 
canaille,  a.  z  Włos.  canaglia> 

[Chanajka,  i,  Im.  1]  p.  Nahajka. 

Chanat,  u,    Im.  y  p.  Chaństwo.  <p.  Chan> 

[Chandara,  y,  Ira.  y]  maruda,  zrzęda,  grymaś- 
nik,  hipochondryk :  Ej,  ty  stary  chandaro,  co  ty 
dziś  na  wąs  naraotał?  Krasz.  <Zap.  do  Chandra  > 

[Chandra,  y,  blm.]  hipochondrja,  metaucholja; 
zły,  kwaśny  humor;  kaprys :  Gdy  go  C.  napadła,  był 
milczący.  Krasz.  Siedziałem  z  Łukaszem  w  jego 
norze,  bo  mię  C.  była  napadła.  Orzesz.  Przyszła 
a.  naszła  na  nią  C.  <  Przez.  Ukr.  chandra,  z  Qr. 
hypochóndria> 

tChandzlar,   u,  Im.  y  p.  Andzlar. 

[Chandża,  y,  Im.  e]  m.  i  ż.  bigot,  dewotka,  bi- 
gotka. < Przez  Ros.  hanza- świętoszek,  z  Arab. 
hadżdży=  pielgrzym  (do  Męki),  przez  Tur.  a. 
Tat.> 

tChandżar,  u,  Im.  y  p.  Andzlar. 

Chanowy  p.  Chańskl :  Nie  pozwolił  ś.  pułkom 
Chmielnickiego  a.  chanowym  czambułom  ogar- 
nąć. Sienk.   <p.  Chan> 

łChanśba,  y,  Im.  y  p.  Chąśba. 

[Chantały,  ów,  blp.]  obuwie  rozdeptane,  wielkie, 
najordy  nar  niej sze. 

Chańskl,  Chanowy  przym.  od  Chan;  Hański, 
t  Chamski.   <p.Chan> 

Chaństwo,  Haństwo,  Chanat,  Hanat  I.  blm. 
godność,  icładza  chana.  2.  Im.  a   państwo  chana. 

Chaos,  u.  Im.  y  I.  fil.  w  kosmologji  greckiej: 
pierwotna  masa  zmieszanych  żywiołów,  z  której  kos- 
mos ])owstał;  masa  kosmiczna  nieokreślona  dod 
względem  kształtów,  składu  i  budowy;  bezład,  od- 
męt, skąd  ś.  pierwiastki,  żywioły  nie  wydzieliły 
jeszcze.  2.  przen.  zamęt,  zamieszanie,  odmęt,  nie- 
ład, bezład:  W  głowie  jego  prawdziwy  C.  <Gr. 
chaos > 

Chaotycznie  przys.  od  Chaotyczny. 

Chaotyczność,  I,  blm.  rz.  od  Chaotyczny:  Naj- 
większą organiczną  wadą  wystawy  jest  C, 
wśród  której  niczego  odszukać,  niczego  porównać 
z  sobą  niepodobna.  C.  myśli. 

Chaotyczny  przym.  od  Chaos,  nieporządny,  nie- 
systematyczny, zagmatioany,  bezładny :  Głowa  chao- 
tyczna. Wszystkie  uczucia  nie  formułowały  ś. 
w  nim  wyraźnie,  ale  raczej  tworzyły  jakieś  chao- 
tyczne obrazy,  budzące  nieokreślone  trwogi  i  na- 
dzieje. Mórz. 

1.  Chap !  I.  głos  wyraiająaj  szczekanie  psów, 
haml  ham!  2.  p.  Chaps.   <I)źwn.> 

2.  Chap,  u,  Im.  y  p.  Chapanka. 
Chapacz,  a,  Im.  e  /e».  co  chapie,  chioytacz. 
[Chapaczka,  I,  blm.]  łapczywość. 
Chapać,  pie,  pał  p.  Chapnąć. 
Chapaneczka,  i,  Im.  i  p.  Chapanka. 
Chapanle.  a,  blm.,   czynność   cz.   Chapać. 
Chapanlna,  y.  Im.  y  ciągłe  chapanie,  porywanie 

czego:    Żyć  chapaniną. 

Chapanka,  I,  Im.  I  I.  a.  Capanka,  Chap  cha- 
panie, porywanie.  2.  a)  rodzaj  gry  w  karty:  Zgrał 
."^ię  szuler  w  chapankę.  Kras.  b)  gra  w  pienią- 
dze a.  stalki,  polegająca  na  narzucaniu  monety,  a. 
ttalki  jednej  na  drugą.  3.  karc.  (w  grze  tejże 
nazwy)  zabranie  luszystkich  lew:  Grać  na  cha- 
|)ankę  =  .s/ała(i  ś.  tuziąć  toszystkie  letoy.  Zdr.  Cha- 
paneczka, 


370 


C11APCI8 

[Chapolś,  a,  Im.  ej  kot. 

[ChapciwyJ  łapczywy,  łakomy. 

[Chapcydens,  u,  Im.  y]  dochód  nieprawy,  obryw- 
ka,  akcydtns.  Zdr.  [Chapcydensik].  <Sld.  do 
Akcydeus> 

Chapcydensik,  u,  Im.  i]  p.   Chapcydens. 

Chaperny]  poiądliwy  na  cudze. 

Chapka,  I,  blm.J  chętka:  Mieć  chapkę  na  co. 

Chapnąć,  nie,  nąl,  nied.  Chapać  I.  capnąó, 
chwytnąć,  porwać,  grypsnąć,  złapać,  ukraść:  Mank 
założony,  i  zobaczysz,  że  jaki  tysi^-^e  dukacików 
chapniera.  2.  [C]  uderzyć:  C.  kogo  w  twarz.  3. 
[C.J  uciec.   <L)źwn.> 

[Chapoknysz,  a,  Im.  e,  Knysz]  pog.  syn  popa. 
<Ukr.  chapoknysz  > 

1.  Chaps!  ChapI  Hap!  XChablas!  xChabasI 
[Chaptl]  cap!  lup!  lapsl  lahas!  (przy  ehapnięciu, 
kradzieży).   <Dźwn.> 

2.  [Chaps,  u.  Im.  y]  kęs. 
[Chapscydensować,  uje,   owal]   miewać  chapcy- 

densy.  <Sld.  do  Akcydens> 

[Chapscydensowanie,  a,  blm.]  czynność  cz. 
Chapscydensować. 

[Chapt!]  p.  Chaps.  <Diwn.> 

[ChapturkI,  ów,  blp.]  p.  Chałtury.  <p.  Chał- 
tury > 

[Chapun,  a,  Im.  y]  I.  trudniący  i.  u  Żydów  wy- 
krywaniem i  łowieniem  zbiegów.  2.  biorący  obce 
rzeczy  potajemnie ;  złodziej.     <  Dźwa.  > 

XCharaoz,  u.  Im.  e  p.  Haracz. 

fCharać,  a,  al]  chorować,  niedomagać.  <CHOR> 

[Charanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Charać. 

Charakter,  u,  Im.  y,  f  Karakter  I.  f  kształt  pis- 
ma, łiczby ;  litera:  Charaktery  egipskie,  greckie, 
łacińskie,  runiczne,  f  Chamktery  -  czarodziejskie 
kreski,  znaki,  kulasy:  Inkluzy,  charaktery  przy 
sobie  noszą.  Birk.  2.  C.  pisma  czyjego  a.  C.  - 
właściwy  komuś  sposób  pisania,  ręka :  Mieć  piękny 
C.  Poznałem  autora  listu  po  charakterze.  C.  pis- 
ma rękopisu  wskazuje  wiek  XV.  3.  fkali- 
grafja:  Wprawiać  ś.  w  charakterze.  4.  cecha, 
piętno,  ślad;  rys,  znamię;  godność,  tytuł;  rola:  Mu- 
szę ci  niektóre  przełożyć  charaktery,  po  których 
mię  poznasz.  Koił.  Serce  czułe  i  umysł  szczery 
są  dwa  wieczne  poczciwych  ludzi  charaktery. 
Zabł.  C.  kapłański.  Jeździć  w  charakterze  posła. 
5.  natura, właściwość  istotna:  C.  wyobrażeń,  nauk 
biologicznych,  twórczości  poetyckiej.  Posępny 
i  jednostajny  C.  puszczy.  Sienk.  {=Jizjognomja, 
koloryt,  luygląd).  C.  gazety.  Charaktery  rozumów 
ludzkich.  Wiszn.  C.  przemówienia.  6.  stały  spo- 
sób świadomego,  dowolnego  oddziaływania,  postępo- 
wania, zachowania  ś. ;  ogół  skłonności  i  popędów 
osobnika  a.  gatunku;  temperament:  C.  wyrobiony, 
niewyrobiony,  słaby,  chwiejny,  wielki,  dzielny, 
wzniosły,  surowy,  brzydki,  szczery,  niepewny, 
gwałtowny,  mściwy,  czarny,  nizki.  C.  ludzki,  na- 
rodowy. To  leży  w  jego  charakterze.  Prawość, 
moc,  stałość  charakteru.  Dobrały  ś.  ich  charak- 
tery. Dobrze  uchwycić,  oddać,  narysować,  wy- 
stawić, rozwinąć  czyj  C.  7.  przen.  typ,  postać, 
kreacja:  Autor  celuje  w  przedstawianiu  charakte- 
rów niewieścich.  8.  stały  spo.'<ób  kierowania  ś. 
pewnemi  zasadami,  normami;  stały  kierunek  woli:  ] 
Człowiek  z  charakterem,  bez  charakteru.  Brak 
charakteru.  Wyrobić  w  sobie  C.  9.  Xprawy  cha- 
rakter, poczciwość,  honor,  rzetelność,  sumienie:  Na 
mój  C.  Ręczyć  charakterem.  10.  twjtrwułość, 
dzielność,  siła.  Żart.:  Ma  C.  w  nogach  (  =  dobry 
do  dania  drapaka).  [Charakteru  nie  ma  w  rękach] 
=próżniak.  <Gr.  charakter  > 


CHARCABY 

XCharakternie  przys.  od  Charakterny. 

[Charakternik,  a,  Im.  cyj  I.  człowiek  z  charakte- 
rem, słowny,  uczciwy.  2.  czarodziej,  płanetnik,  zna- 
chor. 

xCharakterność,  I,  blm.  rz.  od  Charakterny. 

X  Charakterny  \.  mający  prawy  charakter,  uczci- 
wy, honoroicy,  solidny,  rzetelny,  siały.  2.  [C]  do- 
bry.   3.  [C]  odważny.   5.    [C.J  ambitny. 

Charakterologja,  I,  blm.  fil.  w  psychologji  teo- 
rja  charrrkteru ;  nauka  o  charakterze.  <Now.  z  Gr. 
charakter-}- -logia  =  -znawstwo  > 

Charakterowy  przym.  od  Charakter,  mający  pe- 
wien charakter,  pełen  charakteru,  charakterystyczny; 
leżący  w  charakterze:  Grupa  malownicza!  głowy 
charakterowe!  z  kontrastem  oblicza!  Mick.  Cha- 
rakterowa wolność  Słowian.    Słów. 

Charakterystycznie  przys.  od  Charakterysty- 
czny. 

Charakterystyczność,  I,  blm.  rz.  od  Charakte- 
rystyczny. 

Charakterystyczny  I.  mający  swoją  osobną  ce- 
chę, charakter  wyróżniający  ś. :  W  języku  Cyganów, 
o  ile  mi  wiadomo,  nie  ma  wyrazów  „mąż"  i  „żo- 
na;" jest  to  bardzo  charakterystyczny  niedosta- 
tek. Kin.  Charakterystyczna  głowa  na  obrazie.  2. 
fil.  i  posp.  znamienny,  wyodrębniający,  wyróżniają- 
cy:  Rys  C.  Cecha  charakterystyczna.  Zjawisko 
charakterystyczne.  3.  teatr,  przedstawiający  pe- 
wien typ  z  uwydatnieniem  jego  strony  śmiesznej, 
wad,  oryginalności  i  t.p.:  Artysta  ze  zwykłą  so- 
bie werwą,  komizmem  i  talentem  przedstawiał 
typy  charakterystyczne. 

Charakterystyka,  I,  Im.  I  I.  zbiór  cech,  moydat- 
niających  wszystkie  właściwości  chwili,  osoby  a. 
przedmiotu:  Powtórzyć  to  godzi  ś.,  jako  charakte- 
rystykę chwili  i  epoki.  C.  ówczesnego  społeczeń- 
stwa. 2.  fil.  i  posp.  opisanie  charakteru;  opisanie 
a.  określenie  (kogo,  czego)  za  pomocą  rysów  zna- 
miennych, wyróżniających,  charakterystycznych ;  od- 
malowanie cech  stanowiących  charakter  czegoś : 
Przynosił  im  wieści  z  salonów,  anegdoty  balowe 
i  charakterystykę  domów,  do  których  inni  uczęsz- 
czać nie  mieli  czasu.  Krasz.  C.  wyczerpująca, 
trafna,  ścisła,  naukowa,  ogólna,  szczegółowa.  3. 
teatr,  charakteryzacja,  ucharakteryzowanie  ś.:  Jej 
repertuar  nie  pozwala  uciekać  się  do  zewnętrznej 
charakterystyki. 

Charakteryzacja,  I,  blm.  p.  Charakteryzowa- 
nie ś. 

Charakteryzować,  uje,  owal  I.  wyrażać  czyj  cha- 
rakter, cechować,  znamionować:  W  przjjmowaniii 
gości  ludzkość  charakteryzuje  naród  polski.  2. 
kogo  —pomagać  mu  przy  charakteryzacji,  midować 
go  szminkami.  C.  ś.  teatr.  =  naJa«;rtd  sobie  wszyst- 
kie cechy  zewnętrzne  osoby  przedstawianej  na  scenie, 
przybierać  właściwą,  odpowiednio  do  roli,  powierz- 
chowność i  Jizjognomję;  malować  sobie  twarz  farbami 
tłustemi  czyli  szminkami  w  tymże  celu. 

Charakteryzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cha- 
rakteryzować. 

Charakteryzowanie  się,  a  ś.,  blm..  Charaktery- 
zacja czynność  cz.  Charakteryzować  ś.:  Słynął  zo 
swoich  karykatur,   z  daru  charakteryzowania  ś. 

[Charany,  ów,  blp.  a.  Charony]  rodzaj  ziemnia- 
ków. 

Charap,  u,  Im.  y]  bitwa,  wybicie.  <p.  Harap > 

Charasina,  y.  Im.  y]  gałęzie.  <?> 
Charasz-]  \).  Harasz  - . 

|Chara.ścina,  y,  Im.  yj  j).  Chróst, 

[Charcaby,  ów,  blm.]  pog.  nogi.    <?> 


271 


CIIARCIU 

rCharcIu,  ciul]  przywoływanie  chartów. 

Charchać,  a,  al  p.  Charknąć :  Owce,  kiedy  ro- 
baki w  gardle  mają,  zbyt  charchaja.  Gost. 
<'JHARCH,  CHARK  Dźwn.> 

tCharohała,  y,  Im.  y  p.  Flegmatyk. 

Charchanle,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Charchać: 
W  charclianiu,  kichaniu  i  pluwaniu  skromności 
potrzeba  przestrzegać.  Schot. 

Charchoclna,  y,  Ira.  y  zł.  słonina.  <CHARCH> 

Charchotać,  oze  a.  Xce,  tal  I.  p.  Charczeć.  2. 
Xl'-  Chargotać:  Na  kozłach  Żydzi  poświstywali 
długiemi  biczami,  raz  krzycząc  na  konie,  to  znowu 
eharchoczjic  z  oakakującemi  ieh  zewsząd  fakto- 
rami. Kórz.   <Dźwn.  CHARCH,  CHARK  > 

Charohotanie,  a,.blm.  I.  p.  Charczenie.  2.  Xp. 
Chargotanle:  C.  Żydów,  którzy  iak  powietrze 
obejmowali  wszystko  i  byli  wszędzie.  Kórz. 

Charci,  xChartowy  przyra.  od  Chart:  My- 
śliwcy cliarcią  gębę  zowią.  trąb%.  Otw.  Szczenię 
charcie. 

Charolarz,  a.  Im.  e  I.  hodujący  charty.  2.  polu- 
jący z  chartami,  luhownik  polowania  z  chartami: 
AV"ali  ku  mnie  kłusem  jakiś  panicz  i  za  nim  do- 
jeżdżacz  z  dwiema  smyczami:  „A  to  C!"  pomy-ela- 
łem  sobie.  Skarb. 

ŁCharciaty]  cienki,  wychudły. 
iharciątko,  a,  Im.  a  p.  Charcie. 

Charcica,  y,  Im.  e  suka  cJiarcia.  Zdr.  Char- 
ciczka,  xCharteczka. 

Charciczka,  I,  Ira.  i  p.  Charcica. 

Charcie,  ęcia,  Im.  ęta,  Charciątko  szczenię  charcie. 

Charcik,  a,  Im.  I  i.  p.  Charciuk.  2,  p.  Chart. 
3.  odmiana  charta:  C.  angielski  =  cAar«  pokojowy. 
Przen.:  C.  angielski  =  cz-fomefc  chudy,  szczupły. 
To  prawdziwy  C.  angielski. 

Charcłna,  y,  Ira.  y  m.,  Charcisko  hiedny,  nędzny 
chart.  Zdr.  Charcinka. 

Charolnka,  i,  Im.  i  p.  Charcłna. 

Charciówka,  i,  Ira.  I  myśl.  p.  Chróstówrka. 

Charcisko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.  I.  p.  Chart.  2.  p. 
Charcina. 

Charciuk,  a,  Ira.  I,  Charcik  młody  chart:  Sta- 
rego kundla  opadły  szczeniaki,  muce,  mopsy 
i  charciuki.  Niera. 

[Charcz,  u,  blm..  Charczą]  .'(trawa,  życie,  stół, 
wikt:  Dawać  komu  C.  miesięczny.  Pieiii<'jdze  na 
C.  <Arab.  chardż=:  wydatek,  przez  Ukr.  charcz 
=  strawa  > 

[Charczą,  y,  blm.]  p.  Charcz. 

Charczeć,  e  a.  [y],  al  I.  a.  Charkotać,  Charcho- 
tać, xChurkotać,  xChraczeć,  [Harczeć]  chra- 
pać, chrypieć,  glegotać:  Charczę  a.  charkoce  mu 
w  gardle.  Gardziele  samców  turów  charczą. 
Sienk.  2.  grać,  rzężeć  przy  niemożności  wyrzucenia 
śluzu,  szczeg.  przy  konaniu:  Oddech  charczący. 
<  CHARCH,  CHARK  Dźwn.> 

Charczenie,  a,  Im.  a,  Charkotanie,  Charkot, 
Charchotanie,  xChurkotanie,  xChraczenie  czyn- 
ność cz.  Charczeć:  Słychać  było  łoskot  ciał  sza- 
moczących ś.  po  podłodze  i  ciche  syczące  char- 
czenia. Bał. 

[Charczewne,  ego,  blm.]  rz.  strawne,  pieniądze 
dawane  7ia  charcz :  Płaci  ś.  człowiekowi  charczę w- 
nego  po  rublu  na  tydzień.    <p.  Charcz > 

I  Charczewnia,  i.  Im.  e]  garkuchnia  i  szynkownia 
zarazem. 

[Charczować,  uje,  owal]  dawać  charcz,  żywić: 
C.  konie  i  ludzi. 

[Charozowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Charczować. 

[Charczydlo,  a,  Im.  a]  m.  i  ni.  człowiek  char- 
czący, mający  ciężki  oddechy  <  CHARCH,  CHARK 
Dźwn.> 


CHARŁAK 

[Chargęzle,  I,  blp.]  krzaki  a.  korzenie  bardzo 
powikłane.    <  ?  > 

Chargot,  u,  blm.  p.  Chargotanle. 

Chargotać,  cze,  tal,  Hargotać,  x  Charcho- 
tać, X  Harkotać  szwurgotać:  Żydzi  chargocza. 
<  CHARCH,  CHARK  Dźwn.> 

Chargotanle,  a,  blm.,  Hargotanle,  X  Charcho- 
tanie, XHarkotanie,  Chargot,  Hargot,  X  Harkot 
czynność  cz.  Chargotać,  szu-urgot. 

[Charkaoz,  a,  Im.  e]  p.  Flegmatyk. 

Charkać,  a,  al  I.  p.  Charknąć:  Wieprzak, 
charkając  i  szukając  pożywienia,  zwijał  ś.  pod 
stołem  i  ławami.  Orzesz.  2.  [C]  pić  łakomie.  3. 
[C]  plui.  4.  [C]  chwytać  chciwie.  5.  [C]  jeić 
prędko.  [C.  ś.,  Harkać  ś.]  i.  kłopotać  i.  2.  kłócić 
ś.  3.  trącać  i.  o  siebie  nawzajem.  4.  rozbijać  i.  5. 
grjjźó  i.  6.  o  psie  warczeć.  <  CHARCH,  CHARK 
Dźwn.  > 

X  Charkała,  y,  Im.  y  m.  p.  Flegmatyk. 

Charkanie,  a,  blm.  I.  [C]  czynność  cz.  Charkać. 
2.  płakanie  ust,  gardła,  gargaryzacja;  płyn  służący 
do  tego. 

Charkanina,  y,  blm.  ciągłe  charkanie,  kaszel  ze 
spluwaniem  połączony. 

XCharkawo  przys.  od  Charkawy. 

xCharkawy  p.  Charkotllwy. 

[Charki,  ów,  blp.]  I.  p.  Charkocina.  2.  [C.  mąko- 
honiki]    koszałki  opałki. 

Charknąć,  nie,  nąl,  xChrachnąć,  nied.  Charkać, 
[Harkać],  Charchać,  XChrachać  I.  odchrząknąć, 
odkaszlnąć  dla  zrzucenia  Jiegmy.  2.  X(o  trzodzie) 
krząknąć. 

Charkocina,  y,  zwykle  w  Im.  Charkociny,  [Char- 
ki], X  Charkoty  plwociny  odchodzące  przy  charka- 
niu, Jlegma    wypluta. 

XCharkoolnny:  lek.  Środek  C.  =  u^a/wmy^fcy  "7* 
dzielanie  charkocin,  wykrztuśny,  plwocinny 
(mfedicamentum  sputatorium). 

[Charkoczyć,  y,  yl,  Arkoczyć]  naradzać  i.,  uma- 
wiać ś.  <  p.  Arkoczyć  > 

Charkot,  u  I.  blm.  p.  Charczenie.  2.  Xlm.  y 
blp.  p,  Charkociny.  3.  [C]  gwar,  haias;  ujadanie 
psów. 

Charkotać,  cze,  tal  p.  Charczeć:  Żyły  mu 
w  gardle  charkocą.  Słów.  Przen.:  Kule  ogni- 
ste podskakiwały  po  stepie,  ehaikocząe  i  war- 
cząc, jak  psy  rozzłoszczone.  Sienk. 

Charkotanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Charkotać, 
cha7-kot. 

Charkotilwle  przys.  od  Charkotllwy. 

Charkotllwy,  xChrakotllwy,  x  Charkawy,  [Har- 
kawy],  tChorkawy  chrapliwy,  rzężący,  grający: 
Oddech  C. 

[Charlak,  a,  Im.  I,  Charlak,  Charlak]  p.  Char- 
lak. 

XCharleć,  eje,  al  p.  Cherlać:  Tamże  ś.  roznio- 
mógł,  tak,  żeć  eharlał,  charlał,  aż  ci  poszedł.  Roj. 

[Charlęga,  i.  Im.  IJ  p.  Charlak. 

Charłacki,  Charlaczy  I.  i)rzyra,  od  Charlak; 
XCherlaczy.  2.  a.  XCherlaczy  lek.  (cachecticus) 
z  charłactwa  wypływający, jemu  właściwy:  Stan  C. 

Charłactwo,  a,  blm.  I.  a.  Cherlanie,  Cherlactwo, 
XChera,  X  Cher,  x  Chyra,  X  Chyr,  Kacheksja, 
[Sletnlca]  lek.  (cachexia)  stan  charłaka:  C.  ra- 
kowe, gruźlicze,  zimnicze,  przymiotowe.  2.  zb. 
charłdci/. 

Charlaczek,  czka.  Im.  czki  p.  Charlak. 

Charlaczy  p.  Charlackl. 

[Charlaczyć,  y,  ylj  p.  Charlęzić. 

Charlak,  a.  Im.  cy.  Cherlak,  xChorlak,  xChyr- 
lak^  xChera,  xCher,  x  Chyra,  xChyr,  [Charlak, 
Charkał,  Chftriak,  Cherchula,  Charlęga,  Chyrięga, 


^a 


CHARŁĘCZTĆ   SIĘ 

Chyrlawy!  I.  biedota,  nędzarz,  biedak,  mizerak:  C. 
ubogi  luoże    z  liclioj  nędzy  i)rzyJ!Śó  do  pienic^dzy. 
Kniaź.  Ty  myślisz,  że  nam  Bóg  jest  niepotrzebny, 
cliarłakora  jęczącym  w  nędzy?  Słów.  2.  a.  |Sie- 
tnlk]  człowiek  cherlający,  schorzały,  chuchrak,  zdech- 
lak. Zdr.  Charlaczek'    v.CHOR> 
[Charlęczyć  się,  y  ś.,  yl  ś.J  biedzić  L 
fCharlęstwo,  a,  blm.]  czynność  cz.  Charlęzić. 
[Charłęzić,  I,  II,   Charłaczyć]  kraść  po  polach, 
ogrodach,  w  lesie. 
[Charlęźnlk,  a,  Im.  cyj  (en,  co  charlęzi. 
[Chartostwo,  a,  blm.]   nędzota,   starzyzna;  stary 
hidi/itek. 

[Charmęź,  a,  blm.]  gałęzie.    <V  Por.  Chargęź, 
Charj>ęć  i  t.  p.> 

[Chama,    y,    blm.,    Charna]    karm,    pasza. 
<OiIKON> 
[Charony,  ów,  blp]  p.  Charany. 
[Charować,  uje,  owalj  p.  Harować. 
tCharp,  u,  Im.  y  p.  Chrap:  Po  charpaeh,.  gó- 
rach,   lasach,    skalach    nie    cknie    sobie.    Zebr. 
<CHROP> 
xCharpa,  y,  Im.  y  p.  Chrap. 
[Charpatyl  chropowaty. 

XCharpęclna,   y,   Im.   y    p.  Chrap.     <?   Por. 
Charmęź  > 
Charpęć,  i,  Im.  e  p.  Chrap. 
XCharpięclna,  y,  Ira.  y  p.  Chrap.  Jabł. 
xCharpina,  y,  Ira.  y,  p.  Chrap.  Haur. 
[CharskIJ  przym.  od  Chart. 
[Charst,  u,  Im.  y]  p.  Chróst.  <CHROST> 
Chart,  a,  Im.   y  gatunek,   rasa  psa.   Myśl.:  C. 
bierczy,  chwytny;   gonny,   lotny,  cięty.    Prowa- 
dzić charty  na  smyczy.   Smycz   chartów  (—dwa 
charty  na  smyczy).  Biega  jak  C.  Kota  na  myszy, 
na  zające  charta.    Często  inszy  C.  porwie  kota, 
nie  len  co  dogoni  {-inszy  sieje,  inszy  źnie).  Zdr. 
Charcik.  Zgr.  Charcisko.   <?  Por.  Nm.  Riide,  Śr. 
(irn.  riide -duży    pies  myśliwski,  Śr.  Grn.   rudo, 
hrudio> 
łCharta,  y,  Im.  y  p.  Karta. 
[Chartanka,  I,  Im.  IJ  krtari,  gardło:  Na  szubie- 
nicy zakończył  swój  żywot,  poderżnąwszy  wprzód 
chartankę  Ickowi.  Zach.   <Ukr.  hortanka> 
XCharteczka,  I,  Im.  I  p.  Charcica. 
[Chartofle,  I,  blp.]  kartnjłe. 
Ćhartowaty,  XChartowity   podobny  do   charta: 
Koń  O.  {  =  długi,  cienki). 
XChartowity  p.  Ćhartowaty. 
xCharłowy  p.  Charci. 
tChartuz,  a,  Ira.  i  p.  Kartuz.   Skar. 
LCharwaniec,    ńca,  Ira.    ńce,   Charwańc]  snop, 
w  którym  więcej  trawy,  zielska,  niż  zboża.   <?> 
[Charwańc,  a,  Ira.  e]  p.  Charwaniec. 
[Charyyatynia,    I,  Im.    e]    budowla   opuszczona. 
<Zap.    Sr.   Nm.   karwan  =  oficyna,   lamus   krzy- 
żacki > 
rCharzt,  u.  Im.  y]  p.  Chróst.  <CHROST> 
Chasa,  y,  Im.  y  I.  fa.  fChasza  chałastra,  zgra- 
ja, motłoch,  tłuszcza:    Do    tych    rzeczy    i    C    raa 
przystęp  wolny.  Górn.  2.  [C,  Hasaj  dużo,  mnóstwo 
ma.'ia:    Wióz  chase  piniyndzy.    <  Cześ.  chasa  >' 
[Chasterek,  rka,  Im.  rkl]   kuperek,  kość  ogono- 
wa: C.  dziecku  ś.  nagion. 

Chasyd,  a,  Im.  dzi,  Chusyt  członek  fanatyczne,- 
sekty  żydowskiej.  •' 

tChasza,  y,  Im.  e  p.  Chasa:  C.  nikczemira. 
Kochan. 

ChaszCZ,  u,  Im.  e  r.  gąszcz,  zarośla,  krzaki, 
gęstwa,  gęstwina:  Gościńcem  wolnym  z  chaszczów 
ich  wyprowadził.  Zim.  2.  [C]  p.  Chróst.  <Ukr. 
onaszczi  blp.> 


CHĄDZIEBNT 

[Chasznąć,  nie,  nąl]  (o  bydle)  biednieć,  marnieć. 
<?> 

[Chaśnik,  a,  Im.  cy]  I.  czeladnik;  chłopiec.  2. 
kochanek,  zalotnik.    <Czes.  chasnik> 

Chata,  y.  Im.  y,  [Chać]  I.  dom  wieśniaczy,  cha- 
łupa: Kurna  C.  C.  słomą  kryta.  Przen.:  Ma 
sto,  dwieście  chat  {=  poddanych).  Sto  lat  i  sto 
chat  ('życzenie).  2.  dom,  domostwo,  mieszkanie: 
Jedna  jaskółka  nie  czyni  lata,  nie  czyni  mia- 
sta jedna  C.  Prz.  Czym  C.  bogata,  tym  rada. 
Prz.  Bez  gospodarza  C.  płacze.  Przen.:  Chatą 
żyć  {  =  mieć  osobne  domostwo).  Jakaż  święta  raoja 
C,  gdy  natchnienie  nad  nią  lata!  Syrok.  Zdr. 
Chatka,  Chateczka,  Chateńka.  Zgr.  Chacisko. 
<Zap.  Sprs.  kata,  Prs.  kad(ah),  przez  Ukr.  > 

Chateczka,  I,  Im.  i  p.  Chata:  C.  moja  stąd 
niedaleka.  Mick. 

[Chateczkowy]  przym.  od  Chateczka.  Chate- 
(izs.ov!i=pewna  klasa  ludzi  na  Polesiu. 

Chateńka,  i,  Ira.  I  p.  Chata :  Jak  ś.  skończy 
wojowanie,  powrócisz  tu,  mój  hulanie,  do  cha- 
teńki  tej.  Len. 
[Chaterny]  biedny,  slaby.  <Czes.  chatrny> 
Chatka,  I,  Im.  I  p.  Chata:  W  głuchej  puszczy, 
przed  chatką  leśnika.  Mick.  Małe  dziecię  z  chatki 
małej.  Len.  Gdy  do  chatki  zła  wieść  zakołacze, 
to  na  łonie  miłej  matki  żal  nad  ludirai  spłaezo. 
Len.  O!  zatrzymaj  w  swym  oku  ciemne  chatki 
twej  ściany.  Len. 

ChatnI  p.  Chatny:  Strażniczy  oszczep  i  ehatnie 
nadzieje  złożył  na  ręce  gospodarne  Janka.  Syrok. 
Chatnik,  a,  Ira.  cy  p.  Chałupnik. 
Chatny,  ChatnI  przym.  od  Chata:  Chatni miesz- 
kance cofnęli  ś.  w  stronę.  Syrok. 
Chatrać,  a,  ał   zł.   kraść.  <?> 
Chatrak,  a,  Im.  cy  zł.    agient  policyjny.   <Zap. 
ze  Słc.  chatra  =  motłoch  > 
Chatranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chatrać. 
Chatranina,  y,  Im.  y  zł.  p.  Chatranka. 
Chatranl<a,  I,  Ira.    I  zł.   I.  a.    Chatranina   kra- 
dzież.    2.  patrol  policyjny. 

Chatyna,  y,  Ira.  y  p.  Chacina:  Sam  ulepiłem 
chatynę,  wyciosałem  sjjrzety.  Krasz.  Tu  miał 
w  stepie  chatynę,  a  w  chatynie  żonkę.  Jeż.  Zdr. 
Chatynka. 

Chatynka,  I,  Im.  I  p.  Chatyna:  Gdyby  obiecał 
choćby  chatynkę  z  nią.  Krasz.  Nad  ścieżką  sta- 
ła C.  uboga.  Krasz. 

[Chautury,  ów,  blm.]  p.  Chałtury:  Gdzie  C, 
to  ja  dziad,  gdzie  wesele,  to  ja  swat.  Pśń,  <p. 
Chałtury  > 

[Chawa,  y,  Im.  y]  .<<ucha  gałąź;  młodsze  drzewko 
nawpół  suche.  Zdr.  [Chawka].    <p.  Hebd> 

Chawira,  y,  Ira.  y    zł.    kryjówka   do   schowania 
a.  duża  kieszeń.   <Może  CI10W> 
[Chawka,  i,  Im.  ij  p.  Chawa. 
[Chawocić,  i,  ił]  piszczeć  jak  kuna.     <Dźwn.> 
Chawres,  a.  Im.  y  zł.  wspólnik.   <p.  Chawrus> 
[Chawrus,  a,  Im.  y]  p.   Chabrusa.  <Hb.  heber 
=  związek,  stowarzyszenie  > 
[Chawruśnik,  a,  Im.  cy]  uczestnik  zmowy. 
[Chawturnik,   a.   Im.   cy]    dziad,    żebrak.     <p. 
Chałtury  > 

Chazer,    u,    blm.    I.    wieprzowina,  słonina,  jako 
rzecz  trefna:  Niech  będzie  C.,  byle  ś.  człek  na- 
żer.   Prz.    2.  przen.   świnia:    Jak  C.  żyje.    Sow. 
<Hb.  cliazir> 
Chaże,  a.  Im.  a  zł.   wnętrze.    <?> 
t  Chądziebnie,  fChudziebnie  tajemnie,  ukradkiem: 
Brać  co  C. 
fChądziebny  p.  Chąsiebny. 


273 


18 


CHASIEBNT 


CHECHOTANIF. 


fCRąsIebny  pi/ym.  od  Chąśba;  fChąziebny, 
fChądzlebny,  fChudziebny  kradzież;/  doiycząnj, 
ziudziej.slci;  kradziony:  Cliijsiebn;j  a.  ch;j/.iubn;j.  rze- 
CZi],  =  kradzioiiym   RpoKohcm,    ntradl:ii'in.      <?> 

tChąśba,  y,  Im.  y,  f  Chąźba,  fChanśba  I.  kra- 
dzież Rzeze;/.  dobytku  a.  zboża  z  pola.  2.  przeii. 
kaia  pieniężna  za  kradzież. 

fChąziebny  p.  Chąsiebny. 

t Chąźba,  y,  Im.  y  p.  Chąśba:  Chąźbą  wino- 
wat  —  sądzony  jako  złodziej. 

XChcącka,  i,  Im.  I  chętka,  zachcianka,  zachce- 
nie, pożądanie  niezwyczajnych  rzeczy  do  jedzenia, 
picia  i  i,  p.  w  błędnicy,  ciąży,  histerji:  U  panien, 
cierpiących  bladaczlcę,  bywają  cłicącki  do  węgli, 
gliny,  piasku  i  t.  p.  <CIIOT> 

Chcenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chcieć,  chęć,  wo- 
la, ochota:  Nie  przynosi  pożytku  C,  lecz  dobre 
czynienie. 

tChcęcy  p.  ChcFeć. 

[Chcić,  i,  ii]  p.  Chrzcić. 

Chcieć,  chce,  chciał,  [Fcieć],  nied.  xChcIewać 
I.  mieć  chęć,  wolę:  Nie  tak  jak  chcemy,  lecz  jak 
możemy.  Mów  ty,  co  chcesz,  a  ja  uczynię,  jak 
chcę.  Niech  kto  chce,  co  chce  gada,  ja  tak  so- 
bie myślę...  Niech  co  chce  będzie,  zawszeć  to 
dobry  człowiek  {  =  hądźcobądź,  pomimo  wszystkie- 
go). Sara  nie  wie,  czego  chce.  Chciej  mię  tylko 
zrozumieć.  Kto  chce  psa  uderzyć,  to  kij  znaj- 
dzie. Prz.  Ogień,  drzewo  nie  chce  ś.  palić.  Niech 
sobie  radzi,  jak  chce.  Starał  ś.  o  nią,  ale  ona 
go  nie  chciała  (dom.:  za  małżonka).  [Z  trybem 
bezokolicznyra  innego  czasownika  tworzy  czas 
przyszły  a.  tryb  rozk.]  2.  raczyć,  zechcieć,  być  ła- 
.ikawym;  być  tak  grzecznym,  dobrym:  Chciej  ś.  do 
ranie  pofatygować.  3.  kogo,  czego  a.  co  -pragnąć, 
żądać,  życzyć  sobie,  wymagać:  Ten  grosza,  tamten 
zboża,  ów  chce,  byś  dał  koni.  Chcę  jego  zdro- 
wia, szczęścia  {  —  chcę,  aby  był  zdrów,  szczęśliwy). 
Chcę  wypoczynku,  spokoju.  Czego  chcesz  a.  co 
chcesz  a.  coś  chciał?  {=po  coś  przyszedł?).  Co 
(a.  czego)  chcesz  ode  mnie?  {  =  czego  mię  niepo- 
koisz?). Chcą  po  nas  ślepego  posłuszeństwa, 
t  Chciał  jej  (dom.:  w  małżeństwo),  ale  ona  go 
nie  chciała.  Prawo,  prawodawca  chce,  aby... 
( =  stanowi).  4.  f  kogo  =  chcieć  kogo  widzieć,  chcieć 
zobaczyć  ś.  z  nim,  pytać  ś.  o  niego:  Kto  mię  chce? 
kto  mię  woła?  Mącz.  5.  fdo  Gzego- dążyć; 
chcieć,  pragnąć  czego:  Chcą  w  rzeczy  do  dobre- 
go, a  ręku  nie  przyłożą.  Skar.  C.  ś.  nieos. : 
Chce  rai  ś.  =  mam  chęć,  bierze  mię  ochota,  chętka 
a.  potrzeba,  żąda  mi  ś.,  zachciewa  ś.:  Chce  mi  ś. 
jeść -jestem  głodny.  Chce  rau  ś.  pió  =  /es«  sprag- 
niony. Chce  ś.  nara  s^&&=jesteśmy  senni.  Nie 
chce  ś.  wam  pracować.  Gdy  mu  ś.  nie  chce,  nie 
zaśi>iewa  ( -  gdy  nie  ma  ochoty).  Możeby  ś.  chcia- 
ło spacerów?  Nic  rai  ś.  nie  chcą -jestem  do  ni- 
czego.^ Chce  mi  ś.  na  dwór.  Chce  mi  ś.  płakać, 
śmiać  =  z/viera  mi  ś.  nn  płacz,  na  śmiech.  Nie  chce 
mi  ś.  wierzyć.  Chcąc,  fChcęcy-a)  f dobrowol- 
nie, rozmyślnie,  umyślnie:  Sam  chcąc  w  pokusy 
idzie.  Skar.  Nie  c\\ei].(i  =  niechcący,  mimowolnie,  nie- 
umyślnie: l*odczas  nie  chcąc,  iiic  myśląc,  lepiej 
ś.  co  sprawi,  niż  kiedy  ś.  umyślnie  kto  nad  tym 
zabawi.  Kn.  Chce,  nie  chcąc  (-i  chciałby  i  nie 
c7jce).C'licąc  nie  chcąc,  musiał  {- z  konieczności) . 
b)  tjaki)  chcąc,  co  chcąc -/afc  chce,  co  chce,  we- 
dle upodobania,  jak  ś.  spodoba:  Tylko  oni  sami 
jako  chcąc  przcdawali.  Baz.  U  nas  wolno  każde- 
mu co  dicąc  czynić.  Star.  f  Chciany,  f  Chcący, 
ii)  =  ilobr(HC()hiy,  rozmyślny,  premeilytowany :  Cudna 
rzecz  j(!St  pokuta,  abowiom  tak  wyjdzie  grzechu 
chcianego.  B.  B,     Uczynki    z  bojazni    uczynione 


nie  są  chcące  i  dobrowolne.  Petr.  b)  zamierzony, 
mnyślony:  Rzeczy  chcianej  a  nie  uczynionej  sąd 
ludzki  nie  sądzi.  Skar.  6.  fkomu  a.  z  k\va.  =  ży- 
czyć, sprzyjać:  Lepiej  chciej  ojczyźnie,  aniżeli 
dotąd.  Oss.  Kiedy  fortuna  nie  chce  z  nim,  zgi- 
niony.  Oss.  7.  mieć,  zamierzać :  Chciałem  coś  po- 
wiedzieć i  zapomniałem.  8.  sprawić,  zrządzić: 
Przyjiadek  chciał,  że...  9.  utrzymywać,  twierdzić, 
mówić,  sądzić,  podawać:  Przedmiot  ten,  jak  chce 
autor,  nie  jest  jeszcze  wyczerpany.  <CHOT> 

XChciewać,  a,  al  p.  Chcieć:  Na  modlitwach 
trwał,'  że  mu  ś.  i  jeść  nie  clicie  wato.  Sekl. 

xChciwić  się,  i  ś.,  H  ś.  łakomić  ś.    <CHOT> 

Chciwie  przys.  od  Chciwy:  Żądać,  pragnąć, 
pić,  jeść,  łapać  C.  Słuchać  C.  rozmów  dwu- 
znacznych. Spoglądać  C.  na  co  {  =  chciun/m  okiem). 

Chciwiec,  WCa,  Im.  wcy,  ChciwoSZ  chciwie  prag- 
nący, łakomiec:  Nikczemny  C.  sławy  i  pienię- 
dzy. Stasz. 

Chcfwostl(a,  I,  Im.  i  chciwość  w  drobnostkach: 
C.  pieniędzy  nikczemne  umysły  do  podłości,  chci- 
wość   zuchwalsze  aż  do  zbrodni  prowadzi.    Oss. 

Chciwosz,  a,  Im.  e  p.  Chciwiec. 

Chciwość,  i,  blm.,  XChciwstwo  sUne  chcenie 
czego,  żądza,  pożądanie,  łapczywość,  pragnienie,  ła- 
komstwo: C.  nauki,  pieniędzy,  bogactw,  zaszczy- 
tów, panowania,  zemsty,  krwi.  Nienasycona  C. 
XC.  cielesna  {  =  lubieżność,  chuć,  pożądliwość).  C. 
im  więcej  ma,  tym  jeszcze  więcej  chce.  Kochan. 
Kto  C.  zahamuje,  niewiele  potrzebuje.  Prz.  Po- 
żerać z  chciwością. 

xChciwstwD,  a,  Im.  a  p.  Chciwość. 

Chciwy  pożndliicy,  łakomy,  chytry  na  co,  łapczy- 
wy:  Chciwemu  nigdy  dosyć.  Chciwemi  patrzeć 
oczyma.  C  czego  a.  f  C.  do  CY.ego^ pragnący, 
pożądający:  C.  pieniędzy,  panowania,  zemsty, 
krwi,  sławy.  Umysł  C.  nauki  {  =  żądny).  C.  do 
wojennych  spraw.  Warg.  Przen.:  Miecz  wojny 
C.  Kochan. 

Che  I.  wołanie  popędzającego  bydło  na  pastwisko. 
2.  dziec.  gorąco. 

Chebd,  "u,  Im.  y  bot.   p.    2.  Bez.    <p.  Hebd> 

[Chebda,  y.  Im.  y,  Hebda]  trawa;  ziele,  używane 
do  kąpieli.   <p.  Hebd> 

Chebdowy  przym.  od  Chebd. 

[Chebdzial<,  a,  Im.  i,  Hebdziak,  Hebdziak,  Hebź- 
niak,  Habzniak,  Habrzyniak,  Hebdżniak]  roś.  bez 
koralowy  (sambucus  racemosa).    <p.  Hebd> 

[Chebeta,  y,  Im.  y]  szczególna  zdolność  do  cze- 
go. <Ukr.  chybeta,  zap.  od  Ukr.  chybaty  sia  = 
śpieszyć;  krzątać  ś. > 

fChebula,  i,  Im.  e  oiaoc  drzewa  balsamowego. 

[Chebz,  u,  Im.  y]  bez  (roślina).    <p.  Hebd> 

[Chechlać,  a,  al]  p.  Chechlać.  <?Dźwn,> 

[Cheohlanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Chechlać. 

[Chechlaoz.  a,  Im.  ej  p.  Chechlak. 

[Chechłaczysko,  a.  Im.  a]  m.  i  ni.  p.  Chechlak. 

[Chechlać,  a,  al]  I.  a.  [Chechlać]  rznąć  tępym 
narzędziem;  ocierać  o  coś.  2.  moczyć,  prać  bieliznę; 
płókać,  prać  byle  jako. 

[Chechlak,  a,  Im.  I,  Chechlacz]  tępy  nóż,  tępa  sie- 
kiera i  t.p.  Zgr.  [Chechłaczysko], 

[Chechlanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Chechlać. 

fChechot,  u,  Im.  y  p.  Chichot.  <CIIYCH, 
CHICH  I)żwn.> 

fChechotacz,  a,  Im.  e  ten,  co  chichocze. 

fChechotać,  ce,  tal  p.  Chichotać:    Jeszcze  ś. 
głosem  do  pani  chechocą.  Wad. 
.  t  Chechotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chechotać: 
Śmiech  wielki    z  chechotaniem   uczynił  i  uciekł. 
Birk. 


274 


CHECHOTECZKA 


CHERLACTWO 


fChechołeczka,   i,  Im.  i  p.  CF.echotka. 
tChechotka,  i,   Im.  I  p.  Chichotka.  Zdr.  fChe- 
choteczka. 

Cheder,  u,  Im.  y,  Chejder,  Chajder,  Heder  szkół- 
ka  iydowsku:  Chedery  żydowskie  s;},  twierdzą, 
obskurantyzmu  i  separatyzmu.  <Hb.  cheder - 
izba> 

Chederowy  przyra.  od  Cheder:  Przychodził  bel- 
fer, to  jest    pomocnik  nauczyciela    chederowego. 
Jud. 
Chejder,  u,  Im.  y  p.  Cheder. 
Chelich,  u,  Ini.  y,  Hejlig    zt.  jiimindz.   <?> 
Chelldonja  i,  Im.  e    bot.   p.   Glistewnlk.     <Łć. 
chelidonia> 

Chelonlt,  u,  Im.  y,  Chelonja  .•^zyldkret  skamienia- 
ły,   należący    do    drogich  kamieni.      <  Now.    z  Gr. 
chel<5ne  =  żółw,  szyldkr('t> 
Chelonja,  I.  Im.  e  p.  Chelonlt. 
[Cheł !  chel  I  ]  w.,  wyrażający  pomykanie :  liis  C., 
C.  ku    kniei. 

XChe(bać,  a  a.  le,  al  i  XC.  ś.  p.  Chetbnąć: 
Morze,  łódź  ś.  chełba. 

XChełbanle,  a,  Im.  a  I.  czynność  cz.  Chelbać. 
2.  lek.:  C.  iois^dkA  =  zbieranie  ś.  na  wymioty,  nud- 
ności. 

XChelbanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynnoiść  cz.  Chel- 
bać ś. 

Chelbia,  I,  Im.  e  zool.  (aurelia  aurita)  zwierzą 
jamochłonne,  należące  do  siułbiochełbiów  krążko- 
pławów. 

xChelbnąć,  nie,  nąl,  nied.  X Chelbać,  XChel- 
botać  I.  a.  nied.  f  Chelpać  zakoh/sać  naczyniem 
z  płynem,  zachybolać,  chybnąć.  2.  lek.  i  wet. 
o  płynie  w  ropniu  a.  nagromadzonej  wewnątrz 
cieczy  zaruszać  ś.,  zakolysać  ś.,  nied.  przelewać 
i.  X  C  Ś.  zakolysać  ś.,  zabujać  L,  zachybotać  ś. : 
Na  to  burzliwe  morze  rzuceni,  wisimy,  cheł- 
bamy  ś.,  jedni  o  drugich  uderzamy.  Oss. 
<  CHEŁB  > 

Chelbocący  przelewający  ś. :  Lek. :  Guz  C.  (fluc- 
tuans). 
XChelbotać,  cze,  tal  p.  Cheibnąć. 
XChelbotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chelbotać. 
[Chelchun,  a,  im.  y]  I.  kłamca.  2.  pleciuck,  ga- 
duła. <?> 
[Chelczenie,  a,  Im.  a]  czynność  cz.  Chelczyć. 
[Chełczyć,  y,  yl]  p.  Chełkać. 
Chelkać,  a,  al,  [Chelczyć]  łkać,  rzewnie  i  głośno 
jiłakać,    zanosić  ś.  od  płaczu,  szlochać.     <?  Dźwn. 
z  przystosowaniem  do  łkać> 
Chelkanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Chelkać. 
[Chelknąć,  nie,  ki]  znkrztusić  ś. 
Chełm,  u.  Im.   y  p.  Hełm.    Zdr.  Chełmek.   Zgr. 
Chełmisko.  <p.  IIe}m> 
Chełmek,  mka.  Im.  mkl  p.  Chełm. 
Chełmik.  a,  Im.  I  bot.  p.  Tarczyca. 
Chełmisko,  a,  Im.  a   m.  a.  ni.  p.  Chełm. 
Chełmisto  przys.  od  Chelmisty:  (Listki)  stulo- 
ne O.  Kost. 

Chelmisty  podobny  do  hełmu. 
[Chełotki,  tek,  blp.]    cząść    składowa    warsztatu 
tkackiego. 

Chełpa,  y,_  Im.  y  I.  f  chełpliwość,  chluba,  prze- 
chwałki, bujonada:  Chwała  niezbożnego  nie  jest 
prawdziwą  chwalą,  raczej  wyniosłością  i  cheł- 
pa. Birk.  Bez  clielpy  rzec  mogę,  iż...  Skar.  2.  a. 
Pigułecznik  bot.  (cleome)  roś.  z  rodziny  kaparo- 
walych.  <  CHEŁP  > 
t  Chelpać,  a,  al  p.  Cheibnąć. 
Chełpian,  u,  Im.  y  a.  Karolina  bot.  (carolinea) 
roś.  z  rodziny  ślazowatych.  <?> 

XChcłplclel,  a,  Im.  e  p.  Chełpllwiec. 


X  Chełplcielka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Chełplciel. 

Chełpić  się,  I  Ś.,  ił  Ś.  I.  roynnsić  ś.,  chlubić  ś., 
pysznić  ś., przechwalać  ś.,  nadymać  ś.  z  czego:  Nie 
chełp  ś.  szczęściem.  2.  [C.  ś.]  łakomić  ś.;  kusić 
ś.  o  co:    Nie  warto   ś.  C.  o  to. 

Chełpienie  się,  a  ś.,  blin.,  czynność  cz.  Cheł- 
pić ś. 

Chełpliwie  przys.  sd  Chełpliwy. 

XChełpliwlec,  wca,  Im.  wcy,  x  Chełplciel  czło- 
wiek chełpliwy,  samochwał,  pyszałek,  bufon,  zaro- 
zundalec. 

Chełpliwość,  I,  blm.  rz.  od  Chełpliwy:  Ile  do- 
brym postępkiem  przyczynisz  sobie  sławy,  tyle 
chełpliwością  ujmiesz. 

Chełpliwy,  lubiący  ś.  chełpić. 

[Chełst,  u,   blm.]  szinn  trzciny.    <Dźwn.> 

jChelszczeć,  e,  al,  f  Chełszczyć,  fCheltać,  f  Cheł- 
Ścić,  -I-Chelśolć  Ś.  (o  wodzie)  szemrać,  szumieć, 
szeleścić:  Chełszcze  woda,  szumi,  mruczy  po  ka- 
mykach.  Dudz.   <Dźwn.> 

f  Chełszczyć,  y,  yl  p.  Chelszczeć. 

tChełścIć,  I,  II  i  fC.  ś.  p.  Chelszczeć. 

Cheltać,  a,  al  I.  ])row.  j^rzez  użycie  niszczyć. 
Fred.  A.  2.  [C]    opieszale  pracować.   <?> 

fCheltać,  ce,  tal  p.  Chełszczyć:  Pijanemu  po 
głowie  chełce.   Pot.  {^czmera). 

tChełznać,  a,  al  p.  Kiefznać. 

fChelznanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chelznać. 

IChemełka,    I,  Im.  i]  p.  Chomelka. 

[Chemernik,  a,  Im.  cyj  człoimek  gwałtowny,  rap- 
tus,  pasjonat.     <p.  Chimera  > 

Chemicznie  przys.  od  Chemiczny.  <p.  Che- 
mja> 

Chemiczny  przym.  od  Chemja,  fChimiczny :  Do- 
świadczenie, laboratorjum  eheiuiezne.  Własno- 
ści chemiczne  ciał.  Terminologja  chemiczna. 

Chemik,   a.   Im,   oy,   fChlmk,  fChimista  ten, 
co  ś.  chemją  zajmuje ;  specjalista,  uczony  lo  chemji. 
Chemikaija,  ów,  blp.  przetwory  chemiczne. 
Chemikler,  a,  Im.  rzy  gm.  chemik. 
Chemja,    I,    blm.,    fChimja,    fChymja    nauka 
o  pierwiastkach  dal  i  ich  związkach:    C.    teorety- 
czna, stosowana  czyli  techniczna,  nieorganiczna, 
organiczna  czyli   związków   węgla,   farmaceuty- 
czna,  lekarska,    sądowa,    rolnicza.    Żart.:     Zna 
chemję,  raa  gust,  kto  pierwiastek  słodyczy  z  lu- 
bych  wyciągnął  ust.  Mick.    <p.  Alchemja> 
[Chemłać,  a,  al]  siepać,  strzępić. 
Chept,  u,  Im.  y  bot.  p.  2.  Bez.   <p.  Hebd> 
[Chepta,  y.  Im.  y,  Chopta]  chwast,  burzan.  <p. 
Hebd> 
[Cher-]  p.  Chyr-. 

XCher,  u,  Im.  y  p.  xChera,  Charłak  i  Char- 
łactwo. 

XChera,  y,  blm.  ż.,  XCher,  x  Chyra,  x  Chyr 
I.  m.  p.  Charłak.  2.  [C]  p.  Chyra.  3.  lek.  p. 
Charłactwo.  A.Vf(i\..  przcwlctła  choroba,  jjrowadzą- 
ca  do  ogólnego  osłabienia.    <CIIOR> 

t  Chera,  y,  Im.  y  zawierucha,    szaruga,    zamieć, 
zadymka.  Przen.:  Żołnierze  hetmana  z  owej  swo- 
jej chery    bez  okrzyków  cicho  witają.  Chr. 
XCherać,  a,  al  gm.  p.  Cherlać. 
XCherchała,  y.  Im.  y  człowiek  chytry,    obłudny. 
<?> 

XCherchel,  a,  Im.  e,  X  Chyrchel  wykręt,  pod- 
stęp, wybieg,  jortel,  szwindel,  obłuda:  Jakim  cher- 
chelem  i  w  czym  cię  podszedł?    Pot.     <?> 

[Cherchotać,  oe,  tal]    charczeć:    W  gardle  mu 
cherehoce. 
[Cherchula,  y,  Im.  y]  ra.  p.  Charłak. 
Cherlactwo,  a,  blm.  p.  Charłactwo. 


275 


CHERLA CZEK 

Cherlaczek,  czka,  im.  czki  p.  Cherlak:  Wszedł 
do  salonu  jakiś  C.  Bał. 

[Cherlaczka,  I,  Im.  I]  forma  ż.  od  Cherlak. 

XCherlaczy  p.  Charłackl. 

Cherlać,  a,  al,  x  Cherlać,  X  Charleć,  X  Chyr- 
lać,  XChyrleĆ,  KCherać  chorować,  chorzeć,  kwę- 
kać, kawęczeó,  niszczeć,  nędznieć,  podupadać  na 
zdrowiu;  lek.  ulegać  wyniszczeniu  przez  długą, 
ciężką  chorobę:  Długo  cherlał  i  umarł.  <CHOR> 

Cherlak,  a,  Im.  cy,  xChyrlak  I.  p.  Charlak.  2. 
delikacik,  niewieściuch,  kawaler  z  morskiej  piany. 
Zdr.  Cherlaczek. 

Cherlanie,  a,  Im,  a  czynność  cz.  Cherlać,  p. 
Charłactwo. 

Cherlawy  chorowity,  schorzały,  zniedołężniały, 
chuderlawy:  Stary  jest  i  C,  to  lada  chwila 
klapnąć  może.    Bał. 

XCherleć,  eje,  al  p.  Cherlać. 

xCherolk,  a.  Im.  cy  p.  Herolk. 

t  Cherścić  p.  Chelszczeć. 

Cherub,  a.  Im.  y  p.  Cherubin. 

XCherubiczny  przym.  od  Cherub. 

Cherubin,  a,  Im.  y  I.  a.  Cherub,  [Cherumin] 
anioł  wyższego  rzędu.  2.  w  Im.  bud.  giowy  dzie- 
cinne skrzydlate,  w  rzeźbach  a.  w  malowaniu. 
Zdr.  Cherubinek.  <Hb.  kerub,  Ira.  kerubira> 

Cherubinek,  nka,  Im.  nkl  p.  Cherubin. 

[Cherumin,  a.  Im.  y]  p.  Cherubin :  Cheruminy, 
serafiny  śpiwają. 

Cheska,  1,  Im.  I  szew.  kawałek  skóry  przybity 
do  kopyta  dla  podwyższenia  podbicia  w  obuwiu. 
<Nra.  Hesse,  Hackse> 

Chętka,  I,  Im.  I  p.  Hetka. 

Chę,  Hę,  He  głos  pytający,  potwierdzający  pyta- 
nie:   Co  ty  sobie  myślisz,  chę? 

Chęch,  u,  Im.  y  1.  mech  zrosły  a.  zielsko  na 
brzegach  wody  rosnące.  2.  [Chęchy,  blp.]  kąty, 
dziury,  skrytki  w  izbie:  Szukać  ezego  po  chę- 
chach  w  izbie.  3.  [Chęchy,  blp.]  zarośia  mokre, 
moczary,  mokradła,  nieużytki.     <?> 

[Chęchać  się,  a  ś.,  al  ś.]  chychotaó  ś. 

Chęcian,  u.  Im.  y  bot.  (hamelia)  roś.  z  rodziny 
marzanowalych.    <  ?  > 

XChęcić,  i,  II  zachęcać,  pobudzać,  dodawać  chę- 
ci: Wyszukują  wszystkich  sposobów,  któreby 
ehęciły  i  }u(iziły  ludzi  do  ustawicznej  pracy. 
Stasz.  Wszystkiemi  sposobami  lud  do  siebie 
chęcił.  Oss.  ("-  nęcił,  przyciąr/ał  do  siebie,  ujmo- 
wał solne).     <CIll<7r,  CIIOT> 

Chęć,  i.  Im.  i  I.  wola  do  czego,  życzenie,  po- 
eiąg,  ochota;  fil.  (w  psychologji)  pożądanie: 
Mieć,  czuć  C.  do  ezego.  C.  do  pracy,  do 
nauk.  C.  popisu.  Jest  to  przeciwko  mej 
chęci.  Nie  mam  chęci  szkodzenia  ci.  C.  podo- 
bania ś.  2.  zamiar,  intencja:  Mleć  C.  a.  być 
w  chęci  zrobienia  czego.  Zrobiłem  to  w  dobrej 
chęci.  Zrobiłem  to  mimo  chęci,  bez  chęci.  C.  za 
uczynek  stoi,  a.  dobra  C.  za  uczynek  stoi.  Prz. 
Dobromi  chęciami  piekło  jest  brukowane.  Prz.  Oży- 
wiony najlepszemi  chęciami.  Pełen  dobrych  chę- 
ci. [Robić  po  chęci]  -  chętnie.  3.  życzliwość,  go- 
towość, sprzyjanie,  przychylność,  afekt:  Pełen  jest 
chęci  dla  ciebie.  Znane  mi  są  twoje  chęci  dla 
mnie.  Słowa  i)ełne  dobrej,  szczerej  chęci.  Do- 
bro chęci  dla  kraju.  Z  miłą  chęcią.  Z  naj- 
większą chęcią.  4.  X  pragnienie,  pożądanie, 
chętka,  zachcianka:  Chęci  rozwiązłe.  Potrzebę 
od  zbytku  i  chęci  złej  łacno  rozeznać.  Dogo- 
dzić miernym  chęciom,  na  to  zawsze  stanie. 
Kras.  Codzioń  inno  nadzieje,  oodziw  iaoe  ehę- 
oi.  Szymon     Zdr.  Chętka. 


cmcHOT 

ChędogI  I.  f  piękny,  ładny,  ozdobny.  2.  f  okrze- 
sany,  obyczajny,  polerowany.  3.  ochędużny,  po- 
rządny, schludny,  czysty:  Dom  mieszkalny,  nie- 
wielki, lecz  zewsząd  C.  Mick.  4.  [C]  bogaty. 
<Got.  handugs=dosł.  mądry > 

Chędogo,  st.  w.  f  Chędożej  przys.  od  Chędogi : 
Choć  ubogo,  byle  C.  Prz. 

t  Chędogość,  I,  blm.  ochędóstwo,  ochędoiność, 
czystość. 

t  Chędożej  p.  Chędogo. 

Chędoźenie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Chędoiyć. 

XChędożka,  i,  blm.  chędoźenie,  czyszczenie. 

[Chędoźnle]  i  XC.  przys.  od  Chędożny. 

[Chędożny]  chędogi,  czysty. 

XChędożyolel,  a,  Im.  e  ten,  co  chędoży,  czyści. 

XChędożyclelka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Chędoży- 
clel. 

Chędożyć,  y,  yl  I.  czyścić,  szorować,  oczyszczać: 
0.  obuwie,  konia,  zboże.  2.  X  pi"zen.:  C.  kogo  = 
ćwiczyć,  bić,  trzepać:  C.  komu  grzbiet,  a.  plecy. 
Kijem,  pałaszem  C.  3.  X  w  grze  ogrywać.  4. 
gm.:  C.  kogo  a.  C.  ś.  (z  kim)  =  cotre.  5.  zl.  oszu- 
kiwać, okpiwać.    <p.  Chędogi  > 

[Chędzlówkl,  wek,  blp.J  rodzaj  gruszek. 

[Chęmuta,  y,  Im.  y,  Chamula]  m.  chiopisk«  nie- 
okrzesane. 

Chętka,  I,  Im.  I  p.  Chęć:  Bierze  mię  C.  (=kor- 
ei  mię).  Mam  na  to  chętkę.  Przyszła  mu  na- 
gle C.  Przywiózł  niemałą  chętkę  do  swawoli. 
Mick.  (  =  pokusę).     <CHĘT,  CHOT> 

t  ChętkoŚĆ,  i,  blm.  ochota,  ochoczość. 

f  Chętliw  p.  Chętny:  Bolesław  źle  C,  potom- 
ki  Pioti-owina  naprawił  na  Stanisława.   Groch. 

XChetliwie  przys.  od  Chętliwy:  Chciał  cier- 
pieć dobrowolnie  i  umarł  C.  Groch. 

XChętlłwość,  I,  blm.  rz.  od  Chętliwy. 

X Chętliwy  I.  p.  Chętny:  Mąż  do  wszelakich 
spraw  poczciwych  C.  Papr.  2.  f  wzbudzający 
chęć,  ponętny,  łakomy,  apetyczny:   Chleb  C.  Syr. 

Chętnie  przys.  od  Chętny:  Bardzo  C.  C.  da- 
wać. Myśl  C.  wraca  do  ezasów  szczęśliwie  mi- 
nionych (  =  z  chęcią). 

Chętność,  i,  blm.  rz.  od  Chętny,  ochota,  chęć: 
Babska  C.  do  plotek.  Orzesz.     Ć.  do  nauk. 

Chętny,  X  Chętliwy,  f  Chętliw  I.  pełen  dobach 
chęci,  ochoczy,  skory  do  czego,  pilny:  C.  do  nau- 
ki, do  pracy.  C.  do  usług  (-golów),  f  C.  ku 
czemu:  Młodzieniec  C.  ku  naukom.  2.  X  komu, 
do  czego,  ku  czemn  =  dobrze  usposobiony,  życzli- 
wy, skłonny:  Każdy  jej  C,  każdy  ją  chętną  mieć 
żąda.    Dm.  XŹle  C.  Niechętny 

Chi !  chi  I  chi !  odgłos  przytłumionego  śmiecltu. 
<Dźwn.> 

[Chic-]  p.  Hyc-. 

Chich,  u.  Im.  y,  Chych  roześmianie  ś.  przytłumio- 
ne, cichy  śmiech:  Chichy,  szepty  i  wykradanie 
ś.  do  przyległego  pokoiku  panienek  nie  ustawa- 
ły do  późna.  Krasz,  <Dźwn.  > 

Chicha,  y,  blm.  rodzaj  napoju  z  soku  ananaso- 
wego. <Ilp.  chicha  (wym.  czycza)  =  napój  odu- 
rzający z  rośliny  tejże  nazwy  > 

Chichi,  Chichy,  Chychy  nieod,  śmiech,  żarty,  ba- 
gatela, fraszka :  To  nie  C.  Rachunek  sumienia 
nie  C!  Pol.  <Dźwn.  CHYCH  > 

[Chichol,  a,  Im.  y]  wierzchołek,  czub.  <Por. 
Chochoł  > 

Chichot,  Chychot,  t  Chechot  I.  u,  Im.  y  chi- 
chotanie  ś.,  śmiech:  C.  cichy,  tajemniczy,  strasz- 
ny. 2.  a,  Im.  y  przen  imieszek,  rozśmieszający 
drugiclif  żwlowmi.    <Diwn    CUYCH> 


376 


CHICHOTAĆ 

Chichotać,  cze,  tal,  a.  XC.  ś.,  Chycho- 
tać,  Chychotać  ś.,  f  Chechotać  imiać  i.  przi/tiu- 
mionym  śmiechem :  Zebrały  ś.  w  kącie  i  chicho- 
czą. Chichotała  ś.,  szczebiotała  i  rozweselała 
nas  wszystkich.  Kaczk.  Chichocze  ś.,  jak  djabeł 
w  rokicinie.  Prz. 

Chichotanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Chichotać. 

XChichotanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chi- 
chotać ś. 

Chichoteczlca,  I,  Im.  I  p.  Chichotlia:  Uśmiech- 
nęła ś.,  słysząc  chichoteczki  od  najmilszej  ma- 
łej dziełjineczki. 

Cłiichotka,  i,  Im.  I,  Chychotita,  f  Chechotlca  I. 
lubiąca  chichotać,  śmieszka:  Cały  dwór  tę  chi- 
cłiotkę  pożerał  oczyma.  Krasz.  2.  w  Im.  ciąf/ie 
chichotanie  «'.,  hnieuzki:  Przy  niej  tańce,  pląsy 
i  chichotki.  Slow.    Zdr.  Chichoteczlca. 

Chichotliwy,  Chychotliwy  sUontuj  do  chichotania: 
Ludzi  rzadko  widuje  i  dlatego  taka  chichot- 
liwa.  Prus. 

[Chichrać,  a,  al]  śmiać  ś.  ustawicznie.  <Diwn., 
por.  Nm.  kichern> 

[Chichrak,  a,  Im.  I,  Chichrakj  ten,  co  i.  usta- 
wicznie śmieje. 

[Chichrak,  a,  Im.  i]  p.  Chichrak. 

Chichy  nieod.  p.  Chicht. 

XChil,  u,  Im.  e  p.  2.  Chyl. 

Chilany,  ów,  blp.  zł.  małe  dzieci.     <?> 

Chimera,  y,  Im.  y,  xChymera  I.  uroJone^  stra- 
szydło, potwór,  przywidzenie,  ividmo:  Latającym 
smokom,  chimerom,  aniołom  groził.  Słów.  2.  uro- 
jenie, mrzonka,  wymysł,  fantazja,  widzimisię.  3.  dzi- 
wactwo, kaprys,  yrymas:  Zależeć  od  czyjejś  chi- 
mery. Chimerę  ma  w  głowie,  muchy  ma  w  no- 
sie; chimery  stroi.  Oss.  4.  [C]  m.  dziwak: 
Ksiądz  był  bardzo  C.  Zdr.  Chimerka.  <Qr.  Chi- 
maira^nazwa  potwora  bajecznego > 

Chimerka,  i,  Im.  I  p.  Chimera.  L. 

[Chimerny]  p.  Chimeryczny:  Chimerna  kobyła. 

Chimerować,  uje,  owal,  [Chumerować]  stroić 
chimery,  kaprysić,  dziwaczyć,  grymasić;  (o  koniu) 
pokazywać  narowy,  wierzgać. 

Chimerowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chimero- 
wać 

XChimeryotwo,  a.  Im.  a  p.  Chimeryczność. 

t  Chimeryczek,  czka.  Im.  czki  p.  Chimeryk. 

Chimeryczka,  I,  im.  I  forma  ż.  od  Chimeryk; 
[ChumeryckaJ. 

Chimerycznie  przys.  od  Chimeryczny. 

Chimeryczność,  I,  blm.  rz.  od  Chimeryczny; 
XChimeryctwo. 

Chimeryczny,  [Chimerny]  f.  urojony,  przywi- 
dziany, wymyślony,  dziwaczny.  2.  grymaśny,  ka- 
pryśny, wymyślny,  dziwaczny.  3.  [Ziele  ciiime- 
ryczne]  roś.  herha  sideritidis. 

Chimeryk,  a,  Ira.  cy  I.  roiciel,  fantasta.  2.  dzi- 
wak, kapryśnik,  grymaśnik.     Zdr.    -J-  Chimeryczek. 

[Chimerykl,  ów,  blp.]  rodzaj  kartofli,  ameryki, 
avierykany.     <Sld.  do  Chimera;  p.  Ameryki > 

t  Cblmicznie  przys.  od  Chimiczny. 

■f  Chimiczny  p.  Chemiczny. 

f  Chimik,  a,  Im.  cy  p.  Chemik. 

[Chlmioly,  ów,  blp.]  otręby.  <?> 

t  Chimista,  y,  Im.  ści  p.  Chemik. 

t  Chimja,  I,  blm.  p.  Chemja. 

China,  y  I.  Im.  y,  Chinowlec,  Cynnhona,  Drze- 
wo chinowe,  Kina,  Kinkina  bot.  (cinchona)  roś. 
z  rodziny  marzanowatych  plemienia  chinowych.  2. 
blra.  posp.  zam.  Chinina.     <Z  Peruwjańs.  ouina 

Siinfe  =  dosł.    kwa,   przez  Fr.  ąoinąuine,  china, 
p.  china  itd.> 


CHITYN 

[Chinąć,  nie,  nąl]  skitiąć,  kiwnąć,  wskazać  pal- 
cem; wogóle  ukazać.      <?  CHYB> 

Chinchila,  I,  Im.  e  zool.  (chinchilla  lanigera) 
zwierzę  szczurowate.  <IIp.  chinchilla,  z  języków 
Ameryk.  > 

Chinina,  y,  blm.  ehem.  alkaloid  z  kory  chino- 
wej.    <p.  China  > 

Chinka,  I,  blm.  choroba  racic  u  świń.  <Może 
w  związku  z  Nm.  hinken  =  kuleć> 

Chinolog,  a,  Im.  owie,  Sinoiog  uczony  badacz  a. 
znaiccu  rzeczy  chińskich.  <  Chiny  -\-  Gr.  -logos  = 
-znawca  > 

Chinowlec,  wca,  Im.  wce  bot.  p.  China. 

Chinowy  I.  przym.  od  China:  Kora  chinowa. 
Wino  chinowe.  2.  bot.:  a)  Chinowe  rośliny  (cin- 
choneae)  plemię  a.  podrodzina  marzunotuatych.  b) 
Drzewo  cliinowe  p.  China.   <  p.  China> 

Chińczyk,  a.  Im.  cy  przen.  upornie  ś.  trzymają- 
cy przestarzałych  form :  Wielki  z  ciebie  C.  <  Od 
nazwy  krajowca  Chin> 

xChinczyzna,  y,  Im.  y  p.  Chińszczyzna :  Modne 
chińczyzny.  Kniaź. 

Chiński :     [Chińskie     krople]  ^  tinctura  chinae. 
<Sld.  do  Chiny,  zam.  do  china  =  chinina> 
Chińszczyzna,  y,  Im.  y,  XChińczyzna    1.  to,  co 

z  Chin  pochodzi,  a.  jest  w  guście  chińskim;  język 
chiński.  2.  przen.  brak  gustu ;  uporczywe  zamiło- 
wanie  w  jakichś  dziwactwach  wskutek  przyzwycza- 
jenia. 3.  przen.  język  i  pojęcia  niezrozumiałe : 
Głębokość  myślenia  i  czucia  jest  dla  nich  chiń- 
szczyzna. 

I  Chiragra,  y,  Ira.  y  lek.  dna  ręczna,  artrytyzm 
w  rękach.     <Gr.  eheiragra> 

t  Chiragryczek,  czka.  Im.  czki  p.  Chiragryk. 

!  Chiragryczny  przym.  od  Chiragra. 

t  Chiragryk,  a.  Im.  cy  człowiek  chiragra  do- 
tknięty.   Zdr.  t  Chiragryczek. 

Chirny  zł.  jńjany.     <?  CHOR> 

Chiromancista,  y,  Im.  ści  p.  Chiromanta.  <Now. 
z  Gr.  cheirómantis  =  wróżący  z  ręki> 

Chiromancistka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Chiroman- 
cista. 

Chiromancja,  i,  blm.  wróżenie  z  rysów  na  dhmi. 

Chiromanta,  y,  Im.  cl,  Chiromancista,  Chiro- 
mantyk,  x  Chironomancista  zajmujący  ś.  chiro- 
7nancją. 

Chiromantka,  i.  Im.  I  forma  ż.  od    Chiromanta. 

Chiromantyk,  a.  Im.  cy  p.  Chiromanta. 

X Chironomancista,  y,  Im.  ści  p.  Chiromanta. 

Chiroplast,  u,  Ira.  y  mnz.  przyrząd  do  prawidło- 
loego  trzymania  rąk  przy  (jrze  na  fortepjanic :  C. 
Logiera.  <Now.  z  Gr.  cheir  =  rcka -f- plastós  = 
uformowany  > 

Chirurg,  a,  Im.  owIe  lekarz,  zajmujący  ś.  chi- 
rurgją,  ojierator.     <p.  Chirurgja> 

Chirurgicznie  przys.  od  Chirurgiczny:  Le- 
czyć C. 

Chirurgiczny  przym.  od  Chirurgja:  Narzędzie 
chirurgiczne.  Operacja  chirurgiczna.  Klinika 
chirurgiczna. 

Chirurgja,  i,  blm.  nauka  leczenia  chorób  za  po- 
mocą operacji.     <Gr.  cheirourgia> 

t  Chirurgowy  przym.  od  Chirurg:  Aby  to  przez 
żalu  a  osławienia  cliirurgowego  było.  Ocz 

Chirus,  a.  Im.  y  zl  pijak.     <?  CHOR> 

Chirzyć,  y,  yl  Kirzyć  7A.  pić.    <?> 

XChistać,  a  a.  szcze,  tal  p.  Chystać. 

xChistanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chistać. 

Chityn,  u,  blm.  chera.  główna  część  składowa 
hoardych  czyści    organizmów    zwierzęcych    niższych, 


Zi 


CHITTNOWY 

nnleżąca  do  alhuminoidów.  <  Now.  z  Gr.  chiton  = 
odzipż,  pokrywa  > 

Chitynowy  przym.  od  Chiłyn:  Powłoka  chity- 
nowa  raków. 

Chiwlan,  u.  ira.  y  a.  Bałwian,  Przetrwał  bot. 
(ailantlius^  roś.  z  rodziny  biegunecznikowatych. 
<Zap.  Ol]  roiasta   Chiwa> 

[Chize,  y,  blp.]  obora.      <p.  Chyż> 

Chiżnąć,  nie,  nąl,  nied.   Chiżyć  zł.  wyjńó.  <?> 

Chiżyć,  y,  yl  zł.  p.  Chiżnąć. 

[Chiżyna,  y,  Im.  y]  chałupa,  chatka:  Dymiło  ś. 
w  chiżynacli.  Krasz.    <Ukr.  cliyżyna,  p.  Cliyż> 

Chjasma,  y,  blm.  anat.  .'^krzyżowanie :  C.  ner- 
wów wzrokowych.     <Gr.  chiasma> 

Chjastolit,  u,  Im.  y  min.  szczególna  odmiana  an- 
dahtzytu,  mająca  taki  sam  jak  on  .<>kład  chemiczny, 
a  postać  icydlużonych  graniastoslupów  układu  róż- 
tioosiowego.  <Now.  z  Gr.  chiastós  =  skrzyżowa- 
ny-j-lithos  =  kamień  > 

[Chlabera,  y,  Im.  y]  p.  Flabera. 

[Chlabotać,  a,  al  i  C.  ś.]  p.  Chlebotać. 

Chlać,  a,  al  gm.  pić  chciwie,  żlopać,  chłeptać, 
chlapać,  chlapać.     <CHL(E)> 

Chlap  chlap,  Klap  klap  I.  odgłos  uderzenia  po 
błocie,  po  wodzie.  2.  p.  Chlapu.  3.  Ch\a.p  — chlast, 
klap,  buch,  chrost,  rym,  łomot,  bęc  (odgłos  czegoś 
upadającego).  4.  Chlap,  chlap  =  odgłos  chłepta- 
nia, chlip,  chlip.   <Dźwn.  CHLAP,  CHŁAP > 

[Chlapa,  y,  blm.J  I.  pomyje  do  picia  dla  bydła. 
2.  żart.  wódka.  3.  kobieta  niedbała,  nieporządna. 

Chlapacz,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  chlapie.  2.  naduly- 
tuający  trunków,  pijak.  3.  [C]  mówiący  nieoglę- 
dnie.     4.  myśl.  młoda  dzika  kaczka. 

Chlapać,  ple,  pal  p.  Chlapnąć:  Deszcz  chla- 
pie. 

Chlapanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chlapać:  C. 
szkap  po  błocie.  Jord. 

Chlapanina,  y,  blm.,  X  Klapanina,  [Chlapawka] 
slota,  szaruga,  plusk,  pluchota,  błocko:  Kiedy  Go- 
dy mróz  zaczyna,  na  Wielkanoc  C.  Prz. 

[Chlapawka,  I,  Im.  I]  p.  Chlapanina, 

[Chlapera,  y,  blm.]  gorzałczysko. 

ŁChlapka,  I,  Im.  i]  pokrywka;  zasuwka;  płatek. 
hiapnąć,  nie,  nąl,  X  Klapnąć,  nied.  Chlapać, 
X Klapać  I.  plusnąć,  bluznąć,  prysnąć:  Deszcz 
chlapie.  0.  kogo,  co  wodą,  błotem  =  ochlapać, 
chlapnąć  nań  wodą,  biotem.  2.  icy/tić,  łyknąć,  pal- 
nąć: C.  kielich  gorzałki.  3.  językiem,  ozorem 
:^  chlasnąć,  bluznąć  Językiem,  powiedzieć  coś  nie- 
właściwego. 4.  kogo  =  uderzyć,  lunąć,  chlasnąć, 
rąbnąć,  buchnąć,  pakiąć:  Chlapną,ł  go  w  pysk. 
5.  upaść,  paść,  klapsnąć,  klapnąć,  chlasnąć:  C.  na 
ziemię.  Chlapać  się  I.  chlapać  Jeden  drugiego.  2. 
pluskać  ś.,  babrać  ś.,  bebłać  ś.,  pepłać  ś.;  icalać  ś., 
szargać  i.:  Chlapie  ś.  w  wodzie  jak  kaczka.  C. 
ś  po  błocie.  Jun.  (-łazić,  brnąć,  szlapać  ś.,  szar- 
gać ś.  po  błocie).  <Dźwn.  CHLAP> 

Chlapnięcie,  a,  blm.  czynno.ś*^,  cz.  Chlapnąć. 

Chlappa,  y,  Im.  y  bur.  p.  Gniazdo. 

[Chlaptaó,  cze,  tal]  p.  Chłeptać  :  Kotek  mleko 
cłilapcze.  '" ' 

[Chlaptak,  a,  Im.  I]  ten,  co  bryzga  1>łotem. 

Chlapu  chlapu,  Chlap  chlap,  Klapu  klapu,  Klap 

klap  odgłos  uderzania  ś.  czegoś  uńszącego :  Pod- 
.skoczyła  do  pułapu,  a  piersi  jej  chlapu  chla- 
pu. l*śń.     <r)źwn.> 

yChlask!  p.  Chlast f 

XChlaskać,  szcza,  skal  p.  Chlasnąć  i  Chla- 
stać. 

Chlasnąć,  śnie,  snął,  Chlastnąć,  nied.  Chlastać 
I.  chrogtnc^ć,  chlapnąć,    lunąć  -  uderzyć :     Karabelę 


CHLEB 

w  zniżonej  ręce  trzymał,  jakby  ś.  zamierzał  nią 
C.  Krasz.  Ja  go  bywało  po  macierzyńsku  w  mor- 
dę chlasnę.  Krasz.  2.  ciąć,  rąbnąć,  odciąć,  uciąć, 
odrąbać:  C.  kawał  mięsa.  3.  rub.  wypić  gracko, 
chlapnąć,  łyknąć,  machnąć:  Zrazu  jakoś  wahał 
6.  nad  trzecim  kieliszkiem,  ale  gdy  go  zapach 
zaszedł,  obejrzał  ś.  i  chlasnął  żywo.  Krasz.  4. 
machnąć,  zrobić  za  jednym  zamachem:  Z  jakie 
sto  wierszy  chlasnę  do  jutra,  będzie  i  sława, 
będą  rubelki.  5.  Xa.  nied.  X  Chlaskać  cAiu.sng^}, 
bryznąć,  prysnąć:  Koła  chlastają  błotem.  Oss. 
6.  \Qi.^  =  &)  powiedzieć  coś  złego  przez  nieuwagę. 
b)  skoczyć:  Chlasnął  z  pieca,  c)  [0.  z  siłyj^ 
spaść  z  sił.  C.  Ś.  I.  uderzyć  ś.,  chrosinąć  ś.,  wy- 
ciąć ś.:  W  konfederatkę  ś.  chlasnął  i  ciemię. 
Słów,  2.  [C.  ś.J  zwrócić  ś.:  Chlasnął  ś.  na 
prawo.    <  CHLAST,  ?Dźwn.> 

Chlast  1  X  Chlask!  w.  I.  odgłos  uderzenia  a. 
padnięcia,  chlap,  bęc,  buch,  chrost,  łup:  [G.  go 
i  ucion  mu  głowę].  Nagle  ją  zakręci  i  C.  na  sto- 
łek posadzi.  C.  go  w  twarz.  C.  prast !  a.  ehla- 
stu  prastu  !  =  szach  mach,  łap  cap.  2.  y.odgłos 
kląskania,  np.  błota.     <Dźwn.> 

Chlastać,  a  a.  szcze,  tał  I.  p.  Chlasnąć.  2. 
C.  ozorem  =  obmawiać,  szkaloiaać.  3.  Xa.  XChla- 
Skać  CO  — szargać,  błocić.  4.  [C.]  =  a)  trząść  silnie. 
b)  chłostać,  c)  rzucać,  miotać,  d)  rodzić  dużo  dzie- 
ci- C.  Ś.  I.  xpluskać  ś.  2.  [C.  ś.]  rzucać  ś., 
miotać  ś. 

[Chlastak,  a,  Im.  I,  Chlastusia]  dziewczyna  roz- 
trzepana, lekkomyślna. 

Chlastanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chlastać. 

[Chlastanlna,  y,  blm.]  brzydka  pogoda,  niepo- 
goda. 

Chlastawa,  y,  Im.  y  I.  fC]  słota,  szaruga,  chla- 
panina, błoto.    2.  bot.  p.  Szlachtawa. 

[Chlastawica,  y,  Im.  e]  tfielka  hłyskaioica. 

Chlastnąć,  nie,  nąl  p.  Chlasnąó:  Chłopak 
chlast n;jł  chorążego  szablą  przez  gębę.  Sienk. 

[Chlastocha,  y.  Im.  y]  ivłóczc(/a.  potosinoga. 

[Chlastusia,  I,  Im.  e]  p.  Chlastak. 

(Chiastyga,  I,  Im.  I]  pog.  o  zacierce. 

[Chlaścic,  a,  Im.  e]  szlaclicic.  <  Umyślny  sld. 
do  CHLAST > 

Chlaśnięcie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Chlasnąć. 

[Chląd,  u.  Im.  y]  młoda  sosna,  wyniosła  a  cien- 
ka, do  grodzenia  płotów  zdatna.     <CHŁĘD> 

Chląża,  y,  Im.  e  bot.  (geonoraa)  roś.  ""z  rodzi- 
ny palm.     <?> 

Chleb,  a,  Im.  y  I.  upieczona  bryla  mąki  zaczy- 
nionej: C.  biały,  pszenny,  pytlowy,  żytni,  sitn)-^, 
podsitkowy,  czarny,  razowy  (-razowiec),  berło- 
wy  C  =  z  ^iewa/Hj^,  świeży,  czerstwy,  wypieczony, 
niedopieczony,  pulchny,  domowy,  wiejski.  Skiba, 
kęs,  gleń,  bochenek,  kromka,  kawałek,  pajda 
chleba.  Skórka  od  chleba.  Ośrodek  z  chleba. 
Zaczynić  na  C.  Wsadzić  C.  do  pieca.  Wysadzić 
C.  z  pieca.  Krajać,  jeść,  spożywać  C.  Nie  z  je- 
dnego pieca  C.  jadał  (  =  bywalec).  Suchy  C.  a. 
C.  z  solą.  (=bez  masła).  C.  przaśuy  (-bez  kwa-^tu). 
C.  komyśny  &.  komy śm&'^=^ chleb  żołnierski:  Się- 
ga po  mały  garnuszek,  w  którym  moczy  ś.  tro- 
chę komyśnego  chleba.  Zap.  Kto  na  ciebie  ka- 
mieniem, ty  na  niego  chlebem  (=piać  dobrym  za 
złe).  Dobry  C,  gdy  kołacza  niemasz.  Prz.  (  =  na 
bezrybiu  i  rak  ryba).  Dobry  C.  z  solą,  kiedy  z  do- 
brą wolą.  Prz.  (= dobry  dar  skromny,  ale  z  serca 
pochodzący).  Areszt  o  chlebie  i  wodzie.  Skazali 
f:o  na  C.  i  wodę.  Głodnemu  C.  na  myśli.  Prz. 
•lak  C.  z  masłem  =  <7/a(iA;o,  łatwo,  juk  po  maśle. 
Z  nikim  ś.  chlebem  nie  przełamał  (  =  niegościnny). 


27S 


CHLKBEK 


CHLEBOTAĆ 


Przyjąć  kogo  chlebem  i  solą..  Przen. :  C.  żywo- 
ta =i^.  Sakrament.  fC.  żałobny  p.  Stypa.  Żart.: 
C.  h\n\y  —  kobiety,  płeć  piękna.  2.  życie,  iywnoić, 
posiłek,  strawa,  pożywienie,  jedzenie,  slóf,  pokarm, 
poczęstunek:  Chleba  naszego  powszedniego  daj 
nam  dzisiaj.  Kniaź  prawie  wszystką  szlachtę 
chlebem  był  zhołdował,  iż  R.  przy  nim,  jedząc 
i  pijąc,  wszyscy  bawili.  Stryjk.  Zyć,  podróżować 
o  proszonym,  o  żebranym  chlebie.  Prosić,  żebrać 
chleba  a.  o  C  Przen.":  fDać  komu  chleba  =  na- 
warzyć  piwa,  narobić  biffosu  =  narobić  biedy.  Czapką, 
chlebem  (a.  papką)  i  solą  ludzie  ludzi  niewolą.  Prz. 
Chlebem  komu  gębę  zatkać  (=^ datkiem).  Przen.: 
C.  powszedni  =  rzet-z  zwyczajna:  Dla  wytrawnego 
żołnierza  walka  była  chlebem  powszednim.  Krasz. 
3.  dubrobi/t,  majątek,  zamożność,  bogactwo:  C.  ma 
rogi,  a.:  C.  go  bodzie  (-robi  (jo  dumnym).  4. 
utrzymanie,  żiicie;  hyt,  mienie:  Pracować  na  C, 
na  kawałek  chleba.  Zarabiać  na  C.  w  pocie  czo- 
ła. Ciężki  kawałek  chleba.  Ledwie  mu  starczy 
na  suchy  kawałek  chleba  {-na  pierwsze  j)otrze- 
ht)  życia).  Ma  C.  zapewniony.  Pójść  na  swój  C. 
Kupcy  skarżą  ś.  na  Żydów,  że  im  C.  odbierają. 
Pozbawić  kogo  chleba.  Pilnuj  tego,  z  czego  masz 
C.  U  wdowy  C.  gotowy.  Prz.  Snadnie  do  promo- 
cji i  do  chleba  przychodzą.  Falib.  5.  .tposóh  do 
życia,  rzemiosło,  profesja;  służba,  obowiązek,  kon- 
dycja, posada:  Być  "na  czyim  chlebie  a.  jeść  czyj 
C.  Już  i  żołnierskiego  i  dworskiego  i  gospodar- 
skiBijo  i  kupieckiego  kosztowałem  chleba.  Boh. 
Z  młodości  na  rycerskim  chlebie  w  cudzych  zie- 
miach żył.  Pa|ir.  Podziękować  za  C.  (=za  służ- 
bę).  Puściła  ś.  na  lekki  C.  {  =  oddała  ś.  nierzą- 
dowi). Ty  widzę  chcesz  płacy  o  leżanyra  chle- 
bie. Kam.  C.  nauczycielski.  C.  i&skiWfy -utrzy- 
manie do  śmierci  za  wysługę  lat:  Być  U  kogo  na 
łaskawym  chlebie.  fC.  "zasłużony  a.  wysłużo- 
ny ^rfonrł  c/a  tv  ziemi,  daioana  dobrze  zasłużonym 
krajowi.  6.  f  Próżny  C.  -  darmozjad,  pasorzyt,  próż- 
niak, truteń:  Nic  zacnego  nie  pomyśli  pan  mło- 
dy, próżny  C.  i  ciężar  ziemi.  Birk.  7.  fC.  zimo- 
wi a.  fchleby  zimowe,  fHiberna,  tHyberna  =  a) 
danina  od  poddanych  dóbr  królewskich  i  duchow- 
nych na  opłacenie  żołdu  wojsku  w  zimie,  b)  Chle- 
by zimowe  a.  chleby  =  Ze2e  zimowe,  kwatery  zimo- 
we: Na  chlebach  niech  ś.  sprawują  cicho.  Jabł. 
Pójdą  na  zimowe  chleby.  .labł.  8.  [C]  =  a)  zboże. 
b)  dożywocie,  c)  „C.  piec''  nazwa  gry.  9.  C.  pszczel- 
ny a.  Obnóże  hart. -masa  mączna  to  komórkach 
plastrów  miodowych,  .<tłużąca  za  pierwszy  pokarm 
dla  liszek  pszczelnych.  10.  bot.  a)  C.  małpi,  p. 
Baobab,  b)  C.  św.  Jana  a.  świętojański  p.  Sza- 
rańczyn.  c)  C.  wieprzny  a.  wieprzowy  a.  świni, 
p.  Gduła,  d)  C.  zajęczy,  p.  Kosmatek.  Zdr.  Chle- 
bek, xChlebik,  XĆhlebiC2ek,  [Chlebiczek],  Chle- 
buszek,  Chlebuś.  <(iot.  hlaifs,  2  pp.  hlaibis, 
Śr.  (irn.  lileib,  Nm.  Liab> 

Chlebek,  bka,  Ira.  bki  p.  Chleb:  Trzeba  ś.  do- 
robić, a  dopiero  obejrzeć,  czy  kto  razowy  mój 
powszedni  C.  zechce  ze  mną  podzielić.  Krasz. 
Pocieszcie  ś.  dzieci,  chleb  będzie,  chleb  nowy, 
nasz  C.  kochany,  dar  boży.  Len. 

fChleblca,  y,  Ira.  e,  [C]  bochen  chleba:  Niosła 
trzy  chl<'biee  chleba.  Leop. 

xChlebiczek,  czka,  Im.  czki  i  [C]  p.  Chleb. 

fChlebić,  i,  ii  p.  Pochlebiać:  Gdzie  ś.  to  cne- 
mu nie  chlebi  złemu.  Papr.  [C.  Ś.j  darzyć  ś.,  po- 
wodzić ś.:  Aby  ś.  pannie  młodej  chlebiło.  <p. 
Chleb,  Pochlebiać  > 

t  Chlebie,  a,  blm.  zb.  kupa  chlebów. 

XChleblk,  a,  Im.  I  p.  Chleb 


xChlebiJec,  Ica,  !m.  Ice  bot.  p.  Chlebowiec. 
< Naśladowanie  nazwy  niby  Gr.-Łć.  artocar- 
pus;  Gr.  artos=chleb> 

[Chiebiotać,  ce,  tal]  p.  Chlebotać. 

Chlebnica,  y,  Im.  e  I.  dzieża  od  chleba.  2.  szafa 
do  chleba.  3.  [C]  łopata  do  chleba,  iii.  [wiosło]. 

Chlebnik,  a,  Im.  cy  I.  a.  xChlebopiek  piekarz. 
2.  [C]  człowiek:  Wy  ehlebniki,  siadajta  na  ow- 
sianiki.  (na  konie.  Zag.) 

X Chlebny  I.  p.  Chlebowy:  Mąka  chlebna.  2. 
ivydający  zboże,  w  chleb  bogaty,  żyzny:  Ziemia 
chlełjna  głodnym  ludom  jest  potrzebna.   Pol. 

X  Chleboehwalstwo,  a,  blm.  czczenie  chleba. 
<Chleb-|-CHWAŁ> 

Chlebodajność,  i,  blm.  rz.  od  Chlebodajny.  <  Chleb 
-KDA> 

Chlebodajny  I.  dający  chleb,  chleborodny,  uro- 
dzajny, żyzny:  Ziemia  chlebodajna.  2.  dający 
utrzymanie,  t/oc/wJn^ ;  Chlebodąjne  zajęcie.  Chle- 
bodajna praca. 

Chlebodawca,  y,  Im.  y  I.  chleba  dający :  Chłopi, 
nasi  chlebodawcy.  Leszcz.  2.  dobroczyńca,  do- 
brodziej: Pilecki  był  człowiek  zacnego  rodu, 
ktemu  C.  wielki.  Biel.  M.  Uczonych  i  artystów 
wielki  C.  3.  dający  zarobek  i  utrzymanie,  praco- 
dawca. 

XChlebodawczy  przym.  od  Chlebodawca:  Clile- 
bodaweza  Ceres. 

Chlebodawczyni,  I,  Im.  e  forma  ż.  od  Chlebo- 
dawca. 

XChlebodrzew,  u,  Im.  y  bot.  p.  Chlebowiec. 
<Chleb-fDKZEW> 

Chlebojad,  a,  Im.  y  I.  a.  fChlebojedzca,  fChle- 
bojejca  chleb  czyj  jedzący;  robotnik,  najemnik.  2. 
chleba  dużo  jedzący.  3.  a.  XChlebostraw  darmo- 
zjad, pasibrzuch.  4.  zool.  (anobium  paniceum) 
owad  tęgopokryivy,  pięcioczlonkowy,  z  rodziny  czer- 
wotoków.  <Chleb-|-JAD> 

fCUebojedzca,  y,  Im.  y  p.  Chlebojad:  Czelad- 
kaśmy  boska  i  chlebojedzcy  domowi  i  dzieci  je- 
go. Skar. 

fChlebojeJca,  y,  Ira.  y  p.  Chlebojad:  Jesteśmy 
tu  gośćmi  naszego  pana  i  chlebojejcami  jego. 
Żarn. 

X  Chlebokradzca,  y,  Im.  y  złodziej  chleba. 
<Chleb+KRAD> 

xChlebokradzki  przym.  od  Chlebokradzca. 

XChlebołamanie,  a,  Ira.  a.  obrządek  łamania 
chleba,  t.  j.  dzielenia  ś.  chlebem  w  starym  zakonie. 
<Chleb-fŁOM> 

XChlebopiek,  a,  Ira.  }  p.  Chlebnik.  <  Chleb -[- 
PIEK> 

XChleboprzedawca,  y,  Im.  y  sprzedający  chleb. 
<Chieb-|-Prze+DA> 

xChleborobny  robiący  chleb,  a.  na  chleb:  Chle- 
borobne  chłopstwo.  Nar.   <Chleb4-R0B> 

Chleborodny  rodzący  chleb,  czyli  zboże,  chlebo- 
dajny :  Chleborodne  lato.  Ryb.  J.  Pola  chleborod- 
ne.  i)ra.     <Chleb-fROD> 

XChleborÓb,  oba,  Im.  oby  robiący  chleb  a.  na 
chleb  dla  kogo:  Najezdnik  mocny  został  panem 
i  dziedzicem;  tubylec  poddanym  i  chleborobem, 
to  jest  chłopem.  Nar. 

XChlebo8traw,  a,  Im.  y  p.  Chlebojad.  <  Chleb 
-fS+TRU> 

[Chlebotać,  cze  tał,  Chiebiotać,  Chrebotać, 
Chrebościć;  Chrobotać]  I.  chrzęścić  piłą,  wydawać 
chrzęst.  2.  chiciać.  3.  mącić,  bełtać  coś  w  naczyniu. 
C.  ś.,  [Chlabotać,  Chlabotać  ś]  chyhotać  1,  ru- 
szać ś.,  nie  być  dobrze  przymocowuitym,  obluzować 
i.,  chcłbotać  ś.:  But  za  wielki  chleboeze  ś.  ua  no- 
gach {  =  laia).     <Diwa.> 


279 


CHLEBOTANIE 


CHLOROWIEC 


fChlebotanie,  a,  blin.J  czynność  cz.  Chlebotać. 

Chlebotanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chle- 
botać ś. 

XChlebotworny,  X  Chlebotwórczy  stwarzający 
clileb:  Chlebotworna  Ceres.  Nar.-  <  Chleb -f 
TWOR  > 

X  Chlebotwórczy  p.  Chlebotworny. 

[Chlebowa,  ej,  Im.  e]  rz.  kobieta  na  dożywociu^ 
dożiiwotniczka.   <  Chleb  > 

Ćhlebowcowaty  bot.:  Chlebowcowate  rośliny  (ar- 
tocarpeae)  rodzina  roślin  kwiatowych  dwuliścien- 
nych. 

Chlebowe,  ego,  blm.  pieniądze,  które  i.  dają  na 
chleb,  strawne. 

Chlebowiec,  wca,  Im.  wce,  xChlebilec,  XChle- 
bodrzew,  Chlebowe  drzewo  bot.  (artoearpus)  roś. 
z  rodziny  chlebowcowalych.   <p.  Chlebilec> 

Chlebowy  I.  ą.  x  Chlebny  przym.  od  Chleb: 
Piec,  kosz  C.  fŻołnierz  G.  =  służący  dla  chleba,  dla 
żołdu.  fC.  stó\  =  obiadowy.  2.  bot.:  Chlebowe 
drzewo,  p.  Chlebowiec.  3.  garb.:  Skóra  chlebo- 
wa, p.  Skóra.  [C.,  ego,  Im.  Ij  rz.  dożywotnik. 

Chlebówka,  i,  Im.  i  wódka,  nalewka  na  chlebie 
przypalanym. 

XChleburad  przym.  chciwy  na  chleb,  dla  chleba 
wszystko  czyniący,  pasibrzuch.    <  Chleb-|-RAD  > 

Ćhlebuszek,  szka,  Im.  szki  p.  Chleb:  Święty 
C.  Kon. 

Chlebuś,  a,  Im.  e  p.  Chleb:  Ja  postarałem  ś. 
o  pracę  i  C.  Sew. 

[Chlechać,  a,  a.\]  jęczeć,  stękać.  <Dźwn.> 

[Chlepiać  się,  a  ś.,  al  ś.  dźwierzami]  =  usto- 
wicznie  przetwierać  ś.   <  Dźwn.  > 

[Chłeptać,  ce,  tal]  p.  Chłeptać.  <Dźwn.> 

[Chleptak,  a,  Im.  IJ  ten,  co  chłepcze. 

Chlew,  a  a.  u,  Im.  y  I.  komórka  dla  trzody: 
Świński  C.  Zapędzić  świnie  do  chlewu.  Zająć  cu- 
dze świnie  do  chlewu.  A  do  chlewa!  2.  do- 
łek w  grze  zwanej  świnką.  Zdr.  Chlewik,  Chle- 
wek,  Chlewiczek,  Chlewuszek.  Zgr.  Chlewisko. 
<Zap.  Got.  hlija  =  namiot,  Śr.  Gra.  liewe  =  alta- 
na > 

Chlewek,  wka,  Im.  wki  p.  Chlew. 

Chlewiarka,  I,  Im.  I  dozorczyni  chlewów. 

Chlewlarnia,  I,  Im.  e  chlewy,  miejsce  chlewów 
i  ich  zawartość:  Upadek  inwentarza,  owczarni, 
chlewiarni,  ciijjgnie  za   sobą  zjjj-ubę  rolnictwa, 

Chlewlarz,  a,  Im.  e  dozoru,  chlewów. 

Chlewiczek,  czka.  Im.  ozki  p.  Chlew. 

Chlewik,  a,  Im.  I  p.  Chlew. 

Chlewisko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Chlew. 

Chlewnia,  I,  blm.  trzoda  chlewna,  świnie,  niero- 
fjnrizna:  Dziodzińczyk  ożywiony  był  w  cii^gii 
dnia  drobiem,  chlewnią,,  bydłem  i  końmi.  Krasz. 
1'asącą  ś.  chlewnie  kazał  swoim  ludziom  za  mie- 
dzę przepędzić.  ByK. 

Chlewny,  XGhlewowy  przym.  od  Chlew:  Tizoda 
chlewna  a.  X bydło  clilewne^mero^adsnA  Na- 
wóz C. 

XChlewowy  p.  Chlewny. 

Chlewuszek,  szka.  Im.  szki  p.  Chlew. 

[Chllb,  a,  im.  y]  karo,  dzwonki  w  kartach. 
<=  Chleb  > 

[Chllbać,  a,  al]  I.  p.  Chlibotać.  2.  a.  [Chlipać] 
klepać. 

[Chlibotać,  ce,  tal,  Chllbać]  poruszać  naczynie 
X  cieczą  tak,  że  wydaje  głos:  chlip.  < CHLIP, 
GnMB> 

Chlip!  cMipl  wyraz  naśladujący  a)  odgłos  koni  po 
mnkraj  idących  drodze;  b)  głośny  płacz,  łkanie; 
e)  głośne  chłeptanie  wody  a.  jakiego  innego  płynu, 
cLUi),   chlap.  <])źwn.  C)HLr'P> 


[ChllpaCzka,  I,  Im.  i]  yszelka  polewka. 

Chlipać,  ple,  pal  I.  p.  Chllpnąć.  2.  [C]  p.  CHr 
bać.     3.  [C.  drzwiami]  trzaskać;  przetwierać  ■■ 

Chlipanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Chlipać. 

[Chlipek,  pku,  blm.]  łkanie,  chlipanie:  Dziaduś 
spytali  jakby  z  chlipkiera. 

XChliplć,  I,  II  p.  Chlipnąć. 

Chllpnąć,  nie,  nąl,  nied.  Chlipać,  xChliplć,  [Chnl- 
pać]  i.  zaczerpnąć  napoju  ustami,  chlapnąć,  nied. 
chłeptać,  łeptać.  2.  załkać,  zaszlochać,  zachlipać. 
3.  lek.:  Chlipiący  szmer  oddechowy  =  odae;i  szme- 
ru pęcherzykowego. 

Chlipnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chlipnąć. 

XChliptać,  ce,  tal  p.  Chłeptać. 

XChliptanie,  a,  Im.  a  p.  Chłeptanie. 

XChiisnąć,  śnie,  snął  p.  Chlypnąć. 

[Chlistacz,  a,  Im.  e]  człowiek  chciwy  na  napitek. 

[Chlistać,  a,  al]  chciwie  p>ić,  jeść.  <CHIjIST, 
CHŁYST> 

[Chlistwa,  y.  Im.  y]  p.  Glista.    <p.  Glista> 

[Chłopy,  ów,  blp.]  pomyje.   <?  CHŁAP> 

Chlor,  u,  blm.,  xChl6ryna  chem.  pierwiastek 
z  gromady  chlorowców,  Xsoliród,  Cl.  < Gr. 
chlórós  =  zielonawy  > 

Chloral,  u,  blm.  chem.  trójchloroaldehid  octowy, 
CgCljHO,  znany  głównie  w  związku  z  wodą  jako 
t.  zw.  wodan  chloralu,  CjClsHjOj. 

Chloran,  u,  blm.  chem.  sól  pochodząca  od  kwa- 
su chlomego:    C.  potasu. 

Chlorek,  rku  chem.  I.  Im.  rkl  związek  chloru 
z  jakimkolwiek  pierwiastkiem,  gdzie  chlor  jest  czę- 
ścią związku  elektroujemną.  2.  blm.  a.  [Florek] 
związek  chloru  z  wapnem,  używany  do  dezynfekcji 
i  jako  środek  bielący. 

Chloroapatyt,  u,  Im.  y  min.  p.  Apatyt.  <  Chlor 
-fApatyt  > 

Chlorofan,  u.  Im.  y  min.  p.  Fluoryt.  <  Chlor 
-f-Gr.  fanós  =  świecący  > 

Chlorofil,  u,  blm.  pierwiastek  roślinny  zielony  na- 
tury żywicznej.   <Chlor+Gr.  fyllon  =  iiśe> 

Chlorofilowy  przym.  od  Chlorofil:  Ciałka  chlo- 
rofilowe. 

Chloroform,  u,  blm.  chem.  trójchlorometan,  śro- 
dek lekarski,  znieczulający  i  usrjpiający,  CCIjH. 
<Now.  z  Chlor-i-Łć.  forma  > 

Chloroformować,  uje,  owal  zadawać  chloroform 
w  celu  znieczulenia  i  uśpienia  chorego ;  usypiać 
i  znieczulać  za  pomocą  chloroformu. 

Chloroformowanie,  a,  Ira.  a  czynność  cz.  Chloro- 
formować: Chloroformowania  przy  bolesnych  ope- 
racjach stały  ś.  rzeczą  codziennego  niemal  użytku. 

Chiorohldryna,  y,  blm.  chem.  wogóle  produkt 
zastąpienia  hidroksylu  przez  chlor  w  alkoholu  wielo- 
hidroksylowym ;  szcze/j.  chlorohiilri/ua  glicerynowa 
CII,  (Oli).  CH(OH).  CH,C1.  <Chlor+Gr.  hydor  = 
woda> 

Chlorometrja,  i,  blm.  chem.  część  analizy  che- 
micznej, obejmująca  metody  oznaczania  ilościowego 
chloru.     <Chlor+Gr.  -raetria  =  -inierstwo> 

Chloron,  u,  blm.,  XChloryn  chem.  sól  kwasu 
chlorawego. 

Chloroplast,  u,  Im.  y  bot  p.  Ciałko. 

Chlorospinel,  u,  Im.  e  min.  p.  Spinel.  < Chlor 
-f  Si)ini'l> 

Chlorować,  uje,  owal  farb.  zanurzać  włókno 
U)  chlorku. 

Chlorowanie,  a,  blm.,  Chloryzaoja  czynność  cz. 
Chlorować. 

Chlorowiec,  wca.  Im.  wce,  xChlorzec  jakikol- 
wiek jiicrwiastek,  należący  do  tejże  gromady,  co 
i  chlor  (np.  brom,  jod),    li  .-i  1  o  i  d  ,    halogion. 


2280 


CIILOROWNIA 


CriLUSTAWKA 


Chlorownia,  I,  Im.  e  farb.  izba  słuiąca  do  chlo- 
roioanin. 

Chlorowodan,  u,  blm.  chera.  produkt  przyłącze- 
nia chlorowodoru  do  jakiejś  zaandy :  C.  amonjaku 
(=chlorek  amonu).    <ChIor-}-Wodan> 

Chlorowodór,  oru,  blm.  cliem.  chlorek  wodoru, 
kwas  chloroifodorny,  kwa.t  solny,  zuii'izek  wodoru 
z  chlorem.  IICI.    <  Chi or-f- Wodoru 

Chlorowy  przj'm.  od  Chlor. 

xChloryn,  u,  blm.  p.  Chloron. 

XChloryna,  y,  blm.  chem.  p.  Chlor. 

Chloryt,  u,  Im.  y  rain.  minerał  złoiony  z  kne- 
miouki,  tlenku  glinu,  tlenku  żelaza,  tlenku  magne- 
zu i  wody,  tworzący  taOlicowate  kryształy  heksago- 
nalne, w  najrozmaitsze  grupy  złączone,  a  także  bry- 
ły krystaliczne,  blaszkowate  i  ziemiste  barwy  zielo- 
nej, a,  też  skały,  nazwane  łupkiem  chloryt  o- 
wy  ra. 

Chlorytowy  przym.  od  Chloryt:  Łupek  O.  p. 
Chloryt. 

Chloryzaoja,  I,  blm.  p.  Chlorowanie. 
XChlor2ec,  roa,  blm.  chem.  Chlorowiec. 

1.  Chluba,  y,  blm.,  f  Chluba  I.  chełpliwość, 
chlubienie  i.  z  czego,  a.  czym ;  szczycenie  ś.  czym, 
popisywanie  i.:  Niechaj  tej  ze  mnie  nie  ma  nie- 
j)rzyjaciel  chluby,  aby  miał  rzec :  „Jam  go  starł 
i  jtrzywiódł  do  zguby."  Kochan.  C.  poziomych 
iiiuysłów  jest  właściwym  przymiotem.  2.  duma, 
pochwała:  Mogę  to  z  chlubą,  sobie  powiedzieć, 
żem  8.  nigdy  nie  ominj},ł  z  prawdą.  3.  zaszczyt, 
chwała,  ozdoba:  Rozumna  żona  jest  chlubą  swo- 
jego męża.  Tyś  była  chlubą  narodu  naszego. 
Skar.   <  CHLUB > 

2.  Chluba,  y,  im.  y  a.  Baba  leśn.  rózga,  wić, 
wiecha.   <p.  Kluba  > 

[Chlubać,  a,  al  i  C.  ś.]  p.  Chiupnąć:  Gorza- 
łeczko,  nie  chlubaj  ś. 

xCh!uboa,  y,  Im.  y,  x  Chlublciel,  x  Chlubnik, 
X  ChlublŚ,  X  Chlubski  chlubiący  ś.,  chełpiący  ś., 
samochwał,  pyszałek. 

Chlubią,  i,  Im.  e  bot.  (gordonia)  i-oś.  z  rodziny 
cistronkowatych.     <?> 

XChlubicJei,  a,  Im.  e  p.  Chlubca. 

Chlubić  się,  I  ś.,  ii  ś.,  f  Chlubić  ś.  z  czego  a. 
czym  =  chełpić  i.,  szczycić  1,  wynosić  ś.  <  CHLUB  > 

Chlubienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chlu- 
bić ś. 

XChlublś,  a,  Im.  e  p.  Chlubca. 

f  Chlubliwie  przys.  od  Chlubliwy:  Żem  przy- 
szedł w  tych  leciech  do  doskonałości,  mówiłbym 
C.  Skar. 

fChlubilwość,  i,  blm.  rz.  od  Chlubliwy. 

t Chlubliwy  p.  Chlubny:  Człowiek  lekki  i  sproś- 
nie C.  Górn. 

X  Chlubnik,  a.  Im.  cy  p.  Chlubca. 

Chlubnie,  Chlubne  przys.  od  Chlubny:  Ukjńczył 
szkoły  G.  (  =  2  odznaczeniem). 

Chlubno  p.  Chlubnie.  Wor. 

Chlubność,  i,  blm.  rz.  od.  Chlubny. 

Chlubny  I.  zaszczytny,  chwalebny:  Zawarł  pokój 
C.  Zgon  C.  2.  Xa.  f  Chluby,  f  Chlubliwy  lubią- 
cy i.  chlubić,  chełpliwy,  pysznikowaty. 

Chlubotać,  cze,  tal  p.  Chiupnąć:  Krew  chlu- 
botała,  jak  woda,  pod  uderzeniem  kopyt  koń- 
skich. Sienk.     <Dźwn.  CHLUB,  CHLUP > 

Chlubotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chlubotać. 

Chlubownica,  y,  Im.  e  a.  Biegun  H.  kół  wbity 
w  ziemię,  służący  do  robienia  z  wici  wiązadeł. 
<p.  Kluba> 

xChiubski,  ego,  Im.  scy  ]>.  Chlubca. 

+  Chluby  p.  Chlubny. 


[Chludny]*  schludny,  porządny,  czyuly,  n/jnrnięty. 
<CnLUD> 

[Chludzić,  i,  II]  czyścić;  robić  porządek:  Konie 
C.  [C.  Ś.]  I.  ubierać  ś.  schludnie;  czyścić  ś.:  Cze- 
ladki  nie  budzisz,  sama  ś.  nie  chliidzisz.  Kolb. 
2.  przebierać,  wybredzać  w  czym.    <CHLUD> 

[ChlunąĆ,  nie,  nąl]  I.  dmuchnąć.  2.  lunąć, 
chlusnąć:  Ja  jak  jego  tej  nie  ehlunę  mocno 
pięscą    w  gębę!     Derd.     <ĆHLU> 

Chlupać,  ple  a.  xpa,  pal  p.  Chiupnąć:  Z  tułu- 
pa  krew  do  góry  chlupa.  Malcz.  Chlupa  po  bło- 
cie.      <Dźwn.  CHLUP,  CHLUB  > 

Chlupanie,  a,  blm.,  czynność  cz   Chlupać. 

Chiupnąć,  nie,  nąl,  nied.  Chlupać,  [Chlubać, 
Chlubać  Ś.],  ChlupotaĆ,  Chlubotać  I.  chybnąć  na- 
czyniem z  płynem.  2.  (o  płynie,  błocie)  wydać 
odgłos,  padając,  klapnąć.  3.  stąpając  po  loodzie  a. 
błocie,  sprawić,  że  plusną.  4.  Chiupnąć,  Chlupać  = 
chlusnąć,  buchnąć,  Zunc(5  ,'r!/.'?nfjd;  Rozplatał  Szwe- 
da, aż  krew  zeń  chlapnęła.  Przybór.  Ręk% 
ehlupnął  trochę  wody  w  oczy.     <p.  Chlupać > 

Chlupnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chiupnąć. 

ChlupotaĆ,  cze,  tal  p.  Chiupnąć. 

Chlupotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  ChlupotaĆ. 

Chlusnąć,  śnie,  snął,  xChlustnąć,  nied.  Chlu- 
stać I.  czym  =  iMn(jć,  chlapnąć,  prysnąć,  bryznąć: 
C.  na  kogo  wodą.  Przen.:  Fircyk  ów  coraz 
w  oczy  swoją  mitrą  chluśnie  i  wyjeżdża  na  po- 
pis. Nar,  (—mydli  drugim  oczy).  2.  przen.  na- 
bredzić,  napleść,  bluznąć,  rzucić  słowo  obelżywe: 
C.  językiem  (  =  chlasnąć,  chlapnąć).  3.  (o  pły- 
nie) chiupnąć,  lunąć,  buchnąć,  trysnąć,  rzucić  ś.: 
Krew  z  rany  chlusnęła.  4.  w  wodę  —  plusnąć, 
skoczyć,  rzucić  ś.,  buchnąć.  5.  chlasnąć,  lunąć, 
wyciąć,  palnąć :  Jak  chlusną,  jednego  z  nich. 
Birk.  Kiedy  cię  mizerna  śmierć  tak  chlusnęła 
kosą...  Rej.    <  CHLUST > 

1.  Chlust!  w.  I.  odgłos  padającego  płynu,  chlap ! 
przen.  odgłos  uderzenia,  chlast!:  C.  na  niego 
z  okna  porayjami.  Oss.  Zaraz  go  C.  w  łeb.  Boh. 
C. !  urżnął  zbójcy  język.  2.  odgłos  padnięcia 
w  płyn,  chlap!  plusk!  buch  I :  C.  w  wodę!  Prze- 
mienił się  w  rybę  i  C.  do  sadzawki.  3.  [C!  C.!] 
odgłos  chrustania,  gryzienia:  Ząbeezkami  chlu- 
sta: C!  C!  C! 

2.  Chlust,  a,  Ira.  y  I.  [C]  kilkoletnia  brzoza, 
ścięta  razem  z  gałęźmi  i  liśćmi,  do  wycierania  sadzy 
tu  kominach  i  t.  p.,  wiecha.  2.  [C]  cienki  drążek, 
do  którego  przywiązuje  ś.  słoma,  kryjąc  nią  dach 
w  sposób,  zwany  „pod  C",  t.  j.  nie  kulikami.  3. 
[C]  blm.  pewna  gra  w  karty  u  gminu:  Grywał 
z  ekonomem  w  chlusta.  Bał.  4.  ogr.  rub.  bar- 
dzo bujny  pęd.  5.  ryb.  kij  do  wędki.  6.  zł.  ru- 
bel.    <p.  Chlusta  > 

X Chlustem  przys.  =  strumieniem,  fontanną: 
Czarna  posoka  chlustem  z  brzucha  pluszczy. 
Pot.      <Dźwn.> 

[Chlusta,  y,  Im.  y]  pręt,  rózga,  wić  do  sma- 
gania.    <?  Por.  Ros.  hlysti> 

Chlustacz,  a,  Im.  e  I.  [C]  ten,  co  chlusta.  2. 
[C.J  ogon  (w  zagadkach).  3.  X gaduła,  prawią- 
cy niedorzeczności. 

Chlustać,  a,  al  I.  p.  Chlusnąć.  2.  [C]  chru- 
stać,  gryźć:  Ząbeezkami  chlusta.  C.  Ś.  (o  pły- 
nie) miotać  ś.,  rzucać  ś.,  bałwanić  i.,  kolijsuć  ś., 
bujać  ś.:  Morze  po  omacku  w  eiemno.<c!ach  ś 
chlusta.  Kon.     <CHLUST> 

Chlustanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Chlustać. 

Chlustawa,  y,  Im.  y  bot.  p.  Szlachtawa. 

!  Chlustawka,  i,  l?n.  '  <hem    p.  Tryskawka. 


22^i 


CHLtSTEK 


CHŁODZIĆ 


Chlustek,  stka, 

wania  wody. 


Im.  stki  szufelka  do  wychlusty- 


XChlustnąć,  nie,  nąl  p.  Chlusnąć. 

fChluszczenIe,  a,  blm.]  ezynnośi^  cz.    Chluścić. 

[Chluścić,  I,  UJ  j)rzył()żyć  cfduslajui  strop  s'rze- 
chy,  grzbiet  sterty,  czub  stogu,  zabezpiecza j(ic  od 
wiatru.      <  CHLUST  > 

Chluśnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chlusnąć. 

[Chluśtyk,  a,  Ira.  I]  chłystek,  pędziwiatr,  letkie- 
wicz:  Młodzik,  C,  obieżyświat.  Jun.  <  CHLUST, 
OHŁYST  > 

f  Chlanąć,  nie,  nąl  p.  Chłonąć:  Wy,  obhulni- 
cy,  c-hłaniecie  domy  wdów.  Sekl.  <{).  Cliłon!ić> 

IChland,  a,  Im.  y]  oiófi. 

Chlapać,  ple,  pal  I.  p.  Chlapnąć:  Pies  chci- 
wie chlapie  (  ■=  chłepcze).  2.  [C]  Injó  chciwym, 
łakomym,  lapaó.     <CHŁAP> 

Chlapanie,  a,  blm  ,  czynność  cz.  Chlapać. 

[Chlapczarka,  I,  Im.  I]  dziewczyna,  co  za  chłop- 
cami zerka.   < )).  Chłapiec> 

Chlapeć,  pcia.  Im.  pele  spłacheó,  szmat,  kawał: 
Ostatni  C.  ziemi  dałem  za  dwa  sokoły.  Krasz. 

[Chlaplec,  pca,  Im.  pcy]  p.  Chłopiec.  <Czes. 
chla|)ec> 

Chlapnąć,  nie,  nąl,  nied.  Chlapać  I.  cJiwycić 
w  usta,  chapiiąć  płynu,  chlapnąć,  żłojmąć,  chlipnąó. 
2.  rub.  zjeść  co  naprędce,  przetrącić,  przekąsić, 
przegryźć.     3.  fC]  uderzyć.      <  CHŁAP  > 

[Chłapowski]  łakomy. 

[Chląd,  ędu,  Im.  ędy]  nać  brukwi,  kartofli,  obra- 
na z  liści.    <CHŁĘD> 

[Chłątek,  tka,  fra.  tklj  część  warsztaiu  tkac- 
kiego. 

[Chłechtać,  a,  al]  prać. 

Chłeptać,  cze  a.  xce,  tal,  XChllptać,  [Chłep- 
tać, Chlaptać]  chlipać,  chłapać,  sarkać,  żłopać,  łep- 
tać:  Pies  chłepcze  wod(^.  Udąj|j,c,  że  pije,  cmo- 
ka moeno,  głośno  chłepce.  Mick.  Tuczny,  bo 
jirnskij,  krew  codziennie  chłepce.  Mick.  <CHLKPT 
l)źwn.> 

Chłeptanie,  a,  blm.,  X  Chllptanie  czynność  cz. 
Chłeptać. 

IChłęd,  u,  Im.  y,  Chłędakj  łodyga,  a.  giętki  ba- 
dyl. 
[Chłędak,  a.  Im.  i]  p.  Chlęd. 
t  Chłob,  a,  im.  y  ji.  Kloba. 
Chłodek,  dku.  Im.  dki  I.  p.  Chłód.    2.  a.  Pias- 
kownica bot.  (arnoseris)  roś.  z  rodziny  złożonych. 
< CHŁÓD > 
I  Chłodna,  y,  blm.]  zimnica,  febra. 
uhłodnawo  przys.  od  Chlodnawy:  Dziś  na  dwo- 
rze C. 

Chlodnawy,  XChlodowity  trochę  chłodny,  zimna- 
wy :     Wiatr  C.  powiewał  ze  wschodu.  Krasz. 

Chłodnąć,  nie,  nąl  a.  chłódł.  Chłodnieć,  fChlo- 
dzieć,  f  Chłodzić  Ś.  stawać  ś.  chłodnym,  oziębiać  ś., 
stygmić:  Powietrze  chłodnie.  Przen.:  Przyjaźń, 
uczucie,  zapał  chłodnie.  Chłodnie  dla  niej  (=obo- 
fętnieje). 

fChłodne,  ego,  blm.  i  [C]  rz.  okład,  przyparka: 
Niezawsze  plastry,  a.  robić  C.  Pot. 

Chłodnica,  y.  Im.  e  i.  a.  Chłodnik,  Chłodziar- 
ka część  przyrządu  destylacyjnego,  w  której  ś.  ozię- 
bia i  skrapla  para,  oziębiać  z,  oziębialnik. 

2.  a.  Chłodnik  część  jwzyrządu  piwowarskiego, 
w  którym  ś.  oziębia  wywarzona    brzeczka,    kil.<ztok. 

3.  izba  do  chłodzenia  ś.  przy  łaźni.  4.  w  młynie 
amerykańskim  miejsce,  gdzie  ostyga  mlewo,  roz- 
grzane tarciem  kamieni  mtyńt^kich.  5.  Xp.  Chłod- 
nik: Chłodnice  z  wina  a.  przechadzki  jakoby 
aask lepione.  Trzyc, 


Chłodnlczek,  czka.  Im.  czki  p.  Chłodnik. 

Chłodniczy  przyni.  od  Chłodnica,  chłodnikoioy : 
lUwA,  Hasza  chłodnicza. 

Chłodnieć,  eje,  al  p.  Chłodnąć. 

Chłodnik,  a.  Im.  i  I.  a.  x  Chłodnica  miejsce 
chłodne,  zacienione,  t.  j.  a)  altana,  werenda:  C. 
pleciony  z  ziół,  rószczek,  drzewek.  Kn.  Wejście 
w  on  wdzięczny  C.  zasadzone  krzywo  kryły 
drzewa.  Pot.  b)  tdica  ocieniona,  aleja,  szpaler: 
Gdybyś  wokoło  równiny  C.  podobny  owemu  za- 
sadził. Mick.  2.  sklep,  piwnica.  3.  f  szopa,  sza- 
łas, namiot:  Prowadzony  był  mistrz  ku  wiel- 
kiemu chłodnikowi,  który  był  na  jego  hołdowa- 
nie nagotowany.  Biel.  M.  UYce  ś.  ku  chłodniko- 
wi śeiii,aają.  (Jóin.  -J-  C.  żydowski  =  kuczka, 
szałas,  namiot:  Święto  chłodników.  4.  naczy- 
nie do  utrzymyicania  w  chłodzie  produktu  spoiyio- 
czego:  C.  do  masła.  5.  napój  chło(lz(fcy,  lody 
i/p.  6.  2pp.  u  zuj)a,  barszczyk  na  zimno.  7.  hut.  piec, 
(jdzie  ś.  szkło  ochładza,  o  s  z  o  w,  u  s  u  W.  8.  p. 
Chłodnica.  9.  X  w  Ira.  lek.  leki  chłodzące.  Zdr. 
Chłodnlczek.  < CHŁÓD  > 

Chłodnikarz,  a.  Im.  e  ten,  co  robi  cltłoduiki. 

Chłodnikowy  i)rzym.  od  Chłodnik:  Dwa  były 
bufety:  jeden  C,  drugi  z  jadłem.  Kźm.  Wężow- 
nica  cliłodnikowa  (^chłodnicza). 

Chlodniuchno  przys.  od  Chłodniuchny. 

Chłodniuchny  p.  Chłodnluteńki. 

Chtodniuteńki,  Chłodniutki,  Chłodniuchny,  Chło- 
dzluchny,  Chłodziuteńki,  Chłodzlutki  zupełnie  clilod- 

ny ;  przyjemiiie  chłodny. 

Chłodńluteńko  przys.  od  Chłodnluteńki. 
Chłodniutki  ]>.  Chłodnluteńki. 
Chłodniutko  przys.  od  Chłodniutki. 
Chłodno  przys.  od  Chłodny:     C,    głodno    i    do 
domu  daleko.  Prz.  Przen.:  Przyjąć  kogo  C.  Kry- 
tykować C.  (- nie  unosząc  i.,  bezstronnie,  objektyw- 
nie). 

Chłodnorosty,  ów,  blp.  bot.  (microthermae) 
rośliny  znoszące  przerwę  w  rośnięciu,  jaką  sprawia 
zima,  znoszące  znaczne  zimno  i  wymagające  przez 
cały  rok  opadów  atmosferycznych.  <  CHŁÓD  -\- 
ROS(T)> 

Chłodność,  I,  blm.  rz.  od  Chłodny,  chłód:  C. 
powietrza,  napoju.  Przen.:  C.  umysłu. 

XChłodnowietrzny  z  wiatrem  chłodnym  połączo- 
ny: Cliloduowietrzna  mokrośe.  Fur.  <CHŁOD-|- 
WIA> 

Chłodny  I.  nieco  zimny,  zimnatiry:  Napój,  wiatr, 
poranek  C.  Chłodna  rosa.  C.  maj.  Chłodne 
miejsce.  Chłodne  szpalery.  Kórz.  Ani  to  chłod- 
ne strumienie  grają.  Len.  2.  przen.' ozict/y,  -/»«- 
ny,  obojętny:  C.  w  przedsięwzięciu,  w  miło- 
ści, w  rozmowie.  Odpowiedź  chłodna.  Chłodna 
twarz.  Chłodne  oko  przyjaciela  jest  bolesnym. 
Krasz.  (chłodne  pożegnanie.  Cłiłodna  rozwaga. 
<CHŁOI)> 

X  Chłodonośny  przynoszący  chłód,  chłodzący. 
<CłlŁ()I)-(-N10S> 

XChłodowity  p.  Chlodnawy. 

Chłodownia,  I,  Im.  e  pomieszczenie,  w  którym  od- 
bywa ś.  studzenie  brzeczki. 

Chłodzenie,  a,  blm.,  lezynność  cz.  Chłodzić. 

Chłodziarka,  i,  Im.  i  p.  Chłodnica. 

XChlodzlclel,  a.  Im.  e  ten,  co  chłodzi. 

XChlodzlcielka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Chlodzi- 
ciei. 

Chłodzić,  i,  ił  I.  sprawiać  chłód,  robić  cliłodnym, 
ocldadzać,  stiułzić,  oziębiać:  Najtój  zimny  chłodzi. 
Deszcz  chłodzi  powietrze.  C.  kogo  wachlarzem, 
gałązką  (-wacldowai).  Leki  chłodzijce,  lek.  (re- 


282 


CHŁODZIDŁO 

media  refrigerantia).  2.  f  orzeźwiać,  oiwieiaó, 
uspakajać,  dodawać  otuchy,  koić,  łagodzić:  Kato 
myśl  ufrasowaną  winem  zwykł  C.  Kosz.  Pan 
Bóg  one  złe  czasy  cudami  świctycti  eliłodził. 
Skar.  Nic  bardziej  nie  cłiłodzi,  jedno  pieniądze 
mieć.  Glicz.  3.  f  cieszyć,  rozkoszować,  radować, 
uweselać:  Jeśli  na  ptakach,  na  zwierzętach  roz- 
maitych oko  twoje  chłodzisz,  a  jako  ś.  patrzc^c 
na  święte  boże  nie  ochłodzisz?  Skar.  C.  ś.  I. 
sprowadzać  chłód  na  siebie,  ochładzać  ś.,  studzić  ś., 
ziębić  i.:  C.  ś.  wodą,.  C.  6.  wachlarzem,  ga- 
łązką (  =  wachlować  ś.).  2.  f  p.  Chłodnąć.  3. 
t  cieszyć  ś.,  radować  ś.,  weselić  i.,  rozkoszować  i. : 
Nienawiść  złym  cudzym  ś.  chłodzi.  Kn. 

XChtodzldto,  a,  Im.  a  narzędzie    do    chłodzenia, 
f  Chlodzieć,  eje,  al  p.  Chłodnąć:  Pasterz  śrzód 
dnia  liściem  dębu   chłodział.  L.  (=ckłodził  ś.). 
Chlodziuchno  przys.  od  Chłodzluchny. 
Chłodzluchny  p.  ChlodniuteńkI. 
ChłodzluteńkI  p.  ChłodnIuteńkI. 
Chlodziuteńko  przys.  od  Chlodziutertkl. 
ChłodziutkI  p.  ChłodnIuteńkI. 
Chłodzlutko  przys.  od  ChłodziutkI. 
Chłonąć,  nie,  nął,  f  Chłanąć    I.   wciągać,   wsy- 
sać, garnąć  w  siebie,  pochłaniać,    absorbować;   po- 
żerać,  połykać,    chlać:     Czas    wszystko    chłonie. 
Pijak,    obżartuch    chłonie    w    siebie   bez  miary. 
Naczynia    chłonące,    anat.    p.  Naczynie.     Środki 
chłonące,  lek.  (remedia  resorbentia).  Przen.:  Na- 
miętne chłonął  westchnienia.    Sow.     Przen.:  Ścis- 
kając   jego    dłoń    na    pożegnanie    i    chłonąc   go 
spojrzeniem,  szepnęła:  „O  dziewiątej."   Bał.     2. 
><  płonąć,    pałać:     C.     płomieniem    zemsty.     L. 
<CHŁO(N)> 

XChłonlak,  a,  Im.  I  lek.  (lymphoma)  nowotwór 
łagodny  w  gruczołach  chłonnych,  gruczolak  limfa- 
tyczny. 

Chłonica,  y,  Im.  e  anat.  naczynie  chłon- 
n  e,  naczynie  ustroju  zbierające  płyn  międztjłkanko- 
wy  i  odprowadzające  go  napowrót  do  krtoi. 

xChłonlcowaty  fizj.:  Komórki  chłonicowate  = 
podobne  do  białych  ciałek  krwi. 

Chłoniozy  anat.  (lymphaticus)  przym.  od  Chło- 
nica, Chłonny  przeznaczony  do  chłonięcia,  chłoną- 
cy, limfatyczny:     Układ  C.    Gruczoł  C. 

Chłonienie,  a,  blm.  p.  Chłonięcie. 

Chłonięcie,  a,  blm.,  Chłonienie  czynność  cz. 
Chłonąć ;  chera.  =  absorbcja. 

Chłonność  ciepła  p.  Clepłojemność. 

Chłonny  p.  Chlonniczy:  Gruczoł  C.  Choroba 
chłonna.    Naczynie  chłonne  p.  Chłonica. 

Chłop,  a.  Im.  I  a.  y  I.  rolnik,  wieśniak,  włościa- 
nin, kmieć,  poddany:  Prosty  C.  Nie  byłbyś 
szlachcicem,  gdyby  C.  nie  był  chłopem.  Leszcz. 
Kupić  na  targu  u  chłopa  korzystniej,  niż  u  prze- 
kupnia. Chłopy-śray  i  parobki  przed  Bożym  obli- 
czem. Syrok.  Chłopi  koronni.  2.  cham,  gbur, 
grubijanin,  prostak,  ordynus.  3.  mężczyzna  doros- 
ły; mąż:  Chłopa  w  korzee  nie  mierzą.  Prz. 
Wojsko  w  pole  wyprowadzić,  ażeby  ś.  C  z  chło- 
pem w  oko  potykał,  f  Koń  w  koń  okazałe 
niosą  na  sobie  C.  w  C.  jeźdźce  śmiałe.  Groch. 
C  =  jeden  w  drugiego,  chłop  w  chłopa,  drab 
w  draba).  Przybyło  w  rzece  wody  na  chłopa. 
Oss.  (  =  na  wysokość  chłopa),  f  Jest  go  z  C. 
(  =  chłop  całą  gębą,  nie  ułamek).  C.  jak  dąb.  4. 
pog.  mężczyzna  co  do  płci,  kochanek,  gach,  kawa- 
ler: Złażą  ś.  do  niej  chłopy.  Chłopy  jej  w  gło- 
wie. Aż  drży  za  chłopami.  5.  gm.  mąż,  małżo- 
nek: O.  pracuje  jak  wół,  a  babie  pstro  w  gło- 
wie.   6.  rub.  cziowiek:    Q.  strzela,    a   Bóg  kule 


CHŁOPCZYSKO 

nosi.  Prz.  C.  swoje,  czart  swoje.  Prz.  Tęgi, 
walny,  setny,  łepski  C.  Dobry  z  niego  C  {=ja- 
cet).  7.  [Dobry  C.  a.  chłopiec]  :^  zbój.  8.  [C] 
chwał,  zuch,  junak:  A  toście  C.!  9.  [C.  a.  Chło- 
pek] rodzaj  tańca.  10.  cukier.:  C.  a.  C.  miljono- 
wy- rodzaj  papałacza  okrągłego.  II.  Xgór.:  Ca. 
stary  C.  =  dawne  wyrobisko.  Zdr.  Chłopek,  Chlo- 
peczek.  Zgr.  Chłoplsko,  fChłopsko,  tChłopIszcze, 
t  Chłopowsko,  [  Chloposko,  Chłopiosko  ].  <?  Mo 
że  toż  co  Knap,  a.  może  w  związku  z  Got.  hil- 
pan,  Nm.  helfen  -  pomagać  > 

Chłopaczek,  czka,  Im.  czki  I.  p.  Chłopak,  chłop- 
czyk: C.  mały  z  blond  włosami.  Krasz.  Czyn- 
ność tę  wykonywają  małe  chłopaczki.  2.  w  Im. 
bot.  (lagoScia  cuminoides)  roś.  z  rodziny  dzik- 
minu. 

Chłopaczyna,  y.  Im.  y  m.,  Chłopaczysko  chłopak 
godny    politowania,    chiopczyna,   chłopczysko.     Zdr. 
Chłopaczynka. 
Chłopaozynka,  i,  Im.  i  ra.  p.  Chłopaczyna. 
Chłopaczysko,    a.    Im.    a,    ów    m.  a.  ni.    I.  p. 
Chłopak,  chłopczysko.    2.  p.  Chłopaczyna. 

Chłopać,  a,  ał  I.  j- komn  =  chłopem  kogo  prze- 
zywać: Gdy  Ewa  kądziel  przędła,  Adam  ziemię 
kopał,  kto  tam  był  szlachcic  wtenczas,  i  kto 
komu  chłopał  ?  Prz.  2.  [C]  służyć,  być  chło- 
pem. 

Chłopak,  a,   Im.  i     I.     pog.    chłopiec,    wyrostek: 
Chłopaki  rzucają  kamieniami  po  ulicy  (  =  ulicz- 
nicy).   2.  p.  Chłopiec:  C.  szewcki.     3.  l>ud.  .^łup 
stawiany  na  pal,  którego  kafar    sięgnąć    nie    może. 
4.  [C.  a.  Chłopiec]     drążek    do    podważania  sztuk 
drzewa  przy  zbijaniu   ich  w  plenice.     5.  [C]  walec 
z  wcięciem,  podobnym  do  szyi,  na    który    nawija  ś. 
lina  na  kołowrocie.    Zdr.  Chłopaczek.    Zgr.  Chło- 
paczysko. 
[Chłopal,  a.  Im.  e]  p.  Chłopiec. 
Chłopalek,  ika.  Im.  Ikl]p.  Chłopiec. 
'Chłopasek,  ska.  Im.  ski]  zagięcie    kości  ogono- 
wej: C.  dziecku  ś.  zawinon  a.  odwinon  (-wsku- 
tek loychudnięcia    zagięcie    kości    ogonowej  stało  ś. 
widocznym). 

Chłopasio,  a,  Im.  e]  m.  p.  Chłopiec. 
Chłopaszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Chłopiec. 
Chłopaś,  a,  Im.  e]  p.  Chłopiec. 
XChłopaty,  xChłupaty  włochaty,  kosmaty.    <p. 
Chłnpy> 

Chłopcołożnik,  a.  Im.  cy,  xChłopcorubca  ."taw- 
cołożnik,  sodomczyk,  pederasta.  <  Chłopiec  -f- 
LEG  > 

Chłopcołóstwo,  a,  blm.,  XChłopoorub8two  sam- 
cołóstwo,  sodomja,  pedcrastja. 

XChłopcoruboa,  y.  Im.  y  p.  Chłopcołożnik. 
xChlopcorubstwo,  a,  blm.  p.  Chłopcołóstwo. 
XChlopcOwy  do  chłopca  należący. 
[Chłopcuś,  a.  Im.  e]  p.  Chłopiec, 
t  Chłopozak,  a,  Ira.  i  i  [C]  p.  Chłopiec:    Dłu- 
gowłosisty  C.  Pilch. 
[Chłopczaszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Chłopiec. 
Chłopczątlco,  a,  Im.  a  ni.  p.  Chłopię:     Choroba 
męczyła  je  nielitośeiwie,  jakby    znęcając  ś.  nad 
chłopczątkiem  bezsilnym.  Gaw. 
Chłopcze,  ęcla.  Im.  ęta  ni.  p.  Chłopię.  Garez. 
Chłopczyk,  a.  Im.  i  p.  Chłopiec. 
Chłopczyna,  y,  Im.  y  m.,  Chłopczysko  chłopiec  go- 
dzien politowania,  chłopaczyna.     Zdr.  Chłopczynka, 
Chłopczynka,  i,  Im.  1  ra.  p.  Chłopczyna. 
[Chłopczyński]  przym.   od   Chłopiec:    Koszula 
chłopczyńska.  Kon. 

Chłopczysko,  a.  Im.  a,  ów  m.  a.  ni.  I.  p.  Chło- 
piec, chłopaczysko:  Chłopczysków  B.  nazlatało. 
2.  p.  Chłopczyna. 


28^ 


CHŁOPECZEK 

Chlopeczek,  czka,    Im.    czkowle    I.    p.   Chłop: 

Mały  C.     2.  f  chłopak,  chloiiarzek. 

Chłopeczka,  I,  hu.  i  p.  Chłopka:  Ty  byłaś  mi 
zanizem  chłopeczka.  i  Djannij.  ISłow. 

Chłopek,  pka,  Im.  owie  (.  p.  Chłop:  Kazimierz, 
król  chłopków.  2.  chłop  (/odzień  j,oUiov;ania: 
Chłopkowie  niebożęta.  Biel.  M.  Oszuści  okpili 
na  targu  naiwnego  chłopka.  3.  [C]  człowieczek: 
Nadszed  ku  niemu  niewielki  G.  Choć.  4.  [C] 
pamfil  w  kartach  polskich. 

XChłopi  przym.  od  Chłop  (  =  mężczyzna),  męsH; 
Białogłowa  chłopią,   chytrością  zwiedziona.  Górn. 

[Chłopiaczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Chłopiec. 

xChłoplanka,  I,  Im.  I  I.  p.  Chłopówna.  2.  p. 
Chłopka. 

XChłoplański  p.  Chłopski:  Z  chłopiańskiego 
rodu.  And. 

t  Chłopiaszek,  szka,  Im.  szki  młody  mężczyzna, 
młodzieniaszek,  pacholę:  C.  Samuel  posługował 
Panu.  Leop. 

Chłopiąteczko,  a,  Im.  a  ni.  p.  Chłopiątko:  C. 
z  łuczkiem.  Zim. 

Chłopiątko,  a,  Im.  a  p.  Chłopię.  Zdr.  Chłopią- 
teczko. 

Chłopic,  I,  II  roiió  chłopem.  [C.  Ś.]  udaicaó 
zncha. 

Chłopiec,  pca,  Im.  pcy,  [Chłapiec]  I.  dziecię 
vięskie:  Urodziła  chło|u'a.  Bawili  .ś.  chłopcy 
z  dziewczynkami.  2.  młodzik,  młodzian,  młodzie- 
niec: Walny  C.  Jakiż  to  C.  piękny  i  młody, 
jaka  to  przy  nim  dziewica?  Mick.  3.  służący, 
■jKichołek:  C.  ma  izbę  umiatać.  Star.  Oddaao 
mnie  za  chłopca  do  dworu.  Kras.  4.  a.  Chło- 
pak =  a)  terminator,  uczeń  u  majstra:  C.  szewcki 
a.  C.  od  szewca  (  =  szewczyk).  C.  u  krawca 
{  =  krawczyk).  Zapisał  go  sobie  na  lat  pięó  za 
chłopca,  b)  w  handln  =  uczeń,  praktykant,  o)  syn: 
(idy by  starsi  chłopcy  moi  żyli.  Orzesz.  A)  przy- 
rząd  dl)  zzuwania  butów.  5.  [C]  p.  Chłopak.  6. 
[Dobry  C]  p.  Chłop.  7.  [Cl  słup,  do  którego 
przyiciiizuje  ś.  maszt.  8.  [C]  w  kołowrotku 
komunikator,  połączony  z  deszczułką,  naciskaną 
iiofpt.  9.  f  rodzaj  gry  to  karty  u  pospólstwa.  Zdr. 
Chłopczyk,  f  Chłopczak,  [Chłopal,  Chłopalek,  Chło- 
pulek,  Chłopulecek,  Chłopaś,  Chtopuś,  Chłopasio, 
Chłopysio,  Chłopyś,  Chłopaszek,  Chłopyszek,  Chłop- 
czak, Chłopczaszek,  Chłopcuś,  Chłopieś,  Chłopia- 
czek, Chłopieczek,  Chłopik,  ChłopłaśJ.  Zgr.  Chłop- 
czysko.     <P-  Chłop  > 

[Chłopieczek,  czka.  Im.  czki]  p.  Chłopiec. 

Chłopieć,  eje,  ał  chłopem  ś.  stawać,  dziczeć: 
Człowiek  na  wsi  chłopieje. 

Chłopienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  a)  Chłopic: 
C.  wolnych  kozaków.  Roi.     b)    Chłopieć. 

[Chłopieś,  a,  Im.  e]  p.  Chłopiec. 

Chłopię,  ęcia,  Ini.  ęta,  Chłopiątko  ni.  I.  a. 
Chłopcze,  Chłopczątko  chłopiec,  pacholę,  podrostek: 
C.  rozpieszczone.  Matka  C.  karmiąca.  Chłopię- 
ta nigdy  nie  urosną.  Prz.  (dom.:  nie  przestawszy 
być  chłopiętami).  Lepid  jeszcze  chłopięciem  bę- 
dąc, to  jest  lat  17  nie  mając,  stanął  na  czele 
wojska.  Paszk.  C.  dworskie  =  chłopiec  w  służ- 
bie, u  dworu,  pacłiolę,  j>aź :  Syny  swe  na  służbę 
w  chłopięta  dają.  Glicz.     2.   Xsyn  chłopa. 

xChłoplęcina,  y.  Im.  y  ż.  pacholątko,  duerinn, 
chłopię:  Olbrzym  dał  gardło  małej  chłoj)iccinie. 
i'.   Koch.     Kupido,  chytra  owa  O.  Pot. 

Chtopięctwo,  a,  blm.  wiek  chłopięct/,  pachnlęctwo, 
ilzic.ciństico,  nieletnioió. 

Chłopięcy  I.  i)rzym.  od  Chłopię:  Dzieciństwo 
i  wiek  O.  2.  lek.:  Oddech  C.  a.  dziecięcy  = 
jawny  i  powierzchoumy. 


CHŁOPOWINA 

[Chłopik,  a.  Im.  I]  p.  Chłopiec. 

Chłopina,  y,  Im.  y  m.,  [Chtopowina],  Chłoplsko, 
f  Chłopowsko,  [ChłoposkoJ  chłop  godzien  politowti' 
nia.    Zdr.  Chłopinka. 

XChłopini,  i.  Im.  e  p.  Chłopka. 

[Chłopinia,  I,  Im.  e]  p.  Chłopka. 

Chłopinka,  I,  Im.  i  I.  m.  p.  Chłopina.  2.  [C.]i.p. 
Chłopka. 

[Chłopiosko,  a.  Im.  a]  m.  i  ni.  p.  Chłop. 

Chłopisko,  a.  Im.  a,  ów  m.  i  ni.  I.  p.  Chtop, 
drągal,  drab:  Na  kozłach  C,  chude  nakształt 
deski.  Mick.    2.  p.  Chłopina. 

t  Cłopiszcze,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Chłop. 

Chłopka,  i,  Im.  i  I.  a.  x  Chłopianka,  X  Chlo- 
plni,  [Chłopinia,  Chłopinka,  Chłopówka]  kobieta 
wiejska,  wieśniaczka,  icłoiciauka,  poddanka.  2. 
czepek  negliżowy,  z  tylu  wiązany.  Zdr.  Chło- 
peczka. 

xChłopobyk,  a,  Im.  i,  XChłopobykowlec  mino- 
taur,  mitologiczny  człowiek  z  łbem  byka'.  Zrosły 
C.Żebr.  <Chłop-[-ByK  > 

XChłopobykowiec,  wca,  Im.  wce  p.  Chlopobyk: 
Miasto  ateńskie  posyłało  ludzie  na  zjedzenie 
chłopobykowcowi  Minotaurowi.  Otw. 

XChłopodur,  u,  blm.  chrobliwy  nienasycony  po- 
pęd płciowy  u  kobiet,  nimjomanja:  Cii^rpieć  G. 
<Chłop-f-DUR> 

XChlopodurny  przym.  od  Chłopodur. 

Chłopotil,  a,  Im.  e  przyjaciel  chłojww,  chłopo- 
man.    <  Chłop-f-Gr.  fi  los  =  miłośnik  > 

Chłopofilka,  I,  Im.  i  iorma  ż.  od  Chłopotil. 

Chłopotilstwo,  a,  blm.  sprzyjanie  chłopotn,  chlo- 
pomarija. 

xChłopokoniec,   ńca,    Im.    ńcy   p.  Chłopokoń : 

Centaurowie  chłopokońcy.  Otw.    <Chłop-|-Koń> 

X Chłopokoń,  a.  Im.  owie,  x  Chlopokoniec, 
X  Chłopoogier,  x  Chłoposzkaplec  centaur:  Chło- 
pokoniowie  byli  raniiony  i  głową  podobni  lu- 
dziom, a  pośladkiem  i  nogami  koniom.  Otw. 

Chłopoman,  a,  Im.  I  stronnik  chłopów,  ludownec, 
idealizujący  chłopów,  demokrata,  chłopojil:  Ludek 
nasz  wiejski  ma  wiele  cennych  przymiotów,  dla 
których  przyznania  nie  trzeba  być  chłopomanem. 
<Chłop-fGr.  mania  =  manja> 

Chłopomanizować,  uje,  owal  byó  chłopomanem, 
udawać  go:  Chłopomanizuje!  Bynajmniej,  od- 
parł, chłopomania  nie  przebija  ś.  ani  w  odzieży 
jego,  ani  w  mowie,  ani  w  zachowaniu  ś.  Jeż. 

Chłopomanja,  i,  blm.,  Chłopomaństwo  trzymanie 
strony  chłopów,  idealizowanie  ich,  chłopofilstioo,  prze- 
sadna miłość  dla  cłiłopów :  W  naszej  chłopoma- 
nji  większą  odgrywa  rolę  fantazja  lub  moda,  niż 
szczere  uczucie. 

Chłopomanka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od    Chłopoman. 

Chłopomański  przym.  od  Chłopoman. 

Chłopomaństwo,  a,  blm.  p.  Chłopomanja:  Li- 
berałowie używają  chłopomaństwa  do  podżega- 
nia włościan  przeciw  szlachcie. 

X Chłopoogier,  a,  Im.  y  p.  Chłopokoń.  <  Chłop 
-f  Ogier  > 

[Ćhłoposko,  a,  Im.  a]  m.  a.  ni.  I.  p.  Chłop. 
2.  p.  Chłopina:  Zdźwigało  ś.  C.  i  położył  ś.  za- 
raz bicdacysko.  Kolb. 

X  Chłoposzkaplec,  pca,  Im.  pcowle  p.  Chło- 
pokoń: Centaurowie  chłoposzkapcowie.  Otw. 
<Chłop-f  Szkapa  > 

[Chlopot]  p.  Kłopot-. 

t  Chłopowic,  a,  Im.  e  I.  .lyn  chłopa.  2.  nie- 
szlachcic,  plebejusz. 

[Chlopowina,  y,  Im.  y]  m.  p.  Chłopina. 


2ii 


CHT,<)PfnVSKO 

tChlopowsko  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  I.  p.  Chłop. 
2.  p.  Chłopina.  Baryka. 

IChlopówka,  I,  Im.  I]  p.  Chłopka. 

Chlopówna,  y,  Im.  y,  XChloplanka  curka  chło- 
pa: Szlachcic  szlachciankę  niech  pojmuje,  chłop 
ciiłopówat^.  Opal. 

Chłopsku,  przym.  od  Chłop;  X  Chłopianskl: 
Osada  chłopska.  Grunta  chłopskie  i  dworskie. 
Rozum  C.  C  =  prosty,  naturalny,  zdrotoy).  Wziąć 
co  na  C.  rozum.  Przen.:  prosty,  rubaszny,  ordy- 
narny, jjburowaty,  chamski:  Obyczaje  chłopskie. 
Chłopska  rzecz  siła  jośó,  a  siła  pić  szlachecka. 
Prz.  Ubrawszy  ś.  w  męża  szaty  chłopskie... 
Petr.  (  =  męskie).  2.  Xwiejski,  sielski:  Chłopscy 
bożkowie,  faunowie,  satyrowie.  Otw.  Po  chłop- 
sku, t  Chłopskie,  t  Chłopsko  pizys.  =  jak  chłop: 
Przebrać  ś.  po  chłopsku  (  =  za  chłopa).  Mówić 
po  chłopsku  (  =  z  clUopska). 

t  Chłopskie  przys.  p.  Chłopski. 

1.  t  Chłopsko  p.  Chłopski :  Nie  C.  począł  so- 
bie. Górn. 

2.  t  Chłopsko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Chłop. 
Chłopstwo,  a,  blm.     I.    skin    chłopski.     2.  gru- 

bijaństwo,  prostactwo.     3.  zb.   chłopi.     4.    [C.J   mę- 
skość, energja. 

Chłoptas,  a,  Im.  y  chlopisko:  Sprośny  C. 
Stryj  k.    Zdr.  Chłoptasek,  Chłoptaszek. 

Chłoptasek,  ska,  Im.  skl  y.  Chłoptas. 

Chłoptaszek,  szka,  Im.  szki  p.  Chłoptas, 

[Chłoptas,  a,  Im.  e]  p.  Chłopiec:  Śliczny  C.  wy- 
szedł zakłopotany.  Zap.  Nie  płacz,  chłoptasiu 
drogi  mój.  Fred.  A. 

Chłopulecek,  cka,  Im.  ckl]  p.  Chłopiec. 
Chłopulek,  Ika,  Im.  Ikl]  p.  Chłopiec. 
Chłopuś,  a,  Im.  e]  p.  Chłopiec. 

Chłopyslo,  a,  Im.  e]  p.  Chłopiec. 
Chłopyszek,  szka,  Im.  szkij  j).  Chłopiec:  Gdy- 
by   ranie    Pan    Bóg    chłopyszka   jedynego    dał. 
Sienk.    Tak  i  nasz  żwawy  C.   chciał  z  szklanki 
zrobić  kieliszek.  Moraw. 

[Chłopyś,  a.  Im.  e]  p.  Chłopiec. 

Chłosnąć,  śnie,  snął,  X  Chwosnąć,  X  Chwost- 
nąć,  nied.  Chłostać,  x  Chwostać,  f  Chłościć, 
[ChłoŚCIĆ]  smagnąć,  uderzyć,  wyciąć,  nied.  ćwi- 
czyć: 1  syn  ojca,  i  brat  brata  poświęconą, 
rószczką  cłiłośnie.  Syrok.  Przen.:  Deszcz  chłos- 
nął  duży,  przez  całą  odzież,  po  twarzy,  po  rę- 
ku. Syrok.  A  jak  burza  cię  chłośnie,  to  cię  tyl- 
ko odświeży.  Len.   <CnłjOST> 

fChłost,  u,  Im.  y]  p.  Chróst. 

Chłosta,  y.  Im.  y,  XChwosta  I.  plaga,  bicie, 
.smaganie:  Dać  komu  chłostę.  Chłostę  wziąć 
(  =  odebrać  ciągi).  2.  i)rzen.  kara,  nieszczęście, 
plaga:  Z  wdzięcznością  przyjmować  należy  chło- 
stę od  Boga.  Ciężka  C!  Odnieść  chłostę. 
<CIILOST> 

Chłostać,  szcze,  a.  a,  ał,  f  Chłościć,  [Chłościć] 
I.  p.  Chłosnąć:  Biczmi  siec,  rózgami  C.  2. 
przen.  gnębić,  prześladować,  nękać,  trapić,  doku- 
czać, razić:  Bolał,  że  Turków  nie  chłostał.  Jabł. 
Krytyka  chłoszcząca. 

Chłostanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chłostać. 

[Chłościć,  I,  ił]  I.  i  t  C.  p.  Chłosnąć  I  Chło- 
stać: Język  bez  kości,  co  chce,  to  chłości. 
Ptastwo  jastrząb  chłości.  Zebr.  (  =  jest  na  nie 
biczem).     2.  wabić,  nęcić. 

Chłód,  odu,  Im.  ody  i.  zinuui  umiarkowane, po- 
wietrze oziębione :  C.  wieczorny,  nocny,  wiosen- 
ny. C.  przenikliwy,  dokuczliwy.  Miły  C.  daje 
Ś.  czuć.  Kto  we  żniwa  patrzy  chłodu,  nacierpi 
Ś.  w  zimie  głodu.  Prz.  Wieczorne  chłody.  Słów. 
Chłodem,    przys.   -  podczas    chłodu,    ;ca    chłodu, 


CHMARKNKA 

o  chłodzie.  Przen.:  Żyć  o  chłodzie  i  o  głodzie' 
Prz.  C  -  ubogo).  2.  miejsce  chłodne,  cień:  Iść 
w  C.  Siedzieć,  leżeć  "w  chłodzie.  Iść  chło- 
dem a.  po  chłodzie.  Postawić  wino  w  chłodzie 
a.  na  chłodzie.  3.  przen.  oziębłość,  obojętność, 
zimno :  Odgadł  przyczynę  chłodu,  jaki  go  od 
niego  spotykał.  Krasz.  C.  śmierci.  Zdi*.  Chłodek. 
<CHI'.OD> 

[ChłódkI]  chłodny;  ochłodły. 

t  Chłuba,  y,  blm.  p.  Chluba. 

t  Chłubić  się,  i  ś..  Ił  ś.  p.  Chlubić  i, 

t  Chłucha,  y,  blm.  chwała,  sława:  Wszelkie 
ciało  jest  jako  siano,  i  wszelka  O.  jego  jako 
kwiatek  polny.   Gil. 

XChłupaty  p.  Chłopaty:  Roślina  ta  jest  li- 
ścia ostrego,  chłupatego.  Syr. 

[Chłupy,  ów,  blp.]  włosiska,  kudły.  <  Cześ. 
chlup  =  włos  na  skórze  > 

[Chłus,  a,  Im.  y]  kłamca.      <CIIŁUS> 

[Chłustać,  a,  ał]  p.  Chrustać. 

Chłypać,  ple,  pał  I.  p.  Chłypnąć.  2.  [C]  p. 
Łypnąć:  C.  oczyma  =  mrużyć  oczy,  często  je  przy- 
mykać: Tak  ś.  spił,  że  tylko  ehłypie  oczyma. 
<CHŁYP> 

Chłypanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chłypać. 

Chłypnąć.  nie,  nął  a.  pł,  X  Chłysnąć,  X  Chlis- 
nąć,  nied.  Chłypać,  XChłystać  chlipnąć,  żłopnąć, 
chlapnąć,  łyknąć:  Co  który  tymczasem  chłypnął, 
to  chłypnął.  Sienk.  Przen.:  C.  świeżego  powie- 
trza (=^ zachwycić).     C.  nauki  (  =  liznąć). 

Chłypnienie,  a,  blm.  p.  Chłypnięole:  Zabiegał 
na  wypoczynek  do  B.  Zaleskiego,  dla  chłypnie- 
nia  wiejskiego  powietrza.  Chin. 

Chłypnięole,  a,  blm.,  Chłypnienie  czynność  cz. 
Chłypnąć. 

[Chłys,  a.  Im.  y]  drzewo  z  ułamanym  a.  ściętym 
wierzchołkiem.     <?  CHŁYST> 

X Chłysnąć,  śnie,  snął  p.  Chłypnąć:  C.  wina. 
Chłyst,  u.  Im.  y  H.  silny  a  krótki  podmuch  wia- 
tru na  wodzie.     <  CHŁYST  > 

XChłystać,  a,  ał  p.  Chłypnąć:  Wolał  chleba 
mniejszego  zażywać,  niż  polewki  dworskiej  C. 
Petr. 

XChłystanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chłystać. 

Chłystek,  stka.  Im.  stki,  X  Chłystka  człowiek 
bez  znaczenia  i  powagi,  hetka-jiętelka,  hołysz ;  szpic, 
smarkacz:     Lada  C.     < CHŁYS  I"  > 

X Chłystka,  I,  Im.  I  ra.  p.  Chłystek:  Każdy 
jest  panem,  paniczem  i  chłystka.  Słów. 

Chm&i,  u,  Ira.  e  I.  [C.  a.  Jarug,  Jaruga]  czcM 
lasu  nizko  jjołożona  i  gęsto  drzewami  zarosła,  gdzie 
wilczyca  szczenięta  wywodzi.  2.  bart.  gioóźdi 
w  drzewo  wbity  nad  miejscem,  obranym  na  barć,  na 
którym  bartnik  zawiesza  łaziwo.  3.  leśn.  gąszcz, 
gęstwina. 

[Chmallć,  i,  Ił]  I.  machać.  2.  pić  dobrze,  smo- 
lić, trąbić.      <CHMAŁ> 

Chmara,  y,  Im.  y  I.  a.  Chmura  ćma  nieprzej- 
rzana, masa,  hurma,  tłum  nieprzebrany,  mnóstwo: 
C.  szarańczy.  Oss.  C.  wilków.  C.  wilków  uga- 
niających ś.  za  wilczycą  =  nxya.  Orda  na  szlaki 
wzad  pchnie  swoją  chmarą.  Jabł.  Pełno  kieli- 
chów, śklenic,  kubków  0.  Wad.  2.  [C]  ro- 
dzaj sieci  rybackiej.  3.  [C]  chmura,  obłok.  4. 
myśl.  lecąca  gromada  ptaków.  ZAr.  [Chmareńka|. 
<  CHMAR,  CHMUR  > 

[Chmarać  się,  a  ś.,  al  i.,  Chmurać  ś.]  o  nie- 
bie, chmurzyć  ś. 

[Chmareńka,  i,  Im.  I]  p.  Chmara. 


^^Q 


CHMARZ"iX^ 


CHMURNY 


[Chmarzyć,  y,  yłj  u.  Chmurzyć. 

Chmiel,  u,  blm.  I.  bot.  (humulus)  roi.  z  rodziny 
konupiuicaiijcii.  Gatunek:  C.  zwyczajny  a.  po- 
spolity (h.  lupulus).  Zbierać,  obierać  C.  Pnie 
ś.  jalf  C.  Prz.  (=pyszni  ś.,a  nie  ma  czego).  Gorz- 
ki jak  C.  {  =  niemiły ).Oss.  2.  przen.  ^rw/iefc:  Na- 
zajutrz, gdy  im  O.  wyszumiał,  przepraszali.  Bud. 
3.  przen.  upicie  i.,  pijaństwo,  pijatyka:  Prosiłem 
go,  aby  mi  dał  po  wczorajszym  chmielu  wyspać 
B.  iizew.  4.  taniec  weselny,  taniec  chmielo- 
wy a.  poduszkowy;  muzyka  do  niego :  Ka- 
pela—chmielą!  Wójc.  5.  przen.  y^  nieporządek, 
zamęt,  galamatjas:  Narobił  chmielu  {  =  bigosu;  na- 
imrzyl  piioa).  0.  w  księgarni,  w  archiwum 
(-groch  z  kapustą).  C.  w  głowie  (=  wróble,  sie- 
czka). 6.  Xdanina  z  tej  rośliny,  dawana  dworowi 
przez  poddanych.  ^•^''  Chmlelik.  <Prs.  chimel, 
Orni.  chmel> 

Chmielak,  a,  Im.  I  wór  do  chmielu. 

Chmielarka,  I,  lia  I  L  forma  ż.  od  Chmlelarz. 
2,  żona  chmielarza. 

Chmielarnia,  i,  Iit^  6  r.  p.  Chmielnik.  2.  zakład 
parowania  chmielu,  w  celu  utnoalenia  go. 

Chmielarski  przym.  od  Chmlelarz:  Towarzy- 
stwo chmielarskie. 

Chmielarstwo,  a,  blm,  uprawa  chmielu;  handel 
chmielowy. 

Chmlelarz,  a,  Im.  e  I.  plantator  chmielu;  handlu- 
jący chmielem.  2.  [Chmlelarz]  pijak,  włóczęga. 

Chmielenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chmielić. 

Chmielić,  i,  ił  zaprawiać  chmielem:  C.  miód,  pi- 
wo. Słabo,  mocno  C. 

Chmiellk,   u,   blm.   I.   p.  Chmiel.    2.  bot.  a)  p. 

Krwawnik,     b)  [C]  roL  trifolium  agrarium.  3.  a. 
X  Chmielln,  Lupulin,  Lupulina  apt.  ciało  żywiczne, 
otrzijmi/wajie  z  szyszek  chmielowych. 
X  Chmielln,  u,  blm.  apt.  p.  Chmlelik. 

Chmiellna,  y,  Im.  y  I.  wąs,  gmązka  chmielu,  a. 
winnej  latorośli:  Chmiel  puszcza  chmieliny.  Okrę- 
cane chmieliną.  winną  tyki.  Otw.  2.  w  Im.  zeschła 
7iaó  kartojli.  Zdr.  Chmiellnka. 

Chmielinka,  I,  Im.  I  p.  Chmieliną. 

Chmielinowy  przym.  od  Chmieliną,  chmieliny 
mająaj:  Rośliny  chmielinowe. 

Ćhmieiisko,  a,  Im.  a  p.  Chmielnik. 

[Chmiellszcze,  a,  Im.  a]  roślina  chmielu,  uważa- 
na bez  szyszek. 

Chmielniczek,  czka,  Im.  czki  I.  p.  Chmielnik. 
2.  kotki  rośliny  trifolium  agrarium. 

X  Chmielnie  przys.  od  Chmielny. 

Chmielnik,  a,  Im.  I,  Chmielarnia,  Ćhmieiisko  plan- 
tacja chmielu.  Zdr.  Chmielniczek. 

X Chmielny  I.  chmielem  zaprawny;  przen.  gorzki, 
niemiły:  Piwo  chmielne.  Trunek  C.  2.  mocny,  tęgi, 
do  (jłowy  bijący,  upajający.  3.  przen.  pijany,  pod- 
clmielony:  Humor  C.  Był  wstanie  chmielnym. 

Chmielograb,  u.  Im.  y  bot.  (ostrya)  roi.  z  ro- 
dziny miseczkowych.   <Chmiel-f-Grab> 

Chmielowe,  ego,  blm.  proicizja,  jaką  sprzedawca 
chmielu  udziela  piwowarowi. 

Chmielowy  pjzym.  od  Chmiel:  Ogród  C.  Taniec 
C.  p.  Chmiel.  Żart.:  Chmielowa  robota.  Bratk. 
(  z:  bójka  po  pijanemu). 

[Chmulenle,  a,  blm.]  czynność  cz.  Chmulić. 

[Chmulenie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Chmu- 
lić ś. 

[Chmulić,  i,  H]  jeść,  zatykając  sobie  usta;  pako- 
wać w  u.ita.  [C.  Ś.]  zasępiać  «.,  krzywić  i.,  smutnieć. 
<CHMUŁ> 

[Chmula,  y,  Ira.  y]  I.  lekkie  ziarno  zbożowe.  2. 
chwasty,  zielsko.  <Ulir.  chmuli  a.  chmołi> 


Chmura,  y,  Im.  y,  [Chmuza,  Chmara]  I.  rngla 
unosząca  i.  w  górnych  warstwach  atmosfery: 
Chmury  pierzaste,  k  ł  ę  b  i  a  s  t  e ,  warst- 
wowe, p  i  e  r  z  a  s  t  o  -  '(\-  a  r  s"t  w  o  w  e ,  pierza- 
sto-kłębiaste  czyli  baranki,  kłębiasto- 
warstwowe.  C.  deszczowa,  nitkowata, 
zasłonowa,  ziarnista.  Czarna  C.  C  gra- 
dowa. C.  z  gradem  jak  balon  szybko  z  wiatrem 
leci.  Mick.  Każda  Ć.  inna,  np.  jesienna  pełznie 
jak  żółw  leniwa,  ulewą  brzemienna.  Mick.  Chmu- 
ry ś.  gromadzą,  zbierają.  Niebo  zawlekło  ś. 
chmurami.  Sienk.  Niebo  czarne  zaciągnęły  chmu- 
ry. Słów.  Niebo  okryte  chmurami.  Niebo  niespla- 
mione  chmurą.  SłoW.  C.  huczy,  grzmi,  szumi. 
Chmury  ś.  rozchodzą,  przechodzą,  przeciągają  po 
niebie.  Wiatr  rozpędza  chmury.  Księżyc  wycho- 
dzi a.  wygląda  z  za  chmury.  C.  oberwała  ś. 
Z  wielkiej  chmury  mały  deszcz.  Prz.  Przen.:  Na 
widnokręgu  Europy  zbierają  ś.  chmury  (=zano- 
si  ś.  7ia  wojnę).  2.  tuman,  obłok,  kłąb:  C.  dymu. 
C.  strzał.  Malcz.  3.  p.  Chmara:  Myśl.:  C.  dzikich 
gołębi  (-stado).  4.  przen.  ciemność:  Prawda  roz- 
pędza chmury  błędu.  Sława  jego  chmurą  zaszła. 
Oss.  {  =  zaćmiła  ś.).  XChmury  ,w  gJowie  u  niego. 
Oss.  ( -  ciemno  lo  głowie,  głupi).  Cmi  mu  ś.  w  oczach, 
C.  już  śmiertelna  stawa.  Bardz.  (-mrok,  mgła). 
5.  chmurność,  wyraz  smutku,  zasępienia:  C.  smutku. 
C.  na  twarzy.  C.  nad  czołem  wisząca.  C.  na 
czole.  Zapłakana  C.  niedoli.  Sienk.  6.  zł.  zwierzch- 
nik,  każdy  mający  dozór,  stróż.  Czarna  C  — ko- 
misarz policyjny.  Zdr.  Chmurka,  Chmureczka.  Zgr. 
Chmurzysko,  xChmursko.  <  CHMAR,  CHMUR > 
[Chmurać  się,  a  ś.,  al  ś.]  i  fChmurać  ś.  p. 
Chmurzyć:  Nie  zawsze  piorun  bije,  gdy  ś.  pocznio 
C.  Pot. 

fChmurawa,  y,  Im.  y  zasępienie  powietrza. 

fChmurawy  jt.  Chmurny. 

Chmureczka,  i.  Im.  i  j).  Chmura. 

Chmurka,  i,  Im.  i  p.  Chmura:  Na  niebie  ani 
jednej  chmurki.  Pogoda  przejrzysta  bez  chmur- 
ki. Sienk.  Nawet  te  codzienne,  patrzcie  państwo, 
te  białe  chmurki  jak  odmienne!  Mick.  Kochanko! 
skądże  na  tn-ym  czole  C.  ona?  Przyb. 

fChmurliwie  przys.  od  Chmurliwy. 

fChmurliwy  p.  Chmurny:  Chraurliwe  obłoki. 
Przen. :  Człowiek  C.  Oss. 

Chmurnawo  przys.  od  Chmurnawy. 

Chmurnawy  nieco  chmurny. 

Chmurnie  p.  Chmurno:  Brwi  miał  O.  zsunięto. 
Orzesz. 

[Chmurnik,  a.  Im.  I]  I.  ten,  co  umie  zamawiać 
i  .^prowadzać  climury,  [płanetnik,  charakternik] .  2. 
jakaś  roślina. 

Chmurno,  Chmurnie  przys.  od  Chmurny:  Na- 
zajutrz było  C.  (=pochmurno).  Przen.:  Ależ  tu 
w  tym  j)owietrzu  oddychać  nie  można,  rzekł  C. 
Krasz.  Patrzeć  C.  (  -ponuro,  zpodelba). 

XChmurnomglisty  pełen  cJimur  i  mgły:  Dzień 
C.  <ClIMUR-fMGŁ> 

Chmurnooki  posępnego  7vzroku:  Niedźwiedź  0. 
Jozue  C.  Uj.    <CHMUR-fOK> 

Chmurność,  I,  Im.  Xi  rz.  od  Chmurny:  Odwil- 
żenie mrozu  z  chmurnościarai.  Sień.  (  =  z  chmU' 
rami). 

Chmurny,  fChmurawy,  t Chmurliwy  I.  pełen 
chmur^  zachmurzony,  poclimurny :  Dzień,  horyzont 
O.  Niebo  chmurne.  2.  a.  Ćhmurzysty  złożony 
z  chmur:  Słońce  zapłynie  za  chmurną  ścianę. 
Syrok.  3.  przen.  nachmurzony,  posępny,  ponury, 
kwainy:  Słuchał  opowiadań  w  chmurnym  milcze- 
niu. Orzesz.    Wrócili  ofamurni  lak  aoo.   Krasa. 


286 


CHMURORODZIEC 

Wfes(5,  £6  tam  na  ziemi    na   chmurnym  świecie 
powiła  matka  ubogie  dziecię.  Len. 

yChmurorodziec,  dźca,  hu.  dżcy  )>.  Chmuro- 
ród:  Centaurów,  kolibyków,  chłojioszkapeów  zwa- 
no też  eluuurorodźcami.  Otw.  <CHMUli+K()I)> 
XChmuroród,  oda,  Im.  ody,  X  Chmurorodziec 
zrodzony  z  chmnrij:  Za  stoły  srogie  cliiuurorody 
zasadzono.  Żcbr. 

X  Chmurotycznie    przys.    od     Chmurotyczny. 
<riIMUK+TK> 

X Chmurotyczny    tykający    chmur,    niebotyczny: 
Cłimurotyczna  góra.  Przyb. 

Chmurowladca,  y,  im.  y',  Chmurowladzca  władca 
chmur:  C.  Kronida.  Ml.    < CI1MUK+WL()D> 

Chmurowładny    maji^cy    władzę    nad  chmurami: 
Zeus  C.  Ml. 

Chmurowladzca,  y,  im,  y  p.  Chmurowłedca:  C. 
Jowisz.  l)m. 

Chmurozbiorca,   y.   Im.   y  zbieracz   chmur:    C. 
Zeus.  Ml.   <CHMUii+Z+BIOIt> 

XChmursko,  a,  Im.  ap.  Chmura:  Po  bladym  nie- 
bios błękicie  lubi.-},  szaleć  chiuurska.  l^rzybor. 
Chmurzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chmurzyć. 
Chmurzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chmu- 
rzyć ś. 

fChmurzyca,  y.  Im.  e  gęsta  chmura:  Bóg  wy- 
ciąga chnuirzyee  z  ziemskich  przepaści.  liyb. 

Chmurzyć,  y,  yl,  [ChmarzyćJ  I.  okrywać  chmu- 
rami, zachmurzać;  przen.  nuchmurzać,  marszczyć, 
zasępia^,:  C.  czoło.  2.  przen.  jdamić,  zaciemniać: 
Czoła  jasnych  niebian  podła  chuć  nie  chmurzy. 
Przyb.  C.  ś.  a.  fChmurać  ś.,  [Chmarać  ś.,  Chmu- 
rać  Ś.J  I.  zachodzić  chmurami,  zachmurzać  L,  za- 
ciemniać i.  od  chmur:  Niebo  ś.  chmurzy,  Nieos.: 
Chmurzy  ś,  (-zbierają  i.  chmury).  Przen.:  Chmu- 
rzy ś,  w  kraju  =  2anoA7'  ś.  na  burzę,  na  rozruchy, 
burzy  i.  2.  Xwy dawać  ś.  chmurą,  czernieć:  Chmu- 
rzy Ś-,  z  daleka  wojsko.  3.  X  Chmurzy  mu  ś, 
w  głowie  =  ciemno  u  niego  w  glonie,  głupi.  4. 
\kurzyć  ś.,  paroicać:  Kiedy  ś.  chmuizą;  góry, 
deszcz  nie  chybi.  Chmurzy  ś.  pijakowi  z  głowy. 
5.  przen.  nachmurzać  ś.,  chmurzyć  czoło,  zasęińać 
i.;  gniewać  i.,  dąsać  ś.,  krzywić  ś.,  stawać  ś.  po- 
nurym, zżymać  ś.:  Stary  chmurzył  ś,  na  winszo- 
wania. Jeż.  C.  6,  na  kogo,  na  co,  <  CHMUR 
CHMAR  >  vv       uiv, 

Chmurzysko,  a.  Im.  a  p.  Chmura:  Okropne 
chmurzyska  wkoło  ś,  czarnym  owinęły  wian- 
kiem. Słów.  Nad  górą  ściele  ś.  nizko  czarne  C. 
Syrok. 

Chmurzysty  p.  Chmurny:  Masy  chmurzyste. 
Orzesz.  Chmurzystym  obłokiem  zakryty,  "Wor 

Chmuza,  y,  Im.  y]  p.  Chmura. 

Chmyz,  a,  Im.  y]  p.  Chmyza. 

[Chmyza,  y.  Im.  y,  Chmyz,  Chmyźniak]  I.  mały 
konik  niepozorny,  hetka.  2.  takiż  człowieczek,  chu- 
chrak.  3.  krzew  liściasty,  krzaczysty;  krzaki,  za- 
rośla; gałęzie  drobne  z  igłami.  <Ukr.  chmyz  = 
chwast,  krzaki;  człowieczyna;  chmyza  =  cliróst: 
6zkaiiina>  ''  ' 

[Chmyźniak,  a,  Im.  i]  p.  Chmyza. 

•  ^P^"3^'J^^'}^^  P-  ^"e*-"    C.  do  stodoły   bie- 
żała. Kolb.     <Czes.  hnet> 

Chnędrać,  a,  al]  kwękać.    <Dźwn.  CHNE> 

Chnlpać,  a,  al]  p.  Chlipnąć.  <Dźwn.  CULiP> 

Cho!  oho!  Cho l\j)rzyśpiew. 

Choblele,  i,  blp.j  chwasty.  <v> 

Chobieral,  a.  Im,  y]  p,  Chowleral. 

Chobold,  a,  Im.  y]  p.  Kobold. 
Chobot,  a.  Im    y   |.  f  obuwie  .•skrzydlate,  z  jakim 
Merkurego  malują:    Choboty,  latawcowe  olniwie 
Ku.    2.  t  w  Im.  a.  xChobuty,   [Czaboty,  Czobo- 


CHOCHOŁ 

ty,  Czobuty,  ChorbotyJ  buiy,  olmwie.  3.  f  w  Im. 
rodzaj  spodni  buchastych :  Owe  choboty,  co  ś, 
w  nich  pośladek  jako  korzec  widzi.  Rej,  4.  bart. 
sznur  z  pętlicami  do  wciągania  na  drzewo  i  spu- 
szczania z  niego  różnych  przedmiotów.  5.  a. 
Gruszka  wycza  a.  ziemna  bot,  (apios)  roś.  z  ro- 
dziny strąkowych.  <?Czes.  chobot -koniec,  klin; 
zatoka;  matnia;  Ros.  hobotT>  =  ogon;  trąba  (sło- 
nia); cypel  > 

XChobotać,  ce,  tal    ltjq)ać  butami,  nogami. 

XChobotanie,    a,  blm.,  czynność  cz.  Chobotać. 

[Chobotnia,  i.  Im.  e]  sieć  na  ryby,  zastawiana 
tylko  pi  .y  upustach.     <Por.  Chobot  > 

Chobotny:    Wyka  chobotna,  bot.  p.  Lędźwian. 

t  Chobry  p.  Chrobry:  Co  przedtym  mówiono 
C,  teraz  mówią  ]iyszny,  Petr,   <p.  Chrobry  > 

XChobut,  a,  zwykle  w  Im.  y  p.  Chobot. 

Choć  p.  Hoc:     Chociaż  bieda,  to  C.  Oss. 

[Choć]  p.  Choć. 

[Chocaz]  p.  Choć. 

[ChocażJ  p.  Choć. 

[Choćby]  p.  Choć. 

[Chocha,  y.  Im.  yj  kobieta  wysoka. 

[Chochelka,  I,  Im.  i]  p.  Chochla;  łyżeczka,  czer- 
paczek. 

[Chocherlek,  u,  blra.l  rodzaj  likieru.  <  Prze- 
kręcenie Nm.  HolzhackerIiqueur> 

[Chochla,  I,  Im,  e.  Chochla]  I.  p.  Chachel. 
2.  duża  łyżka  drewniana.  3.  duży  chłop  niezgrab- 
ny a.  takaż  kobieta.  [Zdr.  Chochelka],  <Może 
Łć.  cochlea(r)> 

[Chochlak,  a,  Im.  cy]  Ru.'sin,  Ukrainiec:  Rusek 
do  czytania,  C.  do  śpiewania,  Polak  do  opowia- 
dania. Prz, 

Chochlik,  a.  Im.  i  latawiec,  skrzatek,  gospodar- 
czyk,  istota  mityczna.  G.  =  nazłva  postaci  w  Bala- 
dynie  Słowackiego.  Przen.:  Basia,  którą  C.  szes- 
nastu lat  rozswawolił.  Gom.  <Zap.  od  Chochoł 
=  czub,  bo  chochlika  często  wyobrażano  sobie 
w  postaci  ptaszka  czubatego > 

Chochlować,  uje,  owal  ryb.  przeciągać  tyki  od 
sieci  i  niewodów  pod  lodem:  Z  przerębla  do  prze- 
rębla sznury  ś.  chochlują.     <?> 

Chochlowanie,  a,  blm.,  czynność  cz,  Chochlo- 
wać. 

Chochla,  y,  Im.  y  I,  duch  psotny:  Przypomi- 
nała chochlę,  która  nocami  na  wertepy  ludzi 
wyprowadza  i  z  frasunku  ich  ś.  śmieje.  Sienk, 
<p.  Choehlik> 

[Chochla,  y,  Im-^^l  łyżka  wazowa.  <p.  Chochla  > 

xChochlato  przys.  od  Chochlaty. 

XChochlaty  p,  Chocholaty. 

XChochola8to  przys.  od  Chocholasty. 

XChecholasty  p,  Chocholaty. 

XChocholenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cho- 
cholić. 

XChocholiĆ,  I,  II  chochołatym  czynić. 

XChocholisto  przys.  od  Chochoiisty. 

XChocholl8ty  p.  Chocholaty. 

Chochoł,  a,  Im.  y.  Chochoł,  Chochul  I.  [C]  a. 
[Chachol,  Chachól,  Chachul]  =  a)  wierzch  spi- 
czasto okrągły,  wierzchołek  spiczasto  wypukły; 
czub  na  głowie,  kosmyk  włosów,  czupryna: 
C,  na  brogu.  Panienka  z  wymuskanym  czołem, 
z  wyniosłym  chochołem.  Klon.  C.  na  głowie 
końskiej.  Widzę  zdaleka  wielkich  gór  chocho- 
ły. Pot.  b)  najwyższy  snop  w  mendlu:  W  mendel 
idzie  14  snopków,  które  ś.  przykrywają  chocho- 
łem, snopem  rozczapierzonym  i  opuszczonym 
w  okap,  niby  daszkiem,  c)' snopek, przykrywają- 
cy ul.    d)  otwór  z  równej  słomy  w  kopcu,    w   któ- 


287 


CHOCHOŁATO 


CHODNY 


rym  L  przechowują  zieimuaki.  e)  okrycie  słouiia- 
ne,  używatie  przez  pasterzy  w  polu.  f  j  parasol  sjo- 
tniany.  g)  zawieja,  huragan,  li)  czub:  W7.irj.ć 
ki)y:o  za  O.  i  wyrzucie  za  drzwi,  i)  dach  ostro 
zakończony  na  dzwonicach.  2.  niy>śl.  yiiązka  zboża 
na  przynętę.  3.  zoo),  (myogaie  luoschata)  zwierzę 
s.tące  owadoierne  z  uoyaini  piet wo wal emi  i  pachną- 
cym of/onem  łuskotcatym.  Zdr.  [Chocholek].  <  CHOŁ, 
por.  ĆHYŁ> 

XChocholato  przys.  od  Chocholaty. 

XChochofaty,  X  Chocholasty,  X  Chocholisty, 
XChocholcwaty,  xChochłaty  podobny  do  chocho- 
la, z  chocliolem,  śpicza.ilo  okrągły,  czubaty:  Bróg 
C.  Chochołate  ku  wierzchu  i  spiczaste  kiełki 
szparagów.  Syr. 

[Chochołek,  łka,  Im.  Ikl]  I.  p.  Chochoł.  2.  bu- 
kiet. 

XChochołowato  przys.  od  Chocholowat". 

XChocholowaty  \>.  Chocholaty. 

Chochoł,  oła,  Im.  oły  p.  Chochoł. 

Chochuł,  a,  Im.  y  p.  Chochoł. 

t  Chocla  p.  Choć.  <CHOT> 

[Chociaj]  p.  Choć. 

Chociaż  p.  Choć. 

t  Chociaże  p.  Choć:  C.  mu  roków  nio  dosta- 
je, nieraz  już  trafiało  mu  ś.  potykać.  Sicnk 

[ChocieJ]  p.  Choć. 

[Chocki]  sprytny.  <  CHOT  > 

[Chocy]  p.  Choć. 

Choć,  Chociaż,  [Chociaj,  Chociej,  Choć,  Choć- 
by, Choć,  Chócaż,  Chocaz,  Chocaż,  Chocy],  fCho- 
Cia,  fChociaŻe  sj).  I.  przynajmniej :  C.  na  ciiwi- 
lę  przyjdę  do  ciebie.  Daj  mu  C.  z  czego  żyć. 
Miecli  O.  raz  jeszcze  twarz  twoją;  obaczc.  2. 
acz,  aczkolwiek.,  lubo,  jakkohuiek :  ISkwar  był,  C. 
wiosna,  nieznośny.  Sienk  Kapela  anielska,  słod- 
ka, C.  ogromna.  Sifnk.  C.  goło,  ale  wesoło.  Prz. 
3.  a.  Choćby,  Chociażby  -  gdyby  nawet;  bodajby  .- 
Chociażbyś  nie  chciał,  będt^  twoim  przyjacielem. 
Choćby  przyszło  zginąć  Na  jakimś  improwizo- 
wanym C.  stanowisku  Sienk.  Jak  ś.  bywało 
ubrał  odświętnie,  to  C.  go  na  hrabiowskie  salo- 
ny puszczaj,  taki  był  miniasty  i  pokaźny.  4. 
t  C. — C.  =  czy — czy,  czy  to-czu  to,  bądź — bądź: 
Co  rozkazuję  czyni,  C.  czuje  skłonności  do  tego, 
C.  też  nie  czuje.  5.  [C. — albo  nie]=cz_y — czy  nie: 
Chociaj  stanie  pozwany,  albo  nie  stanie,  my 
w  sprawie  postc|)ować  będziemy.  Herb.  6.  [C] 
=  a)  -kolwiek:  Ja  rad  wiedzieć,  co  ś.  C.  kiej 
w  świecie  pogodzi  (  =  zdarzy;.  C.  co  a.  [Choj 
co,  Chojco]  =  coA;oi«ł/<;/<;:  Do  dobrego  miecha  C.  co 
suć  można,  h)  jakkolwiek:  C.  inki -jakikolwiek  : 
Choćby  jaki  chory  był,  to  skoey.  Tu  nie  wyle- 
zy  w  nocy,  C.  jaki  był.  Choćby  jacy  panowie, 
I)rzeć  mają,  swoich  wojców,  jakby  i  chłopi. 
(=jacyby kolwiek).  [Chockie,  Chockiej,  Chocki] - 
kiedykolwiek,  kiedybądź;  dawniej,  niegdyś.  Choćby 
gdzie,  choćby  V.'a]  - gdziekohoiek.  c)  Choćby  ino 
=  gdzieby  tylko,  gdzie  tylko,  d)  Choćby  =  jakby, 
niby:  Śpiewa  choćby  przejjióreczka.  e)  mimo 
że:    Nie  okpi  on  ś.  tara,  C.  i  Błażej.  <CIIOT> 

[Choćkać,  a,  al,  Chyćkać]  kołysać  na  ręku  np. 
dziecię.      <V> 

Choćkanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Choćkać. 

Chocki]  p.  Choć. 

Chockie]  p.  Choć.     <Choć-fKiedy> 

Chockiej]  p.  Choć. 

I.  IChoda,  y.  Im.  yj  I.  świnia  (w  zagadce): 
Wisa  wisi,  C.  chodzi;  wisa  spadła,  C.  zjad- 
ła (zag.  u  gruszce  i  świni).  2.  p.  Chodzą. 
<CUOD> 


2.  [Choda,  Chody]  przys.  ciężko,  trudno,  nie- 
można. 

IChodacarz,  a,  Im.  e]  p.  Chodaczniak. 

[Chodacz,  a,  Im.  e]  p.  Chodak. 

Chodaczek,  czka,  Im.  czki  I.  p.  Chodak.  2.  a. 
Chodak  szlachetka  chodaczkowy,  szlachcic  zagono- 
wy, szaraczek,  jjolewka:  Broniły  jej  do  upadłe- 
go nasze  chodaczki,  nazwane  inaczej  szaraczka- 
mi,  polewkami.  Szaj.  Nieobecność  twoją,  zastą- 
pionoby  innym  ehodaczkiem.  Bał.  3.  tChodaczki 
dziecinne  a.  Chodulka=X  łubki  dziecinne- 
narzędzie,  które  dzieciom  jjrzypramano  do  kolan, 
aby  ś.  uczyły  prosto  nogi  .stawiać.  Kn, 

xChodaczka,  I,  im.  i  (orma  ż.  od  Chodak  pod 
1.,  xChodzicielka. 

XChodaczkowość,  i,  blm.  rz.  od  Chodaczkowy: 
Mowa  tu  o  rojności  szlachty,  to  jest  szlachty 
ubogiej,  którą  nam  zresztą  tysiączne  inne  świa- 
dectwa w  tym  charakterze  chodaczkowośei  przed 
oczy  stawią.  Szaj. 

Chodaczkowy  przyra.  od  Chodaczek:  Szlachcic 
0.  -  ubogi  szlachcic,  szlachcic  na  zagrodzie,  szlach- 
cic szaraczkowy,  zagonowy. 

[Chodaczniak,  a,  Im.  I,  Chodacznik,  Choda- 
Carz]  chłop  z  pod  Janowa,    chodzący  w  chodakach. 

[Chodacznik,  a.  Im.  i]  p.  Chodaczniak. 

[Chodaczyny,  ów,  blp.j  liche  chodaki:  C.  z  drze- 
wa lipowego. 

Chodaczysko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Chodak. 

[Chodaji]  pójdź,  chodź! 

[Chodaje,  ów,  blp.j  p.  Chodak. 

Chodak,  a,  Im.  I  I.  a.  xChodziclel  ten,  co  rad 
chodzi,  dobry  piechur.  2.  a.  [Chodaje  Im.]  trzewik 
a.  but  nędzny;  łapeć,  kurp:  Kogo  nie  stać  na 
buty,  niech  w  chodakach  chodzi.  Oss.  Rusin 
w  łyczanych  chodakach.  3.  p.  Chodaczek.  4. 
Xprostak,  gbur.  5.  Xp-  Chodnik.  6.  [C]  chło- 
piec; parobek.  7.  [C.  a.  Chodacz,  ChodyrJ  noga. 
8.  zł.  pugilares.  Zdr.  Chodaczek.  Zgr.  Choda- 
czysko. 

Chodliwość,  I,  blm.  rz.  od  Chodliwy. 

Chodliwy,  [Chodziwy,  Chodny]  trwały,  dobrze  ś. 
noszący,  niełatwo  niszczący  ś.  w  użyciu,  niezdar  ty : 
Suknia  chodliwa. 

[Chodnia,  I,  blm.]  chód. 

Chodnica,  y,  Im.  e  I.  kładka  z  boku  wozu,  2. 
deska  na  dachu  dla  dojścia  do  komina. 

Chodniczek,  czka,  Im.  czkI  p.  Chodnik:  Szary, 
sukienny  C.   Zap. 

Chodnik,  a.  Im.  I  I.  miejsce  do  chodzenia,  dro- 
ga, aleja,  szjialer:  C.  kryty  —  miejsce  spacerowe 
u  wód  w  razie  niepogody  u.  skwaru,  in.  deptak, 
wiata.  2.  ścieżka,  drożyna,  przejście,  manowiec : 
Chodnikami  tajnemi  przez  lasy  żywność  do  mia- 
sta nosili.  Birk.  3.  f  korytarz,  ganek,  galerja: 
Budował  Salomon  cztery  chodniki  między  słu- 
pami cedrowemi.  Wuj.  4.  trotuar  uliczny.  5. 
wazki  a  długi  dywanik:  C.  kokosowy,  sznur- 
kowy, ceratowy,  płócienny.  6.  Xa-  XChodak  ko- 
ło, po  którym  ś.  chodzi,  żeby  ś.  obracało,  kierat. 
7.  a.  Przebitka,  Ulica,  Marsza,  f  Cacha,  f  Cza- 
cha gór.  droga  podziemna  od  jednego  do  drugiego 
szybu  w  kopabii:  C.  z  dnia  (= zaczynający  ś.  od 
zewnątrz).  C.  dobywalny  a.  wyrębowy,  przebit- 
kowy, upadowy,  poszukiwalny.  8.  X  woj.  j>rzy- 
kop  zasłaniający  miniera.  Zdr.  Chodniczek. 
<CHOD> 

Chodnikowy  przym.  od  Chodnik:  Wyrób  wy- 
brzeży chodnikowych  z  betonu    (-trotuar  owy  eh) 

Chodny  I.  Xchód  mający,  chodzący:  Twór  C' 
Przyb.    2.  [C.]  =  a)  p.  Chodliwy:  Chodno  drzewo- 


288 


CHODOR 

■Ohodna  koszula.  Chodne  kierpce,  b)  dolrze  cho- 
dzący, mający  chód  dobry:  Kobyla  chodniejsza 
■od  wałacha. 

[Chodor,  a,  Im.  y]  (en,  co  chodzi:  Świat  przede 
mną  chodorem  chodzi.  Jeż.  ( ^  kręci  i.  przed  oczy- 
ma, koiem  i.  toczy,  migoce).  <Ukr.  chódorom  cho- 
4yt3r=I)  kręcić  s.;  2)  szybko  biec> 

Chodowy  przym.  od  Chód.     <CHOD> 

Chodulka,  I,  Im.  I  I.  p.  Chodaczek.  2.  stojak, 
mózek,  w  którym  dzieci  uczą  i.  chodzić:  C.  dzie- 
cinna. 

[ChoduR,  a,  Im.  y]  I.  ten,  co  wiele  chodzi,  co 
moie  dużo  chodzić,  piechur.  2.  biegun  u  kolebki, 
konika  drewnianego  i  U  p.:  Kolebka  na  chodu- 
liach. 

Chody,  6w,  bim.  I.  X  nogi  u  konia.  2.  [C] 
trzewiki. 

[Chody]  p.  2.  Choda. 

[Chodyr,  a,  Im.  y]  I.  p.  Chodak.  2.  Pójść  na 
chodyry —  wałęsać  i.  <p.  Ohodor> 

Chodzą,  y,  Im.  e,  [Choda]  I.  t  i  [C-]  chód:  Do- 
brom ma  chódze.  2.  [C.J  droga,  ścieżka  wydep- 
tana. 

[ChodzaJ,  a,  Im.  e]  gospodarz.  <  Z  Ukr.  cho- 
fiain,  sld.  do  CHOD> 

Chodzący  I.  im.  od  Chodzić:  Mumja  chodzą- 
ca (  =  człowiek  zawiędły,  wyschły).  2.  przea. 
przyiu.  uosobiony,  wcielony,  istny:  Prosty  wieś- 
niak, ale  poczciwość  i  szlachetność  chodząca. 
Krasz.  Była  to  dla  niej  chodząca  zagadka, 
Kraez.     <CHOD> 

Chodzenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Chodzić* 
2.  f  władza  chodzenia,  chód:  Chromi  C.  odbiera- 
li. 3.  f  miejsce  do  chodzenia,  chodnik:  C.  na 
okrycie  =^oWad.  4.  fizj.  iniejscozmiennoić,  loko- 
mocja. 

XChodziciel,  a.  Im.  e  p.  Chodak. 

XChodzicielka,  i.  Im.  i  p.  Chodaczka. 

Chodzić,  I,  II,  Chadzać,  xChodziwać,  [Chodzy- 
wać,  Chodzować,  tryb  rozk.  chodzi,  chodzlj, 
ohodz,  chódz ;  chojca  :=  chodźta]  I.  przenosić  ś. 
z  miejsca  na  miejsce  za  pomocą  nóg,  stąpać :  Kto 
nóg  nie  nia,  nie  może  C.  C.  prędko,  wolno,  lek- 
ko, ciężko,  na  palcach,  piechotą.  C.  o  kiju,  po- 
jedynczo, parami,  bandami,  boso.  Przen.:  wystę- 
pować, zjawiać  i.,  przychodzić,  zdarzać  i.,  trafiać  L: 
J«Jiezawsze  godność  razem  ze  zdatnością  chodzi. 
:Złe  chodzi  z  milczeniem  w  parze.  Nauka  z  cno- 
tą nie  chodzi  w  parze.  Nigdy  nieszczęście  jedno 
bez  drugiego  nie  chodzi.  C.  na  bałyku,  na  czwo- 
rakach, raczkiem  =  ia/j/fco«;ać,  raczkować.  C.  z  za- 
dartym noseni.  Tak  mi  łeb  zawróciła,  że  cho- 
•dzę,  jak  głupi.  C.  na  przechód  -  latać  na  prze- 
■chod,  mieć  biegunkę.  Kto  dobrze  chodzi,  koszt 
aogaiui  nagrodzi.  Kn.  Konie  w  zaprzęgu,  woły 
"W  jarzmie  dobrze  chodzą.  C.  na  robotę,  do  ro- 
'boty,  na  wyrobek,  do  prania,  na  usługi  (=  wy- 
najmować ś.).  Zł.:  Na  klawisz  C.  =  kraść  przy  po- 
mocy wytrycha.  Po  drewnianym  bruku  chodzi  ś. 
dobrze.  Chodzi  za  nim,  by  cielę  za  krową.  Prz. 
C.  za  kim  jak  cień.  Przen.:  X  C  za  czym,  po 
czym -iść,  następować;  wypływać,  wjiwiązywać  ś., 
wynikać  z  czego:  Kara  za  wystt^pkiem  chodzi. 
Nie  wiedzą,  co  po  czym  chodzi,  (ilicz.  Przen.: 
C.  za  czyim  przykładem  =  wstępować  w  jego  śla- 
dy. C.  za  trzodą,  fnad  trzodą,  f  nad  stadem 
(  =  pilnować  ich,  paść  je,  doglądać  ich).  Pasterz 
nad  owcami  chodzi.  Kochan.  2.  f  przen.  postępo- 
wać, trzymać  ś.  czego,  żyć:  f  Chodź  tak,  jakoś  po- 
czął C,  prawdziwe  te  są  i  zbawienne  drogi. 
Kochan.    0.   ścieżka    cnoty.  Oss.  f  Będziemy  C. 


CHODZIĆ 

w    posłuszeństwie   jego.   flej.    fC.  w  pokusach 
świata  tego.  Rej.     Ó.  przed    Panem  {  =  wypełniać 
wolę  boską).     3.  przechadzać  ś.,  spacerować:  C.  po 
lesie,  po  pokoju.     Przen.:  błądzić,    bujać,  fruwać: 
C.  myślą  po  niebie.  Mieszało  ją  spojrzenie  Szczerba, 
nieustannie  za  nią  chodzące.   Gom.  Frzen.:    XC. 
okiem  po  zgvom&dzonych.  =  wodzić.  4.  po  śmierci  = 
straszyć,  przeszkadzać,  pokazywać  ś.:    Nieboszczyk 
mąż  jej  po  śmierci  chodzi.  5.  prz«n.  krążyć,  obiegać, 
kursować:  Chodzą  wieści.  6.  bywać,  uczęszczać:  C. 
do  szkoły,  na  uniwersytet,   na  wykłady,  na  lek- 
cje,  na   medycynę,  na  odczyty.    C.    do    kościo- 
ła, do  spowiedzi,  do  kąpieli,  do  teatru,    na    wi- 
zyty a.  z  wizytami,  na   wieczory,    na    bale,    na 
tańce.     C.  po  bankietach  (=  włóczyć  ś.,  łazić).  7, 
po  znajomych,    po  domach  i  t.  Tp.- obchodzić,  na- 
wiedzać ich:    Chodzą    z    szopką  po  domach.     C. 
po    prośbie.     Przen.:    Nieszczęście    po    ludziach 
chodzi.  Prz.     Przen.  przebiegać  po  kim,   przeszy- 
wać   kogo:     Zimno,    dreszcz,    ciarki    chodzą    po 
mnie.     Przen.:    zjawiać    ś.    tu  i  owdzie:     Bóle  po 
stawach  chodzą.     8.  w  czym  =  ubierać  ś.    lo   co, 
nosić  co:  C.  w  aksamitach,  w  jedwabiach,  w  bu- 
tach, w  żałobie,   przy    szpadzie,    przy    zegarku, 
w    mundurze,    z    długierai    włosami.     Nie    mieć 
w  czym  C.     Nosić  i.,  ubierać  ś.:     C.    po    polsku, 
obdarto,  brudno,  czysto.    Już    pół    roKu    chodzę 
w  tych  butach.     9.  na  kogo— brać  udział    w  wy- 
prawie, w  toojnie  przeciw  komu:     C.  na  Turki.  C. 
na  wojnę.    10.  t  na  kogo  =  porywad  ś.,  rzucać  ś., 
uderzać  nań,  brać  i.  do  niego:  Nie  chodź  na  pijane- 
go. Bratk.     II.  f  kogo,  co  =  nachodzić,   przywła- 
szczać sobie:    C.  cudze    pszczoły,    cudze    drzewo 
bartne.     12.  za  czym,  koło  czego  -  krzątać  i.,  ro- 
bić starania,  zabiegać,  zajmować  ś.    czym,  popierać 
CO:  C.  za  sprawą,    f  Koło  tej  kwestji  tak  z  so- 
bą chodzą,  że  każdy  swą    powiada.    Glicz.    Już 
poczęto  C.  kolo  naprawy  kościoła.     C.  koło  sie- 
bie =pamiętać  o  sobie,  siarać  ś.,   zabiegać   dla  sie- 
bie:   Umie    C.    koło    siebie.     13.   pójść:     Chodź 
usiąść.      Chodźmy     stąd.      Chodźmy     w     taniec 
(=puśćmy  ś.)     14.  f  za  łby,    za  pasy  =  woJzt(5  ś., 
brać  ś.     \5.  f  z  kim  —  przestawać,    obcować,  icda- 
wać  ś.:    Kto  z  mądrym  chodzi,    mądrym    będzie. 
Skar.     16.  dzierżawami  =  utrzymywać  ś.    z  dzier- 
żaw,    dzierżawić    jeden     majątek   po  drugim.     17. 
t  dziećmi   =  być    brzemienną,  w  ciąży :     Synem  a. 
dziewką    chodzi.    Sień.     Krowa    bydłem    chodzi 
(=cielna).     \B.  jeździć,  kursować :    Pociągi,  omni- 
busy chodzą.    19.  obracać  ś.  tv  jedną  i  drugą  stro- 
nę:    Klucz  w  zamku  ciężko  chodzi.     Drzwi  cho- 
dzą lekko.     20,  suwać  ś.  tam    i    nazad:     Pompa, 
bufor  lekko  chodzi.     21.  iść:  Zegar  chodzi  (=nie 
stoi,  nie  jest  zepsuty).    22.  f  w  czym  =  obracać  ś. 
w  czym,    trudnić  ś.,  zajmować    ś.    czym,    stykać   i. 
z  czym,  mieć    z    czym    do    czynienia:     Zaprawują 
syny  swe  w  tyra  z  młodu,    w  czymby    k    latom 
przyszedszy  C.  mieli.  Glicz.    23.  nieos.,  o  eo-iść, 
rozchodzić  ś.:    O  co  wara   chodzi?     O  co  chodzi? 
skwitujmy  jeden  drugiego    i    basta!     Tu  zupeł- 
nie o  co  innego  chodzi.    Chodzi    tu   o   sto  tala- 
rów.   Chodzi  o  jego  honor  i  życie.    Chodzi  o  to, 
ażeby  nikt  nie  był  pokrzywdzonym,     f  Złoczyń- 
cę chować  nie  godzi  ś.,  bo  w  tym    gardło    cho- 
dzi (o  gardło).  Pot.     24.    f  z  czym  =  istnieć  ra- 
zem, być  nierozdzielnym  z   czym;    przen.    uchodzić, 
zgadzać  ś.,  być  stosownym,  odpowiadać  sobie,    kwa- 
drować,  łączyć  ś.:     Cytra  z  trąbą  nie  chodzi.  Pot. 
Trzeba,  żeby  ekspensa  z  perceptą  chodziła.  Opal. 
iKról  nasz  z  przedniejszemi  monarchami    w  jed- 
nym szeregu  chodzi.  Koch.    25.  f  C.  oddzielnie, 
daleko  od  siehie  =  istnieć  oddzielnie,  być  niezależnym 


289 


19 


CHODZIEN<  - 

od  siebie,  różnić  i.,  nie  schodzić  ś.:  Zmujdzkie 
księstwo,  lubo  by-lo  jednego  narodu  ?.  Litwą., 
chodziło  dawniej  oddzielnie  od  niej,  mając  swo- 
ich oddzielnych  książ;it.  Nar.  Daleko  od  siebie 
chodzą  te  dwie  rzeczy,  dobrodziejstwo  a  kupiec- 
two.  Górn.  Różnie  od  siebie  i  daleko  chodzą 
zdania.  26.  Xpowstawać,  obruszać  ś.,  zżymać  ś.  ; 
(o  djable)  Jak  byłeś  niegdyś  na  ziemi,  toż  mu- 
siałeś figle  płatad,  że  aż  pewnie  chodził  świat. 
Fred.  A.  27.  [C]  fermentować,  robić:  Piwo  cho- 
dzi. 28.  [Chodziło  w  gazetach]  =  stało,  pisano 
29.  tpo  czemn  -  kosztować :  Po  tych  pieniądzach 
ciiodzi.  Kn.  30.  ^.  phjwać,  żeglować,  jeździć :  C. 
na  krypach,  na  tratwach.     <CHOD> 

[Chodzieno]  =  chodź-no.   <  Chodź+Jeno  > 

[Chodzik,  a.  Im.  i]  żebrzący  emigrant  polski. 

xChodziny,  in,  blp.  chodzenie:    Próżne  twe  C. 

XChodzisty  po  którym  chodzić  można:  Koło 
chodziste  =  które  obracają,  chodząc  i  depcząc  po 
szczeblach,  kierat.    Troe. 

XChodziwać,  a,  al  p.  Chodzić:  Folwark  ten 
z  polami  1  cegielnią  chodziwał  zawsze  prawem 
emfiteutycznym.  Wej. 

Chodziwy  I.  Xnie  mordujący  ś.  chodzeniem,  do- 
bry do  chodu,  wytrzymały  w  chodzeniu,  biegun : 
Koń  C.  Szymon.  2.  y^lubiący  chodzić:  Człowiek 
C.  3.  [C]  p.  Chodliwy. 

Chodzony  po  którym  chodzą :  Droga  jeżdżona  ? 
— Gdzie  tam!  ani  jeżdżona,  ani  chodzona.  Jeż. 
[C,  ego,  Im.  e]  rz.  I.  taniec  polski,  polonez.  Goł. 
2.  taniec  powolny:  Kujawiak  C.  3.  X  taniec 
„chmiel.^ 

[Chodzować,  uje,  ował]  p.  Chodzić. 

[Chodzywać,  uje,  ywal]  p.  Chodzić. 

[Chodź-eś]  =  c/io(i-e^;  Chodź-eś  nie  żona,  ale 
kochanka.  Pśń. 

IChoi]  p.  Choinowy:  Rozerwą  gałąź  choją. 
Pol.     <CHOJ,  CHWOJ> 

Choica,  y,  hu.  e  bot.  p.  Sosna  i  Choina. 

Choicać  się,  a  ś.,  al  ś.  myśl.  (o  lisie)  zbliżać 
ś.  ukradkiem.     <?> 

Choicanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Choi- 
cać ś. 

Choina,  y,  lin.  y  I.  a.  Choica,  [Chwolna,  Cho- 
ja,  Chojak,  Chojar,  Chojeo,  Chojca,  Chojna,  ChoJ- 
nia,  Chojur,  Fojna]  bot.  (pinus  silvestris)  sosna 
zwyczajna,  jodła  sosna.  2.  a.  [Chwoina,  Chojniak, 
Chwojniak]  miody,  niewielki  las  sosnowy,  pole  mło- 
dym lasem  sosnowym  zarosłe;  młoda  sośnina.  3. 
gałiizka  choiny,  wierzchołek  sosny  zwyczajnej.  4. 
zarośla  sosnowe.  5.  przcn.  wiecha,  znak  szynkowni 
wiejskiej.  6.  zb.  szpilki  drzew  iglastych,  igły : 
Czaciną  aazywa  lud  choinę  szyszkowych  lasów. 
Pol.  7.  zb.  gałęzie  drzew  iglastych.  Zdr.  Choinka, 
Choineczka.     <CHOJ,  CII  WOJ  > 

Choineczka,  i,  Im.  i  p.  Choina. 

Choinka,  I,  Im.  I  I.  p.  Choina.  2.  drzewko  igla- 
ste ubierane  na  B.  Narodzenie.  3.  bot.  p.  Wilczo- 
mlecz. 

Choinkowy  przyra.  od  Choinka:  Przybory  choin- 
kowe. 

xCholnny  p.  Choinowy. 

Choinowy,  xCholnny  przym.  od  Choina,  [Cho- 
jowy,  Chol,  Chojniany]:     C.  borek.  Klon. 

Choinówka,  i,  Im.  i,  Paclepnica  zool.  (traehea 
j)iiiiperda)  owad  inskosh-zydły  noci\y  ze  skupienia 
nocnicóweie. 


[Choj]  p.  Choć. 
fChoja,  I,  Im. 
lójka. 


Chojka 


e]    p.    Choina.     Zdr.    Chojka, 


CHOLERNY 

[Chojaczek,  czka.  Im.  ozki]  p.  Chojak. 

[Chojak,  a.  Im.  i]  p.  Choina.   Zdr.  [Chojaczek]. 

[Chojar]  1.  a,  Im.  y  p.  Choina:  Promienie 
słońca  świeciły  między  gałęziami  chojarów. 
Sicnk.  2.  u,  blm.  a.  [Chojor]  igły  sosnowe  leżące 
na  ziemi  i  używane  na  podiciółką.  Zdr.  [Choja- 
rek]. 

(Chojara,  y,  Im.  y]  drzewo  iglaste. 
IChojarek,  rka,  Im.  rki]  p.  Chojar. 
[Chojca,    y,    Im.    e]    m.   p.   Choina:    Czyfe  ty, 
chmielu,  nie  miał  ojca?    cos  ty    urósł,  gdyby  C. 
Goł. 

Chojdal  p.  Hej  I:  C,  pofolguj,  Bache!  Petr. 
<:Hoj-}-Da> 

[Chojdać,  a,  al,  Hojdać]  p.  Huśtać.  <Ukr. 
hojdaty> 

Chojdanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Chojdać. 
Chojdawka,  I,  Im.  i]  p.  Huśtawka. 
Choje,  ów,  blp,]  gałęzie  drzew  iglastych.  <  CHOJ, 
CHWOJ>    '     *^J^    *  y      y      -^ 

Chojec,  jca.  Im.  jce]  p.  Choina. 
Chojeneczka,  I,  Im.  I]  p.  Chojna. 
Chojenka,  I,  Im.  I]  p.  Chojna. 
Chojka,  I,  Im.  I]  p.  Choja. 
[Chojna,  y.  Im.  y]  p.  Choina.    Zdr.    [Chojenka, 
Chojneczka,  Chojeneczka]. 
[Chojneczka,  I,  Im.  ł]  p.  Chojna. 
[Chojnia,  I,  Im.  e]  p.  Choina. 
[Chojniak,  a,  Im.   1]  p.  Choina:  Pójdzie  Litwin 
do  lasu,  to  go  w  chojniakach  jeden   i   drugi  za 
kożuch  pociągnie.  Sienk. 
[Chojniany]  p.  Choinowy:    Wieniec  O. 
Chojnica,  y.  Im.  e]  pastwisko    a.  łąka,  oznaczo- 
ne tyką  na  znak,  że  tam  paść  nie  wolno. 
Chojor,  u,  blm.]  p.  Chojar. 
Chojowy]  p.  Choinowy:  Gaj  C.  Pol. 
Chojur,  a.  Im.  y]  p.  Choina. 
Chojuszka,  1,  Im.  I]  gałązki  choinowe. 
Cholastra,  y.  Im.  y]  kobieta  gębata,  wyprawne- 
9"  języka-    <  Zap.  =  Chałastra  > 
Cholawowy  p.  Cholowy. 

[Cholątać,  a,  al]  kołysać  czym  na  wodzie:     Nie 
cholątaj  pełtem,  bo  wpadniesz  do  wody.    <?> 
Cholebać,  bie,  bal  1  C.  ś.]  p.  Kolebać. 
Cholebanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Cholebać. 
[Cholebanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność    cz.    Cho- 
lebać ' 


<  Now, 


Qr. 


Chplegrafja,  i,  blm.  opis  żółci.     <  jnow,  i 
chole  —  żółć  -j-  -graffa=  -opis  > 

Cholelit,^  u,  ';.u.  y  kamień  żółciowy.  <  Now. 
z  Gr.  eholg  =  ż6łć-f-hthos  =  kamień  > 

Cholelogja.  i,  blm.  nauka  o  żółci.  <  Now. 
z     Gr.     ehole  =  żółć  Ą-  -logia  =  -znawstwo  > 

Cholera,  y,  blm.,  f  Kolera,  [Kolora,  Kolera]  I. 
lek.  (cholera)  choroba  epidemiczna  z  wymiotami, 
biegunką  i  kurczami.  C.  swojska,  letnia  (c' 
nostras).  C.  azjatycka  (c.  asiatica).  C.  su- 
cha (c.  sicca).  Gm.:  A  żeby  cię  C.  wzięła!  Idź 
do  cholery  (a.  do  choroby).  2.  wet.  rodzaj  cho- 
roby trzody  i  kur.  3.  f  jeden  z  płynów  zasadni- 
czych, loedług  pojęć  dainiych,  w  skiad  ciała  wcho- 
dzących. 4.  f  gniewlitoość,  żółć,  sierdzistość:  Chod- 
kiewicz często  ś.  wydawał  z  niepomiarkowana 
cholerą.  Nar.  5.  f  p.  Choleryk.  6.  a.  Choler- 
nlk  gm.  wyraz  przekleństwa,  utrapieniec:  To  do- 
piero C!  Haj.     <Gr.  cholćra> 

Cholernik,  a.  Im.  oy  I.  p.  Cholera:  C.  to,  a  nie 
człowiek.  Zap.  2.  zmarły  na  cholerę:  Cmentarz 
cholerników.  Rodź.  (in.  cholerycznych) 

[CholernyJ  p.  Cholerowy, 


290 


CHOLERODUB 

kCholerodur,  u,  blm.  lek.  gorączka  po  prze- 
bytej cholerze.     <Cholera-|-DUR> 

Cholerowaty  lek.  podobny  do  cholery :  Zasłab- 
nięcie eholerowate. 

X Cholerowy,  [Cholerny]  przym.  od  Cholera,  cho- 
leryczny: W  sprawie  zaburzeń  cholerowych. 
Miejscowość  cholerowa. 

Cholerówka,  I,  blm.  I.  gorzałka  z  przyprawa- 
mi  i  korzeniami,  używana  w  czasie  grasowania  cho- 
lery.   2.  xlek.  p.  Choleryna. 

Choleryczka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Choleryk. 

Choleryczny,  f  Koleryczny  I.  dotknięty  cho- 
lerą :  Chory  choleryczny.  Cmentarz  cholerycz- 
nych C  =  zmarłych  na  cholerę).  2.  przeznaczony 
dla  chorych  a.  zmarłych  na  cholerę:  Szpital,  ba- 
rak C.  3.  a)  f  peien  cholery:  Człowiek  C.=popcd- 
Uwy,  gniewliwy,  choleryk:  Człowiek  jest  C,  gdy 
wszystkie  znaki  powierzchowne  dowodź;^,  iż 
w  nim  żółć  obficie  ś.  odsącza.  Humory  chole- 
ryczne, b)  Temperament  C,  fil.  =$ilnie  i  prędko  od- 
dziaiywający ;  o  silnej  i  prędkiej  reakcji. 

Choleryk,  a,  Im.  cy,  f  Koleryk,  f  Cholera,  fKo- 
lera  człowiek  gwałtowny,  złośnik,  impetyk:  Cho- 
lerycy  maj^  postanowienie  ciała  gorące  a  su- 
che. Petr. 

Choleryna,  y,  blm.,  X Cholerówka  choroba  cho- 
lerycznej natury,  tylko  niższego  stopnia. 

Choleryzować,  uje,  owal  gniewać  i.,  oburzać  i., 
wściekać  ś.,  miotać  ś.,  rzucać  ś.:  Bardzoże  p. 
Czarniecki  przeciw  mnie  eholeryzował?  Sienk. 

Choleryzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cholery- 
zować. 

Cholesteryna,  y,  blm.  chem.  alkohol  jednohidro- 
Icsylowy,  spotykany  często  w  ciele  zwierzęcym,  gdzie 
jego  estry  stanowią  pewne  tłuszcze,  C^g  H43  OH. 
<Now.  z  Qr.  chale  =  żółć4-stćar  =  tłuszcz  > 

Cholewa,  y,  Im.  y  I.  szyja  buła:  Buty  z  dłu- 
giemi  a.  wysokiemi  cholewami.  Szewc  od  cho- 
lew. Gęba  u  niego  jak  C.  Prz.  =  a)  pijak;  b) 
człowiek  z  gębą  wy  prawną,  mówiący,  co  mu  ślina 
przyniesie.  Znać  pana  po  cholewach  (  =  po  hoj- 
ności). 2.  (o  dziewczynie)  tłuk,  wycieruch,  dziewka, 
wszetecznica.  3.  hut.  szkło  wydęte  w  kształt  cy- 
lindra, z  którego  robią  tafle.  Zdr.  Cholewka.  <  Mo- 
że z  Łć.  caliga  =  rodzaj  obuwia> 

tCholewać,  a,  alj  kolebać,  kołysać.  <?CHOŁ> 
Cholewanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Cholewać. 
holewczarka,    I,   Im.    I   forma  ż.  od    Cholew- 
czarz. 

Cholewczarz,  a.  Im.  e  ten,  co  robi  dla  szewców 
cholewki  do  kamaszy  a.  do  bucików. 

I  CholewiatkI,  ów,  blp.]  rodzaj  grzybów. 

[Cholewina,  y.  Im.  y]  licha  cholewa. 

Cholewka,  I,  Im.  i  I.  p.  Cholewa:  Cholewki 
u  bucików,  kamaszy.  Przen.:  Smalić  a.  palić 
cholewki  a.  cholewy  do  panny  =  s<md  koperczaki, 
umizgać  ś.  2.  [Cholewki  lin.]  rodzaj  grzyba.  3. 
kraw.  obłożenie  płócienne  u  dołu  nogawic  od  we- 
wnątrz. 

[Choliwar,  u,  Im.  y]  p.  Folwark. 

Cholowy,  CholBiviov/y  kwa.s  =  wchodząaj  w  skład 
iołci.      <  Z    Qr.    chole  =  żółć  > 

[Choluśnik,  a,  Im.  I]  p.  Chołosznie. 

[Cholc,  a,  Im.  e,  Chelak]  mały  chłopiec.  <Czes. 
holec,  Głż.  hólc> 

[Choloak,  a,  Im.  Ij  p.  Cholc. 

Cholodzlec,  dźca,  Im.  dice,  Cholojeo  prow.  c7ilod- 
ntk  litewski,  potrawa  z  liści  burakowych  i  Ś7nie- 
tany,  z  lodem  podawana :  C.  litewski  milcząc  żwa- 
wo jedli.  Mick.  <Ukr.  chołod6ć> 


CnOMOI.KO 

[Choloj,  a,  Im.  et]  łodyga,   nać,    łętowina;  kapi. 
sta,  która  ś.  nie  zwinęła  w  głowę,  która  tv  kół  luy- 
rosłu.  <Ros.  haluj^cham;  śmiecie,   zielsko  > 

Cholojec,  jca.  Im.  jce  prow.  p.  Cholodzlec. 

[Chołosznie,  I,  blp.,  Holosznle,  Cholosznik. 
Choluśnik]  spodnie  płócienne  chłopskie,  portki: 
Miał  na  sobie  C.  z  płótna  zgrzebnego.  Jeż.  W  je- 
dnej koszuli,  butach  i  choloszniach,  podpasany 
zielonym  pasem.  Krasz.    <Ukr.  chołoszni> 

[Cholosznik,  a,  Ira.  I]  p.  Chołosznie. 

Cholota,  y,  Im.  y  zł.  koń.   <p.  Hołota > 

Cholotnik,  a,  Im.  I    zł.  złodziej  koni,  koniokrad. 

[Choluj,  a,  Im.  e]  brudas.   <p.  Chołoj> 

[Chomarzyć,  y,  yl]  marzyć  we  śnie;  bredzić.  <?> 

Chomącik,  a.  Im.  I  p.  Chomąt.     <p.  Chomąto  > 

Chomącina,  y,  Ira.  y  I.  liche  chomąto.  2.  maicra,- 
u  chomąta  na  piersiach  konia. 

Chomącisko,  a,  In.  a  p.  Chomąto. 

Chomąt,  a,  Im.  y  :.  u.  Chomąto.  2.  ii.  binda 
z  pereł.    Zdr.  Chomącik. 

XChomątarz,  a.  Im.  e  p.  Chomątnik. 

Chomątnik,  a,  Im.  oy,  X  Chomątarz  ten,  co  robi 
chomąta,  rymarz. 

Chomątny  p.  Chomątowy. 

Chomąto,  a,  a.  w  Im.  a,  Chomąt,  [Chomentalm., 
Chomęt,  Chomęto,  Komento,  Chomąto,  Chomąt,  Chó- 
moto]  1.  u  uprzęży  końskiej :  obtąk  wkładany  ko- 
niowi na  szyję:  C.  krakowskie,  angielskie,  pro- 
ste, składane,  mechaniczne,  skórzane,  parciane. 
Dobra  w  chomąta  słoma,  a  w  kaftan  bawełna. 
Prz.  (=taki  nie  wart  czego  lepszego).  Jak  w  cho- 
mącie, jak  w  jarzmie,  w  niewoli,  w  ciężkiej  nie- 
wolniczej pracy.  Oss.  Chodzi  jak  w  chomącie 
(=  sztywny  w  karku,  jakby  kij  połknął,  nienatural- 
ny). Nie  do  chomąta  =  me  do  pracy,  nieprosty,  a.: 
wart,  aby  go  ochraniano.  Kołnierz  jak  C.  (=za 
obszerny).  2.  w  Im.  cały  ubiór  na  konia  z  cho- 
mątem. 3.  mech.:  C.  mimośrodowć  =  pierścień  mi- 
mośrodowy  u  machiny.  Zgr.  Chomącisko.  <?  Słń. 
Srb.  ham=: jarzmo,  chomąt;  Słc.  ch?lra  =  uprząż, 
może  w  związku  ze  Sr.  Gr.  chamos,  Sr.  Łć.  cha- 
raus  =  wędzidło,  uzda,  Ang.  hame,  Nm.  [ham(en)]. 
Por.  Chomla> 

Chomątowy,  Chomątny  przym.  od  Chomąto: 
Rzemień  C.  Koń  C.  (=do  lepszego  zaprzęgu,  do 
zaprzęgu  z  chomątem). 

[Chomelka,  i,  Ira.  I,  Chamelka,  Ktymbalka,  Che- 
melka,  Chomulka,  Chymalka]  obrączka  twarda 
z  przędziwa,  za  którą  wieśniaczki  zuiur  -ne  zakła- 
dają włosy.  <  Ukr.  choraeuka,  chomiuka,  p. 
Chorala> 

[Chomelo,  y,  Im.  y,  Chómelo]  m.  prostak,  giu- 
hijanin.   <Zap.  =  Cham> 

[Chomenta,  ent,  blp.]  p.  Chomąto. 

[Chomęt,  a,  Im.  y]  p.  Chomąto. 

[Chomęto,  a,  Im.  a]  p.  Chomąto. 

[Chomlak,  a,  Ira.  i]  p.  Chomik.  Pol. 

Chomik,  a,  Ira.  i,  [Chomiak,  Chóniek,  Chomik], 
Skrzeczek,  Piesek  ziemny  zoo!,  (cricetus  fruraca- 
tarius)  zwierzę  szczurowate  z  rodziny  myszy  <L'kr. 
choma,  chomyk> 

[Chomkać,  a,  al]  p.  Komkaó. 

[Chomkanie,  a,  blm.]  rzynno.ść  cz.  Chomkać. 

fChomla,  i,  Im.  e  obrączka  na  głowę  do  pod- 
trzymywania włosów:  (Panie  nosiły)  na,  głowie 
toczenice,  a  chomlą  na  czoło.  Biel.  M.  <Sr.  Gnm. 
kommelt  =  chomąto,  kółko  na  głowę.  Por. Chomąto  > 

Chomolec,  loa,  Im.  Ice,  Homolec  I.  a.  \v  im. 
myśl.  soszki,  na  których  zawieszają  poły  i  sieci. 
2.  a.  Chomulec,  Hamulec,  Komolec,  Komuloc,  Ku- 
mul  ryb.  drzewo  w  końcu  skrzydeł  niewodu  wpo- 
przek  osadzone:     Skrzydła   niewodu    u    V'Ie-/.chu 


291 


cnoMog 

i  spodu  osadzają  ś.  na  sznurzo,  którego  końce 
przymocowane  są,  do  chomolców.  Kluk.  <Ukr. 
komułfeć,  od  Ukr.  komli  a.  kimla  =  niewód  =  Pol. 
kłonica  > 

XChomo3,  a  Im.  y  mąka  cukrowa,  mączka,  pia- 
nek cukruioy,  faryna.   <?> 

Chomulec,  ioa,  Im.  Ice  p.  Chomolec. 

[Chotnuleczka,  I,  Im.  I]  p.  Chomulka. 

[Chomułka,  I,  Im.  i]  p.  Chomełka.  Zdr.  fChomu- 
leczkaj. 

Chondrograficzny  przym.  od  Chondrografja. 

Chondrogrąfja,  i,  blm.  opis  chrząstek.  <Now. 
z  (jr.  chónilros  =  chrziiStka+ -grafia=  -pis> 

Chondroiogja,  I,  blm.  nauka  o  chrząstkach.  <Now. 
z  Gr.  chóndros  =  chrząstka  -|-  -  logia  =  -  znaw- 
stwo > 

Chondryn,  u,  blm.  cliem.  p.  Chrząstnik.  <Now. 
z  Gr.  chóndros  =  chrząstka > 

Chondryna,  y,  blm.  chem.  p.  Chrząstnik. 

X  Chonom,  a.  Im.  y  {jewna  farba  turecka,  tatar- 
ska. Vol.  <Zap.  Arab.  chen(n)a,  hinna,  przez 
Tur.> 

Chop  p.  Hop. 

Chupać,  a,  al  I.  p.  Hopnąć.  2.  [C]  p.  Chopnąć. 
[C.  Ś.,  Hopać  Ś.j  przemienić  ś.,  zamienić  ś.  na  co: 
Chopajmy  ś.  na  konie!   <Dźwn.  HOP> 

Chopanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chopać. 

[Chopić,  I,  ii],  fChopić  I.  chapać,  chwytać,  ła- 
pać. 2,  zbierać,  zgromadzać.  3.  uderzać,  trafiać : 
C.  orężem,  strzałą.  [C.  ś.]  i  fC.  ś.  czego, 
i\ok.  =  chwycić  i.,  złapać  ś.,  czepić  ś.:  Prawie  ś. 
topił  i  tylko  ogona  końskiego  ś.  chopił.  Pol. 
fChopili  ś.  bogów  cudzych.    <CHOP> 

Chopki,  ów,  blp.  p.  Hopki.    <Dźwn.  HOP> 

Chopnąć,  nie,  nąl,  nieit.  Chopać  I.  p.  Hopnąć. 
2.  [C.J  zawiać,  zalecieć,  buchnąć,  icionąć:  Ciepło 
chopie  od  osoby  bardzo  zgrzanej  a.  chorej  pod- 
czas wielkiej  gorączki.    <CHOP> 

[Chopta,  y,  Im.  y]  p.  Chepta. 

[Chor,  u,  Im.  y]  i  fChor  p.  Chór. 

t  Chor  p.  Chory :  Kniaź,  choć  byl  C,  ludziom 
iś.  ukazał.  Piel. 

Chora  I.  ej,  Im.  e  rz.  kobieta  dotknięta  chorobą. 
2.  [C,  y,  Im.  y]  choroba:  Z\-a.  G.- wielka  choroba. 
<CHOR,  CIIWOR> 

[Chora,  y,  Im.  y]  p.  Hora. 

fChorab,  bia,  Im.  bie  p.  Korab:  Noa  C. 

Choraiczny  przym.  od  Chorej,  trochaiczny: 
"Wiersz  C.  (  =  składający  ś.  z  chorejów),  <p.  Cho- 
rej > 

XChoralista,  y,  Ira.  ści  p.  Chórzysta.  <p. 
Chór> 

tChoralny  p.  Chórainy:  Śpiewanie  kościelne 
chóralne.  Birk. 

tChoral,  u,  Im.  y  muz.  p.  Chóral. 

Chorągiew,  gwi,  Im.  gwie,  [Korągiew,  Korun- 
giew,  Chorągwią,  Korągle  blp.J  I.  znak  rcojsko- 
wy,  sztandar,  proporzec:  C.  wojskowa,  jtnłkowa, 
narodowa.  Służyć  i)od  czyjemi  chorągwiami.  Przy- 
sit^gać  chorągwi  a.  na  C.  Powołać  i)od  chorągwie. 
Pizen.:  Stanąć  j)od  ahonigw 'mmi  =^j)odnieić  wojnę. 
Przen. :  Podnieść  a.  rozwinąć  C.bimtu.  Wywiesić 
białą  C.  na  znak  poddania  ś.  a.  rokowań  pokojo- 
wych. Zniżyć,  uchylić  przed  kim  chorągwie. 
Wyjść  naprzeciw  komu  z  chorągwiami.  2.  C.  okrę- 
towa--y?a^«,  bandera.  3.  C.  kościelna,  bracka,  ce- 
chowii^ ."ztandar:  Cechy  wystąpiły  z  chorągwiami. 
Bractwo  wyszło  z  chorągwiami  i  świecami.  4. 
na  ratuszu,  nad  bramą,  na  łuku  tryumfalnym, 
dla  upiększenia  :-/?rt^a.  5.  przen.  oddział  Jazdy : 
C.  husarska,  pancerna,  króla  J.  Mości,  hetmana 


CHORDOMETR 

wipJkiego  koronnego.  Wjechać  pod  C,  wyje- 
chać z  pod  chorągwi.  Formować,  uzupełniać, 
zwijać  C.  Przeciw  nam  walczyły  trzy  chorągwie. 
Opuścić  C.  (  =  dezerter ować).  Zdr.  Chorągiewka. 
<Got.  hrunga  =  drzewce  > 

Chorągiewka,  i.  Im.  i  I.  p.  Chorągiew:  0.  u  lan- 
cy. Przen. :  Zwinąć  chorągiewkę  ~  wycojać  ś.  z  cze- 
go zręcznie,  dyplomatycznie.  C.  na  A&chw  —  wiatro- 
skaz,  toietrznik,  anemoskop.  C.  miernicza  a.  pro- 
porczyk. Baranek  wielkanocny  z  chorągiewką. 
Nie  pozostaje  rai  nic  innego,  jak  chorągiewkę 
księciu  odprowadzić.  Sienk.  2.  C.  u  pióra  = 
częić  pióra,  złożona  z  promieni,  układających  i. 
10  płaszczyznę.  3.  gim.  figura  gimnastyczna,  w  któ- 
rej zawieszony  u  drabiny  rękoma,  wypręża  ś.  pro- 
stopadle do  niej. 

Chorągiewkowy  przym.  od  Chorągiewka:  Cho- 
rągiewkowe  kopje.  Cz. 

Chorągiewny,  Chorągwiany  przym.  od  Chorą- 
giew: Drążek  C.  Szlachta  cliorągiewna  (^sta- 
jąca pod  chorągwią  swej  ziemi  na  pospolite  rusze- 
nie). Pan  C.  =  lennik  składający  hołd  przez  zniże- 
nie chorągwi.  Ludzie  cb  -ągiewni  =  żołnierze  z  pod 
chorągwi,  nie  luzacy.  Panowie  chorągiewni  ro- 
dów, występujący  pod  własną  chorągwią  i  go- 
dłem herbowym  w  pospolitym  ruszeniu.    Szuj. 

[Chorągwią,  i.  Im.  e]  p.  Chorągiew. 

Chorągwiany  p.  Chorągiewny:  Lecą  orły  cho- 
lągwiane.   Kon. 

Chorąski  przym.  od  Chorąży:  Miał  rangę  cho- 
rąską.  Mat. 

Chorąstwo,  a,  blm.  p.  Chorążostwo:  Chciałem 
ś.  państwu  chorąstwu  za  ich  łaskę  pokłonić. 
Krasz. 

Chcrążanka,  i,  Ira.  I  \.  córka  chorążego.  2.  X<fzie- 
wiv(i  niosąca  chorągiew  a.  Jeretron  w  czasie  proce- 
.yi.  Goł. 

Chorążę,  ęcia,  Im.  ęta  dziecię  a.  ^wtomek  cho- 
rążego:  Już  tam  chorążętora  orszanskini  tęskno 
z  nieba  na  ziemię.  Sienk. 

Chorążostwo,  a,  blm.,  Chorąstwo,  xChoręstwo 

I.   nrz(id  chorążego.    2.  chorąży  z  żoną. 

Chorążować,  uje,  owal  być  chorążym:  Gospoda- 
rzem jest  wedle  ducha,  chorążuje.    Jeż. 

Chorążowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chorążo- 
wać. 

Chorąży,  ego,  Im.  owie  I.  ten,  co  nosi  chorą- 
giew: C.  bracki,  kościelny,  cechowy.  2.  a. 
iPropornik,  tProporoznik  ten  co  nosi  propo- 
rzec icojenny:  C.  jazdy,  piechoty.  C.  od  pospo- 
litego ruszenia.  3.  urzędnik  w  dawnej  Polsce:  C. 
wielki  koronny.  C.  nadworny  (zastępca  wielkie- 
go). 4.  przen.:  C.  czego  =  wyznawca,  propagator : 
Liberalizm,  którego  Byron  był  w  całej  Europie 
chorążym.  Spaś.  5.  [C.]  drużba  weselny.  Kolb. 
Zdr.  \Ćhorążyk].    <p.  Chorągiew  >. 

Chorążyc,  a,  Im.  e  .fi/n  chorążego. 

Chorążycostwo,  a.    blm.  chorążyc  z  żoną, 

Chorążycowa,  ej,  Ira.  e  żona  chorążyca. 

Chorążycówna,  y,  Im.  y  córka  chorążyca. 

jChorążyk,  a,  Im.  I]  p.  Chorąży. 

Chorążyna,  y,  Im.  y  żona  chorążego. 

fChorbora,  y,  Im.  y  dziesięcina  płacona  od  wy- 
dobyirania  z  ziemi  kruszców  a.  soli.  <  p.  Karbarja  > 

[Chorbot,  u.  Im.  y]  I.  p.  Forbot:  Zawinąć 
chorboty  i  iść  do  roboty.  Prz.  2.  zwykle  w  Im. 
p.  Chobot.     <p.  Forbot  > 

XChorda,  y,  Im.  y  cięciwa. 

Chordometr,  u,  Im.  y  a.  Kordometr  muz.  przy- 
rząd do  mierzenia  grubości  strun.  <  Now.  z  Gr. 
chorde  =  cięciwa-|-mćtron  =  -  mierz  > 


292 


CTłOPr.T 

Chorej,  a,  lin.  e.  i^iopa  wierszowa  z  długiej 
i  kruikiej  zgłoski,    trochej. 

[Chórek,  rka,  lin.  rkl,  6lz,  Gizka]  żyłowata  czaić 
nogi  nad  kolanem  u  świni.  <?  Może  w  związku 
z  [okorek]  =  golonka,  część  szynki  przy  kości, 
Ros.  okorokT>> 

[Chorem,  a,  lin.  y]  poc.  człowiek  duży,  dryblas, 
drągal.     <Może  Ukr.  horen^duży  piec> 

[ChoreńkI]  p.  Chorzuchny:  Może  dziecko  cho- 
reńkie?  Orzesz.  <CHOłł> 

Choreograficzny  przym.  od  Choreografia:  Ta- 
lent, pomy.sł,  ruch  C.    Figura  choreograficzna. 

Choreografja,  i,  blra.  sztuka  baletnicza:  Po- 
święcać 8.  choreografji.  Robić  postępy  w  eho- 
reografji.  <Now.  z  Gr.  chorós  =  taniec4-grafia  = 
-pis> 

Choreomanja,  i,  blm.  manja  tańczenia.  <Now. 
i  Gr.  chorós- taniec-|-niania  =  raanja> 

XChorę8two,  a,  blm.  p.  Chorążośtwo. 

Chorjamb,  u,  lin.  y  stopa  rytmiczna  czterozgłos- 
kowa  w  wierszach  starożytnych  a.  miarowych. 
<Gr.  ehonambos> 

t  Chorkawo  przys.  od  Chorkawy :  Języki 
i  upragnienia  psy  wywiesiły,  tchną  C.  Bardz. 

t  Chorkawy  p.  Charkotliwy:  W  chorkawych 
piersiach  duch  ś.  odzywa  zamkniony.  Bardz. 
<l>źwii.  CHAKCH,  C'lAHk'> 

XChorlak,  a,  Im.  i  p.  Chariak. 

[Chornęta,  y,  Im.  y]  p.  Hornęta. 

Choro  przvs.  od  Chory:  Wyglądać  C.  XMieć 
L  C.  Włod.'    <C11()J{> 

Choroba,  y,  Im.  y,  [Chorób]  I.  lek.  (raorbus) 
proces  patologiczny,  wyprowadzający  z  równowagi 
funkcje  iyciowe,  hrak  zdrowia,  słabość,  niemoc,  nie- 
zdrow:e,  niedomaganie,  cierpienie:  C.  ciężka,  za- 
starzała, zaraźliwa,  epidemiczna,  przejściowa. 
Objawy  choroby.  Atak  choroby.  C.  go  dręczy, 
trr.yma,  przykuła  go  do  łoża.  Powstać  z  choro- 
by. Być  złożonym  chorobą.  Nabawić  ś.  a.  ko- 
go choroby.  Wygrzebać  ś.  z  choroby.  Choroby 
kobiece.  Odwiedzać  kogo  w  chorobie.  Zdrowy 
choroby,  a  chory  ma  ś.  spodziewać  śmierci.  Prz. 
Pańska  C.  ubogiego  zdrowie.  Prz.  C.  A  d  d  i- 
6  o  n  a  p.  Cisawica.  C.  angielska  p.  Krzy- 
wica. C.  antymonowa  p.  Antymonloa.  C 
Basedowa  (tachj cardia  exophthalmica  stru- 
raosa).  C.  Brighca  fnephritis  parenchymato- 
sa).  XC.  cudzoziemska,  fdw  orska,  ffr  a  n- 
eowata,  ffrancuska,  ygalicka^  f  hisz- 
pańska, X  j  a  d  o  w  i  t  a,  X  k  i  ł  o  w  a,  z  1  u- 
bieżności,  flubieżna,  neapolitańska, 
p  )•  z  y  m  i  o  t  n  a,  p  r  z  y  ra  i  o  t  n  i  e  z  a,  X  świńska, 
s  y  f  i  1  i  t  y  c  z  n  a,  X  t  a  j  n  a,  t  a  j  e  m  n  a,  s  e- 
k  r  e  t  ri  a,  f  w  a  r  s  z  a  w  s  k  a,  weneryczna, 
t  w  e  n  u  8  o  w  a,  !  w  e  r  o  1  i  c  z  n  a — p.  Przymiot. 
C.  cukrowa  p.  Moczówka.  C.  czarna  p. 
Czarnica.  C.  dziedziczna  (m.  haeredita- 
riu.^J.  C.  Qr.avesa  =  C.  Basedowa.  C.  kró- 
lewska p.  Żółtaczka,  f  C.  łożna  =  a)  obłoż- 
na, zmuszająca  do  leżenia,  ciężka,  b)  p.  Durzyca. 
C.  miejscowa  (ra.  endemius  s.  localis).  C. 
morska,  fczczenie  na  morzu  (m.  nau- 
ticus).  C.  nabyta,  n  i  e  w  r  o  d  z  o  n  a  (ra.  ac- 
quisitus).  C.  nagminna,  ogólna,  po  spoi- 
na, powszechna,  epidemiczna  (m.  epi- 
demius).  C.  nerwowa  p.  Nerwica.  C.  nie- 
wieścia p.  Miesiączka.  C.  ogólna,  zako- 
rzeniona (m.  constitutionalis).  C.  o  s  t  r  a  = 
szybko  powstająca  i  przebiegająca  (m.  acutus). 
f  (;.  p  a  ń  R  k  a  p.  Gościec.  Ć.  panieńska  p. 
Blednica.  fC.  Pot  ta  p.  Próchnienie.  C.  prze- 


CIIOIIOSŁODZENNY 

wlekła,  przeciągła,  X  p  r  z  e  w  ł  o  c  z  n  a, 
fdługoczesna,  chroniczna  (m.  chroni- 
cus).  C.  r  o  bacz  a,  robaki  (lielminlhiasi.s). 
C.  rtęciowa  p.  Rłęcica.  f  C.  s  a  t  y  r  y  j  s  k  a 
=  obłęd  lubieżny  u  mężczyzn  (satyriasis).  C.  S  <ą- 
d  o  w  .a  =  uwalniająca  od  staiuienia  ś.  w  sądzie  (m. 
legali?).  C.  Św.  Antoniego  p.  Róża.  C.  św. 
Walentego  a.  wielka  C.  p.  Padaczka.  C. 
udana  (m.  simulatus)  C.  u  k  r  y  w  a  n  a,  t  a- 
j  o  n  a  (m.  dissimulatus).  C.  W  e  r  1  h  o  f  a  p. 
Plamica.  C.  wmawiana  (ra.  imputatus).  C. 
w  rodzona  (m.  congenitus).  C.  wywołana 
(m.  proYocatus).  C.  zmyślona  (m.  fictus). 
X  Żółta  C.  =  żółtaczka.  2.  wet.  =  a)  C.  stadna  = 
pomór,  fponiucha,  epizootja.  b)  C.  leśna  =  krwa- 
we odchody  u  Irydla  rogatego,  pasącego  ś.  po  la- 
sach iglastych,  c)  [Psia  C.]  =  nosacizna.  3.  przen. 
stan  nienormalny,  chorobliwość,  wada,  spaczenie: 
C.  ducha,  woli,  wyobraźni.  4.  przen.  dziwactwo, 
wada,  słabość,  manja,  pasja:  C.  wieku.  Pospolita 
O.  kochać,  5.  przen.  gin.  licho,  djabeł,  kaduk, 
kat,  nieszczęście:  Niech  cię  C.  weźmie  (a.  ciś- 
nie)! Czy  go  tu  C.  nadała,  przyniosła?!  A  cóż 
u  choroby!  Jada  co  dzień  kiełbasę,  bułki,  ser- 
delki, C.  wie  nie  co.  Idź  do  choroby!  Choro- 
bę będziesz  miał  z  tego !  (t.  j.  nic).  Chorobę  do- 
staniesz! (  =  nic  nie  dostaniesz).  6.  kip.:  C.  wi- 
na =  stan  nienormalny,  grożący  zepsuciem.  Zdr. 
Choróbka.    Zgr.  Choróbsko.  <CHOR> 

XChorobarnla,  I,  Im.  e  p.  Chorow.^lnla. 

XChorobiectwo,  a,  \i\m.  patolog  ja  (pathologia): 
C.  wilgotowe=  patologia  humoralna.  C.  t  ę- 
ż  y  n  o  w  e  =  pałologja  sclidarna. 

Chorobliwie  przys.  od  Chorobliwy. 

Chorobliwość,  i,  blm.  rz.  od  Chorobliwy. 

Chorobliwy  I.  skłonny  do  chorób:  Człowiek  C. 
(  =  chorowity).  2.  świadczący  o  chorobie,  niezdro- 
wy, nienormalny ;  nędzny,  mizerny,  schorzały :  Obja- 
wy chorobliwe.  Rumieńce,  wypieki  chorobliwe 
C  --Z  nienaturalne).  Spojrzenie  chorobliwe.  Wy- 
gl%d  C. 

[Chorobnik,  a,  Ira.  I]  duch  choroby:  Bodaj  cię 
C.  porwał!     Idź  do  chorobnika! 

xChorobny  p.  Chorobowy. 

Choroborodność,  i,  blm.  rz.  od  Choroborodny. 
<CH0R4-R0D> 

Choroborodny  p.  Chorobotwórczy. 

Chorobotwórczość,  i,  blm.  rz.  od  Chorobotwór- 
czy.    <CHOR-|-TWOR> 

Chorobotwórczy,  Choroborodny  (pathogenicus) 
zdolny  wywołać  chorobę:  Grzybek  C.  Źródło 
chorobotwórcze.     Bakterje  chorobotwórcze. 

Chorobowy,  XChorobny  I.  (morbosus)  przyra. 
od  Choroba:  Proces  C.  Badania  nad  składem 
chemicznym  krwi  w  stanach  chorobowych.  fO  ty 
C!    bodajś  pękł!]     2.  Xchorowity. 

Chorograficznie  przys.  od  Chorograficzny. 

Chorograficzny  przyra.  od  Chorografja:  Mapa 
chorogratiezna. 

Chorografja,  I,  blra.  opisanie  niewielkiej  części 
powierzchni  kuli  ziemskiej.  <  Now.  z  Gr.  chora  — 
kraj  -|-  grafia  =  -pi9> 

Chorologiczny  przyra,  od  Chorologja:  Zjawi- 
sko chorologiczne. 

Chorologja,  I,  blm.  nauka  o  rozmieszczeniu  istot 
organicznych  na  powierzchni  ziemi.  <  Now.  z  Gr. 
chora  =  kraj -|- -logia  =  -znawstwo  > 

[Choromy,  ów,  blp.]  sień.     <Ukr.  choromy> 

[Choropiać,  a,  al]  swarzyć  ś. 


t  ChorOSlodzenny, cAory  na    śledzionę,    śled;:iin~ 
nlk.      <CI!OR  -|-  SIedziona> 


m 


chorost 

Chorost,  u,  Im  y  bot.  (arethusa)  roś.  z  rodzi- 
ny sinrczi/kołudtych.      <?> 

Chorosz,  a,  Im.  e  bot.  n.  Huba.  <?> 

[Chorosz]  dobry:  Każdy  C.  za  swój  grosz. 
Prz.     <Ukr.  choroszyj  =  dobry  > 

[Chorość,  i,  blm.],  f  Chorość  I.  rz.  od  Chory, 
choroba:  To  i  D.aniisic  C.  napadła?  Sienk.  2.  p. 
Chorowitość.     <Cnoii> 

Chorować,  uje,  ował,  X  Chorzeć,  [Chorzać]  I. 
bi/ć  chorym :  C.  na  śledzionę,  z  ran,  z  przezię- 
bienia, z  przejedzenia  a.  od_  przejedzenia.  C. 
ciożko,  obłożnie,  śmiertelnie.  Żart.:  C.  na  kie- 
szeń (  =  nie  mieć  pieniędzy).  Żart.:  C  na  mu- 
chy w  nosie.  2.  przen.  na  kogo,  na  co  -  uda- 
wać kogo,  co,  odgrywać  rolę  czyją:  C.  na  pana, 
■na  wielkość. 

[Chorować,  uje,  owałj  p.  Harować. 

XChorowalnia,  I,  Im.  e,  XChorobarnia,  f  Cho- 
rownia  szpital,  lazaret. 

Chorowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chorować. 

[Chorowaszyć,  y,  yl]  rozmawiać,  gwarzyć,  ga- 
wędzić.   <  ?  > 

xChorowioie  p.  Chorowito.  <CHOR,CHWOR> 
[Chorowiek,  a,  Im.  I]  człowiek  słabowity,  schoro- 
wany.    <  CHOR,  może    z     przystosowaniem     do 
Czlowiek> 

Chorowito,  xChorowlcie  przys.  od  Chorowity: 
Wyglądać  C. 

Chorowitość,  i,  blm.  rz.  od  Chorowity;  [Cho- 
rość], t  Chorość. 

Chorowity  często  chorujący,  skłonny  do  chorób, 
słabowity. 

t  Chórownia,  i.  Im.  e  I,  p.  Chorowainia.  2. 
izba  chorujących,  sala  w  szpitalu. 

XChorowniotwo,  a,  blm.  (nosologia)  nauka 
o  chorobach,  n  o  z  o  1  o  g  j  a. 

xChorowniozy  szpitalny. 

t  Chorowny  z  chorobą,  z  chorowaniem  w  związku 
będący:     Dom  C.  =  szpital. 

!  Chórowy  anat.  (chorioideug):  f  Słona  cłioro- 
wa  p.  Naczyniówica.  <  Now.  z  Gr.  cłiórofn  = 
skórka  > 

[Chorób,  obu,  Im.  oby]  p.  Choroba. 

Choróbita,  I,  Im.  I  p.  Choroba:  Przypadła  mi 
ta  0.  z  przepicia.  Pas.  Dziwaczyć  w  drobnost- 
kach to  już  jego  C. 

Chorób8i(0,  a,  im.  a  p.  Choroba:  To  przeklęte 
C.  mnie  zgubiło.  Krasz. 

[Chorszy]  st.  w.  od  Chory:  Czym  C,  tym 
gorszy.  Prz.  {  =  tiiższy,  pośledniejszy). 

Chort,  a,  Im.  y  chart:  Ni  czort,  ni  O.  Prz. 
<Ukr.  chort  =  cliart> 

Choruchny  p.  Chorzuchny.  <CHOR> 

[ChorupI]  hop!:  Drużbowie  O.  na  konia. 
<Dzwn.> 

[Choruszelt,  szlca,  Im.  szlcl]  z  politowaniem : 
dziecko  chore:  Jakże  ś.  masz,  biedny  choruszku? 
<CHOR,  CHWOR> 

[Choruszlca,  I,  Im.  i]  forma  ż.  od  Choruszeit. 

Chory,  -j-  Chor  I.  chorujący,  slaby,  niezdrów, 
cierpiący:  C.  ciężko,  obłożnie,  śmiertelnie.  Cna 
głowę,  z  przejedzenia  a.  od  przejedzenia.  Czło- 
^y,  _p-  Zwierzę  cłiore.  Narząd  C,  tkanka 
chora,  — będące  w  stanie  zmienionym,  nieprawidło- 
wym.ZRi-t.  ucz.:  C.  na  łacinę,  matematykę  itp.= 
udaje  chorego  z  powodu  nienauczenia  i.  lekcji.  2. 
hi  ^  *^  czarny,  pośledni:  Chora  mąka.  Chleb 
(j.-razoiiyy.  b)  Chore  i\q\& ^kapusta  czarna.  3. 
mysi.:  Zwierzę  c\iotq  =  ranione, postrzelone.  Chory, 
ego,  Im.  rzy  rz.  człowiek  dotknięty  chorobą :  Ksiądz 


OHOW.AĆ 

idzie  do  chorego.  Będziesz  jadł?  —  Chorego  ^. 
pytają,  a  zdrowemu  dają.  Prz.  Ten  lekarz  ma 
wielu  chorych  (=pacjentów).  <CHOR> 

[Chorybzda,  y,  Im.  y]  człowiek  chorowity,  cher- 
lak. 

XChoryfej,  a,  Im.  e  p.  Koryfeusz:  Zaintono- 
wano pod  choryfejem  komornikiem  sławną  pieśń. 
Krasz.   <  Błędnie  zam.  Koryfeusz > 

[Chorzać,  a,  al]  p.  Chorować.  <  CHOR. 
CHWOR  > 

Chorzebla,  i.  Im.  e  bot.  (drepanocarpus)  roi. 
z  Todzinn  strąkowych.     <?> 

X Chorzeć,  eje,   al  p.  Chorować.      <  CHOR> 

[Chorzenie,  a,  blm.],  f  Chorzenie  czynność 
cz.  Chorzeć;  choroba:  Chorzenia  i  febry  cie- 
lesne modlitwą  wygnał.  Birk. 

XChorzuchno  przys.  od  Chorzuchny.    L. 

Chorzuchny,  Choruchny,  ChorzutkI,  [Choreń- 
kl]  piesz.  bardzo  chory,  zupełnie  chory:  Cho- 
rzuchne  dzieciątko.  Wuj. 

ChorzutkI  p.  Chorzucłiny. 

XChorzutko  przys.  od  ChorzutkI.  L. 

[Chosnik,  a,  Im.  i,  Chostnik]  z\.  złodziej.  <Por. 
Chąśba> 

[Chosno]  p.  Ha8en._ 

t  Chost,  a,  Im.  y,  f  Chostek,  t  Chosztek,  fCho— 

SZyskO,  t  Chwostek    nierządnik.      <  ?  > 

fChostek,  stka.  Im.  8tkl  p.  Chost:  Popiela  wtó- 
rego  na  wzgardę  większą  chostkiem  przezywa- 
no. Błaż.     <CH(W)OST> 

[Chostka,  i.  Im.  i]  p.  Chwoszcz  i  Skrzyp. 

[Chostnik,  a,  Im.  i]  p.  Chosnik. 

[Choszcz-  ]  p.  Chwoszcz-. 

[Choszczawy]  i.  (o  vio\&)=  źle  Jedzący  w  zimie. 
2.  p.  Chwoszczowaty.  <?> 

[Choszozka,  i,  Im.  i]  p.  Chwoszcz  i  Skrzyp. 

t  Chosztek,  tka,  Im.  tki  p.  Chost :  C.  a.  cho- 
szysko.  Papr. 

t  Choszysko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Chost. 

[Chościć,  i,  ił]  p.  Chlościć. 

t  Chotczy,  ego,  Im.  y,  f  Kotozy  wóz  do  woie- 
nia  rzeczy.     <  p.  Kocz  > 

[Chotyl,  a,  Im.  e]  torba,  wór.     <?> 

1.  [Chowa,  y,  blm.l  rogacizna,  nierogacizną; 
drób;  imoentarz,  dobytek.      <CII0W> 

2.  [Chowa,  y.  Im.  y.  Chowa]  pia-ftunka,  niańka. 
<Czes.  chfiva> 

f  Chowaciei,  a.  Im.  e,  t  Chowacz  I.  zachowaw- 
ca: C.  przykazania.  Leop.  2.  wychowawca,  wy- 
chowywacz,  opiekun.     <CHOW> 

f  Chowacielka,  I,  Im.  i  iorma  i.  od  Chowa- 
ciei. 

t  Chowaoz,  a,  Im.  e  I.  p.  Chowaciei.  2.  prze- 
chowywacz:  C.  łotrów. 

Chować,  a,  al  I.  kłaść  gdzie  dla  ukrycia  a.  bez- 
pieczeństwa: C.  ręce  w  kieszeń.  C.  co  przed 
kim  (—ukrywać).  2.  ukrywać,  przechowywać,  prze- 
trzymyioać:  C.  u  siebie  zbiega  (  —  dawać  mu 
u  siebie  przytułek).  3.  umarłego  =  grzebać.  4. 
przechowywać:  Korona  ma  być  w  skarbie  w  Kra- 
kowie chowana.  Vol.  W  wieżach  tych  prochy 
składają  i  chowają.  Star.  W  sklepach  skarb 
swój  chowa.  Star.  C.  owoce.  5.  odkładać,  zosta- 
toiać,  odwlekać:  C.  na  dalszy  czas.  Oss.  6. 
przetrzymywać,  nie  puszczać  w  obieg,  do  handlu: 
C.  co  na  droższe  przcdanie.  7.  trzymać:  W  oko- 
wach i  we  dnie  i  w  nocy  ich  chowają.  Paszk. 
C.  co  w  tajemnicy  (  =  utrzymywać).  8.  t  kogo 
u  siGhie  =  utrzymywać,  mieć  u  siebie  a.  przy  sobie, 


idi 


CHOWALNT 

tjfwui,  trzymaó:  C.  dwór,  ludzi,  służących,  cze- 
ladź. L.  C.  dzieciom  bakałarza,  mamkę  dzie- 
cięciu. Glicz.  Pan,  który  muzykę  cłiowa,  niecli 
płaci...  0.  trzymać,  hodować :  C.  bydło,  ptastwo. 
Zwierz  cłiowany  =  domowy,  oswojony,  obłaskawiony. 
Wychowywać,  pielęgnować;  •{•  =  karmić:  Niewiasta 
cliowała  syna  swego,  aż  go  odcłiowała  od  mle- 
ka. Leop.  Matki  własnemi  piersiami  dziateczki 
swe  chowały.  Falib.  10.  (o  Bogu)  p.  Bronić. 
II.  trzymać  przy  życiu,  zachowywać,  konserwować: 
Niech  cię  P.  Bóg  chowa  nam  na  długie  lata. 
Groch.  12.  f  (o  stadnikach)  rozmnażać,  płodze- 
niem utrzymywać:  Stadnik  do  dwudziestu  lat 
może  stado  C.  Gdy  stadnika  wolno  w  stado 
puścisz,  jak  mu  możesz  zabronić,  aby  zbytnie  nie 
chował  ?  13.  dochowywać,  zachowywać,  toypełniać, 
pełnić,  dotrzymywać:  C.  zakon,  przyjaźń,  prawo, 
wiarę  małżeńską,  tajemnicę,     -j- C.  gniew -- it/tw(5. 


czaj :  Podług  obyczaju  dawno  chowanego.  Piel. 
14.  t  C.  straż  =  utrzymywać:  Straż  potężniej 
wkoło  nas  w  dzień  i  w  noc  chowano.  Piei.  C.  ś.  I. 
kryć  i.,  chronić  ś.,  ukrywać  ś.:  C.  8.  przed  kim. 
Złodziej  chowa  ś.  przed  pogonią.  "Wystraszona, 
chowa  ś.  za  matkę.  Księżyc,  słońce  chowa  ś. 
za  chmury  (-zachodzi  za  nie).  Chowają  ś.  z  tym, 
co  najdroższego  mają.  Gdzie  ś.  chowasz,  bom 
cię  tak  długo  szukał,  ażem  ustał  prawie.  Ko- 
chan. (=podziewa.<tz  i.,  obracasz  ś).  2.  X  zacho- 
wywać i.,  oszczędzać  i.,  ochraniać  ś.:  Chowa  ś.  na 
większe  rzeczy.  C.  e.  na  pieczeń.  Na  trwal- 
sze rozkosze  ś.  chował.  Kochan.  3.  wychowy- 
wać i.:  U  niegom  ś.  chował.  Chowałem  s.  z  to- 
bą. 4.  (o  dzieciach)  zostawać  przy  życiu,  żyć  na 
szczęście,  być  zdrowym,  dobrze  ś.  niieć:  Syn  umarł, 
a  córka  ś.  chowa.  5.  f  zostawać  w  całości,  w  na- 
leżytym stanie,  przechowywać  ś.,  konserwować  ś.: 
Ten  owoc  chowa  ś.  lat  wiele.  6.,  f  utrzymywać 
i.,  żyć,  żywić  ś.,  istnieć,  egzystować :  Żona  z  dziat- 
kami w  mieście  łaską  ludzką  C.  ś.  musiała.  Fa- 
lib. 7.  Xzachowywać  ś.,  żyć,  sprawiać  ś.,  sprawo- 
wać i.,  poczynać  sobie,  postępmmć:  No,  chowaj- 
cież ś.  trzeźwo,  poczciwie  i  wiernie.  Tremb.  C 
8.  z  kim  dobrze  =  żyd  z  nim  iv  zgodzie.  8.  f  za- 
spakajać popęd  płciowy :  Stadniki  z  klaczami  ś. 
chowają.  L.  Nie  było  mężów  doma,  a  żonki  ich 
poczęły  ś.  z  pasterzami  C.   Biel.  M.    <CHOW> 

xChowalny  który  można  chować.  L.  Owoc  nie- 
chowalny.  Troć.  (  =  niezdatny  do  przechowania). 

[Chowana,  ej.  Im.  e]  nazwa  krowy. 

[Chowanek,  nka.  Im.  nki]  duch  domowy,  lata- 
wiec, go.ipodarczyk. 

[Chbwanica,  y.  Im.  e]  I.  i  f  Chowanioa  forma 
ż.  od  Chowaniec.     2.  pasierbica. 

Chowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Chować.  2. 
Xlra.  a  p.  Chowanka.  3.  [C.]  =  a)  dobytek  w  by- 
dle, komach  i  t.  d.  b)  żywność,  c)  wychowanie, 
chów:  Swojego  chowania  =  domowej/o  dobrego 
wychowania:     Chłopiec  swojego  chowania. 

[Chowaniec,  ńca,  Im.  ńcy]  i  f  Chowaniec  dzie- 
cię przybrane  za  własne  i  w  domu  wychowane,  wy- 
chowanek, wychowaniec :  Mieczem  przeszył  Cho- 
wańca swojego.  Zebr. 

Chowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Cho- 
wać ś. 

Chowanka,  i,  Im.  i  I.  xa.  xChowanko,  x  Cho- 
wanie schotcanko,  schowanie,  skn/tka:  W  przed- 
pokoju mieściły  ś.  niewidocznie  w  ścianach  sza- 
fy i  chowanki.   Krasz.    2.    w    im.   ».    Chowany, 


CHÓR 

ego  rz.  =  zabawa  dziecięca:  Grać  a.  bawić  ś. 
w  chowanki.  3.  w  Im.  kuch.  rodzaj  pasztedków- 
4.  [C]  wychowanka,  wychowanica.  córka  przy 
brana. 

XChowanko,  a,  Im.  a  p.  Chowanka. 

Chowany  I.  im.  od  Chować:  Zwierz  C.  =  do- 
moioy,  oswojony,  swojski,  obłaskawiony.  2.  rz.  p. 
Chowanka. 

t  Chowatedlnica,  y,  Im.  e  schowanie,  skład,  ma- 
gazyn: Do  chowatedlnice  odzienia  szczytowego. 
B.  Sz.  (  -  do  zbrojowni).  <  Cześ.  daw.  ehoYa- 
te(d)lniee=: zbrojownia  > 

t  Chowierać,  a,  al,  f  Chowlerzyć  ruszać,  wahać, 
bujać,  kołysać,  machać:  Nie  godzi  ś.  dziecięcia 
bardzo  C,  kołysać.  Sień.  Gniazda  dla  kokoszy 
mają  być  mocno  uwiązane,  aby  ś.  nie  chowie- 
rały.  Trzyc.  (  =  aby  ś.  nie  chwiały).  <CHOW, 
CHW(IE)> 

[Chowieral,  a.  Im.  y,  Chowlerala,  Chobieraf, 
Kobieral]  wietrznik,  letkiewicz. 

[Chowlerala,  y,  Ira.  y]  m.  p.  Chowieral. 

t  Chowieranie,  a,  blm.,  czynność  cz,  Chowie- 
rać :  Drzewo  oliwne  żąda  częstego  ehowierania 
od  wiatrów.  Trzyc. 

t  Chowlerzyć,  y,  yl  p.  Chowierać:  Wiatry 
drzewo  chowierzące.  Trzyc.  ( -  szamoczące). 

[Chowior,  a,  Im.  yl  p.Chowiorek. 

[Chowiorek,  rka.  Im.  rki,  Chowior,  Kawior,  Ka- 
wiorek,  Gawiorek]  snopek  lichy,  o  pustych  kło- 
sach, tylko  na  poszycie  chałupy  zdatny. <.^.  Ki- 
wior> 

[Chócaż]  p.  Choć. 

[Choć]  p.  Choć. 

Chód,  odu,  blm.  I.  [C]  =  a)  chodzenie:  Dłu- 
goż  będzie  twego  chodu  z  kościoła  do  dom?  b) 
krok:  Nie  daleko,  tyło  kila  chodów  stela.  2. 
ruck:  C.  machiny  regularny.  C.  zegarka  = 
gang.  3.  sposób  chodzenia,  ruchy,  stąpanie:  C. 
lekki,  ciężki,  powolny,  prędki.  Poznać  kogo  po 
chodzie.  Mieć  C.  prędki,  f  Mieszkali  od  sie- 
bie na  trzy  dni  chodu  (= drogi).  C.  konia,  bydła 
pociągowego,  lekki,  trzęsący.  4.  władza  w  no- 
gach, możność  chodzenia:  Chromym  C.  wracał. 
Skar.   <  CHÓD  > 

[Chódza,  y,  Im.  e]  chód;  przechadzka. 

[ChÓdzaĆ,  a,  al]  przechadzać  ś. 

[Chójk,  a,  Im.  i]  choinka,  sosna.  <  CHOJ, 
CHWOJ  > 

[Chojka,    f,    Im.    i]    i.    p.    Choja.     2.    drzewo 
rosnące.    3.  p.  Camer. 
[Chomąto,  a,  Im.  a]  p.  Chomąto. 
[Chómek,  mka.  Im.  mki]  p.  Chomik. 
[Chómelo,  y,  Im.  y]  p.  Chomelo.  . -S 

[Chomik,  a.  Im.  i]  p.  Chomik.  '  -- 

[Chómoto,  a,  Im.  a]  p.  Chomąto. 
[Chómuiito,  a,  Im.  a]  miotła. 
Chór,  u  a.  Xoru,  y  a.  xory,  f  Kor,  f  Chor,  [Chor] 

1.  miejsce  w  kościele,  gdzie  stoją  organy  i  śpiewacy. 

2.  prezbiterjum  w  kościele.  3.  osoby  razem  śpie- 
wające: Śpiewać  chórem.  Chórem  =  razem,  jedno- 
głośnie: Krzyczeć,  odpowiedzieć,  zawołać  chó- 
rem. Chóry  anielskie  =  zastępy  aniołów  wiel- 
biących Boga.  4.  f  szereg,  rząd,  zastęp,  gatunek : 
Stawia  go  w  najpierwszych  panów  chórze.  Jabł. 
Piękność  niższego  chóru.  5.  -j-  orkiestra,  kape- 
la: Chóry  muzykantów.  Troć.  6.  to,  co  śpiewa- 
ją chórem.  7.  u  zakonników,  wspólne  śpiewa- 
nie w  oznaczonych  godzinach  pacierzy  brewja- 
rzowych:  Jozuici  nie  byli  obowifizani  do  chó- 
ru. Oss.  8.  w  sztuce  dramatycznej,  przedstauńe- 
nie  liryczne  między  aktami  i  osoby  do  niego    wcho- 


295 


CHÓR 


CHRAPEfc 


dzące:    Chóry  z  Atalji.     C.  starców.     9.  fWj;- 
nosie  pod  chóry  =pod  niebiosa:     Szczodrobliwość 
królowy  pod  chory    wynosi.  Pot.     10.  muz.  ^  a) 
śpiewacy,  wykonywającij  utwór  dwu-  lub  wicrej  glo- 
itowy:     C.    męski,    żeński,    mieszany,    kościelny, 
nadworny.      b)    śpietv,    ułożony    na  dwa  lub  wię- 
cej ■ffionów,  z  których  kaidy  śpiewany  jest  przez  kil- 
ku   j)rzyuajmniej    wykonawców,  c)     połączenie  je- 
dnogałunkuwych  narzędzi  w  orkiestrze:   C    smycz- 
kowy, C.  naizędzi  dętych.     Zdr.    Chórek.     <Gr. 
chorós,  st^d  Łć.  choriis> 
[Chór,  u,  Lim.]  p.  Kór. 
XChóralista,  y,  Im.  ści  p.  Chórzysta. 
Chóralnie    i>rzys.   od    Chóralny:    Prym  wzięła 
przed  C.  jęczącym  kościołeni.  Słów. 

Chóralny  ])rzyra.  od  Chór;  f  Chóralny,  t  Koral- 
ny:     Śpiew  C. 

Chóral,  u,  Im.  y,  f  Chorał,  t  Koral  muz.  I. 
psalm,  śpiewany  chórem  przez  lud  to  kościele.  2. 
utwór  muzyczny,  oparty  na  dawnej  melodji  do  psal- 
mu: C, akordowy,  fig-urowy,  kanoniczny,  fugo- 
wy. <Śr.  Łć.  choralis,  przym.  od  Łć.  chorus  = 
ehór> 

Chórek,  rku,  Im.  rkl  I.  p.  Chór.  2.  prow.  gale- 
r/a w  sali    balowej. 
X  Chomy  p.  Chórowy. 

Chórowód,  odu,  Im.    ody    gromada,     śpicicająca 
chórem,  chór:     Wstaj;^  górne  chórowody^  Zal. 
Chórowy,  xChórny  i)izym.  od  Chór:  Śpiew  C. 
Chórzysta,  y,  Im.  ści,  XĆhóralista,  xChoralista 
śpiewak  należący  do  składu  opery,  członek  chóru. 

Chórzystka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Chórzysta. 
<p.  Chór> 

Chów,  OWU,  blm.  I.  choivanie,  łiodowla  :  C.  bydła. 
Znać  ś.  na  chowie  owiec,  kóz.  Cielę  dobre  do 
chowu.  Zostawić  klacz,  cielę  do  chowu.  Jest 
to  koń  mego  chowu.  Przcn.:  Człowiek  swego 
chowu  =  za  piecem  chowany,  paraf janin,  rubaszny. 
2.  [C.J  strawa,  żywność:  Za  koszenie  12  szóstek 
i  C.  na  dzień.  <CHOW> 
[Chówa,  y,  Im.  y]  p.  2.  Chowa. 
[Chóziak,  a,  Im.  I,  Koziak,  Kóziec,  Koziar]  przezwi- 
sko pogardliwe,  dawane  ubogim  ko7nornikom  i  budni- 
kom.  <  p.  Koza;  przezwisko  &t^d,  że  ubożsi  do 
wyżywienia  trzymaj jj,  nie  krowy,  lecz  kozy> 

Chrabąszcz,  a,  Im.  e,  hł.  xChrobąszcz,  Chrząszcz, 
X  Chrzabąszcz,  [Chrost,  Chrąst,  Chrąszcz, 
ChruszczJI.  zool.  (melolontha)  owad  tęgopokrywy 
pięcioczłonkowy  wachlarzorogi.  2.  przen.  drobny 
człeczyna,  chuchrak,  świerszcz,  mizerak.  3.  [Chra- 
bąszcz] /aH^  kwiatek.     <?> 

Chrabąszczowy  I.  przym.    od    Chrabąszcz.    2. 
koloru  chrabąszcza,  jasno-brunatny :     Chrabąszczo- 
wego  koloru  buty.  Sienk. 
[Chrabeścić  się,  I  ś..  ił  ś.]  skrobać  ś. 
[Chrabęścić,  i,  ił]  chrobotać,  .szeleścić.    <?>  , 
[Chrabęź,  I,  Ira.  e]  gęstwina  leśnu,  nizka  gęstwi- 
na 7V  lesie.     <?> 

[Chrabot,  a.  Im.  y]  starzec;  starzyzna;  rudera. 
<?> 

!  Chrabry  p.  Chrobry:  Naród  O.  Nar.  <p. 
Chrobry  > 

[Chrabury,  ów,  blp.]  kości,  na  IctórycTi  mało  mię- 
sa, kości  ogryzione.     <?> 

[Chrabust,  u,  blm.]  kapusta,  która  4,  nie  zwitię- 
la  w  główki.     <Ukr.   chrabust  > 

[Chrach,  8,  Ira.  y]  cruchot,  coś  wątłego.    <?> 
[Chracha,  y,  Im.  y]jiegma.  < Dźwn.  GHARCH, 
OIIRACII,  CHARK> 
XChrachać,  a,  al  p.  Charknąć. 
XChrachala,  y.  Im.  y  p.  Flegmałyk. 


xChrachanie,  a,  blm.   czyaBość  cz.    Chracbać. 

XChrachnąć,  nie,  nąl  p.  Charknąć. 

XChraezeć,  y,  al  p.  Charczeć. 

XChraczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chraczeć, 
p.  Charczenie. 

[Chrakać,  a,  al]  charkać.    Por.  Chróchać. 

XChrakotiiwie  przys.  od  Chrakotiiwy. 

xChrakotliwy  p.  Charkotliwy. 

[Chraktać,  a,  al]  krząkać  (o  świni). 

.'Chram,  u,  Im.  y  świątynia:  Stoję  w  rozwali- 
nach  chramów.  Kon.  Wieki  i  narody  to  ducha 
mego  C.  Kon.  Ze  świętego  chramu  Zeusa.  Uj. 
Samego  pogan  chramu  widać  było  wieżyczkę. 
Krcisz.  C.  Pański.  Zal.  <Ssł.  hrami  =  dom; 
świątynia;  po  polsku  byłoby  dnom;  Arab.  ha- 
rem =  ginaeceura  > 

t  Chramać,  mie,  mai  p.  Chromać:  Na  swej 
powinności  bardzo  chramał.  Baz.  A  kiedy  j% 
(wiarę)  kto  straci,  barzo  na  to  chramie.  Rej. 
< CHROM > 

t  Chramanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chramać. 

t  Chramieć,  e,  al  j).  Chromać. 

XChramonogi    p.    Chromonogi. 

XChramostopy   p.  Chromostopy. 

XChrampać,  a,  al  charkać,  clirząkai,  krząkaó, 
kaszlać,  krztu.tić  ś.     <?  Dźwn.> 

xChrampanle,  a,  blm.,  czynność  cz  Chram- 
pać. 

1.  Chrap,  a,  Ira.  y  I.  p.  Chrapała.  2.  w  Im. 
nozdrza:  Inny  zwierz  pewno  załamałby  łapy 
i  bił  ś.  w  chrapy.  Mick.  Łosie  chrapy.  Pol. 
3.  2  pp.  ia  sen,  drzemka,  śpik,  eh  r  a  powiek  i, 
c  h  r  a  p  i  c  k  i.  Uciąć  chrapią.  Zdr.  Chrapki. 
<CHRAP> 

2.  Chrap,  u.  Im.  y  I.  a.  X  Chrapęć,  [Chra- 
pięć],  xChrapęcina,  [Chraplęcina],  [Chrapęcina]. 
XChrapowina,  f  Charp,  xCharpa,  xCharpina, 
XChrapina,  XCharpięcica,  XCharpęcina,  Char- 
pęć  zarośla  na  miejscu  toilgołnym:  Jeść  na  tych 
błotach  nie  dadzą  ira  chrapy  i  łozy.  Chr.  2.  [C.] 
sap,  bagno,  trzęsawisko,  błoto.  3.  myśl.  śnieg 
o  skorupie  zmarzłej:  Na  chrapie  psy  ś.  pod- 
cinają. 

X Chrap,  u,  blm.  p.  Chrapka:  Chowa  C.  prze- 
ciw bliźniemu.  Birk.  Na  kogo  ona  C.  ipa.  Szy- 
mon. Niechaj  spuści  C,  niech  hamuje  serce 
gniewliwe.  Wuj.  -     , 

Chrapa,  y.  Im.  y  wet.  fałda  skóry,  ograniczają- 
ca otwór  nosowy  u  ko7ua,  w  Im.  nozdrza. 

Chrapacz,  a.  Im.  e  p.  Chrapała.  <  CHRAP > 

Chrapaczka,  i,  Im    i  forma  ż.  od  Chrapacz.  L. 

Chrapać,  ple  a.  X  pa,  pali  xC.  ś.  p.  Chrapnąć: 
Nie  każdy  sjti,  co  chrapie.  Prz.  (  =  pozory  mylą). 
A  chrai)ali    tak    twardym  snem.  Mick. 

fChrapaki,  ów,  blp.]  gałęzie  leśne.  Por.  Chrabęź. 

Chrapała,  y,  Im.  y  ra.,  Chrapacz,  Chrap  ten,  co 
chrapie. 

XChrapałka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Chrapała.  L. 

Chrapanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrapać;  .^^j? 
chrapiiicego :  C.  przedśmiertne  =  rzężenie,  granie 
w  piersiach. 

xChrapanle  się,  a  i.,  blm.,  czynność  cz.  Chra- 
pać ś. 

Chrapcie,  I,  blp.  fi.  kołki  w  kształcie  zgiętych 
klinóic,  które  ś.  w  środku  ryklów  w  odpowiednie 
dziury  włńjają.     <p.  Krapcie> 

X  Chrapek,  pka,  Im.  pkl  I.  człowiek  ochrypły, 
mający  chrypkę.  2.  t  P-  Flegmatyk.  3.  j)rzen, 
krzykacz,  szczekacz,  który  np.  w  sądzie  na  wszyst- 
kich utyskuje  i  skarży  i.,  pieniacz.     <  CHRAP  > 


SU6 


CHRAPĘCIE 

fCfirapęcJe,     a,     Im.     a]    gęslicina   le.hm.     Por. 
Chrabęż  i  Harbędzie.     <?  Dźwn.  CHRAP> 
xChrapęcina,  y,   Im.  y   i   [ChrapęcinaJ    p.    2. 

Chrap.  -   -. 

XChrapęć,  I,  Im.  e  p.  2.  Chrap. 

Chraplckl,  ego,  blm.  iz.  p.  I.  Chrap:  fnie  chia- 
pickiego,    aż    głos  anioła :   „Wstawaj !"  zawoła. 

^Ychrapić,  I,  U]  i  XChraplć  p.  Chrapnąć 
Chrapleć,  e,  al  I.  Xp.  Chrypieć.  2.  LCj    chra- 

pnć. 

[Chraplęcina,  y,  Im-  y]  P-  '•  Chrap. 
IChrapięć,  I,  Im.  e]  p.  I.  Chrap.  -  -   • 

XChraplna,  y,  Im.  y  p.  j-  Chrap.  , 

Chrapka,  I,  Im.  I  I.  t  P-  Chrypka:  Mówię  chra- 
powato,  bora  elirapki  wielkiej  dostał.  L.  2.  blra. 
a.  Chrap  =  a)  na  kogo  = //mew  ukryty,  ansa,  żą- 
dza szkodzenia  komu,  chętka  na  kogo  :  Mieć  na 
kogo  chrapkę,  b)  na  co  =  chętka,  żart.  apetyt: 
Mieć  na  co  chrapkę =^/fca<<  ślinkę,  kasować  i.  3. 
drzemka.     4.  plama  biała  na  wardze   konia,  bydła. 

5.  w  Ira.  ielazka  przy  podeszwach  do  chodzenia  jjo 
lodzie.     '<[>.  XChrap>  ^,    .     ,  -i 

Chrapki,  ów,  bip.  p.  I.  Chrap:  Obchodziła  go 
wokoło,  potrząsając  czupryną,  i  rozdymając  C 
Sienk. 

Chrapliwie  przys.  od  Chrapliwy. 

Chrapllwość,  I,  blm.  I.  rz.  od  Chrapliwy.  2. 
Xp.  Dychawica. 

Chrapliwy,  XChrypIiwy,  xChrzypllwy,  XChra- 
potllwy,  XChrapowaty  I.  gh)S  =  chropowaty,  szorst- 
ki: Wyjce  wydają  głos  przeraźliwy,  chrapli- 
wo-wyjący.  Tacz.  2.  mający  taki  głos:  Trąby 
chrapliwe.  Kras.     Wrona  chrapliwa. 

Chrapnąć,  nie,  nął,  nied.  Chrapać,  X  Chraplć, 
XChrapocić,  [Chraplć,  Chrapleć]  I.  śpiąc,  wydać 
głos  chropawy,  zachrapać.  2.  żait.  przespać  ś., 
zdrzemnąć  ś.,  vciąć  chrapickiego.  3.  głos  chropa- 
tey  wydać,  charchnąć,  sapnąć  chropowato,  chrząk- 
nąć: Wół,  gdy  ś.  zapali,  będzie  chrapał,  sapał, 
rogami  strzęsał.  Wer.  4.  (o  komu)  parsknąć, 
prychnąć.   5.   y.ukraść,  ściągnąć,  schwycić,  porwać. 

6.  myśl.  wydać  głos  właściwy  słomce.  xC.  Ś.  I. 
przedrzeć  ś.,  przecisnąć  ś.,  nied.  drapać  ś.  przez 
chrapy,  zarośla,  skały  i  i.  p.  2.  Chrapać  ś.  do 
czego,  przen.  =  dobijać  ś.  czego,  dochodzić  do  cze- 
go z  trudnością:     C.  ś.   do  urzędu.    < CHRAP > 

Chrapnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrapnąć. 

XChrapny  chrapiący,  chrapała. 
.   xChrapoclć,  i,  ii  i  XC.  ś.  p.  Chrapnąć. 

xChrapot,  u,  Im.  y,  f  Chrepot,  X  Chrapota, 
XChrypota,  f  Chrepota  ochrypłość,  chrypka,  chra- 
panie: Śmiertelny  C.  =  granie,  rzężenie  w  pier- 
siach. 

XChrapota,  y,  Im.  y  p.  Chrapot. 

XChrapotliwle,  xChrapotliwo  przys.  od  Chra- 
potliwy. 

xChrapotllwo  p.  Chrapotllwle. 

XChrapotliwy  p.  Chrapliwy. 

XChrapowato  przys.  od  Chrapowaty. 

XChrapowatość,  I,  blm.  rz.  od  Chrapawaty. 

XChrapowaty  p.  Chrapliwy. 

Chrapowicki,  ego,  blm.  p.  I.  Chrap. 

>CChrapowtina,  y.  Im.  y  p.  2.  Chrap. 
;    [Chrasnąć,  śnie,  snąlj  p.  Chrosnąć. 

IChrastek,  tka,  Im.  tki]  I.  p.  Chróst.  2.  ka- 
pusta liściasta.     <CHROST> 

[CJiraścIna,  y.  Im.  y]  gęstwina  leśna:  suche  qa- 
;c£ie.r.  <CHROST> 

.  [Chraść,  i.  Im.  e  a.  Smędlakl]  I.  chróst.  2. 
gą»wz.    Por.  Chraśoina,  Chroście. 


CHROBOTEK 

[Chrąchy,  6w,  blp.]  ky/'\mV\Q=chrząkanie,  icrzif 
kanie,  sapka:  Jak  dziecko  malutkie  ma  sapk% 
jak  8.  zaziębi,  to  baby  mówią,  że  ma  C.  świń- 
skie.    <Dźwn.  CHRZ.^CH,    CHRZĄK> 

[Chrąkać,  a,  al]  chrząkać,krząkać. 

Chrąst,  a.  Im.  y  I.  [C]  p.  Chrabąszcz.  2.  i  sza- 
rańcza. 

Chrąszcz,  a.  Im.  e]  p.  Chrabąszcz. 
Chrąściel,  a.  Im.  e]  p.  Chróściel. 
Chrebościć,  I,  II]  ]>.  Chlebotać. 

^Chrebotać,  cze,  tal]  p.  Chlebotać. 
Chrechtać,  cze,  tal]  krząkać  (o  świni).  <Dis  ^n. 
CHRECHT> 

Chrematologja,  I,  blm.  nauka  o  skarhowoici.,  nau- 
ka o  finansach.  <Now.  z  Qr.  chrema^mienie-f" 
-logia=  -znawstwo  > 

Chrematonomja,  I,  blm.  nauka  o  utyciu  hogactto. 
<Now.  z  Gr.  chroma  =  mienie -f- -Qomia=  -rząd, 
od  nómos  =  zwyczaj ;  prawo  > 

Chrematopeja,  I,  blm.  nauka  o  nabywaniu  bo- 
gactw. <Now.  z  Gr.  chrema  =  mienie -ł- -poiia - 
-róbstwo  > 

[Chrempel,  pla.  Im.  ple]  p.  Chrupel. 

t  Chrepot,  u,  Im.  y  p.  Chrapot. 

f  Chrepota,  y.  Im.  y  p.  Chrapot. 

[Chrest,  a,  Im.  y]  I.  pog.  krzyż  grecki;  order. 
2.  ciastko  w  formie  krzyża.     <Ukr.  chrest  > 

XChrestomatja,  i,  Ira.  e  wybór  wyjątków  z  dzieł, 
wypisy.     <  Gr.  chrestomdtheia> 

[Chrestyny,  yn,  blp.]  chrzciny.  <Ukr.  chre- 
styny  > 

[Chrępać,  a,  al,  Krępać]  urzynać,  rznąć,  krajać, 
piłować  ze  zgrzytem  ostrza.  <Dźwn.  CHRĘP,  por. 
CHRZĘST  > 

[Chrępanie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Chrępać. 

[Chrępulec,  Ica,  Im.  Ice]  p.  Krępulec. 

t  Chrobantwo,  a,  blm.  p.  Robactwo. 

i  Chrobaczek,  czka,  Ira.  ozki  p.  Chrobak:  S. 
Jana  chrobaczki.  Syr.  Przen.:  Dla  nas,  U(^dz- 
nych  chrobaczków.  Wuj. 

t  Chrobaczliwy  p.  Robaczywy:  Nasienie  do 
siania  stare  lepsze  bywa,  by  tylko  nie  chroba- 
czliwe.  Syr. 

t  Chrob  .czywy  p.  Robaczywy.  L. 

[  Chrobak,  a,  Im.  I]  f  Chrobak,  p.  Robak. 
Człowiek  próchno  i  syn  człowieczy  C.  Leop. 
C.  łażący  -płaz.  B.  Sz.    Zdr.  f  Chrobaczek. 

XChr()bąszcz,  a,  Ira.  e  p.  lep.  Chrabąszcz. 

[Chrobost,  u,  Ira.  y]  p.  Ostrożeń. 

1,  Chrobot,  u,  Ira.  y  chrobotanie,  zachrobotanie, 
chrupoł,  ."ikrzyp,  chrzęst,  szelest,  szurgot,  trzask:  C. 
myszy,  papieru,  grochu  w  pęcherzu,  kół  wozu 
(z=  turkot).     <Dźwn.  CHROB  > 

2.  Chrobot!  w.  I.  odgłos  rzeczy,  która  zachrobo- 
tała.  2.  odgłos  przedmiotu  padającego,  chróst! 
rym!  łomot!  brzdęk!  łup!:     C.  na  ziemię! 

xChrobotacz,  a,  Im.  e  ten,  co  chrobocze. 

Chrobotać,  cze,  tal    I.    p.  Chrobotnąć:    Jęczą 

topory,  chrobocą  pił  zęby.  Mick.  (  ~  zgrzy- 
tają). Mysz  chrobocze  papierem.  Dora  chrobo- 
ce, nim  ś.  powali.  Pilch.  2.  [C]  p.  Chlebotać. 
C.  Ś.  tłuc  ś.,  kołatać  ś.;  robić  szmer,  kręcąc  ś.:  C. 
ś.  po  izbie,  na  łóżku. 

Chrobotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrobotać; 
chrobot:  C.  W  piersiach,  w  osierdziu,  lek.  = 
chrzęszczenie,  trzeszczenie,  dające  ś.  słyszeć  przy 
osłuchiwaniu. 

Chrobotanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chro- 
botać ś. 

Chrobotek,  tka.  Im.  tkl  bot.  (cladonia)  roś. 
z  groma      voi-ostów,  z  rodziny  chrobotkoioatych. 


m 


CHROBOTKOWATT 


CHROMOTNT 


jChrobotkowaty  bot.:  Chrobotkowaie  rosimy 
fćladoniaceae)  rodzina  gromady  porostów. 

XChrobotllwy,  X  Chrobotny  chrohoczący,  sze- 
leszczący. 

Chrobotnąć,  nie,  nąJ,  nied.  Chrobotać,  Chropo- 
tać,  Chrupotać,  [Krobotać]  zachrohotać,  zachrtipo- 
iać,  chrupnąć,  zachrzęśció,  zaszeleścić,  skrzypnąć, 
trzasnąć,  zgrzytnąć:     C.  drzwiami. 

X  Chrobotny  p.  Chrobotliwy. 

Chrobrość,  I,  blm.  rz.  od  Chrobry:  Chwiejące- 
mu ś.  w  dawnej  swej  chrobrości  narodowi  przy- 
niósł świetność  i  chwałę.  Kaezk. 

Chrobry,  !  Chrabry,  t  Chobry,  f  Chabry  dziel- 
ny, waleczny,  mężny,  odważny,  śmiały,  bitny,  boha- 
terski, rycerski:  Bolesław  Ć.  Naród  C.  <?  Ssł. 
hrabri),  Głż.  khrobly  itd.;  por.  Miki.  chorbru> 

Chrobrze  przys.  od  Chrobry:  Gdzie  krew,  co 
w  tylu  bitwach  C.  ś.  wylała.  Syrok.  Srogie  to 
fatum,  srogie!  wszakże  C.  trza  ś.  z  nim  go- 
dzić. Uj. 

Chrobust,  u,  blm.  bot.  p.  Ostrożeń.  <Ukr.  chra- 
ljust> 

Chrochać,  a,  al  (o  świniach)  krząkać:  Świnie 
i  jedząc  chrochają.   <Dźwn.  > 

Chroohanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrochać. 

Chrom,  u,  blm.  chem. pierwiastek  metaliczny,  zbli- 
żony do  żelaza,  Cr.     <Gr.  chroma  =  barwa  > 

t  Chrom  p.  Chromy. 

Chroma  nieod.  mieszanina  kolorów,  koloryt; 
chromatyczne  połączenie  tonów.  <Gr.  chroma  = 
barwa  > 

Chromać,  a,  al,  f  Chramać,  Chromieć,  fChra- 
mieó  I.  być  chromym,  kuleć,  upadać  na  nogę,  uty- 
kać: C.  na  nogę,  na  obie  nogi.  2.  przen.  chwiać 
ś.,  wahać  ś.,  ważyć  ś.,  nie  być  pewnym  siebie :  Od 
onego  czasu  wszystkie  postępki  króla  chroraiąe 
szły,  szczęścia  nikędy  nie  miał.  'Bi\-k.  {  =  szhj  ku- 
lawo), f  Podobieństwo  to  chroma  (  =  nie  jest  zupeł- 
ne, pozostawia  wiele  do  życzenia).  C.  na  dwie  strony. 
Wuj.  (—wahać  ś.,  być  niezdecydowanym).  3-  w  ezyiii 
=  być  słabym,  niedomagać  w  czym:  Ten  uczeń  chro- 
ma w  matematyce.  4,  f  "f-  czym=j«e  być  pew- 
nym pod  względem  czego,  być  luątpliwym,  podejrza- 
nym co  do  czego:  Ludzie  na  sławie  chromiący, 
jako  bękarci,  kacikowie,  nie  mogą  być  mieszcza- 
nin irai.  Petr.  5.  [C]  i  f  na  c,7.ym  =  tracić,  szwan- 
kować: C.  na  łasce  cesarskiej.  Mias.  Już  ty 
tam  nie  będziesz  chromał.  Prz.  (  =  nie  stracisz 
przy  podziale).  6. -J-  na  powinności  :=  me  być  statecz- 
nym w  jej  pełnieniu.     <  CHROM  > 

Chromanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chromać;  p 
Kulawlzna. 

Chromatofor,  a.  Im.  y,  Chromoblask  hot.  drob- 
ne zabarwione  ziarnko  tuewnąlrz  protoplazmy  roś- 
linnej. <Now.  z  Gr.  chroiua=barwa -f- -lóros  — 
-nośca> 

Chromatoskop,  u.  Im.  y  odmiana  kalejdoskopu. 
<Now.  z  Gr.  chroma  =  barwa  -|-  -skópos=^ 
-widz> 

Chromatotechnika,  I,  blm.,  Chromurgja  chemicz- 
ne przygotowanie  farb,  chemiczne  farbowanie. 
<Now.  z  Gr.  chroma  =  farba -|- techniki  =  dosł. 
kunsztowna,  umicjętna> 

Chromatotrop,  u,  Im.  y  przyrząd  optyczny  do 
wywoływania  gry  kolorów  na  białej  przegrodzie  za 
pomocą  latarni  czarnoksięskiej.  <Now.  z  Gr,  chro- 
ma =  barwa  + -trópos  =  -wrot> 

Chromatyozność,  I,  blm.  rz.  od  Chromatyczny ; 
Chromatyzm:  Utwory  Wagnera  odznaczają  się 
wybitną  chromatycznością. 

Chromatyczny  I.  barwny:  ICjawisko  chroma- 
■tyczue.    2.  mm.- n)  postępujący  półtonami:    Ga- 


ma chromatyczna.  Pasaż,  biegnik  C.  b)  znak 
Q,.z=podwyższający  a.  zniżający  nutę  o  pół  tonu.  c) 
narzędzia  a.  instrumenty  chromatyczne  =  dające 
wszystkie  tony  gamy  chromatycznej:  Waltornia 
chromatyczna  (=nie  naturalna).  <Gr.  chróma- 
tikós,  przym.  od  chrdma  =  pewna  tonacja  Gr.> 

XChromatyka,  I,  blm.  nauka  o  barwach.  <Now. 
z  Gr.  chroma  =  barwa > 

Chromatyzm,  u,  blm.  I.  p.  Chromatyczność.  2. 
zabarwienie  powstające  wskutek  rozszczepienia  pro- 
mieni światła  w  soczewkach. . 

Chromgielb,  u,  Im.  y  p.  Żóltochrom.  <  Chrom 
-|-Nm.  Gelb=żółtość> 

Chromian,  u,  Im.  y  chem.  sól,  powstała  z  połą- 
czenia kwasu  chromnego  z  zasadą:  C.  ołowiu.  C. 
sodu.     <p.  Chrom  > 

XChroraiec,  mca,  Im.  mcy  człowiek  chromy. 
< CHROM > 

Chromieć,  eje  a.  mia,  al  p.  Chromać:  On,  jeśli 
wierzyć,  na  nogę  chromie.  ISyrok. 

Chromienie,  a  I.  blm.,  czynność   cz.    Chromieć. 

2.  Im.  a  przen.  wahanie,  niezdecydowanie,  wątpli- 
wość, niepewność;  potknięcie  ś.  =  błąd,  upadek:  Mi- 
łość jak  słońce,  całą  ją  oblewa  i  broni  dotąd  od 
zwątpień  i  chromień.  Radź. 

t  Chromina.  y.  Im.  y  i  [Chromina]  .izałas,  cha- 
ta, szopa,  buda,  chałupa :  Koniom  snopki  słomia- 
ne z  chromin  chłopskich  dawali.  Stryjk.  <Ukr. 
ehor6myna=dom;  chata  > 

Chromit,  u,  Im.  y  min.  tlenek  magnezu,  żelaza 
i  chromu  z  tlennikiem  chromu,  żelaza  i  z  tlenkiem 
glinu,  tworzący  kryształy  równoosiowe.  <  p. 
Chrom  > 

Chromny  p.  Chromowy:    Kwas  O. 

Chromo  przys.  od  Chromy. 

Chromoblask,  u,  Im.  i  p.  Chromatofor. 

Chromofotograficzny  przym.  od  Chromofoto- 
grafja.     <  Chrom-|-Fotograija  > 

Chromofotografja,  i,  him.  sztuka  fotografowania 
przedmiotów  z  ich  barwami. 

Chromogien,  a.  Im.  y  chem.  I.  materja  roślin- 
na, sama  przez  ś.  bezbarwna,  lecz  przez  utlenienie, 
fermentację  i  t.  p.  dająca  barwnik.  2.  grupa  ato- 
mów w  budowie  bartunilców  sztucznych,  wspólna 
pewnej  ich  liczbie.  <Now.  z  Gr.  chrÓma=baiwa-f- 
-gćnos  =  -ród> 

Chromogleniczny  lasecznik  =  barwotwórczy  la- 
secznik. 

Chromolltografioznie  przys.  od  Chromoiitogra- 
ficzny:  Rycina  wykonana  C.  < Chrom -f- Lito- 
grafja> 

Chromolltografi3zny  przym.  od  Chromolitogra- 
fja:     Rycina  chromolitograficzna. 

Chromolitografja,  I,  Im.  e  I.  Utografowanie  ko- 
lorami.    2.  rycina  litografowana  kolorami. 

Chromonogi,  xChramonogi  mający  nogę  chromą, 
chromu,  kulawy:  Wulkan  O.  <  CHROM + 
NOG'> 

Chromopiast,  u,  Im.  y  bot.  p.  Ciałko. 

Chromosfera,  y,  blm.  astr.  dolna  warstwa  atmo- 
sfery słonecznej,  najgłębsza  warstwa  słońca,  do- 
strzeżeniom naszym  dostępna.  <Now.  z  Gr.  chro- 
ma =  barwa-f-sfaira  =  sfera  > 

Chromostopy,  X  Chramostopy  mający  chromą 
stopę.     <CHROM-fSTOP> 

Chromość,  i,  blm.  rz.  od  Chromy;  xChromota. 
< CHROM  > 

xChromota,  y.  Im.  y  p.  Chromość:  Wiele 
chromot  a.  ran.  Ort. 

t  Chromotny  nabawiający  chromoty:  Sadzela 
chromotne.  Syr. 


298 


CHROMOTYP 

Chromotyp,  u,  Im.  y  kopja  sporządzona  za  po- 
mocą chrouiotijpji.  <N()W.  z  Gr.  chroma  =  barwa 
-j-typos  =  wycisk,  odbicie  > 

Chromotypja,  i,  blm.  sposób  sporządzania  kolo- 
rowych kopji  litograficznych  a.  drukarskich  z  ry- 
sunków a.  obrazów  wykonanych  farbami. 

Chromotypograficznie  przys.  od  Chromołypo- 
graficzny. 

Chromotypograflczny  przym.  od  Chromołypo- 
grafja:   Odbitka  ehroraotypograficzna. 

Chromotypografja,  i,  Im.  e  I.  drukowanie  kolo- 
rami. 2.  odbitka  drukarska  kolorowa.  <  Now.  z  Gr. 
chroma  =  barwa-ł-Typografja> 

fChromourodzony  chromy  od  urodzenia.  <  CHROM 
+U+KOD> 

Chromować,  uje,  ov/&\  tkAn'm^=  przepuszczać  ją 
przez  roztwór  chromianu.    <p.  Chrom  > 

Chromowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chromo- 
wać. 

fChromowfdz,  a,  Im.  e   człowiek   chromy  a  wi- 
dzący. <CHI10M+WID> 
Chromowy,  Chromny  przym.  od  Chrom. 
Chromurgja,    i,     blm.    p.    Chromatotechnika. 
<Now.   z    Gr.    chroma  =  farba -j- -  ourgia  =  -rób- 
6two> 

Chromy,  f  Chrom   I.  kulawy:  Człowiek,  koń  C. 
X Chromym    krokiem  =  troinym,   żółwim    krokiem. 
Mor.  2.  ^r skaleczony,  ułomny,  defektoiay :  Na  nogi, 
na  ręce  chromi.    Sekl.    Na    którym   członku    C. 
jest.  Sz.    3.  f  Chroma  piędź  ^  Waśniona,  skrzywio- 
na, nie  wyprostowana.  4.  fprzen.  icątpliwy,  chwiej- 
na, słaby,  niepewny:    C.  dowód.  Chroma  perswa- 
zja (—nie  przekonywająca).    Człowiek   na  sławie 
C.  Stryjk.  W  języku  grcekim  C.  Sekl.   5.  [C.  a. 
Chromy]    nieruchawy.     Chromy,   ego.   Im.   i  rz.= 
człowiek  chromy,  kulaioy :    C.  chce  dalej  skoczyć, 
a  ślepy  widzieć.  Prz.    <  CHROM > 
łChrona,  y,  Im.  y  miejsce  ochronne.  B.  Sz. 
Chroniclel,  a,  Im.  e  ten,   co  chroni,  zachowawca, 
opiekun,  obrońca,  protektor.   <  CHROŃ  > 
Chronicielka,  i.  Im.  I  forma  ż.  od  Chroniclel. 
Chronicznie  przys.  od  Chroniczny.  <Gr.  chro- 
nikós^dosł.  tyczący  ś.  czasu  > 

Chroniczny  zastarzały,  przeciągły,  nieustanny, 
przewlekły:  Katar,  kaszel  C.  Cierpienie  chro- 
niczne. 

Chronić,  I,  II  I.  ochraniać,  zasłaniać,  zachowy- 
wać, zabezpieczać,  strzec:  Pałac  czy  chata  równo 
człeka  chroni.  Kras.  (zadaje  mu  schronienie).  Fi- 
ranka chroni  od  słońca.  Umiarkowanie  chroni 
od  wielu  chorób.  2.  Xkogo  =  dawać  mu  u  siebie 
tchronienie,  przytułek,  przechowywać,  ukrywać:  C. 
w  domu  swoim  złodzieja.  Oss.  3.  [C]  bronić: 
Chroń  Boże!  4.  f przeszkadzać,  bronić,  chronić  i.: 
■Winę  wkłada  na  drugiego,  chroniąc,  żeby  stąd 
nie  był  miany  za  głupiego.  Błaż.  c!i  6.  I.  od  ko- 
go, przed  kim,  przed  czym,  czego :::  kryć  i.,  cho- 
wać i.,  szukać  schronienia,  przytułku,  uciekać:  C. 
ś.  pod  drzewem  przed  skwarem.  C.  ś.  do  chaty 
przed  deszczem.  Chroni  ś.  przed  imaczami.  Oss. 
2.  czego,  od  czego  =  s<rzec  ś.,  wystrzegać  ś.,  uni- 
kaó,  uciekać,  stronić:  Chroni  s.  tego,  jak  pies 
kija.  Prz.  O.  ś.  wad,  nieszczęścia,  od  nieprzy- 
jaciół, od  towarzystwa.  3.  fC.  6.1  bronić  i. 
<CHRON> 

XChronldło,  a.  Im.  a  lek.  narzędzie  do  ochrony 
opon  mózgowych  przy  wierceniu  kości  czaszki,  usu- 
wadło  opon  mózgowych. 

Chronienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chronić. 

Chronienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chro- 
nió  ś. 


CHKOPNĄĆ 

f  Chronika,  f,  Im.  I  p.  Kronika. 
fChronka,  I,  Im.  1  1.  schronienie,  kryjówka, 
skrytka:  Wyśpiegujcież  wszystkie  chronki  jego, 
w  których  ś.  kryje.  Leop.  2.  zasłona,  obsłoiia, 
pokrywa,  przykrycie,  powłoka,  koperta.  Oss.  3. 
osłona,  obrona,  protekcja. 

Chronofotograficzny  przym.  od  Chronofotogra- 
fja:   Wprawiono  w  ruch  przyrząd  C. 

Chronofotografja,  I,  blm.  sztuka  przedstawiania 
na  rysunku  szybkości  postępu  czasu:  Rozpatrzenie 
spadku  kota  przy  pomocy  chronofotografji.  <Now. 
z  Gi-.  chrónos  =  czas-|-Fotografja> 

Chronograf,  u,  Im.  y  I.  p.  Chronoskop.  2.  Xa. 
xChronografja  rocznik,  kronika.  Lei.  <Gr.  chro« 
nognifos  =  dosł.  roeznikarz  > 

XChronografja,  I,  lin.  e  I.  rocznikarstwo,  kro- 
nikarstwo. 2.  p.  Chronograf.  Lei.  <Gr.  chrono- 
grafia  =  rocznik,  latopis  > 

Chronogram,  u,  Ira.  y  wyraz    a.    zwrot,   którego 
pewne  litery  wyrażają  lirzhy  rzymskie,  oznaczające 
datę  wypadku,  np.:  DoMIne  (DMI==1501).   <Now. 
z  Gr.  chrónos  =  czas-{-gramraa  =  głoska,   pismo > 
Chronolog,  a,  Im.  owie  zajmujący  ś.  chronologją 
znawca  chronologji,   <Gr.  chronológos> 
Chronologicznie  przys.  od  Chronologiczny. 
Chronologiczność,  1,  blm.  rz.  od  Chronologiczny: 
Przekroczyłem  przeciwko  chronologiczności  wy- 
padków. Jeż. 

Chronologiczny  przym.  od  Chronologją,  porząd- 
kiem lat  idący,  trzymający  ś.  go:  Tablica  chrono- 
logiczna. Poszukiwania  chronologiczne. 

Chronologją,  I,  blm.  nauka  zajmująca  ś.  oznacze- 
niem dat  wypadków  historycznych,  rachuba  lat. 
<Gr.  chronologia  > 

Chronometr,  u,  Im.  y  I.  a.  Czasomierz,  X  Cza- 
som lar  najdokładniejszy  zegarek  sprężynowy,  uży- 
wany w  żegludze  i  astronomji.  2.  narzędzie  do  mie- 
rzenia taktu  w  muzyce,  in.  metronom.  <Now. 
z  Gr.  chrónos  =  czas-(-mćtron= -mierz  > 

Chronometrja,  i,  blm.  I.  nauka  dokładnego  ozna- 
czania czasu  na  jakiebądź  miejsce  gieograficzne 
z  danego  położenia.  2.  dokładne  oznaczenie  czasu  a. 
taktu,  tempa  w  muzyce. 

Chronometryczny  przym.  od  Chronometrja: 
Sposób  C.  Narzędzie  chronometryezne. 

Chronoskop,  u,  Im.  y,  Chronograf  przyrząd  ćo 
mierzenia  bardzo  drobnych  odstępów  czasu  a.  do 
dokładnego  oznaczenia  chwili  danego  zjawiska,  jak 
np.  przejścia  gwiazdy  przez  południk.  <Now.  z  Gr. 
chrónos=czas-|-skopeó  ~  badam  > 

Chroognozja,  I,  blm.,  Chroologja  nauka  o  kolo- 
rach kamieni.   <Now.  z  Gr.  ehros  =  barwa-f-gnosis 
a.  -  logia  == -znawstwo 
Chroologja,  I,  blm.  p.  Chroognozja. 

1.  [Chrop,  u,  blm.]  porost  islandzki.    <?> 

2.  [Chrop!]  odgłos  uderzenia:  G.  w  mordę, 
w  pysk.   <Dźwn.  > 

[Chropaty]  p.  Chropowaty:  Chropata  żaba= 
ropucha.     <  CHROP  > 

Chropawić,  I,  ii  p.  Chropowacić. 

Chropawiec,  wca.  Im.  wce  bot.  p.  Kandyżan. 

Chropawieć,  eje,  al  p.  Chropowacieć:  Szkło 
w  piecu  zaczęło  C. 

Chropawo  przys.  od  Chropawy. 

Chropawość,  I,  blm.  rz.  od  Chropawy. 

Chropawy  p  Chropowaty;  anat. :  Kresa  chro- 
pawa, p.  Kresa. 

[Chroplaly]  p.  Chropowaty. 

fChropleć,  eje,  al  p.  Chropowacieć. 

X  Chropnąć,  nie,  nąl  kropnąć,  palnąć,  roalnąć, 
trzasnąć,  uderzyć:  C.  w  twarz,  po  karku,  po 
szubie.     < CHROP,  KROP> 


299 


CHROPOTAĆ 

Chropotaó,  cze,  taJ  p.  Cłirobotnąć:  W  pa- 
szczy zębów  trzy  rzęcly,  a  jirzytyra  gęstych 
i  chropocjcych  z  przeraźliwym  zgrzytem.  Sienk. 
<CnROP> 

Chropołanie,  a,  blm.,  czynnośd.   cz.  Chropotać. 

Chropowaclć,  I,  ii,  Chropawić  robić  chropoioa- 
tym,  chropawym:  Porosty  gładkie  role  cliropowa- 
cą.  Przyb. 

Chropowacieć,  eje,  al,  Ciiropawieć,  fChropieć 
stawać  i.  chropowatym,  chropawym. 

Chropowacina,  y,  Im.  y  I.  p.  Ciiropowacizna. 
2.  an;it.  j).  Chropowatość. 

Cłiropowacizna,  y,  Im.  y  I.  p.  Ci'iropowatość.  2. 
a.  Chr;  powacina  miejsce  chropozoałe. 

Cliropowato  ])rzys.  od  Chropowaty. 

Chropowatość,  i,  Im.  I  I.  rz.  od  Chropowaty; 
Chropowacizna  2.  a.  Chropowacina  anat.  guzo- 
watość, (juzowacizna.  3.  min.  mała  nierówność  na 
ścianach  krystalicznych  minerałów,  sproioadzająca 
niejednostajne  odbijanie    ś.  światła  od    tychże  ścian. 

Chropowaty,  Chropawy,   [Chropaty,  Chropialy] 

1.  nieyładki,  szorstki:  Slicć  skórę  chropowatą;. 
Liść  C.  2.  przen  :  Głos  C.  -  chrapliwy,  chrypliwy, 
ochrypły.  3.  przen. :  Mowa,  pismo  chropowate  = 
niegładkie,  nieioymuskane.  4.  f  przen.:  Obyczaje 
chropowate  —nieokrzesane,  szorstkie,  surowe,  ru- 
baszne, niedelikatne. 

["Chroslo,  a,  Im.  a]  krój  u  pługa.    <?> 

Chrosnąć,  śnie,  snął,  Chrostnąć,  [Chrasnąć, 
Chrósnąć],  nied.  fChrostać,  fChróstać,  fChru- 
Stać  I.  chlusnąć,  rzucić,  kropnąć,  grzmotnąć:  C.  co 
o  ziemię.  Gdzie  ś.  nie  chrośnie,  tam  nie  urośnie. 
Prz.  (  =  gdzie  ś.  nie  posieje).  2.  uderzyć,  palnąć, 
wyciąć, grzmotnąć,  lunąć.  3.  XC.  miot\ą,— pociągnąć 
miotłą.  4.  [C]  trzasnąć,  zatrzeszczeć.  5.  fChrosnąd 
p.  Chrzęsnąć.  C.  Ś.  rzucić  ś.,  kropnąć  ś.,  grzmotnąć, 
lunąć  ś. :  C.  ś.    na  ziemię,  na  ławę. 

i.  Chrost,  u,  blm.  chrzęst,  chrobot,  zgrzyt,  sze- 
lest.  <CHROST> 

2.  Chrost  I  w.  chlast!  łomot!  łup!  rym!  chlap! 
Por.  Chrosnąć.    <Dźwn.> 

1.  [Chrost,  a,  Im.  y]  p.  Chrabąszcz. 

2.  [Chrost,  u,  Im.  y]  i  X  Chrost  p.  Chrost.  Zdr. 
XChrostelt. 

[Chrosta,  y,  Ira,  y]   p.  Krosta. 

Chrostać,  szcze,  stal  I.  [Cl  oczyszczać  jęczmień. 

2.  Yi>.  Chrzęsnąć.  3.  fp.  Chrosnąć.  4.  myśl. 
wydairać  głos  właściwy  chróścielowi.  <  CHRZEST  > 

Chrostanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrostać. 

X  Chrostelc,  tica,  Ira.  tki  I.  p.  Chrost.  2.  p. 
Chróstelt. 

Chrostnąć,  nie,  nąl  i.  p.  Chrosnąć.  2.  f  p.  Chrzęs- 
nąć. 

xChro8towatość,  i,  blm.  p.  Chróstowatość. 

X  Chrostowaty  p.  Chróstowaty:  Jeżyny  pręta 
Bą  chrostowatego.  Syr. 

X  Chrostowisl(o   I.  p.  Chrost.    2.  p.  Chróścina. 

[Chrostowy,  ego,  Im.  I]  osadnik  na  Kurpiach, 
wyparty  z  borów  i  osiedlający  i.  w  zaroślach. 

Chroszcz,  u,  Im.  e  bot.  I.  a.  Tysdalia  (teesda- 
lea)  roś.  z  rodziny  krzyżowych.  Gatunek:  C.  n  i  e- 
równopłatkowy  (t.  nudicauiis).  2.  p.  Sze- 
lężnilt.    <CnROST> 

xChro8zczenie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Chrościć: 
Z  dr/cniciu  na   najmniojsze  C.  spogląda.    Stasz. 

xChrościany  p.  Chróściany:  Chrościana  ściana. 
Koclian. 

XChrościasty  p.  Chróściasty:  Krzewinki  chro- 
ćciasto.  Syr. 

Chrościć,  I,  ii  I.  [C]  qryić.  2.  tP-  Chrzęsnąć. 

X  Chrościć,  i,  II  p.  Chrościć. 


CHRÓŚCIANY 

[Chroście,  a,  Im.  a],  xChrośoie  p.  Chróście.  • 
fChrościec,  ćoa,  Im.  ćce,  fChrościniec  krzew, 
krzak.  Sień.    <  CHROST > 

XChrościeć,  eje,  al  )».  Chróścieć:  Badyle  chro- 
śeieją.  Oss.    <  CHROST  > 

X  Chrościei,  a,  Im.  e  p.  Chróściei. 

XChrościeiec,  Ica,  Ira.  Ice  p.  Chróściei. 

Chróścina,  y,  Im.  y  p.  Chrost  i  Chróścina. 

fChrościniec,  ńca.  Im.  ńce  p.  Chrościec. 

xChrości8ty  p.  Chróściasty. 

[Chroślina,  y,  blm.j,  f  Chrośiina  p.  Chróścina 
i  Chrost.  B.  Sz. 

Chrośniaczelc,  czl<a,  Im.  czl<i  p.  Chrośniak. 

Chrośniak,  a.  Im.  i  I.  p.  Chrost:  Chłop  wyszedł 
zimnym  rankiem  po  C.  do  lasu.  Mick.  2.  p. 
Chróścina.  Zdr.   Chrośniaczek. 

[Chróchać,  a,  al]  j)/«ć.  Por.  Chrakać.  <Dźwn.> 

[Chrom  Q'i\rQm\]  odgłos  prędkiego  zjadania,  chru- 
pania.  <Dźwn.> 

[Chrómowaty]  kulawy,  chromy.   <  CHROM  > 

[Chrómstać,  a,  al]  chrupać,  gryźć.  <Dźwn.> 

[Chromy]  p.  Chromy. 

Chrósnąć,  śnie,  snął  I.  tP-  Chrzęsnąć.  2.  [C] 
p.  Chrosnąć. 

Chrost,  u.  Im.  y,  Chrust,  X  Chrost,  f  Chrośii- 
na, [Charst,  Charzt,  Charaścina,  Charasina,  Chłost, 
Chrzost,  Ciirost,  Chraśćj  1.  iciklina,  gąszcz,  zaroś- 
la: Nadchodzę,  patrzę  między  chrósty,  modlq,  ś. 
dziatki.  Mick.  2.  a.  Chróstnik,  Chrustnik,  Chroś- 
niak, Chrośniak,  Chruśniak,  Chróścina,  Chruścina, 
Chróścina,  Chróstowisko,  Chrustowisko,  XChro- 
Stowisko  suche  gałązki,  gałęzie,  łom,  faszyna: 
Wiązka  chróstu.  C.  suehy=.sus2  drzewny.  C.  do 
plecenia  koszów.  Biel.  M.  A  nasi  w  C.  Prz. 
(  =  w  nogi,  fugas  chróstas).  3.  Chrost,  Chrust 
fiworki:  Posłał  do  sąsiadów  prosić  na  C,  t.  j. 
na  zapusty.  Krasz.  4.  [Chrost]  liście  kapusty. 
5.  Chrost  zł.  rubel.  Zdr.  Chrostek,  Chrustek, 
Chróścik,  Chruścik,  [Chrastek].  <CHROST> 

fChróstać,  a,  al  p.  Chrosnąć. 

[Chróstak,  a.  Im.  1]  ropucha.  <Może  w  związku 
z  Krosta> 

[Chróstawka,  I,  Im.  I]  śliwka,  lubaszka.    <?> 

Chrostek,  tka,  Im.  tki,  Chrustek  I.  p.  Chrost. 
2.  a.  X Chrostek  chwaścisko  w  zbożu,  zanieczyszcza- 
jące mąkę.  3.  [C]  bot.  p.  Czerniec.  <  CHROST  > 

[Chróstniak,  a.  Im.  I]  zarośla.  Por.  Chrzóśniak. 

Chróstnik,  a,  Im.  I,  Chrustnik  I.  p.  Chróścina. 
2.  p.  Chrost.  3.  XC.  łaziebny-mio<e^A;a  łazienna, 
winnik. 

Chróstoslupy,  ów,  blp.,  Cfirustoslupy  woj.  pale 
prostopadłe  wbite  w  długie  sztuki  drzewa,  między 
któremi  kładą  ś.  faszi/ny  dla  zasłonienia  robotni- 
ków.  <CHROST-i-SŁUP> 

Chróstowatość,  i,  blm.  rz.  od  Chróstowaty; 
X  Chróstowatość:  Ziele  to,  póki  z  korzeniem 
w  C.  zdrewniałą  nie  wyrośnie...  Syr. 

Chróstowaty,  Chrustowaty,  x  Chróstowaty  po- 
dobny do  chróstu :  Jeżyny  pręta  sn  chróstowatego. 

Chróstowisko,  a,  Im.  a  I.  p.  Chróścina.  Oss.  2. 
p.  Chrost. 

Chrostowy,  Chrustowy  przym.  od  Chrost:  Las 
C.  (=zarosły  tylko  krzewami).  Drzewo  chrósto- 
we  {  =  gałązkowe,  drobne;  chrost). 

Chróstówka,  i.  Im.  I,  Chrustówka,  Charciówka 
myśl.  rodzaj  malej  i  bardzo  doniosłej  trąbki  my- 
śliwskiej. 

[ChrószCZ,  a,  Im.  e]  roi.  agaricus  piperałus.  Por 
Chruszcz.  <Zap.  CHROST  > 

Chróściany,  Chruśolany,  Chróściany  erobionu 
z  chróalu:  Płot  C. 


800 


CHRÓŚCIASTY 

Chróściasty,  Chróścisty,  Chruściasty,  Chruścl- 
8ty,  xChrościa8ty,  x Chróścisty  \.  pełen  chrostu, 
zarosły,  zakrzewiowj:  Las  C.  Pole  chróściaste.  2. 
krzaczasty,  rosochati/ :  Krzewinki  chróściaste.  Syr. 

Chrościć,  I,  II,  Chruśclć,  xChrośclć  pleść,  opla- 
tać chróslem:  C.  płot. 

Chróścle,  a,  blm.,  Chruście,  X  Chroście,  [Chro- 
Ścle]  7.\>.  chrósty,  chroni,  chróścini/. 

Chróścieć,  eje.  al,  Chruścieć,  X  Chrościeć, 
Chróśnieć,  Chruśnleć  I.  w  paiyk,  7v  pręt  twardnąć: 
Badyli!  cliróścieją.  2.  zarastać  chróslem. 

Chróściel,  a,  Ira.  e  zool.  I.  a.  Chruściel,  XChro- 
ściel,  xChrościelec,  Derkacz,  Klecp.k,  X  Dyr- 
kicz.  [Chrąściel,  Dzierkacz,  Dziergasz,  Kasp  .rj 
(ciex  pratensis)  ptak  podkasahj  ze  skupienia  ku- 
rodziobów.  2.  [C.  burego  pióral  p.  Wodnik. 

Chróścielowy  I.  przyiu.  od  Chróścle!;  Chruścle- 
lowv.     2.  I  C.  dziób]  jdkai  roślina. 

Chróścik,  a,  Im.  I  I.  i..  Chróst.  2.  a.  Chruścik 
|,..f  =n)  a.  Wstępka  (stereocaiilon)  roś.  z  gro- 
mady oorostmr,  z  rodziny  chro'.olkowatych.  b)  p. 
Serecznik.  3.  a.  Wodosówka  zool.  (phryganea) 
owad  siutkoskrzydly,  faldoskrzydty. 

Chróścina,  y,  Im.  y,  Chróścina,  Chniścina, 
Chróśnlak,    Chruśniak,     Chrośniak,    Chrostn»k, 

Chrustnik,  fChrOŚlIna  I.  krzea;  krzeinna,  krzak   2. 

a  Chróstowlsko,  Chrustowisko,  X  Chrostowisko, 
Chrcśllna]  las  krzaków,  zarośla:  Tamy  z  laszyu 
sa  kosztowne  i  Chróściny  wytępiające.  Swit.  3. 
p' Chróst.  4.  Chróścina,  Chniśeina  bot.  =  a)  a. 
Mącznica  (arbutus)  roś.  z  rodziny  lorzosowalych. 
Gatunki:  C.  gładka  a.  Przekostniea  (a. 
andrachne);  C  leżąca  a  Kamionka  (a. 
procnimbens);  C  poziomkowa  a.  Drzewo 
poziomkowe  (a.  unedo).  b)  p.  Mącznica. 
<CiIKOST> 

XChróścinny  przyra.  od  Chróścina,  chróśdany: 
Chróśeinnc  odziomki  cedrów.  Wor. 

Chróścisty  p.  Chróściasty.  «.    ..  , 

Chróśnlak,  a,  Im.  I  I.  p.  Chrost.  2.  p.  Chróści- 
na. 3.  piot  z  chróstu,  pleciak.  4.  [C.J  p.  Chrześ- 
niak. 

Chróśnieć.  eje,  al  p.  Chróścieć:  Chróśnieją  po- 
la. Rzcw.  W. 

Chróśnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrosnąć. 

IChróśnik,  a,  blm.]  chróścik  (ciastka). 

fChrtunlĆ,  i,  ii  odchrząkiwać,  krztusić  ś.  Ucz. 
<Dźwn.> 

[Chrucheł,  chia,  Im.  chle,  Chruchia]  człoiciek 
chorowity,  ktiszlacy.     <?  Dźwn.,  por.  Chuchro> 

(Chruchia,  I,  Im.  e]  I.  p.  Chrucheł.  2.  świma. 
<Dźwn.> 

[Chruchiać,  a,  al,  Chruchieć]  I.  kaszhc  2.  cher- 
lać. 

Chruchleć,  e,  al]  p.  Chruchiać. 
Chrumczeć,  y,  al]  chrupać.  <Dźwn.> 
Chrunio,  a,  Ira.  e]  p.  Chruń.     <Ukr.  chruń  = 
przezwisko  świni  > 

fChruń,  a.  Im.  e,  Chrunio]  cham. 

Chrup  odgłos  rzeczy,  która  chrupnęła:  Śnieg 
pod  nogami  C.  C.  (  =  skrzyp,  skrzyp).  <Dźwn. 
CHRUP>  ^     ^  . 

[Chrup ,    u ,    Im.    y]     imeg   zmarzły.     <  Dzwn. 

CHRUP > 

Chrupać,  pie,  pal  i.  p.  Chrupnąć.  2.  a.  Chru- 
potać,  X Chrupcie  gryźć  co  twardego  a.  kruchego, 
z.ijadać:  C.  sucharki.  Kot  myszkę  chrupie. 

Chrupanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrupać. 

Chrupanka,  i,  blm.  kuch.  rodzaj  leguminy  z  ryiu. 

xChrupaty  p.  Chrupowaty. 


OHRYPAĆ 

yChrupcić,  I,  Ił  I.  p.  Chrupać.  2.  Uć,  grzmocić. 

[Chrupel,  pia.  Im.  ple,  Chrempei]  kvper;  osada 
ogona  u  ptaków  i  zwierząt.    <?> 

KChrupiastość,  I,  blm.  rz.  od  Chrupiasty, 

XChruprasty  p.  Chrupowaty. 

XChrupieć,  e,  al  p.  Chrupnąć. 

[Chrupięga,  i,  Im.  i]  lichy  kożuch. 

Chrupkowaty  niezupełnie  miękki,  twardauyy,  chru- 
piący cokolwiek  w  ustach:  Cielęcina  niedopieczona 
bywa  chrupkowata. 

Chrupnąć,  nie,  nąl,  nied.  Chrupać,  X  ChrupierS 
zachndiDtdć ,  zachrzęścić,  zgrzytnąć,  zatrzeszczeć: 
Złamał  nogę,  że  aż  mu   w  niej  chrupie.    Zabł. 

Chrupnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrupnąć. 

Chrupot,  u,  blm.  p.  Chrupotanie:  C.  zębów  bo- 
brzyeh.  Pol. 

Chrupotać,  cze  a.  tal  I.  p.  Chrobotnąć.  2.  p. 
Chrupać:  Obok  konie  chrupotały  siano.  Sienk. 

Chrupotanie,  a,  blm.,  Chrupot  czynność  cz. 
Chrupotać. 

X  Chrupowatość,  I,  blm.  rz.  od  Chrupowaty. 

X  Chrupowaty,  xChrupaty,  x  Chrupiasty  fcjw- 
chy. 

t  Chrusnąć,      śnie,     snął     p.      Chrzęsnąć. 

<C11KZP]ST> 

Chrust,'  u,  Im.  y  p.  Chróst. 

Chrustać,  a,  al  I.  [C.  a.  Chlustać]  -  a)  iłue 
jęczmień,  b)  szeleścić,  c) //ri/id-j  Ząbeczkami  chru- 
sta. 2.  t  =  a)  p.  Chrosnąć.  b)  p.  Chrzęsnąć.  Por. 
Chróścić.  <CIIRUST> 

Chrustek,  tka,  Ira.  tkl  I.  p.  Chróst.  2.  p.  Chró- 
stik.  3.  [C]  bot.  p.  Czerniec. 

Chrustnik,  a,  Ira.  i  I.  p.  Chróstnik.  2.  p.  Chróst 
3.  p.  Chróścina:  Natrafił  na  krzaki,  w  tych 
z  łatwością,  rozpoznał  C.  Jeż. 

Chrustoslupy.  ów,  blp.  woj.  p.  Chróstosłupy. 

Chrustowatość,  i,  blm.  rz.  od  Chrustowaty. 

Chrustowaty  p.  Chróstowaty. 

Chrustowisko,  a,  Im.  a  I.  p.  Chróst.  2.  p.  Chró- 
ścina. 

Chrustowy  p.  Chróstowy. 

Chrustówka,  i,  Im.  I  p.  Chróstówka. 

Chruszcz,  a,  Im.  e  i.  bot.  p.  Mleczaj.  2.  [C] 
p.  Chrabąszcz.     <  CHRZĘST  > 

Chruszczenie,  a,  blm.,  czynność    cz.    Chruścić. 

Chruściany  p.  Chróściany. 

Chruściasty  p.  Chróściasty. 

Chruścić,  i,  ii  i.  p.  Chróścić.  2.  f  p.  Chrzęs- 
nąć. 

Chruście,  a,  bira.  zb.  p.  Chróścle. 

Chruścieć,  eje,  al  p.  Chróścieć. 

Chruściel,  a.  Im.  e  p.  Chróściel. 

Chruśclelowy  p.  Chróścielowy. 

Chruścik,  a.  Im.  i  I.  p.  Chróst.   2.  p.  Chróścik. 

Chruścina,  y,  Im.  y  I.  p.  Chróścina.  2.  p.  Chróst. 

Chruścisty  p.  Chróściasty. 

Chruśniak,  a.  Im.  i  i.  p.  Chróst.  2.  p.  Chróścina. 

Chruśnleć,  eje,  al  p.  Chróścieć. 

t  Chruśnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Chrusnąć. 

Chryja,  I,  Im.  e  I.  krótka  rozprawa,  napisana 
loedlug  pewnego  wzoru.  2.  długi,  nudny  i  zawiły 
wykład  piśmienny,  3.  rodzaj  wiersza  elegijnego, 
szczeg.  po  stracie  jakiej  osoby,  lament.  4.  zamęt, 
galimatjas,  hisłorja,  awantura,  skandal,  skweres : 
A  gdyby  wiedziała,  że  ja  mara  z  panem  jakiś 
stosunek,  to  dopiero  byłaby  C!  Krasz.  Powstała 
z  tego  C.  Urządzić,  ^  zrobić  komu  chryję.  5, 
[C\  Jędza.  <Gr.  chreia=  potrzeba;  rzecz;  sen- 
tencja > 

XChrypać,  a,  al   p.  Chrypieć.    <CHR(Z)yp> 


BOI 


tUKYPANll!; 

XChrypanie,  a,  blm.,  czynnośd  o%.  Chrypać 
Chrypiący  gios=cliri/placy,  chropowaty,  ochruply. 

Chrypieć,  i,  al,  x  Chrypać,  Chrzypleć,  XChra- 
pleć  viówić  ochrypłym,  chrajjliwym  głosem,  choro- 
wać na  chrypkę. 

Chrypienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrypieć. 

Chrypka,  i,  Ina  I,  t  Chrapka  lek.  ochrypłość, 
fjloa  chropawy  loskutek  zapalenia  krtani. 

Chrypkowy  przym.  od  Chrypka:     Głos  C. 

[Chryplawy]  p.  Chrypliwy. 

Chrypliwle  przys.  od  Chrypliwy:  Krucy  ciąg- 
nęli gdzieś  górą.,  nawołując  ś.  C.  Krasz. 

Chrypiiwość,  i,  blm.  rz.  od  Chrypliwy. 

Chrypliwy,  xChrzypliwy  I.  a.  [Chryplawy]  ocTiry- 
phj,  zachrypły.    2.  p.   Chrapliwy. 

XChrypota,  y,  Im.  y  p.  Chrapot. 

[Chrystbaum,  a,  Im.  y]  choinka,  gwiazdka. 
<Nm.  Chnstbaum> 

Chrystianizacja,  i,  blm.  p.  Schrystjanizowanie : 
C.  katolicka  Litwy. 

Chrystjanizm,  u,  blm.  p.  Chrześcijanizra.  <Now. 
z  Gr.  Christós  =  dosł.  namaszczony,  pomazany, 
przekład  Hb.   maszijah  =  pomazaniec> 

Chrystjanizować,  uje,  owal  robić  chrzekijań- 
skim:     C.  kraj,  stosunki,    myśli,  uczucia. 

Chrystjanizowanie,  a,  blm.,  Chrystjanizacja 
czynność  cz.  Chrystjanizować. 

t  Chrystoborca,  y,  im.  y  arjanin,  socyujanin. 
<Ssl.  hristoborfccb  =  dosł.  walczący  z  Chrystu- 
sem > 

t  Chrystobójca,  y.  Im.  y  zabójca  Chrystusa. 
<Chrystus-|-l}I> 

t  Chrystolubnik,  a,  Im.  cy  kochający  Chrystusa. 
<Chrystus+LUB> 

t  Chrystonienawidnik,  a,  Ira.  cy  ten,  co  niena- 
widzi   Chrystusa.     <Chrystus-]-Nie-|-Na-|-WID> 

t  Chrystonosiciel,  a.  Im.  e  ten,  co  nosi  Chrystu- 
sa w  senu.     <Chrystus-|-NIOS> 

t  Chrystonoslcielka,  1,  Im.  I  forma  ż.  od  Chry- 
stonosiciel. 

■}-  Chrystonośny  Chrystusa  w  sercu  noszący: 
Chrystonośni  ludzie.    Pim. 

t  Chrystorodzicieika,  i,  Im.  I  7natka  Chrystusa, 
Matka  Boska,   Jiof/arodzica.     <Chrystus-|-ROD> 

[Chrystusek,  ska,  Im.  skl]  obłudnik,  judasz,  Je- 
zusek. 

Chrystusowy  bot,:  Cierń  C.  p.  Drzewo.  Dłoń 
Chrystusowa  p.  Dłoń  i  Koślazek. 

Chryzanilina,    y,    blm.,    Fosfina    chem.  ztaiązek 

otrzymywany  z  aniliny  i  służący  do  wyrabiania 
różnych  farb  anilinowych.  <Now.  z  Gr.  chrysós  = 
złoto-j-Anilina> 

XChryzanteni,  u,  Im.  y  bot  p  Złocień.  <Gr. 
clirysjinthemon  ni.> 

Chryzen,  u,  blm.  chem.  węglowodór  C,8  H,3. 
<Now.  z  Gr.  chrysós  =  złoto,  z  powodu  złocistej 
barwy  kryształków  > 

Chryzma,  y,  Im.  y  I.  p.  Chryzmo.  2.  xnamaszcze- 
nie,  pomazanie.  Bóbr.     <Gr.  (*hrisma> 

Chryzmal,  u,  Im.  y,  Chrzyzmal,  f  Chrzyżmal, 
i"  Krzyżmal  naczynie  do  cliowania  chryzma. 

Chryzmat,  u,  Im.  y  znak  od  chryzmowania,  na- 
maszczenie, piętno:  "Wybrańcy,  którym  piękno 
I  sztuka  kładą  na  czole  C.  powołania. 

Chryzmo,  a,  Im.  a,  Chrzyzmo,  Chryzma,  Krzyż- 
mo,  t  Chrzyzmo  maŁĆ  z  balsamu  i  oliicy,  poświęć ■  ■ 
na  przez  biskupa  i  służąca  do  bierzmowania 
Przen.:  W  tym  okresie  pierwsze  nastąpiło  na- 
maszczenie sejmików  c'hryzme;n  zwierzchności. 
Paw. 


CHKZĄSTKA 

Chryzmować,  uje,  owal,  Chrzyzmowaó,  t  Chrzyi- 
mować,  t  Krzyzmowni  namaszczać  chryzmem,  bierz- 
mować. 

Chryzmowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chryzmo- 
wać. 

Chryzokola,  I,  Im.  e  a.  Malachit  krzemionkowy 
min,  wodny  krzemian  miedzi,  barwy  grynszpanowej 
a.  szmaragdowo-zielonej.  <Now.  z  Gr.  chrysós= 
złoto-j-kóila  -  klej  > 

Chryzolit,  u.  Im.  y  a.  Perydot  min.  I.  miesza- 
nina jednopostaciowa  bezwodnego  krzemianu  magne- 
zu z  bezwodnym  krzemianem  tlenku  żelaza,  tworzą- 
ca kryształy  różnoosiowe.  Odmiany;  C.  szla- 
chetny; C.  zwyczajny  a.  Oliwin:  C. 
żelazisty  a.  Hialosyderyt.  2.  0.  cej- 
loński  p.  Turmalin.     <Gr.  chrysólithos> 

Chryzopras,  u.  Im.  y  min.  p.  Chalcedon.  <Now. 
z  Gr.  chrysós  =  złoto-|-prason  =  czosnek,  z  powo- 
du barwy > 

Chryzoramnina,  y.  Im.  y  barwnik  żółty,  używa- 
ny 10  farbiarstwie.  <Now.  z  Gr.  chrysós- złoto 
-frharanos  =  szakłak  > 

Chryzotyl,  u,  Ira.  e  min.  minerał  przeważnie  zie- 
lony, czasem  żółtawy,  mający  taki  sam  skład  che- 
miczny, jak  serpentyn.  <Now.  z  Gr.  chrysós  = 
złoto-4-tilos  =  kosmyk,  włókienko> 

xChrzabąszcz,  a.  Im.  e  p.  Chrabąszcz. 

Chrzan,  u,  blm.  a.  Warzęcha  bot.  (cochlearia) 
roś.  z  rodziny  krzyioicych.  Gatunek:  O.  zwy- 
czajny a.  Warzęcha  chrzan  (e.  armo- 
racia),  pospolicie  Chrzan:  On  siedzi  w  książ- 
kach, jak  robak  w  chrzanie.  Rog.  Dobry  C 
z  miodem,  a  miód  sam.  Prz.  Przen.:  Ten  czło- 
wiek C.  Oss    (^niemiły).     < CHRZAN > 

Chrzanowisko,  a,  Im.  a  pole  chrzanowe. 

Chrzanowy  przym.  od  Chrzan:    Liść,  sos  C. 

[Chrzanówka,  I,  Im.  i]  sukmana  z  Chrzcjiowa. 

[Chrzaśny]  p.  Chrzestny. 

XChrząchać,  a,  al  p.  Chrząknąć.  <CPIRZACH, 
CHRZ.\K> 

XChrząchnąć,  nie,  nąl  p.  Chrząknąć.  Niera. 

Chrząkać,  a,  al  p.  Chrząknąć. 

jChrząkala,  y,  Im.  y]  przezidsko  świń. 

Chrząkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrząkać. 

Chrząknąć,  nie.  nąl.  Krząknąć,  XChrząohnąć, 
nied.  Chrząkać,  Krząkać,  xChrząchać,  [Chrąkać] 
I.  charchn({ć,  cłiarknąć,  odcharknąć,  odkaszlnąć : 
Chciał  coś  powiedzieć,  już  nawet  chrząknął  pa- 
rę razy,  ale  też  na  tym  skończył.  2.  (o  świni) 
wydać  głos  podobny  do  charicnięcia. 

Chrząknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrząknąć. 

f  Chrząp,  pla,  Im.  pie  kuper.     <p.  Rząp> 

[Chrząpeć,  pcia,  hu.  pcie,  Chrząpei,  Chrząpiel] 
zagięcie,  kości  ogonowej:     C.  sie  zagion, 

I  Chrząpei,  pla,  Im.'  ple]   p.  Chrząpeć. 

[Chrząpiel,  pla,  Im  ple]  p.  Chrząpeć:  Dochtór 
umić  odwinąć  C. 

Chrząsnąć,  śnie,  snął  p.  Chrzęsnąć:  Dłonie 
opuścił  i  palcami  chrząsnął,  jak  gdyby  tajemni- 
cę całą  z  rąk  wytrząsnął.  Mick.  Chrząsnęły 
sierpy  w  zbożu.  Mick.   <CIIRZEST> 

xĆhrzą8tać,  szczy,  stał  p.  Chrzęsnąć:  Broń 
chrząszczy.  Stasz. 

XChrząstak,  a,  Im.  I  lek.  p.  Chrząstniak. 

Chrząstoczka,  i.  Im.  I  p.  Chrząstka. 

XChrzą$tek,  tka,  Im.  tkl  p.  Chrząstka. 

Chrząstka,  I,  Im.  I  I.  a.  x  Chrzęść,  X  Chrzą- 
8tek\.'>?t-  Chrzestka,  t  Chrzęsitka,  f  Chrzęstłka, 
t  Cnrzęslka,  f  Chrzęstek  anat.  (cartilago)  tkan- 
ka twfirda^  sprężysta  i  giętka,  powszechna  w  m."/'-*- 
/n,  ."zczeg.    w    starcach :    O.    głosowa    p.    Mg. 


302 


CHRZĄSTKO  GARDŁOWY 

glośnfk ;  C.  kostniejąca,  k  o  ś  c  i  (M  w  ó  t- 
cza,  przemijająca;  C.  mieczowa,  mie- 
cz y  k  o  w  a  t  a  (c.  xyphoidea) ;  C.  M  r  i  s  b  c  r- 
ga,  pręcikowata  (c.  cuneiformis).  Chrząstki 
nalewkowe,  nalewkowate,  f  czóien- 
ko  formujące  (c.  arytaenoiileae) ;  C.  noso- 
wa (c.  nasi) ;  C.  obrączkowa,  fkabłąko- 
wata,  t  kabłąkowato  -  nawiasowa, 
tobła,  fokrągła,  Xpierścionkowa, 
pierścieniowa  (c.  cricoidea);  C.  spręży- 
sta (c.  elastica);  C.  stawowa  (e.  articiila- 
fis);  C.  Santoriniego  (c.  corniculata);  C 
szklista  (c.  hyalina);  C.  t  a  r  c  z  o  w  a,  t  a  r- 
czykowa,  tarczykowata,  grdyka, 
jabłko  Adamowe,  ogryzek  Adama, 
XC.  przodkowa  (c.  thyreoidea);  C.  uszna 
(c.  auris);  C.  włóknista  (c.  fibrosa);  C.  że- 
browa (c.  costalis).  2.  [C]  roś.  skrzyp  (equi- 
setum  variegatum).  3.  bot.  p.  Mleczaj.  4.  ogr. 
czereśnia  z  twardym  mięsem.  Zdr.  Chrząsteczka. 
< CHRZEST  > 

Chrząstko-gardlowy  p.  Chrząstko-gardzlelowy. 
<Chrząstka4-(JAR(I>Ł)> 

Chrząstko  -  garJzIelowy,  Chrząstko  -  gardłowy, 
Chrząstko  -  polykowy  mięsień,  anat.  (musculus 
chonaro-pharyngeus). 

Chrząstko  -  j,  ykowy,  XRożko -językowy  mię- 
sień, frayszka  vązka  poboczna  języ- 
ka, anat.  (musculus  chondro-glossus).  <Chrząst- 
ka-|-JĘZ(YK)> 

XChrzą8tkoklej,u,blm.  p.Chrząstnik.  <Chrząst- 
ka+KIej  > 

Chrząstko  -  połykowy  p.  Chrząstko  -  gardzielo- 
wy.    <Chrząstiia4-Po-|-ŁK> 

t  Chrząstkoskór,  a,  Im.  y  p.  Ochrzęstna. 
<Chrząstka-f(S)KOR> 

XChrząstkotorbiel,  a,  Ira.  e  lek.  (enchodroma 
cysticum)  nowotwór  będący  odmianą  chrząsłniaka, 
powstałą  przez  zmięknieniejego  wnętrza.  <  Chrząst- 
ka-|-Torbiel  > 

Chrzą8tkowacreć,efe,al,XChrzą8tnąó,XChrzęst- 
nht  stawać  ś.  chrząstkowalym,  zamieniać  ś.  w  chrząst- 
kę, nabierać  jej  zhitości. 

XChrząstkowacizna,  y,  him.  le^i.  tkanka  chrząst- 
kowata. 

Chrząstkowaty  I.  a.  f  Chrzęstkowaty,  f  Chrzę- 
slowaty  podobny  do  chrząstki.  2.  zool.:  Ryby 
chrząstkowate,  p.  Ryba. 

Chrząstkowiec,  woa,  Im.  wce  bot.  p.  Łomianka. 

Chrząstkowy  przym.  od  Chrząstka:  X  Klej  C. 
p.  Chrząstnik. 

Chrząstkozrost,  u,  blm.  anat.  (syneliondrosis) 
zrośnięcie  kości  za  pomocą  chrząstki,  połączenie 
chrząstkowe.  <  Chrząstka-|-Z4-R0S(T)  > 

XChrząstnąć,  nie,  nąl  I.  ])>  Chrzęsnąć.  2.  p. 
Chrząstkowaoleć. 

Chrząstniak,  a,  Im.  I,  xChrząstak  lek.  (cKon- 
droraa)  nowotwór,  guz  budowy  chrząstkowej.  C.  n  a- 
kostny  (ecchondrosis). 

Chriąstnica,  y,  Im.  e,  Drzewlinka  bot.  (eera- 
mium)  roś.  z  gromady  wodorostów,  z  klasy  krasno- 
rostów,  z  rodziny  ceramiaceae. 

Chrząstnik,  a,  blm.  I.  a.  x  Chrząstkoklej, 
XKieJ  chrząstkowy,  Chondryna,  Chondryn  anat. 
(chondrinum)  część  składowa  chrząstki.  2.  2  pp. 
a  a.  u  bot.  p.  Chrząśolca. 

Chrząszcz,  a,  Im.  e  I.  [C.*]  rodsaj  desA^wu  na 
pisankach.  2.  bot.  p.  Mleczaj.  3.  zdo\.=  al/twad 
tęgopokrywy.  b)  posp.  p.  Chrabąszcz.  Zdr.Xhrta- 
szozyk.  <CHRZĘST>  Jjft^ 


CHRZEBIET 

X  Chrzęszczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chrzą- 
ścić:  W  piersiiich  wyraźniej  odzywało  ś.  C, 
pot  występował  na  czoło.  Krasz.  (-rzężenie). 

Chrząszczowaty  zool.  podobny  do  chrzą.<zcza,  na- 
leżący do  rzędu  chrząszczy. 

Chrząszczowy  przym.  od  Chrząszcz:  Rzęd 
owadu  C.  Kluk. 

Chrząszczyk,   a,   Im.  I  p.  Chrząszcz. 

Chrząśolca,  y,  Im.  e  a.  Chrząstnik  bot.  (chou- 
drus)  roś.  z  gromady  wodorostów,  z  klasy  krasno- 
roslów,  z  rodziny gigartineae.  Gatunek:  C.  strzę- 
piasta (c.  crispus). 

XChr2ąścić,  i,  II  p.  Chrzęsnąć. 

[Chrząśclel,  a,  Im.  e]  p.  Tchawica. 

t  Chrzbiet,  u,  Im.  y  p.  Grzbiet. 

t  Chrzcica,  y,  Im.  e  anat.  p.  Kark.  <0d 
Chrzest  =  Krzest=  krzyż,  por.  Krzciea>    , 

Chrzciciel,  a.  Im.  e  I.  ten,  co  chrzci:  Św.  Jan 
C.  2.  przen.  żart.  kropideł,  smugacz :  Maciek  C. 
Mick.   <p.  Chrzcie  > 

Chrzcicielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Chrzciciel: 
Jadwiga,  C.  Litwy. 

Chrzcić,  I,  Ił,  [Krzcić,  Chcić,  Chścić]  I.  udzie- 
lać chrztu.  2.  t  trzymać  do  chrztu,  podaicać  do 
chrztu:  Kraotr  Kiejstuta,  który  córkę  jego  chrzcił 
mu.  Błaż.  3.  przen.  nazywać,  mianować,  przezy- 
wać: Przewi'otnoś<5  cnotami  chrzcili.  Star.  4. 
żart.  oblewać,  skrapiać  wodą.  5.  rozcieńczać,  roz- 
prowadzać wodą,  rozwadniać:  C.  mleko,  wino. 
Jeżeli  nie  będziesz  pił  wina,  to  będę  rozumiał, 
że  chrzczone.  Kaczk.  Sam  łotr  nie  chrzczony, 
a  wódka  chrzczona.  Szym.  W.  6.  żart.  kropić, 
smagać,  ćwiczyć.  C.  Ś.  przyjmować  chrzest,  _  prze- 
chodzić na  wiarę  chrześcijańską:  Wielu  Żydów 
chrzci  ś.  <  Z  imienia  Chrystusa,  przez  Cześ. 
kftiti  > 

[Chrzcieć,  I,  al]  p.  Krzcieć. 

XChrzcielnla,  i,  Im.  e  kaplica  do  obrzędu 
chrztu. 

Chrzcielnica,  y,  Im.  e,  [Krzcielnica],  f  Chrzcll- 
nica,  xChr2estnlca,  f  Chrześlnica,  xChrześnica, 
t  KrzeŚnica,  Baptysterjum  naczynie  z  wodą  świę- 
coną, przy  którym  odbywa  ś.  chrzest.  Zdr.  Chrzclel- 
niczka. 

Chrzcielniczka,  I,  Im.  I  I.  p.  Chrzcielnica.  2. 
naczyńko  z  wodą  święconą,  wiszące  na  ścianie 
przy  drzwiach,  kropielniczka :  Chrzcielniczki  przy 
drzwiach.  Kaczk. 

Chrzcielniczny  przym.  od  Chrzcielnica:  Woda 
chrzcielniezna. 

xChrzcielny  p.  Chrzestny. 

t  Chrzcllnica,  y.  Im.  ep.  Chrzcielnica:  Chrzcil- 
nicę,  w  której  ś.  Konstantyn  ahrzeił,  ukazują. 
Skar. 

t  Chrzcilnlczny  przym.  od  Chrzcllnica. 

XChrzcinny  przym.  od  Chrzciny;  [Krzcinny]: 
Zapłata,  uczta  chrzcinna. 

Chrzciny,  in,  blp.,  [Krzciny]  I.  y.obrząd  chrztu : 
Bjł  w  kościele,  ale  aż  na  swoich  chrzcinach. 
Prz.  2.  uczta  z  powodu  chrztu.  3.  żart.  baty, 
łaźnia,  chłosta:  Wyprawić  komu  C.  4.  tkać: 
Wyprawić  C.=porwać  osnowę  tkaniny.  <Z  imie- 
nia Chrystus,  przez  Cześ.   kftiny> 

Chrzczenie,  a  1.  blm.,  czynność  cz.  Chrzcić.  2. 
[C.]  chrzest,  chrzciny. 

Chrzczony  I.  ira.  od  Chrzcić.  2.  ochrzczony, 
wychrzczony,  przechrzczony,  neofita:  Żyd  C.  3. 
fp.  Chrzestny :  Rechwold  imieniem  chrzczonym 
Wasili.  Stryjk. 

t  Chrzeblet,  bta,  Im.  bty  p.  Grzbiet. 


303 


CHRZEBOŚCIĆ 

[Chrzebośoić,  i,  ii]  p.  ChrzęLościć. 

LChrzebt,  a,   Im.  y]  i  f  Chrzebt  y.  Grzbiet. 

fChrzepcIeo,  pćca,  Im.  pćce  j).  Grzbiet. 

tChrzepcIzna,  y,  Im.  y  p.  Pochrzepcizna. 

tChrzept,  u,  hu.  y  I.  p.  Pochrzepcizna.  2.  p. 
Grzbiet:  Chrzeptera  go  ku  słupu  przywiązali.  Op. 

tChrzeptowy  przym.  od  Chrzept,  grzbietowy: 
Chrzeptowe  kości.  Mur. 

XChrze8naczl(a,  I,  Im.  I  p.  Chrześniaczka.  <p. 
CIirzest> 

Chrzesnak,  a,  Im.  I  I.  XC.,  [C]  p.  Chrześniak. 

2.  t  a.  t  Krzesnak  koszula,  w  której  dziecię  chrzczą: 
Przy  chrzcie  obloką  oię  w  C.  Groch. 

[Chrzesnomatka ,  I ,  Im.  I]  matka  chrzestna. 
<Chrzest-ł-MA(T)> 

fChrzesnooclec,  ćca,  Im.  ćce]  ojciec  chrzestny. 
<Chrzest-f-OJ(C)> 

X  Chrzesny  p.  Chrzestny. 

Chrzest,  chrztu,  Im.  chrzty,  X  u,  Im.  x  y, 
[chrzęstu],  fKrzest  i  [Krzest,  2  pp.  Krztu,  KrtuJ 
I,  obrządek  przyjęcia  kogo  na  łono  kościoła  chrze- 
icijaihkiego :  Sakrament  chrztu.  Mieczysław  przy- 
jq;ł  C.  święty  965  r.  Trzymać  a.  podawać  dziec- 
ko do  chrztu.  C.  z  wody.  Nasi  szli  z  dzieciątka 
chrzęstem.  Kon.  Spisać  akl  chrztu.  Wyrzeka  ś. 
go  jak  djabla  na  chrzcie.  Oss.  (=  uroczyście). 
Otrzymał  na  chrzcie  Św.  imię  Władysław.  2. 
nadanie  imienia  czemu  przy  pośuńęceniu:  C.  dzwo- 
nu, okrętu,  kopalni,  fabryki.  3.  X  oblewanie  = 
uczta  z  powodu  ukończenia  czego:  C.  domu.  Hu- 
lanka maszynistów  teatralnych  z  powodu  zawiesze- 
nia nowej  dekoracji.  4.  'CTZ^^i..  doświadczenie,  próba, 
ciężkie  przejście,  dodające  hartu :  On  was  ognio- 
wym zmyje  chrzęstem.  Uj.  Choć  ty  ranie  krwa- 
wym naznaczyłaś  chrzęstem.  Kasp.  C.  ognia, 
krwi,  wojenny,  na  wojnie,  nieszczęścia.  5.  żart. 
baty,  łaźnia,  cięgi:  Sprawić  a.  wyprawić  komu 
dobry  C.  6.  [C]  przezwisko:  Dawać  chrzęsty 
(= przezywać,  wymyślać).  <Z  imienia  Chrystus, 
przez  Cześ.  kfest> 

[Chrzestni]  p.  Chrzestny. 

X  Chrzestniaczka,  I,  Im.  I  p.  Chrześniaczka. 

[Chrzestniak,  a.  Im.  I]  p.  Chrześniak:  Przycho- 
dzi prosić  o  rękę  ich  córki  Antoniny  dla  swego 
chrzestniaka.  Bał. 

XChrzestnlca,  y.  Im,  e  I.  p.  Chrześniaczka: 
Szczególniejszą  miłość  okazywał  dla  swojej 
chrzestnicy.  Bał.  2.  p.  Chrzcielnica. 

[Chrzestniczka,  I,  Im.  i,  Chrześniczka,  Krześ- 
niozkaj  I.  p.  Chrześniaczka.  2.  matka  chrzestna. 
3.  stara  kobieta. 

[Chrzestnie,  ęcla,  Im.  ęta,  a.  K«eśnlę]  dziecko 
chrzestne. 

[Chrzestnik,  a.  Im.  I]  p.  Chrześniak. 

Chrzestny  I.  })rzym.  od  Chrzest;  [Chrzesny, 
Chrzestni,  Chrzesny,  Krzesny,  Krzestny.  Krzasny, 
Krzaśny,  Chrzaśny],  X  Chrzcielny,  X  Chrzesny, 
XChrztowy,  f  Krzesny,  f  Chrzczony:  Ojciec,  syn, 
jiodarunek  C.  Matka,  córka  chrzestna.  Imię 
chrzestne.  2.  'Kchrzeicijański,  święty:  Gotowiśmy 
pomrzeć  za  cara  chrzestne  panowanie.  Krasiń. 
3.  fChrzestny,  fChrzesny  =  wz^/crfe??*  krzyża  try- 
konany:  Przymierze  zamknęli  chrzestnym  cało- 
waniem. Stryjk.  (=  całowaniem  krzyża).  [Chrze- 
stny, ego,  Im.  i  rz.]=:a)  ojciec  chrzestny;  b)  w  Im. 
rodzice  chrzestni;   c)  każdy  człowiek  starszy. 

[Chrześcijan,  a.  Im.  yj  p.  Chrześcijanin.  <  Z  imie- 
nia Chrystus,  przez  Cześ.  kfest'an> 

Chrześcijanić  się,  I  ś.,  II  ś.  stawać  i.  chrze- 
ścijańskim: Pierwej  C.  ś.  musiały  indywidua, 
dusze,  zanim...  Krasiń. 


CHR7ĘSTAME 

Chrześcijanin,  a.  Im.  anie,  [Chrześcijan,  Rrze- 
ścijanln,  Krześcijan,  Krzescyjan,  Kreścljan]  wy- 
znawca Chrystusa:  Prawy,  dobry  C.  Przesslado- 
wanie  chrześcijan. 

Chrześcijanizm,  u,  blm.,  Chrystjanizm  wiara 
w  Chrystusa,  religja  chrześcijańska,  chrześcijaństwo^ 
chrześcijańskość. 

Chrześcijanka,  1,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Chrześci- 
janin, [Krześcijankaj.  2.  bot.  pewna  odmiana  gru- 
szy zwyczajnej  (pirus  communis)  a.  jej  owocu. 

Chrześcijański  I.  przym.  od  Chrześcijanin, 
[Krześcijański] :  Wiara,  lilozofja,  sztuka,  moral- 
ność, etyka,  miłość  chrześcijańska.  Król  C.  Par- 
tja  ehrześcijańsko-społeczna.  2.  żart.  przyzwoity, 
należyty,  porządny,  uczciwy,  wielki:  Wynosi  chrze- 
ścijańską flaszę  anyżówki.  Po  chrześcijańsku. 
Chrześcijańsko,,  f  Chrześcijański  przys.  =  a)  jak 
chrześcijanin:  Żyć  po  chrześcijańsku;  b)  żart. 
przyzwoicie,  uczciwie,  porządnie,  należycie. 

t Chrześcijański  przys.  p.  Chrześcijański. 

Chrześcijańsko  p.  Chrześcijański. 

Chrześcijańskość,  I,  blm.  charakter  chrzeicijań- 
.^ki:  Zwyczaje  i  obyczaje  przesiąkły  chrześcijań- 
skością. 

t  Chrześcijańskowlerny  wiarę  chrześcijańską  wy- 
znający.  <  Cłirześcijański-|-WIAR  > 

Chrześcijaństwo,  a,  blm.  I.  tciara  chrześcijańska, 
chrześcijanizm:  Przyjąć  C.  (=  chrzest).  2.  zb. 
chrześcijanie. 

tChrześlnica,  y.  Im.  e  p.  Chrzcielnica. 

Chrześnfaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Chrześniak. 

Chrześniaczka,  i,  Im.  I,  x  Chrzestniaczka, 
X  Chrzesnaczka,  X  Chrzestnlca,  X  Chrześnica, 
[Chrzestniczka,  Chrześniczka,  Krześniaczka, 
Krzestniaczka,  Krześnica,  Krześniczka]  córka 
chrzestna. 

Chrześniak,  a.  Im.  1,  x  Chrzesnak,  [Chrzestnik, 
Chrzestniak,  Chrzesnak,  Chrześnik,  Krześnik, 
Krześniak,  Krzestniak]  syn  chrzestny.  Zdr.  Chrześ- 
niaczek. 

X  Chrześnica,  y.  Im.  e  I.  p.  Chrześniaczka.  2. 
p.  Chrzcielnica. 

[Chrześniczka,  I,  Iro.  I]  I.  p.  Chrześniaczka.  2. 
p.  Chrzestniczka. 

[Chrześnik,  a,  Im.  i]  p.  Chrześniak. 
Chrzesny]  j).  Chrzestny. 
Chrzęboszczyć,  y,  yl]  p.  ChrzęboścIĆ. 
Chrzębościć,  i,  II,  Chrzęboszczyć,  ChrzęboścIĆ] 
szeleścić.    Por.     Chrobotać.      <  Zap.    zmieszanie 
CHRZĘST  z  CHROB> 

[Chrzęp !]  dźwięk,  jaki  wydaje  sierp  przy  żęciu. 
<Dźwn.> 

[Chrzępać,  a,  al]  żąć  potcoli. 

[Chrzępanie,   a,  blm.]  czynność  cz.    Chrzępać. 

fChrzęsIka,  I,  Im.  I  p.  Chrząstka.  <  CHRZĘST > 

Chrzęslo,  a.  Im.  a  bot.  p.  Galecznica.  <'?> 

t  Chrzęslowaty  p.  Chrząstkowaty. 

fChrzęsItka,  I,  Im.  i  p.  Chrząstka. 

Chrzęsnąć,  śnie,  snął,  XChrzęstnąć,  Chrz^snąć, 
XChrząstnąć,  fChrostnąć.  fChrosnąć,  fChrosnąć, 
fChrusnąć,  nied.  Chrzęi!cić,  XChrząśclć,  xChrze- 
szczeć,  [Chwarszczeć,  Chwaścić],  X  Chwarstać, 
X  Chrząstać.  fChrzęstać,  fChrostać,  fChrustać, 
tChroŚciĆ,  fChruŚCIĆ  toydać  chrzęst,  zachrzęścić, 
zaszeleścić,  skrzypnąć,  zgrzytnąć,  chrobotnąć,  za- 
chrobotać,  zachrupotać.   <  CHRZĘST  > 

Chrzęst,  u.  Im.  y  cłirzęszczenie,  chrobot,  zgrzyt, 
szczęk:  C  broni.  Malcz.  C.  pałaszów.  Zbrój 
chrzęsty.  Mick. 

fChrzęstać,  a,  al  p.  Chrzęsnąć. 

[ChrzęstanIe,  a,  blm.]  czynność  cz.  Chrzęstaó. 


^304 


CHKZĘSTEK 

tChrzęstek,  tka,  Im.  tkl  p.  Chrząstka:  Ucho- 
wy  ('.  Mym. 
tChrzęstka,  I,  Im.  I  n.  Chrząstka, 
t  Chrzestkowaty  p.  Cnrząstkowaty:  Zrost  C. 
Chrzęstllwie  przys.  od  Chrzęstllwy:  Hufiec  wy- 
jechał C.  Deo. 
Chrzęstllwy  p.  Chrzestny.  Deo. 
tChrzęstlka,  I,  Iru.  I  p.  Chrząstka. 
XChrzę8tnąć,  nie,  nąl  a.  sl  p.  Chrzęsnąć. 
XChrzę8tnieć,  eje,  al  [>.  Chrząstkowacieć. 
Chrzestny,  Chrzęstllwy  chrzęszcząa/,  pełen  chrzę- 
stu:   Wiród  trąb  grzmotu  i  mieczów  chrzestne- 
go hałasu.  Tet. 

X  Chrzęszczeć,  y,  al  p.  Chrzęsnąć:  Gdy  ś. 
trochę  przeszedł  lub  rozgrzał  rozmowjj,  w  piersi 
mu  chrzoszczało.  Krasz.  (  =  rzęziło,  grało). 
<CnilZĘST> 

Chrzęarozenle,  a,  blm.,  fChrzęścienle  czynność 
cz.  chrzęścić.  Lek.:  ^zeltsl  oddechowy  słynzany przy 
osiuchiwaniu  podczas  zapalenia  płuc,  trzeszczenie, 
in.  Xehrzypanie;  uczucie  doznawane  przy  po- 
cieraniu końcóio  złamanej  kości. 

Chrzęścić,  I,  ii  p.  Chrzęsnąć:  Ogon,  co  chrzę- 
ści za  tobą.  Papr. 
fChrzęścienie,  a,  blra.  p.  Chrzęszczenie. 
Chrzęść,  i,  Im.  i  I.  Xp.  Chrząstka.  2.  [C]  część 
ogona  końskiego,  z  której  włosień  wyrasta. 
tChrzęśiisto  przys.  od  Chrzęślisty.  L. 
t  Chrzęśllsty  7>e^t'»  chrząstek.  L. 
tChrzęśnienie,  a,  blm.  p.    Chrzęśnięoie.  Leop. 
Chrzęśnięcie,  a,  blm.,   fChrzęśnienie   czynność 
cz.  Chrzęsnąć. 
ChrzonatkI,  tek,  blp.]  gatunek  śliwek.  <?> 
IChrzost,  u,  Im.  y]  p.  Chróst. 
[Chrzóśniak,    a,    Ira.   i,   Chróśnlak]   las    sosno- 
wy. Por.  Chróstniak. 

xChrztowy   p.    Chrzestny:    Woda    chrztowa. 
Kucz. 
tChrzybiet,  u,  Im.  y  p.  Grzbiet. 
[Chrzybt,  a,  Im.  y]  p.  Grzbiet. 
XChrzykać,    a,  al    p.    Knychać.     <  ?  Dźwn. 
CHRZYK  > 

XChrzypanle,   a,   blm.  lek.   p.   Chrzęszczenie. 
<Dźwn.  CHR(Z)YP> 

Chrzypleć,  i,  al  I.  p.  Chrypieć.  2.  myśl.  wyda- 
wać głos  jrłaściwy  słomce. 

Chrzypienie,   a,  blm.,   czynność  cz.  Chrzypleć: 
C.  lecącej  słomki    to  już  prawdziwy  głos  wios- 
ny.   Pol. 
XChrzypllwość,  i,  blm.  rz.  od  Chrzypliwy. 
XChrzypliwy  I.  j).  Chrapliwy.  2.  p.  Chrypliwy. 
IChrzypota,  y,  lin.  y  a.  KrzypotaJ  kaszel. 
i  Chrzypt,  u,  im.   y    I.   p.  Grzbiet.    2.   p.  Po- 
chrzepcizna. 

fChrzyptowy    przym.    od    Chrzypt,  grzbietowy: 
Żyła  ('lirzyj)towa. 
Chrzyzmal,  u,  Im.  y  ]).  Chryzmal. 
Chrzyzmo,  a,  Im.  a  p.  Chryzmo. 
Chrz)zmować,  uje,  owal  p.  Chryzmować. 
Chrzyzmowanie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Chrzyz- 
mować. 
t  Chrzyzmal,  u.  Im.  y  p.  Chryzmal. 
f  Chrzyzmo,  a.    Im.  a   p.   Chryzmo:    C.  święte 
jest  materją  bierzmowania.  Karnk. 

fChrzyżmować,  uje,  owal  p.  Chryzmować:  Ka- 
płanom C.  abo    bierzmować  nie  wolno.  Skar. 

t  Chrzyzmowanie,  a,  blm,,  czynność  cz.  Chrzyż- 
mować.    Pim. 
[Chścić.  I,  ill  p.  Chrzcić. 
Chtoniozny  ziemski:  V.  kult  Kronosa.  Brk.  Bo- 
gi chtoniczne.  <Gr.  chth6nios> 


305 


CHUDERLACTWO 

[Chubać,  a,  al]  biec,  lecieć:  Chubaj  mi  który 
do  komory  po  ostrogi  i  pas.  Sienk.  <p.  Cliybać> 
Chuch,  u.  Im.  y  I.  chuchnięcie,  dech,  tchnienie, 
dmuchnięcie :  Karciane  domki  C.  dziecięcia  oba- 
la. Oss.  Ani  chuchu,  ani  duchu  (=ani  śladu,  że 
ś.  jtaliło  w  piecu,  zimno  w  mieszkaniu).  2.  glos 
puszczonego  tchu.  3.  bierka,  wzięta  przeciwnikowi 
w  grze  10  warcabi/,  za  opuszczoną  przezeń  bierkę: 
Wziąć  C.   <Dźwn.  CHUCH > 

Chuchać,  a,  al  p.  Chuchnąć;  grzać  tchem:  Lepiej 
dmuchać,  niż  C.  Prz.  Mróz  był  potężny,  w  garść 
gospodarz  chucha.  Przen. :  C.  w  g-Arki -lizać  ła- 
pę, oblizywać  ś.  smakiem,  doznać  zawodu:  Omyliła 
go  nadzieja,  chucha  w  garść.  Prz.  Przen.:  C.  na 
kogo  =  pieścić,  ceckać,  ochraniać  go:  Ta  matka 
nazbyt  chucha  na  swoje  dzieci. 

Chuchający  im.  od  Chuchać;  lek.:  Oddech  C.  = 
zasłoniony. 
Chuchanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chuchać. 
Chucherko,  a.  Im.  a  p.  Chuchro:    Ot  C.  takie! 
Kon.  <CHUCH(R)> 

fChucherlak,  a,  Im.  \]  chuchro,  zdechlak.  <Zap. 
z  Chiiehro-}-Cherlak> 

Chuchnąć,  nie,  nąl,  nied.  Chuchać  1.  puścić  dech 
z  pewnym  przyciskiem :  C.  w  garść,  na  szybę.  2. 
fna  kogo  =  puścić  mu  jimfę  podnoś:  Drugi  zjadł, 
a  na  cię  chuchnie.  Prz.  3.  komu  powściągnąć, 
ukraść,  grypsnąć,  świsiiąć,  wziąć,  sprzątnąć;  w  grze 
w  WKrcdhy  =  tvziąć  chuch.   <  CHUCH  > 

Chuchnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chuchnąć, 
chuch. 

Chuchraczek,  czka,  Im.  czki  p.  Chuchrak. 
<CHUCHR> 

Chuchrak,  a.  Im.  i  I.  a.  Chuchro  mizerak,  char- 
łak,  nędza,  chuderlak,  pnpinek,  człowiek  tinjniszczo- 
ny :  Chuchraku!  zdjąłbym  cię  z  kuibaki  ostrzem 
kopji  i  przez  trzy  pacierze  dzierżył  w  powietrzu. 
Sienk.  2.  biedak,  chudopachołek,  chudeusz,  bie- 
dactwo. Zdr.  Chuchraczek. 

Chuchro,   a.   Im.  a   I.  a.    X  Huchro,    fKuchro 
ksieniec,  żołądek  rybi.  2.   yiwnętrzności,  jelita  ludz- 
kie.    3.     kawałek     drzewa     spróchniałego.     4.    p. 
Chuchrak.  Zdr.  Chucherko. 
Chuciowy  przym.  od  Chuć. 
fChuckop,  a.  Im.  y  p.  Huckop. 
[Chucuchno]  p    Chutko. 

Chuć,  i.  Im.  i  I.  ■\chęć,  skłonność,  intencja:  C. 
moje  więcej  uważ,  niż  to,  co  przynoszę.  Kochan. 
C.  ku  dobremu,  ku  złemu.  2.  ^ dobra  chęć,  życz- 
liwość: Prosił,  abyśmy  tę  przyjaźń  społeczną 
chucią  a  powinowactwem  poprawili.  3.  żądza, 
namiętność,  instynkt  nizki:  Wojen  początkiem  są 
chuci.  C.  \\\\neinn  "  pożądiiicość,  chęć  spółkowania, 
jnrność,  popęd  płciowy.  4.  fpowab,  ponętność.  Leop. 
Zdr.  fChutita.  <Zap.  z  Cześ.  chut'> 
[Chućko]   p.  Chutko. 

Chudactwo,  a  ni.  I.  blm.   zb.  bieda,  nędza,  chu- 
deusze  -  ludzie  ubodzy.     2.    Im.     a    p.    Chudeusz. 
<CHUD> 
[Chudaczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Chudak. 
xChudaczka,  I,  Im.  j  lorma  ż.  od  Chudak. 
xChudak,  a,  Im.  i  I.  p.  Chudeusz:   Dobre  pa- 
nom lwowskie  ryby,    chudakoiii  z  kapustcj.  grzy- 
by. Prz.   2.  p.  Chudziec.  Zdr.  [Chudaczek]. 
Chudawo  przys.  od  Chudawy. 
Chudawość,  i,  bhn.  rz.  od  Chudawy. 
Chudawy,   XChudowaty  nieco  chudy  a.  nieco  mi- 
zerny, chuderlawy. 

Chuderlactwo,  a,  blm.  I.  niedołęstwo,  charłactwo, 
mizeractwo,  chorobliwość,  wynędzniaiość.  2.  zb.  lu- 
dzie chuderlawi:  Litościw  był  na  wszelkie  C, 
w  swojej  parafji.  Kon. 

20^ 


CHUDERLACZEK 


CHUDZINA 


Chuderlaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Chuderlak. 

Chuderlak,  a,  Im.  i  człowiek  chuderldwy,  clni- 
chrak,  lik<lo(u,mizerak.  Zdr.  Chuderlaczek.  <Zmio- 
Ezanie  CHUD  i  Cherlak > 

Chuderlawo  przys.  od  Chuderlawy:  Wygląda  C. 

Chuderlawość,  I,  blra.  rz.  od  Chuderlawy. 

Chuderlawy,  fChudorlawy,  fChudorlowaty,  [Su- 
cherlawyj  mizerny,  wynędzniały ,  niedomagający, 
chorowity,  cherlawy,  schorzały. 

Chudeusz,  a,  Im.  e,  Chudopacholek,  fChudypa- 
chołek,  xChudak,  f  Chudoba,  Chudactwo,  [Chu- 
dzisz]  biedak,  chudzina,  golec,  hołysz,  biedota. 
<  Niby    Ł6.  z  CHUD> 

Chudeuszostwo,  a,  blm.,  Chudeuszowstwo  stan 
chudeusza. 

Chudeuszowski  przym.  od  Chudeusz:  Majątek, 
stan,  chleb  C. 

Chudeuszowstwo,  a,  blm.  p.  Chudeuszostwo. 

Chudnąć,  nie,  chudł  a.  x  chudnął,  X  Chudnieć 
I.  stawać  ś.  chudym  a.  chudszym,  spadać  z  ciała, 
szczupleć,  mizernieć.  2.  przen.  ubożeć,  biednieć,  pod- 
upadać.  <CHUD> 

X  Chudnieć,  eje,  chudł  p.  Chudnąć. 

Chudnienie,  a,  blm.  p.  Chudnięcie. 

Chudnięcie,  a,  blm.,  Chudnienie  czyoność  cz. 
Chudnąć. 

Chudo  I.  przys.  od  Chudy:  "Wyglądać  C.  2. 
krucho,  kuso,  groźnie,  niedobrze,  ile:    C.  z  nim. 

Chudoba,  y,  blm.  I.  f  chudopacholstwo,  bieda, 
tibóstwo,  niedostatek:  C.  cnoty  nie  traci.  Prz.  2. 
mienie  ubogiego,  skromny  dobytek.  3.  f  p.  Chude- 
usz: Chudobie  wszędzie  piskorz.  Prz.  (  =  biedne- 
mu zawsze  wiatr  w  oczy).  4.  [C]  =  a)  inwentarz 
żywy,  bydło,  b)  bydlę,  c)  chudość,  d)  szkapa  chu- 
da. 5.  Xbud.  p.  Chudość.  Zdr.  [Chudóbka,  Chu- 
doblna]. 

[Chudobina,  y,  Im.  y]  p.  Chudoba. 

Chudobnie,  Chudobno  przys.  od  Chudobny:  Tur- 
cy nie  przyszli  na  tę  wojnę  tak  C.  Kaezk. 

Chudobno  p.  Chudobnie. 

Chudobny  biedny,  ubogi,  szczupli/,  skąpy,  mierny, 
muły,  nieobjity;  mizerny,  nieszczęśliwy. 

t  Chudobrody  mający  brodę  nieokazałą,  rzadką. 
<OIlUi)+BROD> 

t  Chudobrzuchy  mający  brzuch  chudy,  nie  mają- 
cy brzucha  (wydętego).   <  CHUD+BRŻUCH> 

fChudocnotllwy  ubogi  w  cnotę,  niezbyt  cnotliwy. 
Gosł.    <GHUD+Cnota> 

t  Chudoglosy  mający  glos  slaby.  <  CHUD  -j- 
GŁOS> 

Chudopacholę,  ęcla.  Im.  ęta  dziecię  chudopa- 
cholskie;  dziecko  biedne,  nędzne,  ubogie,  biedotka. 
<CUUD+Paehoł> 

Chudopacholski  przym.  od  Chudopacholek:  CIiii- 
dopacholskie  fortuny.  Sienk.  C.  los.  Krasz.  Fań- 
skie ostatki  lepsze  niż  chudopacholskie  dostatki. 
Byk.  Po  chudopacholsku  przys.  jak  chudopacho- 
iek:  Ubrany  po  chudopacholsku. 

Chudopacholstwo,  a,  bim.  ston  chudopacholski, 
chudeuszostwo,  mierność,  ubóstwo,  niedostatek,  mi- 
zeractwo:  C.  to  nasze,  nie  urodzenie,  w  drodze 
nam  staje.  Sienk. 

Chudopacholek,  Ika,  Im.  Iki  p.  Chudeusz. 

fChudorlawy  p.  Chuderlawy. 

fChudorlowaty  j).  Chuderlawy. 

fChudorodny  nizkie/jo  pochodzenia,  nieszlachecki 
Gosł.   <(;ilUD+K()I)'> 

Chudosz,  a,  Im.  e  p.  Chudziak:  Ten  C.  był  kie- 
dyś ksirżyiu  sługą.    Słów. 

ChudoszlacheckI  właściwy  ubogiemu  szlaclidco- 
wi.  należący  do  niego:  C.  dochód.  <CHUD-j- 
Szlachcic> 


j      Chudość,  I,  blm.  I,  rz.  od  Chudy:  C.  wszystko 
osiągnęła  ciało.  Otw.  2.  X  a.  xChudoba,  XChu- 

dota  bud.  zbyteczna  szczupłość  rozmiarów  budowli. 
XChudota,  y,  blm.  bud.  p.  Chudość. 
xChudowato  przys.  od  Chudowaty. 
xChudowaty  p.  Chudawy. 
[Chudóbka,  I,  Im.  I]  p.    Chudoba:  Przypędził  s 
sobą  chudóbkę,    woliki  lub  nawet  szkapę.    Byk. 
Cłiudy  I.    mało    tłuszczu    zawierający,    nietłusly : 
Chude  mięso,  mleko.  Glina  chuda  (  =  mająca  wie- 
le piasku,  sucha).    2.  nieżyzny,  nieurodzajny,  jalo- 
tvy:  Ziemia  chuda.  Rok  C.  Przen.  czczy,  bezbarw- 
ny,   ubogi,    nietreściwy :  Dzieło  Blaira  wydało  mi 
ś.  co  do  wydarzeń  miejscami  chude.  Lei.  3.  wy- 
chudły,   nietęgi,    szczupły,    suchy,  cienki,    mizerny: 
C.  jak  trzaska.  Kaezk.  C.  jak  szczapa.  Prz.  Cy- 
prys cienki,  długi,  C.  Miek.    Koń    C.,   że    skóra 
tylko  a  kości.    4.  przen.  biedny,  ubogi,  niezamoż- 
ny:   Którzy    dziś    mogą  być   pany,  jutro  z  chu- 
dym zrównają.  Kochan.  fC.  pachołek  =  c/itirf(^/>a- 
chołek.    f  Chude    dziedzictwo  -  szczupła  majęluoić. 
Chuda  fara  (=  skąpo,  kuso  koło  niego).  5.  f  pod- 
rzędny, skromny:  Od  chudego  końca  rzeczy  bar- 
dzo wielkie  poczynasz.  Baz.  (=z  dołu).   6.  haf. : 
Dziurka    chuda  =  2  obwódką  jednakotoo  cienką  do- 
koła. 7.  zł.  okradziony,  obrany.    <CHUD> 

tChudypacholek,  chudegopacholka,  Ira.  ohudzl- 
pacholkowle  p.  Chudeusz. 

[Chudziaczek,    czka,    Im.    czki]   p.    Chudziak. 
<CHUD> 
Chudziaczka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Chudziak. 
Chudziak,  a,   Im.   i,  xChudziec    I.   a.  Chudosz 
człowiek  chudy:  Skąd  ty  idziesz,  chudziaku?  Kon. 
2.  p.  Chudzina.   Zdr.  [Chudziaczek,  Chudziaszek, 
Chudziaszek],  f  Chudziaszek. 
[Chudziam,  a,  Im.  y]  p.  Chudziamski. 
[ChudziamskI,  ego.  Im.  scy,  Chudziam]  człowiek 
dzielny,  tęgi.   <Zap.  w  związku  zAdziamski> 

Chudzlara,  y.  Im.  y  gm.  człowiek  chudy  a.  zwie- 
rzę wychudłe.  <CHUD> 

[Chudzlarz,  a,  Im.  e]  mizerak. 
[Chudziaszek,  szka,  Im.  szki,  Chudziaszek], 
t Chudziaszek  p.  Chudziak:  Co  jej  ta  już,  chu- 
dziaszkowi,  po  kartoflach?  Kon.  C.  przed  panem, 
by  mu  co  dał,  klęczy.  Gosł.  (=  biedak,  nędzarz). 
Chudziątko,  a,  Im.  a,  X  Chudzię  człowiek  chu- 
dziutki  a.  zwierzę  chudziuchne,  godne  politowania, 
chudzina,  nieboraczątko ,  niebożątko,  biedaczek: 
Owieczki  chudziątka.  Zebr.  Kulikowa  powtarzała 
żałosnym  głosem:  „C. !  C!"  Sienk. 

Chudzić,  I,  Ił  1.  robić  chudym  a.  chudszym,  wy- 
cieńczać, suszyć:  Post  chudzi.  Gderał  na  woźnicę, 
że  mu  konie  chudzi.  Rzew.  2.  f  przen.  ubożyć, 
niszczyć,  marnować:  Złym  gospodarstwem  sam  ś. 
chudzi.  Oss. 
łChudziebnIe  p.  Chądziebnie. 
tChudziebny  p.  Chąsiebny:  Chudziebna  ż&io- 
'bii—.'<kargu  a.  .yjrawa   o  kradzież. 

Chudziec,  dźca  1.  x  Im.  dźcy  a.  dcy  p.  Chu- 
dziak: Znoście  sam,  chudcy,  wypróżuiałe  mieszki. 
Koch.  2.  Im.  dżca  =  a)  a.  X  Chudzik  bydlę  chude,  wy- 
nędzniałe, b)  a.  Chujec,  X  Chudak  wieprz  chudy; 
loieprz  chudy,  przeznaczony  do  opasu.  <  CHUD  > 
Chudzielec,  Ica,  Im.  Icy  gm.  człowiek  chudy 
i  wysoki:  Siedziało  jakieś  licho  w  tyra  chudziel- 
cu  o  długich  nogach.  Sienk. 

XChudzię,  ęcla.  Im.  ęta  p.  Chudziątko:  Hetma- 
nów pozbywszy,  tył  chudzięta  podają.  Błaż. 
X Chudzik,  a,  Im.  I  p.  Chudziec. 
Chudzina,  y  i.  Im.  y  a.  fowie  m.  a.  ż.,  a.  Chu- 
dziak m.    biedny,    nieszczęśliwy    człowiek,    niebora- 
czek, niebożątko,  biedota:  Kręciła  ś.  chudzina,  jak 


30U 


CHUDZINECZKA 

mogła.  Pot.  Bogaty  ś.  dziwi,  czym  ś.  C.  żywi. 
Prz.  [To  ci  C,  nieborak,  kaj  jemu  raarsirować 
po  takiej  grudzie!]  Gaw.  2.  bim.  zb.  ni.  biedny 
ludek,  hieda,  ubóstwo.  3.  f\m.  y  pudendum  mulie- 
bre.  Zdr.  Chudzinka,  Chudzlneczka. 

Chudzlneczka,  I,  Im.  I  }i.  Chudzina. 

Chudzinka,  I,  Im.  I  p.  Chudzina. 

[Chudzisz.  a,  Im.  e]   p.  Chudeusz. 

Chudziuchno  przys.  od  Chudzluchny. 

Chudzluchny,  ChudziusieńkI,  ChudzluśkI,  Chu- 
dzluteńkl,  Chudziutki  bardzo,  zupełnie  chudy;  przen. 
bardzo,  zupełnie  ubogi. 

ChudziusieńkI  p.  Chudzluchny. 

Chudziusieńko  przys.  od  ChudziusieńkI. 

ChudzluśkI  p.  Chudzluchny. 

Chudziuśko  przys.  od  ChudzluśkI. 

ChudziuteńkI  p.  Chudzluchny. 

Chudziuteńko  przys.  od  ChudziuteńkI. 

Chudziutki  p.  Chudzluchny. 

Chudziutko  przys.  od  Chudziutki. 

Chuj,  8,  Im.  e  gra.  pems.  <?CI]U=:CHOW> 

[Chujawa,  y.  Im.  y]  p.  fChaja;  zadymka. 
<  Dź^n.  Por.  Fujawa,  Fiijae  > 

[Chujawloa,  y,  Im.  e]  I.  p.  fChaja.  2.  a.  [Du- 
jawica, Fujawica]  deszcz  z  wichrem,  zamieć  śnieżna. 

[Chujczak,  a,  im.  I,  Hujcak]  maty  wiej^rzek. 
<CHUD> 

Chujec,  jca,  Im.  jce  I.  p.  Chudzlec:  Na  to  mieć 
oko.  aby  jaki  na  ustroniu  nie  zamieszał  ś.  C, 
któryby  znacznie  pańskim  ujmował  obroku  wie- 
przom. Gost.  2.  kiernoz,  kierda,  knur. 

[Chulnąć,  nie,  nąlj  skoczyć. 

Chumąt,  a.  Im.  yj  p.  Chomąto. 
Chumer-]  p.  Chimer-. 

Chup!  w.  p.  Hopl:  Nagle  płomyczek  ś.  za- 
kręcił i  C. !  wpada  w  usta  zmarłego  cłiłopka. 
Bliz.  <Dźwn.> 

j^Churgot,  u,  blm.]  p.  Churkot. 

[Churgotać,  oe,  tal]  p.  Churkotać:  To  z  wody 
po  tobie  cliurgoce. 

XChurkot,  u,  blm.,  [Churgot]  churkotanie,  tur- 
kot, łoskot,  grzmot.   <Dżwn.> 

X Churkotać,  cza,  tal  I.  p.  Charczeć.  2. 
wydauHić  churkot,  turkotać,  łoskotać,  grzmieć,  bęb- 
nić: Powozy  cliurkoezą.  3.  a.  [Churgotać]  nieos. 
kruczeć,  bulgotać,  glegotać,  przelewać  ś.,  burczeć: 
Cłiurkocze  mu  w  brzuchu. 

XChurkotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Churkotać. 

Churma,  y.  Im.  y  p.  Hurma:  C.  oficerów  zbli- 
żyła ś.  zaciekawiona,  widząc  klęczące  kobiety. 
Sienk.   <TTkr.  hurma> 

XChurstak,  a.  Im.  I  p.  Chwostak. 

X Chust-  p.  Huśt.-. 

Chusta,  y,  Im.  y  I.  sztnat  płótna  obrębiony  do 
obwinięcia,  do  uwiązania  i  t.d.:  Wziąwszy  Jezus 
lnianą  chustę,  przepasał  ś.  i  począł  nogi  uczniom 
umywać.  Sekl.  Zbladł  jak  C.  Chusty  nożne  fa- 
ziebne.  Goł.  C- onuce,  onuczki;  prześcieradła).  2. 
w  Ira.  bielizna  brudna,  brudy:  Wybierać  chusty 
do  prania.  Suszyć  chusty.  3.  [Chusty]  i  f  Chusty 
cały  ubiór,  odzież,  odzienie:  Porwał  Żydowi  chusty 
Chusty  ko.ścielne  ^  M/;mn('e,  ui7y(/v/«e  w  iwipto  ndii 
ś.  idzie  do  kościoła.  Z  'r.  f  Chustka,  f  Chusteczka. 

Chustczyna,   y,    Im.   y   p.    Chuścina:    Ot  tu 

1  chustczyiię  nawet  zostawiła.  Szymon.  <  CHUST  > 
Chusteczka,  1,  Im.  i  I.  p.  fChusta;  szmatka,  pła- 
tek, galganck,  pieluszka:  Chusteczki  maczane 
w  dekokcie  na  rany  przykładać.  Krup  Dzie- 
ciątko uwinione  w  chusteczki.  Rej.  2.  p  Chustka 
tChustem  p.  Hustem:  Jako  krew  C.  leje  Pot" 
<Czes.  husto,  huste> 


CHUTLIWT 

l^husteńka,  I,  Im.  i]  p.  Chustka. 

Chustka,  I,  Im.  I  I.  fP-  Chusta:  Łazarz  wy- 
szedł z  grobu,  mając  związane  nogi  i  ręce  chust- 
kami grobowerai.  Sekl.  2.  a.  [Chuścia]  płat 
kwadratowy,  zakończony  w  I)rzegach,  z  tkaniny  lnia- 
nej, bawełnianej,  jedwabnej  a.  wełnianej :  C.  do  no- 
sa, na  szyję,  do  okrycia  s.  (=pled,szal).  3.  żart. 
koszula  icystająca  z  majtek  w  tyle.  4.  myśl.:  C: 
u  sainy  -  plama  biała  na  pośladku,  serwetka, 
zwierciadło,  lusterko,  talerz. 
Zdr.  Chusteczka,  XChustynka,  X  Chuściątko, 
[Chusteńka,  Chustuchna].  Zgr.  Chuścisko. 
<CHLIST> 

XChu8towy  p.  Chuśolany. 

[Chustuchna,  y,  im.  y]  p.  Chustka. 

xChu8tynka,  I,  Im.  I  p.  Chustka:  C,  którą 
trzymała  w  reku,  cała  była  zwilżoną.  Krasz.  C. 
twarz  osłaniała.  Krasz. 

Chusyt,  a,  Ira.  cl  I.  p.  Chasyd:  Odbywał  piel- 
grzymki do  rabinów  sławnych  i  do  chusytów. 
Jeż.  2.  młodzieniec  wstydliwy. 

tChuszcza,  y,  Im.  e  p.  Huszcza:  Przed  wielka 
ludzi  chuszczą.  Jabł.     <Ukr.  huszcza> 
Chuścia,  I,  Im.  e]  p.  Chustka. 
Chuściak,  a,  Im.  i]  p.  Huściak. 

Chuścianki,  nek,  bip.]  onuczki.    <  CHUST  > 

XChuściany,  x  Chustowy  przym.  od  Chusta, 
lniany,  płócienny :    Woreczek  C. 

X Chuściątko,  a,  Im.  a  p.  Chustka:  Dopieroż 
gdziebądź  C.  zaściela  i  dalej  w  kupki!  Kon. 

[Chuście,  a,  Im.  a]  chusteczka. 

Chuścina,  y,  Im.  y,  Chustczyna  licha,  biedna 
chustka.  Zdr.  Chuścinka. 

Chuścinka,  i,  Im.  I  p.  Chuścina.  Ł. 
Chuścisko,  a.  Im.  a  p.  Chustka. 
XChuśtaczka,  I,  Im.  I  ]>.   Huśtawka. 
Chuśtać,  a,  al  p.  Huśtnąć. 
Chuśtanie,  a,  blm.  p.  Huśtanie. 
Chuśtawka,  I,  Im.  i  p.  Huśtawka. 
fChuśtem  p.  Hustem. 
Chuśtnąć,  nie,  nąl  p.  Huśtnąć. 
[Chute]  p.  Chutko. 

[Chuterlać  się,  a  ś.,  al  ś.]  lołóczyó  i.  <?> 
[Chutineczko]  p.  Chutko. 
tChutka,  i,  Im.  i  p  Chuć. 

1.  t  Chutki  przym.,  fChutliwy,  f  Chutny, 
[ChutkI,  Chytki]  I.  chętny,  ochoczy,  ochotny,  skory, 
j)rędki,  skwapliwy  do  czego,  rączy:  Duch  C,  ale 
ciało  mdłe.  B.  B.  2.  gorliwy,  pilny.  3.  szybki, 
prędki,  chyży,  rączy,  żwawy:  Letkość  podków  czy- 
ni też  konia  ehutkiego  ku  podniesieniu  nóg. 
Trzyc.  Blizko  już  jest  dzień  Pański  wielki,  blizki 
jest  a  bardzo  C.  Leop.   <CHOT> 

2.  t ChutkI  przys.  p.  Chutko:  Sercem  cię  po- 
całuwiuu  a  C.  obłapiam.  Op.  (  =  gorąco,  silnie). 

t  Chutko,  [Chutko],  fChutkl  przys.  od  ChutkI; 
[Chućko,  Chytko,  Chute];  piesz.  [Chucuehno,  Chu- 
tuszko,    Chutineczko]:    Rzekę  barzo  C.  płynącą. 

fChutkość,  i,  blm.  rz.  od   Chutki. 

fChutllwie  i)rzys.  od  Chutliwy:  Dosyć  C.  szyi 
swojej  nastawił.  Warg. 

fChutliwość,  I,  blm.  rz.  od  Chutliwy:  Schowaj- 
cie na  inszy  czas  tej  chutliwości.  Baz.  (-zapa- 
łu, gotowości,  dobrej  clięci). 

fChutliwy  I.  p.  Chutki:  Chutliwego  a  wesołe- 
go dawcę  Bóg  miłuje.  Wuj.  Z  Jezusem  byli 
uczniowie  tylko  na  tej  górze,  jako  ehutliwsi,  ja- 
ko domowi  przyjaciele.  Białob.  Głupia  to  rzecz 
psa  w  pole  wywodzić  nieehutliwego.  2.  a.  fChutny 
miły,  icdzięczny,  przyjemny,  słodki,  smaczny:  Po- 
karm C.  Leop. 


307 


CHUTNIE 


CHWAŁA 


Chutnie  I.  tprzys.  od  Chutny:  Do  wioseł  C.  ś. 
rzucili.  Zbył.  Wszyscy  C.  nadshichują.  Wor. 
Tańczyły  C.  Dziecko  kołyszę,  aby  spało  chutniej. 
Zim.  (=smaczniej).  2.  |C.]  bardzo,  silnie. 
tCłiutny  p.  Chutki  i  Chutllwy. 
[Chutor,  u,  Im.  y]  p.  Futor.  <Ukr.  ełiutor  a. 
futor,  ciemnego  pochodzenia;  może  z  "Węg.  liatflr 
s=  miedza,  granica> 

Chutorniczy    przym,    od    Chutornik:    Zagroda 
chutornicza. 

Chutornik,  a,  Im.  Cy  właściciel,  mieszkaniec  chu- 
toru. 
Chutranka,  I,  Im.  i  zł.  reioizja-kradziei.  <?> 
[Chutuszko]  p.  Chutko. 
Chuźdać,  a,  al  gm.  p.  Huśtnąć. 
Chuźdanie,  a,  blm.  gm.  p.  Huśtanie. 
Chuźdanie  się,  a  ś.,  blm.  gm.  p.  Huśtanie  ś. 
Chuźdawka,  i,  Im.  I  gm.  p.  Huśtawka. 
Chużdnąć,  nie,  nąl  gm.  p.  Huśtnąć. 
Chwaca,  y,  Im.    e  zł.   areszt  policyjny.     <Zap. 
CHWYT  > 

[Chwacić,  I,  II]    I.  p.   Chwycić.    2.  wystarczyć. 
t  C.  ś.  chwycić  i.:  Chwaciwszy  ś.  jej  rękoma.  B. 
Sz.  Cliwaciw  ś.  szyje.  B.  Sz.   <  CHWYT  > 
Chwacik,  a.  Im.  I  p.  Chwat. 
ChwackI    gracki,  dzielny,  zgrabny,  składny,  zrę- 
czny, tęgi,  zuchowaty,  śmiały,  dziarski,  odważny,  za- 
maszysty: C.  cliłopak. 
Chwacko  przys.  od  ChwackI. 
[Chwaćko]  p.  Chwatko. 

[Chwajdal,  a,  Im.  y,  Chwajolek]  krzaczek  kapu- 
sty.   <?> 
[Chwajolek,  Ika,  Im.  Iki]  p.  Chwajdal. 
xChwalacz,  a,  Im.  e  p.  Chwalca:   Jurgieltowi 
chwalacze,  autorowie  głodni.  Kras.  <  CHWAŁ  > 
Chwalba,  y,  Im.  y  I.  przechwalanie  ś.,  przechicał- 
ka,    szczycenie    ś. ,  próżna    chwała.     2.   pochwała, 
uznanie,  panegiryk:     Sypało    ś.    ducliowieństwo 
z  modłami    i  cliwalb^    pogrzebną.    Byk.     O  ma- 
jątek Zakonu  więcej  dbał,  niż  o  twoją,  cliwalbę. 
Sienk. 

Chwalca,  y,  Im.  y  a.  X  e,  XChwaliciel,  xChwa- 
lacz  I.  (en,  co  chwali.  2.  wielbiciel,  czciciel,  wy- 
znawca, adorator,  admiraior:  Chwalcę  prawego 
Boga.  Skar. 

xChwalcZOŚć,  I,  blm.  skłonność  do  przechioala- 
tiia  ś.,  samochwalstwo,  chełpliwość :  Grzeszy  chwal- 
czo.ści;},.  Sow. 

X  Chwalczy  przym.  od  Chwalca  p.  Chwalny: 
Mowa  chwalcza. 

Chwalczyni,  I,  Im.  e  forma  ż.  od  Chwalca. 
Chwalebnie  przys.  od  Chwalebny. 
Chwalebność,  I,  bitn.  rz.  od  Chwalebny. 
Chwalebny,    X  Chwalny  I.  f  przym.  od  Chwalą, 
godzien  chwały:  Pau  C.  (=  Pan  chwały--  Chrystus). 
Chwalebne  święta  =  Boże  Narodzenie.    2.  godzien 
pochioały,  przijkładny :    Żywot,  zgon  C.    Sprawo- 
wanie (ucznia)  chwalebne.  3.  chlubny,  zaszczytny: 
Stan  rycerski  jest  C.  Star, 
Chwalenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chwalić. 
Chwalenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.   Chwa- 
lić ś. 

Chwallbur,  a,  Im.  y,  Chwaliburca,  Chwalibur- 
8a  samochwał.  <Na  wzór  imion,  zakończonych 
na  -  b6r> 

[Chwaliburca,  y,  Im.  y]  p.  Chwallbur:    Trzeba 
też  to  z  okoliczności    podrożyć   ś.,    nie    zawadzi 
czasom  być  chwaliburca.  Zabł. 
[Chwallbursa,  y.  Im.  yl  p.  Chwallbur. 
xChwaliburstwo,    a,    blm.    wada   chwalihurcy: 
Szczyt«'m  chwalilnirstwa  jest  powitanie...    T.  K. 
X  Chwallclel,  a,  Im.  e  p.  Chwalca. 


X  Chwallclelka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Chwallciel. 
Chwalić,  i,  II,  [Fallć,  Kwallć]  f  Palić,  fChalić 
I,  wielbić,  uwielbiać,  czcić,  sławić,  błogosławić,  ado- 
rować: Ciebie,  Boże,  chwalimy.  Chwalcie  Płina 
prze  dobroć  jego.  Kochan.  Ledwieby  go  za  bo- 
ga nie  chwalili.  Górn.  C.  Boga  =  5o^ti  dzięki, 
chwała  Bogu:  Mam  ś.,  C.  Boga,  nieźle.  2.  zalecać 
czyje  przymioty,  odzywać  ś.  z  uznaniem,  wychwalać, 
podnosić,  wysławiać ;  pochwalać,  aprobować :  Każda 
liszka  swój  ogonek  chwali.  Prz.  Chwali  ci  ś. 
to  (- dobrześ  zrobił) .  C.  sobie  u  kogo  =  Łyd  zado- 
wolonym z  pobytu  u  niego.  C.  swój  towar  =  2a- 
chwalać.  C.  ś.  I.  C.  siebie:  Kto  ś.  chwali,  ten 
ś.  gani.  Prz.  C.  ś.  wzajemnie  =  C.  yec/en  drugie- 
go. Tu  ś.  sam  towar  chwali  (=  zaleca).  2.  z  czym, 
z  czego  =przechtvalać  ś.,  popisywać  ś.,  chlubić  ś., 
szczycić  ś.,  chełpić  ś.,  joynosić  ś. :  Nie  chwalący  ś., 
takim  jak  on  poradzę  dwom.  Sienk.  3.  grając 
w  pikietę,  licytować.   <  CHWAŁ  > 

XChwalldupa,  y.  Im.  y  p.  Chwalisz.  <CHWAŁ 
-fDUP> 

XChwalldupja,  i,  blm.,   xChwalidupstwo  samo- 
chwalstwo,  zarozumiałość,  przechwalanie  ś. 

XChwalidupskl,   ego,  Im.   soy  rz.  p.  Chwalisz. 
XChwalidupstwo,  a,  blm.  p.  Chwalidupja. 
XChwaligóra,  y,    Ira.    y   p.    Chwalisz:    Każdy 
strzelec  — C.  Prz.    <Zap.   sld.,  zamiast  Chwali- 
bur(a)  > 

[ChwallplujskI,   ego,   Im.   scy]    p.    Chwalisz. 
<CHWAŁ+PLU> 

XChwallsz,  a,  Im.  e,  xChwalidupa,  xChwall- 
dupski,  X  Chwaligóra,  [ChwallplujskI,  Chwalus, 
Chwałek,  Kwalekj  samoc^tuał,  samochwalca,  chetpU- 
wiec.  < Skrócenie  niby 'imienia  Chwalisław  a. 
Chwalibór> 
xChwalnle  przys.  od  Chwalny.  <CHWAŁ> 
XChwalnoniównie  przys.  chwaląc,  panegirycznie. 
<CHWAŁ+MOW> 

X Chwalny  I.  p.  Chwalebny:  Chwalne  dzieła. 
Koch.  Chwała  przyjemna  od  chwalnego.  Prz. 
Nauka  wielka  niezawsze  chwalna.  Prz.  Chwalna 
jest  Wenecja  z  obszernych  wolności.  Koch. 
(=  sławna).  2.  a.  X  Chwalczy  chwalący,  pochwal- 
ny, paitegiryczny :  Wiersz  C.  3.  saiiiochwalny,  cheł- 
pliwy, przechwalający   ś.    <  CHWAŁ  > 

[Chwalus,  a,  Im.  yj  p.  Chwalisz.  <Niby  Łć. 
od  CU  WAŁ  > 

Chwalą,  y,  blm.  jFala,  [Fala,  Kwala]  I.  cześć, 
uszanowanie,  uwielbienie,  adoracja,  pokłon:  C.  Oj- 
cu i  Synowi  i  Duchowi  św.  Szatan  mówił  Jezu- 
sowi: „Jeśli  mi  dasz  chwałę,  padszy  przede 
mną,  to  wszystko  będzie  twoje."  Leop.  C.  Bogu! 
-  Bogu  dzięki!  chwalić  Boga!  to  dobrze!:  C. 
Bogu,  że  ś.  to  nareszcie  skończyło!  Lepsze 
jedno  C.  Bogu,  niż  dwoje  da-li  Bóg.  Prz.  2. 
X  Im.  y,  pochwała:  C.  z  własnych  ust  śmier- 
dzi, z  cudzych  pachnie.  Prz.  Św.  Jan  Jezusa 
wiclkieini  chwałami  wysławiał.  Białob.  Z  chwa- 
łami wjeclial  (-Z  tryumfem,  z  owacją).  Leop.  3. 
uznanie  powszechne,  rozgłos,  sława:  C.  za  cnotą 
idzie.  Prz.  Polec  z  chwałą.  4.  lo,  czym  ś.  chwa- 
lą, za.^zczyt,  chluba,  ozdoba,  czoło:  Wy,  coście 
chwałą  kraju  a  rycerstwa  chlubą.  Dm.  5.  C. 
boża  a.  G.  boska  =  sinawy  boskie;  iiahożeństwo : 
Poświęć  to  na  chwałę  boską  (-dla  Jioga).  Po- 
święcił syna  na  chwałę  boską  (-stanowi  duchow- 
nemu). X  Bywać  na  chwale  bożej  (-w  koście- 
le). Zapisać  co  na  chwałę  bożą  (-na  kościół). 
6.  C.  boska,  niebieska  =  .'!Cf2Ci'/aco^(i  wieczna,  ży- 
wot wieczny:  Niech  go  Bóg  przyjmie  do  chwały 
swojej.  Powołał  go  Bóg  do  cliwaly  swojej  (-za- 
brał go  ze  świata).  7.  majestat,  świetność,  okazałość, 


308 


CHWAŁEK 

gloria:  Rozkwieciła  ś.  ziemia  od  chwały  jego. 
Lei.p  Ukaże  ś.  Pan  w  całej  chwale  swojej.  Zdr. 
t  Chwałka.    <  CHWAŁ  > 

[Chwałek,  łka,  Im.  łkl]  p.  Chwalisz. 

t Chwałka,  I,  Im.  I  p.  Chwała;  mama  clmala: 
Ktoby  przez  obmowiska  nauczyciela  swego  szu- 
kał sobie  chwałki,  najdzie  swoj^  niesławę.  Sehot. 

X  Chwałoohciwie  przys.  od  Chwałochciwy. 
<CIIWAL+CUOT> 

X  Chwałochciwość,  I,  blra.  rz.  od  Chwało- 
chciwy. 

X  Chwałochciwy  żądny   chwaiy,  goniący  za  mą. 

X  Chwałolubnie  przys.  od  Chwałolubny. 
<CHWAL4-I-l^B> 

X  Chwałolubny  lubiący  chwaię. 

XChwałopiew,  u,  Im.  y  pieśń  pochwalna. 
<niWAŁ+PlE>  ^  , 

IChwant,  a.  Im.  yT  tihranie.    <Nra.  Gewand> 

[Chwara,  y,  Im.  y]  chmara. 

XChwarstać,  a,  ał  p.   Chrzęsnąć. 

XChwarstanie,  a,  blm  ,  czynność  cz.  Chwarstać: 
Na  konia  nieobjeżtlżonego  trzeba  wsieśe  bez 
wszelkiego  chwarstania.  Trzyc.   <CHWARSK> 

[Chwarszczeć,  y,  ał]  p.  Chrzęsnąć. 

[Chwarszczenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Chwar- 
szczeć. _ 

1.  Chwast,  u,  Im.  y  I.  a.  fFast  zielsko:  C,  me 
zboże.  Oss.  2.  f  ziele,  roślina.  3.  [C]  Mcie  ka- 
pidćiiine.     Zdr.     Chwaścik.     Zgr.     Chwaścisko. 

<('1IWAST> 

2.  Chwast,  a,  Im.  y,  [Chwost]  ozdoba  szmukler- 
ska  kształtu  kiści,  kutas.  Zdr.  [ChwaścIk].  <Nm. 
Quast> 

Chwastowato  przys.  od  Chwastowaty.  <p.  1. 
Chwast  > 

Chwastowaty  podobny  do  chwastu,  kiściasty:  Z  mło- 
dego kl(>cza  ziela  tego,  póki  w  twarde,  a  chwa- 
Btowate  nie  wyrośnie...  iSyr. 

Chwastowy,  Chwaściany  przyra.  od  Chwast. 

[Chwastówka,  i,  Im.  I,  Lastówka]  jaskółka.  <p. 
Jaskółka> 

[Chwaszcz,  a,  Im.  e]  I.  bot.  (eąuisetum)  skrzyp. 
2.  zielsko.  Zdr.  [Chwaszczyk].    <p.  1.  Chwast  > 

[Chwaszczyk,  a,  Im.  1)  p.  Chwaszcz. 

Chwaściany  p.  Chwastowy. 

Chwaścić  się,  I  ś.,  ił  ś.  pienić  i.,  krzewić  ś., 
gnieździć  ś.  jako  chwast:  W  owsach  ehwaści  ń. 
śnieć,  wyka,  len,  oset.  Haur. 

Chwaśbieć,  eje,  al  I.  obracać  i.  w  chwast,  iść 
w  chwast;  zarastać  chtuastem.  2.  [C]  p.  ChrzęSnąĆ. 

Chwaścik,  a,  Im.  I  p.  I.  Chwast. 

rciiwaścik,  a,  Im.  i]  p.  2.  Chwast. 

Chwaścisko,  a.  Im.  a  m.  i  in.  p.  I.  Chwast. 

Chwaścisto  przys.  od  Chwaścisty:  Zmokła  psze- 
jiica  C.  porośnie. 

Chwaścisty  ;>e/en  chwastu,  zachwaszczony:  Ugór  0. 

Chwat,  a,  Im.  y  I.  człowiek  chwacki,  zuch,  ju- 
nak, śmiałek:  C.  chłopak.  C.  dziewczyna.  2.  a. 
w  Im.  myśl.  ruchoma  półobręcz  w  żelazach,  chwy- 
tająca zwierza.  3.  [C.]  =  a)  siła.  b)  ostrość:  Ostry 
nóż  ma  dobry  O.  4.  zool.  p.  Rap.  Zdr.  Chwacik. 
<  CHWAT  > 

fChwatać,  a,  al  p.  Chwycić:  Lepiej  swoje  ła- 
tać, niż  cudze  C.  Prz.  <CHWAT> 

fChwatanle,  a,  blm..  czynność  cz.  Chwatać. 

(Chwatka,  I,  Im.  I,  Fatka]    sak  do  łowienia  ryb. 

XChwatkl  I.  p.  Chwytny:  Kleszcze  chwiitkie. 
Nar.  2.  [C.]  =  a)  chwacki,  rączy,  b)  dobrze  rąjfią- 
cy  (o  siekierze). 

fChwatkiem  przys.  dopadkiem,  dorywczo,  na- 
prędce: Chwatkiemeś  nabożeństwo  odprawował. 
Pim 


CHWILA 

[thwatko]  przys.  od  ChwatkI;  [Chwaćko]  dziar- 

♦fco,  prędko,  rączo. 

XChwatny  p.  Chwytny. 

[Chwesta,  y,  Im.  y]  p.  Kwesta. 

[Chwestunek,  nku,  Im.  nkl]  p.  Festunek:  Po- 
szłaby do  chwestunku,  tylko  że  ma  rozum  głupi. 
Kon. 

Chwiać,  eje,  al,  XChwlewać,  tChwiejać  \.  wie- 
wać, poruszać,  machać,  bujać,  wahać,  kołysać, 
potrząsać,  uginać:  C.  gałęźmi,  skrzydłami,  gło- 
wą. 2.  [C]  p.  niżej.  C.  Ś.  a.  [C]  I.  wiewać  ś., 
bujać  ś.,  wahać  ś.,  kołysać  ś.,  poruszać  ś.^  giąć  ś. : 
Trzcina  chwieje  ś.  od  wiatru.  Chwieje  s.  na  no- 
gach, a.  chwieją,  ś.  nogi  pod  nim  =  me  może  ustać, 
słania  ś.  Chwieje  ś.  i  pada,  zemdlony.  Łódź  ś. 
ch-wieje  =  chybocze  i.  Zęby  mu  ś.  chwieją  =  rusza- 
ją  ś.  Jasio  pije,  z  konia  chwieje.  2.  przen. 
w  czym  -  wahać  ś.,  być  niezdecydowanym,  niepew- 
nym: C.  ś.  w  przekonaniach,  w  wierze.  3.  przen. 
słabieć,  wątleć,  upadać,  chromać:  Chwieją  ś.  pod- 
stawy życia,  zasady,  cnoty»  sprawiedliwość. 
<CHW'> 

[Chwlalowy]  ^'o^fcotOT/ ••  CLwiałowe  krople  =1to- 
ple  fijołkowe,  lek  na  oczy.  <p.  Fijołek> 

Chwianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chwiać.  <  CHW  > 

Chwianie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chwiać  ś. 

[Chwiądać  się,  a  ś.,  alś.]  I.  ruszać  ramionami 
(przy  swędzeniu    skóry).    2.  drapać  i. 

fĆhwiejać,  a,  ał  p.  Chwiać:  Chwiejali  głową.. 
Ps.  flor.    <CHW'> 

Chwiejący  i.  im.  od  Chwiać.  2.  chwiejący  i., 
chwiejny,  wątły :  W  chwiejącej  łódce  stoi  żeglar- 
ka.  Kon. 

Chwiejba,  y,  blm.  chwianie  i.,  kołysanie  ś.: 
W  południe   C.  powiększa  ś.  Sienk. 

fChwiejenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chwiejąc. 

Chwiejnie  przys.  od  Chwiejny. 

Chwiejność,  I,  blm.  rz.  od  Chwiejny:  C.  prze- 
konań. 

Chwiejny  I.  chwiejący  i.,  niepewny:  Krok,  ruch 
C.  2.  przen.  niezdecydowany,  niepewny,  słaby,  wa- 
hający ś.,  niestały :  Umysł  C.  Przekonania  chwiejne. 

[Chwier  a.  Ćhwir]  w.,  naśladujący  ruch  płomie- 
nia (np.  świecy).   <Dźwn.  > 

[Chwierut,  Fierut,  Firut,  Firlut]  naśladoujanie 
ruchu  przedmiotu,  obracającego  ś.  (np.  blaszanej 
chorągiewki).  <Dźwn.> 

[Chwierutać,  a,  al,  i  C.  ś.j  p.  Chwierutnąć: 
Beczką  nie  chwierutaj,  aby  ś.  napój  nie  zmącił. 
Troć.  Zęby  chwierucące  ś.  Syr.    <CHW(IER)> 

[Chwierutanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Chwie- 
rutać. 

[Chwierutanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz. 
Chwierutać  ś. 

[Chwierutnąć,  nie,  nąl,  nied.  Chwierutać,  Fle- 
rutać,  Klerutać]  poruszyć,  wzruszyć,  zachwiać, 
wstrząsnąć,  ugiąć,  obruszać,  obluzować,  chybnąć. 
[C.  ś.j  obruszać  ś.,  obluzować  ś.,  chybnąć  ś.,  zachy- 
hotać  ś. 

XChwiewać,  a,  al  i  xC.  ś.  p.  Chwiać.  <OHW> 

[Chwijałek,  łka,  Im.  łki]  p.  Fijolek. 

Chwila,  i.  Im.  e,  [Fiia,  Fila,  Chwila,  Kwilą]  I. 
moment,  minuta,  sekunda,  mgnienie  oka,  mig:  Pła- 
cze co  C.  Chwile  życia.  Jednej  chwili  cała  ś. 
czeladź  z  domu  wychyli.  Mas.  (=  naraz).  W  je- 
dnej chwili  wszystko  przepadło.  W  chwili  ru- 
szenia pociągu  (  =  w  trakcie).  Chwilami  morze 
cichło.  Któżby  przeniósł  takich  kwiatów  życie 
nad  jedną  chwilę  rozkoszy,  choć  błędną?  Słów.. 
Chwile  jego  już  są  policzone  (=dni;  tylko  po- 
trzeć, jak  umrze},    C.  zapomnienia.    Wstąp   na 


CHWILECZKA 

chwilę.  "Wracam  za  chwilę.  W  tej  chwili  (=na- 
tychmiast).  Spodziewaj!},  ś.  go  co  C,  a.  lada  C. 
Poczekaj  chwilę.  Po  chwili,  a.  w  chwilę  potym 
dało  ś.  uczuć  silne  wstrząs^nienie.  Chwile  młodo- 
ści i  szczęścia.  CzegO  lata  i  wieki  nie  dokażą, 
to  jedna  O.  dobrze  i  rzeźwo  zażyta  wygra.  Lek.: 
C.  jasna  =  C  po«.'?o/u  przytomności  u  chorych,  C. 
oprzytomnienia.  C.  szdzytn  =  szczyt  choroby,  kryzys, 
przesilenie.  2.  pora.  czas,  doba:  Trafić  w  dobrą. 
a,  w  złą  chwilę.  Odpowiednia  C.  3.  [C]  pogoda. 
4.  •}-  Zła  a.  czarna  C.  =  czas  zły,  niejmgoda,  burza : 
Aż  razem  czarna  C.  niebo  nam  zakryła.  Jabł. 
Zdr.  Chwilka,  Chwileczka,  [Chwilka.  Chwileczka, 
Chwllusla,  Chwiólka,  Kwilka].  <fjot.  hweila  = 
czas;  godzina;  Nra.  Weile  =  chwila> 

Chwileczka,  I,  Im.  i  p.  Chwila. 

Chwilka,  i,  Im.  I  p.  Chwila. 

[Chwilka,  I,  Im.  ij  p.  Fijolek. 

xChwllowle  p.  Chwilowo. 

Chwilowo,  X  Chwilowie  przys.  ed  Chwilowy: 
C.  nieobecny. 

Chwilowość,  i,  blm.  rz.  od  Chwilowy:  Podzię- 
kowawszy za  tej  chwilki  C,  w  opisy  wpadam 
znów  i  roraansowość.  Słów.  C.  zjawiska  utrudnia 
jego  zbadanie. 

Chwilowy    przym.    od    Chwila,  choilą    trwający, 
krótkotrwały,  momentalny,  czasowy:  Chwilowa  roz- 
kosz, potrzeba,  nieobecność.    C.  pobyt,  ból.  Fiz.: 
Chwilowa  oś  {.)h\'oX\\  =  wciąż  zmieniająca  L  tv  cza- 
sie wirowania    ciała    dokoła  niej    w    danej   chicili, 
a  właściwie  dokoła  punktu. 
[Chwllusla,  I,  Im.  e]  p.  Chwila. 
[Chwila,  y,  Im.  y]  \<.  Chwila. 
[Chwileczka,  i,  Im.  i]  p.  Chwila. 
[Chwilek,  Ika,  Im.  Iki]  p.  Fijolek :  Fijołki,  czyli 
chwiłki,  kryjące  ś.  w  trawie.  Est. 
Chwilka,  \,  Im.  I]  p.  Chwila. 
Chwlolek,  Ika,  Im.  Iki]  p.  Fijolek. 
Chwiólka,  i,  Im.  i]  p.  Chwila. 
Chwir]  p.  Chwier. 

yChwIsnąć,  śnie,  snął  p.  Świsnąć. 
Chwist  I.  Xu,  blm.  p.  Świst.  2.  f  a,  Im.  owie 
hultaj,  łajdak,  pustak,  bałamut. 
x6hwlstać,  a,  al  p.  Świsnąć. 
XChwi8tanle,  a,  blm.,   czynność  ez.   Chwistać. 
f  Chwistek,  tka,  Im.  ikShcistek.  Biel.  M. 
XChwlstnąć,  nie,  nąl  p.  świsnąć, 
f  Chwisty,  St,  blp.    chusty,  bielizna.    Rej.   <?> 
XChwlszczeć,  e    a.  y,  al  }>.  Świsnąć. 
xChwiśnienle,  a,  blm.  p.  Chwiśnięcie. 
XChwlśnlęcie,  a,  blm.,  xChwiśnlenle  czynność 
cz.  Chwisnąć. 
[Chwolna,  y,  Im.  y]  bot.   p.  Choina. 
[Chwojniak,  a.  Im.  i]  p.  Choina. 
xChwosnąć,  śnie,  snął  p.  Chlosnąć. 
[Chwost,  u.  Im.  y]    1.  a.  [Kwost]  ogon:  Baran, 
którego  twoje  utuczyły  zioła,  ciężary  chwostu  jego 
nosić  muszą  koła.  Tremb.  2.  p.  Chwast:  Do  koń- 
ca kaptura  dla  ozdoby  przyszywać  kazali  nieje- 
den C.  Krasz.    Zdr.   [Ćhwostek,  Chwośolk].    Zgr. 
[Chwościsko].  <CHW()ST> 
xChwo8ta,  y,  Im.  y  p.  Chłosta. 
[Chwostacz,    a,   Im.  ej    snopek   słomy,   wiązany 
10  irodku  do  poszycia  dachu. 

XChW08tać,  SZCZe,  stal  I.  fbió  ogonem.  2.  p. 
Chlosnąć:  Winnikiem  ś.  chwostał.  Stryjk.  3. 
przen.  zjadać  jedno  po  drugim.  Rej. 

XChwostak,  a,  Im.  I,  XChurstak  miotełka,  ga- 
łązka, trzepaczka    do  chłostania  ciała  w  łaźni. 
XChwo8tanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chwostać. 
xChwo8tanlna,  y,  Im.  y  ustawiczne  chłostanie. 


CHWYT 

Chwostek,  tka.  Im.  tkl  I.  [C]  p.  Chwost.  2  tp- 
Chost.  Krapz. 

XChwostnąć,  nie,  nąl  p.  Chlosnąć. 

xChwo8łowato  przys.  od  Chwostowaty. 

XChwostowaty  mający  kształt  chioosta. 

XChwo8towy  przym.  od  Chwost,  ogonowy: 
Nerw,  krąg  C. 

[Chwoszcz,  u,  Im.e,  a.  Chwoszczka,  Choszczka, 
Kostka,  Chostka,  Chwoszcżaj]  i  f  Chwoszcz  bot. 
I.  p.  Skrzyp.  2.  koszczka  tcodnu  (eąuisetum  palu- 
stre).   <?  CHWOST > 

[Chwoszczaj,  u,  Im.  e]  p.  Chwoszcz  i  Skrzyp. 

[Chwoszczka,  i,  Im.  I]  ji.  Chwoszcz  i  Skrzyp. 

Chwoszczkowy  przym.  od  Chwoszczka. 

[Chwoszczowaty,    Choszczowaty,   Choszczawy] 

chudy,  nędzny. 

Chwoszczowy  przym.  od  Chwoszcz. 

rChwościk,  a.  Im.  i]  p.  Chwost.  <  CHWOST > 

[Chwościsko,  a,  Im.  a]  p.  Chwost. 

XChwościsto  przys.  od  Chwościsty. 

XChwoŚClsty  mający  chwost,  ogoniasty. 

Chwycić,  I,  II,  [Chyćić,  Chwacić],  Chwytnąć,  nied. 
Chwytać,  [Chytać,  Kwytać],  t  Chwatać,  f  Fatać  I. 
schwycić,  uchtuydć,  pochwycić, porwać,  złapać,  wziąć, 
ująć:  C.  kogo  za  ramię,  za  włosy,  za  kołnierz,  wpół. 
Wilk  chwyta  owce.  Przen.:  C.  kogo  za  serce  = 
ująć  kogo  sobie,  zniewolić  go  sobie.  Za  boki  strach 
chwyta.  Kulig.  Chwytał  ją  żal  niezmierzony  nad 
tyra  nieszczęśnikiem.    Sienk.  ( - prze/mon-ał,  prze- 
nikał, ogarniał,  napadał).  Zewsząd  smutek  chwy- 
ta. Zbył.  XCudzozieraskich  zwyczajów  chwytają 
(-przej)nują  je).  Star.    X  Koń    za  trąby  głosem 
chęć  do  wojny  chwyta.  Otw.  ( -nabiera  jej).  Bóle 
go  (ihwycUy  (  =  porivały,  złapały,  napadły).  C.  ko- 
go za  słowo.    Z  papieru  ogień  drzew  chwyci  do 
razu.  Pot.  (  =  złapie).  Farba  ta  pod  pędzlem  nie 
chwyta  (=nie   zostaje  na  ścianie).    Atrament  na 
tłustym  papierze  nie  chwyta.  2.  [Chwytać  ryby, 
ptaki]  -  łowić,  łapać.  Chwytam  uchem  natężonym 
najmniejszy     szelest.     Nadstawia     swe     uszko, 
chwyta  słówko.  Len.  3.  [Chwytać]  brać  w  dzier- 
żawę. 4.  przen.  wyciąć,  ciąć,  zdzielić,  palnąć:  Jak 
go  chwycę    w  kark    szabliskiera...   Boh.    C.  Ś.  i. 
schwycić  ś.,    uchwycić    ś.,    pochwycić    ś.,    złapać  rf., 
wziąć  ś.,  porwać  ś.:  Chwycił  ś.  za  głowę  na  ten 
widok.  Chwycił    ś.  za  boki  i  śmiał  ś.  do  rozpu- 
ku. 2.  z  kim —  zeim-zeć  ś.,   zczepić  ś.:    Chwycą  ś. 
obaj  jak  lwy.  Jabł.     Skoro    ś.   obaczą,    zaraz  ś. 
za   łby    chwytają.    Jabł.    Ten    nie    junak,    kto 
z  śmiercią  nie  chwyta    ś.  żwawie.  Bardz.  (=nie 
boryka  ś.).     3.  czego  =jąć   ś.,   czepić  ś. :    Tonący 
brzytwy  ś.  chwyta.  Prz.  Pospólstwo  każdej  rze- 
czy ś.  chwyci,  kiedy  o  wolność  idzie.  Kłok.  Cze- 
go ś.  C.  jakiego  ś.  jąć  sposobu?  (=do  czego  i. 
uciec).  Kto  ś.  wielu  dróg  chwyta,  nie  idzie,  lecz 
błądzi.  Klecz.     Sekt    bluźnierskieh    ś.    chwycili. 
Star.     Szkło  gorące  do  rozegrzanego  żelaza  jak 
karuk  ś.  chwyta  (=  lgnie,  przystaje,  przylepia  i.). 
Bardzo  ś.  jej  chwyciło  serce  jego.  B.  B.  Niech  s. 
was  chwycą  słowa  moje.  Leon.  Pogardza  dobrym, 
a  ladajakiego  ś.  chwyta.  4.  ezogo  a,  xdo  czego  = 
jąć  ś.  czego,  wziąć  ś.,  rzucić  ś.  do  czego:  C.  ś.  rzemio- 
sła, pracy.  Co  żywo  cliwyta  ś.    do  zbroi.  Kniaź. 
XOn  ś.  do  mnie    chwyci.  Fred.  A.  (-portoie  rf., 
skoczy,  rzuci  ś.).  5.  Xrzucić  ś.  -  wystąpić:  Gdy  z  zbyt- 
niego picia  gorzałki  gangrena  żołądka  nagle  ś. 
staje,  mówią,  że  ś.  gorzałka  chwyciła  i  zapaliła. 
Krup.  6.  [Chwyciło  h.^^zajęło  ś.,  zapaliło  i.,  go- 
re.  <  CHWYT  > 

Chwyt,  u.  Im.  y  I.  część  podkowy,  gryf.  2.  ra- 
mię polipa  do  chwytania.  3.  gim.  chwycenie  i, 
za  co. 


310 


CHWYTAĆ 

4HłWYtaCZ,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  chwyta,  iapacz. 
2.  w  Im.  druk.  p.  Łapki.  3.  a.  Canga  garb.  na- 
rzędzie do  przytrzymywania  i^kóry  u  slolu  garbar- 
skiego. 4.  a.  Chwytka,  Zaczepnik,  Hak  cór.  =  a) 
narzędzie  do  wydobywania  z  otworu  świdrowego  po- 
zostałych w  mm  części  odlamunych.  b)  przyrząd 
w  szybach  do  przytrzymijwania  klatek,  mieszczących 
w  sobie  akrzynie  dobywalne. 

Chwytać,  a,  al  i  C.  ś.  p.  Chwycić. 

xChwytadlo,  a.  Im.  a  lek.  p.  Chwytnik. 

Chwytanie,  a,  blm.  I.  czynność  ez.  Chwytać; 
lek.:  C.  płatków  =  skubanie  pościeli  u  chorych 
w  gorączce,  szypłanie  (crocidismus).  2.  [Cl  przyj- 
mowanie dziecka,  babienie. 

Chwytanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynno^  cz.  Chwy- 
tać ś. 

Chwytka,  I,  Im.  I  I.  pUka  skórzana  do  grania. 
2.  związany  brzeg  worka,  za  który  bierze  ś.  go 
z  miejsca.  3.  [C.  a.  Chytka]  podejście,  podstęp, 
fortel,  przebiegłość.   4.  gór.  p.  Chwytacz. 

Chwytki  ])."  Chwytny. 

Chwytliwość,  i,  blm.   rz.  od  Chwytliwy. 

Chwytliwy  p.  Chwytny :  Tak  to  u  mni«  fortuna, 
jak  as,  bywa  chwytliwa  i  gorąca.  Pas. 

Chwytnąć,  nie,  nąl  p.  Chwycić. 

Chwytnik,  a,  Im.  i  I.  bot.  (rhizina)  wydłuiona 
włoskowata  komórka,  którą  peume  niższe  rośliny 
czerpią  pokarm  z  podłoża.  2.  a.  XChwytadlo  lek. 
narzędzie  do  wydobywania  ciał  obcych,  szczeg.  mo- 
net, z  przełyku.    3.  zeg.  imadełka,  szczypczyki. 

Chwytnoogonowy  mający  ogon  chwytny:  Rodzaj 
małp  chwytnoogonowych.  Tacz.  <CHWYT+0 
-fGON> 

Chwytność,  I,  blm.  I.  rz.  od  Chwytny.  2.  lek. 
przejmowanie  szybkie  i  pojmowanie  wrażeń  zewnętrz- 
nych,   którego  niema  u  słabych  na  umyśle. 

Chwytny,  xChwatny,  Chwytki,  X  ChwatkI, 
Chwytliwy  i.  wprawny,  zręczny  w  chwytaniu:  Chart 
C.  (-bierczy).  2.  mogący  ś.  chwytać  obcych  przed- 
miotów, okręcać  ś.  koło  nich :  Ogon  małpi  C.  Trą- 
ba słonia  ehwytna. 

XChwytopl8,  a,  Im.  owie  skoropis,  stenograf. 
<CHWYT+PIS> 

Chwytwa,  y,  Im.  y  bot.  (pisonia)  roś.  t  ro- 
dziny nocnicowatych. 

[Ćhy\  Azi^c.  parzy,  gorące.    <Dziec.> 
Chyb!]  hop!  skok!  <Dźwn.> 

1.  Chyba,  y,  Im.  y  I.  [C]  =  a)  szkoda,  niepo- 
wodzenie, b)  brak,  skaza,  c)  przeszkoda.  2.  i  chy- 
bienie, zawód,  błąd  mimowolny:  Kto  ma  ryby, 
ma  chyby.  Prz.  (  =  dochód  rybny  często  chybia). 
f  Niemasz  ehyby,  bez  chyby  =  niechybnie,  nie- 
wątpliwie, niezawodnie.  3.  f  ^  grach,  mydło,  pudło. 
4.  fC.  przyrodzona,  w  rodzemin  =  zboczenie;  po- 
twór, monstrum.  Zdr.  [Chybka].    <CHYB> 

2.  Chyba,  y,  blm.  las  wysoki  z  drzewem  budul- 
cowym.   <?> 

3.  Chyba  sp.  i  przys.  I.  może  tylko;  z  wyjątkiem 
tego  tylko  wypadku,  gdy,  gdyby:  Niecnotliwa  za- 
zdrość, C.  w  niebie  jej  niemasz.  Cała  moja  za- 
sługa w  tym  ś.  C.  znajduje,  iż...  Nie  wierz,  C. 
że  s.  przekonasz.  Och!  głupibym  był  G.  2.  a. 
[OhyhlB]  należy  przypuszczać,  że...,  zdaje  ś.,  pewnie: 
C.  z  tego  nic  nie  będzie.  3.  [C.]  ale,  tylko.  4. 
f  tylko,  jeno:  Nic  nie  nalazł  na  fidze,  C.  liście 
eame.  Sekl. 

t  Chyba  przyi.  1.  prócz,  oprócz,  krom,  ohrom :  O. 
ranie  niemasz  innego  boga.  JiCop.  2.  bez:  "Więd- 
ną i  schną  C.  tego,  iżby  wodą  były  pokrapiane. 

Chybać,  a,  al  I.  i  C.  ś.  p.  Chybnąć.  2.  [C.j=a) 
iść.  b)  skakać,  c)  machać:  Chybają  temi  mietła- 
mi.  <CHYB> 


CHYBKOŚÓ 

Chybanie,  a,  blm.,  czynność  c*.  Chybać. 
Chybanie  się,   a  ś.,   blm.,  czynność   cz.   Chjf- 
bać  ś. 

Chybant,  a,  Im.  y  wielki  hebel  do  zbierania  kan>- 
tów  desek.    <?> 

[Chybcika,    Na   chybcika,   Chybcikiem]  przys. 
naprędce.    <CHYB> 

[Chybcikiem]  p.  Chybcika. 

Chybiać,  a,  al  p.  Chybić. 

Chybianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chybiać* 

Chybiasty  przym.  od  2.  Chyba:    Drzewo  ehy- 
biaste  =  wysokie,  budulcowe. 

Chybić,  I,  II,  xChybnąć,  nied.  Chybiać  I.  nie  trafi: 
Strzelił,  ale  chybił  (  =  spudłoiouł).  Przen. :  C.  ce- 
lu =  me  odpowiedzieć  celowi:  Argument  ten  chybia 
celu.  Łacniej  C,  niż  trafić.  Prz.  Nie  chybi 
ani  na  włos.  Chybił,  trafił;  na  chybił,  trafił; 
chybi,  trafi  =na  los  szczęścia,  na  oślep:  Nie  wie- 
dząc adresu,  poszedłem  na  chybił  trafił.  C.  dro- 
gi, brodu  i  t.A.^minąć  ś.  z  niemi,  zgubić  je.  2. 
•pominąć:  Chytry  Leszek,  ziemię  niedźwiadkami 
przysypawszy,  oznaczył  sobie  ścieżkę  osobną, 
lakoby  chybiał  onych  gwoździ.  Biel.  M.  3.  X  od 
czego  ~  zboczyć ;  minąć  ś.  z  czym :  Od  prawdy  C. 
Nar.  4.  X  nie  być  trafnym,  zawieść,  zbłądzić,  omy- 
lić: Ludzkie  zdanie  nieraz  błądziło,  nieraz  chy- 
biało. P.  Koch.  5.  kogo  =  minąć  go:  Komu  Bóg 
co  obiecał,  nigdy  go  nie  chybi.  Prz.  6.  nie  ziścić 
ś.,  nie  sprawdzić  ś.,  nie  przyjść  w  porę,  zawieść, 
omylić:  Boski  wyrok  nie  chybi  i  włosem.  L.  Co 
ludzie  mówią  a.  obiecują,  to  C.  może.  Skar. 
(—nie  dojść  do  skutku).  Ja  nie  chybię,  nie  zbor- 
guję.  Kn.  (-sławię  ś.,  nie  skrewię,  nie  daruję). 
Poczta  chybiła  (=nie  nadeszła  w  porę).  7.  (o  uro- 
dzaju) zawieść,  nie  dopisać,  omylić  nadzieje,  nie 
udać  ś. :  Kartofle,  zboże,  łąki  chybiły  w  tym  ro- 
ku. "W  polu  chybiło.  Niem.  8.  Ani  chybi  =  nie- 
chybnie,  z  pewnością:  Ani  chybi,  musi  być  upiór. 
9.  [C]  nie  uyystarczyć,  braknąć:  Niczego  mi  nie 
chybia.  Co  ci  chybia,  cyś  chory?  f  Chybia  eo  = 
brakuje,  nie  dostaje  czego:  Chybia  do  tysiąca  zło- 
tych sto.  Oss.  10.  •fkom\i  =  uchybić,  ubliżyć:  Syn 
źle  wychowany  pospolicie  chybia  rodzicom.  Oss. 
Pytałeś,  czym  czci  nie  chybił.  Sienk.  fC.  ś. 
I.  minąć  i.:  Chybiali  ś.  w  drodze.  Oss.  Przen.: 
C.  ś.  z  prawdą.  2.  nie  ziścić  ś.,  nie  sprawdzić  i.: 
To  jako  on  powiedział,  nic  ś.  nie  chybiło.  Rej. 
<CHYB> 

t  Chybić,  I,  Im.  e  p.  Kibić. 

[Chybie]  p.  3.  Chyba. 

Chybienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chybić. 

Chybiony  nieudatny,  nieudały,  który  zawiódł  ocze- 
kiwania, nie  odpouńedział  celowi,  nieudolny :  Tt  nie- 
chęcią dla  chybionych  utworów  pełniłabym  czyn- 
ność ich  przerabiania.  Orzesz. 

fChybitka,  I,  Im.  i  p.  Kibitka. 

-fChybitność,  i,  blm.  p.  Kibitność'. 

Chy bitny  i.  [C]  bystry,  przytomny,  szybto  orjen- 
tujący  ś.  2.  tp.  kibitny:  Siewacz  powinien  mieć 
rękę  pomiarkowanie  chybitną  do  rzucania  nasie- 
nia rzadzej  lub  gęściej.  Kluk.  <p.  Kibić > 

[Chybka,  i.  Im.  i]  p.  I.  Chyba:  A  jak  zrobisz 
chybkę?  —  Chybabym  zachorował.    <CHYB> 

Chybki,  [Chibkl,  Chebkl]  I.  szybki,  prędki,  żwa- 
wy, rączy:  Ślad  w  biegu  chybkim  był  zostawio- 
ny nóżkami  drobnemi.  Miek.  2.  [C,  Chyły]  gibki, 
giętki,  wiotki.   <CHYB> 

Chybko  przys.  od  Chybki:  Za  danym  znakiem, 
ogień  podłożywszy  C.  Mick. 

XChybkostrzaly  chybko  strzelający  t  O.  luk. 
Paszk.  <CHYB+STRZAŁ> 

Chybkośó,  I,  Mm.  rz.  od  CłiybkL 


aii 


CHYBNAĆ 

Chybnąć,  nie,  nąl,  [ChynąćJ,  nied.  trhyba6,  Chy- 
botać  I.  i-zy m  =  zach j/butdć,  ;/ilmqć,  zagiholać,  kiui- 
nąć,  zakoiysaó,  pnruazijć,  zabujaó,  zawahać,  za- 
chwiać: Byle  chybnjił  dzbanem,  rozlewa  ś.  wo- 
da. Oss.  Wiatr  chybnął  lódkfj,  wisielcem.  2.  [C] 
--a)  pobiec,  polecieć,  popędzić:  Chy baj  !  =  rusza;'.' 
umykaj.  Oliybaj  sobie,  gdzie  chcesz,  bo  tu  takich 
nie  trzeba.  Sienk.  b)  nie  udać  ś.  c)  braknąć,  d) 
skoczyć,  uwinąć  i.  e)  rzucić:  Nie  chybaj  galązeczek 
do  wody.  {)  poruszyć.  3.  X  Chybnąć  p.  Chybić: 
Czy  mnie  sromota  chybnie  Palameda  winić!  Zebr. 
C=  omime).  C.  Ś.  a.  [Chynąć  Ś.].  I.  zachybotać  L, 
gibnąć  L,  zagibołać  ś.,  zakolysać  ś.,  poruszyć  i.,  za- 
bujać  i.,  zachwiać  ś.,  zawahać  ś.  2.  [C.  h.]  o  dzie- 
ciach, zwichnąć  i.,  skręcić  ś. ,  zwichnąć  krzyż. 
<CHYB> 
X  Chybnie  przys.  od  Chybny.  L. 
Chybnięcie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Chybnąć. 
2.  [(-.]  zitnchnięcie  krzyża  u  dzieci. 

[Chybnięty]  I.  chybiony.  2.  mający  krzyż  zwich- 
nięty. 

XChybność,  i,  blm.  rz.  od  Chybny.  L. 
Chybny     I.     y.  chybiający,    nietrafny,    niecelny: 
Strzał  C.  2.    X  przen.    zaicodny,    omylny,  błędny, 
wątpliwy:  Wyrocznia  chybna.  3.  [C.]  =  a)  ze  ska- 
zą, zepsuty,  b)  chory. 
Chyboca,  y,  Im.  e  p.  Ogródelc.  <?> 
X  Chybot,  u,    Im.  y    i.  chybnięcie  ś.,    chybolanie 
ś.,  wahanie    ś.,    zawahanie   i.,    kiwnięcie  ś.,  kołysa- 
nie ś.,  zakołysanie  ś.,  oscylacja.  2.  tłok  pompy. 

Chybota,  y,  Im.    y  (tetranthera)   roś.  z  rodziny 
wawrzynowatych. 
Chybotać,  cze  tał  i  C.  ś.  p.  Chybnąć. 
Chybotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chybotać. 
Chybotanie  się,   a  ś.,  blm.,  czynność  cz.   Chy- 
botać ś. 

[Chybować,  uje,  owal,  Chibować]  brakować:  Co 
ci  chybuje? 

[Chybzia,  I,  Im.  e]  alkierz.  <?  Może  w  związku 
z  (Miyż> 

( Chybzie,  a,  blm.]  ziele  z  własnościami  nadprzy- 
rodzonemi.  Por.  Chebz,  Chepta.   <p.  Ilebd> 

Chyc!  Hyol  XChyt!  w.,  oznaczający  skok,  szusil 
myk!:  Małpa  C.  mi  na  łeb.  Baba  zaraz  C.  z  tap- 
czana.   <Dźwn.> 

Chycać,  a,  al  I.  p.  Chycnąć.    2.  biec  z  podsko- 
kami: Zając,  królik,  kangur  chyca. 
Chycanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chycać. 
Chych,   u,   Ira.   y   p.    Chich:    Jeden   drugiemu 
oczy  zaleje,    to    potyra    chychu    na    trzy    zbyty. 
Górn.   <I)źwn.  CHYCH,  CHICH> 

Chychot,  u,  Im.  y  p.  Chichot.   Przen.:  Słychać 
Rtra.szliwy  C.  granatów.  Sienk. 
Chychotać,  cze  tal  i  C.  ś.  p.  Chichotać. 
Chychotanie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Chychotać. 
Chychotanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chy- 
chotać ś. 
Chychoteczlia,  i,  Im.  I  p.  Chychotiia. 
Chychoti(a,  I,  Im.  I  i.  p.  Chichotio:  Co  znaczą 
te  ehychotki?  Oss.  2.  [C]  m.  śmieszek.  Zdr.  Chy- 
choteczl(a. 
Chychotliwy  p.  Chichotliwy. 
Chychy  nieod.  p.  Chichi:    Będziesz  ty  miał  C. 
Ors.  (=  przypłacisz,  zobaczysz).    To  nie  C! 

[Chycić,  I,  ii]  I.  i  f  Chycić  p.  Chwycić :  Czter- 
dziestu rycerzy  do  Krzyżaków  jadących  chycił. 
Sienk.  Chyciwszy  go  za  gębę,  wszystkie  włosy 
mil  z  niej  wydarł.  Sienk.  Chycili  ś.  Czech  z  Woł- 
kiem na  zamkowym  dworzyszczu.  Sienk.  Chy- 
ciwszy ś.  rękama  jej  gardła.  B.  Sz.  2.  [C]  za- 
skoczyć: Chyciły  zbiórki  C=łniwa)  tak  prędko. 
<OHWYT> 


CHYŁO 

Chycnąć,  nie,  nąl,  nied.  Chycać  skoczyć,  zesko- 
czyć, wskoczyć:  C.  na  piec,  z  ławy.  <Dżwn. 
CHYC  > 

[Chycza,  y,  Im.  e  p.  Chycze. 

[Chycze,  chycz,  blp.,  Chycza]  chata,  dom.  <Może 
w  związku  z  Nm.  Hatte:^;  chata  (huta)> 

[Chyczowa,  ej,  Im.  e]  pokojówka. 

[Chyćlta,  I,  Im.  I,  Hyći(a]  kiść  jagód  dzikiego 
bzu.   <?> 

[Chyćlcać,  a,  al]  p.  Choćltać. 

[Chyćlto]  I.  troszkę:  Tyćko  C.  =  choć  trochę.  2. 
C.  —  tyć  ko  =  ile  —  tyle. 

[Chydrum  -  mudrum]  spry<nte,  roztropnie.   <Ukr. 

chytro  mudro> 

[Chyjać,  a,  al]  uciekać,  zmykać. 

Chyl,  u.  Im.  e,  XChil  fizj.  sok  ndeczny,  płynna 
część  pokarmu,  znajdująca  ś.  już  w  naczyniach 
chłonnych.   <Gr.  chylós> 

i"  Chyl,  u.  Im.  e  I.  pochyłość,  spadzistość,  spadek, 
stok:  C.  nadmorski,  góra  nadmorska.  Oss.  2. 
przen.  cel,  sztych:  Narażać  ś.  na  C.  Oss.  Na  chy- 
lu  wiatrom,  nawalnościom.  Oss.  Wzięty  na  C. 
od  przeciwnej  fortuny.  Oss.  Być,  stać  na  chylu 
(  =  nad  przepaścią).  Narażać  ś.  na  C.  (=nanie- 
bezpieczeństwo).  [Na  chylu]  na  miejscu  odslonio- 
nym.   <CHYŁ> 

[Chyia]  p.  Chyio. 

[Chylaczlta,  i,  Im.  I]  p.  Chylalta. 

Chylać,  a,  al  i  C  ś.  p.  Chylić. 

[Chylaka,  I,  Im.  j]  gaZąź  zielona  na  drzewie. 
Zdr.  [Chylaczka].   <Ukr.  hilaka> 

Chylanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chylać :  Krzyż 
mię  boli  od  ciągłego  chylania.   <CHYŁ> 

Chylanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chy- 
lać ś.  • 

[Chylądką]  p.  Chyłkiem.  <CHYŁ> 

[Chyiądzią]  p.  Chyłkiem. 

fChyicem  p.  Chyłkiem:  C.  idąc,  trafił  do  swe- 
go namiotu.  Pot. 

[Chyle]  p.  Chyło. 

Chylenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chylić.  <  CHYŁ> 

Chylenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chylić  ś. 

[Chyli]  yafc  wielki  f  <Ili  z  przydechem> 

Chylić,  I,  ił,  Chylać  schylać,  przychylać,  po- 
chylać, kłonić,  skłaniać;  giąć,  zginać,  przyginać, 
naginać  ku  dołowi:  C.  głowę  (  =  spuszczać).  Ogrod- 
nik chyli  drzewa,  żeby  ś.  ich  wierzchołki  ku 
ziemi  zniżały.  Oss.  2.  X  przen.  nakłaniać,  naginać, 
skłaniać:  Chyli  go  od  młodości  do  dobrego.  Oss. 
Chylił  wolę  jego  do  swego  zdania.  Oss.  3.  f  biec 
chyłkiem:  Chylił  przez  pola  co  tchu,  żeby  go  nie 
postrzeżono.  Oss.  4.  fkryć,  ukrywać,  chronić, 
chować,  przechowywać :  Chylił  go  przed  nieprzy- 
jaciółmi. Oss.  5.  [Chylać]  trztać.  C.  Ś.  I.  schy- 
lać (i  t.  d.,  p.  wyż.  pod  1)  ś. :  Gałęzie  chylą  ś. 
pod  owocami  (=uginająś.).  Długo  ś.  drzewo  chy- 
li, w  okamgnieniu  spadnie.  Pot.  Trzcina  od  wia- 
tru na  wszystkie  strony  chyli  ś.  2.  przen.  prze- 
chylać ś.,  ważyć  ś.,  skłaniać  ś.:  Zwyciostwo  chyli 
ś.  na  jedną  a.  na  drugą  stronę,  (idzie  ś.  fortu- 
na, tam  ś.  i  ludzka  chęć  chyli.  Min.  (=  skłania 
ś.).  Jeszcze  ś.  na  to  zdanie  nie  nakłonił,  ale  ś. 
chyli.  Oss.  3.  przen.  ku  czemu  =  kłonić  ś.,  mieć  i. 
ku  czemu,  zbliżać  ś.,  zniżać  ś. :  C.  ś.  ku  sfai-ości. 
ku  ziemi.  Słońce  chyliło  ś.  ku  zachodowi.  Dzień 
chyli  ś.  ku  końcowi.  4.  f  tulić  ś.,  chować  i.,  kryć 
ś.,  ukrywać  ś.,  chronić  ś.:  Tymczasem  ś.  u  zaufa- 
nego przyjaciela  chyli,  nim  zła  burza  minie.  Oss. 

<cnYŁ> 

[Chyło,  Chyle,  Chyia,  Hyla]  ile:  Patrzcie,  C  ja 
łez  waszych  muszę  dźwigać.  O. — tylo=a.)  ile-— 


ól^ 


CHYLOWY 


CHTTROGARNT 


tyle;  b)  a.  Chyła  —  ty\&  =  trochę,  niewiele.  <Ile 
z  przyile('hem> 

Chylowy  pizym.  od   Chyl;    X  Chilowy. 

XChyl,  u,  blm.  wychylenie,  wygiiicie,  krzywizna: 
C.  w  przodku  buta.  Tea  but  nie  ma  dobrego 
chyłu.  Zdr.  XChylek.  <CHYŁ> 

XChylcem  przys.  p.  Chyłkiem:  Niech  Waść 
śpieszy  do  wsi  C.  Pol. 

[Chylchiem]  p.  Chyłkiem. 

xChyłek,  łka  a.  łku,  blin.  p.  Chyl. 

XChyłem  przys.  p.  Chyłkiem:  C,  borem,  czar- 
nym szlakiem.  Vvi.  (=  ukradkiem).  Gdy  szczęście 
tylem,  tedy  przyjaciel  chyłem  (=oMala  ś.). 

[Chyłka]  w  położeniu  pochyłym,  będąc  schylonym: 
Jak  ('.  dłuyfo  robi('',  to  krew  bije  do  łba. 

Chyłkiem,  X  Chyłcem  ,  X  Chyłem,  fChylcem, 
fChylądzlą,  Chyłchlem,  Chylądką]  przys.  przyczai- 
wszy ś.  do  ziemi :  Skrada  iś.  C.  C.  przyskoczywszy, 
wymknął  mu  z  czapki  listek.  Glicz.  (=zukradkiem, 
zdradziecko).  , 

X  Chylkowy  pokątny:  Oczy  mądre  i  szanująca 
ś.  j)owaga  bynajmniej  nie  licują  z  zawodem 
chyłkowego  jurysty.  Kraus. 

Chyłomierz,  a,  Im.  e  mier.  narzędzie  do  mierze- 
nia pochyłości  gruntu  względem  poziomu.  <CHYŁ 
-fMIAR> 

Chyły  I.  [C]  p.  Chybki.  2.  xp.  Pochyły. 

Chym,  u,  blin.  tizj.  miazga  pokarmowa,  płynna 
czę^c  j)okarmu,  znajdująca  i.  jeszcze  w  kiszkach. 
<Gr.  chyraós> 

[Chymałka,  I,  Im.  I]  p.  Chomełka. 

XChymera,  y,  Im.  y  p.  Chimera. 

[Chymernlk,  a,  Im.  I]  ckimen/k. 

tChymIcznie  przys.  od  Chymiczny. 

tChymIczny  przym.  od  Chymja,  chemiczny. 

tChymja,  i,  blm.  p.  Chemja. 

XChynak,  a,  Im.  i  I.  szyim  żelazna  z  hakiem. 
2.  hak  żelazny,  na  którym  wisi  baba  do  wbijania 
palów.    <Nm.  Schienhacken> 

tChynąć,  nie,  nął  I.  schylić,  pochylić,  nachylić, 
fkłonić, -zwie.nć,  spuścić :  Ledwie  dzień  z  południa 
na  dół  głowę  chynie,  zaraz  ś.  cień  rozciągnie. 
Zim.  2. pogrążyć,  zanurzyć,  zatopić,  zagłębić :  Niech 
wiatr  mej  kruchej  łódki  w  topieli  nie  chynie. 
Przyb.  3.  wionąć,  powiać:  Gdy  wiatr  chynie... 
Biel.  M.  4.  rozproszyć,  rozmać.  5.  wchłonąć,  wciąg- 
nąć: Chynął  ognia  wszystkiemi  kościami.  Zebr. 
6.  [C]  sunąć,  mknąć:  Chynie  ptaszek  po  olszy- 
nie. Kolb.  7.  [C]  p.  Chybnąć.  fC.  ś.  ł.  schylić  ś., 
pochylić  ś.,  nachylić  i.,  skłonić  ś.,  zwisnąć,  spuścić 
ś.,  przeważyć  ś.:  Ziemia  swą  wagą  na  dół  ś. 
chynęła.  Zebr.  Już  ś.  był  dzień  z  południa  chy- 
nął. Pot.  Wiek  mój  już  chynął  ś.  ku  nocy. 
Kochan.  2.  pogrążyć  ś.,  zanurzyć  ź.,  zapuścić  i', 
zagłębić  ś.:  Nie  śmiesz  ś.  chynąó  w  ślepe  one 
brody.  Tw  3.  toychylić  i.,  zboczyć,  uskoczyć,  rzu- 
cić ś.:  Konie  czasem  ś.  kręcą,  w  bok  ś.  chyna 
Haur.  4.  [C.  ś.]  p.  Chybnąć.  <CHTB> 

XChyp,  a,  Im.  y  I.  p.  Charłactwo  i  Chera.  2.  p. 
Charłak.  ^ 

[Chyr,  u.  Im.  y]  p.  Hyr. 
Chyra,  y.  Im.  y  |.  xp.  Chera  i  Charłactwo. 
Z.  IC;  a-  Chera,  Chłra,  Hera]  =  a)  choroba,  b) 
zaraźliwa  choroba,  mór,  cholera;  choroba  go- 
rączkowa, tyfus,  c)  wada.  d)  pęknięcie  warg  od 
matru.e)  mantyka,  f)  i  X  Chyra  cherlak  g) 
rChyraJ  grdyka,  h)  [Chyra]  ^^OM;a,  włosy:  Wzi|ć 
<CHOR>'"^''^"^  i  wytargać  mu  chyrę.  Gaw. 
[Chyrać,  a,  ał]  cherlać. 


XChyrohel,  chla,  Im.  chle  p.  Cherchel. 

[Chyrczeć,  y,  ałj  nieos.  charczeć,  rzężeć:  Chyr- 
czy  mu  w  garle.     <CHARCH,  CHARK> 

f  Chyrek,    rka,    Im.    rkl,     Chyrka  ]    mizerak. 
<CHOR> 

Chyrka,  I,  Im.  I]  p.  Chyrek. 
Chyria,  I,  Im.  e,  Cherla]  cherlak.  <CHOR> 
ChyrIaokI]  charłacki. 

Chyriaotwo,  a,  blm.]  niedołęstwo  fizyczne,  char- 
łactwo. 

XChyrlaozek,  czka,  Im.  czki  p.  Chyriak. 

[Chyriaczyć,  y,  yłj  niedomagać,  chorować. 

XChyrlać,  a,  at  p.  Cherlać. 

X  Chyriak,  a,  Im.  I  p.  Charłak  i  Cherlak.   Zdr. 
XChyrlac2ek. 

XChyrlanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chyriać. 

[Chyriawy,  ego,  Im.  I]  rz.  p.  Charłak. 

XChyrleć,  eje,  ał  p.  Cherlać:    Młodzian  ehyr- 
leje  w  przedwczesnej  siwiźnie.  Gae. 

[Chyrlęga,  I,  Im.  I]  p.  Charłak. 

[Chyrny,  Cherny]  chorowity. 

t  Chyrograf,  u,  Im.  y  p.  Cyrograf. 

t  Chyrografa,  y,  Im.  y  p.  Cyrograf. 

[Chyrtu-  pyrtuj  prędko,  pośpiesznie,   bez  sensu, 
<?> 

[Chyrzać  się,  a  ś.,  al  ś.]  (chyr-zaó)  imtać  i., 
chichotać  ś.,  szczerzyć  zęby.     <?> 

[Chyrzeć,  e,  ał]  chorować.    <CHOR> 

rChys,  a,  Im.  yj  p.  Hys. 

[ChyskI]  p.  Chyży. 

XChy8tać,  a  a.  szcze,  tal,  xChlstać  huśtać,  bu- 
jać, kołysać,  chwiać,  wiewać.  XC.  Ś.  bujać  ś.,  ko- 
łysać ś.,  chwiać  ś.:  Wierzba  ś.  chysta.  Syrok. 
<p.  Huśtać  > 

XChy8tanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chystać. 

XChy8tanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Chy- 
stać ś. 

XChytI  w.  I.  p.  Chyc.  2.  myk!  mach!:  Za- 
kryła oczy  C!  i  wypiła.   Toż.   <Dźwn.> 


Chyt-]  p.  Chwyt-. 

[f 


Chytać  się,  a  Ś.,  al  ś.]  chlebotać  i.,  chybotai  ś., 
chwiać  ś.,  kiwać  ś.,  fajtać  ś.,  latać,  ruszać  ś.:  ''Ma- 
szynę przyszrubowano  do  paki,  aby  ś.  nie  chy- 
tała. 

[Chytanle  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  ci.  Chy- 
tać ś. 

[Chytarnik,  a,  Im.  cy]  p.  Chyternik. 

[Chyternik,  a,  Im.  cy,  Chytarnik]  człowiek  chy- 
try, przebiegły,  chciwy.     <CHYT(R)> 

fChytkI]  p.  Chutkl. 

[Chytko]  p.  Chutko. 

t  Chytrcowy  przym.  od  Chytrząc :  Mądrość 
chytrcowa.  Leop.     <CHYT(R)> 

XChytrek,  rka,  Im.  owie,  t  Chytrzec,  f  Chy- 
trzelek  I.  człowiek  chjtry,  mędrek,  filut,  frant: 
Ilu  chytrków,  tyle  mędrków.  Prz.  ('  =  trafił 
frant  na  franta).  2.  człowiek  roztropny,  rozumny 
ostrożny.  ' 

ChytreńkI  prow.  chytry. 

Chytreńko  przys.  od  ChytreńkI :  Bol&o  C.  kła- 
nia s.  cesarzowi  i  popija  miód.  Krasz., 

fChytreusz,  a,  Im.  e]  człowiek  przebiegły  ^Od 
CHYT(R)  niby  Łć.  >  y  y     ^    u 

Chytro,  Chytrze  przys.  od  Chytry.-  C.  mądro 
a  nie  z  wielkim  kosztem.  Oss. 

t  Chytroba,  y,  Im.  y  chytra  sztuka,  wyht^n 

XChytroblegl  chytrze,  sztucznie  biedna,  Lnm, 
kający  ś.:    Lis  G.  Biel.   <CHYTrR)-f  BjEf  }> 

t  Chytrogarny  chytrze  .sobie  skarbiący,  z  dobywa- 
jący:   Zła  roztropność  ma  pasierbicę  ch^ytrogar- 

318 


CHYTROMÓWNIE 


CIACH  CIART 


na,    która    bogactwa     zbiera    chytro.    Stryjk. 
<CHYT(R)+GART> 

X  Chytromównie  przys.  od  Chytromówny. 
<CHYT(R)-|-MOW> 

XChytromówność,  i,  blm.  rz.  od  Chytromówny. 

X  Chytromówny  mówiący  chytrze,  pothtymie. 

XChytromyślnie  przys.  od  Chytromyślny. 
<CHTT(R)-t-MY(SŁ)> 

XChytromyślność,  i,  blm.  rz.  od  Chytromyślny. 

X Chytromyślny  myślący  chytrze. 

t  Chytroskok,  a,  Im.  i  ten,  co  chytrze  skacze, 
wymykający  ś.  przez  skoki.   <CHYT(R)-t-SKOK> 

t  Chytroskok!  skaczący  chytrze,  ivymy]cający  ś. 
przez  skoki:     Chytroskoka  liszka.  Biel. 

Chytrostka,  I,  blm.  p.  Chytrość:  Z  kobiecą, 
tylko  chytrostka  poczuła,  że  tego  człowieka  łat- 
wo będzie  wzią.^.  Krasz. 

t  Chytroszki,  szek,  blp.   podchwytywania,  łapki. 

[Chytroś,  a,  Ira.  e]  chciwiec. 

Chytrość,  i,  blm.  I.  rz.  od  Chytry:  C.  lisa.  C. 
do  roboty.  Kon.  2.  [C]  chciwość,  skąpstwo.  Zdr. 
Chytrostka. 

t  Chytrotajny  tający  chytrze:  Karp  skrycie  .ś. 
po  wodzie  utuli,  a  głowę  na  dno  C.  wrauli.  Biel. 
<CHYT(R)+TA(J)> 

t  Chytrotajnie  przys.  od  Chytrotajny. 

X  Chytrować,  uje,  owal  być  chytrym :  Ten  czło- 
wiek otwarty  i  nieumieią.cy  C,  nie  dostrzegł  te- 
go. Spaś.     <CHYT(R)> 

XChytrowanIe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Chytro- 
wać. 

XChytrowato  przys.  od  Chytrowaty. 

XChytrowaty  nieco  chytry. 

Chytry,  [ChitryJ  I.  przebiegły,  podstępny,  zdrad- 
liwy, wijkrętny:  Wą^ż,  lis  C.  C.  jak  wół.  Prz. 
(=zprosty,  głupi).     Twarze  chytro-niewesołe.  Roi. 

2.  f  chytrze  obmyślany,  zdradziecki :  Najchytrzsze 
i  najsubtelniejsze  sieci  miotają.  Skar.  Wtyni 
ś.  tajemnie  zasadził  w  miejscach  chytrych.  Papr. 

3.  t  ostrożny,  przezorny,  opatrzny,  mądry,  roztrop- 
ny. 4.  chciwy,  łapczywy,  łakomy,  skąpy:  C.  na 
pieniądze,  na  robotę,  na  jedzenie.  C.  do  wódki 
jest  i  zaraz  w  tuzy.  Kon.  5.  [C]  =  a)  zdolny, 
zgrabny,  zwinny,  gracki,  rączy,  prędki,  b)  chętny, 
ciekawy.     <CHYT(R)> 

Chytrze  p.  Chytro. 

t  Chytrzec,  rca,  Im.  roy  p.  Chytrek:  Djabeł 
stary  C.  jest.  Op. 

Chytrzec,  eje,  al  stawać  ś.  chytrym. 

t  Chytrzelek,  Ika,  Im.  owie  p.  Chytrek:  Bóg 
zawsze  srogi  chytrzelkom.  Papr. 

Chytrzyć,  y,  yl  I.  Xkogo,  co  =:  robić  chytrym. 
2.  powodować  i.  chytroicią,  skąpić :  Chytrzył,  za- 
biegał, niczego  nie  użył  na  świecie. 

[Chyz,  a,  Im.  y]  p.  Hys. 

f  Chyz,  u.  Im.  y  p.  Chyża.  Susz.  [W  chyzu] 
10  mieszkaniu,  w  cieple  {nie  na  dworze). 

[Chyzko]  p.  Chyżo. 

XChyż  nieod.  p.  Hys,  niebezpieczeństwo,  sztych: 
Samuela  chciał  na  O.  wystawić  i  jego  rękami 
żar  grzebać.  Krasz. 

t  Chyża,  y,  Ira.  e,  tChyż,  f  Hyż,  f  Chyzl  blp., 
t  Chyz,,  I  Chyża,  Chyż,  Chyże  blp.j  I.  chata,  cha- 
łupa: Śmierć  we  drzwi  bije  nogą,  to  pałaców 
wysokich,  to  w  chyże  ubogą.  Mias.  Siodźże,  jć- 
żu,  w  swoim  cliyżu.  Prz.  Lampy  po  wszystkim 
chyzie  ogień  jjuszczają  spory.  Zebr.  2.  [C.| 
obora;  ziemianka ;^  strzecha  ;  dom.  Zdr.  f  Chyżyk, 
fChyżeczek.      <Śr.  Grn.  hflSjNm.  Hans  =  dom  > 


Chyżanka,  I,  Im.  I  zł.  karczma.  <Zap.  od  Chy- 
ża > 

[Chyże]  p.  Chyżo. 

t  Chyżeozek,  czka,  Im.  czki  p.  t  Chyża. 

Chyżo,  [Chyże,  Chyżok]  I.  przys.  od  Chyży; 
[Chyzko].  2.  [C]  zaraz,  wnet,  natychmiast,  w  tej 
chwili.  <CHYŻ> 

Chyżogończy  szybko  goniący:  Psy  chyżogoń- 
cze.  Ml.     <CHyŻ+GON> 

[Chyżok]  p.  Chyżo. 

Chyżokonny  mający  chyże  konie,  jeżdżący  na 
nich:  Chyżokonni  Danaje.  Ml.  <  CHYŻ -|- 
KOŃ> 

Chyżolotnie  przys.  od  Chyżolotny.      <CHYŻ4- 

LOT> 

Chyżolotny,  Chyżoloty  szybko  latający :  Ptak  0. 
Strzała  chyżolotna. 

Chyżoloty  p.  Chyżolotny. 

Chyżonogi  szybkonogi,  prędkonogi,  wiatronogi: 
Jeleń,  zajiic  C.     <CHYŻ-[-NOG> 

Chyżopióry  chyżo  latający  za  pomocą  skrzydeł : 
Ptak  C.  Ml.     <CHYŻ-|-PIOR> 

Chyżość,  i,  blm.  rz.  od  Chyży;  f  Hyżość. 

Chyżuchno  ]>rzys.  od  Chyżuchny. 

Chyżuchny,  Chyżutki,  Chyżuteńki    bardzo  chyży. 

Chyżuteńki  p.  Chyżuchny. 

Chyżuteńko  przys.  od  Chyżuteńki. 

Chyżutki  p.  Chyżuchny. 

Chyżutko  przys.  od  Chyżutki. 

Chyży,  [Chiży,  Chyski],  fHyży  szybki,  zwinny, 
ivartki,  rączy,  żywy,  żwawy,  spieszny,  prędki,  chybe 
ki:  Zając,  jeleń,  bieg-,  lot,  krok  Ć.  XWycią- 
chyżego  =  pobiec,  wziąć  nogi  za  pas:  Widząc 
przegraną,  wyciął  chyżego  nazad.  Pas.  <CHYŻ, 
może  z  Czes.> 

Chyży ć,  y,  yl  zł.  p.  Klżyć.     <?> 

t  Chyżyk,  a.  Im.  i  p.  f  Chyża. 

I^Chyżyna,  y,  Ira.  y]  chata  z  ziemi,  ziemianka, 
<p.  Chyża  > 

1.  Cl  z.  I.  p.  Ten.  2.  krótsza  postać  z  tobie. 
3.  w  postaci  Ci,  [  Clć  ]  dodaje  ś.  do  wyrazu  za- 
kończonego na  spółgłoskę,  a  w  postaci  Ć,  [Ćol] 
— do  wyrazu  zakończonego  na  samogłoskę  =  a) 
zaiste,  co  pra%oda,  loszak:  Mam-ci  ja  komu  dać. 
Kn.  Nic-ci  rai  drużbowie.  Niemasz-ci,  nieraasz, 
jak  parobcy  nasi.  b)  ci — ale,  jednak,  lecz,  tyl- 
ko, atoli  =  wprawdzie,  co  prawda:  Dał-ci  mi,  ale 
bardzie.  Górn.  Głos-ci  Jakubów  jest,  ale  ręce 
są  Ezau.  Leop.  c)  tuszak,  przecież:  Pan-ci  jest, 
niech  czyni,  co  ś.  jemu  podoba.  Skar.  Jużcibym 
namówił  kamienie  i  wodę.  Jużeć  ja  ich  prze- 
prosiła. Trzy  lataćci  ja  służyła.  4.  a.  [Ć,  Ćcl, 
Clć]  tu,  dopiero:  A  to  ci  historja.  Jak  ci  za- 
czął deszcz  lać!  Jakcić  on  przyjechał.  Stałoć 
ś.  jej,  jak  to  bywa.    . 

2.  Cl !  cl !  I.  w.  oznaczający  głos  niektórych  pta- 
ków śpieiuających :  Strzyżyk  ci  ci  ś.  odzywa. 
2.  Ci  ci  ci  =  a)  a.  Ci  ci  kh\»,  =  toabieme  kota.  b) 
[Ci  ci  ci]  toołatue  na  cielęta.   <Dźwn.> 

[Clabracha,  y,  Im.  y]  szargunina.  <?  Por.  da- 
rach > 

[Ciabrać  się,  a  ś.,  al  ś.]  szargać  i. 

[Ciach!  Czach!]  w.  wyrażający  ciachnięcie :  O. 
mieczem.  Dostanę  egzemplarz,  przewertuję,  a  po- 
tymC!  C!  i  już  autor  urządzony.  Zap.  <Diwn.> 

Ciachać,  a,  al  p.  Ciachnąć. 

Ciachanie,  a,  blm.,  czynność'  cz.  Ciachać. 

Ciachanina,  y,  blm.,  Ćiachanka  rąbanina;  sma- 
ganie, kara  cielesna. 

Clachanka,  I,  blm.  p.  Ciachanina. 

[Ciachciary,  ów,  blp.]  p.  Czechczer 


314 


CIACHNĄÓ 

Claohnąć,   nie,  nąl,   nied.    Ciachać,    [Ciakać] 

I.  rąbnąć,  ciąć:    Ten  i  ów,   kosą;    ciachając,  my- 
ślał sobie.  Jeż.  2.  smagnąć:   C.  batem,  rózgą.  3. 
[C]  dziobnąć  (o  ptaku).    4.  [C]  iskrze/;ać  (ognia). 
Ciaohntęoie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ciachnąć. 
[Clachtać,  a,  al]  cmokać.    <Dźwn.  > 
[Ciacia,  i,  liu.  e]  ładna  dziewczyna:  Nie  bierzcie 
pieniędzy  od  tej  ciaci.  Jeż.  <l)ziec.> 

[Claclać  się,  a  ś.,  al  ś.,  Claćicować  ś.]  I.  bawić 
i.  w  czułości,  pieścić  i.  2.  bawić  ś.  w  drobnostki.  3. 
drażnić  ś.  z  kim. 

Ciaciany  dziec.  p.  Cacany:    Gdo  posłucha  pod 
ścianą,  ten  usłyszy  ciacianą.  Prz.  (  =  kto  podsłu- 
chuje, ten  się    niemiłych    rzeczy  czasem  dowiaduje). 
Ciaciu  dziec.  I.  p.  Caoa.  2.  p.  Cacany. 
XCiaćl(ać,  a,  al  I.  mlaskać:  Na  to  Żydzi  z  za- 
chwytem ciaćkali.  2.  podziwiać,  zachwycać  ś.,  de- 
lektować i.   [C.  ś.]    I.  pieścić   ś.  (szezeg.    o  dzie- 
ciach).    2.  pluskać   i.   w  wodzie    a.  płynie  jakim : 
Dzieci  ciaćkają  ś.  w  błocie.    3.  całować  ś. 
XCiaći(anie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ciaćkać. 
[Claćkować  się,  uje  ś.,  owal  ś.J  p.  Claciać  ś. 
fCiadrach,  a,  Im.  yj  obdartus.  <?  Por.  Ciarach  > 
[CiałilyJ  p.  Ciągły:    Ludzie    ciahli   i  mieszcza- 
nie, poddani  książąt,   szlachty.  St.  Lit.    <Sbrs. 
ciahły(j)> 
[Claka,  I,  Im.  I]  p.  Czako. 
ICIakać,  a,  al]  p.  Ciachnąć  i  Cmoknąć. 
Cialeczko,  a,  Im.  a  p.  Ciało.  <CIAŁ> 
Ciałko,  a,  Ira.  a  I.  p.  Ciało.  2.   y.najprostsza  czą- 
steczka świata  materjalnego,  atom.  3.  anat.:  a)  Ciał- 
ka brodawkowate    w  nerkach,   brodawki,    X  ^'ro- 
daweczki,  fsub.ttancja  brodawkowa  nerek  (papillae 
renales).    b)  Ciałka  dotykowe,    ciałka  Pacciniego 
a.    Yatera  (corpuscula  tactus).  c)  Ciałka  kostne, 
jamki  kostne,  komórki  gwiazdowate,  kostne  (corpus- 
cula ossium).  d)  Ciałka  krwi  białe,  y,kulki  krwi 
białe,  limfatyczne.  e)  Ciałka  krwi  czerwone,  y^kul- 
ki  krwi    czerwone,   krążki  krwi   (corpuscula    san- 
guinis).  f)  C.  łzowe  p.  Mięsko,  g)  C.  mirtowe  p. 
Mięsko,  h)  Ciałka  nasienne,  nitki  nasienne,  plem- 
niki, X  cerkarje  nasienne,  X  zuiierząłka,  żyjątka  na- 
sienni', f  robaczki   nasieniowe  ('fila  spermatica).  i) 
Ciałka  oliwkowate  p.  Oliwka,  j)  Ciałka  powróz- 
kowate,  pęczki  powrózkowate,  piramidy  boczne,  od- 
nogi móżdżku   dolne  (corpora  restiformia).    k)  C. 
prążkowate  w  mózgu,   -^ ciało  prążkowate,  smugo- 
w«/e_(eorpus    striatum).    1)  Ciałka    pszenicowate 
ko.śei    gnykowej ,    f  rożki  pszeniczne,    rogi   mule, 
mniejsze  (cornua  minora).  ł)  f  Ciałka  pszeuieowa- 
te  krtani,  trzeszczki  (corpuscula  triticea).    ra)  C. 
rzęskowe  w  oku,  kółko  rzęskowe.^    f  białawy  pier- 
ścionek w  prążki  (corpus  eiliare").    n)  Ciałka  śle- 
dzionowe,    X  pęcherzyki    Malj>i(/hiego  (corpuscula 
Malpighii).    o)  C.  żółte    w  jajniku,    X  ciało  żółte 
(corpus  luteum).  4.  bot.:  a)  Ciałka  barwnikowe, 
chromopIasty  =  utwory proioplazmałyczne  w  ko- 
mórkach roślinnych,   od  których    zależy  zabarwienie 
kwiatów,  owoców,  korzeni  i  t.  d.   b)  Ciałka  raączko- 
twórcze,  leukoplasty-  twory  proloplazmatyczne, 
bezbarwne,  wytwarzające    ziarna    mączki  w  komór- 
kach roślinnych,  e)  Ciałka  a.  kulki  zieleni,  ciał- 
ka chlorofilu,   chloro  plasty  =  ticory  protoplaz- 


matyczne  zielone  w  komórkach  roślinnych  od  któ- 
rych zależy  zielony  kolor  roślin.  5.  Fdl  aornn  r^^iA 
koszuli  kobiecej. 


XCialkowaty  anat.  (corpuscularis)  złożony  z  cia- 
łek, zaioierający  ciałka. 

Ciało,  a,  Ira.   a,  [Ciele]   I.  anat.  =  a)  (corpus) 
ustroi    Ludzki   a.  zioierzęcy  jako   całość:    Człowiek 
składa  ś.  z  duszy  i  ciała.   Na  co  mi,  Panie,  ta      ....„  .,aw...„. 
sultaia  z  ciała,  co  m.  swobodną  duszę  skowała?  I  Chryste  Parue! :  A  słowo  ciał«inś.  etałoi  ski^deft 

315 


CULO 

Syrok.    0.   zdrowe,   kształtne.    Nabierać   ciała 
(  =  tuszy)   a     fbrać    C    Spadać    z   ciała.  a.    na 
ciele  a.  tracie  C    (=.chudnąć).   fKofi  na   ś.    uio 
mógł  brać   ciała   (  =  nie  dał  ś.  utuczyć).     Umar- 
twiać C.  Czuć    ból  i    w  całym    ciele.    Plamy  na 
całym  a.  po  całym  ciele.  Fiozstał  ś.  z  ciałem  a. 
fz  ciała  wyszedł   a.  fna  pokój  z  ciała  poszedł 
a.  tz  ciałem  ś.  rozdzielił.  Skar.  (zzttmari).  Przez 
dziury  w  ubraniu  wygląda  mu  C.  Świecić  gołym 
ciałom  (=być  gołym,  odartym).    Nosi  włosienuicę 
na  gołym  ciele.    Oddać  ś.  komu  a.  czemu  duszą 
i  ciałem  (  =  zupełnie,   z  zapałem).    Dziwuje  ś.  C, 
czego  nie  widziało.  Prz.  (  =  dziwi   ś.  głupiec  byle 
czemu).    Czystość   ciała   (  =  niewinność).    fPrzen. 
człowiek,  osoba;  istota,  stworzenie,  twór:  Białogło- 
wy mogą  mieć   lenno  w  tym,  co  na  swe  C.  ku- 
pią. Sz.     Błogosław    wszelkie    C.   imieniu    Jego. 
Wr.  Przen.  czloioieczeństwo,  natura  ludzka:  Chry- 
stus przyjął  na  ś.  C.  b)  części  miękkie  otaczające 
kości,  u  zwierząt  mecso ;  C.  jędrne.  Kazał  go  tak 
długo  bić,  ażeby  C.  jego  od  kości  odpadło.  Skar. 
Kazał  męczennikowi  drzeć  C.  z  kości.  Skar.    c) 
(cadaver)  trup,  ziułoki,  umarły,  nieboszczyk:  Grze- 
bać, chować,    eksportować,    pokropić,    balsamo- 
wać C.  Zmartwychwstanie  ciał.  Ciała  poległych 
walały  ś.  po  polu.    d)  część  organizmu  ludzkiego: 
XC.  ciałka  nasiennego,  jego  główka;"  C. 
Highmora,  fHigmorjusza,   ośrodek  ją- 
dra (corpus  Highmori);  C.  jamiste,  gębcza- 
ste,    gąbczaste,  wałki  jamiste   prącia 
a.  łechtaczki  (corpora  cavernosa);  C.  maci- 
cy, fkorpus  macicy  (c.  uteri);  C.   obce  (c. 
alienura)  każda  rzecz  niepłynna,  przebywająca  przy- 
godnie w  ustroju;  f  C.  piramidalne,  piramidy 
przednie  rdzenia  przedłużonego  (pira- 
mides  medullae  oblongatae);  fC.  prążkowate 
a.  smugowate  p.  Ciałko;  C.  szklane,  szkli- 
ste oka,  t  c  i  e  c  z  s  z  k  1  a  n  n  a,  f  li  u  ra  o  r  szkla- 
ny)   tP^^yn    szklanny  (humor  yitreus):    ii,', 
stwardniałe,  fgłąbiaste,   totrętwia4t-, 
spoidło  wielkie,   największe   mózgowe 
(c.  callosum);  C.  Wolfa  p.  Nerk.-);  XC.  żółte  p. 
Ciałko,  e)  przen.:    Oblec   ś.,  jjrzybrać  ś.  w  C.= 
urzeczywistnić  ś.:    Projekt  ten  w  krotce  przybrał 
ś.  w  C.     Są   (organizacje),  dla  których  (rauzyka 
jest)  ciałem  rayśli,  nie  raogących  ś.  inaczej  uprzy- 
toranić.  Krasz.  2.  [C]  mięso:  Świnie  C- świninu, 
ińeprzowina.  3.  Ci  krew  Pańska  a.  XC.  Pańskie, 
Chrystusowe,  Boże  =  Eucharystja,  Hostja,  Komun/n, 
Najświętszy    Sakrament.     4.    Boże    G.^urorzi/.^^iuśc 
religijna  katolicka   na  cześć    Najświętszego  Sakra- 
mentu :  Na  Boże  C.  Po  Bożym  Ciele.  W  Boże  C. 
Oktawa  Bożego   Ciała.    5.  cielesność,  zmysłowaść, 
zmysły,  krewkość,  namiętność,  chuć:  Dogaclzać  cia- 
łu. Alboż  to  człowiek  nie  Ć.?  Oss.  (=cz),'  w  na- 
szych żyłach  nie  krew  płynie).    Co  C.  lubi,  to  du- 
szę gubi.    Prz.     6.  przen.    ogół,    organizm   czego; 
zgromadzenie,    zebranie,    komjńet  osób,    korporacja, 
personel:  Zespolić  ś.  w  C.  polityczne.  C.  nauczy- 
cielskie, uniwersyteckie.    C.  prawodawcze  =  .'?ejm 
we  Francji  za  Napoleona  I  i  Hf.  C.  hypoteczne, 
tabularne.  C.  Ay])\oma,tyczne  =  komplet  posłóto  za- 
granicznych przy  danym   dworze.     7.    w    naukach 
przyrodniczych,  ograniczona  część  materji,  materja, 
jestestwo,  substancja:    C.  stałe,    płynne  a.  ciekłe, 
lotne  a.  gazowe.    C.    organiczne,    nieorganiczne. 
C.  przezroczyste.    Ciała    nie    mogą   ś.  przenikać 
nawzajem.  Przen.  istota  materjalna:  Słowo  ciałem  ś. 
stało  (=  człowiekiem).  A  słowo  ciałem  ś.  .stało  -  a) 
słowa  modlittcy:  Anioł  Pański;  b)  fna  widok  dziw- 
nego zjawiska)  a  to  co  I  o  dla  Boaa!  Jezu  Chnisul 

m ,.  ,        .        .  .     .  •  .  .  .' 


CIAŁOBÓJCA 


ClAKAf'' 


ty  8.  tu  wziłjł?  8.  astr.:  Ciała  niebieskie  =  r/(mz- 
zdy  czyli  Kło7\ca,  planety,  L<^iężyce,  mgławice,  kome- 
ty, gwiazdy  opadające,  aerolify :  O  obrocie  ciał 
niebieskich.  9.  chein.:  O.  \)r()Ste=  pierwiastek.  C. 
■/.lożouc -związek.  C  izoniorficziu",  izomeryczne, 
l)()liineryczne.  C.  aromatyczne,  tiiiszczowe.  10. 
lii.:  C.  astralne  (u  teozofów  a.  okultystów)  =  a'ato 
.'subtelne,  eteryczne,  pośredniczące  między  organizmem 
u  duazą;  pierwiastek  kierujący  rozwojem  organizmu. 
II.  leśn.  biel  pod  korą  drzewa:  Kora  łatwo  ś.  od- 
dziela od  ciała.  12.  mat.  =  a)  bryla,  figura  trój- 
wymiarowa, b)  układ  liczb  iii(ij(icych  pewne  idax- 
ności  wKpólne:  G.  liczb  wyniiernycli  a.  C.  wy- 
mierne. Zdr.  Ciałko,  Ciałeczko.  Zgr.  Cielsko, 
XCieli8kD.  <CIAL> 

xCiałobójoa,  y,  Ira.  y  zabójca  ciała,  morderca. 
<CIAL+BI> 

XCiałochrońca,  y.  Im.  y  obrońca  czyjej  osoby, 
gwardzista,  drabant,  drab.    <C1AŁ-|-CHR0N> 

yCiałogrzej,  a,  Im.  e  to,  co  rozgrzewa  ciało. 
<CIAL+GRZ(E)> 

fCialokupiec,  pca,  Im.  poy  I.  handlarz  niewol- 
ników. 2.  handlujący  dziewczętami,  handlujący  iy- 
wym  towarem,  rajfur.   <CIAłj-|-Kuj)iec> 

XCiaiolubny  oddany  ciału,  cielesny,  lubieżny, 
zmysłowy.    <CIAŁ4-LUB> 

XCiałonoŚny  mający  ciało,  iccielony,  ucieleśnio- 
ny, uczłowieczony.    <CIAŁ-|-NI()S> 

Ciałopalenie,  a,  Ira.  a  palenie  ciał  w  miejsce 
grzebania  ich:  Dozór  nad  ciałopaleniem  i  cmc- 
tarzami.   <CIAŁ-|-PAŁ> 

Ciałopalny  mający  związek  z  ciałopaleniem: 
'Cmentarzysko  ciałopalne.  Kop.  Ofiary  ciałopalne. 
Bern. 

X  Ciałoruch,  u,  Im.  y  I.  ruch,  agitacja,  mocja. 
2.  poruszenie  ciała,  giest,  giestykulacja.  <CIAŁ-}- 
Riich  > 

Clałoskład,  u,  Im.  y,  xCiałotwór,  xCiałoutwór 
skład,  budowa  ciała;  ustrój  anatojniczny  ciała. 
<CIAŁ-]-Z-}-KŁAD> 

XCiałotworny  lek.  (constitutionalis)  przym.  od 
Clałotwór.    <CIAŁ-f-TWOR> 

xCiałotwór,  oru,  blm.  p.  Clałoskład. 
Clałotwórca,  y,  Im.  y  stworzyciel  ciała. 
X  Ciałotwórczy :  Środki  ciał  o  twórcze  lek. 
(X remedia  organo-constitiientia). 

XCIałoutwór,  oru.  Im.  ory  ]).  Clałoskład. 
Trój.  <OIAŁ-|-TJ-fTWOR> 

f  Ciałowitość,  I,  blm.  rz.  od  Ciałowity.  Sień. 
fCiałowity  otyły,  tłusty.  Sień. 
X  Ciałowny,    xClałowy    mający    ciało,    złożony 
z    ciała:     Bóg    ciałowne    istoty    nadał    ruchem. 
Przyb. 

ICiałowodnistość,  I,  blm.,!  Wodocielność  !.?/'»(/- 
nislość  w  dalach  organicznych  ({(Uicojililegmatia). 
2.  lek.    (oedema)  pwc///m«,  opuchlina.     <CIAŁ-|- 

■wor)> 

XCiałowy  p.  Ciałowny. 

tCiałoŻerca,  y,  Im.  y  ten,  co  L  jiastwi  nad  ciałem. 

ICiama,  y,  blm.,  Dziamaj  mąka,  rzucana  na 
wrzącą  tuodą.   <  p.  Dziania  > 

[Ciamajda,  y,  Im.  yj  m.  i  ż.  p.  Ciamcia:  Juras 
C.  Krasz.  <Zap.  toż,  co  Gainajda,  z  podprowa- 
dzeniem pod  Ciamcia  > 

[Ciamcia,  I,  Im.  e  m.  i  ż.,  Ciamajda,  Ciamoia- 
Jamcla,  Ciamoiarymcia]  człowiek  rozlazły,  jlegma- 
j*i//,;,  ciepłe-kliiski,  ciura,  gamajda,  niedojda,  nie- 
j„rawa.   <^  Por.   Dziania  i   l)ziania('> 

l'Ciamoialamcla,  I,  Im.  ej  m.  i  ż.  p.  Ciamcia. 

u^iamciarymcia,  I,  Im.  ej  p.  Ciamcia.  <V> 

[Ci^amciowatyl  rozlazły,  niedołężny. 

[Cia)(nka,  I,  blm.)  zacierki  na  gęsto 


Ciamkaoz,  a.  Im.  e  zt.  dziecko.  <Por.  Ciamkać> 

[Ciamkać,  a,  ał,  Ćmakać,  Cimachać]  kląskać, 
wydawać  głos  przy  jedzeniu.   <Dźwn.  > 

[Ciamonić,  i,  Ił]  piszczeć,  szczekać  cienkim  gło- 
sem: Pieski  ziemne  ciaraoni.-^.    <Dźwn.> 

Cianka,  I,  Im.  I  zool.  (triehocephalus)  włoso- 
główka.  Gatunek:  C.  ludzka  (t.  dispar).    <?> 

fCianki,  [Cianki]  p.  Cienki.  B.  Sz. 

tClankość,  I,  blm.   rz.  od  Clankl.  B.  Sz. 

Ciap !  Clap !  I.  głos  tcyrażający  chód  powolny 
ociężały,  człap!  człap!  cłap!  cłap!:  Ledwie 
na  palcach  dreptał  C.  C.  Oss.  2.  głos  wyrażają- 
cy motcę  niewyraźną,  cedzoną.   <Dźwn.> 

[Ciapa,  y,  Im.  y,  Clapuga,  Czapa]  I.  m.  i  ż. 
śpioch,  o.^jjalec;  niezdara,  niedołęga :  Wielki  C. 
Oss.  2.  ra.  i  ż.  niezgraba.  3.  błoto.  4.  niechlujna 
dziewka.  5.  ręka. 

[Ciapać.  ple,  pał  i  C.  ś.]  p.  Ciapnąć. 

[Ciapanie,  a,  blm.]    czynność  cz.  Ciapać. 

[Ciapcia,  I]  I.  Ira.  e  powolna,  niezdarna  kobie- 
ta. 2.  blm.  a.  [Clapciocha]  kapusta.  3.  [Ciapcie, 
ów,  Im.]  pog.  mieszczanie. 

[Clapciary,  ów,  blp.]  chodaki.  <p.  Kapcie > 

[Ciapciocha,  y,  blm.]  p.  Ciapcia. 

[Clapcioń,  a,  Ira.  e]  człowiek  głupkowaty. 

XCiapciuch,  a.  Im.  y  frankista,  Żyd  ochrzczony, 
należący  do  sekty  frankistów :  Rękopis  ks.  Kitowi- 
cza  opisuje  następujące  wiary:...  ciapciuchów 
czyli  franków.  Goł.   <?> 

[Ciapka,  I,  Im.    I]   cętka:    Materjał    w    ciapki. 

[Clapkać  się,  a  Ś.,  ał  ś.]  I.  biegać  po  rzadkim 
błocie.  2.  zbryzgać  ś.  błotem.    <?Dźwn.  > 

[Ciaplać  się,  a  ś.,  ał  ś.]  babrać  ś.,  pluskać  i. 
<?  Dźwn.  Por.  Taplać  > 

[Claplak,  a,  Im.  ij  .szeroki  garnek.   <?> 

[Ciapnąć,  nie,  nął,  nied.  Ciapać,  Clopać,  Cza- 
pać]  1.  odezwać  ś.  niewyraźnie,  bąknąć  słówko: 
Oiapał,  jakby  nie  wiedział,  co  mówić.  Oss.  2. 
uderzyć  zlekka  siekierą,  szablą,  dziabnąć.  3.  nied. 
wlec  $.,  leźć  po  błocie,  człapać  ś.,  szłapać  i.  4.  je- 
dząc, ugryźć  nieobyczajnie.  5.  uderzyć  ręką,  kijem. 
6.  stąpnąć  niezgrabnie.  7.  nied.  pływać  nieumie- 
jętnie. 8.  nied.  a.  [Ciapać  ś.]  iść  po  błocie.  9.  strą- 
cić owoc  z  drzeica.  10.  nied.  gryźć,  rwać,  rozry- 
wać: Pies  ciapie  trawę.   <Dźwn.  > 

[Ciaporek,  rka.  Im.  rki]  koziołek;  myśl.  młody 
samiec  koziaj.   <p.  Cait> 

jCiaptaczka,  i,  Im.  i]   błoto  przepaściste. 

|Clapu!|  w.  naśUuloiranie  odgłosu:  a)  bieżenia  po 
błocie;  b)  uderzania;  c)  głośnego  jedzenia. 

rClapu-ciapu  nieod.]  rz.  p.  Clapugrooh. 

[Ciapuga,  i,  Im.  i]  ji.  Ciapa. 

[Ciapugroch,  a.  Im.  y,  Ciapukapusta]  I.  człomek 
nieporządny,  lenitmj.  2.  a.  [Clapu -ciapu]  człowiek 
powolny,  niedołęga.   <C^iapu-|-(iROCll> 

I  Ciapukapusta,  y,  Im.  y]  p.  Clapugrocłi.  <Ciapu 
-f  Kapusta  > 

[Ciarach,  a,  Im.  y,  ClarasJ  pog,  1.  szlachcic  ułmgi; 
wogóle  szlachcic:  Wej,  ciaracliy,  dyć  i  my  nie  by- 
dło. Mick.  2.  surdiitoiriec,  chłop,  który  już  wyszedł  ze 
swego  stanu:  Nazwali  go  ciaracliem  i  przylgnęło 
to  do  niego.  Krasz.  3.  człowiek  dworski,  dworak. 
4.  mieszczanin.  5.  chłopak.  6.  chłop  titracjusz,  pi- 
jaczyna. 7.  oberwaniec.  Zgr.  [Ciaraszyskoj.  <Zap. 
od   (Mar;ić,   więc~brudas> 

fClarachowaty  I  pośledni,  mamy,  mizerny. 

[Clarać,  a.  ał]  I.  a.  [Ciarchać,  Siustać]"łnt>>ii«<5. 
2.  a.  [Ciorac]  loalać,  łirukać.  |C.  Ś.  |  I.  zamieniać 
i.:  Ciarajmy  sie  z  ko/iini.  2.  a.  [Ciorać  ś.]  tarzać 
ś.,  walać  ś.,  wycierać  ś.,  przewracać  ś.  po  ziemi: 
Chłopak  ciara  ś.  po  trawie    3.  włóczyć  ś.    <?> 


31(> 


CURAPATA 

Clarapata,  y,  Im.  y  I.  Xp.  Szerepetka.  2.  [C] 

dujący  szlachcica.     <Może  Włos.  (ac)ciari)atore 
=  fuszer,  partacz > 

Claras,  a,  Im,  y]  p.  Clarach. 
Clarastwo,  a,  blm.J  I.  lichota.     2.  wanatki. 
Claraszyna,  y,  Im.  y]  darach  godny  politowania. 
Claraszysko,  a,  Im.  a]  m.  i  ni.   p.  Clarach. 
Clarcha,  y,  Im.  y,  Clarha]    cięiar    (na  wozie). 
<Slc.  farcha,  z  Węg.  tereh;  por.  Tara> 
Clarchać,  a,  al]  p.  Ciarać. 
CiarczyHa,    y,    Itn.    y]    p.  SHwa. 
Clarha,  y,  Im.  y]  p.  Clarcha. 

Clarka,  I,  Im.  I  I.  bot.  p.  Śliwa.  2.  owoc  śliwy 
tami.  3.  rC.]  =  a)  cterme.  h)  czarna  jagoda,  c) 
w  Im.  zacierki,  a)  w  Im.  lekki  dreszcz,  zimno, 
mrowie,  mrówki:  Strach,  aż  mię  ciarki  przeclio- 
dzą.  Aż  mi  ciarki  po  krzyżach  a.  po  skórze  a. 
po  plecach  chodzą.  <TARN> 

Clarkówka,  I,  Im.  I,  Tarkówka,  Tarnkówka  ro- 
dzaj wódki,  nalewka  na  ciarki. 

tClarlatan,  a,  Im.  i  p.  Szarlatan.  Zdr.  fClar- 
latanek.     <Wło6.  ciarlatano> 

t  Clarlatanek,  nka,  Im.  nkowle  p.  Ciarlatan. 

t  Clarlatanerja,  I,  blra.  p.  Szarlataństwo. 

t  Clarlatanlć,  I,  II  p.  Szarlatanić:  Apjan  za 
czasów  Cezara  po  całej  ciarlatanil  Grecji.  Pilch. 

t  Clarlatanizm,  u,  blm.  p.  Szarlataństwo. 

t  ClarlatańskI  p.  Szarlatański.  t  Po  ciarlatań- 
Sku  przys.  =jak  szarlatan. 

t  Clarlatańsko  przys.  od  ClarlatańskI.  L. 

t  Clarlataństwo,  a,  blm.  n.  Szarlataństwo. 
Clarnąć,  nie,  nął,  Carnąć]  potrzeć,  otrzeć.    [C. 
*.J  otrzeć  L     <TR> 

[Clarnieć,  eje,  al,  Clernieć]  drętwieć,  cierpnąć: 
Ręce  mi  ciarnieją.    <TARN> 

[Clarnota,  y,  Im.  y]  ladaco,  nic  dobrego.  <Zap. 
do  Ciarać > 

[Ciasek,  Ska,  Im.  Skl,  Clasko]  narzędzie  do  wy- 
garniania węgli  z  pieca  piekarskiego.  <  Może 
CIOS,  por.  Pocias(e)k> 

[Clasko,  a,  Im.  a]  p.  Ciasek. 

Ciasno  przys.  od  Ciasny,  st.  w.  Ciaśniej, 
X  Cieśniej ;  Przybył  drugi  i  dziesiąty  i  nio- 
ciasao  jest  nikomu.  Pol.  XC.  tu  dla  tych  ich- 
mościów  (  =  gardzą  nami,  stronią  od  jia.s).  Oss. 
XCiasnoby  było  Waćpanu  w  naszym  towarzy- 
stwie. Oss.  {-nie prosimy).  XC.  komu=_;es<  w  am- 
barasie, w  opałach:  Zewsząd  C.,  uciekać-li,  czyli 
Stać  w  kroku.  Pilch.  xPi'zełożony  cieśniej  ich 
chował,  niż  oni  chcieli.  Biel.  M.  {  =  ściślej,  więcej 
w  karbach).  Jeden  ciaśniej  trzyma  przeciwnika, 
drugi  stawi  mu  pole.  Nagur.  XC.  co  rozumieć 
(=w  ściślejszym  znaczeniu),  f  C.  pi'zykazujemy 
(—srogo,  surowo).  +  Przez  przysięgę  nasze  uczy- 
nioną tym  8.  cieśniej  obowiązujemy  (—silniej, 
urorzyściej).      <CISK> 

[Ciasnocha,  y,  Im.  y],  f  Clasnocha  I.  spódnica. 
2.  koszula.  3.  dolna  część  koszuli  kobiecej.  4. 
spodnia  koszula.  5.  f  przepaska  noszona  przez 
panny  na  piersiach,  6.  pudendum  muliehre.  7. 
panna.  8.  udająca  pannę,  drożąca  i.  Zdr.  [Cias- 
noszka],  f  Ciasnoszka. 

XC'asnodlonl  skąpy,  nieużyty.   <CISK-|-Dłoń> 

XCiasnodrogl  mający  wązkie  drogi:  Kraj  C. 
Oss.  <CISK-}-DROG> 

Ciasnoglowy  ezlo'w\ek  =  mający  ciasną  głowę,  tę- 
pego mnyshi.     <CISK4-GŁ0\V  > 

[Ciasnoszka,  I,  Im.  I],  f  Ciasnoszka  p.  Ciasno- 
cha: Ona  ś.  drapie  w  nóżkę,  podniósszy  cias- 
noszkę.  Koch. 

Ciasnoszyi  mający  ciasną  szyję:  Ciasaoszyja 
flasza.  Kn.     <  CISK-l-SZY(J)  > 


CIAŚNTUCHNO 

Clasność,  i.  Im.  i,  Ciasnota    I.    rz.    od  Ciasny : 

C.  przejścia.  Przen.:  C.  umysłu  (  =  tępość).  2. 
Xw  Im.  wązkie  przejścia,  cieśniny,  wąwozy  :  Już 
swoje    hufy    przez  ciasności  przeprawili.  Warg. 

3.  t  ścisłość,  skrupulatność,  ścisłe  pilnowanie,  prze- 
strzeganie: Kto  soboty  u  Żydów  nie  czcił,  tego 
Bóg  kamionować  kazał;  jednak  C.  ona  święce- 
nia na  szkodę  ś.  ludzką  nie  ściągała.  Skar.  4. 
t  ucisk,  bieda,  ostateczna  potrzeba,  ostateczność, 
opały:  Jużeś  w  tej  ciasaosci,  że  nie  masz  nad 
czym  myśleć,  tylko  uciekać.  Oss. 

Ciasnota,  y,  Im.  y  p.  Clasność;  miejsce,  pomie- 
szczenie cicfme :  Jak  tu  mieszkać  w  tej  ciasnocie! 

XCiasnoustność,  i,  blra.  anat.  (microstomia) 
wrodzona  ważkość  szpary  ustnej,  ścieśnienie  ust. 
<C1SK4-US(T)> 

XCIasnousty  mający  od  urodzenia  zbyt  mott 
usta,  m  a  ł  o  u  s  t  y. 

Ciasny,  st.  w.  Ciaśniejszy,  xCieśniejszy  \.nie- 
przestronny,  za  mały,  za.  szczupły:  Ciasne  miesz- 
kanie, przejście,  obuwie.  Przen.:  Ciasna  głowa 
{  =  niepojęta,  tępa).  Ciasne  pojęcia  (=  ograniczo- 
ne). Przen.:  Zapędzić  kogo  w  C.  kąt  ==  postawić 
w  położeniu  bez  wyjścia,  przyprzeć  kogo  do  muru 
i  napędzić  mu  strachu;  skrępować  go  wywodami. 
2.  Ciasna  dioń  =  zaciśnięta,  skąpa.  3.  y^szczupty, 
skromny,  mały :  C.  majątek.  Mara  kawał  roli 
dosyć  C.  4.  •{•  ścisły,  skrupulatny,  surowy :  Cias- 
ne (suraienie),  które  i  małego  grzechu  lekce  so- 
bie nie  waży.  Skar.  Jaką  wymówkę  na  onyra 
ciasnym  sądzie  ostatecznym  raieć  będziem?  Skar. 
5.  t  przen.  surouty,  twardy,  skromny :  Surowy  ży- 
wot i  C.  na  wsi  wiódł  Skar.  Życie  ciasne.  6. 
anat.  fu  zwierząt):  C.  St&w  =  stawowe  połączenie 
kości,  bardzo  mało  ruchome.     <CISK> 

Ciasteczko,  a.  Im.  a  p.  Ciastko.    <  CIAST > 

Ciastko,  a,  Ira.  a  I.  przysmak  z  ciasta:  C.  cukier- 
nicze, domowe,  drożdżowe,  parzone,  francuskie, 
z  kremem.     2.  [C]  klu.<<ki  lane.    Zdr.  Ciasteczko. 

[Clastkoń,  a.  Im.  e]  sprzedający  ciastka  po  ulicy. 

[Ciastnica,  y,  Im.  e]  niecka. 

Ciasto,  a,  Ira.  a  I.  mąka  rozczyniona:  C.  na 
chleb,  na  bułki,  na  kluski.  C.  wyrośnięte.  Bić, 
wałkować,  zagniatać,  wyrabiać  C.  Szynka  pie- 
czona w  cieście.  Jabłka  zapiekane  w  cieście. 
Dałby  i  C.  z  dzieżą.  Prz.  (  =  i  koszulę  z  siebie). 
Młode  C,  piek.  =  które  nie  wyleżało  swego  czasu 
przed  pieczeniem.  2.  a.  w  Im.  pieczywo  wykwintne: 
C.  wielkanocne.  C.  francuskie  (  =  z  mąki,  wody 
i  masła).     3.  gęsta  breja :     Rozrobić    glinę  na  C. 

4.  t  p.  Ciastoch.  5.  apt.:  C.  pigułkowe  =  wi!es.2;a- 
nina  leków,  służąca  do  sporządzania  pigułek.  6. 
farb.  odcedzony  osad  barwnika  a.  zaprawy,  nieroz- 
puszczalny w  wodzie:     C.  cynowe.    < CIAST > 

t  Ciastoch,  a,  Im.  y,  f  Ciastuch,  f  Ciasto, 
t  Ciastuszko  człowiek  miękki,  zniewieściały,  ciepłe 
kluski,  nie  mający  swego  zdania. 

Clastowaty  podobny  do  ciasta  .murowego,  dający 
ś.  gnieść  jak  ciasto:     Glina  ciastowata. 

Ciastowy  przym.  od  Ciasto:  Chleb  domowy 
woniejący,  jak  tego  żadne  dziś  naśladowania 
ciastowe  nie  potrafią.  Dzierż. 

t  Ciastuch,  a,  Ira.  y  I.  p.  Ciastoch.  2.  w  Im. 
kluski  mejskie  obwarzane. 

t  Ciastuszko,  a,  Ira.  a  p.  Ciastoch.  < 

Ciaścisto  przym.  od  Ciaścisty. 

Ciaścistość,  I,  blm.  rz.  od  Ciaścisty. 

Ciaścisty  1.  niewy pieczony,  zakalisty,  gliniasty: 
Chleb  C.     2.  grzązki,  gliniasty:    Droga  ciaścista. 

fCiaśla,  I,  Im.  e  p.  Cieśla.  Park. 

XCiaśnina,  y,  Ira.  y  p.  Cieśnina.  <CISK> 

Ciaśniuchno  przys.  od  Ciaśniuchny. 


317 


CIAŚNIUCHNY 

Claśnluchny,    ClaśnIutkI,    CiaśnIutertkI   zupełnie 

cla.s-n//,  bardzo  ciasny. 

ClaśniuteńkI  p.  Claśnluchny. 

Ciaśniuteńko  przys.  od  ClaśniuteńkI. 

ClaśnIutkI  p.  Claśnluchny:  Przeszedszy  C. 
przedpokój,  znalazł  b.  zaraz  w  saloniku.    Krasz. 

Ciaśniutko  przys.  od  ClaśnIutkI. 

[Ciata,  y,  Im.  y,  Ciota]  czarownica,  wiedźma' 
<  Ciota  z  niewłaściwym  odchyleniem  a> 

Clawniata,  y,  Im.  y  bot.  (ocotea)  roi.  z  rodzi- 
ny watorzynowatych.     <?> 

Ciąć,  tnie,  oląl,  [Clć,  Clnać]  I.  ci%ó  =  wyciąć, 
rznąć,  rąbnąć,  smagnąć :  Aż  mózg  prysnął,  tak  mię 
cią;ł  bezbożny.  Boh.  Raz  tnij,  dwa  pchnij,  gdzie 
o  gardło  idzie.  Prz.  C.  pałaszem,  toporem,  ba- 
tem (=zaciąć).  C.  kogo  przez  łeb.  2.  cz.  nied.  = 
a)  rznąć,  strzyc,  krajać:  C.  nożem,  nożyczka- 
mi. C.  w  kawałki  a.  na  kawałki.  C.  kła- 
mi, zębami  =  gryźć,  kąsać:  Komary,  pchły 
tną.  Mole  tną,  futro  (  =  jedzą).  C.  rózgą, 
batem=.'>ific,  smagać,  ćwiczyć,  chłostać.  Przen.:  C. 
kogo  słówkami  =  docinać,  przymawiać,  dogryzać 
mu:  Ciął  go  słówki,  że  ś.  aż  po  czole  poskro- 
bał.  OsR.  Oto  słowa,  któremi  cięli  ranie,  jak 
szpicrutą.  Sienk.  b)  ścinać,  wycinać,  rąbać:  G. 
drzewa,  las,  drogę  w  lesie,  c)  przen.  śmiało  wy- 
powiadać, rąbać:  C.  komu  prawdę  w  oczy.  Ciął 
mu  kompleraenta.  Oss.  d)  przen.  grać  chwacko, 
rznąć:  C.  od  ucha.  C.  mazura.  Muzyka  tnie. 
C.  w  karty,  e)  rznąć  =  wykonywać  jakąś  czynność 
z  pewną  energją:  Tnie  chrapickiego.  Syrok. 
C.  kieliszek  po  kieliszku.  Oss.  (  =  wychylać),  f) 
t  dokąd  =  biec,  rznąć,  pędzić,  machać,  g)  [C] 
kosić.  C.  ś.  I.  rąbać  i.,  siec  i.:  Cięto  ś.  bez 
pardonu.  Sienk.  2.  przen.  docinać  sobie,  rąbać 
ś.,  dogadywać  sobie  ostro.  3.  w  karty,  ciąć,  rznąć 
w  karty:  Czasem  od  święta  ciął  ś.  w  karcięta. 
Syrok.  <CN> 

t  Ciądacz,  a,  Im.  e  p.  Clążaoz. 

t  Ciądza,  y.  Im.  e  p.  Ciąża. 

t  Clądzaoz,  a,  Im.  e  p.  Clążaoz:  Ciąża  prze- 
rzeczona,  acz  C.  nie  ma  prawa  jej  chować,  ma 
być  do  włostnego  sędziej  doniesiona.  Św.  z  Woc. 
<CIĘG> 

t  Ciądzać.  a,  al  p.  Clążać:  Byka  wdów  jego 
ciądzają.  Bud.  (  —  zajmują,  biorą  w  zastaw).  Ta- 
ko długo  ma  być  ciądzan,  jen  zabił  szlachcica, 
kako  długo  ta  wina  nie  będzie  zapłacona  (-fan- 
iowany).     Ziemianina    końmi      abo     bydłem     C. 

t  Ciądzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ciądzać: 
Ustawiamy,  aby  sędzia  i  podsandek  na  C.  nie 
wiancej  niźli  dwu  czeladzinu  z  służebnikiem  po- 
syłał. 

t  Clądzenie,  a,  Ira.  a  rozprawa  sądowa,  postępo- 
wanie sądowe:  Ciądzenia  s^^iw  —  sprawowanie  są- 
du ;  pociąganie  do  odpowiedzialności. 

t  Clądzić,  I,  II  p.  Clążać:  Mieniła  ś.  być  bar- 
dzo krzywdzoną  a  ciądzoną. 

Ciąg,  u,  Im.  I,  [Cięg]  I.  X ciągnięcie, pociąg :  Ho 
ciągu  zażywają  s.  konie  a.  do  karet.  Kluk.  2. 
Xw  piśmie,  w  rjsnaku -pociągnięcie,  rys,  .'sztych: 
XŁaciń8kie  litery  z  jednych  ciągów  są  złożone. 
Łs.  XPięknym  ciągiem  pisze.  Pisać  jednym 
ciągiem  (  =  nie  przerywając).  3.  ciągnięcie  do- 
kąd-dąienie  dokąd,  przeciąganie:  XC.  wojska. 
C.  ptaków  =  a)  myśl.  i  [C],  lot,  przelot  dzikich 
ptaków,  b)  przelatywanie  ptaków  w  porze  pa- 
rzenia i.  C.  zwierząt,  myśl.:  Krzyżowały  ś.  na 
polance  liczno  drogi  zwierząt  leśnych,  których 
ciągi  tędy  widocznie  wypadały.  Dyg.  4.  przeciąg, 


CIĄGLIWY 

pasmo,  szereg:  C  dni  szczęi^liwych  ma  także 
swoje  przygody.  Niera.  X  C.  żołnierzy  i  t.  p.  ^ 
szyk,  rząd,  szereg,  linja:  W  jednym  ciągu  kilka- 
set żołnierzy  stało.  Oss.  C.  wozów  i  t.  [1.  =  sze- 
reg, poczet,  łańcuch,  rząd,  sznur:  Różycki  dał  przy- 
kład, paląc  swoją  bryczkę  i  przywodząc  nas  do 
pozbycia  ś.  niepotrzebnych  ciągów,  które  mogły- 
by tylko  marsz  utrudzać.  Budź.  5.  W  ciągu  =/W- 
czas;  "W  ciągu  rozmowy  (=10  <rafcae^.  W  ciągu  lat 
kilku.  6.  pasmo,  wątek,  następstwo,  kontynuacja :  C. 
myśli,  opowiadania.  Dalszy  C.  (artykułu,  po- 
wieści) nastąpi.  7.  cząstka  artykułu  w  jednym 
numerze  czasopisma:  Będzie  tej  powiastki  na 
pięć  ciągów.  8.  w  oraniu  =  brozda.  9.  [C] 
cug  koni.  10.  j  p.  Ciąża :  Ma  być  posłań  na  C. 
Rzeczy  na  ciągi  wydane.  II.  f  anat.  p.  Prze- 
ciąg. 12.  fl.  silniejszy  prąd  wody  w  danym  miejscu. 
13.  gie.  i  gór.:  C.  powietrza  =  przeciąg,  prze- 
wiew, prąd,  cug:  C.  sztuczny  w  kopalni.  C. 
warstw  =  następstwo,  w  jakim  i.  rozciągają.  14. 
f  mat.  postęp:  C.  rosnący,  malejący.  [Ciągiem, 
Cięgiem]    przys.  ciągle,  wciąż.   <CIĘG> 

[ciąg]  przys.  ciągle.     <  CIĘG  > 

Ciąga,  i.  Im.  1,  Gąsior  gór.  drążek  złączony  ze 
stawidłem    koła   wodnego    w  pogródkach  fryszerki. 

ClągaCZ,  a,  Im.  e  I.  X<e«,  co  ciąga  a.  ciągnie. 
2.  [C.j  drąg  z  hakiem  (narzędzie  kowalskie). 

XClągaczka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Ciągaoz. 

Ciągać,  a,  ał  i.  powłóczyć,  suwać,  szurać:  C. 
nogi  a.  nogami.  0.  kogo  po  ziemi.  C.  stołkiem.  2. 
włóczyć,  prowadzać,  wodzić :  C.  kogo  po  kątach,  po 
świecie.  3.  kogo  po  sądach  =  procesować,  prze- 
śladować procesami:  Zawstydzi  ś.  tak  wielkiego 
rycerza  przed  sądy  C.  Sienk.  C.  ś.  I.  loodzić  i.: 
Ciągają  s.  za  łby,  za  włosy.  2.  X  =  ciągać  ś.  po 
sądach  =  procesować  ś.,  pieniąc  ś., praioować  ś.:  Cią- 
gają ś.  ludzie  między  sobą  i  powierzają  ś.  kau- 
zyperdom.  Jeż.     <CIĘG> 

[Ciągadło,  a.  Im.  a,  '^Clążadło,  Clęgadto,  Cięża- 
dlo,  Cięga]  I.  drąg  przy  grządzieli.  2.  dyszel 
u  pługa.  3.  spójnie  w  jarzmie.  4.  żerdka,  przy 
miechu  w  kuźni.     5.  koło  do  ciągnięcia.   <  CIĘG  > 

Clągalnia,  i.  Im.  e  p.  Ciągnica. 

[Clągalnik,  a,  Im.  i,  Clęgalnik,  Ciąglelnlk]  I.  ha- 
czyk u  dyszla  do  zakładania  bark.  2.  lina  u  nie- 
wodu. 

Ciąganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ciągać. 

Ciąganie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Cią- 
gać ś. 

Ciąganka,  i,  Im.  I  posp.  cukierek  ciągnący  i. 
w  ustach. 

[Ciągarek,  rka.  Im.  rkł]  rodzaj  śnie  w  kółkach 

u  pługa. 

Ciągarka,  i,  Im.  I  I.  p.  Ciągnica.  2.  część 
składowa  pługa. 

Clągarz,  a.  Im.  e  I.  a.  f  Hasplarz  gór.  robotnik 
przy  kołowrocie.  2.  [C]  robotnik  w  kopalni,  ciąg- 
nący iragonik  z  węglem. 

[Ciągatura,  y.  Im.  y]  p.  Cygatura. 

[Clągawica,  y.  Im.  e]  p.  Ciągota. 

XCIągawka,  I,  Im.  I  p.  Ciągota. 

'CiągawyJ   koń  =  dobry  do  ]>ociągu. 
Ciąglel,  gia.  Im.  gie]  narzędzie  bednarskis. 
Clągleinik,  a.  Im.  i]  p.  Ciągainik. 

[Ciągiem]  przys.  p.  Ciąg. 

Ciągle,  X Ciągło,  [Cięgle,  Cięglem]  przys.  tociąż, 
bezustannie,    nieustannie. 

Ciąglioa,  y,  Im.  e  I.  gór.  p.  II.  2.  X  min.  p. 
Glina. 

Clągliwość,  i,  blm.  rz.  od  Ciągliwy. 

Clągilwy,  Rozciągliwy,  xCiąglawy,  xCięgly,  bł. 
Ciągły  dający  ś.  wyciągać  na  cieniutkie  nici,  druty 


dl8 


CIĄGŁAWO 

nie  rirqc  L  przy  tym  :  Kauczuk,  szkło  roztopione, 
siuoła,  niektóre  metale  są  ciijpliwe. 

xCląglawo  przys.  <><!  Ciąglawy. 

XCIąglawość,  I,  bliu.  rz.  od  Ciąglawy. 

X  Ciąglawy  p.  Ciągliwy. 

[Ciągłego]  wciąż,  ciąrfle. 

X  Ciągło  p.  Clągie:  W  pisaniu  są  płosfci  wiel- 
kie i  małe,  nieciił,^'ło  lub  C.  pisane.  Lei. 

1.  [Ciągło,  a,  im.  a]  czcić  ielazna  u  pługa,  łą- 
cząca  go    z  orczykiem. 

2.  [Ciągło,  a,  Im.  &]  sprzężaj ;  pańszczyźniana  ro- 
dzina clUopska,  posiadająca  jeden  sprzężaj.  <  Spol- 
szczenie Ukr.  tiahło,  Brs.  ciahłi  ;  por.    Ciahły> 

Ciągłopapkowaty  mający  własność  ciągnącej  i 
papki.     <CIĘG-f  Papka  > 

Ciągłość,  I,  blra.  rz.  od  Ciągły.  <CIĘG> 

[Ciągłowo]  przys.  od  Ciągłowy. 

.[CiąglowyJ  ciągły,  słały. 

Ciągły,  yCięgly  l.  f  który  i.  ciągnął:  By- 
łem na  bankiecie  późno  w  noc  cij^głym.  Oss. 
2.  bł.  p.  Ciągiiwy:  Skóry  ciągłe.  Warg. 
Złoto  jest  tak  ciągłe...  Kluk.  3.  X  który  nacią- 
gają, napinają:  Łuk  C.  P.  Koch.  Struny  ciągłe. 
"Wiąz  C,  wkoło  okręcony  od  płodnej  macicy. 
P.  Koch.  (  =  smagły).  4.  nieprzenoany,  nieprzery- 
wany,  bez  luk:  Linja,  proporcja  ciągła.  XZie- 
mia  ciągła  =  s<a/a,  ląd.  Materja  ciągła  =  wypeł- 
niająca przestrzeń  bezwzględnie.  Tłumaczenie  ciąg- 
łej treści  =  nie  z  oddzielnych   zdań   ś.  składające. 

5.  bezustanny,  nieustanny,  bezprzestanny,  ustawicz- 
ny: Ciągłe  krzyki,  hałasy.  Ciągła  praca.  Mo- 
wa ciągła  (= proza).  Gość  C.  w  domu  (  =  stały). 

6.  [C,  a.  Clahly]  bydłem  pańszczyznę  odrabiający, 
pocieżny.  7.  fortep.:  Drzewo  ciągłe  =  ze  s^- 
jem  równym,  prostym,  bez  sęków.     <  CIĘG  > 

Ciągnąć,  nie,  nąl,  nęła  a.  gla,  nęło  a.  gło, 
fCfognąć,  Cygnąć]  I.  kogo,  co  =  prowadzić  na  inne 
miejsce  własną  siłą,  wlec:  Konie  ciągną  wóz. 
Koń  mizerny,  ledwie  ciągnie.  C.  do  góry  =  wm- 
dować.  C.  statek,  szkutę  innym  statkiem,  liną  = 
holować.  XC.  kogo  do  sądu  =  pociągać,  pozy- 
wać. C.  kogo  do  &reszi\ii  =  prowadzić  go  gwałtem, 
wlec.  C.  życie  =  pędzić,  prowadzić,  wieść  je  apa- 
tyczrne,  wegieiować.  C.  skąd  wodę  (np.  rurami) - 
prowadzić,  sprowadzać.  C  co  gdzie,  na  co,  do 
czego,  ku  czemu  —  kierować,  nakręcać,  zwracać: 
Na  swoje  koła  wodę  C.  Pot.  Żadne  nie  mo- 
że być  baczenie  na  sprawiedliwość,  gdzie 
wszystko  do  pożytku  ciągną.  Baz.  C.  do  siebie  = 
przyciągać:  Magnes  ciągnie  do  siebie  żelazo. 
Przen.:  pociągać,  wabić,  nęcić,  ujmować,  zjednywać 
sobie:  Każdego  to  do  siebie  ciągnie,  w  czym  ś. 
kto  kocha.  Rej.  Natura  wilka  do  lasu  ciągnie. 
Prz.  C.  za  sobą  =  pociągać  za  sobą,  sprowadzać : 
Występek  ciągnie  za  sobą  zgubę.  XC.  na  s.^ 
ściągać,  sprowadzać:  C.  na  ś.  karę,  klęskę,  nie- 
szczęście. L.  C.  kogo,  co  za  co  =■  rwać,  .szar- 
pać, drzeć:  Ciągnąć  kogo  za  włosy,  za  suknię. 
Ciągnąć  psa  za  ogon.  Dzwoniąc,  ciągną  za 
linę.  Ciągnąć  ucznia  za  uszy  -  a)  targać;  b) 
przen.  pomagać  mu  przy  promocji.  Przen.:  C. 
kogo  za  język  —  doprowadzać  go  do  wygadania  ś. 
z  czym.  2.  czym  po  czym  =  sunąć,  prowadzić, 
przeciągać :  C.  palcem,  linją  po  czym.  3.  co  = 
ciągnąć,  tworzyć;  prowadzić,  wyprowadzać:  C. 
linję,  mur,  wał,  rów.  Pismo  po  papierze  ciągną 
od  ręki  prawej  do  lewej.  Paszk.  C.  co  po  czym, 
pisząc,  rysując  (  =  kreślić).  C.  szlak,  malując.  C. 
gzyms  (urobić  go,  ciągnąc  modłą  po  zaprawie). 
4.  toyciągać,  wydłuiać:  C.  metal,  cukier  rozto- 
piony.    X  Serwety  ciągnione.  Vol.  (  =  wpasy  zfi- 


CIAGNĄĆ 

gwarni  tkane).  Cukierki  ciągnione.  C.  sprawę  = 
przeciągać,  przeiolekać,  rolec,  rozwlekać.  5.  mó- 
wiąc, przeciągać  (samogłoski),  śpiewać:  Podla- 
siacy  ciągną.  C.  ton  =  toyciągać,  wytrzymywać.  6. 
Xkogo  od  dnia  do  dnia  =  <r2^ma(i  go  na  słowie, 
odkładając ;  kazać  mu  czekać.  7.  co  dalej  =  pro- 
loadzić  dalej,  kontynuować :  C.  dalej  rozmowę. 
Kras.  XC.  oblężenie.  8.  •];■  7iaciągać,  napinać: 
Łuk  C.  Star.  Ciągnie  struny.  Li.  9.  Xrozcią- 
gać,  rozpinać,  wyciągać,  wyprężać,  szpanować:  C. 
skórę.  Tak  ciągnij  rzemyk,  żeby  ś.  nie  zerwał. 
Prz.  C.  kogo  na  torturach  (=  męczyć,  katować). 
C.  kogo  na  kole.  Przen.:  Twa  bojaźń  chwa- 
lebna, ale  ją  daleko  C.  nie  potrzeba.  Jabł. 
(= rozszerzać).  10.  wyciągać:  C.  bilet,  los.  C. 
kartę  w  grze.  C.  bank  (w  grze  karcianej) -ftyd 
bankierem ;  mieć,  trzymać  bank.  Pistolety  ciąg- 
nione. Jeż.  (jtrzy  pojedynku).  II.  naciągać;  ssać: 
Plaster  ciągnie.  Plastry  pęcherze  ciągnące  zo- 
wią  wezykatorja.  Krup.  Smok  dobrze  ciągnie. 
Dziecko  ciągnie  matkę  (  =  ssie).  Przen.:  drzeć, 
wyzyskiwać,  eksploatować,  żyłować:  W  targu  ciąg- 
nie, żeby  aż  koszulę  chciał  zabrać.  Oss.  Bodaj 
to  z  Żydem  sprawa:  rok  w  rok  można  go  C.  Oss. 
Przen.:  C.  z  czego  korzyści  =  czerpać,  osiągać. 
Przen.:  -J-  C.  z  czego  wnioski  —  wyciągać,  wypro- 
toadzać.  12.  w  siebie  =  wciągać,  chłonąć,  wchła- 
niać, ssać,  pić :  Pompa  ciągnąca.  Przen.:  Wezyr 
dostatki  państwa  w  ś.  ciągnie.  Kłok.  C.  wi- 
no =  pociągać,  łykać,  doić.  C.  iB,}k^=  palić,  pocią- 
gać. 13.  bart.  (o  pszczołach):  C.  woszezynę  = 
lepić  plastry.  14.  druk.:  C.  solut  =  składać.  15. 
garb.:  C.  z  przesypki  =  wyciągać  skóry  z  kadzi. 
16.  han.:  C.  weksel  =  przekazywać  go  na  osobę, 
która  nam  jest  dłuiną  a.  która  na  to  zezwoliła, 
trasować.  17.  cz.  ni.=a)  doką,d— dążyć:  Ciąg- 
nął z  wojskiem  do  ruskich  krain.  Biel.  M.  Na 
wartę  C.  Gdy  człowiek  do  miejsca,  do  którego 
ciągnie,  przychodzi,  cieszy  ś.  Białob.  Dzikie 
gęsi  ciągną  nad  miastem  (^przea^^^ay^^^.  Chmu- 
ry ciągną  z  za  dworu.  Len.  (  -  nadciągają). 
Przen.:  C.  do  czego  —  zmierzać,  mieć  ś.  do...:  Do 
wyższych  cnót  C.  Falib.  Do  tego  kresu  w.szyscy 
ciągniemy.  Białob.  Kto  podlega  ciału  i  we 
wszystkim  za  nim  ciągnie...  Pilch,  b)  Powietrze 
ciągnie  =  przeciąg,  cug  jest,  wieje:  Ciągnie  od 
okna  (—dmie,  dmucha).  18.  [C]  —  a)  wiosłować. 
b)  wędrować,  c)  przygotowyioać.  d)  lać  świece. 
C.  Ś.  I.  t  wyciągać  ś.,  przeciągać  ś.:  Ciągnę  ś. 
i  ziewam,  jako  ci,  którzy  ś.  ze  snu  dopiero  ocu- 
cili. Mąez.  2.  za  co,  •}•  po  czym  —  ciągnąć  co  na 
sobie,  .szarpać  i.,  drzeć  ś.  za  co.  Przen.:  f  C.  ś. 
za  nos  -poczuwać  ś.  do  czego.  Troć.  3.  wysilać  ś., 
szczeg.  w  wydatkach:  Pracuje  i  ciągnie  ś.  do 
ostatniego  grosza  dla  dźwignienia  ojczyzny. 
Ciągnie  ś.  jak  lis;  większy  rozchód  niźli  do- 
chód. Prz.  4.  a)  w  przestrzeni  =  i^ó  długim  pas- 
mem, rozciągać  ś.,  zajmować  miejsce :  Białawo 
ciągnie  ś.  pasmo  gór  Chęcińskich.  Słowiańszczy- 
zna ciągnie  ś.  od  Elby  do  Wołgi,  b)  w  czasie 
-trwać  bez  przerwy,  nie  ustawać:  Ciągnęła  ś.  je- 
go potomność  od  Piasta  do  Kazimierza.  Ciągnę- 
ła s.  nasza  rozmowa  o  wychowaniu,  gdy  ksiądz 
pleban  nadszedł.  Kras.  (=  toczyła  ś.,  kontynuowa- 
ła ś.).  5.  dać  ś.  wyciągać,  rozciągać;  wydłużać  ś. 
w  pasm,a,  w  nici:  Złoto,  szkło  roztopione  ciągnie 
ś.  6.  wlec  ś.,  przewlekać  ś.,  przedłużać  ś.:  Spra- 
wa ciągnie  ś.  bez  końca.  Chwile  e.  ciągną  dnia- 
mi, z  miesięcy  mam  roki.  Zabł.  7.  f  z  czego  =; 
iść  za  czym,  urynikać,  wywiązywać  ś.,  wypływać, 
wypadać:  Dnigą  tu  rzecz  wyraził,  która  z  j)ierw- 
szej    6.    ciągnie.     Żarn.    8.  f  do  czego  =  Z»rad  <., 


319 


CIĄGNIA 

mieó  i.,  rwać  i.  do  czego:  Pijanemu  reee  ś.  ciąg- 
nfj;  do  mężobójstwa.  Żarn.  9.  t  "^  ^^S^^  = 
zu-rtimó  ś.,  udawaó  i.:  C.  ś.  do  wyższego  pra- 
wa -  zwracać  ś.  do  wyższego  sądu.  C.  8.  do 
królewskiego  stolca.  Do  isca  eią.gnę  ś.  o  rzeczy 
przedane,  których  u  mnie  kto  inny  dochodzi.  Sz. 
<CIĘG> 

Ciągnia,  I,  Im.  e  I.  a.  Walcownia  warsztat  men- 
niczy, na  którym  wyciągają  ;płatki  złota,  srebra  a. 
miedzi  na  monety.  2.  Xhut.  walcownia  do  wycią- 
gania długich  blach  kruszcowych. 

Clągnica,  y,  Im.  e,  Clągalnia,  Ciągarka  maszy- 
na do  wyrównywania  wełny  wyczesanej. 

Ciągnienie,  a,  bim.,  Ciągnięcie  czynność  cz. 
Ciągnąć:  C.  loterji,  C.  do  wojska  =  losowanie. 
C.  drutu.  C.  dzikiego  ptactwa  =przelot,  przecią- 
ganie. 

Ciągnienie  się,  a  ś.,  blra.,  Ciągnięcie  ś.  czyn- 
ność cz.  Ciągnąć  ś. 

Ciągnięcie,  a,  blm.  p.  Ciągnienie. 

Ciągnięcie  sle,  a  ś.,  blm.  p.  Ciągnienie  ś. 

Ciągnięty  1.  (o  metalach)  wydłużony  w  drut.  2. 
piw.:  Sztuka  ciągnięta  -jęczmień  zrośnięty  do  po- 
łowy w  słodowni. 

[Ciągnijchmura,  y,  Im.  y]  m.  płanetnik.  <CIĘQ 
-i-CHMUR> 

Clągniogon,  a,  Ira.  y  zł.  (ci%gni-ogon)  dzwon. 
<  CIĘG  4- Ogon  > 

Cląg'nlskóra,  y,  Ira.  y  żart.  szewc.  <  CIĘG  -j- 
Skóra> 

Clągota,  y,  częś.  w  Im.  y,  X  Clągawka  I.  a. 
[Clągawica]  usposobienie  do  przeciągania  ś.:  Cią- 
goty mię  napadły.  Jak  o  niej  pomyślę,  to  aż 
mię  ciągoty  biorą.  Sienk.  2.  darcie  w  kościach, 
ograżka.     3.  dreszcze.   <CII^G> 

Ciągotać,  cze,  tal  p.  Clęgotać. 

Ciągotanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Ciągotać. 

[Ciągowlna,  y,  blra.]  kurcze. 

Ciągowy  I.  Xprzym.  od  Ciąg,  pociągowy :  Koń 
C.  2.  [Ptastwo  liis^gowe]- odlatujące  na  zimę. 

XCiąpaĆ,  a,  al  potrochu  zbierać,  ciułać.  <? 
CIĄP> 

XCIątki,,ów,  blp.  szew.  łatki,  Jieki  do  łatania 
butów.     <  ÓN  > 

Ciąż,  y,  Ira.  e  I.  t  P-  Ciąża.  2.  [C]  łańcuch, 
SZ7iur,  łączący  pług  z  koleśnią,     <  CIĘG  > 

Ciąża,   y,    Im.    e,    [Clęża],    f  Clęża,    f  Ciąż    I. 

•^^  brzemię,  ciężar:  Czemużby  raiał  być  służebnik 
twój  ku  próżnej  ciąży  panu  memu?  Leop.  2. 
ciężkość,  ciężar,  waga:  To,  co  przykrywa,  swo- 
ją ciążą  zatrzymywa  od  wznoszenia  ś.  to,  co 
l)rzykrywa.  Oss.  3.  fprzen.  ciężkość,  dolegliioość, 
ucisk:  Taż  to  jest  przyczyna  mojej  tej  ciąży 
i  troski  dolegliwej?  Tw,  4.  f  w  ]m.  ciężary, po- 
datki. 5.  f  kara,  karność,  dyscyplina:  Spowiednik 
miasto  ciąży  a.  kaźni  kazał  iiiu  do  Kzymu  je- 
chać. Wuj.  Kto  żołnierza  w  ciąży  nie  ma,  sam 
ś.  zwojuje  bez  wojny  (  =  w  karbach,  w  ryzach). 
6.  'J-  odpowiedzialność  za  wykroczenie  przeciw  pra- 
wu a.  za  niezapłacenie  podatku.  Vol.  7.  f  Ciąża 
a.  t  Ciądza,  f  Ciąg  zastaw,  fant;  zajęcie,  fanto- 
waiiie,  areszt,  sekwestr :  Kto  ma  ciążą,  tego  nie 
wiążą.  Prz.  C.  za  podatki.  Brać  od  kogo  cią- 
żę. C.  końmi,  bydłem.  Poddać  ś.  pod  ciążą. 
Odbić  komu  ciążę  siłą.  Woły  wzięte  za  ciążę 
a.  w  ciąży.  8.  i  pociąg,  zaprząg,  sprzężaj :  Ma 
dwoje  ciąży  wołów.  Oss.  (  —  dwa  jarzma  wołów). 
9.  noszenie  płodti  przez  samice  zwierząt:  0.  krów, 
łań,  losie  =  cidność.  C.  kotek,  kóz,  owiec,  sarn- 


CIBIĆ  SIĘ 

kotność.  C.  świń  - prośność.  C.  psów,  lisów,  wil- 
ków -  szczenność.  C.  klaczy,  ośUc^źrebność.  10. 
f  anat.  macica.  II.  lek.  (graviditas)  noszenie 
płodu  w  żywocie,  ciężarność,  brzemienność,  brzemię, 
czas  brzemiennoici,  stan  odmienny,  błogosławiony : 
C.  brzuszna,  domniemana,  jajnikowa, 
miąższowa  a.  śród  miąższów  a,  niepra- 
widłowa, pochwowa,  prawidłowa,  rze- 
koma a.  pozorna,  tajona,  ukrywana, 
trąbko-brzuszna,  trąbkowa,  udawana, 
zdrożna,  zewnątrzraaciczna.  12.  [C]  ko- 
bieta w  ciąży.     13.  [C]  zastaw.     <CL^G> 

t  Clążacz,  a,  Ira.  e,  f  Ciążebnik,  f  Clądzacz, 
t  Clądacz  ten,  co  dążą  =  zajmuje  komu  rzeczy,  se- 
kwestrator. 

t  Clążać,  a,  al,  f  Ciążyć  I.  obciążać,  obarczać, 
przygniatać;  przen. :  uciskać,  gnębić,  dręczyć,  fra- 
soicać.  2.  [Ciążać]  mieć  za  uciążliwe,  lenić  ś.  3. 
a.  -j-  Clądzać,  f  Clądzić  zajmować,  sekwestrować, 
fantoxcać,  tradouiać:  Niech  będzie  przez  staro- 
stę ciążan  w  bydleeh.  Herb.  Chłop  drugiego 
chłopa  nie  ma  w  polu  C.  o  szkody.  Kto  komu 
w  łące  pasie,  taki  ma  być  ciążan  na  sukni. 
Tarn.  J. 

[Ciążadlo,  a,  Im.  a]  p.  Ciągadło. 

fCiążanie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Clążać. 

fCiążba,  y,  Ira.  y,  2  pp.  Ira.  ciążeb  rzecz  dana 
sędziemu  za  fant;  rzeczy  zabrane,  fantowane. 
<CIĘG> 

t Ciążebnik,  a,  Im.  cy'p.  Clążacz:  Aby  śmia- 
łość a  przezumność  ciądzaczów  abo  ciążebników 
była  wstargniona. 

fClążebny  wzięty  za  fant,  zabrany,  zagrabiony, 
aresztoumny :    Ciążebni  wołowie. 

Clążek,  żka,  Im.  żkl  I.  gwicht.  2.  w  Im.  ciężar- 
ki używane  do  gimnastyki  pokojowej,  hanlle.  3.  kol. 
zgrubienie  na  zwrotnicy  w  kształcie  kuli,  przewa- 
żające zwrotnicę,    gruszka. 

Ciążenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ciążyć:  C.  po- 
wszechne =  przyciąganie,  graioitacja  ciał  niebie- 
skich: Prawo  ciążenia  powszechnego,  czyli  pra- 
wo Newtona.  Stała  ciążenia  a.  stała  grawitacji. 
Przen.:  pociąg,  skłonność,  żyłka,  popęd:  C.  do  złe- 
go, do  dobrego. 

Ciążyć,  y,  yl   I.  a.  Ciężyć,  Ciężeć,  [Ciężać]  być 

ciężarem,  przygniatać  suym  ciężarem,  być  ciężkim: 
Ta  belka  nazbyt  ciąży  na  murze.  Głowa  mi  ciąży. 
Powieki  mi  ciążą.  Przen.:  Wojewodzina,  złożona 
chorobą,  ciąyła,  jak  groźny  Bóg,  nad  wszystkiemi. 
Roi.  Ciąży  rai  to  na  sercu,  na  sumieniu  (=leży 
mi  kamieniem).  Tajemnica  mu  ciąży.  Ciąży  na 
nim  obowiązek  (=leży).  2.  ku  czemu  =  przechylać 
ś.  na  czyją  stronę ;  skłaniać  ś.,  mieć  ś.  ku  czemu; 
uczuwać  pociąg  do  czego,  ciągnąć  do  czego :  Cią- 
żyły stepowiczki  ku  Siczy,  którą  opasywały  kor- 
donem niewieścim.  Jeż.  3.  Xdo  czego  =  ściągać 
ś.,  należeć,  zależeć  od  czego :  W  powiecie  wszyst- 
kich ludzi  do  zamku  ciążących  1113  dymów. 
Roi.  4.  t  "'"^  kogo  a.  co  —  utyskiwać ,  skarżyć 
ś.,  narzekać,  żalić  ś.,  użalać  {.,  krzyudować  sobie: 
Aleksander  W.  na  Arys(otcle,«a  ciążył,  iż  ono, 
czym  wszystkich  przechodzić  chciał,  fo  on  dru- 
gira,  pisząc,  podawał.  Baz.  Biskup  ciążył  sobie 
wiele  rzeczy  na  mn:e,  wymawiając,  iż  już  dosyć 
długo  łaskę  okazuje.  Baz.  Ciążyli  to  sobie,  że 
ira  taką  nieludzkość  Laomedont  pokazał.  H.  Tr. 
5.  tp.  Ciążać:  Więc  je  łupią,  więc  je  ciąż).  6. 
[C]  męczyć.  <C1EG>  ' 

[Ciba,  y.  Im.  y]  p.  Cipa. 

[Cibić  się,  i  ś.,  If  ś.,  Ciwić  ś.,  CIbnąć  ś.,  Cip- 
nąć  ś.]  porwać  ś.  na  silniejszego.    <?> 


320 


CIBNAĆ    STT5 

[CIbnąć  się,  nie  ś  ,  nąl  ś]  n.  CIbIĆ  ś. 

Cibora,  y,  lin.  y,  Cybora  bot.  (cyj)eius)  roś. 
z  rodziny  citwrowatycli.  (iatunki :  C.  fi  łupa  a. 
X(łałgan  dziki,  x(iałg-an  polny,  X(ial- 
pan  granów  i  ty  (c.  longus).  C.  jadalna  a. 
K  a  s  z  t  a  n  k  i  a.  M  i  g  d  a ł  k  i  ziemne  (c.  escu- 
ifatiis);  O.  rdzawa  (c.  fiiscus);  C.  żółta- 
wa (c.  flayescens).  <(ir.  kyitciros  a.  kypeiron, 
Ł6.  cypcros  a.    cyp('rnm> 

Ciborowaty  l)()t.:  Ciborowate  a.  Turzyco- 
wate  rośliny  (cyperacoae)  rodzina  roilin  kwia- 
towych jednoliściennych. 

tCłoh  p.  Cichy. 

[Cloh,  clchi]  cicho:  Cich,  cich,  kobieto! 
<(^1CH> 

[Cichacz,  a,  Im.  e]  z  cicha  pęk,  człowiek  skryty. 

X  CIchacza  nrzys.  to  cichości,  milczeniu :  Ty 
jiachołkiem  ciciiaczafś  dnmał  życie  wiejskie,  te- 
raz włodarzem  łaźnie  i  gry  chwalisz  miejskie. 

Cichaczem  przys.  po  cichu,  milczkicm,  ukradkiem, 
pokryjomu:  Skradać  ś.  C  Fałszywi  przyjaciele 
O.  ś.   podszczuwają. 

fCIchać,  tylko  w  2  os.  trybu  rozk.]  być  cicho, 
uciszyć  ś.:  Cichaj !  Cichajcie!  CichAjta!  Cicłioj! 

[CIcheńki]  p.  Cichutki. 

[CicheńkoJ  przys.  od  CIcheńki:   Żyó  C.  Orzesz. 

I Cichij  !]  na  Icu-o !  (wołanie  na  konie).   <?> 

Cichnąć,  nie,  nąl,  nęla  a.  chła,  nęlo  a.  chlo 
uciszać  ś.,  ucichać,  milknąć,  umilkać :  Wiatr,  mo- 
rze, burza  cichnie.  Słowa  powoli  cichły  z  warg 
łagodnych.  Orzesz.  (=zamierały  na  nich). 

1.  Cicho,  t  Cisze  przys.  ^0  cichu,  nieglośno;  spo- 
kojnie, bez  hałasu:  C.  mówić.  C.  wszędzie,  głucho 
wszędzie.  Mick.  Usnęła,  może  usnęła  na  wieki... 
I  0-,  niechaj  głos  pieśni  stłumiony  nie  budzi  ciszy. 
Słów.  "Przen.  =przycznitvszy  ś.:  Siedź  C,  niech 
lepiej  o  fobie  zapomną,.  Przen.:  Na  giełdzie, 
w  handlu  C  =  zastój,  stagnacja. 

2.  Cicho!  Ciszej!  w.  nakazujący  milczenie  = 
bądź  cicho,  cyt!:  C.,  ktoś  nadchodzi!  Gm.:  C!  ja 
mu  spłatam  figla  (=  czekaj,  czekajcie,  poczekaj', 
poczekajcie). 

Cichobiegl,  ów,  blp.  rub.  p.  Cichostępy.  <CICH 
+BIEG> 
tCIchochód,  oda,  Im.  ody  zool.  p.   Leniwiec. 

<ClCn-fCHOD> 
CIchoias,  a,  Im.  y  bot.  p.  Kolcowój.    <?> 
Cichopióry  mający  ciche,    nieszeleszczące  pióra: 

Anioł  otrząsnął  z  pyłu  skrzydła  ciehopióre.  Deo. 

<CICH+PIOR> 

XCIchoplawny  p.  Cichoplynny. 

X  Cichoplynny,  x  Cichopławny  cicho  piynący : 
Nurt  0.      :('ICH-(-PŁY> 

Cichostępy,  ów,  blp.,  Cichobiegl  żart.  pantofle, 
berlacze.  kalosze.   <CICH-|-STĘP> 

Cichość,  i,  blm.  rz.  od  Cichy;  XCichota  cisza: 
W  cichości  ducha  (  =  skromnie).  [Po  cichości] 
przys.  skrycie.     <C1CH> 

XCIchota,  y,  blm.  p.  Cichość.  Pol. 

XCichuchnle,  fCichuchno]  przys.  od  Cichuchny: 
Boginki  powtaiziiły  C.  wie.śniackie  piosneczki. 
Nar. 

[Cichuchno]   ]>.  Cichuchnie. 

xCichuchny  p.  Cichutki:  Widział  prorok  Bo- 
ga w  cichuchnym  wietrze.  Skar.  Pan  nasz  C. 
i  serca  pokornego.  Wuj. 

łCIchuozeńkI  p.  Cichutki. 

•fCichuczeńko  przys.  od  CichuczeńkI.  Klon. 


xClchuczkl  p.  Cichutki:  W  cichucztie  stru- 
ny śpiewam.  Kłok.  Koń,  gd^  ś.  zapali,  z  cnego 
cichuczkiego  stanie  ś.  wnet  jako  szalony.  Rej. 

XCichuczko  przys.  od  Clcnuozkl:  Dawid  ode- 
rznął  C.  kraj  ])ła6zcza  Saulowego.  Bud.  G.  zie- 
mię depczcie.    Groch. 

[CIchudzlutki]  p.  Cichutki. 

[Cichudziutko]  i)rzys.  od  CIchudzlutki. 

Cichusieńki  p.  Cichutki:  Cichusieńkie  w  uszy 
słówka  i)osyła.  Mor. 

CIchusIeńko  przys.  od  Cichusieńki:  O.  wchodzić. 
Kłok. 

Cichuśki  p.  Cichutki. 

CIchuśko  przys.  od  Ciohuśltl. 

CichuteczkI  p.  Cichutki. 

Cichuteczlco  przys.  od  Clohoteozkl:  Zaczaiłem 
C.  płakać.  Żm. 

Cichuteneczki  i>.  Cichutki. 

CIchuteneczko  przys.  od  Cichuteneczki. 

Cichutenleczki  p.  Cichutki. 

Cichutenieozko  przys.  od  Cichutenleczki:  Bę- 
dziemy 8.  sprawowali  C.  Jeż. 

Cichuteńki  p.  Cichutki. 

Cichuteńko  ])rzys.  od  Cichuteńki:  Chodził  sobie 
C.  Boh. 

Cichutki,  X  Cichuchny,  X  Cichuczki,  fCichu- 
ozeńki,  Cichusieńki,  Cichuśki,  CichuteczkI,  Cichu- 
teneczki, Cichutenleczki,  Cichuteńki,  [CIcheńki, 
CiohudziutkI]  bardzo,    nadzwyczaj,    zupełnie   cichy. 

Cichutko,  [Clutko,  Ciuchutko]  przys.  od  Ci- 
chutki. 

Cichy,  tCIch,  st.  w.  Cichszy,  fCiszszy  I.  nie- 
głośny,  nie  loydający  a.  nie  wyujołujący  głośne- 
go dźwięku,  hałasu:  Chód,  Szmer,  głos  C.  Ir.: 
C,  jak  opałka  za  wozem.  Prz.  (-hałaśliwy).  2. 
małomówny,  milczący:  C.  jest,  który  nic  nie 
mówi,  a.  skromnie  mówi.  Petr.  3.  pełen  ciszy, 
zaciszny,  j>ogrążony  w  ciszy:  Kościół,  dom  C. 
Okolica  cicha.  4.  spokojny,  łagodny;  potulny, 
uległy,  pokorny:  Nie  to  mistrz,  co  na  cichej  wo- 
dzie wozie  umie.  Rej.  Cicha  woda  brzegi  rwie. 
Prz.  Cichszy  od  wody,  niższy  od  trawy.  Prz. 
Jako  baranek  C.  Op.  C,  jak  mysz  pod  miotłą. 
Prz.  Błogosławieni  cisi.  Wuj.  Usj)osobienie  ciche. 
Z  cicha  frant  =  3  głupia  mądry;  układa  ś.,  a  złe 
broi.  L.  Z  cicha  pęk  =^ figlarz  z.  układną  minką, 
cicha  woda,  inny  w  rzeczy  niż  na  pozór.  Oss.  5. 
nierozgłośny,  skromny:  Cicha  zasługa.  6.  ukrywa- 
ny, tajony:  Cicha  łza.  Cicha  pensja,  szkoła.  Ci- 
che nauczanie.  7.  tl.  i  ryb.:  Cicha  woda  in. 
w  o  1  n  a  =  wolno  płynąca.  8.  han. :  a)  niefirmowy, 
ukryty:  Wspólnik  C.  b)  nie  żądany  na  giełdzie: 
Cicha  pszenica.  9.  kość.:  Cicha  ni^z'A  =  czytana, 
móioiona,  nieśpiewana.  Ciche  nabożeństwo.  Po  ci- 
chu przys.  =  cic/io :  Po  stole  modlitwę  każdy  po 
cichu  czynił.  Kras.  Prędzej  swego  po  cichu  do- 
pniesz, niż  z  hałasem.  Prz.    <CICH> 

[Cicia,    i.    Im.    ej    dziec.    kot.    Zdr.    [Clćka]. 

1.  [ClćJ  p.  Ci. 

2.  [Cić]  p.  Ciąć. 

[Clćka,  I,  Im.  I]  I.  dziee.  p.  Cicia.  2.  a.  [Zacier- 
ka) potrawa  z  mąki  rozgotowanej  z  mlekiem. 
<I)ziec.> 

[Cle !]  w.  I.  icidzicie,  patrzcie :  Cie  go !  Cie,  jak 
ś.  to  nadyma!  Bał.  2.  odsieb,  ksohie,  na  lewo  (wo- 
łając na  woły).  <  Ostatnia  zgłoska  wyrazu  w  i- 
d  z  i  c  i  e  > 

Ciec,  ciecze,  cieki,  Cieknąć,  [Cknąć,  Ciec  ś.] 
I.  płynąć,  spływać,  sączyć  ś.:  Strumyczek,  który 
między  temi  skałami  ciekł,  zatrzymały.  Skar. 
Krew  strumieniami  wytoczona  ciecze.  P.  Koch. 
Z  małych    zdrojów  rzeka  ciecze.  Mias.     Łza  mi' 

321  21 


CIE(  HA 

hojna  ciecze.  Dm.  Z  brzozy  płaczącej...  krople 
rosy  świecącijj  zwieszają  ś.  i  cieką.  Len.  Przen.: 
C/as  chybtim  ciecze  pędem  ( -  uiibjwa.  mija). 
Nieos. :  Z  oczu,  z  dachu  ciecze.  Ża  kołnierz 
ciecze.  Na  zboże  żeby  nie  ciekło,  boby  inaczej 
gniło.  Haur.  Beczka,  póki  w  niej  nic  nieiiiasz, 
poty  nie  zna('',  by  gdzie  C.  miało,  a  skoro  ją 
naleją,  ali  k.  wnet  z  kilku  stron  sączy.  Górn. 
Choć  nie  ciecze,  to  kapie.  Prz.  2.  przepuszczać, 
przeciekać,  hyó  dziurawym,  łecieó,  kapać:  Beczka, 
garnek  ciecze.  3.  czjm  — wypuszczać,  wyleicać,  wy- 
sączać co:  Brzozy  dziegciem  cieką.  Ciekące  ze- 
gary (piaskiem  a.  wodi^)  =  klepsydry :  Parki  cie- 
kące noszą  na  głowie  zegarki.  Tw.  4.  hiec  szyhko 
o  po  cichu,  uciekać,  umykać,  przemykać  ś. :  Już 
ciecze  ze  krą  do  Gdańska  w  komiedze.  Klon. 
(—płynie  szyhko).  Wilki  długim  sznurem  cieką 
od  lasu.  Pol.  Płocha  ptaszka,  ciekąe  cichaczem, 
uchodzi  ku  przeciwnej  stronie.  Pol.'  Kuropatwa, 
bekas,  drop  ciecze.  5.  lek.:  Ciekąca  niemoc  p. 
Rzeżączka.  <UIEK> 

fCiecha,  y,  Im.  y  pociecha,  radość,  uciecha: 
Święty  Wociesze,  u  Boga  w  cieszę.  Bogar. 
<CICH> 

Ciechotka,  I,  Im.  I  bot.  (eorrea)  roi.  z  rodziny 
Tutoicatych.   <  ?  > 

[Cieclak,  a,  Im.  i]  I.  dziecko  rozpieszczone.  2. 
człowiek  starszy  a  dziecinny.   <?  Por  C(i)eckae> 

Cieciarka,  i,  Im.  i  bot.  p.  I.  Cieciorka. 

Cieciereczka,  i,  Im.  I  bot.  p.  Otoczka. 

fCiecierza,  y,  Im.  e,  [Ciecierza]  zool.  p.  2.  Cie- 
ciorka. Hel.,  B.  Sz.   <p.  Cietrzew > 

Ciecierzyca,   y,   Im.   e   bot.    p.    I.   Cieciorka. 

<Z  Łe.  cicer  =  groch  > 

Ciecierzyczka,  I,  Im.  I  bot.  p.  I.  Cieciorka. 

Ciecierzyczkowy  przym.  od  Ciecierzyczka. 

[Cieciora,  y.  Im.  y]  I.  soczewica.  2.  a.  [Cie- 
ciorka] ja/fis  chwast.    <Łe.  cicer  =  groch > 

Ciecioreczka,  I,  Im.   i  bot.  p.  Otoczka. 

1.  Cieciorka,  I,  Im.  i  I.  a.  Cieciorka  bot.  a)  a. 
Ciecierzyca,  Cieciarka  (cicer)  groch  wioski,  roś. 
z  rodziny  motylkoicatych.  Gatunki:  C.  dzika  a. 
Ciecierzyczka  (Ć.  silvestris);  C.  polna  (c. 
arietinum).  b)  p.  Otoczka.  2.  [C.]  p.  Cieciora. 
<Z  Łć.  cicer  =  grocli> 

2.  Cieciorka,  I,  Im.  I,  Cieciorka  f  Ciecierza, 
[Ciecierza]  zoo),  samica  cieirzeicia.  <p.  Cietrzew> 

[Cieciotka,  i,  Im.  i]  p.  Czeczotka. 
XCIeciórclany  przym.  od  Cieciorka:  Mąka  cie- 
ciórciana.  Syr. 

1.  Cieciorka,  1,  Im.  I  p.  I.  Cieciorka:  Ziarna 
podobne  cieciorce.  Syr. 

2.  Cieciorka,  I,  Im.  I  p.  2.  Cieciorka:  Grały 
cietrzewie,  a  ich  cieciorki   kokały.  Mor. 

XCieckać,  a,  al  i  XC.  ś.  p.  Ceckać. 

Ciecz,  y,  Im.  e  (.  a.  x Cieczą,  [Cecza],  XCIe- 
kllzna,  fClek,  i  Cieklość,  X  Wilgoć,  fWiigość, 
tWilgota,  tWIlkość,  tWiiż,  tWilża  ciah  ciekłe 
a.  płynne,  płyn  kroplisiy.  Pizen.  struga,  potok, 
strumień:  Ohydna  C.  krwi.  Słów.  2.  anat. :  fC. 
szklanna  w  oku  p.  Clalo.  C.  wodna  a.  wodzista 
w  oku  (humor  aąueus).  3.  garb.:  C.  wycią- 
gowa-W!/aV/(7  z  garbnika.  4.  a.  Cleczka,  Cle- 
kaczka  myśl.  parzenie  ś.  zwierząt  z  rodziny  psóic: 
Głód  i  czas  cieczy  pędzi  tych  szkodników  (wil- 
ki) w  mniej  stróżliwe  kraje  Kurlandji.  Pol.  C. 
wilków  ustaje.  Poi.   <ClEli> 

XCIecza,  y,  Im.  e  p.  Ciecz:  Sok  pożywny  roś- 
lin jest    C.   wodna.    Kluk. 

cieczenie,  a,  idm.,  czynność  cz.  Ciec;  lek.: 
0.  krwi    z  nosa  {e\ńsi&yiis)  =  krwawienie  z   nosa. 


CIEKAWY 

krwotok  nosowy.  C.  maciczne  (hydrorrhoea  gra- 
yidarum).  fC.  ustawne  =^s<u/a. 

Cleczka,  I,  blm.  myśl.  p.  Ciecz. 

[Cieczny]:  C.  w  mowie -loymowny. 

Cięć,  a,  Im.  e  zł.  stróż.  <?> 

[Ciećkać,  a,  al]  ceckać,  pieścić.  [C.  ś.]  ceckać  i. 

[Ciećwierz,  a.  Im.  e]  p.  Cietrzew. 

Ciegotać,  cze,  tał  mysi.  p.  Cięgotać. 

XCiek,  u.  Im.  I  I.  cieczenie,  cieknięcie,  płynię- 
cie: Wstrzymane  wody  brzegi  lekkim  ciekiem 
liżą.  Szymon.  2.  fp.  Ciecz:  Krew  jest  C.  zwie- 
rzęcy wydoskonalony.  3.  anat.  p.  Przewód. 
<C1EK> 

Cieką,  i,  Im.  i  myśl.  noga  kuropatury. 

Clekaczka,  I,  blm.  myśl.  p.  Ciecz. 

f  Clekać,  a,  al,  [Clekać]  I.  szybko  biec,  biegać, 
pędzić,  gonić;  uchodzić, uciekać:  Z  domu  wybieża- 
ła  i  szalenie  tam  i  sam  po  polu  ciekała.  Zebr. 
Bystrym  lew  zjęty  jadem  cieką  po  puszczy  zwie- 
rzęcym śladem.  Kochan.  Psy  ciekające  śród 
głuchego  lasu.  Tw.  2.  chodzić  około  czego,  starać 
ś.  o  co:  Mistrz  krzyżacki  usilnie  koło  tego  cie- 
kał,  jakby  wszystkie  one  zawziątki  rozpróć. 
Błaż.  3.  dochodzić  czego,  dociekać,  poszukiwać: 
Tonąć  w  morzu  i  C.  po  dnie  pereł.  Tw.  Ciekał 
wszystkie  jego  myśli.  Oss.  C.  Ś.  parzyć  ś.,  grzać 
ś.,  biegać  ś.  (o  zwierzętach  z  rodziny  psów). 
<CIEK> 

Ciekan,  a,  Im.  y  p.  Czekan.  <Sld.  do  CIEK, 
p.  Czekan > 

Ciekanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Clekad> 
ś.  <C1EK> 

Ciekaw  p.  Ciekawy. 

X  Ciekawić,  i,  II  zajmować,  budzić  ciekawość,  in- 
teresować, intrygoioać:  Ciekawiło  mię  to  przez 
długi  czas.  X  C.  ś.  na  kogo  okazywać  ciekawość, 
być  zaciekawionym:  Chłopak  zręcznie  sterował, 
siadszy  bokiem  i  wcale  ś.  nie  ciekawiąc  na 
obcych.  Krasz.  Każdy  ś.  dziwił  i  ciekawił,  jak 
to  będzie.  Krasz.  <C1EK> 

Ciekawie,  X  Ciekawo  przys.  od  Ciekawy. 

Ciekawlec,  wca,  Im.  wcy  a.  wce  a.  xwcowie 
a.  Ciekawski  I.  człowiek  ciekawy,  pragnący  ś.  cze- 
go dowiedzieć:  Muchy,  psi,  ciekawcowie  pierw- 
szemi  do  rzeczy  przystępują.  Prz.  Posłał  pan 
przez  chłopca  cos  uwinionego;  spotkawszy  go 
drugi  chłopiec,  C,  pytał:  Co  to  jest?  Górn.  2. 
^^człowiek  zabiegający  koło  czego :  Komedja  zoba- 
czyć tych  chciwych  ciekawców,  jako  wszystek 
oblecą  świat,  żeby  skrzynie  żelazne  natkali. 
Opal. 

X Ciekawo  p.  Ciekawie. 

Ciekawostka,  1,  im.  I  I.  szczegół,  drobnostka  cie- 
katv<i,  drobny  przedmiot  zaciekawienia:  C.  pro- 
gramu. 2.  ciekawość  zbyteczna,  niepotrzebna:  Go- 
spodarska ciekawość,  prosta  C.  Syrok. 

Ciekawość,  I,  bira.  rz.  od  Ciekawy:  Cudze 
wiedzieć  rzeczy  C.  jest,  a  swoje  potrzeba.  Fred. 
M.  Czegóż  C.  babia  nie  wyśledzi?  Kras.  C. 
pierwszy  stopień  do  piekła.  Prz.  Bez  ciekawo- 
ści niema  mądrości.  Prz.  Przez  C.  =  wiedziony 
ciekawością.  Poszedłem  obejrzeć  tę  C.  C  =  rzecz 
ciekawą).  Prow.:  C,  co  też  on  na  to  powie 
(=jest  rzeczą  ciekawą). 

Ciekawska,  klej.  Im.  kle  forma  i.  od  Ciekaw- 
ski. 

Ciekawski,  ego,  Im.  scy  p.  Ciekawlec. 

Ciekawy,  Ciekaw,  [Ciokawy]  I.  dociekający,  chci- 
wy wiadomości,  loiedzy,  interesujący  i.:  Pudło  cieka- 


wej Pandory.  Tremb.  C.  jak  Cygan   do  pasieki, 
jak  niewiasta,  jak  słowik,  jak  świnia  na  cudzy 


322 


CIEKACIEJSZY 

groch.  Prz.  O.  ma  psi  węch.  Prz.  Nie  bądź  O., 
bo  prędko  e.  zestarzejesz.  Prz.  I  pani  Ewa  nie 
była  cielcawsza.  Prz.  Przen.:  a)  rozdarty,  dziurawy: 
But,  rękaw  C.  C,  jak  żj-dowski  pantofel.  Prz.  h)  Nos 
C.  =  zadarty.  2.  aoinyślny,  przenikliwy :  Darmo  co 
przed  tak  ciekawjna  umysłem  ukryć.  Oss.  3.  wzbu- 
dzający ciekawość,  wart  a.  godny  ciekawości,  inte- 
resujący:  Ciekawe  między  nami  będzie  tu  spo- 
tkanie, gotuję  jegomości  nie  jedno  pytanie. 
Niera.  Rzecz  ciekawa.  4.  X  C.  i  [C]  pilny, 
ochoczy,  troskliwy,  zapohieglitoy,  biegły:  Oszukań- 
Stwa  owczarskiego  nie  upilnuje  i  ciekawym  go- 
spodarstwem. Gost.  Chłopak  zwany:  C.  do  pra- 
cy. Sew.  Żwawy,  żywy,  pracowity — C.  (tak  ich 
zowią  na  wsi).  Krasz.  5.  [C.J=a)  sprytny,  dowcip- 
ny, b)  zręczny,  zgrabny.  6.  f  szybki,  prędki,  chy- 
iy,  rączy:  Hordyniee  zrażony  próżno  ciekawe 
rozpuszcza  zagony.  Tw.  Tchórz  ma  nogi  cieka- 
we. Klon.  C.  czas.  Pot.  (  =  szybko  uciekający). 
Przen.:  prędki,  porywczy,  popędliwy :  "W"  postęp- 
kach swoich  zawsze  był  Ć.  Troć.  7.  myśl., 
o  psach:  wietrzący,  tropiący  węchem.  [C,  ego,  Im. 
IJ  rz.  złodziej.     <CIEK> 

XCIekąciej8zy  p.  Ciekący. 

Ciekący  I.  im.  od  Ciec :  Zdrój  mara  C,  lasek 
nieprzestronny.  Li.  Wyrok  ten  na  wodzie  cie- 
kącej  (  =  bieżącej)  zapiszj^,  niechaj  ś.  na  nim 
wiatry  za  świadków  podpiszą..  Zim.  Ciekąca 
niemoc,  ciekące  zegary  p.  Ciec.  2.  przym.,  st. 
w.  X  Clekątszy,  x  Ciekąciejszy  =  a)  wypuszcza- 
jący ciecz;  taki,  z  którego  coś  ciecze:  Ciekąee 
oczy.  b)  y.ciekly, płynny :  Ciekące  części.  Przez 
poty  ciekąciejsze  wychodzą,  humory.  Krup.  Cie- 
kątsze  i  raiększe  części.  Krup.  c)  X  powolny, 
osłabiony,  przerywany :  Odezwał  ś.  słabym  cie- 
kącym    głosem.     Kaczk.   <CIEK> 

tClekączka,  I,  Iru.  \,  [Ciekączka]  lek.  a)  p.  Bie- 
gunka, b)  zmaza  nocna.  Perz.  c)  f  0.  jadowi- 
ta =rzei(jc2A;a.  Perz. 

XCiekąt8zy  p.  Ciekący. 

XCIeklęć,  i,  blm.  woda  zaskórna. 

XCieklwać,  a,  al  wyciekać,  ciec  co  czas  jakiś. 
Cziaeh. 

Cieklina,  y,  Im.  y  odnoga,  rozgałęzienie:  C.  gór 
Skandynawskich.  Ciekliny  Tatrów.  Pol.  Jak- 
kolwiek gniazdo  gór  Alpejskich  jest  oddzielnym 
światem  dla  siebie,  ciekliny  jego  przechodzą 
w  poniższe  krainy  górzyste.  Pol. 

xCieklizna,  y,  Ira.  y  p.  Ciecz.  Bóbr. 

Cieklawka,  I,  Im.  I  bot.  (tiarella)  roś.  z  rodziny 
skalnicowatych.     <  ?  > 

Cieklość,  I,  blm.  I.  f  p.  Ciecz.  2,  fiz.  =  stan 
ciekły  ciała;  płynność.  3.  f  fiz.:  C.  członko- 
wa  p.  Maź.     <C1EK> 

Ciekły  i.  płynny,  dający  ś.  przelewać,  ciekący: 
Stan  C.  ciał.  Woda  w  temperaturze  powyżej 
zera  jest  płynem  ciekłym.  Nie  wszystkie  płyny 
są  ciekłe.  Gazy,  będące  płynami  rozprężliwemi, 
dopiero  niedawno  potrafiono  do])rowadzić  do  sta- 
nu ciekłego.  2.  [C.]  przen.  ciekawy,  żądny  wie- 
dzy. 3.  myśl.  o  psach :  a)  obdarzony  dobrym 
węchem,     b)  rączy,  chyży. 

Cieknąć,  nie,  liąl  p.  Ciec. 

Cieknięcie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Cieknąć. 

Ciekol,  a,  Im.  y  leśn.  latorośl,  pęd  wierzchołko- 
wy przezsłoroczny  na  młodych  sosnach,  in.  badyl, 
pęczak,  pamłódka. 

t  Clekun,  a,  Im.  y  i.  biegacz,  szyhkobieg,  goniec, 
kurjer:  Kurjusza  i  innych  starców  do  senatu 
ze  wsi  przyzywano;  skąd  i  tych,  którzy  po  nie 
<ihadzali,    nazywali    ciekunami.  Bud^    2.  biegun. 


CIELESNOŚĆ 

,   koń  chyiy  w  hiegu.     3.  [C]  =  a)  baran,  tryk.    b) 
mak  czarny,  samosiejka. 
rciela,  i,  Im.  e]  p.  Cielę. 

Clelaczek,  czka,  Ira.  cziii  p.  Cielak:  Z  owiec 
i  jałówek  rozrodzą  ś.  jagnięta,  byczki,  cielaczki. 
Jeż.     <CIOŁ> 

Cielak,  a,  Im.  I  I.  p. Cielę:  Z  łysego  cielaka 
łysy  wół  będzie.  Prz.  Łatwiej  o  dzieciaka,  niżli 
o  cielaka.  Prz.  Głupi  jako  C.  Prz.  2.  przen. 
chłopak  głupi,  nierozgarnięty :  Siedem  lat  z  byd- 
łem chodził,  a  jeszcze  C.  Prz.  3.  [C.  a.  Cielę- 
ca dusza,  Cielęca  torba]  tornister.  Zdr.  Clela- 
czek, [Clelaszek]. 

[Cielakowyj  skórzany:  Portki  cielakowe  =  spod- 
nie skórzane. 

[Clelaszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Cielak. 

Cleląteczko,  a,  Im.  a  p.  Cielę:  Sierotynko  ty 
biedna!     C.  ty  opuszczone!    Jeż. 

Cielątko,  a.  Im.  a  p.  Cielę:  Rośnie  Jaś  jak 
C,  będzie  wołek  z  niego.  Opal.  Kto  cielątkiem 
{^człowiekiem  niedoświadczonym)  pojedzie  w  cu- 
'dze  kraje,  wołem  wróci.  Górn.  Łania  i  sarna 
ma  już  centkowane  C.  Pol.  Miejskie  C.  a  wiej- 
skie dzieciątko  to  jedno.  Prz.  Czyj  byczek,  te- 
go byczek,  byle  nasze  C.  Prz.  Ubogiemu  dzie- 
ciątko, bogatemu  C.  Prz. 

Clelątkowaty  właściioy  cielątku,  niezaradny,  głu- 
powaty :     Cielątkowata  nieśmiałość.  Dzierż. 

Clelcowy  przym.  od  Cielec:  Stopa  nogi  ciel- 
cowej.  Leop.  Roboara  postanowił  sobie  kapła- 
nów cielcowych.  Leop.  (  =  kapłany  cielcom,  których 
był  naczynił.  B.  G.). 

[Ciele,  a,  Im.  a]  p.  Ciało. 

Cielec,  Ica,  Im.  Ice  a.  f  Icowle  p.  Ciołek:  Ciel- 
ców młodych  przy  starym  sprzężaju  zaprawują 
do  roboty.  Haur.  Niech  nam  tu  dadzą  dwu  ciel- 
cu. Bud.  C.  złoty  =  bożek,  bałwan.  Jeroboam 
uczynił  dwa  cielca  złote.  Bud.  Przen.:  C.  złoty 
—  bogactwo,  mamona,  f  Cielcowie  moracj.  Otw. 
(=foki).     <CIOŁ> 

[Clelega,  i,  Im.  i]  p.  Telega.    Zdr.  [Cleleżka]. 

xCielemecka,  klej.  Im.  kie  forma  ż.  od  Clele- 
mecki. 

XCIelemeckl,  ego,  Im.  ccy  głupiec,  głuptas,  ga- 
moń, niedołęga,  niedojda,  niemrawa.  <  ?  Żart. 
z  Cielę  > 

X Cielenie,  a,  Im.  a  p.  Cielenie  się:  Krowy, 
które  blizko  są 'na  cieleniu,  jak  chować.  Haur. 
<CIOŁ> 

Cielenie  się,  a  ś..  Im.  a  ś.,  X  Cielenie  czynność 
cz.  Cielić  ś.:  Przy  cieleniu  ś.  krów  różne  by- 
wają niebezpieczeństwa.  Kluk. 

[Cielepać  się,  ple  ś.,  pał  ś.  a.  Telepać  ś.]  I.  dyn- 
dać, bełtać  ś.  2.  ivlec  ś.,  leźć.  <Ukr.  telfepaty  sia, 
Brs.  cialapae  sa,  por.  Człapać  > 

Cieiepajło,  y,  Im.  y  I.  a.  [Cieiepiej],  Cielęcina 
niewieściuch,  niedołęga,  niemrawa,  niedojda,  cie- 
mięga, ciepłe  kluski,  niezdara,  sajanduła,  gamoń. 
2.  chuchrak. 

[Cieiepiej,  a.  Im.  e]  p.  Cieiepajło.  Por.  Czła- 
plej. 

Ciele  piele  rz.  nieod.  terę  fere,  ni  to  ni  owo,  ni 
w  pięć  ni  w  dziewięć,  nie  wiedzieć  co :  Ot  prawisz, 
kumie,  właśnie  ciele  piele,  jeść,  pić  nie  dajesz, 
tylko  mówisz  wiele.  Bratk.     <?  Dźwn.  > 

t  Clelesieństwo,  a,  blm.  p.  Cielesność.  B.  Sz. 

XCIelesno  p.  Cieleśnie. 

Cielesność,  I,  blm.  I.  rz.  od  Cielesny;  f  Clele- 
sieństwo, t  ClelestnoŚĆ;  fil.  =  natura,  istota  ciał, 
maierjalność :  Duchom  obcą  jest  C.  2.  Xistota, 
rzecz  zmysłom  podpadająca :    Wykorzenienie  na- 


323 


CIET-K8WT 

niichioKci  w  tej  cielesności  być  nie  może.  Petr. 
Dusza  nasza  jest  z  cielesaości  i  z  ducliowieństwa 
spojona.  Skar.  C.  chce  wczasów,  rozkoszy, 
ykar.  3.  y,spólkowanie,  cielesne  złączenie  i.,  nie- 
rząd: Jest  u  Turków  sekta,  w  której  ludzie 
aażywajij.  wspołecznej  cielesności  z  najbliższe- 
mi  krewnemi.  Kłok.  C.  z  samym  sobą.  =  samo- 
gwałt. C.  z  wolną  =  poruhstwo.  C.  z  krewną  — 
kazirodztwo.  C.  z  niemą  rzeczą  =  sodomja.  Oko 
pobudka  do  cielesności.  Kn.  (  =  zmyslowoici). 
<CIAŁ> 

Cielesny,  f  Cielestny  I.  przym.  od  Clalo:    Bole 
duchowe  większe    niż    cielesne.    Kn.     Kara  cie- 
lesna.    2.     X  ludzki,    człowieczy:      Djabli    wołali 
głosy  eielesnemi  a.  człowieczemi.  Rej.    3.    mate- 
rjabuj,   Jizijczny;  \\\.  posiadający  naturę  a.  własno- 
ści ciała:  Boga    eielesnemi    oczyma    nie    widzą. 
Abyśmy  tu  nic  cielesnego  nie  rozumieli.  Rej.4.  zmy- 
slowij,  rozwiązły,  lubieżny,  rozpustny :  ^Q\\g]<i  maho- 
metańska  zbudowała  jakieś  uiebo  grube  i  cieles- 
ne. Kłok.   Żądza  cielesna.  Uczynki  cielesne,  jako 
są:  nieczystota,    plugawość,    wszeteczność,    po- 
rubstwo.  Białob.     Nasienie  koprowe   duchy    cie- 
lesne (^cłiuć  cielesną)  oczerstwia.  Syr.    Sprawa 
cielesna,  użycie  cielesne  —  spółkowanie.    4.  •}•  we 
tołasnej   osobie,    osobisty :    Przysięga    cielesna  = 
składana  osobiście  przez  pełnomocnika. 
t  Cielestnie  przys.  od  Cielestny. 
t  Cielestność,  I,  blm.  p.  Cielesność, 
•j- Cielestny   p.    Cielesny:    Lekarstwo   dnezne 
i  cielestne. 
XCieleśnica,  y,  Im.  e  forma  ż.  od  Cleleśnik. 
Cieleśnie,    X  Clelesno    przys.     od     Cielesny: 
(-'iirystus,  chociaż  C.  szedł  do  nieba...  Rej.    Ka- 
rać C. 
XCieieśnlk,  a,  Im.  cy  człowiek  lubieiny. 
[Cieleżka,  I,  Im.  I]  p.  Clelega. 
cielę,  ęcia,  Im.  ęta.  Cielak,  |  Cielą]  l.pWdfcrowy  .• 
Checzy  a.  beka.     Chcnlzi  za  nim, jak  Cza  kro- 
wą. Prz.     Głupi,  jak  C  Prz.     C.  sześcioniedziel- 
ne  najlepsze.    Rozigrał  ś.,  jak  C  Prz.    Gapi  ś., 
jak    C    na    nowe  wrota.  Prz.    Cielęciem  wyje- 
chawszy, wołem  do  domu  wrócić.  Glicz.  "W  cie- 
lęta   nie    orzą.    Prz.     Zapomniała  krowa,    kiedy 
cielęciem    była.    Prz.     Ruszył     konceptem,    jak 
martwe  C  ogonem.  Prz.    (o    koncepcie  nieudat- 
nym).    I  w  Gdańsku  cielęta  miodu  nie  piją.  Prz. 
W/.ięli    djabli    krowę,    niech    wezmą    i    C  Prz. 
Więcej  cieląt  w  jatkach  bywa,  niż  starych  wo- 
łów. Prz.  C  =  śmierć  nie  zważa  na  wiek).     Kto  ś. 
w  dzień  boi  cieląt,    w    nocy    woły  kradnie.  Prz. 
Kto  wołu    pragnie,   niech    prosi  o  C  Prz.     Poty 
służą  przyjaciele,  póki  worek  jako  C  Prz.     Po- 
korne C  dwie  matki  ssie.  Prz.    Między  cielęta- 
mi ś.  wychował.  Frz.  (  -je.^l  źle  loychoioany).  [Cie- 
lęta go  liżą]  =złm«o  mu.    2.   przen.  człowiek    bez 
energji ;    głupiec^    idjota ;   gapa :    Boże  C    Jakie 
z  ciebie  C.!     I  cielęta  mają  swoje  akcenta.  Prz. 
(z=i  głupi  bywa  czasem  dowcipny).     3.  intr.  skói- 
ka    cielęca,    oprawa    w    skórę  cielęcą:     Wydobył 
niewielką  książeczkę,  starannie  w  C.  oprawioną. 
Sleiik.     4.  myśl.  płód  łani,  sarny:    Łanie  z  mło- 
denii  cielętami  leżały  tu  i  owdzie.  Pol.    5.  zoo).: 
G.  morskie  |i.  Foka.    Zdr.  Cielątko,    Cieląteczko. 
Zgr.  xCielęcisko.     <CIOŁ> 

{^Clelębyś,  a.  Im.   e]    człowiek    ociężały,    leniwy. 
<Zai).  Cielę-f-Byś> 
Cielęcak,     a,     blm.j     rodzaj    tańca  góralsłciego. 
CIOL> 

[Clelęclarek,  rka.  Im.  rkl]  pastuszek  cieląt. 
^Clelęoiarka,  I,  Im.  I]   forma  ż.  od  Clelęclarek. 


fTFT.NT 

Cielęcina,  y  I.  blm.  mięso  dit^e,  pieczeń  eiś- 
lęca:  Lepsza  w  domu  kapuścina,  niż  n;i  wojnie 
C  Prz.    2.  Im.  y  p.  Clelepajlo.    Zdr,  Clelęcinka. 

[Clelęciniec,  ńca.  Im.  ńce,  Clelętnik,  Mądra 
krowia]  nmcica  u  krowy. 

Clelęcinka,  I  I.  blm.  p.  Cielęcina.  2.  xlm.  I 
tłomok  żołnierski:  Zdjęli  z  siebie  dwie  cielęein- 
ki,  to  jest  tłomoki  wojenne.  Chodź. 

xClelęcl8ko,  a,  Im.  a  p.  Cielę.  Troć. 

Clelęclum  papcium  a.  C.  clapclum  nieod.  rozlazły, 
me    umiej({cy  sobie    radzić. 

Cielęcy,  [Clelęczy]  przym.  od  Cielę:  Więcej 
cielęcych  skór  niżli  wołowych  bywa  na  wende- 
cie. Pot.  Pieczeń  cielęca.  Nóżki  cielęce  (po- 
trawa). Przen.:  Rozum  C.  (  =  głupi)  Cielęca 
główka,  bot.  p.  Wyżlin.  [Torba  a.  dusza  cielę- 
ca] p.  Cielak.     <C10Ł> 

[Clelęczy]  p.  Cielęcy. 

Clelętnik,  a.  Im.  i  I.  cJdewek,  obora,  zagroda 
dla  cieląt.  2.  pastwisko  dla  cieląt.  3.  przen. 
żart.  skwer,  ogródek  publiczny  spaceronu.  4.  FCl 
p.  Clelęciniec.  ■■    -' 

Clelętnlkowy  przym.  od  Clelętnik:  Ogrodzenie 
cielętnikowe. 

Cielica,  y,  Im.  e,  [Clelucha,  Clelucha]  Tw/orfaya- 
łotcka:  Byście  byli  nie  orali  cielicą  moją,  nie 
trafilibyście  byli  gadki  mojej.  B.  B.    (=jalowicą. 

B.  G.).  Kto  cielicy  nie  uchowa,  ten  ś.  krową 
nie  ucieszy.  Prz.    Zdr,  Cieliczka.     <CIOŁ> 

[Cielicha,  y,  Im,  y]  |.  nazwa  krowy.  2.  dziew- 
czyna dorosła. 

Cieliczka,  I,  Im.  I  I.  p.  Cielica:  I  cieliczki 
rai  padły  i  ciołacy.  Szymon.    Za  byczka    będzie 

C.  Prz.  2.  Xtoszelka  młódź  stadna,  jagnię,  owieczka: 
Cieliczko  ma,  biegasz  mi  po  krzach,  po  tarninie, 
a  coraz  to  niemało  z  ciebie  wełny  ginie,  pełno 
wszędy  na  tarnin  twojego  kożucha,  Gawin. 

Cielić  się,  1  Ś.,  Ha  ś.  rodzić  cielęta:  Łani  w  po- 
lu cieliła  s,  i  opuszczała  płód,  bo  nie  było  tra- 
wy. Bud,  (  -  na  polu  porodziła.  B.  Q.).  Myśl.: 
Samica  żubra  cieli  ś,     <CIOŁ> 

[Clellsla,  I,  Im.  e]  p.  Cieliś. 

xCiellsko,  a,  Im.  a  p.  Clalo:  Tam  na  północy 
groźne  poczwary,  trzy  ludożerców  cieliska,  kłę- 
bem czas  mącą.  Garcz. 

X  Cielisto  przys.  od  Cielisty.  L. 

Clelistość,  I,  Im.  I  rz.  od  Cielisty. 

Cielisty  I.  Xmający  dużo  ciała,  mięsisty,  otyły, 
pełny:  Iż  był  człowiek  C,  miał  niemałe  w  ka- 
zaniu utrudzenie.  Skar,  Ukazały  ś.  twarze  ich 
lepsze  i  cielistsze  nad  wszystkie  pacholęta,  któ- 
re pożywały  potraw  królewskich.  Leop.,  Wuj. 
( -  tiusl.tze.  B.  G.).  Domowe  zwierzęta  bywają 
cielistsze  i  sytniejsze,  niż  dzikie.  Trzyc,  Cieli- 
stym ś.  stawać  —  tyć.  2.  posiadający  barwę  cia- 
ła, żółtawo-czerwoną,  czasem  z  odcieniem  szarym: 
Trykoty  cieliste.  Cielisto-żółte  ciastka  fran- 
cuskie. Zap.  Min.:  Adular  0.  Anhidryt  O 
<CIOŁ>  ' 

[Cieliszek,  szka,  Im.  szki]  cielaczek. 

[Cieliś,  I,  Im,  e,  Clellsla]  i.  cieliczko.  2.  Ja- 
łówka. 

t  Cielnie  przys.  od  Cielny. 

t  Cielnospój,  oju,  blm.  anat,  (sysearcosis)  spo' 
jenie  ciałem,  zrost  mię.^isty,  X  mięsozrost. 
<ClAŁ-fZ4-P0J> 

t  Cielność,  I,  blm.  rz.  od  f  Cielny,  zniewieicia- 
łość,  rozwiązłość,  niepowściągliwość. 

Cielny  ])rzyni.  od  Cielę  I.  zwykle  w  r,  i.- 
z  cielęciem  chodząca,  dęiarna,  h-zemienna  (o  kro- 
wach, łaniach  i  t,  p.):    Nie  wybiegały  ś,  przed 


ClfiLNt 


CIEMNAW0Ś(^ 


Ich  «apaIczywoScii|  prośne  maciory,  cielne  ła- 
nie, kotnc  sarny.  Matki  Boskiej  Zielnej  chodzi 
każdy  jak  C.  Prz.  2.  [C]  najedzony,  objedzony. 
<CIOŁ> 

t  Cielny  przym.  od  Ciało,  cielesny:  Cielna 
przysięga  t.  j.  przez  dotknienie.  A  wszakoż  ś. 
cielnego  grzechu  nigdy  nie  jest  dopuściła.  Kaz. 
Gniezn.  Nieczystota  cielna.  Kaz.  Gniezn.  Ciel- 
ne lekarstwo  =  Zec'zcce  ciało.  Odzienie  cielne.  Bez 
narzędzi  cielnych,  dusza  ani  widzieć,  ani  sły- 
szeć nie  może.  Krup. 

Cielsko,  a,  Im.  a  p.  Clalo:  Niechaj  O.  obmier- 
złe ziemia  sobie  skryje.  Bardz.  O  duszę  ś.  nie 
stara,  C.  ma  na  pieczy.  Klon.  Wyjdź  z  mego 
cielska,  duszo  obrzydzona!  Chr.  C,  w  śmiertel- 
nej ulgnąwszy  kałuży...  Koch.  Blade  C.  w  chro- 
pawej uwięzło  chudości.  Min.  Niedźwiedź,  ciel- 
ska krwawe  brzemię  walą.c  tuż  j)od  hrabiego, 
zbił  go  z  nóg  na  ziemię.  Mick.  <C1AŁ> 
X  Cielsko,  a.  Im.  a  mizerne  cielę.  Troć. 
Cleluch,  a,  Im.  y  I.  [C.]  =  a)  wół.  b)  głupiec. 
c)  człowiek  opasły,  ociężały.  2,  -f  cielak.  3.  f  Wod- 
ny Q.=  pijawka.  Mur.  Zdr.  [Cleluszek,  Cioluszek]. 
<CIOŁ> 

[Cleluoha,   y,    Im.    y]   p.  Cielica:    Na  starość 
cieluchami  orać  ciężko.  Prz. 
[Cleluszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Cleluch. 
[Ciełucha,  y,  Im.  yj  p.  Cielica.  Zdr.  [Cieluszka, 
Cleluszeozka]. 
[Cieluszeczka,  I,  Im.  IJ  p.  Ciełuszka. 
[Cletuszka,  I,  Im.  I]  p.  Ciełucha. 
t  Ciem,  fCim  sp.  bowiem,  albowiem:  Wszytcy  C, 
którzy  biorą,  miecz,  mieczem  poginą.  Op.  W  czas 
C.  za  nas  począł  cirpieć.  Op.  <  ?  > 
[Clemak,  a,  Ira.  1]  ciemność.     <ĆM> 
xCiemcowy    przym.  od  Clemlec;    X  CImcowy, 
XCymcowy  zrobiony  z  ciemca,   zamszowy:     Skóry 
ciemcowe.  Vol.     <p.  Zamsz  > 

Clemiączko,    a,    Im.  a   I.  p.  Ciemię.    2.    anat. 
(fonticulus)  =  m2cfcA;ie  miejsce    czaszki  u  niemowląt, 
ciemię,  fdrżące  ciemię,   !  źródło  p  u  k.  C. 
przednie  a.  czołowe  (f.  anterior  s.  major). 
C.    tylne    a.    potylicowe    (f.  posterior  s. 
triangularis).     <  CIE  > 
Ciemlaczkowy  przym.  od  Clemiączko. 
Clemic  się,  i  Ś.,  Ił  ś.  ciemnieć,   ciemnym  i.  sta- 
wać:    Co  tak  trumniano  ś.  tam  w  górze  cierni  ? 
Krasiń.      <  CM  > 
t  Clemlec,  mca,  blm.  p.  Zamsz. 
[Clemienica,  y,  Im.  e]  ciemieniucha,  łupiei  u  dzie- 
ci na  głowie.     <  CIE  > 

Ciemieniowy,  f  Clemienny  przym.  od  Ciemię  ; 
anat:  Koście  ciemieniowe  (ossa  parietalia  s.  breg- 
matis)  =  fciomienne  kości=  ko&ci  na  ciemie- 
niu, na  wierzchu  głowy,  kości  X  boczne, 
Xścienne,  Xprzodu  głowy.  Guz  C.  (tuber 
parietale).     Ciemieniowe  położenie  płodu. 

Ciemieniucha,  y,  Im.  y  zeskorupiaioió  na  ciemie- 
niu, szczeg.  u  dzieci ;  ognipiór. 

[Clemlennik,  a,  Im.  I]  choroba  języczka  w  krtani 
(dziecinna). 

i  Clemienny  p.  Ciemieniowy:  Kości  ciemienne.  Urs. 
Clemler,  a,  blm.,  Clemlerz,  Cemer,  Cemlr]  cho- 
a  z  przeziębienia :    silne  nabrzmienie    gruczołów 
limfatycznych.     <Węg.  C6ora8r> 

Ciemlernik,  a,  Im.  I,  niek.  Clemierzyca,  [Cie- 
miężyca] bot.  (helleborus)  roś.  z  rodziny  jaskro- 
watijch.  Gatunek:  C.  czarny  (h.  niger).  <p. 
Ciemierzyca> 

[Clemlerwa,  y,  Ira.  y]  duia  kupa  ludzi  a.  zwie- 
rząt. <Węg.  t(5mer  =  bardzo  wiele,  z  podpro- 
wadzeniem pod  Óu)a> 


[Clemlerz,  a,  blm.]  p.  Clemler. 

Clemierzyca,  y,  Im.  e,  [Ciemiężyca]  bot.  I.  (ve- 
ratrura)  roś.  z  rodziny  liljowatych:  Pij  ciemie- 
rzycę !  Ma.cz.  =  lecz  ś.  od  szaleństwa,  jesteś  szalo- 
ny. Gatunki:  C.  biała  (v.  album);  C.  czarna 
(7.  nigrum).  2.  p.  Trędownik.  3.  p.  Ciemlernik^ 
<?CZEMIOR> 

XCiemlerzycznlca,  y.  Im.  e  bot.  p.  Clemierzycz- 
nik. 

xClemlerzycznlk,  a,  Im.  I,  X  Ciemierzycznica 
bot.  (sesamoides  magnum)  roś.:  C.  a.  ciemie- 
rzycznica kształtem  podobny  jest  przymiotowe- 
mu  zielu  abo  rucie.  Syr. 

XCiemierzycznikowy  przym.  od  Ciemierzycz- 
nik.  Syr. 

[Clemierzyć,  y,  ył]  p.  Ściemlerzyć. 

Ciemię,  enia,  Im.  ona  I.  wierzch  czaszki.  Przen.: 
Nie  w  C.  bity.  Prz.  (-nie  głupi).  2.  anat. -a) 
(sinciput)  najtoyższa  część,  przód  a.  wierzch  głowy; 
b)  (bregma)  środek  szwu  wieńcowego,  e)  f  Drżące 
G.  =  ciemiączko.  3.  [C]  brud,  gromadzący  ś.  na 
ciemiączku  niemowląt,  strupy,  łupież  u  dzieci  na 
głowie.  4.  Xbud.  wierzch  sklepienia.  Zdr,  Cle- 
miączko.     <C1E> 

Ciemięga,  I,  Im.  i  1.  niedołęga,  człowiek  ocięża- 
ły, maruda,  nudziarz,  mantyka:  Obyczaje  bnila- 
la,  ciemięgi.  Min.  2.K'inozół,  suszenie  mózgu,  nu- 
żenie i.:  Ira  co  z  większą  ciemięgą  przychodzi, 
tym  milsze.  Pot.  3.  zool.  (hexatoma)  owaddwu- 
skrzydly,  pałkorogi.      <CIEM> 

XCiemięgać,  a,  al  muntyczyć,  marudzić,  zwle- 
kać, odkładać,  nudzić,  głowę  komu  bez  j/otrzeby  su- 
szyć. 

XCIemięgostwo,  a,  blm.,  xCiemięgowstwooct$- 
źałość,  niezaradność. 

XCIemięgow8two,  a,  blm.  p.  Clemięgostwo. 

ClemlęskI  uciskający,  przygnębiający,  uciemięża- 
jący,  uciążliwy,  twardy,  okrutny :  Ciemięskie  rzą- 
dy Odonicza. 

Ciemięstwo,  a,  blm.  ciemiężenie:  Jedną  tylko 
gębą  więcej :  C.  będzie !  Krasz. 

Ciemięzca,  y,  Im.  y,  Ciemiężca,  Ciemiężycie!, 
XCIemiężnik  ten,  co  ciemięży. 

Ciemiężca,  y,  hn.  y  p.  Ciemięzca. 

Ciemiężenie,  a.  Im.  a  czynność  t-z.  Ciemiężyć. 

XCiemlężnik,  a,  Ira.  cy  p.  Ciemięzca:  'J\\ran 
jest,  samowola,  C.   Krasz, 

[Ciemiężyca,  y,  Im.  e]  p.  Clemierzyca  i  Cie- 
mlernik. 

Ciemlężyclei,  a.  Im.  e  p.  Ciemięzca. 

Clemiężyclelka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Ciemlęży- 
clei. 

Ciemiężyć,  y,  yl  gnębić,  uciskać,  nękać,  trapić, 
gnieść,  nieludzko  ś.  obchodzić,  katować,  ticici/iiiiżać : 
Nogi  jego  okowami  ciemi^'żone,ręc  o  związane.  IJirk. 
Dano  nam  sprawę,  że  Wasza  Wierność  ubogich 
poddanych  ciemiężysz.  Jan  Kaz.  Sierot  nędz- 
nych nie  ciemięży.  Koch.  Ciemiężył  poddanych 
robotami.  Nar.  Bogaty  ubogiego  ciemięży  i  gnie- 
cie. Węg,  <C1EM>  ■ 

Ciemiężyk,  a,  Im.  1,  Obojnik  bot.  (cynanchum) 
roi.  z  rodziny  trojeściowatych.  Gatunek:  C.  po- 
spolity, -f  Z wyciężyjad  (c.  vincetoxicum). 
<?> 

xClemka  w  wyrażeniach :  Do  C=do  ściemnienia, 
do  wieczoru:  Rozmawiali  do  cieraka.  Za  C.= 
za  ciemności,  pociemku:  Zajdziecie  tara  za  C. 
Słów,     <ĆM> 

Ciemku  w  wyraź.:  Po  C.  p.  Pociemku. 

Ciemnawo  przys.  od  Ciemnawy. 

Ciemnawośó,  1,  bln.  rx.  od  Ciemnawy 


326 


ClLiMNAWY 

Ciemnawy,  [Ciemniawy]  nie  całkiem  ciemny,  sza- 
ry, niezhi/t  jasny ;  opalony,  ogorzały,  smagły:  Izba, 
■w  której  raa  być  trzyraan  szalony,  powinna  być 
trochę  ciemnawa.  Perz.  Ciemnawa  cera,  slirzyw- 
dzona  nieco  upaieni.  Wf^g. 

Ciemnia,  i,  Im.  e  I.  ciemnica,  miejsce  ciemne.  2. 
ciemność,  ciemno:  Ciebie  nęcą.  jeszcze  lasów 
ciemnie.  Uj.  Nad  planety  ciemnie  nie  wzniosłaś 
skrzydeł  twoich.  Krasiń.  Przen.:  Pociecha  bły- 
ska w  ciemni  duszy  mojej.  Przyb.  3.  fiz.:  C. 
0Yi\yC7A\&=  przyrząd  do  otr~ymywania  na  płaszczy- 
źnie iniernycli  obrazów  danych  przedmiotów,  kame- 
ra ohskura:  C.  optyczna  fotograficzna  =pr2i/r2t^(/ 
do  zdjęć  futograjicznych.  C.  optyczna  rysowni- 
ków -  przyrząd  do  rysowania  widoków  z  natury. 
C.  źrenicowa  =  za.swwfca  to  mikroskopie,  zmniejsza- 
jąca otwór  oświetlający.  4.  fot.  pokiij  ciemny,  gdzie 
ś.  utrwala  obraz  na  kinazy. 

Ciemnlaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Ciemniak:  Ja 
stary  jestem,  już  ledwie  chodzę;  a  on  co  ?  C. 
Słów. 

Ciemniaczka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Clemnlai(. 

Ciemniak,  a,  Ira.  cy  człowiek  ociemniały,  niewi- 
domy, śle/iy,  ślepiec.    Zdr.  Ciemniaczek. 

IĆiemniawy]  p.  Ciemnawy. 

Ciemnica,  y,  Im.  e  I.  miejsce  ciemne,  ciemnia: 
Kazawszy  okna  zamknąć,  został  w  ciemnicy. 
Oss.  Skrzynka,  nazwana  ciemnicą  nositelną.  Hubę. 
(-ciemnią  optyczną).  2.  więzienie,  loch,  podzie- 
lnic: Dano  Jozefa  do  ciemnicy,  gdzie  więźniów 
chowano.  Wuj.  ( —do  domu  więzienia.  B.  G.).  Przy 
apostołach  w  więzieniu  był  anioł  i  ciemnice  ira 
otworzyło.  Wuj.  3.  ciemność:  Pochlebiam  so- 
bie, że  ś.  powodem  stanę  do  rozwidnienia  ciem- 
nicy. Lei.  4.  \.i)hC'.-  zaciemniona  kaplica,  do  któ- 
rej przenoszą  w ,  Wielki  Czwartek  Przenajświętszy 
Sakrament.     <  ĆM  > 

Ciemniczny  przym.  od  Ciemnica:  Stróż  C 
(=:więzienny)  dał  kubek  Soki-atesowi  z  trucizną. 
Bud.  Rozkazali  ciemnicznemu  stróżowi  strzec 
ich  pilno.  Bud.  (  =  stróżowi  więzienia.  B.  G.).  Od- 
mienił szaty  cieraniczne  jego  (  =  szaty  więzienia 
jego).  Bud.  f  Ciemniczny,  ego,  Im.  i  stróż  ciemni- 
cy, więzienia,  dozorca  więźniów:  Nie  wiedział  C. 
ni'  o  czym.  Bud,  (=przełoiony  nad  domem  więzie- 
nia. B.  G.). 

Ciemnic,  I,  II  zaciemniać,  przyćmiewać,  j)rzyg ci- 
sząc: Mężnych  serc  w  grobie  śmierć  sama  nie 
ciemni.  Jabł.  Dość  ciemna  zawsze  przeszłość — 
pocóż  ją  kunszt  ciemni?  Kras.  C.  ś.  stawać  ś. 
ciemnym,  ciemnieć,  przygasać :  Chmwzj  h.  i  ciem- 
ni; nie  damy  dzisiaj  rady,  odłóżmy  do  jutra. 
Krasz.  Spojrzał — źrenV?zne  oba  ciemnią,  ś.  zwier- 
ciadła.  Garcz. 

Ciemnieć,  eje,  al  I.  stawać  ś.  ciemnym,  ciem- 
niejszym, mniej  jasnym;  przen.:  hrudnieć,  nikczem- 
nieć, tracić  ze  świetności:  Co  minuta  ciemnieją 
i  niszczeją  bardziej.  Birk.  2.  ślepnąć,  stawać  ś. 
ślepym,  tracić  wzrok. 

Clemnik,  a,  l.n.  I  I.  abaiur,  zasłonka,  umbrel- 
ka.  2.  zielony  daszek  na  oczy,  zasłonidło.  3. 
Xlm.  cy  człowiek  ciemnotę  lubiący  a.  zalecający, 
wstecznik,  obskurant,  zacofaniec. 

XCiemnisto  przys.  od  Clemnisty. 

xCiemni8ty  p.  Cienisty. 

Ciemniuclino  przys.  od  Ciemniuchny. 

Clemniuchny  p.  Ciemniutkl. 

CiemniusI  p.  Ciemniutki. 

ClemnIusieczkI  p.  Ciemniutkl. 

Ciemniusieczko  przys.  od  Ciemniusieczkl. 

ClemniusieńkI  p.  Ciemniutkl. 


CIEMNOTA 

Ciemniusieńko  przys.  od  ClemniusieńkI. 

Ciemniusio  przys.  od  CiemniusI. 

CiemniuśkI  ]>.  Ciemniutkl. 

Ciemniuśko  j)rzys.  od   CiemniuśkI. 

Ciemriuteneczki  p.  Ciemniutkl. 

Ciemniuteneczko  przys.  od  Clemniuteneczkl. 

Ciemniutenleczki  p.  Ciemniutki. 

Ciemniutenieczko  przys.  od  Ciemniutenleczki. 

Ciemniuteńki  p.  Ciemniutkl. 

Ciemniuteńko  przys.  od  Ciemniuteńki. 

Ciemniutki,  Clemniuchny,  CiemniusI,  ClemnIu- 
sieczkI, ClemniusieńkI,  CiemniuśkI,  Clemniutenecz- 
kl, Ciemniutenleczki,  Ciemniuteńki,  [Ciemnuchny] 
zupełnie  ciemny,  bardzo   ciemny. 

Clemniutko  przys.  od  Ciemniutki. 

1.  Ciemno,  a,  blm.  ciemność,  mrok,  brak  światła: 
C.  nocne,  piwniczne.  Ludzi  rozeznać  po  ciemnie. 
Mick.  (=pociemku,  w  ciemności).     <CM> 

2.  Ciemno  przys.  od  Ciemny:  C,  choć  oczy 
wykol,  jak  w  miechu.  C.  w  głowie.  Oss.  (^głw- 

pio,  brak  rozumu  a.  wykształcenia).  C.  w  szka- 
tule, w  worku  =  próżno,  niema  pieniędzy.  C.  pi- 
sać, mówić,  wykładać.  Roma  ciemno-sino  wy- 
cinała ś.  długim  pasmem  na  niebiosach.  Krasz. 
Gabinet  ciemno-zielono  obity.  Krasz. 

Ciemnobarwny,  Ciemnobarwy  o  ciemnych  bar- 
wach, ciemny  i  ponury:  Obraz,  koloryt  C.  Typ, 
złożony  przeważnie  z  osobników  krótkogłowych 
i  ciemnobarwnych.     <ĆM-(-Barwa> 

Ciemnobarwy  p.  Ciemnobarwny. 

XCiemnochmurny  ciemny  jak  chmura:  Sława 
książąt  litewskich  potąd  w  ciemnochmurnych 
jaskiniach  siedziała.    Stryj k.     <ĆM+CHMUR> 

t  Ciemnofaleczny  niezrozumiałe  fałsze  podający: 
Ciemnofałeczna  „Perspektywa."  Pim.  ,(0  dziele 
Sakowicza  p.  t:  „Perspektywa").  <ĆM-}-Fa- 
łeczny  > 

Ciemnoglów,  owiu,  Ira.  owie,  Wyczarnikbot.^  (oi- 

gritella)  roś.  z  rodziny  storczykowatych.  <CM-}- 
GŁOW> 

Ciemnolistny  mający  liście  ciemne,  czarnoleiny : 
Ciemnolistne  konary  dębów  złociły  ś.  w  jasnych 
blaskach  czerwonawego  słońca.  Glin.  <  ĆM  -f- 
LIST  > 

XCIemnomglisty  mgłą  gęstą  zasloniony:  Tyber 
C.  Otw.  Ciemjłoraglista  noc.  Stryjk.  (  -  ciemna 
i  mglista).     <CM-fMGŁ> 

Clemnookl  I.  o  ciemnych  oczach.  2.  y.  ślepy,  nie- 
icidomy :    Fortuna  ciemnooka.  Chr.   <CM-f-OK> 

t  Clemnoród,  oda,  Im.  ody  ślepiec  od  urodze- 
nia.   Birk.      <  CM-f-ROD  > 

Ciemnoskóry  mający  skórę,  płeć  ciemną:  Wy- 
chylała ś.  ku  niemu  ciemnoskóra  twarz  Sylasa. 
Orzesz.     <ĆM-f(S)KOR> 

Ciemność,  I,  Im.  I  rz.  od  Ciemny,  brak  światła, 
mrok:  C.  nocy.  Ciemności  egipskie.  C.  nieprzejrza- 
na. I  nazwał  Bóg  światłość  dniem  a  C.  nocą.  Wuj. 
Ciemności  okryją  ziemię.  Wuj.  Przen.:  C.  bał- 
wochwalstwa. Książę  ciemności.  Lud.  który  cho- 
dził w  ciemności,  ujrzał  światłość  wielką.  Wuj. 
Ciemnościami  okryty  rozum.  Wuj.  Powstał  Ko- 
pernik, C.  ustąpiła.  Os.  On  prawa  z  tajników 
1  z  ciemności  na  światło  wyprowadził.  Pilch.  C. 
oczu  =  ślepota.  C.  mowy  =  niejasność,  zawiłość 
<ĆM> 

Ciemnota, y, blm.  I.  Xciemność,mrok:  Rysy, śmier- 
telną okryte  ciemnotą.  Mick.  2.  brak  oświaty, 
dzikość,  głupota:  Grzechowi  ciemnoty  potrzeba. 
Górn.  C.  ludu.  C.  średniowieczna,  wieków  bar- 
barzyńskich. 3.  [C]  (wyraz  obelżywy)  człounek 
ciemny;  głupiec:    Ty,    ciemnoto  1    4.  [C.J   krowa 


d26 


ClEMNOT\VAl;ZY 


ClENiUCZiiJ 


maści  ciemnej.     5.  "j-  lek.  =  hrak  zmysłu    widzenia 
pomimo   czystego  oka.  Perz. 

Ciemnotwarzy  mającij  twarz  ciemną,  smagłą : 
Poznała  głos  Egipcjanki,  ciemnotwarzej  garde- 
robiany. Orzesz.     <ĆM+TWOR> 

XCiemnowid,  a,  Im.  owie,  xClemnowidz  l.co^o- 
wiek  niewyraźnie  widzący,  słabego  wzroku.  2.  wi- 
dzący pociemku.  3.  widmo,  strach,  straszydło,  ma- 
ra.    <ĆM-fWID> 

XCiemnowldz,  a,  Im.  e  a.  owie  p.  Ciemnowid. 
Kn. 

Ciemnowłosy    mający     włosy    ciemne:      Piękna 
ciemnowłosa  dziewica.  Krasz.  Czarodziejka  ciem- 
nowłosa.  Uj.     <ĆM-1-WŁ0S> 
[Clemnuchno]  przys.   od  Ciemnuchny.     <ĆM> 
[Ciemnuchny]  p.  Ciemniutki. 
Ciemny  i.  niejasny,   niewidny,   pozbawiony  świat- 
ła,    blasku    a.     oświetlenia;     mający     kolor     zbli- 
żony   do    czarnego :      Noc     ciemna.      Jedne    dni 
były  jasne,  a  drugie  ciemne,    w    którycli  słońce 
widzieć  ś.  nie  mogło.  Skar.     C.    pokój.     Ciemne 
barwy.     C,  jak  tabaka   w  rogu.  Prz.     Pomalo- 
wać na  ciemno=7ia  kolor  C.  W  cierano-błękitnej 
farby  szaty  ś.  ubrała.  Otw.  Koń  ciemno-cisawy, 
ciemno-gniady,  ciemno-siwy.     Ciemno-blond  wło- 
sy.   Kórz.     Kokarda    koloru    ciemno  -  krwistego. 
Kórz.     Ciemno-żóltawe  plamy.  Kórz.     Zbrucz,  jak 
wstęga  ciemno-srebrzysta.  Chodź.     Żupan  ciem- 
no-buraczkowy.  Krasz.  Długie  buty  ciemno-bura- 
kowe.    Krasz.    Włos     bujny    cierano-orzeehowy. 
Krasz.     Włos  ciemno-rudawy.    Krasz.     Policzki 
jednostajnej     barwy     ciemno  -  złocistej.     Krasz. 
Ciemno  -  karmazynowy     kontusz.     Kaczk.     Cera 
ciemno-śniada.  Kaczk.    Liście  eiemno-amaranto- 
we.  Jeż.     Ciemno-lazurowe    tło   nieba.  Jeż.     Za- 
paska ze  szlakami  ciemno-pomarańczowemi.  Jeż. 
Włosy  ciemno-kasztanowatej  barwy.  Bał.  Ciem- 
no-niebieska  Wisła.  Bał.     Ciemno  -  piwne  oczy. 
Roi     Ciemno  -  płowe  włosy.  Orzesz.     Sklepienie 
jodeł  eierano-zielonych.   Orzesz.     Płatek  cierano- 
popielatej  ziemi.  Sew.   Posadzka  eierano-wiśnio- 
wa.  Prus.  Ciemno-krwawa  strużka  światła.  Zap. 
Ciemno  -  złotawy    połysk    skóry.  Zap.     Ciemno- 
bronzowa  barwa  futerka.  Sienk.  Labrador  z  po- 
wiatu Radomyskiego  ciemno  -  zielonkawy.  Spaś. 
Ciemna  ]wiT7.mii- jutrznia  odprawiana    w    Wielką 
Środę,     w    Wielki    Czwartek    i    w   Wielki  Piątek. 
Z     pod     ciemnej       gwiazdy     =     zacofany,     nie- 
fortunny,   niezdarny.     [Od  ciemnego    rana]   =   od 
przededniu.     2.  niewidomy,  ociemniały,  ślepy:   Zna 
6.,  jako  ciemny    na    kolorach.   Prz.    Przygania 
ślepy  ciemnemu.    Prz.  (  =  kocieł  garnkowi).     Co 
my  tu  z  sobą,  pomiędzy  braćmi,  w  ciemną  (^^/e- 
pą)  babkę    grać  będziemy?  Krasz.     3.  nieoświe- 
cony,    niewykształcony,    głupi:     Lud,    tłum  C.     4. 
zawiły,  niejasny,  niezrozumiały,  niewyraźny:     Styl, 
język  C.    Heraklit  G.  =  zaivile  ś.  wyrażający.  Zna- 
lazły ś.  głowy, , które   wzięły    rzeczy    ciemne  za 
rzeczy  mądre.  Sniad.    Myśl  jest  ciemną,  gdy  jej 
nie  pojmujemy.  Brodź.     5.   podejrzany,    nieczysty, 
nieuczciwy:    Ciemnych  spraw  ciemna    też    bywa 
robota.  Jabł.  (^światła  ś.  chronią.  L.).    6.  -fnie- 
znnkomify,  niesłynny,  z  niższych    warstw  społeczeń- 
stwa pochodzący:    Aureljan,  ciemnych     rodziców 
syn.  Skar.     7.  fiz.  nie  działający    na    oko,    niewi- 
dzialny, niewidoczny:    Promienie  ciemne  pozafijo- 
letowe    i    pozaczerwone    widma.     Ciemne     linje 
widma  =  cza7ne  linje,  linje  Frauenhofera.  8.  karc: 
Grać  na  ciemno -bez  odkrywania  kart  pomagają- 
cego.    9.  leśn.;  C.  ręb  =początkowy,  polegający  na 
wycinaniu  drzew  tylko  starych.   <CM> 


Ciemń,  i,  Im.  e  ciemnia,  mroJc,  przen.  przepaść: 
Sejm  zepchnął  kozaków  nazad  w  C.  ucisku,  nie- 
nawiści i  zdrajczych  knowań.  Szaj.  Padł  los 
w  duchową  moją  C.  Słów. 

[Ciemra,  y,  Im.  y]  kobieta  głupia,  leniwa. 

fCiemral<.  a,  im.  i]  )>.  Ciućmol(. 

[Ciemrawy]  niezaradny.  Por.  IMiemrawy,  Nie- 
mrawy. 

[Ciemrza,  y,  Im.  e]  i.  noc  ciemna.  2.  miejsce 
ciemne,  jaskinia.     3.  gąszcz  leśny. 

[Ciemrzyć  się,  y  ś.,  ył  ś.]  ściemniać  ś. 

Cienial(,  a.  Im.  i  I.  manekin,  figura  uypchana : 
Myślisz,  że  człowieka  sobie  dobrawszy  na  cie- 
niaka,  dasz  mu  rady !  Krasz.  2.  [C]  bałnmn,  na- 
śladujący ptaka:  Polować  z  cieniakiem.  <C1EN> 

Cieniarnia,  i,  Im.  e  ogr.  budowa  z  tyczek  dla 
roślin. 

Cienica,  y,  Im.  e  bot.  (cinna)  roś.  z  rodziny 
traw. 

Cienić,  I,  ii  ocieniać,  zacieniać:  Czarna  czu- 
pryna cieni  kędziorem  czoło  wyniosłe  młodziana. 
Przyb.     <CIEŃ> 

X Cienie,  a.  Im.  a  p.  Cień. 

[Cienieć,  ńoa,  Im.  ńce]  cienki  koniec  bata. 
<CIEN> 

Cienieć,  eje,  al,  xCieńczeć,  xCieńszeć  i.  sta- 
wać ś.  cieiiszym,  subtelnieć,  szczupleć,  maleć,  nik- 
nąć: Skorupa  jaja  coraz  cienieje.  Sak.  My- 
ślałbyś, że  róg  kształty  zmieniał  i  że  w  ustach 
wojskiego  to  grubiał,  to  cieniał.  Mick.  2.  o  gło- 
sie: stawać  ś.  piskliwym,  wysokim.     <CIEN> 

xCieniel(,  ńl<a,  Im.  ńk\  p.  Ciennilc. 

XCienil<,  a,  Im.  i  p.  Cień  :  Umrze  w  swej  śle- 
pocie, fałszywe  ogniki  biorąc  ,za  żywe  światło 
i  próżne  cieniki.  Jabł.     <C1EŃ> 

XCieniorys,  u.  Im.  y  sylwetka.  <CIEŃ-|-Rys> 

Cieniować,  uje,  owal  I.  nadawać  cienie  na  ry- 
sunku a.  malowidle.  2.  odznaczać,  modulować,  wy- 
kończać:  C.  śpiew,  grę  aktorską.  C.  myśli.  3. 
farb.  sprawiać,  aby  dany  kolor  wpadał  u\  inny.  4. 
ogr.  zasłaniać  inspekty  od  słońca.   <CIEN> 

Cieniowanie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Cieniować: 
C.  w  malarstwie,  dawanie  cieniów,  t.  j.  ćmienie, 
żeby  światło  żywiej  odbijało.  Oss.  C.  znaczeń 
słowa.  Trzeba  dobrze  język  swój  umieć,  trzeba 
znać  w  osobnych  wyrazach  jego  acz  najmniej- 
sze różnice  i  niby  najcieńsze  cieniowania.  Pir 
'^=  odcienie). 

[Cieniowało]   przys.   od  Cieniowaty:    C    robić 

płótno.  Kolb.     <p.  Cynek > 

[Cieniowaty]  p.  Cynitowaty:  Tkanina  cie- 
niowata. 

Cieniowy  przyra.  od  Cień:  Rysunek,  kontur  C. 
Cieniowej  mara  próżności.  Dar.  J.  <CIEŃ> 

Cienisto  przys.  od  Cienisty:  Cicho  wtedy  by- 
ło i  C.  Rodź. 

Cienistość,  i,  blm.  rz.  od  Cienisty:  W  staro- 
żytności jeziorom  niektórym  a.  C,  a.  niesięgnio- 
na  głębina  cześć  zjednała.   Pilch. 

Cienisty,  X  Ciemnisty  I.  ocieniony,  zacienio- 
ny: Miejsce  cieniste.  Oj,  z  cienistej  dąbro- 
wy rozlegają  ś.  strzały.  Len.  2.  ocieniający: 
Cienista  lipa.  Pot. 

Cieniuchno  przys.  od  Cieniucłiny:  Srebro,  C. 
uklepane.  Sień.  Śpiewał  jak  mógł  C.  Skar. 
<CIEN> 

Cleniuchny  p.  Cieniutiti:  Dzieweczka  śpiewa- 
ła dalej  głosem  cieniuehnym.  Sienk. 

XCieniuczki  p.  Cieniutlci:  Na  cieniuczkiej  ni- 
ci sprawy  swe  wieszają.  Rej.  Cieniuczkie  gło- 
seczki.  Groch. 


ClENlUCZKO 

XCIeniuc2ko  przys.  od  Cleniuczkł. 
Cleniusi  p.  Cieniutki. 
ClenIusIeneozkI  p.  Cieniutki. 
Cieniusieneczko  przys.  od  Cieniusieneczki. 
CieniusienieczkI  p.  Cieniutki. 
Cieniusienieczko  przys.  od  CieniusienieczkI. 
CieniusIeńkI  p.  Cieniutki.  Pot. 
Cleniusieńko  przys.  od  CieniusIeńkI:    Słód  roz- 
i}iągnq,(^  C.  na  wietrze,  aby  wysechł.  Gost. 

CienIuśkI  p.  Cieniutki. 

Cieniuśko  przys.  od  Cleniuśki. 

Cieniuteczki  p.  Cieniutki. 

Cleniuteczko  przys.  od  Cieniuteczki. 

Cieniuteneczki  p.  Cieniutki. 

Cleniuteneczko  przys.  od  Cieniuteneczki. 

ClenIutenieczkI  p.  Cieniutki. 

Cieniutenieczko  przys.  od  ClenIutenieczkI. 

Cieniuteńki  p.  Cieniutki. 

Cleniuteńko  przys.  od  Cieniuteńki. 

Cieniutki,  Cleniiicliny,  X  Cleniuczki,  Cleniusi, 
Cieniusieneczki,  CieniusienieczkI,  CienIusieńkI.  Cle- 
niuśki, Cieniuteczki,  Cieniuteneczki,  ClenIuteniecz- 
kI, Cieniuteńki,  [ClenuŚkI]  bardzo  cienki,  nadzwy- 
czaj cienki:  Z  cieniiitkicli  deszezek  skrzyneczka 
mała.  Trzyc.     <CIEN> 

Cieniutko  przys.  od  Cieniutki. 

Cienizna,  y,  blin.  coś  bardzo  cienkiego,  lichego 
przez  swoją  cienkość. 

Cienka,  I,  blin.  fl.  woda  plylka. 

[Clenkawy]  doió  cienki. 

Cienki,  [Cienki,  CiankiJ,  tClankł  f.  niegruby, 
szczupły,  chudy,  smukły,  delikatny:  C,  jak  nitka, 
jak  tyczka,  jak  szparag.  Jeleń  lua  nogi  cienkie, 
jak  badyle.  Tremb.  Tkanina  c\enk'A  =  delikatna, 
przednia  a.  też :  licha,  rzadka,  niemocna,  słaba. 
Cienkie  miejsce  skóry  =  v}ytarie.  Przen.:  Zaczy- 
nać od  cienkiego  końca  —powoli,  stopniami,  od 
rzeczy  łatwiejszych,  mniej  ważnych:  Jezus  w  dzie- 
ciństwie swoim  żadnego  dziwu  bóstwa  swego  nie 
okazał,  bo  nie  chciał  tego  od  cienkiego  końca 
poczijó.  Rej.  2.  a)  o  xi&'^vi]Aa\i-niegęsty,  rzadki, 
nietęgi,  niemocny,  słaby,  rozwodniony:  Cienka  ka- 
wa. Cienkie  piwo,  -wino ^cienkusz,  lwa.  b)  o  ]e- 
dzen'm  =  skąpy,  skromny,  lichy,  nieposilny,  niepożyw- 
ny :  C.  rosół,  obiadek.  3.  o  ghs\e=^  wysoki,  piskli- 
wy. 4.  Xo  zmysłach  =  fc?/.'-7r7/,  ostry,  subtelny,  deli- 
katny: Ć.  węch,  słuch.  5.  [C]  delikatny,  wytwor- 
ny. 6.  anat.:  Jelito  cienkie  p.  Jelito.  fC  iniiskuł 
=  mięsień  szczupły,  f  Muskuł  stopowy  (^.-więsieA 
łytknwy  szczupły.'!.  my^\.  =  {o  zwierzyme)  chudy: 
Cienkie  zwierzę.  <CIEN> 
[Clenklawy]  wysmukły. 

Cienko  przys.  od  Cienki:  C.  tkać.  Gdzie  C, 
tam  ś.  rwie.  Prz.  Mury  inają,  ś.  coraz  cieniej 
wywodzić  ku  górze.  Haur.  C.  śjucwa  a.  przędzie 
T=ma  L  źle,  kuso  z  nim,  robi  bokami,  śpietoa  Ta- 
deusza, C.  koło  niego:  Dani  ja  ci,  wnet  ty  tu  cie- 
niej będziesz  śpiewał.  Oss.  ( =■  spokorniejesz,  spu- 
ścisz z  tonu).  Dwa  półzłotki  — cały  wasz  majątek: 
to  C.  koło  was,  za  kąty.  Zabł.  X  C.  chować. 
Pas.  (—skąpo  dawać  jeść). 

Clenkodziób,  oba,  Im.  oby  zool.  p.  Ptak.  <CIEN 
-|-DZ10B> 

XCIenkog{osy,  fCienkoglośny  mający  głos  cien- 
ki, sopranowy,  dijszLantoioy,  piskliwy.  <CIEN-|- 
GŁOS  > 

fCienkoglośny  p.  Cienkoglosy:  Cienkogłośnij, 
piszczałkę  miał  z  rogu  białego.  Mor. 

Cienkotusk,  a,  lin.  i  zool.  (liatola)  rodzaj  ryby. 
<CiEN-f-LUSK> 


XClenkomóv/ny  cienko, piskliwie inótciący.  <  CIEŃ 
+MOW> 

CienkonogI  mający  nogi  cienkie,  laskonogi:  Pa- 
j|k  C.  Klon.    <CIEN-t-NOG> 

X  CienkoplaskI  mający  grubość  małą  w  sto.^mnku 
do  szerokości.   <CIEŃ-|-PŁASK> 

Cienkorunny,  Clenkowelnisty  ^ołrt//^/  cienką  weł- 
ną. <CIEN+RUN> 

xCienkosz,  u,  Im.  e  p.  Clenkusz. 

Cienkość,  I,  blm.  rz.  od  Cienki:  C.  tkaniny, 
głosu,  trunku.   <CIEN> 

Clenkota,  y,  Ira.  y  bot.  (lechea)  roi.  z  rodziny 
czysikowatych. 

Clenkowelnisty  p.  Cienkorunny:  Owce  cien- 
kowełniste.  Rasa  cienkowełnista.  <  CIEŃ -|- 
WEŁ(N)> 

Cienkusz,  u,  Ira.  e,  x  Cienkosz  I.  osad  piwny; 
woda  słodzi.nowa.  2.  a)  piico  poślednie :  Tak  bo- 
dzie C,  zdatny  dla  czeladzi.  Kluk.  Upijałeś  ś. 
dawniej  piwem,  teraz  na  cienkuszu  przestawaj. 
"Wuj.  Dobry  tobie  C.  Prz.  (  =  dobra  psu  mucha). 
b)  wogóle:  .sfo/;?/  trunek.   <CIEN> 

XCienkusznil<,  a,  Im.  cy  fabrykant  cienkuszu; 
ten,  co  sprzedaje  cienkusz. 

XCiennica,  y,  Ira.  e  altana,  utworzona  z  ży- 
wych drzew  i  krzewów,  ocienione  drzewami  miejsce 
odpoczynku.    <  CI  EN  > 

Clenniczek,  czka,  Im.  czki  p.  Ciennik. 

dennik,  a,  Ira.  I,  Cieńnik  I.  Xa.  xCieniek  za- 
słona od  śioiatła,  umbrelka;  parasol.  2.  altana, 
miejsce  cieniste.  3.  ciemń,  mrok:  Każdy  gotów 
ze  wzniesionym  żelazem  rzucić  -ś.  w  C.  śmierci. 
Malez.  4.  \\(ik.  =  daszek  oczny,  umhrelka.  5.  leśn. 
drzewo  zachowane  przez  dwie  koleje  rąbania  na  trze- 
cią. Zdr.  Clenniczek.     <CIEŃ> 

fCienny  I.  cienisty.  2.  ukryty:  Aby  ś.  nie  chro- 
nił ludzi,  ani  też  osobliwego,  a  jakoby  dennego 
żywota  wiódł.    Gliez. 

[Cienuśki]  p.  Cieniutki. 

Cień,  a.  Im.  e  a.  fowie  m.,  X Clenie  ni.,!  Cień, 
I,  Im.  e  ż.  I.  zaciemnienie,  wskutek  nicprzechodzenia 
światła  przez  przegrodę,  ciemne,  płaskie  odbicie 
przedmiotu  na  oświetlonej  powierzchni;  sylwetka : 
Gdzie  słońce  świeci,  tam  C.  być  musi.  Prz.  W  po- 
łudnie C,  od  drzew  padający,  jest  najkrótszy. 
Jaki  taki  pień,  przecie  za  niiu  C.  Prz.  I  włos 
ma  swój  C.  Prz.  Niepodobna,  by  kto  C.  prze- 
stąpił. Prot.  Miasto  czeladzi  C.  za  nim  chodzi, 
.labł.  (=nie  ma  -fług,  chudopachołek).  Sara  jeno 
na  swój  C.  patrzy.  Rej.  Chodzi  za  nim,  jak  C. 
Prz.  Cienia  s.  swego  boi  a.  lęka.  Prz.  I  cienia 
swego  dziś  ś.  strzec  potrzeba.  Pot.  Procesuje  ś. 
o  C.  od  gruszy.  Prz.  Cienie  chińskie  =  rzucane  na 
ekran,  ruchome.  C.  własny.  C  rzucony.  2.  miej- 
sce cieniste,  zacienione;  chłód,  ochłoda:  Spocząć 
w  cieniu.  Kto  w  słońce  może  patrzeć,  ten  nie 
szuka  cienia.  Pot.  Uczynił  sobie  chłodnik  i  sie- 
dział pod  nim  w  cieniu.  Leop.  3.  ustronie,  ukrycie, 
skromne  stanowisko:  Trzymać  ś.  w  cieniu.  Usunąć 
ś.  w  C.  fZ  ostatniego  cienia  na  najświetniejsze 
wylecieli  urzędy.  Nagur.  Przyjaźń  ma  blasku 
niewiele  i  C.  lubi.  Mick.  4.  ślad,  resztka  człotoie- 
ka  zmizemiałego,  zbiedzonego:  C.  to  tylko  tego 
wielkiego  bohatyra.  Oss.  C.  ledwo  z  niego  po- 
został. 5.  mara,  dusza  odłączona  od  ciała,  duch, 
widmo,  upiór:  C.  abo  dusza  zabitego  Achillesa 
ukazała  ś.  w  nocy.  Otw.  Żywot  jako  cieniowie 
przeszli.  Skar.  Hrabia  widział  w  nich  obraz  Eli- 
zejskich cieni.  Mick.  Trza  usłać  mu  drogę  do 
(•i(!niów.  iirasiń.  (=na  tamten  świat).  6.  rzecz 
znikoma,  wątła,  marna;    obraz,  naśladowanie  nieti- 


328 


CIEŃCZEĆ 

dolne,  falszi/we,  nieprawdziwe :  LIpędzać  ś.  za  cie- 
niem. C.  łaj)aó,  cliwytać.  Wszystko  fraszką,  i  cie- 
niem. Koeli.  Moje  wiersze  są,  cieniem  w  porów- 
naniu wierszów  W.  Pana.  Boh.  Nieszczęścia  no- 
we, przeciw  którym  przeszłe  cieniem  były.  Jabł. 
Iść  za  cieniem.  Oss.  (-za  fałszem).  C.  prawdzie 
ustępuje.  7.  odrobina;  pozór,  pretekst:  Strzegę  ś., 
abym  cieniowi  nawet  nieukontentowania  między 
raną  a  Rzplit^  nie  dał  miejsca.  St.  Aug.  C.  sa- 
modzielności. C.  prawdy.  8.  podejrzenie,  niesława: 
Odwdzięcza  ś.,  rzucając  na  nią  swym  postępo- 
waniem C.  Krasz.  9.  X  szkic,  zarys:  Cienie 
to  tylko  obrazu,  wartego  bieglejszego  i  ćwi- 
czeńszego  penzia.  Oss.  10.  Xw  \m.  odcienie,  drobne 
odmiany,  różnice:  Nie  trudniejszego,  jak  wydać 
w  słowniku  rozlicznych  słowa  jakiego  znaczeń 
cii-nie.  L.  ii.  [C.  a.  Cenia]  icięzienie,  koza,  areszt. 
12.  fa)  w  Im.  mroczki,  punkty  ciemne,  migające 
przed  osłabionemi  oczyma:  Muszki,  pajęczyny,  a. 
jakiekolwiek  inne  cienie  przed  oczyma  mu  ś. 
zdają  latać.  Syr.  b)  obrona,  ochrona,  osłona,  opie- 
ka^ orędownictwo,  protekcja :  Pod  cieniem  mądrego 
króla  śmiało  uczeni  wykonywają  swoje  roboty. 
Oss.  c)  manekin,  mamidio,  fałszywa  postać:  Iżby 
ś.  tym  większe  wojsko  jego  zdało,  kazał  cieniów 
co  najwięcej  poczynić,  i  poubierawszy  je  w  sza- 
ty, na  konie  powsadzać.  Biel.  M.  Tatarzy  cie- 
niów na  konie  nawiązali.  Falib.  13.  bot.:  Nocny 
O.  p.  Podkolan.  14.  mai.  zacienione  miejsce  na 
obrazie.  15.  myśl.  przynęta  w  kształcie  manekina: 
Robią  łowcy  z  chust  i  zgrzebl  cienia,  jakoby 
chłopa,  i  biorą  je  z  sobą  do  lasu,  gdy  idą  na 
niedźwiedzia.  Trzyc.  16.  fn^oj— ''i)  zasłona  robot- 
ników od  strzałów  nieprzyjacielskich.  Troć.  b)  żołd 
juurtwy:  Te  48  żołdów,  dodawane  do  istotnie 
znajdujących  ś.  żywych  żołnierzy,  nazywały  ś. 
martwemi    czyli    cieniami.  Gors.    Zdr.  X  Cienik, 

xCionek.   <CIEŃ> 
XCieńczeć,  eje,  al  p.  Cienieć. 
XCieńczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  I.  Cieńczeć, 
2.  Cieńczyć. 

XCIeńCZyĆ,  y,  yl,  yCleńszyĆ  I.  rohió  cieńszym, 
zcieniać:  C.  będzie  ten  palcat,  aż  ś.  i  złouiie. 
Oss.  C  =  będzie  strugał,  aż  przestruga).  2.  zmniej- 
szać, uszczuplać,  poniżać,  nie  doceniać:  Cieńcząc 
swe  zasługi,  drugich  chwalił.  Pot.  3.  ubożyć, 
niszczyć,  wyzyskiwać:  Pieniacz  cieńczy  poczciwe- 
go człowieka,  włócząc  go  z  trybunału  na  trybu- 
nał. Oss.  XC.  Ś.  cienieć:  Jak  mu  ś.  twarz  cień- 
czyła,  kliniasto  ściągniona.  Przyb.  <C1EN> 

[Cienki]  p.  Cienki. 

[Cieńkusz,  a.  Im.  e]  litkup,  zapttek. 

Cieńnik,  a,  Im.  I  p.  Ciennik:  O.  w  domu  po- 
trzebny był  od  zbytniego  skwaru,  stąd  firanki. 
Goł. 

xCień8zeć,  eje,  al  p.  Cienieć. 

XCIeń8zyć,  y,  yl  p.  Cieńczyć. 

Ciepaczka,  i,  Im.  i  sieć  rybacka  w  kształcie  ma- 
tego  włoka.   <CIEP> 

[Clepać,  ple,  pal]  p.  Ciepnąć. 

[Clepcieiuszka,  I,  Im  I,  Cieplucha]  niezdarna 
dziewczyna.    <  ?  > 

Ciepcio  dziec,  ciepło. 

fCiepciuch,  a,  Im.  yj  człowiek  bez  zdania,  ciepłe 
kluski.   <  ?  > 

[Ciepieiecie  nieod.]  p.  Clepielucha:  Chłop  ta- 
kie C     <?> 

[Ciepić,  i,  II]  nalegać:  C.  na    kogo.     <CIEP> 

[Clepielucha,  y,  Im.  y]  I.  a.  [Ciepieiecie,  Cle- 
pluszek]  niedojda,  niewieściurh,  piecuch,  ciepłe  klus- 
ki. 2.  a.  zdr.  [Ciepieluszka]  osoba  powolna. 


CIEPLU8IEŃKI 

[Ciepieluszka,  I,  Im.  I]  p.  Ciepleluclia. 

[Ciepierzyć,  y,  yl]  dużo  mówić.     <?> 

[Cieplesek,  ska,  Ira.  ski]  p.  Czepek. 

Cieplarnia,  i,  Im.  e  I.  ogr.  orunżcrja,  trebhauz. 
budynek  do  przechowywania  w  zimie  roślin,  szczeg. 
egzotycznych.  2.  pick.  p.  Gara.    <CIEP> 

Cieplarniany  I.  przym.  od  Cieplarnia:  Tempe- 
ratura cieplarniana.  2.  a)  egzotyczny,  mogący 
rosnąć  tylko  w  cieplarni:  Kwiat  C.  b)  przen.: 
sztuczny,  ogrzany,  pełen  wygód  i  wytworności:  Ta- 
kie osoby  pot;-zebują  cieplarnianej  atmosfery  dla 
swoich  uczuć.  Bał.  W  cieplarnianej  atmosferze 
przywilejów.  Chm. 

X  Cieplec,  Ica,  Im.  Ice,  X  Cieplek  rodzaf  dro- 
giego kamienia.  <  Naśladowanie  Gr.  nazwy  apsyk- 
tos  =  (lo8ł.  nie()Studzony> 

Ciepleć,  eje,  al  stawać  L  ciepłym,  ocieplać  i., 
grzać  ś.,  rozgrzewaj  i. :  Woda  od  słońca  ciepleje. 
<C1EP> 

XCiepiek,  łka,  Im.  ikl  p.  Cieplec. 

xCieplenica,  y,  Im.  e  bańka,  kamionka,  skandela, 
ogrzewadlo  (do  ogrzewania  łóżek). 

Ciepleńki  prow.  p.  Cieplutki. 

Ciepleńko  prow.  przys.  od  Ciepleńki:  Tak  h. 
jej  C.  zrobiło. 

Cieplica,  y,  Im.  e  I.  łaźnia,  kąpiel  parowa:  Cie- 
płe łaźnie  a.  cieplice.  Skar.  2.  w  Im.  a)  miejsca 
i  iródła  ciepłych  wód  leczniczych:  Cieplice  obo- 
jętne, mineralne,  b)  w  Im.  kraje  cieple,  południo- 
we: Bociani  na  zimę  do  cieplic  uchodzą,  llaur. 
Stroi  ś.,  jak  sójka  do  cieplic.  Prz.  3.  xC.  ogro- 
dowa =cte/>/arnta,  oranżerja,  trebhauz.  A.  y.ff  Im. 
powietrze  cieple,  ciepło:  Południowi  podległe  gra- 
nice, gdzie  znój  wieczny  panuje  i  wieczne  cie- 
plice. Groch.  Zdr.  xClepiiczki. "  <CIEP> 

Cieplicowy,  Ciepiiczny,  Ciepliczy  przym.  od  Cie- 
plica. 
XCIepliczkl,  czek,  blp.  p.  Cieplica.  Mą.cz. 

Ciepiiczny  p.  Cieplicowy:  Ciepliczne  zdroje  są 
w  poszanowaniu.  Pilch.  Tatry  silą  wód  cieplicz- 
nyeh  z  siebie  wydają.  Petr.  Wszystkie  zioła 
i  ciepliczne  wody  znał  i  rozumiał.  P.  Koch.  Gru- 
zy ciepliczne.  Nar.  (  =  hudynków  kąpielowych). 

Ciepliczy  p.  Cieplicowy. 

Cieplic,  i,  II  I.  grzać,  ogrzewać,  ocieplać,  roz- 
grzewać. 2.  [C]   palić  to  piecu. 

Cieplik,  a,  blm.,  XCieplnlk,  XCIeploczyn  cie- 
pło, istota  ciepła:  C.  oznaczał  w  dawnej  fizyce 
płyn  nieważki,  stanowiący   istotę  ciepła. 

xCieplikomiar,  u,  Ira.  y  p.  Clepiikomierz. 

Cieplikomierz,  a,  Im.  e,  xClepl!komiar,  xCiepl- 
nikomiar  przyrząd  do  oznaczania  ilości  ciepła, 
k  a  1  o  r  y  m  e  t  r.   <  Ciepli k-f-Ml AR  > 

Cieplikowy  przym.  od  Cieplik:  Motor  C.  Pro- 
mień C.  Objaw  C.  Do  niedawna  fale,  przenoszo- 
ne przez  eter  ze  słońca,  dzielono  na  cieplikowe, 
świetlne  i  chemiczne.  Bog.  Zdolność  cieplikowa  = 
ciepło  gatunkowe. 

XCieplina,  y,  Im.  y  p.  Cieplostka. 

xCieplnik,  a,  blm.  p.  Cieplik. 

XCieplnikomlar,  u,  Im.  y  p.  Cieplikomierz. 

Cieplny  przym.  od  Ciepło:    Własności  cieplne. 

Clepluohno  przys.  od  Clepluchny. 

Clepiuchny  p.  Cieplutki. 

yClepluozki  p.  Cieplutki. 

XCIepluczko  przys.  od  Ciepluczkl. 

Ciepiusieneczki  p.  Cieplutki. 

Cleplusieneczko  przys.  od  Ciepiusieneczkl. 

Clepiusienieczki  p.  Cieplutki. 

Cieplusienieczko  przys.  od  Ciepiusienieczkl. 

Clepiusieńici  p.  Cieplutki. 


329 


CIEPLUSTEl^O 


CIERKANTE 


Cleplusieńko  przys.  od  CieplusieńkI. 
[Ciepluszek,    szka,    Im.   szki]    p.    Ciepielucha. 

<?> 

Ciepluśki  p.  Cieplutki. 

Ciepiuśko  przys.  od  Ciepluśki. 

Ci  pluteńk!  p.  Cieplutki. 

Clepluteńko  przys.  od  CiepluteńkI. 

Cieplutki,  Ciepluchny,  x  Ciepluozkl,  Cieplusie- 
neczki,  CiepiusienieczkI,  CieplusieńkI,  Ciepluśki, 
Clepluteńki,  prow.  Ciepleńki  zupełnie  ciepły,  cał- 
kiem cicphf,  bardzo  ciepły.   <CIEP> 

Cieplutko  przys.  od  Cieplutki. 

Cieplawość,  i,  blm.  rz.  od  Ciepławy. 

Ciepławy  trochę  ciepły,  letni. 

1.  Ciepło,  a,  blm.  I.  a.  x Ciepłota  ciepłość,  sian 
temperatury,  niższy  od  gorąca:  C.  słoneczne,  letnie. 
C.  nie  łamie  kości.  Prz.  Tyle  ciepła,  co  w  ża- 
bim pysku.  Prz.  Od  Judy  już  są  grudy,  C.  ś. 
traci.  Prz.  Jak  po  Bożym  Narodzeniu  wyjdzie 
niedziel  dwadzieścia  i  dwie,  to  ś.  C.  rwie.  Prz. 
I  C,  i  zimno  z  gęby  mu  idzie.  Prz.  C.  i  zimno 
z  jednej  g^hj.Jaihi.( -zmienny).  Świętego  Marka 
buchnie  C.  jak  z  garnka.  Prz.  Natura  lubi  C.  Prz. 
Wszyscy  Święci  przyniosą  a.  kobiałkę  ciepła, 
a.  kobiałkę  zimna.  Prz*.  Święta  Zofija  C.  rozwija. 
Prz.  Przen.:  C.  uczucia.  2.  fiz.  -  przyczyna  obja- 
wów cieplikowych:  C.  promieniste  ^przenoszące 
i.  od  ciału  cieplejszego  do  zimniej^zego.  C.  uta- 
jone a.  ukryte  =  nieodczuwane ,  przy  zmianie 
stanu  skupienia  ciał.  C.  topliwości,  parowa- 
nia. C.  właściwe  a.  gatunkowe  p.  Cie- 
płojemność.  3.  fizj.:  C.  właściwe,  żywotne  a. 
zwierzęce  =  ciepło  ustroju  żywego.  4.  myśl.= 
czapka:  Daj  tu  C!  (do  psa).   <CIEP> 

2.  Ciepło  przys.  od  Ciepły :  C.  w  głowie  =  szumno, 
pijano:  Wszakże  i  Kato  często  C.  miewał  w  gło- 
wie. Min.  Jowisz  C.  za  Psycha  i  za  synem  pro- 
si. Mor.  {  =  gorliwie,  gorąco).  C.  głowę  chować^. 
Górn.  (-pilnie  jej  strzec).  Przyjąć  kogo  C.= 
serdecznie.  Będzie  ci  C. !  =  będziesz  ś.  miał  z  pyszna! 
Żart.:  Bądź  zdrów  i  trzymaj  ś.  C!  C.  jak  w  garn- 
ku, jak  w  uchu.  Prz.  Matko,  śpiewaj,  córko, 
gwizdaj  —  będzie  cieplej    w  izbie.  Prz. 

Clepłobarwność,  i,  blm.,  Termoołiroza  fiz.  roz- 
maitość różnych  promieni  cieplikowych.  <CIEP-t- 
Barwa> 

[Ciepłoch,  a,  Im.  y]  piec 

XCiepłoczyn,  u,  blm.  p.  Cieplik:  C.  jest  wyraz 
zły,  bo  i  z  rzeczą,  i  z  językiem  niezgodny.  Śniad. 
<CIEP-fCZYN> 

XCIepłodajność,  I,  blm.  własność  wydawania 
ciepła:  C.  materjału  opałowego.  C.  zjawiska. 
<CIEP+DA> 

XCiepłodoni,  u,  Im.  y  oranżerja,  trehhauz,  cie- 
plarnia.   <CIEP-i-DOM> 

CiepłojemnoŚĆ,  I,  blm.  fiz.  zdolność  cieplikowa, 
ciepło  właściwe  a.  gatunkowe,  chłon- 
ność ciepła.  <CIEP-fJM> 

XCIepłoletni  stygnący,  ostudzający  ś.:  Zgliszcze 
ciepłoletnie.  <C1EP-|-"LAT> 

Clepłomlar,  u,  Im.  y  p.  Ciepłomierz. 

Ciepłomierz,  a,  Im.  e,  Clepłomlar,  xCf6płoskaz 
narzędzie  do  mierzenia  temperatury,  termometr. 
Krumł.,  Rogal.,  Hubę.  Wyraz  C.  słuszniej  oznaczać 
może  kalorymetr.  Kram.     <ClEP-j-MIAR> 

Cleptonoiny przynoszący  ciepło.  <CIEP-f-NIOS> 

Ciepiorodny  rodzący,  sprawiający  ciepło:  Wiatr 
C.    <ClEP-f-ROD> 

Ciepłorosty,  ów,  blp.  bot.  (mesothermae)  rośli- 
ny zamieszkujące    krainy   o   lemperaturze   15 — 20'^ 


C,  gdzie  deszcze  padają  przeważnie  złmą.  <CIEP 
-f  ROS(T)  > 

XCiepłoskaz,  u,  Im.  y  p.  Ciepłomierz.  <CIEP 
-fZ-|-KAZ> 

XCiepło8tan,  u,  Im.  y  I.  p.  Ciepłota.  2.  tempe- 
ratura średnia,  średni  stan  temperatury.  <CIEP-|- 
ST(0)> 

Cieptostka,  I,  Im.  i,  X  Ciepłotka,  X  Cieplina, 
Kalorja  fiz.  jednostka  ilościowa  ciepła.     <CIEP> 

Ciepłostkowy  przym.  od  Ciepłostka:  Termo- 
metr G.  =  rodzaj  kalorymetru. 

XCiepłosuchy  ciepły  a  suchy:  Wietrzna  waga, 
a  naprzeciw  niej  C.  Baran.  Fur.  (^przynoszący 
ciepło  i  suchość).  <CIEP-}-SUCH> 

Ciepłość,  I,  blm.  rz.  od  Ciepły:  Od  ciepłości 
nie  bolą  kości.  Prz.   <CIEP> 

X  Ciepłoślizki  ciepły  iślizki:  Broń  swą  ciepło- 
ślizką  z  pierwszego  mordu.  Otw.  <  CIEP-f- 
ŚLIZ> 

Ciepłota,  y.  Im.  y  I.  x  p.  Ciepło :  Na  wiosnę 
ziemia  rozgrzewa  s.  ciepłotą.  Jeżów.  Okrywanie 
ś.  skórą  lisią  osobliwą  czyni  ciepłotę.  Haur.  2. 
a.  XCiepłostan  tiz.  i  \&V.  =  temperatura,  stopień 
ciepła  w  ustroju:  C.  prawidłowa,  obniżona.  C. 
podniesiona,  podwyższona  =  gorączka.  C.  ciała 
spadła  na  37,5. 

X  Ciepłotka,  I,  Im.  i  p.  Ciepłostka. 
Ciepłotny  przym.   od  Ciepłota;  lek.:   Zmysł   C. 
Linja  ciepłolna. 

XCiepłowiewnie  przys.  od  Ciepłowiewny.  <C1EP 
-|-WIE> 

X  Ciepłowiewny  ciepło  powiewający,  ciepło  przy- 
noszący: Zefiry  cieplowiewne. 

XCiepłowolno  przys.  od  Ciepłowolny.  <CIEP 
-fWOL> 

X  Ciepłowolny  letni. 

[Cieptuoha,  y,  Im.  yj  p.  Ciepcleluszka. 

Ciepły  I.  pośredni  między  gorącym  a  chłodnym, 
niechłodny  i  niegorący,  letni:  Powietrze,  mieszka- 
nie ciepłe.  Strawa  ciepła.  Przen.:  Dać  co 
ciepłą  ręką  =: za  życia.  C.  tvnc  =  zwłoki  tylko  co 
zmarłego,  jeszcze  nieostygłe,  świeże.  Waść  zawsze 
gość  na  ciepłe  nóżki.  Zabł.  (=zrana  kobiety  odwie- 
dzasz. L.).  Trafić  na  cieple  nóżki  =  przy  dybać  na 
uczynku  miłosnym.  [Iść  na  ciepłe  nogi]  =  co2re. 
Ciepłe  kluski  =  cziowefc  ślamazarny,  bez  energji, 
niestanowczy.  Zjeść  co  ciepłego  (—potrawę  ciepłą). 
2.  ogrzewający,  grzejący:  Futro  ciepłe.  Kaftanik 
C.  Koszula  ciepła  wełniana.  Włóż  na  ś.  co  cie- 
plejszego (-ubranie  cieplejsze).  3.  a)  nieobojętny, 
gorliwy:  Ludzie  owi  bez  gorąeości,  są  ani  ciepli, 
ani  zimni.  Skar.  Nie  C,  ani  zimny,  na  dzień  kil- 
ka razy  odmienia  ś.  Nar.  b)  serdeczny,  przyjazny, 
życzliwy:  Słowo,  przyjęcie  ciepłe.  4.  bogaty,  zamoż- 
ny, posażny :  Ciepła  wdówka,  panna.  Potymbyra 
ś.  ożenił  z  jaką  ciepłą  babą.  Zabł.    <CIEP> 

[Ciepnąć,  nie,  nął,  Ćwieknąć,  nied.  Clepać, 
Ćpać,  Ćpać,  Cipać,  Ćpić]  I.  rzucić,  cisnąć.  2.  uderzyć, 
walnąć,  palnąć,  trzasnąć.  3.  machnąć,  wytoinąć.  4. 
uied.  (o  deszczu)  »ada^  lekko,  ale  ciągle.  5.  zipnąć, 
odetchnąć.  [C.  Ś.J  I.  rzucić  i.,  porwać  ś.  2.  uderzyć 
konia  pod  brzuch,  podciąć  go.    <CIEP> 

XCIerać,  a,  al  p.  Trzeć. 

rCierepa,  y,  Im.  y]  p.  Czerep.  Zdr.  [Cierepkaj. 

[Cierepka,  I,  Im.  i]  p.  Cierepa. 

Cierkać,  a,  al  I.  p.  Ćwierknąć:  Wróbel  podle- 
ci i  pocznie  C.  Min.  2.  myśl.  o  kuropatwie  sam- 
cu: wydawać  głos.   <Dźwn.> 

Cierkadło,  a,  Im.  a,  Clerklo  bot.  (stilbe)  roi. 
z  rodziny  witułkowatych.    <?> 

CierkanIe,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Cierkaó. 


dSO 


CIERKT 

ICIerki,  rek  blp.]  p.  Cierń. 

Cierkło,  a,  Im.  a  bot.  p.  Cierkadło. 

Cierlica,  y,  Im.  e,  Tarlica,  [Cerzlica,  Ceriica, 
Terlica,  Perlica]  I.  przyrząd  do  otbiklwania  idó- 
kieii  Lnu  z  paździorów:  Po  ususzeniu  len  połamie 
ś.  w  drewnianej  cierlicy,  gdzie  ś.  części  przędzy 
od  nieużytecznych  paździerzy  oddzielają.  Kluk. 
W  cierliey  dwa  razy  tyle  lamie  8.  przędziwo, 
ile  w  międlicy.  Cierlice  bywaj.-},  dębowe,  buko- 
we. Troć.  2.  wózek  do  pocierania  zboża  (zam. 
młócenia):  Jeszcze  we  Włoszech  cierlica  zboża 
jtoeierają.  Troć.  3.  makotra;  moździerz.  4.  [C] 
kobieta,  która  dużo  mówi:  Ma  pysk,  jak  C.  Prz. 
Zdr.  Clerllczka,  [Cerliczka].  <fOR> 

Cierllczka,  f,    Im.    i  ]k  Cierlica. 

[Cierlić,  I,  iłj  pyskiem^ wygadywać,  duio  mó- 
wić. 

[Ciermicle,  I,  blp.,  Termiole]  paździerze.  <Ukr. 
termitife> 

[Ciermieć,  mcia,  Im.  mele]  iom  leśny,  zawalisko 
z  (jalązi.   <p.  Ciermicie> 

[Cierniaczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Cierniak. 

[Cierniak,  a,  Im.  i]  cierna  kolec.  Zdr.  [Ciernia- 
czek]. 

Ciernian,  u,  Ira.  y  bot.  p.  Bożodajnia.  <TARN> 

Cierniara,  y,  Im.  y  bot.  (astrocaryum)  roL  z  ro- 
dzimi palm.  Gatunek:  Mur  u  mur  u.    <?> 

XCiernia8ty  p.  Ciernisty. 

Ciernica,  y,  Im.    e    zool.    (maja)    krab   morski. 

<!> 
Cierniczek,  czka,  Im.  czki,   Rogatka,   Koiuszka 

zool.  (gasterosteus  puiigitius)  ryba  koścista,  cier- 
niopromiennn,  makrelowata.    <TARN> 

XCierniĆ,  I,  II  cierniem  grodzić,  oplatać,  obsa- 
dzać: C.  tarniną.  C.  plot,  ogród. 

Ciernie,  a,  blm.  I.  a.  f Cierznie,  fCirnie,  fCirz- 
nle  zb.  krzaki  kolące,  cierniste;  tarń,  tarnina:  I  C. 
miłe,  skąd  ś.  upatruje  róża.  Min.  Czyś  tak  ro- 
zumiał, niebożę,  iż  C.  inszy  owoc  niż  tarnki 
dać  może?  Kochan.  W  C,  bracia!  Rys.  (^zmy- 
kajmy). 2.  [C]  p.  Cierń.  3.  bot.:  aj  C.  wirgiń- 
skie  p.  Kolcowój.  b)  O.  kozłowe  p.  Kolcowój  i  Tra- 
ganek.  c)  C.  białe  (berberis  dumetorum)  roś. 
z  rodzaju  berbery.^ii.    <TARN> 

Cieriiiec,  ńca,  Im.  ńce  bot.  I.  p.  Rozdzienlec. 
2.  p.  Kaktus. 

Ciernieć,  eje,  al  i.  Xzarastać  cierniem,  tarniną. 
2.  [C]  p.  Ciarnieć. 

xCierniewJsko,  a,  Im.  a  p.  Ciernisko. 

Ciernik,  a,  Im.  i  I.  bot.  p.  Kolcowój.  2.  zool. 
a)  a.  Kolka,  Kat,  Siek,  [Jaźwica,  Kącik]  (gastro- 
Steus  aculeatus)  ryba  cierniopromienna,  piersio- 
pletwa,  makrelowata.  b)  (hispa)  owad  chrząszczko- 
waty. 

Ćiernioglów,  owa,  Im.  owy  zool.  p.  Jeżoglów. 
<TARN+GŁOW> 

Cierniogon,  a,  Im.  y  zool.  (limulus)  rodzaj  sko- 
rupiaka.   <  C  i  e  rń  -(-Ogon  > 

Clernioptetwy  zool.  mający  płetwy  podobne  do 
cierni:  Ryby  cierniopłetwe  p.  Ryba.  <TARN4- 
PŁY> 

Clerniopromienny  zool.:  Ryby  cierniopromienne 
p.  Ryba.    <Cierń4-Promieii> 

Ciernioróg,  oga.  Im.  ogi  zool.  (heniochus)  ryba 
skrzelowata.    <TARN-}-ROG> 

Ciernioryb,  a,  Im.  y  zool.  (seomberoides)  rodzaj 
ryby  kościstej,  skrzelowatej.    <TARN-f-RYB> 
'  Clerniowaty  podobny    do  cierni;  opairzony    cier- 
niami,  kolczasty:     Cierniowata    gęstwina.    Błaż, 
<TARN> 

XCicrniowiska,  a,  l.n.  a  p.  Ciernisko. 


CIKT^PIF.Ć 

Cierniowy  przym.  od  Cierń;  xCzerniowy,  |Cerz- 
niowy,  Czerzniowy]:  a)  Krzak,  płot  C.  Chrystus 
w  ciciniowej  koronie.  Syrok.  Cierniowa  korona,  co 
kolei  przykrości  zadaje.  Oss.  b)anat.:  Wyrostek 
C. (proeessus  spinosus)  in.  ciernisty,  kolczy- 
sty, eseisty,  tarnisty,  Xość,  X  oścień, 
Xkolczasto6Ć,  Xś  piezas  tość,  Xtarń.  ej 
bot. :  C.  ogórek  p.  Kolczoch.  Cierniowa  tarnka 
p-  Śliwa. 

Cierniówka,  i,  Im.  I  I.  [C]  owoc  krzewu  śliwa 
tarń.  2.  bot.  (ximenia)  roś.  3.  zool.  p.  Pokrzewka. 

Clernipląt,  u.  Im.  y  (toddalia)  roś.  z  rodziny 
rutowatych.   <Cierń-|-PLĄT> 

Ciernisko,  a,  Im.  a  I.  a.  X  Cierniewisko,  xCier- 
nlowisko  I.  ciernie,  miejsce  cierniem  zarosić:  Cho- 
dzili po  cierniskach  i  ostach.  Birk.  2.  p.  Cierń: 
Winnicę  tę  już  opanowały  były  cierniska.  Birk. 
Na  leśnym  ciernisku  wiszących  jabłek  nie  wi- 
dać. Pilch.   3.  ■'^ściernisko,  rżysko. 

Ciernisto   przys.  od  Ciernisty. 

Ciernistość,  i,  blm.  rz.  od  Ciernisty:  W  tej 
ciernistości,  a  zwłaszcza  ciasnocie  stosunków 
i  warunków,  można  zgorzknieć,  skwaśnieć  i  na- 
wet żywcem  zgnić.  Orzesz. 

Ciernistręt,  u,  Im.  y  (picnomon)  roś.  <?> 

Ciernisty,  xCierniasty,  xCzerni8ty,  [Cerznisty, 
Cierny]  I.  kolczasty:  Krzak  C  Gałęzie  cierniste. 
Birk.  2.  przen.  trudny,  ciężki,  uciążliwy,  mozolny,  bole- 
sny, męczący, pełen  przykrości:  Ciernista  droga  życia. 
3.  anat.:  Wyrostek  C.  p.  Cierniowy.    <TARN> 

Ciernota,  y,  Im.  y,  Cytrynówka  bot.  (triphasia) 
roś.  z  rodziny  rutowatych. 

[Cierny]  p.  Ciernisty. 

Cierń,  a,  Im.  e  m.,  a.  i,  Im.  e  ż.,  f  Cirń,  [Ctrzń, 
Cirznia,  Ciernie,  Cierznie,  Czerznie,  Czernie,  Cyr- 
nie,  Cierzenie,  Cierzenko,  Clerki,  Czarki]  bot.  I. 
(spina)  skrócona,  stwardniała,  zaostrzona  gałązka; 
kolec:  Zwyczaj  powszechny  róży,  mającej  tylko 
kolce,  ciernie  przypisuje.  Brodź.  Gdzież  jest  ró- 
ża bez  ciernia?  Pot.  Dłużej  ciernia  niż  róży.  Prz. 
Przen.:  przykrość,  dolegliwość,  boleść:  Złote  koro- 
ny ciernie  w  sobie  mają.  Groch.  Kto  z  rozją- 
trzonej rany  wyjmie  mi  ciernie?  Koch.  Dość  miał 
cierni  w  swym  życiu.  Mnie  C.  każda  ziemia 
rodzi.  Żm.  Przen. :  trudność,  zawiłość :  Wy- 
nidźniy  troszkę  z  tego  ciernia  i  z  tej  gęstwy 
i  eieśni  djalektyki.  Rozm.  2.  a)  p.  Jujuba.  b)  p. 
śliwa:  Nie  zbierają  z  ciernia  fig.  Prz.  c)  C.  Chry- 
stu.^^a  a.  C.  Chryst'usowy  p.  Drzewo.  Zgr.  Cierni- 
sko.  <TARN> 

Cierńcowaty  bot.  p.  Opuncjowaty. 

[Cierp]  naśladowanie  głosu  świerszcza  lo  kolędzie. 
<Dźwn.> 

[Cierpanie,  a,  Im.  a]   ćwierkanie. 

yCierpczejszy  p.  Cierpki. 

[Cierpialek,  łlta,  Ira.  Ikij  człowiek  smutnego  uspo- 
sohieuia.   <  CIERP  > 

[Cierpiałka,  i,  Ira.  I]  krzyż  przydrożny.  Boża 
Męka,Jigura:  Możeby  lepiej  postawić  Pana  Je- 
zusa na  krzyżu,  cierpiałkę,  jak  mówią  poczciwi 
kmiotkowie.  Kaczk. 

[Cierpiatka,  i,  Ira.  I]  skowronek  w  trzecim  roku. 
<Zap.  Dźwn.> 

Cierpiące  przys.  od  Cierpiący:  Szanowna  pa- 
ni wygląda  C.  Rodź.    <  CIERP > 

Cierpiący  I.  im.  od  Cierpieć.  2.  slaby,  chory: 
Czyś  nie  Ć.  ? 

t  Cierpieć,  pcu,  Im.  pce  I.  cierpkość,  kwas,  go- 
rycz, niesmak;  przen.  przykrość,  nieprzyjemność: 
Bracia  Władysława  wolą  wszystkie  eierpce  od- 
nosić, aniżeli  brata  okrutnego  przywrócić.  Błaż. 
Nieehajże  ciało  cierpi,  byle  ś.  tyra  cierpcera  du- 


33i 


CIERPIEÓ 

Fza  jako  •/.  (IJugu  wypłaciła.  Koeh.  2.  cierpliwość, 
tuytriraiość,  pilnoić :  Skurczywszy  ramiona,  a  eierp- 
011  itizyłożywszy.  mówił.  Górn. 

Cierpieć,  i,  al,    f  Cirpleć,    f  Cirzpieć,    [Cierz- 
pieć,  Cirzpieć,  Cerpieć]     I.    uczuwać    hól  fizyczny 
a.    moralny,    boleć:     C.     z     driigiemi     lżej.    Prz. 
Zawżdy  mamy  co  C.  Skar.     Nie    potrzeba    cier- 
l)iącyra  tłnraaczyó  co  boli.  Kras.     C.    niewinnie. 
Lepiej  samemu  C,  niż  być  powodem    cierpienia. 
Krasz.   2.  co  a.  na  co  =  doznawać  czego,  doświad- 
czać, z7iosić:    Onym  nie  szkodźmy,  bo  szkód  sa- 
mibyśray    nie    radzi    cierpieli.     Scliot.     Wielką 
krzywdę  cierpiwa  {-cierpimy  we  dwoje)  ja  z  żo- 
ną, od  niego.  Papr.     Najlepsza  sprawa  C,  czego 
zwrócić  i  poprawić  nie  można.  Pilch.     C.  na  ból 
głowy,  ra  serce.     3.  być  cierpliwym,  czekać  cier- 
pliwie; yodzić  ś.  z  losem:     Pan  Bóg  długo  cierpi 
a  czeka.  Leop.     Ja    do    czasu    cierpię.  Boh.     4. 
kogo,  co,  t  komu  czego  =  umysłem    spokojnym  co 
przyjmować,   pobłażliwie    na    co  patrzeć,  pobłażać, 
dozwalać,    godzić   i.   z    kim  a.  czym:    Dokądże  C. 
mam     temu     złośliwemu    zgromadzeniu?    B.    B. 
(=  znosić.  B.  Q.).     O  rodzie    niewierny,    dokądże 
cierpię  wam?  Bud.  (=was  C.  będę.  B.  G.).     Bóg 
zbrodnie  złych,  którym   długo  milcząc    cierpiał... 
Skar.     Należy  umieć  znosić  i  C.    obyczaje  i  na- 
łogi niektóre  towarzyskie.  Sehot.    Łokietek,  nie 
chcąc  już  dłużej  C.  Krzyżakom  swoich  krzywd... 
Biel.  M.     Cierpi  religja  mahometańska   kościoły 
chrześcijańskie,  gdzie    zdawna    zbudowane,    ale 
nowych  stawiać  nie  pozwala.  Kłok.  Jako  pierw- 
szego nie  cierpi,  tak  ani  równego  mieć  nie  chce. 
Koeh.  5.  Ina  co  =  ubolewać  nad  czym.   <CIERP> 
Clerpieinilc,  a,  Im.  I  bot.  (henrietta)  roś.     <?> 
Cierpienie,  a,  Im.  a    I.  czynność  cz.   Cierpieć. 
2.    ból  fizyczny  a.  moralny,  dolegliwość,  przykrość  : 
Byłem  dobrowolną  cierpień  jego  przyczyną.  Niem. 
Łagodzić  cierpienia.     3.  lek.  (anectio)  niedomaga- 
nie, zajęcie  chorobowe;    choroba.     < CIERP > 
t  Clerplędliwość,  I,  blm.  p.  Cierpliwość. 
XCierpięłliwie  pizys.  od  Cierplętliwy. 
XCierpiętliwość,  I,  Im.  I    rz.  od    Cierplętliwy: 
Wielka  rozkosz  przytłumia  C.  Stasz. 

X Cierplętliwy,  t  Cirpiedllwy,  f  Cirzplędllwy, 
f  Cirzplędllwy  I.  podległy  cierpieniu:  Ciało  na- 
sze po  zmartwychwstaniu  już  nie  będzie  cier- 
piętliwe.  Wuj.  2.  cierpliwy,  pobłażający,  łagodny, 
uprzejmy:  Żaden  nie  może  być  tak  pokorny 
i  C,  jak  Pan  nasz.  Skar.  3.  anat.:  f  Myszka 
cierpiętliwa= diwigacz  kąta  łopatki,  f  N  e  r  w 
C.  =  bloczkowy. 

X  Cierpiętnik,  a,  Im.  cy  ten,  co  cierpi,  poświęca 
ś.,  męczennik :  Nazywano  go  to  omnibusem, 
to  cierpiętnikiem  idei,  to  apostołem  stowarzy- 
szeń. Bał. 

Clerpik,  a,  Im.  I  tech.  rodzaj  pasa  do  machin. 
<?> 

X Cierpka,  I,  blm.  coś  cierpkiego,  kwas. 
Clerpkawość,  I,  blm.  rz.  od  CJerpkawy. 
Cierpkawy  kwaskowaty,  nieco  cierpki. 
Cierpki,  xClerpny,    f  CIrpkI,   f  CIrzpkI,  st.  w. 
XCierpczej8zy    a.    xCierp8zy    I.  gorzko-kwaśny, 
ściągający:     Smak    C.     Drzewa    leśne     miewają 
owoc  suszszy    i    cierpczejszy    niżli    owoc  domo- 
wych drzew.    Trzyc.     Przen.:    Stąd    najcierpszą 
pojmuję  gorycz,  że  gorzko  znosisz  przygodę  mo- 
ją. Oss.     2.  niemiły,  niegrzeczny,  przykry,    gburo- 
waty,  ostry:     Charakter  C.  Mowa  cierpka.  Przy- 
jęcie cierpkie.     Libijczycy,  lud  0.  i  nieokrzosa- 
uy.  Pilch.  <ClJiKP> 


CIERZNIE 

[Cierpki,  pek,  blp.j  ciarki.  <S!J.  do  CIERP  > 
Cierpko  1.  przys.  od  Cierpki:  Ma  być  C, 
niech  będzie  kwaśno.  Oss.  (-mam  za  jedną  no- 
gę wisieć,  lepiej  za  obie.  L.).  Głosy,  '  które  0. 
w  uszy  wpadają.  Pilch.  2.  [C.]  zimno.  <  CIERP  > 
Cierpkość,  I,  Im.  I  rz.  od  Cierpki;  xCierpnią- 
cość,  XCierpność:  Cierpkości  charakteru  po- 
zbywiiniy  ś.,  więcej  z  ludźmi  obcując.  Brodź. 

Cierpliwie  j.rzys.  od  Cierpliwy:' [Clfzpllwfel, 
t  Clrzpliwle,  t  CIrpllwie. 

Cierpliwość,  i,  blm.  rz.  od  Cierpliwy;  f  Cir- 
piętliwość,  t  Clerplędliwość:  Palma  cierpliwo- 
ści. Tw.  Miej  cierpliwość  nade  mną.  Wuj.  Cier- 
pliwości przyrodzeniem  jest  wytrwać  niezmar- 
szczoną  twarzą  ciosy  przeciwnej  fortuny.  Górn. 
Jobowa  C.  Leop.  C.  najlepsze  lekarstwo,  a. 
wszystko  wytrwa.  Prz.  Ile  kto  ma  cierpliwości, 
tyle  ma  mądrości.  Prz.  C.  panią  rzeczy.  Prz. 
Wysławiamy  Boga  C.  nad  złemi.  Skar.  U  koń- 
ca cierpliwości  wyje  wściekłość.  Prz.  C.  znosi, 
czemu  zaradzić  nie  może.  Brodź.     < CIERP > 

Cierpliwy,  t  Cirpliwy,  fClerzpilwy,  fCIrzpllwy, 
[CirzpiJwy]  J.  wytrwały,  wytrzymały:  C.  w  nie- 
szczęściu. Zle  być  nazbyt  cierpliwym.  Prz.  2. 
obojętny,  znoszący  obojętnie :  Papier "  C.  3.  a) 
wytrzymujący,  niepopędliwy,  nieskory:  Bóg  długo 
C.  b)  łagodny:  Charakter  C.  4.  \  cierpki:  Gdzież 
ów  szczęśliwy,  gdy  chlebem  daktyle  i  żołądź 
C?  Tw. 
Cierpło,  a,  Im.  a  bot.  (penthorum)  roś.  <?> 
Cierpnący  I.  im.  od  Cierpnąć.  2.  f  nabawiają- 
cy oskomy:  Jagoda  cierpnąca.  B.  B.  Wino  cierp- 
nące. Slesz.     <  CIERP  > 

Cierpnąć,  nie,  nąl,  Clerpnieć  I.  o  zębach:  z  osko- 
my tępieć:  Ojcowie  jedli  kwaśne  jagody,  a  sy- 
nom zęby  cierpną.  B.  B.  2.  drętwieć,  znieczulać  ś.: 
Strach  to  niesłychany,  aż  na  mnie  ciało  cierp- 
nie. Bardz.  Cierj)nę  z  biedy.  Bardz.  Plastr  ten 
pomaga  onym  miejscom,  któreby  cierpnęły  a. 
czujności  nie  miały.  Spicz.  Z  przerażeniem  słu- 
chał i  cierpnął  cały.  Bał. 

XCIerpnlącość,  I,  blm.  p.  Cierpkość:     Muszcz 
ma  w  sobie  nieco  cier])niącości.  Urzęd. 
Clerpnieć,  nie,  ał  p.  Cierpnąć. 
Clerpnienie,  a.  Im.  a,  Cierpnięcie  czynność  cz. 
•Cierpnąć:  C.  zębów  =  (/rf/«>ie/ue,  oskoma.  C.  nogi. 
Cierpnięcie,  a.  Im.  a  p.  Clerpnienie. 
Cierpniowlec,  wca,  Im.  wce  bot.:  C.  brazylijski 
(słryphnodendron  barbatiaum)  roś.     <?> 

xCierpność,  i,  blm.  rz.  od  Cierpny,  p.  Cierp- 
kość :  Nasienie  to  ma  w  sobie  C.  dosyć  znako- 
mitą. Spicz.     <  CIERP  > 

X Cierpny  p.  Cierpki:  Orzechy  laskowe  s% 
cierpniejsze,  niźli  włoskie.   Spicz. 

Clerpota,  y,  Im.  y  I.  [C]  cierpienie.  2.  bot. 
(saWadora)  roś. 

XCIerpszy  p.  Cierpki. 
ICIert,  a.  Im.  y  a.  ci]  p.  Czart. 
[Cieruty,  ut,  blp.j  zacierki.  <TOR> 
[Cierzenie,  a,  Im.  a]  p.  Cierń. 
Cierzeniec,  ńca,  Im.  ńce  sak  na    ryby,   podryW' 
ka,  siatka,  sieć.   <?  TOR;  por.  Czes.  ćefen  itp.> 
[Cierzenko,  a,  Im.  aj  p.  Cierń. 
[Cierzeń,  a.  Im.  e,  Czerzeń]  niewód.     <p.  Cie- 
rzeniec > 
Cierzeńcowy  przym.  od  Cierzeniec. 
Cierznie,    a,    Ira.    a    I.    [C]   p.    Cierń.  2.  f  p. 
Ciernie:     C.  a.  tarnie  małe  drzewko    kolące,  na 
płoty  zdatne.  Trzyc.     C.  i  osty  rodzić   ci  będzie 
ziemia.  Skar.     Baran  uwiązł  w  eierzuiu   rogami. 
Leop.  Król  cierzniem  koronowany.  Orzech,  (^jfco- 
roną  cuniiową).     <TAiiN> 


dĄ 


CIERZNiOTrr 

t  Clerzniowy  przym.  od  Clerznie. 

[Clerzpieć,  i,  al]  p.  Cierpieć. 

t  Clerzpllwość,  1,  blm.,  [Clerzpllwość]  rz.  "d 
Clerzpllwy. 

tClerzpllwy  p.  Cierpliwy. 

[Clesa,  y,  Im.  y]  p.  Clesanleo. 

t  Ciesać,    sze,    sal    p.    Ciosać. 

Clesak,  a,  Im.  I  motyka  ciesielska,  topór  molyko- 
waty. 

t  Clesanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Ciesać. 

Clesanleo,  ńca,  Im.  ńce,  f  Cleś  [Cleś,  Clesa] 
wszelkie  ociosane  drzewo,  belka,  przycieś. 

[CiesI!'  p.  Cesia. 

[ClesiecekIJ  p.  Cesiu. 

X  Ciesielczyk,  a,  Im.  I  czeladnik  a.  chłopak  cie- 
sielski: Szydził  z  Krystiisa,  zowiąc  go  Ciesiel- 
czykiem. Baz.  (= synem  ciekli).  <C10S> 

Ciesielka,  I,  blm.  p.  Ciesielstwo:  Na  majstra 
wyszedł  w  ciesielce.  Pir.  W  młodości  był  on 
u  Holenderczyków  i  tam,  jako  Piotr,  uczył  ś. 
ciesielki.  Słów. 

Ciesielski  przym.  od  Cieśla;  KCIeśiarskI,  XCIe- 
śllczy :  Robota  ciesielska.  Leop.  Ten  Jezus,  któ- 
rego ciesielskim  synem  zowiesz.  Skar.  Czynienie 
ciesielskie,  t.  j.  ciosanie.  Petr.  Rubrykę  ciesiel- 
ską, glinką,  nazywają,  iż  nią  cieśle  znaki  swoje 
na  drzewie  wypisują.  Kluk.  Ciesielski,  ego,  Im. 
8Cy  rz.  podmajstrzy  ciesielski. 

Ciesielstwo,  a,  blm.,  xCleślarstwo,  xCieślar- 
ka.  Ciesiołka,  Ciesielka,  Ciesielka  rzemiosł  aeśK, 
budownictwo  z  drzewa :  Józef  żywność  ciesiel- 
stwem sobie  obmyślający.  Grocłi.  Justyn  robił 
C.,  a  wszedł  na  cesarstwo.  Stryjk.  Od  ciesiel- 
stwa wezwano  Piasta.  Brodź.     <CIOS> 

Ciesielka,  i  blm.  p.  Ciesielstwo. 

[Cieslna,  y.  Im.  y]  p.  CIsina. 

Ciesiołka,  I  blm.  I.  p.  Cjesielstwo.  2.  [C.  a. 
Closla,  Czosla,  Czoselka,  Złobnia]  narzi^dzie  do 
żłobienia  drzewa,  rodzaj    hebla,  strug,  wyiłahiacz. 

[Ciesiu !]  p.  Cesiu :  Stój,  koniku,  C,  ■  cerauś 
głowę  zwiesiuł?  Pśń. 

X Cieszenie,  a.  Im,  a  czynność  cz.  Cieszyć. 

X  Cieszenie  się,  a  ś.,  Im.  a  ś.  czynność  cz. 
Cieszyć  ś.     <CICH> 

t  Cleszyclel,  a.  Im.  e  pocieszyciel:  Bóg  każ- 
dego cieszycielem  jest  w  smętku.  Żarn.  Marni 
cieszyciele.  Leop.  Wojciech,  co  ś.  wykłada 
wojski  C.  Cłiwal. 

t  Cleszyoielka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Cleszyclel. 

Cieszyć,  y,  yl  I.  koió,  utulać,  łagodzić  smutek  a. 
zmartwienie,  pocieszać :  Łt^cno  C.  chorego,  gdyśmy 
zdrowi  sami.  Kochan.  Jeden  drugiego  cieszy, 
a  oba  w  strachu.  Prz.  2.  weselić,  rozweselać, 
f.arioivać,  zabawiać:  Co  nas  dziś  cieszy,  jutro 
^asmucić  może.  Nar.  Nie  ciesz,  Panie,  złych 
udzi,  nie  ciesz  raną,  proszę.  Kochan.  Cieszą  mię 
Ijego  dowody,  które  tak  są  do  rzeczy,  jak  pięść 
do  oka.  Oss.  C.  ś.  czym,  z  czego,  [na  co, 
w  czym]  =  doznawać  radości,  zadmcolenia,  rado- 
toać  i.:  Tylko  k.  płaczem  cieszą.  Paszk.  Dusza 
ś.  cieszy  przyjacielskiemi  dobremi  radami.  Leop. 
Cudzym  ś.  złym  C.  nędzna  pociecha.  Kn.  Ciesz- 
my 8.  w  Panu  1  Mick.  C.  ś.  swoim  zwycię- 
stwem. Krasz.  Cieszył  ś.  poczciwiec  na  tę 
wizytę  (zam.:  na  myśl  o  tej  toizycie).  Bał. 
<CIOH> 

f  Cieszykamleń,  a,  Im.  owie  fen,  który  kamienie 
obciosuje,  kamieniarz.     <CIOS-|- Kamień  > 

Cieszynlt,  u,  Im.  y  min.  skala  kin/sfauczna,  iiml- 
kaniczna,  z  homblcndy,  angitu,  ne/elinu  i  anortyiu. 
<0d  miasta  Cieszyn > 


CTEŚNTEĆ 

Cleszynka,  I,  Ira.  I  rodzaj  strzelby.  <0d  mia- 
sta Cieszyn > 

t  Cleś,  i,  Jra.  e,  [Cleś]  p.  Clesanleo:  Ciesi  ce- 
drowe na  słupiech.  Bud.  (=balki.  B.  G.).  Ciesi 
nasze  jodło^ve.  Bud.  (=stropy.  B.  Q.)     <CIOS> 

[Cleś I]  p.  Cesiu! 

1.  t  Cieść,  a  a.  ócla,  Im.  e    I.  teść,  ojciec  żony. 

B.  Sz.,  Górn.,  Stryjk.,  Leop.  C.  to  jest  żony 
mojej  ojciec;  niektórzy  świekrem  zowią,  ale  nie- 
właściwie. Mącz.  Annasz  był  C.,  Kaifaszów.  2. 
świekr,  ojciec  mcia.  Tuch.     <TSC> 

2.  t  Cleść,  I,  Im.  e  synowa.  L.  <p.  Te8Ć> 
[Cleśka,  I,  Im.  IJ  piesz.  źrebię. 

[Cleśkl!]  p.  Cesiu. 

Cieśla,  I,  Im.  e  I.  a.XCIeślarz,  f  Claśla  rze- 
mieślnik, ciosający  budulec,  wykonywający  roboty 
ciesielskie:  Miał  u  siebie  mnóstwo  mularzów 
i  ciesiel.  Bud.  (  -  cieślów.  B.  G.).     C.    górniczy. 

C.  Bzyhow j  =  . 'studniarz.  C.  sztygarski  a.  dolny. 
Dzięcioły  cieślami  nazywają,  iż  drzewo  oprawia- 
ją. Ład.  •{•  Kamienny  C.  =  kamieniarz.  2.  Xw  Ira. 
zęby  siekacze:  Cztery  pierwszo  zęby  cieśle  nie- 
którzy zowią.  Mącz.  3.  [C]  roś.  sirex  gigas.  4. 
zool.  (acantnocinus  aedilis)  owad  tęgopokrywy, 
cztero  członkowy.     <CIOS> 

XCIeślarka,  I,  Im.  i  I.  a)  forma  ż.  od  Cleś- 
larz.    b)  p.  Cieślowa.  L.    2.  p.  Ciesielstwo. 

Cieślarnla,  I,  Im.  e  pracownia,  fabryka  ciesiel- 
ska, warsztat  ciesielski. 

XCieślarski  p.  Ciesielski. 

XCIeślar8two,  a,  blm.  p.  Ciesielstwo.  .  ,  > 

XCieślarz,  a.  Im.  e  p.  Cieśla. 

Cieśllca,  y,  Im.  e  I.  a.  Closla  siekierka  ciesielska 
do  wydrążania  w  drzeioie  fug,  dziur  i  t.p.,  topór, 
in.  deksel,  bind  as,  pierzchnia,  ćwiła, 
przysiek,  skweres,  furael.  Przen.:  Kłów 
cieślice  wyszczerzają  obłudy.  Brud.  2.  [C]  mo- 
tyka do  wyrabiania  koryt,  uli  i  t.  p.  Zdr.  Cleśllcz- 
ka.  <CIOS> 

XCieŚlictwo,  a,  Im.  a  budownictwo,  architektu' 
ra.  Mącz.,   Podcz. 

Cieśliczka,  I,  Im.  I  I.  p.  Cieśllca.  2.  [C]  sie- 
kiera. 

XCieśiiczy  p.  Ciesielski:  Cieślicze  polskie  wy- 
razy. Podcz.  Drzewo  cieślicze.  xCieśliozy,  ego, 
Im.  owie  rz.  budowniczy,  architekt-  Podcz. 

f  Cieślin  p.  Cieślowy:  Żydzi  na  Jezusa  mó- 
wili:    Jeżeliż  to  nie  on  syn  C?  Białob. 

XCIeśllna,  y.  Im.  y  p.  Cieślowa. 

Cieślowa,  ej,  Im.  e,  X  Cleśllna,  x  Cieślarka 
zona  cieśli:  Jak  żyję,  nie  słyszałem,  aby  pani 
C.  miała  jeść  kwiczoły.  Syrok. 

Cieślowy,  Cieślów,  f  Cieślin    przym.  od  Cieśla. 

Cieślów  p.  Cieślowy. 

Cieślówna,  y,  Im.  y  córka  cieśli. 

XCieśnIa,  I.  Im.  e  p.  Cieśń.     <CISK> 

XCieśnica,  y.  Im.  e  p.  Cieśnina. 

CleŚnIĆ,  I,  II  I.  czynić  ciaśniejszym,  zcieśniaó; 
przen.  krępować:  Klatka  lot  cieśni.  Syrok.  2. 
!  napierać,  popychać,  cisnąć.  C.  ś,  i.  ściskać  ś., 
kulić  i.,  stawać  i.  ciaśniejszym,  kurczyć  ś.,  uj- 
mować sobie :  Cieśni  ś.  jak  może,  a  przecież 
ledwo  może  wyżyć.  Oss.  Kiedy  kto  w  niedo- 
statku, i  rozum  ś.  cieśni.  Węg.  2.  ! cisnąć  f, 
pchać  ś.,  tłoczyć  ś.,  kryć  ś.,  ukrywać  ś.:  Jakieś 
myśli  cieśnią  ś.  do  głowy.  Syrok,  W  głębinach 
duszy  zdradnie  ś.  cieśni  żądza  rozkoszy.  Syrok. 
<CISK> 

XCIeŚnieć,  eje,  al  zcieśniać  i.,  stawać  ś.  ciasnym, 
szczupleć;  słabnąć,  zanikać. 


333 


CIEŚNIEJ 

XCIeśnie]  p.  Ciasno. 

XCieśniej8zy  p.  Ciasny. 

Cieśnina,  y,  lin,  y,    X  Claśnlna,  X  Cieśnica    I. 

cieśń;  pizeu.  uci.^k,  hinla:  W  tej  cieśninie  bie- 
dzącego ś.  z  sobij.  narodu.  Karp.  2.  a)  na  lą- 
dzie wąwóz,  parów:  C.  górska,  h)  j^rzc^^niyk  wod- 
ny: C.  Gibraltarska.  3.  Xanat.  p.  Cieśń.  4. 
wo].  =  otwory  iv  stokach  foriecznych  do  przechodze- 
nia drogą  ukrytą. 

Cieśń,  I,  Im.  e,  XCIeśnla  I.  ciasnota,  ciasne 
miejsce,  cieśnina:  Krew  wylała  do  grobu  cie>śni. 
Słów.  Zbili  potężne  wojsko  małjj.  garścią,  iż 
było  w  cieśni.  Petr.  f  Ć.  czynić  komu  =  ^ci!.s-fcfj(''. 
2.  X^cisk,  ciżba:  Wielka  dziś  na  rynku  C.  była. 
Troć.  3.  y^ucisk,  skrępowartie,  niewola,  opały :  Aby, 
jeśli  ich  w  eieśni  będą  rzeczy,  król  sam  z  het- 
many  przybyli  w  odsieczy.  Jabł.  Umysł  ś.  wzma- 
ga zostający  w  cieśni.  Kras.  Wota  te  ślubili 
podczas  cieśni.  Pot.  Król  w  cieśni  był  przez 
buntowników  zdrady.  Pot.  Dajcie  mym  skrzy- 
dłom wybujać  z  tych  cieśni.  Krasiń.  4.  Xa) 
anat.  =  ziuęienie  praioidłowe  przewodu :  C.  a. 
cieśnina  a.  przesmyk  gaidła  (isthmus  lau- 
cium).  C.  cewki  moczowej  (i.  urelhrae).  b)  lek. 
(stenosis)  miejsce  zwęione,  ścieśuio)ie  nieprawidło- 
wo w  przewodzie  ustrojowym,    ścieśnienie,  zwężenie. 

[Cietica,  !,  Im.  i]  p.  Ciotita. 

Cietrzew,  wia,  Im.  wie,  [Ciećwierz,  Cietrzwrerz, 

Krzelirzew]  zool.  a)  (tetrao  tetrix)  ptak  kurowa- 
ty:  Ó.  na  wiosnę  tokuje  czyli  gra  na  tokowi- 
sku. C.  samiec  czyli  kogut  ma  nad  oczyma  ko- 
rale. C.  głuchy  =5'^wszec.  C.  mądry  ptak,  bo 
wódki  nie  pije.  Prz.  0.  mieszaniec  =  potomek 
głuszca  i  cieciorki,  b)  w  Im.  rodzina  ptaków  ku- 
rowatych.  2.  przen.  głupiec,  gapa,  gawron: 
Cietrzewiu  zdechły.  Boh.  Głupi  cietrzewiu.  Kn. 
Na  wszystko  byłem  zdumionym  cietrzewiem. 
Ejs.  Zdr.  Cletrzewelt.  <Zap.  ze  Wschodu:  Skr. 
tittiri,  Prs.  tedzrćv,  Gr.  tćtrix  itd.> 

[Cietrzew,  wiu,  blm.]  drewka,  drwa.     <?> 
Cietrzewelc,    wita,   Im.    wici    p.   Cietrzew:    Na 
cietrzewki  sieć  zastawić.  Rej. 

Cietrzewi    przym.    od    Cietrzew:    Ktoby  komu 
sieć  cietrzewią  ukradł...  Ins.  c.  1. 

Cietrzewka,  i,  Im.  i  samica  cietrzewia,  cieciorka: 
Na  ciemny  bór  C.  leciała.  Pol. 
[Cietrzwierz,  a,  Im.  e]  p.  Cietrzew. 
[Cietyna,  y,  blm.]  igły  smreku  a.  jodły.      <  Słc. 
ćetina  =  szczecina  > 

[Cię]:  A  ci(^=  popędzanie  cieląt. 
Cięcie,  a,  Im.  a  I.  czynność  ez.  Ciąć:  C.  lasu. 
2.  raz.  uderzenie:  Solenne  C:  wart  kord  pra- 
wicy i  prawica  kordą.  Prz.  Przen..-  Został  po- 
słem od  jednego  cięcia  =  od  razu,  jednym  zama- 
chem. We  frymarku  koni  dał  mu  kaduczne  C. 
Oss.  (=zożył  go  z  mańki).  3.  blizna,  kresa,  szra- 
ma. 4.  fecht.  =:raz,  cios:  C.  krzyżową  sztuką. 
5.  gurh.^  uszkodzenie  skóry  nożem  rzeiuiczym.  6. 
lek.:  C.  cesarskie  (sectlo  caesarea)  =^ przecię- 
cie ściany  brzusznej  i  macicznej  vi  celu  wydobycia 
płodu.  C.  boczne  (sectio  \ati2r&]is)- przecięcie 
krocza  w  celu  wydobycia  kamienia  pęcherzowego. 
C.  krzyżów  e  —  dwa  nacięcia,  przecinające  ś.  pod 
kątem  prostym.  C.  koliste,  kołowe,  jajo- 
wate, płatowe  przy  odejmowaniu  członków. 
O.  wysokie,  nadłonowe  (sectio  alta)  w  ce- 
lu wydobycia  kamienia  z  pęcherza.  7.  ogr.:  C. 
drzew  karłowych -oicma/Jte  gałęzi  w  celu  nada- 
nia formy.  C.  letnie,  jesienne,  zimowe,  zielne, 
krótkie,  długie.  C.  na  owoc  =  przycinanie  gatą- 
fik    owocowych.     <CN> 


CIĘTAĆ   SIĘ 

Cięciwa,  y,  hu.  y  I.  struna  a.  sznurek  u  łuku: 
Tęgą  cięciwą  pchniona  strzała  obu  przebiła. 
Ofw.  Niewiasty  warkocze  swoje  urzynały,  a  cię- 
ciwy kręciły.  Biel.  M.  Cięciwy  brzęczą.  Kras. 
[Chudy,  cienki  jak  C.].  2.  f  sznur,  nić,  linka: 
Gardło  mu  cięciwa,  zawiązali.  Birk.  Cięciwę  na 
szyję  zarzucić,  Kłok.  3.  anat.  a)  p.  Ścięgno. 
b)  C.  bębna  a.  tułumbasowa  p.  Struna.  4.  bud.: 
C.  a.  o  t  w  o  r  z  y  s  t  o  ś  ć  sklej)ienia  —  największa 
wewnętrzna  szerokość  sklepienia.  5-  mat.  =  linjA 
prosta,  łącząca^  dtia  jmnldy  łuku  krzywej.  Zdr. 
Cięciwka.     <  ĆN  > 

Clęoiwka,  i,  Im.  I    p.  Cięciwa:    Strzała   Kupi- 
dyna  iiiahichna,  lecz  C.  tęga.  Szymon. 
[Cięciwko,  a.  Im.  a]  p.  Cięciwo. 
Cięciwny  przym.  od  Cięciwa:     f  Cięciwna    ży- 
ła (varix).  Mąez. 

[Cięciwo,  a,  Ira.  a]  nać,  Hicie.  Zdr.  [  Cięciw- 
ko ]. 

[Cięg,  u,  Im.  I]  p.  Ciąg :  Cięgiem,  jednym  cię- 
giem =  bez  przestanku.     <  CIĘG  > 

Clęga,  I,  Ira.  I  I.  pręga.,  kresa,  szrama,  cięcie. 
2.  szezeg.  w  Im.  =  chłosta,  plagi:  Taki  język 
trzeba  cięgą  powściągnąć.  Haur.  Zasługiwać  na 
cięgi.  3.  w  Im.  przen.  porażka,  klęska.  4.  [C] 
p.  Ciągadło.     <CIĘG> 

Clęgaozka,    I,    Ini.    I    p.    Cięgota:    Bywa  też 
i  dzieciom  C.,  tak,  że  ś.  w   nich   kości   łuskają. 
Sień. 
[Cięgadło,  a,  Im.  al  p.  Ciągadło. 
[Cięgalnik,  a,  Im.  1]  p.  Ciągalnik. 
f  Cięgatura,  y,  Im.  y,  [Cięgatura]   p.  Cyngatu- 
ra:     Jeilwabne  ciogatury.  Tw.     Zbądź    cięgatu- 
ry,  suknio,  opłakanej !  niech  będą  wolne  z  pięścią 
łokcie  oba!  Bardz.  Zdr.  f  Cięgaturka.   <Łć.  cinc- 
tura=pas,  ze  sld.  do  CIĘG> 
t  Cięgaturka,  i.  Im.  I  p.  Cięgatura. 
[Clęgi-lęgi,    ów,    blp.]    drobne    towary:     Chodzi 
z  cięgi-lęgami.     <?> 

Cięgiel,  gla.  Im.  gle  I.  X  i  [C.J  p.  Cyngiel. 
2.  p.  Pociąg  acz.  3.  kol.  drążek  żelazny,  zwrotni- 
czi).  <Nm.  Ziingel  =  dosł.  języczek,  ze  sld.  do 
CiĘG> 

[biegiem]  przys.  p.  Ciąg :     Pan  C.  jeździ.  Bliz. 
C.  skubie  i  skubie.  Roguski.     <CIĘQ> 
[Cięgle,  Cięglem]  ciągle. 
[Cięglem]  p.  Cięgle. 

Cięgło,  a.  Im.  a  I.  ko\.  przewód  pociągowy,  przy- 
rząd przy  wozach  kolejowych.  2.  X^6ntyl.  <Zap. 
CIĘG> 

XCIęglość,  i,  blm.  rz.  od  Cięgły. 
xCięgły  I.  p.  Ciągły.    2.   p.  Ciągllwy:    Każdy 
sajdak  i  łuk  C.  niesie.  P.  Koch. 

Cięgodajny  używany  a.  przeznaczony  do  wymie- 
rzania jilag :  Narzędzie  cięgodajne.  Pachołek 
C.   <Cięga-f-DA> 

Clęgot,  u.  Im.  y  rayśl.  krzyk  przerażonej  kuro- 
patwy.    <?  Dźwn.> 

Ciegota,  y.  Im.  y  I.  [C.]  poziewanie.  2.  bot. 
(connaininea)  roś.  z  rodziny  marzanowatych.  3. 
w  Im.  a.  Cięgaczka  \e;k.  =  a)  przeciąganie,  trycią- 
ganię  ś.  napół  mimowolne,  b)  Xdarcie,  łamanie 
w  staioach :  Cięgoty  po  stawach  szczypiące. 
Przyb.     <CIĘG> 

Cięgotać,  cze,  tał,  Clegotać  myśl.  I.  a.  Clągo- 
tać  wydawać  głos  właściwy  kuropatwom,  akrzyhy- 
czcć.  Mor.     2.  o  słomkach:  gdakać. 

Clęgotka,  I,  blm.,  f  Clęgotki,  tek,  blp.  lek. 
(priapisnius)  chorobliwy  wztcótl  prącia.  Wł. 

[Ciętać  się,  a  ś.,  ał  ś.J  krzątać  i.    <?> 


'ÓH 


CIĘTO 

[  Cięto  1  ostro,  prędko,  żwawo :  O.  ucieka(?. 
<ĆN  > 

Ciętość,!,  Mm,  rz.  od  Cięty:  C  i  ostry  do- 
wcip broń  to  doskonała  na  wszelkie  śmieszno- 
ści ludzkie.  Chm. 

Cięty  I.  im.  od  Ciąć,  uderzony,  zraniony  cię- 
ciem: C.  szabL^,  toporem,  batem;  w  głowę, 
w  ramię,  przez  głowę,  przez  ramię,  naodlow.  2. 
pochodzący  od  cięcia,  zadany  cięciem:  Rana  szty- 
chem cięta.  P.  Cheł.  Raz  sztychowy  lub  C.  P. 
Koch.  I  cięte  mu  i  kłute  razy  zadawaj^. 
P.  Koch.  3.  Bańki  cięte  =  do  któi-ych  skó- 
rę i.  nacina.  4.  odcinający  i.,  z  językiem  obrot- 
nym, niedlużny  odpowiedzi,  ostry,  gryzący,  zjadli- 
wy, dowcipny,  kuty:  Język  C.  C.  w  mowie,  w  ję- 
zyku. Odpowiedź  cięta.  Pismo  cięte.  Dowcip 
G.     5.  pijany,  podpiły.     6.  [CJ  hysti-y,  zdolny.    7. 

tC]  obrotny,  przebiegły.  8.  [C]  zgrabny.  9.  iecht.: 
laz  C.  =  cięcie  z  pociągnięciem  po  ciele.  10.  mł.: 
Ziarno  cięte,  in.  p  ó  ł  z  i  a  r  n  o  —  przetrącone  na 
niłocarni.  |[.  myśl.:  Zwierzę  (t\^\&  ^dobrze  ś.  bro- 
niące, zajadłe:  Lis,  pies  C.  12.  ogr.:  Róża, cię- 
ta =oicinana.  Kwiaty  cięte  =  ścinane,  <0N> 
t  Ciężą,  y.  Im.  e,  [Ciężą]  p.  Ciąża:  Ulżyj  nam 
trochę  tej  cięży.  Leop.  <C1ĘG> 
[Clężać,  y,  al]  ciążyć. 

Ciężadlo,  a,  Im.  a  I.  xdyszel:  We  śrzodek 
klęka  wprawione  bywa  C,  to  jest  dyszel.  Urs. 
2.  [C]  p.  Ciągadło. 

Ciężar,  u,  Im.  y  1.  waga  jakiego  dała,  ciężkość; 
fiz.  ciśnienie,  jakie  ciało  podparte  wywiera  na  swą 
podstawę  pod  wpływem  przyciągania  ziemi:  Im 
więcej  przedmiot  waży,  tym  jego  C.  większy. 
Kras.  A.  C.  jednego  funta,  dziesięciu  kilogramów. 
C.  właściwy,  daw.  gatunkowy  a.  ciężkość 
gatunków  &=wyrażony  liczbą  stosunek  ciężaru 
danego  ciała  do  ciężaru  takiej  samej  objętości  wody 
dystylowanej :  C.  właściwy  żelaza  jest  7.  C.  wła- 
ściwy oznacza  też  C.  centymetra  sześciennego 
danego  ciała.  C.  właściwy  jest  pojęciem  po- 
krewnym gęstości.  Kram.  Kol.:  C.  bezpłatny. 
C.  hruito  =  ryczałtowy .  C.  netto  in.  użyteczny. 
C,  sprawdzony,  oceniony,  prawidłowy,  normalny. 

2.  sam  przedmiot  ze  względu  na  jego  icagę,  szczeg. 
wiele  ważący,  ciężki;  brzemię:  Dźwigać  ciężary. 
Uginać  ś.  pod  ciężarem.  C.  nad  siły.  Jechać 
z  ciężarem.  Kto  dobrze  ujmie  i  ulega,  tego  C. 
mniej  dolega.  Prz.  Pomóż  C.  biorącemu,  ale  nie 
składającemu.  Prz.  Upadek  cięższy  pod  cięża- 
rem. Bardz.  Ciężary  wojskowe  -  tabor,  bagaże. 
Zawady  i  ciężary  podróżne  zastępów  swoich 
zwiózł  do  miasta.  Warg.  W  mieście  tyra  het- 
man plony  jeńców  i  różne  obłogi  i  ciężary _  zło- 
żył. Pilch.  Zostawiwszy  obozowe  ciężary,  z  jazdą 
dalej  ciągnął.  Nar.  Przen.:  Być  komu  ciężarem. 
C.  podległości.  Kras.  Wielki  jest  i  nieznośny 
człowiekowi  C. — złe  i  zmazane    sumienie.    Skar. 

3.  przen.,  szczeg.  w  Im.  =  a)  obowiązki  rodzinne, 
zaicodowe;  długi,  zobowiązania:  C.  moralny,  fi- 
nansowy, społeczny.  Jakże  to  twardy  C.  na  mo- 
je ramiona!  Karp.  Ulży  ś.  za  czasem  {  =  z  cza- 
sem) C.  Prz.  Wielki  go  C. — zacność  familji  — 
gniecie.  Bardz.  Dłużnicy  proces  przewiedli;  po- 
kazały ś.  ciężary,  przewyższające  wartość  sub- 
stancji. Kras.  b)  powinności  w  daninach  a.  usłu- 
gach dla  kraju  a.  dla  państwa:  O.  gruntowy. 
Wielość  ciężarów  jest  uciskiem.  Bcodz.  Kazi- 
mierz Sprawiedliwy  zniósł  wszystkie  ciężary,  to 
jest  podatki  i  danie  nieznośne,  które  był  Mie- 
czysław wniósł.  Biel.  M.  4.  [C]  =  a)  zmartwie- 
nie, smutek,  żal.     b)  ciężkość,  gniecenie:  O.  w  ka- 


CIĘZKI 

nale  oddechowym.  Dostać  ciężaru.  5.  praw.: 
Ciężary  hipoteczne  in.  wieczyste  =  loszyslkie 
opłaty,  daniny  (np.  podatki,  czynsze)  a.  obowiązki 
stałe,  polegające  na  .szczególnych  tytułach,  umie- 
szczonycli  w  księdze  hipotecznej  (długi,  służebno- 
ci,  daw.  także  pewne  obowiązki  państwowego 
charakteru).  C.  dowodu  =  obowiązek  złożenia 
sądowi     dowodóio     na    poparcie     swych    twierdzeń. 

<cąG> 

Ciężarek,  rka,  Im.  rkl  I.  gwichi.  2.  men.  nor- 
malna waga  monety,  wybita  w  mosiądzu  a.  innym 
metalu. 

Ciężarkowy  przym.  od  Ciężarek;  Termometr  C. 

[Ciężarnia,  1,  Im.  e]  męczarnia. 

Ciężarność,  i,  blm.  p.  Brzetnienność :  Znaki  cię- 
żarności  są  pewne,  są  i  wątpliwe,  z  których  nie 
zawsze  brzemienność  prawdziwą  poznać  można. 
Krup. 

Ciężarny  1.  f  i  [C]  acżH,  ładowny:  Wóz  C. 
Co  lżejsze  żywioły  wnetby  na  dół  poszły,  a  cię- 
żarne w  górę  zażby  ś.  po^l niosły  ?  Susz.  2.  cię- 
żar niosący  a.  dźwigający,  brzemienny;  szczosi;.  ż. 
Ciężarna:  Niewiasta  ciężarna  =  w  ciąży  będąca. 
Zwolniono  wielbłądy  ciężarne.  Pol.  (=: objuczone). 
Przen.:  Veto  Oleśnickiego  ciężarne  było  w  fa- 
talne skutki.  Proch.  Powietrze  tyla  klątwami 
ciężarne.  Miek.   <C1ĘG> 

XCiężarowaty  ciężlci,  ważki:  Ucierały  ś.  rze- 
czy twarde  z  miękkiemi,  lekkie  z  eiężarowate- 
mi.  Zebr.     Ciało  ciężarowa'e.  Zebr. 

X  Ciężarowy  przym.  od  CiąŻAr,  przeznaczony  do 
dźwigania  a.  przewożenia  ciężarów,  pociągowy; 
mocny:  Wozy  furraańskie  a.  ciężarowe.  Dek. 
Bydło  robotne,  ciężarowe,  jako  koni,  mułów, 
osłów.  Bóbr.     Drąg,  wół  C. 

KCiężba,  y.  Im.  y  p.  Ciżba.  L. 

f  Clężce  p.  Ciężko:  C.  to  przyjął.  B.  Sz.  Ona 
to  C.  przyjąwszy  od  sługi,  jęła  narzekać,  płakać. 
Górn.     <CIĘG> 

t  Ciężę  p.  Ciężko:    C.  to  sobie  bierze. 

Clężeć,  eje,  al  p.  Ciążyć :  Absalona  raz  w  ro- 
ku strzyżono,  bo  mu  włosy  ciężały.  Wuj.  We 
dnie  i  w  nocy  ciężała  nade  mną  ręka  Twoja. 
Leop.     Głowa  mu  myślami  ciężeje.  Jabł, 

t  Ciężek,  żka,  żko  p.  Ciężki :  Gdym  był  u  was, 
nie  byłem  C.  nikomu.  Leop.  Stałem  ś.  sam  so- 
bie C.  Leop.  (  =  sam  sobie  ciężarem.  B.  G.).  Przy- 
mierzeniec  ten  był  mu  więcej  C,  niźli  mu  przy- 
dał pomocy.  Bud.  (  =  bardziej  go  ucisnął.  B.  G.). 
Pożyczysz  li  ubogiemu,  nie  będziesz  mu  C, 
lichwę  z  niego  biorąc.  B.  B.  (=nie  obciążysz  go. 
B.  G.).  Ludziom  ubogim  C.  był.  Kosz.  <CIĘG> 

Ciężenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ciężeć:  C. 'gł*'" 
wy.  ,C.  na  siebie  brył  jest  w  stosunku  ich 
mas.  Sniad. 

[Ciężkawo]  przys.  od  Clężkawy:  C.  je  (=jest) 
babie  wyżyć  na  świecie.  Dyg. 

[Clężkawy],  x  Ciężkowaty  nieco  ciężki,  dosyć 
ciężki:    Ta  siabla  jest  ciężkawa.  Dyg. 

Ciężki,  f  Ciężek  I.  ważki,  ważący,  mający  wa- 
gę, szczeg.  nielekki,  mający  znaczną  wagę  a.  cię- 
żar: C.  wóz,  młot,  metal.  C.  jak  kamień  młyń- 
ski. Prz.  Uczuł  coś  na  ramionach  ciężkiego. 
Skar.  Żelazna  brona,  którą  ciężką  zowią,  ma 
żelazne  zęby.  Kluk.  Ć.  jak  koń,  a.  jak  meklem- 
burska  szkapa.  Prz.  Ciężkie  armaty  a.  muroło- 
my.  Jak.  J.  Ciężkie  działo.  Artylerj^jjzielą  na 
ciężką  i  aa  polową;  ciężka  służy  do  fortecy 
i  przeciwko  fortecy.  Jak.  J.  Ubranie  zbyt  cięż- 
kie na  lato  (  =  zbyt  ciepłe).    2.    trudny,    niełatwy 


335 


do  loykonanta  a.  zniesienia,  uciąiliin/,  mozolny: 
Ciożku  pnicji,  służba,  konieczność,  kara.  C.  obo- 
■wiij/ck'.  Cic^żkie  zadanie.  Kaczki  są,  ciężkie 
do  strawienia.  Boh.  Pokarm  ciężko-strawny.  C. 
oddech,  gdy  człowiek  czuje  ból,  dolegliwość, 
ciężkość  w  oddychaniu.  Krup.  C.  krzyż  dźwi- 
gać (=iviele  cierpieć).  Nie  podejmuj  ś.  brzemie- 
nia cięższego  nad  tw^  moc.  Bud.  3.  ociężali/, 
niert(chatoy,  niezgrabny,  powolny,  niedołężny:  Nie 
bądź  tak  C,  jak  ołów.  Przyb.  Żubry  ciężkie 
z  jadłyrai  idą,  niedźwiedziami.  Mor.  Koń  C, 
spasły.  Oss.  Objadszy  ś.  bez  pamjęci,  wstaje 
nazajutrz  C.  i  niezdrowy.  Starzec  C.  laty.  Groch. 
Żart.:  Ciężka  artylerja.  C.  język,  ciężka  mowa 
=  zająkliioa,  niewyraina;  brak  wymowności.  Nie 
jestem  mąż  niowny,  bo  język  C.  mam.  Bud.  Styl 
C  —zawiły,  niezrozumiały,  niezajmujący.  Cerkiew 
l)ołamana  w  ciężkie  arkady.  Sow.  (  =  nieeiit etyczne, 
niezf/rułme,  jirzy<jnębiające,  ponure).  4.  a)  amulny, 
straszny,  przerażający:  f  Sroga  Lachezis  ciężkie 
dziwy  broi.  Bardz.  Ciężkie  rozsiano  wieści.  Sie- 
miaszko.  Słyszeć  o  tym  żałosna,  być  przy  tym 
cięższa  rzecz  jest.  Petr.  Na  takie  ciężkie  moje 
wzdychanie  zawsze  zamknięte  masz  uszy.  Karp. 
Dni  te  ciężkie  były  wielce  K/ymianom.  Skar. 
Ciężkie  to  teraz  czasy.  Zabł.  Ciężkie  przejścia, 
t  Tam  ś.  dopiero  zaczęła  ciężka  bitwa.  Leop. 
b)  groźny,  niebezpieczny,  śniiertelny:  C.  ból,  po- 
ród. C.  grzech.  Ciężka  choroba.  Ciężkie  ska- 
leczenie. Każdemu  swoja  choroba  najcięższa. 
Kn.  -J- Ciężka  c\\ovohH,  — wielka  clwroha,  epileji.ya. 
Krup.  Rany  ciężkie  czyli  niebezpieczne.  Perz. 
(i)  przykry,  dotkliwy:  Przyjacielska  niechęć  cięż- 
sza niż  obca.  Błaż.  5.  dokuczliwy,  surowy, 
olcrutny,  nielitoiciwy,  niemiłosierny,  nieludzki:  Lu- 
dzie zubożeli,  lata  drogie,  panowie  ciężcy. 
Falib.  Ciężcy  poborcę.  Leop.  Był  ciężkim  wten- 
czas Turek  Persowi.  Star.  f  Oleśnicki  najcięż- 
szym był  na  Witolda.  Biel.  M.  f  Bolesław  na 
szlachtę  i  lud  jtospolity  ciężkim  był.  Błaż.  f  Na 
wszystkie  miłosierny,  na  samego  siebie  C.  był. 
Skar.  Staropolska  niesie  przypowieść:  „C.  z  ka- 
leki pan,  z  klechy  pleban."  Fred.  M.  C.  im  ś. 
zdawał  ten  podatek.  Skar.  Dał  mu  twardą, 
a  ciężką  odpowiedź  (  =  odpowiedział  mu  srodze). 
Leop.  Ciężką  jego  rękę  uznawał  nad  sobą. 
Ustrz.  6.  t  ii)  '1.  \C.]  w  rodź.  ż.  ciężarna,  hrze- 
mictma:  Poroniwszy  dziecię,  bo  była  ciężka,  za- 
raz umarła.  Petr.  Niewiastka  twoja  zcudzoło- 
żyła  i  chodzi  ciężka.  B.  B.  (-brzemienna  jest.  B. 
G.).  c)  silny,  tęgi.  mocny:  Zaraz  mu  ])o]ic7.ek 
C.  wyciął  za  to.  Paszk.  c)  icisły,  ściśle  dochodzą- 
cy, ostry:  Ciężkie  szukania  Pigraaljona  były, 
żeby  ś.  obu  głowy  przed  nim  nie  skryły.  Jabł. 
7.  bot.:  Ciężkie  drzewo  p.  Zlotorąb.  8.  myśl. 
tłusty  (o  zwierzynie).     <C1EG> 

[Ciężkie]  p.  Ciężko. 

Ciężko,  tCiężce,  fClęże,  [Ciężkie,  Ciozko] 
przys.  od  Ciężki:  OJów  C.  waży.  Koń  dobry,  ale 
C.  nosi.  C.  mówić  =  yV/A;r«!  ś.  Pracować  C.  Teraz 
C,  potyra  będzie  ciężej.  Prz.  W  historji  nie  C. 
o  fałsz;  przecież  ją  radzi  czytamy.  Oss.  C.  cho- 
rować. C.  raniony.  X  C.  zadrzemać.  Jabł. 
(-mocno).  Pyirusowi  przed  Fabrycjuszem  by- 
ło bardzo  C.  Rej.  Zewsząd  mi  O.  Skar.  Ciężej 
od  sobie  nierównego  znosić.  Błaż.  (  =  przykrzej). 
Łódi:  naśrzód  morza  była,  gdzie  jej  wały  C.  czy- 
niły. Sekl.  ( r:^  dręczona  była  od  wałów.  Sekl.).  XC. 
Robie  -czynić^  mu."!  sołńe  zadatcaó.  Gdym  patrzał 
na  twe  błędy,  jak  mi  C.  było!  Jabł.  C.  mi  na 
sercu,  na  duszy  (=  smutno),  f  O.  chodzić  (o  ko- 
biecie) -  być  l/rzemienną.  Mącz. 


yClężkocliodnIk,  a,  Im.  cy  p.  Clężkoohód. 
xCiężkocłiód,oda,  Ira.ody,  xClężkoołiodnlk  len, 

co  ciężko,  ociężale  chodzi.     <CIĘG-j-CHOD> 

Clężkodrzew,  a.  Im.  y  bot.  (stadmannia)  roi. 
z  rodziny  zapianowatycłi.    <CIĘG-f  DRZEW> 

X  Ciężkojęzyczny  zająkliwy,  jąkała,  momot. 
<CIĘ(J-ł-JĘZ(YK)> 

XCiężkomiar,  u,  Im.  y  p.  Ciężkomlerz. 

xCiężkomierz,  a,  Im.  e,  XCiężkomiar,  XCIęż- 
kościomierz  I.  barometr.  2.  grawimetr,  arcomelr, 
przyrząd  do  mierzenia  ciężaru  właściwego.  <  CIĘG 
H-MIAR> 

XCiężkomówny  \.  zająkliwy,  jąkający  i.,  mówią- 
cy z  trudnością.  2.  nudny,  niezrozumiały,  zawiły, 
ciężki  pod  względem  sti/lu.    <CIKG-fMOW> 

XCIężkomyśiność,  I,  blm.  rz.  od  Ciężkomyślny. 
<C1ĘG+MY(SŁ)> 

X Ciężkomyślny  I.  niezdolny,  niebystry,  niepojęt- 
ny.    2.  łiipochondryczny . 

X  ClężkonogI  nierudiawy,  ociężały.  <CIĘG4- 
NOG> 

XCIęźkopojętny  I.  z  trudnością  pojmujący.  2. 
trudny  do  pojęcia.   <CIĘG-i-Po-|-JM> 

XCIęŻkoruchy  z  trudnością,  ociężale  ś.  jyorusza- 
jący,  nierudiawy.    <CIĘG-|-Ruch> 

fCiężkosercość,  I,  blm.  p.  Hipoctiondrja. 

-j-Ciężkosercy  I.  serca  ciężkiego,  smutny,  zasę- 
piony. 2.  p.  Hipochondryczny.    <ClĘG-t-SROD> 

Ciężkosraj,  a,  Im.  e  gm.  ciemięga,  człowiek  po- 
wolny, ociężały,  mazgaj,  maruda,  nudziarz.  <  ClĘG-j- 
SR> 

XCiężkościomierz,  a,  Im.  e  p.  Ciężkomlerz. 

Ciężkość,  i,  Im.  i  I.  rz.  od  Ciężki;  f^dolegli- 
wość,  przykrość:  C.  metalu  (=  ciężar).  C.  ręki  ka- 
rzącej. C.  choroby,  rany.  C.  oddechu,  porodu.  C. 
stylu."  C.  na  i)iersiach  a.  fC.  imrsi  ^ gniecenie, 
ućislcanie  to  piersiach,  trudny  oddech:  Utyskuje  na 
C.  piersi.  Pilch.  Miałem  ja  ciężkości.  Kon. 
(  =  ciężkie  przejścia,  zmartwienia).  Co  rozum  ga- 
ni—z rozkoszą  i  weselem,  a  dobre  uczynki 
z  ciężkością  czynią.  Skar.  (~z  trudnością,  nie- 
chętnie), f  Poddanym  nie  czyń  ciężkości  C  =  fcrr//łcrf^. 
t Opisanie  ciężkości  i  nieszczęścia  żydowskiego. 
Leop.  Żaden  na  świecie  święty  nie  był,  któryby 
tak  wiele  i  z  większą  ciężkością  cierpiał.  Skar. 
t  Urzędy  powinny  tak  obmyślić,  aby  każdy  swe- 
go bezpiecznie  używał,  a  ciężkości  i  szkody  od 
drugich  nie  miał.  Skar.  f  Wcisnęli  na  cię  wszel- 
kie "ciężkości.  W"r.  Ci  tylko  jedną  godzinę  robili; 
myśmy  cierpieli  C.  dnia  i  upalenie.  Białob.  fDaj- 
cie  jej  pokój:  przecz  jej  ciężkości  wyrządzacie? 
Sęki.  fJezus  wziął  na  się  ciężkości  nasze.  Wuj. 
fGdyby  kto  na  kogo  fałszywie  skarżył,  a  obwi- 
niony za  tą  skargąby  C.  jaką  a.  więzienie  pod- 
jął..." Groic.  fWłasne  sumienie  C.  największą 
w  nim  budzi.  Mor.  A.  f  Przez  jaki  gniew  Juno 
wprawiła  w  tę  C.  męża  tak  szlachetnego  i  w  sro- 
gie trudności?  Koch.  J.  2.  a.  X  Clężkota  bud.: 
O.  budowli  -  wielkie  rozmiary  i  ciężkie  kształty. 
3.  fiz.,  in.  siła  ciężkości,  przyciąganie, 
jakie  ziemia  wywiera  na  wszystkie  należące  do 
niej  ciała:  Usiłowanie  ciał  zbliżenia  ś.  do  środka 
zieini  nazywamy  pospolicie  ciężkością  a.  ucią- 
żaniein.  Rogal.  C.  kieruje  ciała  zawsze  na  dół. 
llube.  C.  a.  przyciąganie,  dążenie  nieustanne 
wszystkich  cząstek  materji  do  złączenia  ś.  z  so- 
bą. "Śniad.  (Por.  Ciążenie).  Środek  ciężkości, 
!  punkt  ciężkości  =7>«nA;<  cw(7a,  w  którym  niejako 
wszystek  jego  ciężar  je.^t  skupiony:  Środek  ciężko- 
ści ma  tę  własność,  że  ciało  pod  nim  podparte, 


336 


CIĘŹKOTA 

i.  nad  nim  zawieszone,  pozostaje  w  równowa- 
Ize.  Kram.  C.  gatunkowa  p.  Ciężar.   <CIĘG> 

XCIężkota,  y,  blm.  bud.  p.  Ciężkość. 

XCiężkouczny  kiw-y  ciężko  ś.  uczy.  <CIĘQ+ 
JK> 

X  Clężkowatość,  I,  blra.  rz.  od  Clężkowaty. 

xClężkowaty  p.  Ciężkawy. 

XCIężkowidło,  a,  Im.  a   barometr.   _ 

Ciężkozbrojny  ciąiko  uzbrojony.  Żołnierz  C. 
<CIĘG+Zbroja> 

fCiężobna,  ej,  Im.  e]  dęiama.     <CIĘQ> 

Clężuchno  przys.  od  Clężuchny.  L. 

Clężuchny,  Clężusi,  Ciężusieneczki,  Ciężuslenle- 
3zkl,  Ciężusieńki,  CiężuśkI,  ClężuteńkI,  Ciężutki 
io.iyć  cięiki,  zupełnie  a.  w  miarą  ciężki. 

Clężusi  p.  Clężuchny. 

ClężusieneczkI  p.  Ciężuohny. 

Clężuslenieczkl   p.  Clężuchny. 

Clężusienieczko  przys.  od  Clężuslenieczkl.  L. 

Ciężusieńki  p.  Clężuchny. 

Ciężusieńko  przys.  od  Ciężusieńki.  Ł. 

Ciężuśki  p.  Clężuchny. 

ClężuteńkI  p.  Clężuchny. 

Ciężuteńko  przys.  od  ClężuteńkI.  L. 

Ciężutki  p.  Clężuchny. 

Ciężutko  przys.  od  Ciężutki.  L. 

Ciężyć,  y,  yl  p.  Ciążyć:  Wszystkie  ciała  cię" 
żą,  do  środka  ziemi.  Śniad.  Co  takiego  cięży  na 
mnie?  Skar.  Cięży  na  sercu.  Cięży  mu  to  na  su- 
mieniu. Oss.  Chleb  w  drodze  nie  cięży.  Prz.  Nie 
ciężą,  rogi  jeleniowi,  ani  skrzydła  ptakowi,  ani 
owies  koniowi.  Kn.  Niech  ci  nie  ciężą  nogi.  Pot. 
{  =  nie  leń  ś.).  Głowy  ciężą,  nam.  Cięży  nam  uraź- 
liwe  od  bliźniego  słowo.  Pot.  f  Poczęła  sobie 
C.  na  oesarza  (-uskarżać  ś.).  fNiewczasem 
zmordowane  powieki  ciężą  zczerwieniałe  oczy. 
Tw.  t  Ojciec  twój  ciężył  nas  a  gnę^bił  twardym 
jarzmem  (-przyciskał).  Leop.  fKoń  twardousty 
ręce  cięży.  Troć.  Ciężyła  na  nim  z  biskupeni  roz- 
iimwa;  chciał  ją  zapomnieć,  a  nie  mógł,  Krasz. 
<CIĘG> 

[Cigięć,  I,  Im.  e]  p.  Cigiędź. 

ICigiędzia,  1,  Im.  e]  p.  Cigiędż. 

[Cigiędż,  i.  Im.  e,  Czygiędź,  Ciględzia,  CIgięź, 
Cygiędź,  Cygięź,  Cigięć,  Cygięz]  I.  <jęstwina  w  krza- 
kach, zaroiła.  2.  miejsce  zasłonione,  cień.  <?Por. 
Ciekięć> 

CIgięź,  i,  Im.  e]  p.  CIględź. 
CIglo,  a.  Im.  a,  Cyglo]  dyszel.    <GIĘQ> 
Cijun,  a,  Im.  y]  p.  Clwun. 
Clkawać,  a,  alj  dochodzić,  dociekać,  uważać,  śle- 
dzić. <CIEK> 

[Cikawy]  .sprytny,  dowcipny,  roztropny :  C.  a  bo- 
sy. <CIEK> 

SCikuta,  y,  Im.  y]  p.  Czkawka.    <Dźwn.> 
Clllkać,  a,  al]  ćiderkać.  <Dźwn.> 
Cim  p.  Ciem. 

f.  [CIma,  y,  Im.  y]  ćma,  ciemność. 

2.  [CIma]  przys.  67ewjno :  C.  je  bardzo.   <CM> 

[Cimachać,  a,  al]  p.  Ciamkać.,  <Dźwn> 

[Cimak,  a,  blm.]  ciemność.    <CM> 

XCimcowy  p.  Ciemcowy:  Skóry  cimcowe,  Yol. 
<p.  Zamsz  > 

XCimiec,  mca,  blm.  p.  Zamsz. 

CIn  cin  nieod.  naśladowanie  głosu  zięby:  Zięba 
cia  cin.  Mor.    <Dźwn.> 

[Cinać,  a,  al]  p.  Ciąć. 

CIndelln,  u.  Im.  y  bot.  p.  Sandał.  <p.  Sandał > 

Cinel,  a,  Im.  e  zł.  pierścionek.   <?> 


CIOS 

[Clobny,  ego,  Im.  e]  wół,  zaprzężony  z  lewej 
stroni/  ciągadła.  <  Od  okrzyku  cie!  =  na  lewo,  toż 
co  Ksebny> 

[Clobooh,  a,  Im.  y]  duiy  brzuch.  <?  Por.  Czo- 
puch  > 

Ciocia,  I,  Im.  e  p.  Ciotka:  Gdyby  C.  miała 
wąsy,  byłaby  wujaszkiem.  Prz.     <CIOT> 

[Ciocla-babcia,  ciooi-babci,  Im.  olocle-babcle] 
p.  Cloclo-babcia. 

Clocin  przym.  od  Ciocia:  [Ciocine  dróżki]  = 
psie,  leśne,  błędne  dróżki. 

Cloclo-babcia,  I,  Im.  e,  [Ctocla-babola]  babka 
nierodzona.  Wil.   <CI0T4-BAB> 

[Clooony]  p.  Cioteczny,  naleiąey  do  ciotki. 
<CIOT> 

[Clognać,  nie,  nąl]  p.  Ciągnąc. 

[Ciokać,  a,  ał  I.  a.  xClokać  p.  Cmoknąć.  2. 
burczeć.     <I)źwn.> 

Ciokanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Ciokać:  Dał 
mi  ś.  ogłaskać,  cierpiał  me  ciokania.  Toł. 

[Clokawyl  p.  Ciekawy. 

xCioknąć,  nie,  nąl,    [Cloknąć]  p.  Cmoknąć. 

XCioknięcie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  xCloknąć. 

XCiokolata,  y,  blm.  p.  Czekolada.  Krup. 

XCiokolatnlk,  a,  Im.  cy  p.  Czekoladnik. 

[Clolać,  a,  al]  robić  powoli,  mozolnie.  <CIOŁ> 

Clolak,  a,  Im.  i  I.  xp.  Ciołek.  Das.  2.  [C] 
robotnik  ociężały,  niezgrabny.  Zdr.  [Clołaszek]. 
<CIOŁ> 

[Clołaszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Clolak. 

Ciołek,  łka.  Im.  łki,  x  Ciołak  I.  a.  Cielec, 
XCiołuch  cielę  podrosłe,  byczek,  buhajek:  Moja 
krowa  i  mój  C.  Petr.  Jak  ciołkowie  spać.  Haur. 
2.  [Ciołek]  człowiek  tłustij.  3.  myśl.  młody  je- 
leń a.  daniel.    <CIOŁ> 

X  Ciołka,  I,  Im.  i  \.  jałówka,  krówka,  młoda  kro- 
ica:  C.  ta  dwakroć  do  doiwa  stawa.  Nagur. 
Weź  sobie  tę  białą  ciołkę.  Zebr.  2.  C.  morska 
-foka.    Sień.  Zdr.  xClołuczka,    X  Clołyczka. 

XCIołkowy  przym.  od  Ciołek:  Jowisz  w  eiołko- 
wym  ukryty  ciele.  Nar. 

XCiołuch,  a.  Im.  y  p.  Ciołek:  Gdybym  też  te- 
raz dostała  w  ręce  sprośnego  ciołucha!  Sak.  F. 
Zdr.  xCiołu8zek. 

X Ciołucha,  y,  Im.  y  forma  ż.  od  Ciołuch.  Zdr. 
XCiołuszka. 

XCIołuczka,  i,  Im.  I  p.  Ciołka.  L. 

Clołuszek,  szka.  Im.  szki  i.  Xp.  Ciołuch  L.  2. 
[C.J  p.  Cieluch. 

XCiołuszka,  i,  Im.  I  p.  Ciołucha. 

X Clołyczka,  i,  im.  I  p.  Ciołka.   L. 

XCIonek,  nita,  Im.  nki  p.  Cień:  W  waszym 
cionku,  na  waszych  brzegach,  o  strumyki...  Przyb. 
<OIKŃ> 

xCionka,  I,  Im.  i  p.  Czcionka. 

Clopać,  a,  ał]  p.  Ciapnąć. 

Cioparać,  a,  ał]   dźuńgnć.  <?> 

Ciorać,  a,  ał  i  C.  ś.]  p.  Ciarać. 

XCIorba,  y.  Im.  y  p.  Clurba:  W  niewoli  zie- 
mia mu  i  łoże  darniowe  i  C.  były,  Tw.  <  p. 
Ciurba  > 

[Ciorbała,  y.  Im.  y]  człouiek  chodzący  powoli, 
mazgaj.      <  ?  > 

xCiorczeć,  y,  ał  p.  Ciurknąć. 

XCIorkiem  p.  Ciurkiem. 

[Ciort,  a.  Im.  y  a.  cl]  p.  Czart. 

[Ciortoskl]  p,  Czartowski. 

Cios,  u,  Im,  y  I.  uderzenie,  raz,  cięcie:  Jęczą 
dęby  ciężko,  od  siekier  C.  odbierające.  Bardz. 
Od  jednego  ciosu.  Jednym  ciosem  gęba  z  nosem. 
Prz,  (=  jednym  zamachem  wroga  pobije).  C,  dotkli- 
wy, śmiertelny,  okropny.    Zadał   mi  C.   Kochan. 


337 


22 


CIOSA 


CTP 


Przen. :  Wojska  tara  jff^o  C.  dobry  wzięły.  Jabł. 
W  .sainyiii  kwieciie  mjnilo.-ci  iloznał  .śiiiierei  ciosu. 
Kras.  2.  Xlcrc.'<a^  blizna^  szidina :  Przen.:  W  twa- 
rzy wyryto  srogich  cierpień  ciosy.  Niein.  3. 
przen.  nieszczęście  wielkie,  klęska:  Stracił  siostrc^ 
'.  syna  starszego;  ciosy  te  jednak  zniósł  mężnie. 
Kras.  Cios  po  ciosie  tego  roku  na  nas  pada. 
Krasiń.  4.  kamień  ciosany,  obrobiony,  rzadziej  la- 
'cież  drzeioo:  Kościół  częścią,  z  cegieł,  czościjj, 
5  ciosu  wystawił.  Nieś.  <C10S> 

Ciosa,  y,  Im.  y,  Koza,  Kostur,  [Osetedec]  zool. 
[peleeus  cultratus)  ryba  czlonkopromienna,  iitwar- 
opęcherzowa^  brzuchopłeiwa,  karpiowata. 

Ciosać,  a  a.  cieszę,  al,  tCiesać  I.  siekierą  a. 
miotem  obrabiać  drzewo  a.  kamień:  Jasień  ko  ko- 
.'ysecke  ciese.  On  mu  trunę  cieszę.  Skar. 
Przen.:  O.  komu  kołki  na  głowie  =  naf/'/ii/ti)a(} 
'zyjej  powolności,  pozwalać  sobie  dużo  tuzględem 
'cof/o.  2.  X  ogładzać,  wychowyiuać,  kształcić:  Cio- 
sałem   cię     przez    proroki.     Leop.   <CIOS> 

Ciosanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Ciosać. 

Ciosany  przym.  ciosowy  :  Drogi  kamieniem  cio- 
sanym brukowane.   Tw. 

XCiosarnia,  I,  Im.  e  miejsce  do  ciosania.  Podcz. 

1.  [Cioselt,  Sica,  Im.  sk\]  kociuba,  ożóg,  kosztur. 

2.  [Ciosel(,  sica.  Im.  sk\,  Ciosico,  Ciosl(a]  jedno- 
imiennik,  imiennik.  <Brs.  cioska  ra.  i  ż.;  por.  Ssłw. 
tŁzi> 

[Ciosia,  i,  Im.  e]  krowa.     <?> 

1.  [Ciosica,  i.  Im.  I]  lekka  siekiera  ciesielska  do 
wyfjładzduia  drzewa;   toporek,  siekiera.     <CIOS> 

2.  [Ciosiia,  1,  Im.  i]  m.  i  ż.  p.  2.  Cioselc. 
[CiosIto,  a.  Im.  IJ  ra.  p.  2.  Ciosek. 

Ciosia,  y,  Ira.  y  I.  p.  Cifi-ślica.  2.  [C]  p.  Cle- 
siołlta.    <CIOS> 

fCiosn,  a.  Im.  y  p.  Ciosna:  Znamię  a.  C.  na 
drzewie. 

Ciosna,  y.  Im.  y  I.  a.  [Ciosno],  fCiosn  znak  na 
przewie,  na  miejscu  poprzednio  zciosunym;  nacię- 
cie, narznięcie,  karb,  zacios;  znamię,  starka,  gmerk, 
lierhik:  Granice  narębione  to  jest  ciosny.  2. 
t  anat.  i  lek.  (incisio  et  incisura)  nacięcie,  wcię- 
cie, szczerba.    <CIOS> 

[Ciosnąć,  śnie,  snął]  ciąć,  rąlmąi. 

t  Ciosnl^a,  i,  Im.  i  narzędzie  żelazne  do  robienia 
ciosn  a.  zaciosów,  czyli  zciesyicania  kory  na  drze- 
wach dla  royciśnięcia  znamienia. 

[Ciosno,  a,  Im.  a]  p.  Ciosna:  U  plemion  gier- 
mańskich  ciosna  występuj;},  tylko  u  klas  8i)ołecz- 
nie  niższych.  Krzyw.  Ciosna  domowe  istnit'ją 
i  u  nas,  u  bartników.  Krzyw.  <CIOS> 

Ciosować,  uje,  owal  tl.  cofać  ś.  w  tył  (o  szkucie). 
Mag.    <Zap.  CIOS> 

Ciosowy  przym.  od  Cios:  Ciosowe  kamienie  są 
pospolicie  ])iaskowe,  od  znacznych  skał  odkowa- 
ne ;  że  ś.  różnemi  narzędziami  okrzesują,  stąd  ś. 
zowią  ciosowo.  Kluk. 

[Cloś!  i  cios  ciou!]  p.  Cesiu. 

[Ciot,  a,  Im.  yj  czarodziej.  Por.  Ciota.  <Z  Ciota 
=  czarownica  > 

[Ciota,  y,  Ira.  y]  I.  p.  Ciata:  Jedzie  jak  C.  na 
świni.  Prz.  Im  bliżej  czarna  maciora  chłopu, 
tym  dalej  od  niego  C.  Prz.  Wygląda  jak  C. 
Prz.  2.  kobieta  ogromna,  mezr/rabna,  3.  p.  Ciotka. 
<C10T> 

fCiotCzanek,  nka,  Im.  nkl  bral  cioteczny,  stry- 
jeczny.   <(!1()T> 

XCiołczany  ji.  Cioteczny. 

fCiotczony  i).  Cioteczny :  Izaslaw,  brat  C.  Bo- 
Icsław.i.  iii'j.  {).  brat.  Ha/.  Pr/.cii. :  Pochlebca 
prawie  tlobrze  wyćwiczony    jest  panom  łgarzoni 


C,  rodzony.  Rej.  Zna  swój  swego,  wujeezny 
ciotczonego.  Mącz. 

XCiolczyn  p.  Cioteczny;  należ(iry  do  ciotki. 

CJołczysko,  a,  Im.  a  p.   Ciotka. 

Cioteczka,  i,  Im.  i  ]>.  Ciotka. 

Ciotecznie  przys.  od  Cioteczny,  po  ciotce:  Brat 
C.  rodzony. 

Cioteczny,  xCiotczany,  fCiotczony,  [Ciocony], 
XCiotczyn  przym.  od  Ciotka:  Brat  C- syn  ciotki. 
Siostra  cioteczna  =coV/..«  ciotki.  Dziadek  C.= 
brat  dziadka  z  linji  :cński<J  a.  babki.  Babka  cio- 
teczna. Był  jakimś  koligatem  cioteczno-rodzo- 
nym  samego  i)ana.  Krasz. 

Ciotka,  I,  Im.  I  (.  sio.'^tra  matki,  rzadziej  ojca: 
C.  jest  matczyna  siostra.  (Jroic.  Ino  była  C.  pło- 
du Semeli,  bo  była  rodzona  siostra  Semcli.  Olw. 
t  Stara  C.  —  mego  dziada  lub  mojej  baby  sio- 
stra (=babka  cioteczna);  starsza  Ć.,  a.  j>rze- 
ciotka  —  mego  pradziada  a.  prababy  siostra. 
Groic.  fNastarsza  C.  =  siostra  prnpradziadka  a. 
praprababki.  Bliższa  koszula  ciała,  niż  rodzona 
C.  Prz.  C.  —  plotka.  Prz.  C.  żonina  —  djabla  da- 
nina. Prz.  C.  Ciechońska,  co  w  niebie  tabakę 
sprzedaje.  Prz.  Ciotki  kumoszki  —  ze  szpilek  poń- 
czoszki. Prz.  Przen.:  Obieszą  tu  i  bez  prawa; 
będziesz  miał  szubienicę  pewną,  ciotką.  Rej 
(  =  zaprzyjaźnisz  ś.  z  szubienicą).  2.  żart.  =  Zo7/t- 
bard.  3.  [C]  tytuł  każdej  starszej  kobiety:  Wy, 
ciotko.  4.  [C.  djabła]  =  C2arou;mca,  [ciota]:  Nie- 
ma djabła  ani  jego  ciotki.  Petr.  Woził  nas,  jak 
djabeł  swoją  ciotkę  po  Łysej  górze.  Prz.  5.  [C. 
żydowska]  -  świnia:  Prostactwo  świnię  zowie 
ciotką  żydowską,  przez  urągowisko,  iż  ją  jakoby 
ciotkę  szanują,  nie  jedząc  świniny.  Oss.  Porządny, 
jak  żydowska  C.  Prz.  6.  [C.  a  Cietka,  Ciotu- 
cha] =  a)  znacliorka.  b)  matka  nieślubna,  c)  siara 
panna,  d)  zimnica,  febra:  Febrę  ciotką  nazwano; 
może  kto  rozumiał,  że  C,  za  czarownicę  miana, 
nasłała  siestrzenicy  tę  chorobę.  Cz.  A  bodaj  cię 
C.  wytrzęsła!  e)  i  wierzba.  Zdr.  Ciocia,  Cioloczka, 
Ciotucha,  Ciotuchna,  Clotuia,  Ciotunia,  Ciotuńka, 
Ciotunieczka,  [Cioty.ika,  CoteszkaJ.  Zgr.  Clotczy- 
sko,  [CiotaJ.  <C10T> 
[Ciotka,  i,  Im.  i]  p.  Cetno:  C.  czy  liszka? 
[Ciotostwo,  a,  Im.  a]  czarodziejstwo,  kuglarstwo. 
Por.  Oiotowanie. 

[Ciotowanie,  a,  blm.]  czary,  czarodziejstwo.  Por. 
Ciotostwo. 

Ciotucha,  y.  Im.  y  p.  Ciotka:  [C.  środkowa]  =^ 
febra  wewiiętrzna. 

Ciotuchna,  y.  Im.  y  I.  p.  Ciotka:  Mar  ja  bie- 
żała nawiedzić  Elżbietę,  ciotuchnę  swoją.  Gil. 
Fel)ry  pospólstwo  nazywa  ciotuchnanii.  Krup. 
2.  [C.|  %vrona :  Siodlatą  wronę  ciotuchna  flisy 
zowią.  Klon. 

Ciotula,  I,  Ira.  e  p.  Ciotka:     Wieszże,  ciotulu* 
że  już  mam  kochanka?  Zabł. 
Ciotunia,  i,  Im.  e  p.  Ciotka. 
Ciotunieczka,  I,  Im.   i  p.  Ciotka:  Moja   droga, 
miła,  najlepsza  ciotunieczko!  Orzesz. 
Ciotuńka,  i,  im.  I  p.  Ciotka. 
[Ciotynka,  i,  Im.  i]  p.  Ciotka. 
[CiozkoJ  i».  Ciężko. 

XCióra,  y.  Im.  ya.owle  p.  Ciura:  Czy  to  hetman, 
czy  to  C.  leży  w  tak  plugawym  lochu.  Pot. 
<TOR> 

xCiórko  pr/ys.  p.  Clurko. 
|Cip!,    Cip  cipcie    cipuchny!,    Cip    cip  cipusi!. 
Cip  cip    ciper.ki!,    Cipusia    cip!,    Cipędzi !,    Czyp 


'óób 


CIPA 


OZypI,  Czypki  Ozyp  CzypIJ  wabienie  kur:  Cip!  cip! 
cip!    tiu!    tiu!    tiu!  —  W( "   "  " 
Rog.  <Dźwn.> 


7ol&i  kucharz  na  koguta. 


[Cipa,  y,  Irn.  y,  CIba]  I.  fcura.  2.  p.  Ciupa.  Zdr. 
[Cipcia,  Cipcluchna,  Cipuchna,  Cipka,  Cipeczka, 
Cipulka,  Cipusia,  CIpuś,  Cipunia,  CzypkaJ. 

Clpać,  a,  al]  p.  Clepnąć. 

'Cipcia,  I,  Im.  e]  p.  Cipa. 

'Cip  cipcie  cipuchnyl]  p.  Cip  I 

Cip  cip  cipeńki!]  p.  Cip! 

Cip  cip  cipusi!]  p.  CIpl 

Cipcluchna,  y,  Im.  y]  p.  Cipa. 

Cipeczka,  i,  Im.  I]  p.  Cipa. 

Clperowy  bot.  p.  Cyperowy:  Ciperowe  korzenie. 

CIpędzi!]  p.  Cip! 

Cipka,  I,   Im.   I]  p.  Cipa. 

Cipnąć  się,  nie  ś.,  nąt  ś]  p.  Clbfó  ś. 

Cipuchna,  y,  Ira.  y]  p.  Cipa. 

Cipulka,  I,  Im.  IJ  p.  Cipa. 

Cipun,  a,  Im.  y]  pupeó:  C.  na  jozyk  temu,  kto 
to  mówił!   <Brs.  cipun > 

Cipunia,  I,  Im.  e]  p.  Cipa. 

Cipusia,  I,  Im.  e]  p.  Cipa. 

Cipusia  cip!]  p.  Cip! 

Cipuś,  I,  Im.  e]  p.  Cipa. 

Circjeć,  ci,  czai]  kukać.  Por.  Czyrkać. 

Jlrik  nieod.  naśladowanie  (jłosii  ptaków  śpiewa- 
jiiajch  a.  owadów:  C.  słowika.  Gllń.  <Dźwn.> 

CIrkaĆ,  a,  al  imjdawać  głos  właściwy  niektórym 
ptakom  a.  owadom,  np.  wróblom,    konikom  polnym. 

Cirkanie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Cirkać:  Rozle- 
gało ś.  w  powietrzu  C.  j)olnycłi  koników.    Prus. 

Cirlik  nieod.  naśladowanie  głosu  wróbli:  Kilka 
wróbli,  wołają,cych.  C  C!  Prus.    <Dźwn.> 

tCIrnIe,  a,  Ira.  a  p.  Ciernie:  Cirnim  ukorono- 
wan.  Op. 

fCirnlowy  przyra.  od  Clrń. 

[Clrny]  p.  Czarny. 

tCirń,  a,  Im.  e  p.  Cierń. 

tCIrpieć,  I,  al  p.  Cierpieć:  C.  ^x&vro=podda- 
wać  ś.  skutkom  prawa. 

fCirpiedliwość,  I,  blm.  rz.  od  Cirpiedliwy, 
cierpliwość.  B.  Sz. 

t  Cirpiedliwy    p.    Cierpiętliwy.  B.  Sz. 

•fCirpienle,  a,  Im.  a  czynność  ez.  CIrpieć. 

t  Cirpiędliwość  I,  blm.  p.  Cierpliwość. 

t  Cirpiętliwość,  i,  blm.  p.  Cierpliwość. 

fCirpkl  p.  Cierpki:  Owoc  suższy  i  cirpczej- 
szy.  Trzyc. 

fCirpliwie  p.  Cierpliwie. 

fCirpiiwość,  i,  blm.  rz.  od  Cirpliwy. 

tCirpliwy  p.  Cierpliwy. 

[Cirznia,  i,  Im.  e]  p.  Cierń. 

tCirznie,  a,  Im.  a  p.  Ciernie. 

[Cirzń,  a.  Im.  e]  p.  Cierń. 

fCirzpieć,  i,  al,  [CirzplećJ  ]>.  Cierpieć. 

•fCirzpiedliwość,  I,  blm.  rz.   od  Cirzpiedliwy. 

f  Cirzpiedliwy  p.  Cierpiętliwy. 

fCirzpienie,  a,  Ira.   a  czynność  cz.  Cirzpleć. 

■f  Cirzpiedliwy  p.  Cierpiętliwy.  B.  Sz. 

•fCirzpki  p.  Cierpki. 

łCIrzpliwie,  [Cirzpliwie]  p.  Cierpliwie. 

tCIrzpliwość,  i,  blm.,  [Cirzpllwość]  rz.  od  Clrz- 
pllwy. 

tCirzpliwy,  [Cirzpliwy]  p.  Cierpliwy. 

I.  Cis,  a,  Im.  y  I.  bot.  (taxusj  roś.  z  rodziny 
.szyszkowych.  Gatunek:  C.  zwyczajny  a.  po- 
spolity (t.  baccata):  Gdy  człowiek  podcieniem 
cisa  śpi,  zaraża  go.  Urzęd.  Gościniec  żałcln  :u 
cisem  zacieniony.  Otw.  Włosy  siwe  śmiertelnym 
eisem    opasuje.     Bardz.     ( -wiankiem    cisoyyym). 


CISKAĆ 

2.  pudendum  nmliehre:  Wzniówszy  gzła,  nakrył 
dłoni,-},  cisa.  Kochan.  <?  Ssłw.  tisi,  Słń.  Cześ. 
Srb.   tis;   Rum.  tisa,  Węg.  tisza> 

2.  Cis  nieod.  muz.  I.  nuta  c  z  krzyżykiem,  czyli 
podwyższona  o  pół  tonu,  równająca  się  des  (na  na- 
rzędziach utemperowanych).  2.  nazwa  dwuck  to- 
nacji, majorowej  (7  krzyżyków)  i  minorowe)  (4 
krzrjzyki).  <C  muz. -|--is,  cecha  podwyższenia 
krzyżykowego  > 

[Cisa,  y,  Im.  e]  p.  CIsula. 

CIsak,  a,  Im.  i  koń  dsawy:  O,  ja  zadałem 
śmierć  memu  koniowi,  poczciwemu  cisakowi. 
Moraw. 

jCisarka,  I,  Im.  i]  I.  p.  Cesarka.  2.  służba 
wojskowa. 

[CIsarskI]  cesarski:     C.  wojak.  Gaw. 
Cisawica,  y,  blm.,  Cisawka,    Choroba  Addisona 

lek.  cierpienie,  polegające  na  bezkrwistości  i  ogól- 
nym wyniszczeniu.  < Nazwa  z  powodu  cisawe- 
go  zabarwienia  skóry  > 

XCi8awicowy  przym.  od  Cisawica. 

Cisawka,  i,  blm.  lek.  p.  Cisawica. 

XCi8awkowy  przym.  od  Cisawka. 

Cisawy,  [Cisowy]  kasztanowaty,  czerwonawy,  orze- 
chowy, jasnogniady:  Farba  cisawa,  czerwono- 
brunatna.  Bóbr.  Koń  C.  Maść  cisawa.  Sierść 
cisawa  samą  maścią  podobna  ogniowi.  Dor.  Koń 
cisawo  -  pleśniwy  rycerzom  szczęśliwy.  Prz.  Ci- 
sawo-ognistej  sierci  rumak.  Krasz.  Krowa  ci- 
sawa. 

[Cisia  cielisia  cl§  cłśl']  przywoływanie  krów. 
<Dziec.> 

Cisik,  a,  Im.  I  bot.  p.  Zatrzalin. 

[Cislna,  y,  Im.  y,  Ciesina]  i.  drzewo  cisowe: 
Ambjoryks  ś.  cisiną.  otruł.  Warg.  2.  lasek  ci- 
sowy. 

xCislon,  a,  Im.  y  cis  wielki,  rozłożysty. 

Cisis  nieod.  rauz.  nuta  c  z  krzyżem  (ij.  z  podwój- 
nym krzyżykiem),  czyli  podwyższona  o  ton,  równa- 
jąca ś.  d  (na  narzędziach  utemperowanych).  <C 
muz.  -\-  isis  =  cecha  podwójnego  (krzyżowego) 
podwyższenia  > 

[Cisiu  Cisiu  Ćsiu  Ćsiu  1]  przywoływanie  koni. 

XCisk,  U,  Im.  I  1.  ciśniecie,  rzucenie,  rzut.  2. 
ucisk,  gniecenie,  przyciskanie,  ciśnienie,  uciskanie. 

[Cisk!]  w.  bęc!  łup!:  Oni  go  C.  na  piekielno 
bramę  (—cisnęli).     <C1SK> 

Ciskacz,  a,  Im.  e  I.  X  ten,  co  ciska,  miotacz; 
procarz,  procownik,  włóczniarz:  Patrz,  co  ze  mną 
czynią  bogowie,  co  czyni  C.  gromu.  Słów. 
(  —  Jowisz).  2.  X  t6n,  co  przyciska,  uciska.  3. 
gór.  szleper ;  rzucający  węgiel  do  wagonikóto. 
Grusz. 

Ciskać,  a,  al  I.  p.  Cisnąć,  rzucać  gwałtownie: 
Ciskamy  lub  rzucamy  ręką,  miotamy  jakowym 
narzędziem.  Brodź.  Porwali  kamienie,  aby  nie- 
mi nań  ciskali.  Leop.  Kamień,  ku  górze  rzuco- 
ny, wraca  na  głowę  ciskającego.  Piz.  f  Proca- 
mi C.  Więe  talerze,  świeczniki  za  nim  ciskając, 
potłucze.  Rej.  Przen.:  Szczęście  ludźmi  ciska, 
jak  piłą.  Stryjk.  Ciska  nim,  jak  piłką.  Oss. 
(z=co  chce  z  niego  robi).  C.  pieniędzmi  -  szafo- 
wać. Ciska,  nie  daje.  Prz.  (-rozrzuca,  trwoni). 
Po  groszu  zbierając,  zbierzesz,  po  szelągu  cis- 
kając, rozciskasz.  Prz.  Piasek  kopyty  w  pręd- 
kim biegu  ciska.  P.  Koch.  Niebo  pioruny  bez 
przestanku  ciska.  P.  Koch.  Ciskając  grom  po 
gromie  w  piramidy,  w  Tabor.  Mlek.  Księżyc 
z  bladego  wozu  blady  promień  ciska.  Tym.  Ry- 
cer7  tak  świetną  miał  zbroję,  że  blaskami  ciska- 
ła. P.  Koch.     Tu  djamenty  ogniami   ciskają.    P. 


SS9 


CISKANIE 

Koch.  2.  X  a.  X  Cisnąć  gnieść,  rozgnialni:  C. 
orzechy.  3.  [C]  wiosłować.  C.  ś.  p.  Cisnąć,  r^tłco^i 
i.,  gniewać  i.:  C.  ś.  z  gniewu,  ze  zło.ści,  z  nie- 
cierpliwości; na  nieprzyjaciela,  na  f  strzelbę,  na 
ogień.  Oss.  Ciska  ś.,  jak  rybka  na  wadzie.  Prz. 
Niesłusznie  na  mnie  gniewasz  ś.  1  ciskasz. 
<CISK> 

Cisicanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Cisliać. 

Ciskanka,  I,  Im.  i  chapanka,  rzucanka,  gra  pie- 
niędzmi a.  liczmanami.  orzeł  czy  reszka:  Zaczą- 
wszy w  ciskankę  z  chłopcy  po  miesiącu,  kończyć 
z  pany  wśród  luster,  grając  po  tysiącu.  Kras. 
(=  stopniowo  na  szulera  ś.  kierować). 

XCiskarnla,  I,  Im.  e  tłocznia,  drukarnia:  O. 
Rylla  w  "Warszawie. 

Ciskawica,  y,  blm.  lek.  (tenesmus)  parcie,  dę- 
cie, napieranie  na  stolec,  wydymanie. 

Ciskawka,  i,  Im.  i  I.  kij  rozszczepiony  do  ciskania, 
proca.  2.  dziadek,  kleszczyki  do  orzechów.  3.  Xlek. 
wyrostek  mięsisty,  blizna  dawnego  wrzodu. 

t  Ciskawy  rzutny,  rzutki:  Po  siwej  wodzie 
A^ściekają  s.  Trytony,  do  siebie  wabiąc  Meluzy- 
ny  ciskawemi  fawory.  Tw. 

Cisnąć,  śnie,  snął  a.  [cisi],  tryb  rozk.  [ciś!] 
l.dok.,nied.  Ciskać  rzitdci  gwałtownie,  z  siłą,  z  na- 
tężeniem: C.  kamień  a.  kamieniem.  C.  o  ziemię, 
o  ścianę,  w  górę,  na  dach,  w  kogo.  "Wyszedł 
i  drzwiami  cisnął.  Koss.  Przen.:  Ja  nic  nie  od- 
powiem, tylko  na  nią  cisnę  okiem.  Mick.  2. 
nied.  a)  gnieść,  tłoczyć,  uciskać,  przyciskać,  na- 
ciskać, napierać,  przywalać  ciężarem,  ściskać  ręko- 
ma, pchać,  popychać :  But  wielki  skręca,  mały 
ciśnie  nogi.  Szczuje  psami  i  ostrogami  ciśnie. 
C.  za  gArdio  =  dusić.  Przen.:  Skażona  natura 
wszystko  nam  głowę  ciśnie,  abyśmy  w  ziemie 
patrzali  i  szukali  pożytków  jej.  Rej.  b)  podbi- 
jać, tłoczyć,  drukować:  C.  książki.  Przybylskie- 
go „Batrachomiomachję"  ciśnieto  w  krakowskiej 
druicarni  Szkoły  Głównej,  c)  Xa.  XCiskaćrrt2- 
gniatać,  kruszyć:  C.  orzechy,  d)  X  naglić,  napę- 
dzać, przymuszać,  naciskać:  Lepszaby  była  rzecz 
na  to  nikogo  nie  C,  na  co  Pan  Bóg  rozkazania 
nie  dał.  Gil.  Gwałt  cisnący  nas  do  ich  wiary, 
Zygr.  e)  ciemiężyć,  gnębić,  uciskać,  nękać,  obar- 
czać: "Wielki  głód  bardzo  cisnął  wszystką  zie- 
mię. Leop.  Nie  będzie  przeciwnikowi  schodziło 
na  wymowie,  którą  będzie  rzecz  naszą  cisnął.  "Wuj. 
Ojciec  twój  cisnął  nas  bardzo  twardym  jarzmem. 
"Wuj.  Czemu  ciśniecie  lud  mój?  "Wuj.  Dręczącym 
rządem  synów  Eola  ciśnieto.  Przyb.  Cisnąć  ś.  I. 
dok.,  nied.  Ciskać  Ś.  rzuać  i.,  skoczyć,  porwać  i.: 
C._  ś.  z  gniewu,  ze  złości,  z  bólu,  z  niecierpliwo- 
ści. Ale  sjiać  tak  ś.  chciało  bez  pamięci,  że  na 
murawę  cisnął  ś.  jak  długi.  Szym.  O  ziem  ś. 
cisła  i  płakała.  Kon.  2.  nied.  a) pchać  i.,  tło- 
czyć ś.,  przeciskać  i.,  przedzierać  ś. :  Cisną  ś.,  jak 
owce.  Prz.  Owce  przelęknione  cisną  ś.  groma- 
dą. Dm.  W  bramach  gdy  ś.  cisnęli,  wielu  ś. 
zatłoczyło  i  zadusiło.  Skar.  b)  dążyć  do  czego, 
garnąć  i.,  dobijać  i.,  starać  i.  dopiąć,  osiągnąć: 
C.  ś.  do  urzędów,  do  zaszczytów.  Ciśnie  e.  do 
niecnoty,  by  wieprz  do  wyehodu.  Papr;  Ciśnie 
ś.  do  tego,  bez  wszego  rozmysłu,  jako  koza  do 
wrzosu.  Rej.  On  ś.  mocą  i  pieniędzmi  już  daw- 
no na  papiestwo  cisnął.  Skar.  Przez  wszystkie 
te  frasunki  ciśńray  b.  ilo  prawej  ojczyzny  na- 
szej. "Wuj.  "Wszyscy  uciśnieni,  ciśńcie  "ś.  do  nie- 
go. K.  G.  Z  przyrodzenia  ś.  i  z  dobrej  swej 
woli  ku  nauce  cisną.  Kosz.     <CISK> 

CIsowacizna,  y,  blm.  7naić  cisawa:  Czym  (I  po- 
winno być:  im)  ezerwieńsza  C,  tym  złośliwsze 
konie).  Pol.     <p.  Gi8> 


CI6NIEN1E 

Cisowaty  bot ;  Rośliny  eisowate  (taxineae)  ro- 
dzina roślin  kwiatowych  z  działu  nagoziarnych  a. 
podrodzina  rodziny  szyszkovxych. 

Cisowy  I.  przym.  od  Cis:  Drzewo  cisowe. 
Liście,  jagody  cisowe.  Ład.  Po  cisowym  moście 
jadą,  jadą  goście.  Kor.    2.  [C]  p.  Cisawy. 

[Cistka,  i,  Im.  i]  p.  Ciżba. 

Cistrawa,  y.  Im.  y  bot.  (anthesteria)  roi.  z  ro- 
dziny traw.     <i'!> 

Cistronka,  I,  Im.  I  bot.  (ternstroeraia)  roi.  z  ro- 
dziny cistronkowatych.     <?> 

CIstronkowaty  bot. :  Rośliny  cistronkowate 
(ternstroemiaceae)  rodzina   roślin    dwuliściennych. 

[Cisula,  i,  Im.  e,  Cisa]  I.  krowa  barwy  orzecho- 
wej.    2.  nazwa  krowy.     3.  basetla.     <p.  Cis> 

XCi8y  śniady,  czarniaun/. 

[Cisy,  ów,  blp.]  rodzaj  ziemniaków.  <0d  bar- 
wy e  i  s  a  w  e  j  > 

XCi8z,  y,  blm.  p.  Cisza:  C.  uroczysta.  Sy- 
rok.    O  ciszy  nocna!  Kon.     <CICH> 

Cisza,  y,  blm.  I.  a.  XCi8z,  [Ciszyna]  cichość, 
milczenie,  spokój:  O.  głęboka,  morska.  Przed 
burzą  C.  Prz.  Po  spokojnej  przez  czas  niejaki 
ciszy  morza  przypada  nawalność.  Pilch.  O  ci- 
szę bogów  prosi  wpośród  morza  żeglarz.  Koryt. 
2.spokojność,  spokój,  brak  nadzwyczajnych  wypad- 
ków: Niedługo  Rzeczpospolita  używała  ciszy. 
Oss.  C.  po  wojnie  (-pokój).  3.  X  bezczynność 
w  sprawach  publicznych,  życie  prywatne:  Tyle 
moja  C.  jest  pożyteczna  Rzeczypospolitej,  ile 
drugich  publiczne  sprawy.  Oss.  4.  X  przen. 
ustronie,  zacisze,  ciche  miejsce,  zakątek,  przytułek: 
Kontent  z  mojej  ciszy,  nie  zazdroszczę  gmachów 
nikomu.  Oss.  (=z  mojej  chatki.  L.).  5.  [C.  |  ko- 
mórka, komnata.  6.  gie.  nieruchomość  poioietrza, 
brak  wiatrów:  Pas  a.  strefa  ciszy  znajduje  ś. 
w  okolicy  równika,  na  granicy  pasatów  czyli 
wiatrów  statecznych,     <CICH> 

t  Ciszczba,  y,  Im.  y  p.  Ciżba:  "Więtsze  gieł- 
ki  i  wołanie  i  C.  była  w  ludziach.  Op.  <CISK> 

[Ciszozka,  I,  Im.  ij  ]).  Ciżba. 

t  Cisze  p.  I.  Cicho:  Spokojnie  a  C.Hel.  <CICH> 

XCiszeĆ,  eje,  al  I.  milknąć,  uciszać  ś.,  cichnąć, 
2.  uspokajać  ś.:  Ciszej e  morze,  wnet  ś.  uciszy. 
Oss. 

Ciszej  p.  2.  Cicho. 

X  Ciszkiem  przys.  milczkiem,  chyłkiem,  ukrad- 
kiem, cicho,  pocichu,  tajemnie,  skrycie,  podstępnie, 
zdradziecko:  Przybywał  (Kupido)  O.  do  wrót 
mojej  chaty.  Nar. 

t  Ciszszy  p.  Cichy. 

XCiszyciel,  a.  Im.  e  udszydel;  pocieszyciel.  L. 

xCi8zycielka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Ciszyciel.  L. 

X  Ciszyć,  y,  yl  uciszać,  uśmierzać,  u.ipokajać; 
koić,  pocieszeń:  Eolus  hamuje  i  ciszy  wiatry. 
Otw.  Głos  serca  ciszyli  obowiązkiem  życia.  Bał. 
XC.  Ś.  uciszać  ś.,  uspokajać  ś.:  Gdy  ś.  ci- 
szyli nieśmiertelni,  wielki  Jowisz  mówi.  Przyb. 
<CICH> 

[Ciszyna,  y,  blm.]  p.  Cisza. 

[Ciś]  p.  Cisnąć. 

Ciśnienie,  a,  im.  a  I.  a.  Ciśniecie  czynność  cz. 
Cisnąć:  Kiedy  z  muru  kamieńmi  bito,  żadne  C. 
(= rzut,  pocisk)  darmo  nie  leciało:  lub  raniono, 
lub  kogo  zabito.  P.  Koch.  "Wywierać  C.  C=  "cwA;, 
parcie,  tłoczenie).  C.  w  piersiach  =  ściskanie,  ból. 
2.  fiz.  działanie  ciężaru  a.  sprężystości  jednego 
ciała  na  inne:  C.  hidrostatyczne,  wywierane 
przez  ciężar  wody.  C.  atmosferyczne  a.  baro- 
nietryczno,  wywierane  przez  powietrze.    C  parj 


340 


CIŚNIENIE   SIĘ 

wodnej  wskutek  jej  prężaości.  Środek  ciśnieu 
ciała  pływającego  =  środek  cięikoici  cieczy,  przez 
ciało  to  usuniętej.     <CISK> 

Ciśnienie  się,  a  ś.,  blm.  p.  Ciśniecie  ś. 

Ciśniecie,  a,  Im.  a  p.  Ciśnienie. 

Ciśniecie  się,  a  ś.,  blm.,  Ciśnienie  ś.  czynnośd 
cz.  Cisnąć  ś. 

Ciu  !  w.  [.wyraz  zadowolenia,  przy  kosztowaniu  cze- 
goś smacznego :  Ciu!  ciu!  ciu!  jakie  wino.  Rog.  2. 
[C.  a.  A  ciul,  Aksul,  A  sal]  wołanie  na  trzodę 
przy  jej  odpędzaniu.  3.  [Ciu,  ciu]  —  a)  przywoły- 
wanie cieląt,  b)  wołanie  na  psy,  szczeg.  mole :  Bra- 
cie, broń !  ciu  !  ciu  I  na  tu  ratuj !  Mick. 

[Ciuch  ciuch !]  I.  przyśpiew  w  tańcu.  2.  szukaj, 
szukaj  (na  psy).     <Dźwn.> 

[Cluchać,  a,  al]  łazić:  Stary  ledwie  cincha. 
<?> 

[Ciuchnąć,  nie,  nął]  dać  niewiele:  Ciuchnijze 
lui  ta  soli. 

[Ciuchtać,  a,  al]  szukać  czego  bez  celu.  <?> 

[Cluchutko]  p.  Cichutko. 

Ciuchy,  ów,  blp.  zł.  ubranie,  garderoba.   <?> 

[Ciucia,  i.  Im.  e,  Ciucio,  Ciućka,  Ciućko,  Ciu- 
ciak,  Ciucieczek,  Ciuciuk,  Ciuciulek,  Ciuć,  Czucz- 
ka,  Czuczak,  Cuc,  Cucka,  Cucek,  Cucą]  piesz. 
piesek,  szczenię.     <Dziec.> 

[Ciuciać,  a,  al]  I.  szczuć  na  kogo.  2.  oczer- 
niać. 

[Ciuciak,  a.  Im.  i]  p.  Ciucia. 

[Ciucieczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Ciucia. 

[Ciucio,  a.  Im.  e]  p.  Ciucia. 

Ciuciu,  [Cuciu,  Cucu]  nieod.  dziec.  cukier. 

Ciuciubabka,  I,  Im.  i  1.  gra  dziecinna,  ślepa 
babka:  Któż  z  nas  nie  grał  w  ciuciubabkę?  bo 
któż  z  nas  nie  był  młodym?  Fred.  A,  Co?  ba- 
ron w  ciuciubabkę?  A  to  ciuciudziadek,  nie  C. 
będzie!  Fred.  A.  2.  przen.:  Grać  z  kim  w  ciu- 
ciubabkę =  zwodzić  kogo.     <?> 

[Ciuciuk,  a.  Im.  I]  p.  Ciucia. 

[Ciuciulek,  Ika,  Im.  Ikl]  p.  Ciucia. 

XCIuolury,  ur,  hjp.  trele  śmieszne ;  pieśni,  psalmy, 
hymny,  kantyczki:  Śpiewać  C.  L.   <Dźwn.> 

[Ciuć,  a,  Im.  e]  p.  Ciucia. 

[Ciućka,  I,  Im.  i]  i.  p.  Ciucia:  Nie  weźmie 
nic  C,  gdy  nie  zrobi  mruczka.  Prz.  Skurczył 
8.,  jak  angielski  C  Prz.  Wygląda,  jak  C.  na 
uwięzi.  Prz.  2.  dziec.  świnia,  prosię.  3.  po- 
twarca. 

[Ciućko,  a,  Im.  a]  p.  Ciucia. 

[Ciućmak,  a.  Im.  I]  I.  niezdara,  niedołęga.  2. 
człowiek  ciężki,  niezgrabny.  3.  głupiec.  4.  brzyd- 
ka dziewczyna.     <?> 

[Ciućmo,  a.  Im.  a]  strach,  straszydło,  coś  brzyd- 
kiego: Chłopa  przebierom  za  C.  i  do  dworu 
przydom  z  tym  chłopem. 

[Cluómok,  a,  Im.  i,  Clemrak]  I.  ciura,  głupiec. 
2.  człowiek  leniioy. 

[duópajS;  u.  Im.  y]  jarzyna :    A    co    tam    dziś 

jga  C?     <Nm.  Zuspei6e=  jarzynka,  leguminka> 

[Ciuk,  a.  Im.  I]  szczepka,  wiór.     <?> 

Ciukać,  a,  al  I.  rc.]  =  a)  p.  Ciuknąć.    b)  żart. 

rąbać  co  powoli,     c)  wytykać  błędy,  przywary,     d) 

dogadyuać,    dokuczać.    2.    f  siekać,    bić.    Park 

<cnjK> 

[Ciuknąć,  nie,  nąl,  nied.  dukać]  I.  uderzyć, 
stuknąć  czym  ostrym:  Dziobem  w  głowę  nieprzy- 
jaciela ciuknął.  Krasz.     2.  złapać,  schwytać. 

[Cluiać,  a,  al]  dziec.  moczyć  i.     <?> 

rClulka,  i.  Im.  I]  p.  Culka. 

Clulactwo,  a,  blin.  ciuianie,  zbieranie;  skąpstwo, 
sknerstwo.     <  ?  > 


UlUKA 

Ciułacz,  a.  Im.  e  ten,  co  ciuła,  zbiera,  groma- 
dzi; zbieracz,  człowiek  oszczędny;    skąpiec,   sknera. 

Ciulaczita,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Ciułacz. 

Ciułać,  a,  al  I.  a.  xCzułać  powoli,  z  trudem 
zbierać,  gromadzić,  składać:  Długo  ciułane  roz- 
posażył  zbiory.  Szym.  2.  [G.]  =  Si)  rohić  powoli 
u  niedokładnie,    b)  krzątać  ś.   <  CIOŁ  > 

[Ciułaki,  ów,  blp.]  ziemniaki,  opuszczone  przy 
kopaniu.      <  ?  > 

[Ciuly,  ów,  blp.]  nieczystości  w  omióconym  zbo- 
żu.    <.!> 

[Ciuma,  y,  Im.  y]  I.  dżuma.  2.  połajańka 
<  =Dżuma> 

Ciumać,  a,  al]  piesz.  całować.     <Dziec.> 
Ciumerda,  y,  Im.  y]  ciemięga.     <?> 
Ciun,  a.  Im.  y]  (Ci-un)  p.  Ciwun. 
Ciunąć,  nie,  nąl]    i.  usiąść.    2.  dać   coś'  komu 
bez  wiedzy  innych.     <?> 

[Ciuńtak,  a.  Im.  I]  niedołęga,  niezdara.    <?> 

Ciup,  Ciupo  nieod.:  Złożyć  usta  w  Q.  =  ścisnąć, 
ściągnąć,  zesznurować  usta:  Ręce  w  maldrzyk, 
buzia  w  C.  Prz.  Złożyła  ręce  w  małdrzyk,  a  bu- 
zię w  C,  jak  przystało  na  skromną,  i  przystoj- 
nie wychowaną  panienkę.  Sienk.     <Dźwn.  > 

[Ciup!]  odgłos  uderzenia:  łup  I  bęc !  pęc  1  pac ! 
<Dźwn.> 

Ciupa,  y.  Im.  y  I.  mały,  lichy  pokoik,  izdebka, 
nora,  dziura :  Ciemna  C.  2.  rub.  więzienie,  koza : 
Siedzieć  w  ciupie.  3.  w  Im.  gra  w  kamienie, 
uliczników  warszawskich.  4.  X  głupiec,  głuptas,  nie- 
dołęga, ciemięga.  Min.  5.  [C]  -  a)  stara  indyka,  b) 
p.  Ciupka.  c)  a.  [Cipa]  pudendum  muliebre.  d) 
[Ciupy]  spodnie.  Zdr.  Ciupka,  Ciupeńka.  <Por. 
Cipa> 

[Ciupa!  a.  Hopa  ciupa!]  przyśpiew. 

Ciupać,  a  a.  ie,  al  I.  p.  Ciupnąć:  Nie  ma  siły 
ciąć,  ledwie  ciupie  szabliną.  Oss.  Jaka  trwoga 
na  mię  uderzyła,  serce  ciupa,  a  w  ciało  utra- 
pione  bije.  Bardz.  W  piersiach  ciupa  i  mowę-m 
cale  utraciła.  Bardz.  2.  ciąć  blachę  a.  sziabkę 
żelaza  dłótem.  3.  [C]  padać  (o  deszczu):  Dyse 
ciupie  górom.     <?  Dźwu.> 

[Ciupaga,  I,  Im.  i]  I  laska  góralska  z  topor- 
kiem, siekierka,  in.  [w  a  t  a  s  z  k  a] :  Wszyscy  gó- 
rale, jak  jeden  mąż,  zerwali  ś.,  by  bronić  króla 
i  towarzyszyć  mu  ze  swemi  ciupagami.  Sienk. 
2.  pog.  toporek,  licha  siekiera.   <  ?  od  Ciupać  > 

Ciupanina,  y,  blm.,  czynność  cz.  Ciupać.  Krasz. 

Ciupas,  a,  blm.  I.  a.  xSzupas  odsyłanie  wino- 
wajców pod  strażą,  transport:  Odesłać  ciupasem=: 
pod  dozorem  zbrojnym.  2.  rub.  jednoczesne  loyrzu- 
cenie  przez  dwuch  grających  w  karły  a.  w  kości 
jednakowej'  liczby  oczek.  3.  [C]  odprawa,  odmowa. 
<Nm.  Sehubpass> 

Ciupciać,  a,  al  dziec.  siadać.     <  Dziec. > 

Ciupeńka,  I,  Im.  I  p.  Ciupa. 

iClupieć,  i,  al]  p.  Cupnąć. 
Ciupieradło,  a,  Im.  a]  p.  Czupiradlo. 
liupka.  I,  Im.  I  I.  p.  Ciupa.    2.    [C]  =  a)    p. 
Pokrzywa,    b)  a.  [C\upa.\  papka  z  bułki  a.    cłdc- 
ba.     c)  w  Im.  końce  palców  u  nóg. 

Ciupnąć,  nie,  nąl,  nied.  Ciupać  rąbnąć,  ude- 
rzyć. 

[Ciupnąć,  nie,  nąl]  p.  Cupnąć. 

Ciupo  nieod.  p.  Ciup:  Złożywszy  buzię  w  O., 
poczęła  śpiewać.  Sienk. 

Ciupy,  ciup,  blp.  p.  Ciupa. 

Ciur  w.  odgłos  ciekącej  ciurkiem  wody :  Jak  nie 
O.,  to  kap.  Prz.  <Dźwn.  > 

[Ciur,  a,  Im.  y]  p.  Ciura. 

Ciura,  y,  Im.  y  a.  fowie,  XCióra,  [Ciur,  Ciu- 
raś,  Ciureja,  Clurak]    i.  luzak  wojskou-y;    w    Im. 


m 


CIURAK 

czeladź  obozowa:  Ciurowie  obozowi.  Tw.  C.  to, 
nie  ten  nie  wie,  nie  l)ywał  w  potrzebie.  Paszk. 
Przyraówka  na  owych  ciurów  a.  karezraarzów, 
co  za  wojskiem  idą.  Falib.  ( ^  marki  etanów).  2. 
Xżolnierz.  3.  niezdara,  gamoń.  4.  [C.]  =  a)  pa- 
robczah  powolny,  nierainy.  b)  cMopiec  lat  4  do 
12.  c")  głupiec,  d)  Ciura  ż.  dziewczyna  ladaco. 
<p.  Cióra> 

[Ciurak,  a,  Im.  i]  p.  Ciura. 

[Ciuraś,  a,  Im.  e]  p.  Ciura. 

xCiurba,  y,  Im.  y,  xCiorba,  XCzorba,  xSzor- 
ba  polewka,  zupa,  żur ;  chleb  rozrobiony  w  zimnej, 
j)osolonej  wodzie.  <^Tur.  czorba  a.  szorba,  z  Arab.; 
stąd  też  Sorbet> 

Ciurczeć,  y,  al  p.  Ciurknąć:  Krew  z  ręki  na 
miednicę  ciurczy.  Pot.     <Dźwn.  CIURK> 

[Ciurczek,  czka,  Im,  czki]  świstawka. 

XCiurczkiem  p.  Ciurkiem. 
Ciurczyć,  y,  yl]  p.  Ciurknąć. 
Ciureja,  i,  Im.  e]  p.  Ciura. 
Ciuręga,  i,  Im.  i,  Ciuryła]  niedojda,  safandula, 
niedołęga.      <  p.  Cióra  i  Czuryło  > 

XCiurgiem  przys.  p.  Ciurkiem. 

[Ciurka,  i.  Im.  i]  slnga,  fagas.     <p.  Cióra> 

Ciurkać,  a,  al  p.  Ciurknąć:  Ciurkał  dzięcioł. 
Mor.  Ciurka  wciąż  włoską  ruladą.  Słów.  <Dźwn. 
CIURK> 

Ciurkiem,  X  Ciurgiem,  x  Ciorkiem,  x  Clurcz- 
kiem,  [Czurkiem,  Siurkiem,  Dziurgiem,  Dzirgiem] 
gęstemi  kroplami:  Wlewała  mi  ś.  z  gałęzi  wo- 
da C.  za  kołnierz.  Oss.  C.  mu  ś.  krew  leje. 
Boh. 

Ciurknąć,  nie,  nąl,  nied.  Ciurkać  I.  a.  nied. 
Ciurczeć,  x  Clorczeć,  X  Czurczeć,  [  Ciurczyć  ] 
wylryanąó  atrużką,  nitką.  2.  wydać  glos  właściwy 
dzięciołowi,  świerszczowi. 

[Ciurko]  przys.  I.  i  XCIurko,  XCiórko  trelami, 
bezustannie:  Tod  rai  to  dworzanie,  za  magierką 
piórko,  po>śpiewują  C.  Bies.  2.  ilef:  C.  bydląt 
macie?     <  p.  Wściórko  > 

t  Ciurma,  y,  blYn.  galernicy,  nietvolnicy  na  gale- 
rach,: Jeżeli  Turkom  ciurmy  nie  dostaje,  jak 
oni  zowią,  wybierają  parobków  dużych  i  moc- 
nych z  niektórych  prowincji.  Kłok.  <'Włos. 
ciurma  =  komenda  wioślarska > 

[Ciurność]  p.  Wściornastek. 

ICiurować,  uje,  owal]  ciec  ciurkiem.  Por.  Ciur- 
kać. 

[Ciurrrl]  nieod.  wołanie  na  kury:  Poczęła  wo- 
ła('ł  na  kury:  C!  C!  Jeż. 

[Ciuruś!]  nieod.  roolanie  na  prosięta. 

I  Ciurydło,  a,  Ira.  a]  człowiek  do  niczego,  niezda- 
ra.    <p.  Czuryło  > 

[Ciuryk]  p-SCuryk. 
ICiuryla,  y.  Im.  y]  p.  Ciuręga. 
jCiurylo,  a,  blm.l  rodzaj  tańca. 
jCiutko]  (ci-utko)  p.  Cichutko:    (Matuj?)  dopiż 
C.  fikonali.  Kon. 

[Ciwić,  1,  II]  p.  Cywać.    [C.  ś.]  p.  Cibić  ś. 

Ciwun,  a,  Ira.  owie,  |Cywun,  Ciun,  Cijun],  fCy- 
wan,  t  Tywon,  t  Tywuis,  f  Tywuń  I.  f  nrziidnik 
ziemski  w  województwach  Wileńskim  i  Trockim, 
oraz  na  Żmujdzi:  Ciwunów  wileńskich  i  troc- 
kich, bo  insze  województwa  litewskie  tego  urzę- 
du nie  mają,  prerogatywa  należy  na  przodkowa- 
niu  przed  urzędnikami  zienuskiemi  i  zagajeniu 
Kejiiiików.  Skrzet.  W  księstwie  Żmujdzkim  mo- 
że C.  sprawy  graniczne,  czyli  urząd  podkomo- 
rzego sprawować''.  Kras.  Był  .'słutrą  "  Paca,  ci- 
wuna  wiltMiskiego.  Roi.     2.  włodarz,    podstarośd. 


CKLENIE 

rządca,  gumienny,  karbowy,  dozorca  robót:  Boją 
ś.  nie  ciwuna,  ale  jego  bizuna.  Prz.  Nie  pój- 
dziem  na  skargę  do  ciwuna.  Prz.  (-nie  pójdzie- 
my do  wójta,  pogodzimy  i.).  Różne  wnioski  two- 
rzył C,  co  przyszedł  zdawać  sprawę  o  robocie, 
w  szeptach  z  ekonomem.  Mick.  <  Brs.  eiwiin  = 
karbowy,  ze  Sskd.  thjonn,  Sszwed.  thiun  =  słu- 
ga > 

Ciwunowostwo,  a,  blm„  Clwunowstwo,  Clwuń- 
stwo  zb.  I.  ciwun  z  żoną,    2.  urząd  ciwuna. 

Ciwunowski,  Ciwuński  przyra.  od  Ciwun. 

Cjwunowstwo,  a,  blm.  zb.  p.  Ciwunostwo. 

Ciwunówna,  y.  Im.  y  córka  ciwuna:  Swatasz 
pannę  ciwunównę  temu  cyganowi.  Krasz. 

Ciwuński  p.  Ciwunowski. 

Ciwuństwo,  a  zb.  blm.  I.  p.  Ciwunostwo.  2.  Im.  a 
dobra,  pewna  liczba  Jolwarków,  klucz:  Hetman 
wielki  litewski  trzymał  C.  retowskie  i  staro- 
stwo wilkiskie.  Kalie. 

fCIzdzba,  y,  Im.  y  p.  Ciżba:  Niech  będzie 
gęsta  w  kościele  C.  Ps.  1540. 

XCizjojan,  a,  Im.  y  p,  Cyzjojan:  Dziewka  jak 
łania,  wolałem  ją,  niż  cizjojany.  Krasz. 

fCizjojanus  nieod.  p.  Cyzjojanus:  Z  Wielkiej 
Nocy  liczy  C.,  dalekoli  do  św.  Jana.  Rej.  Musisz 
liczyć  i  C.  i  godzinki,  abyś  powinności  swej  nie 
omieszkał.  Rej.    <p.  Cyzjojanus > 

fCiża,  y,  blm.  p.  Akcyza.  <  Tegoż  pochodze- 
nia, co  Akcyza  > 

Ciżba,  y.  Im.  y,  x  Cłężba,  [CIszczka,  Cistka], 
fCiszczba,  fCizdzba  I.  ścisk,  tłok,  naUok:  Jest 
tam  taka  C,  że  jeden  drugiego  prawie  gwałtem 
wypycha.  Rej.  Po  salach  C  sroga.  Zebr.  Jaka 
C.  do  ich  progów!  Kochan.  Zdał  ś.  być  przywie- 
dziony między  wielką  liczbę  i  ciżbę  ludzi.  Skar. 
Ir.;  Ujdzie  w  ciżbie,  gdzie  ludzi  niemasz.  Prz. 
2.  tłum,  rzesza,  gromada,  mnóstwo,  thtszcza,  po- 
spólstwo: Tłoczy  ś.  do  drzwi  C.  Mick.  Udzieś  ty, 
olbrzymie  ciżb,  społecznych  potęg  mężu?  Sow. 
Wspomnienia  (o  Kraszewskim)  jednego  z  ciżby. 
Sow.  Przeciw  żołnierskiemu  obyczajowi,  unikał 
gwarów,  ciżby,  pijatyk.  Sienk.  3.  [C]  kłopot. 
<CISK> 

Ciżemka,  I,  Im.  I  I.  p.  CIżma.  2.  gładka  powło- 
ka nóg  ptasich. 

fCIżemkarz,  a,  Im.  e  p.  CIżmarz. 

X  Ciżm,  u,  Im.  y  p.  CIżma;  Pieści  ś.  z  łytą 
lub  małym  ciżmem.  Zabł. 

CIżma,  y,  częś.  w  Im.  y  I.  a.  x  Ciżm,  XCzyż- 
ma,  ><Czyzma,  XCzyżm,  [Tczyżmy  blp.]  rodzaj 
obnuda,  półbucik,  półcholetoek :  Portki,  ciżmy,  ma- 
gierkę,  wszystko  djabli  wzięli.  Zwr.  M.  Krok 
mu  za  kiiżdym  stąpieniem  ś.  pląta  dla  nieuważ- 
nie wspak  obutych  ciżem.  Pot.'  Przen. :  Serce 
świętym  twym  utwierdzony  krzyżem,  vyzuję  co' 
najprędzej  ze  światowych  ciżem.  Pot.  2.  [Oizray] 
trzewiki.  Zdr.  Ciżemka.  <Tur.  czismó,  Węg. 
csizma> 

KCIżmarz,  a,  Im.  e,  fCIżemkarz  ten,  co  robi 
ciżmy,  szewc. 

fCka,  I,  Im.  I  p.  Deska.  B.  Sz. 

fCkać,  cka,  ckal]  p.  Cknąć. 

X  Ckawać,  a,  al  myśl.  szczuć,  szczwaó  p.<iami. 

Ckl,  ego,  Im.  ccy  szlachcic:  Nie  janajże  mi, 
bom  ja  C.  (a.  ski).  Prz.  (  =  nie  nazywaj  mię  Ja- 
nem, t.  j.  po  imieniu,  bo  jnoje  nazivi.<iko  kończy  i. 
na  cki,  t.  j.  jestem  szlachcicem).  <0d  ostatniej 
zgłoski  zwykłych  na  wisk  szlacheckich  > 

Cklenle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ckllć,  ckliwoió: 
C.  mw^V\i\^yY.  (=choroba  morska).  (Jdy  ś.  prze- 
budził, czuł  w  gardle  O.  Jeż.   <TSK> 


UZ 


CKLI(5 

Cklić,  I,  fi  i  X  Cklić  ś.  j).  Cknić:  Nalejcie, 
bo  mię  ekli.  Prus.  Tym,  którzy  ś.  na  morze 
puszczają,  żeby  ś.  nie  cklili,  trzeba  używać... 
Syr.  Ckliło  im  ś.  na  niego  czekać.  Oss.  <TSK> 
Ckliwjca,  y,  Im.  e  I.  Xckliwość,  rzecz  ckliwa. 
2.  bot.  |).  Scylla. 

Ckliwiczy  przyra.  od  Ckllwlca;  apt.:  Ocet 
ckliwi  czy  (acetum  scilliticum).  K  w  aso  mi  ód 
ckliwiczy    ((ixvrael   scilliticum). 

[Ckllwlć,  I,  II,  Ćliwlć]  I.  tęsknić;  nudzić:  Ckliwi 
mnie  ~  (kliico  nu,  tęskno,  nudno.    2.  Imkolać. 
Ckliwie  p.  Ckliwo. 

[Ckllwkl,  wek,  blp.,  CllwkiJ  I.  łaskotki;  stopień 
ckliwości.  2.  miejsca  na  ciele,  icrailirre  na  łasko- 
tanie. 

Ckliwo,  Ckliwie  przys.  od  Ckliwy;  [Cllwo]:  C 
mi  =  ckni  mi  i. 

Ckllwość,  I,  blm.,  X  Cliwość  I.  rz.  od  Ckliwy: 
C.  właściwie  mówi  ś.  o  tym,  co  nie  ma  żadnego 
smaku,  tak,  że  po  nim  aż  mdło  ś.  robi.  Kras.  A. 
Serca  ckliwości  a.  kordjaki  leczenie.  Sień.  Aż 
mię  C.  bierze!  Boh.  Syta  i  nazbyt  wolna  zaba- 
wa w  miłości  C,  mi  rodzi.  Mul.  2.  lek.  (nausea) 
= przykre  uczucie,  poprzedz<iJące  wymioty,  a.  to- 
warzyszące niestruicnoici,  mdlenie,  mdłości, 
cklenie,  nudności,  fmierzi^czka, 
fbrzytkość.    <TSK> 

Ckliwy,  xCkny  \.  nudny,  nudzący,  mdły.  Smak. 
owoc  C.  Przen. :  Ckliwe  gadanie.  2.  obrzydliwy, 
obrzydzający,  mieriliicy.  3.  słodki,  świętoszkowaty, 
przesadnie  grzeczny.  4.  X  skłonny  do  doznaicania 
nudów,  mdłości.  5.  [Ckliwy  a.  Cllwy]  łaskotliicy, 
łachotliwy,  łechciwy. 

XCknąć,  nie,  nąl  I.  i  xC.  ś.  p.  Cknić:  C.  fm- 
hie  =  przykrzyć  sobie,  mierzić  sobie:  Albowiem  so- 
bie ekną  przed  trupim  smrodem.  Leon.  Począł 
sobie  Pan  C.  a  styskować  nad  Izraelem.  Leop. 
Jął  sobie  lud  C.  przez  drogę  i  pracę  wielką. 
Leop.  Abychmy  sobie  nic  nie  cknęli  w  przeciw- 
nościach naszych.  Rej.  Gdy  to  Twa  wola  (Boże), 
nic  ja  w  tym  nie  cknę  sobie.  Rej.  Cknie  ^ nwtZri. 

2.  [C,  Cknić]  a)  tęsknić,  b)  wąchać,  czuć  węchem. 
<TSK> 

Cknić,  I,  ii,  Cklić,  x  Cknąć,  XCnąć,  X  Cnić, 
[CnIĆ,  Cchnić]  I.  X  doznawać  nudności,  przykrzyć 
sobie,  mirrzić:  Serce  ckni,  choć  skaczą  nogi. 
Jag.    2.  nieos.:  Ckni  mię  -  ckni  mi  ś.,    mdło  mi. 

3.  [Cknić]  p.  Cknąć.  C.  ś.,  X Cklić  ś.,  X  Cknąć 
i.,  XCnąć  ś.,  jCnić  ś.]  I.  przykrym  ś.  stawać.  2. 
Xdoznavać  mdiości.  3.  nieos.  a)  Ckni  mi  ś.  = 
nudno  mi,  mdło,  ckliwo,  zbiera  ś.  nu  wymioty,  h) 
Ckni  8.  komu  do  czego  -  zachciewa  mu  ś.  czego, 
tęskni  do  czego:   Ckni  ś.  panu    do    zbytków. 

Cknienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cknić,  nudność: 
C.  jest  początek  niepewnego  poruszenia  mocy 
wyganiającej,  przez  którą  usiłuje  przez  usta  wy- 
gnać to,  co  jest  żołądkowi  przykro.  Cziach. 

[Ckno,  Clo]  ckliwo,  tęskno,  nudno:  C.  na  sercu 
(-tęskno,  przykro).   <TSK> 

XCkny  p.  Ckliwy. 

[Ckułka,  i,  Im.  I]  p.  Czkawka. 

xClarz,  a.  Im.  e  Celnik:  Zgraja  clarzów 
Pilch.    <p.  Cło> 

[Clenie,  a,  blm.]  wypoczynek;  rozrywka;  leczenie 
kuracja.    <CAŁ>  ' 

[Cienka,  I,  blm.,  Zwarnlca]  najcieńsza  żętyca 
Clić,  I,  II  I.  nakładać    do,    obciążać    cłem    opo- 
datkowywać. 2.   Xpłacić  cło:  W  blokauzie  muszą 


""^'^^L  ^i'  mI^'"^  ''''"i  ''"  ^y°''-  B'^'-  M-   <P-  Cło> 
[Clić,  I,  il]  leczyć:  Przysłowie  „w 

lodzi  na  myśl  ludowe  C.  (leczyć)  M; 

[CliwIĆ,  I,  II]  p.  Ckllwlć.  <TSK> 


CMĘTARZYK 

[Cllwki,  wek,  blp.]  j..  Ckiiwki:  Mieć  C.  =  hyćł» 
chotliwym. 
[Cllwo]  p.  Ckliwo. 
X  Cliwość,  I,  blm.  p.  Ckllwość.  Ł. 
[Cliwy]  p.  Ckliwy. 
ClapI  olapl  p.  Cztap. 

Clapać,  ple,  pal  p.  Człapać :  Z  powodnemi  koń« 
mi  cłapał  Rzędzian.  Sienk.    <Dźwn.  > 

Clo,  a,  Im.  a,  [Czlo,  Coij  I.  ekon.  =  a)  opłata  od 
towarów,  przechodzących    granicę:     C.    finansowe, 
skarbowe,  fiskalne,  podatkowe,  ochronne  a.  opie- 
kuńcze a.  protekcyjne,   przywozowe   a.    wchodo- 
we,  różnicowe    a.  różniczkowe   a.   dyferencyjne, 
wodne,  rzeczne,  lądowe,    specyficzne,    wagowe, 
tranzytowe  a.  przechodowe  a.  przewozowe,  war- 
tościowe, wywozowe   a.    wychodowe,  zakazowe, 
bojowe,  zwrotne.    C.  wybierać,  pobierać,  b)  po- 
datek, myto:  C.  mostowe,  grobelne.  Myśl  cła  nie 
płaci.  Prz.    O.  naturze   płacić.  Oss.  (  =  doznawać 
przykrości).     2.    -^  miejsce   wybierania   cła,  komora 
celna:  Gdy  szedł  mimo  C,  ujrzał  Lewiego.  Leop. 
Na    cle    przyszło,    na    przewozie    odeszło.    Prz. 
(=źle  nabyte  nie   bywa  dobrze  pożyte,    małe  partu 
do  czarta).    Co  na  cle  przyszło,   żeby  nie  poszło 
na  mycie.  Pot.    <Nm.  Zoll,  zap.    ze  Sr.  Łć.  te- 
loneura> 
[Clo]  p.  Ckno. 
!Clowy  =  Celny.     * 
[Cmak,  a,  Im.  I]  p.  Cmak. 
[Oman,  u,  Im.  y]  oszustwo,  wyzysk.    <?> 
[Cmanić,  i,  il]  okpiwać,  oszukiwać,  wyłudzać. 
[Cmannik,  a,  Im.  I]  oszust. 
[Cmątarz,  a,  Im.  e]  p.  Cmętarz. 
xCmekot,  a,  Im.  y  Uchy  k/ncharz,  kuchta,  kopci- 
dym,  parzygnat.   <Zap.  od  Cmić> 
[Cmentach,  a,  Im.  y]  \>.  Cmętarz. 
Cmentarnik,  a.  Im.  cy  p.  Cmętarnik:  Janko  C. 
Syrok. 

Cmentarny  p.  Cmętarny:  Ruiny  dawnego  życia, 
olbrzymie,  cmentarne.  Krasz. 

Cmentarz,  a,  Im.  e  p.  Cmętarz.  Zdr.  Cmenta- 
rzyk. 

Cmentarzowy  p.  Cmętarny:  Cmentarzowe  ugo- 
ry. Brud. 
Cmentarzyk,  a,  Im.  i  p.  Cmentarz. 
Cmentarzysko,  a,  Im.  a  p.  Cmętarzysko  :    Pa- 
trzała nieraz  dni  całe  na  przeciwległe  C.  Krasz. 
Nie  widziałem  owych  cmentarzysk.  Sienk. 
[Cmętarz,  ^Ira.  e]  p.  Cmętarz. 
(Cmędzić,  I,  il]  myśleć  o  czymś,  mieć  coś  na  gło- 
wie.  <?> 

Cmętarnik,  a.  Im.  cy,  Cmentarnik  człowiek,  prze.- 
bywający  często  na  cmętarzu. 

Cmętarny,  Cmentarny  I.  a.  Cmętarzowy,  Cmen- 
tarzowy przyra.  od  Cmętarz:  Krzyż,  dzwon,  płot, 
dziad  C.  2.  \nzen.  smutny,  ponury,  grobowy:  Spo- 
kój, nastrój  C.  Cisza  cmętarna. 

Cmętarz,  a,  Im.  e,  Cmentarz,  [Cwentarz,  Cmen- 
tach. Cmętarz,  Cmątarz,  Centyrz,  Cyntyrz,  Smen- 
tarz,    Smętarz,    Smętarz,    Świntarz,    Śmińtarz 
Smyntarz],    fSzmyntarz,   fCmyntarz    I.   miejice 
grzebania  zmarłych,  miejsce  ostatniego  a.  wiecznego 
spoczynku:  Nowy  lekarz,  nowy  C.  Prz.  Nie  pochowa- 
ją go  na  cmętarzu,  a.  nie  będzie  na  cmętarzu  le- 
żał =Jest  łotrem,  nie  zasługuje  na  spoczynek  w  miej- 
.fcu  poświęconym.    C.    żydowski  =  foVfcM<,    okopisko. 
2.  dziedziniec  kościelny,  przestrzeń  naokoło  kościoła 
(na  której  dawniej  grzełmno):  Procesja  na  cmęta- 
rzu.   Zdr.    CmętairzyL      <Śr.   Łć.    coeraeterium, 
z    Gr.    późii.    koim<'ferion  > 
Cmętarzowy  p.  Cmętarny. 
Cmęłarzyk,  a,  Im.  I  p.  Cmętarz. 


34Jj 


CMĘTAKZYSKO 

Cmętarzysko,  a,  Im.  a,  Cmentarzysko  cmęiarz 
opunzczony,  dawny,  jjrzedhiatorijcziuf:  C.  pogańskie. 

Cmok  w.  I.  odgloa  mlas^kania  ni  konie.  2,  od- 
głos całusa:  C.  w  ręko,  w  usta.  3.  odr/łos  sma- 
kowania, ii/kania:  Ciiii)kn,'ił:  C.  i  gdańskiej  wódki 
•wytoczył  ze  \Ua  pół  beczki.  Mick.  4.  odgłos 
kruczenia  w  pustym  brzuchu:  Na  brzuchu  jedwab, 
a  w  brzucini  C.  Prz.  (  ~  kiszki  marsza  grają). 
<  Dźwn.  CMOK  > 

Cmokać,  a,  al  p.  Cmokn?fć:  Cmokał  babę  po 
Jwarzy.  Bał.  Gniazdo  całe  susłów  u  stóp  starca 
cmoka  niestrwożone.  Pol.   <Dźwn.  CMOK> 

Cmokanie,  a,  lin.  a  czyntiDŚć  cz.  Cmokać. 

Cmoknąć,  nie,  ną\,  x  Ćioknąć,  [Cioknąć,  Czok- 
nąć],  nied.  Cmokać,  Cmoktać,  Smoktać,  [Cmo- 
kać, Ciokać,  Ciakać,  Czokać],  xCiokać,  xCmia- 
kać  I.  mlasnąć:  C.  na  konia.  2.  pocałować:  C. 
w  rękę,  w  ramię.  3.  nied.  ssać,  wysysać,  smako- 
wać: Cmokać  gruszkę,  fajkę.  4.  myśl.  wydać  głos 
właściwy  susłom. 

Cmoknienie,  a,  blm.  p.  Cmoknli^cle. 

Cmoknięcie,  a,  Im.  a,  Cmoknienie  czynność  er. 
Cmoknąć. 

Cmoktać,  cze,  tał  p.  Cmoknąć:  C.  cukier, 
fajkę. 

Cmoktanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Cmoktać. 

[Cmolas,  a,  Im.  y]  kopalnia.    <Zap.  od  Cmić> 

Cmokać,  a,  al  I.  [C]  p.  Cmokać.  2.  myśl.  wy- 
dawać głos  właściwy  kaczoroici. 

Cmokanie,  a,  Im.   a  czynność  cz.  Cmokać. 

[Cmulić,  i,  ił]  I.  lulić:  C.  nszy ostrzyc  uszyma. 
[C.  Ś.]  uśmiechać  ś. ,  wdzięczyć  ś. ,  mizdrzyć  ś. 
<?> 

[Cmyknąć,  nie,  nąl]  p.  Czmychnąć. 

fCmyntarz,  a.  Im.  e  p.  Cmętarz.  Biel.  M. 

Cna  tylko  w  wyraź.:  Oo  cna  =  do  czysta,  zu- 
pełnie, całkiem,  z  kretesem:  Wymieść,  wytępić, 
spalić,  zniszczyć  do  cna.  <?  TSK> 

XCnąć,  nie,  nąl,  x  Cnąć  ś.  p.  Cknić:  Cnie  mi 
ś.  żywą.  być  dla  córek  Heth.  Leop.  Cnęło  mi  ś. 
z  żywotem  mym.  Leop.  Tak  ś.  między  Egipczy- 
kami  rozmnożyli  Izraelici,  aż  cnęło  ś.  im  przed 
Izraelem.  Bud.  Pewnie  wam  cnie  ś.  za  Krako- 
wem. Bał.   <TSK> 

XCnić,  i,  ii,  [Cnić,  Cnić  ś.]  p.  Cknić:  Serce 
cni,  choć  skaczą  nogi.  Jag.  Tak  mu  ś.  do  ziemi 
cniło.  Kon. 

fCnle  przys.  od  Cny. 

fCnlenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cnić,  nudność: 
Xasię  gdy  grubsza  karmią  będzie  na  spodku  (na 
dnie  żołądka),  skąd  więc  pochodzi  zgaga,  rzy- 
ganie smrodliwe,  brzydkość,  C,  boleść  głowy 
i  żołądka.  And.  z  Kobył.   <TSK> 

f  Cnośó,  i.  Im.  I  rz.  od  Cny,  cnota,  zacnoSć,  cześć, 
.godność:  Maryja  swą  płodnością  okrasiła  wielką 
cnośeią  wszystkie  inne  })anny.  Mistrz  Maciej. 
Pożywają  podług  cności.  Ort.  W  cnościach  ży- 
wiący.  <CZT> 

Cnota,  y,  t  Czsnota  I.  blm.  zacność,  szlachet- 
ność, prawość,  i>oczciiiiość ;  fil.  skłonność  a.  zdol- 
ność do  stałeyo  postępowania  zgodnie  z  jakimś 
moralnym  przepisem,  obowiązkiem:  W  dawnych 
pisarzach,  aż  przez  wiek  Zygmuntów,  C.  zna- 
czy to,  co  u  Żydów  chodzenie  w  zakonie, 
zakon  (w  Bibljach,  w  Keju,  w  ISudnym, 
w  Skardze,  w  Kochanowskim).  Mick.  Cno- 
tę w  każdej  swej  sprawie  przestrzegać.  Kochan. 
U  pisarzów  pozygrauntowskich  C.  jest  pełnie- 
nie przykazań  kościelnych;  u  pisarzów  współczes- 
nych potocznych,  w  pamiętnikach,  C.  —  zreali- 
zowanie ideału  ówczesnego   szlachcica:  śmiałość. 


CNOTEKKA 

hojność,  uprzejmość.  Mick.  Za  Stanisława  Augu- 
sta, u  wielkich  pisarzy,  Trębeckiego,  Krasickie- 
go, Naruszewicza,  C.  —  życie  w  systeraacie  po- 
litycznym króla;  od  konfederacji  Barskiej,  a  mia- 
nowicie od  sejmu  konstytucyjnego,  C.  jest  toż 
samo,  co  „patriotisme,"  „civisme,-  bez  żadnego 
względu  na  religijność  lub  moralność  (obacz 
głównie  Niemcewicza).  Mick.  lizymianin  umrze 
wolnym,  bo  tak  każe  G.  Chodk.  A.  C.  skarb 
wieczny,  C.  klejnot  drogi.  Kochan.  Nie  laty,  ale 
cnotą  żywot  mierzyć  mamy.  Kochan.  Zbroja 
z  cnoty  kowana.  Rej.  Gdzie  rozum  z  cnotą  —  do- 
bry skład.  Rej.  Cnotę  ktoby  chciał  wyłożyć,  co 
jest  w  sobie.  Górn.  W  piękności  swojej  0.  nie 
blakuje.  Błaż.  Cnota  cóż  jest,  jedno  ucieczka 
przed  występkami.  Schot.  Ć.  serc  lękliwych  nie- 
nawidzi. Schot.  Nie  najdziesz  na  świecie  ludu 
żadnego,  u  któregoby  to  słowo  C.  ważniejsze 
było  nad  Polaka  (  =  niż  u...).  Orzech.  C.  na  tym 
zasiadła,  aby  ludzkiemu  zgromadzeniu  z  niej  po- 
żytek i  ratunek  był.  Petr.  C.  ś.  z  człowiekiem 
nie  rodzi.  Kn.  C.  jest  słusznością  rządzący  ś. 
rozum.  Pilch.  C.  ludziom  , dobrze  czyni.  Węg. 
Nienadwerężona  C.  Kras.  Święta  cnoto,  tyś  nie 
jest  ponura  i  dzika.  Kras.  C.  ma  zawsze  swoich 
nieprzyjaciół.  Bołi.  C.  jest  to  dostojna  niebios 
posłannica.  Wor.  C.  jest  to  zdrowie  duszy  i  jej 
piękność.  Kras.  A.  C.  na  piecu  nie  lega.  Prz. 
Z  łyka  forboty — szlachcic  bez  cnoty.  Prz.  Bro- 
da jak  u  proroka,  a  C.  jako  u  draba.  Prz.  llar- 
cuje  cnotą  swą,  jako  siwym  na  Kleparzu.  Prz. 
C.  nogę  złamała,  z  prawdy  dno  wypadło.  Prz. 
Jaśnieć  cnotą.  "Wzór,  droga,  nagroda  cnoty. 
fPod  cnotą  moją  =  na  moją  poczciwość,  jakem 
poczciw.  2.  Im.  y  przymiot  dodatni,  zaleta ;  fil.  rys 
charakteru,  moralnie  ceniony:  a)  u  ludzi:  Cnoty 
domowe,  towarzyskie,  obywatelskie.  Cnoty  teolo- 
giczne i  kardynalne.  Cnoty  starodawne.  Staro- 
polskie postępki  i  cnoty.  Koch.  Zdobią  go  wszel- 
kie chrześcijańskie  cnoty.  Mick.  Nabywać  cnót. 
Człowiek  wysokicli  cnót  i  nauki.  Skar.  W  szkole 
onej  Chrystusowej  postępował  z  cnoty  w  cnotę. 
Skar.  Niecnota  ma  czasem  pozór  cnoty.  Prz. 
Jest  to  C.  nad  cnotauii  trzymać  język  za  zęba- 
mi. Prz.  Jedna  C.  nie  C.  Prz.  (= jedna  tylko  za- 
leta nie  czyni  człotoieka  cnotliwym).  Ma  tyle  cnót, 
co  stara  baba  zębów.  Prz.  Dwie  cnocie  (1.  podw.) 
są  nam  najpotrzebniejsze...  Petr.  Tajemna  C. 
(  =  siła)  głos  mu  (szatanowi)  i  członki  użycza. 
Kras.  1 0.  =  męstwo,  tęgość  charakteru,  honor :  Pó- 
ki kopji  i  łiusarza  staje,  będzie  Polak  pan  w  po- 
lu; skoro  kopja  zginie,  zginie  i  Polaka  C.  Prz. 
C.  meyfieheia  -luslydliwość,  skro)nność :  Dworzanie 
na  cnotę  białychgłów  czuwają.  Petr.  C.  pilnowa- 
na djabła  warta.  Prz.  C.  dziewicza,  [G.]~  niewin- 
ność, czystość,  niepokalaność;  wianek.  Psia  C.  a. 
C.  z  \)Oivz&\iY  =  postępowanie  uczciwe  z  musu,  z  wy- 
rachowania, nie  z  dobrej  woli:  Przeczuwszy,  co  ś. 
z  nim  stać  miało,  uczynił  cnoto  /,  potrzeby.  Nar. 
Trzeba  było  zrobić  z  potrzeby  cnotę,  obiecałem 
tedy  odmienić  sposób  życia.  Kras.  b)  o  koniu 
i  psie:  Nikt  nie  kupuje  konia  upodobanego  z  ma- 
ści, ale  z  cnoty.  Klecz.  (= przymiotów).  Myśl.: 
Cnoty  psa.  c)  fo  rzeczach:  Cnoty  różnych  rze- 
czy, do  lekarstw  wchodzących.  Krup.  Wyraz  C, 
woiiług  Mickiewicza,  używa  ś.  co  do  roślin  i  ciał 
nieorganicznych,  tylko  o  ciałach  czarodziejskich, 
lekarskich,  kamieniach  drogich  Oako  talizma- 
nach) i  lekarstwach;  co  do  sprzętów,  tylko 
o  strzelbach  i  rynsztunku  wojennym.  Zdr.  Cnot- 
ka, xCnoteńka.  <CZT> 
I       xCnoteńka,  I,  Im.  i  p.  Cnota. 


344 


CNOTKA 


CO 


Cnotka,  i,  lin.  i  I.  p.  Cnota.  2.  cnota  mniemana, 
pozorna^  fałszywa.  3.  X  człowiek  niby  to  cnotliwy, 
niecnotka,  niecnota:  Ch^opiiitka  złodzieje  z  po- 
czątku więc  dla  dobroci  cnotkami  one  przezy- 
wają. Olicz.  4.  drobna  krosika  na  twarzy  mło- 
dzieńca. 

Cnotifwie  przy.*!,  od  Cnotliwy ;  Pierwej  czynimy 
C.  a  niecnotliwie;  toż  potyra  stawamy  ś.  abo 
cnotliwemi,  abo  niecnotliwerai.  Górn.  Na  woj- 
nach   C.    i    wiernie    służyć.    Glicz.     (=  mężnie). 

Cnotliwiec,  wca,  Im.  wcy  człowiek  cnotliwy, 
poczciwiec  (zwykle  ir.  a.  z  politowaniem). 

Cnotliwość,  i,  Im.  i  rz.  od  Cnotliwy,  cnota. 

Cnotliwy,  XCnofny  I.  pełen  cnót,  wdrożony  do 
cnoty,  zacny,  poczciwy,  prawy :  Człowiek,  żywot, 
postępek  C.  Serce  cnotliwe.  Kochan.  Nie  ten 
jest  C.,  który  pii^knie  dyszkuruje  o  cnocie,  ale 
kto  cnotliwe  rzeczy  czyni.  Petr.  Tego  ja  same- 
go mam  za  filozofa,  który  chce  być  cnotliwym 
człowiekiem.  Górn.  Cnotliwym  być  jest  tym  być 
przeciwko  drugim,  czyraeś  jest  przeciwko  sobie 
samemu.  Orzech.  Kto  C,  ten  szczęśliwy.  Kras. 
Goń  go,  kto  C.  Pot.  Zląkszy  ś.  złości  swoich, 
w  cnotliwe  strzemię  wkroczyć.  Sekl.  (=poprawić 
i.).  2.  fa.)  prawdziwy,  szczery,  honorowy:  Rycerz  C. 
P.  Koch.  (=nieustraszony  i  bez  zarzutu).  Słowo 
(iaot\iwe  =  słowo  honoru,  szlacheckie.  Nie  zmyślam, 
wierz  cnotliwemu  słowu.  Pot.  Obiecał  cnotliwym 
słowem,  że  pokoju  dotrzyma.  Kłok.  b)  Hetman  C. 
(u  pisarzów  pozygmuntowskich)  znaczy  miłosierny, 
zachowujący  posty,  hojny  dla  klasztorów;  pani  cnotli- 
wa —  jalmużnica ,  fundatorka  zakonów  i  bractw. 
Mick.  3.  -^  przywrócony  do  czci:  Odpuszcza- 
my zbiegom  z  wojska  i  czynimy  ich  cnot- 
liwemi tą  teraźniejszą  konstytucją.  Vol.  4.  ■\  do- 
skonały, wyborny,  znakomity:  Misiurka  z  cnotli- 
wej stali.  Sienk.  5.  f  mężny  w  boju,  waleczny.  6. 
Xiciśle  wyznający  pewne  zasady  filozoficzne:  Cnot- 
liwemu wolno  być  bezbożnym.  W^g.(=v>yznawcy 
filozof ji  francuskiej  X  Vin  wieku).    <  CZT  > 

XCnotnie  przys.  od  Cnotny. 

xCnotny  p.  Cnotliwy:  Czuli  a  cnotni  bądźmy 
ochotni.  Kras. 

XCnotolubnie  przys.  od  Cnotolubny.  L.  <CZT 
+LUB> 

X Cnotolubny  lubiący  cnotę.  L. 

xCnotoiomnie  przys.  od  Cnotołomny.  <CZT-|- 
ŁOM> 

XCnotołomny  występny:  Chuć  cnotołomna. 

XCnotorodnie  przys.  od  Cnotorodny.  <CZT-i- 
ROD> 

X Cnotorodny  rodzący  cnotę:  Nadgroda  cnoto- 
rodna.  Nar.  Wy,  czując  w  sercach  waszych  C. 
płomień,  szliście  tam,  gdzie  nadziei  prowadził 
was  promień.  God. 

XGnotowlewczy  wpajający  enotę:  Cnotowlewcza 
pierś.  Wor.  <  CZT-fW-j-LE  > 

Cny  I.  czcigodny,  szanowny,  zaszczytny,  sławny : 
Naruszewicz  w  cnych  przodków  bogaty.  Otwie- 
rają ci  ś.  wrota  do  cnej  sławy.  Jabł.  2.  zacny, 
cnotliwy,  uczciwy,  szlachetny:  Cna  żona.  Ort.  Cne 
a  dostojne  obyczaje.  Op.  3.  f  wyborny,  doskonały, 
przedni:  Na  cnym  słonia  jechał.  Jabł. 

I.  Co,  t  Czo,  2  pp.  czego,  [oygo  a.  cigo],  3  pp. 
ozemu,  [oymu  a.  cimu  a.  camu  a.  ozainuj,  6  i  7pp. 
czym,  ozem,  [olm]  I.  z.  względny  a)  dotyczący 
jakiejś  części  a.  całego  zdania,  w  którym  znaj- 
duje ś.  a.  ś.  domyśla  z.  „to" :  Nie  wszystko  zło- 
to, co  ś.  świeci.  Prz.  Co  ś.  stało,  nie  odstanie. 
Prz.    Co  ma  wisieć,  nie  utonie.  Prz.    Nie   z  te- 


go sądzić  o  biegłości  grającego,  co  gra,  ale  ja- 
ko gra.  L.   Com  napisał,  tom  napisał.  Leop.  Nie 
każdy  to  zje,  co  sobie  ukroi.  Błaż.    Co  w  sercu, 
to  i  w  uściech.  Błaż.  Co  musi,  to  rad  czyni.  Błaż. 
Co  z  gęby  wyszło,  tego  w  gębę  nie  wewleezesz. 
Pot.     Czymeś  nie  jest,  tym  ś.  nie  pokazuj.  Jabł. 
Zna  każdy,  co  pochodnia,  zna  każdy,  co  świecz- 
ka. Kras.     Co    świat    przezwał    snem    i    marą, 
uczyń  jawem,  uczyń  wiarą.  Krasiń.  Będzie  (=wj- 
starczy)  tego,  co  Bóg  da.     Co    kto   lubi  =  za/yau)a 
towarzyska.     Gol.     b)    Co  —  to :     Co    matka,    to 
matka  =  a)  matka,  jakakolwiek  jest,  jest   zawsze 
matką;    p)    wzorowa     matka,     wzór    matek.     Co 
matka,    to    matka,   a  co    macocha,    to    macocha 
(  =  macocha   matki   nie  zastąpi).     Co   ś.  najadł,  to 
8.  najadł  (  =  ile  wlazło).    Co   dobrze,   to  dobrze 
(=bardzo  dobrze).     Co  wziął,  to  wziął  :r  a)  cokol- 
wiekbądź    ś.    stało,  jednak    wziął;     f,)  dużo  wziął. 
Oj,    co  pamiętam,  to  pamiętam!  (  =  doskonale  pa- 
miętam).    Co  dać,  to  dać  (  =  niech    kosztuje   co 
chce),     c)     zam.     który:     f  My,     cośmy     dniowi, 
bądźmy     trzeźwi    (  =   którzyśmy    dniowi).    Leop. 
Biada  tobie,  co     cię  tak  djabeł    zaślepił.    Skar. 
Po    rzeczownikach,  zwłaszcza    żywotnych,  (za- 
miast „co")  lepiej  kładzie  h.  „który."  Gol.     Otóż 
ten  sam  pan  idzie,    co    wczoraj    tu  był;   lepiej: 
który  wczoraj    tu  był.   Gol.    [O  wianku,  coś  ty 
zielony!]  (  =  który   jesteś).     Znaszci  miłego,  co 
po     cię    jedzie.     Ot,     znam  piosnkę  o  ułanie  co 
na  błoniu  stał.  Boż.  Jakże  słabych,  co  klną  ży- 
cie,   rozkujecie  z  mąk  obroży?  "Gom.     [Co     on] 
=  który :    Szczęśliwy    ten    wojak,  co  on   do  dom 
przyjdzie.    Dał  mi  podarunek,  co  go  było  niecki 
('=  dziecko,  którego  było  pełne  niecki).  Pasik,  co  w  nim 
pradziadek  pasał  cielęta,    f  Dzielnicę,  co  o  nią 
żałował  (=0  którą  ś.prawował).-^!^^^,  co  w  niem 
siekiry  pobrano.    Tej  nie  kochał,  co  od  niej  był 
kochany.  Jabł.    -{•  Co  o  tym  =  o  czym:     Cebula 
wody  zaraźliwe  naprawuje,    co    żołnierze    i   że- 
glarze dobrze  o  tym  wiedzą.  Syr.    d)  w  porów- 
naniach:   Przerysowanie  mapy  w  tejże  wielko- 
ści, co  oryginał.  Zab.  (-to  której,  w  jakiej,  jak). 
Jednegoż,  co  i  on,  wieku,  e)  [Co]  w  którym  a.  na 
którym,  w  której,  w  których,  gdzie :    Nieszczęśliwy 
ten  ganeczek,  com  straciła  swój  wianeczek.    Na 
wsi,  co  wszystko  tanio,     f;  Co  ś.  tycze  a.  doty- 
czę tej  sprawy  a.  co  do  tej    sprawy,    nie    może 
być  dwu  zdań  (  =  o  tej  sprawie,    w    tej  sprawie, 
pod  względem  tej  sprawy).    Już  co  na    to,    to  nie 
pozwolę.    Co  ś.  nazywa  a.  zowie  a.  zwie  =  oc^o- 
wiedni  swej  nazwie,  godny  jej,  w  całym  tego  słowa 
znaczeniu;  wyśmienity,  doskonały,  wyborny,  bez  za- 
rzutu:   Wyprawił  ucztę,  co  ś.  zwie.     Pan,  coś. 
zowie  (=całą  gębą,  w  każdym  calu),     g)  foto  co, 
to  właśnie:     Co  było  nieszczęście  twoje.  Ku.    Co 
mam  na  sobie.  Kn.  (—wszystko  to,  co...,  co  tylko). 
Co  rzekszy,  usiadł    (  =  rzekszy    to,    co    iryżej). 
2.   a.    Cóż,  [Coż],  fCoże,  X  Cóże  z.  pytają- 
cy:    a)     C  =  jaka  rzecz f):      Co  robisz?     Czym 
piszesz?    Czego     chcesz?    O    czym    szepczesz? 
A    to    co  ?    Co    ci    do  tego  ?   (  =  to  ciebie    nie 
powinno    obchodzić).       Co     są     potrawy?  —  oto 
trupy    zwierząt!     Co    wonie?  —  dymy!     Co     są 
odzienia    i    szaty? — wnętrzności    robaczków  a. 
skóry  zwierząt!  Bals.    Jeśli  ja  tak  chcę,  co  to- 
bie do  tego?  Białob.  Nadchodzi  Jan,  a  Piotr  mó- 
wi do  Jezusa:  „A  ten  co?"  Biaioh.  (=  co  tu  robi  f 
czego  chce?).     Co    stąd    Persjuszowi,    że    kradli 
kwestory?  Kras.     Co  ś.  jej    stało?    Orzesz.     Co 
roi  po  tym?    (  =  co  z  tego  za  korzyść?).     Co   rai 
tara  =  me  dbarn  o  to:   I  rzuciłem  drogi  kram— co 
mi  tam  I  Zal.     Co    mi    tam    dom,    co    mi  księgi, 


U^ 


co 

groby  co  mi  tam!  Żm.     xCoć?  =  co  ci  jest f   [Co 
jest  ?]  =  co  tamf  co  ś.  stało  f    [Co  takiego,  że  nie 
widać  Jasia  mego?]     f  Czym  (=kimf)    mię  po- 
wiadają,   być    ludzie?  Wuj.     f  Ale    k  czemu  to 
mówię?      Baz.     (  =  w  jakim     celu?     po     co?) 
fK   czemu     te     dygresje?    Orzech,     f  Co   wie- 
dzieć?  =   nie    luiedzieć,     niewiadomo,    niema  spo- 
sobu   wiedzieć :     Co    wiedzieć,   jak    rychło    mieć 
będziecie    takiego?     Groch.     O     co     ś.     założy- 
my?   t  O  co  że  tak?  a.   o    co    chcemy?   (dom.: 
założyć  ś.).  Kn.     f  O  co  chcesz  ?  —  O  dwa  gro- 
sza. Glicz.     b)  ile?:    Co  za  to  dałeś  a.  zapłaci- 
łeś?   Po  czemu ?=;7o  ile?  e)  Dla  czego?  p.  Dla- 
czego?   3.  a)  cokolwiek:    Daj  mi  co  do    roboty. 
Nie    mam    co    robić    (  =  nie  mam    tiic  do  roboty). 
Trzy  dni  co  jeść  nie  mieli.  Skar.  Niech  zawżdy 
sługa    twój    ma  co  czynić.  Górn.     Człowiek  nie 
ma    co    robić,   cały  dzień  ś.  nudzi.     Niem.     Od- 
raówże  mu  co,  zaraz  gniewem  szaleje.  Pot.  Prze- 
dałeś  lud  twój  ni  za  co.  Wuj.    {  =  za  nic).    Ro- 
dzice   ni    o    co     więcej     ś.     nie     starają.    Skar. 
(  =  0  nic  męcej).  Niema  co,  trzeba  zapłacić  {  —  nie- 
ma rady,  niema  wyboru).      b)     z    przymiotnikiem 
(  =  coś,    jakaś    rzecz) :    Opowiedz     mi    co    no- 
wego,   wesołego,     ciekawego.    To   zupełnie    co 
innego.      Co     innego    jest     mówić,     co     innego 
pisać.    Kras.    [  Cym    nie    urodliwa,    cy    mi    co 
jakiego?]    (  =   czy   mi  czego  brakuje?).   Uderzyć 
czym  twardym.     Skierować    usiłowania  ku  cze- 
mu dobremu.     [Móg  obrać  lepse  rzecy,  abo  zba- 
wienie wiecne,  abo  co  inne],    c)    dostateczna  ilość, 
dosyć,  wiele:    Jest  tu  co  robić.    Z  tym  urzędem 
mam  co  czynić,  a  jeszcze  większe  brzemię  mam 
nosić?  Skar.     Jest  co  z  sobą.  samym  czynić,  by 
nad    sobą,    panem    być.    Skar.    Było  na  co  pa- 
trzeć, gdy  w  takim  tłumie    wjeżdżał.    Skar.     d) 
ile,    ilu,  jak  wielu,   jak    wielki,   w  jakiej  znacznej 
liczbie  a.  ilości:'  Co  tu  kłopotu!  Patrz,  co  ś.  ich 
buntuje!  Koch.  J.     e)  choć  cokolwiek,  choć  trochę, 
choć  najmniej^  by  najmniej,  nieco :     Lepiej  co,  jak 
nic.  Kn.     Lepiej  co  przed  czasem,  niż  po  czasie 
wszystko.  Warg.     Ledwie  im  co    trochę    chleba 
na  wieczór  dawano.  Skar.    [Kazał  prosić,    żeby 
uiu  {);uii  dała  co  pieniędzy  i  co  okryć  siej.  Póki 
co  krwi  w  ciele,  będziemy    krajów    naszych  bić 
nieprzyjaciele.  Pot.     f  Trwogi   nikt    po  nich  nie 
znaJ  co  bynajmniej  zgoła.  Groch,     f)  ile,  ile  tyl- 
ko:    Co  wojen,  co  szturmów  i  bitew  na  świecie 
było,  niemal    zawżdy    z    przyczyny  białychgłów 
rosły.  Górn.    Bieży,   co  koń  ma  mocy.  P.  Koch. 
Wszystką  majętność  moją.,  co  jeno  jej  mam,  to- 
bie oddaję.  Skar.  Go  i  gardła,  wszystkim  okrzyk 
uczynić  kazał.  Błaż.  (  =  z  całego  gardła).    Nie- 
chaj rodzice  odwodzą,    dzieci    od    złego,  co  naj- 
więcej mogą.  Baz.     Co    z    mocy  trzaskał.    Kłok. 
(   =   K    całej    mocy,    ze    wszystkich  siłj.    Ucieka, 
co    mu    sił    staje.  Karp.     [Co    duchu.    Co    du- 
cha,   Co     duch,    Co    duchem,  Czym  duch,   Cem 
duchu,    Oo    do    tchu]   ^  co    tchu,  prędko,  spiesz- 
nie.  [Tyle    pieniędzy,    co    ino    sam    zechcesz]. 
[Co  ty  raz  "rzyjdziesz,  dyćki  (  =  zawsze)  tak  po- 
wiadasz],   t  Nabrawszy  co   dosyć    wszystkiego, 
uczynili  odwrót  od  zamku.   Biel.  M.    f  Co  żywo 
-ilu  było  iywi/ch,  wszyscy:   Co  żywo  sobie  nowe 
|)i>>snki  wymyślało,  co   żywo    z    płaczliwych  łez 
ticzy    ocierało.    Mor.     Biegło    co    żywo:    chłopi, 
chłopięta,  niewiasty  i  baby.    Birk.     [Co  tyło,  co 
tyleczko]=»7e  tylko.    4.    eoi:    Znowu    pewnie  co 
Rbrołł,    bo    ś.    ukrywa.     ("Zosiuniu,    musiałaś  co 
uraieó  i  =  znać  jakieś  czary),  a  co  {-że)  ja  o  to- 
bie nie  mogę  zapomnieć].    [Ja  panu  oo  powiem]. 
5.  Oo  ia.=jaki,  który,  kto:    Oo  za   mina,   uroda. 


00 

co  za  wdzięk  skromności!  Jabł.  Ja  nie  wiem, 
co  teraz  za  ludzie  na  świecie.  Boh.  •}•  Co  za 
nauczycielowi  rodzice  syna  mają  poruczać.  Glick. 
6.  [Co  to]  i  -^  0,0  io -byle  co:  Czym  tym  ludzie 
was  łudzą,  f  Rozumieją,  że  czym  tym  zbyć 
można  święta.  Lach.  Za  co  za  to  przeda,  gdy 
kto  co  ukradnie.  Pot.  7.  [!Co  niebądź,  Co  nieco, 
Co  mało  (nĄ-nieco,  trochę,  cokolwiek :  Wolę  być 
czym  niebądź  odznaczonym,  niż  zmieszanym  ze 
wszystkiemi.  Rzew.  Przy  tej  niepewnej  jasno- 
ści, co  nieco  rozeznać  można  było.  Bał.  Szyn- 
karz  rokitnicki  był  co  niebądź  czytelny.  Dyg. 
8.  Lada  co,  f  Leda  co  =  cokolwiek  (bez  względu 
na  wartość),  pierwsze  lepsze,  byle  co:  Mówi  le- 
da co,  co  ślina  na  język  przyniesie.  Kn.  9.  [Co 
bez  czego]  =  a  jużci,  a  tak,  ma  ś.  rozumieć,  natu- 
ralnie. 10.  [Co]  =  to:  Cóż  mi  po  cćm?  {  —  co 
mi  po  tym?)  II.  w  połączeniu  z  przyirakami : 
f  Przecz— prze{z)  co:  Wilk  nie  przecz  inszego 
ś.  między  owce  ciśnie,  jedno  aby  szarpał.  Wuj. 
Zacz  =  2a  co:  f  Mieć  kogo  zacz  =  cenić,  szano- 
wać, f  Mają  mię  zacz.  Kn.  Co  zacz  2  =  co  za 
jeden  ?  kto  to  taki  ?  Coś  zacz  ?  =  kim  jesteś  ?  Rot- 
mistrz ni  zacz  nie  stoi,  gdzie  niema  roty.  Petr. 
•{■  Nacz  =  na  co:  Widzieliśmy  go,  i  nie  było 
nacz  pojrzeć.  Wuj.  Nie  zgodził  ś.  ni  naez.  Bud. 
{=na  nic),  f  Ocz  =  o  co:  Obacz,  ocz  ci  idzie. 
Wuj.  Ocz  była  proszona,  obiecała.  Otw.  Cze- 
mu ni  ocz  nie  prosisz?  Bud.  {  =  o  nic).  Ni  ocz 
nie  podnoszę  do  nieba  ręku.  Tw.  fPooz=po 
co:  Gdzie  idziesz  abo  pocz?  Rej.  f  Wecz-- 
w  co:  Ba,  nie  będzie  po  chwili,  panie,  wecz  na- 
lewać. Rej.     <CZ> 

2.  Co  przys.  I.  oznacza  perjodyczność,  powta- 
rzanie ś.  czego  w  stałych  odstępach  czasu  :    Co 
godzina,  co  dzień,  co  rok,  co  minuta,    co  ranek, 
co  noc.  Co  kwadrans  zażywać  lekarstwa.  Krup. 
Chłop  radby  co  tydzień  wójta,  co  miesiąc  urzęd- 
nika, co  rok  innego  pana  miał.  Rys.    Dmochow- 
ski wytykał  Mickiewiczowi  użycie  w  „Dziadach": 
co  dnia,  co  tygodnia,  co  miesiąca,    zamiast:    co 
dzień,    co    tydzień,    co    miesiąc.     Który  co  dnia 
pije  węgierskie  wino,  po  śmierci  nie  gnije.  Bratk. 
Co    poczta.    Co    poobiedzie    wyczekiwały   wizyt 
z  wielkim  upragnieniem.  Mórz.    [Co  bez  dzieńj  = 
co  drugi  dzień.     Co  raz  p.  Coraz.     X  Co    i    raz. 
2.  Co — to :     Co  Polak,  to  Stanisław,  co   Żyd,  to 
lichwiarz.  Kn.  {--każdy...  jest...).  U  Tertuljana  co 
słowo,  to  nauka.  Skar.  {-każde  słowo  je.'<l...).  Co 
głowa,  to  rozum.  Prz.  (  =  każda    głowa  ma  swój 
rozum).  Co  kraj,  to  obyczaj.  Prz.  3.  przy  przym. 
i  przys.  szezeg.  w  st.  n.:     Co    żywo    do    roboty, 
komu  dusza  luba.  Nar.     Co    żywiej,    co     najży- 
wiej    =  jak  najżywiej,  jak  można  najżywiej.     Siał 
co  na  najlepszej  ziemi.  Petr.     Czterech    skopów 
co  lepszych.  Skar.     W    co    urodziwszyeh    tylko 
zwierząt  lwy  zęby  utapiają.    P.  Koch.     Ochrzcij 
ś.  co  prędzej.  Skar.  Co  chutniej  wysłuchaj  mnie. 
Leop.  Niewdzięcznicy  mają  być  znoszeni  co  naj- 
łaskawiej.  Górn.  Co  najszerzej  i  najdłużej  mógł, 
kraj  zwojował.  Stryjk.     Co    największe    drzewa 
podrąbili.  Stryjk.     Posłał  posłów    swych  co  za- 
cniejszych.  Biel.  M.  Co  winniejsze  rajce  do  wię- 
zienia wsadził.  Błaż.     Rozmów  z  nim  unika  i  co 
najdalej  zawsze  stroni  i  umyka.  Węg.  Ubiór  od 
stóp    do    głów   co  najświeższej  mody.  Mick.    4. 
Tylko  co  a.  Xco  tylko  =  a)  a.  Dopiero   co,  XCo 
dopiero  =  to  tej  chwili,  właśnie,    bardzo  niedawno, 
jak  tylko:    Co    tylko    u    drzwi    stanął,  pada  na 
kolana.  Stasz.    Tylko  co  wyszedł.    Tylko  co  go 
nie  widać,     b)  o  włos,    o    mało,    omal,  ledwie  ie : 
Tylko  eo  aie  upadł.  5.  Ledwo  co  a.  ledwie  co:= 


34t) 


co 


COFANIE 


zaledwie,  z  trudnością:  Gęstość  szarańczy  led- 
wo co  słońce  przenikało.  Stryjk.  6.  Co  nie- 
miara a.  Coniemiara  =  wielkie  mnóstwo,  nie- 
zliczona ilość:  Kościołów  na  sto  i  czterdzie- 
ści spalił,  a  wsi  co  niemiara.  Biel.  M. 
7.  Co  z  grubsza  =  tylko,  zaledicie,  z  grub.tza. 
Co  z  mięższego  tylko  kamień  chce  obcinać.  P. 
Kocłi.  8.  Co  do  =  aż  do...,  tcszijstko,  v}sz!iscy: 
Stracił  swój  zarobek  co  do  grosza.  Wyci.jł  co 
do  nogi,  co  do  jednego.  Co  do  jednego  od  mie- 
cza polegli.  Pilch.  ZgariK^ł  wszystko  co  do 
źdźbła.  fWybierajze  sie!  co  do  chustecki  za- 
bieraj!] 9.  [Co?]  i  fCo?  p.  Dlaczego:  Ptaszku, 
co  ty  tak  śpiewasz,  a  moje  serdeczko  łzami 
oblewasz?  Co  mam  ś.  w  to  wdawać!  [Co  ma 
być  (w  domu)?]  -  niema.  [Co  mam  mieć?]  = 
nie  mam.  Ale  co  nosimy  tu  i  owdzie  oczy  i  uszy 
swoje  po  świecie?  Orzech.  10.  [  Co  ]  =  n)  jak : 
Zdziwi  ś.,  a  oczy  mu  co  nie  staną  słupem!  Min. 
b)  że;  aż:  Taki  dobry,  co  cud!  {  =  niesłychanie, 
nadzwyczajnie).  Tak  dużo,  co  strach.  Co  niepo- 
dobno  =  straszliwie,  c)  jak,  jakże,  jak  bardzo :  Mi- 
ły Boże,  co  mnie  rączki  bolą!  d)  Co  ino  a.  jeno 
a.  iniuchno  =  właśnie,  tylko  co  ;  zaledwie,  skoro  tyl- 
ko, e)  Co  nie —prawie  że:  Juzem  co  nie  pół 
miecha  wytrząsnął,  f)  Co  łapie  =  prędko,  po- 
śpiesznie. II.  t  ledwie,  z  trudnością:  Co  stąpi. 
Kn.  (  =  nogę  za  nogą  wlecze,  ledwie  ś.  ru- 
sza). 

3.  Co  sp.  I.  Co— to  =  im— tym:  Co  dalej,  to 
bardziej  go  do  męstwa  podżegał.  Górn.  Już  lu- 
dzie co  dalej,  to  bardziej  o  rzeczy  zbawienne  nie 
dbali.  Biel.  M.  Lecąc  z  wschodów  baba  rzekła: 
„Co  dalej,  to  gorzej."  Szymon.  Co  dalej  (to) 
gorzej  ś.  na  zdrowiu  mając,  szóstego  dnia  umarł. 
Skar  2.  Co— to  {a.  tym)  =  ile  razy— io,  jak  ylko— 
wnet,  skoro  tylko— to:  Cobym  na  cię  wejrzał, 
tobym  cię  całował.  Robiono  projekta,  co  je- 
den, to  dziwaczniejszy.  Ptaszka  za  nogę  uwią- 
zawszy, co  ptaszek  wzlecieć  chce,  to  ono  go 
pacholę  do  siebie  potargnie.  Skar.  Co  za 
broń  porwą,  to  im  z  ręku  leci.  Wad.  Co  pułk 
spadnie,  to  cesarz  zażyje  tabaki.  Mick.  Car,  co 
spojrzy  na  Kleopatrę,  tym  ś.  więcej  pali.  Bardz. 

3.  [  Co  ]  =  a)  że,  iż:  Wiedząc  ludzie,  coś 
głupi.  Co  mi  dasz,  com  twoje  gąski  wynalaz? 
Urobiół  trugiełke  (  =  trumienkę),  co  matka  nie 
wiedziała  (-<afc,  że).  Matuś  lutowali,  co  mnie 
ostawiają.  Kon.  h)  jak,  gdy,  kiedy:  Trzeci  ro- 
czek temu  będzie,  com  chodziła  po  żołędzie.  Co 
godzina  minęła,  pani  pana  spomnęła.  e)  żeby, 
aby,  ażeby:  Otwórzże  nam, panie,  pokoje,  co  ci  zło- 
żym  wianek  na  stole.  Nie  wielkiś  ty  pan,  co  na  cie- 
bie czekać  mam.   d)  jeśli:    Co  tak,  to  pozwalam. 

4.  [Co]  i  f  Co  =  ponieważ,  bo,  albowiem,  boroiem : 
Byłabym  dla  ciebie  umarła,  coś  mi  ś.  tak  ulu- 
bił. Zamek  bez  ludzi  został,  co  z  niego  poucie- 
kali Krzyżacy.  Biel.  M.  Iść  nie  mogą,  co  ich 
tak  piaski  osypały.  Bardz.  5.  tCo=a)  zamiast 
tego,  że;  gdy— tymczasem :  Co  miał  rano  wstać, 
to  spał  aż  ku  południu.  Papr.  Co  przedtym 
dziewięć  niedziel  pościli,  to  potym  tylko  sześć. 
Papr.  Co  inne  dzieci  płakały  na  widok  ksią- 
żek, jam  płakał,  gdy  mi  je  brano.  Kras.  Coby 
ś.  miał  bić,  to  prosi  pokoju.  Li.  Coby  alchi- 
raiśei  powinni  być  bogatemi,  to  ubożeją.  Kluk. 
b)  Co  gdyby,  co  jękliwa  gdyby,  gdyby  zaś :  Uwa- 
rowali  soi)ie  przeszłych  krzywd  zapomnienie;  co 
jeśliby  która  strona  wojnę  odnowiła,  aby  podda- 
nym jej  wolno  było  panom  nie  dopomagać.  Błaż. 
Stefan  dowiadywał  s.,  jeśliby  Olbracht  przyja-  j 
cielskim  lub  nieprzyjacielskim  obyczajem  ciągnął    | 


do  Wołoch;  co  jeśliby  na  Turki  chciał  wojnę 
wieść,  tedy  to  mógł  prościejszą  drogą  uczynić. 
Stryjk.  Gdybym  był  królem,  byłbym  sprawie- 
dliwym, co  gdybym  był  biskupem  lub  oficjałem, 
nie  byłbym  nigdy  zgorszeniem.  Węg. 

[Cob]  p.  Coby:  Udali  mię,  udali,  C.  ich  ciarci 
zabiali! 

Cobądż,  ozegobądź,  blm.  p.  Cokolwiek. 

[Ceber,  bra,  Im.  bry]  p.  Ceber. 

[Coby,  Cob]  I.  aby,  żely,  by,  gdyby,  oby:  Pe- 
dział  mu,  C.  tego  konia  nie  brał.  C.  ja  was 
w  całku  nie  znał,  toby  mnie  najlepiej  buło. 
Śmierć  dmuchała  na  mnie,  cobych  (-cobym,  aże- 
bym) ugasła.  Kon.  2.  czemużby,  gdzieżby,  pocóż- 
by:  Kiejby  nas  ta  raoze  pobieli?  —  C.  nas  ta  bie- 
li! C.  nie  -  czemużby  nie:  Czy  ci  ś.  człek  podoba? — 
A  C.  ś.  chłopisko  ni  miał  podobać!  3.  jak,  moż- 
liwie:   C.  najprędzej,  najwięcej.   <Co--|-By> 

[Cochać,  a,  al  i  Ćochać  ś.]  p.  Czoołiać:  Że- 
bym cię  nie  lubił,  ,  tobym  swoich  butów  za  tobą 
nie  coehał.  Pśń.     Świnia  cocha  ś.  o  płot.     <?> 

[Coohanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Co- 
chać ś. 

Cochwlinie  przys.  od  Cochwilny:  Wszystko  C. 
rusza  ś.  i  zmienia.  Krasiń.    <Co-|-Chwila> 

Cochwilny,  Cochwilowy  co  chwila  powtarzany, 
odbywany,  dokonywany :  Wznosili  doń  cochwilne 
modlitwy.  Kras. 

Cochwilowy  p.  Cochwilny:  Cochwilowe  uciechy. 
Orzesz. 

[Cocwić  się,  I  i.,  ii  ś.]  przyjaźnić  i.,  lubić  ś. 
<?> 

Codoslownie  przys.  od  Codoslowny. 

Codoslowny  dosłowny,  słowo  w  słowo,  co  do  sło- 
wa. <  Co-f  Do-|-Słowo  > 

Codziennie  przys.  od  Codzienny,  codzień :  Rzecz 
C.  widziana  lub  używana  staje  ś.  powszednią.Brodz. 
C.  prawie  gorzej  rzeczy  idą.  Kras.  Rządca  dwo- 
ru C.  dla  dyspozycji  przychodzi  do  pana.  Kras. 
<Co-|-DZN> 

X Codzienność,  I,  blm.  rz,  od  Codzienny:  Wra- 
cają z  wyraźnym  wstrętem  do  codzienności  an- 
gielskiego życia. 

Codzienny  I.  każdodzienny,  zdarzający  ś.  a.  uka- 
zujący ś.  każdego  dnia:  C.  gość,' spacer.  Gazeta 
codzienna  (  =  wychodząca  codziennie,  dziennik). 
Febry  codzienne,  gdy  co  dzień  paroksyzm  cho- 
rego dręczy.  Krup.  2.  zwyczajny,  zwykły,  powszed- 
ni: Ubiór  C.  (=używa7iy  na  codzień).  Codzien- 
nym jest  to,  co  każdego  dnia  jest  niezawodnie. 
Brodź. 

Codzień  codziennie,  każdego  dnia:  C.  ujeżdżam 
mil  sześć.  Brodź. 

[Cof,  CofcIe]  p.  Cofnąć. 

Cofać,  a,  al  i  Cofać  ś.  p.  Cofnąć :  W  ciasnym 
wąwozie  niema  sposobu,  tylko  C.  Oss.  Koń,  próż- 
no spienionym  cofany  wędzidłem.  Hul.  OstatnieJi 
sił,  nie  cofajsjc  krokn,  dobywali.  Nar.  Trzy  razy 
cofa  nacierające  nań  hufy.  Stasz.  (  -  odpiera). 
Sztos  cofany,  bil.,  p.  Cofaniec.  Żeby  ś.  koń 
w  tył  nie  cofał,  chodzić  będzie  za  nim  człek 
z  harapnikiem.  Chętnie  ś.  do  mej  cofam  pro- 
stoty. Nar.  (  -  wracam).  Cofa  ś.,  walcząc,  nie- 
śmiała gromada.  Mick.  <Nm.  [zaufen],  Śr.  Gnm. 
zofen  > 

[CofalnIca,  y.  Im,  e]  p.  Cofalnik. 

[Cofalnik,  a.  Im.  I,  Cofnik,  CofalnIca,  Cafal- 
nik]  I.  klin,  sworzeń  u  pługa.  2.  drąg,  wstrzymu- 
jący tartak,  wóz  i  t.  d. 

Cofanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Cofać:  C.  punk- 
tów równouocnych  p.  Poprzedzanie. 


347 


ĆOFANIEC 


CONTEDZIELNIE 


Cofanlec,  ńca,  Im.  ńce,  Cofanka  bil.  rodzaj 
uderzenia  bili,  aby  ta  cofnęła  ś.  icytecz,  sztos 
cofany. 

Cofanie  się,  a  ś.,  Im.  a  ś.  ezynność  cz.  Cofać 
Ś. :  O.  ś.  zbitego  wojska.  Łs. 

Cofanka,  i,  Im.  i  I.  X  cofanie  .?^  ucieczka.  2. 
bil.  p.  Cofaniec. 

[Cofany,  ego,  blm.,  Cafany,  Cabany]  rodzaj 
tańca. 

Cofnąć,  nie,  nął,  [tryb  rozk.  Cof,  Cofcie],  [Caf- 
nąć,  Cownąć,  Cawnąć,  CopnąćJ,  iiied.  Cofać,  [Ca- 
fać,  CowaĆ,  Copać]  I.  posunąć,  popchnąć,  podąg- 
nąó  wstecz;  usunąć,  zawrócić:  C.  wóz,  konie  a. 
końmi,  krok  a.  kroku,  wojsko,  nieprzyjaciela.  C. 
skazówkę  na  zegarku,  zegarek.  C.  dyszlem.  Nie 
cofnie  wody  cziek,  która  uciecze.  Pot.  fPuls  cof- 
nięty. Perz.  (  =  słaby).  2.  wstrzymać.,  odwołać,  ode- 
brać: C.  obietnicę,  słowo,  pieniądze,  pożyczkę. 
"Wolał  C.  wyrok,  niż  suranieaie  niesprawiedliwo- 
ścią; obciążyć.  Oss.  Cofnął  od  niewdzięcznika  do- 
brodziejstwa. Oss.  C.  ś.  I.  pójść  wstecz,  wrócić  ś., 
zawrócić  ś.,  usunąć  ś.,  ustąpić:  C.  ś.  przed  wro- 
giem, przed  niebezpieczeństwem.  A  ten  ś.  nazad 
cofnął.  Kochan.  Gdy  Jezus  rzekł:  „ Jamci  jest" — 
cofnęli  ś.  nazad  i  padli  na  ziemię.  Sekl.  Cofnie 
ś.  wzad  mdłą  nogą.  Bardz.  Tak  żwawo  na  nich 
natarł,  iż  ś.  ku  miastu  cofnęli.  Kras.  Cofnął  ś. 
zdumiony.  Mick.  2.  wyrzec  ś.,  wymówić  ś.,  zanie- 
chać czego,  porzucić:  C.  ś.  przed  obowiązkiem, 
z  obietnicą,  ze  słowem.  Cofnie  ś.  nazad  od  świę- 
tej nauki.  Wiśń.  Ugoda  ta  ś.  cofnęła.  Ti'oc. 
(2=  rozchwiała  ś.,  rozeszła  i.). 

t  Cofnę,  ego,  blm.  rz.  grzywna  za  wstrzymanie 
przesyłki. 

[Cofniai,  a,  Im.  e,  Cafnial]  gwó£di  u  pługa 
te  grzędzie 

Cofnienie,  a,  Im.  a  p.  Cofhlęote. 

Cofnięcie,  a,  Im.  a,  Cofnienie  czynność  cz.  Cof- 
nąć: C.  wozu  a.  wozem.  C.  słowa,  obietnicy, 
zaliczenia. 

Cofnięcie  się,  a  i.,  Im.  a  ś.  czynność  cz.  Cof- 
nąć ś. 

[Cofnll(,  a,  Im.  I]  p.  Cofalnik. 

Cofny  I.  cofający  ś.,  wsteczny:  Uchodź  zgu- 
by w  cofnych  krokach.  Koź.  2.  X  możliwy  do 
cofnięcia:  Mąż  ten  nie  C.  z  podjętej  raz 
roboty.  Kniaź.  Niecofne  wyroki  przeznaczenia. 
Przyb.  Myśl.:  C.  wyżeł  =  posłuszny,  dający  ś. 
odioołać. 

[Cofta,  y,  Im.  y,  Cafta,  Strzyg]  łańcuch  u  płu- 
ga, zapięty  za  grzędę. 

f  Cog,  u,  Im.  I  p.  Cug.  Tueh. 
X  Cogodzinnie  przys.  od    Cogodzinny.    <Co-{- 
6odzina> 

Cogodzinny  kazdogodzinny,  zdarzający  i.  a.  wij- 
konywany  co  godzina:    Cogodzinna  gościna.  Mał. 

XCoje8two,  a,  blm.  bycie  czym.  L.  <  Co  -|- 
Je6t> 

[Col(ać,  a,  al]  mówić  „cof'    <Dźwn.> 

ł  Cokole  nieod.  p.  Cokolwiek. 

[Cokoieozekj  nieod.  p.  Cokolwiek. 

[Cokolek]  nieod.  p.  Cokolwiek. 

fCokoli  nieod.  ]).  Cokolwiek:  O.  zwiążesz 
na  ziemi,  będzie  związanoi  w  niebiesiech. 
Op. 

fCokolwle  nieod.  p.  Cokolwiek. 

Cokoiwieozek  nieod.  p.  Cokolwiek. 

Cokolwiek,  czegokolwiek,  blm.,  Cokoiwieozek, 
Cośkolwiek,  XCożkolwlek,  [Coki^Ick,  Cokoleozek, 


Colek,  Colij],  fCokoii,  fCokoie,  fCokolwie,  tKol- 
wie  00,  fCoż  kole,  fCoż  koiwie,  fCoż  kolwiek, 
fCoŹ  ićoli,  fCoiikolwiek  i.  trochę,  troszkę,  nieco, 
coś,  mało,  niewiele,  choć  trochę,  f  Zaczkolwiek  =  20 
C.  t  Poezkolwiek=;;o  C.  2.  a.  Cobądź  byle  co,  ta 
lub  owo,  icszystko  jedno  co:  j  Gdyby  człowiek  miał 
oczkolwiek  (  =  0  C.)  przysięgać.  Ort.  3.  co  tylko, 
wszystko  co...,  wszy.stko  a  wszystko  bez  braku :  Od 
tego  wszystkiego  C.  cła  dają,  to  wszystko  idzie 
na  intratę  do  meczetu.  Star.  <  Co  4-  Kol  4- 
WIEK  > 

Cokolwiekbądź  bądicobądź,  jakkolwiekbądi,  niech 
będzie  co  chce,  pomimo  wszystkiego. 

XCokol,  u,  Im.  y  p.  Cokół. 

Cokół,  u,  Ira.  y,  x  Cokół,  Cokuł,  XCukuł  bud. 
dolna  część  ściany  budynku,  pomiędzy  fundamenta- 
mi a  ścianą  właściwą:  Cokoły  jedno  a.  dwublo- 
kowe.  <Łć.  soceulus  =  dosł.  trzewiczek,  przez 
Włos.  zoccolo> 

Cokuł,  u,  Im.  y  p.  Cokół. 

[Col,  u,  Im.  e]  p.  Cło. 

Coibant,  u,  Im.  y  mul.  dolna  częić  okna  od  ze- 
wnątrz, zwykle  pokryta  blachą.  <  Nm.  Sohl- 
band  > 

[Colek,  ozegolek,  blm.]  p.  Cokolwiek:  Z  ledwo- 
ścią pokórasz  C.  (=  ledwo  wskórasz  cokolwiek). 
Na  C.  ś.  zaklnie  (=byle  co,  to  ś.  klnie).  Kole  ce- 
golek  przemówiwa  sie?  (=0  cośmy  i.  przemó- 
wili f). 

[Colij]  p.  Cokolwiek. 

fCoiikolwiek  p.  Cokolwiek:  O  lubieżna  młodzi, 
C.  świat  ma  gwoli  człowieku,  zażywaj  roztrop- 
nie. Zim.      <  Co-|-Li-|-Koliwiek  > 

Coli  mało]  bez  mała,  prawie,  niemal. 

Cołak,  a.  Im.  I,  Całaić]  chwast,  zielsko.  <  ?  > 

Cołka,  i,  Im.  i]  rzepa  suszona.     <CAŁ> 

XColner,  a,  Im.  y  celnik:  C.  komorny  zare- 
komendował mi  komisjonera  Żydka.  Rzew.  <Nm. 
Zdllner> 

[Cołta,  y,  Im.  y]  bułka.  <Nm.  Zelte> 

Comber,  bra.  Im.  bry  p.  I.  Cąber.  Zdr.  Combe- 
rek. 

[Comber,  bra,  Im.  bry]  p.  [Cąber]. 

Comberek,  rka,  im.  rkl  p.  Comber. 

XCombr,  a,  Im.  y  p.  I.  Cąber. 

[Combrowy]  przym.  od  [Comber]:  Pieśni  eom- 
browe. 

[Combrzyć,  y,  ył,  Cąbrzyć]  I.  a.  [Czombrzyć, 
Sombrzyć,  Cumrzyć,  Comrzyć]  targcić  za  włosy, 
za  łeb,  czubić.  2.  p.  Cembrzyć.   <?> 

[Comrzyć,  y,  ył]  p.  Combrzyć. 

Comiesięcznie  przys.  od  Comiesięczny.  <Co-ł- 
Miesiąc> 

Comiesięczny  zdarzający  ś.  a.  wykonywany  co 
miesiąc,  każdego  miesiąca,  miesięczny,  każdomie- 
sięczny. 

XCominutnle  przys.  od  Cominutny.  <Co-f-Mi- 
nuta> 

X  Cominutny  i.  zdarzający  S.  a.  wykonywany  co 
minuta,  każdej  minuty.  2.  bardzo  często  ś.  powta- 
rzający, nieustanny,  ciągły. 

[Cona,  y.  Im.  y]  I.  uszanowanie.  2.  ukłon.  3. 
prośba.    <  ?  > 

[Condra,  y,  Im.  y]  =  Cądra. 

[Conić  się,  I  ś.,  ił  Ś.]  I.  być  żądnym  ukłonów. 
2.  wzbraniać  ś.,  wymawiać  ś.    <?> 

I  [Coniebadź]  coś,  cośkolwiek,  trochę,  nieco. 

[Conieco]  coś,  nieco.  <Co-|-Nie-|-Oo> 

Coniedzielnie  przys.  od  Coniedziciny.  <Co-t- 
Ni6d2iela> 


348 


CONIEDZIELKT 

Contedzielny  zdarzający  ś.  a.  wykonywany  co  nte- 
aziela,lc(iżdoniedzielny,  niedzielny:  Nabożeństwo, 
kazanie  coniedzielne. 

Conietniara  nieod.,  Co  niemiara  p.  Co  i  Niemia- 
ra: Dopływów  bohskich  (  =  Bohu)  C,  nie  wysy- 
chających w  ekwarne  lato.  Roi.  <Co-|-Nie4- 
Miara> 

Conoonie   przys.  od  Conocny.   <Có4-Noc> 
Conocny  zdarzający    i.  a.    wykonywany   co    noCy 
kaidej  nocy,  kaidonocny. 

[Conóg,  oga,  Im.  ogf]  stonoga,  <  Zamiast  sto- 
nóg > 

[Copaó,  a,  al]  p.  Cofnąć. 

[Copei]  w  wyraź.:   Na  C.  =  wtyi,  nazad. 

fCopei,  plu,  Im.  ple  p.  Cypel:  Lodowy  C.Mur. 
(^  sopel).  <  Zmieszanie  Cypel  z  Sopel  > 

[Copnąć,  nie,  nąl]  p.  Cofnąć. 

Copólroczny  zdarzający  ś.  a.  wykonywany  co  pół 
roku,  raz  na  pól  roku.    <  Co-f-Pół-j-RZEK  > 

X  Cor-  p.  Córka:  Corusia  stroi  mi  cherchele. 
Wyb.  Pana  sędziego  kochana  corunia.  L.  Miłe 
moje  córuchny.  Biel.  M. 

tCora,  y,  Im.  y  p.  Córka:  Jakie  drzewo  taka 
kora,  jaka  matka  taka  córa.  Prz.   <COR> 

Coraz  I.  a.  Co  raz  raz  po  razu,  raz  w  raz,  raz 
za  razem:  C.  to  ktoś  wejdzie.  2.  za  każdym  ra- 
zem, wciąi,  ciągle,  zawsze :  C.  piękniejszy.  <  Co-j- 
Raz> 

Córek,  rka,  Im.  rki]  p.  Carek. 
Coreszka,  I,  Im.  I]  p.  Córka. 
Córka,  I,  Im.  i]  p.  Córka. 
Corocznie  przys.   od  Coroczny:    Komisarz   O. 
majętności  ma  objeżdżać.  Kras.   <Co-f-Rok> 

Coroczny  co  rok  i.  powtarzający,  każdoroczny, 
doroczny. 

Corucłina,  y,  Im.  yl  p.  Córka. 

Corulenka,  I,  Im.  ij  p.  Córka. 

Corulinka,  i,  Im.  I]  p.  Córka. 

Coruś,  i,  im.  e]  p.  Córka. 

t  Cosi,  czegosi,  bim.,  [CosiJ  p.  I.  i  2.  Coś:  Od- 

raówże  mu  co,  zaraz  gniewem  szaleje    i    wie  na 

cif  C.  Pot.    Byłem  też  kiedy  czymsi.  Kn.  C.  ty, 

dziewczyno,  krzywo   na   mnie  patrzysz.     <Co-ł- 

[Cosić,  czegosić,  blm.]  p.  Coś  I.  i  2.:  Możem 
etai'.  s.  czym.sić.  Krasiń.  Uczyń  prawem,  czym- 
•sić  pewnym  i  ujętym,  czymsić  świętym.  Krasiń. 
<C.)-|-Si-|-Ci> 

ICosik,  czegosik,  blra.J  p.  |.  i  2.  Coś:  Szwa- 
^icreli  C.  zmajstrował.  Prus.  Nie  ja  ostatni  bę- 
dę czymsik,  że  uważam,  skąd  wiatr  wieje.  Fred 
A.  Kobita  eecosik  zanimogła.  C.  na  dwie  nie- 
dzielo przed  sw.  Janem. 

[Cosi  kasi]  ni  stąd,  ni  zowąd;  niby  to,mby  owo- 
Znowu  go  (kościół)  trzeba  poprawić  eosi  kasi 
(  =  <o  t  owo  w  nim). 

[CosIkeJ]  p.  I.  i  2.  Coś. 

[Coslś,  czegosiś,  blm.]  p.  |.  i  2.  Coś 

Coaowaó,  uje  owal  fl  l.  C.  statek  p!  Napuścić. 
2.  (o  si&ikyi)  płynąć  z  biegiem  wody,  gdy  kotwica 
me  trzyma:    Berlinka  cosuje.     <?> 

CosowanIe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cosować 

I.  Coś,  czegoś,  żart.  Im.  cosie,  fCosi,  fCoź- 
toż,  Co8i,  Cosić,  Cosik,  CosIkej,  Cosiś  Cości 
CośoIĆ,  Cościk,  Cościś,  Cóś,  Cóść,  Cości  z  /a- 
lioi  rzecz:  Mam  ci  C.  powiedzieć.  C.  mnie  smu- 
ci, 0.  boh.  Len.  To  nie  jest  to,  ale  zawsze  jest 
a,  a  raczej  dwa  cosie:  jakiś    byt  rzeczywisty 

^1]  (=lcioi).    fO.  wlaało  na  strych  nad  komorę 


komorę 


UOKA 

i  jak  zacnie  deski  z  powały  odrywać]  (=jakai 
istota^  nadprzyrodzona).  [Ktoś  i  C]  —  dziewka 
z  krówką.      <Co-j-Si> 

2.  Coś,  [Cosi,  CosIć,  Cosik,  Cosikei,  Coslś, 
Cości,  Cościć,  Cościk,  Cościś,  Cóś,  Cóść,  Cóści] 
przys.  I.  a.  Czegoś  niewiadomo  dlaczego,  jakoś : 
C.  nie  przychodzi.  2.  około,  z(e),  blizko,  prawie : 
Oni  tam  juże  C.  śtćrdzieści  lat  siedzieli.  Nie 
byłem  tam  C.  trzy  lata.  3.  [C]  mało,  niewiele : 
C.  pieniędzy. 

[Cości,  czegości,  blm.]  p.  I.  i  2.  Coś:  C.  bez 
pół  roku.  Kon.     <Co-[-Si-f-Ci> 

[Cościć,  czegośoić,  blm.]  p.  I.  i  2.  Coś:  C. 
posmutniała.  Orzesz. 

[Cościk,  ozegościk,  blp.]  p.  I.  i  2.  Coś:  C.  mu 
ś.  zrobiło. 

[Cościś,  ozegościś,  blm.]  p.  I.  i  2.  Coś:   Czyra- 
ściś  w  postaci  już  wyaniolałem.  Krasiń. 
[CoŚCOŚ]  nieco,  cokoUuiek. 
Cośkolwiek,  ozegośkolwiek,  blm.  p.  Cokolwiek : 
C.  gotowych  pieniędzy    z    sobą   weźmie.   Skarb. 
<Co-t-Si-|-Kolwiek> 

Cośniecoś  nieod.  to  i  owo,  nieco,  cokolwiek:  C. 
niby  przeciw  temu  miała.  Kon. 

[Cot,  u.  Im.  y]  p.  Cetno :  Gra  w  C.  i  liszkę. 
C.  czy  liszka?     <Brs.  cot  =  Ukr.  ezet> 

[Cotać  się,  a  ś.,  al  ś.]  paść  ś.,  tłuścieć:  Dziecko 
\ś.  cota.     <?> 

[Coteszka,  I,  Im.  I]  p.  Ciotka. 
ICotka,  i.  Im.  i]  p.  Cetno. 
[Cotny]  parzysty. 

XCotrzeciodziennle  przys.  od  Cotrzeclodzlenny. 
<Co-j-Trzeci+DŹŃ> 

X  Cotrzeclodzlenny  co  trzeci  dzień  przypada- 
jący- 

XCotrzecioletni,    X  Cołrzecioroczny  co   trzeci 
rok  przypadający.     <Co-|-Trzeei-|-LAT> 
XCotrzecioletnie  przys.  od  Cotrzecioletni. 
xCotrzeciorocznie  przys.  od   Cotrzecioroczny. 
<Co-|-Trzeci-|-RZEK> 
X  Cotrzecioroczny  p.  Cotrzecioletni. 
XCotygodniowie,  X  Cotygodniowo  przy s.,od  Co- 
tygodniowy, co  tydzień.     <Co  +  Ten  -f  DZN> 
XCotygodniowo  p.  Cotygodniowie. 
X  Cotygodniowy  co  tydzień  przypadający. 
[Cować,  a,  al  i  C.  ś]  p.  Cofnąć. 
[Cowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Cować. 
[Cowanie    się,   a   ś.,    blm.]    czynność    cz.  Co- 
wać ś. 

Cowieozorny  co  wieczór  wykonywany  a.  przypa- 
dający: Już  nieledwie  w  zupełną  niepamięć  za- 
częły iść  cowieezorne  modlitwy.  Kaczk.  <Co-}- 
Wieez6r> 
[Cownąć,  nie,  nąt  i  0.  ś.]  p.  Cofnąć. 
Coż,  czegóż,  blm.  I.  [C]  p.  I.  i  2.  Cóż:  Cożeś 
ty  rozum  stracił?  Sienk.  Cożbyk  nie  wiedział? 
2.  fC.  kole,  fC.  kolwie,  fC.  kolwiek  i  fO. 
koli  p.  Cokolwiek:  Wszytko  C.  koli  chciał.  O. 
by  koli    miał.     Czymże  koli.   <Co-|-Że> 

[Coże,  ozegoże,  blm.]  p.  Cóż:  Da  C.  robić! je- 
den przy  drugim  usiędzie.  Fred.  A.  C.  se  pan 
do  mnie  upatrzył?  Sienk. 

XCożkolwlek  p.  Cokolwiek:    C.  bądź,   przecie 
mu  chwałę  przyniesie.  Oss. 
t  Coż-toż  p.  I.  Coś. 

[Cóf  I  cóf !  CÓf !]  wołanie  na  krowy  i  konie,  żeby 
ś.  cofnęły. 

[Cola,  y,  Itn.  yl  p.  Czulka. 
[Cótka,  I,  Im.  i]  p.  Czulka. 
Córa,  y,  Im,  y  p.  Córka;    Jaki    świder,    taka 
dziura;  jaka  matka,  taka  C.  Prz.    "Wesołe  córy 
Grecji  =  nierządnice,  hetery.      <COR> 


m 


CÓRCZT 


CUDACTWO 


XCórozy  y.  Córeczny. 

[Córczynj  p.  Córeczny. 

Córczysko,  a,  Im.  a  ni.  p.  Córka:  Aż  tu  mnie 
jednej  nocy  to  C.  w  obliczu  ludzi  zaparło  ś. 
głośno.  Slow. 

Córeczka,  I,  Im.  I  I.  p.  Córka:  Pani  Daradz- 
kiej  C.  Prz.  {=kobieta  sama  sobie  łatwo  radę  da- 
JĄca).  2.  f  dzieicczynka :  C.  malutka,  poimana 
z  ziemi  Izraelskiej,  na  posłudze  żony  Naamano- 
wej  była.  Skar. 

X  Córeczny,  xCórc2y,  [Córczyn]  przym.  od 
Córka:     Wnuk  C.=po  córce. 

LCórek,  rka,  Im.  rki]  p.  Carek. 

[Córeńka,  I,  Im.  i]  p.  Córka. 

Córka,  I,  Im.  i,  Córa,  f  Córa,  [Cerka,  Cera]  I. 

dziecko  płci  żeńskiej  w  stosunku  do  rodziców:  Trzy 
piękne  córki  było  nas  u  matki.  Mick.  Jaki  bo- 
chen, taka  skórka;  jaka  matka,  taka  C.  Prz. 
C.  rodzona,  przybrana  a.  adoptowana.  C.  chrzest- 
na (-dziewczynka  a.  kobieta  trzymana  przez  kogoś 
do  chrztu).  Przen.:  C.  dumy  zuchwałość.  Oss. 
(  =  skutek).  U  kozaka  żona  burka,  a  nahajka  C. 
Prz.  2.  przen.  mieszkanka  jakiegoś  kraju  w  .'ito.tun- 
ku  do  niego:  Córki  Syonu.  Kórz.  (  =  Żydówki).  Jako 
C.  Francji,  czyli  księżniczka  krwi  królewskiej, 
była  związana  z  domem  Kondeuszów.  T.  K. 
Córki  jerozolimskie.  Wuj.  (=mieszkanki  Jerozoli- 
my). 'My.  Córeczka,  Córuchna,  Córunia,  Córu- 
sia,  Córuś,  Córunieczka,  x  Corunia,  X  Corusia, 
X  Córuchna,  [Coruś,  Córusieńka,  Córeńka,  Có- 
ruleńka,  Coreszka,  Córula,  Córulinka,  Corulenka, 
Corulinka,  Córuchna,  Ceruchna,  Ceruchniczka, 
Cerka,  Ceruszka,  Cerzyczka,  Cerulka,  Cyruszka]. 
Zgr.  Córczysko.   <COR> 

Córuchna,  y,  Im.  y  p.  Córka. 

'Córula,  i,  Im.  e]  p.  Córka. 

Córuleńka,  i.  Im.  I]  p.  Córka. 

Córulinka,  I,  Im.  i]  p.  Córka. 
Córunia,  i,  Im.  e  p.  Córka. 
Córunieczka,  i,  Im.  I  p.  Córka. 
Córusia,  I,  Im.  e  p.  Córka. 
[Córusieńka,  I,  Im.  i]  p.  Córka. 
Córuś,  i,  Im.  e  p.  Córka. 
[Cóś,  czegoś,  blm.j  p.  Coś. 
[Cóści]  p.  I.  2.  Coś. 
[Cóść]  p.  I.  2.  Coś. 

1.  Cóż,  [Coż,  Cóże,  Coże,  Czóż,  Cos]  z.  I 
2.  [C.J  któż:  C.  ty  jezdeś  ?  —  Ja  jezdem 
sierota.     <Co-|-Że> 

2.  Cóż,  [Coż,  Cóże,  Coże,  Czóż,  Cos]  ])rzys. 
czegóż,  pocóż,  czemuż:  C.  mię  ty  tak  żałujesz, 
gdy  mi  nic  nie  darujesz?  2.  czyż:  Cóżbym  ja 
ciebie  cieszyć  chodziła,  gdybym  ja  o  tobie  nie 
myślała?  C.  to  dużo  potrzeba,  żeby...?  3.  [C. 
aie]^ jakżeby  nie:  Płakała  dziewczyna,  C.  nie 
miała  płakać?  4.  [0.  tóż]  -  tak  zaraz:  Nie 
będę  taki  głupi,  jak  ty,  żeby  0.  tóż  wziąść, 
co  zapłacjj;. 

[Cóże,  czegoże,  blm.J  I.  p.  Co.  2.  p.  I.  i  2.  Cóż 
[Ćpać,  a,  al]  p.  Ciepnąć. 
f  Cregiele,  I,  blp.  p.  Ceregielą. 
Cubrot,  u,  Im.  y  gor.  pokład  z  desek  w  podszy- 
biu.    <Nm.  Zubrett> 

Cubrzyó  się,  y  ś.,  yt  ś.]  p.  Cąbić  ś. 

Cuc,  a.  Im.  ej  p.  Ciucla. 

Cucą,  y,  lui.  ej  |i.  Ciucla. 

Cucek,  cka,  Im.  ckl]  p.  Ciucla. 
Cucenie,  a,  l)im.  czynność  cz.  Cucić.    <CUT> 
X Cucenie    się,    a    ś.,    blm.,    czynność  cz.  Cu- 
cić ś- 


p.  Co. 

bidny 


1. 


t  Cuch,  u.  Im.  y  I.  p.  Czuch:  wSledziłem  zwie- 
rza w  boru,  śledził  w  lesie  j,''łucnym,  włóczyłem 
ś.  cały  dzień,  jeżdżjjc  za  psim  cuchem.  Pot.  2. 
smród,  odór:     Smrodliwe  cuchy.  Susz.  <CUCH> 

[Cucha,  y.  Im.  y]  p.  Czucha:  Szaty  otworzy- 
ste,  by  C.  turecka,  (ioł.     <j).    Czucha> 

Cu^jhnąć,  nie,  nąl,  [Cuchnieć]  wydawać  przykry 
zapach,  śmierdzieć,  trącić:  Ta  zwierzyna  już 
cuchnie.  Mięso  świszczów  bardzo  zwierzyną 
cuchnie.  Nieos.:  Cuchnie  mu  z  ust  C  =  czuć). 
Przen.:  Itęce  i  usta  ludzi  upadłych  jeszcze  cuch- 
nęły oliarami  bałwochwalskieini.  Herb.  Książę- 
cia,  coby  Niemceiu  nie  cuchnął,  niema.  Krasz. 
Im  świeższe  szlachectwo,  tym  więcej  cuchnąca 
duma.  Rzew.     <CUCH> 

[Cuchnieć,  e,  al]  p.  Cuchnąć. 

Cuchnienie,  a,  blm.  ;>.  C'(ohnięcle. 

Cuchnięcie,  a,  blm  ,'  Cuchnienie,  f  Czuchnienie 
czynność  cz.  Cuchnąć. 

XCuchny  fin-hnący,  śmierdzący. 

xCuchthauz,  u,  im.  y  dom  poprawy,  wiezienie: 
Za  takie  cnoty  odsyłają  do  cuchthauzu.  Oss. 
<Nm.  Zuchthaus> 

XCuchthauznlca,  y,  Im.  e  forma  ż,  od  Cucht- 
hauznlk. 

XCuchthauzniczy  przym.  od  Cuchthauznlk. 

XCuchthauznik,  a,  Im.  cy  ten,  co  odsiaduje  ka- 
rę w  cttchthauzie. 

XCuchthauzowy  przym.  od  Cuchthauz:  Stróż  C. 

Cucić,  i,  II,  XCZUCIĆ,  [CudzIĆJ  przywracać  ko- 
goś do  zmysłów,  ocucać,  krzepić,  rzeźwić :  C.  ko- 
goś z  omdlenia.  Środki  cucące,  lek.  (remedia 
analeptica)- /efcars<(/'rt  orzeźwiające.  XC.  ś.  od- 
zyskiwać zmysły,  przychodzić  do  siebie,  odzyski- 
wać siły.  Przen.:  Wdzięki  pięknej  Likory  zda- 
wały ś.  C.   <CUT> 

XCucidlo,  a.  Im.  a  narządzie  do  robienia  licz- 
nych, jednoczesnych  nakłuć  skóry. 

[Cuciu]  nieod.  dziec.  p.  Ciuciu. 

[Cucka,  i,  Im.  i]  p.  Ciucla. 

1.  [Cucu]  nieod.  dziec.  p.  Ciuciu. 

2.  [Cucu] :  A  C,  a  C!  w.  przy  odganianiu 
psów,  o.  pójdziesz ! 

[Cucylt,  a,  Im.  i]  I.  wrjżeł.  2.  fog.  =  a.)  pies.  b) 
policjant. 

Cud,  u,  Im.  a  a.  Xy,  XCudo  I.  zjawisko  nie 
wynikaj(ice  z  praw  przyrod;/,  zrządzenie  czynnika 
nadprzyrodzonego:  Chrystus  czynił  cuda.  Sły- 
nąc cudami.  Obraz  cudami  wsławiony.  Mick. 
Ciebie  niebo  obwieściło  cudem.  Mick.  Cudy  czy 
moc  piekła?.  Ciidem  uszedł  śmierci.  Mick.  Prze- 
kleństwo: [Żeby  na  ciebie  C.].  2.  zdarzenie  a. 
zjawisko  nadzwyczajne,  osobliwość,  jenomen:  Siedm 
cudów  świata.  Ósmy  C.  świata.  C.  piękności 
(  -  szczyt,  ideał).  Cuda  opowiad.ał  o  męstwie 
Czarnieckiego.  Oss.  Zapał  tworzy  cudy.  Mick. 
Cudów  dokazywać  (=  czynóio  nadzwyczajny vh,  zdu- 
miewających). Okrzyki  podzivv-u:  (Cudy,  Cu- 
ci e  ń  k  i.  Cudeńka,  C  u  d  e  c  z  k  i,  Cudy  p  o- 
m  i  a  n  y,     C  u  il  y    n  i  e  w  i  d  y.    Co    za    c  u  d  aj. 

ŁCo  C]  =  niesłychanie,  nadzwyczajnie:  Taki  do- 
ry,  co  C.  3.  X  cudactwo,  dziwactwo,  ekscen- 
Iryczność,  chimera,  szaleństwo :  Cuda  wyrabiał  na 
weselu,  skakał,  pląsał,  koziołki  wywracał.  Oss. 
[C.  To]M]^- dokazywać.  Zdr.  [Cudeczekj.  <CUD> 
Cudacki  p.  Cudaczny:  Ubranie  cudackie.  Po 
cudacku   przys.    jak  cudak,  cudacznie. 

Cudactwo,  a,  Im.  a  I.  jioslępowanie  cudackie, 
dziwactwo,  dziwaczność,  śmieszność.  2.  dziw,  dzi- 
woląg, niestworzone  rzeczy:     Coś  ty  za  C.  ulepił? 


óbQ 


CUDA€ZEĆ 
Cudp"7eć,  eje   al,  xCudaczyć  ś.   ftnwać  4.  cu- 

dakitiii,  dziwaczek. 

Cudaczek,  czka,  Im.  czki  I.  xp  Cudak:  My- 
ślę, czy  ś.  ów  drżący  skrzywiony  O.  nie  da 
zgła.sk.-ić  przekazem  łakoci  lub  cacek.  Przyb.  2. 
bot.    a)  |..  Dziwaczek,  b)  p.  Wieńczelina. 

Cudaczenie,  a,  bim.  I.  czynność  cz.  Cudaczeć. 
2.  czynno.ść  cz.  Cudaczyć. 

X  Cudaczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Cu- 
daczyć ś. 

Cudaczka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Cudak. 

Cudacznie  przys.  od  Cudaczny:  Wykrzywił  ś. 
do  niej  O.  Krasz. 

Cudacznik,  a,  im.  I  bot.  p.  Jakota. 

Cudaczność,  i,  bim.  rz.  od  Cudaczny. 

Cudaczny,  Cudacki  dziwaczny,  ekscentryczny,  cM- 
meryczny^  śmieszny :     Człowiek  C.     Ruch  C. 

Cudaczyć,  y,  yl  I.  cudakiem  hyć,  dziwaczyć,  gry- 
masić, kaprysić:  Nie  dogodzi  mu  nikt,  zawsze 
cudaczy.  Oss.  2.  Xco=7wm<5,  plątać,  wikłać:  C. 
sprawtf.    xC.  i.  p.  Cudaczeć. 

Cudak,  a,  Ira.  i  I.  osoba  a.  rzecz,  dziwnie  wy- 
glądająca: Gdy  mię  za  Cygankę  Jejmość  kaza- 
ła ubrać,  wszyscy  ś.  na  mnie,  jak  na  cudaka 
jakiego,  patrzyli.  L.  [C.  z  krzywego  drzewna]  - 
dziwak,  człowiek  cudaczny.  2.  a.  [Cudnik]  dzi- 
wak, oryginał,  ekscentryk,  ,  chimeryk :  Cudakowi 
nikt  nie  dogodzi.  Oss.  X Święty  C.  =  człowiek 
przesadnie  nabożny,  bigot,  nahożniś.  3.  X  cudo- 
twórca: Niemasz  cudaka  nad  mojego  ś.  Anto- 
niego. Oss.  4.  f  kuglarz:  Nie  trzeba  lekko  wa- 
żyć ludzi,  co  pod  postaci?^  błaznów  i  cudaków 
po  świecie  biegają.  Kłok.  5.  [C.]=a)  osobliwość, 
cudo:  C.  za  gudak.  Frz.  {^nieicielka osobliwość). 
b)  bałwan  słomiany.     Zdr.   XCudaczek.     <CUD> 

Cudat,  u.  Im.  y  szew.  spód  obuwia,  <Nm. 
Zuthat> 

[Cudeczek,  czka,  Im.  czkl]  p.  Cud. 

[Cudeńka,  ów,  blp.]  p.  Cud. 

[Cudeńki.  ów,  blp.]  p.  Cud. 

XCudko,  a,  Ini.  a  p.  Cudo:  Ta  dziecina  pra- 
wie C.  Oss. 

Cudnie  przys.  od  Cudny:  Dom  O.  murowany. 
Górn.  Smak  lodu,  a  czysta  C.  Mlek.  Plany 
Robaka  pojął  i  wykonał  C.  Tadeusz.  Mick. 
(  :  -  wybornie,  doskonale,  znakomicie),  f  Tyle  ci 
gładkości  przybyło,  aże  mi  C.  Sienk.  (= dziw- 
no), j  Niecudnie  mi  już  z  Niemcami  ś.  poty- 
kać. Sienk.  ('  =  ;ue  dziwota,  nie  nowina),  f  On  ich 
niecudnie  przyjął.  Leop.  (—niegrzecznie),  -j-  Mil- 
czeć młodemu  cudniej,  niżll  wiele  mówić.  Prz. 
(  =. przyzwoicie]).    <  C DD  > 

ICudnlk.  a,  Im.  cy]  p.  Cudak. 

[Cudno]  dziwno:     C.  mu  było. 

Cudność,  i,  blm.  rz.  od  Cudny:  Jadwiga  by- 
ła niei)()spolitej  urody  i  eudnosci.  Biel.  M. 

Cudny  I.  dzitony,  wart  podzirim,  zadziwiający,  ła- 
ja mniczy :  Kobiety  mają  C.  talent  domysłu.  Opo- 
wiada dzieje  tej  cudnej  topieli.  Mick.  -j-Nie  cudna 
temu  chłopu  wojna.  Sienk.  C=;  me  nowina).  2.  piękny, 
cuaowny,  śliczny,  prześliczny,  czar owny,  czarujący,  za- 
cfiwycający :  Piękną  byłaś  śpiącą,  lecz  teraz  cudną 
mi  s.  zdajesz.  Niem.  Cudna  mieszczka.  Gom.  3. 
-J-  komu  wdzięczny,  miły,  przyjemny :  Drzewo  oczom 
cudne  a  ku  wejźrzeniu  rozkoszne.  Leop.  4. 
■f  grzeczny,  uprzejmy,  przyzwoity.  5.  anat.:  Cudna 
siatka  (rete  mirabile)  -  niektóre  rozgałęzienia 
drobnych  naczyń   krwistych.      <  CUD  > 

Cudo,  a,  Im.  a  I.  Xp.  Cud:  C.  zmartwych- 
wstania Pańskiego.  Karnk.  Nadludzkie  tobie  C. 
muszę  wyspowiadać.  Mick.  Słowo  cud  swoich.  2. 


CUDOWAĆ 

dziwna  rzecz,  dziw:  O  C!  wygrał  jeszcze.  3. 
X istota  dziwaczna,  potwór,  straszydło:  Nie  małpa, 
nie  pies,  nie  wilk,  nie  kozieł,  ot  jakieś  C.  Oss. 
Święty  bił  ś.  w  piersi;  a  oto  jedną  rażą  w  koń- 
cu komina  pokazało  mu  ś.  jakieś  C.  Oss.  (—dja- 
bel).    Zdr.  X  Cudko.     <CUb> 

XCudodzlej,  a,  Im.  e  p.  Cudotwórca.  <CUD-t- 
DZIE> 

t  Cudomówny  mówiący  o  cudach.  Kn.  <CUD4' 
MOW> 

Cudonęta,  y,  Ira.  y  bot.  (mussaenda)  roi.  9  ro- 
dziny marzuitowatych.     <?> 

XCudoplodny  czyniący  wiele  cudów:  Niezwięd- 
łe  kwiaty  cudopłodnego  umu.  Bonk.  <CUD-f- 
PŁOD> 

f  Cudopręty  prętem  cuda  czyniący :  Mojżesz  C. 
<CUD+PRĘT> 

XCudorodny  dający  początek  cudom:  Cudo- 
rodne  Cyrcy  gmachy.  Otw.  (  -  w-  których  cuda 
czyniono).     <CUD-f-ROD> 

xCudosławnie  przys.  od  Cudoslawny :  ]\Iąż  ten 
po  dziś  dzień  wielom  świeci  C  <  CUD  -f- 
SŁOW> 

XCud0Sławny  cudami  słynący. 

[Cudostworny]  niezuykły,  niesłychany:  Opowia- 
da cudostworne  rzeczy.     <CUi)-f Z4-TW0R> 

[Cudośny]  cudaczny,  dziwaczny,  śmieszny:  Świszcz 
różne  cudośne  bierze  na  lŚ.  ciała  ułożenia. 
<CUD> 

X Cudotwórca,  y,  Im.  y  p.  Cudotwórca:  Onych 
fałszywych  cndotwoi-eów  pożarł  zakręt  wód. 
Birk.  <CUD-(-TWOR> 

t  Cudotworczyna,  y,  Im.  y  p.  Cudotwórczynl : 
Wszystkicheś  cudów  ty  C.  Susz. 

XCudotwornie  przys.  od  Cudotworny. 

XCudotworność,  I,  blm.  p.  Cudotwórczość :  0. 
zabobonna,  czartowska.  Kn.  (-magja  czarna). 

XCudotworny  p.  Cudotwórczy:  Obraz  C.  Steb. 
Cudotworna  wymowa.  Dm.  Oblicze  cudotworne. 
Krasz.  O!  z  wieków  C.  synu  byczej  skóry. 
Boh.  (o  bizunie). 

XCudotworstwo,  a,  blm.  p.  Cudotwórczość. 

t  Cudotworzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cudo- 
tworzyć. 

t  Cudotworzyć,  y,  yl  czytiić  cuda. 

Cudotwór,  oru,  Im.  ory  I.  cudowne  zjawisko, 
cud:  Pilawito!  cudotworze  męstwa.  Wor.  2. 
Xpotwór,  monstrum:  Nie|  rzyjaciel,  co  zmyślne 
układa  postury  przyjaciela,  jest  rai  C.  natury. 
Min.     <CUD-|-TWOR> 

Cudotwórca,  y,  im.  y,    XCudotworca,    XCudo- 

dzlej  ten,  co  czyni  cuda:  XC.  szalbierski  a.  czar- 
towski  =  czarnoksiężnik. 

Cudotwórczość,  i,  blm.,  Cudotwórstwo,  xCudo- 
tworstwo,  XCudotwornoŚĆ  moc  czynienia  cudów: 
Zachwiał  ś.  w  wierze  w  C.  twej  dłoni.     Kaczk. 

Cudotwórczy,  X  Cudotworny  czyniący  cuda,  cu- 
downy:    Laska  cudotwórcza.  Przyb. 

Cudotwórczynl,  i,  Im  e,  f  Cudotworczyna  for- 
ma ż.  od  Cudotwórca. 

Cudotwórstwo,  a,  blm.  p.  Cudotwórczość. 

Cudować,  uje,  owal  I.  a.  [C.  ś.]  dziwactwa 
wyprawiać,  dziwaczyć,  cudaczyć,  grymasić,  kapry- 
sić: Cudujesz  z  czeladzią  bez  końca;  jeśli  bę- 
dziesz tak  cudował,  nie  utrzymasz  sługi.  Oss. 
2.  dokazywać,  zbytkowaól  To  mnie  odpędzali,  to 
mnie  bili,  to  Bóg  wie  nie  jak  cudowali.  Kon. 
(^pastwili  i.,  znęcali  i.,  wydziwiali).  3.  niszczyć, 
psuć.  4.  unimyślać.  ^wyrządzać  obelgę.  C.  Ś.  I. 
X  czemu  a.  czym  dziwić  ś.,    dziwować  ś.,    lubować 


351 


CUDOWANIE 

ś.,  zachwHcać  i.:  Zastał  go  w  kościele  na  mo- 
dlitwie, której  8.  cudował  bardzo.  Birk.  Pierw- 
szy raz  w  życiu  wschód  słońca  zobaczywszy, 
cudował  ś.  ani  ś.  nacudował.  Oss.  Dziś  to  tyl- 
ko stare  wspomnienie,  to  uczucie  artysty,  co  ś. 
cuduje  dziełem  Bożym.  Krasz.  2.  [C.  ś.]  p.  Cudo- 
wać: Zwyczajnie  dziewczjrna  cuduje  ś.  Kow. 
Dziecko  ś.  cuduje,  3.  [C.  ś.]  dokazywać,  hałaso- 
wać.    <CUD> 

[Cudowanie,  a.  Im.  a]  czynność  cz.  Cudować 
i  Cudować  ś.:  wszystkie  cudowania  okazały  ś 
na  nic.  Kon. 

Cudowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.   Cudo- 

W3.Ć    ś 

fCudowIdz,  a,  Im.  owie  widujący  cuda;  zabo- 
honnik.  Jan.   <CUD+WID> 

Cudflwisko,  a,  Im.  a  I.  zjawisko  nadzwyczajne, 
nadzwyczajnoić,  osobliwość,  fenomen:  Rok  po  roku 
zbieracie  tylko  cudowiska  i  wielkie  wypadki, 
zapominacie  o  pospolitym  życiu.  Krasz.  2.  yCzdzi- 
wienie,  podziw:  Słowem  jednym  go  uleczył  z  wiel- 
kim ludu  cudowiskiem.  Leszcz.    <CUD> 

Cudownie  przys.  od  Cudowny. 

Cudownik,  a,  Im.  cy  I.  xcudak,  dzttoak.  2.  [C.j 
cudotwórca:  Pieśń  o  dziadzie  cudowniku. 

Cudowność,  ł  I.  blm.  rz.  od  Cudowny.  2.  Im. 
i  rzecz  cudowna,  cud:  Antek  we  śnie  podziwiał 
te  wszystkie  cudowności.  Bał.  [Dzieją,  ś.  cudow- 
ności na  świecie]. 

Cudowny  I.  cudami  słynący,  cudotwórczy :  Obraz 
C.  Najświętszej  Marji  Panny.  Bóg  C.  Oss.  2. 
nadzwyczajny,  niezwykły,  osobliwy,  dziwny:  Cudow- 
ne ocalenie.  3.  cudny,  piękny,  prześliczny,  cza- 
rowny,  czarujący,  zachioycający;  znahnniUj,  prze- 
pyszny, wyborny,  przewyborny,  doskonały:  Cudow- 
na twarz.  C.  głos,  obiad.  4.  X  dziwaczny,  cu- 
daczny, cudacki,  kapryśny,  grymaśny :  Człowiek 
C.  Oss.  5.  astr.:  Cudowna  Wieloryba,  =  gwiazda 
zmienna  w  gwiazdozbiorze  Wieloryba.  6.  cheiu.: 
t  Kamień  C.  (lapis  (\\vmns)  ^  miedź  ałunowa. 

Cudo-ziele,  cudo-ziela,  Im  cudo-zioła  bajeczne 
ziele  cudowne]:  Najbardziej  nęciło  sierotkę  cudo- 
ziele,  rosnące  za  siódmą  górą  i  siódmym  duna- 
jem.  Zag.  <CUI)-fZIOŁ> 

■    fCudz  p.  Cudzy:  Wół  C.  B.  Sz.    Pakliby  kto 
C.  chciał  wnić.  B.  Sz.   <CUDZ> 

[Cudzać  się,  a  ś.,  al  ś.]  unikać  rodźmy :  Cego 
pan  szwagier  ś.  nas  cudza? 

fCudzar,  a,  Im.  owie]  dozomjąaj,  aby  bydło, 
przyprowadzone  na  rzeź,  było  zdrowe.  <Czcs.  cu- 
dar-- sędzia  ziemski  > 

[Cudząlożec,  żoa,  Im.  żoy]  p.  Cudzołożnik. 

Cudzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cudzić. 

Cudzić,  i,  II  I.  y.czyścić  skórą  u  zwierząt.  2.  [Cl 
=  a)  durzyć,  mamić  słowami,  b)  czyścić  (np.  stud- 
nię), c)  prze.iiewać  (np.  owies  przez  i)rzetak). 
d)  targać  za  włosy,  e)  śledzić,  f)  cucić.  3.  fbić, 
ćwiczyć,  chłostać,  smagać:  Turków  częstokroć  męż- 
ną ręką  cudził.  Wer.  Kucharz,  nim  sztokfiszu 
włoży  do  garka,  wprzód  go  wałkiem  cudzi.  Pot. 
f  C.  Ś.  czesać  i.;  przen.  szarpać  ś.,  targać  ś.: 
Potym  8.  cudzą  za  włosy.  Korcz.     <CUD> 

XCudzldlo,  a,  Im.  a  narzędzie  do  czyszczenia 
koni,  zgrzebło. 

Cudzo  przys.  od  Cudzy:  Mnie  już  w  tym  dwor- 
ku C.  było  i  trudno,  jak  w  pałacu.  Krasz. 
<CUI)Z> 

Cudzobiesie,  a,  blm.  skłonność  do  obczyzny,  po- 
pieranie cudzego,  ksenomanja:  Wyrazy  obce  je- 
dne zbogacają  język  rzeczywiście,  inne  wypły- 
wają z  leuisŁwa  umysłowego,  z  mody,  z  owej  liso- 


CUDZOZIEMCA 

nomanji,  z  „cudzobiesia"  słowiańskiego.  <CUDZ 
+Bies> 

xCudzojęzyozność,  I,  blm.  skłonność  do  mówienia 
obcemi  językami:  W  Rosji  panuje  C.  Spaś. 
<CUDZ-ł-JĘZ(YK)> 

fCudzokrain,  a,  Im.  owie  p.  Cudzoziemiec.  B. 
Sz.   <CUDZ-|-KRAJ> 

fCudzokrajny  cudzoziemski,  obcokrajowy:  Żony 
cudzokrajne.  B.  Sz. 

Cudzol(rajowiec,  wca,  Im.  wcy  a.  xwoe  p.  Cu- 
dzoziemiec :  Chociaż  cudzokrajowee,  ale  tegoż 
rodu.   God. 

Cudzołóstwo,    a,    Im.    a    p.    Cudzołóstwo. 
<CUDZ4-LEG> 

X  Cudzołóżca,  y,  Im.  y  p.  Cudzołożnik. 

X  Cudzolożczy  p.  Cudzolożny:  Związek  C. 

Cudzołożenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cudzołożyć. 

t  Cudzołożenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Cudzołożyć  ś. 

Cudzołożnica,  y,  Ira.  e  I.  forma  ż.  od  Cudzo- 
łożnik. 2.  •\ nałożnica:  Nic  sprośniejszego,  jeno 
miłować  żony,  jak  cudzołożnice.  Skar.  <CUDZ 
-f-LEG> 

f  Cudzotożniczy,  fCudzotożnikowy  przyro.  od 
Cudzołożnik:  Pełni  obrzydliwości  sodomskich, 
cudzołożniczych.  Birk. 

Cudzołożnic  przys.  od  Cudzolożny. 

Cudzołożnik,  a,  Im.  cy,  X  Cudzołóżca,  [Cudzą- 
lożec] jiopełniający  cudzołóstwo. 

fCudzołożnikowy  p.  Cudzolożniczy:  Oko  cu- 
dzołożnikowe.  Leop. 

Cudzolożny,  X  Cudzolożczy,  fCudzoIóski  gwał- 
cąaj  szóste  przykazanie:  Związek  C.  Cudzołożne 
latorośli.  Skar.  (—z  cudzołóstwa  zrodzone,  nie- 
prawe). 

Cudzołożyć,  y,  yl  I.  popełniać  cudzołóstwo:  Nie 
cudzołóż.  2.  ■\Vogo  -  doprowadzać  do  cudzołóstwa: 
Żonę  czyją  gdy  kto  jawnie  cudzołożył,  ten...  Sz. 
Przen.:  Dopuszcza  obyczaje  swe  tym  sposobem 
psować,  metlować  i  prawie  jakoby  C.  Wer. 
(=^j)suć,  zmieniać  na  gorsze),  f  C.  Ś.  ściągać  na 
s'ebie  hańbę  cudzołóstwem.  <CrDZ-|-LEG> 

fCudzoIóski  p.  Cudzolożny:  W  mniemane  a. 
raczej  w  cudzołóskie  małżeństwo  poszły.     Skar. 

Cudzołóstwo,  a.  Im.  a,  x  Cudzołóstwo  stosunek 
cielesny  z  cudzą  żoną  a.  mężem,  złamanie  wiary 
7nałżeńskiej. 

fCudzomil,  a,  Im.  owie  ten,  co  hdń  cudze: 
Niechby  tego  psi  kąsali,  kto  ś.  od  żony  oddali, 
C.  Petr.  <CUDZ+MrŁ> 

XCudzomyŚlnoŚĆ,  i,  blm.  skłonność  do  poshigiwa- 
nia  ś.  cudzemi  nn/ślami:  W  Rosji  panuje  C.  Spa$. 
<CUDZ4-MY(SŁ)> 

[Cudzopaniec,  ńt.a.  Im.  ńcy]  włościanin  z  ma- 
j(itku  innego  pana,  cudzy  poddany.  <CUDZ-|-Pan> 

XCudzopańskl  do  innego  pana  należący. 

fCudzorodak,  a.   Im.  cy  p.  Cudzoziemiec:    Od 

cudzorodaków  kościół  był  splugawiony.  Leop. 
<CUDZ4-R0D> 

t  Cudzorody  do  cudzego  narodu  należąaj,  cudzo- 
ziemski. 

f  Cudzostronny  z  ołwej  .<<trony  pochodzący,  obcy, 
cudzoziemski:  Mars  w  cudzostronnych  oręż  ręku 
składa.  IIul.  <CUDZ+STRZEN> 

fCudzowloŚciec,  ćca,  Im.  ćcy  włościanin  z  obce- 
go majątku.  St.  Lit.  <CUDZ+WŁOD> 

Cudzowola,  i,  blm.  uleganie  cudzej  woli,  podleg- 
łość, niewola,  zależność:  Swawola  do  cudzowoli 
wiedzie.  Prz.   <CUDZ+WOL> 

t  Cudzoziemca,  y.  Im.  y  p.  Cudzoziemiec.  B. 
'   Sz.   <CUDZ-}-ZIEM> 


a&^ 


dz 


CUT)ZOZIEMCOWY 

tCudzozIemcowy   i>.  Cudzoziemczy:   Z  njk  cii- 

oziemcowych  nie  będziecie  ofiarować  chleba 
Bogu  waszemu.  Leop. 

Cudzoziemozeć,  eje,  al,  Cudzozlemozyć  ś.  sta- 
wać i.  cudzoziemcem,  wynaradawiać  i. 

Cudzoziemczenie,  a,  blin.  I.  czynność  cz  Cu- 
dzoziemczeć.  2.  czynność  cz.  Cudzozlemczyć. 

Cudzoziemczenie  się,  a  ś.,  blra.,  czynno.sć  cz. 
Cudzozlemozyć  ś.:  Manja  cudzoziemczenia  6. 
Szuj. 

Cudzoziemczy,  tCudzozIemcowy  przyrn.  o(l  Cu- 
dzoziemiec: lieszta  póipi(^ta  kroci  składałaś. 
z  zaciiigów  eudzozieinczycli  C-z  cudzoziemców 
złożonych).  Szaj. 

Cudzozlemozyć,  y,  yl  »«  cudzoziemca  przerabiać, 
ywnaradatciać.  C  Ś,  p.  Cudzozlemozeć. 

Cudzozlemczyzna,  y,  Im.  y  I.  a.  Cudzoziemszczy- 
zna, XCudZ0zlemstW0  wszystko,  co  cudzoziemskie: 
Zamiiowanie  cudzozieinczyzny.  2.  y^Mlecialoić 
z  języka  obcego,  barbaryzm.  Kopcz. 

+  Cudzoziemlanln,  a,  Im.  anie  p.  Cudzoziemiec. 

Cudzoziemiec,  mca,  im.  moy,  f  Cudzoziemca, 
tCudzozlemlanin,  Cudzokrajowiec,  fCudzokrain, 
t  Cudzorodak  człowiek,  pochodzący  z  obcego  kraju, 
obcokrajowiec:  Jesteście  między  cudzoziemcami, 
lako  rozbitowie  na  brzegu  cudzym.  Mick.  XA1- 
boż  ja  tu  C?  Oss.  (  =  czyż  ja  ś.  na  hjm  nie  znam?). 
X  Cudzoziemcowi  to  mówić.  Oss.  (-temu,  co  ś. 
na  tym  nie  zna).  X  Jaki  rai  C. !  Oss.  ( z.  a)  udaje, 
ie  L  na  tym  nie  zna;  b)  udaje,  że  odebrał  odmien- 
ne od  innych  tuychowanie) .    <CUDZ4-Z1EM> 

Cudzoziemka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Cudzozie- 
miec. 

Cuiizoziemskl  I.  z  obcego  kraju  pochodzący,  obcy, 
obcokrajowy,  zagraniczny,  nie.'iwojski,  niekrajowy : 
Jeżyk  C.  Akcent  C.  Wojsko  cudzozit-mskiego 
autoramentu  (=najemne).  Z  cudzoziemska  a.  Po 
cudzoziemsku  przys.=y«fc  cudzoziemiec:  Z  cudzo- 
ziemska ubrany.  P-  Kocli.  2.  bot.:  Iwa  cudzo- 
ziemska p.  Żywotnik.  3.  Xlek.:  Clioroba  cudzo- 
ziemska p.  Przymiot. 

t  Cudzoziemskie  przys.  od  Cudzoziemski,  po  cu- 
dzoziemsku, z  cudzoziemska. 

xCudzozlemstwo,  a,  Im.  a  1.  p.  Cudzozlemczy- 
zna: Sposobili  do  cudzozierastwa  starycli  i  rało- 
dycii  umysły.  Stasz.  2.  zb.  cudzoziemcy:  Pełno 
tara  cudzozierastwa.  L. 

Cudzoziemszczyzna,  y.  Im.  y  p.  Cudzozlemczy- 
zna. Kórz. 

Cudzy, tCudz,[Cuzy]  \.do  kogo  innego  należący: 
Cudza  własność.  Bawić  ś.  cudzym  kosztem.  Cudze- 
mu psu,  cudzemu  koniowi  i  cudzej  żenię  nie  trze- 
ba dowierzać.  Prz.  Cudzą,  pracą  rad  swego  psa 
goni.  Błaż.  Z  cudzego  konia  i  w  pół  drogi  zsia- 
daj. Prz.  Cudze  kraje  (  =  obce,  cudzoziemskie,  za- 
graniczne). Dziewięć  grzechów  cudzych  (-grze- 
chy innych,  za  które  na  na.t  wina  spada)  Nie  bę- 
dziesz miał  bogów  cudzych  prze  demną,.  [Cudzych 
bogów  szukać  (  =  zwracai  i.  w  jakiejkolwiek  spra- 
wie do  ludzi  obcych  z  pominięciem  bliższych).  XC. 
\oń  =  nie  własnego  chowu:  Tu  żadnego  cudzego 
konia  nie  obaczysz,  wszystkie  mego  chowania 
Kras.  Cudze,  ego,  blm.  rz.  cudza  własność:  Cudze 
zawsze  lepsze.  Prz.  Na  cudze  patrzeć  oczy  bo- 
lą. Prz.  Cudzego  nie  ruszaj.  Cudze  chwalicie, 
swego  nie  znacie.  Len.  2.  obcy,  nietutejszy,  cu- 
dzoziemski: C.  człowiek.  Mick.  Litwince  nudno 
między  Litwinami,  bo  ukochała  cudzego  mło- 
dzieńca. Mick.  C,  ego,  Im.  y  rz.  I.  X cudzoziemiec. 
-•  [C.]  =  "»«  swój,  nie  krewny.    <  CUDZ  > 


CUGLIĆ 

XCudzymów,    owu,    Im.    owy   p.    Cudzysłów. 

<CUDZ+MOW> 

Cudzysłów,  owu,  Im.  owy,  x  Cudzymów  gram. 
I.  znak  przestankowy,  oddzielający  słowa,  przyta- 
czane dosłownie,  od  słów  autora.  2.  Y,wyrazy,  obje' 
te  tym  znakiem.   <  CUDZ-|-SŁOW  > 

Cug,  u,  im.  I,  fCog  I.  zaprząg  szeiciokonny 
(niek.  czterokonny)  jednej  maści :  Cugiem  jechać 
(=w  poszóstnej  karecie).  Pierwsi  nasi  nie  jeź- 
dzili cugiem  rodzice.  Min.  Kto  trzyma  cugi, 
ten  lezie  w  długi.  Prz.  Bogatego  wiozą  cugi, 
ubogiego  niosą  sługi.  Mick.  2.  f jedna  para 
z  trzech  cugowych :  Przeprzęgam  konia  z  pierw- 
szego cugu  na  ostatni.  Kn.  Cugu  jednego  ko- 
nie. Kn.  (=jednego  zaprzęgu).  Cugu  jednego  wó- 
zek. Troć.  (-do  którego  jedną  parę  koni  zaprzę- 
gają). 3.  t  kurs  drogi  w  ciągu  dnia :  Mia- 
łem jeszcze  dziewięć  cugów  do  Belgradu. 
Kłok.  4.  ■^  odległość,  przestrzeń  :  Nowogród  da- 
lekim bardzo  cugiem  leJiy  od  Kijowa.  Błaż. 
5.  -^ przeciąg  czasu,  długość,  trwanie:  Długosz 
tylko  ośmią  lat  C.  panowania  Ziemiomysło- 
wego  wymierzył.  Błaż.  6.  f przebieg,  bieg:  To 
jest  pewne  lekarstwo  w  tym  cugu  żywota. 
Gosł.  7.  ciąg,  pasmo:  Pisać  jednym  cugiem. 
X  Noc  prześpię  jednym  cugiem.  Koch.  X  Idąc 
zwycięstwa  szczęśliwego  cugiem,  jeden  posiłek 
posyła  po  drugim.  P.  Koch.  8.  posunięcie  Jigury 
w  szachach  a.  w  loarcahach:  Partję  przerwano  na 
przedostatnim  cugu.  Prus.  Przen. :  Z  góry  prze- 
widziałem wszystkie  jego  cugi.  Prus.  (  =  sposo- 
by, wybiegi).  9.  C.  w  piśmie  -  sztrych,  zakręt,  za- 
krętas, j/ociągnięcie  piói-a.  10.  f  C.  w  oraniu  =je- 
dna  brózda.  II.  f  C.  w  ciągnieniu  ^rfro^-a  odbyła 
przy  ciągnieniu  w  jednym  kierunku,  jedno  pociąg- 
nięcie. Kn.  Przen.:  Jednym  cugiem  poszedłem 
do  wsi.  Troć.  (~nie  zatrzymując  ś.).  12.  prąd  po- 
wietrza, przeciąg,  przeioiew :  W  tym  mieszkaniu 
są  cugi.  Komin  ma  dobry  C.  13.  fC.  wody=:bieg, 
prąd:  Nil  siedmią  cugów  (-ujść,  kanałów)  wali 
.<■.  otwarty.  Zebr.  14.  pociąg  kolei  żelaznej.  15. 
orszak,  świta.  16.  fC.  puścić  =  a)  ustępować: 
Puszczam  C.  komu,  ustępuję  komu  placu.  Kn. 
b)  praw.  pozwalać  przeciwnikowi  na  złożenie  przy- 
sięgi: W  sprawach  kryminalnych  nie  ma  być 
C.  puszczan  do  przysięgi.  Sz.  17.  gm.  smak  a. 
zapach:  Nie  złapałem  jeszcze  cugu  toj  wódki 
18.  kosz.  brzeg,  ('taczający  dokoła  loieko,  uple- 
ciony na  końcach  sztak,  tworzący  rodzaj  jilaskie- 
go  warkocza.  19.  myśl.  ciągnięcie,  przelot  ptaków. 
20.  praw.  precedens,  fsekwela,  -fpochop,  wzór 
do  sądzenia  spraiiry.  Kn.  21.  w  Im.  pusz.  rowki, 
w  których  kula  przy  loy strzale  obraca  ś.  22.  woj. 
część  kompanji,  pluton:  Kompanja  maszerować 
ma  cugami.  Łs.  Niech  zaciągnie  ś.  drugi  w  księ- 
dza Kiejstuta  cugi.  Mick.  (—szeregi).  Zdr.  [Gu- 
zek].   <Nm.  Zug> 

(Cugant,  a,  Im.  y]  p.  Cugowiec.  <Cug,  z  koń- 
cówką niby  Łć.> 

Cuglel,  gla,  częś.  Ira.  gle,  [Cugla]  I.  jms  rze- 
mienny, służący  do  kierowania  końmi,  lejc,  lic,  wo- 
dza: Z  ręku  inu  ś.  C.  wywinął,  i^i^or.  Cugle  po- 
puszczać, skracać.  Przen.;  Puśeić  cugle  namięt- 
nościom. Każ  ująć  cugli  tak  wielkiemu  mieniu. 
Chr.  Swywola  nie  zna  cuglów.  Oss.  2.  sznury  do 
ściągania  sieci.    <Nm.  Ziigel> 

[Ćugla,  i,  Im.  e]  p.  Cuglel. 

euglenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cugllć. 

Cuglić,  i,  II,  X  Cuglować  cugle  zakładać,  kiełz- 
nać:    Czemu  ich  nie  siodłacie?  czemu  nie  eugli- 


Syrok. 


353 


CDGLOWAĆ 

X  Cuglować,  uje,  owal  p.  Cugllć. 
X  Cuglowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Cuglować. 
X  Cuglowy  przym.  od  Cugiel:   Rzemień  O. 
Cugować,  uje,  owal   I.  |C.]   chodzić  w  cugu.  2. 
garb.  p.  Kratkować.   <p.  Cuc> 
Cugowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Cugować. 
Cugowleo,  wca,  Im.  wce,  [Cugant]  koń  cugovxy, 
chodzący  w  karecie  poszóstnej. 

Cugowy  przym,  od  Cug:    Koń  C.  =  a)   chodzący 
VD  poszóstnej  karecie,  cugowiec ;  \))xkoń  pociągowy. 
[Cuha,  y,  Im.  yj  p.  Czucha:    Blizsd  kosula  cia- 
ła, aniżeli  C.  Prz.   Zdr.  [Cużka]. 

Cuhalt,  a.  Im.  y  &\ns.,  część  przyrządu  zamkowe- 
go, nie  pozwalająca  ryglowi  cofać  i.  w  tył. 

Cuhaitsztyft,  a,  Im.  y  ś\ns.,  sztyft,  przytwierdza- 
jący cuhalt  do  blachy  zamkowej. 

[Cuhunder]  nieod.,  w  wyraź.:  Brać,  wziąć  ko- 
go na  C.  -  ostro    zabrać    ś.    do    kogo,    brać  go  na 
pytki.   <Brs.  cuhundar,  może  z  N-m.  zu  Hiinden  = 
do  psów;  a.  może  zieh'  unter> 
XCukada,  y,  Im.  y  p.  Cykata. 
fCukata,  y,  Im.  y  p.   Cykata:    Cła  płacą,  cu- 
katy,  słodkie    rzeczy  w  cukier  wprawione.    Vol. 
Cukier,  kru,  Im.  kry  I.  bot.  p.  Trzcina.  2.  chem. 
=  a)  związek  organiczny  ze  składem  CijH22  0,|  a. 
CgHiaOj:  C.  trzcinowy   (zwykły).    C.  burakowy. 
C.  gronowy,    in.    dekstroza.    C.    mleczny,    in. 
laktoza.  C.   modrzewiowy,  in.   melitoza.   C. 
owocowy,  in.  lewuloza.    C.  słodowy,  in.  mal- 
toza. C.  inwertowany  =  C    krystaliczny,  zmienio- 
ny na  mieszaninę  dekstrozy  i  letoulozy.  C.  lodowa- 
ty, owsiany,  i^ezmienaj  =  gatunki  wyrobów  z  cu- 
kru,   f  C.    różany.    Trzyc.    f  C.    pity  =  sofc  trzciny 
cukrowej,  dopiero  co  toyciśnięly.  Star.  XC.  mączka 
=  mączka  cukrowa,  faryna.   Głowa  cukru.  Rąbać, 
tłuc  C.    C.  tłuczony.     Przen. :    Oczy   uczynił  cu- 
krem. Słów.     Ma    djabeł    dosyć  cukru,  i  grzech 
czyni  słodki.  Prz.    b)  C.  ołowiany  =r  octan    ołowiu 
normalny.    3.  w  Im.  przysmaki    z  cukru,    cukierki, 
słodycze,  konfekty.    4.  [Cukry]  rodzaj  ziemniaków. 
5.  zł.  głód.    Zdr.  Cukierek,  Cukiereczek.    <Skr. 
carkara,  przez   Prs.  szekier,    Arab.  sukkar,  Nm. 
Zucker> 

Cukiereczek  I.  czku,  blm.  p.  Cukier.  2.  czka. 
Im.  czki  p.  Cukierek. 

Cukierek  I.  rku,  blm.  p.  Cukier:  Kanareczku, 
chcesz  cukierku?  2.  rka.  Im.  rkl  przysmak,  za- 
prawiany cukrem,  konfekł,  w  Im.  cukry,  słodycze: 
O.  ananasowy,  cytrynowy,  pistacjowy.  C.  gala- 
retowy (  —  złożony  z  cukru  i  jabłek).  C.  gumowy 
(=  złożony  z  gumy  i  cukru,  z  dodaniem  pewnego 
smaku,  środek  leczniczy  od  kaszlu).  Pi-zen.:  C. 
dziewczyna  (=  ładna,  miła).  Zdr.  Cukiereczek. 

Cuklerenka,  I,  Im.  I  p.  Cukiernia:  Tabliczka 
czekolady,  kupiona  w  cukierence.  Zap. 

XCuklerkandel,  dlu,  blm.  cukier  lodowaty.  Troć. 
<Nm.  Zuckerkandel> 

Cukierkowy   przym.  od    Cukierek.   Przen.:    C. 

Feuiliet.  M.orz.(  =  czuły,  czułosikowy,  sentymentalny). 

XCukierlan,  u,    blm.  I.  polewa    z  cukru,  lukier. 

Troć.    2.   tort,   ciasto  lukrowane.  Qoł.     <?  Cukier 

+Lany> 

Cukiernia,  I,  Im.  e  I.  zakład,  gdzie  wyrabiają 
i  sprzedają  słodycze.  2.  X  p-  Cukrownia.  3.  [C.] 
(przy  grze  w  bilard)  pośladek:  Z  cukiernią  do 
domu!  Zdr.  Cukierenka. 

Cuklerniany  p.  Cukierniowy:  Czuć  od  niego 
było  wino  i  cukiernianą  wesołość.  Ost. 

Cukiernica,  y.  Im.  e  puszka  od  cukru.  Zdr.  Cu- 
klerniczka. 

XCukiernicki  p.  Cukierniczy.  x  Po  ouklernlck'J 
przys.  =  według  sztuki  cukierniczej. 


CUKROWARZ 

Cukiernictwo,  a,  blm.  zawód  cukiernika. 
XCukierniczek,  czka,  Im.  czkowle   i.  czcladm'c 
cukierniczy.    2.  chłopiec,  usługujący  w  cukierni. 

Cukierniczka,  i.  Im.  I  I.  p.  Cukiernica.  2.  foi- 
ma  ż.  od  Cukiernik.  3.  iona  cukiernika. 

Cukierniczy,  X  Cukiernicki  przym.  od  Cukier- 
nik: Fach  C.  Wyroby  cukiernicze. 

Cukiernik,  a  I.  Im.  cy  ten,  co  robi  słodycze,  właś- 
ciciel cukierni.  2.  [C.]  =  a)lra.  cy  p.  Cukrownik. 
b)  blp.  pastil.  santon.  (lekarstwo  na  robaki),  c) 
Im.  i  ciastko,  herbatnik.  3.  Xlra.  I  zool.  p.  Rybik. 
Kluk. 

Cukierniowy,  Cukierniany  przym.  od  Cukier- 
nia:   Cukierniowa  syrena.  Orzesz. 

Cukiernysy,  ów,  blp.  cukier,  pierniczki  różnoko' 
lorowe,  złożone  z  mąki,  zaparzonej  mlekiem  gol'  - 
wanym.  <Nm.  Zuckernuss  =  dosł.  orzech  euk'.- 
wy  > 

Cukiersztuba,  y,  Im.  y  cukier,  pokój,  w  którym 
ś.  wyrabiają  cukierki.    <Nm.  Zuckerstube> 

Cukiersztubowiec,  wca,  Im.  woy  cukier,  subjekt, 
pracujący  przy  cukierkach. 

Cukierwar,    a.  Im.  owłe  cukr.  majster,  warzący 
cukier.   <  Cukier-|-WAR> 
[Cukorja,  i,  blm.]  p.  Cykorja. 
Cukrodajny  dający   cukier,   dostarczający  cuhru: 
Trzcina  eukrodajna.    <  Cukier -|- DA  > 

Cukroiek,  u.  Im.  i  apt.  środek  lekarski  słodzony: 
C.  płynny  =  .'!yrop  cukrowy.  <Cukier-|-LEK> 

Cukromierz,  a,  Im.  e,  Sacharometr,  Sachary- 
metr  chem.  przyrząd  do  oznaczania  ilości  cukru 
w  roztworze.   <Cukier-|-MIAR> 

xCukromocz,  u,  blm.  lek.  p.  IWoozówka.  <Cu- 
kier-fMOK> 

X  Cukrosmażki,  Żek,    blp.    części  roślinne  sma- 
żone ?o  cukrze,  konfekty.    <Cukier-f  SMAG> 
xCukrowaoenle,   a,  blm.,  czynność  cz.  Cukro- 

XCukrowacieć,  eje,  al,  XCukrzeć  w  cukier  i. 
zamieniać  a.  smaku   cukrowego  nabierać. 

Cukrować,  uje,  owal  I.  tP-  Cukrzyć :  Cukrowa- 
ne potrawy.  Rej.  2.  cukrem  powlekać,  lukrować. 
3.  zamie-ńać  na  cttkier:  Wpływ  cukrujący  djasta- 
zy  na  maltodekstrynę.  4.  f  osładzać ,  umilać, 
uprzyjemniać:  Chrystus  świętym  słodził  i  cukro- 
wał miłość  Bożą.  'Hrb.  Hetman  mężnym  sławę 
cukruje.  Leszcz.  S.  5.  f  zdobić,  ozdabiać:  Nie 
chcę  ich  nic  C.  ich  przodki  zacnemi,  kiedy  ś. 
sami  zdobią.  Rej.  6.  ^  wystawiać  ic  lepszym  świet- 
le, maskować,  ukrywać:  Żyd  zbrodnie  swe  cu- 
kruje. Gród.  Gniew  zatajony  po  wierzchu  zdrad- 
nie  cukrujecie  nieszczerą  chęcią.  Koch.  7.  izbyt 
wysoko  icaiyć.  przeceniać :  Kto  sobie  cudze  szczę- 
ście cukruje,  ten  swoje  bardzo  gorzko  uczuje. 
Kn.  8.  myśl.  (o  psie)  wydawać  głos  przyjemny.  C. 
Ś.  IV  cukier  ś.  obracać:  Miód  ś.  cukruje.  <p.  Cu- 
kier > 

Cukrowanie,  a,  blm.,   czynność    cz.   Cukrować. 

Cukrowany  I.  im.  od  Cukrować.  2.  pozornie 
uprzejmy,  obłudny,  farbowany:  Słówka  cukrowane 
(  =  jedwabne). 

Cukrowar,  a,  Im.  owie  p.  Cukrownik.  <  Cukier 
-|-WAR> 

Cukrowarnla,l,lm.eprow.  p.  Cukrownia:  Chcia- 
no namówić  go  na  założenie  cukrowarni.  Krasz. 

Cukrowarniany  przym.  od  Cukrowarnia:  Mógł 
polegać  na  zawiązaniu  z  wierzycieli  cukrowar- 
nianej  spółki  przemysłowej.  Spaś. 

Cukrowarski  przym.  od  Cukrowar. 

Cukrowarstwo,  a,  blm.  p.  Cukrownictwo. 

X  Cukrowarz,  a,  im.  e  p.  Cukrownik. 


854 


CUKROWATT 

CukrOWafy  podobny    do    culcru,  mający    smah  a. 
wygląd  cukru:  Melou  C.  Syr.     Do    wina  używają 
z  apteki  hałuau  cukiowatego.  Tizye.  Wa|iień  C. 
Cukrowiec,  wca,  Im.  wce  bot.  p.  Trzcina. 
Cukrownia,  i,  Im.  e,  prow.  Cukrowarnia,  x  Cu- 
kiernia fabryka  cukru. 

Cukrowniany  przyni.  od  Cukrownia:   Robotnicy 
cukrowniani.  Prus. 

Cukrownica,  y,  Ira.  e  bot.  I.  p,  Prawka.  2.  p. 
Trzcina. 

Cukrownictwo,  a,  blm.,  Cukrowarstwo  fabryka- 
cja cukru,  przemyfit  cukroicnikuw. 
Cukrowniczy  przym.  od  Cukrownik:  Wyrób  C. 
Cukrownik,  a  I.  Iru.  cy,  a.  Cukrowar,  xCukro- 
Warz,    [Cukiernik]  fabrijkanl  cukru,  wlaklciel  cu- 
krowni.   2.  lin.  I  bot.  p.  Trzcina,     atkiem  lu 

t  Cukrowny  słodki,  jak  cukier,  bardzo  słodki: 
Po  gorzkim  eukrowniejsza  słodycz.  Fred.  M. 
Przen.:  Słówka  cukrowe.  Rej.  (  =  grzeczne  po- 
zornie, obłudne,   ułudne,  jedwabne). 

Cukrowość,  ł,  blm.  ilość  zawartego  w  czymś  cu- 
kru:   C.  buraków  znaczna,   nieznaczna. 

Cukrowy  I.  przym.  od  Cukier:  Mijezka cukro- 
wa. Fabryka  eukrowo  -  ratiaadowa.  Buraki 
cukrowe  (  =  cukier  zawierające).  Cukrowa 
wódka.  Oss.  (=  cukrem  zaprawna).  Cukrowa  wie- 
czerza a.  kolacja  (^=zloiona  z  cukrów,  zastawia- 
na dla  gości  weselnych).  Papier  C.  =  do  zawijania 
cukru  służący:  Okna  pozaklejane  grubym,  cu- 
krowym papierem.  Krech.  Przen :  słodki,  j)rzy- 
Jemriy,  miły,  rozkoszny:  Pierwszy  C.  rok  mał- 
żeństwa. Usteczka  cukrowe.  Pocałowania  cu- 
krowe. Groch.  Słowa  cukrowe  =  a)  słodkie,  przy- 
jemne, miłe:  Każdy  ueinek,  z  ust  amanta  wy- 
rzeczony, jest  to  cukrowe  dla  kobiety  słowo,  b) 
grzeczne,  ujmujące,  ułudne,  jedwabne,  pochlebne: 
Pisze  mi  Wojewoda  w  cukrowych  wyrazach,  że 
mamy  już  zapomnieć  o  dawnych  urazach.  Malcz. 
2.  bot.:  a)  C.  korzeń  p.  Wężymord.  b)  C.  ko- 
rzeń a.  Cukrowe  korzonki  a.  Marek  C.  p.  IWa- 
rek.  c)  Palma  cukrowa  p.  Winoslocz.  d)  Trzci- 
na cukrowa  p.  Trzcina.  3.  lek.:  Cukrowa  cho- 
roba a.  Moczówka  cukro,va  p.  IMoczówka. 

Cukrówka,  i,  Im.  i  I.  odmiana  gruszy  jjospoli- 
tej.     2.  owoc  lej  odmiany. 

Cukru!  naśladowanie  głosu  synogarlicy.  <Diwn. 
z  podprowadzeni^^.m  pod  Cukier > 

Cukry,  ów,  bip,  j..  Cukier. 

Cukrzan,  u,  Im.  y  chem.  związek  cukru  trzcino- 
wego z  tlenkiem  metalicznym:     C.  wapnia. 

Cukrzany  I.  z  cukru  zrobiony:  Figura  cu&fza- 
na.  2.  przen.  miły,  wdzięczny,  kochany:  Zośka 
rukrzana  pojedzie  do  was.  Słów. 

XCukrzeć,  eje,  al  p.  Cukrowacieć. 

Cukrzeilczka,  i,  Im.  I,  Slodziczka  bot  (hedyp- 
nois)  roś. 

Cukrzenie,  a,  blm.  I.  x  czynność  cz.  Cukrzeć. 
fi.  czynno.śd  cz.  Cukrzyć. 

Cukrzyca,  y,  blm.  i.  eukr.  sok,  ugotowany 
w  warniku.    2.  lek.  p.  Moczówka. 

Cukrzyć,  y,  ył,  f  Cukrować  cukrem  zaprawiać 
słodzić:     C.    herbatę.  ' 

Cukrzyk,  a,  Im.  I  zool.  p,  Ryblk. 

Cukul,  u,  Im.  y  p.  Cokół. 

Cul,  a,  Im.  6  mul.  kawałek  drzewa,  słuiący  do 
oznaczania  różnych  miar  w  celu  równego  wysadza- 
nia cegieł.     <Nm.  Zoil,  przez  Cześ. 


,  .  coul> 

Cuiag,  u,  Im.  I,  Cuiaga  I.  X  dodatek  do  pensji- 
Siwi-  "JJrlT!!!^  02dobniejszą  usługę  kraj  z  Je*:  J         wyrzekać  ś.,  unikać,  brzydzić  i.:    Ćuralf  I  eo 
waleni  narodowej  za  małym  culagu  przydatkiem   ludzie.     <Por.  Cur>  ^ 


CORAC    SIĘ 
Kołł.     2.  rzeź.    kawałek    „,,-}r^,,   ,,  ui^ ;  •  • 

[Culka,  I,  Im.  I,  CiuikaJ  penis.     <Dziec  > 
[Cula,  y,  Im.  yj  p.  Czulka. 
[Culka,  I,  Im.  ij  p.  Czulka. 

1.  Cuma,  y,  Im.  y  I.  a.  Czuma  11.  linka  do  uwią. 
zywama  statku.  2.  gór.  pancerz  z  lin,  wlcładany 
na  ciało,  in.  k  o  t  u  1  a.  Zdr.  Cumka.  <Nm. 
Zaum^dosł.  uzda> 

2.  Cuma,  y,  blm.  p.  Dżuma. 
[Cumber,  bra,  Im.  bry]  p.  [Cąberl. 
[Cumbrzyna,  y,  im.  yj  p.  Czupryna. 
Cumka,  I,  Im.  I  fl.  p.  |.  Cuma. 

Cumować,  uje,  owal  fi.  przywiązywać  stnl,-k  do 
hartjula. 

Cumowanie,    a,    blm.,   fl.,    czynność  cz.  Cumo- 

W£lCa 

[Cumper,  pra.  Im.  pry]  p.  [Cąberl. 

[Cumrzyć,  y,  ylj  p.  Combrzyć. 

Cunga,  I,  Im.  j  |.  Intr.  nóż  obosieczny,  osadzony 
w  heblu,  służący  do  obrzynania  brzegów  książki. 
2.  tkać.  blaszana  płyta  przy  ręcznym  warsztacie 
<Nm.  Zunge  =  dosł.  jeżyk  > 

Cup!  I.  a.  Cupu  odgłos  uderzenia:  łup!  bęc! 
pac!  bach!:  Łup  C.  po  sobie.  2.  Xw.,  oznacza- 
jący chwytanie:  chap!  łap!  cap!  łaps !  łabas!: 
Dybał  na  niego  długo,  aż  zawołał:  C!  a  tuś  mi» 
Oss.     <Dźwn.> 

Cupać,  ple,  pal  I.  Xiść  ukradkiem  w  czyjeś  Ua- 
dy,  dybać  na  kogo,  śledzić  kogo:  Posirzegszy 
z  daleka  idącego,  cupał  za  nim,  aż  go  przycu- 
pał.  Oss.  2.  [C.]  rzucać  ś.  obces  (o  wilku).  3. 
szczot,  obciągać  szczecinę,  wystającą  z  pęczka. 
<CUP> 

[Cupak,  u,  blm.]  rodzaj  grochu.     <  ?  > 

Cupanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cupać. 

Cupel,  pia,  Im.  ple  I.  Xp.  Cypel.  2.  \Q.]  pole, 
ostro  wchodzące  między  lasy  a.  wody. 

[Cuperek,  rka.  Im.  rkl]  p.  Kuper. 

Cupić,  I,  II  I.  [C]  p.  Cupnąć.  2.  myśl.  biec 
obces. 

[Cupieć,  \,  al]  p.  Cupnąć. 

[Cupień,  pnia,  Im.  pnie]  p.  Cypel. 

1.  [Cupka,  I,  Im.  i]  osoba  mała.     <  CUP  > 

2.  [Cupka]  jechać  =7ecAa(5  truchtem.    <Diwn.> 
[Cupkać,  a,  al]  p.  Cupnąć:  Owca,  koza  cupka 

^-przebiera    nogami,  tupie). 

[Cupkanie,  a,  blm.]   czynność  cz.  Cupkać. 

Cupnąć,  nie,  nrł,  1.  a.  Przycupnąć,  [Ciupnąć 
Uciupnąć],  f  Czi  pn^ć,  nied.  f  Czupić,  [Ciupieć' 
Cupieć,  Cupić]  k'  en  fd,  przysiąść,  przypaść  do  zie- 
mi, przyczaić  ś.  2.  [C]  zdrzemnąć  ś.  3.  [Cupieć 
a.  Siedzieć  na  ezympku]  =  siedzieć  w  kucki, 
siedzieć,  skurczynszy  ś.  4.  [Cupnąć,  Cupkać]  =  aj 
uderzyć,  potrącić,  b)  uderzyć  nogą  w  ziemię,  tup- 
nąć, c)  zatańc  yó.  d)  Cupnąć  na  piesku  =  stonqd 
na  czworakach.     <  CUP,  por.  [C(z)ępiee]> 

Cupnięcie,  a,  blm ,  czynność  cz.  Cupnąć. 

Cupul  p.  Cup  I:    Łupu  C.  po  kożuchu. 

[Cur,  a,  Im.  y]  djabeł:  Niech  cię  C.  weźmie. 
C.  tobie,  pek  tobie  =  i(/ś  precz  ode  mnie.  <Ukr. 
cur,  „cur  tobi,  pek  tobi!"> 

[Curać  się,  a  ś.,  al  ś.]  odrzekać  ś.,  odżegnywać 


855 


CURANTE    SIĘ 

[Curanle  się,  a  i.,  blm.],  czynnoi^d  cz.  Cu- 
rać  ś. 

[Curelik,  a,  Im.  cy]  p.  Cyrulik. 

[Curlik,  a,  Im.  ij  p.  Cyrulik. 

XCuruk!  woj.  wtyl!  nazadl  Troć.  Por.  Curyk. 
<Niu.    zurUck> 

Curychtać,  a,  al  szczot,  przygotowywać  szczeci- 
nę do  wyrobu,  dobrawszy  podług  wysokości.  <Nin. 
zuricliten> 

Curychtanie,  a,  blm.,   czynność  cz.   Curychtać. 

Curyohter,  a,  Ira.  rzy  I.  rzemieślnik,  wyginający 
skórę  na  przyszwy.  2.  czcion.  ten,  co  robi  formy 
żelazne  do  oilUnHinia  czcionek  na  maszynie.  3. 
garb.  p.  Kończący.     <Nui.  Zurichter> 

Curychternia,  i,  Im.  e  garb.    p.   Wykończalnia. 

Curychtować,  uje,  owal  garb.  p.  Wykończyć. 

Curychtowanie,  a,  bliu.,  czynność  cz.  Curych- 
tować, 

(Curyk  a.  Ciuryk,  Curuk]  wtył,  nazadl  (woła- 
nie na  konie,  aby  ś.  cofnęły).     <Nm.  zuriick> 

Curyknąć,  nie,  nąl  fi.  cofnąć. 

[Curys] :     Masz  G.  =  masz  babo  reduty.    <?> 

t  Cusz  p.  Czusz :  Aby  w  tego,  który  miał 
przyjść  po  nim,  wierzyli,  to  C.  w  Jezusa.  Leop. 
Córki  Syon,  C.  dziewki  jerozolimskie.  Op.  <  Wła- 
ściwie tociuż  (toć  już),  pod  wpływem  Cześ. 
t  o  t  i  ź> 

Cuszlag,  u,  Im.  I  kosz.  zakończenie  górne  sztak, 
(worz<icych  brzeg  w  rodzaju  toarkocza.  <Nm.  Zu- 
6clilag> 

[Cuzać  się,  a  ś.,  al  ś.]  kłócić  ś.  <Ukr.  tiłiży- 
ty=łajać,  wymyślać  > 

[Cuzanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Cu- 
zać ś. 

[Cuzo]  przys.  od  Cuzy. 

[CuzyJ  p.  Cudzy. 

Cużek,  żku,  Im.  żkl]  p.  Cug. 

'Cużka,  i,  Im.  1]  p.  Cuha. 

[Cwajda]  wołanie  na  konia  a.  bydlę:  do  siebie! 
h  sobie!:  C.  sa,  gniada!     <?> 

Cwajer,  a,  Im.  y,  Cwajka  ucz.  dwójka  (joko 
stopień).     <Nm.  Zweier> 

Cwajka,  1,  Im.  i  ucz.  p.  Cwajer. 

Cwajnos,  a.  Im.  y,  Cwejnos  1.  rodzaj  wyiłn 
z  nosem  rozdwojonym.  2.  człowiek  z  nosem  dzielą- 
cym ś.,  garbatym,  niezgrabnym.  3.  Żyd.  <  Nm. 
Zwei  =  dwa-j-Nos  > 

[Cwajnoska,  i,  Im.  1,  Cwejnoska]   nierządnica. 

[Cwallna,  y.  Im.  y]  p.  Szczwół. 

XCwalnlca,  y,  Im.  e  koło  rozpadowe.  <p.  Cwał> 

Cwał,  u,  blm.,  Czwal,  f  Szczwal  nmszyhszy 
hieg  konia,  rodzaj  galopu,  in.  galop  długi: 
Cwałem  a.  w  cwał  pędzić.  Pędz%  cwałem,  co 
Stać  koni.  Pol.  Przejść  w  C.  z  kłusa.  Woda 
gotuje  ś.  w  C.  (=wre,  kotłuje  i.,  cwałuje),  f  Cwa- 
łem przjs.  =  nak.fztałt  fali :  Cwałem  jachać  abo 
iść,  wałem.  Kn.  <Może  z  tegoż  źródła,  co  Czam- 
buł > 

XCwalać,  a,  al  I.  p.  Cwałować.  2.  a.  XC.  i- 
p.  Czwałać.  Kn. 

XCwalanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cwalać. 

XCwałanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Cwa- 
lać ś. 

[Cwalek,  Ika,  Im.  Ikl]  koń  rączy,  choć  mały 

Cwałować,  uje,  owal  1.  a.  X  ^zwałować,  X  Cwa- 
lać, X  Czwałać  biec  (o  koniu)  a.  jechać  cwałem  a 
w  cwał,  galopować,  pędzić.  Prten.:  Cwałuje  dniem 
1  nocą,  za  tym  interesem  (  =  uwija  i.,  stara  ś) 
Poco  tak  cwałujesz?  czytaj  wolniej  (  =  śpieszysz 
i.).  2.  ;v.  C.  ś.  (o  wodzie)  gotować  i.  w  cwał, 
balpy^ntć  f ,  przewracać  ś.,    torzeć,    kotłować  ś.     3. 


CYBORJDM 

kol.:  Parowóz  cw»,\aje  =  drga  pionowo,  podskakuje. 
<p.  Cwał> 
Cwałowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cwałować. 
Cwałowanie  się,  a  i.,  blm.,  czynność  cz.  Cwa- 
łować ś. 

Cwancygler,  a.  Im.  y  dawna  moneta  austryjacka 
-40 — 42   gr.  pol.,   in.    [s  o  r  o  k  o  w  i  e  c].     Zdr. 
[Cwancygierek].     <Nm.  Zwanziger> 
[Cwanoyglerek,  rka,  Im.  rkIJ  p.  Cwancygler. 
Cwaniak,     a,     Im.     I     gm.     człowiek  przebiegły. 
<?  Cwał  por.  Szczwany> 
Cwano  przys.  od   Cwany. 

Cwany  gra.  I.  szczwany,  przebiegły,  chytry,  prze- 
mądrzały, kuty.     2.  wyborny,  wyimienity,  doskonały, 
pyszny:     C.  interes.     < Szczwany > 
[Cwardy]  p.  Twardy. 
I  Cwarzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.]  p.  Swarzyó. 
Cwejnos,  a.  Im.  y  p.  Cwajnos. 
[Cwejnoska,  I,  Im.  i]  p.  Cwajnoska. 
[Cwela,  i.  Im.  e]  p.  Szwela. 
Cwellch,  u,  Im.  y,  f  Cwylich,   f  Cwyllg   tkanina 
lniana  z  podwójnej  osnowy.     <Nm.  Zwillich> 
Cwelichowy  przym.  od  Cwellch. 
[Cwentarz,  a,  Im.  e]  p.  Cmętarz. 
Cwik,  a,  Im.  I  kogut    niezupełnie    wykapłoniony. 
[Cwlkler,  u  a.  w  im.  y,  Ćwikier]  binokle:  Panna 
z  cwikierem  na  nosie.  Kog.    <Nm.  Zwicker> 

Cwiksztos,  u,  blm.    szczot,    uporządkowane    do 
iiżijcia  odpadki  włosa.     <Nm.  Zwick6t0SS> 

[Cwirkać,  a,  al]  w  oczy  =  robić  komu  ostre  wy- 
mówki.    <Dźwn.> 

fCwirkanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Cwirkać. 
Cwiszgold,    u,     blm.,    f  Ćwiż;;  -it,    t  Ćwlżgult, 
fĆwizgult  men.  złoto  malarskie  płailcowe  (w  blasz- 
'.iiclt)  z  podłożonym  srebrem.   <Niu.  Zwischgold> 
t  Cwyklel,  kia,  Im.  kle  p.  Ćwikieł.    Przen.:  Ar- 
jusz,  jak  jedne  kwaterę  fałszywie   zakroił,  wnet 
(I  >  niej  kilkadziesiąt  innych  cwyklów  przystoso- 
wał. Wuj. 
t  Cwylich,  u,  Im.  y  p.  Cwellch. 
f  Cwyllg,  u,  Im.  i  p.  Cwellch. 
[Cyba,  y,  Im.  y,    Cybe,   Cybele]    koza.    <Nm. 
j  /'.ibbe]> 
XCybancik,  a,  Im.  I  p.  Cybant 
Cybank,  u.  Im.  I  I.  czcion.  maszyna  do  ciągnię- 
ria,  zbierania  na  żądaną  grubość  szłabików  dla  dru- 
iMrni.     2.  pusz.  narzędzie    do   narzynania  gwintóio 
podłużnych.     <Nm.  Ziehbank> 

Cybant,  u.  Im.  y,  xCybunt,  [Cymbant]  żelazo, 
l^lórym  ś.  okrywają  miejsca  spojone  tv  kole  zej>su- 
ii/m,  klamra  chwytająca  pękniętą  obręcz,  in.  wyr- 
wa n  t,  opaska.  Zdr.  XCybanclk.  <Nm.  Zieh- 
l)and> 

rCybaty,   Cyblasty]    mający    długie   nogi.     <p' 
Oyby> 
[Cybe]  nieod.  p.  Cyba. 

t  Cybeby,  ów,  blp.  rodzaj  największych  rozynek. 
<Włos.  zibibbo,  z  Arab.   zabib> 
(Cybele]  nieod.  p.  Cyba. 

XCyberneta,  y,  Im.  cl  rządca  kraju.  <Gr. 
kybern^tes> 

X  Cybernetyka,  I,  blm.  sztuka  rządzenia  krajem. 
<Qr.  kybernetik^> 

X Cybet   I.   a,   Im.   y  p.  Łaszą.    2.  u,  blm.  p. 
Zybet. 
[Cybiasty]  p.  Cybaty. 

[Cybik,  a,  im.  1]   j>aka,    w   której  ze    Wschodu 
przywożą  herbatę.      <Ros.  cybiki> 
[Cybllsowy]  p.  Cyprysowy. 
Cybora,  y,  Im.  y  bot.  p.  Cibora. 
Cyborjum,  w  Ip.  nieod..  Im.  ja.  jów,  gm.   Cym- 
borjum,  [Cymboryja]  miejsce    w    ołtarzu,    gdzie   i, 


366 


CYBUCH 

przechotouje  puszka  z  hostjami.  <Łć.  eiborium, 
z  Gr.  kib^rioii-  kielich> 

Cybuch,  a,  Im.  y  I.  a.  xCebuch,  [CybukJ  rur- 
ka, przez  którą  i.  ciągnie  dym  z  fajki:  C.  z  cze- 
reśni tureckiej  =  «n/.y/jA;a.  2.  bud.  dziura  w  ścia- 
nie, prowadząca  dytn  z  pieca  do  komina.  ?.  liut. 
rura  do  wydymunia  przy  wyrobie  szkła.  Ztlr.  Cy- 
buszek.     <Tur.  czubuk> 

Cybucharnia,  i,  Im.  e  sprzęt  do  przechowywania 
cybuchóic:  Środek  sali  zajmował  sprzęt  duży, 
okrągły,  cybucharnia  zwany,  najeżony  przeszło 
stu  cybuchami.  Byk. 

Cybuchowy  przym.  od  Cybuch :  Munsztuk 
C.  L. 

[Cybuk,  a,  Im,  1]  p.  Cybich. 

Cybula,  I,  Im.  e  I.  Xp.  Cebula.  2.  fC]  p.  Ce- 
bularz.  3.  a.  Sikora  zł.  zegarek.  Zdr.  XCy- 
bulka. 

[Cybulak,  a,  Im.  I]  p.  Cebulak. 

[Cybularka,  I,  Im.  i]  p.  Cebularka. 

xCybula8ty  p.  Cebulasty:  Cybulaste  oczy  pra- 
wie na  wierzch  wyszły  z  oburzenia.  Bał. 

Cybulizować  się,' uje"  ś.,  owal  ś.  żart.  (o  Ży- 
dach) przyjmować  cywilizację,  cywilizować  L,  na- 
śladować zwyczaje  chrześcijan:  Czy  pan,  człowiek 
cybulizowany,  ma  zawsze  na  leśniczostwie 
mieSikaó  i  być  leśn'"kiera?  Glin.  <  Żartobliwy 
sld.  do  Cybula  > 

XCybulka,  I,  Im.  I  p.  Cybula. 

XCybulkowaty  p.  Cebulkowaty:  Kreralin  w  ca- 
łej orientalnej  krasie  smuklyeli  wież,  baszt  po- 
dobnych do  pagód  i  opasłych  cybulkowatych 
kopuł  cerkiewnych.   Spaś. 

XCybulkowy  przym.  od  Cybulka,  p.  Cebulkowy. 

Cybulus,  a,  Im.  y  p.  Cebularz. 

xCybunt,  u.  Im.  y  p.  Cybant. 

Cybuszek,  szka.  Im.  szki  p.  Cybuch. 

Cybuszkowy  przym.  od  Cybuszek:  Tulejka 
cybuszkowa. 

XCybusznik,  a,  Im.  I  "bot.  p.  Jaśminek. 

[Cyby,  cyb,  blp.]  I.  długie  nogi.  2.  baby  w  no- 
sie.    <?  Por.  Dzyby,  Dyby  i  Dybać > 

Cyc,  u,  blm.,  [Syc]  rodzaj  tkaniny  bawełnianej. 
<Nra.  Zits,  Zitz,  z  Bengals.  czyat  a.  czyts> 

[Cyc,  a,  Im.  ej  p.  Cycek. 

xCycać,  a,  al  ssać.    <CYC> 

[Cycak,  a.  Im.  I]  p.  Sysak. 

Cycal,  a,  Im.  e  I.  Xp.  Cycuś.  2.  [C.  a.  Cy- 
coń,  Cycoch,  Cycój]  =  a)  p.  Cycuś.  b)  człowiek, 
trzymający  z  nałogu  palec  w  ustach,  c)  dzieciuch, 
ślamazarnik. 

X  Cycal,  a,  Im.  y  p.  Cycuś. 

XCycanie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Cycać. 

XCycasty,  XCycaty  mający  wydatne  pierti, 
vieTsisty. 

t  Cycaszek,  szka,  Ira.  szkI  p.  Cycek.  Mur. 

XCycaty  p.  Cycasty. 

[Cyceczka,  i,  Im.  I]  p.  Cycek. 

Cycek,  cka,  Im.  ckl  I.  a.  [Cyc,  Cycka],  xCycoń 
sutek  niewieści,  pierś  niewieścia :  Dziecko  jeszcze 
przy  cycku  (--jeszcze  ssie).  XC.  dawać  (-karmić 
piersią).  2.  w  Im.  sutki  u  zwierząt,  wymię.  3. 
buteleczka  do  karmienia  niemowląt,  ra  a  m  k  a.  4. 
f  w  Im.  p.  Brodawka.  5.  [C]  dziobek  u  dzban- 
ka. Zdr.  Cycuś,  Cyś,  Cysio,  Cyź,  f  Cycaszek, 
f Cyceczka].    Zi^r.  Cycysko.     <CYC> 

Cycele  nieod.  p.  Cyoele.  Niem. 

Cycele  nieod.,,  Cycele,  Cyoes  frędzle,  kutasy 
vrzv  odzieniu  u  Żydów.     <Hb.  zizath  lm.> 


CYFR 

Cycero,  a  a.  Xoni  '•  "'"  onowie  p.  Cyceron. 
2.  im.  a  a.  X0ny  druk.  rodzaj  czcionek:  Cyce- 
ronem nazywaj,"];  ś.  czcionki  duże,  te.  któremi 
dzienniki  artykuły  kierujące  drukują,.  Rog.  Na 
(.'.  nie  mamy  jeszcze  ani  słowa.  Rog.  <0d 
druku  listów  Cycerona  w  połowie  XVII  w.> 

.'Cyceron,  a,  Im.  owie,  ICycero,  .'Cycerona, 
!  Czyczerone  przewodnik,  objaśniacz,  oprowadzacz. 
<0d  iiiiionia  Łć.  Cicero,  przez  Włos.  cicerone > 

I  Cycerone  nieod.  ni.  p.  Cyceron. 

XCyceronjanizm,  u,  blm.  sposób  pisania  Cyce- 
rona, naśladowanie  Cycerona.  <0d  imienia  Łó. 
Cicero > 

!  Cyceronować,  uje,  owal,  .'Czyczeronować/^rze- 
wodniczyć,  oprowadzać,  pokazywać,  objaśniać. 

!  Cyceronowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cyce- 
ronować. 

Cyoerow^  druk.  przym.  od  Cycero:  Firet  O. 
(  =  wymiarów  cycera). 

Cyces  nieod.  I.  p.  Cycele.  2.  puszka  z  przy- 
kazaniami, którą  Żydzi  przy  modlitwach  ickładają 
na  czoło:  Brzegiem  wiszą  gałki,  coś  nakształt 
guzików,  które  Żydzi,  mo'dląe  ś.,  na  łbach  za- 
wieszają i  które  po  swojemu  C.  nazywają.  Mick. 
<p.  Cycełe> 

[Cych,  u.  Im.  y]  p.  [Cech]. 

Cycha,  y,  Im.  y  I.  dzban  i  kubki  cechowe:  Cech 
każdy  oprócz  cychy  (dzbana  i  kubków)  posiadał 
jeszcze  flaszkę  miedzianą  i  srebrny  kieliszek  do 
wódki.     2.  [C]  p.  t  Cech.     <Nra.  Zeichea> 

[Cychel,  chla,  Ira.  chly]  p.  Czechel. 

[Cychować,  uje,  owal]  rysować. 

[Cychtać,  a,  al]  p.  Cechtać. 

[Cycka,  I,  Im.  I]  p.  Cycek. 

[Cyckać,    a,    al]    I.    ssać,  wy.sysać.    2.  popijać 

trunki. 

Cyckowy  przym.  od  Cycek;  anat.:  f Wyrostek 
O.  p.  Wyrostek,  f  Brodawka  cyckowa  p.  Bro- 
dawka. 

[Cycoch,  a,  Im.  y]  f.  p.  Cycal.  2.  p.  pvcuś. 

Cyooń,  a,  Im.  e  I.  Xp.  Cycek.  2.  [C:'^!'  a)  p. 
Cycal.    b)  p.  Cjc.ś. 

[Cyoor,  a.  Im.  y,  Cycorek]  sopel  (np.  lodu). 
<CYC> 

[Cycorek,  rka,  Im.  rkl]  p.  Cycor. 

Cycowaty  I.  Xpodobny  do  cyca.  2.  y^flakowa- 
iy,  ochlapły,  obwisły.  3.  anat.:  f  C.  pociąg  p. 
Wyrostek. 

Cycowy  przym.  od  Cyc;  [Sycowy]:  Ma  nowe 
sukienki  i  cycowe  smaty.  Len. 

[Cycój,  oja,  Im.  oje]  I.'  p.  Cycal.    2.  p.  Cycuś. 

Cycuś,  a.  Im.  e  I.  p.  Cycek.  2.  a.  X Cycal  =  a) 
a.  X  Cycal  dziecko  ssące,  przy  piersi,  osesek,  b) 
a.  [Cycal,  Cyoort,  Cycoch,  Cycój]  pieszczoch,  ga- 
gatek.     <  CYC  > 

Cyoy  nieod.  (w  języku  dziecięcym)  sutek  nie- 
wieści:    Mamko,  daj  dziecku  C, 

Cycysko,  a.  Im.  a  p.  Cycek. 

Cyder,  dru,  Im.  dry  p   Cydr. 

Cydr,  u,  Im.  y,  Cyder  napój  wyskokowy  z  jabłek, 
in.  j  a  b  ł  6  c  z  n  ł  k.  <  Gr.  sikera,  Łć.  sicera. 
Włos.  cidro  itd.> 

[Cydzia  cydzla!]  wołanie  na  kozy.  fCydzlal 
Cydź.']  odpędzanie  kóz.     <?  Por.  Nm.  ZiegoV 

[Cydź!]  p.  Cydzla. 

Cyferblat,  u,  im.  y  I.  tarcza  zegara.  2.  rub. 
twarz.     <Niii.  Zilferblatt> 

X Cyferka,  i,  Im.  i  p.  Cyfra. 

[Cyfr,  3;  blm.]  p.  Cyfrowany. 


'ćbl 


CVrRA 

Cyfra,  y.  Im.  y  I.  symbol  służący  do  oznaczania 
liczb:  Cyfry  arabskie,  rzymskie.  Cyfry  dzie- 
siętne (  =  znajdujące  i.  po  przecinku  w  ułamlcu 
dzieńct7iym).  Cyfry  znaczące  (  =  różne  od  ^,^^^J- 
Dowieść  czegoś'  na  cyfracli  (  =  za  pomocą  l^czbJ- 
Chcemy  ciebie  zapytać,  kapłanie  cyfry  i  unji- 
Orzesz.  (  =  matematyku).  2.  fzero:  Cyfry  me 
mają,  swego  mianowania  w  liczeniu,  tylko  zna- 
czą, że  nie  masz  set  a.  dziesiątków  a.  jedności. 
Sol.  3.  Xprzen.  nic,  fraszka,  bagatela,  drobnostka^ 
głupstwo:  Człowiek  za  cyfrę,  kiedy  w  mieszku 
dziura.  Bratk.  Jak  zagram  na  skrzypcacłi,  C. 
wszystkie  orkiestry.  Zabł.  4.  Xznak  pisma  taj- 
nego: Przejęto  list  cyframi  pisany.  lL\o]s..  ( ~  cy- 
frowany). 5.  częś.  w  Im.  litery  początkowe  imie- 
nia i  nazwiska  a.  dwuch  imion  połączone  z  sobą, 
inicjały,  monogram:  W  mieszkaniu  Karola  wi- 
dział jej  cyfry.  Krasz.     C.  Jana  Kazimierza  CJ. 

6.  Xdeseń:    W  cyfrę  powiązany    płotek.    Mick. 

7.  fc.]  żelazko  do  odbijania  deseni  na  żelazie.  8. 
[C.J  wyszywka  na  ubraniach;  cętka,  ozdoba.  9. 
[CJ  rodzaj  tańca.  Zdr.  X Cyferka.  <Z  Arab. 
Sifr^dosł  pusty,  zero,  przez  Śr.  Łe.  cifrae  lm.> 

Cyfrowa.ć,  uje,  owal  I.  cyframi  oznaczać,  nume- 
rować. 2.  liczyć,  rachować.  3.  pisać  tąjnemi  zna- 
kami: List  cyfrowany.  4.  [C.]  =  a)  wyszywać  we 
wzory,  haftować;  wybijać  wzory  cyfrą,  b)  tańczyć 
^cyjrowanego"' ;  skakać. 
Cyfrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cyfrować. 
[Cyfrowany!  I.  ozdobiony  deseniem,  wyszywany 
2.  a.  [C,  Podhalański]  taniec  góralski. 

Cyfrowo  przys.  od  Cyfrowy,  za  pomocą  cyfr : 
C.  poparte  argumenta. 

Cyfrowy  przym.  od  Cyfra:  Pismo  cyfrowe 
(  =  cyframi  a.  znakami  tajnemi  wyrażone,  cyfro- 
wane). 

Cyfus,  u,  Im.  y,  Soyfus  naczynie  liturgiczne  do 
wina  mszalnego.  <Gr.  skyfos,  skąd  Łć.  scy- 
phus> 

Cyga,  I,  Im.  I  I,  bąk,  fryga,  krąglica,  wartałka, 
warkotka:  Kręci  ś.  jak  Ć.  Człek  goni  tańcem 
po  ledzie  cygę  malowaną.  Tw.  (  -  ugania  ś.  za 
drobnostką,  narażając  L).  2.  y,człowiek  ruchliwy, 
wścibski,  kręcicki.  3.  fC.]  =  a)  studnia  z  żórawiem 
a.  kołem,  b)  winda,  c)  baba  do  pobijania  pali 
mostowych.  4.  bud.  żłobek,  złożony  z  podwójnej 
krzywizny  kołowej,  in.  żłobek  składany, 
■w  k  1  ę  s  6  k.     <Zap.  Węg.  csiga> 

.[Cyga  cyga!  a.  Cygu  oygul  Cygo  oygo  I]  woła- 
nie na  gęsi. 

Cygan,  a  i.  Im.  y  kłamca,  oszust,  szalbierz,  krę- 
tacz, malacz:  To  wielki  C,  nie  trafisz  z  nim  do 
końca.  Oss.  Co  Żyd,  to  C.  Prz  2.  Im.  I  a. 
Bohem  literat  a.  artysta,  wiodący  życie  wesołe,  hu- 
laszcze, pełne  wybryków.  3.  blm.  rodzaj  gry  w  kar- 
ty. 4.  [C]  blm.  rodzaj  tańca.  5.  Im.  y  =  a)  p. 
Cyganek,  u)  [C]  piec  żelazny.  6.  [Cygany,  blp.J 
—  a)  rodzaj  ziemniaków,  b)  potrawa  z  maku 
i  ziemniaków.  Zdr.  [CyŚ].  <?  Może  Ngr.  athfgga- 
nos,  a.  Prs.  tsieng> 

Cyganeczka,  I,  Im.  I  p.  Cyganka:  A  ty,  cyga- 
neczko, wiedź  białoszyje  siostry,  jaskółeczko. 

Cyganek,  nka,  Im.  nkl,  Cygan  I.  nożiik  .'okłada- 
ny z  trzonkiem  drewniamjm,  kozik.  2.  piec  z  kuch- 
nią angielską:  C,  który  stał  w  kącie  izdebki, 
mało  dawał  ciepła,  a  dymił  niemiłosiernie.  Bał. 
3.  [C.J  czcić  kółka  do  przędzenia. 

Cyganerja,  I,  Im.  e,  XCyganja  ogół  artystów  i  li- 
teratów, wiodących  iycie  burszowskie,    in.    bohe- 
mja:     Sceny    z    życia    cyganerji  warszawskie 
iuaj%  humor  knajpowy  w  lepszym  stylu. 


CYGARO 

Cyganić,  i,  I)  I.  oszukiwać,  matać,  kręcić,  szachro- 
wać: Jak  zaczął  C.  jurysta,  tak  prostaczka 
szlachcica  wykwitował.  2.  oddawać  ś.  nierządo- 
wi: Ty  wyrodna!  z  pierwszym  szlachcicem  cy- 
ganisz na  jarze.  Słów.  X Cyganić  ś.  p.  Cyga- 
nieć. 

Cyganleć,  eje,  al,  X  Cyganić  ś.  stawać  i.  po- 
dobnym do  Cygana,  ulegać  loplywowi  Cyganów. 

Cyganienie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Cyganie.  £. 
czynność  cz.  Cyganleć. 

XCyganlenle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Cy- 
ganić ś. 

X  Cyganią,  I,  Im.  e  p.  Cyganerja. 

Cypanka,  i,  Im.  I  I.  kobieta  o  twarzy  opalonej  a. 
śniadej  (przen.  o  zwierzętach  barwy  ciemnej 
w  rodź.  i.,  np.  o  jaskółce).  2.  oszustka  oszuka- 
nica,  mataczka.  Z.  ^.kobieta  sprytna  filutka  ^ 
rodzaj  jabłka.  5.  rodzaj  gruszki.  Goł.  6-  [«-l-- 
a)  bryczka  pocztowa,  b)  oicca  czarna.  7.  mysi. 
zła  strzelba.    Zdr.  Cyganeczka. 

xCyganowaty  podobny  do  Cygana,  mający  cerę 
oliwkową,  czarniawy. 

[Cygany,  ów,  blp.J  p.  Cygan. 

Cygański  i.  tułaczy,  koczowniczy:  C.  zjy^ot 
prowadzić.  Kn.  2.  kłamliwy,  szalbierski  szachraj- 
ski,  matacki.  Po  cygańsku,  Z  cygańska  przys. 
kłamliwie,  po  szalbiersku.  3.  C.  targ  a  cygań- 
skie kupno  =  kradzież.  4,  cyganerji  dotyczący: 
Wpadł  w  atmosferę  cygansko-burszo^ską  arty- 
stycznego   kółka.    Krasz.    5.  Poty   cygańskie^ 

śmierteŁ,  pochodzące  \^]^'''y'''^^  '^''"ZZkieao 
TJzdeczka  cygańska- zrobiona  z  włosia  końskiego 
"ian^J^pok^nych  koni.  7-t  strzelba  cygańska^ 
Ja,  popsuta.  8.  [Cygańska  f-  Cyg-^-^ro  ,«Ir,„^ 
tygańskie  błotoj  =  piaski  głębokie.  [C-  ™J(«y 
pan]  =  so»  zfajH.{Z.,  ego,  blm.]  rz.  tamec  Cuga- 
„ów.  - 

.^Pvn«ństwo    a    Im.  a  I.  zh.  Cyganie.  2.  zioy- 

X Cygaństwo,  a,  im.  cygan- 

czaje  cygańskie:     Siła  J     ^^n                J  ^^^^_ 

stwem    pozarazało.   Falib.    a-  L^^J    /^ 

Ochoć. 
&e?a  'y  \m  'y^.  l.^^^Hopapieros :    Wszy- 

Sc»^&/|idząC^^^^^^ 

'•"c^ygSa.  l^;^^T^\    ^.^f  '" 
dzin7,  "i-y)«-';-'^-r,PcTaaVro-  xSy  aretko. 
Cygaretko,  »' 1"^-/ I' p^Ka  '  Prosili  o  po- 
Cygareto,  a,  Im,  a  p.  Cyflareia.  j 

Zwolenie  zapalenia  cygareta.  Krasz.     ^ui.  oy» 
retko.  „     .    , .  ^„ 

Cygaretowy  przym.  od  Cygareta:  Papierki  cy- 

"'cmTko,  a,  im.  a   p.  Cygaro:    Siadajże   pro- 
szę,  oto  masz  C.  Krasz. 

ra  cygara,    sklepowa  w  dystrybue)t.     Zdr.    bygar 

Cygarniczka,  I,  Im.  I  p.  CygarnIca. 

Cygarniozy  wyrobu   cygar    dotyczący:    Ogniska 

przemysłu  cygarniczego.  rpvn«r 

Cygaro,  a.  Im.  a,  xSygaro,  XSygar,    [Cygar, 

CygJfa,  w  Im.  Cygarusy]  Hicie  tytuuiu,  =="•""?'  J 

alenia.     Zdr.    Cygarko.     <Hp.   cigarra  =  dobł. 

k  nik  polny,  dla  podobieństwa  kształtu  > 


d&S 


CTOAKOWAĆ 


CYKORJA 


xCygarować.  uje.  owal  ^<Wj<;,  koficić,  ćmić. 
xCyoarowanie,  a,  bim..    czynność  cz.  Cygaro- 

Wftć 

Cygarowy  pizym.  od  Cygaro:    Zapach  C. 

Cygarówka,  I,  Im.  I  I.  ta,  co  roli  cygara.  2.  Xp. 
Cygarnioa. 

[Cygarusy.  ów,  blp.]  p.  Cygaro. 
Cygęz,  y,  im.  y]  p.  CIględź. 
Cygęi,  i,  Im.  e]  p.  CIględź. 
Cygieński]:  Cygieńska  woda  p.  Cygański. 
Cygiędź,  I,  Im.  e]  p.  CIgiędź. 
Cyglęź,  I,  Im.  e]  =  CIględź. 
Cyglo,  a,  Im.  a]  p.  CIglo. 
Cygo  oygo!]  p.  [Cyga]. 

tCygrynowy  kolom  moaro-zielonego,  jak  morze. 
<Zap.  Nm.  seegrlln  =  morsko  zielony  > 

[Cygu  cygu!]  p.  [Cyga]. 

[Cyhel,  hła,  Im.  hly]  p.  Czechel. 

Cyjan,  u,  blm.,  XSin  chera.  związek  azotu  z  wę- 
glem, CN.    <Gr.  kyanos:=  błękit > 

Cyjanek,  nku,  Im.  nkl,  xSlnek  chem.  związek 
ajanu  z  pierwiastkiem,  .^ól  kwasu  cyjanowodorne- 
go:  C.  żółty  ^ie/azo-cjyaue^  potósu,  K4  Fe  (CN)6; 
C.  czerwony  —  nadżelazocyjaneh  potasu.,  KgFCj 
(CN),,. 

Cyjanina,  y,  blm.  farb.  błękit  chinoUnotoy. 

Cyjanit,  u,  Im.  y,  Błęklolec  min.  kamień  szlachet- 
ny,   odmiana   dystenu. 

Cyjanometr,  u.  Im.  y  fiz.  przyrząd  do  oceny  na- 
tężenia hlękitu  nieba.  <Gr.  kyanos  =  błękit4-mś- 
tron  = -mierz  > 

1  Cyjanotyczny  przyra.  od  Cyjanoza. 

Cyjanowodorny  kwas  chem.  p.  Cyjanowodór. 
<Cyjan-(- Wodór  > 

Cyjanowodór,  oru,  blm.,  X  Sinowodór  chem. 
związek  cyjanu  z  wodorem,  cyjanek  wodoru,  kwas 
cyjanowodorny,    xkwas    pruski,    HCN. 

I  Cyjanoza,  y,  blm.  lek.  sinica,  chorobliwe  błę- 
kitnawe zabarwienie  skóry.  <Gr.  kyan5sis  =  błę- 
kitność > 

Cyk  naśladowanie  głosu  wahadła  w  zegarze. 
<Dźwn.> 

[Cykacz,  a,  Im.  e]  I.  wahadło  zegaru.  2.  zegar, 
zegarek. 

Cykać,  a,  al  t.  p.  Cyknąć.  2.  pić  pomału,  lu- 
bując ś.,  popijać,  sączyć.  3.  [C.J  doić  (szczeg. 
kiedy  krowa  mało  mleka  daje.     <Dźwn.> 

Cykada,  y,  Im.  y  p.  Piewik:  Gdyby  nie  ćwier- 
kanie cykady,  słyszałbyś,  jak  ś.  koło  czasu  po 
niebie  toczy.  Kon.    <Łć.  cicada> 

X Cykada,  y.  Im.  y  p.  Cykata:  Do  pierników 
toruńskich  nakłaść  cykady  krajanej  a.  skórek 
cytrynowych.  <p.  Cykata > 

Cykanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cykać. 

Cykas,  a.  Im.  y  p.  Sagowiec:  "Wązkie  pierza- 
ste cykasy.  Mórz.    <Now.  niby  Gr.-ŁĆ.  eyeas> 

Cykata,  y,  Im.  y,  xCykada,  X  Cukada,  fCu- 
kata  .''korka  t  pomarańczy,  cytryny,  melona  a.  ar- 
buza, osmażana  w  cukrze.  <  Włos.  succada,  z  Łć. 
8uccus  =  sok;  sld.  do  Cykać > 

Cykatowy  przym.  od  Cykata. 

[Cykawka,  i,  Im.  I]  ssawka:  Pije,  jak  1  cy- 
ka wici  =pije  wolno. 

Cykl,  u,  Im.  e  I.  maszyna  do  jazdy  słuiąca  i  si- 
łą ludzką  poruszana.  2.  X  koło,  sfera :  Fakt  do- 
chodzi do  wiadomości  wyższych  cyklów.  3.  prze- 
bieg kołowy  zjawiska:  C.  magnetyczny,  elektrycz- 
ny. 4.  szereg  zjawisk,  pozostających  między  sobą 
H-  związku  i  slanotoiących  pewną  całość :  C.  poezji 
J»oliat<nskioj.  Większa  część  starych  cywilizacji 
ukończyła  już    O.  swego   rozwoju.  Ochor.  5.  a. 


Okres  astr.  pewienperjod  czasu,  służący  do  obliczeń 
kalendarza loy eh.  6.  ■];■  tablica  pergaminowa  świąt 
ruchomych:  Istniały  pergaminowe  tablice  świ;j.t 
ruchomych;  tablice  takie  zwały  ś.  cyklami.  Ku- 
liezk.   <Gr.  kyklos,  skąd  wyrazy  Łć.  od  cycl-> 

Cykla,  i,  Im.  e  stoi.  p.  Cyklina. 

Cyklamen,  u,  Im.  y  p.  Gduia.  <  Gr.  kyklaminos, 
Łć.  cyelaininus> 

Cy  kłam  Ina,  y,  blm.  chem.  glukozyd,  otrzymywa- 
ny z  gduły  ziemnej. 

Cylcliozny  I.  przym.  od  Cyklik :  Poeci  cykliczni 
(-cyklicyj.  2.  mat.  kołowy:  Układ  C.  3.  muz. 
składający  ś.  z  kilku  różnych  części:  Suita,  so- 
nata, duet  i  t.  d.  8%  utworami  cyklicznemi. 
<p.  Cykl> 

Cykiik,  a,  Im.  cy  jeden  z  poetów  epicznych  grec- 
kich, których  uttoory  stanowiły  jedną  całość. 

Cyklina,  y,  Im.  y  I.  org.  narzędzie  z  blachy  sta- 
hncej  do  polerowania  piszczałek.  2.  a.  Cykla,  Cek- 
linga,  Cyklinga,  Cyklingstal  stoi.  blacha  stalowa 
do  gładzenia  drzewa,  in.  skrobaczka.  <Nm. 
ZiehklingO 

Cyklinga,  i.  Im.  i  p.  Cyklina.  Kórz. 

Cyklingstal,  i.  Im.  e  p.  Cyklina:  Starał  ś.  wbić 
sobie  w  pamięć  owe  stamejzy,  knyple,  cykling- 
stale.  Kórz.   <Nm.  Ziehklingstahl> 

Cykllnować,  uje,  owal  org.  polerować  piszczałki 
cynowe  cykliną. 

Cyklinowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cykllnować. 

Cyklista,  y.  Im.  śoi  jeździec  na  cyklu.  <p. 
Cykl> 

Cykiistka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od   Cyklista. 

Cyklistowski  przym.  od  Cyklista:  Wyścigi 
cyklistowskie. 

Cyklizm,  u,  blm.  sport  cyklowy:  Ma  i  O.  swoich 
przeciwników. 

Cyklodrom,  u,  Ira.  y  miejsce  do  ćtoiczeń  i  popi- 
sów cyklistowskich.  <Now.  z  Gr.  kyklos  =  koło-|- 
drómos  =  bieg,  bieganie  > 

Cykiojda,  y,  Im.  y  mat.  krzywa,  którą  opisuje 
punkt  płaszczyzny  koła,  toczącego  i.  bez  ślizgania 
po  linji  prostej :  C.  zwyczajna,  wydłużona,  skró- 
cona. <Gr.  kykloeides  =  kołokształtny,  kolisty  > 

Cyklojdainy  przym.  od  Cykiojda:  Wahadło 
eyklojdalne  (  =  mające  postać  cyklojdy). 

Cyiiiometr,  u,  Im.  y  przyrząd  do  mierzenia 
szybkości  ruchu  cyklóio.  <Now.  z  Gr.  kyklos  = 
koło-|-raetron  =  -  mierz  > 

Cyićlometrja,  i,  blm.  mat.  nauka  o  mierzeniu 
okręgu  i  powierzchni  koła  i  ich  części. 

Cyklometryczny  przym.  od  Cyklometrja:  Funk- 
cje eyklometryczne. 

Cyklon,  u,  Im.  y  gie.  I.  wog.  ruch  wirowy 
powietrza  dokoła  najmniej  szóści  barometrycznej , 
wiatr,  biegnący  po  drogach  kołowych.  2.  gicałtowna 
burza  wirowa,  przeważnie  w  okolicach  zwrotniko- 
wych.  <Now.  z  Gr.  kyklos  =  koło  > 

Cyklop,  a,  Ira.  y  I.  człowiek  jednooki.  2.  a.  0C2- 
lik,  Wrzecionkowiec  eooI.  (cyclops)  skorupiak  wio- 
słonogi.    <Gr.  kyklops  =  (Iosł.  okrągłooki> 

Cyklorama,  y,  Im.  y  i-odzaj  pationany.  <Now. 
z  Gr.  kyklos  >=koło-f-hórama  =  widowisko > 

Cyklowy  przym.  od  Cykl:  Sport  C. 

Cyknąć,  nie,  nąl,  nied.  Cykać  I.  a.  nied.  Cyko- 
tać  (o  zegarze)  wydać  dźwięk  „cyk.'^  2.  X  syknąć, 
psyknąć:  Cyknij  na  niego,  a  obejrzy  k.  3.  [C] 
co  pewien  czas  dać  drobną  ilość  czegoś:  Co  jakiś 
czas  cyknie  mu   kilkadziesiąt  rubli.     <Dźwn.> 

Cyknięcie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Cyknąć. 

Cykorja,  i,  [Cukorja]  I.  Im.  e  bot.  (cichorium) 
roi.  z  rodziny  złożonych.  Gatunki:  a)  C.  endy- 
wja   a.    C.    szczerbak   (c.    endiyia).    b)    C. 


.m 


tjYKORJOWATV 

2wyp. zajna  a.  pospolita,  daw.  Podróżni- 
kiem zwana  (c.  intybus);  2.  blm.  proszek  zko- 
rzeui  cykurji  pospoLil:/,  dodawany  do  kawy.  <  Gr. 
kiclióreion  a.  kiehórion,  Łć.  cichoreum  a.  cicho- 
riuiii> 

CykoPjOwaty  bot.:  Cykoijowate  a.  Cykorjo- 
we  rośliny  (cichoraceae)  podrodzina  rodziny  zło- 
żonych. 

Cykorjowy  przym.  od  Cykorja:  Kawa  cyko- 
rjowH.  Syrop  C.  Bot.:  Rośliny  cykorjowe  p. 
dykorjowaty. 

XCykoryjkowy  podobny  do  cykorji:  Rośliny  ey- 
koryjkowe. 

Cykot,  u,  lin.  y  glos  idącego  zegara.   <Dźwn.> 
Cykotać,  a,  al  p.  Cyknąć. 
Cykotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cykotaó. 
Cykotliwy  cykający,  głośny:  Zegar  odbywał  cy- 
kotiiwjj,  wędrówkę. 

xCykucieć,  eje,  &t  topadać  w  szaleństwo,  szaleć. 
<p.  Cykuta  > 

XCykulata,  y,  Im.  y  p.  Czekolada:  Wniesiono 
kawę,  eykulat,  sorbetów,  wódek  perfumowanych 
i  rozmaitych  wonności.    Roi. 

Cykuta,  y,   Im.  y   1.   bot.:    a)  p.  Szalej.  l>)  p. 
Szczwót.  2.  trucizna  z  soku  tych  roślin:    Sokrates 
wypił  cykutę.    <Łć.  cieuta> 
[Cykutka,  I,  Im.  I]  p.  Czkawka. 
fCyl,  u,  im.  e  p.  I.  Cel:    Jedne    rzecz  przed- 
sięwzią,e,  C.  sobie  wystawić.  Mfjcz. 

fCylarz,  a,  Im.  e  p.  Ceiarz:  Na  potoczne  wy- 
datki celestata,  a  mianowicie  na  cylarza,  pisa- 
rza. Goł. 

tCyllk,  u,  Im.  I  p.  Cellk:  Na  potoczne  wy- 
datki celestata,  a  mianowicie  na  cylarza,  pisa- 
rza, na  tarcze,  cyliki.   Goł. 

Cylinder,  dra,  Im.  dry  i.  mat.  p.  Walec.  2. 
część  maszynerji  w  kształcie  loalca:  C.  gazowy 
w  młynie.  3.  kocieł  w  machinie  parowej.  4.  szkło 
u  lampy.  5.  rodzaj  zegarka  płaskiego.  6.  muz. 
część  narzędzia  dętego,  otwierana  pisłonem  a.  kla- 
pą: WaUornia  ina  trzy  cylindry.  7.  rodzaj  kape- 
lusza męskiego.  8.  a.  Cyllndrowlcz  a.  Cylinderus 
człowiek,  chodzący  w  cylindrze,  elegant,  .strojniś, 
modniś,  frant,  dandys :  Cylindry  czyli  strojnisie 
miejscy  nawet  zapisywani  byli  gwałtem  na  li- 
sty żołnierskie.  Zdr.  Cyiinderek.  <  Gr.  kylin- 
dros,  Łć.  cylindrus> 

Cyiinderek,  rka.  Im.  rki  p.  Cylinder:  Nizki, 
niemodny  C,  przekrzywiony  z  fantazją,  na  lewe 
ucho.  Zap. 

Cylindrojda,  y,  Im.  y  mat.  nazwa  rozmaitych  ga- 
tunków powierzchni.   <Gr.  kylindroeides> 

Cylindrowicz,  a.  Im.  e  p.  Cylinder:  Większość 
cylindrowiczów    przestrzega  zasad  oszczędności. 
Cylindrowy    przym.   od  Cylinder:    Materjał  C. 
(=na  cylindry  ^kapelusze).    Zegarek    C.  (-cylin- 
der). C.  sąsiad.  1  ras.  (-^ubrany  w  cylinder). 

Cylindryczny  mający  postać  cylindra,  walcowa- 
ty: Ciało  cylindryczne. 

XCylistyka,  I,  blm.  sztuka  stania  na  głowie  i  cho- 
dzenia na  rękach.     <Now.    z    Gr.    kylistiktó> 
tCylować,  uje,  wal  ]>.  I.  Celować. 
tCylowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cyiować. 
t Cymbalik,  a,  Im.  I  p.  Cymbał.  Loop. 
Cymballsko,   a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Cymbał:    Oj- 
ciec poc/.ciwy  człeczyna,  ale  C.  okrutne.  Orzesz. 
Cymbalista,  y,  Im.    ści  a.  x  stówie  ten,  co  gra 
na  cymbałach:    IJyło    cymbalistów  wielu,  :i]o.  ża- 
den z  nich  nie  śmiał  zagrać  przy  Jankielu.  Mick. 
Cymbalistowie    i    insza    wiejska    muzyka.     Vol. 
<p.  Cymbał  > 
Cymbaiistka,   i,  Im.  i  forma  ż.  od  Cymbalista. 


CYMOL 

Cymbalny  przym  od  Cymbał:  Z  brzękiem  cjuu- 
balnyeh  instrumentów.  Słów. 
Cymbalski,  ego,  Im.  scy  rz.  p.  Cymbał. 
Cymbał,  u.  Im.  y,  x  Cembal  I.  częś.  w  im.  na- 
rzędzie muzyczne,  złoione  z  czicorobocznego  pudła 
rezonansowego,  na  którym  7iaci<u/nięte  struny  ude- 
rzają ś.  tak  zwanemi  palcatkaml:  Grać  na  cym- 
\^^^'^\-  P^r*  Serbów  a  C.  idj^  w  taniec  kołem. 
Zwr.  M.  Dwaj  uczniowie  przy  cymbałach  klęczą, 
stroją,  nanowo  struny  i  próbując  brzęczą.  Mick. 
Z  cymbałami,  narodu  swego  instrumentem,  cha- 
Y?-  I  "'^^^'yś  P"  dworach  i  graniem  zdumiewał. 
Mick.  Zawiesił  dźwięcznostrunne  na  ścianie  cym- 
bały. Mick.  Wali,  jak  w  C.  2.  X  dzwon  w  zega- 
rze, bijący  godziny:  Cymbały,  dzwony  u  zegara, 
które  godziny  biją.  Zabł.  Na  wieży  ratusza  kra- 
kowskiego były  dwa  cymbały  zegarowe.  Sol.  3. 
Xdzwonek,  brzękadło:  Cymbały  na  konia  do  sanek. 
Troć.  Włóżmy  chomąt  na  konia,  a  nawieszajmy 
cymbałów  na  niego.  4.  org.  jedna  z  odmian  'i,ło- 
su,  zicanego  mik.<!turą  w  organie.  5.  rub.  pośladek: 
Wziął  kaducznie  w  C.  Oss.  6.  a,  Im.  y,  a.  Cym- 
balski głupiec,  bałwan,  fuszer,  fujara.  Zdr.  Cym- 
bałek, t Cymbalik.  Zgr.  Cymballsko.  <Gr.  kfm- 
balon  =  dosl.  zelH> 

Cymbałek,  łka,  zwykle  w  Im.  łkl  p.  Cymbał: 
Grać  na  cymbałkach. 

t  Cymbaitownik,  a.  Im.  cy  ten,  co  cynbały  robi. 
Mącz. 
[Cymbant,  u,  Im.  y]  p.  Cybant. 
t  Cymbel,  u.  Im.  e  dzwonek  .srebrny    w    starych 
organach.  <  p.  Cymbał  > 

tCymbor,  u,  Im.  y  p.  Cymbury:  Przygnane 
w  cymborze  Tatary.  Kochan.  Ciągnąc  w  kaj- 
danach i  cymborzech,  w  arkanach,  nieszczęśli- 
we ofiary. 

!  Cymborjum,  w  Ip.  nieod.,  im.   ja,  jów   gm.  p. 
Cyborjum. 
[Cymboryja,  i,  Im.  e]  p.  Cyborjum. 
Cymbr,  u,  Im.  y  p.  Cembra, 
Cymbra,  y,  Im.  y  p.  Cembra. 
t  Cymbulc,  u.  Im.  e,  f  Cymbulec   rodzaj  strza- 
ły. Mącz.     <Może  Nm.  Zi3hbol/en> 
t  Cymbulec,  Icu,  Im.  Ice  p.  Cymbulc.  Tueh 
t  Cymbury,  ów,  blp.,    f  Cymbor,      f  Czymbu- 
ry  toięzy,  kajdany:     Więźnie  w  cymburach    wio- 
dą.   Górn.     <  Tur.  czćnbćr  =  obręcz,    naszyjnik 
i  t.  d.> 
XCymcowy  przym.  od  Cymiec,  p.  Ciemcowy. 
XCyment,  u.  Im.  y  p.  Cement:  Brak  kamienia 
ciosowego    zastąpić,  może    C.   z    wapna  i  z  da- 
chówki utłuczonej.  Świt. 

t  Cyment,  u,  Im.  y  kora  cynamonowa,  cynamon : 
U  nas  kora  cynamonowa  dawniej  była  C.  zwa- 
na. Vol.     <Nm.  Ziramet;  p.  Cynamon  > 

t  Cymer,  u.  Im.  y  kita,  pióropusz :  Przyłbicę 
o  dwu  cymerach  miał  na  głowie.  Warg.  <Fr. 
cimier,  przez  Nm.  Ziinier> 

Cymersznur,  u,  Im.  y  powr.  p.  Sznur.  <Nm. 
Zimmerschnur> 

Cymes,  u,  Im.  y,  [Cynes]  I.  coś  najlepszego,  toy- 
bór,  dobór,  śrnietanka,  kwiat :  Sam  C.  2.  rarytas 
przysmak,  smakołyk:  Rozmyślały,  jak  *ś.  może' 
nazywać  po  francusku  C.  z  marchwi.  Jun.  [C  ] 
j)rzym.  godny,  dostojny,  ładny.  <Nm.  ZugemUs=/ 
dosł.  wety,  przysmaki,  przez  Żyd.  cymes  > 

xCymiec,  mca,  blm.  p.  Zamsz:  Siodło  ma  byd 
miękkim  cymcem  obszyte.  Dor.     <p.  Zamsz  > 

Cymol,  u,  Im.  e  ehem.  węglowodór  C,'ir. 
znajdujący  ś.  w  różnych  olejkach  eterycznych 
<Now.  z  początku  wyrazów  Łć.  (z  ar.):'cumi- 
num-  kmin-J-oleum  =  olej> 


3t:u 


CYMPER 

[Cymper,  pra,  Im.  pry]  I.  przyśpiew.  2.  zabawy 
tttpustne.     <p.  Cąber> 

ICympry,  ów,  blp.]  wieczornice. 
Cymserować,  uje,  owal]  p.  Cenzurować. 
Jymsztangi,  ang,  blp.  cukier,   ciastka   migdało- 
we suche.     <Nin.  Zimmtstange  =  dosł.  laska  cy- 
namonowa > 

I  Cyn  u,  Im.  y  I.  t  kawałek  drzewa,  drewno, 
w  Im  drwa:  Cynów  wszelakich,  gdzie  jest  dę- 
bina, tara  kołów,  słupów,  gdzie  sośnina,  tam 
żerdzi,  dylów  i  drew  do  palenia.  Zaw.  Oynu 
w  dobrą  drogę  nagotować.  Zaw.  2.  mł.  wiąza- 
nie drewniane  pod  walnicą  kól  wodnych  młyńskich. 
<?> 

2.  Cyn,  u,  Im.  y  tkać.  p.  Czyn. 

Cyna,  y,  blm.,  t  Cena  I.  ehem. pierwiastek  z  gro- 
mady węglowcaw,  stojący  na  pograniczu  między  me- 
talami a  niemetalami,  o  układzie  kwadratowym  kry- 
ształów sztucznie  otrzymanych,  Sn.:  Naczynia  uno- 
dziane  cyną  pobielają.  2.  iiaczynia  i  inne  wyro- 
by cynowe:  Szczęśliwsze  były  wieki,  kiedy  na 
eynie  jadano.  Oas.  xRzemieślnik  od  cyny  (  =  fcoH- 
toisarz',  cyngiser).  C.  dla  dzierżawcy,  srebro  dla 
dziedzica.  Prz.     <Nra.  Zinn> 

[Cynabar,  u,  blm.]  p.  Cynober. 

Cynabaryt,  u,  Im.  y  min.  I.  ogólna  nazwa  star- 
kometalów  niekruchych,  z  wejrzeniem  pólmeialicznym, 
in.  blenda.  2.  a.  Cynober,  X  Cynobr,  Blenda 
rtęciowa  siarek  rtęci,  tworzący  rudę,  z  której  otrzy- 
muje i.  rtęć  i  farbę  czerwoną.     <p.    Cynoi»«r> 

Cynadr,  u,  Im.  y  I.  w  Im.  p.  Cynadra.  *->.  fw  Im. 
umęlrznoici  jadalne  z  ryb.  Troć.  3.  f  rodzaj  -po-^ 
trawy:  C  nadziewa  ś.  siekaniną  z  wnętrzności 
rybich  i  mięsa.  Brk.  <Może  Nm.  [geschnader, 
gsehnader],  a.  Zieh(n)ader> 

Cynadra,  y,  zwykle    w    Im,  y  a.  Cynadry,  ów 

1.  nerki  zwierzęce.     2.  potrawa  z  nerek. 
[Cynament,  u,  blm.]    cement.     <  Sld.    do   Cyna 

i  Cynamon > 

Cynamon,  u  I.  Im.  y  bot.:  a)  a.  Cynamonowiec 
(cinnamonum)  roi.  z  rodziny  wawrzynowatych.  Ga- 
tunki: C.  aromatyczny  a.  Kasj  a  a.  Kasj  a 
cynamonowa  (e.  aromaticum).  b)  C.  biały 
C.  cejlauski  a.  Cynamonowe  drze- 
wo, daw.  Skoryeą  zwany  (c.  zeylanicura); 
p.  Korzyblel.  2.  blm.  a.  XC.  prawdziwy  kora 
cynamonu  cejlańskiego :  Drwa  jak  C.  drogie  (=  bar- 
dzo drogie).  Poszło  w  przysłowie  o  izbie  nie  na- 
grzanej mówić:  palono  cynamonem.  Oss.  Cyna- 
monem w  piecu  pali.  Prz.  (=jest  bardzo  bogaty). 
3.  C.  biały  =  kora  korzybielu,  in.  k  o  r  z  y  b  i  e  1. 
Por.  Cyment.  <Śr.  Łć.  cynamonium,  z  Łć.  cin- 
namum  =  Gr.  kinnamon,  z  Hb.  kinnamOn,  to  zaś 
i  języków  Malajskich> 

Cynamonek,  nku.  Im.  nkl  I.  y.kawałek  cynamo- 
nu:    Drewka,  jak  cynamonki  {=bardzo    cienkie)- 

2.  cukier,  ciastko  kruche  z  cynamonem. 

Cynamoniki,  ów,  blp.  kuch.  ciastka  z  cynamonu. 

Cynamonka,  I,  Im.  I  I.  p.  Cynamonówka.  2.  ro- 
dzaj gruszki. 

Cynamonowiec,  woa.  Im.  wce  bot.  p.  Cyna- 
mon. 

Cynamonowe  przys.  od  Cynamonowy:  Zabar- 
wiać C. 

Cynamonowy  I.  przym.  od  Cynamon:  Smak  C. 
Kora  cynamonowa.  Kolor  C.  (=brunatny,  bran- 
żowy): Odpięła  woal  od  cynamonowego  swego 
kapelusza.  Kórz.  Na  cynamonowo  (  -  na  kolor 
C.).  Kwiaty  cynamonowe  (  =  niedojrzałe  owoce 
drzew    cynamonoioych    i    wawrzynoicjfch).    2.  bot  • 


CYNEK 

Cynamonowe  drzewo  i  Kasja  cynamonowa  p. 
Cynamon. 

Cynamonówka,  I,  Im.  I,  Cynamonka  wódka  prze- 
palana z  cynamonem. 

t  Cynar,  a,  hu.  y  p.  Cenar:  Pewnie  w  cyna- 
rze  ani  w  gonionym  a.  w  tańcu  szalonym  nie  ś. 
tam  nie  okaże.  Wer.  <  Śr.  Łć.  cinara  -  dosł. 
rodzaj  cytry,  Gr.  kinyra,  z  Hb.  kinnor> 

XCynarz,  a,  Im.  e  p.  Cyngiser. 

Cynaś,  a,  blm.  kam.  tlenek  cyny  w  proszku, 
używany  do  polerowania  kamieni.  <Nm.  Zinna- 
sche  > 

[Cynceruch,  u,  blm.]  choroba  z  powodu  robaków. 

<■> 

Cyncłiolina,  y,  blm.  apt.  płynny  lotny  alkaloid, 
zna/dujący  ś.  w  korze  chinowej.  <  Sztucznie 
z  Chinina  > 

Cynchona,  y,  Ira.  y  bot.  p.  China. 

Cynchonicyna,  y,  blm.  apt.  bezkształtny  alka- 
loid, otrzymywany  z  kory  chinowej.  <  Sztucznie 
z  Chinina  > 

Cyncłionldyna,  y,  blm.  apt.  krystaliczny  alka- 
loid, otrzymywany  z  kory  chinowej.  <  Sztucznie 
z  Chinina  > 

Cynchonina,  y,  blm.  apt.  substancja  roślinna, 
zbliżona  do  chininy,  otrzymywana  z  kory  chinowej. 
<p.  China> 

XCyndal,  u,  Im.  e  p.  Sandał. 

[Cyndalija,  i,  Im.  e]  p.  CyndaIJa. 

t  Cyndaiiłiowy  p.  Cyndelinowy. 

[CyndaIJa,  i,  Im.  e,  Cyndalija]  roi.  przestąp  iół- 
ty  (h-yonia  dioica).     <p.  Sandał  > 

XCyndalowy  przym.  od  Cyndal,  sandałowy. 

XCyndal,  u,  Im.  y  p.  Sandał. 

XCyndalowy  przym.  od  Cyndal,  sandałowy. 

Cyndelin,  u,  Im.  y  I.  f  kitajka  cienka:  Koła- 
czyk  ten  w  C.  a.  w  tawtę  cienką  zawiązują. 
Syr.    2.  bot.  p.  Sandał. 

Cyndelinowy  przym.  od  Cyndelin  a)  f-kitaj- 
kowy.  b)  X  a.  t  Gyndalinowy  sandałoimj:  Sztuk- 
warki  hebanowe  i  cyndelinowe.  Rej. 

t  Cyndert,  u,  Im.  y  rodzaj  tkaniny:  Cło  od 
sztuki  eyndertu  naznacza  instruktarz  celny  li- 
tewski. Goł.     <?> 

XCyndloch,  u.  Im.  y  zapał  u  strzelby.  <Nm. 
ZUndloch> 

xCyndlont,  u,  Im.  y  lont  do  zapalania  prochu 
w  strzelbie.     <Nm.  ZUndlunte> 

XCyndpulwer,  u,  Ira.  ^  proch  na  panewce,  pod- 
sypka.    <Nm.  Zllndpulver> 

Cynegietyczny  przym.  od  Cynegietyka,  myśliw- 
ski, łowiecki.     <Gr.  kynegetikós> 

Cynegietyka,  I,  blm.  myiliwstwo,  łowiectwo. 
<   Gr.    kynegetik^  > 

1.  X  Cynek,  nku,  Ira.  nki  rodzaj  instrumentu  dę- 
tego, piszczałka,  komet.      <Nra.  Zinke> 

2.  X  Cynek,  nku,  blm.  p.  Cynk.  Krup. 

f  Cynek,  nku,  Im.  nkl  I.  figura,  złożona  z  dwueh 
trójkątów  o  wspólnym  wierzchołku:  Trzywęglasta 
figura  dwojaka  o  jednym  śrzednim  punkcie  quin- 
kunks  czyni,  który  Polacy  cynkiem  zowieray. 
Orzech.  Szyk  zwany  „w  C,"  w  którym  pikinje- 
rowie  zajmują  środek,  a  muszkieterowie  są  usta- 
wieni na  rogach.  Gors.  2.  pięć  oczek  na  kostce: 
Lubo  kość  zyzera.  lubo  padnie  cynkiem.  Pot.  3. 
rzut  w  grze  w  kości:  Zły  to  C  kostyrza  zjadł. 
P.  Sand.  4.  plama,  cętka:  Cynkami  upstrzone 
rysie.  Otw.  Wielka  cnota  milczenie ;  drugi,  co  mu 
ślinki  niosą  do  gęby,  gada ;  ma  też  po  niej  cyn- 
ki. Pot-  (-sińce,  blizny).  <Włos.  cinque  =  j.ięć 
przez  Nm.  Zink,  oznacza  także   figurę  X.  ,   skąd 


m 


CYNEMATOSKOP 

nazwy  deseni :  Cyn(k)owaty,  Czynowaty,  Cienlo- 
waty  (sld.  do  Czyn  i  Cień) ;  często  plącze  ś. 
z  Cętka > 

Cynematoskop,  u,  Im.  y  fiz.  p.  Cynetoskop. 
<Now.  z  Gr.  kinema  =  ruch -|- pkopśó:=  patrzę  > 

Cynematyka,  I,  blm.,  Kinematyka  fiz.  nauka, 
rozpatrująca  ruch  jako  zjawisko  gieometryczne,  bez 
względu  na  jego  przyczyny.  <Now.  z  Gfr.  kine- 
raa  =  ruch> 

1.  [Cynes,  u,  Im.  y]  p.  Cymes:  Dzieci  wystro- 
jone były  jak  cynesy.  Kolb.  {^niezwykle,  znako- 
mite osoby). 

2.  [Cynes,  u,  blm.j  p.  Senes. 
Cynestetyczny  fil.  (w  psychologji)    przym.    od 

Cynestezja:    Zmysł  C. 

Cynestezja,  i,  blm.  fil.  (w  psychologji)  zmysł 
ruchu,  zdolność  doznawania  czuć  ruchowych,  wła- 
dza odczuwania  i  oceniania  postaw  i  ruchów  ciała 
własnego.  <  Now.  z  Gr.  kfnóó  =  poruszam-|- 
ai'sthesis=odczuwanie  > 

Cynetoskop,  u,  Im.  y,  Cynematoskop,  Klneto- 
skop  liz.  stroboskop  udoskonalony.  <Now.  z  Gr. 
kinetós  -  ruchomy  -[- skopćó  =  patrzę > 

Cynetyczny  przym.  od  Cynetyka;  Kinetyczny 
polegający  7ia  ruchu:  Energja  cynetyczna  (  =  ene?-- 
gja  ruchu).  Teorja  cynetyezna  gazów  (=teorja, 
podług  której  cząstki  gazów  pozostają  w  ruchu  po- 
slc/)owyni). 

Cynetyka,  i,  blm.,  Kinetyka  nauka  o  ruchu,  me- 
chanika. <Now.  z  Gr.  kinetik6s  =  do  ruchu  nale- 
żij-cy,  ruchowy  > 

Cynfolja,  I,  Im.  e  chem.  p.  Stanj«la.  <Nra, 
Zinnl'olie> 

fCyngatura,  y,  Im.  y,  fClęgatura,  [Cięgatura 
C iągatura]  ^rzepasfca,  pasek:  C.  podwiąsło,  pas 
sukienny,  którym  dzieci  powięzują,.  Mącz.  Zdr. 
fCyngaturka.  <Łć.  cinctura,  ze  sld.  do  CIĘG> 

fCyngaturka,  i,  Im.  i  p.  Cyngatura.   Goł. 

Cyngiel,  gla,  Im.  gie,  X  Cięgiel  I.  języczek, 
wprawiający  w  ruch  zamek  broni  palnej  ręcznej :  C. 
twardy,  miękki.  Pociągnąć  za  C.  Gdy  dotkniesz 
cyngla,  musi  wystrzelić  pistolet.  Krasiń.  2.  •];■  ję- 
zyczek, za  którego  poruszeniem  spuszcza  L  cięciwa : 
Chcąc  z  kuszy  strzelać,  poruszano  C,  spuszczała 
ś.  natężona  cięciwa.  Papr.  3.  ■\deszczułka  u  skrzy- 
piec do  zaczepiania  strun.    <Nm.  Ziingel> 

Cyngielblacha,  y,  Im.  y  pusz.  blacha  z  dwoma 
otworami  na  cyngle.  <Nm.  Zlingel-|-Blacha> 

Cyngiser,  a,  Im.  rzy,  x  Cynarz,  X  Cynolej, 
X  Cynolejnik,  X  Cyniejnik,  X  Cynownik  odlewacz 
wyrobów  cynowych,  konwisarz.   <Nm.  Zinngiesser> 

Cyngiserka,  i,  Im.  I  żona  cyngisera,  konwisarka. 

CyngIserskI  przym.  od  Cyngiser,  konwisarski: 
Rzemiosło  cyngiserskie. 

Cyngiserstwo,  a,  blm.  rzemiosło  cyngisera,  stan 
cyngisera,   konwisarstwo. 

Ćyngować,  uje,  owal,  Cynkować  gór.  =  a)  kuć 
ielazo.  b)  trzymać  żelazo  obcęgami  przy  kuciu. 
<Nra.  Z!ingen> 

Cyngowanie,  a,   blm.,  czynność  cz.   Ćyngować. 

Cynicznie  ])rzy8.  od  Cyniczny. 

Cyniczność,  i,  blm.  rz.  od  Cyniczny. 

Cyniczny  iii.  I.  do  szkoły  cyników  należący.  2. 
cynizmem  nacechowany,  bezwstydny.,  wyuzdany,  nie- 
obyczajny.    <  Gr.  kynik<5s> 

[Cynić,  i,  II]  ]>.  Cenić. 

Cynik,  a,  im.  cy  fll.  I.  filozof,  wyznaje^  cynizm. 
2.  człowiek  postęptijący  zgodnie  z  zasadami  cyni- 
zmu.   <(ir.   kynikós> 

Cynizm,  u,  blm.  lii.  I.  kierunek  fflozoficzny  An- 
lyitencsu,  Jilozojju,    uznająca   za  jedyne    kryterjuin 


CYNKOWATT 

dobra  zaipokojenie  potrzeb  zwierzęcych.  2.  sposób 
życia  według  zasad  Antystenesa,  niekrępowanie  i. 
w  postępowaniu  wyższemi  zasadami,  względami  a. 
ideałami.  3.  sposób  myślenia  a.  wyrażania  ś.  lekce- 
ważąco o  rzeczach  wzniosłych,  szanowanych  :  C.  mo- 
ralny, umysłowy,  obyczajowy,  estetyczny.  <Now. 
z  Gr.  kynikós  =  cynik > 

1.  Cynk,  u.  Im.  I  I.  ząb  u  brony:  Brona  ta  jest 
silną  i  lekką;  z  trzydziestu  dwuch  jej  cynków 
zawsze  po  cztery  działają  samodzielnie.  2.  cies. 
i  stol.  =  a)  w  Im.  a.  XCenkl  ząbki,  narzynane  dla 
spajania  dwuch  kawałków  drzewa,  b)  Spoić  kant 
(desek,  boków)  na  C  — na  grał;  spleść  powyrzyna- 
ne  boki.   <  Nm.  Zinke> 

2.  Cynk,  u,  blm.,  a.  X  Cynek,  XZynk,  X  Zy- 
nek  Q\ieva.  pierwiastek  metalicziy  Zn.  <Nm.  Zink> 

i.  Cynka,  i,  Im.  I,  Jakouinka,  ZInja  bot. 
(zinnia)  roś.  z  rodziny  złożonych.  <  Umyślnie  z  ni- 
by Łć.  nazwy  Zinnia  > 

2.  Cynka,  i.  Im.  i  tkać  narzędzie  przy  robieniu 
płótna,  na  które  przędza  ś.  nuicija.    <  Zap.   CZYN> 

[Cynkać,  a,  ał,  Cenkać]  dzwonić.    <Dźwn.> 

XCynkatura,  y,  Im.  y  rodzaj  tkaniny  gładkiej 
i  świecącej,  in.  X  wazki  harus:  "Wazki  L.rus 
nazwany  C.  Ins.  c.  1.  Arus  vel  harus,  materja  ta 
wazka  bywała  i  szeroka,  pierwsza  nazywana 
jeszcze  C.  Goł.   <p.  Cyngatura > 

Cynkit,  u.  Im.  y  min.  tlenek  cynku  z  domieszką 
tlen/liku  manganu,  tworzący  kryształy  heksagonalne. 
<0d  Cynk> 

Cynkmistrz,  a,  lin.  e  hutnik,  prowadzący  cyn- 
kownię.   <  Cynk4-Mistrz> 

Cynkograf,  a,  Im.  owie  teti,  co  odbija  ryciny 
sposobem  cynkogrąficznym.  <Cynk-j-Qr.  grafó= 
piszę > 

Cynkograficznie  i)rzys.  od  Cynkograficzny :  Ko- 

pja  medalu  zdjęta  C.  Kraus. 

Cynkograficzny  i)rzyin.  od  Cynkografja:  Za- 
kład C.  Sposób  C.  zdjęcia  rycin. 

Cynkografja,   i,  Im.    e   I.  blm.,   a.    Cynkotypja 

sztuka  otrzyiiiipruiiia  rycin  jwzy  pomocy  płyt  cyn- 
kowych. 2.  a.  Cynkotyp  rycina,  otrzymana  z  płyty 
cynkowej.  3.  zakład,  w  którym  odbijają  ryciny  przy 
pomocy  płyt  rynkowych. 

Cynkografować,  uje,  owal  odbijać  i-ysunki  spo- 
sobem ci/nkograjicznym . 

Cynkografowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cynko- 
grafować. 

Cynkollt,  u,  Ini.  y  rodzaj  farby  malarskiej. 
<Cynk-|-Gr.  litlH)s  =  kamień  > 

t  Cynkopstrość,  i,  blm.  zabarwienie  cętkowane, 
pstrokucizna:  Złych  w  cynkopstrości  tygrysów 
Indja  ś.  boi.  Bafdz.   <  Cęfka-i-Pstrość> 

Cynkotyp,  u.  Im.  y  p/Cynkografja.  <Cynk-ł- 
Gr.  tyi)os -odcisk,    druk  > 

Cynkotypja,  i,  blm.  p.  Cynkografja. 

Cynkotypowy  przym.  od  Cynkotyp. 

1.  Cynkować,  uje,  owal  powlekać  cynkietn.  <p, 
Cynk> 

2.  Cynkować,  uje,  owal  gór.  p.  Ćyngować. 

3.  Cynkować,  uje,  owal  stoi.  wyrzynać  ząbki 
w  drzewie  dla  spojenia  dwuch  kawałków  drzewa. 

Cynkowanie,  a,  blm.,  czynność   cz.   Cynkować. 

t  Cynkowany  p.  Cynkowaty:  Czapniczki  popi- 
sywały ś.  kołpaczkami  i  kołnierzami  z  grono- 
stajów cynkowanych,  (iloł.  Cynkowane  a.  eentko- 
wane  futra.  Goł.   <  p.  Cynek  > 

t  Cynkowato  przys.  od  Cynkowaty. 

-}- Cynkowatość,  i,  blm    rz    od  Cynkowaty. 

t  Cynkowaty,  i  Cynowaty  \.  majiicy  kształt  jńątki 
na  kostce  do  grt/j  mający  układ  kostkowały:    Cyu- 


óH^Z 


CYNKOWNIA 

kowate  płótno.  L.  2.  ;i.  f  Cynkowany,  [Cynkowa- 
ły, Cynowały,  Czynowały,  Cieniowały]  =  a)  cętko- 
wany,  cctlcow<cly,  pslry :  Skóra  rysia  cynkowata. 
Klon.  b)  tkae.  ukoinie  przerobiony :  Płótno  cyn- 
kowate  =  <Jkane  w  hsztalcie  dymki  (wyraz  w  tym 
znaczeniu  dziś  używany).    <p.  Cynek  > 

Cynkownia,  i,  Im.  e  huta,  w  której  jest  loyta- 
piany  cynk,  huta  cynkowa.   <p.  Cynk  > 

Cynkownik,  a,  Im.  oy  ten,  co  wykonywa  wyro- 
by blacharskie  z  cynku. 

Cynkowy  przym.  od  Cynk:  Biel  cynkowa 
(-cynkwujs). 

Cynkwais,  u,  blm.  chem.  węglan  cynku,  używa- 
ny do  farb  olejnych  i  w  lecznictwie,  in.  biel  cyn- 
kowa.   <Nra.  Zinkweiss> 

Cynkwil,  a,  blm.  rodzaj  gry  w  karły,  lomhr 
w  pięciu.  <  Zap.  Włos.  cinquino  =  piątka,  cynek  > 

xCynlejnik,  a,  Im.  cy  p.  Cyngiser.  L.  <Cyna 
+LE> 

Cynober,  bru,  blm.,  X  Cynobr  I.  a.  fCynabar] 
chem.  siarek  rtęci,  farba  czerwona  z  cynabaryiu 
otrzymywana.  2.  min.  p.  Cynabaryt.  <  Gr.  kinnd- 
bari,  Łć.  cinnabari(s),   stąd  Nm.  Zinnober> 

X  Cynobr,  u,  blm.  I.  p.  Cynober.  2.  p.  Cyna- 
barył.  Kluk. 

X  Cynobrowaty  podobny  do  cynobru. 

Cynobrowy  przym.  od  Cynober:  Kolor  C. 
(=: szkarłatny).  Cynobrowo-czerwony.  Cynobro- 
wo-karminowy. 

X  Cynofolja,  i,  Im.  e  p.  Słanjola.  <Nm.  Zinnfo- 
lie> 

XCynolej,  a,  Im.  owie  p.  Cyngiser.  <Cyna-}- 
LE> 

X  Cynolejnik,  a,  Im.  oy  p.  Cyngiser. 

[Cynowacizna,  y,  Im.  y]  rodzaj  tkaniny,  w  któ- 
rej nitki  pozornie  idą  w  ukos:  (Kurpie)  przędą 
konopie  i  wełnę  i  wyrabiają  cynowacizny,  per- 
kaliki  farbowane.  Pol.    <p.  Cynek  > 

X  Cynować,  uje,  owal  powlekać  cyną,  pobielać : 
O.  rondle.  <p.  Cyna> 

X  Cynowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Cynować. 

ł  Cynowało  przys.  od  Cynowały. 

tCynowałość,  i,  blm.  rz.  od  Cynowały. 

Cynowały  1. 1  i  [C]  p.  Cynkowały.  2.  [Cynowate 
krosna]  =  »mj(jce  J,  4,  6,  8  cepów.   <p.  Cynek  > 

X  Cynownia,  i,  Im,  e  pracownia  wyrobów  cyno- 
wych, konwisarnia.    <p.  Cyna> 

X  Cynownik,  a,  Im.  cy  p.  Cyngiser. 

Cynowobialy  mający  barwę  metaliczną,  podobną 
do  czystej  cyny.    <Cyna-|-BIAŁ> 

Cynowód,  odu,  Im.  ody  bot.  I.  Xp.  Oriik.  2.  p. 
Zlołnica.   <Zap.  z  Ukr.  sinow6d> 

Cynowy  przym.  od  Cyna:  Naczynia  cynowe. 
Folga  cynowa  =  ci/n/oZ;'a,  stanjola. 

X  Cynozura,  y,  blm.  i.  gwiazdozbiór  małej  niedź- 
wiedzicy: C.  na  empirejskim  niebie.  Karp.  Tym, 
co  za  pasem  ognistym  mieszkają,  C.  leniwo 
wschodzi.  Bardz.  2.  przen.  wskazówka:  Elekcja 
przynieść  miała  zbawienną  cynozurę  przez  obra- 
nie pana  w  odmęcie  tak  burzliwym.  Tw.  Biorę 
to  za  cynozurę.  Oss.  <Gr.  kynósoura  =  dosł.  psi 
ogon> 

[Cynówka,  I,  Im.  I]  rodzaj  rogoży.  <Ros.  ey- 
aÓTka,  może  z  Pol.,  p.  Cyuek> 

Cynłnabor,  a,  Im.  y  rzew.  p.  Cenłrumbor. 

[Cynłoryja,  I,  Im.  e]  p.  Tysiącznik.  <p.  Cen- 
tnna  > 

Cynłwar,  u,  blm.]  p.  Cytwar. 

Cynłyrz,  a,  Im.  e]  p.  Cmęłarz. 

Cyny,  cyn,  blp.]  p.  Czyna. 

Cypek,  pka,  Im.  pki]  penis.  <Por.  Cipka, 
Oiupa> 


CTRA 

Cypei,  pia  a.  plu,  Im.  pie,  xCupel,  [Czupel,  Czu- 
pień,  Cupleń],  f  Copei  koniec  spiczasty  jakiejkol- 
wiek rzeczy,  sterczący  a.  w  postaci  klina  wchodzący 
w  drugą:  a)  0.  \f^d\i=pas  ziemi,  wchodzący  w  wo- 
dę, przylądek:  U  flisów  C,  narożnik  lądu.  Haur. 
C.  dobrej  nadziei.  Hubę.  b)  C.  skały,  domu  = 
szczyt:  Siedział  na  cyplu  wysokiej  skały.  Stasz. 
Wszyscy  z  zimną  krwią  patrzyli,  dopóki  pło- 
mień cyplu  dachu  nie  doszedł.  Kaezk.  c)  f.^fca- 
la,  nad  morzem  wisząca:  Widać  nad  samo  wy- 
niosiony  morze  C,  wodą  daleko  od  morza  nie- 
tknięty. Bardz.  d)  y,częió  klingi  szabli,  osadzona 
w  rękojeści,  e)  fl.:  0.  u  żagla  =  roo.  f)  garb.  p. 
Wyskok,    g)  leśn.  p.  Wykiel.     <Nm.  Zipfel> 

Cyperowy,  Ciperowy:  Cyperowe  a.  o;perowe 
korzenie  =  a)  korzenie  cibory  jadalnej,  b)  niek. 
sama  cibora  jadalna.   <p.  Cybora> 

xCyper8ki  korzeń,  bot.  p.  Ostrzyi.  <p.  Cy- 
bora> 

[Cypina,  y,  Im.  y]  p.  Cepina. 

[Cypki]  w  wyraź.:  W  C.  siedzieć  =  w  kuczki. 
<Zap.  Ukr.  cypky> 

t  Cypiik,  a,  Im.  ł  dziobek  u  naczynia :  Kone- 
weczka  z  cyplikiem  a.  noseczkiera.  Mącz.  <p. 
Cypel  > 

Cypiisko,  a.  Im.  a  wierzchołek  góry,  mający  for- 
mę ostrokręga. 

Cyplowaty  mający  kształt  cypla. 

Cypować,  uje,  owal  garb.  p.  Pępkowaó.  <Nm. 
zupien> 

Cypowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cypować. 

[Cypr,  u.  Im.  y  a.  Cyprowa  łrawa]  roi.  cype- 
rus   badianus.     <Łć.  cyperos> 

t  Cypres,  u.  Im.  y  p.  Cyprys.  Mur. 

[Cypresek,  ska,  Im.  sklj  cyprysek,  bylica  czar- 
nomorska (artemisia  pontiea). 

[Cyprowy] :  Oyprowa  trawa    p.  Cypr. 

Cypryjski  i.  bot.:  Palma  cypryjska  p.  Banan. 
2.  zooL:  Gołąb  C.  p.  GoIąb.  <0d  wyspy  Cypr, 
Gr.  Kypros> 

Cyprys,  u,  Im.  y  bot.  i.  a.  f  Cypres,  t  Kupras, 
t  Kupres,  f  Kuprys,  Drzewo  cyprysowe  (cupres- 
sus)  roi.  z  rodziny  szyszkoioych:  Zachwalony 
C.  długi,  cienki,  chudy,  co  zdaje  ś.  być  drzewem 
nie  smutku,  lecz  nudy.  Mick.  Nawet  i  cyprysy 
mają  swe  kaprysy,  że  ś.  przed  zefirkiem  nie 
ugną.  2.  p.  Zywołnik.  3.  p.  Świętoiina.  <Łć.  ey- 
pressus,  Gr.  kyparissos> 

Cyprysek,  ska,  im.  ski  bot.  p.  Byilca. 

Cypryski,  ów,  blp.  bot.  p.  Bylica. 

Cyprysorodny,  Cyprysoworodny  rodzący  cypry- 
sy:    Ziemia  eyprysorodna.  Bóbr. 

Cyprysowały  bot.:  Cyprysowate  a.  Cypry- 
sowe rośliny  (cupressineae)  rodzina  przyrodzo- 
na roślin  kwiaiorm/ch  z  działu  nagoziarnych  a.  pod- 
rodzina  szyszkowych. 

Cyprysoworodny  p.  Cyprysorodny. 

Cyprysowy  i.  przym.  od  Cyprys;  [Cybiisowy] 
Lasek  C.  L.  f  Cyprysowa  gałka.  Kn.  (  =  szysz- 
ka cyprysu).  2.  bot.:  a)  Drzewo  cyprysowe  p 
Cyprys,    b)  Rośliny  cyprysowe  p.  Cyprysowaty. 

[Cyprys,  a,  Im.  e]  fglarz,  fiut.    <?> 

Cypryśnik,  a,  Im.  i,  Szuberłnia  bot.  (taxod{niD 
Szubertia)  roś.  z  rodziny  szyszkowych. 

Cyprzyk,  a,  Im.  i,  Żywiczlin  bot.  (callitris)  roi. 
z  rodziny  szyszkowych.  Gatunek :  C.  cztero- 
klapkowy  a.  niek.  Sandaraka  (c.  quad- 
rivalvis,  thuja  articulata). 

Cyprzyn,  u,  Im.  y  bot.  (geraseanthos)  roś.trit' 
dżiny  kostliwkowatych. 

xCyra,  y,  Im.  y  p.  2,  Cera. 


363 


CYRANA 


CTRKUMFERENCJA 


[Cyrana,  y  Im.  y]  |  p.  Czarnocha-  2.  p.  Cy- 
ranka. 
Cyraneczka,  I,  Im.  I  zool.  (anas  crecca)  ptak 

plelwonogi  z  rodziny  kaczek. 

Cyranka,  i,  Im.  i  i.  org.  przyrząd  w  orf/dnach, 
naśladujący  głos  jAuka  cyranki.  2.  a.  [Cyrana] 
zo(^l.  (anas  querquedula)  ptak  phtwonoyi  z  ro- 
dziny kaczek.     <Zap.  od  dźwn.  Cyrkać> 

[Cyrchla,  I,  Ira.  e]  p.  Cyrkla. 

[^Cyreczka,  I,  Im.  i]  p.  Cyrka. 

t  Cyreklew,  kwi,  Im.  kwie  p-  Cerkiew. 

Cyrenaik,  a,  Im.  cy  fil.  p.  Hedonista.  <Gr. 
Kyrenaikóś,    od    miasta    Kyr^ne> 

Cyrenaizm,  u,  blm.  fil.  p.  Hedonizm. 

CyrenajskI  I.  bot.:  X  Cyrenajskie  ziele  p. 
Okrzyn.    2.  fil.  p.  Hedonistyczny. 

[Cyreńka,  I,  im.  i]  piesz.  cera  (twarzy):  Dziec- 
ko blade,  nić  ma  cyreńki. 

1.  [Cyrgiel,  gla,  Im.  gle]  I.  rohak  toczący  drzewo 
pod  korą:  Cyrgle  drzewo  zwiertały.  2.  próch- 
no drzewne  po  robakach  cyrglach.     <  ?  > 

2.  [Cyrgiel,  gla,  Im.  gle]  wstążka,  zawiązywana 
podszyją,  krawat.     <Zap.  Nm.  Zirkel  > 

Cyric,  u,  Im.  I  t.  budynek  do  urządzania  wido- 
wisk akrobatycznych.  2.  trupa  akrobatów  i  kloio- 
nów.  3.  f  kolo,  okrąg :  "Włos  po  ramionach  pły- 
nie zaniedbany,  cożby  go  w  złote  cyrki  utrafi- 
ła?  Tw.  ( -pierścienie).     <Ł(5.  circus> 

[Cyrka,  i,  Im.  I,  Cerka  ozdoba,  haft,  cętka,  de- 
seń, Jłoresy,  wyszywanie.  Zdr.  [Cyreczka,  Ce- 
reczkaj.  <Zap.  zamiast  cyfrka;  por.  Cyfro- 
wać > 

Cyrkać,  a,  ał,  Cerkać  I.  (o  cyrance)  głos  wy- 
dawać: Porwał  ś.  tabun  cyranek  i  eyrkając 
wzbijał  ś.  w  powietrze.  2.  [C.]  —  a,)  lać,  puszczać 
kroplami,  b)  płacić  drobnemi  ratami,  kapaniną, 
dawać  potrochu:  Nie  chcę,  abyś  mi  cyrkał  moją 
należność,  oddaj  rai  wszystko  razem.  <Dźwn.  > 

Cyrkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cyrkać. 

Cyrkiel,  kia,  Im.  kle,  XCerklel  I.  narządzie  do 
kreślenia  kół  i  mierzenia  linji:  C.  łukowy.  C. 
mikrometryczny.  C.  drc'iżkowy  a.  sztabowy.  C. 
redukcyjny.  Ramiona  cyrkla.  Przen.:  Robić  co 
pod  C.  =  regularnie,  akuratnie.  Gdzie  ś.  serca  pa- 
]{^,  cyrklem  uniesień  duch.  Mick.  2.  łuk  zakreś- 
lony cyrklem:  Sklepienia  o  mniejszym  a.  więk- 
szym cyrklu.  Ta  suknia  ma  dobry  C.  —  dobrze 
w  okrąg  u  dołu  obcięta.  Zdr.  Cyrklelek.  Zgr. 
Cyrkllsko,  X  Cerkllsko.  <  Łć.  circulus,  przez 
Nm.  Zirkel  > 

Cyrklelek,  Ika,  Im.  Iki  p.  Cyrkiel. 

XCyrklelnictwo,  a,  blm.,  x  Cerklelnictwo  rze- 
mio.sło  cyrkielnika. 

XCyrklelniczy  przym.  od  Cyrklelnlk;  X  Cer- 
klelnlczy :     Rzemiosło  eyrkielnieze. 

XCyrklelnlk,  a,  Im.  cy,  XCerkielnik  rzemieśl- 
nik, robiący  cyrkle. 

t  Cyrklew,  kwi.  Im.  kwIe  p.  Cerkiew. 

[Cyrkla,  i,  Im.  e,  Cerkla,  Cyria.  Cyrchla]  po- 
lanka w  lesie,  powstała  wskutek  regulowania.  <p. 
Cyrkiel  > 

Cyrklasty,  xCerkla8ty,  Cyrkllsty,  x  Cerkllsty 
kolisty. 

[Cyrklić,  I,  II,  CyrIIĆ]  obrąbywać  wokół  korę  na 
drzewie,  żeby  uschło.     <p.  Cyrkiel  > 

XCyrklina,  y,  Im.  y,  xCerklina  m.  a.  ż.  lichy 
cyrkiel. 

Cyrkllsko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Cyrkiel. 

Cyrkllsty  p.  Cyrklasty:     Linja  cyrklista. 

Cyrklować,  uje,  owal  I.  X!i.  xCerklować^a) 
chwodzić    w    okrąg,    okrążać,     b)  krążyć,  kołować: 


Sokół  pod  niebom  bezpiecznie  cyrkluje.  Toł.     2. 
[C]  Jechtować  ś.,   robić  szablą. 

Cyrklowy  przym.  od  Cyrkiel;  XCerklowy: 
Nit  C. 

[Cyrknąć,  nie,  nąl]  troszkę  ulać,  utoczyć  (pły- 
nu).    <Dźwn.> 

Cyrkon,  u,  Ira.  y  I.  a,  f  Zyrkon  chem.  pierwia- 
stek metaliczny  z  gromady  węglowców.  2.  min. 
mieszanina  jednopostaciowa  kwasu  cyrkonowego 
z  krzemionką,  tworząca  kryształy  kwadratowe. 
Odraiany:  Hjacynt;  C.  zwyczajny  a. 
C  y  r  k  o  n  i  t.     <Nra.  Zirkon,  Fr.  zircone> 

Cyrkonit,  u,  Im.  y  min.  p.  Cyrkon. 

Cyrkonowy  przym.  od  Cyrkon:    Kwas  C. 

Cyrkować,  uje,  owal]  wyszywać  ozdobnie.  <p. 
Cyfra  > 

XCyrkonwalaoja,  i,  Im.  e  otoczenie  rowem,  ob- 
wałowanie: Coby  nas  pozbawiło  wszelkiej  obro- 
ny i  cyrkonwalacji,  że  tak  powiem,  w  oblężeniu. 
Krasiń. 

Cyrkowiec,  wca,  Im.  wcy  aktor,  baletnik  a.  akro- 
bata  w  cyrku  występujący.      <  p.  Cyrk  > 

Cyrkowy  przym.  od  Cyrk:  Skoczek,  gimna- 
styk C.  Publiczność  cyrkowa.  Żart,  dowcip  0. 
(=^ niewybredny,  płaski,  niesmaczny).  Błazeństwo 
cyrkowe, 

Cyrkówka,  I,  Im.  I  leke.  aktorka,  występttjąca 
w  cyrku. 

Cyrkulacja,  i,  blm.  obieg,  krążenie:  xC.  mone- 
ty.    Lek.:  C.  krwi.     <Łć.  eirculatio> 

Cyrkulacyjny  przym.  od  Cyrkulacja. 

Cyrkularny  przym.  od  Cyrkularz,  okręgowy,  okól- 
ny: Kapitan  C.  List  C.  Sąd  C.  (nazwa  sądu 
miejskiego  w  r.  1807).  Starostwo  cyrkularne 
(  =  cy7-kuiowe). 

Cyrkularz,  a,  Im.  e  I.  okólnik,  zawiadomienie 
rozesłane  urzędnikom  danej  dykasterji;  zawiado- 
mienie powszechne  w  świecie  handlowym  o  założe- 
niu, zwinięciu  domu  handloicego  a.  o  zmianach 
w  nim.    2    p.  Cyrkuł.     <Now.  z  Łć.  cireularis> 

Cyrkullk,  a,  Im.  I  p.  Cyrkuł. 

XCyrkulować,  uje,  OV/Sil  krążyć,  obiegać,  chodzić 
w  kółlco:  Zacząłem  C.  po  sali.  Rzew.  Krew, 
soki  cyrkulują.  Powietrze  cyrkuluje  (=przecią- 
ga,  przeioiewa,  przechodzi).  Pojazdy  cyrkulowały 
C  —  kursowały).  Pieniądze,  kapitały  cyrkuluje 
(  =  są  w  obiegu,  kursują).  Wieść,  pogłoska  cyr- 
kuluje (-chodzi).     <Łć.  circulor> 

xCyrkulowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cyrkulo- 
wać. 

Cyrkuł,  u,  Im.  y  I.  j;- obwód,  koło;  półkole, 
półokrąg :  Dwa  regimenta  stanęły  w  C.  około 
namiotu.  Trzeci  obraz  panna  Marja  w  słońcu, 
która  ma  być  pod  C.  2.  przen.  pewna  część  kra- 
ju a.  miasta,  obwód,  okrąg;  rewir:  C.  sądowy, 
adrainistracyjny,  policyjny.  Galicja  zachodnia 
składała  ś.  z  siedmiu  cyrkułów.  Skarb.  3.  biuro  po- 
licyjne,zawiadujące  cyi-kułem  miejskim:  Zabrali  go  do 
cyrkułu.  4.  t  miejsce  w  teatrze,  odpowiadające 
dzisiejszym  krzesłom.  5.  Xzjazd,  zebranie:  Nie 
bywa  już  u  dworu  w  niedziele  cyrkułu  czyli 
zjazdu  państwa  po  nabożeństwie.  6.  a.  Cyrku- 
larz narzędzie  do  robienia  komunikantów.  Zdr. 
Cyrkullk.     <Łć.  circulus> 

Cyrkułowy  przyra.  od  Cyrkuł:  Komisarz,  opie- 
kun C.  Starosta  C.  Skarb.  xCyrkułowy,  ego, 
Ira.  I  rz.  naczelnik  cyrkułu. 

Cyrkumferencja,  I,  blm.  I.  żart.  objętość  ciała, 
tusza:  Ścieśniał  lub  rozpuszczał  garderobę, 
w  miarę  przybywającej  lub  ucliodzijcej  cyrkum- 
ferencji.  Ochoć.  2.  f  mat.  obwód,  okrąg  kola. 
<Łć.  circumlereutia> 


a(i4 


CTRKTTMFLEKS 

xCyrkumfleks,  u,  Ira.  y  daszek  a.  rcążyk  nad 
literą.  L.   <  Łć.  ciicumflexus> 

XCyrkum8tancja,  I,  Im.  e  szczegół,  okolicznoić, 
warunek  towarzyszący  czemu:  Uważał  król,  jako 
rozumny,  wszystkie  cyrkumstancje.  Pas.  <Ł6. 
eircumstaatia> 

Cyria,  i,  Im.  e]  p.  Cyrkla. 
Cyriić,  i,  ii]  p.  Cyrklić. 
Cyrnie,  a,  Im.  aj  p.  Cierń. 
Cyrny]  p.  Czarny. 

Cyrograf,  u,  Im.  y,  x  Cerograf,  f  Chyrograf, 
fChyrografa,  [Cerograf,  Celegrat,  Ceregraf,  Cele- 
brat,  TelegratJ  I.  f  zajns  własnuręczny,  zobowią- 
zanie na  jńśinie  własnoręczne,  skrypt ;  kwit,  rewers, 
weksel:  Nic  po  cyrografie,  kiedy  długi  popłaco- 
ne. Białob.  Słowo  przy  świadku  jest  jakoby 
cyrografem,  któremu  nie  uczyniwszy  dosyć,  mu- 
siałby dać  w  giełdzie  winę.  Haur.  2.  zapis  na 
duszę  djahlu:  C.  na  byczej  skórze  podpisałeś 
ty,  i  bisy  miały  słucliać  twego  rymu.  Mick.  Żart. 
rewers  uciąiliwy  dla  podpisującerjo.  <  Gr.  cheiró- 
grafon,  Łć.  cliirograpłium,  Sr.  Łć.  cirogra- 
płiuin> 

Cyrografowy  przym.  od  Cyrograf;  xCerogra- 
fowy:  Obowij^zanie  eyrografowe.  Cyrogralowa 
suma.  Bóbr.  (=  należna  na  mocy  cyrografu). 

XCyrować,  uje,  owal  p.  Cerować. 

XCyrowanle,  a,  blm.  p.  Cerowanie.  ,    . 

Cyrroza,  y,  blm.  wet.  woskowate  stwardnienie 
wątroby. 

Cyrta,  y,  Im.  y  p.  Certa. 

t  Cyrullckl  p.  Cyrullczy :  f  Nauka  cyrulicka 
tscyrulictwo.     <p.  Cyrulik > 

Cyrullctwo,  a,  blm.,  XCeruliotwo  zawód  cyru- 
lika: C.  bardzo  znaczna  część  lekarskiej  umie- 
jętności. Perz.  ,    ,  ., 

t  Cyr uliczek,  czka,  Im.  ozki  czeladnik,  uczeń 
cyrulika. 

t  Cyruliczka,  czki,  Im.  czki  I.  forma  ż.  od  Cy- 
rulik.   2.  żona  cyrulika. 

Cyrullczy,  t  Cyrullckl  przym.  od  Cyrulik. 

Cyrulik,  a,  Im.  oy,  xCerulik,  [Curellk,  Curllk] 
I.  f  chirurg:  Kto  i  umysłową,  i  działającą  część 
chifurgji  dobrze  pojął  i  uskutecznia,  ten  wart 
imienia  cyrulika.  Perz.  2.  felczer ;  hahcierz,  go- 
libroda.  <Gr.  clieirourgós,  Łć.  chirurgus,  Sr.  Łć. 
cerugia  =  chirurgja.  Włos.  ciruico,  daw.  ceruico> 

Cyruilkować,  uje,  owal  spełniać  funkcje  cyruli- 
1\  być  cyrulikiem:  W  głowie  pomieścić  mu  ś. 
uie  mogło,  aby  syn  obywatelski  chciał  C.  Krasz. 

Cyrulikowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cyruilko- 
wać. 

Cyruius,  a,  Im.  y  pog.  cyrulik,  golibroda,  go- 
larz. 

[Cyruszka,  I,  Im.  I]  p.  Córka. 
Cyrwatka,  I,  Im.  I]  p.  Serwatka, 
iyrylica,  y,  blm.  alfabet  słowiański,  którego  wy- 
nalezienie przypisują  św.   Cyrylowi.      <0d    imienia 
Cyryl  > 

[Cya,  a,  Im.  y]  człowiek  cichy,  cicha  woda,  z  ci- 
cha pęk:  Łys,  zez,  C,  kuternoga,  jeśli  co  do- 
brego, wielka  łaska  Boga.  Prz.     <CICH> 

[Cysarak,  a,  Im.  I]  mieszkaniec  cesarstwa  Au- 
tłryjackiego.     <p.  Cesarz  > 

[Cysarka,  I,  Im.  i]  I.  p.  Cesarka.  2.  cesarzo- 
wa:   C.  Tereska  (Marja  Teresa). 

[CysarskI]  przym.  od  Cysarz:  Cysarska  stro- 
iła =  Auslrja. 

[Cysarz,  a,  Im.  e]  p.  Cesarz. 

[Cysia,  I,  Im.  e]  p.  Cesia. 

Cysto,  a,  Im.  e  p.  Cycek. 


CYTRA 

t  Cyslo,  a,  Im.  a  p.  Czyslo :  Pięć  lat,  piccio- 
letne  C.  Tuch. 

Cysta,  y,  Im.  y  wet.  nowotwór,  składający  i. 
z  woreczka  i  zawartości,  torbiel. 

Cysterka,  i,  Im.  i  zakonnica  reguły  iw.  Bernar- 
da. <0d  miejscowości  Fr.  Citeaux  =  Łć.  Cister- 
cium,  pod   Dijonem> 

Cysterna,  y,  Im.  y  I.  a.  [Czyszczarniaj  dół  omu- 
rowany  a.  wyłożony  kamieniem,  na  wodę  deszczo- 
ivą,  basen.  2.  obszerne  naczynie  do  przewozu  nafty, 
okowity.  <Łć.  cisterna;  [Czyszezarnia]  jest  sld. 
do  CZYST> 

Cysternowy  psźym.  od  Cysterna :  Parowce  cy- 
sternowe do  przewozu   natty. 

Cysters,  a.  Im.  i  I,  zakonnik  reguły  św.  Ber- 
narda. 2.  w  Im.  zakon,  klasztor,  kościół  Cyster- 
sów.    <p.  Cysterka  > 

Cysterski  przym.  od  Cysters:  Zakon,  klasztor  C. 

Cystoiit,  u,  Im.  y  bot.  skupienie  węglanu  luapna 
wewnątrz  komórki.  <Now.  z  Gr.  kystis^ pęcherz 
-(-lithos  =  kamień  > 

Cyś,  a,  Im.  e  p.  Cycek. 

1.  [Cyś,  a,  Im.  e]  p.  Cygan. 

2.  [Cyśl]  p.  Cesiu! 

Cyt  w.  sza!  cicho!:  C. !  C!  ktoś  tu  idzie! 
Gdzie  przyjaźń,  miłość  woła,  tam  bracia  C,  tara 
C!  Mick.  Ty  C.  i  ja  C,  wiemy  na  ś.  obie.  Opal. 
(otrzymajmy  język  za  zębami).  Na  święty  Wit 
słowik  C.    Prz.  (-umilka).   <Dźwn.> 

fCyt,  u,  blm.  milczenie,  cisza:  Milczenie  po- 
wszechne; lecz  pod  onym  cytem  widziałbyś  roz- 
różnione myśli   w  sercu  skrytym.  Pot. 

Cytacja,  1,  Im.  e  I.  p.  Cytata.  2.  Xpozetv,  we- 
zwanie przed  władzę  sądową  a.  administracyjną. 
<Śr.  Łć.  citatio,  z  Łć.  cito  =  wołam,  wzywam  > 

Cytadela,  i,  Im.  e  I.  warownia,  służąca  za  schj-o- 
nisko  dla  garnizonu,  załogi,  strzegącej  porządku 
i  bezpieczeństwa  w  mieście.  2.  więzienie  w  cytadeli. 
<Włos.  cittadella  =  dosł.  miasteczko,  od  citta 
=  Łć.  civita8> 

Cytadelowy  przym.  od  Cytadela:  Więzienie  cy- 
tadelowe. 

[Cytak,  9.,  \m.  y]  jagnię  dwuletnie.  <p.  Cejtak> 

XCytara,  y,  Im.  y  p.  I.  Cytra. 

Cytarysta,  y,  Im.  ści  p.  Cytarzysta.  <p.  Cy- 
tra > 

XCytarystyka,  1,  hlm.  sztuka  grania  na  cytrze. 

Cytarzysta,  y,  Im.  ści,  Cytarysta,  Cytrzysta 
grający  na  cytrze. 

Cytarzystka,  i,  Im,  I  forma  ż.  od  Cytarzysta. 

X  Cytat,  u,  Im.  y  p.  Cytata. 

Cytata,  y.  Im.  y,  Cytacja,  X  Cytat  zacytowanie, 
przytoczenie  w  tekście  cudzych  słów,  zdania  autora: 
C.  naukowa,  mądra,  uczona.  <Łć.  citata^dosł. 
powołana  > 

XCyterka,  I,  Im.  I  p.  I.  Cytra. 

Cytnąć,  nie,  nąl  wyszeptać  cyt!,  nakazać  milcze- 
nie: Tylko,  tylko  cytnął,  wnet  wszystkich  głosy 
ucichły.  Cytnęła  matka.  Gosz.    <Dźwn.> 

Cytnięcie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Cytnąć. 

Cytować,  uje,  owal  I.  przytaczać,  wymieniać: 
C.  autora.  2.  Xwyliczać:  C.  tancerzy.  3.  wzywać 
urzędownie.  <Łć.  citare> 

Cytowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Cytować. 

[Cytówka,  I,  Im.  i]  p.  Cejtówka. 

1.  Cytra,  y,  Im.  y,  X  Cy tar bl  narzędzie  muzycz- 
ne, podobne  do  cymbałów,  ale  znacznie  od  nich 
mniejsze,  o  strunach  do  .'szczypania.  Zdr.  X  Cyterka. 
<Gr.  kithara,  przez  Włos.  cetra> 

2.  Cytra,  y,  Im.  y  bot.  p.  Cytryna. 
[Cytra,  y,  Im.  y]  zool.  p.  Certa. 


865 


CYTREN 

Cytren,  u,  blm.  cłiem.  obojętny  optycznie  węglo- 
wocuir  z  olejku  cytrynowego,  CjoHig.  <  p.  Cytryna > 

X  Cytrowy  przyra.  od  I.  Cytra:  Dźwięki  ey- 
trowe. 

Cytryn,  u,  Im.  y  min.  i>.  Kwarc. 

Cytryna,  y,  Im.  y  I.  a.  Drzewo  cytrynowe,  Cy- 
trynowiec bot.  (citrus)  roL  z  rodziny  rutowaiych, 
plemienia  pomarańczowych.  Gatunki:  Bergamo- 
ta  a.  Drzewo  berga  m  oto  we  (e.  berga- 
mium);  Cytra  a.  Rajskie  jabłko,  Portu- 
g  a  ł,  Szadek  (c.  decuraana);  Li  mona  a. 
L  i  m  u  n  j  a  (e.  limonium);  Pomarań- 
cza (c.  aurantium);  C.  pospolita  a.  medjrj- 
ska  (c.  medica).  2.  owoc  cytryny:  Żółty  jak 
C.  Zdr.  Cytrynka.  <Łć.  citrus  =  drzewo  cytryno- 
we, Fr.  citron  i  t.  d.> 

XCytrynarz,  a.  Im.  e  sprzedający  cytryny.  L. 

■fCytrynat,  u,  Im.  y  skórka  cytrynowa  w  cukrze 
osmażanu,  cykata.  Sień. 

XCytrynata  skórka  cytrynowa  okrojona. 

Cytrynek,  nka,  Im.  nki  zool.  (.  a.  Cytrynka 
(gonopteryx  rhamni)  gatunek  motyla  dziennego. 
2.  [C.J  ptaszek  colias  rhamni. 

Cytrynianka,  I,  Im.  I  p.  Cytrynka. 

[Cytryniarz,  a,  Im.  e]  kupiec  korzenny,  kolo- 
njalny. 

Cytrynka,  i,  Im,  I  I.  p.  Cytryna.  2.  a.  Cytry- 
nianka rodzaj  gruszki.  3.  rodzaj  jabłoni.  4.  zool. 
p.  Cytrynek. 

X  Cytrynny  p.  Cytrynowy. 

Cytrynowiec,  wca,  Ira.  wce  bot.  p.  Cytryna. 

Cytrynowe  przys.  od  Cytrynowy;  przen.  kwaśno: 
0.  zapatrywać  ś.  na  co. 

Cytrynowy,  x  Cytrynny  przym.  od  Cytryna : 
Lasek  C.  Kolor  C.  Aurypigment  C.  Skórka  cy- 
trynowa. Kwas,  olejek,  sok  C.  Zupa  cytrynowa. 
Archipelagu  wyspy  cytrynowe.  Słów.  (==  obfitu- 
jące w  cytryny).  Drzewo  cytrynowe,  bot.,  p.  Cy- 
tryna. 

Cytrynówka,  I,  Im.  I  I.  bot.  a)  a.  Mllonla  (li- 
monia)  roL  z  rodziny  rutowaiych,  plemienia  po- 
marańczowych, b)  p.  Clernota.  2.  j-odzaj  wódki 
słodkiej^  wódka  cytrynowa. 

Cytrzysta,  y,  Im.  ści  p.  Cytarzysta. 

Cytrzystka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Cytrzysta. 

Cytwar,  u,  blm.,  [Cytwor,  Cyntwar]  I.  apt.  zasuszo- 
ne pączki  kwiatowe  roślin  z  rodzaju  bylicy.  2.  bot. 
a)(kaempferia)ro^.  z  rodziny  imbierowatych.  b)  (zin- 
giber  zerumbet)  roś.  z  rodzaju  imhieru.  c)  (cur- 
cuma  zedoaria  a.  zerumbet)  roś.  z  rodzaju  ostryżu. 
d)  Bylica  C.  p.  Bylica.  <  Przez  Śr.  Grn.  zitwar, 
z  Arab.-Prs.  zedwar,  dżedwar> 

Cytwarowy  przym.  od  Cytwar:  Nasienie  cy- 
twarowe.  Korzeń  C.  "Wódka  (iyivf&TOV!&-cytwa- 
rówka.   Piernik  C. 

Cytwarówka,  1,  Im.  I  wóilka  zapramana  cytwa- 
rem,  loódka  cytwarowa. 
[Cytwor,  u,  blm.]  p.  Cytwar. 

X  Cyw,  i,  Ini.  wie  p.  Cewa. 

X  Cywa,  y,  im.  y  p.  Cewka. 
[Cywać,  a,  a),  Cewać,  Cewieć,  Cywtć,  Ciwić]  I. 
ciężko  i  długo    chorować,  .'schnąć  z  choroby,    chyr  lać. 
2.  zdychać  (o  ptastwie).  3.  drzemać.   <Może  Cześ. 
civeti  > 
fCywan,  a.  Im.  owie  p.  Ciwun. 
rCywana,  y,  Im.  yj  nazwa  krowy.  <?> 
Cyweta,  y,  Im.  y  zool.  p.  Łaszą.  <Fr.  civette, 
z  Arab.  zabad,  przez  Śr.  Gr.  zapćtion> 

[Cywić,  I,  ilj  p.  Cywać:  Ledwie  cywi  =  /crfin"e 
dyszy. 

xCywie,  a,  Im-  a  p.  Cewa. 


CTZE 

Cywil,  a    I.  Im.  6  a.  Cywilus,  Cywilista  osoba 

cyicdna^  cyioilny,  niewojskowy:  Zaczęła  ś.  prze- 
miana z  żołnierzy  na  cywilów,  a  raczej  na  pa- 
robków wiejskich.  Se  w.  2.  hlm.  stan  cyioilny:  I  zaw- 
sze w  cywilu?  Gaw.   <Łc.  civilis> 

Cywilista,  y.  Im.  ści  i.  p.  Cywil.  Gaw.  2.  praw. 
poświęcający  ś.  nauce  prawa  cywilnego ;  oiegły 
w  praivie  cywilnym,  znawca  prawa  cywilnego. 

Cywlllstyczny  przym.  od  Cywilistyka:  Uważali 
za  niemożliwe  stać  na  ściśle  cywilistyczńym 
punkcie  widzenia.  Spaś. 

Cywilistyka,  i,  blm.  praw.  nauka  prawa  cywil- 
nego. 

Cywilizacja,  i,  Im.  e  postęp,  rozicój  oświaty,  uspo- 
łecznienie ś.,  doskonalenie  ś.;  loyksztalcenie,  ogłada: 
C.  pozorna,  istotna.  C.  narodu.  Rozwój  cywilizacji. 
C.  chrześcijańska.  <Now.  z  Łe.  civilis  =  oby- 
watelski > 

Cywilizacyjnie  przys.  od  Cywilizacyjny:  Rasa 
giermańska  C.  wyżej  od  nas  stoi.  Rog. 

Cywilizacyjny  przym.  od  Cywilizacja:  Wpływ  C. 

Cywilizować,  uje,  owal  szerzyć  wśród  kogo  cy- 
wilizację, oświecać,  u.^^poleczniać :  Podezaszyc  zapo- 
wiedział, że  nas  reformować,  C.  będzie  i  kon- 
stytuować. Mick.  C.  Ś.  przyjmować  cywilizację, 
oświecać  ś.,  uspołeczniać  ś. 

Cywilizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cywilizo- 
wać. 

Cywilizowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Cywilizować  ś. 

Cywilnie  ])rzys.  od  Cywilny:  On  C.  umarł, 
gdy  go  praw  wszelkich  pozbawiono.  <Z  Łć.  ci- 
vilis> 

Cywilność,  i,  blm.  I.  praw.  rz.  od  Cywilny.  2. 
X.<praivy  obywatelskie:  Księdzu  wdawać  ś.  w  C. 
nie  godziło  ś.  3.  Xposp.  publiczność,  ludzie  cy- 
wiliń,  niewojskowi. 

Cywilny,  [Cywilski]  i.  obywatelski,  społeczny: 
Odwaga  cywilna.  Urzędnik  stanu  cywilnego.  2. 
praw.  prywatny,  obywatelski,  świecki,  niewojskowy: 
Prawo  cywilne  a.  prywatne,  t.  j.  zbiór  ustato,  ma- 
jących za  przedmiot  stan  cywilny  osób  prywatnych, 
ich  mienie  i  stosunki  wzajemne  ze  stanu  osób,  po- 
siadania majątku  i  róinych  sposobów  jego  przecho- 
dzenia wynikające.  Urząd  C,  władze  cywilne 
(—niewojskowe,  nieduchoione) .  Lista  cywilna  = 
kwota  przeznaczona  na  rcydatki  i  utrzymanie  dwo- 
ru, panującego.  Akcja  cywilna  (nie  kryminalna). 
Śmierć  cywilna  (  -  stan  człowieka  pozbawionego 
wszelkich  praw).  Małżeństwo  cywilne  =  zawarte 
we  właściwym  urzędzie  i  ważne  prawnie,  choć  bez 
obrzędu  religijnego.  Ślub  C.  Komisja  cywilno- 
wojskowa  p.  Komisja.  3.  niemundurowy :  Ubranie 
cywilne.  C.,  ego,  lin.  i  rz.  człowiek  niewojskowy 
i  nieduchowny.  Po  cywilnemu  przys.  -cywilnie: 
Ubrać  ś.  po  cywilnemu  (--w  ubranie  cywilne). 

[Cywilski]  p.  Cywilny. 
Cywilus,  a,  Im.  y  p.  Cywil. 

XCywizm,  u,   blm.  cnota  obyicaltlska. 

xCywka,  I,  Im.  i  [  Cywka  )  p.  Cewka.  Zdr. 
[Cywuszka]. 

ICywnik,  a,  Im.  I]  p.   Cewnik. 

jCywun,  a,  Im.  ovvie|  p   Ciwun. 

Cywunować,  uje,  owal  hyć  ciwuncin:  Cywunuj 
sobie  w  swojej  Ejragole.  R/e\v. 

Cywunowanie,  a,  blm..  czynao.^ć  cz  Cywuno- 
wać. 

(Cywuszka,  i,  Im.  i]  p.  Cywka. 

fCyza,  y,  blm.  p.  Akcyza. 

[Cyze,  cyz,  blp..  Czyże]  dwie  druciane  szczotki 
do  czesania  wełny.   <Nm.  Zause> 


'Ó6Q 


CY2F.LACJA 

Cyrelacja,  I,  blm.  p.  Cyzelowanie. 
Cyzelarstwo,  a,  blm.  p.  Cyzelerstwo. 
Cyzeler,  a,  im.  rzy  p.  Cyzier. 
Cyzelerka,  I,  hu.  i  I.  forma   ż.  od  Cyzeler.   2 

io,ui  cyzelera.    <p.  Cyzelować > 

Cyzelerski  przym.  od  Cyzeler. 

Cyzelerstwo,  a,  blm.,  Cyzelarstwo,  Cyzlerstwo, 
Cyzierka  sztuka  cyzelowania:  rzemiosło  cyzelera. 

Cyzelować,  uje,  owal,  Cyzierować  1.  wykończać 
rylcem  odlewy  metalowe  (medaljony,  posąfji  i  t.p.), 
rzeibić  to  metalu.  2.  j)rzen.  drobiazgowo  wykończać, 
rzeibić:  C.  wiersze.  <Fr.  ciseler,  z  ciseau,  daw. 
ci.sel  =  dłóto,  może  z  Łć.  scissiis^  dosł.  cięty  > 

Cyzelowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cyzelować; 
Cyzelacja,  Cyzelura. 

Cyzelownla,  i,  Ira.  e  pracoimia,   gdzie    cyzeluj',- 

Cyzelownik,  a,  Im.  cy  p    Cyzier. 

Cyzelura,  y,  blm.  p.  Cyzelowanie.  Przen.:  Pięk- 
nie ustęp  ten  oddał  Leeoate  w  swej  cyzelurze 
poetycznej.  Kasz.   <Fr.  ciselure> 

fCyzjojanus  nieod.,  tCIzjojanus,  xCizjojan /^a- 
lendarz  świąt.  <  Wyraz  sztucznie  ułożony  z  Łó. 
circumeisio  =  obrzezanie-f- Janus,  dla  przy- 
pomnienia miesiąca  Januarius  =  styczeń  > 

Cyzier,  a,  Im.  rzy,  Cyzeler,  Cyzelownik  rzemieśl- 
nik, zajmujący  ś.  cyzelowaniem,  rzeźbiący  w  me- 
talu.  <Fr.  ciseleur> 

Cyzierka,  i  1.  blm.  p.  Cyzelerstwo.  2.  Im.  i=: 
a)  forma  ż.  od  Cyzier.   b)  żona  cyzlera. 

Cyzierować,  uje,  owal  p.  Cyzelować. 

Cyzierowanie,  a,   blm.,   czynność   cz.  Cyziero- 

Cyzierski  przym.  od  Cyzier:  Robota  cyzlerska. 
Pracownia  cyzlersko-odlewowa. 

Cyzlerstwo,  a,  blm.  p.  Cyzelerstwo. 

[Cyzować,  uje,  owal,  Czyżować]  czesać,  gręplo- 
toać  wełnę  na  szczotkach.   <p.  Cyz>> 

Cyź,  a,  Im.  e  p.  Cycek. 

[Cza!  a.  Cabe!]  w.  wołanie  na  woły,  aby  szły 
wprawo. 

fCzabaje,  óvi,h\p.  rodzą/ sukni  męskiej:  Kraw- 
cy szyją  telety,  szyją  złotogłowy,  a  z  nich  zaś 
kontusze,  C.  Koclian.  <Zap.  toż  co  [Kacabaje]: 
p.  Koc> 

Czaban,  a.  Im.  y  I.  rodzaj  roślejszego  wołu.  2. 
p.  Caban:  Często  i  mały  baran  czabana  wybo- 
dzie.  Prz.  3.  [C.  Ira.  owie,  a.  Czabańczuk,  Cza- 
bańczyk,  Czoban]  pastuch  łoołów  a.  owiec:  Rynek 
był  zapctiany  wołami,  a  przy  wołach  szedł  mno- 
gi lud  pastuszy,  tak  zwani  czabanowie.  Sienk 
4.  [Czabany,  blp.]  obszerne  buciska.  Zdr.  Cza- 
banek.  <p.  Cabaa> 

Czabanek,  nka,  Im.  nkl  p.  Czaban. 

Czabanka,  I,  Im.  i  I.  uńelka  krowa  podolska  a. 
ukraińska.  2.  więzienie,  koza,  areszt:  W  dyl)y 
i  do  czabanki  go  wsadzili.  Krasz.  Musiał  za  ka- 
rę siedzieć  w  czabance  o  chlebie  i  wodzie. 
Erasz. 

Czabanować,  uje,  owal  być  czabanem  (=pastu- 
chem) :  C.  wam,  nie  radzić,  raby  pogańskie! 
Sienk. 

Czabanowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czaba- 
nować. 

Czabanowy,  fCzabańskl  przym.  od  Czaban: 
Mięso  czabanowe. 

fCzabańozuk,  a.  Im.  i]  p.  Czaban:  "Woły,  po- 
pędzane pi/es,  dzikich,  półnag^ich  czabańczuków. 
Sienk. 

jCzabartczyk,  a,  Im.  cyj  p.  Czaban:  Czabańczy- 
cy  porzucili  swoje  stada.   Sieuk. 


łCzabartski  p.  Czabanowy:  Nie  chcę,  by  w  sfo- 
rach czabańskich  rząd  długi  po  niej  roli  ciągnął 
krzywe  pługi.  Petr. 

[Czabaraszka,  I,  Im.  j]  I.  rodzaj  wesołej  piosnki 
2.  rodzaj  tańca.     <Ukr.  czabaraszka> 

[Czabas]  łap!  cap!:  Ona  go  C.  za  łeb!  <Dźwn.> 

fCzabatura,  y.  Im.  y  sprzęt  do  przechowywania 
rzeczy  kobiecych,  rodzaj  komody.  <  Włos.  ciabattu- 
ra  > 

[Czaboty,  ów,  blp.]  p.  Chobot.  <Prs.  i  Tur. 
czabatan,  przez  Ukr.   czobit> 

fCzac,  u,  Im.  e  p.  Czacz:  Jeszcze  łakomcy 
konają,  a  już  majętność  ich  jakby  w  C.  rzucił. 
Błaż.  <  p.  Czacz  > 

Czach!  w.  p.  Ciach ! :  C!  C!  podciął  w^s  Do- 
mejki.  Mick.  C!  wykrzesałem  ognia  i  fajeczkę 
palę.  Syrok.  <Dźwn.> 

1.  X Czach,  u,  Ira.  y  brzęk:  Na  zamkach  cią- 
gły zgiełk  i  śmiech   i  czar  C.  Słów. 

2.  X  Czach,  u,  a.  w  Im.  y  gór.  p.  Szyb.  <p. 
Szaeht> 

t  Czacha,  y,  Im.  y  gór.  p.  Cacha.  <p.  Szaeht> 

[Czachar,  u,  Im.  y]  p.  Czahar:  Mkną  mary 
przez  czachary.  Pol. 

X  Czacht,  u.  Im.  y  gór.  p.  Szyb.   <p.  Szacht> 

[Czacina,  y,  blm.,  Kleina]  zb.  p.  Cetyna;  wog. 
liście  drzew  iglastych,  igły,  szpilki,  choina:  Kici- 
ną  i  czaciną  nazywa  lud  choinę  szyszkowych  la- 
sów. Pol.  (Piramidy)  świerków  i  jodeł,  od  ziemi 
i  do  szczytu  równo  ciemną  czaciną  poszytych. 
Pol.    <p.  Cetyna  > 

[Czacinowy]  przym.  od  Czacina:  Las  C.  (=igla- 
sty,  szyszkowy,  szpilkowy). 

Czackja,  I,  Im.  e  bot.  p.  Naszynfec.  <0d  na- 
zwiska Czacki> 

XCzacko,  a,  Im.  a  p.  Cacko:  Gdy  poznasz 
w  dziatkach,  z  których  będą  raęże,  czackiera  ich 
nie  tul,  ale  daj  oręże.  Koch.  Moja  Regisiu,  mo- 
je drogie  C.  Zabł.     <Dziec.> 

t  Czacz,  u.  Im.  e,  fCzac,  tCzadz,tCzaczu  I.  <?ar 
rzucany  między  tłum :  W  C.  co  rzucać  ^rzwcacf  ??«'c- 
dzy  ludzi,  nie  wiedząc,  komu  ś.  dostanie,  rzucać  na 
kupę:  Rzuć  w  C.  cukry  i  orzechy,  zwykłe  chłop- 
com to  uciechy.  Koch.  2.  cacko,  błyskotko,  świeci- 
dełko:'Nakoa\ec  niefortuna  abo  śmierć  przypadnie, 
to  drugi,  choćby  nie  rad,  C.  porzuci  snadnici. 
Kochan.  Zdr.  Czaczek.  <  Może  Tur.  czacz,  ezad^ 
=  kupa  np.  zboża  > 

t Czaczek,  czka.  Im.  czki  p.  Czacz:  Te  są  mar- 
ne pstrociny,  któremi  grzeeli  upiękniony,  jako  C. 
dzieciom  wystawiony  bywa.  Sraotr.  <Dziec.> 

fCzaczka,  i,  Im.  I  p.  Cacko. 

xCzaczko,  a,  Ira.  a  p.  Cacko:  Dziś  nie  trzeba 
klejnotów,  uwiedzie  nas  snadnie  leda  C.  Rej. 
Agata,  śliczne  owo,  miłości  rękami  utworzone 
C.  Węg. 

fCzaczo,  a,  Ira.  a  p.  Cacko. 

t  Czaczu  nieod.  p.  Czacz:  Piastunka  z  dzie- 
cięciem dla  płaczu  różne  ukazuje  C.  Pot. 

Czad,  u,  blm.,  [Cąd]  gaz  tlenku  węgla,  wywią- 
zujący ś.  przy  niedokładnym  paleniu,  sprowadzaj<i,- 
cy  zatrucie  krwi  {zaczadzenie),  swąd.  Przen.:  Or- 
tolog  skwarów  kacerskich  dymem  okopciały, 
Ruś  tymże  czadem  zaraził.  Smotr.  (=  błędem,  fał- 
szem). <CZAD> 

Czadź,  u.  Im.  e  I.  tp,  Czacz.  2.  [C]  rzucettie 
orzechów  a.  pieniędzy  dzieciom  dla  zabawy.  Qoł. 
<p.  Czacz  > 

Czadzenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Czadzić.  2. 
czynność  cz.  Czadzleć.  <CZAD> 

Czadzić,  i,  ii  I.  czad  iiyydawać,  swędzić,  kopcić,  filo' 
icnó:  Lampa  czadzi.  2.  [C.  gromadę]  =  toypnlać  w^gle. 


367 


Czadzić 

IĆzadzIĆ,  I,  II,  a.  CzedzićJ  odmnznrzaó,  mówić 
ibfn  cz,  f/dzie  nie  potrzeba.    Por.  Szadzić. 

Czadzleć,  eje,  al  I.  ulegać  zaczailzeiuu,  zofjorze- 
tiiu.  2.  przen.  ulegać  nami^tnoici ,  nałogowi: 
"Wpręilce  czadeiał  zaów   i  do  kart  siadał.    Kon. 

Ciagan,  a,  Im.  y  p.  Oskard.    <p.  Czekan  > 

[Czahar,  u,  Im.  y,  Czachar]  I.  drzewo  karło- 
wate. 2.  częś.  w  Im.  a.  [Czahor,  Bajrak,  Ścleluchy 
Im.],  fCzair  zaroiła,  złożone  z  rozmaitych  drzew, 
fobftznr  inokri/ch,  łąlc,  pokrytych  takiemi  zarośLiini: 
Lud  nazywa  takie  porosty  mieszanego  drzewa 
(w  jaracli)  czaharami,  bajrakami.  Pol.  <Tur. 
czajer  — łą;ka,  z  Prs.  czara,  przez  Ukr.  ezahir> 

[Czahor,  u,  Im.  y]  p.  Czahar. 

[Czahun,  u,  blm.]  p.  Czuhun. 

xCzaić,  I,  ii  kogo  gdzie:  kry;  w  zasadzce,  za- 
sadzać, nasadzać.  Ban.  C.  Ś.  I.  urządzać  zasadzkę, 
zasadzać  ś.,  skradać  ś.,  podkradać  ś.:  Kot  czai  ś. 
na  wróble.  Czai  ś.  jak  czajka.  Prz.  2.  i  taić  ś., 
kryć  ś.  z  czym:  W  mej  zawziętości  nigdyra  ś. 
nie  czaił.  Chr.  3.  -f  zasłaniać  i.,  bronić  ś.:  Obłud- 
niku, czaisz  8.  protestacjami,  jakobyś  był  oby- 
czajnyra.  Twórz.  4.  f uspakajać  s.,  uciszać  i.: 
"Wiatr  ś.  czai.    <CZA> 

XC2aik,  a,  Im.  I  statek  wojenny  na  Dunaju. 
<p.  Czajka> 

tCzair,  u,  Im.  y  p.  Czahar:  Leżeli  w  zimo- 
wlach  do  wiosny  Tatarowie,  żeby  konie  swe 
paśó  mogli  nowym  ezairem.  Tw. 

[Czaj,  u.  Im.  e]  herbata:  Nie  pili  kawy,  ani 
czaju.  8łow.  <Chiń.  cza-  I  =  herbatę  pió,  przez 
Ros.  i^aj  > 

[Czajczaduch,  a,  Ira.  y,  Czajczaduk]  duch,  usłu- 
gujący komuś.     <?  Por.  Oczajdusza > 

[Czajczaduk,  a,  Im.  I]  p.  Czajczaduch. 

Czajczy  p.  Czajczyn.     <p.  Czajka  > 

Czajozyn,  Czajczy  przym.  od  Czajka:  Jaja 
czajczyne. 

Czajczyna,  y,  blm.  mięso  czajki:  Kto  nie  jadł 
czajczyny,  ten  nie  jadł  zwierzyny.  Prz. 

X  Czajenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czaić. 
<CZA> 

Czajenie  ślę,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Czaić  ś. 

i.  Czajka,  I,  Im,  I  I.  iód£  skórzana  kozacka.  2. 
•j- wog.  statek,  szczeg.  wojenny:  Przed  okrętem 
sułtańskim  id;},  cztery  czajki  wielkie,  które  ka- 
żą, na  stronę  wszystkim  statkom.  Star.  <Tur. 
ezajka,  przez  Ukr.  czajka > 

2.  Czajka,  I,  Im.  I  zool.  (yanellus  cristatus) 
ptak  podkasaly  kulif/owaty :  Krzyczy  jak  C.  Prz. 
Zdr.  [Czajuś].     <?  Dźwn.> 

[Czajkiem]  niepostrzeżenie.     <CZA> 

xCzajkista,  y,  Ira.  ści  iołnierz  na  czajce. 
Oss.  < Czajka  z  zakończeniem  klasycznym > 

[Czajkować,  uje,  owal]  (o  czajce)  wydawać 
glos:  A  tam  Już  czajka  śmiga  nad  bagnami, 
czajkuje:    luli!  luli!  w  sitowisku. 

[Czajkowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Czajkować. 

Czajniczek,  czka,  Im.  czki  p.  Czajnik. 

Cz.ijnik,  a,  Im.  i  imbryk  do  herbaty,  herbatnik. 
Zdr.  Czajniczek.     <Ros.  Ćajniki> 

[Czajuś,  I,  Im.  e]  p.  2.  Czajka:  Na  przelatu- 
ją,ce  czajki  dzieci  krzyczą:     „O.,  ukręó  siei" 

[Czaka,  1,  Im.  IJ  p.  Czako. 

l.fCzakać,  a,  al  p.  Czaknąć. 

2.  t  Czakać,  a,  al,    [Czakać]  p.  Czekać. 

Czakan,  u,  Im.  y  p.  Czekan.  Zdr.  Czakanik. 

t  Czakanie,  a,  blm ,  czynność  cz.  Czakać. 

Czakanik,  a.  Im.  I  p.  Czakan:  Wziąłem  do 
ręki  dobrze  okuty  G,  Kaczk. 


CZAMBUŁ 

Czakanowy  przym.  od  Czakan  (  =  instrument 
muz.):  Spojrzenia  i  czułe  podmuchy  czakanowe. 
Dzierż.      <  p.  Czekan  > 

t  Czaknąć,  nie,  nąl  a.  kł,  nied.  f  Czakać  na 
hak  wbić,  hakiem  zaczepić,  zahaczyć:  Czakli  go 
i  na  pożarcie  bestjom  oddali.  <  Jeżeli  nie 
w  związku  z  Czachnąć  itp.,  to  może  z  Weg. 
csaklya=hak,  csaklyaz=hakiera  targać > 

t  Czaknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Czaknąć. 

Czako  nieod.,  [Czaka,  Ciaka]  czapka  wojskowa, 
kaszkiet:  Przykładając  po  wojskowemu  rękę  do 
C,  rzekłem.  Przybór.     <Węg.  csa.kó> 

[Czakować,  uje,  owal]  p.  Czekać. 

t  Czai,  u.  Im.  e  tył,  zad  (wojska):  I  z  czoła 
i  z  ezalu  nieprzyjaciół  ostąpił.  Warg.   <?> 

t  Czaladzin,  a,  Ira.  owie  p.  Czeladnik. 

t  Czalbatka,  I,  Ira.  i,  -f  Szczalbatka  czaszka 
głowy,  czerep:  Zwycięzca  dał  sobie  z  czałbatki 
głowy  Swentosława  czaszę  uczynić.  Stryjk. 
<?> 

[Czalno,  a,  Im.  a]  p.  Czółno. 

[Czalo,  a,  Im.  a]  p.  Czoło. 

[Czałtować,  uje,  owalj  p.  Czatować. 

XCzamanaga,  i.  Im.  i  sztuka  mięsa  przyrządzo- 
na na  sposób  ormiański,  marynowana  kilka  dni 
przed  ugotowaniem  w  saletrze  i  różnych  ziołach : 
Sztufady,  czamanagi,  kiszki,  polędźwice.  Zabł. 
<?> 

Czamara,  y,  Im.  y  I.  Xsuknia  długa  z  rękatoa- 
mi  do  ziemi,  używana  szczeg.  przez  kanoników :  Na 
głowie  kłobak,  C.  czarna  zamiatała  ziemię.  Oss. 
Długa,  obszerna  szkarłatna  C,  czapka  sobola 
i  buty  futrzane  jej  strój  składały.  Bern.  2.  a. 
Czamarka  rodzaj  sukni  męskiej,  zapinanej  pod 
szyję,  węgierka:  Wszczynały  ś.  swary 
o  różnych  taratatki  kształtach  i  czamary.  Mick. 
3.  X  ubranie  na  śmierć,  całun,  szczeg.  kobiecy : 
Czamarą  nazywa  ś.  strój,  w  który  ubierano 
umierającego.  Mick.  <Z  Prs.  dżam^,  czarni  = 
suknia,  przez  Włos.  [acciamarra]  — kożuch.  Por. 
Symara   i  Szamerować  > 

Czamarka,  I  Im.  I  I.  p.  Czamara:  Opończę 
kmiecia  porzucił,  zamienił  ją  na  węgierkę,  we 
wszystkich  aktach  urzędowych  czamarka  polską 
przezwaną.  Roi.  Chodził  w  krakowskiej  sukma- 
nie, to  jest  czamarce.  Mick.  2.  [C]  siatka 
okrągława. 

Czamarkowy  I.  przym.  od  Czamarka:  Krój 
C.     2.  ubrany  w  czamurkę :     Jegomo.ść  C. 

[Czamarzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.,  Camarzyć  ś.]  chmu- 

rzyć  ś.     <?> 

Czambol,  u,  Im.  y  p.  Czambuł. 

t  Czamból,  u,  Im.  y  p.  Czambuł:  Orda  pu- 
szczać czambółów  nie  śmie.  Susz. 

XCzambr,  u,  Im.  y  p.  Cembra:  Czambru 
drzewa  od  kopy.  Ins.  c.  1.     <p.  Cembra > 

xCzambrowJna,  y,  Im.  y  p.  Cembrowina:  Czam- 
browiny  od  kopy.  Ins.  e.  1. 

Czambutik,  u,  Im.  i  p.  Czambuł:  Przed  głów- 
nym sieheniem  spadały  zawsze  na  kraj  luźne 
czarabuliki.  Sienk.  Na  zasadzkę  natknął  ś.  tyl- 
ko jakiś  drobny  C.  rabusiów.  Roi. 

Czambuł,  u,  Im.  y,  Czambol,  f  Czambół  I.  wy. 
prawa  wojenna  raptowna  a  krótka  (szczeg.  tatar- 
ska), najazd,  napad,  napaść,  najście,  wycieczka, 
zagon:  Podczas  groźniejszych  czambułów  chro- 
niła ś.  do  Winnicy.  Roi.  Anton  miał  Partów, 
których  Labjen  w  C.  wprawia,  wygnać.  Chr. 
2.  oddział  Tatarów:  Tatarzy,  rozbici  na  małe 
czambuły,  zręcznie  unikali  spotkania.  Roi.  3. 
przen.  kupa,  gromada:  Szlachty  zagonowej  nigdy 


368 


CZAMBULE  K 


CZAPKA 


nie  spędzają  w  jeden  C,  ale  wyliczają  po  szcze- 
góle, choćby  dziesięciu  czy  piętnavStu.  Paw. 
W  czambułu  a)  razem,  ogółem,  kupą,  yromniJnie, 
hurtem,  rijczaltem:  On  idzie,  wola  w  C.  lub 
z  osobna.  Przyb.  Tam  nie  tak,  jak  gdzieindziej, 
wszystko  w  C,  księżniczka  i  koiuiniarzówna 
w  jednej  kupie.  Jeż.  AVycip.ć  w  C.  (-to  pień). 
b)  Xob/icie,  jjodostatkiem,  w  bród,  po  szyję,  po 
uszy:  Cztery  mieć  będę  żony,  koni  ze  dwieście, 
sto  sług,  wszystkiego  w  C.  Szym.  4.  Xczwał, 
galop:  "W  C.  konia  puścić.  Czart.  A.  Niewie- 
ieby  i  pszczoła  wskórała,  w  czambule  pasieki 
oblatując.  Pot.  Zdr.  Czambulik,  Czambułek.  <Taf. 
cza|)u(ł)- zagon,  najazd,  sk;j(l   Ikr.  ('zaiiibuł> 

Czambułek,  Ika,  Im.  łki  p.  Czambuł:  A  tenże 
C?     Co  też  król  z  nim   uczyni?  Sienk. 

CzambutowaĆ,  uje,  owal  dzielić  ś.  na  czaruhuh/, 
urz((d.zaó  napady,  zagony:  Nieprzyjaciel  w  kupie 
wojska  wszystkie  miał,  C.  przestał.  Jabł. 

Ćzambulowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czambu- 
lować. 

Czambułowy  przym.  od  Czambuł :  Sześć  tysię- 
cy co  przebrańszych  wojowników,  zbrojnych  le- 
piej od  zwykłych  czambułowych  rabusiów.  Sienk. 

[Czamić  się,  i  ś.,  ił  ś.j  męczyć  ś.     <?> 

t  Czamlet,  u.  Im.  y  p.  Kamlot:  Poseł  od  kró- 
la Cypryjskiego  oddał  JagieJlowi  kilka  sztuk 
czaulletu.  Hiel.  M.   <p.    Kamlot > 

f  Czamletowy  przym.  od  Czamlet:  Nie  nosił 
szat  ezamletowych.  Kosz. 

XCzamr,  u,  Im.  y  ]>.  Cembra:  Sosna,  która- 
by  ś.  godziła  na  C.  St.  Lit. 

t  Czamta,  y,  Im.  y   jedwab,    maierja  jedwabna. 

XCzanka,  i,  Im.  I  drążek  u  imim^zlnka  końskie- 
go: Munsztuk  złożony  jest  z  czanek,  z  wędzi- 
dła i  z  podbródka.  Dor.  <Czes.  ćauk  =  mun- 
sztuk; albo  może  =  *  d(e)szczanka> 

t  Czantka,  i  Im.  i  p.  Cętka 

[Czanturja,  I,  Im.  e]  p.  Tysiącznik.  <p.  Cen- 
turja> 

XCzap!  p.  I.  Cap! 

Czapa,  y.  Im.  y  I.  p.  Czapka:  Wójt  w  wy- 
sokiej czapie  baraniej.  Krasz.  2.  {V.,  KapturJ 
czapka  rogatywka  sukienna  z  siwym  Jnirankiem. 
<  Śr.  Łć.  cai)(p)a  =  rodzaj  burki  z  kapiszo- 
nem, skąd  Fr.  chape,  chapeau> 

[Czapa,  y,  im.  y]  p.  Ciapa. 

[Czapać,  ple,  pał]  I.  p.  Capnąć.  2.  p.  Ciap- 
nąó. 

[Czaparaga,  I,  Im.  i]  pog.  dziewczyna,  która 
straciła  wianek;  mężatka.  <  Zap.  w  związku 
z  Czapka -czepiec;  por.  Pokrytka> 

[Czapczarka,  i.  Im.  i|  kobieta  zamężna. 

Czapczasty,  Czapczysty  viaj(icy  czapkę,  szczeg. 
szeroką:     Czapczaste  ćwieczki.  Oss. 

Czapczątko,  a,  Im.  a  p.  Czapka:  C.  na  gło- 
wę nasadził.  Kon. 

Czapczyna,  y.  Im.  y  licha,  nędzna  czaplca :  V  gd- 
rala  siekierka  za  pasem,  C.    z    kutasem.  Kniaź. 

Czapczysko,  a,  Im.  a  ni.  p.  Czapka. 

Czapczysty   p.   Czapczasty:    C.   Żydowin.  L. 

[Czapczyszcze,  a.  Im.  a]  p.  Czapka. 

Czapeczka,  i,  Im.  ii.  p.  Czapka:  Niczym  nas 
sobie  nie  obliguje,  jeno  chlebem  a  czapeczką. 
Star.  C.  dziecinna  =:  czepeczek.  XC.  księża  = 
pińska.  2.  przyrząd  do  gaszenia  świec  w  kościele, 
gasidło:  Nie  było  czym  światła  pogasić,  bo  ko- 
ścielny zapomniał  czapeczek,  na  ten  cel  używa- 
nych. Karł.  3.  bot.  =  a)  C.  korzonkowa  =  <fcanjta 
ochraniająca  koniec  kurzenia  od  uszkodzeń,  b)  f  C. 
Żołędziowa -miseczfca  żołędzi.  Troć.   <p.  Czapa> 


Czapeczkowato  przys.  od  Czapeczkowaty :  Ko- 
rona C.  odpadająca.  Rost. 

Czapeczkowaty  {.podobny  do  czapeczki:  Wa- 
za z  czapeczkowatą  pokrywą.  2.  anat.:  fPast- 
ki  czapeczkowate  =  zastawki  dwukończyste  serca 
(valvulae  mitrales). 

xCzapeoznik,  a,  Im.  cy  p.  Czapnik. 

[Czapek,  pka,  Im.  pkl]  kapelusz. 

Czapeika,  i,  Im.  I  p.  Czapla:  Młodsze  od  niej 
ezapelki  przezrocze  wody  kropelki  w  zgrabne 
swe  dzióbki  chwytały.  Orzesz.   <p.  Czapla > 

Czapica,  y.  Im.  e  duża,  niezgrabna  czapka.  <p. 
Czapa  > 

[Czapicha,  y,  Im.  y,  Czapoch,  Gusika]  rodzaj 
płaszcza.      <p.  Czapa  > 

t  Czaplczka,  i.  Im.  i  p.  Czapka. 

[Czapiczny]  należący  do  czapnika:  Czeladnik 
C.  (—od  czapniku). 

xCzapić,  I,  ił  p.  Capnąć. 

[Czapić  się,  I  ś ,  ił  ś.]  przijcupnąó  (np.  o  ku- 
rze).    <?> 

xCzaplenle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czapić. 

[Czapiga,  i.  Im.  IJ  p.  Capiga. 

Czapisko,  a.  Im.  a  ni.  ]>.  Czapka. 

Czapka,  i.  Im.  i    \.  nakrycie  głowy,    szczeg.  mę- 
skie:    C.  sukienna,  futrzana,  barankowa,  bobro- 
wa.    C.  rogata  a.  czworograniasta  =  rogatywka. 
C.  Irygijska  =:C2e77t>ona  czapka  z  wierzchnim  koń- 
cem, zwieszającym  ś.  naprzód,  godło  wolności.   XC. 
nocna  =  szlafmyca.     x C.    biskupia  =  infuła.     X C. 
książęca  =  mitra,  kołpak:     C.  książęca  litewska 
była  z  aksamitu  czerwonego.  Paszk.     Ojcu  kne- 
ziowską  czapkę  na  głowę  włożono.  Krasz.    Ośla 
C.  =^  C.  z  oślenii  uszami,  którą  za    karę    nakładano 
próżniakom.      Czapkę     włożyć,     zdjąć.      Uchylić 
cza})ki.    Czy  przyćwiekował  ci  kto  czapkę?  Prz. 
(—dlaczego  ś.  nie  Idaniasz?).     Ciąży    C.  w  ręku? 
( —  dlaczego  stoisz    w    czapce?).     Ma    wróble  pod 
czapką.  Prz.  {  —  nikomu  ś.  nie  kłania).     X  Czap- 
kę   przed    kim    trzymać,    łamać,    X  czapką    go 
Q,zQ\h - klaniaó  ś.,  cza]>kować:     Sługami    gardzisz, 
a  tu  im  czapkę  łamiesz.  Górn.  Kto  czapką  czci, 
a  nie  czyni  woli  pana,  ten    będzie    karany.  Gil. 
Szedł  za  nim  z  czapką  pod  pachą.  Oss.  (  —  z  naj- 
większą uniżonością) .     Darmo,    trzeba    tu    czapki 
uchylić.  Oss.  (=prosió,  uniżyć  ś.).    Czapką,    i)ap- 
ką    i    solą    ludzie    ludzi  niewolą.  Prz.  (  =  tikło- 
nem).     xĆza])kę    mieć  na  bakier   =  junaczyć  ś., 
nadrabiać  fantazją,  f  Czapkę  na  stole  położyć  = 
hardym  być,  imponować:  Kto  ma  sześć  koni  w  wo- 
zie, tysiąc  złotych  w  szkatule,  a  pannę  we  dwu 
milach,  ten  może  czapkę  na  stole  położyć.    Prz. 
Zadrzyj  koty  z  panem,  wnet  ci  C.'z  głowy  spad- 
nie.    Oss.  (   =  przyłrze    ci    rogów,  utrze  ci  nosa). 
Mahomet  wziął  szpetnie   w  czapkę,    gdy    doby- 
wał Białogrodu.  Biel.  M.  (- poniósł  znaczne  stra- 
ty).    Jakby  w  czapce  bobrowej    chodził.    Prz.  = 
ma  ś.  za  mądrego  (ponieważ  Jezuici  nosili  czapki 
bobrowe).     Głowa    ledwo    do    czapki,  wcale  nie 
do  kołpaka.  Oss.  —  nie  senatorem  mu  być  (ponie- 
waż senatorowie    nosili    kołpaki).     Na  złodzieju 
C.  gore.   Prz.  (  —  ma  niespokojne  sumienie).  X  Czap- 
kę natłoczyć  na  uszy.  Oss.  =  nie    chcieć  słuchać. 
X  Czapkę  zapuścić  na  oczy  =  me  chcieć  widzieć  a. 
być  bez  wstydu,     t  Czapkę    na    czym    wieszać  = 
opierać  ś.,  zasadzać  ś.:     Oni  na  czym    inszym    tę 
czapkę  wieszają,  a  szczęśliwe    przypadki  szczę- 
ściu przyezytają.    Rej.     XCzapkę  już  brał=za- 
bierał  ś.  do  wyjścia.  C.  za  kapelusz.  Prz.  {  =  rów- 
niśmy  sobie).    Ma  pod    czapką.  Prz.  (—ma  w  gło- 
wie,  pijany).     Już  też  to  łga,    jak   C.    (=i  wielkie 


869 


24 


CZAPKAliZ 

łgarstwo).  Czapkaiui  uakrye  ^  trcydężyć  liczbą: 
Śieniawszezyznę  nieraz  c/apkami  nakryli.  Pol. 
Kto  pszczołom  sprawi  czapkę,  to  one  jemu 
suknie.  Prz.  (-przykrycie  na  ul).  2.  pokrycie  sło- 
miane, zabezpieczające  zboże,  siano  i  t.  p.  od  za- 
moknięcia: Pszenica  już  w  kopach,  ale  i  w  nich 
porosnąć  może...  Dwa,  trzy  dni  słoty,  i  czapki 
zielenią.  Krasz.  3.  Czapkę  zerwać  =  oderwać 
plaski  odłamek  z  wierzchu  kamienia  przy  rozsa- 
dzaniu prochem  kamieni  polnych.  4.  blaszka  z  dziur- 
kami, zamykająca  od  zewnątrz  rurą  konewki  ogrod- 
niczej. Kluk.  5.  okucie  j^okrywające  wierzch  wo- 
dowskazu.  6.  XC.  u  gwoździa  ^  główka,  łepek: 
Ćwieczki  z  czapkami.  Oss.  7.  [C.  a.  Czupka]^ 
a)  czapka;  kapelusz;  czepek,  h)  kapa  u  komina. 
c)  (jórna  część  futryny,  która  [  ocapia  ]  dwa  boki 
pionowe,  ó)  okrągły  kawał  lodu,  wyrąbany  z  prze- 
rębla. 8- i  C  g\ówmi  a.  Kukuła  materacyk  do  przy- 
kładania na  głowę.  Krup.  9.  anat.:  XG.  ścięgni- 
sta  p.  Ogłowle.  10.  astr.:  Lisia  C.  -  wiemer. 
świetlny,  otaczający  księżyc.  II.  chem.:  O.  alem- 
bika  p.  Heim.  12.  a.  Kunie  gniazdo  leśu.  choroba 
gałęzi.  13.  a.  Kaptur,  Kapturek,  Karnal,  Okulary 
myśl.  nakrycie  głowy  ptaka  myśliwskiego,  zasłania- 
jące mu  oczy.  14.  a.  Kopula  węgi.  zwierzchnia 
warstwa  gałęzi  na  stosie.  7Av.  Czapeczka,  Czap- 
czątko,  t  Czapiczka,  [Czapuszka|.  Zgr.  Czapa, 
Czapczysko,  Czapisko,  [Czapczyszcze].  <  p.  Cza- 
pa > 

XCzapkar2,  a,  Im.  e  p.  Czapnik:  Kapeluszni- 
cy  i  czapkarze.  Tat. 

Czapkować,  uje,  owal  I.  kłaniać  ś.,  nadskaki- 
wać, płaszczyć  ś., podlizywać  i.:  Przed  deputatem 
czapkowali  panowie  kasztelanowie  i  wojewodo- 
wie. Skarb.  2.  gorz.:  Piana  czapkuje  (na  piwie 
fermentującym)  =  /MJorz»/  ś.  i  gęstnieje. 

Czapkowanie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Czapko- 
wać. 2.  [C.J  bicie  czapkami  (w  grze  w  „Przery- 
wanego  króla"). 

XCzapkowniś,  a,  Im.  e  ten,  co  czapkuje,  po- 
chlebca, lizus. 

Czapkowy  przym.  od  Czapka:  Baranek  C. 
Przykrywadła  czapkowe  (:=  podobne  do  czapki). 

Czapla,  i,  Im.  e  I.  zool.  ])iak  podkasały.  Ga- 
tunki: a)  C.  biała  (egretta  alba);  b)C.gr ży- 
wi as  ta  (ardea  ralloides);  c)  C.  mo  dr  on  os 
(buphus  comata);  d)  C.  nadobna  (egretta  ga- 
rzetta) ;  e)  C.  p  u  r  p  u  r  o  w  a  (ardea  purpurea) ; 
f)  C.  siwa  (ardea  cinerea).  2.  -^^  bocian.  Mym. 
3.  przen.  człowiek  na  wysokich  nogach.  4.  [Cza- 
plo] rodzaj  gruszek. 'Mv.  Czapcika.    <Zap.  obce> 

(Czaplak,  a.  Im.  i,  Caplak|  garnek  o  szerokim 
dnie.    Zilr.  Caplacek. 

Czaplątko,  a.  Im.  a  p.  Czaplę. 

Czaplę,  ęcia.  Im.  ęta,  Czaplątko  pisklę  czapli: 
Młode  czaplęta  we  Francji  jedzą  za  specjał. 
Ład. 

Czapli  I.  a.  Czaplin  przym.  od  Czapla:  Czaple 
pióro.  Dwie  czajjle  kity  wieszają  .^.  z  zawoju. 
Tw.  2.  bot.:  a)  C.  dziób  p.  Iglica,  b)  C.  nosek 
p.  Muszkatel. 

1.  Czaplin    p.    Czapli : 
Czapline  gniazdo.  ICon. 

2.  Czaplin,    a,    Im.    y, 
roi. 

Czaplinlec,  ńca,  Im.  ńce  bot.  p.  Iglica. 
Czaplowaty  zool.:     Czajilowate  ptaki. 
[Czapnąć,  nie,  nąlj    I.    p.    Capnąć.    2.  stąpnąć 
n '.zgrabnie .     <Dźwn.> 


Czapline  pióro.    Słów. 
Łódź  bot.  (ornithidiura) 


CZARCINA 

Czapnictwo,  a,  blm.  rzemiosło  czapnika.  <p 
Czapa > 

Cznpniczka,  i,  Im.  I  I.  żona  czapnika.  2.  fmod- 
niarka,  iwpabiająca  stroje  na  ghicę:  Czapniczki 
popisy'.vaiy  ś.  z  czapeczkami  białogłowskiemi 
okrągławemi,  kołpaczkami  i  kołnierzami  z  gro- 
nostajów. Goł. 

Czapniczy  przym.  od  Czapnik. 

Czapnik,  a,  Im.  cy,  xCzapkarz,    xCzapecznlk 

rzemieślnik  wyrabiający  i  sprzedający  czapki. 

rCzapoch,  u,  hu.  yj  p.  Czapicha. 

Czapraczek,  czka.  Im.  czki  I.  p.  Czaprak.  2. 
ubranie  piesków  pokojowych.  3.  X  P-  Czapraszka. 
<p.  Czaprak  > 

XCzapraczniotwo,  a,  blm.  rzemiosło  czapincz- 
nika. 

XCzapraczniczek,  czka,  Im.  czkowle    czeladnik 

u  czupracznika. 

xCzapraczniczka,  i,  Im.  i  !.  forma  ż.  od  Cza- 
pracznik.     2.  żona  c.zapracznika. 

xCzapraczniczy  przym.  od  Czapracznik:  Cze- 
ladnik C.     Rzemiosło  czapracznioze. 

X  Czapracznik,  a,  Im.  cy  ten,   co  robi  czapraki. 

XCzaprag,  a,  hu.  I  p.  Czaprak:  Czapragi 
sztywue  od  złotych  szyć.  Krasz. 

Czaprak,  a.  Im.  i  I.  a.  x  Czaprag,  [Szabrak, 
Szabraka]  przykrycie  na  konia.  2.  f  przykrycie 
kozła  karety:  Jakie  wybicie  karety  wewnątrz, 
takie  przykrycie  kozła,  i  zwało  ś. "  czaprakiem. 
Goł.  3.  -j-  kosztowna  zarzutka  kobieca.  4.  a.  Czom- 
pon  garb.  skóra  tmjprawiona,  pozbawiona  boków, 
łap  i  łba.  Zdr.  Czapraczek.  <Tur.  czaprak, 
skąd  Nra.  Schabracke> 

Czaprakowaty :  Czaprakowata  maść  końska - 
taka,  co  wygląda,  jakby  koń  miał  na  sobie  czaprak 
(np.  biały  na  gniadym,  gniady  na  białym). 

xCzapraszka,  I  częś.  Im.  i,  X  Czapraczka /'^^ 
lica  srebrna  na  żupanach :     C.  od  jjłaszeza.  Pot. 

XCzapstrych,  u,  hu.  y  p.  Capstrzyk. 

xCzapstrzyk,  u.  Im.  I  p.  Capstrzyk. 

ICzapuszka,  i,  hn.  I]  p.  Czapka. 

1.  Czar,  u,  hu.  y  I.  w  Im.  sztuki  czarnoksięskie, 
gusła,  zamawiania,  zabobony:  Kto  wierzy  w  cza- 
ry, tego  weźmie  djabeł  stary.  Prz.  Przyszłam 
zrobić  możne  czary.  Mick.  2.  blm.  urok,  wdzięk, 
powab,  ponęta:     Cudnych    oczu    C.     <CZAR> 

2.  Czar,  u,  Im.  y  rt.  grubszy  koniec  wici,  uży- 
loanyrh    przy    spławianiu  drzewa.      <?> 

t  Czar,  a,  hu.  owie  p.  Car. 

Czara,  y,  hn.  y,  [Fara]  I.  czasza,  kielich,  pu- 
har :  Niechaj  ta  czara  złota  nie  próżno  wabi 
nas!  Mick.  Przen.:  Nie  wiedział,  co  zrobić 
z  wolnością,  która  ś.  poza  brzegi  czary  wyle- 
wała. Kol.  C  ^  przechodziła  miarę).  2.  X  mi.<a. 
3.  X  otwór  wulkanu,  Icrater.  Hubę.  Zdr.  Czarka, 
Czareczka.  <?Może  Arab.  dżarra  -  naczynie 
na  wodo,  skąd  Fr.  jarre,  "Włos.  giara  itd.> 

Czarci  I.  p.  Czartowski.  2.  apt.:  Czarcie  łaj- 
no p.  Asafetyda.  3.  [C] :  Czarcie  krople  =  tinc- 
łttra  asae  joetidae.  C.  palec  =  belemnit.  C.  t^ro- 
fizek  =pulvis  caccarum.  Czarcia  \;oiX&,  =  aquafoe- 
tida  antiliyst.  Czarcie  żebro  a.  Czarcikęs  —  ra- 
dix  morsus  diaboli.     <  CZART  > 

t  Czarcia,  I,  blm.  zb.  =  Im.  od  Czart. 

[Czarcioa,  y.  Im.  e]  czarcia  matka. 

ICzarcIeniec,  ńca,  blm.]  asafetyda. 

Czarcie,  ęcla.  Im.  ęta  p.  Czart. 

Czarcik,  a,  Im.  i  p.  Czart. 

[Czarcikęs,  u,  blm.]    p.  Czarci.     <  CZART -f 

KKS  > 


!  Czarolna,  y,  Im.  y]  czart  godny  politowania. 


370 


CZARCISKO 

Czarcisko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Czart. 

Czarczaty,  ów,  blp.  szata,  spódnica:  Przy 
wchodzeniu  na  schody  trzeba  nieco  unieść  czar- 
czatów.  Sienk.  <Prs.  Tur.  czarszaf  =  przeście- 
radło,  siijjd  Rum.  ciarciaf,  Srb.  ćarśaf  =  obrus; 
prześcieradło > 

XCzarczyniec,  ńca,  blra.  p.  Asafetyda:  Ta- 
lerze, na  których  jadał,  czarczyńcem  (asa  foe- 
tida)  musiano  smarować.  Dęb.     <p.  Czart  > 

Czardak,  a,  Im.  i  krużganek  jwd  dachem  w  do- 
mach tureckich:  Izby  przykryte  dachem^  z  pod 
którego  wygl<'j.dał  krużganek,  C,  zaopatrzony 
w  ławki.  Jeż.  <Tur.  (z  Prs.)  czardak,  skąd 
Ukr.  czer(lak> 

Czardasz,  a,  Ira.  e  muz.  I.  taniec  węgierski.  2. 
meiodja  do  tańca  węgierskiego:  C.  składa  ś. 
z  ilwuch  części,  smutnie  poważnej  i  żwawej. 
<Węg.  csardas,  od  csarda  =  karczma  > 

Czapeczka,  I,  Im.  I  I.  p.  Czara:  Czareczki 
różnym  winem  napełnione.  Mick.  2.  [C.J  naczy- 
nie do  czerpania  wody  z  konewki,  czerpak. 

XCzareczny  p.  Czarkowy. 

Czarka,  i,  Im.  i  I.  p.  Czara.  2.  miara  ptynóic 
=  Vioo  wiadra.  3.  bot.  =  a)  w  Im.  p.  Miodunka. 
b)  t  C.  żołędziowa  =  miseczka  żołędzi, 

[Czarki,  rek,  blp.]  p.  Cierń. 

[Czarknąć,  nie,  nąl,  Czarajć,  Czerknąć]  po- 
trzeć, otrzeć.     <L)źwn.> 

Czarkowy,  xCzareczny  przyni.  od  Czarka. 

[Czarksiężnica,  y.  Im.  e]  p.  Czarnoksiężnica. 

[Czarksiężniców]  p.  Czarnoksiężnioów. 

[Czarksiężnik,  a,  Im.  cy]  p.  Czarnoksiężnik. 

t  Czarlatan,  a,  Im.  i  p.  Szarlatan:  Lekarz  O. 
Perz. 

t  Czarletan,  a,  Im.  i  p.  Szarlatan.  Kłok. 

t  Czarletanerja,  i,  blm.  p.  Szariataństwo. 

[Czarna,  ej,  Im.  ej  p.  Czarnocha. 

ICzarna-księżnica,  czarnej-księżnicy,  Im.  czar- 
ne-księżnice]  |).  Czarnoksiężnica. 

t  Czarnawa,  y,  Im.  y  p.  Czarnoziem. 

t  Czarnawo  przys.  od  Czarnawy. 

t  Czarnawy  p.  Czarniawy:  Już  noc  czarnawe 
rozwijała  włosy.  P.  Koch. 

Czarnąć,  nie,  nąlj  p.  Czarknąć. 
Czarnianka,  i,  hlm.]  choroba  owiec.  <CZARN> 
Czarniawa,  y,  Im.  y,  Czerniawa,  Czyrniawaj  i. 
masa  czarna  w  zamęcie,  jak  kurzawa;  czarne  chmu- 
ry deszczowe;  wielka  burza  z  ciemnością.  2.  przen. 
tłum,  gromada,  masa,  mnóstwo,  chmara,  ćma,  rój, 
Ilirowie,  gęstwa,  zatrzęsienie:  Z  chłopskiej  wyrwa- 
ła'-,ś.  czarniawy.  Jeż.   C.  robactwa.    3.  hunt. 

Czarniawe  przys.  od  Czarniawy. 

Czarniawość,  i,  blm.  rz.  od  Czarniawy:  C.  cery. 

Czarniawy,  Czerniawy,  [Cyrniawy],  f  Czarnawy 
doić  czarny,  nieco  czarny,  śniady,  smagły,  smagla- 
toy  :  Czaraiawym  pyłkiem  napełniona  purchawka. 
Mick.  Uśmiech  błąkał  ś.  po  czarniawej  twarzy 
Skrzetuskiego.  Sienk.  Czarniawo-brunatny  =  fco- 
loru  węgli  brunatnych.  Fluoryt  czarniawo-nie- 
bieski.  Piroksen  czarniawo-zielony.  Chmury  zle- 
wały   ś.  w  cjarniawo-fijoletową  całość.  Zap. 

XCzarnica,  y  blm.  a.  Czarna  choroba  lek. 
(melaena)  choroba,  objauńająca  ś.  czarnemi  (krwa- 
wemi)  stolcami  i  takiemiż  wymiotami. 

xCzarnić,  i,  ii  p.  Czarować:  Lekować  jako 
baby  zabobonnie,  a.  czarniąc  leczyć.  Bóbr. 

t  Czarniecczyk,  a,  Im.  cy  a.  owie  żołnierz,  słu- 
żący pod  Czarnieckim :  Kiedy  konno  i  dostatnio, 
to  czarnieeczykowie.  Pas.  <0d  nazwiska  Czar- 
niecki > 

Czarnieć,  eje,  al  p.  Czernić:  Włosy  mu 
czarniej  ą. 


CZARNOCHA 

Czarnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czarnieć. 

Czarnina,  y,  blm.  p.  Czernina.  Zdr.  Czar- 
ninka. 

Czarninka,  i,  blm.  p.  Czarnina. 

Czarniuctino  przyp.  od  Czarniuciiny. 

Czarniuchny,  Czerniuchny,  Czarniusi,  Czernlu- 
si,  Czarniuśki,  Czerniuśki,  Czarniusieńki,  Czer- 
niusieńki,  Czarniusienieczki ,  Czerniusienieczki, 
Czarniutki,  Czerniutki,  Czarniuteńki,  Czerniuteń- 
ki,  Czarniutenieczki,  Czerniutenieczki,  X  Czar- 
nuohny,  xCzarnusieneczki,  xCzerniuczki,  [Czar- 
niućkl,  Czarnutki,  Czarniuteleńki,  Czarniutulki] 
bardzo  czarny,  zupełnie  czarny :  Czarniuchne  oczy. 
Czarniuchna  wełna.     <CZARN> 

[Czarniućki]  p.  Czarniuciiny. 

Czarniusi  p.  Czarniuchny. 

Czarniusienieczki  p.  Czarniuchny. 

Czarniusienieczko  przys.  od    Czarniusienieczki. 

Czarniusieńki  p.  Czarniuchny. 

Czarniusieńko  przys.  od  Czarniusieńki. 

Czarniusio  przys.  od   Czarniusi. 

Czarniuśki  p.  Czarniuchny. 

Czarniuśko  przys.  od  Czarniuśki. 

[Czarniuteleńki]  p.  Czarniuchny. 

Czarniutenieczki  p.  Czarniuchny. 

Czarniutenieczko  przys.  od  Czarniutenieczki. 

Czarniuteńki  p.  Czarniuchny. 

Czarniuteńko  przys.  od  Czarniuteńki. 

Czarniutki  p.  Czarniuchny:  Czarniutkie  oczę- 
ta. Mick. 

Czarniutko  przys.  od  Czarniutki. 

[Czarniutulki]  p.  Czarniuchny. 

Czarno  przys.  od  Czarny:  C.  ś.  nosić.  C.  pa- 
trzy na  świat.  Bał.  Mieć  C.  na  białym  ( =.vueó 
dowód  na  piśmie).  Tyle.  co  C.  za  paznogciera 
(r^  bardzo  mało).    <CŻARN> 

XCzarnobarwny,  xCzarnobarwy  czarnego  ko- 
loru, czarny:  Czarnobarwne  cienie.  Paszk. 
<CZARN-f  Barwa  > 

XCzarnobarwy  p.  Czarnobarwny. 

Czarnobii,  u,  Im.  e  bot.  1.  p.  Kajaput.  2.  p. 
Krasnokłos.     <=Czarnobyl> 

XCzarnoblado  przys.  od  Czarnoblady:  Wy- 
glądać C.     <CZARN-[-BLAD> 

X  Czarnoblady  o  ciemnej  i  pozbawionej  rumień- 
cóio  cerze,  śniady. 

[Czarnobol,  u.  Im.  e  a.  Czarnobói]  roś.  bylica 
polna  (artemisia  Yulgaris). 

[Czarnobói,  oiu,  Im.  oie|  p.  Czarnobol. 

Czarnobrewa,  y,  Im.  y  kobieta  z  czarnemi  bmia- 
mi.  Zdr.  Czarnobrewka,  xCzarnobrywka.  <CZARN 
-fBRW> 

Czarnobrewka,  i,  Im.  i  I.  p.  Czarnobrewa:  Na 
tureckim  koniu  jęczy  śliczna  C.  Pśń.  Wyjdzij, 
dziewczyno,  wyjdź  C,  jak  miesiąc  w  las  s. 
schowa.  Len.     2.  [C]  jakaś  roślina. 

Czarnobrewy,  x  Czarnobrywy,  X  Czarnobrwy 
mający  czarne  brwi:  Bolesław  rozmiłował  s. 
piękności  niewiastek  czarnobrewych.  Stryjk. 

Czarnobrody  mający  czarną  brodę:  Czai"nobro- 
da  postać  stanęła  w  progu  izby.  Sienk. 

X  Czarnobrwy  p.  Czarnobrewy. 

[Czarnobrywce,  ów,  blp.]  nagietki. 

XCzarnobrywka,  i,  Im.  i  p.  Czarnobrewa. 

X  Czarnobrywy  p.  Czarnobrewy :  Pan  usta- 
wicznie ś.  przenosi  od  czarnobrywej  do  jasno- 
włosej. 

Czarnobyl,  u,  Im.  e  bot.  I.  [O.]  p.  Bylica.  2. 
p.  Tojad.     <CZARN+BY> 

[Czarnocha,  y.  Im.  y,  Cyrana,  Czarnucha, 
Czarnula,  Czarna]  nazwa  krowy. 


371 


CZARNO  CHMURNY 

Czarnochmurny  okrylij  rzumcnn  chmummi :  C. 
Kro  ni  (i  :i.  Ml.     <CZAIl'N-f-CllMUK  > 

Czarnodzloby  mający  czarny  ilzióh:  C.  okręt. 
Ml.  (  =  z  czarnym  nosem).   <  dZARN+I)ZI()B> 

Czar:iogardl,  a,  Im.  e  ptak  wróblowuty  z  rodzi- 
ny pliszek.   Kluk.     <CZARN+GAR(I)Ł)> 

Czarnogardly  mający  czarne  gardło. 

[Czarnogiel,  gla,  lin.  gle]  istota  czarna  (np. 
dziecko  z  czarnorai  włosami).   <CZAIlN-|-?> 

Czamogłowy,  XCzarnoglów  mający  czarną  gło- 
wę:    Koń  O.     <CZARN+GLOW> 

Czarnoglów  I.  xprzyiu.  j).  Czarnoglowy.  2. 
owu,  Im.  owy  rz.  bot.  p.  Orlikowiec. 

[Czarnoglówka,  i,  Im.  ij  zool.  p.  Sikora. 

[Czamogranlaty]  w  czarne  cętki. 

Czarnogrzywiasty  j).  Czarnogrzywy:  C.  ogier. 
Ml.     <CZARN4-GRZYW> 

Czarnogrzywy,  Czarnogrzywiasty  mający  czar- 
ną grzywę:  Koń  C  Przen.:  Fale  c,-;arnogrzywe 
( z  czarnym  grzbietem ).  Burze  czarnogrzywe. 
Pot.  (  =  niosące  czarne  chmury). 

XCzarnogwlaździsty:  Noc  czarnogwiaździsta. 
Kon.  =  ciemna,  ale  gwiaździsta.  <  CZARN  -|- 
GWIAZD> 

XCzarnoiskry  wyrzucający  czarny  dym  i  iskry: 
Czarnoiskrym  góra  ogniem  ziewa.  <CZARN-|- 
ISKR> 

[Czarnojucha,  y,  blm.]  krew;  czarnina.  <  CZARN 
-|-JUCH> 

Czarnoklon,  u,  Im.  y  bot.  p.  Klon.  <CZARN+ 
KLON> 

Czarnokorzeń,  a,  Im.  e  bot.  p.  Czerniec. 
<CZARN  +  KOR> 

XCzarnokru8Z,  u,  blm.  ruda,  złożona  z  miedzi, 
siarki  i  żelaza.  Kluk,     <CZARN4-KRUCH> 

t  Czarnokrwistość,  I,  blm.  melancholja  (choro- 
ba, podług  dawnych  pojęć  zależna  od  obecności 
w  ustroju  żółci  czarnej).     <CZARN-j-KR"W> 

t  Czarnokrwisty  posiadający  w  ustroju  wiele 
rzekomej  krwi  czarnej,  X  m  e  1  a  n  k  o  1  i  c  z  n  y. 

Czarnoksięski  I.  a.  xCzarnoksiężniozy,  [Czar- 
noksiężnlcki]  moc  czynienia  czaróiu  mający,  czaro- 
dziejski, guślarski,  magiczny :  Pas  C.  Różdżka  czar- 
noksięska. Pałac  C.  (^^zaczarowany).  Marzenia 
stroił  czarnoksięską,  szat.-j.  Słów.  Woli  czarno- 
księska siła.  Słów.  2.  bot.:  Orzecli  C.  p.  Cezar. 
3.  fiz.:  Latarnia  czarnoksięska  p.  Latarnia.  <p. 
Czarnoksiężnik  > 

Czarnoksięstwo,  a,  blm.  sztuka  czarnoksięska, 
czarodziejstwo,  guślarstwo,  czarna  magja. 

XCzarnoksiężnioa,  y,  Im.  e,  Czarnbksiężniczka 
forma  ż.  od  xCzarnoksiężnilt;  [Czarksiężnica, 
Czarna-księźnica]  czarodziejka,  guśiarka.  Przen.: 
Ta  O.,  co  pieśnią  rozmarza.  Zra.  Ta  C.  spęta- 
ła    mu     ducha.    Zm.    <p.    Czarnoksiężnik  > 

[Czarnoksiężnicki]  p.  Czarnoksięski. 

[Czarnoksiężniców,  Czarksiężniców]  należący 
do  czarnoksiężnika. 

XCzarnoksiężniczka,  i,  Im.i  )).Czarnoksiężnica. 

xCzarnoksiężniczy  p.  Czarnoksii^ski. 

Czarnoksiężnik,  a,  Im.  cy,  Czarodziej,  Czarow- 
nik, t  Czarodziejnik,  [Czarnyksiężfiik,  Czarksięż- 
nlk,  Czarnoksiężny,  Czarzycielj  ten,  co  posiada 
moc  czynienia  czarów,  magik,  guślarz:  Szymon 
O.  przez  sztuki  djabelskie  latał  po  powietrzu. 
Birk.  X  Wielki  to  C.  Oss.  =  człowiek  bardzo 
zręczny.  XNie  Q.  =  nietęga  głowa,  prochu  nie  wy- 
iiiyili.  <  Naśladowanie  Sr.  Gm.  die  sw-arzeu 
liuoch  =  czarne  księgi  > 

xCzarnoksiężnikowy  |)rzym.  od  Czarnoksięż- 
nik:    Zamek  C.  P.  Koch. 

[Czarnoksiężny,  ego,  Im.  I]    p.  Czarnoksiężnik. 


CZARNOSKRZTDŁY 

Czarnokudtaty  mający  czarne  kudły,  o  włosach 
czarnych  i  kędzierzawych,  czarnowłosy :  C.  Pozej- 
don.  Ml.   <CZARN+KUDŁ> 

Czarnokus,  a.  Im.  y  myśl.  dzika  kaczka. 
<  CZARN  -I-?  KUS> 

Czarnokwit,  u,  Im.  y  bot.  p.  Czartawa.  <  CZARN 
-fKWiT> 

Czarnoiaski  p.  Czarnoleśny:  Bukowe  i  gra- 
bowe uaje  stykajfj;  ś.  z  czarnolaskiemi  dąbro- 
wami. Pol.     <CZARN-|-LAS> 

Czarnoleski  p.  Czarnoleśny:  Czarnoleskie  ja- 
worzyny, dąbrowy,  lipniki.  Pol. 

Czarnoleśny,  Czarnoiaski,  Czarnoleski  liściasty: 
Jesiony,  graby,  klony  i  inne  tak  zwane  czarno- 
leśne  gatunki. 

XCzarnoilcy  p.  Czarnotwarzy.  <  CZARN  -f- 
LIK  > 

t  Czarnoiśniący  czarnego  koloru  z  jyołyskiem : 
Włos  C.     <CZARN-fLS(K)> 

Czarnolbisty  zool.:  Pokrzewka  czarnołbista  p. 
Pokrzewka.     <CZARN-j-ŁB> 

XCzarnomaz,  a.  Im.  owie  człowiek  o  śniadej 
tłoarzy :  Było  kilka  tysięcy  tych  czarnoraazów 
(Połowców).  Krasz.     <CZARN-fMAZ> 

Czarnomiedi,  I,  blm.  ehem.  produkt  pośredni 
przy  hutniczym  wydobywaniu  miedzi  z  rud  siarko- 
wych.    <CŻARN-f-Miedź> 

Czarnomorski  bot.:  Bylica  czarnomorska  p. 
Bylioa.     <CZARN-f-MOR> 

Czarnonakrapiany,  Czarnopstry  upstrzony  cęt- 
kami czarnemi.     <  CZARN-f  Na-f-KROP  > 

Czarnonogi  mający  nogi  czarne:  Chart  C.  Otw. 
<CZARN-|-NOG> 

XCzarnonosz,  a,  Im.  e  człowiek,  ubierający  i. 
czarno.     <CZARN-fNIOS> 

XCzarnon08ny  czarne  kolory  noszący,  czarny  ko- 
lor zawierający :     Szaty    ezarnonośne. 

XCzarnooczka,  i.  Im.  I  kobieta  z  czarnemi  oczy- 
ma. Wor.     <CZARN-l-OK> 

Czarnooki  mający  czarne  oczy :  Dziewczę  czar- 
nookie. 

Czarnopierzasty  p.  Czarnopióry:  Orzeł  C.  Ml. 
<CZARN-|-PIOR> 

Czarnopióry,  Czarnopierzasty  mający  czarne 
jńóra:     Kruk   C. 

Czarnopiszący  aparat,  tel.  =  odbijający  farbą 
drukarską  znaki  na  taśmie.     <CZARN-f-PIS> 

Czarnopstrawy  cokolwiek,  niezupełnie  czarno- 
pstry:     Bób  C.     <CZARN-f-PIS> 

Czarnopstry  ]k  Czarnonakrapiany. 

Czarnopysk,  u,  hu.  i  bot.  I.  a.  Jednostka  (arth- 
rostemma)  roś.  z  rodziny  zaczerniowatych.  2.  p. 
Zaczerń.     <CZARN+PYSK> 

t  Czarnoresza,,y,  Im.  e,  f  Czernoresza,  fCer- 
noresa  habit .-  Świata  wyrzekłem  ś.,  a  i>rzyją- 
łem  tę  czarnoreszę  a.  kaptur  czerniecki.  Stryj k. 
<Ssłw.  ćrT)noriza> 

f  Czarnorobotnik,  a,  Im.  cy  prosty  robotnik,  wy- 
robnik.    <CZARN-ł-ROB> 

Czarnorufiasty  mający  czarną  mfę:  Okręt  C. 
Ml.     <CZARN-f-Rufa> 

XCzarnoryżca,  y,  Im.  owie  mnich  obrządku 
loschodniego :  Bolesław  wzniósł  wielkie  prześla- 
dowanie na  czarnoryżców.  Bart.  <p.  Czarnore- 
sza> 

XCzarnoskórnlk,  a,  Im.  cy  grający  czarnemi 
warccd)ami,  gdy  zrobi  suchą.  <  CZARN-f-(S)KOR> 

Czarnoskrzydiaty,  Czarnoskrzydly  mający  czar- 
ne skrzydła:^  l'tak  C.  Przen.:  Czarnoskrzydlata 
noc.  Zim.  Śmierć  czarnoskrzydlata,  <CZARN-ł- 
(S)KRZy(DŁ)> 

Czarnoskrzydly  p.  Czarnoskrzydiaty. 


37» 


CZARNOSMUTNY 


CZARNY 


XCzarn08tnutny  sprawiający  smutne  wrażenie 
swoją  czarnością,  żaiobny :  Koeyt  C.  Nar. 
<CZARN+Smutny> 

XCzarnoszyi  mający  czarną  szyję:  Ptak  C. 
<CZARN+SZY(J)> 
Czarnoszyj,  a,  Im.  e  zool.  p.  Nur. 
Czarność,  i,  blm.  rz.  od  Czarny:  C.  atramen- 
tu, włosów,  nocy.  Zna  tajne  sposoby  gotowa- 
nia trunku,  który  ma  C.  węgla.  Mick.  Gorą,eoś('' 
matka  jest  ezarności  i  ogorzenia.  Sak.  Pozna- 
łem C.  jej   duszy.     <CZARN> 

XCzarnotwarzy,    x  Czarnolicy    mający    twarz 
czarną.      <  CZARN+TWO  R  > 
Czarnoweiniasty,  Czarnowelnisty,  xCzarnowel- 

ny  mający  wełnę  czarną:  Czarnowelniasta  ma- 
ciorka. Ml.     <CZARN-ł-WEŁ(N)> 

Czarnowelnisty  j).  Czarnoweiniasty. 

xCzarnowelny  i>.  Czarnoweiniasty:  Owce  czar- 
nowełno.  Orw. 

Czarnowłosy  mający  włosy  czarne.  <CZARN-|- 
WLOS  > 

t  Czarnownik,  a,  Im.  cy  złoczyńca.  B.  Sz. 
<CZARN> 

Czarnowodzlany  mający  wodę  ciemną:  Czamo- 
wodziana  krynica.   Ml.      <CZARN-|-WOD> 

Czarnowron,  a,  Im.  y,  Wronieć  zool.  (eoryus 
corone)  jituk  wróhlowati/  śpiewający  z  rodziny  kru- 
ków.    <CZARN+WRON> 

t  Czarnozęby  mający  zęby  czarne:  Ktośkolwiek 
C.  (o  Zoilu),  co  to  mózgiem  robisz,  nie  szacuj 
cudzych  wierszów,  patrz  w  nich  raczej  rzeczy. 
Piel.'    <CZARN-|-ZĘB> 

Czarnoziel,  u,  Im.  e  bot  p.  Sasanka.  <OZARN 
+ZIOŁ> 

ICzarnoziele,  a,  Im.  a]  p.  Sasanka. 

Czarnoziem,  u.  Im.  y,  f  Czar  nawa  gieol.  naj- 
żyźuiejsza  czarna  ziemia  rodzajna,  zawierająca 
próchnicę.     <CZARN-|-ZIEM> 

Czarnoziemie,  a,  Im.  a  ziemia  czarna.,  niepokry- 
ta  śniegiem :  Jużeście  wlecieli  z  czarnoziemia  do 
śniegów  mych  bieli.  Krasiń. 

Czarnoziemny  przym.  od  Czarnoziem:  Łany 
czarnozienine.  Mick. 

t  Czarnożólciowy  I.  anat.  do  rzekomej  żółci 
czarnej  należny :  f  Kaletki  czarnożółciowe  (fca- 
psulae  atrabiiiares)  p.  Nadnercze.  2.  lek.  (me- 
lancholicus)  posiadający  w  tistroju  wiele  mniema- 
nej żółci  czarnej :  Temperament  C,  in.  X  z  a- 
dumczywy,  xmelankoliczny.  < CZARN 
+ŻÓŁT> 

[Czarnuch,  a,  Im.  y]  rzecz  czarna,  człowiek  czar- 
ny.    < CZARN > 

Czarnucha,  y.  Im.  y  I.  [C.l  =  a)  p.  Czarnuszka. 
b)  p.  Czarnocha.  2.  (Orać  czarnuchę]  =  ft-2m  raz 
orać.    3.  bot.  p.  Flrletka. 

XCzarnuchny  p.  Czarniuchny. 

[Czarnula,  I,  Im.  e]  p.  Czarnocha. 

XCzarnusieneczki  p.  Czarniuchny. 

Czarnuszka,  I,  Im.  I  I.  a.  [Czarnucha,  Czernu- 
cha]  =  a)  kobieta  czarnowłosa.,  brunetka  :  Patrz-no 
na  ow^  czarnuszkę,  za  którą  hajduk  zieloną, 
ezubkę  niesie,  czy  nie  rzęsista?  Sienk.  b)  kro- 
wa  a.  koza  czarna:  Na  fermie  amerykańskiej 
niema  owych  czarnuszek  ani  białoszek.  3.  bot. 
=a)  a.  [Czarnyszka]  (nigella)  roś.  z  rodziny 
jaskrowatych.  Gatunki :  C.  ogrodowa  (n.  sa- 
tiva);  C.  polna  (n.  arvensis);  C.  rzymska 
a.  włoska  (n.  damascena).  b)  p.  Firletka. 
2.  czarne  nasiona  mśUny  czarnuszki  ogrodowej, 
stanowiące  przyprawę  do  pieczywu. 


Czarnusznik,  a,  Im.  i,  xŁyszczyca   bot.  (gari- 
delhi)  roś. 

[Czarnuszy]  p.  Czarny. 

[Czarnutkij  p.  Czarniuchny. 

Czarny,  [Cirny,  Cyrny.  Czarnuszy],  st.  w.  Czar- 
niejszy, xCzerniejszy,  f  Czerń.szy,  f  Czyrńszy  I. 
koloru  nuj ciemniejszego  ze  toszyslkich,  ciemny :  C. 
kolor.  C.  jak  kruk,  jak  heban,  jak  sadza,  jak 
węgiel.  Czarne  oczy.  Czarne  włosy  (poet.  kru- 
cze, liebanoiue).  Łeb  C.  Leszek  C.  (  —  czarnowło- 
sy). C.  człowiek  =  A/ura/łi.  C.  iow i\.\'  — niewolni- 
cy afrykańscy  na  sprzedaż  wystawieni.  C.  konty- 
nent—^4_/?-_y/i;rt.  Płeć  czarna  -śniada.  C.  koń- 
kary,  wrony.  Kawa  czarna  :^iez  śmietanki.  Chleb 
Q.  =  razowy.  Czarna  polewka  ^^oc/Zjo-^z.  [Czarna 
7A\\M\.\=  czernina.  Chodzić  w  czarnym  (dom.  ubra- 
niu). Pokolenia  żałobami  czarne.  Mick.  Pokój 
wybity  czarnym  (=  kirem).  Czarne  bractwo  =  ./<?- 
zuici.  Krasz.  f  Czarne  siostry  =  Parki.  Gosł. 
Czarne  j  białe  (w  szachach)  dom.  figury:  Czarne 
zaczynają  i  dają  mata  za  trzecim  posunięciem. 
Czarne  a.  czarno  na  białym  =  dowód  na  piśmie. 
Z  czarnego  białe  robić  =  wykrętnie  dowodzii. 
Czarne  mydło  =  .'>z«)e.  XCzarna  izba  =  wędzar- 
nia. X  Czarna  miedź  =  nieoczy szczana,  -j-  Czarna 
kura  a.  f  czarna  ^koa?.- dawne  lekarstico  z  roz- 
dartej kury  czarnej,  przykładane  warjatom  tm  gło- 
wę: Trzeba  mu  czarnej  kury  =  zwarjował.  f  C. 
łabędź.  Kosz.  (  ^  rzadka  rzecz,  biały  kruk).  On 
ś.  nawet  czarnej  krowy  boi.  Prz.  (  =  sicego  cie- 
nia). Czarna  gRłka,  =  niepomyślna  dla  kogoś  kreska 
przy  głosowaniu.  Oko  ezarno-błękitne  (-ciemno- 
niebieskie). Czarno-brunatny.  Czarno  -  czerwone 
chranry.  And.  Chusteczka  czarno  -  niebieska. 
Krasz.  Czarno-polerowany.  Przepyszny  jej  pro- 
fil odciął  ś.  delikatnie  czarno-różową  linją.  Zap. 
Słońca  będzie  straszliwe  zaćmienie  z  obłoków 
ciemnych  i  chmur  czarno^sinych.  Odym.  Koń 
czarnosiwy  =  sroA;a<2/,  szpakowaty.  Kapota  czarno- 
szaraczkowa.  Kaezk.  Czarno-szary.  Broda  daw- 
no niegolona  powychodziła  gruberai  czarno-szpa- 
kowatemi  włosy  na  wierzch.  Krasz.  Czarno-żółty 
niek.  =  Austryjak,  austryjacki :  Czarno-żółtemi  zwa- 
no Austryjaków  i  ich  stronników.  Jeż.  Królowali 
w  czarno-żóltych  salonach.  Jeż.  Chorągiew  czar- 
no-żółta.  Malować  na  czarno  (  =  na  kolor  czar- 
ny). 2.  pozbaioiony  śroiatła,  ciemny:  Czarna  noc. 
C.  las  (-gęsty).  XCzarna  droga  =  iei»rt.^Czarna 
przepaść.  Przen.:  Potrzeba  odsłonić  tę  czarną  ta- 
jemnicę. Krasz.  [Czarna  chałupa]  =  dymna.  3.  nizki, 
podrzędny,  pośledni:  C.  gmin  =  pospólstioo,  mo- 
tłoch.  t  Czarni  chrześcijanie  =  ZMrf,  chłopstwo,  jw- 
spólstwo:  Potężniejsi  uboższych  czarnemi  chrze- 
ścijany  nazywają.  Paszk.  Szewcy  czarni  do  na- 
rodowego obuwia  i  partacze,  którzy  tylko  łatali 
buty.  Goł.  Cesarscy  ś.  posługiwali  pochwyta- 
nemi  w  okolicy  ludźmi  do  czarnej  roboty.  Krasz. 
Budowanie  składało  ś.  ze  świetliczki,  z  czarnej 
izby  (  =  czeladnej),  z  piwnicy.  Roi.  X  Czarna  mo- 
neta =  zdawkoioa.  4.  brzydki,  szkaradny,  zły 
występny,  podły,  nizki,  nikczemny,  zbrodniczy: 
Czarna  niewdzięczność.  Czarna  potwarz.  C. 
charakter.  X  Czarny  anioł  a.  x  Czarny  duch 
a.  X  Czarny  bóg  -  djabeł.  Czarna  magja  = 
czarnoksięstwo.  Czarna  księga  =  spis  ludzi,  no- 
towanych  za  wykroczenia:  Wpisano  go  za  le- 
nistwo do  czarnej  księgi.  Powołania  złodziej- 
skie powinny  być  do  oddzielnych  ksiąg,  czar- 
nemi zwanych,  zapisywane.  Cz.  5.  ciężki,  kry- 
tyczny, nieszczęsny,  smutny,  desperacki,  pesymislycz' 
ny:  Czarna  godzina.  Zaklinał  bratowa,  abym 
ja  nie  wiedział  o  tym  depozycie    aż    do  czainej 


d7a 


CZARNY 


CZARSTWO 


g-odziny.  Byk.     f  C.  Jzień.  Dolrzeeto  biaJy  pie- 
ni.-jdz  mieć  dla  dnia  czarnego.  Jag.  Czarna  dola 
{—niedola).     Czarna  rozpacz  (  =  okropna,    bezden- 
na,    bezbrzeżna).     Czarne     myśli.     Widzieć     coś 
w    czarn3'ch     kolorach.      6.     liściasty:      Czarny 
las.     Czarne  drzewo.     Czarne  czyli    listne  lasy. 
Pol.  Czarna  puszcza  czyli  drzewa  liściaste.  Pol. 
7.  Czarna  niedziela  =  środopostna,  czwarta  postu : 
"Wyglijda,    jak   czarna   niedziela.  Prz.   =  a)  ma 
ciemną  cerę ;     b)    jest    śmiertelnie  blady.     8.  [C]  : 
Czarna    śmierć  =  mór,    cholera,  dżuma.     Czarna 
choroba  —  choroba    krów    i    owiec.      Czarna    Ja- 
goda —  a)  borówka,      b)    czernica.     Czarna   sój- 
ka =  orzechówka.     C.  dobytek  =  trzoda    chlewna, 
nierogacizną.  „C  człowiek"  a.  „C.  lud"=^ra  dzie- 
cięca.    C.  duch  a.  Mamuna,  Bogina  =  duch  zabie- 
rający dzieci   w  nocy.     C.  dzień  =    Wielki    Piątek. 
C.    kamyszek  =  niedokwas   żelaza.     Czarne    szy- 
cie =  .szyae  czarnemi  nićmi.  Czarnobestra  =  (o  kro- 
wie) czarnopstra,  mająca  czarne  cętki,    in.    cza  r- 
nograniata.     9.    anat.:    a)    xCzarna  błonka 
p.    Naczyniówka,     b)    x  Czarny    pokost   p.   Po- 
kost.    10.    bot.:     a)     Bagnówka    czarna    p.  Ba- 
gnówka.      b)    Cieraiernik  czarny    p.    Ciemlernik. 
c)   Czarne    jagody    p.    Borówka,     d)    C.  korzeń 
p.  Czerniec,     e)  Czarne    korzonki    p.  Wężymord. 
O  Czarna  róża  p.  Prawoślaz,     g)    Czarne    ziele 
p.  Sasanka.     II.  kip.:  Czarne  wino  =  wino  mocno 
czerwone.     12.  lek.:  a)  Czarna. choroba   p.    Czar- 
nioa.     b)  Czarna    krosta    p.  Żydówka,     c^  f  Mo- 
rowa czarna  krosta  p.  Morówka.  d)  Czarna  ospa 
p.  Ospa.     e)  Czarna  śmierć    p.   Śmierć,  .f)  Czar- 
na woda  p.  Woda.     g)  Czarna  żółć  p.    Zólć.   13. 
myśl.:     C.    zwierz     a.     czarna    zwierzyna  =  dzJŁ 
Czarne  ^o\&  =  »)  pobojowisko ;    b)  y,  polowanie  na 
dziki.  Czarna  knieja -czętó  lasu,  gdzie   dziki  stale 
przebywają.     Czarna  stopa  =  pole  niepokryte  śnie- 
giem,    na     którym     śladu     zwierząt     icidzieó      nie 
można,     kopnia,      ślepe     pole.      Pod- 
chodzić zwierzynę  czarnym    szlakiem    a.   borem 
(  =  schyliwszy  ś.  i  czając  ś.;  przen.   ukradkiem,  po- 
kryjomu).     14.  pow.:  Czarna  robota  =  ro6o<a  około 
skóry.     15.  teatr.:  C.  charakter=afctor^rą;'(fq/  ro- 
le   intrygantów,     Iszwarccharakter.      16. 
wet:  a)  C.  grzebień  p.  Pleśń,     b)  [Czarna  krew] 
p.  Krew.  c)  Czarna  pleśń  p.  Pleśń.     17.  zł.:  Czar- 
na chmura   =   komisarz   policyjny.     18.    zool.:  a) 
Kaczka  czarna  p.  Kaozka.     b)  Pszczoła    czarna 
p.  Pszczela. 

Czarny,  ego  rz.  I.  [C]  Im.  I  djabeł,  czart. 
2.  blm.  zł.  chleb  razowy.     <CZARN> 

[Czarny-księżnik,  czarnego-księżnika,  Im.  czarnl- 
księżnicyj  p.  Czarnoksiężnik. 
[Czarnyszka,  I,  Im.  i]  p.  Czarnuszka. 
Czarodziej,  a,  Im.  e  p.  Czarnoksiężnik.  <CZAR 
-|-DZIE> 

Czarodziejka,  1,  Im.  I  forma  ż.  od  Czarodziej, 
wieszczka:  Miłość  to  wszechstronna  C.  Ochor. 
Przen.  piękna  kobieta. 

f  Czarodziejnik,  a,  Im.  oy    p.    Czarnoksiężnik. 

Groic. 

Czarodziejny  p.  Czarodziejski :  Czarodziejne 
spojrzenie.  Wor. 

Czarodziejski,  Czarodziejny  przym.  od  Czaro- 
dziej, czarnoksięski,  magiczny:  Moe  czarodziej- 
ska. Zaklęcie  czarodziejskie.  Pałac  C.  (  =  za- 
czarowany). Przen.:  czarowny,  zachwycający:  "Wi- 
dok C.  Zdziczałemu  świat  ten  jeszcze  ś.  dziw- 
niej czarodziejsko-pięknym  wydawał.  Krasz. 

Czarodziejsko  przys.  od  Czarodziejski:  Dźwięk 
jt-j-o  btaioi|tuego,  pełnego  chwały  nazwiska  C. 


na  obecnych  oddziałał.  Orzesz.  Harmonja  kształ- 
tów, tak  C.  władnijca  umysłami.   Gosz. 

Czarodziejstwo,  a.  Im.  a  sztuka  czarowania,  cza- 
rowanie, czary,  gusła,  czarnoksięstwo,  czarna  ma- 
gja:  Mężobójstwa,  czarodziejstwa.  Smotr.  Szko- 
da, że  ustało  C,  to  był  sposób  uczciwy  zmyśla- 
nia snów  przyjemnych.,  Węg.  Przen.:  C.  autora 
w  sztuce  pisania,  ^msidi.  (=  wielka,  umiejętność, 
biegłośćj. 
Czaromcha,  y,  Im.  y  bot.  p.  Czeremcłia. 
Czarosilny  mający  moc  czarowania,  czarnoksię- 
ski, czarodziejski:  Czarosilne  zaklęcie  talizmano- 
wej    formułki.     Żm.      <CZAR-|-SI(Ł)> 

XCzarostwo,  a,  Im.  a,  [Czarowstwo,  Czarow- 
n^stwo,  Czarzycelstwo,  Czarzycielstwo]  czary, 
czarowanie:  Ludwik  XI\"  z;ikazał  juryzdykejom, 
aby  zaskarżeń  o  czarostwa  nie  przyjmowały. 
Ostr. 

t  Czarotlum,  a,  Ira.  orne  prześladowca  czarowni- 
ków: Ty,  czarotłumie,  darmo  masz  mię  w  mie- 
ście sławić,  żebym  ś.  nie  miała  wżdy  o  krzywdę 
zastawić.  Petr.     <CZAR+7'ŁUM> 

Czarować,  uje,  owal,  xCzarnlć,  [Czarzyć]  I. 
czary  czynić ;  żart.:  Bonapart  czarował,  tak  i  Su- 
warów  czarował.;  tak  były  czary  przeciw 
czarów.  Mick.^  X  Słowa  czarujące  =  słowa 
czarnoksięskie,  zaklęcia :  Moe  czarujących  słów 
tak  gwałtowna  bywa,  że  miesiąc  z  gwiaz- 
dami bywa  zatrzymany.  Jabł.  2.  kogo,  [ko- 
mu] urok  rzucać,  urzekać:  Podług  wierzeń 
ludowych  niektórzy  ludzie  bydło  czaruje. 
Rozumienie  jest  w  krajach  wschodnich,  że  s. 
znajdują  ludzie,  co  z  przyrodzenia  wzrokiem  cza- 
rują. Kłok.  3.  przen.  zachiuycać,  wprawiać  w  po- 
dziw, pociągać,  porywać,  nęcić,  wabić :  Ona  czaru- 
je wszystkich  swoją  rozmową.  4.  •{-  wróżyć, 
przepołciadać :  Czarnoksiężnik  czarował  był  Fi- 
lipikowi  o  cesarstwie.  Skar.  5.  [C.  komu]  = 
szkodzić,  krzywdzić,  psuć.  <CZAR> 
Czarowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czarować. 
[Czarowidelko,  a,  Im.  a]  czary  miłosne. 
xCzarowierca,  y.  Im.  y  wierzący  w  czary,  za- 
bobonnik:  Nie  mogąc  przeprzeć  tego  czarowier- 
cy,  zostawiłem  go  z  plebanem.  <  CZAR  -|- 
WIAR  > 
[Czarowniasfwo,  a,  blm.l  p.  Czarostwo. 
Czarownica,  y,  Im.  e  I.  forma  ż.  od  Czarownik, 
guślarka,  loiedima:  Gdy  deszcz  ustał  w  maju, 
C.  przyczyną.  Opal.  2.  kobieta  stara,  brzydka 
i  zła.  3.  bot.  p.  Czartawa.  4.  [C]  p.  Certa. 
Zdr.  [  CzarownIczka  ].  Zgr.  [  Czarowniczysko  ]. 
<CZAR> 

xCzarowniczek,    czka,    Im.    czkowie    p.  Cza- 
rownik. 

[CzarownIczka,  I,  Im.  i]  p.  Czarownica:  Dobrń 
C,  kie  dii  do  szafliczka.  Prz. 

XCzarownlczy  p.  Czarowny:    Słowo,  oko  oza- 
rownicze.  L. 
[Czarowniczysko,  a.  Im.  a]  p.  Czarownica. 
Czarownik,  a   I.  Im.  cy  p.   Czarnoksiężnik.    2. 
Im.  i  bot.  p.  Czartawa.     Zdr.  xCzarowniczek. 
Czarowność,  i,  blm.   rz.  od  Czarowny. 
Czarowny,   xCzarowniczy  I.   f  do  czarów  słu- 
żący,   czai-noksięski,    czarodziejski:   Medea    smoki 
czarownomi  słowy  powolne  robiła.    Otw.  2.  cza- 
ritjący,  zachwycający,  piękny,  cudny,  cudowny,  prze- 
śliczny, uroczy,  przecudny,  przepyszny,  olśniewający, 
oślepiający,  zdumieioający :  C.  widok.  Muzyka  cza- 
rowna.     iSpojrzenie  czarowne.     <CZAR> 
[Czarowstwo,  a.  Im.  a]  p.  Czarostwo. 
t  Czarstwo,  a,  Im.  a  I.  p.  Carstwo.  2.  p.  Carat: 
Przysięga    ua    stolicę    caarstwa   swego.    Uroch. 


374 


CZA  K  T 


CZAS 


Panie!   czy   raczysz  Ty  Izraelskiego  liidii  przy- 
wrócić C?  Odym. 

Czart,  a,  Ira  ci,  Czort,  fCzert,  Ciort.  Ciert] 
djahei,  szatan,  hien,  zły  dnch:  C.  swoje,  pop  swojo. 
Prz.  Małe  parta  do  czarta.  Prz.  C.  nie  śpi.  Piz 
('■3  licho  nie  śpi).  (Zje  czarta  dom  7iim  coś  zrohi). 
Ni  Boiru  świeczki,  ni  czartu  ożoga.  Prz.  f=  czło- 
wiek do  niczego,  OAit  do  łoAce,  ani  do  ró&ańea}. 
Nie  gryź  z  czartem  orzechów.  Prz.  (-nie  igraj 
»  ogniem).  Tysiącami  czarty  liczyć.  Klon.  (=kląć 
a.  sadzić  djnbłami).  Idź  do  czarta!  (—do  licha). 
C.  tu  wuja  mego  niesie  {—licho).  C.  pogaau  gali 
(  =  sprzyja).  Biel.  M.  (=kruk  krukowi  oka  nie 
wykolę).  Do  czarta  tam  tego  (  =  co  niemiara).  Zdr. 
Czarcik,  Czarcie.  Zgr.  Czarcisko.     <  CZART) 

Czartak,  a,  Ira.  I  I.  chata  z  ziemi,  lepianka. 
2.  wieża,  strażnica,  izba  dla  straży  kwarantanno- 
wej:  Samym  grzbietem  gór  ciągnie  ś.  linja  czar- 
taków,  niegdyś  strzegących  granic  od  zarazy 
morowej.  Pol.  Lepsza  była  przeprawa,  gdyśmy 
na  iinję  starych  natrafili  czartaków,  które  nie- 
gd''ś  wyciągnięto,  jako  kordon  od  morowej  za- 
razy. Pol.     <p.  Czardak> 

Czartawa,  y,  Im.  y,  Czarnokwit,  Czarownica, 
Czarownik,  Czyrnidlo,  Niewieście  psiny,  XCzar- 
townlk  bot.  (circaea)  roL  z  rodziny  loiesiołkowa- 
tych.  Gatunek;  C.  pospolita  a.  zwyczajna 
(c.  lutetiana). 

Czartogłów,  owa,  Im.  owy  mający  czarcią  głowę, 
szatan  wcielony,  piekielnik:  Silnie  nam  złorzeczą 
djabelskie  tutejsze  czartogłowy.  Dar.  <  CZART 
-j-GŁOW> 

Ci..rtoploch,  u.  Im.  y  bot.  I.  p.  Popłoch.  2.  p- 
Syrojeszka.     <CZART-|-PŁOCH> 

[Czartopoloch,  u,  Ira.  y]  p.  Kasina.  < Ruska 
postać  Czartopłoehu> 

[Czartoproch,  u,  Ira.  y]  p.  Kasina.  <Sld.  do 
PROCH,  zam.  PŁOCH > 

Czartoryszczyk,  a,  Im.  cy  stronnik  Czarto- 
ryskich.    <0d  nazwiska  Czartoryski  > 

f  CzartOStwo,  a,  blm.  zb.  czarci,  djabli,  nieczysta 
silą:  Córka  moja  okrutnie  od  czartostwa  bywa 
dręczona.     Leop.     <  CZART  > 

XCzartownik,  a,  Ira.  I  bot.  p.  Czartawa.  Ban. 
Czartowski  I.  a.  Czarci,  Czartowy  przyra.  od 
Czart.  [Ciortoslii]  djabelski,  szatański:  Pycha  ezar- 
towska.  Zaraz  pęknie  raoc  czartowska.  Mick. 
2.  apt. :  XCzartowskie  łajno  p.  Asafetyda.  Kluk. 
Czartowy  I.  p.  Czartowski.  2.  apt.  -.  f  Czartowe 
łajno  p.  Asafetyda.  Syr.  3.  bot. :  a)  Czartowe  mle- 
ko p.  Wilczomlecz,  b)  Czartowe  żebro  p.  Drja- 
kiew. 

XCzartówka,  I,  Im.  I  djdblica. 
Czartyzm,  u,  blm.  ruch  socjalno-demokrałyczny 
w  Anglji  1835 — 1857  r.,  oparty  na  tak  zwanej 
karcie  narodowej,  zawierającej  wymagania  robotni- 
ków. <Z  Ang.  charter  =  karta  (konstytucyjna)  > 
Czarujący  I.  im.  od  Czarować.  2.  przym.  cza- 
rowny,  sAchwycający,  cudowny,  piękny,  śliczny: 
Spojrzenie  czarujące.     <CZAR> 

[Czarwlatooz,  u,  Im.  e]  p.  Stulisz.     <Br8.  po- 
stać wyrazu  Czerwotocz> 
Czary,  ów,  blp.  p.  Czar. 
t  Czarz,  a,  Im.  e  p.  Car:  Turecki  C.    Lat. 
[Czarzenie,  a,  blra.j  czynność  cz.  Czarzyć. 
Czar -ziele,    a,    blra.   ziele  do  wykonywania  cza- 
rów:   W  lubystku  cię  neAka  kąpała,  C.  pić  da- 
wała, ty  .  . .  czarownico!  Glin.   <CZAR-(-Z[OŁ> 
[Czarzycelskl]  p.  Czarzyoielskl. 
[Czarzycelstwo,  a,  Im.  a]  p.  Czarostwo. 
[Czarzyciel,  a,  Im.  o]  p.  Czarnoksiężnik. 


iCzarzyclelka,  I.  Im.  ij  lorma  ż.  od  Cżarzyciel. 
[Czarzycielski,  Czarzycelskl]  czarodziejski. 
[Czarzyclelstwo,  a.  Im.  a]  p.  Czarostwo. 
I  Czarzyć,  y,  ylj  p.  Czarować. 
Czas,   u,    Ira.   y,   7  pp.   f  w  czesie,  [Casz]  I. 
forma,   w  jakiej  ujmujemy  i  pojmttjemy   następstico 
■  trwanie  zjawisk:  C.  szybko  mija.  C.  płynie,  jak 
woda.     C.    wszystko    zaciera.     C.   najlepszy  do- 
któr.    Prz.     C.     to     pokaże    {=  przyszłość).     Zo- 
stawmy Pd  czasowi.     C.   to   pieniądz.     Mieć   ka- 
wał czasu  przed  sobą.     C.  ucieka,   śmierć   goni, 
wieczność   czeka.     Prz.     Ząb   czasu.     Wyjechać 
na    pewien  C.     Zabawić  w  mieście   jakiś  C.     C. 
obiegu    ziemi    koło    słońca.     Żyjąc   w  stolicy  C. 
długi,    wyrządziła   niezmierne    Sędziemu    usługi. 
Mick.     Zleci  C,  jak  biczem  trząsł.     Prz.     Błęd- 
ność na   wieczność,    bogactwo    na    C.    Prz.     W 
krótkim  czasie  =  lokrótce,  niezadługo,  f  Pod  czasem, 
t  za  czasem,  f  za  czasy  =powoH,  stopniowo,  z  cza- 
se7n:  Że  morski  piasek  nierychło  wysycha,  ])rzeto 
nie   zarazem   masz    go    sypać   do  murowania  w 
wapno,  ale  pod  czasem.  Trzye.    Wszędzie  ś.  ska- 
za za  czasem    wprowadzi.   Kłok.     Mieni  ś.  rada 
częstokroć    za    czasy.     XW   czasie  =  a)    ztuolna, 
stopniowo,  kiedyś,  w  jjrzyszłości :  Mąż  dóbr  żadnycłi 
ani   żona   posagu   nie   miała,   a  w  czasie   ])rze- 
mysłem    dorobili    ś.    majątku.    Ostr.     Urządźcie 
przynajmniej  niewolę  chłopa,   a  przyniesie  wam 
w  czasie  daleko  więcej  intrat.  Stasz.     b)  czasem, 
niekiedy:  Lubię  ś.  w  czasie  rozerwać.     Z  czasem 
a.    z    biegiem    czasu  =  pomału,   powoli,    zwolna, 
stopniowo,   kiedyś,    w  przyszłości:     Z  czasem  to  ś. 
zmieni.     Z  czasem  rozpatrzę  tę  sprawę.     Z  cza- 
sem   pomyślę    o    sobie.    Fred.  A.     Przez  ten  C. 
—  tymczasem:    Przez  ten    C.    Telimena  ostygła  z 
zapału.  Mick.    f  Nikt  umrzeć  nie  ma,  aż  w  cie- 
kawym  czesie  śmierć  koniec  pożądany  chorobie 
przyniesie.  Pot.     [Tyle  czasyciem  szukał.     Moje 
miski,   mywałam   was   C.  nieblizki   (  =  oddnwna). 
Juz  był  starusek  za  ten  C.  (=stal  ś.  staruszkiem 
tymczasem).    Za  małym  czasem  a.  za  niedługi  C. 
a.    za  jakiś   C.    a.   niedługim    czasem  =  ■M;A;ro'tee]. 
2.     chwila,     moment,     pora:     -J-  Czas     za     cza- 
sem goni.    Chr.    •]-  Najmniejszym   czasem  ty  mi 
na  myśli.     C.  na  czasie  nie  stoi.  Prz.  (=jedna  i 
ta  sama  chwila  jest   dla  jednego    niepomyślna,  dla 
drugiego — nie).  W  ten  sam  C.  f  Ten  C.  =  wtenczas. 
f  Dobry    C   (  =  dobra  godzina),    f  Zły  C.  (  =  zła 
godzina).    Daj    Boże    w    dobry    C.    mówić,  a  we 
zły   milczeć.  Prz.     Nie  w  dobry  G.  {-w  złą  go- 
dzinę).   Mącz.     f  W  Boży  G.-w    dobrą  godzinę, 
w  imię  Boże,  z  pomocą  Boską:   Krzyknie  na  żoł- 
nierze,   aby    ś.   w   Boży    C.    potykali.    Biel.  M. 
t  Czasu  patrzeć  na  kogo  =  badać,  pod  jaką  gwia- 
zdą ś.  urodził,    t  Czasie !  a.  f  Czasie  Pański !  a. 
t  C.  Pański!  a.  f  C.  Boży !  w.  =  dla  Boga!:  C.  Bożyl 
jakie  oszczerstwo  uczynił.  Zygr.  [Tak  było  przez 
parę  czasów].  [Za  drugi  C.J^mni?  rażę.    xCzasu 
a.  t  czasów  -podczas,  to  ciągu,  w  chwili:  f  Czasu 
walecznego  =^odc2as    wojny.    Bądź    pochwalona, 
Przenajświętsza  Trójco,  teraz  i  czasu  wszelkie- 
go. Mick.     Czasu    śmierci  {  —  w  godzinę   śmierci). 
Coć    pieniądze    pomogą    czasu    śmierci?    Skar. 
Pojechał  bez  wojska,  jako  zwyczajnie  czasu  po- 
koju. Sienk.  f  Czasu  pokoja  a  zgody,    f  Trzech 
czasów    w    dzień    klękał.     Wuj.    (—trzy    razy). 
XKtórego  czasu?  a.  X o  którym  czasie ?  =  fctedy  .? 
Każdego  czasu  a.  w  każdym  czasie  =  za ias^e.     Do 
tego  czasu  ( =  dotąd).  Od  tego  czasu  ( =  odtąd).  Dużo 
ś.  tu  zmieniło  od  czasu  ostatniego  mojego  listu. 
Jun.  [Trafiły  sie  jednego  casu  (-pewnego  razu) 
Cygaay.    Było  to  czasu  niedawnego  (-  niedawno). 


375 


CZAS 


CZAS 


Tak   Było   tego   parę  czasów  (=jalM  C),   aże... 
Potyin    za    drugi    cas    (=in7ią   razą)_  przyjeżdża 
zboża    kupować.     Za   inkszyin    czasem   (-kiedy- 
indziej)    wam  to  opowiem.     Przez    kilka   czasów 
=  czus    jakiś.      Nierówne     czasy     a.     Nierówny 
czas  ^=  wyrażenie    zmienności     czasu.      Na     C.  = 
a)  t  =  czasem,   niekiedy:     Ziy    człowiek   na  czas 
dobrze    uczyni.    Sekl.     b)  f  =chwilowo:     Kto  na 
C.  ś.  czym  trapi,  czyż  już  na  zawsze  będzie  nie- 
szczęśliwym? c)  [Na  C.}  =  na  chwilę,  no  moment: 
Chodź    tu    na    C.     Pożycz    mi    młota   na  C.     Od 
czasu  do  czasu  =  a)  w   pewnych    odstępach.,    termi- 
nach:   Od  czasu  do  czasu    bywam  w  teatrze,  b) 
•f-  w  przerwie  między  pewnemi  chwilami:    Zakazanie 
Jowów    rozumie   ś.  od  czasu  do  czasu  i   trwa  od 
6.  Wojciecha  do  ś.  Marcina.  P.  Cheł.  W  czasie 
=podczas:  W  czasie  wojny  ś.  urodził.  Ogórkowe 
czasy    (  =  sezon).    Mick.     Ugaszczał    w    pałacu, 
zwłaszcza  w  C.  sejmików.  Mick.     XDo  tych  czas 
(= czasów)  p.  Dotychczas.     XPod  C.  p.  Podczas. 
XTym  czasem  p.  Tymczasem.  X  W  ten  C.  p.  Wten- 
czas.    3.  stosowna  chwila,  pora,  termin,  kolej,  sjyo- 
sobność,  okazja:    C.  po  temu.    Jeszcze  nie  C.    C. 
już  wielki.     W  sam  U.    Będzie  na  to  C.    C.  ro- 
boczy.  C.  odstawy  zboża.  Każda  rzecz  ma  swój 
C.  Prz.     Komu  w  drogę,  temu  C.  Prz.     Pan  Bóg 
czasy , rozdaje.  Prz.  Przyjdzie  C,  przyjdzie  rada. 
Prz.   Śmierć  czasu  nie  opowiada.    Mor.     Czasby 
mu  już  być  statecznym.  Kn.  Wielki  C.  a.  f  bar- 
dzo G.=już    dawno  pora.     C.   mówienia,    C.  mil- 
czenia.   Skar.    Przyszedł  i  na   niego   C.     Prze- 
trzymał nad  C.  Oss.     To  C.  na  czytanie?  Fred. 
A.     C.  i  ziemianinowi   ustępować  z   pola.    Mick. 
Pewnych     czasów     z     niczego     ta    wielka    ma- 
china zbudowana  ręką.  Boga  i  jego  ś.  mocą.  swo- 
ich   czasów     zepsuje.    Skar.      Twój     teraz     C, 
pomścij  ś.     Korzy.staj  z  czasu,  póki  C.  Prz.  Kto 
czasu  chybił,    wszystko  stracił.     Nieraz  gadał  o 
łowów  i  miejscu  i  czasie.  Mick.     f  Nie  tu  czasu 
mego  =  me  przyszedł    C.    mój.     Swego    czasu    a) 
Xa.  t  swoich   czasów  =  we  właściwej  porze,  b)  = 
niegdyś:  Był  to  swego  czasu  wielki  elegant.    Do 
czasu  =  rfo    pewnego    terminu:    Do    czasu    znosić, 
istnieć.  Do  czasu  dzban  wodę  nosi.  Prz.  Opatrz- 
ność tylko  do  czasu  gwałeicielów  ludzkości  cier- 
pi. Kras.    t  Ku  czasowi  =  na  termin:     Król,  sejm 
złożywszy,   sam  ku  czasowi  nie  omieszkał  przy- 
jechać. Biel.  M.    Na  C.  a.  na  czasie  =  we  właści- 
wej porze:     Na    C.    przyjść.     Zrobić    coś    na   C. 
Prawie    na    C.    tratił     «.    jej    obrońca.    Warg. 
XNiechże  tu  będzie  na  czasie.     Koncept  na  cza- 
sie.   Rzecz  na   czasie  (=na  dobie).    X  Prześlado- 
wanie heretyków  nie  na  C.  było  zaczęte.    Klok. 
P  tym     czasie  =  o  /ęy"  porze,    h.  nigdy:     Wróć  ś., 
Wróć!  — Jutro!  o  tym  czasie!  Zabł. '  Poezasie  = 
za  późno:  Po  czasie  każdy  gotów.  Prz.     Po  cza- 
sie każdy  niądry.  Piz.    Lepiej  skwapliwie,  niżli 
po  czasie.    Zabł.     Próżno,  co  "ś.  stało,  po  czasie 
żałować.     Paszk.     f  Pod  czasem  =  na  umóioiony 
termin,  we  właściwej  porze:  Słowo  stało  ś.  ciałem 
pod  czasem.  Wuj.    Przed  ci&s^m  -  przedwcześnie , 
za  wcześnie:     Bądźmy    przed  czasem  mądrzy,  bo 
nie  wczas  po  szkodzie.  Błaż.  W  C.  =  a)  a.  w  swo- 
im czasie  =  we  właściwej  porze:     W  sam  C.  przy- 
chodzisz.    W    C.   powrócił.    Boh.     Nie  w  czaseś 
nam,  o  wielki  umarł  Władysławie.  Tw.   Wszyst- 
ko zrobiono  w  swoim  czasie.  Porwała  cię  śmierć 
nie    w    swym    czasie.     Groch,     b)    =za    wczasu, 
wcześnie:  Złemu  w  C.  zachodzić  potrzeba.  Papr. 
t  Nie  w  C.=^za  póino:     Nie  w  C.  już,  kiedy  go- 
re, a  daleko  woda.   IJej.     c)  f  =  w  miarę:     Co  w 
C,  to  z  uas,  a  co  uazbyt,  tam  biesiady  niemasz. 


Mącz.     Gło-i/a  u  konia    ma    być  cienka,    a  w  C. 
długa.  Trzyc.      x W  czasie  =  ?A'c2eśn«e,  zawczasti: 
Gospodarz  ujmie  sobie  przykrości,  gdy  każdego 
z  czeladzi    o   jego    obowiązkach  w  czasie    prze- 
strzeże. Kras.     t  Za  czasu  =  za  wcza.^u,   wcześnie: 
Król  za  czasu  hamował,   nie  czekając,  że  wrzód 
mógł  wziąć  siłę.  Górn.   4.  częś.  w  Im.  lata,  okres, 
wiek,  doba,   epoka:     Czasy    szkolne,    zygmuntow- 
skie,    saskie.     Czasy    odrodzenia.     Duch    czasu. 
Dawnerai    czasy.     Za    dawnych    czasów    a.    [za 
dawnych  czas].    W  on  C.  mówił  Jezus  uczniom 
swoim.     Onego  czasu  żyłam  ja  na  świecie.  Mick. 
Dzieło    przetrwało     próbę     czasów.     Odtwarzać, 
malować   czasy    minione.     Spór  na  dalsze  czasy 
trwał   nierozstrzygniony.     Mick.     Wyspać   ś.  za 
wszystkie  czasy   {-za  całą  przeszłość).     X Przed 
CAHs.y  —dawno,  przed  laty.     C.  niniejszy,  przeszły 
i  przyszły.    Karnk.    ( =  teraźniejszość,  przeszłość  i 
przyszłość).     Za    czasów    a.    Xza  czasu  =  so  czy- 
jegoś    życia:     Za     czasu     króla     Zygmunta.     L. 
Pamiętam    za    mych   czasów   podobne    wypadki. 
Mick.      5.     Czas     wolny,     zajęty.      Mieć    czas. 
Nie  mieć  czasu.     Czasu  zabrakło.    Jeszcze  czas. 
Przymiotów     jego      poznać      nie      miał      czasu. 
Mick.     (idybym     tylko    czasu    miała.    Fred.    A. 
Zyskać    na    czasie.     Robić     cokolwiek     dla    za- 
bicia    czasu.     XC.    truć    (-zabijać,    marnować). 
Nie    tracą    czasu    gorliwe    kochanki.     Fred.    A. 
Chcieć  ich  zbliżyć  czasu  szkoda.  Fred.  A.  Szko- 
da czasu  i  atłasu.  Prz.    Nie  ma  chwili  wolnego 
czasu.     Robić   co    wolnym    czasem.    Radbym  C. 
kupić.  Oss.     [Sto  czasów]  =  a)  iciele  loolnego  cza- 
su ;  b)  jeszcze  C. :    Ma    sto    czasów    (o   ludziach 
odkładających     robotę).     [Dać     sobie     czasu]  = 
czekać.     6.     częś.    w    Ira.     okoliczności,    warunki: 
Czasy    dobre,    złe,    szczęśliwe,    smutne,   ciężkie. 
1    w    złym    czasie    służyłem    wiernie,   i    w    do- 
brym (  =  i    w    szczęściu,    i    w    nieszczęściu).     Je, 
jak    za    dobrych     czasów.     Prz.     C.     traci,     C. 
płaci.     Prz.     Nie    płaci    towar,    tylko    C.     Prz. 
XW  dobry  C.    kupić  a.    sprzedać  (  =  zyskownie). 
X  Czasów  dobrych  używać  (  =  bawić  ś.,  ticztoicać). 
Czasy    ś.    odmieniają,    z    czasami  i  ludzie.     Prz. 
Ile  tu  pękło    beczek    wina   w    dobrych    czasach. 
Mick.     7.    pogoda,    aura:     C.     pogodny,   piękny, 
brzydki,  słotny.  Czasy  były  piękne,  droga  dobra. 
Kras.  8.  [C]  godzina.  9.  f  przeciąg,  trwanie:  C.  do 
sta  lat  a.  wiek.  C.  od  piąci  lat,  od  czterzech  lat, 
ode    dwu    lat,    o   dwu    dni,    od    trzech    dni.     C. 
trzech  nocy.  10.  f  w  Im.  godziny  kanoniczne,  hory : 
Na   czasieeh   abo    godzinach   psalmy    zwyczajne 
nie  czytają,  ś.  Pim.     II.     astr. :  C.  gwiazdowy  a. 
astronomiczny  =  7««/<fc?/    za  podstawę    dobę  gwiaz- 
dową.    C.  słoneczny  prawdziwy  =  mo;(?cy  za  pod- 
stawę   dobę    słoneczną    prawdziwą.     C.    słoneczny 
średni  a.  C.  średni— inający  za  podstawę  dobę  sło- 
neczną  średnią.     Równanie    czasu  =popraivka  do- 
dawana a.  odejmowana  od  godziny  na  kompasie  dla 
otrzymania  godziny  na  zegarze.    C.  lokalny  a.  m\e]- 
seowy  -rołościwy  danemu  miejscu.     C.  narodowy  = 
przyjęty  jako    wspólny    dla   całego  kraju.     C.  nor- 
malny =  przyjęty  na  znacznej  przestrzeni  ziemi:    C. 
zachodnio-europejski,  środkowo-europejski.  C.  ^o- 
wszechny  =p7-zyjęty  jako    loi^pólny   dla  całej  ziemt. 
12.     fil. :    a)    C.    reakcji    p.    Reakcja,     b^"  Zmysł 
czasu    a.    poczucie    czasu    p.  Zmysł.     13.    gram. 
rodzaj  formy  czasownikowej :   C.  teraźniejszy,  prze- 
szły, zaprzeszły,  przyszły,  dokonany,  niedokonany, 
l)ierwotny,    pochodny,    j)rosty,    złożony,    główny, 
historyczny,  f  Nieniejszy  C.  =  praesens.  f  Będący 
C.  -  futurum,  f  Minęły  niezupełny  C.  =  imperfecfuro. 
t  Minęły  zupełny  czas -perfectum.    Czas    co   a. 


CZASAMI 

Już  dawno  stał  =  plusąuampeileetum.  Henr. 
14.  ko.ść.  doczesność:  Syn  Boży,  zrodzony  z  Ojca 
przedwiecznie,  przyj^jl  na  ś.  eialo  ludzkie  w  cza- 
sie. 15.  lek.:  a)  [C.  a.  Czasy]  p.  Miesiączka. 
b)  f  Być  na  czasie  a.  na  czasach  =  h/jć  w 
ciąży,  jjrzy  nadziei:  Widząc  Józef  Pannę  na 
czasie,  zafrasował  ś.  bardzo.  Op.  Żonka  mi  na 
czasach.  Przebieży  drogę  a.  szezenna  suka,  a. 
uwija  ś.  liszka  aa  czasie.  Zdr.  xCzasik. 
<CZAS> 
Czasami  przys.  p.  Czasem. 
Czasem  przys.  I.  a.  Czasami  niekiedy:  Zdarzają 
ś.  C.  takie  wypadki.  2.  przypadkiem,  trafem, 
v)ypadkowo:     Nie  masz  C.  pieniędzy? 

XCzasik,  u,  Im.  i  p.  Czas:  Ui)raszał  o  C.  ja- 
kiś, iżby  zgubionego  towarzysza  mógł  poszukać. 
Pilch.     C.  sobie  upatrzył.  Troć. 

[Czasnica,  y,  Im.  e|  chleb  pszenny  ze  znakami 
drzew,  Injdła,  owiec,  pługa.      <?> 

Czasny  I.  f  czasowy.  2.  [C.  a.  Caśny]  po- 
wolny.    <OZAS> 

xCzasobój,  oja,  Im.  oje,   XCzasobójca,  XCza- 
somorca,    xCzasostraw,    xCzasotrawca   ten,    co 
czas  marnuje,  próżniak.      <CZA8-f-BI> 
XCzasobójca.  y,  Im.  y  p.  Czasobój. 
t  Czasoguślnik,   a,    Im.  cy,   f  Czasownik  wróż- 
hiurz,  (ptUarz.      <CZAiS-|-(TUsła  > 

Czasokres,  u,  Im.  y  I.  okres  czasu,  poi-a,  dohu: 
W  tym  eza.sokresie  właściwą,  panującą  była  Marja 
Ludwika.  Czerń.  2.  praw.  pro  w.  termin  stidorry, 
trwający  więcej  niż  jeden  dzień:  C.  prekluzyjny 
(prow.  zawity)  -. oprowadzający  wygaśnięcie  prawu. 
C.  dylatoryjny  (prow.  odwloczny)^  sprowadzający 
zwlokę  i  karę  pieniężną.  <CZA8-|-Kres> 
t  Czasolicznik,  a,  Ira.  oy  p.  Czasopis.  Bol)r. 
XCzasomiar,  u,  Im.  y  I.  p.  Chronometr.  2. 
ciało  niebieskie,  z  którego  obrotów  oblicza  ś.  czas. 
<CZAS+MIAR> 

Czasomierz,  a,  Im.  e  I.  p.  Chronometr.  2 
posp.  zegarek  kieszonkowy. 

XCza8omorca,  y,  Im.  y  p.  Czasobój.  <CZAS 
+MOR> 

X Czasopis  I.  a,  Im.  owie,  a.  xCzasopisarz, 
t  Czasolicznik  specjalista  od  oznaczania  dat  iry- 
padków  historycznych,  chronolog.  Troć.  2.  U,  Im. 
y,  a.  XCza8opisarstwo,  xCzasopistwo,  x  Czaso- 
pismo oznaczanie  dat  irtjpadków  historycznych, 
chronologja.     <CZAS-|-PIŚ> 

XCzasopisarski  przym.  od  Czasoplsarz,  chro- 
nologiczny: Dwie  czasopisarskie  popełnił  omyłki. 
Steb. 

xCzasopisarstwo,  a,  Im.  a  p.  Czasopis. 
XCzasopisarz,  a,  Ini.  e  p.  Czasopis. 
yCzasopiski    przym.    od    Czasopis,    chronolo- 
giczny. 

Czasopismo,  a,  Im.  a  i.  gazeta,  pismo :  C.  per- 
jodyczne,  polityczne,  literackie,  ilustrowane,  spec- 
jalne. C.  codzienne  —  dziennik.  C.  tygodniowe  = 
tygodnik.  C.  miesięczne  =  miesięcznik.  C.  kwar- 
talne-fcwartaZmA;.  C.  roczne  =  rocznik.  2.  Xp. 
Czasopis:  Epoki,  które  stanowią  w  czasopiśmie 
przedziały.  Cz. 

XCzasopismowy  przym.  od  Czasopismo:  Ze 
wszystkich  epok  czasopisraowych  {—chronologicz- 
nych) rachunek  indykcyj  podlega  najczęściej 
wątpliwościom.  Cz. 

XCzasopistwo,  a,  Im.  a  p.  Czasopis. 

Czasopiśmiennictwo,  a,  Im.  a  dziennikarstwo, 
prasa:  Zadanie  czasopiśmiennictwa  w  wytwa- 
rzaniu i  kierowaniu  opinji  publicznej.  Chm. 

Ccasopiśmienniczy  dziennikarski:    Ruch  C 


CZ.VSZKA 

Y  Czasosłów,  OWU,  hn.  owy  książka  do  nabożeń- 
stwa dla  duchowieństwa  greckiego,  hrewjarz:  Mo- 
dlitwy, które  są  w  trebnikach  i  ezasosłowach, 
nabożnie  odj)rawuje.  Pim.  <Ssłw.  ćasoslovi=: 
dosł.  zegar  > 

XCzasostraw,  a,  Im.  y  p.  Czasobój.  <CZAS 
-fZ-f-TRU> 

XCzasotrawca,  y,  Im.  y  p.  Czasobój. 

xCzasować,  uje,  owal  I.  czekać  czasu,  zwlekać. 
2.  gram.:  C.  słowo  ==  odmieniać,  konjuaować. 
<CZAS> 

Czasowanłe,  a.  Im.  a  I.  xblm.,  czynność  cz. 
Czasować.  2.  gram.  odmiana  czasownika,  konju- 
gacja.    3.  lek.  p.  Miesiączka. 

KCzasowladnie  przys.  od  Czasowladny.  <CZAS 
-|-WŁ()I)> 

X  Czasowladny    rządzący  czasem :  Czasowładne 

niebieskie  okręgi.  Troe. 

Czasownjk,  a,  Im.  i  I.  x  kronika,  latopis:  Pi- 
sanie kronik,  ozasowników  wymagało  pewnych 
i  nieposj)olitych  zdolności.  Lei.  2.  f  Im.  cy  p. 
Czasoguślnik:  Mówi  ś.  w  kazaniach  o  czasowni- 
kach, swiętoguślnikach,  zaklinaczach.  Brk.  3, 
gram.  część  mowy,  wyrażająca  czynność,  stan,  hit, 
in.  słowo.     <CZAS>  '    "^ ' 

Czasownikowo  przys.  od  Czasownikowy:    Użyć 

wyrazu  C  ^ 

Czasownikowy  przym.  od  Czasownik:  Odmia- 
na czasownikowa. 

Czasowny  konjugacyjny,  podlegający  czasoimniu: 
t>towo  czasowne  (  =  czasownik) .  Formy  czasowne. 
Mał.  (-czasownikowe). 

Czasowo  przys.  do  czasu,  chwiloioo,  tymczasowo- 
Jestem  tu   C. 

XCzasowość,  i,  bim.  rz.  od  Czasowy. 

Czasowy  I.  przym.  od  Czas:  Podziały  czaso- 
we są  rok,  miesiąc,  ty.lzień.  Zebr.  2.  ten,  na 
którego  czas:  Nie  umiera  stary  ani  młody,  tyl- 
ko C.  Prz.  3.  do  czasu  trwający,  tymczasowy, 
chwilowy,  doczesny:  Rozporządzenie  czasowe 
Czasowe  nikną  próżności.  Troć.  X Ptaki  czaso- 
we —  odlatujące  na  zimę.  4.  mający  czas  wolny 
niezajęty:  Nie  jestem  teraz  C.  5.  X  co  pewien 
czas  ś.  ukazujący:  Pisma  czasowe  dzienne.  Słów 
(=  dzienniki,  gazety  codzienne).  6.  leśn.:  Drzewo 
czasowe  =  drzewo  hudulcoice,  we  właściwe}'  porze 
ścięte.     <CZAS>  "^  ^ 

[Czasówka,  i,  Im.  i]  p.  Soczewka.  < Przestaw- 
ka, zam.  Soczewka> 

Czasza,  y,  Im.  e  I.  czaru,  kielich, puhar,  kuhek: 
Skoro  w  rękę  wezmę  czaszę,  wnet  ze  łba  troski 
wystraszę.  Kochan.  Przen. :  O  jesieni  złota  nasza! 
tyś  jak  darów  Boża  C!  Pol.  2.  X\men.  picie,  pi- 
jaństioo:  Czaszą  ś.  bawić.  Młodzi  ś.  grą  a.  czaszą 
a.  gonitwami  bawią.  Pot.  3.  X  C.  u  wodotrysku 
a.  t  rnrna  C.^basen.  4.  Xlitewska  miara  do' mio- 
du prza.hiego,  in.  f  m  i  e  d  n  i  c  a :  C.  jest  miara 
do  miodu  przasnego  w  Litwie.  Cz.  5.  Xsko- 
rupa,  muszla,  koncha:  C.  ślimacza,  perłowa, 
żółwiowa.  L.  Zdr.  X  Czaszka,  XCzaszeczka.' 
<  CZASZ  > 

XCzaszarz,  a,  Im.  e  ten,  co  czasze  robi. 

Czaszeczka,  i,  Im.  i  I.  p.  Czasza.  2.  p.  Czasz- 
ka: Mała  C.  ludzka.  Słów.  f  Niemowlę  o  czwo- 
ronóg wzgórę  ś.  dźwignęło  i  drżąc  na  mdłych 
ezaszeczkach  z  wagą  ś.  stawiło.  Zebr.  (=ko- 
łanach). 

Czaszka,  i,  Im.  i  I.  xp.  Czasza.  2.  anat.=a)  częió 
szkieletu  głowy,  zawierająca  mózgowie,  czerep,  b) 
Xwierzch  głowy,  kości  ciemieniowe:  Spuściła  sztukę 
kamienia  z  muru  na  głowę  jego  i  strąciła  muezasz- 
kę.  B.  B.   Zdarłby  mn  czaszkę  z  mózgów,  jak  ka- 


377 


CZASZKOWATO 

pelnsz  z  głowy.  Mick.  c)  f  wklę/^łość  kości,  w  którą 
wchodzi  inna  kość:  C.  biodr,  ramion,  d)  f  C.  gole- 
niowa =  rzepka.  Kn.  e)  f  ssaioka  u  7nicrzaków 
morskich.  3.  bot.:  C.  żołędziowa  a.  tCzaszutka  = 
miseczka  żołędzi.  4.  bud.  odcinek  powierzchni 
kuli,  używany  za  podniebienie  w  sklepieniach.  Zdr. 
Czaszeczka.     <  CZASZ  > 

Czaszkowato  przys.  od  Czaszkowaty. 

Czaszkowaty  I.  mający  kształt  czaszki:  Czasz- 
kowate  sklepienie.  2.  f  ohfitujący  w  czaszki 
f=ssatvki):     Nogi  czaszkowate  polipów.  Kn. 

Czaszkowy  przyra.  od  Czaszka:  Guz  C  Sy- 
metrja  czaszkowa.     Kości  czaszkowe. 

xCzaszkoznawstwo,  a,  blm.  p.  Kranjologja. 
<CZASZ-{-ZN(A)> 

Czasznia,  i,  Im.  e  bot.  p.  Krużyca.  <  CZASZ  > 

Czasznik,  a  I.  [C]  Im.  cy  podczaszy  weseł- 
ny,  drużba.  2.  Im.  i  bot.  (icmadophila)  roś. 
z  gromady  porostóio,  z  rodziny  misecznicowałych. 
<'CZASZ> 

XCzaszny,  XCza8Zowy  przym.  od  Czasza. 

t  Czaszowieszczenie,  a,  Im.  a  wróżenie  z  cza- 
$zy.     <CZASZ-}-VVlD> 

xCzaszowy  p.  Czaszny.  L. 

XCzaszuleczka,  i,  im.  i  p.  Czaszulka. 

Czaszutka,  i,  Im.  i  I.  Xanat.  p.  Małżowina.  2. 
fbot.  =  a)  p.  Czaszka:  Czaszułki  siedzą,  na  jed- 
nym końcu  żołędzia  dębowego.  Sień.  b)  .strączek, 
łupina.    Zdr.  xCzaszuleozka.     <CZASZ> 

fCzaśnie,  fCzeŚnie  docześnie.,  czasowo.  <CZAS> 

Czata,  y,  częś.  w  Im.  y  I.  skradanie  ś.,  czaje- 
nie ś.,  czatowanie,  zwiady,  śledzenie:  Tak  skra- 
dał ś.  Tadeusz;  sędzia  czaty  zmieszał.  Mick.  Cza- 
ty, balada  Mickiewicza.  2.  '^0].  =  ».)  oddział  jaz- 
dy posłany  na  zwiady,  podjazd:  Czatą,  zbieżtM- 
(=napaś6)  nieprzyjaciela.  Star.  Potężne  czaty 
puściwszy  przed  sobą,  baszę  irytuje.  Tw.  Zie- 
mię moskiewską  czatami  naszemi  wojując.  Lu- 
bien. (=  oddziałami  podjazdowemi,  strażą  przednią, 
awangardą),  h)  straż,  posterunek:  Stać  na  cza- 
tach. Rozstawić  czaty.  Przednie  czaty  (=for- 
poczty,  awanposły,  pikiety,  widety).  Człowiek  stał 
w  miejscu,  jak  C.  obozowa.  Gom.  c)  Kczas  war- 
towania: U  Rzymian  nocna  pora  dzieliłaś,  na 
cztery  czaty.  Nar.  d)  ^żołnierz  na  posterunku, 
szyldwach:  C.  wystrzelił.  Moraw.  3.  w  Im. 
myśl.  =  a)  pilnowanie  tropu  zwierząt,  b)  rodzaj  po- 
lowania. <?  Ssłw.  Srb.  ćeta  =  luifiee;  Słń.  ćata 
=  zasadzka;  Tur.  czćtei  Węg.  csata  =  bitwa > 

[Czatkować  się,  uje  ś.,  o,val  ś.]  wzdragać  ś. 
<?> 

XCzatnik,  a  Im.  cy  I.  p.  Czatownik.  2.  stróż 
oł}ozowy,  kontrolujący  warty  w  nocy:  C.  obchodził 
straże,  czy  ś.  też  wszystko  dobrze  działo.  Nar. 
<p.  Czata  > 

xCzatny  p.  Czatowy. 

t  Czatostwo,  a,  Im.  a,  t  Czatowstwo  rozbói. 
fieniń. 

Czatować,  uje,  owal,  [Czaltować]  (.  na  kogo,  na 
co  =  zasadzać  ś.,  zaczajać  ś.,  czyhać,  dybać:  Ze- 
brawszy hultajów  kupę,  z  temi  czatuje  na  życie 
"Waćpana.  Boh.  2.  kogo,  czego  =y}«7no?Ł'rt(<,  strzec: 
Daremnie  czatowali  duszy  mojej.  Birk.  Przen.:  Na 
nie  ('=miasto^  upada  z  gór,  czatujących  nad  Lc- 
pantu  wniściem  ciemność  i  światło.  Słów.  <  p. 
Czata  > 

Czatowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czatować. 

Czatownia,  i.  Im.  e  wieżyczka,  służąca  za  schro- 
nienie szyldwiichnni.  Przen.:  l'o  fakicli  czatow- 
niach (drzewach  i  s(ogach)  dniom  wysiaduje  ja- 
8trz%b.  Dyg. 


CZCHAĆ 

Czatowniozy  przym.  od  Czatownik:  Czatowni- 
( z  i  chorągiew.  Roi.  Służbę  czatowniczą  peł- 
nili. Roi. 

Czatownik,  a.  Im.  cy,  X  Czatnik  ten,  co  cza- 
tuje, śledzi,  odbywa  rekonesans :  Czatowniki  na 
cudze  dobra.  Birk.  Czatownicy  jego  w  lesiech 
nałajjali  .300  człowieka.  Hirk.  Czatownika  zręcz- 
niejszego nad  Ruszczyca  nie  posiadał  hufiec 
hetmański.  Roi. 

xCzatowny  p.  Czatowy:     C.  półek.  Troć. 

t  Czatowstwo,  a,  im.  a  p.  Czatostwo. 

Czatowy,  xCzatowny,  xCzatny  I.  przym.  od 
Czata.     2.   y.skłonny  do  czatowania.  Troć. 

XCzaus,  a,  Im.  owie  p.  Czausz. 

xCzausz,  a,  hu.  owie  I.  a.  Czaus  goniec  a.  po- 
Icojowiec  sułtański.  2.  poborca  podatków :  Był 
czauszem  w  Nowych  Zamkach,  t.  j.  poborcą  po- 
datków. Kaczk.  <Tur.  czawusz  (z  Prs.)  =  dra- 
bant,  herold  > 

+  Cz3wun,  u,  Im.  y  wszelkie  ogrodzenie.  <Nm. 
Zaun> 

Czaz,  a.  Im.  y  fl.  zgięcie  przy  kręceniu  wici,  słu- 
żące do  wiązania  z  sobą    cldub.      <  ?  > 

Cząber,  bru,  Im.  bry  bot.  I.  p.  Cząberek.  2. 
p.  Macierzanka.     <Gr.  thymbros> 

X Cząber,  bru,  Im.  bry  ]>.  I.  Cą':er. 

[Cząber,  bru,  Im.  bry]:    Babski  C.  =  [Cąber]. 

Cząberek,  rka.  Im.  rk*.  Cząber,  Cząbr,  Cąbr, 
Cąber  bot.  (satureja)  n>ś.  z  rodziny  wargowycli. 
Gatunek :  C.  ogrodowy  (s.  hortensis). 

Cząbr,  u,  Im.  y  bot.  I.  p.  Cząberek.  2.  p.  Ma- 
cierzanka. 

XCząbr,  u,  Im.  y  p.  I.  Cąber. 

f Cząbr,  u,  Im.  y]  p.  [Cąber J  :  Mądra  Maryna, 
która  pięć  razy  na  cząbrze  krakowskim  mar- 
szałkowała,  śpiewała  własne,  bardzo  trefne  pie- 
śni. Wiszu. 

[CząbrowyJ  przym.  od  [Cząber]:  Baby  cząb- 
rOwe. 

t  Cząbrzyca,  y,  Im.  e  p.  Kanianka. 

Cząsteczka,  i.  Im.  i  I.  j).  Część.  2.  a.  x Dro- 
bina, Molekuła,  Molekuła  chem.  i  fiz.  najmniej- 
sza ilość  materji,  mogąca  istnieć  w  oddzielności, 
<CZĘS(T)> 

Cząsteczkowy  przyra.  od  Cząsteczka:  Ruch  C. 
(—  moleknlarny). 

Cząstka,  i.  Im.  I  p.  Część:  Posiadacze  czy- 
stek wsi  nazywają  ś.  kolokatorami. 

Cząstkować,  uje,  owal  dzielić  na  cząstki. 

Cząstkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cząstko- 
wać: Rymowane  wierszowania  Mateusza  są  na 
sposób  pseudo-Owidjusza:  ten  sam  tok,  takież 
C.  Lei. 

XCząstkowie  p.  Cząstkowo:  Każda  litera  wy- 
mawia ś.  całkowicie    a.    C.     Śniad. 

Cząstkowo,  XCząstkowle  przys.  od  Cząstko- 
wy. 

Cząstkowy  I.  przym.  od  Cząstka:  Szlachta 
cząstkowa  (  —  posiadająca  cząstki  wsi).  Paw 
Mat.:  Pochodna  cząstkowa  (=  stanowiąca  cząstkę). 
Równanie  cząstkowe.  2.  X  fil.  p.  Szczegółowy: 
Sądy  cząstkowe.     <CZĘS(T)> 

fCząstnik,  a.  Im.  cy  p.  Częstnik. 

[Czaty,  ego,  Im.  ej  dukat,  czerwony  złoty,  czer- 
wieniec: No,  ale  ci  nie  zrobi  różnicy  pięćdzie- 
siąt czątycli.  Fred.  A.     <?  Por.  Cętka> 

t  Czban,  a,  Im.  y  p.  Dzban. 

[Czcha!|  wołanie   na  woły.     <r)źwn.> 

Czchać,  a,  ał  I.  p.  Czchnąć.  2.  zmykać,  ucie- 
kać, pętlzić:  Szarak,  gracz  nieładu,  ezchaJ  niby 
prosto  w  pole.  Mick. 


378 


CZCHANIE 

Ozchanie,  a,  blm.,  czyuność  cz.  Czchać. 

Czchnąć,  nie,  nąl,  nied.  Czchać  kichnąć. 

Czchnienie,  a,  blm.  p.  Czchnięcie. 

CzchnIęcJe,  a,  bliu.,  Czchnienie  czynność  cz. 
Czchnąć. 

t  Czcią,  i,  Im.  e  p.  Teściowa. 

-f  Czcichuć,  i,  blm.  żądza  czci,  ambicja.  <  Cześć 
+Chuć> 

t  Czcichutny,  KCzcilubny  żądny  czci,  zaszczy- 
tów, ambitny. 

Czciciel,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  czci,  loielbiciel,  zwo- 
lennik, wyznawca :  C.  Boga,  prawdy,  piękna,  do- 
bra. 2.  ■\  ten,  co  częstuje,  raczy:  Wielki  C. 
w  domu  swoim.  Oss.     <CZT> 

t  Czciciel,  a.  Im.  e  czytelnik. 

Czcicielka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Czciciel. 

t  Czcicielka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  f  Czciciel. 

Czcić,  i,  ił,  im.  bierny  f  Czciony,  xCześclć, 
[Tczcić]  I.  poważać,  szanować:  Czcij  ojca  twe- 
go i  matkę  twoją-.  C.  pamięć  przodków.  2. 
oddawać  cześć,  kłaniać  ś.;  wyznawać,  ubóstwiać: 
Cciąc  króla,  padł  przed  nim  na  swe  oblicze. 
Leop.  C.  Boga,  ogień,  bałwany.  3.  t  święcić, 
obchodzić,  obserwować :  Leszek  kościół  Św.  Mi- 
chała zraurował  i  święto  jego  C.  przykazał. 
Star.  4.  t  czynić  szanmonym,  dodawać  powagi.  5- 
f  czym  :=  ofiarować  dar  zaszczytny,  zaszczycać  :  Nie- 
bem zwykła  C.  Muza.  Petr.  6.  nieos.:  f  Czci 
mię  =  zaszczyt  mi  przynosi:  Nie  czciłoby  ranie 
to,  gdybym  zamysły,  raz  postanowione,  ladajako 
puścić  miał.  Błaż.  7.  f  częstować,  jjodejmować: 
Moi  towarzysze  już  kilkakroe  mię  u  siebie  czcili. 
Skar.  8.  f  żart.  bić,  tłuc,  czubić:  Czcił  go  po 
plecacłi,  pędząc  go  przez  cały  dziedziniec. 
Oss.  t  C.  ś.  i.  szanować  i.:  Czcij  ś.,  szanują. 
cię.  Wuj.  2.  ofiarować  sobie  nawzajem  dar  za- 
szczytny: Gdy  6.  oni  dwa  bracia  Wileńskim 
państwem  długo  czcili,  wziął  go  połowicę  Ol- 
gierd, a  Kiejstutowi  ostatek  udzielił.  Biel.  M.  3. 
traktować  ś.  nawzajem:  Czcili  ś.  do  upadłej,  aż 
obadwa  podoelioeili  sobie  gracko.  Oss.  <CZT> 
f  Czcić,  czoi  a.  czcie,  czcił  p.  Czytać :  Kto 
ezcie,  niech  rozumie,  Leop.  Czciłem  księgi  War- 
kowaaa.  Urzęd.  Cztąe  w  liistorji,  szerzej  o  tym 
nauczyć  ś.  możesz.  Rej.     <CZT> 

t  Czcieme,  a,  Im.  ą,  f  Czczenie  czynność  cz. 
t  Czcić:  ,  Pirwe  C.  a.  przywód  ku  księgam 
praw.     Św.  z  Woc. 

Czcigodnie,  xCzolgodno  przys.  od  Czcigodny. 
<CZT+G01)> 

X Czcigodno  p.  Czcigodnie. 

Czcigodność,  i,  blm.  rz.  od  Czcigodny. 

Czcigodny  godzien  czci,  zaaiy,  szanowny,  po- 
ważny:   C.  starzec.     Czcigodne  oblicze. 

XCzcllubny  p.  Czcichutny.  <CZT-|-LUB> 

Czcionka,  i,  Im.  I  f  Ccionka,  xClonka,  f  Czczon- 
ka,  tTcIonka  I.  \ głoska  a.  litera  :  Nie  wiem,  co  C, 
a  co  zrzek.  Korcj.  Każd^  czcionkę  w  Piśmie 
Św.  każą,  ściśliwie  zachowywać.  Białob.  2. 
t  zgłoska,  sylaba.  Mur.  3.  litera  drukarska,  typ; 
w  Im.  druk :  Książka  wydana  nakładem 
i  czcionkami  „Bibljoteki  Warszawskiej."  <CZT> 

XCzolonkarnla,  I,  Ira.  e,  x  Czoionkownła  dru- 
karnia. 

Czcionkarski  przym.  od  Czcionkarz. 

Czcionkarstwo,  a,  blm.  zajęcie  czcionkarza. 

Czoionkarz,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  robi  czcionki.  2. 
Xzecer,  drukarz. 

XCzolonkodlew,  u,  Im.  y  odleio  metalowy  ko- 
litmny  czcionek  drukarskich,  stereotyp.     <  CŻT  -j- 


CZCZYCA 

Czcionkodlewnia,  i,  lui.  e  p.  Czcionkolejnia. 

Czcionkolejnia,  i,  hu.  e,  Czcionkodlejnia  zakład, 
gdzie  odlewają  czcionki,  gisernia. 

XCzclonkownla,  i,  Im.  e  p.  Czcionkarnia. 
<CZT> 

Czcionnik,  a,  Im.  i  pudło  z  przegródkami  na 
czcionki,  kaszta. 

t  Czolony  p.  Czcić :  Ciała  świętych  bywają 
czciony  na  ziemi.  Op. 

t  Czciszkodny  szkodzący  czci,  pozbawiający  dc 
brej  sławy.     <CZT+Szkoda> 

f  Czciwlarski  pozbawiony  czci  i  wiary,  nikczem- 
ny, podły :     Zbójca  C.  Pot.     <CZT-ł-WIAR> 

t  Czcizapamiętność,  i,  blm.  rz.  od  Czcizapa- 
mlętny.     <CZT-|-ZA-|-Po-f-MIĘ(T)> 

t  Czcizapamiętny  nie  pamiętający  na  cześć,  po- 
zbawiony ambicji,  bezwstydny,  bezczelny. 

■^{izciet,'^,  9\  tkwić,  .sterczeć,  wystawać:  Skała 
tara  nad  wodą  czczy.  Zebr.  Oszczep  szyję  przepę- 
dził i  ezezał  po  obu  stronach  ciała.  Zebr. 
<TRCZ> 

Czczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czcić. 

1. 1  Czczenie,  a,  blm.  p.  Czcienie. 

2.  t  Czczenie,  a,  blm.  lek.  nudności,  mdłości: 
Lekarstwo  naprzeciwko  brzydzeniu  i  czczeniu 
i  kręceniu  na  sercu.  Sień.  C.  na  morzu  =  c/joro- 
ba  morska.     <TSK> 

Czczo  przys.  od  Czczy ;  f  Tszczo :  Na  C.  p. 
Naczczo.  t  Nad  C.  a.  [na  C.  serca]  =  nic  nie 
zjadszy,  naczczo:  Zrana  nad  C.  najlepsze  uży- 
wanie kawy  jest  z  mlekiem.  Krup.  C.  rai  jest 
=  głodny  jestem  a.  mdli  mię,  nudzi  mię.     <TSK> 

t  Czczonka,  I,  Ira.  i  p.  Czcionka.  Zebr. 

Czczony  ira.  od  Czcić;  zool.:  Ibis  C.  p.  ibis. 

Czczość,  I,  blm.  1.  fizj.  (ieiunitas)  pustość  żo- 
łądka, brak  pokarmu,  uczucie  potrzeby  pokarmu. 
2.  fiz.  p.  Próżnia.  3.  rz.  od  Czczy:  C.  zabie- 
gów ludzkich.     <TSK> 

Czczy,  t  Tezy,  f  Tszczy  i .  próżny,  pusty :  C. 
i  nieładowany  okręt.  Otw.  C.  orzech.  Kn.  C. 
żołądek.  Lepsza  rozmowa,  gdy  nie  czcza  gło- 
wa. Prz.  (  =  nie  naczczo).  [O  czczej  duszy]  =  na- 
czczo. Jestem  C.  {^głodny).  Czcza  gałeczka. 
Kn.  C  =  wydrążona).  Czcze  ziarno  (  —  puste, 
nikłe,  głuche).  Czcze  jaja.  Bóbr.  X  Czcza  kartecz- 
ka w  loterji.  Oss.  f  Czcze  pole  (  =  czyste,  szcze- 
re): Wicher  moc  traci,  gdy  w  czczyra  polu 
świszczy.  Bardz.  2.  f  Czcze  wino  a.  piwo  = 
zwietrzałe.  3.  przen.  bez  znaczenia,  daremny,  próż- 
ny, napróżny,  bezskuteczny,  bezowocny,  bezcelowy, 
marny,  płonny,  pusty,  jałowy,  suchy:  Czcze  usi- 
łowania, groźby,  słowa.  Czcza  nadzieja,  sława. 
Cnoto,  C.  dymie !  Mick.  W  Marji  ocknionym 
wejrzeniu  nie  czcza  tylko  ciekawość.  Malez.  C. 
człowiek.  Oss.  (  =  próżny,  chełpliwy).  W  tłumie 
myśli  mam  przepaść  wiecznie  czczą  myślami. 
Słów.    4.  anat.:  Czcze  jelito  p.  Jelito.     <TSK> 

t  Czczyca,  y,  blm.,  f  Tszczyca,  [  Jścica  ]  I. 
nudności,  mdłości,  ckliwość,  niesmak:  Włóczeń 
sam  w  okręty  skacze,  gdy  go  w  skrzelach  gzik 
gryzie,  tak, że  przed  czczycą  nie  wie,  co  czynić 
raa.  Sień.  Dopieroby  cię  C.  zdejmowała,  gdy- 
byś ich  pieszczoty  widział.  Pot.  Z  takąś  czczy- 
cą usta  wdzięczne  ucierała,  jakoby  na  nie  strasz- 
na trucizna  paść  miała.  Sęp.  2.  nuda,  przy- 
krość: Ale  ś.  już  boję,  bych  czezyce  długim 
przeczytaniem  nie  uczynił.  Op.  3..  trwoga,  prze- 
rażenie, rozpacz:  Zbądź  czezyce.  Zebr.  Szaty  na 
sobie  w  wielkiej  ezczycy  podrapała.  Zebr.  4, 
tęsknota^  smutek,  iałoić.     <TSK> 


'in 


CZCZYĆ    SIĘ 

t  Czczyć  się,  y  ś.,  yło  ś.  i  [C.  ś.j  nicos.  chuć 
i.,  mdlić:  Lekarstwo  jadącemu  |)o  morzu,  aby 
ś.  nie  czczyło.  Ślesz. 

Czczyn,  u,  im.  y  bud.  zasklepienie  nad  oijui- 
sliei/i  ir  piecu  jńekarskim  a.  hutniczym.  <Por. 
Spol.  czran  i  Cześ.  ćtin> 

[Czeber,  bra,  Im.  bry]  p.  Ceber. 

[Czeberjaczka,  i,  blm.]  taniec  ukraiński.  <Ukr. 
ezeberjaeziica  :  por.  Czabaraszl£a> 

t  Czebr,  a,  Im.  y  ceber. 

[Czebrotek,  tka,  Ira.  tki]  p.  Ceber. 

[Czebrotka,  i,  Im.  i]  p.  Ceber. 

t  Czech,  a,  Im.  y  p.  Czeski. 

XCzechać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Czochać. 

yCzechanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Cze- 
chać  ś. 

I  Czechaj,  u,  Im.  e]  rodzaj  uhraiua  kobiecego : 
Wzięła  na  siebie  C.  codzienny.  Jeż.  <Zap.= 
0/.echol> 

XCzechczer,  u,  częś.  Im.  y,  X  Czekczery  !. 
f/acie  obszerne.,  2.  W  Im.  a.  [CzekczerkI,  Ciach- 
ciary,  Chaczkory]  spodnie:  Ilajduli  miał  czech- 
czery  opięte  z  tyłu,  od  kolan  rozprute  i  spięte 
na  haftki  srebrne.  Kórz.  3.  woj.  upadnie  dla  pie- 
choty, obci.<iłe  od  kolana  do  kostki;  spodnie  huza- 
rów.    <Tur.  czakszer,   czachczyr  (z  Prs.)> 

XCzechczerzasty  noszący  czechczery. 

t  Czecheł,  chla.  Im.  bhły,  f  Czechło,  [Cze- 
Chło]  i.  koszula,  szczey.  kobieca ;  długie  ubra- 
nie płócienne,  kitel.     2.  prześcieradło.   Leop.     3.   a. 

[Czyeheł,  Cychel,  Cyhel,  Gzio,  Smiertelnica]  śmier- 
telna koszula,  całun:  C.  i  inne  odzienie  umar- 
łych. Mi^cz.  Zdr.  [Czechlłk].  <Zap.  Nra.  Ziechel, 
por.  Cecha  > 

Czechizacja,  i,  blm.  wpływ  Czechów,  asymilacja 
z  Czechami:  Tamtejsza  ludność  ulega  niebez- 
pieczeństwu czechizacji.  <  Od  nazwy  narodu 
Czech > 

Czechizm,  u,  Im.  y  wyraz  a.  zwrot,  właściwy Ję- 
zykoici  czeskiemu,  naleciałość  z  języka  czeskiego. 

[Czechlić,  i,  ii]  I.  obcinać,  przyrzynać  korzon- 
ki (np.  marchwi).  2.  skrobać  kartofle.  <  Por. 
CZECHU > 

[Czechlik,  a,  Im.  i]  p.  Czechel. 

t  Czechlo,  a.  Im.  a  i  [CzechloJ  p.  Czechel. 

[Czechman,  a,  Im.  y]  czart,  djabel:  C.  go  tara 
wie.      <(;zes.  ćeehiiuinit),   ćerehman  =  djabeł  > 

[Czechol,  chla,  Im.  chly]  pokronńec,  futerał. 
<p.  ('zeclieł> 

t  Czechraó,  rze,  rai  p.  Czochrać:  Dziewko, 
nie  sromota-ć  wełnę  C?  Chr.  Ten,C;który  wełnę 
bije  abo  czechrze.  Mącz.    <CZECHK> 

t  Czechranle,  a,  bhu.,  czynno.ść    cz.    Czechrać. 

XCzechraniec,  ńca,  Im.  rice,  xCzuchraniec  bój- 
ka, bijatyka. 

Czechrzyca,  y,  Im.  e  bot.  [.  p.  Trybuła.  2.  p. 
Świerząbek. 

t  Czeczena,  y.  Im.  y  fale  morskie,  nawałność. 
<?> 

[Czeczena,  y,  blm.]  igliwie,  chróst  drobny.  <Toż 
co  (.'('tyna,   por.  Cześ.  c('r,ina> 

[Czeczenka,  I,  blm.|  j).  Czeczowina. 

[Czeczę,  ęcla.  Im.  ęta,  Czuczę  ]  szczenię. 
<Dziec.,  por.  Ciucio> 

Czeczoteczka,  i,  Im.  i  p.   I.  Czeczotka. 

[Czeczoteńka,  I,  hu.  i]  p.  I.  Czeczotka. 

I.  Czeczotka,  I,  Im.  I  I.  zool.  (acanthislinaria) 
ptak  tcróblowaty  stożkodziołnj.  (iatuiiki:  a)  C.  bla- 
d  a  (a.  canescens).  b)  C.  d  ł  u  g  o  d  z  i  o  b  a  (a. 
Holboelli).     c)  C.  p  ó  ł  n  o  c  n  a.     Szczebiocze  jnl 


c/.i;k.\x 

0.  Prz  2.  prziMi.  k.«!it'la  wiele  i  prędko  móicin- 
ca.  gndutska,  trajkotka,  papla.  Zdr.  Czeczotcczka, 
(Czeczoteńka].     <Dźwu.> 

2.  Czeczotka,  i,  Im.  i  a.  [Cieciotka]  I.  brzoza 
królewska  (betula  nodosa).  2.  sękowate  drzewo 
z  pnia  brzozy  u.  topoli.  3.  kij  z  drzewa  czeczotko- 
wego.    <?> 

Czeczotkowy  przym.  od  Czeczotka:    Śpiew  C. 

Kij,  cybuch  C.     Drzewo  czeczotkowe. 

[Czeczowina,  y,  blm,  Czeczenkaj  iglime.  <Toż 
Cl.  Cetyna  > 

[Czeczucha,  y.  Im.  yj  I  p  Cieczuha.  2.  p. 
Czeczuga. 

Czeczuga,  i,  Im.  i  I.  rodzaj  szaldi :  Przypiąłem 
do  boku  lwowską  sziiielcowan.^  czeczugę,  z  rę- 
kojeścią, w  srebro  oprawną.  Kaczk.  Przen.: 
Koścista  C.  kiernoza.  Nar.  (=kieł).  2.  zool.=a) 
(acipenser  Gmelini)  ryba  kosloiuska,  jesiotrowata. 
b)  a.  [Czeczuha,  Czeczucha,  Czyczuha]  (acipen- 
ser ruthenus)  ryba  kosloiuska  icędrowna  z  rodziny 
jesiotrowatych,  in.  s  t  e  r  1  e  t.     <Ukr.    czeczuha  > 

[Czeczuha,  y.  Im.  y,  Czeczucha]  I.  świnia.  2. 
p.  Czeczuga. 

xCzedola.  i,  Ira.  e  bilet  bankowy  banku  rzym~ 
skiego.     <  Włos.  cedola> 

[Czedzenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Czadzić. 

jCzedzić,  i,  ił]  p.  Czadzić. 

Czefal,  a.  Im.  e  ryba  łepak:  Śmieje  ś.  z  kło- 
potu trawionych  flader,  ostryg  i  ezeitalów.  Słów. 
<  Włos.    cefalo  > 

Czego  p.  Dlaczego. 

Czegoś  ]).  2.  Coś. 

Czegóż  p.  Dlaczego. 

Czegóż  j>.  Dlaczego. 

(Czehryn,  a.  Im.  y]  p.  Cerun. 

[Czej,  Czeń]  juoże,  a  nuż:  Ha  pójdę...  C.  nie 
zginę.  Fred  A.     <Ukr.  czej,  czeń> 

Czek,  u.  Im.  I  zlecenie  piśmienne  wypłacenia  oka- 
zicielowi pewnej  sumy  z  łcapitalu,  znajdującego  ś.  u 
osoby  trzeciej  (zazwyczaj  banku).     <Ang.  check  > 

Czekać,  a,  al,  f  Czekawać,  f  Czakać,  [Czakać, 
Cakać,  Czkać,  Trzkać,  Trzekać,  Czakować]  I.  za- 
trzymywać ś.,  nim  coś  nastąpi:  Czekaj,  aż  cię  za- 
wołają. Czekaj!  a.  czekaj-no! -a)  słucliaj!  po- 
słuchaj! b)  usuń  ś. !  ustąpi  o)  pamiętaj!  dam  ja 
ci!:  Czekaj!  dostaniesz.  2.  kogo,  na  kogo,  [za 
kira],  czego,  na  co.  od  kogo,  f  po  kim  =^  wyglądać, 
spodziewać  ś.,przeioidy%ua6:  Czekara  cię  od  godzi- 
ny. Nar.  Czekam  na  niego  z  obiadem.  Nie  dali  ś. 
długo  czekać.  Kochan.  Cierpliwie  czeka  popra- 
wy jego.  Koch.  C.  na  statek.  Od  złego  nie  cze- 
kaj dobrodziejstwa.  Prz.  Tyle  po  Jazonie  cze- 
kano, ile  niekiedy  Aleksander  Wielki  pokazał. 
Warg.  3.  kowuM^być  cierpliwym,  znosić,  cieipieć, 
zwlekać:  Będę  ci  czekał  aż  do  przyszłego  roku. 
Izali  im  Pan  Bóg  dłużej  C.  ma?  Skar.  4.  być 
przeznaczonym,  przygotowanym,  grozić:  Zła  to 
służba,  gdzie  korzyść  nie  czeka.  Kras.  Smutny 
los  go  czeka.  Jeżeli  rolnik  jest  niewolnikiem, 
czeka  kraj  cały  niewola.  Stasz.     <CZEK> 

X Czekaj,  a,  Im.  e  ten,  co  czeka  na  coś:  Wolę 
zawsze  być  Dzierżkiera,  niż  Czekajera.  Prz. 

Czekało,  a,  lui.  a  narzędzie  rybackie  z  sieci  bar- 
dzo gęstej',  używane  do  />ołown  drobnych  rybek  na 
mieliznach.     <  Ukr.  czekało  > 

Czekan,  a,  Im.  y,  Czakan,  Ciekan,  KCzokan  I. 

rodzaj  dawnej  łtroni,  tv  postaci  kija  z  mijlkicm  na 
końcti.  2.  [C]  kilof  oskard.  3.  nuiz.  dęte  na- 
>~>;ilzie  muzyczne  w  rodzaju Jlelu,  oprawne  w  laskf 


3^U 


CZEKANE 

(często  nakształl  ciupagi).  Zdr.  Czekanik.    <  W^g. 
csakany  =  obuszek,  ciupaga,  f  nadziak> 

[Czekano,  ego,  liu.  ej  ręcznik.,  który  pan  młody 
daje  teści  za  czekanie  iia  obiad.      <CZEK> 

Czekanie,  a,  blm.,  czynność-  cz.  Czekać. 

Czekanik,  a.  Im.  I  p.  Czekan:  Na  czekaniku 
pięknie  grywał.  Sienk. 

Czekanista,  y,  Im.  iG\  grający  na  czekanie :  Było 
dwuch  skrzypków,  trzeci  basetlista,  dwueh  cze- 
kaaistów  i  jeden  z  waltornią.  Sienk. 

rCzekanka,  i,  Im    I]  kwiat  cykorji.      <?> 

Czekauz,  u.  Im.  y  p.  Zbrojownia:  Pierwszym 
pożarem  spłonął  C.  czyli  magazyn  wojenny.  Aad. 
<p.  Cajgłiaus,  Cejgłiaus> 

f  Czekawać,  a,  al  p.  Czekać. 

[Czekczerki,  ów,  blp.]  j).  Czechczer. 

XCzekczery,  ów,  blp.  p.  Czechczer:  Hajduk 
szybko  naciągał  C.  Ochoć. 

Czekłiauz,  u.  Im.  y  p.  Zbrojownia.  <p.  Cajg- 
haus,  Cejgliau8> 

Czekino,  a,  Im.  a  loteryjka  numerowa.  <Toż 
co  Cekin  > 

t  Czeklarz,  a.  Im.  e  =  Ceklarz. 

Czekrnan,  a.  Im.  y,  xCzechman  kontusz  tatar- 
skim krojem.  Zdr.  Czekmanik.  <Tur.  czókmśn; 
tegoż  j>oehodzenia  Sukmana > 

Czekmanik,  a,  !m.  i  y.  Czekrnan. 

Czekolada,  y.  blm.,  sfu).  Czekulada,  XCzekoiata, 
XCzekui?^ta,  X  Czekolada,  xCzokolata,  XCzo- 
ł^ulata,  xCykulata,  xCiokolata  I.  mam  ze  sprosz- 
kowanego kakao  z  cukrem  i  wanilją  a.  bez  niej: 
Tabliczka  czekolady.  2.  napój,  przyrządzony  z 
tej  mieszaniny:  Filiżanka  czekolady.  Zdr.  Cze- 
koladka. <Włos.  cioccolata,  z  Meksyk,  ezo- 
kollat!,  złóż.  z  czoko  =  kakao-|-latl  ==  woda> 

Czekoladka,  i.  Im.  i  I.  p.  Czekolada:  Napiłbyś 
ć.  czekoladki?     2.     cukierek  z  czekolady. 

Czekoladnica,  y,  Im.  e  pudełko  z  czekoladą:  Cu- 
kiernia, ozdobna  szyldem  ogromnym,  malowanym 
w  torty,  obwarzanki  i  czekoladnice.  Krasz. 

Czekoladniczka,  i,  Im.  i  1.  forma  ż.  od  Cze- 
koladnik:  W  ezepeczku  białym  nakształt  owej 
sławnej  czekoladniczki  wiedeńskiej.  Krasz.  2. 
iona  czekoladnika. 

Czekoladniczy  przym.  od  Czekoladnik:  Za- 
wód C. 

Czekoladnik,  a.  Im.  cy,  gm.  Gzekuladnik,  XCio- 
kolatnik  Jabrykanl  czekolady. 

Czekoladowo  przys.  od  Czekoladowy:  Bar- 
wić C. 

Czekoladowy  przym.  od  Czekolada:  Kolor  C. 
Pomalować  na  czekoladowo  (  =  na  kolor  czeko- 
ladowy). 

Czekoladziarz,  a,  Im.  e  cukier,  ten,  co  robi  wy- 
roby z  czekolady  w  pracowni  cukierniczej. 

xCzekolata,  y,  blm.  p.  Czekolada. 

Czekulada,  y,  blm.  gm.  j).  Czekolada. 

Czekuladnik,  a,  Im.  cy  p.  Czekoladnik. 

Czekuladowy  przym.  od  Czekulada. 

xCzekulata,  y,  blm.  p.  Czekolada. 

XCzelada,  y,  Im.  owie  sługa,  służący:  Ja  to, 
Aw  Hołotkiewicz,  poczciwy  Ć.,  którym  ś.  u  i)ań- 
ekiego  wychował  sąsiada.  Tremb.   <  p.  Czeladź  > 

[Czeladeczka,  i,  Im.  ij  p.  Czeladź. 

[Czeladeńka,  I,  Im.  i]  p.  Czeladź. 

Czeladka,  I,  Im.  I  p.  Czeladź :  Jak  go  dwór  pań- 
ski, jak  go  C.  ściskała!  Mick.  Godna  pana  C. 
Bardz.  {=jaki  pan,  taki  kram).  Usłuchaj,  Boże, 
głosu  czeladki  twojej.  Groch,  f  Ociec  czeladki 
=  gospodarz :  Przodkowie  nasi  z  panów  wszelka 
nienawiść,    a  z  sług    wszelką    zelżywość    otarli' 


C/ELA DZ 

zowiąc    pana   ojcem  czeladki,    a  sługi  domowni- 
kami. Pilch.     <  CZEL> 

Czeladna,   ej,  Im.  e  p.  Czeladnia:    Z  czeUdnej 
dziewki    tsUiżebne  poczęły  wynosić  misy.     Sienk. 
Czeladne,  ego,  blm.  pensja,  płacona  czeladzi,  za- 
sługi; strawne  dla  czeladzi. 

Czeladni  p.  Czeladny:  liósł  na  barszczu  cze- 
ladniiii.  Pol. 

Czeladnia,  i.  Im.  e.  Czeladna,  [Czeladnik,  Cze- 
ladnicaj  izha  dla  czeladzi,  izba  czeladna :  Z  cze- 
ladni wybiegło  dwuch  raźnych  parobczaków. 
Krasz.      <CZEL> 

[Czeladnica,  y.  Im.  e]    I.  p.  Czeladnia.    2.  />«- 
robczdidca.      3.     gąbsko :     Otwórz-że    czeladnicę! 
Czeladnictwo,    a,    bhn.  stau.^    zajęcie  czeladnika: 
Tyiizicń,   jak  mu  ostatni    rok    czeladnictwa  wy- 
szedł.  Krasz. 

Czeiadniczek,  czka.  Im.  czkowie  p.  Czeladnik: 
Nuż  nareszcie  i  C.  na  jakimś  fryzie  zdobycz- 
nym. Kaczk. 

Czeladniczy  jirzym.  od  Czeladnik:     Niech  choć 
z  patentem  czeladniczym  wejdzie  w  życie.    Kos. 
Sztuka   czeladnicza  =  ro?«)<«,   wykonana  przez  wy 
ztv<da/ącego  ś.  rzemieślnika. 

Czeladniczyna,  y,  Im.  y  biedny  a.  lichy  cze- 
ladnik. 
Czeladniczysko,  a.  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Czeladnik. 
t  Czeladnie  Jhmili/nie ;  poufale,  w  przyjaźni. 
Czeladnik,  a.  Im.  cy  I.  "fi  [C.J  a.tCzeled- 
nik,  t  Czeladzin,  f  Czaladzin  ^/owowmfc  (■\  =  cdonek 
czeladzi  — rodu),  sługa,  shiżący,  pachołek,  parobek: 
Ten  gospodarz  jest  za  biedny,  żeby  trzymać  cze- 
ladnika. XC.  kupiecki  =  subjekt.  2.  rzem.  pra- 
cownik, jachowo  wykwalijikowauy  i  zapisany  do  da- 
nego cechu,  podmajstrzy,  in.  towarzysz:  C. 
stolarski.  3.  f  towarzysz:  Stworzenie  przedało 
Stworzyciela,  zwolennik  mistrza,  sługa  pana,  C. 
przyjaciela.  Op.  4.  [C]  człowiek.  5.  [C.|  Im.  I 
p.  Ćzelatlnia.  Zdr.  Czeiadniczek.  Zgr.  Czeladni- 
czysko.    <CZEL> 

CzeladniiiOwać,  uje,  owal  być  czeladnikiem. 
Czeladniknwanie,    a,   blm.,    czynność    cz.   Cze- 
ladnikować. 

t  Czeladno  z  liczną  czeladzią,  z  dużym  orsza- 
kiem:    Powrócił  konno  i  C.  Pot. 

t  Czeladność,  i,  hlm.  familijność, przyjaźń,  obco- 
wanie. 

Czeladny,  Czeladni,  f  Czeladzijny  przym.  od 
Czeladź:  Izba  czeladna  :=  cze/a^/nJa.  Rotmistrz 
ledwie  spiesznym  przyprowadzeniem  w  posiłek 
swej  lekkiej  chorągwi  uratował  oddział  C 
Moracz.  f  Ociec  G.  =  ojciec  rodziny,  grsjmlarz: 
Gdy  ociec  C.  jest  dobrej  myśli,  wszystka  cze- 
ladka z  nim  wesoła.  Białob.  f  Matka  czeladna 
=7natka  dzieciom,  gospodyni:  Roztropne  matki 
czeladne  i  gospodynie.  "Syr.  Ma  też  wszelka 
krześcijańska  matka  czeladna  dziatki  z  pil- 
nością wychować.  Sekl.  f  Syn  G.=syn  gospo- 
darza, zajmujący  ś.  gospodarstwem:  Ociec,  jeśli 
syna  chce  mieć  gospodarzem  a  synem  czeladnym, 
doma  przy  sobie  niechaj  go  trzyma.  Glicz 
-j- Chleb  G.=:  czarny,  razowy.  <CZELi> 
[Czeladzie,  i,  blp.]  p.  Czeladź. 
t  Czeladzijny  p.  Czeladny, 
f  Czeladzin,  a.  Im.  owie  p.  Czeladnik:  Usta- 
wiamy, aby  sędzia  i  podsandek  na  ciądzanie  nie 
wiancej  niźli  dwu  czeladzinu  z  służebnikiem  po- 
syłał. Św.  z  Woe. 

Czeladź,  i,  Im.  e  I.  a.  [Czeladzie  Im.]  służba, 
dmwwnicy:   Dzwon  gości  i  C.  domu  na  obiad  za- 


381 


CZELEDNIK 


CZEPA 


prasza.  Mick.  Marysia  była  za  C.  {  =  służącą)  u 
jednego  z  parobków.  Kow.  Praca  osiadłej  tu 
czeladzi  przynosiła  pbn  dostatni.  Zach.  {^chło- 
pów, poddanych),  t  C.  aptekarska  {-shiżha  apte- 
karaka,  pracownici)  aptekarscij).  f  C.  sędziego 
(=słudzy  i  woźni),  f  Rzędna  C.  Sekl.  (^»i«- 
jemnicyj.  Przen.:  Niecli  Bóg  radzi  o  swej  cze- 
ladzi.' Prz.  (-0  ludziach).  Włoch  i  kot  — •  C. 
czartowska.  (iom.  2.  f  ród,  rodzina,  familja, 
dom:  Po  zajęciu  nowej  ziemi  liczne  czeladzie 
przywędrowały  z  krain  nadwiślańskich  do  jej 
zaludnienia.  Bonk.  On  jest  był  z  czeladzi  Da- 
widowe. Kaz.  (jnieź.  3.  Biała  G.  =  kobiety,  nie- 
łfiasiy:  Nieprzyjaciel  pustki  znalazł  w  Rusi, 
biała  C.  i  czerń  uboga  pozostała,  szlachta  z 
królem  w  Prusiech.  Birk.  Luźna  i  biała  C. 
ustępuje  z  domu.  Pol.  4.  ti.  pomocnicy  rot- 
mana  luskazujący  drogą.  5.  X  gór.  pomocnicy 
górników:  C.  kopacka,  płóczkowa.  6.  rzem.  cze- 
ladnicy i  terininaturowie,  służący  u  jednego  majstra: 
Majster  ten  zawsze  dużo  czeladzi  trzyma.  Kie- 
dyby  majster  kostek  przy  sobie  nie  nosił,  tedyby 
C.  w  nie  nie  grali.  Prz.  Wysunęli  ś.  szewc, 
stolarz  i  wędliniarz,  a  razem  z  niemi  ich  czeladzie 
i  chłopcy.  Prus.  7,  woj.:  a)  C.  obozowa ^sfeż^-^a 
przy  wozach,  koniach,  jukach,  ciury,  h)  C.  poczto- 
wa =io/M/erze,  składający  poczet,  pachołkowie  to- 
łcnrzyszuw.  Zdr.  Czeladka,  [Czeladeczka,  Czela- 
deńka].     <CZEL> 

t  Czelednik,  a,  Im.  cy  p.  Czeladnik:  Zapowie- 
damy,  aby  iiaszy  czeledniey  abo  jinszy,  jiż  ua 
naszem  dworze  pozwani  są.... 

t  Czeledzin,  a,  Im.  owie  p.  Czeladnik. 

Ćzellna,  y,  Im.  y  bud.  cień.^^zy  podłużny  bok  tar- 
cicy, którym  ona  spaja  ś.  z  itmą.  <Zam.  Szcze- 
lina > 

1.  Czelnie  przys.  od  Czelny,  bezczelnie.  <Zam. 
Bezczelnie  > 

2.  Czelnie  przys.  bud.  szczeZme,  ^a^Ze.  <Zam. 
Szczelnie  > 

Czelność,  i,  blm.  bezczelność,  beziosłyd,  brak 
ambicji,  zuchwalstwo:  Nie,  dalibóg  nie  —  odpo- 
wiedział z  czelnością,  porucznik.  Skarb.  <Zam. 
Bezczelność > 

Czelny  I.  f  anat.  p.  Czołowy.  2.  t  'wo].  fron- 
towy, przodkowy,  przedni:  Litwa  mężnie  jjjerw- 
sze  najazdy  i  potkanie  czelne  Polakom  wy- 
trzymała. Stryjk.  3.  f  przodujący,  na  czele  bę- 
dący, naczelny,  główny,  pryncypalny,  przedni,  zna- 
komity:  Zgromadzili  ś.  książęta  i  wojewodowie 
i  czelni  panowie.  Leop.  Agamemnon,  jako  wiel- 
ki a  C.  sjirawca,  uczynił  rzecz  do  wszystkich.  H. 
Tr.  W  Jeruzalem,  mieście  czelnym  żydowskim, 
Białob.  Pan  Jezus  siedzi  na  nizkim  miesteu,  nie 
miedzy  czelnemi,  Op.  Kąt  C  =  węgieł:  Kamień, 
od  rzemieślników  niedbałych  wzgardzony,  na  kąt 
C.  jest  włożony.  Kochan.  4.  bezczelny,  bez- 
wstydny, zuchwały.     <  CZÓŁ  > 

xCzeIputać,  Cze,  tal  szeleideó,  furczeć :  Pięty 
stukały  o  podłogę,  ezelpotały  ubrania.  Krasz.  K. 
<Dźwn.> 

XCzelpotanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czelpołać. 

XCzelustka,  I,  Im.  I  p.  Czeluść:  Czelustki 
dziecięce.  Sień. 

t  Czeluściojęzykowy  anat.:  f  Myszka  czeluścio- 
językowa  =  mięsień  żuchwojęzykowy  (musculus 
genioglossus).      <  Czeluść-|-Język  > 

Czeluściowy  przym.  od  Czeluść:  Dym  wycho- 
dzi rurą  czeluściową  w  komin.  Anat.:  f  Myszka 
czeluściowa  kości  językowej    p.  Bródkognykowy. 


Czeluść,  i,  Im.  I  a.  e  I.  anat.:   a)  p.  Szczęka: 

C.  wyższa.  Kirch.  C.  niższa.  Kirch.  b)  p.  Usta: 
Ziewanie  przychadza  z  dymów  grubych,  które 
gdy  ś.  ku  czeluściom  ustnym  zbierają,  tedy  od- 
twierają  je.  And.  z  Kobył.  2.  f  gęba,  paszczę- 
ka;  policzek,  twarz.  Ps.  tior.,  Op.  3.  fC]  mur 
nad  olicorem  do  szabaśnika.  4.  bud.  otwór  w  piecu  do 
wkładania  opału  a.  sklepienie  i  otwór  górny  pieca: 
Ogorzały  na  twarzy,  jak  gdyby  dopiero  z  cze- 
luści wyszedł.  Oss.  Napisać  by  to  węglem  na 
czeluściach.  Prz.  {  =  to  niezwykły  wypadek,  trzeba 
to  węglem  w  kominie  napisać).  5.  łiut.  framuga 
w  piecu  wielkim.  6.  w  Im.  węg"l.  otwory,  ciąg- 
nące ś.  od  obwodu  stosu  drzewa,  przeznaczonego  na 
wytlenie,  do  jego  środka,  in.  otwory  zapalne. 
7.  przen.  ottuór,  jaina,  przepaść,  otchłań,  wnętrze : 
C.  piekielna.  Śmiałka  jezioro  zagarnie  do  nie- 
przebrnionych  czeluści.  Mick.  W  czeluściach  żo- 
łądka. And.  z  Kobył.  W  czeluściach  saganów 
wre  para.  Mick.  Zdr.  XCzelustka.  <(SZ)CZEL 
-ł-?  UST  > 

XCzeluŚnik,  a,  Im.  i  ramka  żelazna  do  czeluści 
w  piecu. 

t  Czetek,  człeka,  blm.  człek,  człowiek.  Ort. 
<p.  Człowiek  > 

t  Czełn,  u,  Im.  y  p.  Czółno:  Bo  ś.  tak  na  nim 
wozisz,  by  w  czelnie  })o  wodzie.  Rej.  W  czel- 
niech  przewozili  ś.  Chwal.     <p.  Czółno > 

[Czełno,  a,  Im.  a]  p.  Czółno. 

[Czeło,  a,  Im.  aj  p.  Czoło:  C.  w  brózdy  szło. 
Kon. 

[Czem]  p.  Dlaczego:  C.  w  żłobeczku,  nie  w  łó- 
żeczku, na  siankuś  położony  ?   Pśń.  kość. 

[Czemadan,  u,  Im.  y,  Czemodan,  Czumadan] 
mantelzak,  u-(diza,  kuferek.  <  Tur.  dżamadan, 
dżemdan,  dżamedan  (z  Arab.),  przez  Ukr.  czemo- 
dan > 

[Czemcliać,  a,  al]  trzeć,  czochać:  Sarniak  ezem- 
cha  swe  rożki  o  drzewa.  Pol.  <  Ukr.  czym- 
chaty   > 

[Czemcłianie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Czemchać. 

[Czemery,  ów,  blp.]  krzyże,  grzbiet:  Połamać 
wilkowi    C.     <Ukr.  czemery  blp.> 

t  Czemerysy,  ów,  blp.  woj.  rodzaj  lekkiej  jazdy 
w  dawnym  wojsku  polskim,  podobnej  do  pancernych  : 
Do  jazdy  le-kkiej  należą  C,  którzy  używają 
włóczni  krótkiej  i  pancerza.  Papr.  <  Z  nazwiska 
ludu  Czeremisy> 

1.  [Czemier,  a,  blm.]  ból  żołądka  u  konia.  <p. 
Cemir> 

2.  [Czemier,  u,  blm.]  ciemierzyca. 
[Czemodan,  u,  lin.  y]  ]>.  Czemadan. 

X  Czempować,  uje,  owal  robić  masaż,  miesić, 
masować.  <Ang.  to  shampoo  a.  to  champoo,  z 
Tur.  > 

xCzempowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czem- 
pować. 

XCzemra,  y,  Im.  y  p   Cembra. 

Czemu  p.  Dlaczego:  C.  tak  mego  miłego  syna 
dręczycie?  Op.     <CZ> 

t  Czentka,  I,  Im.  i  p.  Cętka:  Nastało  dziw- 
nych pontaiików,  pstrych  bieretków  z  rozmaite- 
mi  czentkami.  Rej. 

[Czeń]  p.  Czej:     C.  to  Bóg  da. 

Czep,  u,  liu.  y  I.  [C]  p.  Czepek  2S  anat. 
p.  Czepiec.     <p.  Czepieo 

[Czep,  u.  Im.  y]  I.  część  jakiegoś  przyrządu  we 
inłt/nic.  2.  szpagat  przy  ramkach  nicielnicy. 
<CZEP> 

Czepa,  y.  Im.  y  drzewo  zatopione  w  rzece,  nie- 
bezpieczne dla  żeglugi.     <CZEP> 


a82 


CZEPAÓ 

•}•  Czepać,  a,  al  zaczepiać  kogo,  przeszkadzać: 
Waszym  uprzywilejowanym  szerokie  mimo  nas 
wrota  dajemy;  ni  my  ich  czepamy,  ni  od  nich 
czepani  być  pragniemy.  Smotr.     <CZEP> 

t  Czepanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czepać. 

[Czepań,  i,  Im.  e]  I.  skorupa.  2.  głowa. 
<Czes.  ćepan> 

Czepcowy  przym.  od  Czepiec:  Wstążka  czep- 
cowa.  Chart  C.~ ubrany  w  czepiec:  Nie  boi  ś. 
ogarów  ani  chartów  chciwych,  nie  boi  z  czepco- 
wemi  chartami  myśliwych.   Pot.     <p.  Czepiec  > 

[Czepcula,  i,  Im.  e]  I.  owca,  mająca  głowę  innej 
barwy,  niż  całe  ciało.  2.  wychowanka  zakładu  hr. 
Zamoj.-kiej  w  Kuźnicach.     <p.  Czepek  > 

[Czepczareczka,  I,  Im.  I]  p.  Czepczarka. 

[Czepczarka,  i,  Ira.  i,  Czepczareczka,  Czypcza- 
reczkaj  mężatka  (oczepiona) .  >  <\).  CzepieO 

[Czepczyczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Czepek. 

t  Czepczyk,  a,  Im.  i  p.  Czepek:  C.  na  głowie. 
Szymon. 

[Czepczyny,  yn,  blp.]  p.  Oczepiny. 

Czepczysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Czepek. 

[Czepczyszcze,  a,  Im.  a]  p.  Czepek. 

Czepeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Czepek. 

Czepek,  pka.  Im.  pki  i.  a.  Czepiec,  [Czypek. 
Czep,  Czepyk]  okrycie  głowy  u  kobiet  i  dzieci,  c^c- 
fto  10  iwstaci  siatki:  C.  nocny.  Trzen.  -  kobieta, 
niewiasta:  U  nas  w  Polsce  wszystko  od  czepka 
zawisło.  Kórz.  2.  [C]  =  a)  oczepiny;  h) 
pokrywa.  3.  X  błona,  powlekająca  tłuszcz  w  ciele 
zwierzęcym.  Kluk.  4.  a.  Czepiec  anat. :  =  a) 
hlony  płód  otaczające,  b)  część  owodni,  pokrywa- 
jąca czasem  główkę  noworodka:  Szczęśliwy, 
w  czepku  ś.  urodził.  Nie  w  czepku  ś.  rodził,  lecz 
w  całej  sukience  (  —  jest  nieszczęśliwy  w  zabiegach 
miłosnych).  Sł.  wil.  5.  a.  Czepeczek  bot.  (calyptra) 
zeschła  reszta  rodni,  uniesiona  w  górę  i  pokrywająca 
zarodnię  (owoc)  mchów.  Zdr.  Czepeczel(,  Cze- 
punio,  t  Czepczyk,  [Czepuleczek,  Czepeluszek, 
C^epeniek,  Czepczyczek,  Czypuleczek,  Czepuli- 
szek,  Czepuszek,  Czepuś,  Czepyszek].  Zgr.  Czep- 
czysko, [Czypczyśko,  Czepczyszcze].  <Tegoż  po- 
chodzenia, co  Ozapka> 

[Czepeluszek,  szka.  Im.  szki]  p.  Czepek. 

[Czepeniek,  ńka.  Im.  ńkl]  p.  Czepek. 

Czepiać,  a,  al  zaczepiać,  j^rzyczepiać,  przy- 
pinać, zahaczać,  wtykać,  wieszać:  Czepiajsj.  na 
siebie  wstęgi  i  ordery.  Mick.  C.  ś.  I.  chwytać 
i.,  zahaczać  i.,  przyczepiać  ś.,  lgnąć:  Słabe  ło- 
dygi, wąsami  czepiając  ś.  pobliższych  ciał,  do 
góry  ś.  podnoszą.  Idąc,  czepiał  ś.  za  głóg. 
Oss.  Czepiają  ś.  pijawki  ciała.  L.  Smoła  cze- 
pia ś.  rąk.  Przen.:  Waszmości  wcale  sen  ś. 
nie  czepia.  2.  wieszać  ś.  przy  kim,  trzymać  ś. 
czyjej  klamki:  Czepiają  ś.  mali  przy  wielkich. 
Oss.  3.  szukać  z  kim  zwady,  zadzierać  z  kim, 
występować  z  pretensją:  Czego  ś.  waść  mnie 
czepiasz,  jak  rzep  psiego  ogona?  Sienk. 
<CZEP> 

Czepiak,  a,  Im.  i  I.  [C]  owoc  łopucha  i  innych 
roślin,  czepiający  i.  ubrania.  2.  zool.  (ateles) 
małpa  szerokonosa. 

Czepianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czepiać. 

Czepianie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Cze- 
piać ś. 

I.  Czepić,  I,  ii  I.  [C.  a.  Czypić]  czepek  wkła- 
dać pannie    młodej,    oczepiać:    C.    pannę    młodą 


CZKPNY 

Koronować:    Pasterka     każda     swego    kochanka 
świeżym  wieńcem  czepi.  Koclian.    <p.  Czepiec> 

2.  Czepić,  I,  ii  I.  [C.  a.  C.  ś.j  uczepić  ś.,  ująć, 
porwać.     2.   zł.  złapać. 

Czepić  się,  i  i.,  ii  ś.  I.  chwycić  ś.,  trzymać  i. 
czego  uporczywie:  Czepił  ś.  tej  sprawy.  Bieda 
go  ś.  czepiła.    2.  [C.  ś.j  p.  Czepić.  <CZEP> 

Czepiec,  pca,  Im.  pce  a.  xpcy  I.  p.  Czepek: 
Mam  ja  prawie  za  półdarmo  ezepcy,  siatki, 
egretki.  Łoz.  W  czepcu  chodzi.  Oss.  {=jest 
mężczyzną  zniewieściałym,  niedołężnym),  f  C.  kró- 
lewski =fcoro»ia.  t  C.  książęcy  =  m?<ra.  -j- C.  bi- 
skupi =w/M^a.  Przen.:  xZa  czepcami  biegać 
(-za  kobietami).  2.  przen.  utrata  panieństwa, 
małżeństwo:  Zawsze  ś.  to  uważa  za  nieprzy- 
zwoite pożądać  czepca.  Krasz.  Ucieka  od  czepca. 
Jej  ś.  nie  dziś  czepce  należą  {=jriż  dawno  nie 
panna).  C.  jej  sprawił.  Oss.  (= pozbawił  ją  dzie- 
wictwa). C.  a.  czepce  porzucić  =  ro2e/^(<  ś.  z  mę- 
żem. 3.  siatka  u  misiurki:  Turczyn  ściął  mu 
głowę  w  misiurce;  głowa  z  denkiem  odleciała, 
a  C.  został  na  ramionach.  Dyak.  4.  [C]  =  a) 
oczejńny.  b)  mgła  na  szczycie  góry.  5.  anat.:  a) 
p.  Czepek,  b)  C.  ścięgnisty  p.  Oglowie,  c)  a. 
Czep,  Siatka  (reticulum)  drugi  oddział  żołądka  a 
zwierząt  przeżuwających.  5.  bot.  a;  j)  Rzepień. 
b)  tkanka  powierzchowna,  pokrywająca  koniec  ko- 
rzenia. Zdr.  [Czepieczek,  Czepiuszek,  Cicpiesekl. 
<  Tegoż  pochodzenia,  co  Czapka > 

[Czepieczek,  czka,  lin.  czkij  p.  Czepiec:  C.  no- 
wy już  jest  gotowy.     Pśń. 

Czepienie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  (.  Cze- 
pić.   2.  [C.J  p.  Oczepiny. 

Czepienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Czepić  ś. 
t  Czepiennik,  a.  Im.  cy  ten,  co  czepki  robi.  Mur. 
[Czepiga,   i,   Im.  i]    !,    p.  Capiga.    2.    p   Ko- 
walik. 

Czepin,  u,  Im.  y  bot.  (luzuriaga)  roś.  z  rodziny 
kolcowojowalych.     <Zap.  CZEl-'> 

[Czepinowy]  przym.  od  [Czepiny]:  Pieśni  cze- 
pinowe. 

[Czepiny,  In,  blp.]  p.  Oczepiny:  Dawanie  do 
czepin  =  składka  oczepinowa. 

Czeplola,  y.  Im.  y  widły,  ożóg  do  toyciągania 
patelni  z  jńeca,  do  wysypywania  węgli,  popiołui  t.  d. 
<CZEP> 

Czepiuszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Czepiec. 

t  Czepkarka,  I,  Im.  i  ta,  co  robi  czepki. 

[^Czepki]  silny,  zdrowy,  czerstwy:  Staruszka 
czepka.  Jeż.  <  Ukr.  czepkyj,  zap.  z  Pol 
krzepki  > 

[Czepkowy]    przym.   od   Czepek:     Placek  C. - 
jadany  podczas  oczepin.     Swaeha    czepkowa  =  ze 
strony  panny  młodej. 

t  Czepliki,  ów,  blp.  I.  sploty,  zwoje.  Mur. 
2.  przepaska  na  głotoę :  Strażnikówna  dostała 
C.  perłowe  na  czerwonym  aksamicie.  Roi.  <  Te- 
goż pochodzenia,  co  Ceplik> 

XCzepnąć,  nie,  nąl  uchoycić,  ująć:  Rzecze  a 
gładką  Ewy  rękę  zwolna  czepnął.  Przyb. 
[C.  ś.]  odważyć  ś.,  porwać  ś.:  C.  ś.  na  kogo  = 
zaczepić  kogo.     <CZEP> 

f  Czepne,  ego,  blm.  rodzaj  opłaty  sądowej: 
Henryk  Brodaty  zniósł  pomocne,  które  ś.  inaczej 
czepnym  i  przesądem  zwało.  Wiszn.     <?> 

XCzepnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czepnąć. 

Czepny  I.  szczepiony,  połączony:  Czepne  ło- 
że =  dwa  łoża  w  jedno  złączone.  2.  przyczepia- 
jący ś.:     Dynia  jest   rośliną    czepną  za  pomocą 


Wawrzkowa  czepiła  Kaśkę.  Oss.    2.  Xwieńczyć,      wąsów.     Rost.      3.    bot.:    Korzeń    C.  =  korzeń 

383 


CZEPOTA 


c/.f.i;kieski 


służący    do    /n-zymocownnin 
y  bot.  ('uncaria)  roś.  z 


rośliny, 
rodziny 


przybi/.tzoir>i, 
<(V/K]'>" 
Czepota,  y,  liu 

ntarzaituirah/ch. 

fCzepuleczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Czepek. 

ICzepuliszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Czepek., 

Czepunio,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Czepek:   Sliezne 
C.  Orzesz. 

[Czepuszek,  szka,  Im.  szki]  p. 

[Czepuś,  a,  Im.  ej  p.  Czepek: 
C.  oif-żfił.  Pśń. 

[Czepyhy,  yh,  blp.]    p.  Capiga. 
pyha   > 

[Czepyk,  a,  Im.  i]  p.  Czepek. 

[Czepyszek,  szka,  Im.  .szki]  [>. 

XCzer,  u,  blm.  p.  Czyr. 

fCzer,  u,  blm.,    Czyr,    Cer]  rodzaj  polewki,  za- 
cierki. 


Czepek. 

Nie    będzie    i-i 

<    Ukr.     cze- 


Czepek. 


fCzerak,  a,  Im. 
[Czerczy]  p.  I. 


I]  p.  Czyrak. 

Czerniecki :  Czercza  mogiła, 
powieść.  Krasz.   <Zam.  Czerńczy,  p.  Czernico 

Czerdak,  a,  Im.  I  I.  pawilon,  urządzany  na  pła- 
skim dachu  domów  na  Wschodzie:  Na  samym 
wierzchu  lianaku  wznosił  ś.  C,  rodzaj  glorjety. 
Jeż.  2.  pomieszczenie  dla  ogniska  na  bajdaku. 
<p.  Czardak> 

[czerecha,  y,  Im.  y]  bot.  p.  Trześnia:  "Wróble 
spadajij;  w  gtjste  korony  czerechów.  Slow. 
<Z  czerecha,  Ukr.  postaci  wyrazu  Trześnia> 

Czereda,  y,  Im.  y  I.  rząd,  szereg,  sznur;  knpa, 
tłum,  gromada,  ciżba,  zgraja:  Szła  długa  C. 
dzieci.  Czeredi^  zbierano  ś.  na  kulig.  Zni- 
szczyły nas  kozackie  czeredy.  Kniaź.  Tak  so- 
bie przymawiali  śród  gwaru  i  wrzasku  czere- 
dy. Mick.  2.  [C]  trzoda.  Zdr.  Czeredka.  <  Z  cze- 
reda, Ukr.  postaci  wyrazu  Trzoda  > 

Czeredka,  i,  Im.  I  p.  Czereda:  Obstąpiła  go 
C.  dzieciaków. 

Czerek,  u.  Im.  I  bot.  (terenia)  roś.  z  rodziny 
trędoicnikowaiych.     <  ?  > 

XCzerema,  y.  Im.  y  p.  Czeremcha:  Ponad 
sosny  i  czeremy.  Stów.     <p.  Czerenicha> 

Czeremcha,  y,  Im.  y,  Czaromcha,  Czeremcha, 
XCzerema,  |Czeremszyna,  Trzemcha,  Czeremu- 
cha],  Kocierpka,  Korcipka,  Korciupka,  Smrodynia 
bot.  (prunus  {)adus)  drzewo  z  rodziny  migdato- 
toatych,  rodzaju  śliwy:  Wróblów  chmurki  ula- 
tywały na  sady  w  korony  śliw  i  czeremchów. 
Słów.  <  Z  czeremcha,  Ukr,  postaci  wyrazu  Trzem- 
cha > 

Czeremchowy  przym.  od  Czeremcha:  Gaj  C. 

[Czeremere]  nieod.,  w  wyraź.:  O.  w  czubku  = 
podpicie,  jiodchmielenie,  lekkie  upojenie:  Ma  C. 
w  głowie-- podpił  sobie.  <Zap.  Węg.  esere-bere 
=  szacherka> 

Czeremszyna,  y.  Im.  y  I.  [C]  p.  Czeremcha.  2. 
ołooc  czeremchy:  Czeremszynę,  leśne  wiśnie  i  cze- 
reśnie świeże  tylko  jedzą.,  (loł.  3.  lasek  cze- 
remchowy: Za  stodołami  i  oborami  rosła  nie- 
zbyt obszerna  C. 

ICzeremucha,  y.  Im.  y]  |).  Czeremcha. 

jCzeren,  a,  Im.  y]  \k  Cerun. 

Czerep,  u,  Im.  y  I.  a.  |  Cierepa,  Czerepa]  cca.sc- 
ka  głowy:  W  starym  czerej)ie  lęgną  s.  dzi- 
wolągi. Krasz.  2.  a.  [Czerepa]  kawał  rozbitego 
gumka,  skorupa:  Garncarz  w  czerepie  jeść  wa- 
rzy. l*rz.  3.  skorupa  żółwia:  Sokrata  skreślił 
błazen  Arystofan  na  żółwia  nogach,  w  szyldkre- 
tu  czerepie.  Slow.  4.  a.  [Czerepy,  Clerepa] 
szczerby.     5.  f  w'  Im.  auat.  (tabulae  cranii)  /*////// 


a.  blaszki  kości  czaszkowych.  6.  gór.  worek  ?k- 
dy.  7.  min.  ji.  Gieoda.  Zdr.  |Czerepek,  Czerepe- 
czek|.     <Zczere]),  Ikr.  j)ostaci  wyrazu  Trzop> 

ICzerepa,  y.  Im.  y]  ]>.  Czerep. 
.  [Czerepacha,   y,    Im.   y,  Czerpacha]    I.    żółw. 
2.     muszla.     3.  stai-a  kobieta,  babsko:     Czy  to  mi 
wasza  ta  stara  C.  sztabsoficjer?  L.   <Ukr.  cze- 
repacha > 

fCzerepecha,  y,  Im.  y]  kobieta  rozczochrana. 
<Ukr.  czere|)ucha  =  ropucha;   por.  Czerepacha > 

rCzerepeczek,  czka.  Im.  czkij  p.  Czerep. 

ICzerepek,  pka.  Im.  czkiJ  j).  Czerep. 

Czerepiany  gliniany:  C.  dzbanek.  Gosz.  Z  czf- 
rejiianej  .skorupy  wodę  pijać.  Kon.  Śród  naczyń 
czerejtianycli  nie  było  prawie,  natomiast  żelazne, 
miedziane.  .Jeż.     <p.  Czerep> 

[Czerepica,  y,  luj.  ej  dadiówka:  Kościół  czc- 
repicą  pokryłem.  Byk. 

Czerepowy  przym.  od  Czerep;  lek.:  Odgło.'\ 
C  =  odgłos  przy  opiikiioaniu  płuc  tąpy,  bezdźwięcz- 
ny, jakoby  od  pękniętego  garnka  pochodzący,  In. 
o  d  g  ł  o  s  t  r  z  o  j)  o  w  y. 

fCzeres,  u,  Im.  y,  Czerez]  trzos.  <Z  czeres, 
Ukr.  postaci  wyrazu  Trzos  > 

Czeresznla,  I,  Im.  e  bot.  p.  Trześnia.  <Ukr. 
czeresznia  > 

Czereśnia,  i,  Im.  e  I.  bot.  p.  Trześnia.  2. 
kij  czereśniowy :  Chwycił  za  czereśnię,  ale  po- 
woli ś.  uspokoił. 

Czereśniowy  przym.  od  Czereśnia:    Kij  C. 

[Czeret,  u,  Im.  y  a.  Czerot]  myśl.  bagno  wśród 
lasu,  zarosłe  trzciną,  sitowiem  a.  tatarakiem.  <Ukr. 
ezeret> 

t  Czerew,  wia,  Im.  wie  i  [C]  p.  Brzuch:.  Ja 
swym  twego  żelazem  pokosztuję  czerewia.  Zebr. 
<Z  czereyro,  Ukr.  postaci  wyrazu  Trzewo> 

t  Czerewizna,  y,  Im.  y  p.  Podpępcze. 

t  Czerewo,  a,  Im.  a  i  [C]  p.  Brzuch:  Trzewa 
z  roz])ukk'go  płynęły  czerewa.  Klon.  Oparzył 
sobie  brzucho — C.  Pśń. 

[Czerewon,  u,  Im.  yj  pog.  brzuszysko. 

[Czerez,  u,  Im.  yJ  p.  Czeres. 

[Czerga,  i.  Im.  ij  p.  Czerha. 

[Czergolić,  i,  ilj  świergotać.     <Dźwn.> 

[Czerha,  y,  Im.  y,  Czerga]  kolej,  następstwo  ko- 
lejne, porządek:  Czerhy  na  świecie  we  wszym 
przestrzegamy,  czemuż  nie  czerha  staruszku 
zmieramy?  Bratk.     <Ukr.  i  Brs.  czerha  > 

Czerkas,  u.  Im.  y  rodzaj  materji  tcełnianej.  <  Oil 
nazwy  i)leiiiienia,  daw.  Czerkas,  dziś  Czerkies> 

XĆzerkaski  p.  Czerkieski:  Czerkaskie  czu- 
pryny. Brud.     (-zbyt  jwdgolone). 

Czerkles,  a.  Im.  y  I.  Im.  i  kozak  kubański. 
2.  koń  czerkieski:  Koń  C.  Pol.  3.  X  Junak, 
zuch,  śmiałek,  zuwadjaka:  Szlachcic  ten  C.  nie 
do  samej  misy,  zna  ś.  z  żelazem.  Kniaź.  4. 
Xfircyk,  /'rant,  elegancik:  Wysmukłe  czerkiesy, 
raźne  wiereipięty.  L.     <p.  Czerkas> 

xCzerkiesica,  y,  Im.  e  kobieta  swawolna,  pło- 
cha, sirawolnica. 

X  Czerkieski,  XCzerkaski  I.  elegancki,  wytmiska- 
ny :  Dostanę  męża  z  wysmuklemi  wąsikami,  zczer- 
kieską  czuprynką.  L.  Mina  tęga,  czupryna  czer- 
kieska,  chociaż  i)różna  kieska.  Prz.  Rządzik  C.  = 
blachnudowy,  lekki.  2.  Junacki,  zuchowaty,  za- 
icadjacki :  Mina  czerkieska.  3.  ladajaki,  kiep- 
ski, nietęgi:  llobota  czerkieska.  Bankiet  C. 
Biedny  umysł  ludzki  w  swym  postępie  pokazuje 
ś.  C,  chromy.  Śniad.  Skąpy  lub  zbyt  lekki  obiad 
czerkieskim  zwano.  Goł.  XPo  czerkiesku  przys. 
=  niepor zadnie,    nieprzyzwoicie,    kiepsko,  byle  zbyć: 


384 


CZERKIESKO 

Nie  spodziewałem  ś.  stawić  Pani  tak  po  czer- 
kieskii,  ale  djabelsiii  w  drodze  przypadek  mia- 
nem. L.  Patrz,  jak  go  krawiec  wystroił  po  czer- 
kiesku. 

KCzerkiesko  przys.  od  CzerkleskI:  Bardzo  C. 
k8ią,żt»  ordynat  w  tę  drogę  był  wyprawiony: 
dano  mu  karetę  starą  i  konie  wyboje  stare. 

rCzerknąć,  nie,  nął]  p.  Czarknąć. 

[Czerkusza,  y,  Im.  ej  rodzaj  śliwki,  in.  da- 
ni a  s  z  k  aj. 

Czermieniec,  ńoa,  Im.  ńce  bot.  I.  p.  Kleśnioa. 
2.    p.  Potwarek.     <CZEliW,  CZERM> 

Czermien,  a,  Im.  e  I.  [C]  apt.  radix  serpen- 
tariae.  2.  bot.  a)  p.  Czerwień,  b)  p.  Kleśnica. 
c)  p.  Potwarek.      < CZERW,  CZERM> 

Czermiotlo,  a,  Im.  a  bot.  (carmiehaelia)  roś.  z 
rodziny  strąkowych.   <  Przekręcono  z  nazwy  Łć.> 

Czermiówka,  I,  Im.  I  bot.  (liomalonema)  roś. 
X  rodziny  obrazkowatych. 

t  Czernecki,  f  CzernieckI,  t  Czerneczy  bun- 
tomń:zy:  Chłopstwo  radę  Czernecka  na  Masło- 
wym stawie  odprawować  zamyśla.  Roi.  <0d 
Czerń > 

t  Czerneczy  p.  Czernecki :  Kozactwo  zaczęło 
6.  burzyć,  ezernecza  rada  myślała  na  serjo  o 
usunięciu  Chmielnickiego  z  hetmaństwa.  Roi. 

Czerniaczka,  I,  blra.  lek.  (melanosis)  niepra- 
widłowe nagromadzenie  barwika  krwi  w  tkankach 
ustroju.     <CZARN> 

CzernIaczkowy  lek.  ('melanotieus)  przym.  od 
Czerniaczka. 

Czerniak,  a,  Im.  I  I.  bot.  (melothria)  roś.  2. 
lek.  (melanoma)  nowotwór,  przepełniony  czarnym 
barwikiem,  in.  rak  czarny.  3.  wet.  nowotwór 
w  postaci  guza  barwy  ciemno-brunatnej ,  zjawiojąaj 
i.  na  skÓ7-ze  zioierząt  jasnej  maści,  in.  rak 
czarny.     <CZARN> 

CzernIawa,  y.  Im.  y  p.  Czarniawa:  Środek 
przestrzeni  pozostawał  wolnym  i  stanowił  właś- 
ciwa targowicę,  okrywającą,  ś.  we  dnie  czer- 
niawą  ludu.  Jeż.  Potem  C.  (wilków)  tak  ś.  już 
rozjadła,  że  wpadła  na  dziedziniec.  Pol. 

Czerniawo  przys.  »d  Czerniawy. 

Czerniawy  p.  Czarniawy:  Wał  sosen  masztó- 
wek,  całych,  zda  ś.,  czerniawo-aksamitnyeh. 
Zap.  Weszło  dwuch  ludzi,  czerniawych,  krę- 
pych. Sienk. 

Czernica,  y,  Ira.  e  1.  [C]  a)  borówka;  b)  czar- 
na jagoda;  c)  jeżyna.  2.  bot.  p.  Borówka.  3. 
lek.  (raelanaemia)  stan  chorobowy  krwi  przy  ob/i- 
tym  nagromadzeniu  w  niej  czarnego  barwika.  4. 
zool.  (luligula  cristata)  ptak  płetwonogi  z  rodziny 
kaczek.     <CZARN> 

[Czernica,  y,  Im.  e]  mińszka  obrząśku  grec- 
kiego.    <Ukr.  czernycia> 

KCzernIclel,  a,  Im.  e  ten,  co  czerni,  potwarca, 
oszczerca.     <  CZ  ARN  > 

XCzernlcielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Czerniclel. 
Czernicowy  przym.  od  Czernica. 
Czerniczak,    u,    Im.    I    kuch.    rodzaj  miodu    do 
picia. 

[Czerniczek,  czka.  Im.  ozkij  zool.  p.  Mucho- 
lówka. 

CzemFu,  1,  II  I.  czarnym  czynić,  przyciemniać: 
C.  włosy,  brwi,  wąsy.  Słońce  czerni  p\e6  =  opala. 
Tam  słońce  twarz  ocierania,  tu  czernią  zgryzoty. 
Słów.  2.  puszczać  czarną  farbę,  brudzić,  walać,  smo- 
lić: Ta  suknia  czerni.  3.  mówić  źle  o  kim,  szarpać 
czyją  sławę,  oczerniać,  obmawiać,  spotwarzać,  ostawiać. 
C  ś.,  Czernieć,  [Czerznić  ś.]   I.  wyglądać  czarno. 


CZERNIK 

ukazywać  ś.  w  kolorze  czarnym,  wydawać  i.  czarnym : 
Coś  ś.  czerni  z  daleka.  Oss.  Z  lasów  czernią  ś. 
czajiki.  Mick.  Na  płaszczu  czerni  ś.  krzyż. 
Mick.  Przen. :  W  twarzy  zgryzota  widoma  czerni 
ś.  Słów.  Przed  nią  dusza  dziecięcia,  jako  karta 
biała,  czerniła  ś.  na  wieki  miłością  daremną. 
Słów.  Czerni  ś.,  nieos.  =  czarno,  mroczy  ś. : 
Taki  tam  tłum  ludzi,  że  ś.  aż  czerni.  Oss.  2. 
a.  Czarnieć  stawać  ś.  czarnym,  ciemnieć:  Czerni 
6.  niebios  sklepienie.  Mick.     <CZARN> 

Czernidlak,  a,  Im.  i  bot.  (coprinus)  grzyb  z  ro- 
dziny bedłkowatych.  Gatunki :  a)  C.  pospolity 
a.  Czernidło  (c.  atramentarius);  b)  C.  roz- 
ciekliwy   a.   Gnojnik  (c.  limetarius). 

Czernidlo,  a,  Ira.  a,  t  Czyrnidło,  f  Czyrznidlo 
t.  farba  czarna:  C.  do  brwi.  C.  drukarskie,  malar- 
skie. XC.  szewckie^s^uwaLs-.  2.  f  [C],  zł.  i  żart. 
atrament:  Pisałem  wszystkie  słowa  jego  czer- 
nidłem.  Bud.  Mniejsza  o  beczkę  czernidła  i  o  wa- 
gon papieru.  Jun.  3.  pióro:  C.  redaktorskie  Grzy- 
mały z  dziwnym  zuchwalstwem  gospodarowało 
po  języku  Paska.  Kraus.  4.  f  kolor  czarny, 
czarność:    Któż    wyrayje    C.   z  Murzyna?     Birk. 

5.  t  C.  we  krwi -torzekoma  krew  czarna.     Petr. 

6.  Xpotwarz,  oszczerstwo:  Rzucał  przed  bratem 
czernidła  na  synowca,  iż  Niemcom  sprzyja.  Nar. 

7.  bot.  p.  Czernidlak. 
[Czernie,  a,  Im.  a]  p.  Cierń. 

Czerniec,  ńca,  Im.  ńcy  1.  f  człowiek  czarny  a. 
czarno  ubrany:  C,  co  z  piekła  powrócił,  liej. 
Czerńcowic,  którzy  czarnego  odzienia  używają. 
Bud.  2.   [C]  rodzaj  choroby  bydlęcej.  3.  a.  CzamO- 

korzeń,  Czarny  korzeń,  [Chrostek,  Chrustek]  bot. 
(actaea)  roś.  z  rodziny  jaskrowatych.  Gatunki: 
C.  kłosowy  a.  gronko  wy  (a.  spicata);  C. 
p  1  u  s  k  i  e  w  n  i  k  a.  p  1  u  s  k  w  i  c  a  (a.  cimicifuga 
s.  cimicifuga  foetida).     <CZARN> 

t  Czerniec,  ńca.  Im.  ńcy  I.  i  [C]  zakonnik  w 
kościele  wschodnim :  Książę  Wojsałk  był  ezerńcem 
a.  mnichem  ruskim.  Błaż.  2.  f  wog.  zakonnik, 
mnich;  kapłan:  Kazimierz  C.  i  syn  jego  śmiały. 
Petr.  Nie  tak  Cybele  gzi  szalone  serca,  ni  wróg 
Pitejski  swego  jjuszy  czerca  (zam.  czerńca).  Nar. 
W  czerńce  dać  =  oddać  do  klasztoru,  zrobić  zakon- 
nikiem a.  zakonnicą:  Żonę  swą  dawszy  w  czerńce, 
z  inszą  ś.  żenił.  Biel.  M.     <Ukr.  czernfeć> 

1.  t CzernieckI,  f  Czerńczy,  [Czerńczy,  CzerczyJ 
przym.  od  Czerniec:  Zrzucił  z  siebie  kapicę 
czernieeką.  Stryjk.     <  Od  Ukr.  czernfeć  =  mnich  > 

2.  f  CzernieckI  p.  Czernecki :  Któryby  z  ko- 
zaków był  nieposłusznym  abo  autorem  czerniec- 
kiej  rady,  na  gardle  będzie  karan.  Vol.  <0d 
Czerń > 

t  Czerniectwo,  a,  Im.  a  stan  zakonny:  Wy, 
zakonnicy,  apostatowie  jesteście  od  profesji  i  re- 
guły i  przysięgi  i  czernieetwa  swego.  Smotr. 
<Ukr.  czernfeć> 

Czernieć,  eje,  al  p.  Czernić :  a)  Obraz  ten  co- 
raz bardziej  czernieje,  b)  W  środku  czerniał 
ogromny  bór.  Mick.  Skrzydła  (motyla)  czernieją, 
jak  zmarłych  całuny.  Słów.     <CZARN> 

XCzernlej8zy  p.  Czarny. 

Czerniellca,  ly,  Im.  e  bot.  (melanorrhoea)  roś. 
z  rodziny  nanerczowatych. 

Czernienie,  a,  blra.  I.  czynność  cz.  Czernić. 
2.     czynność  cz.  Czernieć.     <CZARN> 

Czernienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Czer- 
nić ś. 

Czernik,  a,  Im.  i  I.  Xhist.  barwik  ciemny  lo  na- 
czyniówce oka  i  niektórych  tworach  chorobnych. 
2.  zool. :  C.  lekarski  (sepia  officinalis)  gatunek 
mątwy. 


385 


25 


CZERNIKOWT: 

.Czernikowy  przym.  od  Czernik;  apt. :  Kości 
c^brnikowe  p.  Kość. 

Czernilcowaty  bot.:  Czernilcowate  rośliny  (me- 
Jaiithaceae)  p.  Z  Im  owito  waty. 

Czernileo,  Ica,  Im.  Ice  bot.  (melanthium)  roś.  z 
rodziny  lUJoicatych.  Gatuneii:  C.  kochinchiński 
(ui    cocluucliinense). 

Czernina,  y,  blm.  I.  a.  Czarnina  polewka  z 
n^sołii,  krwi  i  octu:  Dostał  odprawę:  czerninę  na 
j)otravvę.  Prz.  (=odkosza).  2.  podróbki  z  gęsi 
7,  czarnym  sosem.  3.  Kprosię  czarną  polewką 
podlane.  4.  [C]  ciemność,  loieczór.  Zdi".  Czer- 
ninka.     <CZARN> 

Czerninka,  i,  blm.  p.  Czernina. 

XCzerniowy  p.  Cierniowy.  L. 

Czernipioń,  a,  Im.  e  bot.  (alonzoa)  roś.  z  rodzi- 
ny trędoicnikowatych.      <CZARN4-PŁ0N> 

XCzernisty  p.  Ciernisty.  L. 

Czerniuciia,  y,  Ira.  y  pchła:  Mała  O.  wielką. 
kłodę  rucha.  Prz. 

Czernluchno  przys.  od  Czerniuchny. 

Czerniuchny  p.  Ćzarniuchny. 

XCzernluczki  p.  Czarniucliny. 

XCzerniuozko  przys.  od  Czernluczki. 

Czerniusi  p.  Czarnluciiny. 

Czerniuslenieczki  p.  Ćzarniuchny. 

Czerniusienieczko   przys.  od  Czerniusienieczki. 

Czerniusieńki  p.  Ćzarniuchny. 

Czerniusieńko  przys.  od  Czerniusieńki. 

Czerniusio  przys.  od  Czerniusi. 

Czerniuśki  p.  Ćzarniuchny. 

Czerniuśko  przys.  od  Czerniuśki. 

Czerniutenieczki  p.  Ćzarniuchny. 

Czerniutenieczko  przys.  od  Czerniutenieczki. 

Czerniuteńki  p.  Ćzarniuchny. 

Czerniuteńko  przys.  od  Czerniuteńki. 

Czerniutki  p.  Ćzarniuchny. 

Czerniutko  przys.  od  Czerniutki. 

t  Czernoresza,  y,  Im.  e  p.  Czarnoresza. 

Czernucha,  y,  Im.  y  p.  Czarnuszka. 

[Czerny]  p.  Szczerny. 

Czerń,  i,  blm.,  f  Czyrń  I.  kolor  czarny,  uhrn- 
nie  czarne:  Chodzić  w  czerni.  Dobrzeby,  żeby 
ta  O.,  żałobna  maść,  znak  płaczu,  zginęła.  Górii. 
(Słońce)  w  czerni  chmur  ś.  chowa.  Mick.  2. 
mnóstwo,  chmara,  ćma,  gromada:  Rój  pszczół  a 
C.  szarańczy.  Oss.  Jestem  opadłych  liści  czer- 
nią, znieważoną.  Kon.  3.  chlopstioo,  pospólstioo, 
gmin,  motłoch :  C.,  która  chwytała  za  broń,  wy- 
rzekała ś.  wiosek  rodzinnych,  żon  i  dzieci.  Sienk. 
Czy  z  nami  trzymacie,  czy  z  tą  czernią  i  chłop- 
stwem? Krasz.  4.  xbunt,  rozruch :  C.  była  za  pa- 
nowania Jana  Kazimierza  pod  hersztem  Chmiel- 
nickim. Oss.  5.  f  ludzie  czarni:  C,  naród  u 
Herodota  czarnych  ludzi.  Sar.  6.  robaki  w  gni- 
jącym mięsie.  7.  f  trzmiel  a.  truteń.  Troc."  8. 
ehera.-a)  drobny  proszek  niektórych  metalów:  C. 
paladowa,  platynowa,  b)  czarny  barwnik:  C.  ani- 
linowa.    <CZARN> 

t  Czerńczy,  [Czerńczy]  p.  Czerniecki. 

t  Czerńszy  p.  Czarny :  Rzecz  ta  musi  być 
czerńsza.  Górn. 

Czeromcha,  y.  Im.  y  bot.  p.  Czeremcha. 

fCzerot,  u,  Im.  y]  I.  p.  Trzcina.  2.  p.  Cze- 
ret.     <p.  Oczeret> 

[Czerotowy]  przym.  od  Czerot:  Cygarnica  cze- 
■rotoM':i.     Błota  czerotowe  (-zarosłe  czerotem). 

[Czerować,  uje,  owal]  p.  Cerować. 

ICzerowanie,  a,   blm.)  czynność  cz.  Czerować. 

Czerówką,  I,  Im.  I  bot.  p.  Kanlanka. 


CZERSTWIUTKl 

■  Czerp,  u,  Im.  y  I.  p.  Czerpak.  2.  .siatka  mała 
okrąt/hi  na  kiju,  używana  do  wydobywania  7-yb  ze 
.^krżi/ni.      <  CZERP  > 

[Czerpach,  a.  Im.  y]  p.  Czerpak. 

[Czerpacha,  y,  Im.  y]  I.  p.  Czerepacha.  2.  ro- 
pucha: Bufo,  żaba  krostawa,  Ruśniacy  jednym 
słowem  zowią  C.  Urs.     <Ros.  ćerepacha> 

Czerpaoz,  a,  Ira.  e,  t  Czyrpacz  I.  ten,  co 
czerpie  wodę.  2.  Xbadacz,  szperacz.  3.  p.  Czer- 
pak. 4.  XCzerpsiez  =  usługujący  przy  składaniu 
ofiary.  Bóbr.     <  CZERP  > 

Czerpaczek,  czka,  Im.  ozki  p.  Czerpak. 

Czerpaczka,  i.  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Czerpacz. 
2.    p.  Czerpak. 

Czerpać,  le  a.  a,  al  I.  p.  Czerpnąć:  C.  wodę. 
Piękna  Litwinka,  co  jej  czerpa  wody...  Mick. 
Papier  czerpany  =  przez  czerpanie  wykonany.  2. 
przen.  zdobywać,  brać,  korzystać,  używać:  Z  cnót 
jego  wierni  czerpali  przykłady.  Dowody  swoje 
autor  czerpał  ze  źródeł  archiwalnych.  Stary 
o  wielu  rzeczach  dowiadywał  ś.  od  księdza,  a  te- 
raz ksiądz  znowu  czerpał  z  niego.  Krasz.  Umysły 
wyższe  w  napotykanych  trudnościach  czerpią 
siłę  i  podnietę.  3.  Xbadać,  wyrozumiewać :  Czer- 
pał z  niego,  co  tajemnie  myślał.  Oss.    <  CZERP  > 

Czerpadelko,  a.  Im.  a  p.  Czerpadło. 

Czerpadlo,  a,  Im.  a  p.  Czerpak.  Zdr.  Czer- 
padelko. 

Czerpak,  a,  Im.  i  I.  a.  Czerp,  Czerpacz,  f  Czyr- 
pacz, Czerpaczka,  Czerpadlo,  xCzerpnica,  xCzer- 
paszka,  [Czyrpak,  Czerpach]  naczynie  do  czerpania, 
nabierka;  bud.  przyrząd  używany  zamiast  kielniprzy 
zaprawie  rozrzedzonej :  C.  mechaniczny  =  02e7-p«;7jrt. 
2.  naczynie  do  zbierania  pszczół.  3.  [C]  =  a)  kabel 
do  żętycy ;  \))  miejsce,  skąd  wybierają  węgiel.  4.  Xa. 
XRząp  gór.  zagłębienie,  wykopane  w  podszybiu, 
niżej  poziomu  chodnika  do  niego  dochodzącego,  gdzie 
woda  ś.  zbiera  i  skąd  jest  wypompotuywatia.  5. 
ryb.  p.  Podrywka.  Zdr.  Czerpaczek,  [CzerpeczekJ. 

Czerpanie,  a,  blm.,  czynuość  cz.  Czerpać. 

Czerparka,  i.  Im.  i  czerpak  mechaniczny. 

XCzerpaszka,  i,  Im.  i  j).  Czerpak. 

Czerpatka,  I,  Im.  i,  Dziesiętka  bot.  (hydro- 
pliyllura)  roś.  z  rodziny  czerpalkowałych.     <?> 

Czerpatkowaty  bot.:  Czerpatkowate  a.  Dzie- 
siętkowate  rośliny  (hydrophyllaceae)  rodzina 
przyrodzona  roślin  kwiatowych  dwuliściennych. 

[Ćzerpeczek,  czka.  Im.  czki]  11.  Czerpak. 

XCzerpnąć,  nie,  nąl,  nied.  Czerpać,  (Czyrpać, 
CIrzpać],  t  Czyrpać,  fCzyrzpać  zaczerpnąć,  nabrać. 

XCzerpnica,  y.  Im.  e  p.  Czerpak. 

XCzerpnięcie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Czerpnąć. 

[Czersak,  a.  Im.  i,  Bodiak,  Szczotki]  roś.  drapacz, 
szczeć  leŚ7ia  {dipsi\Q.us  sihestrisj.   <Ukr.  czersak > 

f  Czersfwić,  i,  ii  czerstwym  czynić,  rzeźwić, 
orzeźwiać,  u^zmacniać,  krzepić:  Boże,  ty  mdłe 
zmysły  czerstwisz.  Odym.     <CZERSTW> 

•f  Cżerstwłe  p.  Czerstwo :  Sarmatowie  wszyscy 
biją  C.  Paszk.  (  =  mocno). 

Czerstwieć,  eje,  al  I.  okrzepnąć,  wzmacniać  ś 
2.  schnąć,  twardnieć,  starzeć  ś.:  Chleb  czerstwieje 
Przen.:     Serce  czerstwieje. 

Czerstwienie,  a,  blm.  i.  f  czynność  cz.  Czer- 
stwić.    2.    czynność  cz.  Czerstwieć. 

Czerstwina,  y.  Im.  y  bot.  (cassine)  roś.  z  ro- 
dziny rośli(llauH>wałych. 

CŻerstwiuchno  przys.  od  Czerstwiuchny. 

Czerstwiuchny  p.  Czerstwiutki. 

Czerstwiuteńki  p.  Czerstwiutki. 

Czerstwiuteńko  przys.  od  Czerstwiuteńki. 

Czerstwiutki.  Czerstwiuteńki,  Czerstwiuchny 
bardzo  czerstwy :     C.  staruszek. 


880 


cv.i:rstwo 

Czerstwo,  f  Czerstwie  przys.  od  Czerstwy:  C. 

wypląila(^. 

Czerstwość,  I,  blra.  rz.  od  Czerstwy:  0.  chleba, 
zdrowia. 

Czerstwy,  [Cerkwy],  t  Czyrstwy  I.  krzepki, 
mocny,  silny,  zdrowy,  kwitnący,  jary:  Czerstwe 
ciało.  Czerstwa  starość.  Był  Kazimierz  I  silny 
i  na  zdrowiu  C.  Nar.  2.  suchy,  wysuszony,  zeschły, 
nieświeiy,  stary,  twardy,  falowy:  C.  chleb.  Czer- 
stwe serce.  3.  [Czerstwa  -w od».]  =  świeża  woda. 
<CZERSTW> 

Czerl,  a,  Im.  cl]  p.  Czart. 
Czerun,  a,  Im.  y]  j).  Cerun. 
Czerupa,  y,  Im.  y,  SzczerupaJ  skorupa. 
Czerupiany,  Szczerupianyj  gliniany:  Czerupia- 
na  a.  szczo^iipiana  dzióżka. 

Czerw,  wla,  Im.  wie,  i  Czyrw  I.  plama  czarna 
tia  zębach  końskich,  sbiiąra.  do  określania  wieku 
konia.  2.  bart.  =  a)  płód  pszczeli,  b)  f  truteń.  3. 
w  Im.  lek.  (entozoa)  robaki  wnętrzne,  wnętrzaki. 
♦.  a.  t  Czyrzw,  f  Czyrwleniec  xi>o\.si)=  gąsienica 
owadzia  bez  wyraźnej  głowy  i  bez  nóg:  C.  drzew- 
ny, żytny.  C.  koński.  Syr.  f  C.  drzewiany, 
mięsny,  woskowy.  Lisice,  co  są  godfem  panień- 
stwa, bo  C.  ich  nie  zjada.  Mick.  C.  n'e  toczył 
drzewa.  Sienk.  b)  f  P-  Czerwiec:  Ziarnka 
czerwcowe  są  nasienia,  które  na  swym  miejscu 
zostawia  robaczek  C.  Drzęd.  Zdr.  f  Czerwik. 
<  CZERW  > 

Czerwcowaty  I.  bot.:  Rośliny  czerwcowate 
(scleranthaceae)  rodzina  przyrodzona  roślin  kwia- 
towi/rh  dtciiliściennych.  2.  zool.  podobny  do  czerwca. 

Czerwcowy  I.  przym.  od  Czerwiec:  a)  Noe 
czerwcowa,  b)  Ziarnka  czerwcowe  są  nasienia, 
które  na  swym  miejscu  zostawia  robaczek  czerw. 
Urzęd.  C.  jedwab.  Bud.  ( -  karmazynowy,  szkar- 
łatny). Ulepek  C,  apt.  (syrupus  kerraesinus).  2. 
bot.:  Rośliny  czerwcowe  (sclerantNae)  plemię 
rodziny  goździkowatych. 

Czerwoówka,  i.  Im.  I  wycieczka  za  miasto  w 
czerwcu:  Oświadczył  gotowość  wyprawienia 
ekstraordynaryjnej  czerwcówki.  Od. 

Czerwczyk,  a,  Im.  I  pędrak  chrabąszcza  rizo- 
troqns  soUticialis. 

fCzerwiaczek,  czka,  Im.  czki]  robaczek. 

[Czerwiasty]  robaczywy. 

t  Czerwić,  I,  ii  zapładniać:  Gdy  ś.  uczyni  rój 
tak  potężny,  jakiego  w  ul  trzeba,  dopiero  na 
nowy  młody  rój  C.  pocznie.  Kąc.  f  C.  ś.  I. 
płodzić  ś.,  rozmnaiać  ś.  Czerwi  ś.,  nieos.  =  nas/c- 
puje  rozmnażanie,  płodzenie:  Gdzie  ciepło  i  mokro 
w  swej  stanęły  mierze,  czerwi  s.  i  rzecz  każda 
rój  swój  z  obu  bierze.  Zebr.  2.  a.  f  Czerwiec 
stawać  ś.  robaczywym:     Owoc  czerwi  &. 

[Czerwie,  i,  blp.]  owoce  robaczywe. 

Czerwiec,  woa,  Ira.wce,  fCzyrwiec  I.  a.  f  Czer- 
wień, t  Czyrwleń,  [Czerwień,  Wielgi  maj]  szósty  mie- 
siąc roku.  2.  f farba  z  owadu  czerwca:  Wełna 
czerwcem  ukraszona.  Bud.  3.  f  szkarłat,  pur- 
pura: C.  abo  szkarłat.  Urzęd.  4.  fi  [C.J  ro- 
dzdj  jedwabiu:  Gruby  pierwszy  jedwab  zowią 
bękartem,  a  drugi  jest  wyborny,  który  zowią 
czerwcem.  Urzęd.  5.  bot.  =  a)  (scleranthus)  roś. 
z  rodziny  czerwcowatych.  Gatunki:  C.  roczny 
(s.  annuus);  C.  trwały  a.  Grzraotek  (s.  pe- 
rennis).  b)  C.  amerykański  p.  Nopal.  6.  a. 
t  Czerw  zool.  (porphyrophora  polonica)  owad 
■pólpokrywy,  którego  samica  bezskrzydhi  zawiera 
czerirony  bancnik,  do  dnia  dzisiejszego  używa- 
ny do  farbowania  w  drobnym  domowym  przemyśle 
<CZKRW> 

t  Czerwiec,  eje,  al  p.  Czerwić. 


CZERWIEŃCZYK 

[Czerwieniąc  się,  a  ś.,  al  ś.]  p.  Czerwienić. 
xCzerwieniak,  u.  Im.  I  wino  czerwone. 
t  Czerwienialość,  i,  blra.  zaczerwienienie,  czerwo- 
naioość:     G.  ciała  jak  szarłat.  Syr. 

[Czerwienlaty]  p.  Czerwonawy. 

Czerwienica,  y.  Im.  e  I.  bot.  p.  Borówka.  2. 
lek.  ]).  Rumień. 

Czerwienić,  I,  II,  f  CzyrwlenIĆ  czerwonym  czy- 
nić, rumienić:  Wschód  słońca  czerwieni  ziemię. 
Leki  czerwieniące,  lek.  (remedia  rubefacientia) 
=środki  lekko  drażniące  skórę,  rumieniące.  C.  Ś. 
a.  Czerwienieć,  [Czerzwlenić  ś..  Czerwieniąc  ś., 
Czerzwlenieć]  1.  czerwonym  i.  stawać,  ponsowieć, 
rumienić  ś.:  Psu  aż  8.  oczy  czerwienią  do  tego 
przysmaku.  Bał.  Czerwieni  ś.  ze  wstydu.  2. 
wyglądać  czertoono:  Tam  i.  czerwieniły  wrzo- 
siste  pagórki.  Mick.  Palce  drobne,  zwrócone 
na  światło,  czerwieniły  ś.  nawskróś.  Mick. 
<  CZERW  > 

X  Czerwlenidlo,  a,  Im.  a  harwiczka,  rui. 

f  Czerwienie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Czerwić. 
2.  czynność  cz.  Czerwiec. 

Czerwieniec,  ńoa.  Im.  ńoe  I.  a.  f  Czerwonek, 
t  Czerwonik,  f  Czerwończyk,  [Czerwoniec]  czer- 
wony złoty,  dukat,  [czątyy.  Mógłby  dać  z  parę 
czerwieńców.  Chodź.  Sprzedaj,  chłopie,  rolę,  bę- 
dziesz miał  czerwieńce.  Kon.  (= pieniądze).  2. 
człowiek  czerwony:  Snuły  B.  w  dymach  te  straszne 
czerwieńce,  rozkrzyżowaniem  rąk  swoich  krzy- 
czące. Kon.  Przen.  zapaleniec ;  należący  do  stron- 
nictwa czerwonych.  3.  bot.  =  a)  p.  IMiodunka.  b) 
(anchusa  tinctoria)  roś.  z  rodzaju  miodunki,  c)  j). 
Tysiącznik.    d)  p.  Urzet.    Zdr.  f  Czerwieńczyk. 

Czerwienieć,  eje,  al  p.  Czerwienić:  a)  .Tuż 
trawy  pożółkniały,  liście  czerwienieją.  Miek.  b) 
Chmurka  jej  przezroczysta  za  sukienkę  służy, 
czerwieniejąc   u   piersi   obwiązkami  róży.    Mick. 

Czerwienienie,  a,  blra.  1.  czynność  cz.  Czer- 
wienić.   2.    czynność  cz.  Czerwienieć. 

Czerwienienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Czerwienić  ś. 

t  Czerwienie  8lę,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Czerwić  ś. 

[Czerwleniśole]  czerwono:  Kobiety  nie  tak  C. 
wyglądają  (—nie  są  tak  czerwono  ubrane). 

Czerwieniuchno  przys.  od  Czerwleniuchny. 

Czerwieniuchny  p.  Czerwoniucliny. 

Czerwieniusieńki  p.  Czerwoniuchny. 

Czerwieniusieńko    przys.    od   Czerwieniusieńki. 

CzerwleniuśkI  p.  Czerwoniuchny. 

Czerwieniuśko  przys.  od  CzerwleniuśkI. 

Czerwieniuteńki  p.  Czerwoniuchny. 

Czerwieniuteńko  przys.  od  Czerwieniuteńki. 

Czerwieniutki  p.  Czerwoniuchny. 

Czerwieniutko  przys.  od  Czerwieniutki. 

Czerwienka,  I,  Im.  I  zool.  p.  Rudzik. 

Czerwienny  I.  przym.  od  Czerwień:  Czer- 
wienna opończa.  Ml.  (^purpurowa,  szkarłatna) 
As  C.  (=  kierowy).  2.  [C]  p.  Czerwony.  3.  lek.- 
XC.  król  p.  iWiesiączka. 

Czerwień,  I,  blm.  I.  czerwona  hanoa,  szkarłat, 
purpura;  ubranie  czerwone:  Środkowy,  ubrany  w 
C,  siedział  na  białym  koniu.  Sienk.  2.  rodzaj 
koloru  w  kartach,  in.  kier.  3.  [C],  a.  a,  Im.  e 
oficer  z  czerwonym  kołnierzem.  4.  f  i  [C],  2  pp. 
a  p.  Czerwiec.  5.  apt.:  C.  ołowna  =  mm/a.  6. 
bot.  {Qsi[\&)  roś.  z  rodziny  obrazkowatych.  Gatunek: 
C.  błotna  a.  Czermień,  Grzybień,  Grze- 
bień (c.  palustris).  7.  chem.  barwnik  czerwony: 
C.  turecka.     <  CZERW  > 

t  Czerwieńczyk,  a,  Im.  I  p.  Czerwieniec :  U  nas 
w  kieszeni  niemasz  i  jednego  ezerwieńczyka.  Boh. 


387 


CZERWIETLICA 

Czerwietlloa,  y,  Im.  e  bot.  (aeluropuB)  roi.  z 
rodziny  traio.     <?> 

Czerwik,  a,  Im.  I  I.  f  p.  Czerw.  2.  bot.  p. 
Krasnosok. 

Czerwikowaty  "bot.:  Czerwikowate  rośliny  p. 
Krasnosokowaty. 

Czerwimór,  ora,  Im.  ory  bot.  (andira)  roi.  z 
rodzinij  inotijlkowali/ch.     <CZKRW-t-Mór> 

Czerwloda,  y,  Im.  y,  Czerwiłruj  bot.  (spigelia) 
roś.  z  rodziny  polatowatych.      <?> 

Czerwiogubny,  XCzerwiotrutny  lek.  niszczący 
czerwie  a.  robaki  w  ustroju  żyjące,  p  r  z  e  c  i  w- 
czerwiowy:  Leki  a.  środki  czerwiogubne, 
cierwiotrutne,  przeciwczerwiowe  (remedia  aut- 
heJmintica  s.  verraifuga).     <CZERW+GUB> 

Czerwionka.  i,  Im.  i  I.  p.  Wzdręga.  2.  {O. 
a.  Czerzwionka]  krowa  czerwona. 

[Czerwionutki]  p.  Czerwoniuchny, 

[CzerwionyJ  p.  Czerwony. 

X  Czerwiotrutny  p.  Czerwiogubny:  Środłl 
czerwiotrutno.     <  CZKRW-j-TRU  > 

Czerwlowy,  Czerwny  przym.  od  Czerw. 

Czerwirzepa,  y,  Im.  y  bot.  (dorstenia)  roi.  z 
rodziny  morwowatych.  Gatunek:  O.  robaczna 
(d.  contrajerya).     <CZERW-f-Rzepa> 

[Czerwiska,  Isk,  blp.]  owoc  robaczywy. 

Czerwlstka,  I,  Im.  I  zool.  (porphyrophora)  otoad 
półpokrywy  z  rodziny  czerwców,  dostarczający 
barwnika  szkarlatowego. 

Czerwitruj,     a,     Im.   e     bot.    p.    Czerwloda. 

<CZERW4-TRU> 
Czerwiwość,  i,  blm.    I.    f  rz.  od  Czerwiwy.   2. 

Xlek.  (helminthiasis)  choroba  robacza,  robaki. 

t  Czerwiwy,  fCzerwliwy,  f  Czyrwłwy,  tCzyrz- 
wy  stoczony  przez  robaki.,  robaczywy:  Jabłko 
czerwiwe.  Pot.  Przen. :  Korzeń  C.  wiary  naszej. 
Orzech,  (-wadliwy). 

t  Czerwllwość,  I,  blm.  rz.  od  Czerwiiwy. 

t  Czerwllwy  p.  Czerwiwy:  Jabłko  ezerwliwe 
butwieje.  Birk. 

Czerwny  p.  Czerwlowy. 

[Czerwo  I]  wołanie  na  looły  czerwone. 

Czerwonak,  a,  im.  I,  f  Czerwonóg,  Flamingo 
zool.  (phoenicopterus)  p/aA;  na  nogach  wysokich, 
podkasałych,  na  brzegach  dzioba  uzbrojony  po- 
przecznemi  blaszkami. 

t  Czerwonasy  p.  Czerwonawy.  Haur. 

Czerwonawość,  1,  blm.  rz.  od  Czerwonawy. 

Czerwonawy,  [Czerwieniały,  Czerwoniawy] , 
•j-  Czerwonasy  cokolwiek  czerwony,  zaczerwieniony 
zaróżowiony:  Czerwonawe  niebo.  Czerwonawo- 
Vi&\y=  przypominający  barwę  dzikiej  róży.  Czer- 
wonawo-brunatne  kawałeczki  kory  sosnowej. 
Czerwonawo-czarny  =  barwy  czarnej,  pomieszanej 
z  wiiniowo-czcrwoną  i  małą  ilością  szarej.  Burszty- 
nowy odbłysk  zmienia  ś.  w  czerwonawo-złoty 
Sienk.     <  CZERW  >  "'; 

Czerwonek,  nka,  Im.  nki    I.    f  p.  Czerwieniec 

2.     a.   Lądzleń   zool.   Ctrombidiura)  pająk  z  rzędu 
roztoczy. 

LCzerwonlawy]  p.  Czerwonawy:  O.  porfir.  Kluk. 
Po  runie  borówek  zostaje  czerwoniawa  urodzaj- 
na ziemia.  Pol. 

[Czerwoniec,  ńca,  Im.  ńce]    I.   p.  Czerwieniec 

2.     bot.  (eeratodon  jiurj)ureus)  mech  liściasty  z  ro- 
dżiny  płoniwowatych. 

i  Czerwonik,  a,  Im.  ?  p.  Czerwieniec. 
rCzerwonisty]  j..  Czerwony. 
Czerwonluciino  przys.  od  Czerwoniuchny, 


CZERWONOSKÓRZEC 

Czerwoniuchny,  Czerwieniuchny,   Czerwoniuśki, 
Czerwieniuśki,  CzerwoniusIeńkI,  CzerwienIusieńkI, 
CzerwoniutkI,     Czerwleniutki,     CzerwoniuteńkI , 
Czerwieniuteńki,  xCzerwonluczkl,   [^Czerwionutki, 
Czerwosiuńki,  Czerwusieńki,  Czerwonieńki]  bardzo 
czerwony,  zupełnie  czerwony. 
XCzerwonluczkl  p.  Czerwoniuchny. 
xCzerwoniuczko  przys.  od  Czerwoniuozkl. 
CzerwoniusIeńkI  p.  Czerwoniuchny. 
Czerwoniusieńko  przys.  od  CzerwoniusIeńkI. 
Czerwoniuśki  p.  Czerwoniuchny. 
Czerwoniuśko  przys.  od  Czerwoniuśki. 
Czerwoniuteńki  p.  Czerwoniuchny. 
Czerwoniuteńko  przys.  od  Czerwoniutertkl. 
CzerwoniutkI  p.  Czerwoniuchny. 
Czerwoniutko  przys.  od  CzerwoniutkI. 
Czerwonka,  I,  Ira.  II.   X  (w  kartach)  czerwień, 
kier.    2.  a.  Lubryka  odmiana  gliny  zabanciona  na 
czerwono,  kredka  ciesielska  czerwona.  3.  [Czerwonki] 
rodzaj  grzybów.  4.  bot, :  C.  paląca  p.  Syroieszka. 
5.  t  a.    t  Czyrwonka,    [Chera,   Oglert]   lek.    bie- 
guniea     krwawa,     dyzenterja.     6.      [C]     ryb.     p. 
Wzdręga.    7.    wet.  a.  [Chera,  Ogień]  (erysipelas 
suis  septieum)  choroba  świń  zaraźliwa,  polegająca 
na  wycieńczających  wypróżnieniach  krwawych,  czer- 
wonym  zabarwieniu  skóry   i  t.  p.,    in.    zaraza 
świń,   róża  gnilna.     < CZERW > 
Czerwono  przys.  od  Czerwony. 
Czerwonobarwny,     Czerwonobarwy    czerwonej 
barwy,  czerwony.     <CZERW-j-Bitrwa> 
Czerwonobarwy  p.  Czerwonobarwny. 
Czerwonobrewy    mający    czerwone    brwi:     Kro- 
czył przez  miasto,   poprzedzany  przez  czerwono- 
brewego  psa.  Jeż.     <CZERW-fBRW> 

Czerwonobrody  mający  czerwoną  (  =  rudą  a. 
pomalowaną  na  czer-wono)  brodę:  Puakhas,  ciąg- 
nione przez  czerwonobrodyeh  Hindusów.  Sienk. 
<CZERW+BROD> 

XCzerwonogardl,  a,  Im.  y  gatunek  pliszki. 
Kluk.     <CZERW-ł-GAR(DŁ)> 

XCzerwonogardly  mający  czerwone  gardło. 
Czerwonogiinny     zawierający     czerwoną    glinę: 
Czerwonoglinua     ziemia.    Mącz.      <  CZERW -|- 
GLIN> 

Czerwonoglowy  mający  czertooną  głowę:  Szczy- 
gieł C.     <CZERW+GŁOW> 

Czerwonograniasty  (o  bydle  rogatym)  mający 
plamy  czerwone  i  białe. 

XCzerWOnokru8Z,  u,  blm.  I.  ruda  srebrna. 
Kluk.  2.  ruda  cynkowa.  Kluk.  <CZERW+ 
KRUCH> 

Czerwonollcy  mający  czerwoną  twarz:  Ten  O. 
z  dziko  patrzącemi  oczyma  człowiek  podobien 
do  zwierza.  Krasz.     <CZERW-|-LIK> 

Czerwononogi  mający  czencone  nogi :  Czerwono- 
nogie  bociany.  Krasz.     <CZERW-|-NOG> 

Czerwononosy  mający  czenoony  nos :  Czerwono- 
nose  indyki.  Klon.     <CZERW+NOS> 

Czerwonooki  mający  oczy  czerwone:  Królik  C. 
Czerwonooka  kartofla  =  5ra?»7ieA;  kartofli  z  czerwo- 
nemi  oczkami.     <CZERW-fOK> 

Czerwonoskórnictwo,  a,  blm.  garharstioo  w  ściś- 
lejszym znaczeniu,  właściwe  garbarstwo.  <  CZERW 
+(S)KOR> 

Czerwonoskóry  mający  skórę  czerwoną,  miedzia- 
nego koloru:  Człowiek  C.  a.  C.,  ego,  Im.  rzy 
rz.  =  Indjanin. 

Czerwonoskórzeo,  roa,  Im.  rcy  człowiek  czer- 
wono.^kóry,  Indjanin:  Czerwonoskórcy  amerykań- 
scy. Ochor. 


8S8 


CZERWONOŚĆ 

Czerwoność,  I,  blm.  rz.  od  Czerwony:  C.  twa- 
rzy, włosów,  przekonań.  C.  grzechów  naszych. 
Rej.     (-krwawe  grzechy  nasze).     < CZERW > 

CzerwonoŚlep,  pia,  blra.  lek.  niezdolność  roz- 
różniania  barwy   czerwonej.     <CZERW-|-SLEP> 

Czerwonoślepa,  ej,  Im.  e  lek.  forma  i.  od 
Czerwonoślepy. 

XCzerwonoślepłec,  poa,  Ira.  poy  lek.  p.  Czer- 
wonoślepy. 

Czerwonoślepy,  ego.  Im.  f,  xCzerwonośleplec 
lek.  człowiek  nie  odróiniający  barwy  czerwonej. 

Czerwonowlosy  mający  czerwone  włosy,  rudy. 
<CZERW-f-WŁOS> 

t  Czerwonóg,  oga,  Im.  ogl  p.  Czerwonak. 

Czerwonuoha,  y,  Im.  y  krowa  czerwona.  Zdr. 
Czerwonuszka. 

Czerwonuszka,  i,  Im.  I  p.  Czerwonuoha. 

Czerwony,  f  Czyrwiony,  t  Czyrwony,  [Czerwo- 
nlsty,  Czerwlony,  Czerwienny,  Czerzwony,  Czerz- 
wiony,  Czyrzwlony,  Czyrwony,  Czyrzwony],  st.  w. 
Czerwlertazy  1.  mający  rodzaj  barwy  niezłoio- 
nej,  rumiany,  ponsowy,  purpurowy,  szkarłatny : 
Kolor  C.  C.  jak  ogień,  jak  rak,  jak  burak,  jak 
upiór,  jak  rydz.  Ir.:  C.  jak  jajko  =  blady.  Co 
czerwone,  to  ładne,  a  co  słodkie,  to  dobre.  Prz. 
Czerwone  włosy  =  rude.  500  ludzi  czerwonej 
piechoty  saskiej.  Jaroch.  (  =  czerwono  ubranej). 
V.  krzyż  =  stowarzyszenie  międzynarodowe  sióstr 
miłosierdzia.  Czerwono-brunatny.  Zęby  białe  po- 
kazywały ś.  z  poza  czerwono-czarnych  ust.  Jeż. 
Rączka  w  nicianej  rękawiczce  musnęła  ezer- 
wono-fijoletowe  palce  pana  Walerego.  Es. 
Koń  czerwono-gniady.  Miąższ  czerwono-kaszta- 
nowaty.  Półki,  okryte  papierem  czerwono-krwa- 
wym.  Zap.  Przybytek  mnichów  w  białym  ha- 
bicie, z  czerwono-niebieskim  krzyżem  na  pier- 
siach. Szaj.  Pszenice  ozime  czcrwonopstre.  Kacz- 
ki pięknej  czerwono-rudej  barwy.  Koń  czerwo- 
no-siny.  Wysun%ł  z  pod  algierki  czerwono-siną. 
nogę  swą.  Orzesz.  Masa  czerwono-szara  stare- 
go zamku.  Rodź.  Już  słońce  czerwono-złociste 
dobywało  ś.  z  poza  mgły  porannej.  Bał.  Czer- 
wono-żółty. Pomalować  na  czerwono  (=na  kolor 
C).  2.  xM<>neta  czerwona  =  zfetó.  Złotą,  mone- 
tę nazywamy  czerwoną.  Cz.  C.  złoty  a.  f  C., 
ego,  Im.  e  rz.  =  dufca<. •  Tysiąc  czerwonycłi  w  szka- 
tule ma.  Star.  3.  Drzewo  czerwone  =  iglaste, 
szpilkowe.  4.  skrajny,  krańcowy,  liberalny,  rady- 
kalny, rewolucyjny :  Jak  dawniej  jaskrawo  był 
C,  tak  8.  teraz  stał  skrajnie  białym  i  konser- 
watystą. Krasz.  5.  [C.]:  C.  wół  =  ^mWy.  6.  anat.: 
t  Błonka  czerwona  p.  Błonka.  7.  bil.:  Czer- 
wona (dom.  bila)  rz.=6«7a  czerwona:  Wepchnął 
czerwoną  do  łuzy.  8.  bot.:  a)  Czerwone  ja- 
gody p.  Poziomka,  b)  Czerwony  korzeń  a.  czer- 
wony wołowy  język  =  dawna  nazwa  czerwień- 
ca  farbierskiego  a.  miodunki  farbierskiej.  c)  Czer- 
wony śnieg  p.  Plerwotek.  "9.  garb.:  Garbowanie 
czerwone  a.  roślinne  =  garbowanie  korą  dębową. 
10.  lek.:  t  Czerwona  biegunka  a.  f  Czerwona  nie- 
WMC^^krwawa  biegunka:  Cesarz  Albrycht  umarł 
czerwoną  niemocą,  która  mu  ś.  dostała  z  melo- 
nów. Biel.  M.  II.  ryb.:  [Płoć  czerwona  i  płotka 
czerwona]  p.  Wzdręga.  12.  zool.:  a)  Ibis  C.  p. 
ibis.  b)  C.  ogonek  p.  Pleszka.    <  CZERW  > 

[Czerwonzioty,  ego,  Im.  e]  czerwony  złoty,  du- 
kat. 

Czerwoń,  I,  Im.  e,  Koralodrzew,  Koralowe  drze- 
wo liot.  (erythrina)  roś.  z  rodziny  motylkowatych. 
Gatunek:  C.  koguci  grzebień  (e.  crista 
galli).  <  CZERW  >  ^ 


CżESfcAWKA 

t  Czerwończyk,  a,  Im.  I  p.  Czerwieniec:  Gdy* 
byś  miał  w  ręku  czerwończyki,  tobyśmy  kupili 
tego  śpiewaczka.  Boh. 

[Czerwosiuńkij  p.  Czerwoniuchny. 

Czerwota,  y,  Im.  y  bot.  (mesogloia)  roś.  z  gro- 
mady wodorostów,  z  rzędu  ciemnic,  z  rodziny  chor- 
darieae. 

t  Czerwotocz,  u,  blm.  toczenie  przez  robaki,  ro- 
baczywośó :  Piołyn  pisma  zachowywa  od  czer- 
wotoczu.  Syr.     <CZERW-i-CIEK> 

t  Czerwotoozny    toczony    przez    robaki,    robO' 

czy  wy. 

[Czerwotoczyna,  y,lm.y,  Czyrwotoozyna],  fCzer 
wotoozyna,  f  Czyrwotoozyna  proszek,  natoczony 
z  drzewa  przez  czerw. 

t  Czerwowaty  podobny  do  czerwia.  <  CZERW  > 

[CzerwónIćńkI]    p.  Czerwoniuchny:    Bińlusińko 
zakwitała,  cerwónińkie  jabka  miaiła. 
[Czerwusleńki]  p.  Czerwoniuchny. 
[Czeryn,  u,  Im.  y]  I.  p.  Cerun:  Mniejsze  pan- 
wie  nazywano  zwykle  czranami,  czerynami.  Paw. 
2.    podstawa    ogniska,    tudzież   poziomo    zrównany 
wierzch  pieca,  in.  t  r  z  o  n  p  i  e  c  a.     <  p.    Cerun  > 
[Czeryń,  u,  Im.  e]  p.  Cerun:    Oddawał  każdy 
od  czeryniu  beczek  16.  Paw.   <p.  Cerun  > 

Czerzeń,  rznia,  Im.  rznie]  p.  Cierzeń. 

Czerznić  się,  I  ś.,  II  ś.]  p.  Czernić. 

Czerznie,  i,  blp.,  a.  a,  Im.  a]  p.  Cierń.  <TARN> 

Czerzniowy]  p.  Cierniowy. 

Czerzwienić  się,  i  ś.,  ił  ś.]  p.  Czerwienić. 

Czerzwienieć,  eje,  ał]  p.  Czerwienić, 

Czerzwlonka,  i,  Im.  ij  p.  Czerwionka. 

Czerzwlony]  p.  Czerwony. 

Czerzwony]  p.  Czerwony. 
Czesać,  8ze,  sal,  f  Czosać,  [Czosać]  I.  rozcze- 
sywać, układać,  porządkować :  C.  włosy,  grzywę,' 
len,  wełnę.  Wełna  czesana,  f  C.  suknię  =  czy- 
ścić: Dziś  pan  sam  sobie  suknią  czesze.  Falib. 
t  C.  ryhą  =  skrobać.  Przen.:  Czesz  djabła  zrzad- 
ka.  Jeż.  (  =  me  narażaj  ś.  możniejszym).  2.  f  dra- 

faó :  Gdzie  cię  nie  świrzbi,  nie  czesz.  Fort.  3. 
C]  grzebać :  Konik  czesze  nóżką.  4.  X  ciosać, 
strugać,  zaostrzać:  C.  kołek  siekierą.  5.  Xbić, 
chłostać,  ćwiczyć.  6.  X  oszukiwać,  oszwabiać.  7. 
biec,  pędzić,  iść  prędko :  Czesze  stepem,  borem 
z  listem  kozak.  Pol.  Czesze  gęstwią  leśnik  śmia- 
ły. Pol.  C.  Ś.  I.  rozczesywać  sobie  włosy,  ozyścić 
i.:  Wzajem  ś.  kobyłką  czeszą.  Prz.  {-ręka 
rękę  myje).  2.  Xdrnpiić  ś.:  C.  ś.  po  głowie.  3. 
układać  ś.:  Włosy  nie  chcą  ś.  C.  <CZOS> 

XCzesadlo,  a,  Im.  a  narzędzie  do  czesania  fnp 
grzebień,  szczotka,  zgrzebło). 

Czesak,  a.  Im.  1  część  maszyny  do  czesania  weł- 
ny w  ksttałde  watka. 

Czesanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czesać:  Dał 
mu  C.  Oss.  (=  wybił  go  a.  ograł  go). 

Czesanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Cze- 
sać ś. 

Czesanka,  i,  Im.  i  wełna  a.  bawełna  ctesanOf 
przygotowana  do  tkania. 

Czesankowy  przym.  od  Czesanka:  "Wełna  cze- 
sankowa. 

Czesarka,  i.  Im.  i  maszyna  do  czesania  lnu. 

[Czeski,  ego,  Im.  e]  I.  a.  [Grosz  C,  C.  mazo- 
wiecki], t  Czech  moneta  wartości  sześciu  groszy  a. 
12  centymów,  in.  dydek:  Nie  ma  za  "C.  filipa 
(  =  rozumu)  w  głowie.  Prz.  <0d  nazwy  kraju 
Czechy > 

Czeslawka,  I,  Im.  |  bot.  (tolpis)  roś.    z   rodziny       ^ 
złożonych.     <?>  •. 


;^89 


CZESŁOTA 


CZEŚNIKOWAĆ 


Czeslota,  y,  Im.  y  bot.  (echinacea)  roś.     <?> 
Czesne,  ego,  blm.  I.  ł  a.  f  Czestne,    f  Czosne 

opłata  na  rzecz  sędziego,  in.  f  p  a  in  i  ę  t  n  e.  2. 
ojiiala,  składana  przez  uczniów  na  rzecz  profesorów 
to  uniwersytetach  galicyjskich.  3.  prow.  honorarjum 
lekarskie  a.  adwokackie.     <CZT> 

•j-  Czesno  przys.  od  I.  Czesny. 

t  Czesność,  I,  blm.  rz.  od  I.  i  2.  Czesny. 

1.  t  Czesny  a.  t  Czestny,  [Czestny]  I.  uczciwy, 
zacny:  Potrzeba  do  tak  wielkiej  sprawy  czes- 
nego, po  naszemu  zacnego  człowieka.  Żółk. 
Mimo  wszystki  czesniejsza.  Naw.  2.  zaszczytny: 
Czesnego  urzędu.  Ort.     <CZT> 

2.  t  Czesny  I.  a.  f  Oześny  czasowy,  tymczasowy,  do- 
cze.wy.- Błogosławił  im  Bóg  tak  na  czesnyełi,  jak 
i  naduchownycli  dobracli.  Wuj.  Za  czesne  (rzeczy) 
biorą,  wieczne.  Op.  2.  w  należytym  czasie  odby- 
wający ś.,  terminowy:  Połóg  C.  3.  wczesny,  ran- 
ny: Rh^  da  ziemi  waszej  deszcz  C.  i  późny. 
Wuj.  4.  [C]  urodzony  w  czasie  właściwym. 
<CZAS> 

[Częsta,  y,  Im.  y]  p.  Cesta, 

Czester,  u,  blm.  ser  angielski.  <0d  nazwy 
miasta  Ang.  Chester  > 

f  Czestka,  I,  Im.  j  p.  Cześć:  Kiedy  wstąpi 
w  nas  cłiciwość  zbytnia  czestki,  człowiek  pra- 
wie nic  nie  widzi,  Górn.   <CZT> 

t  Czestne,  ego,  blm.  p.  Czesne. 

t  Czestnie  i  [CzestnieJ  przys.  od  Czestny. 

1.  t  Czestnik,  a,  Im.  cy  uczestnik,  lospólnik : 
Stałem  ś.  członkiem  Krystusowym  i  czestnikiem 
pomazania  jego.  Kat.  g.     <CZĘS(T)> 

2.  t  Cz€Stnik,  a,  Im.  cy  I.  tuysoti  urzędnik,  do- 
stojnik, dygnitarz:  Wojewoda  i  starosta  z  in- 
szymi czestniki  ziemie  onej.  Panom  czestnikom, 
dominis  honoratis.  St.  Wiśl.  2.  a.  f  Cześnik 
kasztelan:  Grododzirżca  a.  C.  castellanus.  C. 
bydgoski. 

t  Czestny,  [Czestny]  p.  I.  Czesny.    <CZT> 

t  Częstować,  uje,  owal  I.  f  i  fC]  i  f  C.  ś.  p. 
Częstować:  Kuctiarza  rad  winuje,  gdy  kto  go- 
ści źle  częstuje.  Prz.  Policzkami  C.  Nie  dać 
ś.  długo  C.  Pot.  Różnemi  z  drzewa  owocami 
ozdobna  wiosna  częstuje  s.  z  nami.  Gos\.  {  =  czę- 
stuje  nas).  2.  [C]  czcić,  honoroioaó.  <CZT,  p. 
Częst-> 

t  Częstowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Często- 
wać. 

t  Częstowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Częstować  ś. 

XCzestownik,  a,  Im.  cy  p.  Częstownik:  Nie- 
spracowany  C.  Kras. 

t  Czestowywać,  uje,  y wal  p.  Częstować :  Cy- 
cero  czestowywał  co  przedniejsze  swego  powia- 
tu ludzie.  Kosz. 

t  Czestowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cze- 
stowywać. 

Czeszczeć,  eje,  al  ulegać  urpływowi  Czechów, 
Czeche.Tu  ś.  statodć.     <0d  nazwy  kraju  Czechy  > 

Czeszczenie,  a,  blm.,  czynność    cz.  Czeszczeć. 

Czeszczewik,  a,  Im.  I  bot.  p.  Grzyb.  <Zap. 
z  Brs.  > 

Czeszczyzna,  y,  blm.  I.  jązyk  czeski:  Mówić 
czystą  czeszczyzna.  2.  ogól  wszystkiego,  co  cze- 
skie.    <0d  nazwy  kraju  Czechy  > 

[Cześ  I]  p.  Cesiu. 

xCześclć,  I,  II  p.  Czcić. 

t  Cześciwie,  f  Cześoiwo    przys.    od   Cześciwy. 

t  Cześoiwo  p.  Cześciwie. 

t  Cześciwy  oddający  nuleiną  cześć,  nahoiuy,  po- 
boiny :     Ludzie  cnotliwi,  ubogjj    ofiarą    błagając 


bogi,  bywali  miaai  za  nabożne  i  eseściwe.  Górn. 
<CZT> 

Cześć,  czol  a.  X części,  Im.  f  czci,  ł  ćcl  I,  ho- 
nor, dobre  imię,  sława,  opinja,  reputacja; 
chwała:  Uwłaczać  czyjej  czci.  Trybunał  przy- 
wrócił upadłego  do  czci  kupieckiej.  Jako  ry- 
cerz osoby,  której  cze.ści  bronisz,  warto,  że  ś. 
jej  kornie  do  kolan  ukłonisz.  Słów.  Chcę  tar- 
czą być  twojej  części.  Kon.  Jacek  wierną 
służbą  zniósł  in^amji  plamę,  powraca  do  części. 
Mick.  Jednych  na  ćciach,  drugich  na  gardle 
karano.  Biel.  M.  W  bitwie  ludzie  czci  dostawąją. 
Górn.  Tobieby  to  C.  niosło,  ranie  zaś  hańbę.  Ciek. 
2.  uczciwość, poczucie  honoru,  zacność:  Łotr  bez  czci 
i  wiary.  3.  .izacunek,  poważanie,  uszntwwame, 
poszanowanie,  czczenie,  uwielbienie:  Czuć  głębo- 
ką C.  dla  zasługi,  dla  bohatera.  4.  okazywanie 
.szacunku,  uczczenie,  kłanianie  ś.:  Wyprawić  obiad 
na  czyjąś  C.  t  Bogaty  zawsze  na  czci.  Koch. 
t  Uczynił  C.  na  twarz  ku  ziemi.  Leop.  {—pokłon). 
C.  zewnętrzna.  C.  boska.  Wszystko  czyńcie  ku  czci 
Panu.  Wuj.  f  Boga  C.  =  chwała  Bogu,  dzięki 
Bogu:  Dzień  dzisiejszy,  Boga  C,  więcej  niż 
kilkadziesiąt  więźniów  nam  przywrócił.  Pot. 
t  Bczećci  =  w  pogardzie,  w  poniżeniu :  Nie  jest 
prorok  wzgardzeńszy  a  bezećci,  jedno  tylko 
w  ojczyźnie  swojej.  Leop.  5.  f  godność,  dosto- 
jeństwo, zaszczyt:  Poddani  któregokoli  stadła 
f^^  stanu)  byliby  i  czci.  Św.  z  Woc.  Czci  i  bo- 
gactwa mu  obiecywał.  Skar.  Czci  pragnienie  — 
ambicja:  Kościół  czci  pragnieniem  Focjusza 
roztargniony.  Skar.  Czci  pragnący  =  ambitny: 
Czci  pragnącym  duchem  sobie  stolicę  przywła- 
szczył. Skar.  6.  wielmożność  (jako  tytuł) :  Wa- 
sza C.  Syrok.  7.  f  danina,  haracz:  Wojewoda 
wołoski  przełożył  sułtanowi,  iż  czci  dawnej  pła- 
cić nie  może.  Roi.  8.  f  poczęstunek,  uczta,  bie- 
siada, bankiet:  Mieszczanin  jeden  krakowski 
prosił  cesarza  i  królów  na  C.  do  siebie  w  dom 
i  obficie  ich  uczęstował.  Paszk.  Zdr.  f  Czestka, 
t  Czostka.  <CZT> 

[Cześć,  i.  Im.  e]  p.  Teściowa. 

t  Cześć,  czci  a.  czcie,  czet!  a.  czedl  p.  Czy- 
tać :  Odezwa  do  tego,  co  czetł.  Petr.  Czedł  pi- 
sarz te  księgi  przed  królem.  Leop.  <CZT> 

[Cześniak,  a.  Im.  IJ  dziecko  urodzone  lo  czasie 
właściwym.   <  CZAS  > 

Cześńiczek,  czka,  Im.  czkowle  p.  Cześnik: 
Chyba  pan  wiesz,  za  kogo  mnie  wydają?  No, 
powiedz,  mój  drogi  cześniczku !  Byk.  <  p.  Cześ- 
nik> 

t  Cześnie  p.  Czaśnie. 

Cześnik,  a.  Im.  cy  urzędnik  dworski  stołowy 
w  dawnej  Polsce,  z  czasem  tytuł  ziemski  honorowy: 
C.  koronny,  litewski.  Zdr.  Cześńiczek.  <  CZASZ  > 

t  Cześnik,  a,  Im.  cy  p.  2.  Czestnik. 

t  Cześnlki,  ów,  blp.  kronika,  latopis:  Chroni- 
ka,  to  jest  C.  dziejów  polskich.      <CZAS> 

Cześnikiewicz,  a.  Im.  e  p.  Cześnikowicz:  Paa 
C.  przesejmikował  dwał' folwarki.  Kras. 

Cześniiiiewiczowa,  ej,  Im.  e  p.  Cześnlkowl- 
czowa. 

Cześnikiewiczówna,  y,  Im.  y  p.  Cześnikowi- 
czówna. 

Cześnikostwo,  a,  Cześnikowstwo  I.  im.  a 
urząd  czeinika.     2.  blm.  cześnik  z  żoną. 

Cześnikowa,  ej,  Im.  e  żona  cześnika. 

Cześnikować,  uje,  owal  I.  być  cześnikiem :  Cześ- 
uikował  w  swoim  powiecie  przez  lat  wiele.  2. 
wog.  być  służącym  do  nalewania  Irtmkóio:  (Ua- 
iiiuied)  cześuikuje  Zeusowi.  Ml. 


;-iuu 


rZF.ŚNIKOWANlE 
Cześnikowanip,  a,  blm.,    czynność    ez.  CześnI- 

Cześnlkowlcz,  a,  Im.  e,  Cześnikiewicz  sm  cześ- 
nika. 
Cześnikowiczowa,  ej,  Im.    e,   Cześnikiewicrrowa 

iona  cze-^nikoirirza. 

Cześnlkowlczówna,  y,  Im.  y,  Cześnikiewiozowna 

córka  czeiiiikoicicza. 

Cześnlkowski  przym.  od  Cześnik:    Uizfid  O. 

Cześnikowstwo,  a,  Im.  a  p.  Cześnikostwo. 

Cześnikówna.  y.  Im.  y  córka  czeimka. 

t  Cześny  p.  Czasny:  Imienie  czesne  jako  wo- 
da przechodzi. 

Czeta,  y,  Im.  y  oddziai  wojska,  złożony  ze  siu 
iudzi:  Podzieleni  na  czety,  półczety  i  dziesiJit- 
"ki,  mieli  stałych  naczelników  swoich.  Jez. 
<Srb.  Ćeta,  z  Wcg.> 

[Czetać,  cze,  tal]  (o  czeczotce)  f/ło^  loydawać: 
Przyleciała  czeczoteńka  i  czecze.  Pśń.  <Dzwn.> 

[Ćzet-czet]  (do  małych  dzieci)  cicho  I :  Czet- 
czet.  kochanie,  czet.  , 

t  Czetnik,  a,  Im.  I  szabla  węgierska  z  czasów 
Batorego.  Pol.  <Srb.  ćetnik=żołnierz;  Sin.  ćet- 
oik  =  major  > 

Czetowódz,  odza,  Im.  odzowle  dowodcaczety:  Mieii 
stałych  naczelników  swoich,  zwanych  czetowo- 
dzaiui.  .Też.     <p.  Czeta4-Wódz> 

XCzetwer,  a,  Im.  y  p.  Czetwiert. 

xCzetwert,  a,  Im.  y  p.  Czetwiert. 

(Czetwertnia,  I,  Im.  e]  {>.  Czetwiert.  <Ukr. 
02etwertnia>  ^     ,    ,       , 

xCzetwertnik,  a,  Im.  I  p.  Czetwieryk. 

fCzetwertowy]  na  cztery  a.  wiącej  części  roz- 
szczepiona i  użiitii  w  takim  stanie  do  wyrobu ;  czwo- 
roboczny: Drąg  C.  Dyszel  C.  <Ukr.  ezetwerto- 
wyi> 

XCzetweryk,  a,  Im.  I  p.  Czetwieryk. 

Czetwiert,  I,  Im.  tle,  X  Czetwert,  X  Czetwer, 
[Czetwertnia]  miara  Ros.  objętości  do  ciał  sypkich. 
<Ros.  ćetvertB> 

Czetwieryk,  a,  Im.  1,  XCzetweryk,  xCzetwert- 
nlk  miara  Ros.  objętości  do  cial  sypkich.  <Ros. 
6etveriki> 

rCzetyna,  y,  Im.  y]  p.  Cetyna:  Ty  myślisz, 
żeś  je  jedyny,  a  je  was  jak  w  lesie  czetyny. 
Prz.  <p.  Cetyna  > 

Czewra,  y,  Im.  y  •zasłona  na  twarz.  &iow. 
<Tur.  czśwr6> 

[Czez]  p.  Cez. 

yCzeznąĆ,  nie,  nąl  ginąó,  niknąć,  marmec : 
Chwała  światowa  czeznie  za  chwilę.     <OZEZ> 

XCzeznienie,  a,  blm.,  xCzeznięcIe  czynność 
cz.  Czeznąć. 

XCzeznięcie,  a,  blm.  p.  Czeznienle. 

t  Czeżuja,  I,  Im.  e  łu.<ika:  Skrobię  ryby,  cze- 
szę czeżuję.  Kn.     <?Ros.    ćeśuja> 

[Czędzić,  I,  II]  p.  Czepiec. 

[Czepek]  tylko  w  wyrażeniu:  [Na  czepku  a. 
na  czympku]  =  u)  kuczki. 

[Czepić,  I,  II]  p.  Czepiec. 

[Czepiec,  I,  al,  Cępleć,  Czepić,  Czędzić]  I.  sie- 
dzieć w  kuczki,  przykucnąć.  2.  cierpieć  biedę,  kle- 
pać biedę.  3.  czekać,  ślęczeć,  pilnować:  C.  przy 
statku  =  pilnować  bydła.  4.  drzemać  siedząc. 
<CZĘP> 

t  Częsny  osobisty:  Żałoba  (  =  skarga)  person- 
na,  to  jest  częsna,  jako  jest  o  dłii^i  abo  ktore- 
kole  rzeczy  imżo  zastawne.    Św.  z  Woc. 

[Częstacja,  I,  im.  e]  poczęstunek.  <0d  CZT 
aiby  Łć.  postać  > 


CZĘSTOWANifi 

t  CzęstnIk,  a.  Im.  cy,  t  Cząstnik  posiadacz 
działu,  części  majątku. 

t  Częstny  I.  podzielny.  Mącz.  2.  Roki  częstne 
a.  małe  -  odbywane  raz  w  miesiąc.  Św.  z  Woc. 
<CZĘS(T)> 

Często  przys.  od  Częsty;  Częstokroć:  C  by- 
wać w  teatrze.  C.  gęsto  =  dosyć  C.  f  C.  czę- 
stokroć =iardzo  C:  C.  częstokroć  dla  obrony 
królestwa  nieprzyjacielskie  najazdy  mężnie  pod- 
jęli. Herb. 

XCzę8tobit,  a,  Im.  cl  ten,  którego  często  biją. 
<Często-|-BI> 

XCzęstobyl,  a,  Im.  owie  częsty,  stały  gość,  by- 
walec: Ten  jegomość  C.  w  mym  domu.  Oss. 
<Czę8to+BY> 

X Częstochowa,  y,  Ira.  y  żart.  sknera,  skąpiec, 
dusigrosz,  kutwa.  <  Śld.  do  Często-|-Chować,  zam. 
do  Czestoch,  Czestosław  > 

Częstochowski  I.  kiepski,  mamy,  ladąfaki,  nie- 
tęgi: Wiersz  C.  Rym  C.  Obraz  C.  Malowidło 
częstochowskie.  Poeta  C.  X  Żołnierz  C.  =  nie- 
wyćwiczony,  niewprawny.  2.  Kresa  częstochow- 
ska =weeZfca,  znaczna.  <0d  nazwy  miejsc.  Czę- 
stochowa, od  imienia  Czestoch  =i  Czestosław > 

Częstochowszczyzna,  y,  Im.  y  lichota,  tandeta: 
C.  literacka,  artystyczna. 

Częstokolenie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Częstoko- 
llć. 

Częstokollć,  I,  n  częstokołem  otaczać:  Stanowi- 
sko strażowe  na  całą  obronę  miało  częstokolone 
wały.  Roi. 

Częstokolowy  przym.  od  Częstokół:  Częstoko- 
łowe  ogrodzenia.  Roi. 

Częstokół,  olu.  Im.  oly  I.  ogrodzenie  z  kołówi 
ostrokół,  palisada.  2.  myśl.  ogródek  do  łapania 
zajęcy.     <  Często-j-KOŁ  > 

Częstokroć  p.  Często.  <Często-fKROT> 

Częstokrotnie  przys.  od  Częstokrotny. 

Częstokrotny  p.  Częsty. 

XCzęstorodnie  przys.  od  Częstorodny. 

Częstorodny  I.  lek.:  Niewiasta  częstorodna 
(multipara)  =  która  już  rodziła  kilkakrotnie.  2. 
f  przen.  urodzajny,  płodny,  obfity  7v  co :  W  koś- 
ciele łaska  Pańska  ducłiera  świętym  płodna,  no- 
we syny  częstorodna.  Groch.     <Ćzęsto-j-ROD> 

Częstość,  I,  blm.  I.  rz.  od  Częsty.  2.  fiz.  szyb- 
kość, z  jaką  dane  zjawisko  w  ciągu  oznaczonego 
czasu  i.  powtarza.     <CZĘST> 

Częstotliwie  przys.  od  Częstotiiwy. 

Częstotliwość,  I,  blm^^rz.  od  Częstotiiwy. 

Częstotiiwy  I.  często  ś.  powtarzający,  częsty.  2. 
gram.:  Czasownik  G.=  zawierający  wyobrażenie  czę- 
stego powtarzania. 

Częstować,  uje,  owal,  f  Częstować,  [Częstować], 
ezęstot.  xCzęstowywać,  f  Czestowywać  I.  raczyć, 
ugaszczać,  podejmować,  traktować:  C.  winem,  ta- 
baką. Gra,  baliki  daje,  częstuje  (=gości  przyj- 
muje, ucztuje).  2.  ofiarować  komu,  proponować: 
Częstowano  go  województwem,  ale  wolał  staro- 
stwo. Oss.  C.  panną  =  su;a<a^,  żenić.  3.  C.  ki- 
jem =fetd,  walić,  okładać.  C.  kułakami.  X  Częstują 
cię  pogębkiem.  C.  Ś.  I.  raczyć  ś. :  Nie  potrzeba 
go  prosić,  sam  ś.  częstuje.  Gości  zaprosiwszy, 
gam  ś.  częstuje.  Prz.  2.  traktować  ś.  naiozajem, 
ceremonjować  ś.:  Częstują  ś.,  jak  do  wieży.  Prz. 
(  =  m'fc<  nie  chce  być  pierwszym).  Częstują  ś.,  jak  z 
wieży  Prz.  (  =  nikt  nie  chce  drugiemu  ustąpić). 
<CŻT,  sld.  do  CZĘST> 

Częstowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Częstować 


391 


Często  WNiK 

xCzęMownik,  a,  Im.  oy,  f  Czestownik  ten,  co 
lubi  częstować,  człowiek  gościnny. 

XC2ęstowywać,  uje,  ywal  p.  Częstować. 

XCzę8towywanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Często- 
wywać. 

Częstunek,  nku,  Im.  nki  poczęstunek,  częstowanie^ 
ugoszczenie,  traktament,  funda :  Kto  naczynie  po 
nim  i  po  jego  częstunkach  pomyje?  Orzesz. 
< Zakończenie  na  wzór  Nm.-ung> 

Częsty,  st.  w.  Częstszy  i  Częśclejszy,  Często- 
krotny  w  krótkich  odstępach  ś.  powtarzający,  nie- 
rzadki, wielokrotny,  ciągły,  ustawiczny:  C.  gość, 
grzech.  Wrzask  krótki,  C,  ucinany,  zjadły. 
Miek.  Siekierka  częsta  w  ręku.  Birk.  (=częsło 
do  pracy  używanaj.     <CZĘS(T)> 

Częściowo  przys.  od  Częściowy. 

Częściowy  I.  przym.  od  Część:  Wypłata  czę- 
ściowa. Zaćmienie  częściowe.  Mat.:  Pochodna 
częściowa.  2.  til, :  Indukcja  częściowa  p.  In- 
dukcja.    <CZĘSCT)> 

Częściucłino  i)rzys.  od  Częściucłiny. 

Częściuciiny,  Częściutki  Imrdzo  częsty. 

Częściutki  p.  Częściuciiny. 

Częściutko  przys.  od  Częściutki. 

Część,  i,  Im.  i  I.  jedna  z  rzeczy,  składających 
ś.  na  pewną  całość,  dział,  składnik,  element:  C.  trze- 
cia. C.  czwiirUi  (^ćtcierć,  ćwiartka).  C.  większa, 
mniejsza.  C.  składowa.  O.  lwia  =  największa, 
główna:  Węgrzy  potrafili  sobie  zapewnić  C. 
"lwią  przy  nodzUle  praw  politycznych.  Ohm. 
.  Pięć  części  świata,  f  Cztery  części  roku  (=  po- 
ry). Części  dnia.  Sekl.  Księga  na  dwie  części 
podzielona.  Kras.  C.  ciała  =  cz^oneA;.  Jest  w  tym 
C.  prawdy.  Częścią  przys.  =  niezupełnie,  do 
pewnego  stopnia:  Częścii^  tego  dopi.^ł.  Troe. 
XC.— C.  a  Częścią— Częścią  \n-zjs.  =^  częściowo— 
częściowo,  jmł—pół,  z  jednej  strony— z  drugiej 
strony,  z  jednego  względu— z  drugiego  względu:^ 
Ryś  częścią  biały,  częścią  bury.  Częściami 
iprzys.  =powoli,  potrochu:  Spłacać  dług  częścia- 
mi." Pó  czyści  =  a)  niezupełnie,  do  pewnego  stopnia: 
Jest  to  po  części  prawda.  Nie  po  części,  ale 
wszystko  ogółem  oswobodził.  Warg.  b)  Xpo- 
trochu,  powoli,  pomału.  Po  większej  części,  Xpo 
wielkiej  części,  Xpo  największej  części  =^?-2e- 
ważnie.  2.  y,udział,  uczestnictwo:  W  dziełach 
Sobieskiego  miał  C.  Jabłonowski.  Oss.  Jagiełło, 
wziąwszy  Witołda  na  G.  swego  starania,  naj- 
wyższe księstwo  ziem  litewskich  mu  dał.  Herb. 
3.  -^  dola,  los,  przeznaczenie:  Ta  jest  C.  nasza 
i  los  ten.  Birk.  4.  dział  wsi:  Posiadacz  części. 
Najwięcej  jest  takiej  szlachty  na  Podlasiu,  któ- 
ra tylko  części  posiada.  Oss.  5.  [C]  =  a)  posag 
(u  górali),  b)  zapłata  juhasów  to  szałasie.  6.  anat. : 
a)  Części  \m^\k\Q  =  wszystko  tv  ciele,  co  nie  jest 
kością  ani  chrząstką,  b)  Części  f  naturalne, 
płciowe,  płodne,  f  przyrodzone,  rodne,  Xrodzaj- 
ne,  sromne,  wstydliwe  =  narządy  a.  narzędzia 
płciowe,  c)  Części  stałe  a.  twarde  ciała  =  fcoi«t 
chrząstki.  Zdr.  Cząstka,  Cząsteczka.  <CZĘS(T)> 

[Część,  I,  Im.  e]  p.  Teściowa. 
[Częśnia,  i,  Im.  ej  p.  Trześnia. 

Czkać,  a,  al,  a.  nieos.  Czkać  ś.  p.  Czknąć: 
Czkam  a.  czka  mi  ś.     <Dźwn.  CZK> 

I  Czkać,  a,  al]  p.  Czekać. 

Czkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czkać. 

Czkawka,  I,  blm.,  f  Sczkawka,  f  Szczkanie, 
fSzczkawka,  f  Szczitnienie,  t  Szczkota,  f  Szczaw- 
ka,  ICIkuta,  Ckutka.  Czykutka,  Czkutka,  Cykutka, 
Czykawkn,   Szczykutka,  SikutItaJ  lek.  (siugultus) 


CZŁEKOLUBNY 

kurcz  przepony  z  wydawaniem  głosu  mimowolnego 
<Dźwn.> 

Czknąć,  nie,  nąl,  t  Szczknąć,  nieos.  Czknąć  ś., 
t  Szczknąć  ś.,  nied.  Czkać,  f  Szczkać,  nieos. 
Czkać  Ś.,  t  Szczkać  Ś.  doznać  czkawki,  wydać  głos 
icskutek  kurczu  przepony:  Czknąłem  a.  czknęło 
mi  ś. 

Czknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czknąć. 

[Czkon !  SZkon !]  wołanie  na  świnie. 

[Czifutka,  i]  blm.  p.  Czkawka. 

-j-  Czliwość,  i,  blm.  cześć,  szacunek. 

Człap  !  człap !  Clap !  olap !  odgłos  kroków  powol- 
nych ocięidh/ch,  c  i  a  p !    c  i  a  p !     <  Dźwn.> 

XCzlap,  i,  blm.  p.  Szlap. 

Człapać,  pie,  pal  I.  a.  C.  ś.,  Clapać,  Szlapać, 
Szlapać  ś.,  ł  Szlapić,  f  Ślapić,  [Klapać  ś.]  iść 
szłapią,  kroczyć ;  chodzić  powoli  w  obuwiu  spada- 
jącym z  nóg,  iść  wolno,  wlokąc  nogi,  wlec  ś.,  leźć, 
tarabanić  ś.:  Człapał  po  błocie  noga  za  nogą. 
C.  nog&mi  -  włóczyć  nogi  za  sobą,  szastać  nogami: 
Wyszedł,  człapiąc  powoli  nogami.  Kon.  2. 
szczękać  zębami,  klapać:  Zgrzyta  zębaiii  i  jak 
wilk  człapie.  Krasz.     <Dźwn.> 

Czlapak,  a,  Im.  I  I.  a.  Szlapak  koń  idący  szlu- 
pią,  powolny,  stępak:  Przybył  on,  jak  zwykle,  na 
człapaku  przed  kościół.  Skarb.  2.  xk()ń.  p. 
Kleper.  3.  w  Im.  obmcie  obszerne,  spadające  z  nóg : 
To  pantofle  to  prawdziwe  człapaki.  4.  w  Im.  rt. 
haki  drewniane,  klóremi  wici  przy  skręcaniu  do  zie- 
mi ś.  przybijają. 

Człapanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Człapać:  Spy- 
chać C.  (—kroki,  chód  człapiącego). 

Człapanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Czła- 
pać ś. 

[Czlapiej,  a,  Im.  e]  deszczka,  przyciskana  nogą 
(u  kołowrotka). 

Człeczek,  czka,  Im.  czkowie  p.  Człek.  <p. 
Człowiek  > 

xCzłeczeństwo,  a,  blm.  p.  Człowieczeństwo. 

Czleczę,  ęcia,  Im.  ęta  p.  Człek:  Przewrotne 
C.  w  dźwięku  wyrazów  poczuło  nadzieję.  Krasz. 

Człeczy  I.  przym.  od  Człek,  człowieczy,  ludzki: 
Ród  C.  Karp.  2.  Xczyjś,  niewiadomo  do  kogo  na- 
leżący:     Czyj  ten  płaszcz?  C.  L. 

Człeczyna,  y,  Im.  y  ra.  a.  xż.,  Człowieczyna 
człowiek  godny  litości:  Biedny  C.  Śmieszna  C. 
Oss.    Całkiem  siwo  przybrany  O.  Kor. 

Człeczysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Człek :  Poczci- 
we C. 

Człek,  a,  Im.  ludzie  p.  Człowiek:  C.  struchlał 
rycerski.  Siem.  (=rycerz).  Zdr  Człeczek.  Człe- 
czę.     Zgr.  Człeczysko.     <p.  Człowiek  > 

XCzłekobóg,  oga,  blm.  p.  Człowiekobóg :  Gdy 
C.  podchodził  pod  ostatnie  prawo,  rykła  góra  i 
słonce  zaćmiło  ś.  krwawo.     <  Człek-j-BOG  > 

XCzłekobójoa,  y.  Im.  y  p.  Człowiekobójca. 
<Człek-fBI> 

XCzłekobójstwo,  a,  blm.  p.  Cziowiekobójstwo. 

!  Człekokształtnośó,  I,  blm.  fil.  p.  Antropomor- 
flzm.     <  Człek-fKształt  > 

Człekokształtny  I.  a.  X  Człowiekokształty, 
XCzłekok8Ztalty  mający  kształt  człowieka,  podobny 
do  człowieka:  Małpy  człekokształtne,  zool.  p. 
iMalpa.    2.  !  fil.  p.  Antropomorficzny. 

X  Czlekoksztalty  p.  Człekokształtny. 

XCzłekolublec,  bca,  Im.  bcy  p.  Człowieko- 
lubiec.     <Czlek-fLUB> 

XCzlekolubnie  przys.  od  Człekolubny. 
XCzlekoiubność,  I,   blm.   p.   Człowiekolubnośó. 
X Człekolubny  p.  Człowiekolubny. 


39^ 


CZŁEKONIENAWIŚÓ 

yCzlekonIenawiść,  I,  blin.  p.  Czlowlekonlena- 
Wiść.      <Człelv4-Nie+Sa-fWlt)> 

KCzłekorodny  p.  Czlowlekorodny.  <Człek-j- 
liOD> 

xCzlekozbawny  p.  CzJowiekozbawny.  < Człek 
+Z+BY> 

XCzJekozgubnik,  a,  Im.  cy  p.  Czlowiekozgubnlk. 

XCzlekozgubny  p.  CzJowiekozgubny. 
X  Czlekoznawstwo,  a,  blni.  antropologja.    <  Człek 
+ZN(A)> 
XCzlekożerca,   y,    im.   y    p.    Człowiekożerca. 

<CzU'k+ŻU> 

XCzlekożerczy  p.  Czlowiekożerny. 
XCzłekożerny   p.   Czlowiekożerny:    C.  sfinks. 
Mórz. 

[Czło,  a,  Im.  a]  p.  Clo. 

X Człon,  u,  Im.  y  duży  członek:  Mają  wzrost 
olbrzymi  i  ogromne  człony.  Przyb. 

Członeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Członek. 

Członek,  nka,  Im.  nki  I.  anat.  =  a)  cząU  ciała 
zewnętrznego,  stanowiąca  do  pewnego  stopnia  całość 
odrębną:  "Członki  tasiemca  (proglottides).  b) 
Członki  palców  (intiM-milisi)  -  części  ich  do  Jednej 
części  należne,  in.  kłykcie:  Palce  mają.  po  trzy 
członki,  z  wyjątkiem  wielkiego,  mającego  dwa 
tylko,  c)  C.  męski,  f  naturalny,  f  nizki^  f  ple- 
mienny, t  płodny,  t  przyrodny,  f  tajemny,  wstyd- 
liwy, t  wszeteczny,  posp.  G.^membrum  virile.  a) 
t  C.  białogłowski  p.  Łechtaczka  i  Srom.  e)  Carti- 
culus)  część  szkieletu  zewnętrznego  kończymj  stawo-- 
ttogich,  ruchomo  połączona  z  innenii  jego  częściami. 
f)  C.  samczy  (peais)=przyrząd  płciowy  trutnia,  g) 
forf/an.:  Moc  duszna  jest  wyszej  w  głowie  nad 
członkiem  ukuszenia.  And.  z  Kobył.  (  =  organem 
smaku,  t.j  językiem).  2.  część,  dział:  C.  zrównania. 
Członk  w  gzymsowaniu.  Członki  kroju.  Podoz.  f  C. 
c.zomk\.\(=  ząbek).  Kn.  xMoLl]itwę  mówił  rozdziel- 
nie i  jakoby  po  członku  (  =  po  okresie,  pn  zdaniu). 
XCzłonkami,  Xna  członki,  Xpo  członku,  przys.  = 
częściami.  3.  f  punkt,  paragraf,  artykuł:  Dwa- 
naście członków  wiary.  Skar.,  Op.  4.  Im.  nkowie 
uczestnik:  C.  izby  sądowej,  rady  miuisterjalnej, 
akademji.  C.  Św.  kolegjum  =  fcan/(/na^.  Wierni 
członkowie  Ctirystusowi.  Wuj.  (  =  wyznawcy). 
5.  Xbot.  kolanko  w  łodydze  trato,  trzcin  i  t.  n. 
Zdr.  Członeczek.    < CZŁON  > 

Członkini,  i,  Im.  e  forma  ż.  od  Członek  pod  4, 
uczestnica:  0.  oddziału  pracy  kobiecej  na  wy- 
stawie. 

Członkonóg,  oga,  Im.  ogl  zool.  p.  Zwierzę. 
<CZŁON-|-NOG> 

Czlonkopromienny  zool.:  Ryby  członkoproraien- 
ne  p.  Ryba.     <CZŁON-|-PRO(MIEN)> 

Członkostwo,  a,  Im.  a  stanowisko,  godność  człon- 
fka.     <  CZŁON  > 

Czlonkować,  uje,  owal  dzielić  na  członki,  części. 
C  ś.  dzielić  ś.  na  członki. 

Czlonkowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Człon- 
•kować.     2.  Im.  a  układ  członków. 

Czlonkowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Czlonkować  ś. :  Nauka  członkowania  ś.  orga- 
nizinu  czyli  statyka.  Spaś. 

Czlonkowany,  Czlonkowaty  członki  mający,  z 
członków  złożony:  Łodyga  skrzypów  ezłonkowana. 
Dźwięki  członkowane  (-artykułowane). 

Czlonkowatość,  i  I.  blm.  rz.  od  Czlonkowaty. 
"2.  t  J'n-  I  anat.  =  a)  połączenie  kości  w  postaci 
szwu:  Spojenie  kości  z  sobą  niby  szwem  jako- 
wym złączonych  nazywamy  czlonkowatością. 
Perz.  b)  Członkowatośei  palców  =  «5^0H)kł  pal- 
^<^,  kłykcie  (phalanges). 


CZŁOWIEK 

Czlonkowaty  1.  p.  Czlonkowany.  2.  f  mający 
wiele  członków  a.  wielkie  członki.  Kn.  3.  f  anat. : 
Członkowate  spojenie  p.  Staw.  4.  zool.:  Sko- 
rupiak C.  p.  Skorupiak. 

xCzlonkownictwo,  a,  blm.  p.  Anatomia. 

Członkowski  przym.  od  Członek  pod  4:  Opłata 
członkowska.     Bilet  C. 

Czlonkowy  anat.,  przym.  od  Członek :  f  Ciekłość 
członkowa  (synovia)  - /naź  stawowa. 

[Czlordać,  a,  al]  deptać,  zdeptać  do  cna.     <?> 

t  Czlowiectwo,  a,  Im.  a,  [Czlowieotwo]  p. 
Człowieczeństwo. 

[Człowieczątko,  a,  Im.  a]  p.  Człowiecze. 

Człowieczek,  czka.  Im.  czki  I.  Im.  czkowie  p. 
Człowiek.  2.  środkowa  część  źrenicy,  w  której 
odbija  ś,  widziany  przedmiot,  in.  lalka.  3.  bot. 
p.  Poczwarnik. 

t  Czlowleczeńskl  p.  Człowieczy:  Chrystus  wziął 
na  ś.  naturę  człowieczeńską.  Wuj.  t  Po  czlo- 
wieczeńsku  przys.  =yaA;  człowiek,  po  ludzku.  <p. 
Człowiek  > 

t  Czlowieczeńskie  p.  Czlowieozeńsko :  Nieczło- 
wieczeńskie  czynisz.  Biel.  M. 

t  Człowieczeńsko,  f  Czlowieczeńskie  przys.  od 
Człowieczeński :  Nie  człowieczeńsko  czynisz,  ale 
jako  smok  okrutny  ludzie  mordujesz.  Paszk. 

XCzlowieczeńskość,  I,  blm.  p.  Człowieczeń- 
stwo :  Lud  nasz  sam  przez  ś.  przyszedłby  do 
pokochania  porządku,  do  poczucia  piękna,  gdyby 
C.  jego  nie  była  zmuszoną  jakiegoś  zaparcia  ś. 
siebie,  jakiegoś  zapomnienia.  Jeż. 

Człowieczeństwo,  a,  blm.,  XCzleczeństwo  I.  a. 
XCzlowieczeńskość,  XCzłowieczość,  fCzlowiecz- 
stwo,f  Czlowiectwo,  [Czlowiectwo]  natura  ludzka: 
C.  Chrystusowe.  Do  złego  skłonniejsze  jest  C.  na- 
sze. Górn.  Już  ledwie  cierpieć  więcej  może  nasze 
C.  pośmiechów  i  wzgardy.  Kochan.  Chłopu  czło- 
wieczeństwa niemal  odmawiała.  Chra.  2.  Xciało: 
Kto  przeciwko  człowiekowi  występuje,  ten  na 
człowieczeństwie,  to  jest  na  ciele  cierpieć  i  ka- 
ran  być  ma.  Sz.  Zakryła  rąbeczkiem  C.  jego. 
Pśń.  3.  ogół  ludzi,  ludzkość:  Raczyłeś  ciało 
przyjąć,  abyś  zbawił  C.  Pśń.  Krwią  i  łzami  pi- 
sane człowieczeństwa  dzieje.  Gasz.  4.  Xludzkość, 
litość,  miłosierdzie. 

[Człowiecze,  ęcia,  Im.  ęta,  Człowieczątko]  czło- 
wiek wzbudzający  litość,  człeczyna. 

xCzlowieczość,  i,  blm.  p.  Człowieczeństwo: 
Przechodziła  z  epoki,  w  której  przeważa  zwie- 
rzęcość,  w  tę,  w  której  C.  przebijać  ś.  poczyna. 
Jeż. 

t  Czlowleczstwo,   a,   blm.  p.  Człowieczeństwo. 

Człowieczy,  f  Człowieczeński  przym.  od  Czło- 
wiek, ludzki:  Rodzaj  C.  Człowiecza  rzecz  chcieć, 
a  boska  naznaczyć.  Pot.  Obyczaje  człowiecze. 
Troć.  (= przystające  człowiekoioi).  Syn  C.  =  Jez«» 
Chrystus. 

XCzłowIeczyca,  y.  Im.  e  kobieta,  niewiasta. 

Czlowieczyna,  y  I.  Im.  ym.  p.  Człeczyna.  2.  [C] 
blm.  ż.  mięso  ludzkie:  Powiedał,  że  tu  C.  śmierdzi. 

Czlowieczysko,  a.  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Człowiek. 

Człowiek,  a,  Im.  ludzie  a.  f  czlowieki,  7  pp. 
t  człowiecze,  Człek  I.  najwyżej  rozwinięta  istota 
organiczna;  istota  rozumną  duszą  obdarzona:  C. 
dobry,  zły,  wielki.  C.  w  wieku.  C.  z  głową.  Pierwszy 
C.  Bóg  stworzył  człowieka  na  obraz  i  podobień- 
stwo swoje.  Syn  Boży  stał  ś.  człowiekiem.  Bóg-C. 
=  Jezus  Chrystus.  Chcąc  człowieka  dobrze  poznać, 
trzeba  z  nim  beczkę  soli  zjeść.  Prz.  XNie  jest 
człowiek  w  człowieka.  Wyb.  (mniema  dwuch  lu- 
dzi podobnych  do  siebie).    C.  strzela,   a  Pan  Bóg  ' 


89a 


CZŁOWIF.KOBÓG 

kule  uosi.  Prz.  Gromada— wielki  C.  Prz.  Wielki 
C.  do  małych  interesów.  Prz.  f  Stała  ś.  ug-oda 
między  dwiema  człowiekonia  (Ipd  ).  jSynowie  czło- 
wieków.  f  Dwadzieśei.aczłowieków.  Dwaezłowie- 
ki  wstępowali  do  kościoła.  Leop.  Dwu  człowieku 
zabił.  Wys.  (Ipd.)  f  Wedle  człowieka  =  po /wt/zbc 
"Wedle  człowieka  mówiąc,  mógł  być  w  podej- 
źrzeniu  o  większej  skłonności  ku  tamtej  stronie. 
Wys.  XC.  rycerski  =  ?-?/cer2:  Każdy  rycerski  C. 
winien  o  j)rawdę  ręką  czynić.  Górn.  Wszyscy 
ludzie  grzeszni.  Prz.  Póki  ludzie,  poty  grzechy, 
Pot.  Znać  ludzi,  f  Wszystkim  ludziem  na  świe- 
cie straszliwe  bestje.  Białob.  Nie  po  drzewie 
przygoda  chodzi,  po  ludziach.  Prz.  Ani  do  Boga, 
ani  do  ludzi.  Prz.  Chleb  ludzi  bodzie.  Prz.  X  Po 
ludziach  kogo  nosić  =:os^aw«a(5,  spotwarzać,  ohma- 
wiać.  Gm.:  Te  ludzie  (zam.  ci).  Oj  wszystko  to 
złe  ludzie  zmyślili.  Kolb.  Tu  w  Warszawie  żo- 
nate ludzie  gorsze  jak  kawalerowie.  Jord.  A  co 
o  mnie  ludzie  powiedzą?  (=świai,  ogół).  Co  ś. 
małżeństwo  nakłóci,  natrudzi,  aby  też  w  domu 
było,  jak  u  ludzi  (  —  u  obcych).  Podobny  do  \u- 
A/A- przystojny,  przyzwoity:  W  niedzielę  lub  w 
święto,  kiedy  ogarnęła  ś.  trochę,  to  była  podobna 
do  ludzi.  Jun.  (Jestem)  rozwódka,  mam  lat  dwa- 
dzieścia dziewięć  i  jestem  do  ludzi  ])odobna.  Zal.  K. 
Często  chcąc  zebrać  wóz  czy  uprząż,  musieliśmy 
z  kilku  sztuk  kombinować,  aby  to  jakoś  do  ludzi 
było  podobne.  Wilcz.  Z  dzieci  rosną  ludzie.  Prz. 
(=  dorośli).  2.  człowiek  Jak  i. należy,  osoba  poważna: 
C.  w  całym  tego  słowa  znaczeniu.  XCałą  gębą 
C.  Pokazać  ś.  człowiekiem.  Wszyscyśmy  ludzie, 
tylko  ksiądz  pleban  C.  Prz.  Wyjść  na  człowieka. 
To  mi  to  C!  Oss.  Pełno  ludzi,  a  ludzi  jednak 
nie  widzimy.  Tw.  Te  same  deski,  co  go  dziec- 
kiem niosły,  dziś  odnosiły  do  domu  człowiekiem. 
Słów.  Przeżył  wiek  nie  tak  jak  C.  Prz.  (=^  zmar- 
nował życie).  Wyjdą  na  ludzi  a.  będą  z  nich 
ludzie  ( =  wykierują  ś.  na  jwrządnych  ludzi,  zrobią 
karjeręj.  Ir.:  Jaki  rai  C. !  3.  używa  ś.  zam.  za- 
imka „/a"  a.  w  znaczeniu  osoby  nieokreślonej :  C. 
rano  wstaje,  cały  dzień  pracuje  i  nie  z  tego  nie 
ma.  4.  przen.  natura  ludzka,  zmysły,  ciało,  na- 
miętności: Umorzyła  w  sobie  św.  Tekla  zwierzch- 
niego człowieka.  5.  mężczyzna  z  gminu  (którego 
6.  nie  chce  nazwać  panem):  Mój  człowieku,  po- 
wiedz mi,  co  to  za  ulica  ( =  mój  przyjacielu).  6. 
służący,  sługa,  lokaj,  w  Im.  służba,  czeladź,  ro- 
botnicy: Trzeba  oficerowi  konia  pod  człowieka. 
Gotować  dla  ludzi.  7.  [O.]  mąż,  małżonek.  8. 
[Pierwszy  C]  =  syn  pierworodny  w  rodzinie.  9, 
[Czarny  człowiek]  =  rodzaj  gry  dziecięcej.  10. 
fw  Ip.  zb.  ludzie:  Znaleziono  tam  kilkoro  czło- 
wieka tej  sekty.  Birk.  II.  f  C.  pospolity  -po- 
spólstwo, gmin:  Wyszedł  przeciw  Kazimierzowi 
j)OSpolity  C.  z  żonami  i  dziećmi.  Biel.  M.  12. 
f  w  Ira.  nieprzyjaciele,  wrogi:  Kiedy  o  ludziach 
wieść  przyszła,  to  Dymitr  tak  długo  ś.  wybierał, 
aż  Tatarowie  odeszli  z  plonem.  Górn.  Pod  ludzie 
a.  pod  lud  ]Gchai,6  -  robić  rekonesans,  dosłołcać  Ję- 
zyka. Wyprawił  hetman  rotmistrza  pod  ludzie 
dla  dostania  języka.  Papr.  Zdr.  Cziowieczek. 
Zgr.  Czlowleczysko.     <CZŁ-|-W1EK> 

xCz(owiekobóg,  oga,  blm.,  xC2lekobóg  liczący 
to  sobie  bóstwo  z  człowieczeństwem,  lióg-człowiek  — 
Jezus  Chrystus.     <  Człowiek-|-BOG  > 

y  Czlowlekobójca,  y,  Im.  y,  x  Człekobójca  mę- 
fcO' .' .  •     zabójca,  morderca.     <  Człowick-f-HI  > 

v(:  ;   «lekobójstwo,  a,  Im.  a,  xCzlekobójstwo 

mcio''./.   .    .',  zabójstwo,  morderstwo. 

XC2lowinkok8ztally  p.  Człekokształtny.  <Czło- 
wi(łk  i  1^  f> 


'IZMTCimAĆ 

XCz(owiekolubiec,  bca.  Im.  bcy,  xCzłekolubieo 

ten,  co  lubi  człowieka,  kocha  go :  Bóg  C.  <  Czło  ■ 
wiek-(-LUB> 

XCzlowJekolubnie  przys.  od  Cziowlekolubny. 

XCzlowiekolubność,  I,  blm.  rz.  od  Cziowleko- 
lubny; XCzlekolubnoŚć,  miłość  ludzi,  ludzkość,  uii- 
łosierdzie,  Jilantropja.     Czait.  A. 

X Cziowlekolubny,  XCzlekolubny  kochający  lu- 
dzi, ludzki,  miłosierny,  litościwy. 

XCzlowlekonienawi8tnik,  a.  Im.  cy  nienawidzą- 
cy ludzi,  mizantrop.  <  Człowiek  4- Nie -4- Na -+- 
WID> 

XCz|owlekonienawlść,  I,  blm.,  xCzlekoniena- 
Wlść  nienawiść  ku  ludziom,  mizantropja. 

XCzlowiekorodny,  XCzlekorodny  rodzący  ludzi. 
<Człowiek-fROD> 

[Czlowiekowy]  ludzki:    Cłowiekowe  żyeie. 

xCzlowieko2bawny,  xCzłekozbawny  zhaidenny 
dla  ludzi.     <CzłoMiek-f-Z-f BY> 

XCzlowlekozjgubnik,  a,  Im.  cy,  xCzłekozgub- 
nik  ten,  co  gubi  człowieka,  f/idticiel  ludzi:  Szatan 
C.     <Człowiek-f-Z-fGUB> 

XCzłowlekozgubny,  xCz(ekozgubny  gubiący  lu- 
dzi:   Grzech  C. 

XCzłowlekożerca,  y,  Im.  y,  xCzlekożerca  ten, 
co  pożera  ludzi,  ludożerca.     <Człowiek-|-ŻR> 

XCzlowlekożerny,  xCzlekożerny,  xCzlekożer- 
CZy  pożerający  ludzi,  ludożerczy. 

[Czlowy]  przym.  od  Czlo  celny. 

[Członek,  nka,  Im.  nki]  p.  Czółenko. 

1.  xCzmer,  u,  Im.  y  p.  Szmer. 

2.  X  Czmer,  u.  Im.  y,  X  Czmyr  I.  zawrót 
głowy,  zamroczenie.  2.  podchmielenie,  podpicie. 
<?Por.  Ukr.  czmyr  > 

[Czmer,  u,  blm.,  Czmyr]  rzecz  drobna  i  licha 
(np.  drobne  rybki,  liche  zboże  itd.).     <?> 

Czmerać,  a  a.  rze,  ał,  xCzmyrać  I.  gmerać, 
grzebać,  poruszać,  przebierać,  przeurracać:  C.  w 
książkach,  w  papierach  (=  szperać).  Piórkiem 
w  gardle  czmeraj.  Perz.  2.  nicos.:  Czmera  mu 
w  głowie  =  a)  X?«a  zawrót  głowy;  h)  upił  ś. 
X  Czmera  mu  w  ocz&ch  -  zamroczyło  go,  ciemno 
mu  ?«  oczach.     <?> 

Czmeranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czmerać. 

Czmiel,  a.  Im.  e  zool.  I.  p.  Trzmiel:  W  każdej 
plamie  siedzi  we  środku  kula,  jak  C.  w  ziemnej 
jamie.  Mick.    2.  ■I' szerszeń.     <p.  Trzmiel  > 

[Czmucenie,  a,  blm.J  czynność  ez.  Czmucić. 
Czmuchnąć,  nie,  nąl]  mocno  uderzyć.     <?> 

[Czmuciclel,  a,  Im.  e,  Cmuoiciel]  ten,  co  czmu- 
ci,  zwodziciel,  o.'!zust. 

[Czmucicielka,  i,  Im.  I]  forma  ż.  od  Czmuciclel. 

[Czmucić.  I,  ił,  CmucićJ  bałamucić,  durzyć,  oszu- 
kiwać, zwodzić,  kręcić:  Król  mi  coś  czmuci.  Slow. 
C.  oczy.  Slow.  (-tumanić,  mydlić).    <p.  Czmut> 

[Czmud,  a,  Ini.  y]  niezdarna  sługa. 

•}-  Czmura,  y,  Im.  y  chmura. 

[Czinut,  a,  Im.  y]  I.  bałamut,  oszust.  Magier, 
kłamca.  2.  a.  w  Ira.  [Czmuty]  bajki,  gadaniny, 
plotki;  bagatele,  drobiiostki.      <  Brs.  i  Ukr.  czmut> 

Czmychać,  a,  ał  p.  Czmychnąć. 

Czmychanie,  a,   blra.,  czynność  cz.  Czmychać. 

Czmychnąć,  nie,  nął,  nied.  Czmychać  I.  a. 
[Cmyknąć]  uciec,  drapuąć,  zemknąć:  Uradzimy 
wspólnie,  jak  C.  do  Ameryki.  Bał.  Przemy śli- 
wał  już  nad  tym,  jakby  to  czym  prędzej  C.  z  «■«' 
go  zaklętego  domku.  Zach.  Czmychnąwszy  dziur- 
ką od  klucza,  dotąd  jak  czmycha,  tak  czmy- 
cha. Mick.  Ale  już  Niemiec  dernął  i  czmychał 
przez  pole.  Moraw.  2.  sapnąć:  Ławnik  nosem 
czmychnął  z  wyraźnym  zniecierpliwieniem.  Gom. 
<Dźwn.  > 


;iu4 


CZMYCn^SIĘClE 

Czmychnięcie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Czmychnąć. 

XCzmyr,  u,  Im.  y  p.  2.  Czmer. 

[Czmyr,  u,  Im.  y]  p.  [CzmerJ. 

xCzmyrać,  a,  a.  rze,  rzy,  al  p.  Czmerać: 
Czmyrzy  mi  ś.  w  głowie,  w  oczach.  L. 

XCzmyranle,  a,  Mm.,  czynność  cz.  Czmyrać. 

[Cznebla,  i,  Im.  e]  p.  Głowacz. 

t  Czo  p.  Co.  .      ^  ,    . 

[Czoban,  a,  Im.  I]  p.  Czaban;  JNa  halach  czo- 
bani  stada  swoje  pasali.  Jeż. 

[Czobańskll  przym.  od  Czoban:  Rzuciły  s.  na 
nich  ezobańsKie  psy.  Jeż. 

[Czobot,  u,  Im.  y]  p.  Chobot:  Z  czobotów  mu 
dziurawych  wyglądają  wiechcie.  Klon.  <Uki-. 
czobit  > 

[Czobut,  u,  Ini.  yl  p.  Chobot. 

fCzochać,  a,  al,  Cochać]  drzeć:  C.  buty.  C.  ś., 
XCzechać.ś.,  [Cochać  i.]  trzeć  ś.,  ocierać  s.,  dra- 
pać   1:     Świnia   czocha  ś.  o  płot.     <CZOS> 

Czochanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Czo- 
ch&ć  ś* 

Czochra,  y,  Im.  y  przyrząd  do  czesania  lnu,  in. 

Czochrać,   a  a.  rze,  al,  Czuchrać,   xCzechrać 

I.  targać,  plątać,  wikłać,  kudłać,  rozrzucać:  G. 
włosy.  Wiatry  włos  jego  czochrały.  Przyb,  2. 
czesać,  rozczesywać:  C.  wełnę.  C.  len  (in.  rato- 
wać). Tu  łabędzie,  tam  kaczory  swoje  czoch- 
rały kędziory  (:^  muskały,  układały).  3.  f  drapać, 
skrobać,  trzeć:  Ciało  paznoktami  C.  C.  8., 
Czuchrać  Ś.  I.  ^.czesać  ś.  źle,  rozrzucać  sobie  wło- 
sy. Oss.  2.  y.bić  i.,  czubić  i.:  Waśniąc  s.  za 
łby  czochrają.  Kniaź.  3.  [C.  ś.]  drapać  i.;  ocie- 
rać ś.  o  coś  twardego:  Krowy  czochrają  s.  o 
drzewinę.    4.  [C.  ś.]  guzdrać  ś.     <?CZOS> 

[Czochrak,  a,  Im.  i,  Czuchrak]  guzdrała. 

Czochranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czochrać. 

Czochranie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Czo- 
chrać  Ś.  ,        X  7  , 

[Czochrały]:  Kapusta  czochrata  =  kapusta 
włoska.  ,      .  , 

[Czochron,  a,  Im.  y,  Czochrun]  człowiek  z  roz- 
czochraną głoioą. 

[Czochrun,  a,  Im.  y]  p.  Czochron.  ^ 

[Czoder!]     wołanie   na    konie,    żeby    zaicrociły. 

<?> 
[Czokać,  a,  al]  p.  Cmoknąć.     <Dzwn.> 

xCzokan,  a,  Im.  y  p.  Czekan. 

[Czekanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Czokać. 

[Czoknąć,  nie,  nąl]  p.  Cmoknąć. 

[Czoknięcie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Czoknąć. 

xCzokolada,  y,  blm.  p.  Czekolada. 

XCzokolata,  y,  blm.  p.  Czekolada. 

XCzokulata,  y,  blm.  p.  Czekolada. 

XCzoll8ty  p.  Czolowaty.  Bóbr. 

XCzolny  I.  p.  Czołowy.  2.  czółnowy.  3.  p'asz.: 
Rygiel  C.  a  szpona  czolna  p.  Rygiel.     <CZOŁ> 

XCzol8ko,  a,  Im.  a  p.  Czoło. 

XCzolak,  a,  Im.  f  człowiek,  mający  wielkie  czoło. 

f  Czoldak,  a,  Im.  I  p.  Czoldar. 

f  Czoldar,  u,  Im.  y,  f  Czoldak,  f  Czoldur  przy- 
krycie na  konia,  czaprak:  Koń  pod  złotym  czoł- 
darem.  Pot.     <Tur.  czułdar,  Węg.  csólt^r> 

f  Czoldro,  a,  Im.  a  p.  Kołdra.     <p.  Kołdra  > 

f  Czoldur,  u,  Im.  y  p.  Czoldar. 

Czoleczko,  a,  Im.  a   I.  p.  Czoło.  2.  p.  Czółko. 

Czołem!  p.  Czoło. 

f  Czółen,  Ina  a.  lnu,  Im.  lny,  [Czółen]  p.  Czół- 
no :    C.  wziąć.     Wzięcie  czółnu.    Pojęcie  czółna. 

t  Czółenek,  nka.  Im.  nki  p.  Czoln:  Mój  ś.  C. 
puszcza  miałkiemi  wodami.  Toł. 


CZOhTTEH 

X  Czółenko,  a,  hn.  a  p.  Czółno. 

X Czołg,  a,  Im.  i  I.  gadzina  czołgająca  L,  płazt 
Słysząc  szmer  liścia,  myśli,  czy  ś.  jaki  C.  pod 
krzakiem  wije.  Przyb.  2.  czołganie  ś.,  pełzanie. 
XCzołgiem,  XCzołgaml  przys.  =  c^o/(7a/ąf  rf. :  Ta- 
tarzy czołgiem  ś.  podmykali  pod  okopy.  Tw. 
3.  w  Im.  włóce  wozu  tartakowego.  4.  w  Im.  ha- 
mulce wozowe.     <  ?  CZOŁG  > 

Czołga,  i,  Ira.  f  bot.  p.  Widłak. 

XCzołgacz,  a.  Im.  e  I.  a.  t  Czołganlec  ten,  co 
ś.  czołga,  płaz:  Wąż  C.  Rodzaj  piąty  gadu 
czołgającego  ś.  nazywamy  czołgaczami.  Kluk. 
2.  pochlebca,  lizus,  nikczemnik. 

t  Czołgać,  a,  al  p.  Czołgać  ś. :  Żaby  po  pa- 
łacach raierzione  czołgały.  Kochan. 

Czołgać  się,  a  ś.,  al  ś.,  f  Czołgać,  f  Czołkać 
ś.,  t  Stolgać  ś.,  dok.  XCzolgnąć  ś.  \.  pełznąć, 
pełzać,  posuwać  ś.,  wlec  i.,  prześlizgiwać  ś. :  Gad 
ś.  czołga.  Bluszcz  ś.  czołga  po  ziemi  (-wije  i.). 
Przen.:  Muza  tego  poety  zaledwie  ś.  czołga.  2. 
przen.  upokarzać  i.,  uniżać  ś.,  płaszczyć  ś.:  Wolą 
raczej,  aby  ś.  pod  ich  czołgano  nogami,  niżeli 
żeby  mówiono  prawdę  bez  ogródki.  Zabł.  C.  ś., 
by  ś.  wywyższyć.  Pot.  S.  3.  bot.:  Łodyga  czoł- 
gająca ś.  =  rosnąca  iv  kierunku  poziomym,  przy- 
rosła do  ziemi.     <?  CZOŁG  > 

X  Czołgający  woj.:  Wystrzał  Q.- wystrzał,  przy 
którym  kula  robi  podskoki.  Działobitnie  czołga- 
jące. Jak.  J.  (  =  z  których  można  loykonywać  wy- 
strzały czołgające). 

X Czołgami  przys.  p.  Czołg. 

X  Czołganie,  a,  blm.  p.  Czołganie  i. 

t  Czolganiec,  ńca,  Im.  ńce  i.  p.  Czołgacz:  Za 
piękną  sobie  rzecz  ma  czołgańcem  być  ziemskim 
i  zaniechać  pomocy  boskiej,  która  cię  do  góry 
prowadzi.  Birk.  2.  p.  Czołganie  ś.:  Piaski  wąż 
orze,  długie  swego  czołgańca  zostawując  ścież- 
ki. Bardz. 

Czołganie  się,  a  ś.,  blm.,  X  Czołganie,  XCzoł- 
ganlna,  t  Czołganlec  czynność  cz.  Czołgać  ś. 

XCzołganina,  y,  Im.  y  p.  Czołganie  ś.:  Jui!: 
wąż  dąży  ku  Ewie  nie  tak,  jak  przedtym,  ])o- 
chyłą  czołganiną,  leez  do  góry  ś.  wznosząc. 
Przyb. 

t  Czolgatny  p.  Czołgiiwy:  Robactwa  czołgat- 
ne.  Leop. 

X Czołgiem  przys.  p.  Czołg. 

X Czołgiiwy,  f  Czolgatny  czołgający  ś.,  pełza- 
jący: Niektóre  z  gatunków  ezołgliwego  gadu. 
Przyb. 

XCzołgnąć  się,  nie  ś.,  nąl  ś.  p.  Czołgać  ś. 

[Czolgot,  a,  Im.  y]  dzięcioł.   <0d  Czołgać  ś.  > 

[Czolka,  i.  Im.  i]  =  Całka  (  =  rzepa).  <  Nie- 
wczesne odmazurzenie  nagłosu,  zam.  Całka  > 

t  Czołkać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Czołgać  ś. 

Czółko,  a,  Im.  a  I.  p.  Czoło.  2.  p.  Czółko : 
W  oknach  widać  było  czepce,  złote  i  aksamit- 
ne czółka.  Sienk.  3.  [C]  p.  Czółno.  Zdr.  Czo- 
leczko.    <CZOŁ> 

XCzolkowy  przym.  od  Czolko:  Jejmość  czół. 
kowa  =  uJ?'ana  w  czółko,    mieszczka  a.  parafjanka. 

t  Czoln,  a  a.  u,  Im.  y  p.  Czółno:  Przy  stat- 
kach mieć  potrzeba  C.  Haur.  Zdr.  f  Czołnek, 
t  Czółenek,  f  Czolnik,  [Czołnuszek].    <CZOŁN> 

XCzołneczko,  a,  Im.  a  p.  Czółno. 

t  Czołnek,  nka,  Im.  nki  I.  p.  Czoln:  C.  przy 
brzegu  uwiązany.  Warg.  2.  i  [C]  p.  Czółenko: 
Gdzieby  same  ezołnki  tkaczego  rzemiosła  tkały, 
nie  potrzebowalibyśmy  mistrzów.  Petr.  3.  na.- 
czynie  do  kadzidła,  ia.  łódka.  4.  auat.  (os  ua- 
yiculare)  kość  łódkowa  stupy. 


395 


CZOŁNIACZEK 


CZOŁOWA' 


[Czolnlaczek,    czka,    Im.    czki]    p.    Czotniak. 

<CZOŁN> 

[Czolnlak.  a,  Ira.  i],  p.  Czółno:  C.  rybacki. 
Zdr.  [Czolnlaczek]. 

XCzołnić,    i,      II    wyżfabiać  tv  postaci  czółenka. 

Czolnik,  a,  Im.  I  I.  f  P-  Czoln.  2.  [C.  a.  Czol- 
nyk]  czółenko  do  wkładania  cewki  w  krosuach  t.j. 
w  wari^ztacie  tkackim.     3.  f  J™-   CY  P-  Czólnik. 

XCzotnisko,  a,  Im.  a  p.  Czółno:  Trzask  na- 
zbierał z  czołniska  starego.  Bardz. 

XCzołnko,  a,  Im.  a  p.  Czółno. 

Czółno,  a,  Im.  a  I.  X  P-  Czółno.  2.  [C]  p. 
Czółenko. 

[Czołnuszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Czołn. 

ICzołnyk,  a,  Im.  i]  p.  Czołnik. 

Czoło,  a,  Im.  a,  [Czeło,  Czało]  I.  anat.  (frons) 
najwyższa,  wypukła  część  twarzy  nad  oczyma,  po- 
między skroniami:  C.  pogodne,  zmarszczone,  wy- 
sokie, nizkie,  myślące.  Marszczyć  C.  X-''^pi<^  C. 
Z  zwiędłemi  czoły.  Kon.  Pracować  w  pocie  czo- 
ła. Ryć  czołem  =  M/jató  w  błoto,  na  ziemię:  Po- 
tknął ś.  i  w  błocie  ryje  czołem.  Tremb.  Nie 
miał  na  czele  napisane,  że  hultaj.  Oss.  f  C. 
w  C.  {  =  oko  w  oko):  C.  w  C.  słońce  pogląda 
na  miesiączne  koło.  Susz.  f  Czołem  bić  (dom. 
o  ziemię)  =  ?u'zfco  ś.  kłaniać:  Chłopi  z  pokłonem 
czołem  nizko  bili.  Stryjk.  Czołem  komu  bić  a. 
uderzać  -  kłamać  ś.,  cześć  oddawać:  Narody  te 
bałwanom  czołem  biły.  Birk.  Czołem  hetmano- 
wi wolę  uderzyć.  Birk.  Czołem!  =  a)  loitam: 
Czołem,  czołem,  obaj  ś.  witają.  Jabł.  b)  f  dzię- 
kuję: Czołem  za  cześć.  Kn.  2.  \irzeii.  przednia 
a.  wierzchnia  strona  czegokolwiek:  (Stawu)  C.  na- 
jeżone łozami,  wierzbami  czubate.  Mick.  (=hrzeg). 
Młyn  zatrząsł  mchem  obrosłe  C.  Mick.  (  =  dach). 
C.  góry  (=  wierzchołek).  Róże,  co  wysoko  niosą 
jesi(M)ne  czoła,  błyszczące  ś.  rosą.  Słów.  (Lipa) 
wysoko  niosła  czoła  wianki.  Słów.  Dym  leci 
czołem  (okrętu).  Słów.  Padali  czołem  na  C. 
kamieni.  Słów.  3.  Xprzen.  głowa,  umysł:  Nie 
chciał  i  najmniej  o  tym  trudzić  czoła.  Kul. 
4.  i)rzen.  wstyd,  ambicja:  Nie  mieć  czoła.  Czło- 
wiek bez  czoła.  Gdybyś  cokolwiek  miał  czoła, 
sam  wstyd  powinienby  cię  przerobić.  Min.  C. 
miedziane,  wytarte  (  =  brak  ambicji).  5.  przen. 
śmiałość,  zuchwalstwo,  bezczelność:  Jakim  czołem 
śmiałbyś  pokazać  ś.  przed  nią?  Kto  ma  C.  po 
temu,  może  ś.  podpisu  zaprzeć,  f  Z  wysokiego 
czoła  górnie  dzieci  swoje  przyodziewają.  Glicz. 
(  =  zuchwale,  dumnie).  6.  przen.  opór:  Stawić  a. 
X postawić  C.  a.  X czołem  ś.  stawić.  Stawić  C. 
przeciwnościom.  Z  wojskiem  tyra  mógł  nieprzy- 
jacielowi C.  postawić.  Nar.  Czołem  niewinno- 
ści trzeba  s.  stawić  potwarcom.  -}-  "Wszystek 
sposób  wojny  należy  na  samych  żołnierzach, 
gdy  8.  czołem  opierają.  Baz.  (  =  odiuażnie,  wy- 
trwale). 7.  przód,  przednia  strona,  pierwszy  plan: 
"Wiele  stało  prałatów  po  bok  i  na  czele.  Chełch. 
Ze  swoim  na  C,  z  cudzym  do  kąta,  choć  dobre. 
Fred.  M.  "Wysunąć  coś  na  C.  xNa  C.  wyjeż- 
dżać =  na  popis:  Fałsz  to  jest,  czym  na  C.  wy- 
jeżdżamy, że...  Pilch.  XNa  C.  czemu  zachodzić 
=  iść  naprzeciw:  Wszystkim  przeciwnościom  na 
C.  zachodził.  Oss.  XC.  trzymać  =  mieć  pierw- 
szeństwo, trzymać  prytn:  3Iiędzy  pismami  Sene- 
ki C.  trzymają  listy.  Pilch.  Stać,  stanąć,  i)osta- 
wić  kogo  na  czele  wojska,  rządu.  Kastor  z  bra- 
tem Pol  luksem  jaśnieli  na  czele  (dom.  gwiazd). 
Mick.  8.  X  naczelnik,  zwiei-zchnik,  przodownik: 
Hiclialowicz,  C.  }»artji.  Świt.  Zebrał  starszo 
-^nelskie  i  czo^a.   lamilji.  Leop.     9.    wybór,    do- 


\  > 


bór,  kjuiał:  C.  narodu,  młodzieży,  wojska.  "Wszyst- 
kich hetmańskich  czynów  dank  i  C,  sprawa 
Chocimska.  Susz.  (0.  f  powaga,  uznanie,  szacu- 
nek: U  niektórych  statek  sam  i  powaga  ma 
C,  i  w  kim  to  widzą,  to  już  u  nich  wielki  czło- 
wiek. Górn.  II,  [C.J  najlepsze  ziarno:  Po  wy- 
wiewaniu zboża  pierwsze  od  wiatru,  ile  cięż- 
sze, jest  C,  śrzednie  pospolite.  Kluk.  12.  [C] 
rzeź.  najlepsze  okazy  w  stadzie.  13.  [C]  łysina. 
14.  [C]  początek  wesela.  15.  szeroka,  nieco  wypuk- 
ła część  młotka.  16.  t  C.  koła  =  o6j<jo'd;  C.  koła 
jest  sama  okrągłość  powierzchna  koła.  Sol.  17. 
t  C.  okrętowe  =  irze^,  burta:  C.  okrętów  bardzo 
wyniosłe,  burzliwościom  i  szturmom  gwoli.  Warg. 
1 8.  bot.  górna  część  pancerza  niektórych  wodoros- 
tów. 19.  \)ViA.  =  a)  przednia  strona  budowli,  front: 
C.  domu,  mostu.  Każde  C.  u  sieni  i  u  bramy 
wkoło  l)yło  pod  jedną  miarą.  B.  B.  b)  brzeg 
budowli,  przez  całą  grubość  sklepienia  uwaiany. 
c)  Xszczył  domu, przyczółek.  "Podcz.  20.  woj.  =  a) 
przód,  front  wojska:  C.  szyku,  szeregów,  ko- 
lumny, obozu.  Czoła  kolumn  na  linji.  C.  ko- 
lumn austryjackich.  Jeż.  Atakować  czołem. 
Stać  czołem  do  nieprzyjaciela,  b)  Czoła  dzieł 
fortyfikacyjnych  =  rj2:c^ct  najwięcej  w  pole  wysunię- 
te: Czoła  dwuramnika,  barkanu,  narożnika, 
półksiężyca.  21.  cies.:  Drzwi  do  czoła  =  które 
przy  zamykaniu  wchodzą  w  ramę,  nie  roystając  za 
nią.  22.  a.  Sztyrna  garb.  część  skój-y  od  łba. 
23.  Xkuch.  tłiisłość,  wychodząca  z  mięsa  gotowa- 
nego :  Gdy  ś.  mięso  gotuje,  zbierają  C.  i  w  osob- 
ną rynkę  składają  na  omastę  innych  potraw. 
Oss.  24.  leśn.  grubszy  koniec  belki,  obrobionej  na 
cztery  kanty.  25.  Xpusz.  najwyższa  i  najszersza 
część  loża  armatniego,  in.  X  p  r  z  o  d  e  k.  Dek. 
Zdr.  Czółko,  Czóleczko,  Czółko,  Czołeczko.  Zgr. 
xCzolsko.  <CZOŁ> 

XCzołobarwy  barwiący,  zdobiący  czoło:  Czoło- 
barwe  kolory  twarzy.     <CZOŁ-ł-Barwa> 

t  Czołobitne,  ego,  blm.  p.  Czołobitnia:  Miasto 
pokłonu  i  czołobitnego  posyłam  kolędę.  Birk. 
<CZOŁ+BI> 

t  Czołobitnia,  i,  Im.  e,  f  Czołobitne  bicie  czo- 
łem, ukłon  pokorny :  Niechże  tedy  uniżona  będzie 
C.  Bogu.  Koch. 

xCzołobltnlczka,  i,  Im.  i  forma  i.  od  Czoło- 
bitnik. 

X Czołobitnie  przys.  od  Czołobitny:    Dziękujęć 

Czołobitnik,   a,  Im.  oy  ten,  co  czołem  bije,   czci- 
ciel: Bożek  chwili  otoczony  czołobitnikami.  Glin. 
Czołobitność,  I    I.    blm.  rz.  od  Czołobitny.    2. 

Xlm.  I  oznaka  uszanowania,  bicie  czołem,  ukłon: 
W  jakiejem  godności  zostawała  niedawno  i  czo- 
łobitności jakiem  brała  od  ludu.  Ustrz. 

Czołobitny  pokorny,  uniżony,  pełen  uszanowania: 
Ukłon  C. 

XCzołon,  a,  Im.  y  bud.  p.  Czołona. 
XCzołona,  y,  Im.  y,  XCzołon  bud.  szczyt  domu, 

strych.  Podcz.       <?> 

Czołowaty,  XCzolisty  I.  mający  melkie  czoło; 
wet.:  Byk  C.  (bos  irontos^ws.)-  inający  duże  czoło, 
jako  cechę  7-asy  górskiej  bydła  rogatego.  2.  Xfna- 
jąry  kształt  czoła.  3.  f  anat.  do  czoła  należny: 
Kość  czołowata^fco^d  czołowa. 

Czołowy,  XCzolny,  f  Czelny  przyra.  od  Czoło: 
I,  anat.  do  czoła  należny:  Kość  czołowa  a. 
t  czelna  a.  f  czołowat  a  (os  frontis).  Mięsień 
C.  .a.  t  myszka  czelna  (niuscnlus  frontalisj 
Tętnica  czołowa  (aitcri.i  Ironfalis).  Ciemiączko 
cziilowe  p.  Ciemiączko.     Płaszczyzna  czołowa— 


idij 


CZOŁÓWKA 

,pionownpoprzeczna.  Przecięcie  czołowe  Csectio 
frontalis)  =  M)  kierunku  plaazczyzny  czołowej.  2. 
w o'y  przedni,  frontowy :  Skoczył  na  piecliotę  czo- 
łową, nieprzyjacielską.  Nar.  Atak  C.  3.  Xl>rzen. 
przedni,  wyborowy,  doborowy,  najlepszy:  Do  siej  by 
ziarna  powinny  być  zupełne,  ważne,  czołowe,  jak 
nazywaj.-^.  Kluk.  Ulice  w  ogrodzie  czołowe 
(=glótone)  i  ulice  węższe.  Kluk.     <OZOŁ> 

Czołówka,  I,  Im.  i  bud.  ozdoba  z  gliny  wypa- 
lonej. 

Czolwik,  a,  Im.  i,  Żólwik,  Zólwi  obraz,  Tarcz- 
nik bot.  (chelone)  roś.  z  rodziny  trędownihowulych. 
<?> 

XCzomber,  bra.  Im.  bry  p.  I.  Cąber. 

XCzombr,  a,  Im.  y  p.  I.  Cąber. 

[Czombrzenie,  a,  blm.]  czynność  Cz.  Czomb- 
rzyć. 

[Czombrzvć,  y,  ył]  p.  Combrzyć. 

t  Czombrzyć,  y,  yl^Cembrzyć. 

Czompon,  a,  Im.  y  garb.  p.  Czaprak.     <?> 

Czop,  a,  Im.  y  I.  stoikowata  zafyczka  otworu 
we  frontowym  dnie  beczki,  szpunt:  Uchyl  czopu, 
wnet  będzie  po  piwie.  Oss.  (=brak  karności  ni- 
szczy wszystko).  Piwo  młode  C.  wysadza.  Oss. 
(-młody  nie  znosi  władzy  nad  sobą).  Głupi,  jak 
C.  Prz.  2.  Xprzen.  napoje  wyskokowe,  trrmki: 
Handlować  korcem  (=zbożem)  i  czopem.  Jabł. 
Czopem  6.  często  żegnał,  Kocli.  (=podjńjał  sobie J. 
3.  "f  przen.  podatek  od  trunków:  Sejm  zatkn;j 
czopem  i  pobory.  Biel.  M.  Pospólstwo  drą  aż  do 
czopa,  aby  były  zbytkom  nakłady.  Koch.  4. 
wał,  oś,  biegun:  C.  wrót.  WiośL:  C.  dulki.  5. 
drągal,  niezgrabjasz,  gap,  niedołęga,  fujara.  6.  pa- 
new  do  warzenia  solanki,  a.  ilość  soli  zawarta  w 
takiej  panwi,  in.  [cerunj.  7.  [C,  Kapa,  Kapiszon] 
część  okucia  przy  saniach.  8.  [C]  wielka  kadź,  np. 
w  gorzelni.  9.  cies.  część  drzewa  wystająca,  prze- 
znaczona do  wpuszczania  w  odpowiednie  nacięcie, 
zaciosany  koniec  belki,  in.  ząb,  p ę p,  piętka. 
10.  fl. :  C.  liny=i;o?«"ec  liny,  .dłużącej  do  holowania, 
do  którego  przywiązują  ś.Jiiń.  \\.  gór.:  C.  wału - 
klin,  zasuwa.  12.  lek.  =  a)  C.  zatorny  a.  zato- 
rowy =  sferze/*  krun,  zatykający  naczynie  krwionośne. 
b)  a.  IBurdonet  kłębuszek  do  zatykania  naczyń 
przy  krwotokach.  13.  mech.  jeden  z  okrągłych 
końców,  na  których  kołowrót  spoczywa.  14.  pusz. 
występ  umlcowaty,  którym  działo  opiera  ś.  na  łożu. 
15.  a.  Ostrzyca  zool.  (aspro  zingel)  ryba  ciernio- 
promienna,  piersiopłetwa,  okuniowata.  Zdr.  Czo- 
pek, Czopeczek.     <Nm.  Zapl\en)> 

Czopeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Czop. 

Czopek,  pka.  Im.  pki  I.  \^.  Czop:  X0.  do  flaszy 
=:fcorefc;  Czopki  do  flasz  bywają  z  kory  korko- 
dębu.  Kluk.  2.  anat.  =  a)  (uvula)  ciałko  miąższe, 
podługowate,  zwieszające  ś.  z  jwdniebienia  miękkie- 
go nad  językiem,  in.  języczek,  f  jago  da, 
fnarostek,  fzatyczka  nosa.  b)  p.  Na- 
głośnia. 3.  lek.  =a)  (suppositorium)  masa  do 
wkładania  w  odbytnicę,  in.  klinik  stolcowy, 
Xpigułka  stolcowa,  b)  fC.  w  gardle  p. 
Angina.  Mur.  c)  C.  ropny  =  stożek  ropny,  rdzeń. 
d)  C.  skubankowy  {iurwada)  =  zwitek  skuhanki,  in. 
Xzatykadło.  4.  ogr.  krótka  gałązka  a.  wić 
ogrodowa;  dtoie  gałązli  ucięte  w  haczyk.  5.  pusz.: 
C.  wrzecionowy  =  w///)mA:/o^<5  na  żelaznym  wrzecio- 
nie, która,  oblepiona  gliną,  służy  do  ukształtowania 
oka  bomby.  Jak.  J. 

Czopiarka,  i,  Im.  i  maszyna  do  robienia  czopów. 

[Czopieradło,  a,  Im.  a]  p.  Czupiradlo. 

Czopkowy  przyra.  od  Czopek;  anat.r  Wyrostki 
czopkowe   kości   klinowej   (processus   cliaoidei). 


CZOSNEK 

Czopnica,  y,  Ini.  e  piła  do  rznięcia  kawałków 
drzewa,  szczeg.  do  zarzynania  czopów,  in.  piła 
c  z  o  p  o  w  a. 

XCzopować,  uje,  ował  I.  spajać  przy  pomocy 
czopa.  2.  zatykać  korkiem,  korkować.  3.  czopowe 
opłacać:  Wina  już  odczopowane  zarząd  pieczę- 
tować ma,  aby  drugi  raz  od  nich  nie  czopowano. 
Vol. 

XCzopowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czopować. 

Czopowe,  ego,  blm.  j^odatek  od  wyrobu  trunków: 
Miasta  od  wyrobku  piwa,  gorzałek  i  miodów  C. 
do  skarbu  wnoszą.  Skrzet.  Podatek  czopowego 
miejskiego,  będący  podatkiem,  od  ilości  wyro- 
bionego trunku  pobieranym.  Skarb. 

Czopownik,  a,  Im.  cy  poborca  czopowego. 

Czopowy  przym.  od  Czop:  Otwór  C.  Piła  czo- 
powa p.  Czopnica.  Opaska  czopowa =o6ręczfcfl!, 
opasująca  czopy  armaty.  Część  czopowa  działa  a. 
X sztuka  czopowa  =  c2c^<5  średnia  działa  (gdzie  ś. 
znajdują  czopy).     XBrat  G. -pijak. 

[Czopuch,  a,  Im.  y]  p.  Cepuch. 

[Czopyk,  a,  Im.  I]  p.  Babka. 

XCzorba,  y,  Im.  y  p.  Ciurba:  Kociołek  na 
ciebie  czeka...  zrobisz  czorbę.  Jeż. 

[Czorciia,    y,    Im.    y]    niezgrabna  kołneta.      <?> 

[Czorcliać,  a,  al  i  C.  ś.j  p.  Czorchnąć. 

[Czorchnąć,  nie,  nął,  nied.  Czorchać]  I.  odi^ie- 
pić,  odłamać.  2.  drzeć  (obuwie).  [C.  Ś.]  1.  odia- 
tnać  ś.  2.  drzeć  ś.,  zedrzeć  ś.  3.  targnąć  ś.^ 
szarpnąć  ś.     <?> 

Czorcie,  ęcia,  Im.  ęta  p.  Czort. 

Czort,  a,  Im.  ci  p.  Czart:  Po  rozdrożach  C. 
wodzi.  Pol.    Zdr.  Czorcie. 

[Czortopciiajka,  i,  Im  I]  nędzny  wózek,  kała- 
maszJcu.     <Ukr.  czortopciiajka > 

t  Czos,  u,  Im.  y  =  Cios. 

f  Czosać,  sze,  sal,  [Czosać]  p.  Czesać :  Dobrze, 
iż  który  włos  został:  azać  mię  tam  jeden  czosał! 
Korcz.     <CZOS> 

t  Czesanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czosać. 

[Czoselka,  i,  Im.  i]  p.  Ciesiołka. 

[Czosla,  y,  Im.  y]  p.  Ciesiołka:  Wóna  m:l 
zębć,  jak  czosłć.  Prz.  (t.  j.  wielkie  i  ostre). 

Czosnaczek,  czka.  Im.  czki  bot.  I.  (alliaria)  roś. 
z  rodziny  krzyżowych.  Gatunek:  C.  lekarski 
(a.  ofticinalis).    2.  p.  Pszonak.     <CZOSN> 

Czosnak,  a,  Im.  i  I.  bot.  p.  Ożanka:  Czosna- 
kiem  trącić  =  6^d  filutem,  oszustem.  2.  [C]  p. 
Czosnek. 

t  Czosne,  ego,  blm.  p.  Czesne. 

Czosneczek,  czku.  Im.  czki  }).  Czosnek. 

Czosnek,  nku,  Im.  nki  i.  f  a.  fCzosnkowanie  za- 
sieka, palisada  ;  rogatka:  Miasto  wałem,  czosnkiem 
z  palów  zaostrzonych  i  z  przekopem  warowne. 
Fal.  Czosnki  a.  rogatki.  Chm.  B.  2.  f  żelazo  na  no- 
gi, pułapka  7ia  złodziei. Troa.  3.  a.Czostek,  [Czosnyk, 
Czosnak,  Czo8tak]  =  a)  bot.  (allium)  roś.  ;:;  rodzimi 
liljowatycli.  Gatunki  i  odmiany:  a)  C.  bab  czy 
(a.  ursinum);  b)  C.  biały;  c)  C.  cebula  (a, 
cepa);  d)  C.  dziki;  e)  C.  łuczny  a.  łukow) 
a.  C.  rokarabuł  a.  Łuczyczosnek  (a.  sco' 
rodoprasura);  f)  C.  ogrodowy  a.  pospolity 
(a.  sativum);  g)  C.  piega  wy  a.  siatkowj^, 
daw.  Gadownikiem,  Szygwurczem,  Łu- 
kiem piegawym,  Gadów ym  zielem  zwany 
(a.  Tictorialis);  h)  C.  piżmowy  (a.  moschatum); 
i)  C.  płodzist  a.  Cebula  płód  zist  (a.  fi- 
stulusum);  j)C.  płodziszek  a.  por  dziki 
(a.  ampeloprasum);  k)  C.  polny;  1)  C.  jtor 
(a.  porrum);     m)    Ć.    psi;    n)    C.    szarlotka 


397 


CZOSWKOWAĆ 

pospolicie  Szalotka  (a.  ascalonieum),  z  odmia- 
na zwaną.  Zwyczajnym  szczypiorem;  o; 
(,'  szczypiorek  a.  Tatar e czka,  bł.  Try- 
bulką  zwany  (a.  schoenoprasura);  p)  C.  wal- 
cowaty a.  szorstki,  niek.  Łukiem  zwany 
(a.  vineale).  b)  cebulka  czosnku  pospolitego :  Zą- 
bek czosnku.  4.  f  C  wierciany  =  rodzaj  potra- 
wy, zaprawionej  czosnkiem.  Zdr.  Czosneczek,  [Cz08- 
nyczek,  Czosteniek,  Czośniczek],  <CZOSN> 
Czosnkować,  uje,  owal  zaj^rawiać  czosnkiem. 
Czosnkowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Czosn- 
kować. 2.  flra.  ap.  Czosnek:  Podpadli  pod  C. 
i  rozpoczęli  stamtąd  gęstą  strzelbę  po  zamku. 
Gors. 

Czosnkowaty  I.  podobny  do  czosnku,  przypomi- 
nający czosnek:  Szaleń  ma  woń  nieeo  czosnko- 
watą.  Rost.  2.  bot.:  Ożanka  czosnkowata  p. 
Ożanka. 

Czosnkowy  I.  przym.  od  Czosnek:  Zapach  C. 
XCzlonek  G.  =  ząbek  czosnku.  2.  bot.:  Ziele 
czosnkowe  =  a)  p.  Ożanka;    b)  p.  Pszonak. 

[Czosnyczek,  ozku,  Im.  czki]  p.  Czosnek:  Zmysł 
szlachecki  C.  chwyci.  Pol. 
[Czosnyk,  u,  Im.  ij  p.  Czosnek. 
[Czostak,  u,  Im.  i]  p.  Czosnek. 
Czostek,  tku,  im.  tk  p.l  Czosnek:    Ogród  wa- 
rzywny,   podzielony  na  grządki,   na  których  ro- 
sły: cebula,  C,  buraków  nieco.  Jeż. 
[Czosteniek,  ńka,  Im.  ńki]  p.  Czosnek. 
t  Czostka,  i,  Im.  I  p.  Cześć:    My  ś.  na  świec- 
kich rozkoszach,  zyskach,  czostkach,  łakomstwie 
bawiem.  Skar.    <?CZT> 

t  Czosyk,    a,    Im.    I    młoda    odrośl    na   roślinie, 
szczeg.  na  kapuście.     <Nm.  Schoss> 
[Czoś!l  =  Cesiu. 

[Czośniczek,  ozku,  Im.  czkI]  p.  Czo8n«k. 
t  Czoż  =  f  Cóż  (=to  jest). 
[Czóla,  y.  Im.  y]  p.  Czulka. 
Czóleczko,  a,  Im.  a  1.  p.  Czoło.    2.  p.  Czółko: 
Przedtym  chodziły  w  czółeczkaeh,  dziś  o  trzech 
piętrach  noszą  fryzury.     <CZOŁ> 

Czółen,  łna,  Im.  łny  I.  [C]  p.  Czółno:  Opo- 
wiedzieli panu  Wojewodzie,  jak  ś.  C.  wywrócił. 
Syrok.  2.  f  anat.  (fossa  scaphoidea)  rowek 
łódkowaty  ucha,  in.  fzaklęśnina  ucha.  Zdr. 
[Czółnuszek].    <CZOŁN> 

Czółenko,  a,  Im.  a  I.  p.  Czółno:  Płynąć  w 
czółenku.  Na  głowę  wdział  hełm  szwedzki  z 
czółenkiem.  Sienk.  2.  a.  f  Czołnek,  [Czółno, 
Czołnek,  Czółnik,  Czółnak,  Czółno,  Członek,  Czoł- 
nek] iglica  tkacka,  na  którą  ś.  nawijają  nici  na 
wątek:  Krosna  stoją  w  małym  oknie  i  C.  pływa 
w  włóknie.  Pol.  3.  część  maszyny  do  .tzi/cia,  słu- 
żąca do  nawlekania  nici.  4.  [C]  p.  Czółko.  5. 
anat.:  f  Chrząstka  C.  formująca  p.  Chrząstka. 
6.  pusz.  drzewo  żłobione  ze  sprężyną  pod  spodem 
luf. 

Czółenkowato  przys.  od  Czółenkowaty:  Wy- 
żłabiać  C. 

Czółenkowaty  podobny  do  czółenka:  a)  anat. 
p.  Łódkowaty.  b)  lek.:  Opaska  czółenkowata 
głowjr  (scapha). 

Czółenkowy  przym.  od  Czółenko:  Na  majdanie 
widać  było  dwustu  jeźdźców  w  czółenkowych 
hełmach.  Sienk.  (=z  czółenkami). 
[Czółka,  I,  Im.  I]  p.  Czułka. 
Czółko,  a.  Im.  a  I.  p.  Czoło.  2.  a.  Czółko, 
[Czółenko,  Strojnik]  opaska  na  czoło  u  kobiet, 
ułńór  głowy  kobiecy.  [Tekturowe  C.]  =  djadeinek. 
3.  b\i(l.  wystająca  częśó  w  stopniach  schodowych. 
Zdr.  Czółeczkó.     <CZOŁ> 


CZTERPZIFSTEK 

[Czółko,  a,  Ira.  al  p.  Czółno. 

[Czółnak,  a,  Im.  1]  p.  Czółenko. 

Czółneczko,  a,  Ira.  a  p.  Czółno. 

[Czołnek,  nka,  Im.  nki]  ]>.  Czółenko. 

[Czółniak.  a,  Im.  i]  p.  Czółno. 

Czółnik,  a  I.  [C]  Im.  i  p.  Czółenko.  2.  f  Ira. 
oy  a.  t  Czółnik  przewoźnik,  wioślarz :  Postano- 
wienie uczynić  z  łodnikami  i  czółnikarai. 

Czółnisko,  a.  Im.  a  p.  Czółno. 

Czółno,  a,  Im.  a,  X Czółno,  f  Czołn,  xCzółn, 
t  Czółen,  t  Czełn,  f  Czełno,  [Czółniak,  Czółniak, 
Czółen,  Czełno,  Czałno,  Czółen]    i.  statek  rybacki 

do  jtływania,  ivy żłobiony  z  jednego  jmia ;  łódź, 
łódka:  C.  przy  statku.  Most  na  czółnach  =  na 
łyżwach.  2.  część  hełmu,  okrywająca  tylną  część 
szyi:^  Lud  ubrany  w  grzebieniaste  hełmy  z  czół- 
nami, zachodzącsmi  na  uszy.  Sienk.  3.  [Czółno] 
p.  Czółenko.  Zdr.  Czółenko,  X  Czółenko.  XCzołn- 
ko,  Czółneczko,  x  Czółneczko,  x  Czółnuszko 
[Czółko,  Czółko].  Zgr.  Czółnisko,  x Czółnisko' 
< CZOŁN > 

Czółnowaty  do  czółna  podobny ;    anat.:     XKość 

czółnowata=:fco^(}  łóHkowa. 

Czółnowy  przym.  od  Czółno:  Wiosło  czółno- 
we.  Spotykałeś  żołnierzy  szwedzkich  w  czół- 
nowych  grzebieniastych  hełmach.  Sienk. 

[Czółnuszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Czółen. 

X Czółnuszko,  a.  Im.  a  p.  Czółno. 

[Czopek,  pka,  Im.  pki]  skurupka. 

[Czópiradło,  a,  Im.  a]  p.  Czupiradło. 

Czóż,  czegóż,  blm.  I.  [C]  p.  Cóż.  2.  t  =  tCóż 
(^tojestj.  t  To  C.  =  to  jest:  Wszytko  to,  C. 
czso  czynił. 

[Czran,  u,  Im.  y],  f  Czran  p.  Cerun. 

t  Czrześnia,  i.  Im.  e  p.  Trześnia. 

f  Czrzewo,  a,  Im.  a   wnętrze,  trzewia. 

t  Czrzoda,  y.  Im.  y  trzoda. 

t  Czsność,  i,  blm.  cześć. 

t  Czsnota,  y.  Im.  y  p.  Cnota. 

t  Czso  co. 

t  Czstny  uroczysty:     C.  dzień. 

[Czsza  prrr!]  icołanie  na  konie,  żehy  stanęły. 

t  Czta,  y,  Im.  y  uczta:  Czty  abo  biesiady. 
<CZT> 

Cztać,  a,  ał,  t  Trztać    rnb.  wypróżniać  i.  wodni- 
sto. <p.  Trztać  > 
Cztanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cztać. 
t  Cztena,  y.  Im.  y  litera.  M-ym.  <Czes.  etena> 

[Czterak,    a.    Im,  i,    Szterak,  Śtyrak]    dziecko, 

czołgające  ś.  na  czworakach. 

t  Czterdniowy  p.  Czterodniowy.  <CZTWIOR 
-|-DŹŃ> 

t  Czterdzienny  p.  Czterodniowy. 

t  Czterdziesiątka,  i.  Im.  i  p.  Czterdziestek : 
Piąćkroć  czterdziesiątki  jena  mniej. 

Czterdziesiątnica,  y,  Im.  e  I.  pierwsza  niedzie- 
la wielkieco  })ostu,  niedziela  wstępna.  2.  X  P- 
Czterdziestnica.     <CZTW10R+DZIES1Ę> 

Czterdziesiątnik,  a,  Im.  oy,  Czterdzieslętnik 
członek  sekty  letratydów,  apolinarystów. 

t  Czterdziesiąty  p.  Czterdziesty. 

Czterdziesiętnik,  a.  Im.  cy  p.  Czterdziesiątnik. 

t  Czterdziesny  p.  Czterdziesty. 

Czterdziestak,  a,  Im.  i  rub.  czterdzieści  groszy, 
czterdziestka,  czterdziestówka.  <  CZTWIOR  4~ 
DZIKSI  K   > 

X Czterdziestek,  tka,  Im.  tki,  f  Czterdziesiątka 

ogól  złożony  z  czterdziestu :    Mam    jakiś    C.    zło- 
tych.   C.  jabłek. 


m 


CZTERDZIESTKA 

Czterdziestka,  i,  Im.   I    I.    a.    f  Czterdzlestnik 

ajłra  40:  /mazać  czterdziestkę.  Przen.:  czter- 
dzieści lat  loieku:  C.  ś.  zbliża.  Już  jest  po  czter- 
dziestce. 2.  a.  Czterdziestówka,  Czterdzlesto- 
groszówka  moneta  wartości  czterdziestu  groszy. 

t  Czterdzlestnica,  y,  Im.  e  i.  a.  xCzterdzle- 
stodnica,  XCzterdzlesiątnica,  X Czterdziestówka 
=  a)  post  wielki,  b)  ad/cent.  2.  p.  Czterdziestów- 
ka.    3.  kobieta  czterdziestoletnia. 

t  Czterdzlestnik,  a  I.  Ira.  I  p.  Czterdziestka. 
2.  Im.  cy  mężczyzna  czterdziestoletni.  Kd. 

XCzterdziestny  zawierający  w  sobie  czterdzieści 
Jedności:     Post  w  liczbie  swych  dni  C.  Groch. 

XCzterdzlestodnlca,  y,  Im.  e  \ .  okres  czterdzie- 
Biodniowy.    Wor.     2.    p.    Czterdziestnlca.    Wor. 

<  Czterdzieści-f-DZN  > 
XCzterdzlestodniowo    przys.   od  Czterdziesto- 
dniowy, co  dni  czterdzieści. 

Czterdziestodniowy,  x  Czterdziestodzienny  I. 
trwający  dni  czterdzieści:  Post  C  2.  y.  przy- 
padający co  dni  czterdzieści. 

xCzterdziestodniówka,  I,  lnu  I  p.  Kwaran- 
tanna. 

xCzterdziestodziennie  przys.  od  Czterdziesto- 
dzienny, co  dni  czterdzieści. 

xCzterdzie8todzienny  p.  Czerdziestodniowy. 

Czterdziestofuntowy  ważący  czterdzieści  funtów. 
<Czterdzieści-|-Funt> 

xCzterdziestogodzinnie  przys.  od  Czterdziesto- 
godzinny,  co  czterdzieści  godzin. 

Czterdziestogodzinny  trwający  czterdzieści  go- 
dzin: Nabożeństwo  ezterdziestogodzinne.  <Czter- 
dzieści-|-GOD> 

Czterdziestogroszowy  kosztujący  czterdzieści  gro- 
szy, wart  czterdzieści  groszy:  Czterdziestogroszo- 
■we  obiady.  Bliz.     <Czterdzie.ści-|-Grosz> 

Czterdziestogroszówka,  I,  Ira.  I  p.  Czter- 
dziestka. 

Czterdziestoletni  I.  trwający  czterdzieści  lat: 
Praca  czterdziestoletnia.  2.  mający  lat  czterdzie- 
ści: Człowiek,  dąb  C.  3.  przypadający  co  lat 
czterdzieści:  Jubileusz,  obchód  C.  <Czterdzie- 
6ci-f-LAT> 

t  Czterdziestoletnie  przys.  od  Czterdziestoletni, 

co  lat  czterdzieści. 

XCzterdziestoiudny  z  czterdziestu  ludzi  złożony: 
Czterdziestoludna  gromada.  <  Czterdzieści  -C- 
LUD  >  ^ 

Czterdziestomiesięozny  czterdzieści  miesięcy  trwa- 
jący.    <Czterdzieśei-f-MIESlĘC> 

Czterdziestopudowy  ważący  "czterdzieści   pudów. 

<  Czterdzieśei-f-Pud  > 

Czterdziestorubiowy  wart,  kosztujący  czterdzieści 
rubli.     <  Czf  erdzieśei-j-Kubel  > 

Czterdziestotygodniowy  trwający  czterdzieści  ty- 
godni.    <  Czterdzieści  -f-  Ten  -f-  DŹŃ  > 

Czterdziestowy  tkae.  złożony  z  czterdziestu  pa- 
sem:   Talka  ezterdziestowa.   <p.  Czterdzieści  > 

Czterdziestozlotowy  xoart,  kosztujący  czterdzieści 
złotych.     <  Czterdzieści-f-Złoty  > 

Czterdziestówka,  i,  Im.  I    I.   p.  Czterdziestka. 

2.  w  Starym  Testamencie,  czterdzieści  plag  za 
wielkie  przewinienia.  3.  f  a.  f  Czterdziestnica 
czterdzieści  dni,  podczas  których  skrzywdzony  nie 
mógł  ś.  mścić  za  swoją  krzywdę.  4.  X  p.  Czter- 
dziestnica.  5.  ^czterdzieści  lat  wieku,  czterdziest- 
ka.    <p.  Czterdzieści  > 

Czterdziestu  p.  Czterdzieści:  C.  ludzi  pracu- 
je, pracowało,     C.  męczenników. 


CZTERNASTY 

Czterdziesty,  f  Czterdziesiąty,  f  Czterdzlesny 
licz.  j)orz<idkovvy  od  Czterdzieści:  C.  rok  ży- 
cia. Czterdziestego  dnia  powrócił.  Czterdziesta 
część  a.  jedna  czterdziesta.  C.  pierwszy,  C. 
drugi  i  t.  d.  Po  czterdzieste.   <p.  Czterdzieści > 

Czterdzieści,  stu,  f  Cztyrdzieści,  f  Czterdzie- 
ście,  [Czterdzleście],  t  Czterdzieścia,  [Cztery- 
cet,  Śtyrdzieści,  Szłyrycet)  o  mężczyznach: 
Czterdziestu  =  4 y.- A  imię  jego  C.  i  cztery.  Mick. 
(  -  44).  W  grze  karcianej :  C.  marjaszy  — 
król  atutowy  i  dama  atutowa  tu  jednych  ręku.  Bić 
ze  czterdziestu  =  zadawać  damę  atutową  a.  kró- 
la atutowego  (mając  oboje  w  ręku)  w  grze 
w  marjasza:  Zamiast  bić  ze  czterdziestu,  Bóg 
wie,  jak  ś.  gmatwa.  Syrok.  Żart.:  Ucierać 
nos  ze  czterdziestu  =  bez  chustki.  <CZTWIOR 
4-DZlESIP]> 

t  Czterdzieścia,  stu  p.  Czterdzieści. 

t  Czterdzleście,  stu,  [Czterdzieściej  p.  Czter- 
dzieści :  Serce  niewieście,  co  pierś  mą  targa 
lat  przeszło  C.  Rod. 

Czterdzieścioro,  rga  licz.  zb.  od  Czterdzieści: 
C.  dzieci,  drzwi,  źrebiąt.     C.    prosiąt   zginęło. 

t  Czterdzieśnia,  i.  Im.  e  jedna  czterdziesta,  czter- 
dziesta część. 

Czterech  p.  Cztery. 

Cztereciiset  p.  Czterysta. 

Cztereciłsetny,  f  Czterosetny,  f  Cztersetny, 
t  Czterysetny,  f  Czwartysetny,  f  Czwartosetny, 
t  Czworosetny  licz.  porządkowy  od  Czterysta: 
Czterechsetna  część  a.  jedna  czferechsetna. 
Czterechsetna  rocznica.   <p.  Czterysta> 

Czterej,  czterech  p.  Cztery. 

t  Czterletny  p.  Czteroletni. 

t  Cztermiesięcznie  przys.  od  Cżtermlesięczny, 
co  cztery  miesiące. 

t  Cztermiesięczny  p.  Czteromiesięczny. 

t  Czternaćcie  p.  Czternaście. 

[Czternast]  p.  Czternaście. 

Czternastak,  a.  Im.  I  myśl.  jeleń  z  rogami 
o  czternastu  końcach  (  =  gałęziach).  <p.  Czter- 
naście > 

Czternastka,  I,  Ira.  I  cyfra  14. 

Czternastnik,  a.  Im.  cy  członek  sekty  religijnej 
z  II  wieku,  która  święciła  Wielkanoc  14  marcu. 

Czternastodniowy  ,  ,  trwający  czternaście  dni. 
<  Czternaście  -|- DZŃ> 

Czternastolatek,  tka.  Im.  tki  chłopiec  czterna- 
stoletni.    <Czternaście-f-LAT> 

Czternastolatka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Czterna- 
stolatek, dziewczyna  czternastoletnia. 

Czternastoletni,  [Śternastoietni]  I.  trwający,  ży- 
jący czternaście  lat:  Praca  czternastoletnia.. 
Chłopiec  C.  2.  X  przypadający  co  człernaścit 
lat. 

X  Czternastoletnie  przys.  od  Czternastoletni, 
co  czternaście  lat. 

Czternastomiesięczny  czternaście  miesięcy  ma- 
jący. 

Czternastopunktowy  druk.:  Czternastopunktowe 
]}\sxa.o  =  czciordci  wielkości  czternastu  punktów,  mi- 
tel,    (p.  Punkt).     <Czternaście4-Piinkt> 

Czternastozgloskowy  wiersz  =  2A>śon?y  z  czterna- 
stu zgłosek.     <Czternaście-|-Z-|-GŁOŚ> 

Czternastu  p.  Czternaście:   C.  ludzi  zginęło. 

Czternasty,  f  Czwartonasty,  f  Czwartynasty, 
t  Czwartynaście,  f  Czwartynaćcie  [Sztyrnasty] 
licz.  porządkowy  od  Czternaście :  Numer,  raz 
C.  Ludwik  C.  Dziś  C.  (dom.:  dzień  miesiąca). 
Czternasta  część  a.  jedna  czternasta.  Po  czter- 
naste.    <p.  Czternaście  > 


399 


CZTERNAŚCIE 

Czternaście,  stu,  f  Czworonaście,  t  Czterna- 
ćcie,  t  Cztyrnaćcle,t  Cztyrnadcle,  [Czterynaście, 
Cztemast,  Śternaście,  Śtyrnaście,  Szternaście, 
Sternaś],  o  mężczyznach:  Czternastu  =  U. 
<  CZT  WIOR+Na+DZIESIĘ  > 

Czternaściopo,  rga,  t  Czworonaście,  [Śterna- 
ścloro]  licz.  zb.  od  Czternaście:  C.  dzieci,  źre- 
biąt, drzwi. 

t  Czterny,  t  Czworny,  f  Czworosowity,  t  Czwo- 
rzysty,  f  Czwórnasobny  poczwórny,  cztery  razy 
tyle,  wynoszący.      <CZTWlOR> 

Cztero-,  Czworo-  chem.  oznacza  związek,  w  któ- 
rym cztery  atomy  danego  pierwiantku  są  za- 
stąpione przez  cztery  inne  atomy.  Związek  ta- 
ki otrzymuje  nazwę,  poprzedzoną  przez  przy- 
.ftawkę  cztero,  np.  czterochlorometan  (CCIJ. 
<OZTW10R> 

Czterobocznle  przysłówek  od  Czteroboczny. 
<CZTWIOR-ł-BOK> 

Czteroboczność,  I,  blm.  rz.  od  Czteroboczny. 

Czteroboczny  p.  Czworograniasty. 

Czterobok,  u,  Im.  I  p.  Czworobok. 

Czterobokowy  p.  Czworograniasty. 
fCzteroczęstny  p.  Czteroczęściowy.  <  CZTWIOR 
-fCZĘS(T)> 

Czteroczęściowy,  f  Czteroczęstny,  XCzworo- 
częśoiowy,  t  Czworoozęstny  złożony  z  czterech 
części,  dzielący  i.  na  cztery  części. 

Czterodniowy,  XCzterydnlowy,  f  Czterdniowy, 
t  Czterzdniowy,  f  Czterzedniowy,  f  Czterdzienny, 
X  Czterodzienny,  X  Czworodniowy,  X  Czworo- 
dzlenny,  X  Czwartodniowy,  x  Czwartodzienny, 
X  CzwartodnI  I.  trwający,  żyjący  cztery  dni: 
Deszcz,  termia  C  Dziecię  czterodniowe.  Po- 
karm C.  (  =  na  cztery  dni).  2.,  ,  X  co  cztery  dm 
przypadający.    <CZTWIOR+DZN> 

X  Czterodroże,  a,  Ira.  a,  x  Czworodroże  roz- 
droże, krzyżowe  drogi,  rozstajne  drogi.  <  CZTWIOR 

-fDROG> 
XCzterodrożny  przym.  od  Czterodroże;  XCzwo- 

rodrożny. 

Czterodrutowy  powr.:  Lina  czterodrutowa^ 
kręcona  z  czterech  drutów  (=  żeber).  <  CZTWIOR 
-|-Diut>  ^    ,  . 

Czterodzlalkowy  cztery  działki  mający :  C.  kie- 
iieli.  Rost.     <CZTW10R+DZIAŁ> 

xCzterodzielnie  przys.  od  Czterodzieiny. 

XCzterodzieiny  p.  Czworodzielny. 

X Czterodzienny  p.  Czterodniowy, 

Ćzterodźwlękowy  złożony  z  czterech  dźwięków : 
Wyraz  C.   <  CZTWIOR -I- DZWIEN> 

Czterofuntowy  ważący  cztery  funty.  Bochenek 
C.   <CZTW10R+Fiint> 

Czterofuntówka,  I,  Im.  I  armata  strzelająca  czte- 
rojhntoweini  kulami. 

Czterogarncowy  zawierający  cztery  garnce. 
<CZTWIOR+GARN> 

Czterogarncówka,  i,  Im.  I  naczynie  czlerogam- 
cowe. 

xCzterogłos,  u,  Im.  y  p.  Czworoglosie. 

Czterogłoskowy  składający  i.  z  czterech  liter, 
c  z  t  e  r  o  1  i  t  c  r  o  w  y.   <  CZT  WIOR+(JL()S  > 

Czterogłosowy  na  cztery  cflosy  ułożony,  kwarte- 
towy, uoł.  <cztwior4-«łos> 

Czteroglowny  p.  Czteroglowy. 

Czteroglowy,  Czteroglowny,  Czworoglowy,  Czwo- 
roglówny,  Czterołbowy,  Czworołbowy  mnjąnj  czte- 
ry >]lowy :  Smok,  potwór  C.  <  CZTWIOR  -t- 
GŁOW  > 


CZTEROKOMOROWT 
Czteroglów,  owa,  Im.  owy,    Czworogtów  potwór 

o  czterech  giorcach. 

Czterogodzinny  I.  trwający  cztery  godziny.  2. 
Xco  cztery  godziny  przypadający.  <CZTWIOR-ł- 
GOD> 

Czterogran,u,lm.y  p.  Czworobok.  <  CZTWIOR 
-fGRAN> 

Czterogranlasto  ])rzys.  od  Czterogranlasty. 

Czterograniastość,  I,  blm.  rz.  od  Czterogra- 
niasty. 

Czterogranlasty  p.  Czworograniasty ;  anat.:  f  Ko- 
ści czterograaiaste  a.  wielokątne  napięstka 
(ossa  multangula). 

xCzterograni8to  przys.  od  Czterogranisty. 

XCzteVograni8tość,  I,  blm.  rz.  od  Czterogra- 
nisty. 

X Czterogranisty  p.  Czworograniasty. 

Czterogrannle,  Czterogranno  przys.  od  Cztero- 
granny. 

Czterogranno  ]>.  Czterogrannle. 

Czterogranność,  i,  blm.  rz.  od  Czterogranny. 

Czterogranny  p.  Czworograniasty. 

Czterogroszowy  kosztujący,  wart  cztery  oroszę. 
<CZTWIOR-[-Grosz> 

Czterogroszowka,  1,  Im.  I  I.  moneta  czterogro- 
szowa,  czworak.     2.  świeca  za  cztery  grosze. 

Czterojarzemny  p.  Czworojarzemny. 

Czterojarzmowy  p.  Czworojarzemny. 

Czterojęzyczny,  Czworojęzyozny,  Czterojęzyko- 
wy,  Czworojęzykowy  I.  mający  cztery  języki: 
Smok  C.  2.  w  czterech  językach  napisany  :  Tekst, 
słownik  C.     <CZTWI0R4-JĘZ(YK)> 

Czterojęzykowy  p.  Czterojęzyczny. 

Czterokanciasty  p.  Czworograniasty:  Liście 
czterokanciaste.  Rost.   <CZTWIOR-f-Kant> 

Czterokańczasto  przys.  od  Czterokańczasty. 

Czterokańczasty  p.  Czworograniasty. 

Czterokarteczkowy  złożony  z  czterech  karteczek, 
zawarty  to  czterech  karteczkach :  Czterokarteczko- 
we  ustępy.  Żm.     <CZTW10R-f Karta > 

Czterokartkowy  złożony  z  czterech  kartek,  za- 
warty w  czterech   kartkach. 

Czterokąt,  u,  Iftj.  y  p.  Czworobok.  <  CZTWIOR 
+KĄT> 

Czterokątnie  przys.  od  Czterokątny. 

Czterokątność,  i,  blm.  rz.  od  Czterokątny. 

Czterokątny  j).  Czworograniasty. 

Czterokątowy  p.  Czworograniasty. 

Czterokllometrowy  zawitrający,  wynoszący  czte- 
ry kilometry:  Okrąg  C.  <  CZTWIOR  -|-  Kilo- 
metr > 

XCzterokitny  o  czterech  kitach:  Szyszak  C. 
<CZTWIOR-|-Kita> 

Czteroklapkowy  bot.:  Cyprzyk  O.  p.  Cyprzyk. 
<CZTW10R+Klapa> 

Czteroklasowy  o  czterech  klasach :  Szkoła  czte- 
roklasowa.  <CZrWIOR-f  Klasa  > 

Czteroklasówka,  I,  Im.  I  szkolą  czteroklasowa. 

Czterokoleśny  p.  Czterokołowy:  Wóz  C.  Ml. 
<CZTW10R-i-K0Ł> 

Czterokolny  p.  Czterokołowy. 

Czterokołowy,  Czterokolny,  Czterokoleśny, 
X  Czterokoły,  Czworokołowy,  Czworokolny, 
X  Czworokoły  o  czterech  kołach:  Wóz,  wa- 
gon C. 

X  Czterokoły  p.  Czterokołowy. 
Czterokomorowy  mający  cztery  komory:   Słupek 
o  zalążni    czterokomorowej.     <  CZT WIOR-j-Ko- 

m(ira> 


4U0 


CZTFROKONNT 

Crterokonny,  Czworokonny  zaprzęiony  w  cztery 
Kome:     Karawan  C.   <CZTW10K-]-K0Ń> 

Czterokońozasty  p.  Czworokończasty 

Czterokończysty  p.  Czworokończasty. 

Czterokrotnie  przysłówek  od  Czterokrotny. 
<CZTWlOH+KROt> 

Czterokrotny,  xCzterykrotny,  KCzworokrotny, 
KCzlerorazowy,  xCzwororazowy  cztery  razy  po- 
wtarzający ś. 

KCzterokształtny  p.  Czworoksztaltny. 

Czterolatek,  tka,  Im.  tkl  zwierzę  czteroletnie. 
<CZTWIOR+LAT> 

Czterolatka,   I.   ira.  I  forma  ż.  od  Czterolatek. 

Czterolecle,  a,  Im.  a,  Czworoleoie  okres  cztero- 
letni:    C.  urzędowania. 

Czteroletni.  xCzteroletny,  tCzterletny,  tCzte- 
rzylećny,  xCzworoletnl,  xCzworoletny,  fCzwor- 
letnl,  xCzteroroczny,  xCzwororoczny  I.  trwają- 
cy cztery  lata;  mający,  iy,ący  cztery  lata:  Sejm 
C.  Dzieeifo  czteroletnie.  2.  'Kco  czwarty  rok  przy- 
padający. 

XCzłeroletny  p.  Czteroletni. 

Czterolicy,  Czworolicy,  Czterotwarzowy,  Czwo- 
rotwarzowy  mający  cztery  twarze:  C.  Światowid. 
<CZTWIOR-ł-Llk> 

Czterolistkowy,  Czworoiistkowy  o  czterech  Ust- 
kach. 

Czterolistny,  Czworollstny,  Czterollściowy, 
Czworoliściowy,  XCzteroliśclany,  xCzworoli8ty, 
XCzworoliściany  o  czterech  liściach:  Ja  ś.  ko- 
cham! W.  czym?  czy  w  czterolistnej  koniczy- 
nie? Słów.     <CZTWiOR+LIST> 

XCzteroliściany  p.  Czterolistny. 

Czterollściowy  p.  Czterolistny. 

Czterollterowyp.  Czterogłoskowy.  <CZTWIOR 
-|-Litera> 

Czterolbowy  p.  Czteroglowy.  <CZTWIOR-|- 
ŁB> 

Czterolokolowy  wynoszący  cztery  łokcie,  mający 
cztery  łokcie:  Odległość  czterołokciowa.  Wzrost 
C.    <CZTWIOR-l-ŁOKĆ> 

Czteromasztowlec,  wca,  Im.  woe  statek  cziero- 
maszlowy.     <CZTWIOR~f  Maszt  > 

Czteromasztowy  o  czterech  masztach:  Statek  C. 

Czterometylobenzol,  u,  blm.  chem.  p.  Durol. 
<  CZTWIOR-f  Metylobenzol  > 

Czteromiarowy  I.  zawierający  w  sobie  cztery 
miary:  Garnek  C.  Ml.  2.  a."  Czterostopowy, 
XCzterostopny  wiersz  -  złożony  z  czterech  stop, 
Tetrametr.     <CZTWIOR+MIAR> 

X  Czteromiesięcznie  przys.  od  Czteromiesięczny, 

co  cztery  miesiące. 

Czteromiesięczny,  f  Cztermiesięczny,  xCzwo- 
romiesięczny,  xCzwórmie8ięczny  I.  tnonjący,  ma- 
jący cztery  miesiące:  (czteromiesięczne  niemowlę. 
2.  y.  co  cztery  miesiące  przypadający.  <CZTWIOR 
4-MIESIĘC> 

Czteroniedzieiny  p.  Czterotygodniowy:  Czas  C. 
Wor.  C.  jarmark  w  Mirze.  Dar.  <CZTWIOR 
-|-Nie-f-DZIE> 

Czteronocny,  XCzworonocny  I.  tnuający  przez 
cztery  noce  2.  Xco  czwartą  noc  przypadaincn 
<CZTWIOR-|-NOC> 

CzteronogI  p.  Czworonożny. 

Czteronożny  p.  Czworonożny. 

Czterooczny  p.  Czterooki. 

CzterookI,  Czterooczny,  Czworooki,  Czworo- 
OCZny  mający  czworo  oczu:  Potwór  C.  Żart.: 
Człowiek  G.  =  człowiek  w  okularach.  <CZTWIOR 
+0K> 


CZTFnOSKT?7.YDT,NT 

CzterOOSlowy  o  czterech  osiach:  Wagon  C. 
<CZTWIOR+OŚ.> 

Czteroosobowy  mogący  pomieścić  cztery  osoby: 
Powóz  C.     <  CZTWIOR-f 0-ł-SIEB> 

Czteropaicowy,  xCzterypaloowy,  Czworopal- 
oawy  I.  a.  Czteropalczasty,  xCzteropaiczy  o 
czterech  palcach:  Ręka  czteropalcowa.  Liść  C. 
2.  na  cztery  palce  szeroki,  gruby.  <CZTWIOR 
-fPAŁ> 

Czteropalczasty  p.  Czteropaicowy. 

XCzteropalczy  p.  Czteropaicowy. 

Czteropałączny  o  czterech  pałąkach :  Szyszak, 
hełm  C.  Ml.     <CZTWIOR-f  Po+ŁĘK> 

Czteropieśniowy  złożony  z  czterech  pieini:  C. 
poemat.  Moraw.     < CZTWIOR-f PIE('SŃ)> 

Czteropiętrowy,  XCzteropiętry,  t  Czterplętry 
o  czterech  piętrach:  Dom  C.  <  CZTWIOR-f 
PI4TR> 

XCzteroplętry  p.  Czteropiętrowy. 

Czteroptatkowy  złożony  z  czterech  płatków:  Ko- 
rona (kwiatu)  czteropłatkowa.  < CZTWIOR-f 
PŁAT> 

Czteropluony  pająk,  zool.  p  Pająk.  <  CZTWIOR 
-l-PŁUC> 

Czteropręcikowy  bot.:  Rośliny  czteropręeikowe 
(fetradynamia)  =  mające  w  kwiecie  oprócz  słupka 
cztery  pręciki  wolne.     <CZTWIOR-fPRĘT> 

Czteroprocentowy  przynoszący  cztery  od  sta: 
Pożyczka  czteroprocentowa.  Papiery  czteropro- 
centowe.     <  CZTWIOR-f  Procent  > 

Czteropunktowy  druk.:  Pismo  czteropunktowe 
-  czcionki  vńelkości  czterech  punktów,  perl  (p. 
Punkt).     <CZTWIOR-f  Punkt  > 

XCzterorazowo  przys.  od  Czterorazowy. 

XCzterorazowy  p.  Czterokrotny.  <  CZTWIOR 
-fRZEZ> 

Czteroręczny  p.  Czwororęozny.     <  CZTWIOR 

-fREK> 
Czterorękl  p.  Czwororęozny. 
XCzteroroozny    p.    Czteroletni.     <  CZTWIOR 

-fRZEK> 

Czterorogi  I.  p.  Czwororożny.  2.  p.  Czworo- 
graniasty.    <  CZTWIOR-f  ROG> 

Czterorożność,  i,  blm.  rz.  od  Czterorożny. 

Czterorożny  i.  p.  Czwororożny.  2.  p.  Czworo- 
graniasty. 

Czterorzędak,  a.  Im.  I  piw.  jęczmień  czterorzę- 
dowy.     <  CZTWIOR-f  RZĘD> 

Czterorzędowiec,  wca,  Im.  woe  okręt  o  czterech 
rzędach  loioseł  z  każdej  strony:  Dwa  tylko  typy 
okrętowe  budowano:  trzyrzędowce  i  czterorzę- 
dowce. 

Czterorzędowy  jęczmień  =  ma;*cfC7/  kioski  w  czte- 
rech rzędach. 

Czterosetny  i.  y.czterysta  obejmujący:  Oddział 
C.    2.  t  p-  Czterechsetny.     <ĆZtwiOR-fST> 

Czterosiiny  bot.  I.  Pręciki  czterosilne  =  c2;/m/ 
pręciki  dłuższe  aniżeli  dwa  inne  w  kwiecie.  2. 
Rośliny  czterosilne  (tetradvnamia)=roi/mz/  o  ta- 
kich pręcikach.     <  CZT  WIÓR-f  SI(Ł)  > 

Czteroskibny  p.  Człeroskibowy:  Sześćdziesią,t 
czteroskibnych  zagonów.  Sew.  <  CZTWIOR-f 
SK1B> 

Czterosklbowlec,  wca,  Im.  wce  rodzaj  pługa. 

Czteroskibowy,  Czteroskibny  o  cs^erecA  skibach: 
Zagon,  pług  C.  {  =  cztcroskibowiec). 

Czteroskrzelowy  zool.:  C.  głowonóg  p.  Głowo- 
nóg.     <CZTW10R-fSKRZEL> 

Czteroskrzydiny  mający  cztery  .'skrzydła :  C.  che- 
rubin. Krasiń.     <CZTWIOR-f(S)KRZyfDŁ)> 


401 


26 


CZTEROSŁUPKOWir 


CZU 


Czteroslupkowy  bot.:  Rośliny  czterosłuptowe 
(tetragyna)  rośliny,  mające  w  kwiecie,  oprócz  prę- 
cików wolnych,  cztery  słujiki  oddzielne  a.  cztery  szyjki 
z  jednego  zawiązku  wyrastające.  <  CZT WIOR-{" 
S(T)ŁUP> 

XCztero8topny  p.  Czteromiarowy.  <  CZTWIOR 
+STOP> 

Czterostopowy  I.  p.  Czteromiarowy.  2.  cztery 
stopy  dtugi,  dwulokdowy:  Odległość  ezterostopo- 
wa.  Wzrost  C.  3.  org.:  Organ  C  =orgun  z  pryn- 
cypalem  cztery  stopy  długim. 

Czterostronny,  XCzworo8tronny  mający  cztery 
strony:  Budynek,  widok  C.  <  CZTWIOR-f 
STOP> 

Czterostronny  o  czterech  strunach :  Czterostrun- 
na  lira.  Kon.     <CZTWIOR+STRUN> 
X Czterosylabny pCzterozgłoskowy.  < CZTWIOR 
4-Sy]aba> 

Czterosylabowy  p.  Czterozgloskowy. 

Czteroszczepny  złożony  z  czterech  szczepów,  po- 
dzielony na  cztery  szczepy.  Wor.  <  CZTWIOR 
-f-SZCŻEP> 

Czteroszybowy     o    czterech     szybach:     Okienko 
czteroszybowe.     <CZTWIOR+Szyba> 
Czterośpiczastyp.Czworokończasty.  <  CZTWIOR 
4-Śpiczasty  > 

Czterośpiew,  u,  Im.  y  patrz  Czworoglosle- 
<  CZT  WIOR-I-Z+PIE  > 

Czterotomowy  obejmujący  cztery  tomy:  Dzieło 
czterotomowe.     <CZTWIOR+Tom> 

Czterotwarzowy  p.  Czterolicy.  <  CZTWIOR 
-j-TWOR> 

Czterotygodniowy,  Czteroniedzielny  trwający, 
majcicy  cztery  tygodnie.  <  CZTWIOR  +  Ten -j- 
DŹŃ> 

Czterouszaty  o  czterech  uchach:  Dzban  C.  Ml. 
<CZTWIOR+UCH> 

Czterowęglelny  o  czterech  loęglach,  człerokątny, 
czwór ograniui^ty.     <  CZTWI0R4-WĘG(Ł)> 

Czterowiersz,  u,  Im.  e  zwrotka  o  "czterech  wier- 
szach; utwór  poetyczny  o  czterech  wierszach. 
<CZTWI0R4- Wiersz  > 

Gzterowieżowy  I.  o  czterech  wieżach:  Zamek 
C.  2.  posiadający  cztery  wieże:  Pan  C.  Słów. 
<CZTWIOR+ Wieża  > 

Czterowiosłowy,  X  Czterowlosly,  XCzworowio- 
Slowy,  xCzworowiosly  o  czterech  wiosłach:  Łódź 
czterowiosłowa.     <CZTWI0R4-WI0D> 

Czterowiosłówka,  i.  Im.  i  wiośl.  iódź,  mieszczą- 
ca czterech  wioślarzy,  łódka  czteroioinsłowa. 

Czterowiosły  p.  Czterowioslowy. 

Czterowymiarowy  posiadający  cztery  tcymiary : 
Nasz  duch  ie.st  bytem  co  najmniej  czterowymia- 
rowym.  Cytata!  Prus.  <  CZTWIOR+ Wy + 
MIAR> 

Czterozamczysty,  Czterozamkowy,  Czworozam- 
czysty,  Czworozamkowy  o  czterech  zamkach: 
Brama  czterozamczysta.  <  CZTWIOR  +  Za -f- 
MK> 

Czterozamkowy  p.  Czterozamczysty. 

Czteroząb,  ębu,  Im.  ęby  I.  widły  o  czterech  zębach. 
2.  bot.  (tetraphis)  roś.  z  gromady  mchów  liścia- 
stych, z  rodziny  czterozębowatych.  <CZTWIOR-|- 
ZĘB> 

Czterozębny,  Czterozęby,  Czworozębny,  Czworo- 
zęby  <'  czterech  zębach :     Widelec  C. 

Czterozębowaty  bot.:  Ko.śliny  czferozębowatc 
(gcorgiaceae  a.  tetraphiduceae)  rodzina  roślin  z 
gromady  mchów  liściasti/rli. 

Czterozęby  p.  Czterozębny. 


Czterozgloskowy,  Czterosyiabowy,  X Czterosy- 
labny, XCzworosylabny  złożony  z  czterech  :  g  m^ek : 
Wyraz,  wiersz  C     <CZTWI0R4-Z+GL0S> 

Czterozlotówka,  i.  Im.  i  moneta  wartości  czterech 
złotych.     <CZTWIOR+Złoty> 

t  Czterpiętry  p.  Czteropiętrowy.  <CZTWICK 
4-PIĘ(TR)> 

t  Cztersetny  p.  Czterechsetny. 

Cztery,  czterech,  f  Czterzy,  f  Cztyrzy,  f  Czty- 
ry,  [Ćtyry,  Ćtery,  Ctyre,  Sztery,  Sztyry,  Stere, 
Styre,  Śtyry,  ŚteryJ  =  4,  o  mężczyznach:  Czterej 
a.  Czterech,  f  Czterzej,  [Czterzy,  Czterze,  Szte- 
rzej,  Szterze,  Sztyrze],  2  pp.  f  cztyr,  f  czty- 
rych,  2  i  7  pp.  f  cztyrech.  7  pp.  f  cztyrzyoh,  2 
i  7  pp.  [cztyrych,  ćtyrnoh,  ćterech,  ćtyroch, 
sztyrech,  szterech,  sztyricch,  śtyrech.  śte- 
rech,  śteroch,  śtyrek,  śterek,  śterok],  3  |»p. 
[czteroma,  szterzem,  szterzema],  6  pp.  [ćty- 
roma,  ćtyrma,  szterma,  śterzema,  śteryma, 
śterema,  śtyrma,  śtyroma,  śteroma]:  Cztery  po- 
ry roku.  C.  kąty  i  piec  piąty.  Prz.  (= pustki 
w  domu).  Powiedzieć  komu  eo  na  C.  oczy  a.  w 
C.  oczy  =  saTO  na  sam,  na  osobności,  bez  świadków. 
C.  Uterj  =  kiep.  Upił  ś.,  jak  C.  dziewki  =;afc  ie/a, 
jak  sztok.  Czterej  żołnierze  polegli  a.  czterech 
żołnierzy,  poległo.  [Sztyry  chłopy,  ale  sztyrze 
chłopi.  Ćtyry  kosul.  Czterech  zbójcy.  Na  czterech 
=  na  czworakach].     <  CZTWIOR  > 

fCzterycet]  p.  Czterdzieści. 

XCzterydniowy  p.  Czterodniowy. 

Czterykroć,  czterechkroć.fCzterzykroć,  tCztyr- 
kroć  I.  bł.  C.  riizj  =  cztery  razy.  2.  a.  C.  sto 
tysięcy =czterysta  tysięcy:  C.  mnis^tkn^ czterysta 
tysięcy  złotych  a.  rubli.     <CZTWIOR-f KROT> 

XCzterykrotnie  przys.  od  Czterykrotny. 

xCzterykrotny  p.  Czterokrotny. 

[Czterynaście,  stu]  p.  Czternaście. 

XCzterypalcowy  p.  Czteropaicowy. 

t  Czterysetny  p.  Czterechsetny. 

Czterysta,  czterystu,  a.  czterechset,  f  Czty- 
rzysta,  [Śtyry8ta]=406', omężczyznaeh:  Czterystu 
a,  Czterechset:  C.  koni  padło.  < CZTWIOR 
+ST> 

Czterystu,  czterystu  a.  czterechset  p.  Czte- 
rysta. 

t  Czterzdniowy  p.  Czterodniowy. 

[Czterze]  p.  Cztery. 

t  Czterzedniowy  ]>.  Czterodniowy. 

t  Czterzej,  czterech  ]k  Cztery. 

t  Czterznogi  p.  Czworonożny. 

t  Czterzonogi  p.  Czworonożny:  Pełno  tam  zwie- 
rząt czterzonogich.  iirb. 

t  Czterzy,  czterech,  [Czterzy]  p.  Cztery. 

f  Czterzykroć  j).  Czterykroć. 

t  Czterzylećny  p.  Czteroletni. 

t  Cztwarty  p.  Czwarty.  St.  wiśl. 

t  Cztwirć,  i.  Im.  i    p.   Ćwierć. 

t  Cztyr  1'.  Cztery. 

f  Cztyrdzieści,  2  pp.  cztyrdziesiąt  j).  Czttrlzie- 
ŚOl:     Ze  cztyrmidziesiąt   i)ostawki. 

t  Cztyrkroć,  czterechkroć  p.  Czterykroć:  Po 
C.  B.  Sz. 

t  Cztyrnaćcie,  stu  p.  Czternaście. 

t  Cztyrnadcie,  stu  \).  Czternaście. 

f  Cztyry  p.  Cztery. 

t  Cztyrzy  p.  Cztery:  Za  C.  grzywny.  W  ezty- 
rzych  grzywnach. 

t  Cztyrzysta,  u  p.  Czterysta. 

[Czu!]    ■•'Inchaj!    cyt!    hej!     [CzU    CZU    la    la!] 


szczucie  psami. 


402 


CZIB 

Czub,  a,  Im.  y,  [Czubaj  I.  czupryna,  fryzura 
$tercz>ir(i:  Zaczesywae,  uosie,  stawiać  C.  Co 
za  prezuracje  roją,  ś.  pod  temi  czubami  krzemie- 
nieckieiui.  Kórz.  Przytrzeć  czuba  a.  rogów  C=;JO- 
flcromić).  Podnosić  czuba  (  =  zadzierać  głowy, 
j)y>szmć  i.).  Brać  ś.  za  czuby  a.  X pójść  w  c.i\i- 
by  =  brać  ś.  za  łby.  Przen.:  Czuby  a.  Czubki  = 
czubienie  i.,  bójka,  bitwa,  bijatyka,  burda :  Przyszło 
do  czubów  a.  Xw  czuby.  Przen.:  głowa,  łeb,  pał- 
ka: Mieć  w  czubie  (—mieć  w  głowie,  być  pod- 
chmieloiii/m).  Nalać  sobie  w  C.  (^upić  ś.,  zalać 
nobie  palką).  2.  u  zwierząt  =  kępka  włosów  mię- 
dzy ii.tzami,  dłuższe  piórka  na  głowie  i  t.  p.:  C. 
u  konia.  Każdy  dudek  ma  swój  czubek.  Prz. 
(  =  nikt  bez  ale).  C.  u  koguta  =  grzebień.  Wąz 
podnoszJicy  \eb  z  czubem.  Bardz.  3.  ozdoba  ster- 
cząca u  kapelusza,  czapki  a.  na  głowie  koni  cugo- 
wych,kito,  kiść,  trzęsidlo, pióropusz,  pióra:  Rada,  że 
nastawiła  sobie  na  łbie  czubów.  Oss.  Hełm 
z  pawim  czubem.  Sienk.  4.  przy  mierzeniu  = 
Uość  wystająca  nad  strych:  Namierzyć  z  czubem. 
Nalać  wina  z  czubem -C2«6a/o,  po  wręby.  5.  a. 
[Czubalek]  szczyt,  wierzch,  wierzchołek,  szpic:  C. 
góry,  stogu.  Czuby  drzew  i  zarośli  powłóczyły 
6.  jakoby  srebrem.  Sienk.  6.  [C,  Łeb]  rodzaj 
gry  w  karty.  7.  [Czuby  Im.]  rodzaj  grzybów.  8. 
bot.:  C.  korzeniowy  =  włoski  korzonkowe  skupione 
obficie  na  końcach  korzonków.  9.  cukr.  spiczasty 
koniec  form  cukrowych.  Zdr.  Czubek.  <?  Może 
w  zwi.-jzku  z  Got.  skuft,  Nm.  Schopf> 

[Czuba,  y,  Im.  y]  I.  p.  Czubatka.    2.   p.  Czub. 

t  Czuba,  y,  Im.  y  p.  Szuba. 

t  Czubacz,  a,  Im.  e  I.  wog.  zwierzę  czubate.  2. 
gołąb  czubaty.  Park. 

Czubajka,  I,  Im.  i  I.  ^wytarganie  kogo  za  wło- 
sy. 2.  [C]  p.  Czubatka:  Kura  C.  Jeż.  3.  bot= 
a)  p.  Kołpak,    b)  [C]  p.  Bedlka. 

Czubak,  a,  Im.  i  I.  [Gzubaki  \m.]  rodzaj  jabłek- 
2    myśl.  jemiołuszka. 

[Czubalek,  Ika,  Im.  Ikl]  p.  Czub :  C.  Łysej  gó- 
ry. Pol. 

t  Czuban,  a,  im.  y  wól  Rej. 

Czubatka,  I,  Im.  I  I.  a.  [Czuba.  Czubajka]  kWa 
czubata.  2.  [  Czubatki  Im.  ]  rodzaj  grzybów.  3. 
zool.  (parus  cristatus)  ptak  wróblowaty  zębodzio- 
by  z  rodziny  sikor. 

Czubato  przys.  od  Czubaty:  Czesać  ś.  C.  Na- 
mierzyć C.  (=z  czubem). 

Czubaty,  ^Czubiasty  I.  mający  czub:  Kura, 
dzierlatka  czubata.  Przyłbica  czubata.  Kochan. 
Było  kilku  starych,  czubatych  mężczyzn.  Wilk. 
Rodem  kokoszki  czubate.  Oss.  (=całe  plemię  nic 
nie  warto).  Nałożyła  sobie  C.  talerz  (  ==  z  czu- 
bem). Czoło  (stawu)  wierzbami  czubate.  Mick. 
2.  Xwydatny,  wysadzony,  wypukły,  wydęty  <p. 
Czub> 

Czubek,  bka,  Im.  bkl  I.  p.  Czub:  Chorągiew- 
ka na  samym  czubku  wieży  ( =  koniuszczku).  2. 
X  w  Im.  Bracia  Miłosierdzia,  Bonifratrzy.  3. 
w  Im.  dom  warjatów:  Zapakować,  oddać  kogo 
do  czubków.  A  toby  ranie  do  czubków  wsadzić 
trzeba,  gdybym  o  tym  pomyślał.  Krasz.  Kan- 
dydat do  czubków.  Uciekł,  wyrwał  ś.  od  czub- 
ków. 4.  [Czubki  lm.]  =  a)  rodzaj  jabłek,  b)  koń- 
ce palców,  c)  a.  [Kupinkll  szpilki  modrzewiowe.  5. 
w  Im.  bart.  rodzaj  choroby  pszczół.  6.  bot.  =  a) 
C.  turecki  p.  Chaber  i  Drapacz,  b)  pęk  włosków 
na  nasionach  niektórych  roślin  złoionych. 

XCzubiasto  przys.  od  Czubiasty. 

XCzubia8ty  p.  Czubaty. 


CZUCIE 

Czubica,  y,  Im.  e  bot.  p.  Bellewalja.     <?> 

Czubić,  I,  ii  1.  Xstroić  w  czub,  stroszyć,  jeżyć: 
Babsko  czubi  łeb  w  trzy  piętra,  tym  też  strasz- 
niejsze. Oss.  C.  konie.  2.  kogo  =  prać  go  po 
łbie,  targać,  drzeć  za  czuprynę,  lić.  C.  Ś.  prać  ś. 
nawzajem  po  łbach,  drzeć  ś.,  targać  ś.  za  czupry- 
ny, bić  ś.     <p.  Czub> 

Czubienie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Czubić. 

Czubienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Czu- 
bić ś. 

[Czubki,  ów,  blp.]  p.  Czubek. 

[Czubkowaty]  z  niewielkim  czubem,  trochę  czu- 
laty. 

Czubkowy  I.  przym.  od  Czubek.  2U  od  czubie- 
nia ś.:     Rycerze  czubkowi. 

Czubokędzlorny  rnujący  czuprynę  kędzierzawą: 
C.  Apollo.  Ml.     <Czub-fKĘD(R)> 

Czubowy  przym.  od  Czub. 
Czubryna,  y,  Im.  y]  p.  Czupryna. 
Czubula,  i,  Im.  e]  nazwa  kury  czubatej. 
Czuby,  ów,  blp.J  p.  Czub. 

Czuch,  u,  Im.  y  I.  [C]  zapach.  2  [C],  f  Cuch 
i  myśl.  węch  u  psa,  in.  pach,  wiatr.  < CZU> 

Czucha,  y,  Im.  y  f  a.  f  Czuha,  f  Czuhaj,  [Czu- 
ja], t  Szuja  I.  suknia  długa  futrem  podszyta,  szu- 
ba. 2.  [C.  a.  Czuha,  Czuja,  Cucha,  Cuha,  Czuhaj, 
Cuwa,  Czuhań,  Czuhania]  gunia,  burka,  sukman- 
ka,  bunda,  kurtka :  C.  góralska,  tatrzańska.  Zdr. 
[Czucheczka,  Czuszka].  <Tur.  czoha  =  sukno 
(z  Prs.),  zap.  przez  Wo^g.  csuha,  csoha> 

t  Czuchać  się,  a  ś.,  al  ś.,  [Czuchać  ś.]  I. 
wstawszy  ze  snu,  niezgrabnie  ś.  poprawiać,  nieprzy- 
tomnie ś.  ruszać.  2.  gmerać,  czmerać.  <?  Dźwn., 
por.  Coehać  ś.,  Czchać> 

[Czuchaina,  y,  Im.  y,  Czuhaina]  uboga  czucha. 
Jeż.  <p.  Czucha  > 

[Czucheczka,  I,  Im.  IJ  p.  Czucha. 

t  Czuchnienie,  a,  blm.  p.  Cuchnięcie. 

Czuchrać,  a,  al  I.  p.  Czochrać.  2.  zł.:  C.  w  H- 
tj  =  grać  w  karty.  C.  ś.  I.  p.  Czochrać.  2,  myśl. 
(o  psach)  drapać  ś. 

f^Czuchrajka,  \,  Im.   \]  perlica.     <?> 

[Czuchrak,  a,  Im.  i]  p.  Czochrak. 

Czochranie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Czuchrać. 

Czuchraniec,  ńca,  Im.  ńce  p.  Czechraniec. 

Czuchranie  się,  a  ś.,  blm,,  czynność  cz. 
Czuchrać  ś. 

xCzucenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czucić. 

XCzucić,  i,  ii  V.  Cucić:  Rozkosze  będziera 
rozkoszami  C.  Kniaź. 

Czucie,  a,  Ira,  a  (.  czynność  ez.  Czuć. 
bezpośredni  skutek  psychiczny  podrażnienia  któregoś 
narządu  zmysłowego:  C.  dotykowe,  duchowe, 
mięśniowe,  organiczne,  bolesne.  Napięcie  czu- 
cia. Odbierać  czucia.  2.  zdolność  odczuwania, 
dotyk,  dotykanie:  C.  delikatne,  wyrobione.  C. 
w  nogach.  Stracić  C.  w  palcach.  3.  C.  ogól- 
ne a.  powszechne  a.  Cenestezja  poczucie  ogólne, 
poczucie  swego  ciała,  ogół  czuć  organicznych,  do- 
znawanych w  danej  chwili:  Padł  bez  czneia,  (- bez 
przytomności,  bez  zmysłów,  bez  duszy).  Wrócić  do 
czucia.  4.  bł.  wrażenie.  5.  uczucie,  serce:  To 
człowiek  bez  czucia.  Twoje  serce  bez  czucia. 
A.Fred.  6. przeczucie, przewidywanie:  Lilja  wodna 
może  przeczuć  burze,  kwiat  czuje  — ona  miała  C. 
kwiatu.  Słów.  7.  Xczujność,  baczność:  Powinni 
byli  nie  tracić  czucia  od  pól  za  pomocą  czat, 
wysłanych  w  stepy.  8.  f  czuwanie,  niespanie : 
Przyszło  C.  jutrzenne.  Leop.  Modlitwami,  po- 
stem, czuciem  dręczył  swe  ciało.  Op.  9.  Xsiosunek^ 


403 


CZUCIOMIERZ 


CZUJNIK 


lącznoU,  wspólność,  harmonja:  Potęga  łaknąca 
Inflant,  by  oprzeć'*  ś.  o  Bałtyk  i  zyska<^-  C.  z  Eu- 
ropą.. Chor;j!^iew  czehryńska  zachowywać  mia- 
ła O.  do  huteów  Radziwiłłowskich,  ciągnąc  do 
tych  ostatnich  równolegle.  Jeż.  Daje  schronie- 
nie rozbitkom  i  ciągle  z  nimi  pozostaje  w  czu- 
ciu i  odwagi  im  dodaje.     <CZU> 

Czuoiomlerz,  a,  Im.  e  lek.  (aesthesiometrum) 
przyrząd  do  badania  czucia  skórnego.  <  CZU  -j- 
MIAR  > 

CzucioWOŚĆ,  I,  blm.  fil.  1.  pobudliwość  pod  wzglę- 
dem czuciowym;  zdolność  doznawania  czuć.  2. 
dziedzina,  sfera  czuć.    3.  bł.  wrażliwość.   <CZU> 

Czuciowy  przyra.  od  Czucie,  czulny.  Nerw  C. 
Reakcja  czuciowa. 

Czuć,  uje,  ul  I.  uczuwać  wrażenie  za  podrażnie- 
niem któregoś  z  narządów  zmysłowych ;  C.  dotknię- 
cie. C.  ból,  niesmak  w  ustach,  głód,  pragnie- 
nie (  —  uczuwać,  mieć,  doświadczać,  doznawać  ich). 
C.  powonieniem,  węchem.  Czuję  zapach  róży. 
Nieos.:  a)  (izym  =  trącić,  pachnąć,  zalatywać  czym  : 
C.  go  piżmem.  C.  tu  zapach  róży.  C.  smród, 
swąd,  stęchliznę  ( =  bije  w  nos  smród,  swąd,  stęch- 
lizna).  G.  watę  zapaloną,  b)  śmierdzi,  zalatuje 
czym:  C.  od  niego.  C.  mu  z  ust.  To  mięso  już 
C.  Przen.:  C.  zdaleka  tchórza.  2.  przen.  miar- 
kować, domyślać  ś.,  że  ktoś  a.  coś  jest:  Czułem 
ich  przez  skórę.  Wilk  głodny  krąży,  kędy  owce 
czuje.  Paszk.  Póki  w  mieszku  twym  co  czują, 
poty  cię  wszyscy  szanują.  Prz.  Czuje  wilka 
w  życie.  Prz.  (=  przeczuwa,  miarkuje  coś),  f  C. 
o  ezy m=^zio(ichać  co:  Bolesław  syna  Hinka  poj- 
mał, że  czuł  u  jego  ojca  o  pieniądzach.  Biel.  M. 
Na  łup  ś.  wdał,  gdzie  czuł  o  bogatym.  Stryjk.  3.  co 
a.  f  o  czym  =  wiedzieć  o  kim,  o  czym  instynktownie.,  ba- 
czyć na  co :  Nad  ludźmi  wielcy  królowie  panu- 
ją, jednak  nad  sobą  niechaj  Boga  czują.  Petr. 
Miła  wolność,  ale  kiedy  ś.  z  posłuszeństwem 
zgadza  i  zwierzchność  nad  sobą  czuje.  Falib.  My- 
szy tańcują,  kiedy  kota  nie  czują.  Prz.  Wilk 
dokazuje,  kiedy  o  złamnikach  przy  trzodzie 
nie  czuje.  Błaż.  4.  f  co  do  siebie,  f  na  ś.  = 
poczuwać  ś.  do  czego,  wiedzieć  o  czym,  uważać 
co  po  sobie:  Gładkość  swą  do  siebie  czu- 
je. Kochan.  Jest  kto,  co  na  ś.  nie  złe- 
go nie  czuje.  Petr.  Znaczny  to  pan,  ale  czuje 
i  nad  miarę,  iż  jest  dostatnim.  Kras.  5.  zdawać 
sobie  .'oprawę  z  czego,  pojmować,  oceniać  co:  Czuję 
całą  okropność  położenia.  Czuję,  żem  źle  postą- 
pił. 6.  uczuwać,  doświadczać,  doznawać:  C.  roz- 
kosz, zadowolenie,  niepokój.  7.  mieć,  żywić:  C. 
gniew,  urazę,  nienawiść  do  kogo.  f  C.  do- 
brą nadzieję  o  sobie  =  być  dobrej  myśli:  Mą- 
drze czynisz,  Józefie,  iż  ś.  nie  frasujesz,  a  iż  do- 
brą nadzieję  tę  o  sobie  czujesz.  Rej.  ^.przeczuwać, 
przewidywać,  miarkować:  Czuję,  że  będę  miał 
strzykanie  w  nodze.  Lilja  wodna  może  przeczuć 
burze,  kwiat  czuje.  Słów.  Czuję,  że  będzie  źle. 
9.  (o  Avadze)  być  czułym:  Czym  szczuplejszy 
jest  pręt  poprzeczny  w  szalkach,  tym  bardziej 
czują.  Krum.  10.  t  i  [Cl  ji.  Czuwać:  Oni  nie  są 
byli  spali,  aleć  oni  są  byli  czuli.  Op.  Czy  ty 
śpisz,  czy  czujesz?  Pśń.  Pastyrze  w  obyczaju "miali 
C.  a.  strzec  trzód  swoich.  II.  f  C.  o  sobie  -  my- 
śleć o  sobie,  troszczyć  ś.  o  siebie:  Każdy  więc 
o  sobie  cznje,  gdy  potrzeba  nakazuje.  Biel.  M. 
12.  [C]  =  a)  kochać,  b)  .ily.'^zeć.  C.  ś.  I.  f  h<^ 
przytomnym,  być  przy  zmysłach,  wiedzieć  o  sobie : 
By\ii  w  zachwyceniu ;  wofano  na  nią,  a  ona  ś. 
nie  czuła.  Skar.  Zdumiała  będąc,  nie  wiedziała, 
co  czynić,  a  ledwie  ś.  czuła,  gdzie  stoi.  Skar. 
Nie  czuje  ś.  z  radości  (^nie  posiada  ś.).  2.  uwa- 


iać  po  sobie,  że...:  C.  ś.  słabym,  winnym.  C.  ś. 
na  siłach.  x Czuje  ś.  po  siłach  i  zna  dobrze, 
że  brzemię  to  udźwignąć  może.  Pilch.  3.  f  i  [C] 
do  czego,  w  czy m=poczuwać  i.:  Kto  ś.  w  czym 
czuje,  wszystko  mniema,  by  o  nim  mówiono. 
Kosz.  Do  czego  ś.  nie  czuję,  do  serca  nie  przyj- 
muję. Kras.  4.  f  czuwać  nad  sobą,  pilnować  ś., 
strzec  ś.,  mieć  ś.  na  baczności,  na  pieczy:  Czujmy 
ś.,  bracia.  Pan  blizko,  oto  idzie.  Skar.  5.  f  wcho- 
dzić w  siebie,  brać  do  serca,  zastanawiać  ś.,  brać 
co  na  uwagę:  Jałmużna  grzechy  odkupuje,  cze- 
muż ś.  w  tej  mierze  człek  skąpy  nie  czuje.  Prot. 
6.  -j-  mieć  i.  za  co,  uznawać  ś.:  Sługą  ś.  jego  C. 
Mamy  ś.  C.  i  znać,  żeśmy  jego  poddani.  Gil. 
(=poczuwać  ś.  do  tego,  żeśmy...).     <CZU> 

Czuczak,  a.  Im.  i]  p.  Ciucla. 

[Czuczę,  ęcia.  Im.  ęta]  p.  Czeozę 

Czuczka,  i,  Im.  I]  p.  Ciuoia. 

Czu  ozu  la  lal]  p.  Czul 

Czud,  u.  Im.  a  a.  y]  =  Cud. 

Czuder  I  a.  Cluder !]  na  lewo !  (wołanie  na  ko- 
nie).    <?> 

[Czudro,  a,  Im.  a]  brudas,  kocmołuch. 

[Czugać  8lę,  a  ś.,  ał  ś.]  ślizgać  ś.   <?> 

Czugun,  a.  Im.  y  I.  [C]  p.  Czuhun.  2.  garb. 
p.  Stalka.  <Dżagatajs.  cziljiin,  przez  Kos.  ću- 
g{ini> 

t  Czidia,  y,  Im.  y  i  [Czuha]   p.    Czuoha.    Zdr. 

t  Czuhati,  a,  ał  p.  Czyhać:  Czuhają  na  ca- 
dzą  fort«nę.  Pot. 

[Czuhalna,  y,  Im.  y]  p.  Czuchaina:  Zabrała 
talkę  swą  pod  czuhainę  i  poszła.  Jeż.  <p.  Czu- 
cha> 

t  Czuhaj,  a,  Im.  e  i  [Czuhaj]  p.  Chucha:   Gdy 

nie  było  czego  innego,  to  rzucił  czapkę  i  C, 
uboższy  kobiałkę...  Byk.  Chmielnicki,  ochotni- 
ków poubierawszy  w  ordyńskie  czuhaje,  żeby 
straszniejsi  byli...  Tw. 

[Czuhaleja,  i,  Im.  e]  p.  Szuhaleja. 

[Czuiiania,  I,  Im.  e]  p.  Czuoha. 

[Czuhań,  i,  Im.  e]  p-  Czuoha. 

[Czuhun,  u,  blm.,  Czugun,  Czyhun,  Czahun]  la- 
ne żelazo.     <p.  Czugun  > 

[Czuhunka,  i,  Im.  i]  kolej  żelazna.  <Brs.  czy- 
hunka,  Ukr.  czuhuaka> 

[Czuhunny]  przyra.  od  Czuhun:  Piersi  czarne 
i  czuhunne.  Slow. 

1.  [Czuj,  a,  Ira.  e,  Cul]  I.  żart.  nos.  2.  pysk. 
<CZU> 

2.  [Czuj]  I.  (tryb  rozk.  od  Czuć)  uważaj!  pil- 
nuj! baczność!  2.  C.  ^wah.  =  &) poczekaj ! :  C.  duch, 
Niemcze!  \))  duchem,  prędko,  żywo,  co  tchu:  Wra- 
cać, pędzić  C.  duch.  3.  jak  tylko,  zaledwie:  C. 
świt.     <CZU> 

[Czuja,  f,  Im.  e]  p.  Czuoha.  Zdr.  [Czujka]. 
Czujka,  I,  Im.  I  I.  [C]  p.  Czuja.    2.  ucz.  szynel 
uczniowski. 

XCzujliwie  przys.  od  Czujiiwy. 
XCzujliwość,  i,  blm.  rz.  od  Czujiiwy. 

X Czujiiwy  czuły.,  delikatny,  łatwy  do  obrażenia: 
Błona  w  oku  winogronowa  bardzo  jest  czujliwa. 
Krup. 

Czujnia,  I,  Im.  e  fizj.  (sensorium  commune) 
luładza  i  własność  mózgu  przejmowania  i  pojmo- 
wania wrażeń  zewnętrznych  i  wewnętrznych. 

Czujnie,  Czujno  przys.  od  Czujny. 

Czujnik,  a.  hu.  i  I.  X  anat.  neriv  czuciowy.  2. 
1'iit.  p.  Strzygoń. 


404 


CZUJNO 


CZUPIRADŁO 


Czujno  p.  Czujnie. 

1.  Czujność,  i,  xCzuwalość  I.  blm.  rz.  od  Czuj- 
ny: C.  dozoru.  Fizj.  =  czuloió:  C.  w  każdym 
członku,  t  C.  ukuszenia.  And.  z  Kobył,  (-uczu- 
cie smaku),  f  W  członkach  bywa  niektóra  C. 
takiego  morzenia.  2.  f  Ira.  I  czuwanie,  niesjm- 
nie:  Czujnościami  i  rozmaitym  udręczeniem 
martwić    s.  Karnk. 

2.  Czujność!  w.  baczność!  uwaga  I  uwaiać  I 
Czujny  I.  f  i  [C]  cztiiy,  czujący,  wrailiwy :  Lu- 
dziom bardzo  delikatnym,  uraźliwym  i    czujnym 
•wolniejsze  przykładać  wezykatorja.  Krup.  Żołą- 
dek jest  naczujniejszy.  And.  z  Koby].    Ciało  na- 
subtelniejsze  bardzo  czujne  nad    ine    syny  ludz- 
kie miał.  Op.     2.    wrażliwy    na    lada  podejrzaną 
okoliczność,  gorliwy  w  czuwaniu,    baczny:     Dozor- 
ca, pies,  nadzór  C.     Czujne    oko    pańskie.     Sły- 
szy C,  ctioć  i  śpi,    gdy    co  najmniej  skrzypnie. 
Pot.     3.  lekko  śpiący,  łatwo  budzący  ś.    w  potrze- 
bie:   Czujne  koguty.  Oss.     C.  sen.     4.   fnieśjyią- 
cy,  czuwający:    Czujne    smutki    nędzne    wycień- 
czały ciało.  Otw.     5.  umiejący  ś.  dopilnować,   nie 
zasypiający  sprawy,   przytomny,    ostrożny,    baczny, 
uwatny:    Rozum    C.    Skar.     Najczujniejszy    pa- 
sterz. K.  Q.    Czujnym  był  w  sprawowaniu  pań- 
stwa. Star.     C.  obrońca  wiary.   Niełatwo  go  po- 
dejść, to  człowiek  C.    Czujne  rainistry.  Miok.   6. 
[C]  =  a)  cuchnący,  śmierdzący :  Masło  czujne.  Sadło 
czujne.  \))  pachnący:  Krople  czujne.  7.  tkorau  = 
dający  ś.  uczuć,  uciążliwy,  dotkliwy.  8.  bot.:  Ziele 
czujne  p.  Czulek.    9.   myśl.:  Pies  C.  =  dobrze  go- 
niący zwierza  za  tropem.     <CZU> 

XCzukulata,  y,  blm.  =  Czekolada. 

Czule,  X  Czuło  przys.  od  Czuły. 

XCzulej8zy  p.  Czuły:  Czulejsi  pacjenci.  Krup. 
Czulejszym  pasterzom  ustjjpmy.  Smotr. 

Czulenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Czu- 
lić ś. 

Czulić  się,  I  ś.,  II  ś.  okazywać  czułość,  rozczu- 
lać ś.,  wywnętrzać  ś.,  wdzięczyć  ś. :  Czulące  ś.  do 
siebie  młodziutkie  stadło.     <CZU> 

Czulny  nerw,  fizj.  przeprowadzający  wrażenia 
czuciowe  do  mózgu  (=Xczufnik). 

XCzulać,  a,  at  p.  Clulaił:  Z  młodu  robić,  C. 
sobie  potrzeba.  ITaur.      <p.  Ciułać > 

XCzulanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czulać. 

Czułe k,  łka,  Im.  Ikl  I.  X człowiek  nerwowy, 
wrażliwy.  2.  bot.  =  a)  a.  Czujne  ziele,  Czuło- 
drzew,  Akacja,  niek.  Sensytywa  (mimosa)  roś. 
z  rodziny  czułkowatych.  b)  p.  Akacja.  3.  zool.  (ten- 
taculum)  wyrostek  ciała  służący  za  organ  dotyku 
macka.     <CZU>  " 

^[Czujkąj  i.  Im.  I,  Czoła,  Czółka,  Cula,  Cułka, 
Cola,  ColkaJ  onuca,  szmata.  <M:oże  zam.  Onu- 
c(z)ułka:  por.  Słń.  cunja  =  szmata,  gałgan> 

Czułkowaty  bot.:  Rośliny  czułkowate  (mimo- 
saeeae)  rodzma  roślin  kwiatowych  dwuliściennych. 
^  CZD  > 

X  Czuło  p.  Czule. 

Czułodrzew,  a.  Im.  y  bot.  I.  p.  Akacja.    2    d 

,..iat      <CZU-fDRZEW>  ^  ^' 


Czulek. 


Czulonudny   czuły  aż  do  znudzenia:     C    kocha- 
nek.    <CZU-(-NUD> 

Czuloplatonlczny    czuły    «   platoniczny:    C    ro- 
maas.     <CZU-f-Platoniczny  >  ^ 

^Czul^stka,    I,    Im.   I  objaw    nadmiernej   czułości. 

Czulostkowo  przys.  od  Czułostkowy 
Czulostkowość,   I,   Im.  I  rz.   od   Czułostkowy 

Mozę.    z   ironicznym    uśmiechem    powiedzą-    nie- 
wieście czułostkowości. 


Czułostkowy,  Czułościowy  nadmiernie  czuły, 
tkliwy,  rozczulający  ś.  łatwo,  sentymentalny,  rzewny : 
Ściskała  z  ezułostkową  serdecznością  obie  jej 
ręce.  Orzesz. 

Czułościomlerz,   a,   Im.  e  fot.  przyrząd  do  oce- 
niania  czułości  klisz.     <CZU-|-MIAR> 
Czułościowy  p.  Czułostkowy.     <CZU> 
Czułość,  I,  Im.  I  rz.  od  Czuły.    Anat.:  f  Nerw 
czułością  nerw  bloczkowy  (nervus  patheticus). 

Czuły,  st.  w.  Czulszy,  xCzuleJszy  I.  a. 
t  CzutkI,  XCzutllwy  zdolny  do  przejmowania  wra- 
żeń zewnętrznych  i  przeprowadzania  ich  do  mózgu, 
wrażliwy t  C.  na  zimno.  Oko  jest  bardzo  czułe. 
Przen. :  Czulsi  u  nas  teraz  ludzie  na  własne 
fortuny,  niż  na  całość  rzeczypospolitej.  Sienk. 
(=drażliwsi).  2.  y^ czujny :  Spodziewali  ś.  na- 
szych niedbalszyeh  i  nie  tak  czułych  zejść. 
Warg.  Tyle  on  dobrze  i  pilno  robi,  ile  go 
straż  czuła  do  roboty  przynagla.  Lachn.  3. 
uczuciowy,  serdeczny,  kochający,  miękki,  tkliwy, 
troskliwy:  C.  małżonek,  ojciec.  Serce  czułe.  Pod 
czułym  ona  wychowana  okiem.  Czuła  opieka. 
4.  rozczulający,  rzewny,  serdeczny,  wzruszający: 
List  C.  Czułe  słowa.  Czułe  wyznanie.  5.  f  nie- 
spany,  bezsenny:  Czułe  nocy.  Kochan.  6.  fiz. : 
Przyrząd  mierniczy  C.  —  wskazujący  najsłabsze  już 
zmiany,  bardzo  drobne  różnice:  Termometr  C. 
Waga  czuła.  7.  fot.:  Papier  C  =  wrażliwy  na 
działanie  płynów,  używanych  w  fotograf ji.  <  CZU  > 
Czuma,  y,  Im.  y  fi.  p.  I.  Cuma. 
XCzuma,  y,  blm.  p.  Dżuma. 
CzumackI  przym.  od  Czumak:  Wóz  C.  <p. 
Czumak> 

Czumactwo,  a,  blm.,  Czumaczka  zajęcie  czu- 
maka:     C.  mu  zbrzydło.  Roi. 

Czumaczka,  i  I.  Im.  I  kobieta  czumacka;  żona, 
córka  (i  t.  d.)  czumaka.  2.  blm.  p.  Czumactwo: 
Poszedł  na  czumaczkę. 

[Czumadan,  u,  Im.  y]  p.  Czemadan. 

[Czumadrycha,  y,  blm.]  rodzaj  tańca  ruskiego 
<tJkr.  czumadrycha  > 

Czumak,  a,  Im.  I  I.  włościanin  ukraiński,  trud- 
niący ś.  przewożeniem  ciężarów  na  wozach,  zaprzę- 
żonych w  woły.  2.  rodzaj  tańca  ludowego.  Orzesz. 
<Ukr.  czumak,  z  Tur.  czumak(dar)  =  buławnik 
(Prs.  czumagh  =  maczuga  > 

Czumakować,  uje,  owal  być  czumakiem,  trudnić 
ś.  czumactwem:  To  koło  roli  pracując,  to  czu- 
makująe,  to  pijąc  z  chłopami,  nigdy  nie  tracił 
czasu  na  myślenie.  Rzew. 

Czumakowanie,  a,  blm.,  czynaość  cz.  Czuma- 
kować. 

[Czupel,  pla.  Im.  ple]  p.  Cypel. 

[Czuper,  pra,  Im.  pry]  pog.  czupryna:  Wziąć 
kogo  za  C.  i  wyrzucić. 

f  Czupić,  i,  II  p.  Cupnąć. 

Czupidrajło,  a,  Im.  a]  p.  Czupiradło. 
Czupldrał,  a,  Im.  y]  p.  Czupiradło.  Goł. 

[Czupidralo,  a.  Im.  a]  p.  Czupiradło. 

[Czupień,  pnia.  Im.  pnie]  p.  Cypel. 

'Czupierzyć  się,  y  ś.,  ył  ś]  p.  Czupirzyć  ś. 

'Czupigrad,  a.  Im.  y]  p.  Czupiradło.  Goł. 

Czupigral,  a,  Im.  y]  p.  Czupiradło. 

Czupigrałek,  łka.  Im.  Ikl]  p.  Czupiradło. 

Czupigrat,  a,  Im.  y]  p.  Czupiradło. 

Czupir.  a,  Im.  y]  p.  Czupiradło. 

Czupiradło,  a,  Im.  a,  [Czupldrał,  Czupidrafa, 
Czupidrajło.  Czupigral,  Czupigrałek,  Czupigrat, 
Czupigrad,  Czupir,  Czopleradło,  Ciupieradło,  Czó- 
piradło,  Koperadło,  Kopiradło]    I.  nastroszony,  bez 

406 


CZUPIRNATY 

gustu  strój  głowy  kohiecej.  2.  kobieta,  nosząca  taki 
strój,  straszydło,  koczkodon.  3.  [C]  człowiek  ku- 
lawy, niezgrabny.  <Por.  Czepierzyi^;  druga  częśó 
wyrazu  żartobliwie  przystosowuje  się  do  różnych 
pui> 

[Czupirnaty]  czubaty,    z    czułem   a.  czupryną  na 
głowie. 

[Czupirzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.,  Czupierzyć  ś.J  stroić 
ś.     dziwacznie,    przesadnie.      <  Zap.     w     związku 
z  Czupryna> 
[Czupka,  I,  Im.  I]  p.  Czapka. 
t  Czupnąć,  nie,  nąl  p.  Cupnąć. 
Czupryna,    y,    Im.    y,    f  Szupryna,    [Cubryna, 
Cubrzyna,  Cumbrzyna,  CzubrynaJ    I.  czub  włosów 
na    glnide:     Wą^    l»aral)ański,    C.    czerkioska; 
nie  uważaj,  dziewczę,    choć  uroda  kiepska.   Prz. 
Junak  to,  znać  i  z  miny  i  z  czupryny.    Czupry- 
na,   jak    u     Łaszczą.     Prz.    {  =  czupryna   podgo- 
lona  po  staropolsku).    Kazali  mu  czuprynę  ogolić 
(-oddać  go  do  czubków).    Wzięli  ś.  za  czupryny 
(-—za  łby,  za  czuby,  za  boże  poszycie).     Nos  pod- 
nosi! wyżej  czupryny.  Kaczk.  Długów,  ile  czup- 
ryny.   Oss.    (=ile    włosów    na    głowie).     Przen. : 
Brać   losy    za   czuprynę.    Rod.     Czarne  wysepki 
sterczą  niby  Iby,  na  których  porastają  czupryny 
twardej    trawy   lub   trzciny.  Dyg.    2.  u  konia  = 
grzywka    nad    czołem.      3.     przen.     łeb,    głowa: 
Głownią     swej     szabli    w    czuprynę    grzmotnął 
Sienk.     Kurzy     mu     ś.     z     czupryny.     4.     poet. 
wierzchołek,     czubek,     szczyt:      Cedry,     chwiejcie 
czupryny  wasze!    Przyb.     5.    cypel,   ucho   u  wo- 
ru,    koniec  jego    do   ujęcia    nad    związaniem.     6. 
y(.kosmała  powierzchnia  czoła  pala,  powstało,  tosku- 
tek  zbicia.  7.  bot.:  C.  złota  p.  Zlotogłowiec.  Zdr. 
Czuprynka.     <Por.  Czub> 

[Czuprynlna,  y,  Im.  y]  Ucha  czupryna:  O  kręci 
mi  ś.,  kręci  cuprynina,  kręci.  Pśń. 
Czuprynka,  i,  Im.  i  p.  Czupryna. 
Czupurnie  przys.  od  Czupurny. 
Czupurność,  i,  blm.  rz.  od  Czupurny. 
Czupurny    I.  sierdzisty,  loyzytoający,  junacki,  za- 
wadjac.ki:    C.    kogut.     Czupurna    sztuka!    (=C. 
człowiek).    2.  [C]  dowcipny.    <Ukr.  czupurnyj  a. 
czepurnyj> 

Czupurzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.  najeżać  ś.,  srożyć  ś., 
junaczyć  ś.,  stawiać  ś.,  sierdzić  ś.  <Ukr.  czepu- 
ryty  sia> 

[Czupy,  up,  blp.]  rodzaj  gry  uliczników  war- 
szaw kich. 

xCzurczeć,  y,  al  p.  Ciurknąć. 
XCzurkiem  p.  Ciurkiem. 
[Czurrrl]  nawoływanie  kur.     <Dźwn.> 
[Czururuj  dziec.  mingere.      <Dźwn.> 
Czurydlo,  a,  Im.  a,  Ćzurylo   bot.  (reseda  sesa- 
moides  a.  sesaraoides  parvum)  roś.  z  rodzaju  re- 
zedy.    <  Sztuczne    podprowadzenie  now.  Gr.-Łó. 
nazwy   rośliny  cyrilla  pod  Czuryło  =  chłystek,  to 
za.ś  z  imienia  Gr.  Kyrillos,  przez  Brs.  Czuryło> 
CZUrylo,    a,  Im.  a    I.    X  m.  śmieszny  wytwomiś; 
chłi/stek,  zawadjaka,  hałaburda,  postrzeleniec,  szalona 
pałka.  Klon.,  Nar.   2.    ra.  bot.  p.  Czurydlo.     <p. 
Czurydło> 

XCżurylowy,  warjacki,  zawadjacki,  .szalony: 
Bieganie  na  koniu  takie  byłoby  cziiryłowe,  a  nie 
nauką  kawalkatorską.  Dor. 

Czurzyca,  y,  Im.  e,  a.  Paszczęka,  Liija  paszczę- 
kowa  bot.  (curculigo)  roi.  z  rodziny  liljnwatych.  <  ?  > 
f  CzuSZ,  t  C20SZ,'t  Cu8Z=t  cói  (--to jest,  mia- 
nowicie): Umniejszyłeś  Go,  C.  Pana  Chrystusa.  "Wr. 
[Czuszka  i,  Im.  i]  p.  Czucha. 
CzutkI   I.  t  p.  Czuły.     2.  [Cl  czujny,  łatwo  bn- 


d-'inj  i.      <CZU> 


CZ\VART.\ 

t  Czutko,  [CzutkoJ  pr^ys.  od  Czutkf. 

t  Czutkość,   I,   bira.,  [CzutkośćJ  rz.  od  CzutkI. 

XCzutliwy  p.  Czuły:  Utworzyć  machinę  czut- 
Jiwą.  Zabł. 

[Czutnoj  przys.  od  Czutny. 

[CzutnyJ  trochę  śmierdzący. 

[Czutra,  y.  Im.  y]  rodzaj  flaszy  drewnianej  pła- 
skiej:  Przyniosłam  ci  siebie  i  gorzałki  czutrę 
pełną.  Jeż.   <Tur.  czotura,  przez  Węg.  csutora> 

t  Czuwacz,  a,  Im.  e  ten,  co  czuwa,  dozorca, 
stróż. 

Czuwać,  a,  al  I.  a.  f  Czuć   a.  f  C.  na  (io  =  być 

czujnym,  mieć  ś.  na  baczności,  dawać  baczenie,  pil- 
nować ś.:    Czuwajcie,    albowiem    nie   wiecie  ani 
dnia,   ani  godziny.    C.  nad  kim,   nad  czym.     Do 
policji  należy  czuwanie  na  wszelkie  bunty,  roz- 
ruchy.  2.  a.  tCzuć,  [Czuć]  nie  spać:  Czuwałem 
przez  noc  całą.     C.  przy  chorym    (  =  dyżurować). 
3.    t  o     czym    =   wystrzegać    ś.     czego :     Czuwał 
o  zdradzie;  widział  ją  w  gębie  ich.  4.  Xna  kogo, 
na  co^ dybać,  czyhać,  czatować:   Czuwa,  jak  dja- 
beł  na  dobrą  duszę.  Oss.  5.  [C]  czuć.    <CZU> 
Czuwallczka,  I,  Im.  i  bot.  p.  Roślldlawa.     <?> 
Czuwalnia,    i,    Im.    e   izba  dyżurnych.     <CZU> 
XCzuwałość,  I,  blm.  p.  Czujność. 
Czuwanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Czuwać. 
Czużgać  się,  a  i.,  al  ś.]  ślizgać.     <?> 
Czużka,  i,  Im.  ij  p.  Czuha. 
[Czużyna,  y,  blm.]  kraj  cudzy,  zagranica,  obczyzna: 
Za  miedzą  C.  Krasz.     <Ukr.  czużyna > 

[Czwalać  się,  a  ś.,  al  ś.]  tarzać  ś.  (np.  o  ko- 
niu). <?Por.  Ukr.  czwałaty=brnąć> 
[Czwalina,  y,  Im.  y]  p.  Szczwól. 
XCzwal,  u,  blm.  p.  Cwał:  f  Na  C.=^ cwałem: 
Osieł  na  C.  nie  pójdzie  nigdy,  jako  żywo.  P.  Koch. 
XCzwałem  (o  człowieku)  =  . sz?/6A;o,  ^J•^flf^•o,  co  sił: 
Kto  czwałem  nie  ucieka  od  pokusy,  pokusa  bie- 
rze go  za  kark  i  obali.  Oss.  Przen.;  Rzeki, 
które  czwałem  biega  do  morza.  Kul.  <Zap.' 
z  Tur.,  p.  Czambuł  > 

[Czwala,  y.  Im.  y]  pagórki  piaszczyste,  porosłe 
sośniną  a.  jałowcem.  Zdr.  [Czwałka].  <?> 
XCzwałacz,  a.  Im.  e  ten,  co  jeździ  w  cwał. 
X Czwalać,  a,  al,  xCwalać  I.  p.  Cwałować: 
Jak  uczyć  koni  C.  Dor.  2.  a.  XC.  Ś.,  XCwa- 
lać  Ś.  z  trudnością  ś.  posuwać,  wlec  ś.,  czołgać  «., 
pełzać,  tarzać  ś. :  "Wąż  ś.  czwała.  Włod.  "W"  tym- 
że błocie  C.  a.  tkwieć.  Mącz.  (=w  tym  samym 
nieszczęściu).  Kał,  w  którym  świnie  zwykły  ś. 
walać,  C.  Mącz.  3.  C.  w  głowie  =  . inuć  ś.,'  roić  i.: 
Insze  teraz  mam  staranie  na  ś.,  insze  mi  teraz 
w  głowie  czwała.  Mącz.  4.  co  =  roztrząsać 
w  myśli,  rozbierać:  W  głowę  zachodzi  bez  mała, 
wszystkie  te  rzeczy  w  myśli  czwała.  Pot.  5. 
czyhać,  dybać,  czatować.  Leop.  XC.  ś.  I.  n! 
Czwalać.  2.  kręcić  ś.,  uwijać  ś.,  roić  i.:  Jeszcze 
narodów  tak  wiele  ś.  czwała.  Chr. 

XCzwałanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czwalać. 

[Czwałka,  i,  Im.  i]  p.  Czwała. 

XCzwałować,  uje,  owal  p.  Cwałować. 

XCzwałowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czwalować. 

XCzwanić,  I,  ii,  a.  xC.  ś.  chwalić  ś.,  chlubić  ś.', 
py.'<znić  ś.,  popisywać  ś.,  chełpić  ś.:  C.  koniem.' 
Sienk.  Niech  znają  Francuzi!  czwanił  ś.  Ko- 
rycki. Krasz.     <Ukr.  czwanyty  sia> 

[Czwarcina,  y.  Im.  y,  Czwarclznal  cztcarta  część; 
czwarta  ctęść  mienia,  dochodu,  czwarty  grosz ;  czwarta 
część  sj)adku  córek  po  rodzicach.     <CZTWIOR> 

[CzwarcIzna,  y.  Im.  v]  p.  Czwarcina. 

[Czwarta,  y,  Im.  y]  deska  skrajna,  obiad f.r 
•  ;  Nm.  Sch warte > 


406 


CZWARTACZKK 

t  Czwartaczek,  czka,  Im.  czki  I.  czwarta  aęić 
beczki,  jako  miara  objętości.  Goł.  2.  anat.  (mus- 
culus  rhoinboideus)  mięsień  skoino- czworoboczny 
(jrzbietu.     3.  mat.  równoleglobok,  romhoid. 

Czwartaczka,  i,  Ira.  l"  f  Kwartana,  (Czwlar- 
taczkaj   lek.  zimnica,   wracająca  co  czwiirly  dzień. 

Czwartaczkowy  przym.  od  Czwartaczka. 

t  Czwartaczny    pizyin.   od    Czwartak,   mający 

poKtać  rombu. 

Czwartak,  a,  Im.  I  I.  żobńerz  czwartego  pułku  b. 
wojsku  polskiego.  2.  uczeń  klasy  czwartej,  czwarto- 
klasista. 3.  a.  Czwórniak  miód  pitny  z  trzech  części 
wody  i  czwartej  części  miodu  ugotowany.  4.  końprzy- 
przężony  na  czwartego.  5.  fp.  Wlardunek.  6.  [C]  = 
a)  czwarta  część  dochodu,  zysku:  Kościół  z  tychże 
niwek  pobierał  C,  czyli  czwarty  snopek  dla  sie- 
bie, b)  czwarty  snop  dawany  dworowi,  c)  czwarta 
część  gospodarki,  dawana  dzieciom  w  posagu.  7. 
bart.  czwarty  rój  z  jednego  ida.  8.  bot.  (hordeum 
y\x\^Sir^)  jęczmień  zwyczajny ;  (hordeum  muriaum) 
jęczmitń  płonny ;  jęczmień  czterorzędowy .  9.  f  niat., 
romb.     <CZTWIOK> 

Czwartakowy  mający  kształt  czwartaka,  romboi- 
dalny. Anat.:  X Mięsień  C.  a.  skośnocz wor o- 
boczny  grzbietu,  -J- czwar/ aczefc  (muscu- 
lus  rhoraboideus). 

t  Czwarte  przys.  po  czwarte. 

Czwartek,  tku,  liu.  tki  I.  czwarty  dzień  po  nie- 
dzieli: Wielki,  tłusty  C.  2.  [C,  Czwlartek, 
Sztwarłek]  kwadra  księżyca:  Nowy  C.  (-nóiv). 
Ostatni  C. 

t  Czwartka,  I,  Im.  i  i  [Czwarka]  p.  Ćwiartka. 

Czwartkowaó.  uje,  owal  I.  świętować  we  czwar- 
tek.   2.  Xp.  Ćwiertować. 

Czwartkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czwart- 
kować. 

Czwartkowy  1.  przym.  od  Czwartek:  Dzień 
C.  Obiady  czwartkowe,  f  Czwartkowa  wiecze- 
rza =osta<ma  wieczerza.  2.  [C]  dający  czwartak: 
Niwy  czwartkowe. 

Czwartniak,  a,  Im.  I  bud.  p.  Krzyżulec. 

Czwartnik,  a,  Im.  I  i.  bud.  p.  Krzyżulec.  2. 
druk.  p.  FIret. 

XCzwartny  czwartego  stopnia:  Aspekt  C.  (księ- 
życa) =  kwadra. 

'  [Czwartocha,   y,   Im.  y,  Czwartula,  Cwiartula] 
krowa,  która  ś.  urodziła  we  czwartek. 

xCzwartodnl  p.  Czterodniowy.  <CZTWIOR 
-fDŹŃ> 

XCzwartodnlowy  p.  Czterodniowy. 

XCzwartodzienny  p.  Czterodniowy. 

Czwartoklasista,  y,  Ira.  ści  uczeń  klasy  czwar- 
tej.    <CZTW10R-ł-Klasa> 

Czwartokiaslstka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Czwarto- 
klasista: Przed  chwilą,  tańczyła  z  czwartokla- 
słstkami.  Prus. 

Czwartokursista,  y,  Im.  ści  student  z  czwartego 
kursu.     <CZTWIOR-f-Kurs> 

xCzwartoletnl  przypadający  co  czwarty  rok,  Kn. 
<CZTWlOR-fLAT> 

XCzwartona8tnik,  a,  Im.  cy  członek  sekty,  która 
obchodziła  Wielkanoc  czternastego  dnia  miesiąca. 
<  CZTWIOR+Na-I-DZIESIĘ  > 

t  Czwartonasty  p.  Czternasty. 

Czwartorzędny  czwartego  rzędu,  co  do  znaczenia: 
Zakład  C. 

Czwartorzędowy  gieol.;  Formacje  czwartorzę- 
dowe p.  Formacja.     <  CZTWIOR-|-RZĘD> 

t  Czwartosetny  p.  Czterechsetny. 

XCzwart08topniowy  mat.  podniesiony  do  czwar- 
tego stopnia  potęgi.     <  CZTWIOR+STbP> 

XCzwartować,  uje,  owal  p.  Ćwiertować. 


C/.WUKAK.] 

XCzwartowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czwar- 
tować. 
[Czwartula,  I,  Im.  e]  p.  Czwartocha. 
Czwarty,    fCztwarty,    [Czwiarty,    Sztwartyl 

licz.  porządkowy  od  Cztery :  Dziś  C.  (dzień  miesią- 
ca). Mamy  dziś  czwartego.  Czwarta  (godzina). 
Po  C  ra>.  a.  po  czwarte.  Trzy  czwarte  {-^U). 
Usiąść  do  preferansa  na  czwartego.  C.  grosz 
=  co  C.  grosz,  czwarta  część  zysku,  dochodu,  czwar- 
cizna.     <CZTAV10R> 

t  Czwartynaćcie,  czwartegonaćcie  p.  Czte^- 
nasty:  Czwartegonaćcie  dnia.  Kaz.  Gnieź.  W 
czwartemnaćcie  lecie.  Kaz.  Gnieź.  Półezwarta- 
naćcie  skoćca. 

t  Czwartynasty  p.  Czternasty. 

t  Czwartynaśoie  p.  Czternasty:  Czwartego- 
naśeie  dnia.     Czwartona><-ie  lato. 

[Czwartynek,  nka,  Ira.  nki,  Ćwartynek,  Odskó- 
rek,  Okrajek,  Oblader]  deska  półokrągła,  pozosta- 
jąca przy  rznięciu  tarcic.  [W  CZWartynek]  na  kant ; 
czworograniasto. 

f  Czwartysetny  p.  Czterecłisetny. 

t  Cz  warzyć,  y,  ył  I.  udawać,  zmyślać,  symulo- 
wać: Mowę  sobie  czwarzyłem,  a  białogłowskie 
wziąwszy  na  ś.  krezy,  podszedłem  ją.  Pot.  2. 
swarzyć,  wadzić,  icaśnić,  różnić,  f  C.  Ś.  i.  drożyć 
f.,  wymawiać  ś.,  wzdragać  ś.,  ceremonjować  ś.,  cere- 
gielować  ś.  Kn.  2.  a.  f  Czwierzyć  ś.,  [Czwarzyć 
Ś.]  swarzyć  ś,,  wadzić  ś.,  sprzeczać  ś.,  kłócić  ś.  <?> 

[Czwlartaczka,  I,  Ira.  ij  p.  Czwartaczka. 

[Czwlartek,  tku,  Ira.  tki]  p.  Czwartek. 

t  Czwiartka,  i,  Ira.  i  p.  Ćwiartka:   C.  barania 

[Czwiarty]  p.  Czwarty. 

XCzwiczyć,  y,  ył  p.  Ćwiczyć.  L. 

t  Czwiercień,  tni.  Im.  tnie  p.  Ćwiertnfa. 

[Czwiersznia,  i.  Im.  ie]  p.  Ćwiertnia. 

t  Czwlertnia,  i,  Im.  e,  2  pp.  Im.  czwiercień  p. 
Ćwiertnia:    Żyto  było  po  półgrzywniu  C.  Strum. 

XCzwlertować,  uje,  owal  p.  Ćwiertować. 

t  Czwierzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.  p.  Czwarzyć. 

'Czwlorak]  p.  Czworako. 

CzwiorakiJ  }>.  Czworaki. 
Czwioro]  p.  Czworo. 

Czwiórny]  p.  Czwórny. 

t  Czwór,  a,  o  p.  Czworaki :  C.  rodzaj.  Syr. 
W  C.  sposobów  czwórnasób.  Nieprzyjaciół  w  C. 
sposób  więcej  w  liczbie  było,  niż  naszych.  Stryjk. 
To  C.  nasienie.  Szykował  C.  wojsko.  Z  tego 
czwóra  rodzaje  ziemie.  O  troira  a.  czworym  ora- 
niu. Na  czwórą  p.  Czworo.  Czwóra  ośm  czyni 
32.  Grz.     <CZTWIOR> 

Czworaczki,  ów,  blp.  p.  Czworak. 

Czworaczy  I.  i)rzyra.  od  Czworaki  (p.  Czworak 
])()d  4),  X  Czwórnięcy.  2.  X  poczwórny.  Anat.: 
Wzgórki  ezworacze,  f guziki  czworoparzy- 
ste,  fwyniesienia  czworakie,  wydat- 
ność,  wyniosłość  poczwórna  w  mózgu  (eorpora  qua- 
drigemina). 

CzWDrak,  a,  Im.  i  I.  moneta  zawierająca  cztery 
grosze  [a.  cztery  krajcary],  czterogroszówka.  2, 
chałupa  o  czterech  mieszkaniach  na  tusi :  C.  dwor- 
ski, folwarczny.  3.  Chodzie  na  czworakach  a. 
Xna  czworaku  =  na  rękach  i  nogach,,  na  balyku, 
raczkiem:  Przejść  na  cz-yoraku.  Pol.  4.  w  Im. 
a.  xCzworzęta,  xCzwórnięta,  a.  zdr.  Czworacz- 
ki czworo  niemowląt  za  jednym  porodem  na  świat 
wydanych.  5.  min.  cztery  kryształy  zrosłe  z  sobą 
prawidłowo.     <CZTWIOR> 

Czworaki,  f  Czwór,  f  Czwóry,  f  Czworzysty, 
[Czwioraki]  I.  z  czterech  różnych  złożony,  czterech 
rodzajów :  C.  gatunek  czego.  Ukazuje  ś.  w  czwo- 
rakiej postaci.    Anat.:  f  Wyniesienia  czworakie 


407 


CZWORAKO 


rzWOROKOT^CZYSTT 


p.  Czworaczy.  2.  f  czterii  razy  tyle  czyniący : 
Podał  go  czworakiej  czworo  straży  żołnierzy 
(— szesnai^tu  żołnierzom). 

Czworako  przys.  od  Czworaki;  [Czwiorak]. 

t  Czworakować,  uje.  owal,  f  Czworkowaó  czwo- 
rako czynić.   Mącz. 

t  Czworakowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czwo- 
rakować. 

Czworgran,  u,  Ira.  y  p.  Czworobok:  Czapeczka 
w  C.  (fo8z.     <CZTWIOR+GKAN> 

XCzworgranny  p.  Czworograniasty. 

XCzworkątowy  p.  Czworograniasty. 

t  Czworkowaó,  uje,  ował  p.  Czworakować, 

f  Czworkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czwor- 
kować.  Kn. 

t  Czworletnl  p.  Czteroletni. 

Czwórniak,  a,  lin.  I  I.  p.  Czwartak.  2.  w  bak- 
terjologji,  rodzaj  grzybków  niższego  rzędu  (sa- 
reina). 

t  Czwornogl  p.  Czworonożny. 
t  CzMornożny  p.  Czworonożny. 

1.  t  Czwornóg   p.  Czworonożny. 

2.  t  Czwornóg,  oga,  Im.  ogl  p.  Czworonóg. 
Czwornóg  przys.  p.  f  Czworonóg. 

t  Czworny  p.  Czterny. 

Czworo,  rga,  f  ra,  [Czwloro,  Cwloro,  cwiero, 
SztwioroJ  I.  mówiąc  o  kółku  osób  różnej  płci 
a.  przy  rzeczownikacli  blp.  =  cztery:  Czworo 
ludzi,  dzieci,  drzwi,  sani,  nożyczek.  2.  -f  czte- 
ry: Czworo  ksiąg,  stajań,  chleba.  Czworo 
wozy,  sanie.  Najuboższy  na  czworo  je  wilję 
(z=na  cztery  potrawy).  3.  Na  C.  a.  f  na  czwo- 
T^  =  na  cztery  części:  Podiirlić  na  C.  We  C.= 
a)  a.  Na  C.  =  na  cztery  części  Jedną  na  drugą : 
Złożyć  chustkę  we  C.  b)  f  na  cztery  strony: 
We*C.  za  nim  posłał.  Troć.  <CZTW10R> 

Czworo-  chera.  p.  Cztero-. 

Czworobocznie  przys.  od  Czworoboczny. 

Czworoboczność,  i,  blm.  iz    od    Czworoboczny. 

Czworoboczny  p.  Czworograniasty.  Anat. : 
Wiąz  C.  łopatki  (ligaraentiiiu  trapezoideura).  Ziaz 
C.  wątroby  (lobus  ąuadratus  hepatis).  <  CZT WIÓR 
-fBOK> 

Czworobok,  u,  Im.  I,  Czterobok.  Czworokąt, 
'^zterokąt,  Czworogran,  Czworgran,  Czterogran, 
xCzwórgraniec,  X  Czworgran,  f  Czworograniec 
i.  mat.  Jigura  ograniczona  czterema  linjanii  pros- 
temi:  C.  płaski,  wypukły,  wklęsły,  sko.śny, 
zupełny.  2.  mł.:  C.  leżaka  =  rama  z  hali,  utrzy- 
mująca leżak.  3.  woj.  rodzaj  szyku  piechoty.  C. 
twierdz. 

Czworobokowy  p.  Czworograniasty. 

t  Czworoozęstny    I.    p.    Czteroczęściowy.    2. 

czwartą  czą&ó  cze(/oś  zawierający. 

XCzworoczęściowy  p.  Czteroczęściowy. 

xCzworoczubny  mający  czteni  czuby:  C.  hełm. 
Ozworoczubria  kita.   <  CŻTW10R+Czub> 

XCzworodniowy  p.  Czterodniowy. 

XCzworodroże,  a.  Im.  a  ]>.  Czterodroże. 

xCzworodrożny  p.  Czterodrożny. 

XCzworodzlelnie  przys.  od  Czworodzielny. 

xCzworodzlelny,  xCzterodzielny  dzielący  i.  na 
czworo:  Ząb  C.  (  =  z  czterema  odnogami) 
<CZTWIOR-|-DZIAŁ> 

xCzworodzlenny  p.  Czterodniowy. 

XCzworodzlurny  p.  Czworodziury. 

XCzworodziury,  xCzworodzlurny  o  czterech 
otworach.     <CZTWIOR+DZIUll> 

Czworodiwięozny  wydający  cztery  dźwięki:  Lut- 
nia heieńska,  ojców  moich  czworodźwięozn;i 
struna.  Kras.   <CŻTWlOK-f  DŻ\V1EN> 


XCzworogłos,  u,  Im.  y  p.  Czworoglosle. 
<CZT\VIOH-fGŁOS> 

X Czworoglosle,  a,  Im.  a,  xCzworoglos,  xCzte- 
roglos  kwartet,  czworośpiew,  cztero- 
ś  j)  i  e  w. 

Czworoglowy  I.  p.  Czteroglowy.  2.  anat.: 
Mięsień  C.  prostujący  goleń  =  cj/er^  mięknie  uda, 
przyczepiające  ś.  za  północą  wspólnego  ścięgna  do 
rzepki.     <  CZTWIOR+GŁOW  > 

Czworoglów,  owa,  im.  owy  p.  Czteroglów. 

Czworoglówny  p.  Czteroglowy. 

Czworogran,  u,  Ira.  y  p.  Czworobok.  Zdr. 
Czworogranek. 

Czworogranek,  nka,  im.  nki  p.  Czworogran. 

Czworograniasto  przys.  od  Czworograniasty. 

Czworogranlastość,  i,  blm.  rz.  od  Czworogra- 
niasty. 

Czworograniasty,  Czterogranlasty,  [Czworogra- 
nisty],  xCzterogranisty,  Czworogranny,  xCzwor- 
granny,  Czterogranny,  Czworoboczny,  Cztero- 
boczny,  Czworobokowy,  Czterobokowy,  Czworo- 
kątny, Czterokątny.  Czworokątowy,  xCzworkąto- 
wy,  Czterokątowy,  Czworowęglelny.  Czterokancla- 
sty,  Czworokańczasty,  Czterokańczasty,  xCzwo- 
rokantny,  xCzwororogi,  xCzwororożny,  Cztero- 
rogi, Czterorożny,  xCzworonarożny  1.  ograni- 
czony czterema  linjami  prostemi:  Budynek,  piec, 
stół,  filar,  tramiec  C.  f  Łokieć  C.  (  =  kwadra- 
towy). 2.  anat.:  X  Mięso  czworograniaste  = 
mięsień  czworoboczny  Sylwjusza  na  stopie  (caro 
ąuadrata  Sylvii).  Mięsień  C.  uda,  lędźwi,  pod- 
bródka itd.   <CZTWIOR+GRAN> 

t  Czworograniec.  ńca,  Im.  ńce    j).    Czworobok. 

[Czworogranisto]  przys.  od  Czworogranisty. 

[Czworogranistość,  I,  blm.]  rz.  od  Czworogranisty. 

[Czworogranisty]  i».  Czworograniasty. 

Czworogrannie,  X  Czworogranno  przys.  od 
Czworogranny. 

X Czworogranno  p.  Czworogrannie. 

Czworogranność,  i,  blm.  rz.  od   Czworogranny. 

Czworogranny  p.  Czworograniasty. 

Czworojarzemny,  Czworojarzmowy,  Czteroja- 
rzemny,  Czterojarzmowy  o  czterech  jarzmach,  za- 
przężony  w  cztenj  woły :  Wóz,  pług  C.  <  CZTWIOR 
-ł- JARZM  > 

Czworojarzmowy  p.  Czworojarzemny. 

t  Czworojedni  w  czterech  jeden:  .lehowa  jest 
Bóg  jeden,  nie  C.     <  CZTWIOR -4- JED> 

Czworojęzyczny  p.  Czterojęzyczny. 

Czworojęzykowy  p.  Czterojęzyczny. 

XCzworokantny  p.  Czworograniasty. 

Czworokańczasto  przys.  od  Czworokańczasty. 
<0ZTWI0R4-K0Ń(C)> 

Czworokańczastość,  i,  blm.  rz.  od  Czworokań- 
czasty. 

Czworokańczasty  p.  Czworograniasty. 

Czworokąt,  u.  Im.  y  p.  Czworobok.  <  CZT  WIÓR 
+  K.\T> 

Czworokątnie  przys.  od  Czworokątny.  | 

Czworokątność,  i,  blm.  rz.  od  Czworokątny. 

Czworokątny  p.  Czworograniasty. 

Czworokątowy  p.  Czworograniasty. 

Czworokolny  p.  Czterokołowy. 

Czworokolowy  p.  Czterokołowy. 

xCzworokoly  p.  Czterokołowy. 

Czworokonny  p.  Czterokonny. 

Czworokończasty.  Czterokończasty,  Czworokoń- 
czysty.  Czterokończysty,  Czworokonczaty,  Czwo- 
rośplczasty,  Czterośpiczasty  mq;(łcy  ,c2<ery  końce: 
Szyszak    C.       <    CZTWIOR -f  KON(C)  > 

Czworokonczaty  p.  Czworokończasty. 
Czworokończysty  p.  Czworokończasty. 


•JO^: 


CZWOHOKROTNIE 

xCzworokrotnIe  przys.  od  Czworokrotny. 

xC2worokrotny  p.  Czterokrotny. 

CzworoksztaMny,  KCzteroksztaltny  o  czterech 
ksztahach.     <CZTWIOU+Ksztalt> 

Czworolecie,  a,  Ira.  a  p.  Czterolecie. 

XCzworoletni  p.  Czteroletni. 

XCzworolełny  p.  Czteroletni. 

Czworolicy  |i.  Czterolicy. 

XCzworollczebny  czicry  Uczący,  mieszczący  w  so- 
bie cztery.      <  CZT  WI()R-i-LIK>  . 

Czworollst,  u,  Im.  y  bot.  (paris)  roś.  z  rodziny 
Idjowatych.  Gatunki :  C.  p  o  8  p  o  1 1 1  y  a.  J  e  (1- 
n  o  j  a  g  o  d  a,  Wilczy  pieprz,  Wronie 
oko  swojskie  (p.  quadrifolia);  C.  prze- 
wrotnie jajowaty  (p.  obovata);  C.  w  i  e  - 
1  o  1  i  s  t  n  y  a.  W  i  1  c  z  a  j  a  g  o  d  a  (p.  polyptiyl- 
la;.     <  CZT WIOR+ LIST  > 

Czworolistkowy  p.  Czterollstkowy. 

Czworollstny  p.  Czterolistny. 

XCzworoll3ty  p.  Czterolistny. 

xCzworollściany  y.  Czterolistny. 

Czworollściowy  p.  Czterolistny. 

Czworolbowy  p    Czteroglowy. 

XCzworomiarowy  \>.  Czwórmiarowy. 

Czworoniiesięczny  p.  Czteromiesięczny. 

xCzworon3rożny  p.  Czworograniasty. 

f  Czworonaście,  stu  I.  p.  Czternaście.  2.  p- 
Czternaścioro.  ,,  . 

[Czworonit,  u,  Im.  y]  rodzaj  tkaniny  płóciennej. 
<CZTWI0R+N1T> 

[Czworonitny]  przyra.  od  Czworonit. 

XCzworonocny  p.  Czteronocny. 

Czworonogi  p.  Czworonożny. 

Czworonożność,  I,  blin.  rz.  od  Czworonożny. 

Czworonożny,  fCzwornogl,  fCzwornog,  tCzwo- 
ronóg,  tCzwornożny,  Czteronożny,  Czworonogi, 
CzteronogI,  t  Czterznogi,  t  Czterzonogi  may^'^y 
cztery  nogi:  Zwierzęta  czworonożne.  <CZ1  WlUh 
+NOG> 

t  Czworonóg  oga,  Im    ogl  zicierzę  czworonożne. 

I.  t  Czworonóg  p.    Czworonożny. 

2  t  Czworonóg,  t  Czwornóg,  t  O  czworonóg, 
O  czwornóg,  t  Na  czworonóg,  t  Na  czwornóg 
przys.  =  na  czterech  nogach;  na  rękach  i  nogach ; 
na  'czworakach,  raczkiem,  na  bałyku:  Na  łapach, 
co  chodzi  C.  nieczysto  wam  będzie. 

Czworooczny  p.  Czterooki. 

Czworooki  p.  Czterooki. 

Czworopaloowy  p.  Czteropalcowy. 

t  Czworoparzysty  anat.  patrz  Czworaczy. 
<CZTWI()R-fPara> 

Czwororazowo  przys.  od  Czwororazowy. 

xCzwororazowy  p.  Czterokrotny.  <OZTWIOR 

Czwororęczny,  Czwororęki,  Czteroręczny,  Czte- 
rorekl  mający  cztery  ręce:  Zwierzęta  czwororęez- 
n&(  =  malpy).     <CZTWIOR+R]^K> 

Czwororęki  p.  Czwororęczny. 

xCzwororoczny  p.  Czteroletni. 

Czwororogi  I.  p.  Czwororożny.  2.  p.  Czworo- 
graniasty. 

Czwororożność,  ł,  blm.  rz.  od  Czwororożny. 

Czwororożny,  Czwororogi,  Czterorożny,  Czte- 
rorooi  1.  mająca  cztery  rogi:  Baran  C.  2.  Xp. 
Czworograniasty:  Beret C.  <CZTWIOR-f-ROG> 

Czwororzędny  czterema  rzędami  idący:  Czwo- 
rorzędne  lipy.     <CZTWIOR+RZĘD> 

t  Czworosetny  p.  Czterechsetny. 

Czworosiek,  a,  \\\i.\śicider  do  wiercenia   armat. 

xCzwor08kladny  czn-orako  złożony:  Czworo- 
skladnc  si"\v().  iu.  xC  zw  oros  !  o  w  i  e,  XCzwo- 
roBłów.  L. 


CZWORGRANNY 

Czworoskośny    anat.:    Mięsień    C.    (musculus 
Thomho\de\is)—skośno-czworobocz}iy.   <CZTW10R 
+Z+KOS> 
XCzworoslowie,  a,  im.  a   p.  Czworoskladny. 

XCzworoslów,  owu,  Im.  owy  p.  Czworoskładny. 
t  Czworosowity  p.  Czterny. 

X  Czworosprzęgi  w  poczwórnym  .^przężaju : 
Czworosprzęgie  konie.    <CZTWIÓR-(-PRĘG> 

xCzworo8traż,  y.  Im.  e  straż  poczwórna^ z  czte- 
rech ludzi  złożona.  <CZTWIOR+STRZEG> 

XCzworo8tronny  p.  Czterostronny. 

X  Czworosylabny  patrz  Czterozgloskewy. 
<CZTWIOR+Sylaba> 

XCzworoszczepny  rozdzielający  i.  na  czworo. 
<CZTWIOR-|-SZCZEP> 

Czworościan,  u,  Im.  y  mat.  bryla  ograniczona 
czterema  ścianami,  ostroship  trójkątny,  piramida 
trójkątna:  C.  foremny.    <CZTWI0"R+ŚCIAN> 

Czworościenność,  i,  blm.  rz,  od  Czworosclen- 
ny;  f  Czworścienność. 

Czworośoiennyprzym.  od  Czworościan;  fCzwor- 
ścienny:  Bryła  czworościenna.  Spółrzędne  czwo- 
rościeune. 

Czworośnia,  I,  Im.  e  bot.  (myginda)  roi.  z  nr^ 
dżiny  rośUdławowałych,     <?> 

XCzworośplcza8to  przys.  od  Czwi  rośpioza- 
sty.  L. 

Czworośpiczasty  p.  Czworokończasty. 

Czworośpiew,  u,  Im.  y  p.  Czworogtosle. 
<CZTWIOR+Z-|-?IE> 

XCzworotoczny  toczący  ś.  ze  czterech  stron, 
czworako  płynący.      <  CZtWIOR-}-CIEK> 

Czworotwarzowy  p.  Czterolicy.  <CZTW1011 
-|-TW0R> 

Czworowęgielnyp.  Czworograniasty.  <CZTWIOR 
-f-WĘGL> 

XCzworowio8lowy  p.  Czterowlosłowy. 

XCzworowio8ły  p.  Czterowlosłowy. 

XCzworowladca,  y,  Im.  y  władający  samoczwart, 
tetrarcha.     <CZTW10R+WŁ0D> 

Czworozamczysty  p.  Czterozamczysty. 

Czworozamkowy  p.  Czterozamczysty. 

Czworozębny  p.  Czterozębny. 

Czworozęby  p.  Czterozębny. 

xCzworożenlec,  ńca,  Im.  ńcy  mający  cztery  iony; 
żeniący  ś.  czwarty  raz.     <CZTW"IOR+ŻOŃ> 

XCzworoŻeń8two,  a,  Im.  a  pońadanie  czterech 
żon;  małżeństwo  czwarty    raz  powtórzone. 

t  Czworścienność,  i,  blm.  p.  Czworościenność. 

t  Czworścienny  p    Czworośclenny. 

f  Czwóry  p.  Czworaki. 

xCzworynek,  nka,  Im.  nki  I.  czworo,  czwórka. 
2.  kostka  z  czterema  okami.  Czworynkiem  przys. 
=  po  cztery.     <  CZT  WIÓR  > 

f  Czworzeczny  czworoboczny. 

XCzworzęta,  ąt,  blp.  p.  Czworak. 

+  Czworzysty  i.  p.  Czterny.  2.  p.  Czworaki: 
C.  czerwony  złoty.  Cz.     <CZTWIOR> 

Czwóra,  y,  Im.  y  rub.,  zgr.  od  Czwórka  (sto- 
pień szkolny):    Dostał  z  arytmetyki  czwórę. 

Czwórczyna,  y,  Im.  y  nędzna  czwórka,  zaledwie 
czwórka:    Dostał  z  arytmetyki  czwórczynę. 

Czwóreczka,  I,  Im.  I  p.  Czwórka. 

xCzwórgran.  a,  Im.  y  p.  Czworobok.  Zdr. 
XCzworogranek. 

XCzwórgranek,  nka,  Im.  nki  p.  Czwórgran. 

XCzwórgranlec,  ńca,  Im.  ńce  p.  Czworobok. 

XCzwórgranność,  i,  blm.  i-t.   od  Czwórgranny 

t  Czwórgranny  anat.:  f  Kość  czwórgranna. 
k.  sześcienna  stepu  (^os  cuboiuijum), 
<CZTWI0R4-(iRAN> 


409 


CZWÓRKA 


CZYN 


Ozwórka,  I,  Im.  i  I.  cyfra  cztery.  2.  stopień 
('szkolny)  4.  3.  biin/>anja  z  czterech  osóh  złożona, 
czworo:  Pos/.li  we  cewórkę.  Iść  czwórkami 
C=po  czterech).  4.  zaprząg  z  czterech  koni:  Po- 
wóz zaprzężony  w  czwórkę.  Jechać  czwóik.'^  a. 
w  czwórkę.  5.  karta  o  czterech  okach:  0.  pikowa. 
6.  moneta  luartoici  czterech  groszy,  czworak.  7. 
czwarta  część.  8.  [C]  rzemienie  surowcowe  w  ce- 
pach, pętlica.  9.  [We  czwórkę]  =  we  czworo : 
t'!iustka  we  czwórkę  złożona.  10.  druk.  czwarta 
część  arkusza  złożonego  z  szesnastu  kolumn ;  for- 
mat in  4-0.    Zdr.   Czwóreczka.      <CZTWIOH> 

XCzwÓrkować,  uje,  owal  pomnażać  w  czwórna- 
sób. Sol. 

xCzwórkowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Czwór- 
kować. 

Czwórkowy  przym.  od  Czwórka.  Mat.:  Forma 
czwórkowa  =  ?(«/rażen2e  o  czterech  ilościach  zmien- 
nych. 

X  Czwórmiarowy,  x  Czworomiarowy  czteri/ 
miary  zawierający:  Czwórmiarowe  naczynie. 
<CŻTWI0R4-MIAR> 

XCzwórmiesięczny  p.  Czteromiesięczny. 

t  Czwórnasobnie  przys.  od  Czwórnasobny; 
Czwórnasób,  W  czwórnasób. 

t  Czwórnasobny  p.  Czterny. 

Czwórnasób  p.  Czwórnasobnie:  Odwetuję  so- 
bie to  w  C.  Zapłacił  we  C.  <CZTWIOR+Na 
-fSIEB> 

XCzwórnięcy  p.  Czworaozy. 

XCzwórnięta,  ąt,  blp.  p.  Czworak. 

[Czwórnoga,  i,  Im.  i]  człowiek  niechlujny,  brudny. 

[Czwórności]  p.  Wściórnastek. 

[Czwórny,  Czwiórny,  Poczwiórny]  poczwórny. 

xCzwórścian,   u,  Im.  y  =  Czworościan.  Przyb. 

[Czwórtka,  i,  Im.  i]  rzemyczek,  łączący  bat  z 
biczyskiem. 

Czwórzec,  rca,  Im.  rce  bot.  (notoceras)  roś. 

Czy  sp.  I.  a.  Czyż,  Czyli,  Czyliż  albo  f -li?:  A  czy 
znasz  ty,  bracie  młody,  te  pokrewne  twoje  rody  ? 
Pol.  Czym  nie  mówił?  (  =  czy  nie  mówiłem?) 
Czyś  oszalał?  (—czy  oszalałeś?).  Czyśmy  nie 
bliźni?  Czyście  tam  byli?  2.  czy — czy  =  -/i — li, 
bądź— bądź:  Czy  ty,  czy  twój  brat,  czy  tam  kto 
inny,  cały  wasz  naród  dla  mnie  żłoczynny. 
Kniaź.  Czy  dom  twój  zniknął,  czy  mi  w  oczach 
ciemno?  Słów.     <CZ> 

[Czyberzat,  u,  blm.]  siemię  cytwarowe.  <Nm. 
Zitwersaat> 

Czybukczy,  ego,  Im.  owie     I.  chłopiec  do  poda- 
wania fajki,  tytuniu.  Kol.  2.  dowódca,  komendant  u 
Turków:  C.  wyprawy.  Roi.    <Tur.  czybukczy > 
Czychać,  a,  at]  p.  Czyohnąć. 
Czycheł,  chła,  Im.  chly]  p.  Czechel. 
Czychnąć,  nie,  nąl,  nied.  Czychać]  kichnąć. 
Czyczerone  nieod.  ra.  p.  Cyceron. 

I  Czyczeronować,  uje,  owal  p.  Cyceronować. 

1  Czyczeronowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czy- 
czeronować. 

[Czyczucha,  y,  Im.  y]  p.  Czeczuga. 

t  Czyć,  y,  yl  być  ciepłym. 

Czy,  czy,  czy  myśl.  szczwanie  lisa. 

[Czygiędź,  i,  Im.  e]  p.  Cigiędź. 

[Czygo,  czygo !]  wołanie  na  gęsi. 

Czyhać,  a,  al,  f  Czuhać  na  kogo,  na  co  =  crn<o- 
wać,  dybać,  nastawać:  Czyha,  jak  djabeł  na  do- 
brą, duszę.  Prz.  Na  zdrowie  jego  C.  miano.  P. 
Koch.  Czekał  czasu,  czyhał  na  pogodę.  Górn. 
<Zap.  właściwie  czychać,  toż,  co  czchać  i  ki- 
chać: przenośnia  z  dzikiego,  parskającego  w 
zasadzce  zwierza > 


CzyhaiHe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czyhać. 
[CNyhel,  hla,  Im.  hly]  =  Czechel. 
[Uzyhun,  u,  olm.j  p.  Czuhun. 

Czyj  I .  do  kogo  należący  ?  od  kogo  pochodzący  f: 
Czyja  wina?  Sienk.  2.  taki,  który  do  kogo  należy. 
Iłiry  od  niego  pochodzi;  kogo;  należący  do  niego: 
Czyja  szkoda,  tego  i  grzech.  Prz.  Oddaj,  co 
czyje.  Żaden  nie  ma  cudzych  rzeczy  ruszać,  gdzie 
ten,  czyje  są,  na  to  nie  zwala.  Herb.  3.  czyjś, 
kogoś,  nieswój,  obcy,  cudzy:  Mówić  przez  czyje 
usta.  Mieszać  ś.  do  czyich  spraw.  Nie  pragnij 
czyjego.  Prz.     <CZ> 

Czyjbądź,  czyjegobądź  należący  do  kogobądź, 
czyjkohriek.      <CZ-|-BĘD> 

t  Czyjkole,  czyjegokble  p.  Czyjkolwlek. 

t  Czyjkoli,  czyjegokoli  p.  Czyjkolwiek. 

t  Czyjkolwie,  czyjegokolwie  p.  Czyjkolwiek. 

Czyjkolwiek,  czyjegokolwlek,  f  Czyjkoli,  f  Czyj- 
kole, f  Czyjkolwie  do  kogokolwiek  należący,  czyj- 
bądź.    <CZ+Kol(i)wiek> 

xCzyjOStronny  do  czyjej  strony  należący,  za  kim 
trzymający  stronę:  Łatwo  poznać,  kto  C.  <CZ 
4-STR0Ń> 

Czyjś,  czyjegoś,  [Cysik]  I.  należący  do  kogoś, 
niewiadomo  czyj:  Zabrałem  C.  kapelusz  zamiast 
swego.  P.  Czyj.     <CZ+SI> 

Czyk,  a.  Im.  I  zool.  p.  Tunga.     <?> 

[Czyk !]  naśladowanie  dźwięku  krótkiego  i  ury- 
wanego (np.  chodu  zegaru  i  t.  p.).     <Dźwn.> 

[Czykać,   a,   al]  (o  zegarze)  wydawać  głos  tyk- 
tak,  cykać. 
[Czykawka,  I,  Im.  I]  p.  Czkawka. 
Czykosz,    a.    Im.    e  koniuch,   pasterz    koni    (na 
Węgrzech).     <Węg.  csikós> 

Czykutać,  a,  al]  skrzeczeć.     <Dźwn.> 
Czykuteńka,  I,  Im.  i]  sroczka. 
Czykutka,  I,  Im.  I]  p.  Czkawka. 
Czyi,   a,    Im.  e  hut.  forma  żelazna  do  odlewów. 
<Ang.  chill> 

Czyli  sp.  I.  p.  Czy:  Czyli  mogę  to  zrobić?  2. 
to  jest,  albo,  inaczej,  inaczej  mówiąc,  innemi  słowy: 
Gieogratja,  C.  opisanie  ziemi.  3.  [C]  jeżeli. 
<CZ-j-Li> 

Czyliż  p.  Czy. 
[Czylytka,  i,  Im. 

1.  Czym-fzyya; 
cówka  os.  1> 

2.  Czym  przys. 
dzej .     2.     !  C. — tyra  -  im — tym ; 
więcej,  tym  lepiej.     <CZ> 

t  Czymbury,  ów,  blp.  p.  Cymbury. 

[Czym  duch]  co  tchu,  prędko,  czytnprędzej.  <CZ 
-fDUCH> 

[Czympek]  p.  Czepek  i  Cupnąć. 

Czymprędzej  przys.  co  prędzej,  co  tchu:  Leć 
C!     <CZ-|-PRKD> 

[Czym  raz]  coraz. 

I.  Czyn,  u,  Im.  y  I.  to,  co  uczyniono,  czego  doka- 
zano,  dzieło,  fakt,  owoc  energji ;  uczynek,  postępek, 
postąpienie:  Sprowadzić  możność  do  czynu.  Czas 
uderzyć  w  strunę  drugą,  w  czynów  stal.  Krasiń. 
Czynu  tu  trzeba,  nie  słów.  Zgińcie  me  pieśni, 
wstańcie  czyny  moje!  Krasiń.  Czyny  wasze  niecli 
świadczą  za  was.  Krasz.  C.  bohaterski.  C.  zbrod- 
niczy. Czyny  wojenne.  2.  wykonanie:  Wpro- 
wadzić co  w  C.  3.  y.dzieło,  twór,  stworzenie, 
utwór:  Bóg  ziemi  i  wszystkiego,  co  na  niej  jest, 
jako  czynu  swego,  nie  przebaczywa.  Psalmista 
woła  na  kreatury  bezduszne  i  ua  wszystkie  czy- 


I]  czajka.     <?Dźwn.> 
Czym  stracił?     <CZ-fkoń- 


I.  jak  naj  ■ 


Pobiegł  C.  prę- 
o  ile — o  tyle:    C. 


410 


C   z   Y   N 

ny  Pańskie:  chwalcie  Pana!  Birk.  4.  j  robota, 
praca,  wykonanie:  Kilka  obrazów  i  rzniętych 
f^zluk  czynu  misternego.  Pot.  5.  j naczynie:  Leży 
z  domu  wyrzucony  wiotchy  C.  Kochan.  6.  f  ofiara: 
Sporzł^iizał  Jowiszowi  uroczyste  czyny.  Zebr.  7. 
■j-  machina  wojenna,  wieża,  taran  i  ł.  p.  8.  f  broń, 
zbroja,  uzbrojenie.  9.  t  szata,  odzienie,  ubiór  odpo- 
wiedni godnuki:  C.  biskupi.  \0.f  sposób:  Tyra 
czynem.     <CZYN> 

2.  Czyn,  u,  Im.  y,  Cyn  tkać.  wazka  d^szczulka 
dzieląca  nici,  umieszczona  w  dziurance. 

!  Czyn,  u,  Im.  y  stopień,  ranfja,  awans:  Tyś 
szlachty  syn,  nie  dbaj  o  Ć.  Mick. 

ICzyna,  y,  Ira.  y,  Cyna]  I.  płótno,  w  kwiatij  ro- 
bione. 2.  w  Im.  a.  [Cyny]  a)  deseczki  w  kro.<nuch. 
b)  końce  osnowy  w  płótnie.     <p.  Cynek > 

Czyndalin,  u,  Im.  y  bot.  p.  Sandał.  <p.  San- 
dał > 

[Czynek,  nku,  Im.  nkl],  f  Czynek  robota. 

f  Czyniąc,  a,  al  p.  Czynić. 

[Czynianka,  I,  Im.  I]  młoda  koniczyna,  pomiesza- 
na z  innemi  roślinami. 

[Czyniany,  Cyniany]  do  czyny  należący :  Ręcznik, 
obrus  C.     Płótno  czyniane.     <p.  Cynek  > 

f  Czyniclel,  a,  Im.  e  I.  a.  XCzynnlk  ten,  co 
czyni,  działacz:  C.  nieprawości,  zakonu,  słów 
czyich  (  =  wykonawca).  2.  pełnomocnik,  zastępca, 
adwokat,  rzecznik,  wyręczyciel.     <CZfN> 

t  Czyniclelka,   I,   im.   i   forma  ż.  od  Czyniclel. 

Czynić,  I,  II,  częstot.  f  Czyniąc,  f  Czyniwać  I. 
być  czynnym,  nie  próżnować,  działać,  robić:  Kto 
wiele  mówi,  mało  czyni.  Chcesz,  abyd  ś.  sługa 
nie  skaził,  niechaj  zawżdy  ma  co  C.  Górn.  2. 
źle,  dobrze  =  robić,  postępować,  żyć,  poczynać 
sobie,  sprawować  L,  sprawiać  ś.:  Czynić  komu 
dobrze,  źle  =  świadczyć.  Insza  pięknie  mówić, 
insza  pięknie  czynić.  Prz.  3.  co  =  robić,  wy- 
konywać, uskuteczniać,  spełniać:  Masz-li  co  C., 
czyń  dobrze.  Prz.  Nie  czyń  drugiemu,  co  tobie 
niemiło.  Niebaczny!  co  czynisz?  C.  krzywdę  = 
robić,  wyrządzać.  Niema  tu  co  C.  =  niema  tu  miej- 
sca, niema  tu  co  robić,  niema  tu  co  do  roboty: 
Między  terai  dwoma  gniew  nie  ma  co  C,  któ- 
rych pospołu  na  jeden  urząd  wysadzono.  Warg. 
C.  pokutę  =  odprawiać.  Sami  z  siebie  żadnej 
rzeczy  dobrej  bez  pomocy  boskiej  nie  możemy  C. 
Karnk.  Nie  wiedzieli  lekarze,  co  C.  z  chorym. 
Birk.  (-C0  począć,  jak  sobie  radzić).  Cóż  C,  kie- 
dy niema  innego  sposobu?  f  C.  z  kim  kompanję 
=  składać  kompanję,  dotrzymywać  towarzystwa, 
obcować  z  nim:  Z  kimże  to  i  kędy  kompanję 
chcecie  C?  Birk.  f  C.  m\n^  — robić,  stroić,  udawać: 
Czynił  minę,  jak  gdyby  był  najprzywiązańszym. 
•'- C.  pomoc  =  ofcazytt'a(^,  dawać  pomoc,  f  Strach  C. 
=inapędzać,  nabawiać  strachu,  przejmować  strachem ; 
Ogień  niebieski  strach  czyni  błyskaniem.  Groch. 
Y  C.  z  kim  wojnę  =  .<tiaczró,  toczyć,  prowadzić  ją: 
Kontor  Pruski,  Ludwik,  częste  i  wielkie  wojny 
czynił  przeciw  Żmujdzi.  Stryjk.  f  C.  pole  =  tó  ś. 
w  polu:  Harcuj  mężnie  sobie,  czyń  pole.  Kosz. 
f  Przysięgę  C~wykonywać,  składać:  Przysięgę 
swą  czyniąc,  czoła  swego  prawą  ręką  dotykają 
ś.  Paszk.  t  Posłuszeństwo  komu  C.  Paszk. 
(zz  okazywać),  f  Zakon  te  sprawy  C.  rozkazuje. 
Karnk.  (  -  załatwiać;  zajmować  ś.  niemi),  f  C.  prze- 
mowę, kazanie,  słowo  =  mówić,  mieć,  prawić: 
Kazanie  czynił.  Wys.  Przemowę  do  was  czynił. 
Birk.  O  zbawieniu  dusz  słowa  żywe  i  ogniste 
czynił.  Birk.  f  C.  modWtw^-odinaiiHać,  odpra- 
wiać, t  C.  s\)rAwi(nl\iv/oś6  =  ioy mierząc;  rozsądzać: 


CZYNIĆ 

Objeżdżał  krainy,  czyniąc  sprawiedliwość  pod- 
danym. Biel.  M.  t  C.  rozsądek  o  czym  =  roz«;a- 
żać,  rozmyślać:  Czyni  rozsądek  o  tym,  co  napo- 
tym  będzie.  Gors.  j.  t  C  Tozezaanie —rozsądzać. 
t  C.  około  czego  pilność  =  mieć  staranie,  starać  i., 
być  pilnym,  f  C.  komu  szkodę,  7Aość  =  robić,  wy- 
rządzać, f  C.  komu  ]iczh(^=zdawaó  rachunek,  li- 
czyć ś.,  rachować  i.  z  nim,  zdau>ać  sprawę,  f  C. 
z  kim  Wezhą  ^  rachować  ś.,  obliczać  ś.  z  kim,  przyj- 
mować od  kogo  sprawozdanie,  f  C.  sobie  żarty,  śmie- 
chy z  czego  =  ro6ł(i,  stroić:  Tyś  sobie  ze  mnia 
śmiechy  czyniła  zdradliwie.  C.  co  złego  =popel- 
niać,  spełniać;  dopuszczać  ś.  czego:  f  C.  mężobój- 
stwo.  f  C.  zmianę,  ból  =  wywoływać,  sprowadzać^ 
spramać:  Jaką  w  ludziach  odmienność  te  czasy 
czyniły.  Biel.  M.  f  C.  ból  (-nabawiać  go  kogo). 
t  Wygodę  sobie  Q.  =  wygadzać  sobie,  dogadzać 
sobie,  wylęgać  i.,  wysypiać  ś.  f  C.  sobie  wczas= 
wypróżniać  ś.,  odbywać  potrzebę  naturalną.  4. 
t  wyprawiać,  sprawiać,  urządzać:  Czynił  mu  po- 
grzob.  Oss.  Córce  czynił  wesele.  Falib.  Herod 
czynił  gody  swego  narodu.  Op.  C.  komu  wesele 
=  rozweselać,  rozrywać,  bawić  go:  Swą  lutnią  czy- 
nił wesele  Jowiszowi.  P.  Koch.  5.  f  owoce— (/a- 
wać,  wydawać,  rodzić:  Złe  drzewo  złe  owoce 
czyni.  Wuj.  6.  •{•  co  z  <izego=robić,  wyrabiać: 
Z  wełny  czynią  opończe.  Paszk.  Przen. :  Jara  z 
mojej  osoby  wszystko  czyniła,  bym  ci  ulżyła 
przykrości.  7.  Zadosye  a.  zadość  a.  f  dosyć  C. 
czema  =  wypełniać  co  należycie,  odpowiadać  godnie: 
Dosyć  C.  swej  powinności,  czyjerau  żądaniu. 
Zadosyć  C.  komu  =  zadowalać  go,  dawać  inu  sa- 
tysfakcję, wynagradzać  go.  8.  robić,  działać,  skutko- 
wać, służyć,  pomagać:  Dobrze  mi  czyni  to  lekar- 
stwo. Skar.  Pij !  to  dobrze  czyni,  f  C.  ku  cze- 
mu =pomagać,  przyczyniać  ś. :  Nic  tak  nie  czyni 
ku  szczęśliwemu  żywotowi...  Mącz.  9.  dawać, 
wynosić,  stanowić:  Dwa  razy  dwa  czyni  cztery. 
Na  nasze  pieniądze  czyni  to  sto  złotych.  Czyni 
to  pokaźną  sumkę.  Przynosić,  dawać,  zapewniać: 
Dom  czyniący  trzy  tysiące  dochodu.  I  to  coś 
czyni  w  moich  dochodach  (  =  znaczy,  waży).  Czyni 
ci  to  zaszczyt.  10.  z  Wm  =  mierzyć  ś.,  walczyć, 
bić  ś.,  potykać  ś.,  wojotoać,  rozprawiać  ś.:  Kto  bę- 
dzie śmiał  obstawać  za  nim,  ze  mną  będzie  miał 
do  czynienia,  f  Sami  z  sobą  tak  długo  broniami 
czynili,  póki  ostatni  nie  legł.  Opal.  f  Polaków 
był  Turek  świadom,  gdy  z  Wołochy  czynił. 
Biel.  M.  t  Mężnie  z  sobą  chwilę  niemałą  czynili. 
Papr.  f  O  prawdę  ręką  C.  Górn.  f  C.  słowami 
—  walczyć,  spierać  ś.,  sprzeczać  ś.:  Długo  słowy 
z  sobą  czynili.  Birk.  f  C.  crsiw em=prawować  ś., 
procesować  ś.,  rozprawiać  ś.  f  C.  za  kim=przy- 
czyniać  ś.,  ujmować  ś.,  wstawiać  ś.,  upominać  ś. 
t  C.  za  kogo  =  działać  w  jego  imieniu,  zastępować, 
wyręczać  go.  f  C.  prawnie  z  kim  o  co  =  pra- 
wować  8.,  dochodzić  czego  prawem.  XC.  przeciw 
komu  =  knować,  intrygować,  występować;  nastatvać 
nań:  Zslczs^I  znowu  C.  przeciwko  niemu  i  życiu 
jego.  Zał.  -j- C.  z  kim  =  układać  ś.,  umawiać  ś., 
traktować,  jierłraktować,  negocjować :  Przez  posły 
o  pokój  czynili.  Błaż.  XC.  o  czj to.  =  rozprawiać, 
traktować:  O  lasach  i  żytach  w  osobnym  dziele 
C.  będziemy.  II.  -^  wymieniać,  zamieniać,  zmieniać: 
C.  złote  na  grosze.  12.  [C.]  =  a^  lać,  szczeg.  coś 
gęstego;  sypcH.  b)  C.  za  duszę  =  morfhd  ś.  za  du- 
9zę.  C.  Ś.  I.  f  robić  ś.,  stawać  ś.:  C.  ś.  pięknym. 
Potrzebnym  ś.  komu  C.  Oss.  2.  k\m  =  udcnmć 
kogo,  odgrywać  czyją  rolę:  Nie  czyń  ś.  tym,  czym 
nie  jesteś.  3.  [C.  ś.]  robić  i.,  naslawać:  Czyni 
ś.  dzień,  zmierzch.  <CZYN> 
[Czynić,  I,  ii]  p.  Cenić. 


411 


CZYNIENIE 

Czynienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czynić:  Ma 
wiele  do  czynienia.  Będzie  miał  ze  raną,  do  czy- 
nienia (p.  Czynić  pod  10).  f  C.  s^d6w  =  odby- 
wanie sądów,  sądzenie  urzędowe. 

XCzyniród,  odu  a.  oda,  Im.  ody  bot.  p.  Kacz- 
lln.     <CZYN+łiOD> 

t  Czyniwać,  a,  al  p.  Czynić:  Jalio  czyniwali 
przodkowie  nasi.  Star.     <CZYN> 

t  Czynił  wy  I.  możliwy  do  uczynienia,  wykonalny. 
2.  p.  Czynny.  Oss. 

Czynnie  przys.  od  Czynny,  X  alitywnie: 
Znieważyć  liogo  C.  (—uderzyć  go).  Zajmować  ś. 
czym  C.     Wdać  ś.  w  coś  C. 

Czynnik,  a,  Im.  I,  I  Faktor  (.  XCzynnili  p.  Czy- 
nicie!. 2.  fil.  to,  co  zachowuje  ś.  czynnie,  co  przyczy- 
nia ś.  do  pewnego  skutku,  przyczyna  działająca,  dzia- 
łacz, siła,  motor:  C.  materjalny,  duchowy,  nadprzy- 
rodzony. "Wpływ,  znaczenie,  rola,  udział  czyn- 
nika. C.  cywilizacyjny.  Świat  przyrodzony, 
praca  i  kapitał  są  czynnikami  produkcji.  Elektrycz- 
ność jest  wielkim  czynnikiem  przyrody.  Ciśnie- 
nie atmosferyczne,  temperatura  i  wilgotność  po- 
wietrza są  to  czynniki  meteorologiczne.  3.  mat. 
jedna  z  liczb,  które  mnożymy  przez  siebie :  C.  cał- 
kowity, ułamkowy,  wymierny,  niewymierny,  rze- 
czywisty, urojony.  C.  pierwszy.  C.  wielomianu, 
funkcji. 

Czynnościowy  przym.  od  Czynność:    Organ  C. 

Czynność,!  I.  blm.  rz. od  Czynny,  Xaktywność. 
2.  Im.  i  a.  Funkcja  działanie,  sprawa,  robota,  pra- 
ca, zatrudnienie:  Czynności  mózgu,  płuc,  serca, 
żołądka.  Czynności  przygotowawcze.  Czynności 
urzędu,  sądu  a.  urzędowe,  sądowe.  Juzem  pokoń- 
czył swe  czynności.  Śpieszę  do  swycłi  czynności 
(=do    biura,    do    kantoru,    do   redakcji    i    t.  p.). 

<czyN> 

Czynny  I.  będący  lo  stanie  działania,  działający, 
fil.  X  Aktywny:  Stan  C.  Maszyna  czynna  (  =  w  rw- 
chu).  Sąd  był  C.  przez  cały  dzień  (=zajęty,  za- 
trudniony, spełniał  czynnoić).  Wulkan  Q.  (  =  w  cza- 
sie wybuchu,  a.  wybuchający  jeszcze  co  czas  ja- 
kiś). Członek  C,  służba  czynna  (=rzeczy wi- 
sta, faktyczna).  2.  a.  f  Czyniiwy  pracowity,  ruch- 
liwy, energiczny,  pilny,  zawsze  zajęty :  Człowiek 
to  bardzo  C.  Brać  w  czym  C.  udział.  3.  gram.: 
Czasownik  C,  czynno-przechodni  =  wyrażający 
czynność,  jjrzechodzącą  na  objekt.  Słowo  czynno- 
bierne. 

[Czynowaty]  p.  Cynkowaty. 

t  Czynowaty  wojujący. 

ICzynownIk,  a,  Im.  cy  urzędnik:  Jakiś  mały 
C,  siedzący  na  śledztwie.  Mick. 

Czynsik,  u,  Im.  I  p.  Czynsz.  Gac. 

Czynsz,  u,  Im.  e  I.  opłata  za  użytkowanie  z  rze- 
czy nieruchomej  cudzej,  dzierżawa :  Na  C,  w  C. 
puścić  a.  na  C.  przeprowadzić  =  oc?(/a(f  lo  dzierża- 
wę. Na  czynszu  osadzić  =  zmienić  robociznę  na 
opłatę.  Siedzieć  na  czynszu  =płacić  C.  z  gruntu. 
C.  wieczysty,  odkupczy  (p.  Wyderek).  2. 
z  mieszkania  =  fco?no?ne.  3.  od  kapitału  =procen<. 
4.  t  a.  f  Czynsz,  f  Czyż  podatek  od  majątku:  C. 
cesarski.  Wuj.  5.  f  i)rzen.  dochód,  intrata;  bo- 
gactwo: Układność  wszędzie  wielkie  czynsze 
bierze.  Rej.  C.  daje  honory.  Hul.  Zdr.  Czyn- 
szyk,  Czynsik.     <Łć.    census,  przez    Nm.  Zins> 

Czynszować,  uje,  owal  !.  płacić  komu  czynsz; 
płacić  z  roli  znmiuKt  odrahianin  pańszczyzny.  2. 
X^om\\  =  być  dannikiem  czyim.   Oss. 

Czynszowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czynszo- 
wać. 


jedwabiem  a. 
Goł.       <?> 

Pokażcie  rai 


2     trybami, 


CZYRPAĆ 

Czynszownik,  a,  Im.  cy  1.  ten,  co  płaci  czynsz. 
2.  a.  Czynszowy,  [Okupnik]  chłop  opłacający  i. 
zamiast  odrabiania  pańszczyzny.  3.  f  ten,  co  po- 
biera czynsz.  Kn. 

Czynszowny  p.  Czynszowy. 
Czynszowy,  Czynszowny  przym.  od  Czynsz: 
Przychód,  grunt  C.  Osada  czynszowa.  Mia- 
steczko czynszowe.  Szlachta  czynszowa  (=  opła- 
cająca czynsz  z  zajmowanego  gruntu).  Prawo 
czyaiizow&:^  regulujące  stosunki  rniędzy  właściciela- 
mi a  czynszownikami.  Grunt  wieczysto  -  czynszo- 
wy =  </zigriawiony  icieczyście,  niedzitdziczny.  emji- 
teutyczny,  mieczy sto-dzierżawny.  Pokażcie  mi  mo- 
netę czynszową.  Wuj.  (  =  którą  płaca  podatki) 
Czynszowy,  ego,  Ira.  I  rz.  p.  Czynszownik.  <p. 
Czynsz > 

Ćzynszyk,  u,  Im.  I  p.  Czynsz;  drobniejsza  dani- 
na, którą  poddani  oprócz  robocizny  panu  opłacali. 
Oss. 

t  Czyntakor,  u,  Im.  y  tkanina    z 
bez    niego,    na   półsztuki    składana. 
[Czyny,  yn,  blp.]  p.  Czyna. 
t  Czynsz,    u,    Im.    e  p.  Czynsz: 
pieniądz,  którym  C.  płacicie.  Op. 
Xzy  ot!]  także]  zapewne! 
Czypa,  y,  Ira.  y]  =  Cipa   (  =  kura). 
Czypczareczka,  i,  Im.  i]  p.  Czepczarka. 
Czyp  czyp!]  p.  Cip. 
Czypczyśko,  a,  Im   a]  p.  Czepek. 
Czypek,  pka,  liu.  pkl|  p.  Czepek. 
Czypka,  i,  Im.  i]  |>.  Cipa. 
Czypki  czyp  czyp]  p.  Cip. 
Czypton,  u,  Im.  y     rodzaj    bicykla 
zwiększającemi  szybkość  obrotów  koła. 

Czypto-rower,  u,  Im.  y  czypton,  formą  i  wielko- 
ścią przypominający  rower. 
[Czypuleczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Czepek. 
XCzyr,  u,  blm.,  X  Czer  hubka:  Przyrządził 
sobie  piankową  fajeczkę  i  zapaliwszy  kawałe- 
czek wonnego  czyru  od  cygara  towarzysza, 
przykrył  delikatnie  srebrną  nakrywką,  kórz. 
<Łć.  cerrus,  stąd  Włos.  cerro> 

Czyrak,  a,  Im.  i,  [Czerak],  f  Czyrek,  Anłraks 
lek.  (furunculus)  ograniczone  ropne  zapalenie  skó- 
ry, wrzedzionka:  C.  gromadny,  wąglik  rze- 
k  o  m  y  a.  ł  ag  o  d  n  y  (f.  agminatus  s.  anthrax 
benignus).  <Zap.  Gr.  skirrhos- wrzód  stward- 
niały, może  przez  Ukr.  czyrik> 

Czyrakowy  przym.  od  Czyrak:    Czopek  a.  sto- 
żek C. 
f  Czyrek,  rka,  Im.  rkl  p.  Czyrak. 
Czyrk!  w.  1.  p.  I.  Cwierk.     2.  odgłos  skrzypnię- 
cia zawias.     <  Dźwn.  > 

t  Czy  rka.  I,  Im.    I    cerka,    miejsce    zacerowane: 
Koszula  z  czyrką.  Goł.     <p.  Cera> 
Czyrkać,   a,    al   p.  Ćwierknąć.     <Dźwn.> 
Czyrkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czyrkać. 
Czyrknąć,    nie,    nąl   p.  Ćwierknąć. 
Czyrknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czyrknąć. 
[Czyrniawa,  y,  blm.]  p.  Czarniawa. 
Czyrnidlo,  a,  Im.  a  L  f  p.   Czernidlo.    2.  bot. 
p.  Czartawa. 
t  Czyrń,  I,  blm.  p.  Czerń. 
t  Czyrńszy  p.  Czarny :  Wszelka  wodność  czy- 
ni rzecz  czyrńszą,  niż  sama  w  sobie  jest.    And 
z  Kobył. 

tCzyrpacz,  a,  Ira.  e  I.  p.  Czerpacz:     Uciecze 
ś.  do  głębszych    studniczek     i     do    czyrpaczów 
ich.  Rej.    2.  p.  Czerpak.     < CZERP > 
t  Czyrpać,  ple,  pal  p.  Czerpnąć. 


41:2 


CZ\'RP.\K 

t  Czyrpak,  a,  Im.  I  p.  Czerpak. 

t  Czyrpanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czyrpaó. 

t  Czyrstwy  i>.  Czerstwy. 

t  Czyrw,  wla,  Im.  wie  p.  Czerw.  Zdr.  fCzyr- 
wlk. 

t  Czyrwleo,  woa,  Im.  wce  p.  Czerwiec:  Blizny 
jako  ozyrwcem  zafarbowane.  Kej.  May,  Czir- 
wiecz,  Lypien,  Szirpyen.  Diurnale  15 14. 

t  CzyrwlenIĆ,  I,  ii  p.  Czerwienić. 

t  Czyrwienieo,  ńoa,  Im.  rtoe  p.  Czerw. 

t  Czyrwień,  wnia,  blm.  p.  Czerwiec. 

t  Czyrwik,  a,  Im.  I  p.  Czyrw. 

t  Czyrwlony  i  [CzyrwionyJ  p.  Czerwony:  Moja 
dzieweczka,  jak  róża  czyrwiona. 

t  Czyrwiwy  p.  Czerwiwy. 

t  Czyrwonka,  I,  Im.  I  dyzenterja. 

t  Czyrwony  I.  i  [Czyrwony]  p.  Czerwony:  Mo- 
rze Czyrwone.  Złoty  C.  Sukno  czyrwone.  W  (dzie- 
nie  czyrwone  go  oblekli.  Op.  Czyrwona  niemoc 
=:krwawa  biegunka.  2.  Czyrwone  wioski  a. 
t  Matki  Bożej  wioski  a.  f  Ukropek  roś.  polytry- 
chum. 

[Czyrwotoczyna,  y,  Im.  y]  i  t  Czyrwotcczyna  p. 
Czerwotoozyna 

[Czyrykll  naśladowanie  głosu  wróbla.  <Dźwn.> 

Czyrykać,  a,  al  p.  Ćwierknąć.     <Dźwn.> 

Czyrykanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czyrykać: 
Cisza  przerywana  wesołym  porannym  czyryka- 
niem  szarego  ptactwa.  Sienk. 

t  Czyrznlawy  =  Czarniawy. 

t  Czyrznidio,  a,  Im.  a  p.  Czernidlo. 

t  Czyrzpać,  ple,  pal  =  Czerpać. 

t  Czyrzw,  wla,  Im.  wie  p.  Czerw. 

t  Czyrzwlew  p.  Czerwiwy :  Owoce  czyrzwie- 
wy. 

[Czyrzwlony]  p.  Czerwony. 

t  Czyrzwony  p.  Czerwony. 

Czyscowy  p.  Czyścowy. 

t  Czyslo,  a,  Im.  a,  f  Cyslo  liczba.  B.  Sz. 
Przez  czysła  (  =  nieprzeliczony).  <Czes,  ćislo, 
pó.  CZT> 

t  Czyst  p.  Czysty. 

Czysta,  ej,  lin.  e  wódka  czysta:  "Wypić  pół- 
kwaterek  czystej.  Bał.     <CZYST> 

Czystaczek,  czka,  Im.  czki  bot.  p.  Gojnik. 
<?> 

1.  Czystek,  tka,  Im.  tki,  [Czyścioch]  wykwint- 
nii,  przesadzający  w  czystości.     <CZyST> 

2.  Czystek,  tka.  Im.  tki  a.  Róża  pszczelna  bot. 
(cistus)  roś.  z  rodziny  czystkowatych.  Gatunek : 
C.  kozilep  Cc.  cretieus).  < Sztucznie  z  Łć. 
cistus > 

Czystkowaty  bot.:  Rośliny  czystkowate  (cista- 
ceaej  rodzina  roślin  kwiatowych  dwuliściennych. 

Czysto  I.  przys.  od  Czysty  pod  I,  schludnie: 
C.  koło  niego  =  0.  ubrany.  Przepisać  na  C. 
(z  bruljonu).  2.  całkiem,  zupełnie,  ściśle,  iście, 
wyłącznie,  jedynie:  Pobudki  C.  ludzkiej  natury. 
C.  osobista  sprawa.  Uczony,  skromny,  pracowi- 
ty, szczery,  C.  jak  św.  Franciszek  Ksawery. 
Syrok.  3.  dobrze,  poprawnie,  prawidłowo :  Mówi 
C.  po  polsku.  4.  wyraźnie,  wyraziście,  dokładnie, 
dobitnie,  dźwięcznie ;  [C .]- ładnie :  Wymawiać  C. 
Śpiewać  C.  Miesiącek  świecićł  C.  [C.  pięknie] 
=  zupełnie;  ładnie.  5.  porządnie:  Odrobić  coś  C. 
O.  heblować,  6.  putto,  próżno,  głucho:  Onegdaj 
pełno  gości,  a  dziA  a,  jak  wymiótł.  Oss.  XĆ. 
w  głowie,  L.  (= głupio).  7.  X  a.  X  Czyście  do- 
skonale, gracko,  chwacko,  dzielnie:  C.  ś.  popisał. 
Ow.  8.  Xwidać,  widocznie,  oczywiście,  pewno,  snadź, 


CZYSTY 

nic  innego  tylko...:  C.  ma  jakieś  podejrzenie  i  bie- 
dzie czatował.  Do  czysin- zupełnie,  ze  szczętem, 
całkiem,  do  cna:  Mjjka  nie  do  czysta  wypytlo- 
wana.  Syr.  Ograł  go  do  czysta.  Zmókł  do 
czysta  (  =  do  nitki).  Wymiótł  z  miski  do  czysta. 
Łeb  mu  do  czysta  ucii^Ł  P.  Koch.  (-gładko,  na 
dobre).  Na  C.  =  a)  Wyjść  ze  sprawy,  z  gry, 
z  interesu  na  C.  =  gładko,  szczęśliwie,  bez  straty. 
b)  po  potrąceniu  wydatków,  netto :  Mam  rubla 
zysku  na  C.  Zarobił* na  C.  rubla.  <CZYST> 
t  Czystoć,  i,  blm.  p.  Czystość. 
Czystodrzew,  a,  Im.  y  bot.  p.  NIepokalanek. 
<CZYST4-DRZEW> 

Czystokrzew,  u,  Im.  y  bot.  p.  NIepokalanek. 
<CZYST-|-KR> 

XCzy8tosamoistny,  xSamocierpny  lek.:  Cho- 
roby czystosamoistne  (raorbi  idiopathici)  -  sa- 
moistne.    <CZYST-fSAM-fIST> 

Czystość,  I,  blm.,  f  Czystota,  [Czystota],  fCzy- 
•stoć  I.  rz.  od  Czysty:  C.  w  ubraniu.  C.  oby- 
czajów, zamiarów,  serca.  C.  języka,  wysłowie- 
nia, tonu.  C.  rysunku.  2.  nietykalność  płciowa: 
Ślubować,  zachować  C,  Dochować  czystości.  C. 
dziewicza,  kapłańska.     <CZYST> 

t  Czystota,  y,  blm.  i  [Czystota]   p.   Czystość : 
Dbać  o  serdeczną,  czystotę.  Op. 
t  Czystotny  p.  Czysty. 

Czysty,    t  Czystotny,   f  Czyst,    st.   w.   Czyst- 
szy     a.      Czyśoiejszy      I.      niebrudny,      chędogi, 
schludny:     Ręce    czyste.     Koszula  czysta.    Płyn 
czysty   =   klarowny.      Szkło    czyste   =   klarowne. 
Wódka  czysta  (  =   nie  zabarwiona,    bez    domie- 
.fzek).    Czysty  jak  łza,    jak    kryształ,    jak  bry- 
lant. Czysty  "pau^Ker  -  niezapisany ,  niezadrukoioany. 
2.  przen.  nieskazitelny,  szlachetny,  prawy,  uczciwy, 
nieposzlakowany,  niewinny :     Czyste  serce,  sumie- 
nie.    Czyste   zamiary.     Człowiek    C,    jak    bry- 
lant.    Miłość  czy stsb  =  idealna,  platoniczna.     3.  j^o- 
prawny,  prawidłowy,  dobry:     C.  Styl.    Czysta  pol- 
szczyzna.    4.  wyraźny,    wyrazisty,    dokładny,    do- 
bitny, dźwięczny :     Wymowa  czysta.     Ton,  śpiew, 
głos  C.     5.  dokładny,  wykończony,  porządny:  Ry- 
sunek C.     Robota    (w    wyrobie  rzemieślniczym) 
czysta.     6.  niefałszmoany,   niezaprawny,    oryginal- 
ny, prawdziwy :     Wino,  złoto  czyste.    7.  Zwierzę 
czystej     krwi,  rasy   —  z  przodkóio,  nie  łączonych 
z  osobnikami  innej  rasy.  8.  istny,  prawdziwy,  skoń- 
czony, zupełny:     To  C.  warjat,  djabeł.    To    czy- 
sta Cyganka  (=  wykapana).     9,    zupełny,    bezwa- 
runkowy:    Ma    już    czystą    dymisję.     JDaj  mi  C. 
spokój  (  —  święty,  miły,  błogi).     10.    szczery,    goły, 
otwarty,  równy:     Czyste    pole.     II.    po  potrąceniu 
wydatków,  netto:     C  zysk,  dochód.      12.    nieodłu- 
żony,  niezaszargany :     Majątek  C.     13.  f  prawdzi- 
wy, doskonały,  wyborny,  należyty,  idealny,  typowy: 
Im  kto  wszeteczniejszy,  tym  ś.  ma  za  najczyst- 
szego dworzanina.    Górn.    C.    gospodarz.    Mącz. 
C.  towarzysz.    Górn.     Byłbyś    czystym    człowie- 
kiem i  na  wszelkie  dostojeństwa  godnym.  Skar. 
14.  jawny,  oczywisty,  widoczny:    To  czysta  praw- 
da (=  szczera,    święta).     15.    prosty,    zwykły:     To 
C.  przypadek  (=  tylko  przypadek).     16.  bil.:    Bila 
czysta  =  zrofttona    bez  potrącenia,  innej.     I7.    bot.: 
C.  baranek,  C.  krzew   p.  NIepokalanek.     (8.    fil. 
rozważany  sam  w  sobie  w;  oderwaniu  od  pierwiast- 
ku   empirycznego,    po    potrąceniu    wszelJciej   treści 
przez  doświadczenie  zdobytej,  wrodzony:  C.  rozum. 
Czysta  jaźń.     19.  gorz.:    Hodowla  czysta  p.  Ho- 
dowla.    Drożdże    czyste    p.    Drożdże.     20.  leśn.: 
Las  C.  =  o  jednym  gatunku,  drzem.     C.  r^h^uyrą- 
banie  lasu  bez  pozostawienia  nasienników.  21.  myśl.: 
Ptak  C.  =  dobry  do  polowania,     <  CZYST > 


418 


CZYSZCIEC 


CZYTAĆ 


XCzy8zoieo,  szoa,  blm.  p.  I.  Czyściec. 
XCzy8zcowy  ji.  Czyścowy. 
[Czyszcz,  a,  blm.j  p.  I.  Czyściec. 
[Czyszczarnia,  i,  Ira.  e]  p.  Cysterna.    <Sld.  do 
CZYST> 

C^yszcząoo  przys.  od  Cyzszczący,  czyszcząc: 
Lekarstwo  to  działa  C. 

XCzyszczec,  czca,  Im.  ozce  p-  I.  Czyściec. 

Czyszczenie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Czyścić. 
2.  p.  Miesiączka. 

XCzy8zczowy  p.  Czyścowy. 

(Czyścibut,  a,  Inj.  y]  czyszczący  huty,  służący, 
lokaj.     <CZYST-|-But> 

Czyśofca,  y,  Im.  e  I.  bot.  p.  Storzyszek.  2. 
[C]  roi.  herha  calaminlhae. 

Czyściciel,  a,  Ira.  e  I.  ten.  co  czyści,  kol.  p  u- 
cer:  C  złota,  wagonów.  2.  misiarz.  3.  uprzą- 
tac2  ps&u  bezdomnych  i  padliny,  h  y  e  e  1. 

CzyścIcieHcd,  i,  Ira.  i  forroa  ż.  od  Czyściciel. 

[Czyśolozka,  i,  Ira  I]  zide  złodziejskie,  otioiera- 
jąct  zamki  (impatisne   noli  me  tangere). 

Czyścić,  i,  II  I.  robii  czystym,  oczyszczać:  O. 
buty,  pazuogcie,  ubranie.  C.  złoto,  ząhy  =  prze- 
mywać, plókać.  Ogień  czyści  powietrze  C. 
wódkę,  wodę  =  destylować,  rafinować,  filtrować 
[C.  Am^nlą]^ pić  gorzałkę.  2.  \)'yA\^  — rzezać,  po- 
kładać, inisić,  koMrować.  3.  garb.:  O.  kor^-zrzy- 
nać  z  niej  ośnikiem  próchnicę,  zostawiając  czystą 
miazgę,  zawierającą  garbnik,  pucować.  C.  sk6- 
r^  —  roinć  koło  niej  od  zamoczenia  do  zapuszczenia 
w  dębnicę  4.  -a)  lek.  przeczyszczać,  rozwalniać,  pę- 
dzić: Mleko  mię  czyści  Ńieos.:  Czyści  iiiię- 
mam  rozwolnienie,  pędzi  mię.  b)  Leki  czyszczące 
k»'ew,  X  przeciw  zakaźne  (remedia  anti- 
dyscratica).  C.  ś.  I.  czyścić  siebie:  Czyści  ś. 
od  rana  do  wieczora,  a  przecie  brudna.  Oss.  2. 
brać  na  przeczyszczenie,  purgować  i.:  C.  ś.  pi- 
gułkami. 3.  Niebo  ś.  czyści  =  przeciera  ś.,  toypo- 
gadza  ś.  4.  bart.,  o  pszczołach,  wyleciawszy 
pierwszy  raz  na  wiosnę  z  barci,  pozbywać  ś.  w  lo- 
cie wymiotów.     <CZYST> 

XĆzyścldto,  a,  Im.  a  to,  co  służy  do  czyszcze- 
nia. 

X Czyście  I.  bez  skazy,  bez  zarzutu:  Niech  te 
cuda  prawdziwe  twoje  serce  zatrzyma,  to 
i  będzie  ci  znośnie,  życie  C.  przebieży.  Len. 
2,  zupełnie,  całkiem,  wcale:  Mądry  bez  wojska 
czyście  ś.  obejdzie.  Górn.  3.  Xa.  X Czysto  do- 
.skontle ,  dobrze ,  pięknie ,  wyśmienicie ,  gracko. 
dzielnie:  Czyście  bronili  miasta.  Leop.  Ir.: 
Ej  czyścieś  sprawił,  stoi  za  kozi  rożek  two- 
ja sprawa.  M^ez.  C.  nań  tak!  Ryb.  (  -  dobrze 
7m.  tak  ')■  4.  y dokładnie, należycie,  porządnie:  Kil- 
ka kategorj!,  <'  ułożonych  Vol.  5.  mocno,  sil- 
nie, porządnie:  Wziął  C-  po  skórze.  Piel.  6. 
jawnie,  oczywiście,  otwarcie,  wbrew,  bezczelnie:  Tyś 
.'.  skłamał.  Wuj.  Widzicie,  jak  was  O.  oszu- 
kał. Wuj      7.  (Ć-l  ładnie. 

I,  Czyściec,  śca,  Im.  śce  I.  a.  KCzyszciec, 
xCzy8zczec,  [Czyszcz,  Trzyso,  OdchlańJ  u  ka- 
tolików, miejsce,  gdzie  dusze  wiernych  zmarłych 
oczyszczają  ś.  z  reszty  grzechów.  nim  wejdą 
do  nieba:  Modlić  ś.  za  dusze  w  czyścu  będą- 
ce. Przen.:  Przechodzie,  cierpieć  czyściec  na 
ziemi  (  =  męczarnie,  katusze,  piekło).  Czyściec 
wytrzymał  ze  złą  żoną.  Os.s  Przez  piek- 
ło trudu,  przez  czyśce  zasługi.  Krasiń.  2. 
X  skrzynia  z  piaskiem  do  oczyszczania,  mętnej 
wody  3.  Xlek.  =  a)  (medieanientuiii  drasticum 
8    purgans)  środek  czyszczący,  lekarstwo  na  prze 


czyszczenie,  b)  C.  krwi  (medicamentum  haeroa- 
tocathaticum).     <CZYST> 

2.  Czyściec,  śca,  Im.  śce  bot.  I.  a.    Żywiczka 

(stuehys)  roś.  z  rodziny  wargowych.  Gatunki:  C. 
błotny  (s.  palustris);  C.  kutnerowały  a. 
niemiecki,  [S  ó  j  t  a]  (s.  germanica).  2.  C. 
łani  p.  Orllkowiec.  3.  C.  polny  (gnaphalium 
silvatieum)  ludowa  nazwa  rośliny  z  rodzaju  ko- 
canki.    < Sztucznie  z  Łć.  cistus,  Nm.  Zist> 

f  Czyścienlec,  ńca,  Im.  ńoy  rzezaniec,  eunuch, 
kastrai. 

Czyścik,  a,  Im.  I  bot.  p.  Niecierpek. 

Czyścina,  y,  Im.  y  wysepka  niezarosła  na  sła- 
loie. 

[Czyścioch,  a,  Im.  y]  p.  I.  Czystek. 

[Czyściocha,  y,  Im.  yj  forma  ż.  od  Czyścioch. 
Rodź. 

t  Czyścitelnie  przys.  od  Czyścitelny.  L 

t  Czyścitelny  służący  do  czyszczenia.  L.  <Cze8. 
ćistitelny  > 

Czyściucha,  y,  blm.  wódka  czysta,  najordynar- 
niejsza,  śmierdziucha,  siwiicha.      <CZYST> 

Czyściuchno  przys.  od  Czyścluchny. 

Czyściuchny,  Czyściusieńki,  CzyściusienieczkI, 
Czyściutki,  Czyściuteczkl.  Czyścluteńki,  Czyściu- 
tenieczki,  xCzyściuteneczki  zupełnie  czysty. 

CzyściusienieczkI   p   Czyściuchny. 

Czyściusienieczko  pizys.  od    CzyściusienieczkI. 

Czyćciusieńki  p.  Czyściuchny. 

Czyściusieńko  przys.  od  Czyściusieńki. 

Czyściuteczkl  p.  Czyściuchny. 

Czysciuteozko  przys.  od  Czyściuteczkl. 

XCzyściuteneczkl  p.  Czyściuchny. 

XC2yściuteneczko  przys.  od  Czyściuteneczkl. 

Czyściutenieczki  p   Czyściuchny. 

Czyściutenieczko  przys.  od  Czyściutenieczki. 

Czyścluteńki  p.  Czyściuchny. 

Czyściuteńko  przys.  od  Czyścluteńki. 

Czyściutki  p.  Czyściuchny. 

Czyściutko  przys.  od  Czyściutki. 

Czyściwo,  a,  Im.  a  materjat  do  czyszczenia. 

Czyścowy  przyra.  od  Czyściec,  xCzy8zcowy, 
XCzyszozowy.  Czyścowy,  [Czyśćcowy]:  Ogień 
C.  Męki  czyscowe.     <CZYST> 

t  Czyść,  czoie,  czetl,  rodź.  ż,  czla,  1  osoba  Ip. 
czasu  teraźniejszego  cztę,  2  osoba  czcisz  a. 
czolesz,  Im.  czclemy,  czciecie,  cztą,  tryb  rozk. 
czci,  im.  bierny  czciony  p.  Czytać:  Który  koli 
człowiek  słyszy  C.  ty  modlitwy.  Pow.  o  pap. 
Urb.  Poczęła  C.  ten  psalm.  Op.  Czła  księgi. 
Op.  Powstał  i  czetl  księgi  Izajasza.  Op.  Ten 
tytuł,     gdy     Żydowie    czli.  Op.     <CZT> 

[Czyśćcowy]  I.  p.  Czyścowy.  2.  Czyśćcowe 
ziele  =  herba  sideritidis. 

Czytacz,  a,  Im.  e  I.  t  p.  Czytelnik.  2.  [C.J 
elementarz,  książka. 

Czytać,  a,  al,  f  Cześć,  f  Czyść,  f  Czcić,  fCcIć, 
częstot.  Czytywać,  ["Czytować]  I.  rozpatrywać  pis- 
mo i  wyrozumiewac :  C.  głośno,  płynnie.  Na 
stronnicy  tej  czytamy  co  następuje  {  =  znajduje- 
my następujący  ustęp).  C.  mszę  (  -  odprawiać 
mszę).  2.  Xwykładać  co,  uczyć  czego:  S.Augustyn 
w  Kartaginie  retorykę  czytał.  Skar.  3.  odgady- 
wać, wróżyć :  On  wszystko  wie,  czyta  w  wodzie, 
z  twarzy,  z  ręki.  jakby  z  pisma  klucza.  Krasz. 
4.  [C]  -  a)  liczyć,  rachować:  C.  owce.  b)  mo- 
dlić ś.:  C.  na  książce,  c)  strofować,  robić  wy- 
móicki.  [C.  Ś.]  uważać  ś.,  mieć  ś.,  poczytywać  ś.: 
Juz  sie  Kiisiu  nie  cytaj  za  zadno  dziewecke 
<CZT> 


414 


CZYTADŁO 

Czytadło,  a,  Im.  a.  pUmidio  do  czytania:  Świat 
Inielii-nny  aie  obywa  ś.  bez  tego  czytadła. 

Czytak,  a,  Im.  I  żart.  I.  k.ńąika  elementarna: 
Rozumie  trochę  na  czytaku.  2.  człowiek  lubiący 
czytać. 

Czytanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czytać. 

t  Czytanlec.  ńca,  Ira.  ńcy  p.  Czytelnik, 

Czytanina,  y,  blm.  i.  dłurjie  nudne  czytanie.  2. 
j/Opiery,  szpargały  do  czytania. 

Czytanka,  I,  Im.  I  książka,  książeczka  do  wpra- 
wy w  czytaniu :    C.  pierwsza.  Dyg. 

Czytelnia,  i,  Im.  C  i.  sala  do  czytania.  2.  wy- 
pożyczalnia książek.     3.   yiaudytorjum. 

Czytelniany  przym.  od  Czytelnia:  Saloniku 
tego  wnętrze  zdradzało  przeznaczenie  czytelnia- 
ne.  Jeż. 

yCzytelnIca,  y,  Im.  e  p.  Czytelniczka. 

Czytelnictwo,  a,  blm.  zamiłowanie  mas  do  czy- 
tania, czytanie  książek  przez  masy:  C.  u  ludu 
naszego  mało  jest  rozwinięte. 

Czytelniczka,  i,  Im.  I,  xCzyteinica  forma  ż.  od 
Czytelnik. 

Czytelniczy  przym.  od  Czytelnik:  Ruch  C. 

Czytelnie,  X  Czytelno  przys.  od  Czytelny. 

Czytelnik,  a,  Im.  cy  I.  a.  f  Czytacz,  f  Czyta- 
nlec ten,  co  czyta,  lektor:  Słowo  wstępne  do 
czytelnika.  Dzielimy  ś.  z  naszemi  czytelnikami 
ważną  wiadomością.  2.  kleryk,  mający  drugie 
riiniejszt  święcenie,  lektor.     <CZT> 

xCzyteino  p.  Czytelnie:  Za  czasem  występu- 
j!j  one  litery  i  wysadzą,  ś.  C.  Birk. 

Czytelność,  i,  blm.  rz.  od  Czytelny. 

Czytelny  I.  dający  i.  łatwo  czytać,  icyraźny :  C. 
charakter  pisma.    2    [C]  umiejący  czytać. 


ĆMTAKAĆ 

iCzytować,  uje,  owal]  i>.  Czytać. 
Jzytywać,  uje,  ywal  p.  Czytać. 
Czytywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Czytywać. 
XCzywun,  a,  Ira.  i  =  Ciwun.  L. 
xCzyzma,  y,  Im.  y  p.  Ciima. 

1.  Czyż  p.  Czy. 

2.  Czyż,  a,  Im.  e,  Czyżyk,  fSzczyg]  zool.  (chry- 
somitris  spinus)  ptak  wróblowaly  stożkodzii>li>i 
z  rodziny  luszczakóic.  <Zap.  dźwn.;  Nm.  Zeisig 
ze  Słw.,  ale  nie  odwrotnie  > 

t  Czyż,  u.  Im.  e  p.  Czynsz, 
t  Czyża,  y,  blm.  p.  Akcyza. 
[Czyże,  czyż,  blp.]   p.  Cyze. 
[Czyżli]  czyli.    <CZ-fŻe-f-Ll> 
XCzyżm,  u.  Im.  y  p.  Ciżma. 
XCzyżnia,  y,  Im.  y  p.  Clżma. 
[Czyżmeczek,  czka,  Im,  czki]   trzewiczek.     <p. 
Ciżma  > 

[Czyżować,  uje,  cal]  p.  Cyzować. 

Czyżowy    przym.    od    Czyż:    Śpiew  C. 

[Czyżycowy]  p.  Czyżykowy:    Ziele  czyżycowe. 

Czyżyczka,  i,  Ira.  I  czyżyk  samica:  Szczebiot 
czyżyczki,  przeplatany  melancholją.  płaczącej 
brzozy.  Orzesz. 

[Czyżyć  się,  y  ś.,  ył  ś.]  stroić  i.:  Baby  sie  cy- 
zora.     <?> 

Czyżyk,  a.  Im.  i  p.  2.  Czyż. 

Czyżykowy,  [Czyżycowy]  I.  przym.  od  Czyżyk: 
Głos,  śpiew  C.  2.  barwy  jasno-żóitawo-zielonej : 
Piromorfit  C. 

[Czy  żyw  ? !]  naśladowanie  głosu  wróbla.  <  Dźwn. 
ze  sld.> 


1.  Ć  p.  C. 

2.  Ć  z.  p.  I.  Ci:  Zartujeć  on,  ale  wie  jako, 
Kn.  Odpuszczając  oni  sobie.  Kn.  Tegoć  on 
chciał,  kn.  f  Pódźmy,  boć  już  wieczór  przy- 
chodzi, t  Wielkieć  to  kamienie,  nie  uniosę  go. 
Nie  jać  ciebie  wypędzam,  f  I  ktoć  nie  wie,  iż 
ty  to  pod  chytrością  działasz. 

t  Ćchać,  a,  at     I.  czyhać,  czatować.    2,  uderzać. 

t  Cchórz,  a,  Im.  e  p.  Tciiórz. 

[Ćoi]  p.    I.  Ci. 

[Ćcie  ćcie!]  wołanie  na  konie. 

[Ćkać,  a,  al,  Ckać]  i.  tkać,  wtykać.  2.  pchać 
w  siebie,  jeść  dużo,  żreć,  ćpać.     <CK> 

[Ćkapa,  y,  Im,  y]  p.  Szkapa. 

[Ćklanka,  i.  Im,  i]  p.  Szklanka. 

[Ćknąć,  nie,  nąl]  p.  Ciec. 

[Ckórz,  a.  Im.  e]  p.  Tchórz. 

Ćma,  y.  Im.  y  ,1.  a.  [Ćmota]  mrok,  ciemność, 
ciemnota:  Jako  Ć.  od  słońca  i  proch  od  wiatru, 
nieprzyjaciele  ś.  rozproszyli.  Skar,  Przen.;  za- 
ślepienie, zamroczenie:  Jakaś  ich  C.  rozumu,  ja- 
kaś nie  wiadomość  prawdy  zaślepia.  Oss.  2.  tłum, 
ciżba,  gęstwa,  tłuszcza,  chmara:.  Niezmierna  Ć. 
myszy    stogi    wypasły.    Błaż.    Ć.   nieprzyjaciół. 


"Wozów  pańskich  stoi  ćmami.  Ryb.  XKj«daie 
ćmę  djabłów  (-sto,  miljon).  f  Iza  nie  wi«8i 
Piętrze,  bych  ja  chciał  ś,  bronić,  dałciby  rai 
Ociec  więcej  niż  dwanaście  ciem  aniołów,  któ- 
rzyby  mię  obronili?  Op.  (-hufców,  legjomów).  3. 
cień,  larwa,  duch,  mara,  widmo,  strach:  Na  czar- 
noksięskie zaklęcia  straszliwe  okropnym  jękiem 
ćmy  nocne  zawyły.  Kras.  4.  "/^krótkowidz,  śle- 
piec. 5.  [Cmę  połknąć]  =yeś(!  bez  końca;  jeść  i  nie 
najeść  się  do  syta.  6.  zool,  =  a)  motyl  nocny,  b) 
(pyralis)  owad  łuskoskrzydły ,  z  rodziny  tej  samej 
nazwy.    Zdr.   [Ćmaszka].     <:CM> 

[Ćmachać,  a,  at]  p.  Ćmachnąć. 

[Ćmaohnąć,  nie,  nął,  nied.  Ćmaoliać]  uderzyć, 
machnąć  {rózg^,  prętem  it.d.).   <? Dźwn.  ĆMACH > 

(Ćmak,  u,  blm.,  Cmak,  Ćmak,  Ćmok]  ćma, 
ciemność:  Tę  konie  i  po  ćmaku  pewne  (=po- 
ciemku).     <  ĆM  > 

Ćmakać,  a,  al]  p,  Ciamkać. 

Ćmaszka,  i,  blm,]  p.  Ćma. 

Ćmawo]  ciemno. 

Xf^mawy    nieco    ciemny;    nie   mający   poły.fkue 
Bór  Ć.  Len. 
XĆmiakać,  a,  al  p.  Cmoknąć.     <Dźwa.> 


415 


ĆMIAKANir 

yCmlakan/e,  a,  Mm.,  czynnoi^ć  cz.  Cmlakać. 

[Cniiany],(o  chlebie,  mące,  zinnńe)  cieimw, 
śniady.      <CM>  ^  ^' 

[C miara,  y,  Im.  y]  chmara,  mnóslwo. 

CmIĆ,  i,  II  I.  przijómiewai,  zaciemniać:  Las 
ciemny  ^ym  t^iiii  i  kurzawa.  Jabł.  Ćmią  prawdę. 
U  iszn.  Craią  oczy  larwą  jakąś  pokoju,  a  krew 
s.  toczy.  Tw.  (  =  mydlą  oczy).  2.  majaczeć,  czer- 
nić i.:  Jakaś  postać  ćmiia  na  widnokręgu.  3. 
C.  papierosy,  cygara  =  kurzyć,  palić.  4.  boleć 
dokuczać,  pobolewać :  Zęby  mię  ćmią.  5.  myśl. 
(o  zającu)  pokazywać  L  bardzo  daleko.  Ć.  ś.  I.  a. 
XCtnieó  tracić  jasnoić,  ciemnym  ś.  atawać,  tra- 
cić wia$noić  jasnego  loidzenia  przedmiotów :  Cmi 
ś.  w  gloM'\G —plącze  ś.,  miesza  ś.  w  głowie:  Cmi 
mi  ś.  w  oczach  (  =  mroczy  i.,  robi  ś.  ciemno). 
Ćmią  ś.  puszcze,  mgła  ś.  zbiera.  Pol.  2.  XĆmi  ś. 
w  worku  =  coraz  mniej  pieniędzy.  3.  [Ć.  ś.J  cho- 
rować. 4.  [C.  6.]  kłamać,  bałamucić,  zmyślać 
<CM>  ^ 

XCmle6,  eje,  al  p.  CmIć:  Oczy  mu  mgłą  ćmieją. 
Odym.  ( -zachodzą). 

xćnilel,  a,  im.  e  zool.  p.  Trzmiel. 

XCmlelina,  y,  Im.  y  bot.  p.  Trzmlelina. 

XCmlelowy  przyra.  od  Ćmiel.  L. 

Ćmienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ćmić. 

1.  [Ćmok,  u,  Ira.  i]  p.  Ćmak. 

2,  [Ćmok,  a,  Im.  I]  p.  Ćmuk. 
[Ćmota,  y,  blm.]  p.  Ćma. 

[Ćmuk,  a.  Im.  I,  Ćmok]  mruk,  człowiek  zasępio- 
ny,  ponury.     <?> 

[Ćmuknąć,  nie,  nąl]  cmoknąć. 

XĆmy  bez  połysku,  matowy. 

[Cnlć  się,  I  Ś.,  II  Ś.]  przykrzyć  ś. 
Ćpać,    a,    al  jeść  dużo,  powoli,  ustawicznie  opy- 
chać ś.  jadłem,  pakować  w  siebie.     <CP> 

[Ćpać.  a,  al]  p.  Clepnąć. 

[Ćpa  ćpa!]  wołanie  na  kury. 
Ćpanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ćpać. 

[Ćpanie,  a,  blm.]  podcinanie  koid. 


[Ćplć,  1,  ii]  p.  Clepnąć. 
[Ćpień, 


iv-p,v,..,  a.  Im.  e]  )).  trzpień. 
[Ćpnąć,  nie,  nąlj  tknąć,  wetknąć. 
[Ćsi  ćsi !]  wołanie  na  krowy,  cielęta,  kota. 
[Ćtery]  p.  Cztery:    [Ć.  prawdy |  =  c2a/)fca  daw- 
niej noszona  o  czterech,  rogach. 
[Ćtyre]  p.  Cztery. 
[Ćtyry]  p.  Cztery. 
[Ćwak,  a,  Im.  i)  p.  Ćwiek. 
[Ćwartka,  i,  Im.  I|  j).  Ćwiartka. 
[Ćwartynek,   nka,  Im.  nki]  j).  Czwartynek. 

[Ćwe !]  iculanie  nn  woły  i  konie,  aby  szły  na 
lewo. 

[Ćwek,  a,  Im.  i]  j).  Ćwielt. 

[Cwel,  u,  Im.  e,  ĆwjIl-,  Sweie,  Podćwelowanie] 

■jiodkłady  pod  budynek. 

[Ćwele,  a,  Im.  a]  p.  Cwel. 

[Ćwerć,  i,  Im.  I]  p.  Ćwierć. 

[Ćwetryt,  u,  blm.,  GA^WiWa.]  rodzaj  tańca.  <Nra. 
Zweitritt> 

[Ćwiaohać,  a,  al,  śwlachać]  smagać,  uderzać 
biczem.      <  Dźwn.  > 

Ćwiarteczka,  I,  Ira.  I  p.  Ćwiartka. 

Ćwiartka,  I,  Im.  I,  t  Czwiartka,  f  Czwartka, 
t  Cwiertka,  [Czwartka,  Ćwiertkaj  \.,czivarta  część, 
ćwierć:  Ć.  chleba-',^  bochenka.  O.  zboża  =  ^|^ 
korca  zboża.  Ć.  paj)ierii  =  '/4  arkusza.  Ć.  lo.su 
loteryjnego:  .Trzyma  ze  mną  pół  ćwiartki  do 
współKi.  2.  O.  baraniny,  cielęciny  -i/^o  baranie, 
cielęce.    3.    piw.    beczka,    zawierająca    15  garncy. 


ĆWICZYĆ 

4.  [C.]  =  a)  dwuzłotówka,  b)  a.  [Ćwartka,  CWyTC] 
iniara  rzeczy  sypkich.  a)  a.  [PÓlczwarłek] 
ośmiot/arncowe  naczynie  drewniane,  d)  ćwierć  włóki. 
<CZTWIOR> 

xĆwlartkować,  uje,  owal  p.  Ćwiertować. 

XĆwlartkowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ćwlarf- 
kować. 

ćwiartkowość,  I,  blm.  min.  ujawnianie  i.  w 
kryształach  tylko  czwartej  części  płaszczyzn  postaci 
całkowitej. 

Ćwiartkowy  I.  przym.  od  Ćwiartka:  Format  Ć. 

XKsiążka  ćwiartkowa  (= mająca  format  ćwiartki). 
2.  Cyna  ćwiartkowa  =  cyna  z  domieszką  czwartej 
części  ołowiu.  Krum.  3.  min.  dotyczący  postaci 
krystalicznej,  posiadającej  tylko  czwartą  część 
płaszczyzn  jej  odpowiedniej  postaci  całkoioitej: 
Kształt  C.     Postać,  forma  ćwiartkowa. 

Ćwiartkówka,  I,  Ira.  i  rodzaj  monety  =  zt.  1 
gr.  22.  J  ^ 

ćwiartnik.  a,  Im,  I  piw.  rodzaj  kubła  z  dunema 
rączkami,  będącemi  przedłużeniem  klepek. 

XĆwiartować,  uje,  owal  p.  Ćwiertować:  Leż% 
w  okruchach,  jak  ziemia  szarpana,  ćwiartowana, 
w  rozsypce.  Lei. 

XĆwlartowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ćwlar- 
tować. 

[Ćwiartówka,  i,  Im.  i]  naczynie,  miara  pewnej 
objętości:  Osolić  je  (-bundze)  i  złożyć  je  w 
ćwiartówki  i  werbenice  jako  bryndzę.  Pol.  Ć. 
masła. 

[Ćwiartula,  I,  Im.  e]  p.  Czwartooha. 

Ćwiczenie,  a,  Im.  a  I.  czynność  cz.  ĆwIozyć 
^.  wypracowanie,  zadanie  szkolne:  C.  łacińskie. 
C.  o  Długoszu.  C.  na  zadany  temat.  Ć.  gra- 
matyczne. 3.  w  grze  na  instrumencie  mur. - 
uprawy,  egzercycje.  4.  gimnastyczne  =  zadanie, 
ruchy  gimnastyczne.  5.  C.  pobożne,  religijne  = 
praktyka,  rekolekcje,  rozmyślanie.  6.  f  nauka,  wy- 
chowanie, wykształcenie,  edukacja,  polor,  ogłada: 
Nie  umiecie  ćwiczenia  dawać  dziatkom  z  młodu. 
Opal.     Zdr.    Ćwłczonko.     <  Zap.   Nm.   zwicken> 

f  Ćwiczeństwo,  a,  blm.  ćtoiczenie,  karność,  ry- 
gor: Trzeba  zawsze  ćwiczeństwa  a.  karności 
około  siebie  użyć,  aby  gniewem  władnąć.    Skar. 

•}•  Ćwiczny  przyjmujący  ćwiczenie,  pojętny:  Gło- 
wy ćwiczne.  Ryb. 

Ćwiozonko,  a,  Im.  a  p.  Ćwiczenie. 

Ćwiczony  przym.,  et.  w.  Ćwiczeńszy  wyćwiczo- 
ny, biegły:  Obraz  wart  bieglcjszego  i  ćwiczeń- 
szego  penzla.  Oss. 

XĆwiczyclel,  a,  Im.  b  ćwiczący  drugich,  nauczy- 
ciel, upominacz :  Chcesz  być  wodzem  ślepych, 
ćwiczycielem  nierozumnych,  uczycielem  niewi- 
niątek. Bud. 

XĆwiczyclelka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Ćwlozy- 
ciel. 

Ćwiczyć,  y,  yl,  częstot.  [Ćwiczywać]  I.  wpra- 
wiar,  wkładać  to  co,  przyuczać,  zaprawiać  do  cze- 
go, doskonalić  w  czym:  Lepiej  bogaty  psa  ćwi- 
czy, niż  ubogi  syna.  Prz.  .Czeladź  do  wszelkiej 
powinności  ćwiczyli.  Baz.  Ćwiczą  konie  do  jazdy. 
Star.  (r=tresują).  2.  f  nczyć,  oświecać,  kształcić, 
u-ychowywać,  edukoioać:  Nie  umiecie  ćwiczenia 
dawać  dziatkom  z  młodu.  Opal.  3.  t  kogo  sło- 
wami =  noy>(>m/;ia(5,  strofować:  Słuchajże  ćwicze- 
nia ojca  twego,  a  nie  opuszczaj  nauki  niatk 
twej.  B.  B.  4.  rózgą,  batem  =.<;Ha(7a(*,  bić,  chło- 
stać, siec,  kropić.  Przen.:  Kto  buduje,  procesuje 
a  leczy,  tego  bieda  ćwiczy.  Kaczk.  (  =  trapie 
prześladuje,  dręczy  go,  dokucza   mu).     5.    zajadać. 


41U 


ĆWICZTWAĆ 

fftcawaó,  zawijać,  futrownó,  repelowaó,  pałaszować. 
u.  i.  I.  wpraioinć  ś.,  wkładać  ś.  w  co,  przi/nczać 
*,  zaprawiać  i.  do  czego,  do^konaUó  i.  tv  czym: 
C  ś.  w  gimnastyce,,  w  jeździe  lionnej,  w  na- 
ukach, w  cnotach.  Ć.  ś.  w  grze  na  instnimeu- 
ci«  muz.  =  egzercylować  ś.  2.  bić  ś..  c)tlo.'<lać  ś.,  sinu- 
ga<f  ś.      <Zap.  Nrn.  zwicken  > 

[Ćwiczywać,  a,  al|  p.  Ćwiczyć:  A  ja  swoją 
ło«p  b(^dc  ćwiczy \v;ił,  zaprzęgnę  jłj.  lio  pługa, 
będę   nią  urywał.  I'śi'i. 

*XĆwlczyzna,  y,  Im.  y  ćwiczenie,  hiegloió,  wpra- 
uuL,  i/o.-iiciadcze.iiie,  nauka,  sztuka,  kun.'izt,  ini.^ttrzow- 
s/iou.  doskonałość:  Wy  przez  lyciT.skic  na  woj- 
n;<cli  ćwiczyzny  zasłużyliście  względy  u  ojczyzny. 
Chr. 

Ćwieczek,  czka,  Im.  czki  p.  Ćwiek:  Niektórzy 
do^^taj;};  innego  rodzaju  wyrzutów,  obsiadujjjcycli 
I>rzeważnie,rcce,  a  zwanych  ćwioezkanii.  Sionk. 
Za  króla  Ćwieczka  =  za  króla  Gwoździka  =  za 
ijardzn  dawnych  czasów,  za  czasów  Imjecznycłi : 
Przyl)i)rów  zastawiony  w  banku  za  .czasów 
jes/.c/.o   króla   Ćwieczka.   Orzesz.     <p.  Ćwiek  > 

Ćwieczkować.  uje,  owal  naUjać  ćwieczkami. 

Cwieczkowanie,   a,   bim.,  czynność  cz.  Ćwiecz- 
kować. 
i    Ćwieczysto  przys.  od  Ćwieczysty. 

ćwieczysty  pełen  ćwieków,  nabijany  ćwiekami: 
Obcas  Ć.    Maczuga  ćwieczysta. 

Ćwiek,   a,  Im.  I,   [Ćwięk,   Ćwiek,  Ćwęk,  Ćwak] 

1.  gwóźdź  żelazny  z  wypukłą  główką:  Ć.  z  krzy- 
ża Cłirystusowego.  Nar.  Jakby  go  ćwiekiem 
przybił.  Prz.  (~  jak  mur,  jak yrzykuty,  jak  wryty). 

2.  szpilka,  sztyft  drewniany  szewcki.  3.  przea. : 
Ma  ćwieka  a.  X ćwieczek  a.  ćwieczka  w  głowie 
=  zwarjowat  na  pewnym  punkcie,  ma  przywidzenie ; 
ma  zajączku  w  głowie,  brakuje  mu  klepki  w  gło- 
wie. Ćwieki  w  głowie.  Dyg.  Zabić  komu  ćwieka 
a.  ćwieczka  a.  X  ćwieczek  w  głowę  =  A;ima ;  za- 
dać mu  sęka=nabawić  go  staiego  kłopotu  na  pewnym 
punkcie.  To  nie  lada  Ć.  Oss.  (=.ięk!).  4.  [Ć.] 
człowiek  małego  wzrottu.  5.  lek.  =  a)  ból  głowy 
w  jednym  punkcie,  b)  Xodcisk,  nagniotek;  bro- 
dawka, kurzajka.  Syr.  Zdr.  Ćwieczek.  <Nni. 
Zweck  =  daw.  góźdź,  dziś  =  cel  > 

Ćwiekarczyk,  a,  Im.  cy  czeladnik  a.  terminator 
ćwitkarski,  gwoidziarczyk. 

Ćwiekarka,  I,  Im.  i,  Ćwiekarzowa  żona  ćwiekn- 
rza,  gwoźdztarka. 

Ćwiekarnia,  i,  Im.   e  kuźnia  ćwiekarska,  gwoź- 

dziiirnid. 

Ćwlejcarski  przym.  od  Ćwiekarz,  gwoździarsld : 
Cech  C. 

Ćwiekarstwo,  a,  blm.  rzemiosło  a.  Jiandel  ćwie- 
karza ,  g  woździarstwo. 

Ćwieićarz,  a,  Im.  e  rzemieślnik  robiący  ćwieki  a. 
uuhijający  ćwiekami,  gwoździarz. 

Ćwiekarzowa,  ej,  Im.  e  p.  Ćwiekarka. 

Ćwiekarzówna,  y,  Ira.  y  córka  ćwiekarza. 

Ćwieknąć,    nie,  nąl  p.  Ciepnąć.     <Dźwn,> 

Ćwiekopis,  u,  im.  y,  Ćwiekopismo /)w/no  ćwiekowe, 
pismo  klinowe  (cuneiiormis):  Są.  na  pomnikach 
Persepolis  ćwiekopisy  (  =  napisy  klinowej.  Lei 
<  Ćwiek+PIS  > 

Ćwiekopismo,  a,  Im.  a  p.  Ćwiekopis. 

Ćwiekować,  uje,  owal,  [Ćwiokować]  I.  nabijać, 
ćwiekami.  2.  X.smagać  aż  do  krwi,  katować.  3. 
my.śl.  o  jeleniu,  zostawiać  ślad  na  śniegu.  4.  [Ć.j 
wtykać  w  mur  śtcieży  kamyld,  kawałki  szkła  i  t.  p, 
dla  ozdoby.     <  p.  Ćwiek> 

Ćwiekowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ćwiekowa?. 


ĆWTER(^Ł.\NEIv 

ćwiekowy  przym.  od  Ćwiek:  Pismo  ćwiekowe 
C  ^  klinowe). 

Ćwiekrzyn,   u,    Ira.  y  bot.  (tapura)  roś.     <?> 

Ćwiekulec,  loa,  Im.  Ice,  Ćwikulec  drzewo  na 
ćwieki  szewckie.     <Nm.  Zwickholz> 

[Ćwiercianka,  I,  Ira.  I]  dwa  wiertele. 

XĆwierciel,  a,  Ira.  e  czwarta  część  godziny, 
kioadrans.     <CZTW10R> 

f  Ćwiercienny  przym.  od  Ćwierłnia. 

[ćwiercina,  y.  Im.  y|  miara  gruntu,  ćwierć  roli. 

XĆwierciofuntowy  p.  Ćwierćfuntowy.  L. 

XĆwierciorocznie  przys.  od  Ćwiercioroczny. 

XĆwiercioroczny  j).  Ćwierćroczny. 

Ćwiercjowy  przym.  od  Ćwierć,  ćwiartkowy: 
Worek  Ć.    Nuta  ćwierciowa  p.  Ćwierćnuta. 

t  Ćwiercz,  a.  Im.  e  j>.  Świerszcz. 

Ćwierczeć,  y,  al  ]>.  Ćwierknąć. 

Ćwierczenie,  a,   blm.,  czynność  cz.  Ćwierczeć. 

Ćwierć,  I,  Ira.  I,  [Ćwerć],  f  Ćwirć,  f  Cztwirć, 
t  ćwirtnia  I.  czwarta  część,  jedna  czwarta:  Ć. 
funta,  łokcia,  mili.  Skazany  na  roztargnienie  od 
koni  na  ćwierci.  Tw.  (  =  na  sztuki).  Jemu  już 
trzy  ćwierci  do  śmierci  (  =  stoi  nad  grobem).  C. 
wotu  zadnia,  przednia.  Ten  z  miąą,,  ten  nad 
kuflem,  ten  przy  wołu  ćwierci.  Mick.  Ć.  w  czapce 
rogatywce  =  kwatera.  2.  a.  Ćwiartka=a)  czwarta 
część  korca:  C.  kartofli,  b)  miara  ciał  sypkicli, 
obejmująca  czwartą  część  korca:  Mierzyć  ćwier- 
cią.. 3.  f  kwartał,  trzy  miesiące:  Za  Stefana  po 
ośm  złotych  husarzowi  na  całą,  Ó.  ^płacono. 
Star.  4.  -^  żołd  kwartalny  żołnierza.  5.  f  Ć.  roIi:= 
74  łanu,  włóki.  L.,  Wej.  6.  f  Ć.  drzewa  =  r/e.s-fca, 
tarcica:  Trumnę  z  dębowej  kazał  zrobić  ćwier- 
ci. Pot.  7.  [Ć.J  kwadrans:  Ć.  na  jedne  —  kwa- 
drans na  pierwszą.     <  C^iTWIOR  > 

Ćwierćarkuszowy  icielkości  czioartej  części  ar- 
kusza,    ćwiartkowy:     Format     Ó.     (—in    ąuarto). 

<  Ćwierć-j-Arkusz  > 

Ćwierćbeozek,  czka,  Im.  ożki  czwarta  część 
beczki,  antałek,  beczułka,  baryłka.  <Ćwierć-f- 
Beczka> 

Ćwierćbór,  oru,  Im.  ory  bart.  część  lasu,  w  któ- 
rej ś.  znajdowało  piętnaście  barci.  <Cwierć-}- 
Bór> 

[ćwierćciilop,  a,  Im.  y]  właściciel  małego  gos^po- 
darstwa.     <Cwierć-|-Chłop> 

XĆwlerćcyrkul,  u,  Im.  y  p.  Ćwierćokrąg:  Sfe- 
ry, globusy,  astronomiczne  instrumcnta,  ćwierć- 
cyrkuły.  Czart.  A.     <Ówierć-f-Cyrkuł> 

Ćwierćfuntowy,  XĆwierciofuntowy  ważący  ćwierć 
junta.     <  C  wierć-j-Funt  > 

Ćwierćgodzina,  y.  Im.  y  Jcwadrans:  Przed 
('•wierćgodziną  pobiegł.  Jeż.  <Cwierć-|-Godzina> 

Ćwierćgroszek,  szka,  Ira.  szki  dauma  moneta  — 
'/i  grosza:  Obiegowa  u  nas  moneta:  kwartniki 
czyli    półgroszki,    ćwierćgroszki   i   denary.  Mał. 

<  Ćwieró-t-Grosz  > 

t  Ćwierćkartaun,  u.  Im.  y  rodzaj  działa:  Dwa- 
dzieścia cztery  ćwierćkartaunów,  z  których  ś. 
na    elekcji   strzelało.  Arc.     <Ówierć-(-Kartan> 

t  Ćwierćkartaunowy  przym.  od  Ćwierćkartaun: 

Działo  ćwierćkartaunowe. 

Ćwierćkoie,  a,  Im.  a  p.  Ćwierćokrąg.  < Ćwierć 
+Koło> 

Ćwierćkopiejkowy  mający  wartości  czwartą  część 
kopiejki,  pótgroszowy :  Moneta  ćwierćkopiejkowa. 

<  Ówierć-f-Kopiejka> 

Ćwierćlanek,   nka,    Im.  nkl  j^ole,   mające  ćwierć 

łanu  obszaru.  <  Cwierć-(-Łan  > 


417 


CWIERĆŁANKOWT 

Ćwierćłankowy  przy m.  od  Ćwierćlanek,  mnjąaj 
ćwitrc  łanu:   Poniarlacz  C. 

Ćwierćlokoiowy  dhifji,  szeroki,  głęboki,  luysoki 
na  ćwierć  łokcia,  ośmtocaloivy.   <Cwierć-|-Łokieć> 

Ćwierćmilowy  (Iłuffi  na  ćwierć  mili.  <  Ćwierć 
+i;jila> 

Ćwierćmurołom,  u,  Im.  y  rodzaj  działa  ohlężni- 
czego:  Ćwieri-murołomy  dwunastofuntowij,  kulę 
strzelaj  Si-  Jak.  J.     <Ćwiere4-MurolorQ> 

Ćwierćnuta,  y,  Im.  y,  Nuta  ćwierciowa  muz. 
czwarta  część  całej  nuty.      <Cwierć-fNuta> 

Ćwlerćokrąg,  ęgu,lm.  ęgi,  Ćwierćkole,  KĆwIerć- 

Cyrkuł  narządzie  matcinahjczne,  składające  &.  z 
czwartej  części  okręgu.    <Ćwierć+0+Krąg> 

ĆwierĆprOCentowy  wynoszącej  jedną  ctwartąod 
sta;  Pobór  t-wierćprocentowej  opłaty  od  statków. 
<Ćwierć-|-Pi'ocent>  a    ■     ■ 

Ćwierćrocznieprzys.od  Cwierćroczny.  <Cwierc 

4-K<)k> 
Cwierćroczny,  xĆwiercioroozny  trzymiesięczny, 

kwurlalnif.  .  ,  .  ,       A    • 

Ćwlerćsokól,  olu,  Im.  oly  rodzaj  działa:  Owierc- 
sokoly    jednoiuntowsj;     kulę     strzelaj.-),.      Jak.  J, 

Ćwierćatuiecie,  a,  Im.  a  p.  Cwiercwiek:  Ostatnie 
Ć.     <Ćwierć4-Stulecie> 

Ćwierćton,  u,  Im.  y  muz.  polowa  półtonu.  Przen.: 
Mieściły  ś.  w  tej  skali  uczuć,  wszystkie  tony, 
półtony  i  ćwieretony,  od  miłcści  do  nienawiści, 
od     pogrardy     do     uwielbienia.    Prus.     <Cwierc 

Cwlerćwąż,  ęża,  Im.  ęże  rodzaj  działa. 

Ćwierćwiecze,  a,  Im., a  p.  Cwiercwiek:  Na  po- 
sterunku całe  spędził  C    Roi.   <Cwiercr+}V  lek  > 

Cwiercwiek,  u,  im.  i,  Ćwierćwiecze,  Cwierćstu- 
lecie  ćwierć  wieku,  dwudziestopięciolecie. 

Ćwierćwiekowy  przym.  od  Cwiercwiek,  dwu- 
dziestopięcioletni :  Prowincja  przygnieciona  ćwierc- 
wiekowi}  niewolą,  turecką.  Roi. 

t  Ćwierdza,  y,  Im.  e  p.  Twierdza. 

t  Ćwierdzić,  i,  ii  p.  Twierdzić.  . 

t  Ćwierdź,  I,  Im.  e  twierdza,  więzienie:  Zło- 
czyńca ma  być  pod  strażj^  w  ćwierdzi  chowa- 
ny.    Trzymać  w  ćwierdzi.  a    .    .      i 

Ćwiergotać,  cze,  a.  Xce,  tal  p.  Ćwierknąć: 
I  wróbel  ćwiergotal  o  mrozacli.  Krasz.  <Dzwn., 
por.  Świergotać  > 

Ćwiergotanie,    a,    Mm.,    czynność    cz.    Ćwier- 

^  I.  Ćwierk,    Ćwir,    Czyrk  w.  odgłos  ćwierknięcia. 

2.  Ćwierk,  u,  Im.  i  ćwierkanie,  ćwierknięcie, 
świergot,  świegot',  szczebiot,  skrzyp :  Świerszcz  wy- 
daje ćwierki.     <Dźwn.> 

tćwierk,  a,  Im.  i  p.  Świerszcz. 

[Ćwierka,  i,  blm.]  obredlanie:  C.  idzie  =  od%- 
toa  ś.  obredlanie.      <?> 

Ćwierkać,  a,  al  I.  p.  Ćwierknąć:  Nie  znacie 
świerszczyka,  co  przy  kominie  ćwierka.  Kor\. 
Wróbel,  porwawszy  ś.,  podleci  i  pocznie  O. 
Min.  2.  [Ć.  komuś 'w  oczy] -robić  komuś  loyrzu- 
ty,  dawać  mu  przytyki.     <  Dźwn.  > 

Ćwierkanie,  a,  im.  a  czynność  ez.  Ćwierkać; 
ćwierk,  świegot,  świergot,  szczebiot,  skrzyp:  C. 
pta.'<7,ka,  świerszcza. 

Ćwierknąć,  nie,  nąl,  Ćwirknąć,  Czyrknąć,  nied. 
Ćwierczeć,  Ćwierkać,  Czyrkać,  Czyrykać,  Ćwier- 
gotać. Ćwirkać,  Cierkać  z(iśwln>/olać,  zaszczehm- 
lać,  skrzypnąć,  zaświtrszczcć :  Wróbel,  świerszcz 
ćwierkn!j;ł. 


ĆWIKLANY 

Ćwierknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cwierknęć; 
p.  Ćwierk. 
[Ćwiero,  rga]  p.  Czworo, 
t  ćwiertka,   i,  Im.  i  i  [Ćwiertka]  p.  Ćwiartka: 

Do  trzydziestu  ćwiertek  żyta.    Piel. 

t  Ćwiertnia,  i,  im  e,  2  i)p  Im.  ćwiercień, 
fĆwirtnia,  tCzwiertnia,  [CzwierszniaJ  miara  zbo- 
ża a.  mąki  różnej  objętości.      <CZTW10R> 

t  Ćwiertnik,  a,  Im.  cy  właściciel  cwierćłunłca. 

[Ćwiertniowy]  przym.  od  Ćwiertnia.    , 

[Ćwiertny]  mający  '/*  włóki:     Chłop  Ć. 

Ćwiertować,  uje,  owal,  xĆwiartować,  XĆwiart- 
kować,  xCzwartow3Ć,  XCzwartkować,  KCzwier- 
tować  rąbać,^  rozcinać,  szarpać  na  ćwierci,  płatać 
na  sztuki:  C.  wołu,  złoczyńcę.  Przen.:  C.  Wio- 
chy. Bardz.  Przen.:  Uciekali  od  ćwiertowanyeh 
przez  ząb  czasu  posągów.  Jeż.  (-uszkadzamch. 
niszczonych).     <CZTWIOR> 

Ćwiertowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ćwier- 
tować. 

Ćwiertowany    I.    im.    od    Ćwiertować.    2.    na 

ćwiertowaniu    polegajiicy :     Tracono     kilku     puł- 
kowników ćwiertowaną  śmiercią.  Pas. 

[ćwierzyć,  y,  yl]  I.  jeść  chciwie,  ćwiczyć.  2. 
obredlać  siew.  [Ć.  Ś.]  miżdżyć  ś.,  trzpiotać  ś.   <?> 

[Ćwieczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Ćwiek. 

[Ćwiek,  a,  Im.  i]  p.  Ćwiek.    Zdr.  [Ćwieczek], 

[Ćwigać,  a,  al]  śmigać,  smagać,  bić. 

[Ćwihun,  a.  Im.  y,  Ćwihuś]  prostak,  cham,  czło- 
wiek nieokrzesany.     <Ukr.  ćyihaty  =  batożyć> 

[Ćwihuś,  a,  im.  e]  p.  Ćwihun. 

[ćwljzel]  wołanie  na  konie,  aby  sziy  na  lewo. 
ćwik,  a.  Im.  i  1.  kogut  niezupełnie  wykapło- 
niony:  Czerwony  jak  C.  Wygląda  jak  C, 
(-jak  rydz).  Dost:ila  ćwika  za  nieboszczyka 
(^zdrugi  mąż  gorszy,  niż  pienuszy).  2.  człowiek 
ćwiczony,  doświadczony,  weteran:  Więcej  w  jego 
wojsku  było  młodzików,  aniżeli  ćwików.  Orzech. 
Przen. :  przebieglec,  stary  icyjadacz,  bywalec :  Sły- 
szałem to  od  Sieniekiego,  ćwika  starego  i  sław- 
nego męża.  Orzech.  3.  karp  duży,  stary:  Za  trzy 
lata  stare  karpie  już  będą  ćwikami.  Haur.  4. 
icoreczek,  sakiewka  na  pieniądze :  Skąpiec  i  z  dę- 
bu radby  odarł  łyka,  aby  dosypał  konopnego 
ćwika.  Rej.  5.  rodzaj  gi-y  w  karty.  6.  grucz 
rozdający  karty  w  tej  grze  i  obowiązany  przez  to 
do  wzięcia  dicuch  leto :  Zobowiązać  ś.  na  ćwika. 
7.  y.ću-iczenie,  mustra,  rygor:  Był  tam  C.  dobry. 
Boh.  Zgodny  do  żołnierskiego  ćwiku.  Troć.  8. 
fkrogulec.  9.  [C.]  kogut  z  przyciętym  grzebieniem. 
10.  myśl.  =a)  ptak,  którego  podejść  a.  zwabić  nie 
można.  \ii)  ptak.  który  na  łowach  dołjrze  toabi. 
<;Zap.  z  Ćwiczyć  (z  Nm.  zwicken)  utworzono 
Ćwik,  w  znaczeniu  wyćwiczony,  doświadczony; 
por.  Nm.  [zwieke]  =  stary  karp  i  Zwicke(n)  =  ćwik 
(gra  w  karty) > 

[Ćwikać,  a,  al]  p.  Ćwiknąć:  Lada  komu  sobie 
w  oczy  Ć.  nie  dam,  żem  więcej  wziął,  jak  co 
jest  warte.  Kaczk.-  Żołnierze  ćwikali  w  oczy 
wojskowym  niemieckim  swojemi  przewagami 
i  swym  bohaterstwem.  Kaczk.    <Nm.  zwicken  > 

[Ćwikanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Ćwikać. 

X  Ćwikieł,  kia,  Im.  kle.  f  Ćwykiel,  [Wtoka]  fc/m 
w  bieliźnie :  G.  w  koszuli,  W  pończochach.  Zdr. 
XĆwikielek.     <Niu.  Zwickel> 

XĆwiklelek,  Ika,  Im.  Iki  p.  Ćwikieł, 

Ćwikielka,  i,  Im.  I  p.  Ćwikła. 

IĆwikier,  u,  Im.  y]  p.  Cwikier. 
Ćwiklany  p.  Ćwikłowy. 


418 


ĆWIKŁA 

Ćwikła,  y,  Im.  y  I.  bot.  ii.  Burak.  2.  humhi  fjo- 

townne  z  chrzanem,  jaho  przyprawa  do  szhika- 
iiiięsa.  ,  Zdr.  Ćwiklelka.  <Z  Gr.  6eritlon=burali, 
przez  yr.  Łć.  sicloii,  sicla  i  Cześ.  cvikla> 

Ćwikłowy,  Ćwiklany  przym.  od  ĆwIMa:  Burak, 
liść'-    Ć. 

[Ćwiknąć,  nie,  nąl,  nied.  Ćwikać]  I.  a.  [Ćwiok- 
nąć,  uied.  ĆwiokaĆJ  smagnąć,  ciąć,  wyciąć,  palnąć, 
chlapnąć,  uderzyć:  Ć.  konia.  C.  kogo  w  oczy. 
Uderzył  w  ,pl«ey  pięści}^  a.  i  batem  ćwikiiij.ł. 
Orzesz.  2.  Ćwikać  komu  w  oo»j  =  wi/rzuc(ió  mu 
na  oczy;  wykluwać  komu  czym  oczy.  3.  nied. 
rznąć,  boleć:  Ćwika  mię  w  brzuchu.  4.  zjeić 
dużo.     <Nm.  zwie k en  > 

[Ćwiknięcie,  a,  bira.]  czynność  cz.  Ćwiknąć. 
,    Cwikować,    uje,    owal    karo.    hyć    ćwikiem  (p. 
Ćwik  pod  5). 

Ćwikowanie,   a,   blra.,   czynność  cz.  Cwikować. 

Cwikuiec,  ioa,  Im.  Ice  I.  p.  Ćwiekuleo.  2.  bot. 
ip.  Trzmielina.     <Nm.  Zwickholz> 

[Ćwllicłi,  u,  Im.  y,  Cwiiik]  =  Cwelich.  Zdr. 
ićwiliszek].     <p.  Cwelich  > 

[Ćwilik,  u,  Im.  ij  p.  Ćwiiicii. 

Ćwiiikać,  a,  al  myśl.  (o  ptaszku  kowaliku) 
wydawać  glos. 

[Ćwilikowy]  przym.  od  Ćwiiik. 
Ćwiliszek,  szku,  Ira.  szki]  p.  Ćwilich. 
Cwiliszkowy]   przym.  od  Ćwiiiszek. 
Ćwila,  y,  Im.  y  p.  Cieślica.  <Dnm.  twill(e)  = 
Gnm.  Zwiesel^dosł.  rosocha> 

[Ćwinka,   i,   blm.]  żujka:    Krowa  ćwinkę  żuje. 


DABF.RSKI 

Ćwintnal,  a,  Im.  e  rodzaj  gwoździa  na  statkach, 
<Nui.    Zwingnagel  =  djsł.  gwóźdź  ^ciskający > 

[Ćwioozek,  czka.  Im.  czki]  I.  p.  Ćwiok.  2.  p. 
Babka. 

[Ćwiok,  a,  Im.  I]  p.  Ćwiek;  ćwiek  o  lehku  sze- 
rokim,_  płaskim,  do  podeszew.  Zdr.  [ćwloozekj. 
<p.  Ćwiek  > 

[Ćwiokać,  a,  al]  p.  Ćwiknąć. 

[Ćwiokanie,  a,  blm.j  czynność  cz.  Cwlokaó. 

[Ćwioknąć,  nie,  nąl]  i».  Ćwiknąć. 

[Ćwiekować,  uje,  owal]  p.  Ćwiekować. 

[Ćwioro]  p.  Czworo. 

Cwirl  p.  I.  Ćwierk:,  Dysputowali  jak  zata- 
baczone  sikory:    Ć.  !Ć.!Byk.     <Dźwn.> 

t  Ćwirć,  I,  Im.  I  p.  Ćwierć. 

t  Cwirdza,  y.  Im.  e  p.  Twierdza. 

+  Ćwirdzić,  I,  II  p.  Twierdzić. 

Cwirkać,  a,  al  p.  Ćwierknąć.  [Ć.  ś.]  przeiwie- 
rać  ś. 

Ćwirkanie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Ćwirkać. 

Ćwirknąć,  nie,  nąl  ji.  Ćwierknąć:  Tylko  pta- 
szek maleńki,  siwarnikiem  zwany,  furknie  lub 
ćwirknie  czasem.  Pol.     <Dźwn. > 

Ćwirknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ćwirknąć. 

[Ćwirnota,  y,  Im.  y]  nic  dobrego,  ladaco. 

f  Ćwirłnia,  i.  Im.  e  I.  p.  Ćwierć.  2.  p.  Ćwiert- 
nia:     Pięć  ćwircień  rży. 

[Ćwisa!]  loolanie  na  konie,  ahy  szły  na  lewo. 

t  Ćwizguit,  u,  blm.  p.  Cwiszgold. 

t  Ćwiżgult,  u,  blm.  p.  Cwiszgold. 

f  Ćwiżgult,  u,  blm.  p   Cwiszgold. 

[Ćwyrć,  i,  Im.  i]  p.  Ćwiartka 


D  I.  spółgłoska  przednio-językowa  a.  języko- 
wo-zębowa,  twarda,  głośna  a.  dźwięczna  (słaba), 
chwilowa  (dom,  trud).  Przed  spółgłoskami 
eiehemi  oraz  na  końcu  wyrazów  ma  brzmienie 
cichego  (mocnego)  t  (łódka,  trud).  Oprócz  spół- 
głoski d  twardej,  język  polski  posiada  jeszcze 
podobnego  rodzaju  brzmienia  głośne  zmiękczo- 
ne :  dz  i  dź,  oraz  miękkie  dź  (wiedza,  miażdżę, 
kładźmy),  które  przed  spółgłoskami  cichemi  i  na 
końcu  wyrazów  brzmią  jak  odpowiednie  ciche 
(wiedz  =  wiee,  miażdż=miaszcz,  kładźcie  =  kłać- 
cie).  Spółgłoski  dz  oraz  di  oznaczają  się 
stale  dwienia  literami:  dz,  dż  (dzban,  siedzę, 
jeżdżę);  miękkie  zaś  a.  podniebienne  dź  nakoń- 
eu  wyrazów,  jakoteż  w  środku  przed  spółgłoska- 
mi wyraża  ś.  w  piśmie  stale  przez  dź  (miedź, 
chodźmy),  przed  samogłoskami  zaś  (oprócz  przed 
t")  wyraża  ś.  przez  dzi  (dzieło  =  dźeło,  dziąsła  = 
dżasła),  a  przed  samogłoską  t  —  przez  eamo  dz 
(dz^ik  =  dźik^.  "W  wyrazach  takich  jak:  ludzki, 
sąsiedztwo,  wychodztwo,  mamy  wyraźne  brzmie- 
nie c,  które  jednak  wyrażamy  w  piśmie  przez 
dz  jedynie  przez  wzgląd  na  to,  że  w  pniu  czyli 
w  pierwiastku  tych  wyrazów  jest  d,  zmieniają- 
ce ś.  w  innych  razach  na  dz  (wied-  wiedza, 
sied-  siedzę).  2.  w  skróceń iach  =  a)  dnia:  D.  23 
listopada,  b)  dalej:  I  t.  d.  (  =  i  tak  dalej),  c) 
dalszy:  J).  c.  n.  (  =  dalszy  ciąg  nastąpi),    d)  ,cfo- 


Tcończenie:  B.  n.  (  =  dokończenie  nastąpi),  e) 
działo  i.  (w  dawnych  protokółach) :  D.  j.  w. 
(odziało  i. Jak  wyżej).  3.  muz. :^a)  drugi  stopień 
tonacji  c:  D  leży  między  c  a  e.  b)  D  dur  a. 
major,  D  moll  a.  minor  =  nazwy  tonacji  a.  gam 
majorowej  (twardej)  i  minorowej  (miękkiej) :  Kon- 
cert d  major,  Sonata  d  minor  a.  z  d  minor. 

XDa!  nieod.  p.  DJa:  Mamka  mówi  Jasiowi: 
da!  Oss.  <Dziec.> 

1.  [Da]  w.  I.  etl:  Nic  chodź  tam,  Wojciechu, 
rzekł  Jakób. — Da!  odpowiedział  "Wojciech  i  od- 
szedł. Oss.  2.  oj:  Jużeści  nie  nasz,  chłopaku, 
da  nie  nasz,  I  siwoszka  masz,  da  i  masz.  3. 
a.  [  Dada,  Dadada,  Oadana  ]  przyśpiewi:  Oj 
da  dana!  Da  hejże  ino  dana,  a  eyja  ja  dziew- 
cyna?  Twoja,  Jasiu,  twoja,  da  już  nie  matusi- 
na.     <DA> 

2.  [Da]  sp.  I.  a,  no,  ależ:  Da  ruszże  ś.  prze- 
cie! Da!  niech  ryje,  niechaj  wyje.  Pol.  2.  a, 
i:  Siedzi  da  siedzi.  3.  ale,  lecz,  jednak:  Nie- 
wieliczka  to  zbroja,  da  dobreńka.  Na  wojenkę 
jadą,  da  ja  nie  pojadę.     <DA> 

XDaba,  y,  im.  y  rodzaj  płótna  chińskiego: 
Z  daby  zroMł  sobie  spodnie,  koszule  i  szlafrok. 
<Z  C'hiń.> 

[Daberski]  przym,  od  Dabery.  <0d  miejsco- 
wości Nm.  Daber,  Pol.  Dobrzno,  w  powiecie 
Słupskim,  na  Pomorzu  > 


419 


DABRRT 


DAĆ 


[Dabery,  ów,  Mp.,  Dobery]  rodzaj  kartofli. 

t  Dabin,  u,  liu.  y  p.  Tabin. 

Dach,  u,  Im.  y,  [Dak,  Dek]  I.  pokrycie  budynku, 
szczyt:  D.  słomiany  -  ]>0!<zyde,  afrzecia.  D. 
dwoisty,  spiczasty,  łamany.  D.  szczytowy  a. 
dwupoły  a.  dwuspadkowy,  siodłowy,  dwiiokapo- 
wy  (  =  pockybj  od  swego  grzbietu  w  dwie  strony). 
J).  półszczytowy  a.  jednopoły,  jednookapowy, 
pojedynczy,  pulpitowy  C  =  o  jednej  płaszczyźnie 
w  jedną  stronę  pochyłej).  D.  namiotowy  a.  wie- 
loj)oły,  wielookapowy  (  -  mający  więcej  niż  dwie 
płaszczyzny  pochyłe).  D.  stożkowy  a.  wkołooka- 
powy  (-postaci  ostrokręgu).  D.  baniasty  a.  lieł- 
niowy,  kopułowy.  Mieszkać  pod  dacliem  (=na 
poddaszu,  na  strychu).  Kryć  I),  blaclią,  dacłiów- 
ką,,  gontami,  słomn.  D.  zacieka.  D.  wagonu, 
straganu.  2.  przen.  dom,  mieszkanie:  Mieszkać 
pod  jednym  dachem.  Nie  mieć  dacłiu  nad  gło- 
wą (  =  własnego  kala,  przytułku).  3.  [D.]  jedna 
część  wagi  u  wozu.  4.  gór,  ściana  górna  czyli 
stropowa  chodnika  a.  sztolni.  Zdr.  Daszek.  <Nm. 
Dacii  > 

Dacha,  y,  Im.  y  gatunek  jutra:  Na  wierzcłi 
wziął  obszerne  futro,  dachą  zwane.  Grusz. 
<Ros.  daga,  z  Mongoł.  > 

Daoharz,  a,  Im.  e  rzemieślnik,  pokrywający  da- 
chy, dekarz.     <p.  Daeli> 

[Dachczeć,  y,  alj  p.  Dachtać. 

Dacher,  a,  Im.  y  p.  Techer. 

[Dachlón,  onu,  Im.  ony]  płaca  dzienna.  <Nra. 
Taglołin  > 

Dachowało  przys.  od  Dachowały. 

Dachowatość,  I,  blm.  rz.  od  Dachowały. 

Dachowały  podobny  do  dachu. 

X  Dachowe,  ego,  blm.  płaca  od  dachu  =  za 
mieszkanie,  komorne. 

Daohowiec,  woa.  Im.  wce  bot.  p.  Połuba. 

[Dachowizna,  y,  blm.]  słoma,  zdarta  ze  strze- 
chy. 

XDachownia,  I,  Im.  e  cegielnia,  wyrabiająca 
dachówki.  Vol. 

XDachownik,  a,  Ira.  cy  p.  Dachówkarz. 

Dachowy,  XDa8zny  przym.  od  Dach:  Belka 
dachowa.    Łupek  D.  a.  dachówkowy. 

Dachówczyna,  y,  Im.  y  I.  Ucha  dachótoka.  2. 
w  Im.  miai  z  dachówek,  stanowiący  przymieszkę  do 
zapraw  spajających. 

Dachóweczka,  i,  Im.  I  p.  Dachówka. 

Dachówka,  i,  Im.  i  I.  cegła  dachowa:  D.  ho- 
lenderska a.  esówlca;  zwyczajna  a.  karpiówka. 
I),  wklęsła,  płaska,  żłobkowata.     2.  zb.  dachów- 


ki: Dom  kryty  dacliówką.  3.  f  rynna.  Tuch. 
4.  rodzaj  gołębia.  Haur.  Zdr.  Dachóweczka.  <  p. 
l)ach> 

Dachówkarz,  a,  Im.  e,  X Dachownik  ten,  co  robi 
dachówki. 

Dachówkowato  przys.  od  Dachówkowaty,  da- 
chówkowo. 

Dachówkowaty  ułożony  w  dachówkę,  łusko- 
waly:  Pancerz  D.  Łodyga  dachówkowata, 
llist.:  ^Nabłonek  a.  przybłonek  D.  (epithelium 
imbricatum). 

Oachówkowo  dachówkowato,  łuskowato. 

Dachówkowy  przym.  od  Dachówka:    Łupek   D. 

Daohrama,  y,  Im.  y  sztuka  drzewa,  loiążąca 
u  góry  .^lu/)ki  w  murze  pruskim,  in.  opaska. 
<Nm.  I>aihrahmen> 

[Daohłać,  ce,  tał,  DdLOhczei^i  gdakaó.  <Dźwn.> 

[Daol,  da,  dalj  p.  Dać. 


!  Dacza,  y,  ha.  e  d^m  zami^ski.  uńłla,  letnie 
mieszkanie:  Latera  świat  petersburski  zwykł 
mieszkać  na  daczy.  Mick.     <  Kos.  daća> 

Dać,  da,  dał,  [Daci,  1  os.  Ip.  dum,  rozk.  2 
os.  Ip.  Da,  (Daże  =  daj&e,  Dóoei  =  dajcież)],  nied.  Da- 
wać, [Dajać,  Daiwać],  fDajać  I.  darować,  podarować, 
ojiarować:  Głupi  daje,  mądry  bierze.  Prz.  D. 
komu  aa  piwo,  ua  wódkę.  D.  prezent  (  =  zro- 
bić).  D.  łapówkę.  D.  na  kościół  (=  oddać).  D. 
na  mszę.  I),  oo  na  własność.  D.  posadę,  byt, 
utrzymanie  =  zapeii'm(f.  D.  córce  a.  za  córką  po- 
sag. 2.  imfdaó,  dać  za  żonę:  D.  pannę  za  kogo. 
D.  komu  córkę.  3.  D.  karty  =  rozrfac.  4,  oddać : 
D.  rękopis  do  druku.  D.  buty  do  reparacji.  D. 
bieliznę  do  prania.  D.  syna  do  szkół.  Do  wię- 
zienia go  D.  kazał.  Skar.  (  =  wtrącić,  jcsadzić). 
D.  do  stajni  konie  podróżą  zmęczone  (  =  odesłać). 
[D.  pannę  do  klasztoru,  dziecię  do  ludzi].  D.  do 
schowania,  do  depozytu  (  -powierzyć,  złożyć).  D. 
na  procent  (  -  umieścić,  ulokować).  5.  czego  = 
udzielić,  użyczyć,  pożyczyć:  D.  wody,  chleba.  Nie 
możesz  D.  pieniędzy,  daj  radę,  napomnienie, 
naukę,  słowo  dobre.  Skar.  [D.  pochwalonkę]  = 
powiedzieć:  Niech  będzie  pochwalony  Jezus  Chry- 
stus. D.  radę  =  a)  komu  =:j9orad2t<}  mu.  b)  komu, 
czemu  =  poradzić,  sprostać  mu:  D.  radę  ciężaro- 
wi =urarfzi(i,  udźwignąć  go.  D.  na  kredyt.  D.  pie- 
niędzy na  słowo,  na  kwit,  na  weksel.  D.  dziec- 
ku wychowanie.  D.  dziecku  dobre  zasady 
(  =z  wpoić,  wszczepić  w  nie).  D.  dymisję,  napo- 
mnienie. Taką  dawszy  przestrogę,  błogosławił 
na  drogę.  Mick.  D.  błogosławieństwo.  D.  głos 
komu  (—pozwolić  mótoić).  D.  posłuchanie.  D.  sło- 
wo=r2ec,-  zaręczyć  słowem.  No,  daję  słowo,  te- 
gom  ś.  nie  spodziewał  (=  doprawdy,  dalibóg).  D. 
odpowiedź.  D.  pomoc  (  ^=^  okazać).  6.  toydać: 
Krowa  daje  mleko.  Liczby  te  dają  taką  sumę 
(  —  tworzą).  Siarka  pomieszana  z  rtęcią  daje  cy- 
nober. Dać  komu  życie  -  zrodzić,  spłodzić 
go.  Wydać,  zrodzić,  przynieść:  "Wino  je- 
sień i  jabłka  rozmaite  dawa.  Kochan.  7.  przy- 
nieść, zapewnić,  uczynić,  loynieść ;  pomóc,  przydać 
ś.:  D.  dochód.  Dom,  majątek,  posada  daje  do- 
chodu... Co  nam  tytuł  da?  8.  zapłacić,  zaofia- 
rować, zaproponować:  Dam  za  to  dukata.  D.  go- 
tówką, na  rękę  (= wyliczyć,  wypłacić).  9.  D.  na 
eo  =  wyłożyć,  loyekspensoioać,  poświęcić,  ojiarować: 
Tym  pogardzili,  na  co  ś.  w  tym  żywocie  praca 
i  czas  darmo  daje.  Skar.  D.  co  na  zakład -^o- 
stawić,  zaryzykować.  Przen.:  Na  zdanie  kobiet 
niewiele  daję.  Kaczk.  (  -  nieioiele  je  sobie  cenię, 
niebardzo  ś.  z  nim  liczę).  Przen.:  fD.  na  kogo  = 
mieć  wzgląd  nati,  oglądać  ś.  na  niego,  dbać  o  nie- 
go, poważać  go:  Syn  na  ojca  nic  nie  da,  a  cór- 
ka sprzeciwia  ś.  matce.  B.  B.  Przen.:  Dajmy 
na  id  - przypttśćmy ,  uwzględnijmy,  weźmy  w  ra- 
chubę to:  Dajmy  na  to,  że  i  tak  było,  cóż  stąd 
jednak?  \Tfa.jmy,'/.e...  =  dajmy  na  to,  że...,  przypuść- 
my, że...  10.  podać:  D.  ręko  wróżbiarce  (-po- 
kazać). D.  lekarstwo  choremu.  D.  komu  (dom.: 
lekarstwo)  na  son,  na  poty.  D.  głos  na  kogo 
a.  za  kim.  Daję  na  to  rękę  (  =  ręczę  za  tym). 
D.  powód  do  czego  =  stać  ś.  powodem.  [Owczarz 
dał  co  (  =  coś,  czary,  truciznę  człowiekowi)  =  zadał. 
D.  na  stół  a.  do  stołu  (obiad,  kolację  i  t.  d.). 
Stołuję  ś.  tam,  bo  tam  dobrze  dają  (jeść)  ^^^fcnr- 
mią).  D.  kaczkę  w  potrawie.  Dawaj!  -  dniej  I 
dalejże  I  nuż!:  Pili  wino,  aż  w  końcu  dawaj  pić 
wódkę.  II.  D.  co  =  wystąpić  z  czym,  wydać,  wy- 
prawić co:  D.  koncert.  I),  obiad,  kolację  dla  kogo. 
fD.  komu  hitwą  —  wydać  mu,  stoczyć  z  nim  bitwę.  fD. 
komu  ranę  =  zadać ranę,zranić:  Dwie  rany  krwawię 


420 


DAĆ 


DAĆ 


dftł.     Dał  widowisko  z  siebie.     D.    lekcję  =  tmf- 
loiyó,  odbyć,  udzielić  ją.  ^  Dawać  lekcje  =  trudnić 
i.    udzielaniem    lekcji.     Żart.:    D.    komu    nauczkę 
(-nauczyć  kogo  moresu).     12.    nakłonić,  nadstawić 
co :     Daję  za  to  szyję  (  -   kładę,    ryzykuję,  ręczę 
nią).     Daibym     głowę,     że    jest     nienawidzony. 
Chętnie  pod  miecz  damy  głowę.  D.  głowę,  zdro- 
wie, życie,   gardło  -  oddać    życie,  położyć  głowę ; 
nadłożyć, przypłacić,  przypieczętować  życiem:  Strza- 
łą,   postrzelony,    gardło    dał.    Star.     D.    buzi  = 
pocałować  i.  z    kim.     A  dajno  pyska!     D.  (o  ko- 
biecie) -  ooire:  Chętnie  mu  dała  i  gęby  i  onego. 
Przen.rD.  ucho  komu  =  D.  mu /JOsiucA:   Ucho  jedno 
daj  skarżącemu,  drugie  chowaj  obwinionemu.  Prz. 
Przen.:  D.  wiarę  czemu.     13.  przedstawić,  złożyć  : 
D.  do  wyboru  ( =  zostawić).     D.   pytanie  =  zadać, 
rzucić.    D.  dowód  życzliwości,     f  D.  liczbę,  spra- 
wę—zdać rachunek,  sprawę.  Masz  D.  liczbę  z  tych 
owiec,  które  ci  zwierzono.  Górn.  (  —  wyrachować 
i.,  wyliczyć  i.).     D.  przykład  =pr2?/^oczj/ć,    zacyto- 
wać.   D.  przykład  z  siebie  (-zrobić  co  dla  przy- 
kładu).    xD.  rację,  przyczynę.     D.  zdanie  =  ii;y- 
łożyć,  powiedzieć.,    wypoioiedzieć,    przytoczyć,    wyja- 
wić, wyluszczyć:     Dali  przyczynę,  dla  której  żą- 
dają większej  liczby  majątków,     f  D.    co  w  ja- 
kim języku  i  t.  p.==  wyrazić,  oddać,  wydać:  Życia 
sławnych  ludzi  Plutarcha  D.   w  naszym   języku 
przedsięwziął.     D.  do  poznania,    do   zrozumienia 
(=napojnknąć),  do  myślenia  (=^zasłanowić)  :     To 
nie  bez  kozery,  to  rai  daje  do  myślenia!    14.  D. 
miejsce,  czas,  termin   =   wyznaczyć,  oznaczyć,  na- 
znaczyć:   Dał  mu  miejsce  po  prawej  ręce.    Cno- 
cie po  rozkoszy     dajecie    miejsce.  Górn.    Niech 
pozwany    wie,    od    kogo    i    na   który  dzień  rok 
(=termin)  mu  dano.  Górn.    Icli    rada   jest,  aby 
dnia  dzisiejszego,    który    sobie    dali,    po  leżach 
wojsko  wasze  pobili.  Warg.    Przen.:  fD.  czemu 
miejsce  —  uwzględnić  co,    zastosować  ś.  do  czego : 
Słowu  jego  miejsce  dali.  Zbył.    Wojsko,  Torto- 
zę  wziąwszy,  miejsce   dało  zimie  i  roku  nowego 
czekało.  P.  Koch.  Jeślim  godzien,  że  mię  naślado- 
wać i  miejsce  memu  chcesz   D.  przykładowi.  P. 
Koch.  D.  komu  wyższe  miejsce,  f  D.  komu  dank 
a.  przodek  a.  wprzód    a.   naprzód,    f  D.  wprzód 
na  kogo=przyznać,  oddać  mu  pierwszeństwo,  ustą- 
pić mu:    Ludzie    wyższe    miejsce    dali   rzeczom 
potrzebnym,  niźli  rzeczom  dobrym.  Górn.    Temu 
ja  w  nauce  dank  przed  sobą  dawam.  Rej.    Te- 
mu rycerzowi  dał  wielki  dank  w  męstwie.  Górn. 
Bazyljuszowi  przodek  sam  Libanjuszdaje.  Skar. 
Nie  dam  ci  wprzód,  nie  ustąpię-ć  placu.  Kn.  ( =  nie 
dam  ci  ś.  zakasować).    Argantowi  męstwem  i  ser- 
cem   naprzód  nic  nie  dała.  P.  Koch.    Mięsa  tych 
wołów  inszym  nie  dadzą  wprzód  smakiem.   Bot. 
Nie  dbałam  ja  na  wysokie    panięee    stany,    nie 
dałam  wprzód  na  wielkie  pany.   Zim.     15.  zosta- 
wić:   D.  komu  rok  Czasu.    D.  komu  czas  do  na- 
mysłu.    D.  pokój  komu   =  zostawić  go  w  spokoju. 
Przen.:  D.  pokój  czemu  a.  z  czym  =  porzucić  co, 
zaniechać  czego,  zabastować    z    czym:     Daj    pokój 
tym  umizgom.     Nie  możesz  sprostać,    daj  pokój. 
Białob.     Oblężeniu    pokój    dali.  Warg.    Daj  so- 
bie i>()kój  =  me  trudź  i.,  nie  kuś  ś.     16.  XŁ>-  cze- 
mu cz&s=  poświęcić;  przeznaczyć   go  na  co:     Noc 
spaniu    dali.    Otw.    Dawszy  sprawom    zawiłym 
ledwo  nie  dzień    cały,     odpoczywał    wieczorem. 
Jabł.     17.     sprawić,     dopuścić,    zdarzyć,    zrządzić, 
przeznaczyć:     Daj    Boże    w    dobry    czas  mówić, 
a  we  zły  milczeć.  Prz.     Dałby  to    Bóg,    aby  na 
nieprzyjiK-ioiy  śmiiily  był  (  =  daj   Boże,  bogdaf, 
bodaj,  oby).     O  ktoby  nam  dał  tego    ś.    korzenJ;i 
dokopać!  Skar.     Nie  daj  Boi.e  =  hroń  Boże,  urho- 


waj  Boże,    nie    dopuść   Boże.     Daj  Boże  zdrowie 
-na  zdrowie!:     Kichnie,  aż  wszyscy:   Daj  Boże 
zdrowie!     Widząc     ochotnie    jedzącego,     rzekł: 
Boże,  daj  ci  zdrowie.  Skar.   (=niech  ci  będzie  na 
zdrowie,  niech  ci  służy).     Przen.:     Co     daj     Boże 
zdrowie  =  aż  miło,  co  ś.  zowie,  całą  gębą:    Spisał 
ś.  co  daj  Boże  zdrowie.     Daj  Boże    szczęście  !  = 
szczęść  Boże!:     XWięc,  co    daj    Boże  szczęście, 
ruszmy  Ossę  wprzódy.  Min.    (  =  w    imię  boże). 
fD&j=daj  Boże,  aby...;  bogdaj,    bodaj,  oby:     Bia- 
daż  ranie,  daj  bym  już  więcej  nie  żyła.  Zira.  Daj 
tego  nie  zażył !  Opal.    f  Daj  zdrów,  rzeczowni- 
kowo =  toast,    wiwat,    kielich:     Od    gęstycll    daj 
zdrów !  pozbył  chłop  i  siły.  Białob.   [Boska  oso- 
ba dał  tyra  drzewinom,  że  brzezica  ma  rozpusz- 
czone gałęzie,  a  topól  stoi  jak  wryta.    Nie    daj 
Boże,  co  to  za  człowiek  (  =  strach!).    [Zagony  ś. 
zazieleniły,    co  nie    daj  Boże   lepi]  (...tak,  że  nie 
trzeba  lepiej).    [Tak  ś.  uparli,    że    ani    daj  Boże 
przeprzećj  (  =  ani  sposób)].  18.  fna  kogo,  na  czy- 
ją wolą  =  zdać;  zostawić  komu:     Cieszył  go,    mó- 
wiąc:   już  to  na  mnie  daj,  sprawię  ja  to.  Skar. 
Jezus  bezżeństwo  na  wolę  daje,  nie  przymusza- 
jąc do  tego.  Białob.  (=  zostawia  do  woli).     19.  D. 
komu  =  oddać,  polecić,  poruczyć ;  loydać  w  ręce  czy- 
je, poddać  komu:     Daj  go  Bogu!     Daj    go  katu! 
—  niech  go  Bóg  ma  w  swej  opiece !    niech    go    też ! 
no,  no!:    Daj  go  Bogu,    jak  Waópan  czerstwy, 
co    za    cera!     Cud    niesłychany,    daj    go  Bogu! 
góra    w     połogu.    Kniaź.    Daj     go     Bogu,  jak 
on  nas  ubawił.    I    ty    także    pustakiem    chcesz 
być,  daj  go  katu!  Tremb.  (   -   niech    cię _  djabeł 
porwie!  niech  cię  licho  porwie!).  -}-D.  we  djabły  = 
oddać  djabłom,    rzucić   do  djabła,    do    licha:     Nie 
mogąc  dłużej  okrucieństwa    jej    wytrwać,    chce 
wszystko  D.  we  djabły.  Górn.     20.   polecić,    ka- 
zać:    Dali  go  rodzice  uczyć.  Skar.    (=oddali  go 
na  naukę).     Wielu  ludzi    dla    pieniędzy    dał  po- 
zabijać. Star.  (=  oddał,  wydał  na  zabicie).     Konie 
siodłać  dał.     [Dała  ci  ś.  kłaniać].    21.    nie   za- 
bronić,  pozwolić,    dopuścić:    Daj    mi  powiedzieć. 
Dałbym  sobie  oko  wyłupić,   jeśli  to    nieprawda. 
Kn.   Łzie  ze  starego  oka  dał  płynąć  cichaczem. 
Syrok.    Na  wiosnę,  da, Bóg  doczekać,  wyjedzie- 
my.    Nie  daj  ruszać!   Sw.  Grzegorz    D.    mu  po- 
grzebu   z    bracią    nie  chciał.   Skar.    Niektórym 
świątobliwym  ludziom  dano  jest    dalej ^  iść,    niż 
ziemia,  i  wędrować  w  te  kraje,    do    których  du- 
szom tylko  iść  wolno,    i    to    wybranym.    Krasz. 
Prosił,  aby  mógł  przystąpić  do  Jagiełłą,  i  dano 
mu  to.  Biel.  M.     Da-ć    ś.    to    widzieć,    czy    on 
ważność  daru  twego  ocenić  potrafi  (  =  pokaże  ś. 
to,  zobaczymy).     Dało  ś.  uczuć    silnie    trzęsienie 
ziemi  (=można  było  uczuć).    D.    ś.  poznać,  oszu- 
kać,     zwyciężyć.      D.      ś.     unieść      gniewowi. 
t  D.     ś.     wzdąć  =  pozwolić    ś.    osądzić   zaocznie. 
fNie  D.  komu  =  nie  D.  mu  przyjść,  przystąpić ;  nie 
dopuścić  do  czego:    Wojsko  nasze    do    boju  nie- 
przyjaciołom nie  dało.  Błaż.     Wypędziwszy  sy- 
na z  domu,  nie  dał  mu  na  oczy.   Oss.    22.  xD. 
komu  dzień  dobry,  dobranoc  =  o^u;ia<ic2;yć.'^   Wię- 
cej nie  umie,  jedno  czapkę  zjąć,    a   dzień  dobry 
D.'  Rej.    Piękne  słówka   kora*    dawać.   Mąez.= 
obdarzać,  częstować,  raczyć  go  niemi.     23.  D.  zna^ 
= przynieść  a.  przysłać  komu    zawiadomienie;    za- 
wiadomić, ostrzec  kogo.  24.  D.  sygnał  np.  na  ko- 
lei =  wystawić,  wywiesić,  podnieść  go.     D.  sygnał, 
znak,  hasło  =  wezwać  sygnałem,  znakiem,  hasłem: 
D.  sygnał  do  rozpoczęcia  czego,  do  odwrotu,  do 
ataku.     25.  D.  parę,  kontrparę  =  puścić  ją,  pod- 
dać jej.    Przen.:  D.  komu  duchu,  D.  komu  — łiaro- 
Irić,  dogodzić,   nawaris^ć   mu  p«va,    D.    mu  ś.  we 


m 


I)AĆ 


DAJNA 


znaki.  Dałabym  ja  sobie,  żebym  w  taką  histo- 
rjc  weszła!  26.  f  D.  komu  co  =  przypisać,  na- 
rzucić: Niesłusznie  dają  jej  tę  winę.  P.  Koch. 
Przyjacielowi  nic,  ale  ])rawdzie  i  cnocie  wszyst- 
ko dał.  Warg.  Posp.:  Ile  mu  dajesz  lat? 
(  =  ile,  według  ciebie,  może  mieć  lałf).  27.  f  D. 
pismo,  list  =  napisać,  wydać,  wystosować :  Pismo 
dnia  pierwszego  maja  do  mnie  dane.  (Manifest) 
dan  w  Petersburgu  d.  13  lipca  roku  od  naro- 
dzenia Chrystusa  1830,  a  panowania  Naszego 
piątego  (  =  sporządzono,  działo  ś.).  28.  D.  komu 
czym  w  co  a.  po  czym  a.  komu  co  =  uderzyć, 
wybić:  D.  rózgą.  D.  komu  baty,  kije  (-spra- 
wić). D.  komu  piątkę  (  =  wyliczyć).  D.  komu 
w  twarz  a.  D.  komu  policzek  (  =  wymierzyć). 
D.  komu  w  plecy  a.  po  plecach.  Dam  ja  ci, 
poznafz,  z  kim  masz  sprawę.  Boh.  XD.  komu 
czuba -wyczubić  go.  D.  komu  po  nosie.  Przen.: 
D.  komu  po  nosie  a.  nossi  =  zgromiwszy,  upokorzyć 
gv ;  zdetonować  go,  ulrzeć  mu  nosa.  f  D.  czym 
o  co  =  uderzyć,  cisnąć^  rznąć:  Przez  gniew  za- 
palczywy z  góry  dał  mną  o  ziemię.  Kochan. 
Przen.:  fD.  czemu  po  gębie,  fD.  czym  o  ziemię, 
fD.  precz  co  =^porzucić  co,  odstąpić  czego,  wziąć 
z  czym  rozbrat:  Dawszy  djabłu  i  rozkoszom  po 
gębie,  za  cnotą  ś.  udał.  Orzech.  Tą  prawdziwą 
rozkoszą  wolą  białeglowy  D.  o  ziemię.  Górn. 
29.  za  co  =poczyt(ić,  tucażać,  mieć  za  co:  D.  za 
wygraną  [=  odstąpić  czego,  skwitować  z  czego, po- 
rzucić zamiar),  f  Wszak  to  za  pochwałę  dają, 
kiedy  ś.  młodzi  ludzie  o  rzeczach  pytają.  Szy- 
mon. 30.  zrobić,  dorobić,  urządzić  co  gdzie,  wsta- 
wić: D.  mata.  D.  susa,  drapaka.  Gm.:  D. 
nogę  (  -  uciec).  Dać  czemu  początek.  XDać 
feler,  pudło  =  chybić,  nie  trafić,  spudłować.  Dam 
w  nim  (w  domeczku)  okieneczka  od  wschodu 
słoneczka.  Len.  D.  łatę,  podeszwę,  podszewkę. 
D.  szlak,  obicie.  D.  kolor  jaki  =  pomalować  na 
jaki  kolor,  f  D.  szturm  -  wi/konać,  przypuścić: 
Z  której  strony  D.  szturm.  P.  Koch.  D.  odpór  = 
odeprzeć.  D.  ogm&  =  strzelić.  31.  f  Okna  dają 
na  ognSd  =  v!ychodzą.  32.  [D.]=a)  włożyć,  wrzu- 
cić: D.  list  do  skrzynki.  Co  pod  głowę  damy? 
(-podłożymy),  h)  udać  ś.:  Nie  da  ci  (^nie  uda 
ci  ś.).  c)  D.  pozór,  baczenie  =:^op!7nou)a(5.  d)  D. 
])Sbnii^6-  spamiętać,  e)  D.  chrzest  =  ochrzcić,  f) 
D.  wszystko  do  gry  =  przegrać  wszystko,  g)  Precz 
D.- wyrzucić,  h)  D.  rzec  -  ozna//nt(*.  i)  Dałem  ei 
grosz  =  nazwa  gry  towarzyskiej.  33.  bil.:  D.  wy- 
stawkę =  rozpocząć  grą  przez  postawienie  bili  na 
bilardzie  a.  przez  pierwsze  nieznaczące  uderzenie. 
34.  karc:  D.  beta  =  me  wziąć  spodzieicanej  leioy. 
D.  sz\&ra.Si -wziąć  trzynaście  lew.  35.  fl.  (sternik 
do  ilisaków):  Nie  da]]  =  przestań  robić  pojazda- 
mi! D.  ś.  I.  -^-oddać  siebie:  Starosta  dał  ś.  do 
więzienia.  Skar.  Dajże  ś.  kędy  do  szkoły, 
aż  ś.  gramatyki  nauczysz  (  =  idi).  2.  ulec,  nie 
obronić  ś.,  ustąpić;  -f ^poddać  ś.:  Nie  daj  vś.! 
(  ^  broń  ś.l  stawaj  mężnie !).  Daj  ś.,  a  więź- 
niem bądź  moim.  P.  Koch.  Tak  oblężonych 
głodem  morzył,  że  ś.  musieli  D.  Biel.  M.  3. 
D.  ś.  we  znaki  =  dokuczyć:  Bieda,  zima  dała 
6.  biedakom  we  znaki.  4.  f  na  kogo,  na  co=x 
zdać  s.,  spuścić  ś.:  Na  (  =  w)  doktory  ś.  D.  jest  to 
dobrze  wierzyć.  Herb.  Dał  ś.  na  łaskę  królcw- 
gką.  Biel.  M.  Dał  ś.  na  konia  swego,  wodze 
mu  puszczając,  gdzieby  ś.  obrócił.  Skar.  5. 
■J-D.ś.  winnym  =  Ma;na<5  ś.  winnym,  przyznać  ś.:'Wy- 
znać  złodziejstwo  swoje  i  D.  ś.  winnym  musiał. 
Skar.  6.  f  D.  ś.  w  moc  komu=powierzyć  i.,  od- 
dać (i.;  Bogu  w  moc  ś.  dawszy.  Tw.  7.  f  D.  ś. 
na  co-  śinicć  ś.,  odważyć  ś.,  piąć  i.  do  czego:  Nic 


daj  ś.  na  stan  wysoki.  B.  Sz.  8.  [D.  ś.]  =  a)  zn 
kogo  =podać  ś.,  udać:  Dał  ś.  za  rzeźnika.  b)  od- 
dvć  ś.:  Kasia  ci  ś.  D.  nie  da.  c)  lodać  ś.,  zadać  i.: 
W  baby  ś.  dał.  Kochanie  w  serce  ś.  dało.  d)  zda- 
rzyć ś.:  Da  mu  ś.  pożreć  (— spojrzeć),  a  to  ś.  świe- 
ci, e)  wziąć  ś.  do  czego,  zabrać  ś.:  Tak  ś.  dała 
i  zabieła  jedno  prosię,  i)  stać  ś.,  zdarzyć  ś.,  zro- 
bić ś.:  Co  ś.  jeszcze  dało?  g)  w  co  — udać  ś.,  ude- 
rzyć: Paweł  dał  ś.  w  pokorę,  h)  To  niesie  da- 
to nic  nie  pomoże.    <DA> 

[Dada]  p.  I.  Da. 

[Dadada]  p.  I.  Da. 

[Dadana]  p.  I.  Da. 

[Dadra]  p.    I.  Dana. 

[Dadrach,  a.  Im.  y]  p.  Tadrach:  Same  na  nim 
dadrachy.     Zdr.  [DadraszkI].     <?> 

[Dadrak,  a,  Im.  IJ  p.  Tadrach. 

[Dadraszki,  ów,  blp.J  p.  Dadraoh. 

[Da  dyna]  p.    I.  Dana. 

Dafna,  y,  Im.  y  bot.  p.  Wawrzynek. 

Dafne  nieod.  bot.  p.  Wawrzynek.  <Gr.  dafne 
— wawrzyn  > 

Dafnetyna,  y,  blu.  chem.  substancja  krysłalicsna, 
powstająca  przy  rozkładzie  dafniny.  <Now.  z 
Qr.  d4fne  =  wawrzyn  > 

Dafnina,  y,  blm.  chem.  substancja,  otrzymyicana 
z  kory  roślin:  loawrzynek  górny  (daphne  alpina)  i 
wawrzynek  wilcze  łyko  (daphne  mezereum).  <Now. 
z  Gr.  dafne=wawrzyn> 

t  Daga,  i.  Im.  i,  f  Dałi,  f  Deka  sztylet,  puginał, 
tasak:  Zbójcy  mieli  krótkie  dagi  pod  pancerimi. 
LeoH.  Zdr.  f  Dażka.  <Hp.  Włos.  Pg.  da^a, 
stąd  Cześ.  dyka,    Nm.  Degen,   a  stąd  [Dejga]> 

Dagierotyp,  u,  Im.  y  obraz  otrzymany  za  pomocą 
dagierotypji.  <Fr.  daguerrćotype,  od  wynalazcy, 
1839  Daguerre  -f-  Gr.    typos  =  typ,  odcisk  > 

Dagierotypista,  y.  Im.  ści,  Daglerotypownik  ten 
co  ś.  zajmuje  dagierotypją. 

Dagieretypja,  i,  hlm.  pier^^otna  metoda  fotograf ji, 
teynnleziona  przez  Daguerre^a. 

Daglerotypować,  uje,  owal  fotografować  za  po- 
mocą dagierotypji.  D.  Ś.  fotografować  ś.  za  po- 
mocą dagierotypji. 

Dagierotypowanie,  a,  blm.,  czynneść  cz.  Dagle- 
rotypować. 

Dagierotypowanie  się,  a  i.,  blm.,  czynność  cz. 
Daglerotypować  i. 

Daglerotypownik,   a,  Im.  cy  p.  Dagierotypista. 

Dagierotypowy  przym.  od  Dagierotyp:  Zdjęcie 
dagierotypowe. 

t  Dah,  a,  Im.  y  p.  Daga:  Podniósł  D.  wy- 
ostrzony i  ruchem  gwałtownym  kosz  nawylot 
przebił.  Rog.     <p.  Daga> 

[Daiwać,  a,  al]  p.  Dać. 

[Daj]  i  t  Daj  p.  Bodaj :  D.  go  djabli !  Pani  go- 
spodyni D.  zdrowa  była!  Pśń.  D.  z  Tobą,  miły 
Jezu,  królował  na  wieki!  Op.  D.  bych  złą 
śmiercią  zginął.  Op.  Por.  Dać  pod  i7.  <Zam. 
Bo(g)daj  > 

[Dajać,  da]«,  3  os.  Im.  dawają;  dajat]  i  f  Da- 
jąc p.  Dać. 

t  Dajczer,  a,  Im.  rzy  p.  Dajczmanek. 

t  Dajczmanek,  nka,  Im.  nkowie,  f  Dajczer  nie- 
miaszek;  skąpiec:  Co  z  grochu  nie  daje  kawalca 
słoniny,  to  włoży  do  kalety  D.  nasz  miły.  Rej. 
<Nm.  Deutschmann  =  Niemiec  > 

Dajmon,  a,  Im.  y  p.  Demon:  Opanowany  przez 
dairaona  poezji    C!hm.  <  p.  Demon  > 

Dajn,  u.  Im.  y,  lep.  Dajna,  czasami  Dajnos  m 
litewska  pieśń  ludowa.     <Lit.  daiBa> 

Dajna,  y,  Im.  y  p.  Dajn. 


422 


DA.mErZKA 

[Daineczka,  i,  Im.  i,  Oanajka]  piosenka. 
Dajno  dana  I]  p.  Dana! 

Dajnos,  a,  Im.  y  p.  Dajn:  Przyjmij  D.  bratni. 
Krasz. 

[Dajsle]  p.  Dyś. 

[Dajweldrek,  u,  blm.]  p.  Asafetyda:    Może  ja- 
kiego dajweldreku  dodają..  Krasz.  C^Zefcw  obrzyd- 
liwego).    <  Nm.    Teufeisdreek   -   dosł.    czarcie 
łajno  > 
■]- Oak  sp.  więc,  tedy,  przeto.     <Zam.  Tak> 
[Oak,  u,  Im.  i]  p.  Dach. 

Dakapo  nieod.  =  powtórnie,  od  początku,  znowu. 
<  Włos.  da  eapo  =  dosł.  od  głowy  =  od  nagłówka, 
od  ustępu > 
[Dakto]  ktoi. 

Daktyl,  a,  Im.  e  I.  stopa  wierszowa,  z  trzech 
zgłosek,  z  których  pierwsza  długa  a.  akcentowana. 
2.  bot.  =  a)  p.  Daktylowiec,  b)  owoc  tej  rośliny. 
<Gr.  ddktylos  =  l)  palec,  2)  daktyl  (owoc)> 

Oaktyttozny  złożony  z  daktylów  (stop):  Wiersz, 
rytm  D. 

Daktyyon,     a,     Im.     y    muz.   przyrząd    mający 
wzmacniać    palce    grających     na    fortepjanie:     D. 
Herza.     <Now.  z  Gr.  daktylios  ~  pierścionek  > 
Daktyijoteka,    i,    Im.    i  zbiór  artystycznie  rznię- 
tych kamieni,  kamei  i  t.  p. 

Daktylografja,  i,  blm.,  Oaktylologja  sposób  roz- 
mawiania    z    głuchoniememi    za    pomocą    palców. 
<Now.  z  Gr.  daktylos  =  palec-|-grafo  -  piszę  a. 
-logia  =  znawstwo  > 
Daktyloiogja,  i,  blm.  p.  Daktylografja. 
Daktylotrochaiczny  złożony  z  daktylów  i  trochajów: 
Wiersz  D.   <Now.  z  Gr.  daktylos  =  daktyl  (mia- 
ra wiersza)-|-troehaikós=trocliaiczny  > 
Daktylowaty  podobny  do  daktyla. 

Daktylowiec,  wca.  Im.  wce,  Daktyl  bot.  (phoe- 
nix)  roś.  z  rodziny  palm.  Gatunki:  D.  właści- 
wy a.  drzewo  daktylowe  a.  palmowe, 
Daktylowa  palma  (ph.  dactylifera);  D. 
ciernisty  (ph.  spinosa). 

Daktylowy  przym.  od  Daktyl :  Sok  D.  Bot. : 
Daktylowe  drzewo  a.  Daktylowa  palma  p.  Dakty- 
lowiec.   Daktylowa  śliwa  p.  Śliwodaktyl. 

Dal,  I,  blm.,  xDala,  XDalecze  I.  dalekość, 
odległość,  oddalenie:  D.  nieprzejrzana.  Szumią 
jodły  na  gór  szczycie,  szumią,  sobie  w  D.  WoL 
W  dali  majaczeją  światełka  (=w  oddali). 
Idziem  odważnie  w  nieskończoną  D.  Tet.  2 
Na  D.  p.  Nadal.     <DAL> 

Dala,  I,  Im.  e  płyta  kamienna  w  posadzce:  Gło- 
wę wsparł  o  dale  i  przymknął  powieki,  jakoby 
w  omdleniu.  Sienk.     <Fr.  dalie  > 

xDala,  i,  blm.  p.  Dal:  Niech  w  dale  nie  za- 
chodzę od  Twojej  światłości.  Arc. 

[Dalaj]  p,  I.  i  2.  Dalej. 

Dalajlama,  y,  Im.  y  arcykapłan  tybetański 
< Mongoł.  dalai=ocean4-Tybec.  lama  =  kapłan 
więc  :=  wielki  jak  ocean  kapłan  > 

fDalbo]  p.  Dalibóg. 

[Dale]  p.  Tyle. 

t  Dale  p.  I.  Dalej.  Kaz.  Gnieź. 

Dalece  przys.,  tylko  w  wyraź.:  Jak  D.,  tak 
D.^jak  bardzo,  tak  bardzo,  do  jakiego  stopnia,  do 
takiego  stopnia:  To  mię  tak  D.  rozgniewało,  że... 
Jak  D  był  nierozsądny,  widać  z  tego,  że...  Nie 
obraził  go  tak  D.,  żeby...     <DAL> 

Dalechno]  p.  Daleko 

Dalecy]  \k  Daleki. 

Dalecyja,  I,  Im.  ej  p.  Daleczyna. 


riAT.T-KOPTS 


t>ai ;     Bojaźnią  zdjęci' 
(  =  zdaleka,    na    nboczw 


XDalecze,   a,    blm.   ^ 

stali    z   dalecza.     Wuj. 
opodal). 

[Daleczeńko]  bardzo  daleko. 

[Oaleczki]  p.  Dalek/. 

[Daleczko]   przys.   od   DaleozkI:    Sam  jeeliał 

D.  od  wszystkich.  Wys. 

[Daleczno]  p.  Daleko. 
[Daleczny]  p.  Daleki. 
[Daleczyna,  y,  Im.  y,  Dalecyja]  miejsce  odlegle. 

1.  Dalej  st.  w.  od  Daleko,  [Dalaj],  f  Dale.  [Na 

D.]  -  na  przyszłość,  na  zapas.  [D.  nie  idzie]  = 
bardziej  nie  można,  więcej  nie  można,  f  D.  pię- 
cinadcie  lat  (  =  dłużej,  niż...),  f  D.  dwudziestu 
lat. 

2.  Dalej!,  [Dalaj IJ  w.  nuże!  nuż!  naprzód!  ru- 
szaj I  no!:  D.  do  roboty!  A  dośćże  tych  żar- 
tów, D.  kiedyś  kawaler!  Boh.  (=sławaj  do  po- 
jedynku) .     <  D  A  L  > 

[Dalek]  p.  Daleko. 

Daleki,  [Dalekośny,  Daleczny,  Dalecy],  st.  w. 
Dalszy,  [Delszy,  Dalniejszy]  I.  nieblizki,  odległy, 
oddalony:  Dalekie  strony,  kraje.  D.  sąsiad. 
Daleka  podróż  (=  długa).  Na  dalekim  planie 
obrazu.  Przen. :  Dalekie  widoki,  plany.  Przen. : 
D.  krewny.  Rzecz  daleka  od  prawdy.  Rzeczy 
niepodobne  i  dalekie  od  siebie  ( =  niezbliżone  do 
siebie,  różne).  Co  u  drugich  ganimy,  sami  od 
tego  dalecy  być  mamy  (  =  trzymać  ś.  zdaleka). 
Jestem  D.  od  posądzania  go  (=ani  mi  przez  myśl 
przeszło  posądzać  go),  f  Ojca  przezorności  D. 
Jabł.  (=  daleko  mu  jeszcze  do  niej),  f  Namawia- 
łem go,  aby  wieś  kupił,  ale  od  tego  D.  Oss. 
( =  ani  mu  ś.  marzy  o  tym,  ani  clice  słyszeć  o  tym). 
t  D.  od  kogo  -  będący  z  nim  zdaleka,  stroniący 
odniego.  Tamten  wiek  tak  jest  D.  od  naszego,  że 
nam  oni  mogą  bajać,  co  chcą.  Górn.  Daleka 
przyszłość.  2.  -[daleko  sięgający,  obszerny:  Wy- 
kład D.  Białob.  3.  [D.]  długi,  wysoki:  Człowiek 
D.    Zdr.  [Daleczki,  DalekuśkI].     <DAL> 

Daleko,  [Daleczno,  Dalechno,  Dalek],  st.  w.  Da- 
lej, st.  n.  [NajdaleczJ  I.  przys.  od  Daleki: 
Chłodno  i  głodno  i  do  domu  D.  Prz.  Bóg  wyso- 
ko, przyjaciel  D.  Prz.  (=^niemasz  znikąd  ratunku). 
D.  spokrewniony.  D.  stąd  do  owad.  Prz.  (-tra- 
Jił,  jak  kulą  w  płot).  D.  jeszcze  do  wieczora.  D. 
do  tego,  wiele  wody  upłynie.  Prz.  D.  w  noe  = 
późno  w  noc.  X  Rozmowa  ś.  na  D.  zanosić  miała 
(=na  długo).  Ten  człowiek  zajdzie  D.  (—posu- 
nie ś.  wysoko  w  karjerze).  •}■  D.  być  =  leżeć 
w  odległości:  Cyrkassy  od  Kijowa  dwudziestą 
i  dwiema  miloma  D.  są  od  siebie.  2.  o  wiele, 
znacznie,  nierównie:    D.  więcej.     D.  mniej. 

Dalekodonośny  daleko  słyszany,  głośny,  donośny: 
Apollo  D.  Ml.     <DAL-|-Do4-NIOS> 

Dalekomierz,  a.  Im.  e,  Djastlmetr,  Engymetr, 
Telemetr  przyrząd  do  oznaczenia  odległości  punktu 
z  danego  stanowiska,  bez  pomocy  pomiarów. 
<DAL-|-MIAR> 

Dalekomorski  z  dalekich  mórz  pochodzący,  znaj- 
dujący ś.  na  nich.     <DAL-|-MOR> 

Dalekonośność,  i,  blm.  rz.  od  Dalekonośny. 
<DAL-fNIOS> 

Dalekonośny  I.  niosący  na  daleką  metę:  Ka- 
rabin D.  Dalekonośna  armata.  2.  przen.  daleko 
idący,  śmiały:  Dalekonośne  plany  polityczne. 
Chm.    Dalekonośna  idea. 

Dalekoogniskowy  objektyw,  fiz. =^którego  punkt 
zebrania  promieni  w  jedno  ognisko  znajduje  ś.  opo  ■ 
dal  od  samego  szkła.     <DAL-f-OGN> 
X  Dalekopis,  u,  Im.  y  telegraf.  L. 


42?, 


DALEK0Ś(5 


DAM.TANA 


XDaIekość,  I,  blm.  rz.  od  Oalekf:  "Wolejbym 
kiewuiaka  jakiego  chce  z  dalekości  odszukał. 
Sienk.     <DAL> 

[Dalekośny]  p.  Daleki. 

XDalekowid,  u,  Im.  y  p.  Teleskop.  L. 

XDalekowidność,  i,  blm.  rz.  od  Dalekowidny.  L. 

Oalekowidny  I.  już  zdaleka  widoczny:  daleko 
widzialny:  Przy  kołpaku  kitka  dalekowidna. 
Krasz.  2.   Xdaleko  widzący.  L.     <DAL-1-WID> 

Oaiekowidz,  a  I.  Im.  e  fiz.  p.  Teleskop.  2.  Im. 
OWie  człowiek  lepiej  loidzący  przedmioty  odleyłe, 
długów  z  rocznik,  dalekowzrocznik. 

Dalekowidzenie,  a,  blm.  p.  Dtugowzroczność. 

XDalekowidztwo,   a,   blm.  p.  Dlugowzroczność. 

Dalekowzrocznik,  a,  Im.  cy  p.  Dalekowidz: 
W  sferze  kombinacji  państwowych  posiadał  zna- 
miona charakterystyczne  dalekowzrocznika.  Spaś. 
<I)AL-(-W+ŹR> 

Dalekowzroczność,  i,  blm.  p.  Dlugowzroczność. 

|Dalekuśki|  p.  Daleki. 

iDalekuśkoJ  przys.  od  DalekuśkI. 

[DaliJ  rodzaj  okrzyku:  Powiadają,  żem  ładna, 
D.  i  to  liyć  może.'  Miała  matka  ćtery  jal)ka, 
a  córiisia  pięć,  D.  j)ię(*.     <  l)a-|-Li  > 

IDalibokować  się,   uje  ś.,   owal  ś.]  zaklinać  ś., 

inóicinc  :    dalibóg. 

Dalibóg,  Daltpan  I.  {\).'\  jeżeli  Bóg  da:  Wiele 
tez  nas  jiilro,  D.,  pojedzie.  2.  a.  [Dalbo,  żart. 
Dalibut,  DalifurJ  jak  Boga  kocham,  doprawdy,  sło- 
wo daję:  D.,  ma  słuszność.  I).,  nic  o  tym  nie 
wiem.     <DA-}-Li-|-BOG> 

[Dalibut]  p.  Dalibóg. 

Dalifur  p.  Dalibóg:  Aby  imienia  Bożego  nie 
nadużywać,  powtarzał  często  bardzo:  D.  Krasz. 
<  Umyślne  przekręcenie  wyrazu  Dalibóg> 

[Daligoj  dalejże,  nuż:  Zyd....  D.  lamentować. 
Kobita,...  D.  dziękować  mu.     <  Dal(łj-|-Go> 

DaIJna,  y,  blm.  chem.  p.  Inulin.  <0d  Dalja; 
po  Nra.  Dalilin> 

Dalipan  p.  Dalibóg.     <DA-|-Li+PAN> 

Dalja,  i,  Im.  e  bot.  p.  Gieorgina.  <  Od  nazwiska 
botanika  Szwed.  Dahl  t]789> 

[Dalka,   i,  blm.]  oddalenie,  odlegloió. 

XDalmatyk,  u.  Im.  i  p.  Dalmatyka:  W  świetny 
D.  król  przyodziany.  Syrok.  <()d  nazwy  krainy 
Dalmacja  > 

Dalmatyka,   i,   Im.  I,    xDalmatyk,  f  Dalmucja, 

t  Dalmucjum  I.  ubiór  kościelny  djakoinhr  i  std)dja- 
konów.  2.  rodzaj  stroju  uroczystego,  bogatego;  sza- 
ta koronacyjna. 

[Dalniejszy]  p.  Daleki. 

XDalowid,  a,  Im.  y  p.  Teleskop.  <DAL4- 
Wll)> 

XDalowidz,  a,  Im.  e  p.  Teleskop. 

XDalszość,    i,    blm.   rz.  od  Dalszy.     <DAL> 

Dalszy  I.  |).  Daleki.  2.  d(dej  idący,  znajdujący 
.<.,■  następny:  D.  ci;jg  nastąpi.  Dalsza  Oalja. 
Dalsze  koleje  losu  ( -późniejsze). 

Daltonista,  y,  Im.  śol  człowiek  dotknięty  dalto- 
nizmem.  Przen. :  W  realizmie  swoim  Prus  na- 
śladuje życie,  które  tylko  daltonistom  przedsta- 
wia ś.  w  jednostronności  fałszywego  kolorytu. 
<0d    nazwiska    lekarza   Ang.    Daiton   tl844> 

Daltonizm,  u,  blm.  ślepota  na  nyszystkie  a.  na 
niektóre  barwy,  a  c  h  r  o  m  a  t  o  p  s  j  a. 

t  Dalmucja,  I,  Im.  e  p.  Dalmatyka:  "W  dał- 
nnieiaeii  z  kościoła  ich  wywlókł.  Biel.  M. 
<Z  Dalmatyka,  pod  wpływeiu  Almucja> 

-J-  Dalmucjum  uieod.  p.  Dalmatyka:  Nie  chodził 
w  szarłacie,  w  hatłasie,  w  D.  Uej.  <p.  Dał- 
mueia> 


XDaloman,  u,  Im.  y  p.  Dolman. 

Dama.  y.  Im.  y  I.  kobieta  z  lepszego  towarzy- 
stwa, pani:  Za]>rosić  damę  do  tańca.  Wielka, 
elegancka  D.  D.  klsifiown^ dozorująca  uczennice 
w  czasie  lekcji.  D.  orderowa,  honorowa,  dwor- 
ska. Jaka  mi  D.!  D.  kameljowa,  D.  z  ))ół- 
światka,  =  elegancka  kokotka.  2.  rodzaj  karty  do 
gry,  w  y  ż  n  i  k:  D.  pikowa,  karowa,  atutowa. 
Zrzucić  damę.  Wyjść  z  damy  a.  zagrać  od  da- 
my a.  zagrać  damę.  3.  w  szachach,  yednn  z  fi- 
gur, królowa,  hetman.  4.  w  warcabach, 
warcdb  prz7jkryty  drugim  warcabem  w  nagrodę  za 
przedarcie  ś.  na  ostatni  rząd  pól.  Zdr.  Damula, 
Damulka,  Damuleczka,  Damuleńka,  Damola,  Dam- 
ka, Dameczka.     <Fr.  damę,  z  Łć.  domina  > 

[Dama,  y,  Im.  yj  p.  Tama.     <Nm.  Damm> 

Damar,  u,  blm.  chem.  p.  Damara. 

Damara,  y,  blm.,  Damar  chem.  żywica  zpetme- 
go  rodzaju  jodły.  <  No  w.  niby  Łć.  dammarUi, 
z  Mai.  djimar  =  żywica > 

Damarowy  przym.  od  Damar:    Pokost  D. 

Damasoena,  y,  Im.  y,  Damascenka,  Damaszka, 
Adamaszka,  f  Damaszczyna,  f  Damaszczyzna, 
jDamasyna]  bot.  (prunus  domestica)  odmiana  śU- 
icy  zwyczajnej  (drzewa  i  owocu).  <0d  nazwy 
miasta  Azjatyckiego  Damaszek,  Łć.  Damascus, 
z  Arab.   Dimaszk> 

Damascenka,  Kim.  i  I.  a.  Demeszka,  XDemesz, 

XDemieSZ  szfdtla  iryrabiana  ze  .fiali  da)iiasceń- 
skiej  ( —z  Damaszku).  2.  strzelba  ze  .'<tali  dania- 
.^ce/iskiej,  dziwerówka.  3.  bot.  p.  Damascena.  4. 
a.  Dźwirówka  hut.  .■;<«/  damasceńska  a.  dziwero- 
loana,  buła  t. 

Damaskować,  uje,  owal,  Damaszkować,  De- 
meszkować,  xDemaszkować  (o  stali)  zdobić  de- 
seniem w  postaci  żylck  poicikłanych,  a.  blaszkami 
złotemi  i  srebrnenii,  in.  d  z  i  w  e  r  o  w  a  ć,  d  ź  w  i  e- 
r  o  w  a  ć,  d  ż  w  i  e  r  o  w  a  ć,  m  o  d  r  a  w  i  ć :  Pa- 
miętają i  swoi  i  nieprzyjaciele  jego  damasko- 
waną  krzywą  karabelę.  Mick.  <p.  Damasce- 
na > 

Damaskowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dama- 
skować. 

[Damasyna,  y,  Im.  y]  p.  Damascena. 

t  Damaszczyna.  y.  Im.  y  p.   Damascena. 

t  Damaszczyzna.  y.  Im.  y  p.  Damascena. 

[Damaszek,  szku,  Im.  szki]  i  f  Damaszek  ada^ 
maszek.  Mym. 

Damaszka,  i,  Im.  i  bot.  p.  Damascena. 
Damaszkować,  uje,  owal  I.  p.  Damaskować.  2. 

-tJidiić  tr  kicialy,  desenie:     D.  płótno. 

Oamaszkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Da- 
maszkować. 

Damaszkowany  z  deseniem,  tozorzysty:  Holen- 
drowie  i  Flamaudy  mieli  w  Brodach  warsztaty 
płócien  cienkich  (laniaszkowanych.  Krasz. 

t  Damaszkowny  p.  Adamaszkowy.  Przen.:  Na 
dama.szkownej  kwieciem  murawie  siedzieli. 
Przy  I). 

f  Damaszkowy  p.  Adamaszkowy, 

Damcia,  i,  im.  e  p.  Dama. 

Dameczka,  I,  Im.  I  p.  Dama. 

Damenizacja,  I,  blm.  solmizacja  a.  solj^fowanie 
(czytanie  nut  głosem)  z  v'y7Hawiiiiiiem  zgłosek  da, 
me,  ni,  po,  tu,  la.  be  (dzisiaj  do,  re,  mi,  fa,  sol, 
la,  si).  Por.  Bobizacja,  Boćedizaoja.  <0d  zgło- 
sek da,  me,  ni> 

IDamIs,  U,  Im.  y]  tkanina.     <?> 

Damjana,  y,  blm.  apt.  Uście  rośliny:  złoiokla 
rozjurzaj(ica  (turnera  aphrodJsiftca).  <Now.  ni- 
by Lć.  damiana> 


-124 


DAIMKA 

Damka,  I,  Im.  I  p.  Dama. 

Damno  nieod.  han.  prowizja,  potrącana  przy 
u-eL<lach,  oprócz  zwykłego  dyskonta.  <  Now.  z  Łć. 
daniiuim  =  szkoda,  strata > 

[Dampszyf,  u,  Im.  y,  Damslf]  parostatek.  <Niii. 
Daiiij)l's(!lurt"> 

[Damsif,  u,  Im.  y]  p.  Dampszyf. 

Damski  I.  pizym.  od  Dama,  kobiecy,  niewieści: 
Strój  I).  Po  damsku  przys.  /ak  duiiia:  Ubrać  ś. 
po  damsku.  2.  żart.:  RŻeźnik  Ji.  =  iwiński,  wie- 
przowy. 

Damula,  I,  Im.  e  p.  Dama. 

X Damula,  i,  Im.  e    samica    daniela,    danielica: 
O    łani  a.  o  damiilacli.  Haur.     <  p.  Daniel  > 
Damufeczka,  i,  Im.  I  p.  Dama. 
Damuleńka,  I,  Im.  I  p.  Dama. 
Damulka,  i,  Im.  i  p.  Dama. 
Dan  p.  Dać  j)od  27.     <I)A> 

1.  Dana,  ej,  zwykle  w  Im.  e,  Data  rzecz,  fakt, 
pewny,  wiarogodny,  na  którym  ś.  oprzeć  można 
w  wywodach;  wiadomość  rozporządzalna :  Mieó 
dostateczne  dane  do  twierdzenia.  Oprzeć  ś.  na 
pewnych  danych.  Podawać  własne  domysły  za 
dane.  Dane  w  zadaniu  matematycznym.  Dane 
filozoficzne.     <DA> 

2.  Dana,  y,  Im.  y  rodzaj  statku  wodnego:  Opo- 
dal przeg^l.-jdajii  ^-  "^  lazurze  ciężkie  dany  arai)- 
skie    z  żaglami    białemi    i    czerwonemi.    Sienk. 

1.  [Dana I  Dana  moja  dana!  Oj  dana  data  da- 
na! Danaż  dana!  Ta  dana!  Dajno  dana!  Dana 
Ino  dana!  Ojże  ino  dana!  Dyna  dana  dada!  Da 
dyna!  Dyna  moja  dyna!  Dyjny  moje  dyjny!  Dody 
moje  dody!  Dadra  moja  dadra !]  7Jr2ys/«e;/) .-  oj  D. 
I).,  służyłem  u  pana,  oj  D.  dynie,  pasałem' mu 
świnie,  oj  D.  dąsa,  pędziłem  ilo  łasa,  oj  D.  dyń- 
kiem,  usnąłem  pod  pićńkiem  i  t.  p.  <Da'-|- 
Na!>  r  •    1 

2.  [Dana,  y,  Im.  y|  świerk.     <Nm.  Tanne> 
Danae  nieod.  bot.  (danai-.)   roś.  z  rodziny    liljo- 

icalych.     <Z  imienia  (ir.  postaci    mitycznej    Da- 
nae > 

Oanaina,  y,  blm.  rodzaj  barwnika,  otrzymywa- 
nego zroś.  Danais  fragrans.  <Now.  z  Gr.  imie- 
nia raityczneg-o  DanaTs> 

IDanajka,  i,  Im.  I]  p.  Dajneczka. 

iDanażJ  p.  I.  [Dana]. 

Dancista,  y,  Im.  ^Qi'\  zwolennik,  naśladowca  Dan- 
tego: Zjawi  ś.  może  jaki  D.,  Szyllerzysta  lub 
Bajronista.  Kaczk.  <0d  nazwiska  Włos  Dan- 
te > 

Danduś,  a.  Im.  e  p.  Dandys. 

Dandy,  ego,  Im.  owie  ]).  Dandys. 

Dandys,  a,  Im.  owie  a.  y,  Dandy  elegant,  frant 
galant,  nwdmś,  świalowic.c:  D.  parafjalny,  "wiej- 
ski. Zamyślam  kilka  krawieckich  przepisów 
dla  was  dandysy  polskie.  Słów.  Zdr.  Dandvś 
Danduś.     <Ang.  dandy  >  '  ' 

Dandysować,  uje,  owal  odrjrywać  rolę  dandysa- 
bzeptah  między  sobą,  z  ukosa  spotrlądajac  na 
dandysuiącego  pod  sztachetami  Aleksandra 
Orzesz. 

Dandysowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.    Dandyso- 
Oandysowski  przym.    od  Dandys;    Dandyszow- 

SKla 

DandyszowskI  p.  Dandysowski:  W  jego  mi- 
łych i  daudyszowskicli  rozmowach  bez  wątku 
myśli  i  treści  Marja  zdawała  ś.  smakować! 
Budź. 


n.ANTF.TSKT 

Dandys,  a,  Im.  e  p.  Dandys. 
Dandyzm,  u,  blm.    skłonność    do    dandy sowania; 
Umieścił  w  gazecie    rzecz    satyryczną    „O  dau- 
dyzmie  w  Warszawie." 
[Dania,  i,  Im.  e]  p.  Danie. 

[Danica,  y,  Ira.  e]  deska  caloica,  którą  kładą  na 
dnie  v;ozu  przez  całą  jego  długość.  <Zap.  od  l)iio> 
Danie,  a,  Im.  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Dać : 
Obraził  mię  bez  dania  racji.  2.  a)  potrawa  po- 
dana na  stół:  Obiad  złożony  z  czterecli  dań.  Na 
trzecie  D.  były  kurczęta,  b)  ilość  lełcarstwa  na 
raz  dana,  dawka,  doza.  c)  |D.,  Dania]  trucizna 
podana  w  jadle  a.  napoju.  3.  [D.]  podatek  gmin- 
ny.    <DA> 

Daniec,  ńca.  Im.  ńcy  ten,  który  był  przez  kogo^ 
dany:     Od  Boga  D.  Leop. 

Daniel,  a,  Im.  e  zool.  (platyeeros   dama)   zwie- 
rzę   racicowe,   pełnorogie.    Zdr.    Danłelek.     <Łć. 
dama,  jjrzez  Cześ.  danel> 
Danielątko,  a,  Im.  a,  Daniele  cielę  daniele. 
Oanieiek,  Ika,  Im.  Ikl  p.  Daniel. 
Daniele,  ęoia.  Im.  ęta  p.  Danielątko. 
Danieli  przym.  od  Daniel :     Róg  D. 
Danielica,  y,  Im.  e  samica  daniela,  łania. 
Danina,  y,  Im.  y  I.  a.  Dań  =  a)  należność  uisz- 
czana zwierzchności    w    pieniądzach    a.    w  naturze, 
podatek,  czynsz,     b)  haracz,  trybut;    opłata    lenni- 
cza.     Przen.:  Pochwały    są  daniną    płaconą    za- 
słudze.    2.  f  nadanie:  Plac  ten  z  przyległościa- 
mi,  jak    D.    obmawia    nieboszczyka    Koniecpol- 
skiego, na  śpital  dajemy.  Vol.     Za  samą  daniną 
książęcia  biskupstwo  otrzymał.  Skar.   <DA> 

Dank  nieod.  m.  I.  nagroda  za  zwycięstwo:  Na 
tych  gonitwach  pierwszy  przyznawali  D.  kró- 
lewiczowi. P.  Koch.  2.  hołd,  podziękoioanie, 
dzięki ;  pierw szejistwo,  p7-y7n,  przodek :  Uczony 
jeden  naszemu  rycerzowi  dał  wielki  D.  w  mę- 
stwie. Górn.  Djamentowi  należy  D.  między 
klejnotami,  f  Mieć  D.  =  olrzymaó,  przyjąć  po- 
dziękowanie: Miejcież  D.,  zacni  ludzie,  cnotliwi 
pos^rwie.  Pielgrz.     <Nm.  Dank> 

Danka,  i,  Im.  I  danie:  Obietnica  nie  D.,  a  głu- 
piemu rado.ść.  Prz. 

[Danko,  a,  Im.  a]  p.  Dno. 

[Dankowanie,  a,  blm.]  wyiuianowanie  c-órek,  a. 
spłata  sumy,  przypadającej  na  nie  z  działów  ma- 
jątkomjch.      <p.  Dauk> 

Dannictwo,  a  I.  blm.  zależność,  poddaństwo,  len- 
nictwo,  leństwo,  hoidowtiictwo.  2.  Im.  a  majątek 
lenny,  lenność,  feud.      <DA> 

Danniczy  I.  od  daniny,  podatkoioy,  czynszowy: 
Rodzajów  danniczych  nazwiska :  przewód,  ju)- 
moene,  powóz,  stróża...  Nar.  2,  picnący  daninę, 
lenny,  hołdoitmiczy,  poddany :  WoLOsaa  była  raz 
dannicza  Polszczę,  drugi  raz  Węgrom,  teraz 
jest  Turkom.  Oss.  3.  a.  f  Danny  nadawczy:  Li- 
sty dannicze  na  starostwo. 

Dannik,  a.  Im.  cy  wasal,  hołdownik,  lennik,  opla- 
cający  daninę.  Przen.:  Jesteśmy  wszyscy  dan- 
nikami  śmierci. 

t  Danny  I.  p.  Danniczy :  Miód  D.  =  dawany 
w  dani.  2.  p.  Datny.  3.  chętnie  dający:  Wam 
daję    z    dannej  życzliwości.  Susz. 

Danser,  a,  Im.  rzy  tancerz.  <Fr.  danseur> 

Danserka,  I,  Im.  i  tancerlca. 

Dantejski  piekielny,  straszny,  okropny,  ohydny, 
groźny:  Piekło  dantejskie.  Kamil  duszą  przy- 
patrywał ś.  tej  dantejskiej  scenie.  Bał.  Ten 
rym,  co  drwi  lub  przeklina,  ma  polityczne  cre- 
do :   J88t  to  sfera    Dantejska.   Słów.    "Chciałbym 


4.'5 


DANY 


DARMNY 


dantejskich  barw  i  palącycii  wyrazów  ułożyć 
pieśń.  Sow.  <0d  nazwiska  poety  Włos.  Dan- 
te> 

Dany  I.  im.  od  Dać.  2.  ten,  taki,  obecny,  ni- 
niejs:^;  podobny,  mogący  i.  zdarzyć,  ewentualny  : 
W  danym  wypadku  nic  jeszcze  złego  nie  wi- 
dzę ;  jjCkie  będą  następstwa,  nie  wiem.  Jak 
w  danym  razie  masz  postąpić,  zostawiam  to 
twej  roztropności.   <DA> 

Daii,  i,  Im.  I  I.  p.  Danina:  Dani  kmiece  są,- 
czynsz,  najem...  Zaw.  f  D.  królewska  =  łanowe^ 
podatek  (gruntowy,  in.  p  o  b  ó  r.  f  D.  raiodowa= 
bartne,  danina  z  miodu  a.  oplaia  pieniężna  od  bau- 
ci  należna  dworowi.  2.  [D.j  =  a)  opłata  za  pastwi- 
sko.    \>)  komorne,   opłata    za    mieszkanie. 

[Dański  starosta]  =  ten,  który   daje  ionę  panu 
młodemu.  Por.  Brański.     <0d  DA> 
[Dapoka]  j3oA;i.     <Do-(-Po4-K> 
Daporta,  y,  Im.  y  p.  Deporta.  <p.  Oporty> 
Daportowy    przym.    od    Daporty:     Jabłka  da- 
portowe    =   d(ij)orty,       deporty,       rajskie     jabłka. 
Urzęd. 

Dar,  H,  Im.  y,  XDarek,  XDarunek,  f  Darek, 
t  Darunek  I.  podarek,  podarunek,  upominek 
prezent;  datek,  ofiara:  Złożyć,  wręczyć  co 
komu,  wziąć  w  darze,  a.  X  darem.  Dar 
na  ubogich,  na  kościół.  "2.  dobrodziejstwo, 
łaska:  Dary  Dncha  Św.  To  wielki  dar  od 
Bo^-a.  3.  ><Z  daru  bożego  =  z  łaski  hożej:  Tak 
wieikiemi  zwycięstwy  panowanie  swoje  z  daru 
bożego  okrasił.  Skar.  D.  boży  a.  dary  boże= 
chleb,  jadło :  Spożywać  dary  boże.  Dary  (bo- 
że) =  zasobność,  dostatek,  dobrobyt :  Dał  ci  Bóg 
dary,  używaj  miary.  4.  uzdolnienie,  zdolność, 
spryt  wrodzony :  Ma  D.  do  rysunków,  do  wszyst- 
kiego, poetycki.  D.  słowa.  5.  f  znak  zaszczyt- 
ny, order,  dekoracja :  Żadnych  darów  na  sza- 
cieeh.  Vol.  6.  [D.]  =  a)  przyjęcie,  ugaszczanie.  b) 
podurwnek,  przynoszony  dworowi  na  dożynki  (jabł- 
ka, orzechy  i  t.  p.).  Wianyszki  z  darów.  X  Da- 
rem przys.—darnto,  jako  dar:  Dostatek  darem 
otrzymany.  Sienk.  -}-  Za  D.  =  darmo,  daremnie, 
napróino.     <DA> 

Darabanieo,  rtoa.  Im.  ńoy  p.  Derobaniec :  Spo~ 
dziewara  ś.,  ae  ])rzy6zły  teść  mój  wyprawi  na 
8j)otkanie  moje  darabaóców.  Jeż.  <Zap.=Dra- 
bant> 

f  Daraj,  u.  Im.  e  pstra  kitajka  turecka,  wprowa- 
dzona do  PoLski  za  S«lmtkiego.  Goł.  <Prs.  da- 
raj, prsiez  Tar.  > 

XDaroa,  y,  Ira.  y  p.  Darodawca.  <DA> 

Daroie,  a,  blm.,  f  Dranie  czynność  cz.  Drzeć: 
D.  pierzy.  Przen.:  D.  koyAn -wymioty.  Lek.  =^ 
a)  go.kiec,  reumatyzm,  b)  f  D.  w  żywocie ^ioZA;/ 
w  kiszkach,  boleści.  D.  drzewa  (u  sążniarzy)  = 
niegładkie  odzieranie  drzewa,  gdy  włókna  iv  nim 
nie  są  wężykowate,  lecz  drobno  pomarszczone. 
<DŻE> 

Darczyńca,  y,  Im.  y  p.  Darodawca.  <  DA  -f- 
CEYN  > 

[Darć,  drze,  darł]  p.  Drzeć:  Żart.:  Kozła  D. 
=  wymiotować. 

Dard,  u,  Im.  y  p.  Darda. 

Darda,  y,  Im.  y,  Dard  woj.  daw.  broń  .'tiecz7ia 
w  kształcie  toporka  na  drzewcu.  <  Fr.  dard,  Włos. 
dardo > 

XDardan,  a,  Im.  y  osiel  dardański:  Czegóż 
stoisz,  rlardanic!  Wilk.     <p.  Uardań9ki> 

Dardaneiski  p.  Dardański. 


DardańskI,  Dardcr.elski  (mA=wielki,  skończony, 
wierutmj  osieł.  <Z  Łć.  dardanius  =  trojański; 
osieł  zap.  zam.  koń  trojański  > 

XDardarowy  straszny,  okropny,  przeraźliwy: 
Krzyknąć  dardarowym  głosem.  <  Może  zam. 
tartarowy  =  piekielny,  z  Łć.  tarta4"eus,  od  Tar- 
tarus  =  piekło  > 

Dardzista,  y,  Im.  Ści  daw.  żołnierz  uzbrojony 
w  dardę:  Piechota  węgierska  dzieliła  i.  już  na 
szóstki  z  dardzistami  na  esele.  Gors.  <p.  Dar- 
da > 

[Darebak,  a,  lin.  i]  p.  Daremnik. 

X Darek,  rku,  hu.  rkl  i  f  Darek  p   Dar 

[Darembak,  a,  liu.  i]  p.  Daremnik. 

[Daremniak,  a,  Im.  I]  p.  Daremnik. 

[Daremnica,  y,  Im.  e]  środkowa  obrączka  na 
głowie  koła  od   wozu. 

XDaremnić,  i,  II  udaremniać,  unicestwiać:  D. 
działanie,  skutek.     <D\.> 

Daremnie,  [Daremr.oj,  f  Darempnie  i  xDaremno 
I.  przys.  od  Daremny,  nupróżno,  próżno,  bezsku- 
tecznie, niepotrzebnie:  D.  błagać,  szukać.  D.  6. 
narażać,  poniżać.  2.  nic  nie  pomoże,  trudna  raz 
da:    Trzeba  iść,  to  D.! 

Daremnik,  a.  Im.  cy  I.  robotnik  pracujący  komu 
za  darmo.  2.  człowiek,  będący  u  kogo  na  bez- 
płatnym utrzymaniu,  darmozjad:  Mam  wielu  w  do- 
mu daremników,  których  karmić  muszę.  3.  [D.] 
=  a)  a.  [Daremniak.  Daremnik,  Darębak,  Darem- 
bak,  Darymbak,  Darebak,  DerbisJ^/Ji/i/flA;,  tuuł- 
koń,  nicpoń,  b)  dziecko  małe.  <por.  Darę- 
bak > 

XDaremnika,  f  Darmicą,  przys.  za  darmo,  dar- 
mo, bezpłatnie:     Dać  co  komu  D. 

[Daremniny,  In,  bl]).J  rzeczy  lub  mowy  bez  war- 
tości. 

[Daremno]  i  X  Daremno  p.  Daremnie. 
Daremność,  i,  blm.  rz.    od    Daremny:    Widzę 
walki  D.  Asu. 

Daremny,  XDarmny,    x Darmowy,    XDarmy  I. 

bezpłatny,  darmo  dany:  Dzień  D.=*«'e  za  najem, 
nie  za  pańszczyznę  odrabiany.  2.  bez  przyczyny, 
niezasłużony,  nieuzasadniony :  Nie  daremna  to 
kara.  3.  bezskuteczny,  próżny,  czczy,  niepotrzebny, 
bezużyteczny:  Daremne  usiłowania!  Daremna 
praca.     <  DA  > 

Darempnie  p.  Daremnie. 

Daremszczyzna,  y.  Im.  y,  Darowszczyzna  I.  a. 
Oarmocha  rzecz  darmo  komu  ofiarowana :  Oświad- 
czył mi,  że  mam  krzesło  olwk  niego  w  teatrze; 
wymawiałem  ś.  ceremonjalnie  od  tej  darem- 
szczyzny.  And.  2.  dziesięcina  od  produktów  go- 
spodarstwa domowego  i  polowego.  Roi.  3.  robota 
nie  za  pieniądze  i  nie  z  powinności,  dzień  daremny: 
Jechać  do  lasu  za  daremszczyznę.   Oss. 

[Dareń,  rnl,  hu.  rnie]  p.  Darnina. 

[Darębak,  a,  hu.  i]  p.  Daremnik.  <Czes.  da- 
rebak; daremni(a)k  jest  sld.  do  DA> 

[Dargać,  a,  alj  musieć,  być  powinnym.  <Zap. 
Nm.  diirfen.  daw.  darven> 

Darjolkl,  lek,  blp.  kuch.  bał>ki  śmietankowe. 
<Fr.  dariole> 

ł  Darmicą  przys.  p.  Daremnlka:  Dawał,  ile 
kto  zażądał,  D.  Rzew.  W.     <DA> 

DarmiuteńkI  zupełnie  daremny. 

Darmiuteńko  przys.  od  DarmiuteńkI:  Żyd  dał 
rai  dwa  białe  grosze  z  dobrej  woli,  nie  proszo- 
ny, D.  Krasz. 

xDarmny  p.  Daremny:  D.  to  będzie  zawód 
tak  wielkiej  rzpltej  naszej.  Aro. 


42ii 


DAKMO 

Darmo  przys.  od  Darmy  I.  bezpłatnie,  hez  za- 
płaty :  Mieć  00  D.  a.  za  D.  Leczyć  D.  a. 
za    D.    D.    nic.    Pre.    Pół    D.    a.    na    pół    D. 

2.  ji.  Daremnie:  D.  ś.  trudzisz  (  =  próino, 
napróżno,  niepotrzebme).  Nie  D.  go  tak  zowią 
(=me  bez  przyczyny,  nie  bez  ale).  Nie  D.  było 
tak  duszno,     f  D.  komu  nałajać  (  =  niesłusznie). 

3.  X  trudno,  rnepodobna,  niepodobieństwo:  Dai- 
moć  tego  dokazać,  D.  niebożę.  Oss.  4.  [D.] 
=  a)  »«c  nie  pomoże,  niemu  co :  Ha,  kie 
boski  wyrok  taki,  to  D.!  h)  próino,  _pusto :  Po- 
wóz jechał  D.  c)  bez  pokwitowania  z  odbioru. 
<DA> 

XDarmobit,  a,  Im.  ci  człowiek  nieokrzesany, 
którego  napróino  biło:  Między  ludzi  przyszedszy, 
nie  siedzieć,  jak  D.,  ale  umieć  i  ku  temu  i  ku 
owemu  przyraówić.  Rej.     <DA-|-BI> 

Darmocha,  y,  Im.  y  I.  p.  Daremszczyzna.  2. 
a.  [Darmodajita]  kobieta  nierządna,  darmo  ś.  od- 
dająca. 3.  [D.,  Tłoka]  robota  bezpłatna  za  poczę- 
stunek,   gromadna  praca  darmo. 

KDarmochleb,  a,  Im.  y   p.  Darmozjad.     <  DA 
+Chleb> 
XDarmochlub,  a,  Im.  y  p.  Darmociiwal.    <DA 

+CHLUB> 

XDarmocłilubnie  przys.  od  Darmochlubny. 

XDarmochlubny  chełpliu-j,  butny. 

XDarmochwał,  a,  Ira.  y,  xDarmoohlub  czło- 
wiek próżno  ś.  chlubiący,  pyszałek,  suinochwai. 
<I)A+CnWAŁ> 

XOarmodaj,  a,  Ira.  e  p.  Darodawca.  <l)A-f 
DA> 

[Darmodajeli,  jlca,  Im.  jki]  p.  Darmodal.  <DA 
+DA> 

[Darmodajka,  i,  Im.  i]  p.  Darmocha. 
.  Darmodajność,    i,    blm.    rz.    od    Darmodajny: 

Żołd  okryty  tytułem  darmodajności.  Wor. 

Darmodajny  darmo  dawany,  bezpłatny:  Chleb  D. 
Wor. 

[Darmodal,  a.  Im.  y,  Darmodajek]  ten,  co  darmo 
daje:     1).  ju  dclwno  zdeahi  =  dziś  darmo  nie  dują. 

XDarmogonny  bezskutecznie  goniący:  "Wszyscy, 
przed  sobą  g-o  mając,  darmogonni  zostali,  bo  go 
nie  poznali.     <DA-|-GON> 

t  Darmohardy  hardy  bez  przyczyny :  Chłop  D. 
Rej.     <DA4-Hardy> 

[Darmoid,  a,  Im.  y]  darmozjad.   <Ukr.  daraoid> 
Darmojad,  a,  Im.  y  p.  Darmozjad.   <DA+JAD> 

xDarmojed,  a,  Im.  y  i  [Darmojed]  j).  Darmo- 
zjad. 

XDarmojedny  przym.  od  Darmojad,  f  dar ra o- 
6  traw.sk  i,  pusorzytny,  próżniacki:     Żywot  D. 

XDarmojedztwo,  a,  blm.  wada  duimozjada, pie- 
czeniarMwo,  j)róiniactivo. 

[Darmok,  Darmoka,  Za  darmoka,  Darmose, 
Na  darmosa,  Za  darmosaj  darmo,  bezpłatnie. 

(Darmoka,  Za  darmoka]  p.  Darmok. 

t  Darmoleg,  a,  im.  i,  f  Darmolęg  piecuch,  ospa 
lec,  gnojek,  cziowiek  gnuśny:  Cóż  ma  D.,  eo  na 
pieca  dyszy?  wszy  we  łbie,  pod  kołnierzem  my- 
szy t  Rej.     <DA4-LEG> 

f  Darmolęg,  a,  Im.  i  p.  Darmoleg:  Ty  darmo- 
lęgu,  co  czynisz,  iż  o  sobie  nic  nie  myślisz!  Rej. 

t  Darmomówny  który  gada  nie  do  rzeczy,  świe- 
gotliwy,  gadatliwy.     <DA-f-MOW> 

XDarmomyślnie  przys.  od  Darmomyśiny.  <DA 

-fMY(SŁ) 

XDarmomyślny  rojący,  fatuazjujący,  łmdujący 
zamki  nu  lodzili. 


DARNIK 

t  Darmoploch,  a,  Im.  y  tchórz,  lękający  ś.  tcłas- 
nego  cienia:  D.  boi  ś.,  gdzie  niema  bojaźni. 
<DA+PŁOCH> 

t  Darmopych,  a,  Im.  y  pyszniący  ś.  nie  wiedzieć 
z  czego:  i)arraopychy  dufali  w  dostojeństwach 
swoich.  Rej.  Zdr.  f  Darmopyszek.  <Da4-PUCH> 

t  Darmopyszek,  szka,  Im.  szkowie  p.  Darmo- 
pych:    Darmopyszkowie  gardzili  nami.  Rej. 

XDarmosilny  daremnie  wysilający  i.:  Zapal- 
czywości  zbo.ść  rozumem  nie  moie  darmosilna 
Medea.  Zebr.     <DA-|-SIŁ> 

[Darmoso,  i^a  darmosa,  Za  darmosa]  I.  7iada- 
remnie,  napróżno.     2.  p.   Darmok. 

XDarnł08taj.  a,  Im.  e  p.  Darmostój.  <DA-f- 
ST(Oj> 

XDarmostojak,  a.  Im.  I  p.  Darmostój:  Czemu 
tu  stoicie  ealy  dzień,  próżnując,  na  kształt 
darmostojaków  ?  Kulig. 

X Darmostój,  oja,  Im.  oje,  XDarmostaj,  XDar- 
mostojak  zawalidroga,  próżniak,  s^luija  od  parady: 
Kilkąiset  darmostojów  otoczony  jciizie.  Nar. 

t  Darmostraw,  a,  Im.  y  i  [Darmostraw]  p 
Darmozjad.     <  DA-f  Z-J-TRU  > 

f  Darmostrawca,  y,  Im.  y  i  [Darmosłrawca] 
p.  Darmozjad. 

t  Darmostrawski  p.  Darmojedny.  f  D.,  ego,  Im. 
scy  rz.  p.  Darmozjad :  Za  nim  ś.  wlecze  darmo- 
strawskich  siła,  a  już  ś.  wszystka  majętność 
przepiła.  Groch. 

t  Darmoswar,  a,  Im.  y,  f  Darmozwad  człowiek 
swarzący  ś.  o  byle  co,  kiótnik,  awanturnik.  Rej. 
<DA-|-SWAR> 

[Darn»OŚnle]  nadaremnie. 

f  Darmotrawca,  y,  jm.  y  trawiący,  marnujący, 
zabierający  komu  co :  Żaden  uczonemu  nie  jest 
cięższy,  tylko  czasu  D.   Bud.  B.     <I;A-}-TRU> 

[Darmować,  uje,  ował]  pró&noioać. 

[Darmowis,  a,  Im.  y]  patyk  zakrzywiony  w  war- 
sztacie płóciennym.     <  DA-|-WIS  > 

XDarmowski,  ego,  Im.  scy  żart.  któj-y  chce 
wszystkiego  darmo:  Kupniowskiego  w  tyra  użyć 
potrzeba,  Darmowskiego  proszę  zaniechać.  Haur. 
<Żart.  wywód  od  DA> 

X Darmowy  p.  Daremny:  Karmił  ś.  chlebem 
darmowym.  Spaś.     <DA> 

Darmozjad,  a,  Im.  y,  Darmojad,  x Darmojed, 
[Darmoid,  Darmojed],  xDarmoohleb,  f  Darmo- 
straw, t  Darmostrawca,  [Darmostraw,  Darmo- 
strawca], t  Darmostrawski,  XDarmożyj,  xDar- 
moźyt  próżniak,  pasorzyt,  pasibrzuch,  truteń,  wuł- 
koń.     <DA-|-Z-(^JAD> 

Darmozjada,  y,  Im.  y  forma  ż.  od  Darmozjad: 
Widzicie  ją,  D.!  Prua. 

t  Darmozwad,  a,  Im.  y  p.  Darmoswar.  <DA 
-}-Z-f-WAD> 

XDarmożyj,  a,  Im.  e  p.  Darmozjad:  Takich 
darmożyjów  było  podostatkiem.  Krasz.  <DA 
-fŻY> 

XDarmożyt,  a,  Im.  y  p.  Darmozjad. 

X  Darmy  p.  Daremny.     <DA> 

[Dam,  u,  blm.]  p.  Darnina:  Przetykano  dziu- 
ry płatami    staremi  i  darnera.  Krasz.     <DŹR> 

[Darna,  y,  blm.]  p.  Darnina. 

[Darnią,  I,  Im.  ie]  p.  Darnina. 

Darniarski  przym.  od  Darniarz:    Nóż  D. 

Darniarz,  a,  Im.  e  ten,  eo  okiada  darniną,  co 
darniuje. 

Darniasty  p.  Darniowaty. 

Darnik,  a,  Im.  i  I.  nóż  darwiarski.  2.  chró.-^t, 
krzaki:    Daraików    i    bodiaków,    w     których    ś. 


iż7 


DARNINA 


DARZYĆ 


wilki  ukrywać  lubią...  Jeż.  3.  [D.]  p.  Darnina. 
<I)ŹR> 

Darnina,  y,  blm.,  Darń  I.  a.  [Dzarna,  Darna, 
Darnilc,  Dareń.  Daryń,  Dern,  Darń,  Darna,  Dar- 
no,  Durna]  phU  ziemi,  trzipnającej  i.  na  korzon- 
kach, okryty  zielenią:  Obłożyć  grób  darniną. 
Siedzenie  z  darniny.  2.  zielona  łąka  o<jrodowa, 
murawa.  3.  X  I),  ziemna -?o?-/".  4.  yi  forma  do 
robienia  odlewóio  pustych.  5.  otwór  w  warsztacie 
tokarskim  do  przytrzymania  obrabianego  przedmiotu. 
6.  a.  Rozenbanic  teatr,  ławka  sceniczna  wyście- 
łana, z  wezgłowiem,  pomalowana  na  zielono.  Zdr. 
Darnini(a.     <DŹR> 

Darninlia,  i,  blm.  p.  Darnina. 

Darniować,  uje,  ował,  Darnować  okładać  darni- 
ną:   I),  grób. 

Darniowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Darniować. 

Darniowaty,    Darniasty,    xDarnowaty  podoimy 

do  darni. 

Darniowiec,  wca,  Im.  wce  zool.  (tetramorinra 
caespitum)  owad  błonkoskrzydły,  żądłoioy,  towa- 
rzyski, z  rodziny  mrówek. 

Darniowy  przym.  od  Darń :  Siedzenie  dar- 
niowe. 

Darniówica,  i,  Im.  i  I.  łopata  do  darni.  2.  zool. 
p.  Nornica. 

Darnisto  przys.  od  Darnisty:  Korzeń  włók- 
nisty, D.  rozgałęziający  >ś. 

Darnisty  pełen  darni,  okryty  tnurawą:  Brzeg  D. 

jDarno,  a,  blm.]  p.  Darnina. 

Darnować,  uje,  ował  p.  Darniować. 

Darnowanie,    a,    blm.,   czynność  cz.  Darnować. 

XDarnowaty  p.  Darniowały. 

XDarnowy  i)rzym.  od  Darń.  Bóbr. 

Darny  I,  Xczupiirny,  opryskliwy.  2.  [D.]  =  a) 
(o  z\vierz(^C'iii)  przydatny  do  czego,  dobry:  I)ai'na 
śUapa.  I),  ciołek,  b)  urodzajny,  jdodny.  Por. 
Derny.  <DA> 

Darń,  i,  a.  Xa,  Xu,  Im.  e  p.  Darnina:  Ołta- 
rze z  darnią.  Otw.  Z  darniu  ławy.  Jabł.  Darnie 
ziemne  =  tor/'.  Ład. 

Darobierca,  y.  Im.  y  obdarzony,  ohdaroioany, 
udarowany.     <DA-|-BIOR> 

XDarobierność,   I,   blm.  rz.  od  Darobierny.  L. 

XDarobierny  biorący  dary.  L. 

Darodawca,  y.  Im.  y,  Darczyńca,  XDarca, 
xDarownilt,  xDarzyciel,  XDarmodaj  obdarzają- 

ci/.  obdarowu/ący,  vdaro?nnJqcy.      <  l)A-{-l)x\  > 

Darodawczyni,  I,  im.  e  lonna  ż.  od  Darodawca, 
X  d  ar  o  w  n  i  e  a,    X  d  a  r  o  wn  i  e  z  k  a. 

XDarolubnil(,  a,  Im.  cy  ieti,  co  lidii  dary.  L. 

[Daromnik,  a,  Im.  cy]  p.  Daremnii<. 

Daronośca,  y.  Im.  y  przynoszący  dary:  Przy- 
wódcą chóru  daronośców  był  burmistrz  krakow- 
ski. Spaś.     <1)A+N10S>  ■ 

XDaronośny  dary  przynoszący. 

Darować,  uje,  owal,  nied.  Darowywać  I.  komu  = 
dać  na  własność,  podarować,  wręczyć  ?/.'  darze: 
Darowanemu  koniowi  w  zęby  nie  zaglądają.  Prz. 
2.  Xcz.  nied.,  kogo  (-/Aym  =  obdarzać,  ndarowywać: 
A  tak  cię  temi  księgami  daruję.  Kochan,  D.  wol- 
nością. Bóbr.  3.  komu  co  a.  f  kogo  czym-o(/- 
puścić,  wybaczyć,  przepuścić,  przebaczyć  mu  co,  nie 
pamiętać  mu  czego,  iiłashnoić  go:  D.  komu  karę, 
życie,  urazy.  Leszek  buntowniki,  miłosierdzia 
proszące,  winą  darował.  Błaż.  Daruj,  ale  ])i('nię- 
dzy  tych  przyjąć  nie  mogę.  Nie  mogę  sobie  D. 
tego  głupstwa.  Daruję  ci  na  ton  raz.  4.  [D.j 
obdarzać  jiaiinc  inhidn  przed  ślubem.      <])A> 

[Darować,  uje,  owal]  trwać. 


Darowanie,  a.  Im.  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Da- 
rować: To  nie  do  darowania!  2.  f  blp.  daro- 
irizny,  dary,  donacje. 

Darowany  p.  Darowny.     Darowany,   ego,    blm. 

i'z.  rodzaj  gry  towarzyi^kiej. 

Darowizna,  y,  Im.  y  I.  darowanie,  podarowa- 
nie: Akt  darowizny.  D.  ruchomości,  nierucho- 
mości. D.  rękodajna  i  formalna.  2.  to,  co  ś.  da- 
ruje, dar,  podarunek. 

XDarownica,  y,  Im.  e  p.  Darodawczyni. 

xDarowniczka,  i,  Im.  I  \).  Darodawczyni. 

XDarowniczy  przym.  od  Darownik. 

xDarownik,  a.  Im.  cy  p.  Darodawca. 

X  Darowny  I.  a.  Darowany  =  a)  pochodzący 
z  daru.  b)  mogący  być  podarowanym  a.  przeba- 
czonym, odpnszczalny,  przebaczcdhy,  2.  ściągający 
ś.  do  darowizny,  nadawczy:  Lib[  D.  Skar.  3. 
dający,  hojny.  4.  f  z  daniny  od  nieprzyjaciół  a. 
z  durów  hołdowniczych  pochodzący:  Ofiarować 
Panu  całopalenie  darowne. 

Darowszczyzna,  y.  Im.  y  p.  Daremszczyzna: 
Najem  przymusowy  i  wszelkie  darowszczyzny 
zniesione,  stójki  dzienne  zakazane.  Gac. 

Darowy  przym.  od  Dar:  Zamożny  w  szalunek 
D.  Wor. 

Darowywać,  uje,  ywat  p.  Darować. 
t  Darski    p.    Dziarski :    Młódź    darska.    Mias. 
<D(ZI)AR(Z)> 

t  Darsko  przys.  od  Darski. 

f  Darskość,  i,  blm.  rz.  od  Darski. 

[Dartka,  i.  Im.  i,  Derka]  kłótnia. 

Dartopletwy,  Dartopłetwy:  Ryby  dartopletwe 
-mające  płetwy  jriersiowe  darte.     <DZR-|-PŁY> 

Dartopłetwy  p.  Dartopletwy. 

Darty  I.  im.  od  Drzeć.  2.  f  dający  się  drzeć. 
<DŹR> 

[Daruneczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Darunek. 

xDarunek,  nku,  Im.  nki  i  f  Darunek  j).  Dar: 
D.  królewski  wcale  po  królewsku  nie  wyglą- 
dał.   Roi.    Zdr.  [Daruneczek]. 

Darwinista,  y.  Im.  Ści  zwolennik  doktryny  Dar- 
wina. <0d  nazwiska  uczonego  Ang.  Darwin 
tl882> 

Darwinistka,  I,  Ira.    i    forma  ż.  od  Darwinista. 

Darwinistyczny  przym.  od  Darwinizm:  Etyka, 
psychologia  darwinisty czna. 

Darwinizm,  u,  blm.  doktryna  Darwina,  teorja 
powstawania  gatunków,  oparta  na  ścisły7n  uwzglę- 
dnianiu rozwoju  (ewolucji)  istot  organicznych. 

[Darymbak,  a,  Im.  i]  p.  Daremnik. 

IDaryń,  i.  Im.  e]  p.  Darnina. 

t  Darznąć  (dar-znąć),  nie,  nąl  śmieć,  ośmielić  ś., 
poważyć  ś.,  odważyć  ś.,  porwać  ś. :  Nie  darzną 
ręce  na  złe.     Zebr.     <D(ZI)AR(Z)> 

f  Darznie  (dar-znie)  przys.  odważnie,  śmiało: 
Mówiąc  k  nim  D.  bez  którego  wstargnienia 
i  strachu.  Op. 

Darzny  dary  dający,  darzący:  Pług  D.  Pol. 
<DA> 

XDarzyciel,  a.  Im.  e  p.  Darodawca. 

Darzyć,  y,  yl  I.  kogo  c/.y\n^  obdarzać,  ohda- 
rouytrać,  udarowyiuać,  uszczęśliwiać:  Okiem  do- 
broczynnym lud  szczęśliwy  darzy.  2.  Xkogo- 
świadczyć  mu:  Wchodzi  w  ich  stan,  zaclięca, 
chwali,  wspiera,  darzy.  D.  ś.  1.  szczęścić  ś.,  uda- 
wać ś.,  wieść  ś.,  iść  po  myśli:  .Jabłonie  darzą  ś.  na 
tych  miejscach.  We  wszystkim  mu  ś.  darzy. 
Ciasto  jej  ś.  darzy.  Komu  ś.  klacze  i  żony  da- 
rzą, ten  nie  żel>rze  chleba.  Oss.  2.  f  być  .ifosow- 
nym,   uchodzić,  przystawać:     Kiedy    szkatuła   iia 


428 


DAEZTJnFCZNIA 


DAWTENKO 


Suchoty  stęka,  modne  ś.  nie  darzą  stroje.  Pot. 
<DA> 

Darzymlecznia,  I,  Im.  e  bot.  (brosimum)  roś. 
z  rodzimi  chlehowcoujah/ch.      <?> 

Darzyna,  y,  Im.  y  bot.  (guilielma)  roś.  z  ro- 
dzin 1/  palm.     <?> 

t  Daszeozki,  czek,  blp.  ozdoba  w  stropi  kohie- 
cym.     -^p.  Dach> 

Daszek,  szka,  Im.  szki  I.  p  Dach:  Ubogie- 
go żywot  lepszy  jest  pod  daszkiem  swoim 
f  —  w  chatce,  to    chahipre,   w  domku,  pod  .strzechą). 

2.  kaptur    u    czapki    dla    ochrony    oczu,    rydelek. 

3.  D.  na  oczy,  na  lampę  -  iimbrelka.  Przen.: 
XPatrzeć  jak  z  pod  daszka  =  2po(/e7/>«.4.  nad  li- 
ter.*} =  znak  djakry tyczny.  5.  f  kapehtsik  darnski. 
6.  [Daszek]  s^nopek  dachowy.  7.  gim.  pewne  po- 
łożenie rąk.     <p.  Dach> 

Daszkowato  przys.  od  Daszkowaty. 

Daszkowatość,  I,  blra.  rz.  od  Daszkowaty. 

Daszkowaty  I.  podobny  do  da.tzka,  .yiadzisty : 
Wieko  skrzyni  daszkowate.  2.  gram.:  Samo- 
głoska daszicowata  -  opatrzona  dnszkietn,  długa: 
Daszkowate  a  francuskie.     <p.  Dach> 

XDa8zny  p.  Dachowy. 

Daszysty  opatrzony  dachem :    Dom  D. 

Data,  y.  Im.  y  I.  oznaczenie  dnia,  w  którijm  ś. 
coś  działo:  Daty  forma:  dan  w  Krakowie  trze- 
ciego dnia  stycznia  1572  roku.  Kn.  Polożye 
datę  na  liście,  na  dokumencie.  Dokument  wy- 
dany pod  datą  15  sierpnia  r.  b.  Daty  w  hi- 
storji.  2.  przen.  czas:  Naród  polski  religję 
Mieczysławowi  winien,  a  od  tej  dopiero  daty 
liistorja  nasza  pewniejszą,  być  zaczęła.  Nar. 
Wina  dawnej  daty.  Oss.  Człowiek  starej  daty 
—  dawnerjo  autoramentu,  nie  dzisiejszy,  staroświecki, 
staromodny:  Astolf,  rycerz  starej  daty.  Kras. 
3.  Być  pod  dobrą  datą,  f  pod  datą,  f  dobrze  pod 
datą  =  %ć  podchmielojiym:  Wyszedł  ode  mnie  do- 
brze pod  datą.  Oss.  4.  p.  I.  Dana.  5.  racja,  po- 
wód, przyczyna:  A  to  z  jakiej  daty?  Skąd  D., 
że  jam  ś.  omylił?  Krasz.  6.  [D.]  wydatek.  <Łć. 
data  Im.  ni.-dosł.  dane,  wydane  > 

[Data]  p.  I.  [Dana]. 

Datarja,  i,  blm.  loydziai  kancelarji  papieskiej, 
rozdający  beneficja.  <Now.  z  Łe.  datarius  =  do 
dawania,  dawany  > 

Oatarjusz,  a,  Im.  e  prezydent  datarji. 

Datek,  tku,  Im.  tki  I.  to,  co  ś.  daje,  dar  drob- 
ny, płaca:  Na  rękę  ślepego  sypały  ś.  częste 
datki.  Dać  ś.  ująć  datkiem  (  =  łapówką).  Wedle 
datliu  służba.  Kochan.  (=  według  zapłaty).  Datki 
niatrykularne  =  lopłuty  uiszczane  do  skarbu  ogól- 
nego przez  poszczególne  państwa  niemieckie  a.  kan- 
tony szwajcarskie,  ustosunkowane  do  ich  siły  eko- 
nomicznej. 2.  f  wydatek,  rozchód,  ekspens :  D. 
każdy  i  wziątek  napisz.  Leop.     <DA> 

xbatel,  a.  Im.  e,  t  DaWy  I"'-  daktyl  (jako 
owoc).    Zdr.   xDatelek.     <Nm.  Dattel> 

XDałelek,  Ika,  Im.  Iki  p.  Datel. 

XDatlKvość,  i,  blm.  rz.  od  Datliwy. 

XDałllwy,  XDatny  chętny  do  davmnia,  hojny, 
szczodry,  szczodrohliwy,  ofiarny,  dobroczynny. 

t  Datly,  ów,  blp.  p.  Datel. 

xDatność,  i,  blm.  rz.  od  Datny. 

XDatny  '.  p.  Datliwy:  Arcyłaskawy,  arcy- 
hojny  i  D.  L^ol.  Kto  i  hojnego  i  datnego  pana 
nie  miłuje?  Skar.  2.  a.  f  Danny,  f  Dawalny 
możliwy  do  dania,  dawania.  Kn.      <DA> 

Datować,  uje,  owal  co  =  opatrywać  datą,  ozna- 
czać   czas    i    miejsce:    D.    list.     List    datowany 


z  Wiednia  d.  17  lutego  1788  r.  (=  z  datą).  List 
datowany  z  Płocka.  List  świeżo  datowany 
(  —  niedawno  napisany).  D.  Ś.  odkąd=iu22/(5  ś.,  ra- 
chować ś.,  istnieć,  ciągnąć  ś.  od  pewnego  czasu : 
Zwrot  ten  datuje  ś.  od  roku.     <p.  Data> 

Datowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Datować. 

[Datunek,  nku.  Im.  nki]  data. 

Datura,  y.  Im.  y  bot.  p.  Bieluń.  <Niby  Łć. 
datura,  jjochodzenie  niejasne  > 

Daturyna,  y,  blm.,  Śtramonina,  Blelunin  apt. 
substancja  trująca  otrzymywana  z  nasion  rośliny: 
bieluii  dziądzi'rzaiva. 

[Da  tyda!]  przyśpiew. 

Daum,  u,  Im.  y  ręk.  wielki  palec  «  rękawiczki. 
<Nm.  Daumen> 

Daumryk,  a,  Im.  I  czcion.  kawałek  skóry,  który 
robotnik  nakłada  na  wielki  j)alec  dla  zabezpieczenia 
go  od  skaleczenia,  kiedy  obcina  grad  przy  odlewie. 
<Nm.  Daum(en)ring> 

t  Dawa,  y,  Im.  y  zbiór  pieśni:  D.  dla  uciechy 
kawalerom  i  pannom. 

xD3wacz,  a,  Im.  e  ]>.  Dawca.  <DA> 
Dawać,  daje,  f  dawa,  dawał  p.  Dać:  .Temu  P. 
Bóg  zawsze  dobrze  dawał  (-blogosłaioit).  f  D. 
bieg  m^\)\x- poruszać  je,  obracać,  f  D.  rozsądek 
—  wnioskować,  wydawać  sąd,  sądzić,  oceniać:  Źle 
z  postawy  D.  pewny  rozsądek  a  szacować  spra- 
wy. Rej. 

Dawaija,  i.  Im.  e  bot.  p.  Oślężyna.  <Niby  Łć. 
davallia> 

t  Dawalny  p.  Datny. 

Dawanie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dawać:  [D. 
do  (ize\ńn^— dur  przy  oczepinach.  2.  y^ danie,  po- 
trawa: Lepiej  ś.  gościom  podobało  drugie  D.  3. 
muz.:  D.  tskiw— czynność  przewodniczącego  wyko- 
naniu muzyki.     <DA> 

[Dawanisko,  a.  Im.  a,  Dawań]  miejsce,  na  któ- 
rym karmią  owce. 

[Dawań,  I,  Im.  e]  p.  Dawanisko. 

Dawca,  y,  Im.  y  I.  m.  a.  xDawacz  ten,  co 
daje:  Dawco  wszelkiego  dobra!  racz  oświeeić 
umysły  nasze.  Ochotnego  dawcę  Bóg  miłuje. 
Prot.  D.  zakonu.  Białob.  (-zakonodawca).  2. 
f  ż.  p.  Dawczyni :  Pallas  była  dawcą  oliwy. 
Otw. 

[Dawczy]  szczodry,  hojny.     Por.  Wydamy. 

t  Dawczyna,  y.  Im.  y  p.  Dawczyni :  D.  żywota. 
Koch. 

Dawczyni,  ł.  Im.  e,  f  Dawczyna,  f  Dawca  forma 
ż.  od  Dawca. 

XDawczynny  przym.  od  Dawca  a.  Dawczyni: 
Nie  mieli  pociągu  do  szczodroty  dawczynnej. 
Lei. 

t  Dawica,  y,  im.  e  p.  Dlawlec.     <DAW> 

t  Dawiclel,  a,  Im.  e  p.  Dławiciel. 

t  Dawić,  I,  ił  p.  Dławić.  <DAW,  por.  DŁAB 
i  DŁAW> 

[Dawida!]  okrzyk,  malujący  hulankę  rzemieśl- 
ników. 

Dawidka,  i,  im.  I  p.  Dawidówka.  Goł. 

Dawidówka,  i,  im.  1,  Dawidka  rodzaj  gruszki. 
(loł.  <  Naśladowanie  Nm.  Davidsbirne,  po  Ozes. 
davidky> 

Dawien    I.  ^  datmy.    2.  p.  Dawno.     <DAW> 

t  Dawlenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dawrć. 
<DAW> 

t  Dawlenie  się,  a  Ś.,  blm.,  czynność  cz.  Da- 
wić ś. 

XDawienki  p.  Dawniuchny. 

XDawlenko  przys.  od  Dawienkl. 


429 


DAWKA 


DĄBRÓWKA 


Dawka,  I,  Im.  I  I.  a.  Zadawka,  X Działka, 
XWydzlalka  iloiió  lekarstwa,  dawana  clioremu  na 
raz,  doza,  danie.  2.  [D.]  składka,  podatek,  danina. 
<DA> 

X  Dawki  trudny  do  przełknięcia,  dlawiąaj:  Cia- 
sto dawkie.     <t)A"W> 

Dawkować,  uje,  owal  apt.  rozdzielać  na  dawki, 
wymierzać  dawki. 

Dawkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dawkować. 

[Dawni]  p.  Dawny. 

X  Dawnić,  I,  H  wspominać  dawne  dzieje.  <  DAW  > 

Dawniej  I.  St.  w.  od  Dawno,  przedtym,  niegdyś, 
ongi.     2.  [D.]  prędzej. 

Dawniuchno  przys.  od  Dawniuchny. 

Dawniuohny,  Dawniutki,  Dawniuteńki,  Dawniuśki, 
Dawniusieńki,  DawnIusI,  DawniusienieozkI,  Dawniu- 
tenleczki,  Dawniusleneczki,  Dawniuteneczki,  XDa- 
Wienki  bardzo  dawny. 

DawnIusI  p.  Dawniuchny. 

Dawniusleneczkl  p.  Dawniuohny. 

Dawniusieneczko  przys.  od  Dawniusleneczkl. 

Dawniusieneozki  p.  Dawniuchny. 

Dawniusienieczko    przys.    od   DawniusienieozkI. 

Dawniusieńki  p.  Dawniuchny. 

Dawniusieńko  przys.  od  Dawniusieńki. 

Dawniusio  przys.  od  DawnIusI. 

Dawniuśki  p.  Dawniuchny. 

Dawniuśko  przys.  od  Dawniuśki. 

Dawniuteneczki  p.  Dawniuchny. 

Dawniuteneczko  przys.  od  Dawniuteneczki. 

Dawniutenieczki  p.  Dawniuchny. 

Dawniutenieczko  przys.  od  Dawniutenieczki. 

Dawniuteiiki  p.  Dawniuchny. 

Dawniuteńko  przys.  od  Dawniuteńki. 

Dawniutki  p.  Dawniuchny. 

Dawniutko  przys.  od  Dawniutki. 

Dawno,  [Dawnok]  I.  długi  czas  temu:  Było  to 
D.  Już  to  temu  bardzo  D.  2.  a.  Zdawna,  Od- 
Adi}Nn^- długo :  Dawnośray  ś.  nie  widzieli.  Znać 
ś.  D.  a.  oddawna.  Zdawna  już  słysząc  o  prze- 
jeździe kupca,  zasiadaliśmy  na  czaty.  Mick. 
Zdawlen  dawna,  [Z  dawnych  dawna,  1  dawna 
dawnego,  Z  dawnia,  z  dawnieńka]  =  od  niepa- 
miętnych czasów.     <  DAW  > 

[Dawnok]  ]>.  Dawno. 

XDawnob)4y,  XStarobyły  który  hył  dawno 
temu.     <DAW-|-BY> 

t  Dawnochwainy,  fStarochwalny  oddawna  cTiwa- 
lony:  D.  dom.  Papr.   <DAW+CHWAŁ> 

t  Dawnoletni  stary,  podeszły,  wiekowy :  Obawiał 
ś.,  aby  ojca  jeszcze  móg-ł  żywego  ogljjdać,  ile 
tak  dawnoletniego.  Błaż.  '  <I)AW-}-LAT> 

t  Dawnopomny  I.  0(f  dawna  pamiętany,  wspo- 
minany: Stara  wandalska  dawnopomna  Wisła. 
Mor.  2.  pamiętający  dawne  czasy:  Nestor  D. 
<DAW+Po-ł-MN> 

Dawność,   i    i.   blm.  rz.  od  Dawny.    2.   Im.  I, 

praw.  termin,  po  którym  jedna  strona  traci  p9-awo 
do  czego,  a  druga  go  nahywa,  przedawnienie,  pre- 
skrypcja :  D.  ziemska.  Rzecz  kradiiona  daw- 
B«(5ci%  nigdy  nie  ginie.  A  toż,  mospante.  od 
początku  dzieła  może  dziesiąta  D.  upłynęła. 
Syr«>k.  D.  wyszła.  Zaszły  już  dwie  dawno.^^ci 
prawne.  3.  [  D.  ]  przeszłość.  [  Od  dawności  ] 
=  oddaiona.     <  DAW  > 

Dawny,  [Dawni]  1.  który  był  długo  prze.dtym, 
przeifziy,  ubiegły,  odległy,  stary,  .<ttaroiytny :  I)a\v- 
Homi  pzasy,  dawncini  laty."  Człowiek  dawnej 
daty.  Dawne  czasy  chwalimy.  Oi)isanie  daw- 
nego świata  aż  do   uj)adku    państwa    rzymskie- 


go. Wyrw.  xKato  dawniejszy.  Warg.  (-..itar- 
szy).  Dawne  dzieje.  2.  były:  D  urzędnik. 
3.  pochodzący  z  odległych  lat,  staroświecki,  staro- 
żytny, antyczny:  D.  przesąd,  sprzęt,  ubiór.  4. 
długo  trwający,  siary :  D.  przyjaciel.  Dawna 
znajomość.  5.  myśl.:  D.  zwierz  =  najpierw  przez 
psy  ścigany  na  polowaniu.  Po  dawnemu  przys. 
dawnym  trybem,  jak  dawniej,  jak  przedtym,  po  sta- 
remu: Po  wsiach  jeszcze  może  kochają  ś.  po 
dawnemu;  w  miastach  modna  panuje  nalanto- 
mj;..  Kras.  Co  słychać  u  ciebie  ?  —  Wszystko 
po  dawnemu.     <DAW> 

Oazymetr,  u,  Im.  y  liz.  p.  Baroskop.  <Now. 
i  Gr.  dąsy  =  gęstość  -|-  mćtron  =  -mierz  > 
t  Dażka,  i.  Im.  i  p.  Daga. 
Dąb,  dębu  a.  [dębią],  Im.  dęby  1.  bot.  (quer- 
cus)  drzewo  z  rodziny  miseczkowych.  Gatunki:  D. 
korkowy  a.  K  o  r  k  o  d  ą  b  (q.  suber) ;  D.  s  z  y- 
pułkowy  (q.  pedunculata) ;  D.  w  i  ę  z  o  ż  o  ł  d  (q. 
ilex);  D.  z  w  y  cz  a  j  n  y  a.  pospolity  (q.  ro- 
bur):  Chłop,  jak  T).  (  =  sążnisty).  D.  rozłoży- 
sty. [Nie  pleć  dęba  zielonego]  (=dubów  smalonych, 
bredni).  2.  drewno  dębu,  dębina.  3.  kora  dębu.  4. 
przen.:  Stanąć  dęba  (o  koniu)  -  wspiąć  ś.  na  tyl- 
nych nogach.  Stanąć  d^h&  =postawić  ś.  sztorcem, 
oprzeć  ś.:  Kocha  nasze  dziecko  całym  sercem, 
czego  u  licha  myśmy  stanęli  dęba?  Śienk.  Wło- 
sy na  głowie  stanęły  dęba  a.  d^hem  =  najeżyły  ś., 
powstały,  podniosły  ś.  Dać  dęba  =  dać  drapaka, 
nura,  czmychnąć,  drapnąć,  uciec.  5.  [D.  czarno- 
bylski]  =  a)  czółno  luyrobione  z  jednego  pnia.  Pol. 
b)  kora  Muierkowa  do  garbowania.  6.  gim.  posta- 
wa człowieka,  stojącego  na  ręku.  Zdr.  Dąbek, 
Dąbeczek.  Zgr.  Dębiśko,  Dąbczysko,  Dębczysko. 
<DĘB> 

Dąbczak,  a,  Im.  i  p.  Dębczak:  Jak  młody  D. 
czuje  ś.  mocnym.  Kórz. 

Oąbczyna,  y,  Im.  y  m.  niepozorny  dąb. 

Dąbczysko,  a,  Im.  a  p.  Dąb. 

Dąbeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Dąb. 

Dąbek,  bl(a,  Im.  bkl  p.  Dąb:  Czasem  ś.  chlaś- 
nie  chojaczka  a.  D.  Jun. 

XDąbiec,  bca.  Im.  bce  i  fDąbiec  p.  Dębczak: 

Kto  i)orąbi  dąb  abo  mniejszych  dąbców. 

XDąbleń,  bnia,  Im.  bnie  p.  Dębczak:  Glinę 
dąbniami  ubijać.  Torz. 

t  Dąbnik,  a,  Im.  1  p.  Dąbrowa. 

•j-  Dąbr,  u,  Im.  y  dąb;  dąbrowa. 
Dąbrowa,  y.  Im.  y    I.    a.     Dębina,   f  Dębniak, 
t  Dąbnik,  [Dębnik],  t.  Dębica,  t  Dębczyna,  [Dąbro- 

v/\n&]  gaj  dębowy :  Żal  mi  fujarki  wierzbowej 
z  nad  zielonej  dąbrowy.  Ijcn.  Kwiaty!  dąbro- 
wo! żegnajcie  nam!  Jaś.  2.  pole,  na  którym 
niegdyś  ro.<ła  dębina.  Zdr.  Dąbrówka,  [Oąbró- 
weczka].    <DĘB> 

Dąbrowie,  a.  Im.  a  dąbrowa,  dęby:  Leśny  mu 
prowent  pokazał  z  dąbrowia  i  buoza,  potyją  na 
tera  wieprze,  kiedy  je  tam  wpędzi.  Pot. 

[Dąbrowina,  y,  Ira.  y]  p.  Dąbrowa. 

Dąbrowisty,  Dąbrowny  pełen  dąbrów. 

Dąbrownik,  a,  Im.  i  I.  miejscowość,  w  której 
•s-ą  dąbroii-y.  Pol.  2.  gaj  karłowatych  dęhczaków, 
który  w  dąbroirę  nie  loyrasta.  Pol. 

Dąbrowny  p.  Dąbrowisty. 

I  Dąbrowy]  dębowy:     Po  dąbrowym   moście... 

I  Dąbróweczka,  i,  Im.  ij  }>.  Dąbrowa. 

Dąbrówka,  I,  Im.  i  I.  p.  Dąbrowa.  2.  bot.  =  a) 
a-  Gądziel,  niek.  Iwa.  iwinka.  (ajiiga)  roś.  z  ro- 
dziny waigowych  (labifttae).  Gatunki:  D.  drob- 
noliściowa  a.  małoliściowa  (a.  generen- 


■LÓO 


DABRZA 


DEBERA 


pis);  D.  rozłogowa  (a.  rejttans).  b)  p.  Srebr- 
nik,   c)  p.  Turówka.    d)  p.  Wawrzynek. 

[Dąbrza,  y,  Im.  e]  dębina. 

Dąć,  dmie,  dąl,  [Dyć,  Dmóć,  Duć,  ja  dmę  a. 
duję,  on  duje,  oni  dują,  dujom ;  dul,  dmól  =  dął] 
I.  silnie  dmuchać,  wiać:  D.  ustami,  miechem.  D. 
w  organy,  w  trąbę.  Wiatr  dmie  w  żagle.  Każ- 
dy dmie  na  wodę,  gdy  go  ukrop  sparzy.  Rej.  2. 
XD.  a.  D.  Ś.  nadymać  i.,  puszyć  «.,  pysznić  1, 
zadzierać  nosa,  odymać  i.:  Jak  teraz  dmie  Aohi- 
les,  dopiął,  czego  żą,da.  Dm.  XD.  czym- pysz- 
nić i.  z  czego:  Dmie  wielkością  swoją.  Srogo  ś. 
z  tej  chluby  nad  insze  dmie  narody.  Tw.  D. 
w  c,o  =  dufać  w  co,  bić  w  co:  D.  w  swoje  i)0- 
krewieństwo,  pochodzenie.  3.  eo  =  rozdymać,  na- 
dymać, wydymać:  D.  szkło  w  hucie.  D.  pęcherz. 
4.  t  kogo  =  napompowywać,  podbechtywać,  podbu- 
rzać: Dął  go  ustawicznie,  aby  przeciw  prawom 
i  władzy  wierzgał.  Oss.  5.  lek.  =  a)  Szmer 
dmiąey,  dmuchający,  mieszkowy  (shj- 
szany  prsy  wadach  serca),  b)  Bóle  dęte  p.  Ból. 
<DM> 

[Dądo]  dopóki. 

[Dądrować,  uje,  owal]  p.  Dunderować.  <Nm. 
donnern> 

[Dąg,  daga.  Im.  dęgi]  p.  Daga.  _    ,       , 

Daga,  i,  Im.  I,  Dęga  I.  a.  [Dąg]  klepka,  deszczuł- 
ka  u  beczki.  ?..  [D.]  =  a)  p.  Bednarka,  b)  tęcza. 
c)  sztaba  żelazna  u  drzwi,  d)  pręga  (np.  na  twa- 
rzy.   Zdr.  [Dążka].     <DĘG> 

[Dągus,  a,  blra.]  p.  Dyngus. 

[Dąm !]  naśladowanie  głosu  basów. 

[Dąńć]  p.  Dojść. 

t  Dąpieo,  poa,  Im.  pce  kij  dębowy. 

Dąs,  u,  częś.  w  Ira.  y  dąsanie  ś.,  grymas,  kap- 
rys, krzywienie  ś.,  fochy:  Swawoli  D.  Krasiń. 
Milutki  D.  Sow.  Nie  wiedzieć,  skąd  ś.  wzięły 
te  dąsy  i  sapy.  Pot.     <DĄS> 

Dąsać  się,  a  Ś.,  al  Ś.  stroić  fochy,  grymasić, 
gniewać  ś,  krzyioić  ś.,  kaprysić:  Niechaj  ś.  nigdy 
słaby  na  mocnych  nie  dąsa.  Kras. 

Dąsanie  się,  a  ś.,  blm.,    czynność  cz.  Dąsać  ś. 

Dąterki,  rek,  blp.  gór.  p.Flaterki.  <0d  DM, 
z  podprowadzeniem  końcówki  pod  Flaterki> 

[Datki,  tek,  blp.]  p.  Dętka. 

[Dążać  się,  a  ś.,  al  ś.,   Dużać  ś.]   pasować   ś., 

silić  ś.,  mocować  ś.,  borykać  ś.     <DĘG> 

[Dążanle  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Dą- 
żać ś. 

Dążenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dążyć. 

[Dążka,  i,  Im.  i]  I.  p.  Daga.  2.  rączka,  paląk: 
D.    II    kosza.     '<DĘG> 

[Dążki,  Żek,  blp.]  mocowanie  ś.  chłopców  dla  za- 
bawy, kio  kogo  obali:  Pójść  z  kim  w  dążki. 
<DĘG> 

Dążnościowy  przym.  od  Dążność. 

Dążność,  i,  Im.  i  dążenie,  zadanie,  usiłoivanie, 
cel,  tendencja,  popęd,  skłonność:  Człowiek  ma 
wrodzoną  dążność  do  samolubstwa.  Zbrodnicze 
dążności  pisma.  Szlachetne  dążności.  Dążnością 
jego  było  uratować  majątek.  <DĘG> 

XDążny  dążący:  By  nie  związali  nam  stóp 
dążnych  w  górę.  Krasiń. 

Dążyć,  y,  yl  podążać,  zdążać,  śpieszyć,  kwapić 
i.,  zmierzać:  D.  do  domu.  Przen.:  D.  do  czego 
=  starać  ś.  osiągnąć  co,  usiłować  dojść  do  czego, 
piąć  ś.:  D.  do  celu,  do  aaszczytów,  do  władzy. 
<DĘG> 

Dbać,  a,  al,  [dbadzą,  dbadzal,  Gbać]  I.  o  ko- 
go, o  co,  t  na  kogo,  f  na  co^=stać  o  co,  troszczyć 


ś.,  zważać:  O  jutro  nie  dbam,  gdy  *.  dziś  do- 
brze mam.  Kn.  Mądra  głowa  nie  dba  na  głu- 
pie słowa.  Prz.  Na  rozum  nie  dbając.  Kochan. 
Tyle  dbam  o  to,  jak  pies  o  piątą  nogę.  f  D.  na 
nakazywanie  podstarościego  bartnego.  f  Na 
upominanie  i  karę  mniej  dbali.  2.  f  w  kogo, 
w  co  =  ufać,  pokładać  nadzieję :  Dbają  w  Gospo- 
dna  (—ifają  Bogu).  Dobrze  jest  D.  a.  nadzieję 
mieć  w  Gospodzinie  niż  D.  we  książęta.  Ps. 
tlor.  3.  fnie  D.  czego  =  nie  zważać  na  co,  nie 
wozględniać  czego,  nie  brać  czego  na  uwagę,  igno- 
rować co:  Tej  dobroci  twej  ludzie  nie  dbają. 
Wr.  Król  nie  dbał  tego  nic,  śmiechem  go  od- 
prawił. Biel.  M.    <DB> 

Dbale  przys.  od  Dbały. 

jDballwy]  p.  Dbały. 

Dbałość,  I,  blm.  rz.  od  Dbały. 

Dbały,  [Dbaliwy]  który  dba,  pilny,  staranny,  sta- 
równy,  gorliwy,  pieczołowity,  troskliwy:  D.  gospo- 
darz, mąż.    D.  o  honor,     f  D.  na  Boga. 

Dbanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dbać. 

Dbrum!  w.  I.  p.  Brr!:  Mężem  Żydówki 
i^  zięciem  Sterna!  D.  mosterdzieju!  Rog.  Otrząsł 
ś.,  D.,  parsknął  raźnie.  Miek.  2.  odgłos  wstrząś- 
niętej struny  instrumentu  muz.     <Dźwn.  > 

t  Doa,  y,  Im.  y  córa,  córka.  B.  Sz. 

[Doera,  y,  Ira.  y]  córka.  <Czes.  dcera> 

t  Dohenie,  a,  Im.  a  tchnienie,  oddech.  Trzye. 

[De]  gdy.    [Dęby]  gdyby.    [Dećoie]  gdyście. 

XDealbacja,  i,  blm.  pobielanie.  Star. 

I^Deamant,  u,  Im.  y]  p.  Djament. 

Debacz,  a,  blm.  daw.  nazwa  miodu  u  Żydów. 
<Hb.  d(e)basz> 

t  Debać,  bie  a.  ba,  bał  p.  Dybać:  Żywić, 
ptakami,  dębiąc  je  strzałami.   Zebr. 

Debankować,  uje,  owal  karc.  rozbijać  bank^ 
wygrywać  wszystkie  pieniądze,  będące  na  raz', 
w  banku.     <Fr.  dćbanquer> 

Debankowanie,  a,  blm.,  czynność  cz  Deban- 
kować. 

Debarkaoja,  i,  Im.  e  p.  Debarkowanie. 

Debarkader,  u.  Im.  y  magazyn,  do  którego  skła- 
dają towary,  przywiezione  koleją  a.  statkiem ;  pe- 
ron kolei  żelaznej  dla  przyjeżdżających.  <Fr.  de- 
barcadfere  > 

Debarkować,  uje,  owal  loyładowywać  pociąg  ko- 
lei żelaznej  a.  statek  wodny  z  ładunku;  opróżniać 
je  z  podróżnych.    <Fr.  dśbarquer> 

Debarkowanie,  a,  blm.,  Debarkaoja  czynność 
cz.   Debarkować. 

XDebater,  a,  Im.  owie  a.  rzy  toi,  co  debatuje: 
Głównemi  debaterami  byli  młodoczesi.  <Z  Fr. 
d^bats   =  rozprawy  > 

Debatować,  uje,  owat  I.  obradować,  rozprawiać, 
prowadzić  spór,  dysputować,  dyskutować.  2.  roz- 
myślać, zastanawiać  ś.,  łamać  sobie  głowę,  delibe- 
rować: Nad  czym  tak  debatujesz?  <Pr.  dć- 
battre> 

Debatowanie,  a,  blm.,  czynność  cz  Debato- 
wać. 

Debaty,  ów,  blp.  I.  obrady,  dysputy,  rozprawy, 
dyskusja,  .'fjjory :  Po  debatach  przys<;ąj)iono  do 
wydania  wyroku.  2.  gazeta:  „Journal  des  de- 
dats^:  Czytałem  dzisiejsze  D.  <  Fr.  dćbats  = 
rozprawy  > 

[DebelskI]  przym.  od  Debel,   djabelski. 

[Debel,  bła.  Im.  bly  a.  bil]  p.  Djabeł. 

Debent,  a.  Im.  cl,  Debitor  dłużnik.  <Łe.  de- 
bens,  2  pp.  debentis  =  będący  winnym  > 

[Debera,  y.  Im.  y]  człowiek  do  niczego,  niedołę- 
1  ga,  nitpoń.     <p.  Darebak> 


431 


DEBET 


DECH 


Debet,  u,  bliu.,  Debit  han.  rubryka  huchalteryj- 
na  i  rachunkowa,  teykazttjąca  długi:  Zapisać* 
w  debecie  a.  na  D.  <Łć.  debet  =  dosł.  winien 
jest> 

Debetować,  uje,  owal,  Debitować    han.    wpisać 

mi  debet,  ohciążyć  rachunek  nalcżytością. 

Debetowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Debeto- 
wać. 

!  Debilitacja,  i,  blm.  osłabienie  ogólne:  D.,  to- 
warzyszijca  ogólnemu  bezwładowi.  Roi.  <Łć. 
debi]itatio> 

!  Debilitować,  uje,  owal  osłabiać  kogo :  Lekar- 
stwo (l('l)ilitiij,'5,('e. 

!  Debilitowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Debilito- 
wać. 

1.  Debit,  u,  blm.  pozwoletiie  cenzury  na  rozpo- 
wszechnienie v)ydawnictwa  zagranicznego:  Pismo 
to  ma  J).  u  nas.  <Fr.  dćbit,  to  zaś  może  z  Łć. 
dei)ut-> 

2.  Debit,  u,  Ira.  y  han.  I.  p.  Debet.  Przen.: 
dług,  obowiązek:  Myślałem,  jak  ś.  mara  z  mego 
debitu  wdzięczności  wypłacić.  Krasz.  2.  odbyt, 
zbyt,  popyt.     <Łć.  debitum=dlug> 

Debitant,  a,  Im.  cl  han.  kupiec,  zajmujący  ś. 
sprzedażą  cząstkową,  nie  hurtownik.  <Fr.  dćbi- 
tant  > 

Debitor,  a,  Im.  owie  a.  rzy  han.  I.  ten,  kto 
ttjogóle  winien  wykonać  jakieś  zobowiązanie.  2.  p. 
Debent.     <Łd.  debitor  > 

Debitorski  przym.  od  Debitor:  Suma  debitor- 
ska.  Łoz. 

Debitować,  uje,  owat  han.  I.  p.  Debetować.  2. 

mieć  odbyt  nu.  towary. 

Debitowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Debito- 
wać. 

Debiut,  u.  Im.  y  pierwszy  występ  na  scenie ; 
pierwszy  występ  aktora  lu  innym  teatrze  i  przed  in- 
ną publicznością.  Przen.:  Sprawka  ta  była  jego 
pierwszym  debiutem  złodziejskim.  <Fr.  de- 
but> 

Debiutancki  przym.  od  Debiutant:  Trema  de- 
biutancka. 

Debiutant,  a,  Im.  cl  aktor  debiutujący.  <Fr. 
d('l)UtaMt> 

Debiutantka,    i,    Im.    I 
<Kr.  (Irl)iitant('> 

Debiutować,  uje,    owal 
debiitcr> 

Debiutowanie,    a,    blm. 
wać. 

Debka,  i,  Im.  I  szew 

IDeblić,  i,  ii 

Deblokować, 
ntmdniać  od  blokady.    <  Fr.  deb]o<iuer> 

bly    a.   blij  p.  Djabel.    Zdr. 


1»- 


dreptać.    <  ?  > 

uje,    owal    przybyioać 


forma  ż.  od  Debiutant. 

odbywać  debiut.  <  Fr. 
czynność  cz.  Debiuto- 
Depka. 

na  odsiecz, 


m. 


bla, 
Ika,  Im 


Iki]    I.  p.  Debol.   2.  p.  Dja- 


[Debot, 
[Debolek 

IDebolek 
belek. 

Debosz,  a.  Im.  e  I.  a.  xDeboszant,  xDobo- 
szant,  XDob08znlk  łmlaka,  roz/)u.<<tnik:  Stary  i). 
2.  człowiek  wycieńczony  przez  rozpustę.  3.  X/n/- 
lanka;  bankiet,  uczta:  Więcej  tu  bywało  cza- 
sem uczt,  lioboszów,  pijaństwa  i  t.  d.  Goł. 
Wspaniałe  uczty,  bankieteui,  deboszem  zwano. 
Goł.  <Fr.  dóbauche-  rozjtusta,  dćbauchć  =  roz- 
pustnik > 

XDeboszant,  a,  Im.  oi  {>■  Debosz. 

Deboszerja,  I,  Im.  e  hdatyka,  rozpusta :  Po- 
grijżyć  ś.  w  ileboszerji.  Puścić  ś.  na  deboszer- 
jc.     <Z  Fr.  dćbaucho- rozpusta > 


Deboszować,  uje,  owal  I.  a.  xDoboszować  hu- 
lać, życ  rozpusliiir.  używać.  2.  kaptować,  przeku- 
poicać,  zyskiwać  kogo  dla  jakichś  celóio :  Bra- 
nicki  idzie  z  mocą  i  z  pieniędzmi,  aby  D.  ludzi 
do  patrjotycznej  konfederacji.  <  Fr.  debau- 
eher  > 

Deboszowanie,  a,  blm.,  czynność   cz.    Deboszo- 
wać. 
I  Debra,  y,  Im.  y,    Debrza,    Debrze],    f  Debrz 

niałi/  watcóz    utworzony   przez    loodę,    parów,  jar ; 
f  las,  gaj.      <DEBR> 

Debrecz^nka,  I,  Im.  i  rodzaj  wódki  węgierskiej 
<0d  nazwy  miasta  Węg.  Debreeen  -=  Debre- 
czyii> 

[Debry,  debr,  blp.]  kamieniołomy.   Por.  Debra. 

t  Debrz,  y.  Im.  y  p.  Debra.  Hel. 

[Debrza,  y.  Im.  e]  p.  Debra. 

[Debrze,  a,  Im.  aj  ni.  j).  Debra. 

Debuskop,  u,  Im.  y  p.  Kalejdoskop.  <  Pierwsza 
część  wyrazu  może  od  nazwiska  wynalazcy, 
druga     z     Gr.      skopeó— patrzę  > 

xDecember,  bra,  Im.  bry  miesiąc  grudzień. 
<Łe.  december> 

XDecembrowy  grudniowy. 

Decembrysta,  y.  Im.  ści  zwolennik  Napoleona 
III  i  jego  zamachu  stanu  r.   1851. 

Decemwir,  a,  Im.  owie  1.  jeden  z  dziesięciu, 
spraw\ijących  najwyższą  władzę  w  Rzymie.  2.  j^i"^^- 
łożony  nad  dziesięciu  ludźmi,  dziesiętnik.  <Łć.  de- 
ceravir> 

Decemwjrat,  u.  Im.  y  I.  rządy  sprawowane  przez 
dziesięciu.     2.  stanowisko  decemwira. 

XDecenalny  tncający  dziesięć  lat,  dziesięcioletni. 
<Łć.  deeennalis> 

Decentralista,  y,  Im.  ści  zwolennik  decentraliz- 
mu.     <Z  Fr.    decentraliser> 

Decentralistyczny  jtrzym.  od  Decentralizm : 
Doktryna  ileeentralistyczna. 

Decentralizacja,  I,  blm.  system  państwowy,  przy 
którym  loładze  nie  są  skupione  tylko  vi  stolicy ;  sa- 
morząd prołoincji:  D.  administracyjna.  <  Fr. 
deceutralisation   > 

Decentralizacyjny  przym.  od  Decentralizacja. 
Szuj.     System  f). 

Decentralizować,  uje,  owal  (io=.znosić^  centrali- 
zację czego:     D.  władze.    <Fr.  decentra]iser> 

Decentralizowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  De- 
centralizować, decentralizacja. 

!  Decepcja,  I,  Im.  e  oszukanie,  oszukaństwo,  za- 
loód.     <  Łć.  deceptio  > 

XDecernent,  a,  Im.  ci  sędzia,  wydający  wyrok. 
<  łjć.  deceruens,  2  pp.  decernentis  —  wyrokują- 
cy > 

t  Decernować,  uje,  owal  postanaiuiać,  ustana- 
wi(u',  wyrokować,  .'stanowić.     <Łć.  decernere> 

i  Decernowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Decer- 
nować :     1).  nowego  podatku. 

Deces,  u,  Im.  y  niedobór,  ujawniający  ś.  przy 
obrachunku:     Kasjer  wpadł    w  D.     <Łć.    deces- 

sus> 

Dech,  tchu,  jdechu,  dechem],  blm.  I.  tchnienie 
oddech,  jioioietrze  (do  oddychania):  Zatrzymać 
w  sobie  D.  Ostatni  D.  puściła,  Sienk.  Nie  mo- 
gę złapać  tchu  a.  brak  mi  tchu.  Byłby  dłużej 
jeszcze  mówił,  gdyby  mu  było  tchu  stało.  Bieg- 
nę eo  tchu  (  =  duchem).  Wyi)ić  jednym  tchem 
(-du.fzkiem).  Krótki  D.  (idyby  nie  fen  J).,  to- 
by człowiek  zdechł.  Prz.  (  =  gifjjby  nie  wiatru, 
gazy).     2.  -I- gnwa.  przydech.     <r)UCIl> 


432 


DECHA 
Decha.  y.  Im.  y  I.  p.  Deska.    2.  zi.  piersi.  <p. 

Dechomierz,  a.  Im.  e  lek.  ""''^C^t ^fr  f  Jt '^d  t 
,Ua  >hM;  i  uhhokości  oddechu.  <DUOH+MIAR> 

Dechowy  "'jirzyra.  od  Dech,  oddechowy :  f  Kanał 
D.:^Uh(iw.ca.     <DUCH> 

IDfCkil  p.  Dyćki. 

Decyar,    a,    Im.    y    dziesiąta   część  ara.     <tr. 

Decydować,  uje,  owal  wyrokować,  stanowić,  po- 
stanawiać, rozstrzygać,  rozsądzać:  Chce  t)-^  J^-l^ 
doktór  w  kateJrze.  Min.  D.  o  czym.  D.  8.  1- 
być  dea/dowanym:  Dziś  twój  los  t*.  decyduje.  I. 
skłaniać  ś,  powziąć  postanowienie,  namyślać  6.. 
Nieprędko  ś.  decyduje.     No,    decyduj    s.!     <ŁC. 

deciiieie>  n^^^,ńn. 

Decydowanie,  a,    blm.,    czynność    cz.    Decydo- 

Decydowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.    De- 
cydować ś. 
Decydująco  przys.  od  Decydujący. 

Decydujący  stanowczy.  Powziął  ton  D.,  jaKDj 
na  trybunie  siedział.  Kras.  ,      ,      . 

Dećyfrować,  uje,  owal,  x  Deszyfrować  odczyty- 
wać z  trudnością :  od,Z'itywnć  pismo  laiemmcze,  cy- 
frowane. Przen.:  Każ.iy  ruch  śledziła  i  decyfro- 
"wała.  Krasz.  (  =  starnla  ś.  zrozumieć,  wytłumaczyć 
sobie).     <Fr.  dt''chirtr('r> 

Decyfrowanie,  a,  blm.,  czynność   cz.    Decyfro- 

Wfl.ć 

Decygram,     a,    Im.     y     dziesiąta    część  grama. 
<Fr.  (l(''eiirramme> 
Decyoramowy  przym.  od  Decygram. 
XDecylen,  u,  blm.  chera.  p.  Naftalin. 
Decylitr,  a,  Im.    y    dziesiąta  część  htra.     <tr. 

d(''('ilitre  >  ,         ,,     i  i,    r  •    •    • 

Decyma  y,  Im.  y  muz.  I.  odległość  dziestęcio- 
^lonniowa  pomiędzy  tonami.  2.  dziesiąty  ton,  liczą'-, 
w  górę.     <Łć.  decima^ dziesiąta > 

Decymalny  dziesiętny.     Waga  decyraalna  =  na 
której  dany  ciężar  zważyć    można    gmcUami    dzie- 
sięć razii  Iżejszemi.  _  ,,        ,  ^-n 
Decymetr,  a,  Im.  y  dziesiąta  czaić  metra.  <łr. 

(ItH-iiiiMrc  > 

Decymetrowy  przym.  od  Decymetr. 

XDecymka,  i,  lui-  i  koronka,  zawierająca  w  so- 
lne dziesięć  dziesiątków  paciorków.  Goł.  <p.  De- 
cyma > 

Decymować,  uje,  owal  dziesiątkować,  tracić  co 
dziesiątego:  Należało,  potraciwszy  naczelników, 
D.  tylko  dla  przykładu  zwiedziony  lud.  Byk. 
<Łć.  dęci  marę  > 

Decymowanie,  a,  blm.,  czynność    cz.    Decymo- 

Decyp,    u     blm.    chem.    pienoiastek   metaliczny. 

Decyzja,  I,  Im.  e  I.  postanoioienie,  uchwała,  re- 
zolucja:  Oddać  co  komu  do  decyzji  a.  poddać 
co  pod  czyją  decyzję.  Zostawić  co  czyjej  de- 
cyzji. D.  "zapadła.  Powziąć  decyzję  co  do  cze- 
go. Z  decyzji  a.  na  mocy  decyzji  władzy 
(=.z  rozporządzenia  władzy).  2.  X  zdeajdowanie, 
stanowczość,  determinacja:  Oblężeni  pokazali  wie- 
le decyzji.  Człowiek  z  decyzją.  <  Łć.  deci- 
Bio> 

tDeczka,  i.  Im.  i  p.  tDska. 

[Deda,  y.  Im.  y]  Ucha  szkapa,  nrywłoka.     <?> 

Dedukcja,  i,  blm..  Wywód  til.  [.wywodzenie  ro- 
zumoice  szczegółu  z  ogółu :  czynność  logiczna  wy- 
snmcania  sądóio  szczegółowych    z    sądów  ogólnych; 


DKFKKTAIUUSZ 

sądzenie  o  szczegółowych  przypadkach  na  podsta- 
wie ogólnego  twierdzenia  a.  założeniu :  D.  prosta, 
złożona;  bezpośrednia,  pośrednia.  2.  metoda 
wnioskowania  sylogistycznego :  Logika  dedukcji, 
Ifeorja  dedukcji,  luetoda  dedukcji.  3.  wynik  osiąg- 
nięty przez  wnioskowanie  od  ogółu  do  szczegółu ; 
sąd  szczegółowy,  wysnuty  logicznie  z  sądu  ogólnego; 
icynik  sylogizmu.      <Łć.  deducfio> 

Dedukcyjnie  przys.   od   Dedukcyjny:    Rozumo- 
wać, wywodzić,  wysnuwać  D. 

Dedukcyjny  przym.  od  Dedukcja:  Metoda, 
prawda  dedukcyjna.  Proces,  wniosek,  wynik  D. 
Dedukować,  uje,  owal,  Wywodzić  fil.  rozumo- 
irać,  wysnuwać  według  prawideł  dedukcji:  Dedu- 
kowali  metodą  gicnmetryczną  z  wyrozumowanycli, 
t.  j.  wymarzonych  i  całkiem  fałszywych  przy- 
puszczeń. 8pas.      <Łć.  deducere> 

Dedukowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deduko- 
wać. 

jDeduła,  y,  Im.  y]  człowiek  niezgrabny.    <?> 
[DedyćJ  j).  2.  Dy. 

Dedykacja,  i,  Im.  e,  f  Dedykatorja  ofiarowanie 
komu  swego  utworu,  uiyrażone  w  napisie,  umieszczo- 
nym na  czele  dzieła.     <Łć.  dedicatio> 

Dedykacyjny    przym.    od    Dedykacja:    Słówko 
dedykacyjne.     List  D. 
t  Dedykatorja,  i,  Im.  e  i>.  Dedykacja.  Zebr. 
Dedykować,  uje,  owal  komu    swój    utwór  \\\^- 
Y&akh -przypisać,  ofiarować,   poświęcić.      <Łć.  de- 
dieare  > 

[Deee]  dziec.  jechać. 

[Def,  a.  Im.  y,  Dejw]  złodziej.  <Dnra.  deef:^ 
Nm.  Dieb> 

Defalka,  I,  Im.  I  I.  xa.  XDefalkata  potrącenie, 
odtrącenie,  zniżenie,  opuszczenie:  D.  czynszu. 
Z  arendarzem,  ile  razy  rachujesz,  D.  musi  być 
zawsze.  Haur.  D.  od  przedwcześnie  zwróconego 
kapitału=esfconto.  2.  [D.]  zawód,  ziołoka.  <  Że 
Śr.  Łć.  defalcare> 

xDefalkata,  y,  Im.  y  p.  Defalka. 
XDefaikowaĆ,  uje,  owal  I.  potrącać,  odtrącać, 
spuszczać,  zniżać;  eskontować:  Staroście  mogło- 
by ś.  co  w  skarbie  D.  z  tego,  co  do  skarbu  jila- 
ei  żeby  miał  co  więcej  pachołków  do  imania 
zbrodniów.  Górn.  2.  ^zrobić  mniej  intratnym:  D. 
dobra,  majątek.     <   Śr.  Łć.  defalcare   > 

Defekacja'  i.  Im.   i     I.    icypróżnienie    stolca.     ?.. 
cukr.  oczyszczenie  soku  z  buraków   od  ciał,    niehę- 
dących  cukrem,     oczyszczenie,     przejaś- 
nienie, nawapnienie.     < Łć.  defaecatio > 
Defekacyjny  przym.  od  Defekacja. 
Defekcik,  u,  Im.  i  )).  Defekt. 
Defekować,  uje,  owal  odbywać  defekację,  oczy- 
szczać,   przejaśniać,  nawapniać.      D.  ś. 
wypróżniać  ś.,  odbywać  potrzebę    naturalną.      <Łć. 
defaecare  > 

Defekowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Defekować, 
defekacj  a. 

Defekt,  u.  Im.  y  a.  Xa  I.  niedostatek,  uszkodze- 
nie nieziipełność,  brak:  D.  w  rachunkach,  w  ka- 
sie' ( -niedobór,  deficyt).  2.  wada  organiczna, 
ułomność,  kalectwo,  [rder,  przywara:  Gdy  ]>acjent 
defekta  opowiada,  lekarz  powinien  dać  rezolu- 
cję. Kras.  Defekty  śledziony.  Panna  piękna, 
ale  z  defektem  w  figurze.  3.  towar  uszkodzony 
a.  niemający  należytej  wagi,  liczby,  brak.  4.  druk. 
brakujące  a.  zbywające  czcionki  jakiego  gatunku 
druku.    Zdr.  Defekcik.     <Łć.  defectus> 

DefektarjUSZ,  a.  Im.  e  apt.  farmaceuta,  odra- 
biający w  laboratorjum  braki .  środków  leczniczych 
w  aptece.     <Now.  z  Łć.  defectus  =  brak> 


433 


28 


DEFKKTOWAĆ    SIĘ 

Oefektować  się.  uje  ś..    ował  ś.  druk.:    Pi.sino 

tlefcktuje  ś.  ^^  ohizuje  ś.   ic  Jejo    komplecie    brak 
nu'h(i7-i/r/i  czcionek. 

Oefektowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  De- 
felctować  ś. 

Defektowny  i>.  Defektowy :  Podaje  tylko  bar- 
dzo 1).  sjiis  tych  druków.  Bale. 

Defektowy,  Defektowny  przym.  od  Defekt ; 
E,i,''ZL'nij>Iarz  dzieła  I).     Czlo\vit'k  D. 

XDefendent,  a,  Im.  cl  I.  oKkdrżony,  obwinioiii/, 
klóre.f/o  <{.  ma  bronić.  2.  bfoniąc;/,  odjyierajiicy  (ii|). 
W  dyspucie).  <l-e  znaczenie  Łć.  defendendus — 
mający  być  bronionym;  2-e  defendens, 2 pp.  dc- 
fendentis  -  broniący  > 

XDefendować,  uje,  owal  bronić,  odpierać:  D. 
w  dyspucie.  Byl  dyskurs  o  rozstrzelaniu  Wo- 
łodkowicza,  którego  ja  niewinność  defendowa- 
łeiii.  Rzew.     <Łć.  defendere> 

X  Defendowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Defen- 
dować. 

Defenestracja,  i,  Im.  e  lotjrzucenie  przez  okno 
urzędników  rakm^kich  w  Pradze  23.  4.  1618. 
<Now.  z  Łó.  fenestra  =  okno> 

XDefen8a,  y,  Im.  y,  XDefen8ja  obrona:  Pan- 
ny, dowiedziawszy  ś.  o  takiej  defensie  i  zapad- 
ijm  z  niej  dekrecie,  zaniosły  manifest  przeciw 
niemu.  Krasz.  <Łć.  późń.  defensa> 
XDefen8ja,  I,  Im.  e  p.  Defensa.  Biel.  M. 
X Defensor,  a,  Im.  owie  obrońca:  D.  wiary. 
<Łć.  detensor> 

X Defensywa,  y,  blm.,  !  Defenzywa  obrona, 
slanowiako  odporne:  Z  defensywy  ,przecliodzili 
do  czynnego  i  groźnego  natarcia.  <Sr.  Łć.  defen- 
siva,  skąd  Fr.  (16fensive> 

X Defensywny  przym.  od  Defensywa;  !  Defen- 
Zywny:     Piani).     Przymierze  defensywne. 

!  Defenzywa,  y,  blm.  p.  lep.  Defensywa:  Trzy- 
mać ś.  na  detenzywie  od  Ukrainy.  Dar. 
!  Defenzywny  p.  lep.  Defensywny. 
f  Deferenoja,  i,  lin.  e    uległość,    uniżoność,   po- 
ważanie, atencja:    M(^drszycli  słuchaj   z  deferen- 
cją.  Jabł.     <Fr.  deft'rence> 
[Deferencyja,  i.  Im.  e]  p.  Defraudacja. 
Deferować,  uje,  owal    I.    ■^  podać,    dostarczyć, 
przedstawić:     D,  wykaz  zalegających  do  właści- 
wego urzędu  grodzkiego.     2.   -j-  komu   =   ulegać, 
podlegać,    poddawać     ś.,     ustępować:     Wojewoda 
wołoski,  iż  nie  deferował    sułtanowi,  rozgniewał 
ś.  nań  pohaniec.   Paszk.    3.  [D.]  ubiegać  ś.  o  co. 
4.  j»raw.  proponować,  naznaczać:     D.  komu  przy- 
si(*g(^.     <Łć.  deferre> 

Deferowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Defero- 
wać. 

!  Defibrynacja,  I,  blm.    lek.  pozbawienie  krwi  ji- 
hryny,  t.  j.  wlóknika,    o  d  w  ł  ó  k  n  i  e  n  i  e.      <  Now. 
z  Łć.  de-    =  od  -)-  Fibryna> 
I  Deflbrynacyjny  lek.   przym.    od    Defibrynacjpi 
!  Defibrynować,  uje,  owal  lek.   dokonywać  deji- 
brynaejl,  odwłókniać:     D.  krew. 
Deficycik,  u.  Im.  I  p.  Deficyt. 
Deficyt,  u,  Im.  y  brak,  niedobór  w  kasie,  w  ma- 
gazynie ;  przewyżka  rozchodów  nad  dochodami  w  bi- 
lansie.   Zdr.  Deficycik.     <Łć.  deficit— doeł.  bra- 
kuj e> 

XDefidencja,  I,  blm.  niewiara,  nieufność,  niedo- 
wierzaide:  Powstała  D.  do  hetmana  Branickii;- 
go.  St.  Aug.  <Now.  z  Łć.  do-  =  od,  nie  -\-  li- 
dentia-^ufność> 

Deflguracja,  i,  Im.  e  zepsucie  kształtu,  kształtno- 
ici,  zeszpecenie.     <Z  Fr.  dćfigurer> 

Defigurować,  uje,  owal  psuć  L^ztalty,  pozbawiać 
kszlullnuści,  szjiceić.     D.  Ś.  pozbawiać  ś.  ksztaltno- 


DEFORMOWAC    SIĘ 

ści,  szpecić  ś.:  D.  ś.  niezgrabnym  strojem.  <Śr. 
Lć.  dcligurarc,  skąd  Fr.  d(''figurer> 

Defigurowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Defiguro- 
wać. dc  fi  'j:  u  r  a  ej  a. 

Defigurowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  De- 
figurować ś. 

XDefii.  u,  blm.  p.  Defilowanie. 

Defilada,  y,  Im.  y  p.  Defilowanie.  <Fr.  dćfi- 
la(Ie> 

Defilować,  uje,  owal  I.  woj.  przechodzić,  prze- 
ciągać ceremoujalnie,  maszerować  przed  kim  a. 
przed  czym  uroczyście  dla  oddania  mu  honorów: 
D.  sekcjami,  plutonami,  konipanjami,  kolumna- 
mi, rozwiniętym  czołem.  Wojska  defilują  przed 
monarchą,  przed  wodzem,  przed  sztandarem, 
przed  pomnikiem.  Przen.:  paradoicać,  przejeżdżać 
a.  ]Ji-zechodzić  dla  ziorócenia  na  siebie  uwagi:  Po- 
wozy defilują.  2.  [D.,  Defirować]  przodować,  do- 
wodzić; wywyższać  ś.     <Fr.    defiU'r> 

Defilowanie,  a,  blm..  Defilada,  XDefil  czynność 
cz.  Defilować,  marsz  ceremonjalny ,  pochód  uroczy- 
sty, parada. 

Definicja,  I,  Im.  e  I.  p.  Określenie:  D.  realna, 
rzeczowa,  wyczerpująca,  gienetyczna,  wyróżnia- 
jąca. Dać  definicję  pojęcia,  terminu,  nauki.  2. 
bł.  zam.  Definjowanie.     <Łć.  definitio> 

Definicyjny  przym.  od  Definicja:  Najzdolniej- 
szy uczeń  j)otrzebować  będzie  objaśnień  nau- 
czyciela, żeby  rozwikłać  liczne  szarady  defini- 
cyjne. Bądź. 

Definitarz,  a.  Im.  e  izba  obrad  w  klasztorze. 
<0(1  Definitor  > 

Definitor,  a.  Im.  owie  radca  a.  asesor  zakonny 
jirzy  prowincjale  a.  przeorze:  Uproszę  księdza 
definitora,  niech  bakałarzyć  nad  tobą  pocznie. 
Syrok.  <Łć.  późń.  definitor > 
Definitorski  przym.  od  Definitor:  Urząd  D. 
xDefinitywnie  przys.  od  Definitywny:  Ziemie 
te  dopiero  15G9  r.  do  korony  D.  należały.  <Łć. 
definitłve> 

X  Definitywny  ostateczny,  decydujący,  rozstrzyga- 
jący, .-stanowczy:     Decyzja  definitywna.   <Łć.  de- 
finitivus> 
Definjować,  uje,  owal  p.  Określić. 
Definjowanie,    a,    blm.,    bl.  Definicja    czynność 
cz.  Definjować. 
I  Defirować.  uje,  owal]  p.  Defilować. 
IDefirowanie,    aj    blm.|    czynność    cz.    Defiro- 
wać. 

Defiacja,  i.  Im.  e  gie.  zwiewanie  rozkruszotiych 
cz<isttk  powierzchni  skal,  t.  j.  ablacja  wietrzana. 
<N()W.  z   \a\  dertare^zwiać> 

Deflegmacja,  i.  Im.  e  gorz.  oziębianie  wodą  par 
alkoholoicych  przy  rektyfikacji.  <Fr.  dćticgma- 
tion> 

Deflegmator,  a,  Im.  y  chem.  przyrząd  do  .■skrap- 
lania pary  ciał  wysoko  wrących  przy  dystylacji. 
<Fr.  detleginateur> 

!  Defloracja,  i,  Im.  e  lek.  pozbawienie  dziewic- 
twa, przerwanie  błony  dziewiczej,  zgwałcenie.  <Fr. 
dćtloration> 

XDefluitacja,  I,  blm.,  stopienie,  rozpuszczenie 
czego.     <Now.  z  Łć.  det1uore=wyciekać> 

kDefluksja,  I,  blm.  fil.  p,  Emanacja.  <Łć. 
(U'lliixi(i  > 

Deformacja,  i,  Im.  e  fiz.  zmiana  postaci  ciała  a, 
jego  czą.^tek,  przekształcenie,  odkształ- 
cenie.    <Ia'.  deformatio> 

Deformować  się,  uje  ś.,  ował  ś.  tracić  swą  joi- 
nt;, przekształcać  ś.,    odkształcać  ś.:     Kule  ołowia- 


iU 


DErRAUDACJA 


DEKA 


ne,  mierzywszy  o  co,  defoinmją  ś.  <Ł(5.  defor- 
mare  > 

Defraudacja,  I,  Im.  e,  [Deferencyja,  Referenda- 
Cyj^l  \.  fałszerstwo,  oszukanie  przez  fahz.  2.  pod- 
Mąpne  nieopłacenie  cła,  aJccyzy,  Jconsumcji  a.  opła- 
cenie icli  to  mniejszej,  niż  należy,  ilości.  3.  prze- 
mytnictioo,  kontrabanda,  szwarcowanie.  4.  kradzież, 
sprzeniewierzenie,  szkoda  potajemnie  zrobiona :  D. 
leśna.  Złodziej  grosza  publicznego! — wyszeptał 
chory; — czy  żona  pańska  wie  o  tej  defraudacji? 
Bał.     <Ł6.  delraudatio> 

Defraudacyjny  przym.  od  Defraudacja. 

Defraudant,  a,  Im.  ci  ten,  co  ś.  dopuszcza  de- 
fraudacji, jałszerz,  szkodnik,  kontrabandzista,  prze- 
mytnik. <Łć.  defraudans,  2  pp.  defraudantis— 
dosł.  oszukiijr-jcy  > 

Defraudować,  uje,  owal  dopuszczać  i.  defrauda- 
cji: Cygara  defraudowane.  Towar  defraudo- 
waay.     <Łć.  defraudo> 

Defraudowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Defrau- 
dować. 

Degleneracja,  i,  Im.  e  I.  wymdzenie  ś.,  zrcyrod- 
nienie,  odrodzenie  ś.  od  przodków,  zbękarcenie.  2. 
leli.  zmiana,  zniszczenie,  przeobrażenie  histologicz- 
nego utkania  budowy  tkanki  a.  organu,  p  r  z  e  i  s- 
toczenie.  <Now.  z  Łó.  degenero  =  wyradzam 
ś.> 

Degieneracyjny  przym.  od  Degieneracja. 

Degienerować,  uje,  owal  przeobrażać,  przeista- 
czać. 0.  Ś.  wyradzać  ś.,  odradzać  ś.  od  przodków, 
bękarcieć ;  przeoltrażać  ś.,  przeistaczać  ś.:  Im  wyż- 
sze stanowisko  społeczne  jakiej  odrośli  w  ro- 
dzinie, tyra  ona  prędzej  degieneruje  ś.,  nikczem- 
nieje i  zamiera.  Roi.     <Łć.  degenero> 

Degienerowany  przym.  lek.  przeobrażony  co  do 
ulkaiiia. 

[Degnarować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  rządzić  ś. 

xDegrada,  y.  Im.  y  p.  Degradacja:  Posłań  w  sy- 
birskie  komendy  w  degradzie.  Śłow.  <0d  De- 
gradować > 

Degradacja,  i,  Ira.  e,  XOegrada  jakt  a.  obrzą- 
dek def/radoirania.     <Fr.  dćgra(iation> 

Degradować,  uje,  owal  I.  usuwać  z  loyższego 
stoj>nia  na  niższy  w  urzędzie,  obniżać  w  stopniu 
i  godności:  D.  oficera  na  prostego  żołnierza.  2. 
podbierać  komu  prerogatywy  jego  poprzedniego 
stanu:  D.  duchownego  (  =  odświęcać,  wyksiężać). 
D.  szlachcica  (  —  odbierać  mu  szlachectwo).  <Fr. 
dćgrader> 

Degradowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Degrado- 
wać. 

Degras,  u,  blm.  garb  tłuszcz,  otrzymywany 
z  tranu  rybiego  wałkowanego  ze  skórami  pośled- 
niejszego gatunku.  <Z  Fr.  degraisser  =  odtłu- 
ścić > 

!  Degrengolada,  y,  blm.  upadek:  D.  ducha. 
Orzesz.     <Fr.  żart.  degringoladc> 

Degresja,  I,  ')Im.:  D.  podatkowa  =  urządzenie 
podatkowe,  tKWe  stopę  opłaty  dla  dochodóui  naj- 
niższych ustanawia  niższą,  aniżeli  dla  innych  do- 
cłiodów.  <Now.  z  Łć.  degressus  =  dosł.  który 
zstąpił  >  . 

Degrubis  przys.  rub.  grubijańsko,  ordynarnie, 
nieprzyzwoicie,  nieparlamentarnie :  Wymyślali  so- 
bie D.     <  Wytwór  żart.,   niby  Łć.> 

Degustować,  uje,  owal  komu  co  =  obrzydzać. 
<Łć.  (legustare,  ze  znaczeniem    Fr.    degoóter> 

Degustowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Degusto- 
wać. 


fiehidratacja,  i,    blm.    chem.     p.    Odwodnienie. 

<Now.  z  Łć.  de-  =  od,    wy -|-  Gr.  hydór  -    wo- 
da > 

Dehidrogienizacja,  i,  blm.  chem.  odjęcie  wodo- 
ru. <  Now.  z  Łć.  de-  =  od,  wy  -|-  Hidrogieni- 
zaeja> 

beifil(acja,  I,  blm.  p  Deifilcowanie.  <Now. 
z  Łć.  j)óźn.  deificus-ubóstwiajficy  > 

Delfil(ować,  uje,  owal  ubóstwiać,  oddawać  cześć 
bosicą.     <8r.  Łć.  deifieare> 

Deifll(owanle,  a,  blm.,  Deifiiiacja  czynność  cz. 
Deifilcować. 

Deintegracja,  i,  blm.  utrata  drobnych  cząstek 
z  całości.  <Now.  z  Łć.  deintegrare  =  zmniej- 
szać > 

Deista,  y.  Im.  ści  fil.  zwolennik,  wyznawca  deiz- 
mu,  wolnomyśliciel  w  rzeczach  religji.  <  Fr.  dei- 
ste> 

Deistlca,  i,  Im.  I  lorma  ż.  od  Deista. 
XDeisto8two,  a,  blm.  fil.  p.  Deizm. 
XDeistowslti  fil.  ]).  Deistyczny:   Doktryna   dei- 

stowska. 

Deistycznie  przys.  od  Delstyczny. 

Deistyczny,  XDeistowski  przym.  od  Deizm 
i  Deista:     ii^ierunek,  tiluzoC  D. 

Deizm,  u,  blm.,  xDeistostwo  fil.  I.  teorja, 
doktryna  jedynego  Boga  nieosobowego,  poznatoane- 
go  przez  rozum.  2.  wolnomyślna  filozojja  religji, 
teorja  loolno  my  sinych  filozofów  XVIII  wieku.  3. 
naturalistyczna  filozojja  religji  (przeciwne  teizmo- 
wi).    <Fr.  dćisme> 

[Deja,  i,  Im.  ej  człowiek  ociężały  i  niezdarny. 
<?  Por.  Deda,  Deduła> 

[Dejga,  i,  Ira.  i]  pałasz. 

1.  [Dejnacid,  Dojnacici]: 
do jnacka  =  piosnka  świecka 
ino> 

2.  [DejnacItlJ  przym.  od  Dejnal( :  Pospólstwo  prze- 
dzierzgnięte w  pułki  dejnackie.  Roi.  <Ukr 
dejnActy  > 

[Dejnal(,  a,  Im.  i]  ladaco:  Puszkarenko 
łoty  uformował  pułki,  zwane  dejnakarai 
<Ukr.  dejnt^k  ^  żołnierz  Puszkarenki; 
z  Ukr.  de(ne)jakyj  — ten  i  ów,  jaki   taki> 

[Dej w,  a,  Im.  y]  p.  Def. 

[Dejweldrelt,    u,     blm.]    p.    Asafetyda. 
T(nifels<het*k  -  dosł.   czarcie  łajno> 

Del<.  u.  Im.  i  I.  t  P-  Delta:  Posiali  mu  konia 
i  siodło  z  dekiem.  Biel.  M.  Słoń  okryty  hafto- 
wanym dekiem.  Jabł.  2.  [D.]  p.  Dach.  <Nm. 
Decke> 

Delta,  i,  Im.  i  i.  a.  t  Dek  przykrycie,  opo- 
na, pokroiuiec,  kilim,  dera:  D.  na  konia.  D. 
pasztetowa  (  -  przykryioka  z  ciasta).  -J-  Przen.: 
płaszczyk,  pokrywłca,  pozór:  Krzywoprzysięstwu 
swemu  deki  szukał.  Mą,cz.  2.  a.  XDeko=a)  blat 
zamykający  z  wierzcłm,  ściana  wierzchnia :  D.  u  for- 
tepianu, skrzypiec,  altówki,  kontrabasu.  U  lut- 
ni grzbiet,  w  którym  ś.  głos  odbija,  jest  na  do- 
le, a  D.  z  kołem  i  z  strunami  na  wierzchu. 
Leop.  D.  piersiowa,  in.  d a s\s.=^ kość  piersiowa, 
mostek,  b)  da.szek,  pokrywa,  pokrywka:  Deki  na 
ulach  gontowe.  Kąc.  3.  część  icierzchnia,  obejmu- 
jąca co,  pudło:  D.  zaniku.  D.  zamka  u  strzel- 
by skałkówki.  Gdyby  krzemień  był  spadł  i  ude- 
rzył w  dekę,  co  skrami  pryskaj,^c  odskoczy, 
pewnieby  mój  bohater  nie  żył.  Slow.  4.  f  łAat 
blacha  a.  papier,  na  którym  s.  cia.sta  pieką.  Troć 
5.  cukr.  syrop  czysty,    używany  do  bielenia  cukru' 


<p.   Daga> 
Piosnka   dejnacka  a. 
<Z  przyśpiewu  da-}- 


z  ho- 
Rol. 
zap. 


<Nm. 


m 


DEKA 

klersa.  6.  gorz.  kożuch  napłynie.     7.  myk\. po- 
krycie dołu  wilczego,     po  trząś.      <Nm.  Deeke> 

t  Deka,  I,  Im.  i  p.  Daga:  Ukłuli  go  dekami. 
Stryjk.     Zdr.  Deczka.   <  p.  Daga> 

Dekabrysta,  y,  Im.  ści  spiskowiec  Ras.  z  li 
grudnia  IS'}!)  r.,  grudni  o  wiec.  <Ros.  deka- 
bri8tT>> 

Dekachord,  u,  Im.  y  inslrunwnt  muz.  o  dziesię- 
ciu sinuKich.     <Gr.  dekaehordos> 

Dekada,  y,  Im.  y  I.  przeciąg  czasu  dziesiiciu 
miei^ięcy.  tygodnia,  dni.  2.  tydzień  dziesięciodniowy 
w  reiiublikańskim  kalendarzu  francuskiin.  3.  fil. 
p.  Dziesiątka.  <Gr.  dek.is,  2  pp.  dekailos:^ 
dziesiątek  > 

Dekadencki  przym.  od  Dekadenł. 

Dekadent,  a,  Im.  ci,    X  Schyłkowiec    zwolemiik 

dnkailrnlifziiiu.  doklnjner  dek(t(liiilij;:iiiu.      <Zo     Sr. 
Łć.   doeadentia  -  upadek  > 

DekadentyC'::ny  przym.  od  Dekadentyzm:  Epo- 
ka (ickadcntyczna. 

Dekadentyzm,  u,  blm.  w  estetyce  kierunek  a. 
rodzaj  twórczoAci  afiystyrznej,  ]>odiioszący  a.  tiwy- 
datniający  objawy  upadku,  ziayrodnienia  fizycznego 
i  duchowego ;  kierunek  artystyrz)iy,  inbuji[ry  Ś. 
w  dziwacticach  i  polirornościdch  natur  zwyrodnio- 
nych  a.  cywilizacji  chyUirej  .i.  do  upadkti :  Cheł- 
pią ś.  własnym  rozkładem  za  życia,  strojąc 
skronie  kwiatami  dekadentyzmu.  < Nowotwór 
Fr.  dec;i<lentisme> 

Dekagram,  u,  Ira.  y  waga  obejmująca  dziesięć 
gramów.     <  Fr.  (Ieeagramiiie> 

Dekagramowy  przym.  od  Dekagram. 

Dekalitr,  u,  Im.  y  miara  objętości,  zawieruj(ir(i 
dziesięć  litrów.     <Fr.  deealitrO 

Dekalitrowy  przym.  od  Dekalitr. 

Dekalkomanja,  I,  blm.,  Kalkomanja  I.  przenosze- 
nie rysunku  a.  nudowidla  z  jia/iieru  na  inny  przed- 
miot. 2.  rysunek  a.  maUnoidło  do  ttdciego  przenn- 
szcitia:  Proszę  dać  stalówkę,  dekaikomanjt^ 
i  arkusz  bibuły.  Dyu'.     <  Fr.  decalc()maaie> 

Dekalkować,  uje,  owal  odbijać  gotowy  rysunek 
na  kanńeniu,  miedzi,  drzewie  i  t.  d.  <  Sr.  Łe. 
decaicare,  stąd  Fr.  deeabiuer  > 

Dekalkowanie,  a,  blm.,  czynnośó  cz.  Dekalko- 
wać. 

Dekalog,  u,  blm.  Dziesięcioro  przykazań  boskich. 
Przen.:  Jej  dekalogiem  jest:  nie  dać  swego,  nie 
żądać  cudzego.  <Gr.  późń.  z  dóka  =  dzie6ięó-(- 
lógos— słowo  > 

Dekalogowy  przym.  od  Dekalog:  Praca  autor- 
ki skierowana  do  celów  moralnych,  dekalogo- 
wych. 

Dekameron,  u,  Im.  y  zbiór  dziesięciu  utwo- 
rów (muzycznych,  Literackich  i  t.  p.).  <Now.  z  Gr. 
dćka  =  dziesięć  +  hemćra  =  dzień,  więc  niby- 
dziesięciodniówka  > 

Dekametr,  u,  Im.  y  miara  długości,  zawierają- 
ta  dziesięć  metrów.     <Fr.  dćcametre> 

Dekametrowy  przym.  od  Dekametr. 

Dekanalny  przym.  od  Dekanat,  dziekanowi  przy- 
sług tij({ry. 

Dekanat,  u.  Im.  y  I.  pewna  liczba  parajji,  pod- 
legających władzy  dziekana.  2.  godność,  posada 
dziekana,  d  z  i  e  k  a  ń  8  t  W  0.  <  Sr.  Łć.  deca- 
natus> 

Oekantacja,  i,  blm.  cLem.  zlewanie  klarownej 
cieczy  z  nad  osadu.      <Fr.  decantation> 

XDekapitaoja,  i,  blm.  ścięcie  głowy.  <Fr.  de- 
capitafion> 

Dekarbonizacja,  I,  blm.  pozbawienie  kwasu  icę- 
glowego,  o  d  w  ę  g  1  O  U  i  O :  i),  krwl,  <  Z  Fr.  dć- 
oarbouiser> 


DEKLARACTA 

Dckarcha,  y.  Im.  o  wie  jeden  z  dziesięciu  pia.'>iu- 
jącyck  władzę  najwyższą  w  Grecji.  <  Gr.  dekdr- 
ches> 

Dekarchja,  i,  Im.  e  rządy  dziesięciu  mężów 
10  Grecji.     <Gr.  dekarchia> 

Dekarz,  a,  Im.  e  rzemieślnik,  pokrytoający  dachy, 
dacharz.     <Nm.  Decker > 

Dekaster,  u,  liu.  y  miara  objętości  tve  Francji, 
obejniHJ<iia  dziesięć  steróio.      <  Fr.  dścast^re> 

!  Dekasterja,  i,  liu.  e  p.  Dykasterja- 

Dekastyl,  u,  Im.  e  bud.  fronton  w  stylu  greckim, 

o  dziesięcin  kolumnach.     <  Gr.  dekAstyios> 
XDekasylabny  dziesięciozgłoskowy:  W ymz  gren- 

ki  D.     <Now.   z    Gr.  d^ka  -  dziesięć -|- syllabg 

-  zgłoska  > 

Dekatyzować,  uje,  owal  p.  Stępować.   <  Fr.  d^- 

catir> 

Dekatyzowanie,  a,  blm..  czynność  cz.  Dekaty- 
zować. 

Dekiel,  kia,  Im.  kle  i.  przykrywka  panewl.i 
u  strzelby.  2.  [D.J  okładka  u  książki.  3.  druk. 
ratna  żelazna  u  prasy,  obciijguięta  płótnem,  na  któ- 
re nakłada  ś.  arkusz  przi znaczony  do  odbiciu: 
Założyć  arkusz  na  D.  4.  tortep.  blat  fortepianu. 
5.  zeg.  krążek,  zainykająry  sprężynę  bębenka  w  ze- 
garku, przyljrywka.  Zdr.  Deklelek.  <Nm. 
Deckel> 

Deklelek.  Ika,  \\n.  Ikl  p.  Dekiel. 

Dekielszprajca,  y.  Im.  e  lortep.  podpórka  pod 
otwarty  drkiel  Jortc/iiann.     <Nni.  I)eckelspreize> 

Deklamacja,  i,  Im  e  I.  artystyczne  wy/wtcia- 
dunie  utworu  literackiego,  deklamowanie:  D.  te- 
atralna, szkolna.  2.  Xrodzaj  wymowy  :  D.  Kwin- 
tyljana,  Seneki.  3.  przen.  czcze  rozprawianie, 
piękne  słówka,  blaga,  frazeologja :  A\"szystko  to 
są  deklamacje,  czekamy  dowodów.  <Łć.  de- 
clamati()> 

Deklamacyjność,   i,    blm.  rz.  od  Deklamacyjny : 

O  wiole  żywiej  wychodzi  młody  Szkot  ze  swą 
zachodnią  ogładą  i  deklamacyjuością. 

Deklamacyjny  przym.  od  Deklamacja:  Zdolność 
deklamacyjna.  Jakim  sposobem  ta  książka  de- 
klamacyjiio-romansowa,  a  lekka  i  płytka,  mogła 
Krasińskiemu  wydać  ś.  historją?  Tam. 

Deklamator,  a.  Im.  rzy  a.  owie  ten,  co  dekla- 
muje ;  ten,  co  szafuje  pięknemi  a  czczemi  słówkami, 
frazeolog.  Magier.     <  Lć.  deelamator> 

Deklamatorka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Deklamator. 

Deklamatorskl  przym.  od  Deklamator:  Zapał, 
ton  D. 

Deklamatorsko  przys.  od  Deklamatorskl:  Nie 
mówiłby  tak  o  sobie  i  swoich  boleściach  D. 
i  bezwstydnie.  Krasz. 

Deklamować,  uje,  owal  I.  wypowiadać  artystycz- 
nie utwór  literacki.  2.  przen.  szafować  ^}icA;He7nł 
a  czczemi  słówkami.     <Łć.  declamare> 

Deklamowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dekla- 
mować,  d  e  k  1  a  m  a  ej  a. 

Deklaracja,  i.  Im.  e  I.  zeznanie,  oświadczenie, 
zameldowanie,  oznajmienie  wiarogodne,  złożone  wła- 
dzy:  Złożyć  deklarację  w  urzędzie  o  dochodach 
z  majątku,  w  sądzie  o  przyjęciu  spadku,  w  urzę- 
dzie celnym  o  ilości  i  jakości  otrzymanych  z  za 
granicy  towarów  i  t.  d.  Dłużnik  złożył  dekla- 
rację o  swej  niewypłacalności.  2.  zobowiązanie, 
przyrzeczenie  czego,  otrzymiij<ice  moc  prawną:  Po- 
licja wzięła  od  niego  deklarację,  że  zauważone 
nieporządki  usunie.  3.  przycłiylna  odpowiedź  na 
oświadczyny  konkurenta,  i^łowo;  [zmówiny,  zapoiny]' 
Ta  paiiua  jest  już  po  deklaracji  z  Janem.  4.  D, 


m 


DEKLARACYJKA 

prawa  •=  akt  konstijłucyjny  w  Anglji  z  22  stycznia 
J68H  r.  Zdr.  Deklaracyjka.  <Łć.  declaratio> 
Deklaracyjka,  i,  Im.  i  p.  Deklaracja:  Proszę 
bardzo  uważać,  by  ś.  kto  w  pani  me  rozkochał 
i  deklaracyjki  jakiej  u  jej  stopeczek  me  złożył. 

Deklarować,  uje,  owal  I.  składać  deklarację: 
D  towary  na  komorze  =  meldoivaó  je,  podawać  ich 
wykaz  wiarogodny.  D.  co  a.  D.  ś.  względem  eze- 
eo  =  oświadczać  ś.  z  goimuoicią  zrobienia  czego,  zo- 
hoioiązuwać  i.  zrobić  co,  przez  co:  Deklarował 
nam  swą  pomoc.  Deklaruje  s.  w  sądzie  przyjąć 
spadek.  Jeszcze  ś.  nie  deklarował.  Wil^^me 
oświadczył  ś.).  2.  [D.]  oświadczać,  oświadczać  ś. 
<fA*.  declarare> 

Deklarowanie,    a,    blm.,    czynność    cz.    Dekla- 

Deklinacja,  i,  Im.  e  I.  astr.  i  fiz.  p.  Zboczenie. 
2.   gram,   odmiana,  przypadkowame.     <Ł6.  decli- 

natio>  ...       .        ,    . 

Deklinacyjny  przym.  od  Deklinacja,  orfmianoiw/.- 

Końcówka  deklinacyjna. 

Deklinator,  a,  Im.  y  fiz.  p.  Busola.  <Now. 
z  Łć.  (UH'linare  =  odchylać > 

Deklinograf,  u.  Im.  y  fiz.  busola  zboczeń,  notu- 
jąca swe  wskazania.  <  Now.  z  Łć.  declino  = 
odeliylam+Gr.  grafó  =  piszc> 

Deklinować,  uje,  ow&\  oilmieniać  przez  przypadki, 
prz>ii><id':'iwać.     <Łć.  declinare> 

beklinowanie,  a.  Mm.,  czynność  cz.  Dekli- 
nować. 

xDeko,  a,  Im.  a  p.  Deka. 

Dekokcik,  u,  Im.  i  p.  Dekokt. 

Dekokcja,  I,  im.  e  in.  metoda  dekokeyjna, 
metoda  o  d  w  a  r  o  w  a,  i)iw.  doprowadzanie  zacie- 
ru słodowego  do  stopnia  cukrowania  ś.     <Łe.  de- 

Dekokcyjny  przym.  od  Dekokcja:    Metoda  de- 
kokeyjna p.  Dekokcja.  „^     ,.  .    .    .. 
Dekokt    u.  Im.  y  wywar,  odwar.  Zdr.  DekOKCik. 

<LĆ.  decoetus-=dosł.  wywarzony  > 

Dekoktura,  y,  blm.  sposób  rohienia  dekoktow. 
<Now.  z  Łć.  decoquo  =  wywarzam  > 

Dekolcik,  u.  Im.  i  p.  Dekolt. 

Dekoloryzacja,  I,  blm.  I.  pozbawnanie  czegoś 
barw.  odbarwumie.  2.  znikanie  barwy  na  czym. 
płowienie  czego.  <Now.  z  Łć.  decoloro  =  odbar- 
wiam > 

Dekolt,  u,  Im.  y  icycięcie  w  sukni  dekoltnwanej. 
Zdr.  Dekolcik. 

Dekoltować  się,  uje  ś.,.  owal  ś.  strojąc  ś.,  zo- 
stawiać szyją  i  gors  goły:  Że  rokrocznie  dekoltuje 
6.  tylko  |H)  pachy  na  bale  dobroczynne,  zyskała 
sobie  opinję  miłosiernej  damy.  Bał.  <Fr.  se 
d^colleter> 

Dekoltowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  De- 
koltować ś. 

Dekoltowany  I.  który  ś.  wydekoltował,  loydekolto- 
wuny,  wygorsowany.  2.  (o  sukniach)  wycięty 
w  gorsie:  Resztki  jej  wdzięków  nieźle  jeszcze 
wyglądały  przy  bogatych  dekoltowanych  suk- 
niach. Orzesz. 

Dekompletować,  uje,  owal  co  -  psuć  komplet 
czego:  D.  wydawnictwo.  Rozpuszczał  rekrutów, 
przez  co  dekom pletował  szeregi.  <Nni.  decom- 
pletiren  > 

Dekompletowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  De- 
kompletować. 

Dekompozycja,  i.  Im.  e  rozkład,  rozprzężenie: 
Rozpizęga    ś.    t^l\)nii)śó    w    świecie    duchowym: 


DEKOWANIE 

biorę    tylko    jeden    przykład    tej    dekompozycji. 
Szaj.     <Fr.  dćcoinposition> 

Dekonoertować,  uje,  owal  mieszać,  zbijać  z  toru, 
zawstydzać,  żenować, kłopotać,  konfudoioać,  dekon- 
Jiturować.  D.  Ś.  mieszać  i.,  głupieć,  żenować  i., 
tracić  przytomnośĄv)uysłii,konfundować  ś.,  dekonji- 
turować  ś.     <Fr.  deconcerter> 

Dekoncertowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Qekon- 
certować. 

Dekoncertowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dekoncertować  ś. 

t  Dekonfektor,  a,  Im.  rzy  cukiernik:  D.  a.  cu- 
kiernik osobny  miał  wydział.  Goł.  <Ze  Śr.  Łć. 
confectae  a.  confecturae  Im.  =  konfitury > 

Dekonfitura,  y.  Im.  y  łconfuzja,  zakłopotanie, 
zawstydzenie:  Spotkała  go  D.  Największą  dla 
mnie  dekonfitura  jest,  że  bogactwa  P.  koniusze- 
go pojąć  nie  mogę.    Krasz.     <Fr.   dćconfiture> 

Dekonfiturować,  uje,  owal  i  D.  ś.  p.  Dekon- 
certować. 

Dekonfiturowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dekon- 
fiturować. 

Dekonfiturowanie  się,  a  i.,  blm.,  czynność  cz. 
Dekonfiturować  ś. 

Dekontenans,  u,  blm.  hrdk  kontenansu,  utrata 
pewności  siebie,  cliwilowe  zmieszanie  ś.  <Fr.  dć- 
eontenance> 

Dekoracja,  i.  Im.  e  I  ozdoba,  upiększenie:  D. 
tapieerska.  D.  architektoniczna  =  o?-no?nen<,  D. 
stołu,  półmiska  (=  przybranie).  2.  order,  znak  ho- 
norowy. 3.  teatr,  malowidło,  stanowiące  tylną  ścia- 
nie sceny.  Przen. :  Nazwisko  otoczone  dekoracją 
skandalu.  Przen. :  Zmiana  dekoracji  -przemiana, 
zmiana  postaci  rzeczy :  W  nieznośnych  naszych 
stosunkach  nastąpiła  naraz  zmiana  dekoracji. 
<Sr.  Łć.  decoratio> 

Dekoracyjnie  przys.  od  Dekoracyjny:  Ozda- 
biając D.  lokale  publiczne,  obrażają  smak  este- 
tyczny publiczności. 

Dekoracyjność,  i,  blm.  rz.  od  Dekoracyjny: 
Krasińskiemu  ta  D.  przesadna  mogła  ś.  właśnie 
podobać  łatwiej,  niż  wielu  innym.  Tarn. 

Dekoracyjny  przym.  od  Dekoracja :  Zakład  ta- 
picersko  -  D.  Roboty  dekoracyjno  -  malarskie. 
Oddziaływa  na  tłum  za  pomocą  efektów  deko- 
racyjno-szarlatańskich. 

Dekorator,  a.  Im.  owie  a.  rzy  I.  ten,  co  deko- 
ruje: Tapicer  i  D.  D.,  sali,  stołu.  2.  malarz 
dekoracji  teatralnych..     <Śr.  Łć.  decorator> 

Dekoratornia,  i,  Im.  e  pracownia  przy  teatrze, 
przygotoimijąca  dekoracje. 

bekoratorski  przym.  od  Dekorator :  Roboty  de- 
koratorskie. 

Dekoratorstwo,  a,  blm.  zc^jęcie,  rzemiosło  deko- 
ratorskie. 

Dekorować,  uje,  owal  upiększać,  ozdabiać,  przy" 
strajać:  D.  salę,  stół.  D.  kogo  a.  pierś  czyją- 
udzielać  mu  dekoracji  -  orderu,  znaku  honorowego. 
<Łć.  decorare> 

Dekorowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dekorować: 
D.  salonu  kwiatami. 

Dekort  nieod.  han.  zwyczajowe  ustępstwo  w  cenie 
towaru  w  razie  nalyclimiastowej  zapłaty.  <  Ze  śr. 
Łć.  decurtare,   przez  Nm.  (niby  Fr.^  deco(u)rt> 

Dekortować,  uje,  owal  han.  ustępować  pewien 
procent  należności  płacącemu  za  towar  natychmiast. 

Dekować,  uje,  owal  dawai  dekówkę.  <  Nm. 
decken> 

Dekowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dekować;  de- 
ko wka. 


437 


DEKÓWKA 

[Dekówka,  i,  Im.  I]  strzecha  ze  słomy,  rozłożonej 
na  dachu  i  przyciśniętej  poprzecznemi  j)rętami. 
Dekr.cik,  u.  Im.  i  p.  Dekret. 
Oekrepitacja,  i,  1)1  m.  cheni.  praskot,  praskanie, 
uchoiUenie  z  trzaskiem  pary  icodnej  podczas  ogrze- 
wania kryształów,  zawierających  wodę  mechanicznie 
w  sobie  uwięzioną.     <  Fr.  d^crśpitation  > 

Dekret,  u,  Ira.  y  a.  a  I.  wyrok,  uchtcala,  ])ostano- 
wienie,  orzeczenie  sądu:  D.  zaoczny  a.  konturaa" 
cyjny.  X  D.  oczywisty  (—oczny).  D.  zapa(lł. 
Mieć  ua  kogo  D.  D.  w  prawie  magdeburskim  = 
ortyl.  2.  w  daw.  prawie  polskim:  Dekreta  kon- 
dyktowe  —  punktu  ugody  między  stronami  ułożone 
i  przez  ivyrok  sądowy  zatioierdzone.  3.  decyzja  so- 
boru a.  papieża,  kanon.  Zdr.  Dekrecik.  <Ł6. 
decretum  ni.> 

Dekretacja,  i,  Ira.  e  I.  notatka  ztderzchnika 
zrobiona  na  korespondencji,  przybyłej  do  biura,  u  po- 
lecająca podwładnym  w  pewien  sposób  załatwić  po- 
ruszoną w  niej  sprawę.  2.  rezolucja,  napisana  od 
ręki  na  prośbie  czyjej.  <Z  Łć.  decretum  =  de- 
kret > 

Dekretaija,  ów,  blp.  zbiór  ustaw  kanonicznych: 
D.  .ślubu  między  raałoletniemi  nie  znają.  Krasz. 
<Sr.  Łe.  decretales> 

Dekretalski  przym.  ud  Dekretały  a.  Dekretaija : 
Księga  dekretalska. 

Dekretały,  ów,  blp.  wyroki  papieskie.  <p.  De- 
kretaija > 

Dekretarz,  a.  Im.  e  księga  mieszcząca  wyroki, 
zapisane  podług  formy,  motywowane,  z  aneksami. 
<Now.  z  Łt'.  decretum  =  dekret > 

Dekretować,  uje,  owal  I.  n^ydawaó  dekret,  %oy- 
rokować:  Nie  dekretuj  m'  swym  na  nas  zagnie- 
waniu. Pot.  2.  kogo  =  skazywać  go,  wydawać  nań 
dekret.     <Now.   z  Łć.  decretum  =  wyrok  > 

Dekretowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dekre- 
tować. 

Dekretowy  przym.  od  Dekret,  wyrokowy :  Został 
regientem  dekretowych  sądów.  Darów.  XD.,  ego, 
Im.  i   rz.  pisarz,  piszący  dekrety.  Goł. 

[Deksel,  sla.  Im.  sle]  p.  Deksla. 

[Deksla,  i,  Im.  e,  Deksel,  Dreksa]  bed.  cieśUca, 
przyrząd  do  wyprairiania  dzwon.    <  Nm.  Daehsel  > 

bekstroza,  y,  blm.  ehem.  ntkicr  gronoiuy,  jedna 
z  dwu  glukoz,  na  które  rozpada  ś.  culcier  trzcinowy 
przy  inwersji.  <Now.  z  ł<ć.  dexter  =  prawy,  z  po- 
wodu ])olaryzacji  w  prawą  stronę > 

Dekstryna,  y,  blm.  Dekstryn  cliera.  wodan  wę- 
gla, tworzący  ś.  z  mączki  przy  wyższej  temperatu- 
rze, guma  skrobiowa.     <p.  Dekstroza> 

Dekstryn,  u,  blm.,  chem.  p.  Dekstryna. 

Dekstrynowy  przym.  od  Dekstryna:     Syrop  D. 

Deksztajn,  a,  Im.  y  zeg.  podkładka  kamienna 
pod  koniec  osi  to  zegarku.      <Nm.  D(>cksttMu> 

IDektór,  torą,  Im.  torzy  a    tory|  p.  Doktór. 

XDekuraŻOWaĆ,  uje,  owal  kogo  -  odbierać  mu 
kuraż,  onieśmielać,  przestraszać  go.  <  Fr.  dćcoii- 
rager> 

Dekurażowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dekura- 
źować. 

!  Oelabrowany  zwątUmy,  osłabiony,  zniszczony : 
Czyście  już  uzyskali  wszelką  facultas  ku  włati- 
nięciu  delabrowaneiui  członkami?  l<''rcd.  A.  <Fr. 
dćlabrć> 

Delacja,  I.  Im.  e,  Delata  oskarżenie  tajemne  kogo 
przed  władzą,  denuncjacja  na  kogo.    <Łć.  delatio> 

Delata,  y,  lin.  y  I.  p.  Delacja.  2.  u^ykaz  za- 
le.ąłyrh  jnidalków  i  należności  skarbowych,  podawa- 
ny przez    k<isy    właihn:n  iv  celu    zarządzenia  egze- 


DELI 

kucji.  3.  y.odbieranie  zaległości:  Oficer  odbierał 
zaległe  retenta;  takie  wycieczki  zwały  ś.  jeżdże- 
niem za  delata.  Kai.  4.  Xodwłoka:  Wszystko 
szło  na  delatę,  i  złe  rosło.  And.  Sprawę  puśeił  na 
delafę.  And.  <Łć.  delatum  ni.=odłożone;  donie- 
sione > 

Delator,  a,  Im.  owie  donosiciel,  oskarżyciel,  de- 
nunrjanl.      <Łć.  delator > 

Delatorka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Delator. 

Delatorski  przym.  od  Delator:  Otrzymał  na- 
leżną mu  część  delatorską. 

Delegacja,  i.  Im.  e  I.  urząd  delegoioanego,  de- 
putatostwo:  Iść,  jeeliać  w  delegacji  do  kogoś.  2. 
osoby  IV y delegowane,  deputacja.  3.  komi.ya  specjal- 
na, wyznaczona  do  spełniania  pewnych  czynności: 
D.  jarmarczna,  szarwarkowa,  sądowa.  4.  w  "- 
Państwie  Kościelnym  i  w  b.  Królestwie  Lon 
bardzko-Weneckim  =  a)  władza  prowincjonalna  ;  I 
sama  prowincja.  5.  praw.  przejęcie  zobowiązani* 
przez  innego  wierzyciela,  nowacja.  <ZŁć.  de- 
legatio> 

Delegaoyjny  przym.  od  Delegacja:  Obrady 
przewlekać  ś.  będą  zarówno  w  pełnej  delegacji, 
jako  też  i  w  komisjach  delegacyjnych. 

Delegat,  a.  Im.  ci.  Delegowany   deputat,  ten, 

którego  wydelegowano ;  członek  delegacji ;  leysłannik, 
tcyznaczony  przez  władzę  do  spełnienia  pewnych 
czynności:  Sędzia  D.  D.  powiatowy.  <Łć.  de- 
legatus  ira.> 

Delegatka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Delegat. 

Delegować,  uje,  owal  kogo  =  tcysyłać  go  ze  swe- 
go ramienia  w  delegacji:  D.  kogo  do  rozsądzenia 
jakiej  sprawy.     <Łć.  delegare> 

Delegowanie,  a,   blm.,  czynność  cz.  Delegować. 

Delegowany,  ego.  Im.  I  rz.  p.  Delegat. 

[Delej,  Deli]  dłużej.     <Czes.  dele> 

xDelektacja,  I,  Im.  e  p.  Delektament. 

XDejektament,  u,  Im.  y,  XDelektacja  delekto- 
wanie ś.,  uciecha,  rozkosz :  Jakoby  wszystkie  sa- 
bejskie  zapachy  na  D.  nasz  tu  do  izby  spłynęły. 
Łoz.     <Łć.  delectamentum  i  deleetat'io> 

X  Delektować,  uje,  owal  kogo  =  spraiciać  komu 
przyjemność.  D.  Ś.  czym  ^rozkoszotcać  ś.,  zachioy- 
cać  ś.,  lubować  ś.,  pieścić  ś.,  cieszyć  ś.  <Łe.  de- 
lcctor> 

Delektowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  De- 
lektować ś. 

Deleńl  p.  Den-deńl:  Deń  D!  wołały  dzwonki. 
Prus.      <Dźwn.> 

[Deiezować,  uje,  owal]  p.  Dezolowaó. 

Delfin,  a  I.  Im.  owie  daro.  tytuł  następcy  tronu 
francuskiego.  Przen.:  syn  pierworodny.  2.  blm. 
astr.  jeden  z  gwiazdozbiorów  półkuli  północnej.  3. 
w  Im.  y  woj.  imzy  ri.  dział,  do  ich  podnoszenia  słu- 
żące. 4.  Im.  y  zool.  (delphinus)  wieloryb  uzębiony. 
Zdr.  Delfinek.  <Łć.  delphinus,  skąd  Fr.  dauphin 
i  t.  d.;  przeniesienie  nazwy  na  królewicza  po- 
flobno  z  powodu  trzech  delfinów  w  jego  herbie  > 

Delfina,  y.  Im  y,  Delftnowa  da  w.  żotui  następcy 
tronu  francuskiego. 

Delfinek,  nka,  Im.  nki  p.  Delfin. 

Delfinlna,    y,    blm.,    Ostróżnln    cheuj.    trująca 

snijsłancja  z    nasion    rośliny:     ostróżka     ogrodowa. 
<0d  nihy  Łć.  nazwy  rośliny  delphiHium> 
Delfinowa,  ej.  Im.  e  p.  Delfina. 
Delfinowskl,   Delfinowy  przym.  od  Delfin  pod  I: 

(Pospólstwo)  na  l)asztę  deltinowską  kamienie  rzu- 
cać zaczęło.  Karp. 

Delfinowy  i>.  Delfinowskl. 
I  Dell]  p.  Delej. 


•ióa 


DELIBERACJA 


DEMASKOWAĆ 


Deliberacja,   I,   Im.  e  p.  Deliberowanie.     <Łć. 

delil)er.ttio> 

Deliberować,  uje,  owal  nad  c./.ym=i>rzemyHiwaó, 
roziin/^lai\  lamaó  sobie  głowę,  dehatotcać.  <Łć. 
delibeiare> 

Deliberowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Delibero- 
wać, d  elibe  racj  a. 

Delicja,  I,  częś.  w  lin.  e  rozkosz,  słodycz,  specjał: 
Skońuzyło  ś.  tylko  kilkodniowa  delicją.  Kórz. 
(= rozkoszowaniem  ś.,  delektowaniem  L).  Wino, 
powiadam  ci,  delicje,  warte  buzi!  f  W  delicjach 
mieć  co  =  uważać  coi  za  specjał.  <Łć.  deliciae 
blp.> 

Delicjonalny  przym.  od  Delicja:  Deliejonalne 
to  były  potrawy.  Krasz. 

Delljka,  I,  Im.  i  p.  Delja. 

t  Deiljunak,  a.  Im.  cy  junak ^znch  :  Tu,  o  deliju- 
nacy,  tu,  sławni  rycerze!  Groch.  <Z  Tur.  deli 
=  1)  zuchwały,  śmiały,  2)  kawalerzysta-|-Junak> 

XDelika,  i,  Im.  I  p.  Delja. 

Delikacik,  a,  Im.  I,  xDelikat,  Delikatnlś,  [Deli- 
katek]  człov}iek  zbyt  delikatny,  pieszczoch,  pieszczo- 
szek,  papinkorz,  nieioieściuch,  baba:  D.  z  mary- 
monckiej  mąki.  Mick.     <p.  Delikatny > 

XDelikackl  delikatny,  pieszczony,  papinkowaty, 
znieicieściały,  wychuchany ;  wybredny,  wytworny, 
wykwintny,  wymyślny.  Mioć  gębę  delikacką.  Bóbr. 
XPo  delikacku,  xbelikacko,  f  Oelikaokle  przys. 
jak  delikacik,  pieszczenie,  zniewieściale :  Wycho- 
wani po  delikacku.  Kai. 

t  Delikackie  p.  Oelikacki:  Dogadzam  sobie,  D., 
lubieżnie  żyję.  Kn. 

XDellka6ko  p.  Dellkacki. 

XDelikactwo,  a,  blm.  zniewieiciałoić,  rozpiesz- 
czenie.    D..  rozkoszniezy^żywot,  delicje.  Kn. 

xDelikat,  a,  Im.  ci  p.  Delikacik. 

[Dellkatek,  tka,  Im.  tki]  p.  Delikacik. 

Delikatesy,  ów,  blp.  przysmaki,  łakocie,  smako- 
łyki, specjały:  Handel  win  i  delikatesów.  <Fr. 
dślicatesse> 

Dellkatka,  I,  Im.  i  I.  Xforma  ż.  od  Dellkat, 
pieszczoszka,  pieszczocha.  2.  [D.]  bot.  p.  Mglejarka. 

Delikatnie,  [Delikatno]  przys.  od  Delikatny: 
Musnął  go  D.  piórkiem  (-leciuchno,  nieznacznie). 

Delikatnlś,  a,  Im.  e  p.  Delikacik. 

Delikatniuchny  zupełnie  delikatny;  miluchny 
przez  swą  delikatność:  Uczuł  ów  puszek  D.  nad 
jej  ustami,    potym    usta    ich  połączyły  ś.  Sienk. 

[Delikatno]  ]).  Delikatnie. 

Delikatnolistny  mający  delikatne  liście:  D.  ba- 
obab.    <Delikatny-|-LIST> 

Delikatnostka,  i.  Im.  I  delikatność  w  drobnostce: 
Kpił  z  przesadnych  delikatnostek.  Krasz. 

Delikatność,  I,  blm.  rz.  od  Delikatny. 

Delikatny  I.  cienki,  subtelny:  Skórka  delikatna. 
Rysy  delikatne.  Pędzel  D.  2.  wrażliwy,  czujny, 
skrupulatny,  drażliwy,  wybredny:  Smak  JD.  Uczu- 
cie, ucho  delikatne.  Człowiek  delikatnego  su- 
mienia i  skrupulat.  Boh.  Delikatna  materja 
wspominać  o  tym.  3.  lekki,  nieznaczny:  Dotknię- 
cie delikatne.  D.  wyrzut,  delikatna  przymówka 
(  =  oględna).  4.  loątiy,  mdły:  Zdrowie  delikatne. 
Kompleksja  delikatna.  5.  (o  człowieku)  uprze- 
dzający, pełen  atencji:  D.  w  obejściu.  6.  sma- 
koivity,  subtelnego  smaku,  ■wybredny,  wyśmienity,  wy- 
tworny, loyszukany:  Potrawy  delikatne.  <Łć. 
delieatus"> 


I  Delikwent,  a,  Im.  ci  p.  Dellnkwent. 
I  Dellkwanlka,  i,  im.  I  p.  Delinkwentka. 


XDelikwescencja,  i,  blm.  chem.  rozpływanie  ś. 
ciał  przyciągających  wilgoć  z  powietrza.  <Fr.  dć- 
li(]uescence> 

Delimitacja,  I,  Im.  e  rozgraniczenie,  odgrani- 
czenie.    <Lć.  delimitałio> 

Delimitacyjny  przym.  od  Delimitacja:  Komisja 
delimitucyjna. 

Delineacja,  i,  blm.  kontury,  zarys  Jakiego  przed- 
mi'>tH.     <Łć.  delineatio> 

Dellnkwent,  a,  Im.  ci,  !  Delikwent  icinowąjca, 
przestępca,  skazany  przez  sąd  kryminalny,  ska- 
zaniec. 

Delinkwentka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Dellnkwent; 
!  Delikwentka. 

t  Delinować,  uje,  owal  kreślić,  rysować.  <Łć. 
delineare> 

t  Dellnowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deli- 
nować. 

[Deliny,  In,  blp.]  podłoga,  posadzka.  <p.  Dyl> 

Delirant,  a,  Im.  ci  cierpiący  na  delirjum.  <Łć. 
delirans,  2  pp.  delirantis  im.> 

Delirjum,  w  Ip.  nieod.,  Ira.  a,  ów  obłęd,  maja- 
czenie, bredzenie,  szał:  Kto  w  psa  ś.  poda,  ma 
psie  fantazje  i  delirja.  Roi.     <Łć.  delirium  > 

Delirzysta,  y,  Im.  ści  człowiek  cierpiący  na  obłęd 
opilczy.  Gaw. 

XDeliżans,  u,  Im.  y  }).  Dyliżans. 

Delja,  i,  Im.  e  I.  a.  XDelika  daw.  płaszcz,  opończa. 
2.  t  D.  d^howA- dawny  sposób  leczenia  przymiotu: 
Nieszczęsna  miłość  szaty  wymyśliła  nowe,  pa- 
niom metle,  mężczyznom  delje  dębowe.  Pot.  3. 
[D.]  stara  sukmana,  górnica.  Zdr.  Delijka.  <Zap. 
Tur.  telli,  tellu  =  rodzaj  tkaniny  > 

t  Deljura,  y.  Im.  y,  f  Delura,  f  Delutka  rodzaj 
zwierzchniej  sukni:  Kędy  owe  szkarłaty,  któreś 
obiecował  na  deljury  krajać  janczarom?  Birk. 
<p.  Delja  > 

[Delnica,  y,  Im.  e]  p.  Dennica. 

[Deiszy]  p.  Daleki. 

Delta,  y.  Im.  y  gie.  obszar  błotnisty  przy  ujściu 
rzeki,  utworzony  z  mułu,  przez  nią  przynoszonego. 
<0d  nazwy  głoski  Gr.  A  i  od  niej  nazwanych 
ujść  Nilu> 

Deltoid,  u,  Im.  y  min.  p.  Trapezoid.  <Now.  z 
Gr.  dćlta zgłoska  d  (A)-| — eidśs=  -kształtny > 

t  Delura,  y.  Im.  y  p.  Deljura:  W  żelaznej 
niech  chodzi  delurze.  Pot.     <p.  Delja  > 

t  Delutka,  i,  Im.  I  p.  Deljura:  D.,  zwierzchnia 
suknia  bez  rękawów.  Troe.     <p.  Delja > 

Demagog,  a,  Im.  owie  przywódca  ludu  w  walce 
z  klasami  wyższemi.     <Gr.  demagogós> 

Demagogiczny  przym.  od  Demagogja:  Zasady 
demagogiczne. 

XDemagogizm,  u,  blm.  dążność  do  przewodzenia 
nad  ludem. 

Demagogja,  i,  blm.  przywodzenie  ludowi,  podbu- 
rzanie go  przeciw  klasom  wyższym,  <  Gr.  dema- 
gogia > 

f  Demanda,  y,  Im.  y  żądanie:  Rozporządzenia 
królewskie  zgodne  są  zupełnie  z  demandami  sa- 
megoż  Bogusława.  Kalie.     <Sr.  Łć.  demanda > 

Demarcha,  y,  Im.  owie  naczelnik  gminy  w  Atyce. 
<Gr.  d^iiuirchos> 

Demarkacja,  i,  Im.  e  przeprowadzenie  granicy, 
odgraniczenie,  rozgraniczenie.   <Fr.  dćinarcation> 

Demarkacyjny  przym.  od  Demarkacja:  Linja 
demarkaeyjna  (=stanowiąca  granicę). 

X  Demaskować,  uje,  owal  zdejmować  komu  ma- 
skę; przen.  ujawniać  czyjeś  ukryte  zamiary.     x  D, 


439 


DEMASKOWANIE 


DEMONJAK 


i,  zdejinowaó  sobie  mnshę;  przen.  zdradzać  L^ury- 
dau-ar  ś.  ze  ^wemi  zainiarrani.    <Fr.  (kMnasqiier> 

X  Demaskowanie,  a,  blin.,  czynność  ez.  Dema- 
skować. 

y  Demaskowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Demaskować  ś.:     Proszę  o  D.  ś. 

XDemaszkować,  uje,  owal  p.  Damaskować. 
<  p.  Dainascii  a  ~> 

XDema82kowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  De- 
maszkować. 

Dematerializacja,  i,  blm.  fil.  (w  spirytyzmie) 
znikanie  przedrniolów  przedlijm  zmaierjulizowa- 
nych:  Medjum  uczuło  nagle  deraaterjalizację. 
<Pr.  dćmaterialisation> 

Demencja,  I,  blm.  Kznł,  szaleństwo:  Aksamicki, 
snatlź  w  demencję  raptownie  wpadszy,  zwłoki  na- 
rzeczonej porwał  i  znikł  bez  śladu.  Łoz.  <Łć. 
dementia> 

X  Dementować,  uje,  owal  wprowadzać  w  błąd' 
oylupiać:  Aby  publieuin  przez  insynuacje  ks. 
Czartoryskiego  nie  było  dementowane,  skompo- 
nowałem list  dla  rozrzucenia  in  publicum.  Mat 
<Łć.  dementire> 

X  Dementowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Demen- 
tować. 

[Demerija,  i,  Ira.  e]  miara  ciał  sypkich  moł- 
dawska.    <Rura.  deraerlia> 

Demeryt,  a,  Im.  ci  ksiądz,  skazany  za  wykro- 
czenie na  pokutę.  <Ze  Śr.  Łć.  demeritum  =  wy- 
kroczenie> 

Demeszkowanie.  a,  blm.  I.  czynność  cz.  De- 
meszkować,  2.  robota  damaszkoioana.  <p.  Da- 
raascena>  ; 

XDemesz,  u,  Im.  e  p.  Demeszka  i  Damascenka 
Demeszarai  twarz  mu   poznaczyli. 

Demeszka,  I,  Im.  i,  xDemesz,  XDemiesz  I. 
głownia  szabli  damaszkowanej.  2.  p.  Damascenka : 
Andżar  za  pasem,  D.  złocona,  przy  boku  wszyst- 
ka turkusy  sadzona.  Koch.     <p.  i)ainasceDa> 

Demeszkować,  uje,  owal  p.  Damaskować. 

Demfrować,  uje,  owal  fortep.  tłumić  ton  stru- 
ny demfungiem.  <Z  Nm.  Dampfer— tłumik  (for- 
tepjanowy)> 

Demfrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Demfrować. 

Demfung,  u.  Im.  i  fortep.  p.  Tłumik.  <Nm. 
Dampf'ung--dosł.  tłumienie > 

XDemlesz,  u,  Im.  e  p.  Demeszka  i  Damascenka: 
Mars  wzywa  do  boju,  już  lemiesze  na  demiesze 
"Wulkan  przetajua.  Min.     <  p.  Damascena> 

XDemisja,  i,  łm.  e  p.  Dymisja:  Wziąłem  de- 
raisją.  Tat. 

Demjurg,  a,  blm.  fil.  I.  (u  Platona)  bndoumiczy 
świata,  stwórca  świata,  Bóg.  2.  (u  gnostyków) 
jeden  z  eonów,  stwórca  materji,  jako  źródła  złego, 
iuiala  ividomego  i  zmysłowej  duszy  człowieka. 
<Gr.  demiourgós> 

Demnoweszka,  i.  Im.  i  p.  Mądoweszka.  < Umyślne 
przekręcenie > 

Demobilizacja,  i,  Im.  e  woj.  postawienie  wojska 
na  stopie  pokoju,  rozbrojenie.  <Z  Fr.  demobili- 
8ation> 

Demograficzny  przym.  od  Demografja:  Kongres 
I).       'p.  Demografja  > 

Demografja  I,  blm.  nauka  statystyczna  o  ludach. 
<No\v.  7.  (\v.  i1r'mos  =  lud-|-griUo  =  piszę > 

Demokracja,  i.  Im.  e  I.  forma  rządu,  przy 
której  władza  ntdeiy  do  ogółu  narodu,  ginino- 
wtadztwo:  Demokracje  greckie.  D.  szlachecka 
(=jorma  rządu,  przy  kiórej  władza  naleiy  do  ogółu 


szlachty,  stanowiącej  niejako  naród).  2.  stronnictwo, 
dążiire  do  gniinowladztwa.      < Gr.  demokratia> 

XDemokrackl  p.  Demokratyczny. 

XDemokrat,  a,  Im.  cl  p.  Demokrata. 

Demokrata,  y.  Im.  ci,  xDemokrat  ~(co/em//A;  rfe- 
utokracji.  slruitiiik  ludu. 

Demokratka,  i,  Im.  i  forma   ż.    od   Demokrata. 
Demokratycznie     przys.     od     Demokratyczny: 

XO(izie\vać  ś.  D.  (-prosto,  ubogo). 

Demokratyczny,  XDemokracki  przym.  od  De- 
mokrata: Zasady  demokratyczne.  Stronnictwo 
demokratyczne- postępowe.  Ohm.  <Gr.  demo- 
kratikós> 

Demokratyzacja,  i,  blm.  p.  Demokratyzowanie 

Ś. :     D.  społeczeństwa. 

XDemokratyzm,    u,    blm.  zasady  demokratyczne. 
Demokratyzować,   uje,   owal  wszczepiać  zasady 

demokratyrzne,  przerabiać  na  demokratę.  D.  Ś. 
stawać  L  demokratycznym  a.  demokratą:  Pomimo 
chwilowego  vścieśnienia  kadr  arystokratycznych, 
będzie  ś.  społeczeństwo  stale  demokratyzowało. 
<(ir.  dcmokratizó> 

Demokratyzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  De- 
mokratyzować. 

Demokratyzowanie  się,  a  ś.,  blm..  Demokraty- 
zacja czynność  cz.  Demokratyzować  się:  Ani 
twarz  jej,  ani  kształty  nie  przedstawiają  tej  kla- 
sycznej prawidłowości  i  tej  akademickiej  har- 
monji,  która  pr^y  coraz  rozleglejszym  demokra- 
tyzowaniu ś.  C=i  )ospoliceniu,  ordynarnieniu)  pięk- 
ności, staje  ś.  coraz  rzadszym  wyjijtkiem.  Bog. 
Demolicyjny  zburzenia  dotyczący:  Rewers  D.  = 
zobowiązanie  urzędowe,  dane  przez  właściciela  nie- 
ruchomości w  obrębie  tirierdzy  do  zburzenia  jej 
wiasiiym  kosztem  7ia  żądanie  władzy  wojskowej. 

xDemolicja,  i,  blm.  zburzenie,  rozwalenie.  <Łć. 
deraolitio> 

Demon,  a,  Im.  y,  Dajmon  zły  duch,  szatan,  dja- 
beł,  czart;  istota  iiadzinijslowa,  gienjusz.  <Gr. 
daimon  > 

Demonetyzacja,  i.  Im.  e  I.  wycofanie  monety 
z  obiegu.  2.  zmniejszenie  rzeczyuiistej  wartości  mo- 
nety w  stosunku  do  nominalnej.  <Fr.  dćmonćti- 
sation  > 

Demonetyzować,  uje,  owal  robić  demonetyzację ; 
j)rzen.  obniżać  wartość  czegokolwiek,  dyskredytować : 
Rząd  traci  kredyt  publiczny  i  sam  siebie  demo- 
netyzuje.  Wolność  woli  całkiem  jest  deraonety- 
zowana  i  z  obiegu  wyjęta  przez  determinizm. 
Spaś.     <  Fr.  demonetiser> 

Demonetyzowanie,  a,  blm ,  czynność  cz.  Demo- 
netyzować, d  e  m  o  n  o  t  y  z  a  ej  a. 

Demoniczność,  i,  blm.  rz.  od  Demoniczny: 
Frazesami  o  demoniczności  i  tytaniźmie  osłania- 
cie marne  zaciicianki  zepsutycli  filistrów.  <p. 
Demon  > 

Demoniczny  szatański,  czartowsl.i,  czarci,  djabel- 
ski,  piekielny:  Wątpisz? — powtórzyła  głosem  dzi- 
kim, któremu  demoniczne  wtórowało  spojrzenie. 
Rog.  Natura  demoniczna  (-zła,  przewrotna). 
Siły  demoniczne  (-nadprzyrodzone,  nadzmysłowe). 
<Gr.  daimonikós> 

Demonistyczny    przym.   od  Demonizm:     Teorja 

denionistyczna. 

Demonizm,  u,  blm.  wiara  w  demony,  djabły. 

XDemonja,  i,  blm.  stan  duszy  człowieka,  opęta- 
ne(jo  przez  demona. 

yDemonjak,  a.  Im.  cy  .szaleniec,  nawiedzany 
w  swym  mniemaniu  przez  złe  duc/iy. 


440 


DEMONOFOBJA 


DENDROMANCJA 


Demonofobja,  i,  blm.  obląd  strachu  przed  złym 
duchem.  <Now.  z  Gr.  daimón=deiuon-|-fóbos  = 
strach  > 

XOemonolatrja,  i,  blin.  oddawanie  czci  demonom. 

<Now.   z    Gr.  <laim6n  =  demon+latreia  =  cześć  > 

Demonologiczny  przyra.  od  Demonologja:     Sta- 

rycli     deinonoloi^-icznyeh     dzieł    angielskich     nie 

mogłem  dostać.  Brk.     <p.  Demonologja> 

Demonologja,  i,  blm.  nauka  o  demonach.  <Now. 
z  Gr.  daimon  =  demon4-  -logia-  -znawstwo > 

Demonomanja,  i,  blm.  ohlęd  opętania  przez  złego 
ducha,  ohlęd  opętańczy.  <Now.  z  Gr.  daimón  = 
demon-(-mania  =--  manja,  obłęd  > 

Demonstracja,  i,  Im.  e  I.  p.  Demonstrowanie: 
Profesur  urządził  demonstrację  preparatów  histo- 
logicznych. 2.  akcja  publiczna,  przez  którą  ś.  oka- 
zuje niezadowolenie,  protest  publiczny,  manifestacja. 
3.  X  fil.  P-  Dowód.  4.  woj.  działanie  wojenne 
w  celu  zatrzymania  nieprzyjaciela  na  miejscu.  Zdr. 
Demonstracyjka.     <Łć.  demonstratio> 

Demonstracyjka,  i,  Im.  I  p.  Demonstracja. 

Demonstracyjnie  przys.  od  Demonstracyjny: 
Lwy  czeskie,  D.  poumieszczane  na  niektórych 
domach. 

Demonstracyjność,  i,  blm.  rz.  od  Demonstra- 
cyjny: Nie  wylewał  owego  nastroju  w  senty- 
mentalizmie, domonstraeyjności  i  retorycznych 
popisach. 

Demonstracyjny  przyra.  od  Demonstracja  =  a) 
służący  do  doświadczeń;  doświadczalny,  ekspery- 
mentalny, poglądowy :  Rząd  francuski  popiera  la- 
boratorja  rolnicze"  i  pola  demonstracyjne.  Do- 
wodzenie demonstracyjne  b)  obrachowany  na 
efekt,  ostentacyjny,  manifestacyjny :  Deraonstra- 
cyjno-grzeczne  "przyjęcie  urzędowe.  Ta  mowa 
ma  charakter  I),  c)  liitwa  demonstracyjna  ^  uda- 
na.    <p.  Demonstracja> 

Demonstrant,  a,  Im.  ci  uczestnik  demonstracji, 
zaburzeń  ulicznych,  manifestant:  Policja  rozpę- 
dziła demonstrantów. 

Demonstrator,  a,  Im.  owie  a.  rzy  ten,  co  de- 
monstruje, robi  doświadczenia.  <Łć.  demonstra- 
tor > 

Demonstratorka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Demon- 
strator. 

Demonstrować,  uje,  owal  I.  przekonywać  naocz- 
nemi  dowodami,  stwierdzać  drogą  doświadczenia, 
na  okazach.  2.  Xfil-  doimdzić,  doioody  rozwijać, 
argumentować,  dowody  przytaczać,  dowodami  popie- 
rać, uzasadniać.     <Łć.  deraonstrare> 

Demonstrowanie,  a.  blm.,  czynność  ez.  Demon- 
strować, d  e  m  o  n  s  t  r  a  c  j  a. 

Demontować,  uje,  owal  woj.  uszkodzić  (działo). 
<  Fr.  dćmonter> 

Demontowanie,  a,  blm.  czynność  cz.  Demon- 
tować. 

Demoralizacja,  I,  blm.  upadek  moralności,  zepsu- 
cie, zgnilizna  moralna,  skażenie  obyczajów.  <Fr- 
dśmoralisation  > 

Demoraiizacyjny  przym.  od  Demoralizacja : 
Wpływ  D. 

Demoralizator,  a,  Im.  owie  a.  rzy  ten,  co  sze- 
rzy demoralizację,  gorszyciel.  <Z  Fr.  dćmorali- 
seur> 

Demoralizatorka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Demora- 
lizator. 

Demoralizować,  uje,  owal  .'szerzyć  zgorszenie, 
gorszyć,  psuć:  Karczma  demoralizuje  wieśnia- 
ków. Strach  demoralizuje  wojsko  (  =  rozprzęga 
karność    w    wojsku).     Podobne     uroczystości    dla 


robotników  sj}.  demoralizujące.  Bał.  <Fr.  dśmu- 
raliser> 

Demoralizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Demo- 
ralizować. 

Demoralizująco  przys.  od  Demoralizujący,  gor- 
sząco:   To  działa  wysoce  D.  na  włościan. 

Demos,  u,  Im.  y  I.  lud:  Mnie  i  was  okrzy- 
czano, jako  spiskujących  z  ulicą,  z  deraosem. 
Krasz.     2.     gmina   w    Atyce.    <  Gr.  denlos  > 

Demota,  y,  Im.  ci  m.  należący  do  demosu,  mieszka- 
niec demo.su:  Najwyższa  władza  w  demosie 
spoczywała  w  rękach  zgromadzenia  demotów. 
<Gr.  demótes> 

!  Denacjonallzacja,  I,  blm.  wynarodowienie:  Przy- 
musowa D.  plemion  słabszych  pod  wzgiędera 
ilości  czy  kultury.  Spaś.  <Z  Fr.  denationaliser 
=  wynarodowić  > 

Denar,  a,  Ira.  y  I.  daw.  drobny  pieniądz  pol- 
ski. 2.  ciężar  równy  '/is  ^"^<^*  Zdr.  Denarek.  <Łć. 
denarius> 

t  Denar,  a,  Im.  y  p.  2.  Denarek. 

1 .  Denarek,  rka,  Im.  rki  p.  i.  Denar:  Sprzecz- 
ność dotyczę  denarka  z  hełmem  po  jednej,  a  or- 
łem po  drugiej  stronie.  D.  podwójny  p.  Dwude- 
narek. 

2.  Denarek,  rka,  Im.  rki  I.  a.  Dynarek,  f  De- 
nar, t  Dy  nar  podstawka  pod  naczynia  kuchenne 
w  kształcie  trójnoga.  2.  |D.]  denko  u  czepka. 
<Zap.  DN> 

Denarowy  przym.  od  I.  Denar:  Rozjaśnieniij 
wąti)liwości  co  do  monety  denarowej. 

Denat,  a,  Im.  ci  I.  zmarły  śmiercią  niezwyczaj- 
ną (przez  samobójstwo  a.  morderstwo).  2.  XprńW. 
wog.  zmarły,  nieboszczyk.     <Łć.  denatus   im.> 

Denatka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Denat. 

Denaturować,  uje,  owal,  Denaturyzować  ekon. 
dodawać  do  produktów  .spożywczych,  jrrzeznac~ując 
je  do  potrzeb  jjrzemysłu,  przymieszki,  czyniące  je. 
niezdatnemi  do  spożyioania,  w  celu  uwolnienia  ich 
od  podatku  .spożywczego.     <Fr.  dćnaturer> 

Denaturowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Denatu- 
rować. 

Denaturyzacja,  i,  blm.  p.  Oenaturyzowanle. 
<Z  Fr.  denaturer> 

Denaturyzować,  uje,  owal  p.  Denaturować. 

Denaturyzowanie,  a,  blm.,  Denaturyzacja  czyn- 
ność cz.  iSenaturyzować. 

Dendele!  Dendeleń!  XDin  dl  don!  naślado- 
wanie głosu  dzwonka.   <Dźwn.  > 

Dendeleń!  p.  Dendele! 

Dendera,  y,  Im.  y  bot.  p.  Bieluń.  <Ukr.  dyw- 
derewo,  dynderewo,  dyndera> 

Denderewa,  y,  Im.  y  bot.  p.  Bieluń.  <p.  Ben- 
dera > 

Dendrografja,  i,  blm.  opisanie  drzew.  <Now. 
z  Gr.  dendron  =  drzewo-(— grafia  -  -pis  > 

Dendrolit,  u,  Im.  y  drzewo  skamieniałe.  <Now. 
z  Gr.  dćiidron=drzewo-|-li'thos  =  kamień  > 

Dendrolog,  a,  Im.  dzy  a.  owie  znatoca  a.  ba- 
dacz drzew,  drzewoznawca.  <Now.  z  Gr.  dea- 
dron  =  drzewo-j— logos  =  znawca  > 

Dendrologiczny  przym.  od  Dendrologja,  drzewo- 
znawczy :  Zaproponował  rządowi  założenie  dhn- 
drologicznego  instytutu.  And. 

Dendrologja,  i,  blm.  badanie  drzew,  znajomość 
drzew,  drzewoznawstwo.  <Now.  z  Gr.  diśndron  — 
drzewo-j— logi'a=znawstwo  > 

Dendromancja,  i,  blm.  wróżenie  z  wejrzenia  na 
drzewo.  <Now.  z  Gr.  dćndroa  =  drzewo -f- man- 
teia  =  wróżeuie> 


441 


DENDROMETR 


DENDU 


Dendrometr,  u,  Im,  y  przyrząd  do  vńerzenia 
drzew.  <Now.  z  Gr.  dt-ndron  =r  (Irzewo-f-HiiHroii 
=-mierz> 

Dendrometrja,  i,  l)lin.    szluko    inierzenin   drzew. 

Dendryt,  u,  Im.  y,  KKrzewokształt  min.  dr ohue 
kri)ształki  luiuerulów,  tworz/ici'  razem  podohnif  do 
krzciru  postać,  a.  występujące  czasem  jakby  odciski 
roślinne  na  powierzchni  skal.  <N()W.  z  Gr.  dt^n- 
dron  -  drzewo  > 

!  Dendrytyczny  anat.  w  formie  rozgałęzienia 
drzewnego  występujący^  drze  w  i  a  s  t  y. 

Deneczko,  a,  Iro.  a  p.  Dno. 

t  Denegować,  uje,  ovia\  odmawiaó :  Afekt  bra- 
terski będzie  do  teg-o  powodem,  że  mi  ręki  po- 
dać, nie  denegiijesz.     <Łć.  denegare> 

t  Denegowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Denego- 
wać. 

Denerwować,  uje,  owal  sprmoiai  rozstrój  nerwo- 
wy, rozdrażniać:  Rozpoczęło  ś.  dla  mnie  życie 
bezbarwne,  denerwnjijce  ciało  i  ducha.  Orzesz. 
D.  Ś.  wpadać  w  rozstrój  neriooicy,  rozdrażniać  ś.: 
Denerwowała  ś.  i  stawała  coraz  niecierpliwszą,. 
Es.     <Now.    z    Łe.  de  =  wy,  z-|-nervus=nerw> 

Denerwowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Denerwo- 
wać. 

Denerwowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  De- 
nerwować ś. 

Denerwująco  przys.  od  Denerwujący:  Wszyst- 
ko to  1).  działało  na  niego.  Bał. 

XDenga,  i,  Im.  i  p.  Dzięga. 

XDengue  nieod.  blm.  (czytać  jak  napisano)  lek. 
choroba  iv  krajach  między zi er otnikowy eh,  rodzaj  in- 
Jiueney  (grypy).     <Hp.  dengue> 

XDenlgrować,  uje,  owal  czernić,  oczerniać,  ob- 
maimać:  Nie  denigruj  przed  czasem.  Krasz. 
<Łć.  denigrare> 

XDenigrowanie,  a,  blm.,  czynncść  cz.  Denigro- 
wać. 

Denizacja,  i,  blm.  otrzymanie  przez  cudzoziemca 
w  Anglji  pewnych  praw  cywilnych  i  politycznych. 
<Ang.  denization,  ciemnego  pocliodzenia> 

Denko,  a,  Im.  a  I.  p.  Dno :  Denko  u  fi- 
liżanki. -{■  Szklanka  l)ez  denka,  kulawka. 
Troe.  C  =  z  utrąconą  podstatuką).  Kapelusze 
z  wysokim  denkiem.  Czajiki,  majijce  zamiast 
denka  prostego  rodzaj  worka  z  czarnego  man- 
szestrii.  Jeż.  2.  y^podkładka,  podszewka :  Denka 
brak  jeszcze  Jejmości  do  czółka.  Oss.  3.  -fhehn, 
.<izysznk:  Denka  na  głowach  od  broni  padały. 
Leszcz.  S.  4.  f  przykrywka,  pokrywka :  For- 
mę tę  z  wierzchu  równym  przykryć  denkiem. 
Haur.  5.  kol.:  D.  zderzakowe  a.  bufor<)we= 
oparcie  dla  sprężyny  bufora,  in.  zapora.  <DN> 
Denkówka,  I,  Im.  i  drzewo  na  dna  do  naczyń. 
Dennahuba,  y,  Im.  y  bot.  ji.  Sromotnik.  <Den- 
na  =  reumatyczna  (od  Dna) -f-  Huba^grzyb,  na- 
śladowanie Nm.  Gichtschwamm> 

Oenniak,  a,  Im.  i  gór.  upodni  plasknr  to  wy- 
dobywanej ^narstwie  rudy  żelaznej.      <  DN  > 

XDenńiak,  a,  Tm.  i  lek.  (to])hus  arthriticus) 
guz  powsltyący  przy  zapaleniach  dnawych  w  sta- 
wach.     <p.  Dna> 

Dennica,  y.  Im.   e     la.    [Dymnica,    Delnicaj, 

Poddennica  deska  od  \oozu,  ■używanego  do  gnoju  ■ 
deska  spodnia  u  wozu  między  drabinami.  2.  biirt. 
spód  ula.     <  DN  > 

[Dennica,  y,  Im.  e]  p.  Dojnica. 
t  Denność,    i,    blm.     p.     Dna:     D.  nóg,  darcio 
nóg,  dna.  Siea.     <p.  Dua> 


Denny  przym.  od  Dno,  od  dna,  do  spodu  idą- 
cy:  a)  Skrzynia  denna  w  stawie  (  =  najgłęb- 
sze miejsce  j^-zy  upuście),  b)  gór.:  Kamień  D. 
--^podstawoivy.  c)  pusz.:  Denna  obręcz  ^-  obręcz, 
położona  mi  dnie  armaty.  Denna  si{\\k&  — najgrub- 
sza część  armaty,  zaczynająca  ś.  od  dna.  Część 
działa  denna  =  <//ina.   <DN> 

t  Denny  lek.  p.  Dnawy:  f  Denna  niemoc  a. 
denna  l)oleść  p.  Dna. 

Denobilitacja,  i.  Im.  e  pozhaioienie  szlachectwa. 
<Ze  Śr.  Łć.  (lenol)ilitare> 

Denominacja,  i,  Ini.  e  nuzica,  miano,  nazwisko, 
przezwisko:  Dla  siebie  zostawił  pan  Paweł  de- 
nominację: a  tenże.  Kórz.     <Łć.    denominatio> 

Denotacja,  i.  Im.  e  fil.  p.  Denotowanie. 

Denotować,  uje,  owal  lii.  p.  Oznaczyć:  Wzy- 
wam was,  jeżeliśeie  kiedykolwiek  postępek  ja- 
ki, ateusza  denotujący,  po  mnie  postrzegli? 
Kraus,  (-zdradzający,  ujawniający).  <Fr.  dćno- 
ter> 

Denotowanie,  a,  blm.,  Denotacja  fil-  czynność 
cz.  Denotować. 

Densymetr,  u.  Im.  y  p.  Areometr.  <Now.  zŁć 
densus=gęsty-f-Gr.  raćtron^ -mierz  > 

Dentysta,  y.  Im.  ści,  X  Lekoząb,  X  Zęboiek, 
[Antysta]  zajmujący  ś.  leczeniem,  rwaniem  i  vpra- 
wianieiii  zębów.     <Fr.  dentiste> 

Dentystka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Dentysta. 

Dentystyczny  przym.  od  Dentystyka:  Salon  D 

Dentystyka,  i,  blm.,  XZębnictwo  nauka  o  cho- 
robach i  leczeniu  zębów,  zajęcie  dentysty.  <Niby 
Łć.,  z  Fr.  dentiste  =  dentysta  > 

Denudacja,  I,  Im.  e  gie.  obnażenie  warstw  dol- 
nych wskutek  zniesienia  górny  cli,  skutek  ablacji; 
czysto  =  ablacja,  spłókiwanie.  <Now.  z  Łć.  denu- 
do=obnażara> 

Denudacyjny  przym.  od  Denudacja:    Proces  D 

Denuncjacja,  i,  Im.  e  p.  Denuncjowanie. 

Denuncjant,  a,  Im.  ci,  Denuncjator  ten,  co  de- 
nuncjuje,  donosiciel,  oskarżyciel,  delator.  <Łć. 
denuncians,  2  pp.  denuaciantis  im.  -  oznajmują- 
cy> 

Denunojantka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Denuncjant, 
delalorJca. 

Denuncjator,  a,  Im.  rzy  p.  Denuncjant.  <Now. 
z  Łć.  denuncio=oznajmujc> 

Denuncjatorka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Denuncja- 
tor. 

Denunojatorski  jirzym.  od  Denuncjator:  Banda 
denuncjatorska. 

Denunojatorstwo,  a,  blm.  zajęcie  denuncjatora, 
szpiegostwo. 

XDenuncjonować,  uje,  owal  p-  Denuncjować. 

XDenuncjonowanie,  a,  blm.    p.  Denuncjowanie. 

Denuncjować,  uje,  owal,  xDenuncjonować  oslcar- 
żać  potajemnie,  donosić:  Ubodło  go  tylko,  że  był 
])odpatrzony  i  denuncjowany.  Krasz.  <Łć.  de- 
nunciaro> 

Denuncjowanie,  a,  blm..  Denuncjacja,  XDenun- 
cjonowanie  czynność  cz.  Denuncjować,  delaejn. 

!  Denzymetr,  u,  Im.    y   j).  Areometr. 

jOeńdać,  a,  al]  zicolna  piłować.     Por.  Deńdu. 

Deń-^deń!  Dyń— dyń!  Din— din!  Din-  don!  De- 
ień!    Dzyń  —  dzyń!    Dzeń  —  dzeń!    Dzę  —  dzęl 

naśladowanie  głosu  dzwonka,  zegara  i  t.  p.:  Deii  — 
deń!  dwa  razy.  Co?  już  druga?  K.os.  Deń — 
deń!  deleń!  wołały  dzfl'onki.  Prus      <Dźwn.> 

I  Deńdu  !J  naśladoiranie  odgłosu  piłowania.  Por. 
Deńdać.     <Dżwu.> 


442 


DEOKTTPACJA 


DEPO  SES.1  ONO  WAĆ 


Oeokupacja,  i,  1)1  m.  prow.  odiUinieindjntkn  po- 
przedniemu wlaścicieloici.  <No\v.  ze  Sr.  Łć.  deoe- 
cupare> 

XDeontologic2ny  przjm.  od  Deontologja. 

XDeontologja,  i,  blm.  fil.  nauka  o  obowiązku 
moralnym,  etyka.  <Now.  z  Gr.  dóon,  2  pp.  d^on- 
tos  =  obowiązek-| — logia— -znawstwo  > 

XDępaktaoja,  i,  Im.  e  p.  Depakłowanie. 

XDepaktowaĆ,  uje,  owal  braó  ojilalę  loyższą  nad 
taksę  a.  żądać  zapłaty  lam,  gdzie  ś.  nie  należy, 
zdzierać:  I  szlacheckim  nie  folgując  podwodom, 
depaktują.  Vol.  Zadawał,  że  pisarz  ziemski  de- 
paktuje  strony  za  wpisywanie  aktoratów.  Mat. 
<Now.  z  Ł6.  depactiks  im.  =  umówiony  > 

X Depakłowanie,  a,  l>lm.,  X  Depaktacja  czyn- 
ność cz.  Depaktować,  zdzierstwo. 

XDepansa,  y.  Im.  y  wydatek,  rozchód,  ekspens: 
Stoły  dworu  zmniejszył,  wynoszące  tu  depansy 
do  pięciu  miljonów  rubli.  Roi.     <Fr.    d(5pense> 

XOepansować,  uje,  owal  wydawać  pieniądze, 
trwonić,  rozrzucać,  marnować.   <Fr.  (lepenser> 

XDepansowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Depan- 
sować. 

Departament,  u.  Im.  y  \.  obwód,  okrąg :  Francja 
dzieli  ś.  na  departamenty.  2.  wydział  instytucji 
sądowej  a.  administracyjnej :  D.  Izl)y  Sądowej.  D. 
Miuisterjura  spraw  wewnętrznych.  3.  X  (daw. 
na  Litwie)  sąd  główny.  4.  XrodzaJ,  gatunek,  ka- 
tegorja:  Dozorca  królewski  podzielił  wydatki 
na  12  kategorji,  a.,  jak  je  nazywał,  departa- 
mentów. Roj.     <Fr.  <l('partement> 

Departamentalny  p.  Departamentowy. 

Departamentowy,  Departamentalny  przym.  od 
Departament:    Budżet  D. 

XDepartycja,  I,  Im.  e  podział,  rozdzielenie. 
<Z  Fr.  dćpartir  =  podzielić> 

[Depatat,  u,  Im.  y]  p.  Deputat. 

t  Depczycześć,  a,  Im.  e  ten,  co  nie  dba 
o  dobre  imię.  Petr.     <DEPT-fCZT> 

[Depozysko,  a,  Im.  a]  miejsce  udeptane. 

XDependenCJa,  I,  blm.  I.  zależność,  zawisłość. 
2.  praktyku  prawnicza,  zajęcie  depetidenta.  <  Fr. 
dćpendance> 

Dependent,  a,  Im.  cl  I.  y^  zostający  w  zależno- 
ści od  kogo,  podwładny.  2.  odbywający  praktykę 
prawną  u  adwokata  a,  rejenta.  <N()W.  z  Łć.  de- 
pendens,  2  pp.  dependentis- będący  zawisłym  > 

Dependować,  uje,  owal  I.  Xzaivisłym  być,  za- 
leżeć: Ja  od  moich  rodziców  dependuję.  Skarb. 
2.  odbywać  praktykę  prawną  u  adwokata  a.  rejen- 
ta.    <Łć.  dependere> 

Dcpendowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dependo- 
wać. 

Depeser,  a.  Im.  rzy  ręk.  ten,  co  depesuje.  <Fr. 
dćp(^ceur> 

Depesować,  uje,  owal,  Depsować  ręk.  wymie- 
rzać, ile  ze  skóry  będzie  rękawiczek.  <Fr.  depe- 
cer> 

Oepesowanie,  a,  blm.,  Depsowanie  ręk.  czyn- 
ność cz.  Depesować. 

Depesza,  y.  Im.  e  I.  ^korespondencja,  dotycząca 
spratt)  państwowych.  2.  Xlłst  luażny  i  wymagający 
szybkiego  doręczenia.  3.  telegram.  <  Fr.  dćpe- 
che> 

Depeszować,  uje,  owal  posyłać  depeszę,  zawia- 
damiać depeszą. 

Depeszowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Depeszo- 
wać. 

Depka,  i,  Im.  1,  Oebka  szew.  drewienko,  wsu- 
wane na  kopycie  pod  he^kę.   <Nm.  Dobel> 


Deplasacja,  I,  Im.  e  wytrawianie  nazintno  skład- 
nikiiw  rozpuszczalnych.      <Z  Fr.    d(''placer> 

Deplasacyjny  przym.  od  Deplasacja:  Apa- 
rat 1). 

XDeplasować,  uje,  ov/al  przenosić  na  inne  miej- 
sce.    <  Fr.  (i(''plac('r> 

XDeplasowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deplaso- 
wać. 

!  Deplecja,  i,  Im.  e  lek.  upuszczenie  krwi  cho- 
remu.    <  Fr.  dćpl(''ti()n> 

I  Deplojować,  uje,  owal  woj.:  D.  kolumnę  = 
rozwiuiić.      <Fr.  tleployer> 

!  Depiojowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deplojo- 
wać: Sposób  formowania  kolumn  i  deplojowa- 
nia.  (iórs. 

Depo  nieod.  I.  skład  różnych  przedtniotów, 
szczeg.  towarów.  2.  miejsce,  gdzie  wojsko  ma  dłuż- 
sze leże.     <Fr.  dćpot> 

Depolaryzacja,  I,  blm.  fiz.  zniesienie  polaryzacji 
światła  a.  polaryzacji  gahoanicznej  eleklrodów. 
<Z  Fr.  dćpolarisation> 

Deponent,  a,  Im.  ci  I.  a.  Depozytor  ten,  co 
składa  przedmiot  wartościotoy  w  ręce  osoby  trze- 
ciej do  przechoicania.  2.  praw.  świadek,  zeznania 
czyniący.  <Łć.  deponens,  2  pp.  deponentis  im. 
=  składający  itd.> 

Deponować,  uje,  owal  składać  przedmiot  warto- 
ściowy tv  ręce  osoby  trzeciej  do  przechowania.  <Łć. 
depouere  =  składać  itd.> 

Deponowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Depono- 
wać. 

XDepopulacja,  i,  Im.  e  wyludnienie:  Jaka  D. 
raieszczanów!  Leszcz.     <Łć.  depopu!atio> 

Depopularyzacja,  i,  blm.,  Depopularyzowanle 
się  czynność  cz.  Depopularyzować  ś.  <Fr.  de- 
popularisation  > 

Depopularyzować,  uje,  owal  pozbaioiać  popu- 
larności, czynić  niepopularnym.  D.  Ś.  tracić  popu- 
larność, stawać  ś.  niepopularnym.  <Fr.  depopu- 
lariser> 

Depopularyzowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  De- 
popularyzować. 

Depopularyzowanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność 
cz.  Depopularyzować  ś. 

Deport,  u,  Im.  y  lian.  I.  kupno  papierów  gieł- 
dowych z  obowiązkiem  ich  odprzedaży  po  kursie 
niższym.  2.  wynagrodzenie,  pobierane  przez  zwyż- 
kowca  giełdowego  za  odroczenie  terminu  dostuxvy 
jmpierów,  gdy  stopa  dyskonta  stoi  nizko.  <  Fr. 
deport > 

Deporta,  y,  Im.  y,  Daporta,  Oporty  Im.  rodzaj 
Jabłka:  Rozmaite  są  gatunki  jabłek:  słodkie 
winne,  bursztówki,  deporty.  Ład.     <p.  0])orta> 

Deportacja,  i,  Im.  e  deportowanie,  wygnanie: 
Skazać    na    deportację.     <Łć.   dei)ortatio> 

Deportacyjny  przym.  od  Deportacja :  Okręt 
D.  (=  odwożący  wygnańców  na  miejsce  przezna- 
czenia). 

Deportować,  uje,  owal  I.  wywozić  z  kraju  na 
wygnanie.  2.  han.  prolongować  termin  dostawy  za 
opłatą  deportu.      <  Łć.  deportare> 

Deportowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deporto- 
wać. 

xDepo8edować,  uje,  ,owal,  XDepo8esjonować 
wyzuć    z    lołasności.     <Sr.  Łć    depossidere> 

xDepo8edowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Depo- 
sedować. 

XDeposesjonować,  uje,  owal  p.  Deposedować. 
<Z  Fr.  dśpossession> 


4d[a 


DEPO  SES  JONO  WANIĘ 

xDepo8esjonowanie,  a,  lim.,  czynność  ez.  De- 
posesjonować. 

Depozycja,  i,  Im.  e  i.  >Człoieińedo grobu:  Ścia- 
nę ołtarzów;},  zajmuje  obraz  olejny,  depozycję 
Zbawiciela  nai-zego  wyrażający.  Wor.  2.  ze- 
znanie świadków.  3.  złożenie  z  urzędu  duchowne- 
go.    <Ł<5.  (lei)osi(io> 

Depozyt,  u,  Ira.  y  i.  rzecz  powierzona  na  prze- 
chowanie. Przen.:  Gdy  święte  ciało  do  skrytego 
schowano  lochu,  cudowna  wonność  wydała  lu- 
dziom święty  D.  Skar.  2.  ekon.  poioierzone  ban- 
kowi przedmioty  ruchome  na  przecliowanie :  D.  do 
przechowania.  D.  do  użytku  (  -  z  którego  bank 
ma  prawo  użytkować).  <Łć.  dopositum  im.  ni.= 
złożone > 

Depozytariusz,  a,  Im.  e,  Depozytor  ten,  u  kogo 
złożono  depozyt.     <Łć.  depositarius> 

Oepoiytarjuszka,  !,  Im.  i  forma  ż.  od  Depozy- 
tarjusz:  Była  depozytarjuszk;},  trucizny,  któr.-}. 
wam  przedstawiła.  Kraus. 

XDepozytka,  i,  Im.  i  bilet  kasy  depozytowej. 

XDepozytny  p.  Depozytowy:  Bilety  depozyt- 
ne  -Stanowiące  dowód  złożenia  depozytu. 

Depozyiopoiyczalny 2^rzyj>mijący  depozyty  i  udzie- 
lający pożyczek:  Bank  D.  T.  K.  <  Depozyt -|- 
Po  +  ŻYCZ> 

Depozytor,  a.  Im.  rzy  I.  p.  Deponent.  2.  p. 
Depozytarjusz:  "Wspaniałomyślność  monarchy 
powraca  ci  dziedzictwo  ojców,  którego  poczytu- 
jąc R.  tylko  depozytorem,  rad  jestem,  że  ci  je 
mogę  zwrócić.  Byk.      <Łć.  depositor> 

Depozytorjum  w  Ip.  nieod.,  Im.  ja,  Jów  miejscfi 
przechowania,  skład:  D.  prochowe  czyli  pro- 
chownia. Kraus.  Szubienica,  służąca  jako  D. 
Yzeai.Y  skradzionych  lub  znalezionych  w  obozie. 
Kaczk.      <Śr.  Łć.  depositorium> 

Depozytowy,  XDepozytny  i)rzym.  od  Depozyt: 
Wydział  D.  bankn.  Kasa  depozytowo  -  pożycz- 
kowa. 

Deprawacja,  I,  blm.  I.  zepsucie  obyczajów,  upa- 
dek moralności.^  demoralizacja.  2.  X  gwałcenie 
przepisów  trybunalskich.     <Łć.  depravatio> 

X Deprawować,  uje,  OWal^^Md,  gorszyć,,  demo- 
ralizoiuać.     <Łć.  dei)ravare> 

X  Deprawowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Depra- 
wować. 

Deprecjacja,  I,  Ira.  e  p.  Deprecjowanie:  Za- 
pasy srebra,  spad;i jnce.uo  stale  w  cenie  i  nara- 
żonego na  dalsze  deprecjacje.  <Fr.  dćprćcia- 
tion> 

Deprecjonować,  uje,  owal,  Deprecjować  obniżać 
wartość:  Będziemy  musieli  ś.  bronić;  D.  ś.  nie 
damy.  Krech.     <Z  Łć.  depretiare> 

Deprecjonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Depre- 
cjonować. 

Depreojować,  uje,  owal  p.  Deprecjonować : 
Autor  może  idealizować  osobę  historyczną,  ale 
nie  wolno  jej  psuć  i  D.     <Łć.  depretiare> 

Deprecjowanie,  a,  blm.,  Deprecjacja,  czynność 
cz.  Deprecjować. 

Depreicacja,  I,  Im.  e  I.  p.  Deprekowanie:  Do 
błędów  ś.  przyznawał  i  gotów  był  zawsze  do 
deprekaeji  i  łez.  Krasz.  2.  Xusilna  prośba,  bła- 
ganie.    <Łć.  deprecatio> 

Deprekować,  uje,  owal  przepraszać:  Nie  ja 
dam  gardło  lub  D.  bęilę,  ale  ten,  co  kość  rzucił 
jderwszy.  Łoz.  Za  wczorajszy  niegrzeczny  uczy- 
iii'k  musi  mnie  D.  Mick.     <tjć.  depreoari> 

Deprekowanie,  a,  blm.,  Deprekacja  czynność  cz. 
Deprekować  pizeprosiny. 


DEPTALNIA 

Depres,  u,  Ira.  y  muz.  struna,  wydająca  ton 
przytłumiony.  Koch.  <Łc.  depressus  ira.  =  stłu- 
miony > 

Depresja,  i.  Im.  e  I.  upadek  sił,  osłabienie:  Od- 
piera twierdzenie,  jakoby  dzisiejsza  D.  handlo- 
wa była  wynikiem  polityki  gospodarczej 
rządu.  2.  ,fil.  (w  j)sychologji)  przygnęlńenie,  znie- 
cJięcenie:  Śmierć  następowała  wskutek  eskcy- 
tacji,  właściwej  szaleństwu,  depresji,  idącej 
w  parze  z  zadumą.  Roi.  3.  astr.:  a)  D.  hory- 
zontu = /ją/,  który  z  linją  poziomą  tworzy  linja,  po- 
prowadzona od  oka  obserwatora  do  jakiegokolwiek 
punktu  horyzontu,  in.  pogłębienie  poziomu, 
b)  obszar,  w  którym  ciśnienie  barometryczne  jest 
mniejsze,  niż  we  wszystkich  pt/7łA;<a6'/i  sąsiednich, 
najmniejszość  barometryczna,  in.  Xzniżka  ba- 
rometry c  zna.  4.  iiz.  zniżenie,  jakiemu  ulega 
szczyt  cieczy  w  rurze,  łdórej  nie  wilgoci.  5.  gie. 
położenie  lądu  niższe  od  poziomu  morza.  <iaS. 
depressio> 

Depresyjny  fil.  przym.  od  Depresja:  Stan  D. 
(=  depresją  nacecliowany,  stan  przy gn(-bieniii).  Śro- 
dek D.  (  =  depresję  sprowadzający,  deprymujący, 
przygnębiający). 

Deprymować,  uje,  owal  (w  psychologji)  jrrzy- 
gnębiąc,  przygniatać,  trapić:  Uważałem,  że  to  na 
niej  przykre,  deprymujące  uczyniło  wrażenie. 
Krasz.  Izdebka,  do  której  mnie  wepchnięto,  po- 
mimo żem  był  na  duchu  wielce  deprymowany, 
całą  moją  zwróciła  uwagę.  Krasz.  <Łć.  de- 
primo> 

Deprymowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deprymo- 
wać. 

Deprymująco  przys.  od  Deprymujący,  przygnę- 
biająco: iiuina  tego  towarzystwa  podziałała  D. 
na  ducha  przedsiębierezości  przemysłowej. 

Depsować,  uje,  owal  ręk.  p.  Depesować. 

Depsowanie,  a,  blm.  ręk.  p.  Depesowanle. 

t  Depta,  y,  Im.  owie  m.  p.  Deptacz. 

Depłacz,  a,  Im.  e  I.  a.-  f  Depta  ten,  co  depcze. 
2.  [D.]  stołek  u  kołowrotka.     <DEPT> 

Deptać,  CZe,  tal  I.  stąpając,  dsnąó  nO' 
gą:  i),  po  ziemi.  D.  komu  po  piętach  ^  =  «a- 
stępować).  Koń  depcze  (  -  tratuje).  D.  glinę 
( -ubijać  nogami).  D.  kapustę,  f  D.  wino,  ja- 
gody, grona  ^=  wyciskać  nogami  sok  z  winogron: 
Grona  pozbierał,  a  pacliolęciu  D.  one  kazał. 
Skar.  D.  w  tokarni  =  nogą  obracać.  Tokarnia 
dej)tana  =  nogą  w  ruch  toprawiana.  2.  XRurraus 
deptający  =pompa  tłocząca.  3.  koło  czego  a.  za 
(izym-=krzątaćś.,  chodzić,  robić  starania,  uwijać  ś., 
zabiegać:  D.  za  sprawą.  Oss.  Chytrze  koło 
niej  depce.  Jak.  "W.  4.  gardzić,  lekceioażyć,  znie- 
ważać: Depcze  względy  cnoty  i  obowiązków 
swoich.  Wiarę  pod  nogi  swoje  rzucają  i  dep- 
ca.  Smotr.  5.  my.ś].  (o  kaczkach)  wi/dawać  głos. 
6l  zoo\.  coire:    D.  kury.     <DEPT>" 

Deptak,  a,  Im.  i  \.  wałek  do  jolowania.  2.  młyn, 
wprowadzany  w  rucłi  siłą  koni.  3.  pedał  w  ma- 
szynie tkackiej.  4.  miejsce  spacerowe  (szczeg. 
u  wód).  5.  [h.^  =  &)  pokątny  doradca,  b)  wnlec 
szosowy,  c)  krąg,  w  którym  chodzą  konie,  zaprzę- 
żone do  młockarni:  Chodzę,  jak  w  deptaku  (~ł)ez 
wypoczynku),  d)  sieć  do  łowienia  ryb.  6.  mech. 
koło,  obracane  przez  stąpanie  po  jego  obwodzie.  7. 
myśl.:  Polować  na  i\e\i\»M.&  =  cłtodząc  pieszo.  8. 
org.  ważniki,  wystające  z  miechów,  które  ś.  przy- 
gniata nogami,  żeby  miechy  przy  kałikowaniu  i, 
.okładały. 

Deptalnia,  I,  Im.  e  I.  t  naczynie,  w  któripn 
depczą:     Grona  pozbierać  i  w  deptaluią   wrzucił, 


^U 


DEPTAT.NT 

a  pacholęciu  deptać  oae  kazał.  Skar.  2.  miyn 
do  foliiiraiiid,  folKsz. 

XDeptalny  po  którym  a.  którego  można  deptać. 
Bóbr. 

[Deptan,  u,  Im.  yj  p.  Dyptam. 

Deptanie,  a,  blin.,  c-.ynność  cz.  Deptać. 

Deptanka,  i,  blra.  gór.  drohua  sól  nieczysta, 
z  okruchów  przy  rąhaniu  bryl  solnych  powstała, 
in.  w  V  III  i  o  t  k  i.  z  m  i  o  t  k  i.     <  DEPT  > 

Deptarnla,  I,  Im.  e  miejsce  w  cegielni,  gdzie 
glinę   dcjtczą. 

(Depu!|  naśladowanie  odgłosu  kroków:  Uciekła 
mi  przepióreczka  w  żyto,  a  ja  za  niij  depu,  de- 
])U  z  luzyjJl  nabita.      <Dźwn.> 

(Depukat,  a,  Im.  ci  a.  tyl  p.  Deputat. 

Deputacja,  I,  Ira.  e  \.grono  osoh,  wysłanych  dla 
wykonania  jakiejś  czynności,  delegacja,  poselstwo: 
Pojśe  w  deputacji.  2.  X  grono  osób,  wyznaczo- 
ni/ch  do  opracowania  jakiegoś  jirojcklu,  komisja: 
I),  jest  zbiór  ludzi,  wyznaczonych  do  wykonania 
lub  przygotowania  dzieła.  Kołł.  3.  X  p-  Depu- 
tatostwo:     Dążyć    do    deputacji.     <  Fr.  dćputa- 

tiOU>  f      •      M      T^ 

XDeputacki  przvm.  od  Deputat:  Sejmik  D. 
do  ol)i.T;inia  do})utatów  na  trybunał.  Leszcz. 

Deputacyjny  i)rzym.  od  Deputacja:  Towarzy- 
stwo (iei)utacyjnego  odłamu.  Drz. 

TDeputak,  a,  Im.  ki  a.  cyl  p.  Deputat 

Deputat,  l.alm.  ci  a.  [Dcoutak,  Depukat,  Apu- 
tatl  członek  deputacji,  deieg.d,  poseł,  dejndowany; 
(w  dawnej  PoKsce)  rsłonefc  trybunału:  Całuj,  me 
całuj,  a  deputatem  nie  będziesz.  Prz.  (^nieprze- 
błaoasz)  2,  u,  Im.  y  prawny  dochód  poboczny  oprócz 
pensji.  3.  u,  Im.  y,  a.  Drzewo  deputatowe  leśn. 
drzewo,  darcane  darmo  pewnym  osobom  a.  zgroma- 
dzeniom na  moci/ przywileju.  4.  [D.  U,  Im.  yj  =  Ji) 
zboże,  składane  przez  i/romadę  na  rzecz  jakiejkol- 
wiek osoby,  b)  a.  [Depatat]  ordynarja,  żywność,  do- 
żywocie. "Zdr.  Deputateczek.  <ŁĆ.  deputatus  im. 
od  deputare>  .       .  „       ^  x 

Deputateczek,  czka,  Im.  czkowie  p.  Deputat: 
Pobiłe.ś  mnie,  deputateczku!  Kórz. 

[Deputatnik,  a,  Im.  ki  a.  Oy]  włościanin,  zdający 
dzieciom  gospodarsttoo.  ^       ^     . 

Deputatostwo,  I.  Im.  a  a.  X  Deputacja  god- 
ność deputata:  Nikt  deputatostwa  otrzymać  me 
mógł  od  szlachty.  Rzew.  2.  blin.  deputat  z  żona: 
Państwo  D. 

Deputatowicz,  a,  Im.  e  syn  deputata:  Dla  pa- 
na dcputatowicza  dobry  interes.  Glin. 

Deputatowy  przym.  od  Deputat:  Drzewo  de- 
putatowe-depu  tat. 

X  Deputować,  uje,  owal  wysyłać,  posyłać,  toy- 
prawiać:  Z  suplik,-^  posłów  deputuj;},.  Jabł. 
<Łć.  deputare> 

X Deputowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deputo- 
wać. 

Deputowany,  ego,  Im.  i  członek  parlamentu,  po- 
seł na  sejm:     Izba  deputowanych. 

[Der  \]  naśladoimnie  odgłosu  biegania :  Der  der 
der  do  łasa.     <Dźwn.> 

Dera,  y.  Im.  y,  xDerłia  okrycie  grube  i  kosma- 
te na  koiua,  kilimek,  gunia,  koc :  Ahy  konie  zbyt- 
nie nie  parowały,  okrywajji  ś.  derami.  Kluk. 
Koń  stoi  już  gotowy  w  złotolitej  derze.  Pot. 
(  =  w  czapraku).  Zdr.  Derka,  Dereczka.  Zgr. 
[Derczysko].  <Tur.  czergś  =  dosł.  chata,  namiot 
(okryty  gunią,  wojłokiem)> 

[Dera,  y,  blm.]  suchoty.     <Nm.  Darre> 


DETJESZ 

Deranżować,  uje.  owal  kogo  =  krępować,  żeno- 
wać. D.  Ś.  krępuicac  ś.,  żenować  ś.,  ceremonjować 
ś.:  Niechże  państwo  ś.  nie  deranżują,  proszę 
siadać.  Bał.     <Fr.  deranger> 

Deranżowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deranżo- 
wać. 

[Oerbis,  a,  Im.  y|  p.  Daremnik. 

XDerbisz,  a,  Im.  e  p.  Derwisz:  Chudy  a.  go- 
ły D.- goły  jak  turecki  święty:  On  chudy  D.,  nie 
ma  nic.  Trerab.  Goły  D.,  w  garść  ubogą,  chu- 
cha. Żegl.     <p.  Derwisz  > 

[Derczki]  p.  Derdy. 

(Derczysko,  a.  Im.  a]  p.  Dera. 

[Derda,  y,  Im.  y]  spichrz.  <Nra.  Derre,  Darre, 
Dorre  -suszarnia;   poddasze > 

[Derdać,  a,  al]  p.  Dyrnąć:  Ze  strachu  osieł 
derda  krok  sporszy.  Nagł.  Ja  D.  umiera.  Fred.  A. 
<Dźwn.  DYRD> 

[Derdak,  a,  Im.  I,  Dyrdak,  Derdun,  Dyrdun] 
luclniak,  rodzaj  spódnicy. 

[Derdanie,   a,  blm.]    czynność  cz.  Derdać. 
[Derdawica,    y,    Im.    ej    Derdawka]  kierzanka, 
muślnica.     <Zap.    dźwn.> 

[Derdawka,  i,  Im.  i]  p.  Derdawioa. 

IDerdeczki]  p.  Derdy. 

[Derdelucha,  y,  blm.j  icódka, przemycana  z  Prus. 
Por.  Drzyzdullcha. 

[Derdem]  p.  Derdy. 

IDerdes,  u.  Im.  y)  jt.  Rdest. 

JDerdnąć,  nie,  nąl]  \>.  Dyrnąć. 

I  Derdolić,  i,  II,  DyrdoiićJ  biec  szybko  drobnym 
krokiem. 

t  Derdolek,  Ika,  Im.  Ikowie  drobny  szlachcic: 
Nowomiejscy  cliociaj  tak  derdołkowie  drobni, 
ale  ś.  dobrze  czują.  Rej. 

[Derdun,  a.  Im.  y]  p.  Derdak. 

[Derdy  (w  wyrażeniu:  w  derdy),  w  Derdeczki, 
w  Derczki,  w  Dyrdy,  w  Dyrdeczki,  w  Dyrczki, 
Dyrda,  Dyrda,  w  Dyrdaozki,  Derdem,  Dyrdem, 
Dyrczkiem,  Dyrdakiem,  w  DyrdakaJ  prędko,  żwa- 
wo, szybko:  Śjjjcszyła  w  D.  do  kuchni.  J)yg. 
Por.  Derdnąć,  Derdolić. 

Derdydas,  a.  Im.  y  żart.  Niemiec:  Wtym  ja- 
kiś D.  w  drzwi  ś.  tłoczy.  Moraw.  <Nra.  der, 
die,  das  =  przedimki  rodzajowe > 

Dereczka,  I,  Im.  i  p.  Dera. 

Dereiikcja,  i,  l)lm.  porzucenie,  ojjmzczenie,  za- 
niedbanie: D.,  zniszczenie  należą  także  do  spo- 
sobów rozrządzania  własnością.  Bale.  <Łć.  de- 
relictio> 

Dereniak,  u,  Im.  I  kueh.  rodzaj  miodu  do  picia. 
<p.  Dereń  > 

t  Dereniorodny  rodzący,  wydający  derenie:  Kraj 
D.     <Dereń-fKOD> 

Dereniowaty  bot.:  Rośliny  dereniowate  (corna- 
ceae)  rodzina  przyrodzona  roślin  kwiatoioych  dwu- 
liściennych.    <p.  Dereń  > 

Dereniowy  przym.  od  Dereń:     Sok  D. 

Dereniówka,  i,  Im.  I  nalewka  dereruowa. 

Dereń,  a.  Im.  e  bot.  I.  (cornus)  roś.  z  ro- 
dzimi dereniowalych.  Gatunki:  a)  D.  świ^dwa  a. 
Świd,  Świdwina,  wS  w  idzi  na,  bł.  Świdła. 
8  widii  na  (e.  sauguinea):  b)  D.  właściwy  a. 
pospolity  (c.  mas  a.  mascula).  2.  p.  Jujiiba. 
<Ukr.  deren> 

Deresz,  a.  Im.  e,  [Dereś]  I.  a.  XDereszak  koń 
maści  dereszowatej ;  człowiek  siwaivy,  szpakowaty. 
2.  trunek  słaby,  cienkusz.  lura:  Cienkusz!  D. ! 
istna  lura,  panie  bracie.  Fred.  A.  3.  [D.]  ławka, 
na    której    uczniów     chłoszczą.      Zdr.     Dereszek. 


445 


DERESZAK 


DV:SEN1K 


^Wi^g.    deres;    Słc.    dere8  =  stołek,    na    którym 
bity  leży> 

KDereszak,  a,  Im.  i  p.  Deresz. 
Dereszek,  szka,  Im.  szki  p.  Deresz. 
XDere8zkowaty  \).  Dereszowaty. 

Dereszowacizna,  y,  blm.  kolor  dcrenzoiuatij,  si- 
wawość,  xzpalcowatoić :  D.  przebija  ś.  we  wło- 
sach. 

Dereszowaty,  XDereszkowaty  (o  koniu)  mający 
maść  powstałą  ze  zmieszania  szerści  białej  z  żółtą, 
czerwoną  a.  brunatną. 

[Dereś,  la,  Im.  ie]  p.  Deresz. 

[Dereśka,  i,  Im.  i]  I.  klacz  dereszowata,  czer- 
wono-siwa.     2.  nazwa  krowy.     Por.  Deresz. 

t  Derewlenka,  i.  Im.  i  p.  Derewnia:  Swej 
upatrują,  derewienki  wierzcłiów.  Zebr.  <Ukr. 
derewenka> 

t  Derewnia,  I,  Im.  e  I.  p.  Drwalnia.  2.  wieś: 
Miasta,  zamki,  ziemie,  włości,  derewnie.  Vol. 
Nie  w  piernatach  wychowani  Polacy,  którzy 
północne  derewnie  snadniuchno  przechodzili. 
Koch.  (=krainy).  Zdr.  f  Derewienka.  <Ukr.  de- 
rewnia > 

t  Derewnictwo,  a,  blm.  p.  Drewnictwo:  D. 
woskownielwo,  młyny  i  insze  dobra.  Yol. 

[Dereza,  y,  Im.  y]  p.  Dzieraza.  <Ukr.  de- 
rę za  > 

[Dergot,  u,  Im.  y]  drżenie,  trzęsienie.  Por. 
Drygot. 

[Dergotać,  ce,  tał]  drgać,  drygotaó.  Por.  Dry- 
gotać. 

XDerł>a,  y,  Im.  y  i».  Dera:  Towary  tureckie, 
kobierce,  kilimy,  derliy.  Vol.     <p.  Dera> 

Derka,  I,  Im.  I  p.  Dera. 

[Derka,  i.  Im.  i]  p.  Dartka. 

Derkacz,  a,  Im.  e  I.  a.  xDyrkacz,  [Drekacz, 
Dzierkacz,  Dziergacz]  zool.  p.  Chróściel.  2.  Xro- 
dzaj  zabawy  służby  dworskiej  (gdzie  korzystano 
z  niedoświadczenia  nowicjuszów):  (Jrał  już  der- 
kacza =nłfi  _/7-!/c,  nie  nowicjusz.  Posłał  go  na  der- 
kacza =  o.>t~//fca^  go.  Nie  bywał  na  derkaczach  = 
brak  mu  doświadczenia.  3.  [D.|  stara  miotła,  dra- 
paka.    <Dźwn.> 

Derkać,  a,  al  (o  derkaczu)  głos  wydawać. 
<Dźwn.> 

Derkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Derkać:  Drga 
życii",  ogłaszajjjce  ś.  lataniem  krasek,  derkaniem 
derkaczy.  Jeż. 

Dermatolog,  a,  Im.  owie  a.  dzy  lekarz  zajmu- 
jący ś.  derntal(>lo</ją. 

Dermatologiczny  przym.  od  Dermatologja:  Kon- 
gres I). 

Dermatologja,  I,  blm.  nauka  o  cłiorobacli  skór- 
nycli.  <Now.  z  Gr.  d(5rraa=skóra-| — logia  = 
-znawstwo  > 

Dermatyna,  y,  blm.  substancja  sztucznie  otrzy- 
mana, zastępująca  gutaperkę  i  kauczuk.  <Now. 
z  Gr.  dórraa  =  skóra> 

[Dern,  u,  Im.  yj  p.  Darnina. 

Dernąć,  nie,  nąl  p.  Dyrnąć:  Niemiec  dernął 
i  czmychał  przez  pole.  Moraw.     <l)Źli> 

[Dernie]  przys.  od  Demy. 

Dernięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dernąć. 

[DernyJ  I.  pyszny,  dumny,  Imrdy.  2.  piękny, 
okazały,  dobry.  Por.  Damy.  <Może  do  DA,  por. 
Darny,  Zdarzony  > 

Derobanlec,  ńca,  Ira.  ńcy,  Darabaniec  żołnierz 
ze  straży  przyboczny,  drabant:  Eskorta  honorowa, 
złożona  z  oddziału  derobańeów.  Jeż.  <p.  Da- 
rabaniec > 


Derogacja,  I,  Im.  e  praw.  częściowe  ucłiylenie 
poprzednio   icydancgo    wyroku.     <Łó.   derogatio> 

Derogować,  uje,  ował  czemu -czc.śc/owo  ucJiylać 
Jakąkolwiek  ustawę:  Artykuł  bynajmniej  nie  de- 
roguje  prawom  i  j)rzywilejom  dysydentów.  Kraus. 
Niepomału  ś.  deroguje  nietylko  władzy  panów 
rad,  ale  i  wszystkiej  rzpitej.  Paw.  <Łe.  dero- 
gare> 

Derogowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Derogować. 

[Derować,  uje,  owal,  Dórować,  Dyrować]  trwać. 
<Nm.  (];,u  ■rn> 

[Derowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Derować. 

[Derowaty]  cłiory  na  suchoty.    Por.  [Dera], 

[Derowy]    ])rzym.    od  Dera:     Chustka  derowa. 

!  Derożka,  i,  Im.  i  gm.  p.  Dorożka. 

!  Derożkarski  gm.  przym.  od  Derożkarz:  Koń  D. 

.' Derożkarz,  a,  Im.  e  gm.  p.  Dorożkarz. 

[Dersa,  y,  Im.  y]  p.  Stokłosa. 

[Dert,  u.  Im.  y]  osypka  z  mąki  dla  świń  a.  psów. 
<Ukr.  dert'> 

Derus,  a.  Im.  y  I.  ten,  co  zdziera,  zdzierca, 
zdzierus,  wyzy.ikiwacz.  2.  y(.obdartus,  obertcaniec, 
obszarpaniec.      <Niby  Łć.  od  DZR> 

Derusostwo,  a,  Im.  a  zdzierstwo,  wyzysk:  Przy- 
najmniej nie  podam  ręki  derusostwu.  Bliź. 

Derusowski  przym.  od  Derus:  Naród  oberży- 
stów niesumienny  jest  i  D.  Krasz. 

Derutować,  uje,  owal  psuć  szyki  komu,  jirzeszka- 
dzać.  D.  Ś.  mieszać  ś.,  tracić  rezon,  tropić  ś. :  Nie 
derutująe  ś.  obojętnym  przyjęciem  wiadomości, 
mówił  (lalej.  Kórz.     <Fr.  derouter> 

Derutowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Derutować. 

Derutowanie  się,  a  ś.,  blm  ,  czynność  cz.  De- 
rutować ś. 

Derwisz,  a,  Im.  e,  xDerbi8Z  asceta  makometań- 
ski:  X Chudy  a.  goły  I). -goły  Jak  turecki  święty, 
golec.  <Prs.  derwisz  =  żebrak  ;  zakonnik  muzuł- 
mański, przez  Tur.  > 

Derwiszowy  przym.  od  Derwisz:    Taniec  D. 

XDerywacja,  i,  blm.  branie  początku,  pochodze- 
nie.    <Łć.  derivatio> 

Derywat,  u,  Im.  y  fil.  pojęcie  pochodne,  z  innego 
wywiedzione  a.  loysnute.  <  Łć.  derivatum  im.  ni. 
od  derivare  =  wywodzić,  wy])rowadzać> 

!  Deryzja,  i,  blm.  pośmiewisko,  pośmiech,  ośmie- 
szenie: Na  wielkij.  deryzję  szkoły  stawia  na  czele 
człowieka,  nie  pojmujjjcego  powołania  nowego. 
l}udz.     <Łć.  dorisio> 

Des  nieod.  muz.  nuta  d  z  bemolem,  czyli  obniżona 
o  pól  tonu,  równająca  się  cis  (na  narzędziach 
utemperowanych):  Nokturn  des  dur  a.  major. 
Tonacja  D.  jest  najpiękniejsza.  <D  muz.-| — es, 
cecha  bemoli  > 

XDesabilka.  i.  Im.  i  p.  Dezabil. 

XDesoendencja,  i,  blm.  rodowód,  pocJiodzenie. 
<Fr.  dćscendance> 

XDescendencyjność,  i,  blm.  rz.  od  Descen- 
dencyjny:  D.  od  nuiłp.  <Z  Łć.  descendero- 
pochodzić> 

XDescendencyjny  przym.  od  Descendencja. 

XDescendent,  a,  Im.  cl  potomek.  <  Lć.  descen- 
dens,  2  ]ip.  dcsctMidentis  im.  —  jiochodzący  T^ 

XDescendentka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Descendent: 
D.  Sary.  Lam. 

t  Descens,  u,  Im.  y  lek.  ściekanie,  odpływ  liu- 
morów  w  ciele.     <Łć.  (icscensus> 

Deseczka,  I,  Im.  i  j).  Deska. 
Desenik,  a,  Im.  i  p.  Deseń.  Przea. :  Ospa  ozna- 
czyła go  desenik  lem.  Krasz. 


446 


DESENIOWAĆ 

Deseniować,  uje,  owal  zdobić  deseniami:  Materja 
deseniowa ii;i  w  kraty  i  pasy.     <p.  Deseń > 

Deseniowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Deseniować. 

Deseń,  a,  lin.  e  ryt^unek  na  tkaninie,  ohiciit,  po- 
sadzce i  t.  p.,  lozór:  D.  do  haftu.  Posadzki 
z  marmuru  w  różne  desenie.  Zdr.  Desenik.  <Fr. 
dessin  > 

Deser,  u,  Im.  y  I.  a.  y^H^iWi  przysmaki,  po- 
dawane na  końcu  ohiudu,  wety.  2.  naczynie  do  we- 
tów: Pomięte  serwety,  powywrat-aue  solniczki, 
ogołocone  desery.  Krasz.  Zdr.  Deserek.  <Fr. 
dessert> 

Deserek,  rku,  Ira.  rki  p.  Deser:  Po  ostrygach 
będzif  bitsztyczek,  kompocik  i  D.  Krasz. 

Deserowy  przym.  od  Deser :  Talerzyk  D. 
Ciastko  deserowe  (=podaw(ine  nu  deser). 

Deserówka,  i,  blin.  cukier,  ciastka  deserowe. 

XDesert,  u,  Im.  y  p.  Deser.  Goł. 

xDesertowy  przym.  od  Desert:  Dwadzieścia 
tuzinów  talerzy  desertowych.  Ochoć. 

Deses  nieod.  muz.  nuta  d  z  dwoma  bemolami, 
równająca  ś.  c.  <D.  muz.-| — eses,  cecha  podwój- 
nych bemoli  > 

Deska,  I,  Im.  i,  f  Cka,  [Dezka]  I.  piat  drzewa 
odpilowany,  tarcica,  dyl:  D.  do  prasowania.  Chu- 
dy jak  D.  Zescchł,  jak  D.  Kaczk.  KDeska- 
mi  pokładać  {  —  taflami  dreicnianemi  loykłudać). 
X  Przewlekłby  go  przez  deskę  (^  chudy,  jak 
szczapa).  X0  deskę  tylko  od  zguby  być.  Troć. 
(-0  mało  co,  o  włos,  o  palec).  fZ  deski  spai^ć 
=  nie  wytrzymać  próby:  Gdyby  herbów  metryki 
jiisano,  siłaby  z  deski  spadło  wymyślonych  figli, 
siłubyśmy  szlachciców  w  parobki  posirzygli. 
Pot.  Kraj  deskami  zabity  (-zapadły  kąt,  gdzie 
żadne  wiadomości  nie  dochodzą).  D.  u  sochy  = 
odkładnia,  odkiadnica.  D.  rysunkowa  a.  rysów - 
n\cza~rajzbret.  f  D.  do  gniecenia  ch\stA  =  stolnica. 
Kn.  Przen.:  Deski  sceniczne  a.  teatralne  =  teatr, 
scena,  aktorstwo:  Pierwszoklasista,  któremu  ary- 
tmetyka lub  gramatyka  nie  idzie,  marzy  o  de- 
skach scenicznych.  Cztery  deski  =  /»•»?«»«.  (iro- 
bnwa  D.  a.  f  t). -7nary,  trumna:  Śmiesz  mówić, 
Rodryga  na  grobowej  rozciągnąwszy  deszce...  Po 
cliwili  na  deszce  leży,  już  co  mu  ś.  kłaniało, 
jirecz  od  niego  bieży.  Rej.  Każdy  z  nas  swój 
handel  wiedzie,  nakoniec  na  desce  jedzie.  Rej. 
(  =  umiera).  Nie  zapomnę  ci  tego  do  grobo- 
wej deski  (  —  do  grobu,  do  śmierci).  Od  sa- 
mych pieluch  do  grobowej  deski  czuwa  nad 
nami  nasz  ojciec  niebieski.  Hoł.  Przen.:  D.  ra- 
tunku,^ocalenia,  zbawienia  C-ŚjWefc,  sposób,  dro- 
ga). Św.  Hieronim  pokutę  zowie  wtóra  desk;}, 
do  wypłynienia  i  ocalenia.  Skar.  2.  okładka 
drewniana.  Przen.:  Przeczytać  książkę  od  deski 
do  deski  =  0f/  początku  do  końca.  Czytaliśmy  ją 
od  deski  do  deski,  chociaż  co  prawda,  w  deski 
już  dawno  książek  nie  oprawiają.  Krup.  F.  Prze- 
śpiewałaś  ją"  (pieśń)  od  deski\]o  deski.  Chodź. 
3.  !  tablica  szkolna.  4.  p.  Blacha.  5.  deka  pier- 
siowa, mostek,  piersi:  D.  ranie  boli.  Jemu  serce 
pukało,  jakby  rozbić  ś.  chciało  o  deskę  piersio- 
wą. Jeż.  6.  myśl.  samolówka  na  kuropatwy.  7. 
Xpu6z.:  D.  maciczna  =  (/?-rj9,  do  którego  ś.  przy- 
mocowuje  nabity  szturmak.  Żdr.  Deseczka,  Deszcz- 
ka,  Deszczutka,  Deszczułeczka,  [DeszcząlkaJ.  Zgr. 
Decha.  <Gr.  diskos,  skąd  Łć.  diseus,  Sgnm. 
disk,  tisk  =  Nm.  Tisch  =  stół> 

Deskal,  a,  Im.  e  gwóźdź  do  przybijania  desek 
i  bidi.  <Deska-|-al  =  nal  -  Nm.  Nagel  =  góźdź, 
por.  Bretnal,  Hufnal> 


nEiPKRATNlli 

Deskowy  przym.  od  Deska,  z  desek  złożony: 
i'  omost  D. 

XDeskrypcja,  i.  Im.  e  ojns,  opisanie.  <Łć. 
ilcscriptio  > 

Deskwamacja,  i,  Im.  e  gie.  łuszczenie  ś.  .'^kai 
w  klimacie  kontynentalnym  wskutek  silnego  działa- 
nia promieni  słonecznych  w  dzień,  a  .'silnego  ozię- 
bienia w  nocy.  <Z  Łć.  desquamare  —  oskroby- 
wać,  łuskać  > 

XDe8man,  a,  Im.  y  rodzaj  bobra.  <  Fr., 
Cześ.  desman> 

Desmin,  u.  Im.  y  min.  p.  Zeolit.  <Now.  z  Gr. 
desmós  -  więź ;  staw  > 

XDesmurgja,  i,  blm.  lek.  naidca  o  opaskach, 
opatrunkach  i  przyrządach  chirurgicznych.  <  Now 
z  Gr.  desmós  =  więź-| — ourgia=robienie> 

XDesolacja,   I,   Im.   e  p.  Desolowanle.     <Łć. 

desolatio> 

XDe8olowanie,  a,  blm.,  xDesolacja  czynność 
cz.  Desolować. 

xDesolować,  uje,  0}Ma.\  pustoszyć.  <Łć.  deso- 
lare;  por.  I)ezolować> 

[Despecnik,  ka.  Im.  cy  a.  ki]  p.  Despetnik. 

[Despecnyj  p.  Despetny. 

[Despekować,  uje,  owal,  Despetować]  dokazy- 
wać, figlować,  zartoicać,  szkodzić. 

Despekt,  u,  Im.  y,  xDeszpekt,  XDeszkiept, 
XDeszkiepCJa,  [Despet,  BezpekJ  uchybienie,  ubli- 
żenie, hańba,  obraza,  obelga:  Na  CO  cię  Bóg 
jeszcze  trzyma?  abyiś  mu  despekty  i  nieposłu- 
szeństwa czynił?  Skar.  [Na  D.  -  na  żart,  na 
złość,  dla  dokuczenia,  na  przekorę:  Zrobić  ko- 
mu na  D.].     <Łć.  despectus> 

XDespektować,  uje,  owal  znieważać,  obrażać, 
uchybiać:  Dla  jednej  marnej  okazji  tak  mnie 
despektował.  Mat.   <Z  Łć.  despectus=pogarda> 

XDe8pektowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Despek- 
tować. 

[Desper]  tylko  w  wyrażeniu:  Na  D.  =  z  despe- 
racji, z  rozpaczy:     Chłopi  pili  jakby  na  D. 

Despera,  y,  blm.  p.  Desperacja:  Szedł  do 
karczmy  i  pił  na  desperę.  Bał.  <p.  Despe- 
racja > 

Desperacja,  I,  blm.,  Despera,  [Przespera- 
Cyjaj  utrata  nadziei,  zwątpienie,  rozpacz:  Dopro- 
wadzić kogo  do  ostatniej  desperacji.  <Łć. 
desperafio> 

Desperacki,  XDesperatny  przym.  od  Desperat, 

zrozpaczony,  rozpaczliuu/,  beznadziejny :  Myśl  de- 
speracka. Po  desperacku  przys.— ya^  de.fperat, 
desperacko. 

t  Desperackie  p.  Desperacko. 

Desperacko,  f  Desperackie  przys.  od  Despe- 
racki, j>o  desperacku. 

[Desperactwo,  a,  Im.  a,  a.  Bezperactwo]  zuch- 
walstwo, niegodziwość. 

[Desperaćyje,  yj,  h\p.]  Jigle.    Por.  Desperacja. 

[Desperak,  a,  Im.  i]  I.  szkodnik.  2.  j).  De- 
sperat. 3.  jilut,  człowiek  dowcipny.  <Zam.  de- 
sperat > 

Desperat,  a,  Im.  cl,  [Desperak,  Bezperak, 
Deszperak]  I.  ten,  co  oddaje  ś.  desperacji,  rzło- 
witk  zrozpaczony.  2.  f  śmiałek,  zuchwalec :  Ojca 
miał  nader  złego  i  desperata,  który  odstąpił  od 
Boga  i  własne  syny  zal)ijał  na  ofiary  Btialowi. 
Skar.  3.  [D.]  -=  a)  niegodziwiec,  zuchwalec,  h] 
figlarz,  zbytnik,  żartowniś.  c)  zawadjaka,  awan- 
turnik.    <Łć.  desperatus> 

Desperatka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Desperat. 

XDesperatnie  przys.  od  Desperatny. 


447 


DESPERATNT 


DESZCZ 


yDesperatny  p.  Desperacki. 

Desperować,  uje,  owal  I.  tració  nadzieję,  roz- 
paczać, wątpić.  2.  [DI  dokazywać,  zbytkować. 
<Ł6.  desperare> 

Oesperowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Despe- 
rować. 

XDe8peroWr.(iy  denpemjący,  zrozpaczony,  roz- 
paczliwy: Nikt  jej  ir'  -  potrafi  przedać,  jeżeli 
nie  jest  w  stanie  desi)ei()wanym.  Rzew. 

[bespet,  u,  blra.J  p.  Oespekt:  Wybrali  me  soł- 
tysem na  D.  (-na  złoU). 

[De8petnil<,  ka,  Itn.  cy  a.  ki,  Despecnik]  czło- 
wiek dokuczliwy,  zfośliwy ;  Jiglnrz,  swowolidk. 

[Despetny,  Despecny,  Despęcny]  złośUiuy,  szkod- 
liwy ;     zbylny,  sw<nvoluy,  figlarny. 

[Despetować,  uje,  owat]  p.  Despekować. 
•      [Despęcny]  p.  Despetny. 

t  Despoctwo,  a,   blm.  godność  panującego  u  Ser- 
bów a.  Rumunów:  Turcy  mu  D.  wracali.  Stryjk. 
<p.  Despota> 
X  Despot,  a.  Im.  ci  p.  Despota. 
Despota,    y.    Im.    ci,  m.  X  Despot,  f  Deszpot, 
f  Dysput     I.   yimonarcha  samowładny,  satnowładca, 
samodzierżca,  jedynowładca,   autokrala.  Kras.     2. 
daw.     tytuł    panujących     u     Serbów    i    liumunów. 
3.    człowiek   .tlarający  ś.  nagiąć   wszystko    do  swo- 
jej woli,  ciemiężca,  ciemiężyciel,  tyran.     <Gr.  de- 
spótćs  > 

Despotka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Despota: 
"Względna  D.,  chcę  tylko,  byś  mi  zagrał  marsz 
mojeg"o  juzodka.  Oliz. 

t  Despoiycyzm,  u,  blm.  p.  Despotyzm.-  A^^ynika 
bojaźn,   żebyśmy    nie  dali  miejsca  przemówieniu 
w  radach  królowi,  D.  wprowadzić  chcj^cemu. 
Despotycznie  przys.  od  Despotyczny. 
Despotyczność,  i,  blm.  rz.  od  Despotyczny. 
Decpotyczny  I.  samondadny,  nieograniczony,  abso- 
lutnu :      Rzą,d    D.,     gdy    najwyższa    władza,    od 
jednej  panującego  zawisła  woli.  Wyrw.  2.  7iagi- 
nający    loszystko  do  swojej    woli,    samowolny,    arbi- 
tralny.    <Gr.  despotikós> 

Despotyzm,  u.  Im.  y  I.  X  a.  f  Despotycyzm 
rz((d  samowładny,  samowłndztwo,  a.bsoliity.in,  auto- 
łcracja:  D.,  rząd  jedynie  na  woli  ])aniij;u'ego  za- 
sadzony. Kras.  2.  naginanie  wszystkiego  do  swojej 
tcoli,  samoioola,  ciemiężenie,  tyranja,  rici.tk,  przy- 
mus: Sama  czuje,  że  te  jej  despotyzmy,  jakie 
na  otoczenie  wywiera,  są,  czasem  przebieraniem 
miarki.  Kos.  <Fr.  despotisme> 
[Despozycja,  I,  Im.  e]  p.  Ekspedycja. 
t  Desprymować,  uje,  owal  uciskać,  ciemiężyć: 
Chciał  to  uczynić,  aby  D.  i)rawa  i  wolności  pol- 
skie.    <Złacińszczone  Fr.  dćprimer> 

f  Desprymowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Despry- 
mować. 

fDestrjer,  a,  Im.  y  koń  do  parady.  <Fr.  de- 
6trier> 

Destrukcja,  I,  blm.  zniszczenie,  zburzenie,  zruj- 
nowanie, zagłada.      < Łć.  dosfrucfi()> 

Destrukcyjnie  jłrzys.  od  Destrukcyjny:  Budy- 
nek, o  którym  s.  autor  tak  radyi<alnie,  zgohi 
raczej  D.  wyraża.  Kozł. 

Destrukcyjny  przym.  od  Destrukcja:  Talent 
jego  był   ]).,  burzący.  Bał. 

Destrukta,  ów,  blp.  I.  papiery  niepotrzebne, 
przeznaczone  do  zniszczenia,  7itakidatura.  2.  druk. 
arkusze  niezdatne  do  użycia  pod  prasę  a.  ze- 
psute w  druku.  <Łć.  destrui'ta  im.  Im.  ni.-zni- 
ezczone> 


Destruktor,    a,    Im.    rowie    a.   rzy    niszczyciel, 
burzyciel.      <\\A.  destructor> 
Destylacja,    i,   Im.   e   i>.    Destylowanie.     <Łć 

destillatio  > 

Destyiarnia,  I,  lui.  e  p.  Oy  ,ty!arnia. 
Destylat,  u,  Im.  y  chem.  p.  Dystylat. 
Destylator,  a    i.  Im.  y przyrząd  do  dystylowania. 
2.  Im.  rzy  a.  owie  j).  Dystylator.     <Now.  z  Łć. 

destillare  -  il(*stylo«'ać> 

Destylatorski  pizym.  od  Destylator. 

Destylatorstwo,  a,  Idm.  p.  Dystvlator8two. 

Destylować,  uje,  owal  p.  Dystylować.  <  ł^ć.  de- 
stillan'> 

Destylowanie,  a,  blm..  Destylacja  czynność  cz. 
Destylować. 

XDestynacja,  i,  blm.  p.  Destynowanle:  Armaty, 
jeśli  te  są,  które  maj^  destynaeją  do  (irodna, 
niech  idą  jak  najśpieszniej.Kość.  <Łć.  destinatio, 
w  znaczeniu  Fr.  > 

Destynator,  a,  Im.  rowie  a.  rzy  han.  odbiorca, 
toskazany  spedytorowi  przez  wysyłającego  towar. 
<Fr.  destiiiateur> 

XDe8tynować,  uje,  oy/Sil  przeznaczać,  loyznaczai: 
Był  to  pierwszy  znak  woli  i  Ojmtrzności  boskiej, 
że  mnie  destynowała  na  wielkie  rzeczy.  Szaj. 
Nikt  do  tej  ])racy  nie  chciał  być  destynowanyra. 
Mat.     <Łć.  destinare> 

X Destynowanle,  a,  blm.,  xDe8tynacja  czynność 
t'z.  Destynować, 

X Destytucja,  i,  blm.  p.  Destytuowanie :  D.  O pol- 
czyka  z   wieikorządów.  Szuj.     <Łć.  destitutio> 

XDestytuować,  uje,  owal  icydalać  ze  i^iużby 
państwowe/,  składać  z  urzędu,  degradować,  uwal- 
niać od  oboiriązków.     <Łć.  destituo> 

X Destytuowanie,  a,  blm.,  X  Destytucja  czyn- 
no.ść  cz.  Destytuować. 

t  Desultor,  a,  Im.  rowie  jeździec,  przeskakujący 
z  jednego  konia  na  drugiego  podczas  icyścigów 
konnych.      <  Lć.  desultor  > 

f  Desultoryczny  dorywczy,  niedokładny :  Czy- 
tanie desultoryczne. 

XDesygnacja,  i,  blm.  p.  Desygnowanie.  <Łć. 
designatio  > 

X  Desygnować,  uje,  owal  p.  Dezygnować :  Czy  los, 
czy  j)omoc  Liwji  usunęły  mu  z  drogi  desygno- 
wanych następców  tronu.     <Łć.  designarO 

X  Desygnowanie,  a,  blm.,  xDesygnacja  czyn- 
ność cz.  Desygnować. 

Deszarżować,  uje,  owal  woj.  strzelać  gromadnie; 
strzelać  dla  j)ozbyciti  ś.  nahaju.    <Fr.  decharger> 
Deszarżowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.    Deszar- 
żować. 

Deszcz,  u  a.  [a],  dżdżu  a.  Xdżdża,  lui.  e,  dżdże 
a.,  t  Deżdż,   f  deżdże|Dys  i  lui.  deżdżej    \.  opad 

wodny,  spadający  na  ziemię  w  jiostaci  kropel :  1). 
pada,  krojłi,  leje.  j  \h  idzie  {=pada):  Przez 
wszystkie  lato  ustawicznie  D.  szedł.  Biel.  M. 
Xl>.  bije  (-leje).  Zi)iera  ś.  a.  zanosi  ś.  na  D. 
i),  ulewny  a.  nawalny  a.  f  przewalny  (-ulewa, 
nawałnica).  D.  jak  z  cebra.  Prz.  Czeka  jak  ka- 
nia deszczu,  a.  pragnie  jak  kania  dżdżu.  Prz. 
Dżdża  pragną  trawy.  Kras.  Dla  deżdżów.  Bud. 
Ludzie  będą  iść  jak  D.  Prz.  (-xo  icielkiej  ilości). 
Z  wielkiej  chmury  mały  D.  Prz.  Z  deszczu  pod 
rynnę.  Prż.  (- z  kiepskiego położeiaa  trajić  na  gor- 
sze). Spaść  z  deszc/em  (=^ukazać  ś.  niespodzia- 
nie). Deszcze  głodne  ( -spadające  podczas  żniw, 
na  przednówku).  D.  barwny  ( —  zabarwiony  przez 
pyłek  kwiatowy  a.  pyl  mineralny).  D.  krwawy  a. 
krwisty    (^zabarwiony    na    czerwono).     D.    siar- 


448 


DESZCZARNIA 

czysty  (=  zabarwiony  na  żółto).  Wysokość  de- 
szczu (~  wysokość,  do  której  woda  deszczowa  a.  śnieg 
po  stajaniu  pokrywałyby  ziemię,  ffdyhy  zostawały  ;i« 
powierzcłini  ziemi,  nie  ubywając).  XJak  I).= 
licznie,  objicie:  Jak  D.  padali.  Kn.  XDla  deszczu  — 
od  deszczu,  na  wypadek  deszczu:  Nie  ehroń  ś.  dla 
dżdża  wziijd  sobie  opończę.  Rys.  Na  D.  --  loróży 
D.:  Gdy  ś.  po  mieszkaniach  dymy  włócz.'}.,  na 
D.  Haur.  Po  deszczu  ==  a)  7J()(/c2rt.s  deszczu:  Nio 
chodź  po  deszczu,  b)  po  ustaniu  deszczu.  XW  de- 
szczu =  podczas  deszczu,  w  deszcz.  L.  Przen. : 
Hojnym  deszczem  swoje  oko  moczy.  Bardz. 
(=izami).  Niech  cię  ten  kolor  wiedzie  nadziała 
opniste.  na  kopje  błyszczące  i  deszcze  siarczy- 
ste. Mick.  (=  strzały  z  broni  jyaluej,  kule).  2. 
przen.  metka  ilość,  uł>Jitość,  moc:  Artylerja  zasy- 
pywała szczerk  deszczem  żelaza.  Sienk.  De- 
szczem łez  ])łakał.  Orzesz.  Komin  sypie  deszczem 
wr%cej  wody.  Słów.  x  Deszczem  a.  Xdżdżem 
=  obficie,  licznie:  Deszczem  padają  na  niego 
żarty.  Dziś  policzki  dżdżem  spadają.  L.  3. 
astr.:  a)  D.  gwiaździsty  =  obfity  przebieg  mete- 
orów, b)  D.  kamienisty  =  spadek  aerolilów.  4. 
bot.:  D.  złoty  p.  Szczodrzenica.  Zilr.  Deszczyk. 
Zgr.  Deszczyśko.     <DŻDŻ> 

XDeszczarnia,  I,  Im.  e  studnia  z  wodą  desz- 
czową, cysterna. 

[Deszcząłka,  I,  Im.  i]  p.  Deska. 

XDe8ZCzenie,   a,    blm.,  czynność  cz.  Deszczyć. 

Deszczka,  i,  Im.  I  I.  p.  Deska:  Przewróć 
kroniki  od  deszczki  do  deszezki.  Orzech.  Wy- 
liczył im  od  deszczki  do  deszczki  wszystkie  Ich 
łotrowskie  sprawy.  Biel.  M..  (  =  szczegółowo,  od 
A  do  Z).  2.  [D.J  =  a)  poddennica  u  wozu.  b) 
ławka  przy  warsztacie  tkackim,  c)  pręt  przy  sieci 
rybackiej.  3.  f  grobowa  deska,  trumna :  D.  to 
wszystka  osiadłośe.  Rej.  A  on  zdycha  opiły 
chłop,  zsiadł  z  konia,  na  deszczce  jedzie.  Rej. 
<p.  Deska  > 

t  Deszczkowy  przyra.  od  Deszczka,  z  deszczek 
złożony:  Żywność  pod  przykryciem  deszezko- 
wym.  Leop. 

Oeszczochron,  u.  Im.  y  I.  parasol  do  ochrony 
od  deszczu.  2.  ttot.  p.  Bedlka.  <  DŻDŻ  -{- 
CHROŃ  > 

Deszczomierz,  a,  Im.  e,  Hyetometr,  Ombro- 
metr,  Pluwjometr,  Udometr  fi  z.  przyrząd  do  mie- 
rzenia ilości  oj/adii  wodnego  w  postaci  deszczu 
i  śniegu:  D.  samo  piszący  -  zapisujący  automa- 
tycznie ilość  spadłej  wody,  in.  o  m  b  r  o  m  e  t  r  o- 
graf.     <  DŻDŻ-f-MIAR  > 

t  Deszczonosy  p.  Deszczonośny:  Deszezonosa 
tcoza.  Bardz.     <DŻDŻ+NIOS> 

X  Deszczonośny,  f  Deszczonosy,  xDżdżonośny, 
XDżdżenośny  deszcz  przynoszący :  Chmura  desz- 
ezonośna. 

XDe8zozorodny,  X  Deszczorody  deszcz  rodzą- 
cy, dżdżysty.     <  DŻDŻ-t-]iOD> 

X  Deszczorody  p.  Deszczorodny :  Smutnej  je- 
sieni szczątek  D.  L. 

Deszczownik,  a.  Im.  I  I.  bot.  p.  Nogiet.  2 
t  zool.  p.  Siewka.     <DŻDŻ> 

[Deszczowny]  dżdżysty. 

Deszczowy,  f  Dżdżewy,  f  Dżdżewny,  x  Dżdżo- 
wy  przym.  od  Deszcz:  Woda  deszczowa  (=desz- 
czówka).  Chmura  deszczowa.  Dół  D.  (  =  utwo- 
rzony przez  wodę  deszczową).  X  Glista  deszczo- 
wa a.  X  robak  D.  =  dżdżownik.  Deszczowa  ką- 
piel =  spuszczanie  z  icysokości  wody  w  postaci 
kroplistej  na  dato,    in.  n  a  t  r  y  s  k,    prysznic. 


DETASZOWAĆ 

X Dzień  D.  =  dżdżysty:  Dzień  siedm  braci  D.  jest 
bez  pożytku  i  bez  wygody.  Prz.  [Trawa  desz- 
czowa] —  której  skoszenie  sprowadza  deszcz. 
< DŻDŻ  > 

Deszczówka,  i,  Im.  i  I.  a.  [Deżdżówka]  woda 
deszczowa.  2.  rodzaj  wina  cienkiego,  cienkusz,  lu- 
ra.     3.   Xl>arasolka  od  deszczu.     4.  (D.J  p.  Ukleja. 

Deszczułeczka,  i,  Im.  i  p.  Deska. 

Deszczułka,  i,  Im.  i  I.  p.  Deska.  2.  a.  [Szpon- 
gaj  deseczka  pomiędzy  szczeblaini  u  tcozu. 

X  Deszczyć,  y,  yl,  [Dyszczyć]  fo  deszczu)  pa- 
dać; w  postaci  deszczu  a.  na  j>odo})ieńsfwo  deszczu 
spadać:Z  oczu  łzy  im  (leszcza.  I'rzyb.   <DŻDŻ> 

Deszczyk,  u,  Ini.  i  p.  Deszcz.  Przen.:  D.  łez 
rzęsisty.  Przyb. 

Deszczyśko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Deszcz:  D. 
plaży,  aż  strach.  Krasz. 

xDeszczysty  p.  Dżdżysty. 

XDeszkiepcja,  i,  Im.  e  ]>.  Despekt:  Proszę 
o  danie  mi  satysfakcji  z  p(>wo(lu  deszkiepcji, 
jaka  mnie  spotkała.  Jeż.  <  Przestawka  i  sld, 
do  Kiep> 

XDeszklept,  u,  Im.  y  p.  Despekt:  Po  takim 
deszkiepcie  dostał  ś.  do  Warszawy.  Rzew. 

I  Deszosować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  zdjąć  obu- 
loie,  rozzuć  ś.     <Fr.  se  dćehausser> 

!  Deszosowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Deszosować  ś. 

XDe8zpekt,  u,  Im.  y  p.  Despekt:  Za  taki  D. 
utopię  ś.  w  kieliszku.  Byk. 

[Deszperak,  ka,  Im.  cy  a.  ki]  p.  Desperat. 

t  Deszpot,  a,  Im.  ci  p.  Despota:  D.  był  wy- 
gnan  od   Wołochów.  Paszk. 

Deszyfrować,  uje,  owal  p.  Decyfrować.  <Fr. 
dśchiffrer> 

Deszyfrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deszyfro- 
wać: Oko,  zniewolone  do  mozolnego  deszyfro- 
wania nowych  liter  i  znaków.  Sm. 

Deszynk,  u,  blm.  rzem.  obowiązkowe  wsparcie 
czeladnika,  zostającego  bez  roboty,  udzielane  przez 
każdego  majstra.     <Nm.    Gesclienk> 

Detaksacja,  I,  blm.  p.  DetaksowatWe :  Sporzą- 
dził detaksację  sprzętów.  Jeż.  <Now.,  niby 
Łć.,  z  Łć.  de-  =  wy,  od  -\-  Taksa,  Nm.  Detaxa- 
tion> 

Detaksator,  a.  Im.  rzy  a.  owie  ten,  co  detaksu- 
je,  taksator:  Byli  to  detaksatorowie,  którzy  bie- 
gali grabić  i  oceniać  ruchomość.  Rog.  <p.  De- 
taksacja; Nm.  Detaxator> 

Detaksować,  uje,  owal  oznaczać'  wartość,  osza- 
cowywać, oceniać:  Umiał  ich  D.  od  jednego  rzu- 
tu oka.  Jeż.     <Nm.  detaxiren> 

Detaksowanie,  a,  blm.,  Detaksacja  czynność 
cz.  Detaksować,  ocena. 

Detal,  u,  Im.  e  szczegół,  oddzielna  okoliczność: 
0])owiadać  z  detalami.     <Fr.  dćtail> 

Detalicznie  przys.  od  Detaliczny:  Pamiętać 
wszystko  D. 

Detaliczny  szczegółowy,  drobiazgowy:  Handel 
D.  f  —polegający  na  sprzedaży  towarów  w  drobnych 
częściach). 

Detallsta,  y,  Im.  ści  kupiec,  prowadzący  handel 
detaliczny. 

Detalizować,  uje,  owal  opisywać  szczegółowo, 
wyszczególniać.     <Z  Fr.  detailler> 

Detallzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Detalizo> 
wać. 

XDeta8zować,  uje,  owal  dok.  (o  wojsku)  wy- 
słać, tcyprawić,  komenderować,  odkomenderować; : 
Zgromadziła    ś.    cała    siła    wojska   koronnego, 


449 


29 


DETASZOWANTF, 


DF.WJACJA 


prócz  detaszowanych  ku  Narwi  oddziałów.  T.  K. 
<Fr.  d(^tacher> 

X0eta8Z0wanie,  a,  bltn.,  czynność  cz.  Detaszo- 
wać. 

[Dętek,  tka,  Im.  tkl]  p.  I.  Dydek. 

Detektyw,  a,  Im.  owie  aje7ii  policji  śledczej,  ła- 
j/acz: Pojawił  ś.  komisarz  policji  w  asystencji 
dwiicii  detektywów.  Kog.     <Ang.  detective> 

Detencja,  i,  bira.  ujęcie,  zatrzymanie,  przytrzy- 
riKinie,  uicięzienie.     <Łć.  detentio> 

Detencyjny  przyra.  od  Detencja:  Areszt  D. 
(—więzienie  śledcze;  areszt  przed  uryrokiem). 

Detentor,  a,  Im.  rowie  a.  rzy  ten,  co  za- 
trzymuje coś  (wbreiu  prawu),  przytvłaszczyciel : 
Kiiżdy  wejrzałby  bliżej  w  prawo  detentorów 
wspólnej  własności  króla  i  narodu.  <Łć.  de- 
tentor> 

XDeterjopacja,  i,  Ira.  e  (o  dobrach  i  budo- 
wlach) przyprowadzenie  do  złego  stanu,  popsucie, 
uszkodzenie,  zrujnowanie.  <  Z  Łć.  deteriorare  = 
uszkodzić > 

Determinacja,  i,  blm.  fil.  I.  w  logice  =  ograni- 
czenie pojęcia  pod  względem  zakresu  przez  zboga- 
cenie  go  pod  względem  treści.  2.  w  psychologji  = 
postanowienie,  zdecydowanie  ś.;  czasami  zam.  wy- 
znaczenie. 3.  posp.  stanowczość.  4.  uwarunko- 
wanie przyczynowe:  I),  woli.  D.  zjawiska.  <Łć. 
determinatio> 

Determinant,  a.  Im.  y  mat.  p.  Wyznacznik. 

Determinista,  y,  Im.  ści  fil.  zwolennik,  wyznav}- 
ca  deierminizinu.     <Fr.  deterministe> 

Deterministka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Determini- 
sta. 

Deterministycznie  przys.  od  Deterministyczny: 
Obja.śniać  D.     Odbywać  ś.  D. 

Deterministyczny  przym.  od  Determinizm:  Po- 
gląd D.  Wola  deterministyczna  (  -  przyczyno- 
100  uwarunkowana,  zależna). 

Determinizm,  u,  blm.  fil.  I.  teorja  bezwzględne- 
go uwarunkowania  przyczynowego  zjawisk,  pogląd, 
według  którego  toszystko  ś.  dzieje  według  określo- 
nych praw  przyrody.  2.  w  teodyeei  -  teorja  tcoli 
boskiej,  ograniczonej  przez  samą  naturę  Boga.  3. 
w  psychologji-żeorya  woli  przyczynowo  uwarunko- 
wanej. 4.  zam.  zależność  przyczytioiua.  <Fr.  dś- 
terminismc> 

Determinować,  uje,  owal  I.  określać,  oznaczać. 
2.  kogo  do  a/Aigo- przywodzić  do  pewnego  posta- 
nowienia, skłaniać.  D.  Ś.  1.  być  określanym,  ozna- 
czanym: Są  to  ludzie,  których  wartość  deter- 
minuje ś.  faktami,  od  nich  niezależnemi.  Kasz. 
2,  decydować  ś.,  postanawiać,  przedsiębrać :  De- 
terminował ś.  oddalić  z  tego  kraju.  Skar.  <Łć. 
determinare> 

Determinowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deter- 
minować: Układy  biologiczne  służą  do  określa- 
nia czyli  deteiniinowania  istot. 

Determinowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Determinować  ś. 

Determinowany  I.  im.  od  Determinować.  2. 
y^odważny,  śmiały,  zdecydowany  na  wszystko. 

[Dętko,  a,  Im.  a]  strach  na  dzieci. 

X Detonacja,  i.  Im.  e  I.  śpiew  fałszywy;  zniże- 
nie głosu  w  śpiewie.  2.  chem.  i  woj.  łiuk  przy 
wybuchu,  toystrzale.     <  Fr.  d6tonation> 

Detonator,  a.  Im.  y  ncdiój,  służący  do  wywoła- 
nia wybuchu.     <  Now.  z  Łć.  detonaro> 

Detonować,  uje,  owal  I.  y.wyhucłMĆ,  eksplodo- 
wać. 2.  muz.  /(ili^zywie  śpiewać,  niedociągaó  a. 
przeciągać   nuty.    3.     kogo  =  onieśmielać,    zbijać 


z  panlałyku.     D.  Ś.  mieszać  ś.,  tracić  rezon,  de.kon- 
rerlować  ś.,  konfundmrać  ś.      <  Łć.  detoiuirc> 

Detonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Detonować. 
Detonowanie  się,  a  ś.,  blm.,   czynność  cz.  De- 
tonować ś. 

XDetraktor,  a,  Im.  rowie  a.  rzy  szkodzący  lu- 
dziom,  mającym  rozgłos;  ganiciel,  oinnowca.  <ŁĆ. 
detractor> 

XDetrektacja,  i,  blm.    zapieranie  i.,  zaprzecza- 
nie,  negowanie.     <Łć.  detrectatio> 
,  Detronizacja,  I,  blm.  p.  Detronizowanle.     <  Ze 
Sr.  Łć.  dethronare> 

Detronlzować,  uje,  owal  strącać  z  tronu,  pozba- 
wiać władzy  mojiarszej.  <  Sr.  Łć.  dethronare, 
skąd  Fr.  detróner> 

Detronizowanle,  a,  blm.,  Detronizacja  czynność 
cz.  Detronizować. 

xpetrunkacja,  I,  Im.  e  p.  Detrunkowanie. 
<Łć.  detruucatio> 

XDetrunkować,  uje,  owal  (o  pieniądzach)  od- 
trącać, potrącać,  wytrącać.  <Łć.  detruncare> 

X Detrunkowanie,  a,  blm.,  XDetrunkacja  czyn- 
ność cz.  Detrunkować. 

XDetryment.  u,  Im.  y  szkoda,  strata,  uszczer- 
bek, ubytek:  W  tym  miał  marszałek  D.,  że  za- 
raz na  początku  mojej  propozycji  nie  słuchał. 
Mat.     <Łć.  detrimentum> 

Dewaluacja,  i,  Im.  e,  Dewalwacja  ekon.  przyję- 
cie wartości  pieniędzy  papierowych,  jaka  w  czasie 
kursu  przymusowego  wyrobiła  ś.  Jaktycznie,  za  pod- 
stawę prawną  wymiaiiy  tych  pieniędzy  na  kru.^zec. 
<Now.  z  Łć.  de  =  wy,  od -|- yalere  =  mieć  war- 
tość, Nm.  I)evaluation,  Devalvation> 

Dewalwacja,  I,  Im.  e  ekon.  p.  Dewaluacja. 

Dewastacja,  I,  Im.  e  p.  Dewastowanie.  <Now. 
z  Łć.  deyastare  =  pustoszyć  > 

Dewastator,  a.  Im.  rzy  a.  owie  ten,  co  dewa- 
stuje, niszczyciel.     <Śr.  Łć.  devastator> 

Dewastować,  uje,  owal  niszczyć,  pustoszyć,  ruj- 
nować: I),  majątek  przed  licytacją.  <Łć.  de- 
vastare> 

Dewastowanie,  a,  blm.,  Dewastacja  czynaość 
cz.  Dewastować. 

[Deweldrek,  u,  blm.]  p.  Asafetyda.  <Nm.  Te«- 
felsdreck  =  dosl.  czarcie  łajno  > 

Dewena,  y,  blm.  upadek  energji,  przygnębienie, 
<Now.  z  Łć.  de-  -  wy,  od-HWena> 

XDewinacja,  i,  blm.  wróżenie,  przepowiadanie; 
zdolność  do  wróżenia.  <Łć.  divinatio.  pod  wpły- 
wem Vr.  derination  > 

XDewinkować,  uje,  owal  zjednywać  sobie,  po- 
zyskiwać, ujmować,  zobowiązywać,  kaptować,  roz- 
brajać:  Hojnością,  szczerością  wszystkich  de- 
winkujesz.  Jeżów.  Starała  ś  męża  cierpliwo- 
ścią D.  Mat.  Senatorowie  podobno  ś.  temu  nie 
będą  przeciwili,  bo  je  sobie  król  umie  P,  liart. 
<Łć.  deTincire> 

XDewlnkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dewin- 
kować. 

Dewiza,  y,  Im.  y  I.  godło,  hasło,  zasada,  pra- 
widło, mak.^yma.  2.  w  Ini.  han.  weL<.<  kupieckie, 
wijsltiirione  na  zagranicę  i  płatne  ?c  monecie  obcej: 
Kurs  dewiz =c*!H(/,  jaką  na  ryhkarli  jednego  pań- 
stwa płaci  i.  za  ireksle,  płatne  na  rynkach  państwa 
innego.     <Fr.  dc\  isc> 

Dewizka,  I,  Im.  i  iain-uszek  od  zegarka.  <  p 
Dewiza> 

XDewjacja,  i,  Im.  e  zbaczanie  z  drogi,  błądze- 
nie.    <Fr.  dśviation> 


450 


DEWOCJA 

Dewocja,  I,  Blra.  gorliwe  spełnianie  pra'dyk  re- 
ligijni/ch,  nahożność,  pobożność:  Osi{j,ść  na  de- 
wocji w  klasztorze.     <Ł<5.  (levotio> 

Dewocjonaija,  ów,  blp.  drohuc  przedmiot]/  do 
■użytku  reU'/i/t>cf/o  (np.  medaliki,  krzyżi/ki,  obrazki 
i  t.  />.).     <    Śr.   l'jt'.  (ievotioiiali;i  liu.  ni.  > 

xDewocki,  XDewotny  pizyni.  oil  Dewot:  De- 
wocko-sekciarskiego  pokroju  gieszelciarze.  <p. 
Devi)t> 

Dewolucja,  I,  blm.  praw.  przejmie  prawa  do  cze- 
goś na  kogo  innego.      <Fr.  (lt'vi)lution> 

Dewoluoyjny  przym.  od  Dewolucja:  Ludwik 
XIV,  zaczynając  wojnę  (ifwohievjn;j.  z  Iliszpa- 
njc,  zaniechał  kamlyilatury    Kondeusza.  T.  K. 

Dewon,  u,  bini.  gieol.  grupa  skat  osadowych 
paleozoicznych,  młodszych  od  syluru.  <0d  nazwy 
prowiicji  Ang.  Devoa> 

Dewcński  gieol.  przyra.  od  Dewon:  Formacja 
dewońska  p.  Formacja. 

Dewot,  a,  Im.  ci  czloioiek  pozornie  a.  przesadnie 
pobożny,  bigot,  nabożniś,  iioiętoszek.  <Łć.  devo- 
tus> 

Dewotka,  i,  Im.  I   I.  forma  ż.  od  Dewot:      Na- 
bożny, jak  D.  kalwaryjska.  Prz.  (^=ohlłidnik,  fa- 
ryzeusz).  2.   Xzakonmca  trzeciej  reguły  św.  Fran- 
ciszka. Wej. 
XDewotny  p.  Dewookl. 

(Deza,  y,  Im.  y]  kadź  na  mleko.  <Nm,  [dosej; 
etij!!  też  Dzieża  > 

Dezabll,  u,  Im.  e,  Dezabilka,  XDesabilka  uUór 
damski  dotnowy,  ranny  a.  nocny,  negliż:  Ranny 
i  wieczorny  D.  Orzesz.     <Fr.  dćshabilló> 

Dezabilka,  i,  im.  i  p.  Dezabll:  W  rannej  de- 
zabilce  i  w  wygodnych  patynkach.  Hof. 

Dezabllować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  rozbierać  ś., 
negliżować  ś.     <  Fr.se  deslial)iller> 

Dezabilowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  De- 
zabilować  ś. 

Dezaprobacja,  I,  Im.  e  p.  Dezaprobowanie : 
Z  pod  barwy  pochwał  wydobywają  ś.  wady  i  dc- 
zaprobacje.  Lei.     <Fr.  desapprobation  > 

Oezaprobować,  uje,  owal  nie  aprobować,  nie 
pochwalać,  ganić,  potępiać:  Waszeć  sam  pokaż, 
że  młode  głupstwo  dezaprobujesz.  Krasz.  <Zła- 
cińszczenie  Fr.  desapprouver> 

Dezaprobowanie,  a,  blm.,  Dezaprobacja  czyn- 
ność cz.  Dezaprobować. 

Dezarmacja,  i.  blm.  p.  Dezarmowanie:  List, 
donoszą.cy  o  zwinieniu  czyli  dezanuacji  części 
wojsk  naszych  na  Ukrainie.  And.  <Złaciń- 
szczenie  Fr.  dćsarraeraent> 

Dezarmować,  uje,  owal,  Dyzarmować  (o  wiĄ- 
(^\i\i) zwijać,  rozbrajać:  Wpada  porucznik  z  oznaj- 
mieniem, że  wojsko  dezarraują.  Ochoć.  <Fr.  dć- 
sarmer  > 

Dezarmowanie,  a,  blm.,  Dezarmacja  czynność 
cz.  Dezarmować. 

!  Dezasymilacja,  i,  blm.  proces,  polegający  na 
powstawaniu  różnic:  W  miarę  tego,  jak  normal- 
na i  towarzyska  osobistość  ustępuje  jtrzed 
ekstrawagującą,  odbywa  ś.  i  D.  Spaś.  <Now. 
z  Łć.  de  =  wy,  od-j-Łć.    assimulo  =  upodobniam  > 

I  Oezawantaż,  u,  Im.  e  strata,  szkoda,  nieko- 
rzyić,  ujma,  ubytek.  Na  D.,  przys.  — niekorzystnie. 
<Fr.  d^savantage> 

!  Dezawantażownie  przys.  od  Dezawantażowny : 
Wyglądać  D. 

1  Dezawantażowny  przym.  od  Dezawantaż,  nie- 
korzystny. 

I  Dezelować,  uje,  owal  p.  Dezolować. 


DEZORGANIZACJA 

1  Dezelowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dezelo- 
wać: Przyjaciół  swoich  od  dezeJowania  nie- 
przyjacielskiego obronił.   Mat. 

[Dezenter.  a,  Im.  owie  a.  rzy]  p.  Dezerter. 

[Dezenterja,  i,  blm.]  p.  Dysenterja. 

[Dezenterka,  I,  Im.  I|  p.  Dezerterka. 

IDezenterować,  uje,  owal]  j).  Dezerterować. 

Dezercja,  i,  blm.  ucieczka  z  icojsica ;  v;og.  uciecz- 
ka, uciekanie,  zbiegostwo :  Pełno  skarg  na  de- 
zercję kmieci.  Roi.  Sąsiedzi,  z  racji  dezercji 
poddanych,  robią  najazdy.  Roi.  Żart.:  Szlafmy- 
ca, na  bakier  zsunięta,  miała  ś.  ku  dezercji 
Roi.  Przen.:  D.  ze  stronnictwa  (  —  wycojanie  ś., 
odstępslioo).     <Łć.  desertio> 

Dezerta  w  wyrażeniu:  Arabja  D.  a.  Besara- 
bja  D.-- pustka:  W  tej  dezertej  Arabji.  Fred.  A. 

t  Dezertaty,  ów,  blp.  p.  Dezerty. 

Dezerter,  a,  im.  rzy  a.  owie,  X Dezerter,  [De- 
zenter. Dyzenter]  zbieg,  uciekinier,  szczeg.  z  woj- 
ska. Przen.:  I),  stronnictwa  (  =-  odstępca,  zdraj- 
ca). Żart.:  D.  z  Powązek  (-człowiek  blady  i  mi- 
zerny, jak  trup).  Wygląda,  jak  D.  z  katafalka. 
Prz.     <Fr.  dćserteur> 

Dezerterka,  i,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Dezerter.  2. 
[D.  a.  Dezenterka]  dezerter oicanie,  ucieczka  z  woj- 
ska. 

Dezerterować,  uje,  owal,  Dezertować,  [Dezen- 
terować]  być  dezerterem,  uciekać:  I),  ze  szkół 
nie  chciałem.  Krasz.  Nie  pozwoliłbym  mu  I), 
ze  świata.  Bał.  (  =  oddalać  ś.  od  świata).  <Fr. 
dćserter> 

Dezerterowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dezerte- 
rować. 
X Dezerter,  a,  Im.    rzy    a.    owie    |).  Dezerter: 

Podły  D.  mojej  siostry.  Boh.  (-zdrajca).     <Łć. 
desertor> 

Dezertować,  uje,  owal  p.  Dezerterować :  Z  mo- 
jej chorągwi  tylko  dwuch  ludzi  dezertowało. 
Mat.  Mój  oddział  rycerzy  z  rózgami  (  =  duka- 
tów) dezertował  ode  mnie  i  przeszedł  do  jego 
kieszeni.  Kórz.     <Fr.  dćserter> 

Dezertowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dezerto- 
wać. 

t  Dezerty,  ów,  blp.,  t  Dezertaty  dobra  ziemskie, 
opuszczone  przez  lołaśriciela :  D.  czyli  pustkowia, 
opuszczone  przez  kmieci.  Paw.  <Łó.  deserta 
Im.  ni.  =  puste> 

[Dezka,  i,  Im.  i]  p.  Deska. 

Dezobliżantka,  i.  Im.  I  rodzaj  powozu  krytego  na 
jedną  a.  dwie  osoby:  Taradajka  za  koczem,  ko- 
czyk  za  karocą,  tam  znów  dezobliżantki.  Mo- 
raw.    <Fr.  dćsobligeante> 

Dezodoryzacja,  i,  blm  p.  Dezodoryzowanie. 
<Now.  z  Łć.  odór- zapach  > 

Dezodoryzować,  uje,  owal  pozbawiać  przyJcrego 
zapachu,  odwaniać. 

Dezodoryzowanie,  a,  blm.,  Dezodoryzacja  czyn- 
ność ez.  Dezodoryzować. 

xDezoksydacja,  i,  blm.  chem.  p.  Odtlenienle. 
<Fr.  dÓ8oxydati()n> 

XDezolacja,  i,  blm.  I.  p.  Dezolowanie.  2.  roz- 
pacz, desperacja.  <Łć.  desolatio,  ze  znaczeniem 
Fr.  dćsolation> 

X Dezolować,  uje,  owal,  .'Dezelować,  [Dyzelo- 
wać,  Delezować]  psuć,  niszczyć,  rujnować.  <Łć. 
desolare> 

X  Dezolowanie,  a,  blm.,  XDezolacja  czynność 
cz.  Dezolować. 

Dezorganizacja,  I,  blm.  p  Dezorganizowanie. 
<Fr.  dćsorganisation> 


451 


DEZORGANIZOWAĆ 


DEBISKO 


Dezorganizować,  uje,  owal  wprowadzać  nieład, 
rozprzęi/,u\  rozstrajaó.     <Fr.  d(^.sorganiser> 

Dezorganizowanie,  a,  blm.,  Dezorganizacja 
czynność  cz.  Dezorganizować. 

Dezyderat,  u,  Im.  y  żądanie,  życzenie:  Na 
urzeczywistnienie  tego  dezyderatu  długo  czekad 
nam  przyjdzie.  Kraus.  <  Łć.  dfiłiileratum  im. 
ni.  =  dosł.  pożądane  > 

Dezygnacja,  i  I.  bira.  p.  Dezygnowanie :  Brał 
przodeit  a.  wskutek  dezygnacji  ze  strony  po- 
przednik.-i,  a.  dzięki  elekcji  z  dołu.  Mał.  2.  im. 
e  .yns  towarów  ubezpieczonych  w  towarzystwie  ase- 
kuracyjnym.    <Łć.  design atio> 

Dezygnować,  uje,  owal,  x  Desygnować  miano- 
wać, wyzłiuczać,  naznaczać,  przeznaczać :  Dezyg- 
nowany  następca.  Dezygnowano  go  na  super- 
arbitra.     <  Łć.  desiguare> 

Dezygnowanie,  a,  blm.,  Dezygnacja  czynność 
cz.  Dezygnować. 

Dezynfel(cja,  i,  blm.  chem.  i  lek.  oczyszczanie 
tkanin  a,  przestrzeni,  zawierających  w  sobie  szkod- 
liwe dla  zdroioia  istoty,  in.  odkażanie,  o  d- 
wietrza  i  e,  odrażanie.  <Fr.  dćsinfec- 
tion> 

X  Dezynfeitcjonować,  uje,  owal  p.  Dezynfelto- 
wać.  XD.  ś.  podlegać  dezynfekcji.  Przen.:  Kwa- 
rautany,  gdzie  ś.  dezynfekejonują  książki  i  dzien- 
niki europejskie  (—ulegają  cenzurze).  <Złaciń- 
szezcnie  Fr.  desinfecter> 

XDezynfelccjonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz. 
Dezynfekcjonować. 

XDezynfekcjonowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność 
cz.  Dezynfekcjonować  ś. 

Dezynfekcyjny  przym.  od  Dezynfekcja:  Środki 
dezynfekcyjne.  Zakład  D.  Kamera  dezynfek- 
G^jmi  —  izba  do  odwietrzania,  in.  o  d  w  i  e  t  r  z  a  1- 
n  i  a. 

Dezynfekować,  uje,  owal,  x  Dezynfekcjonować, 
XDezynfektować  poddawać  dezynfekcji,  odwic- 
trzdć,  odkażać,  odrażać.     <Fr.  dćsintecter> 

Dezynfekowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dezyn- 
fekować. 

Dezynfektor,  a  I.  im.  rzy  a.  owie  ten,  co  de- 
zynfekuje: D.  miejski.  2.  Im.  y  przyrząd  do  de- 
zynfekowania :     I).  pai"owy. 

xDezynfektować,  uje,  owal  p.   Dezynfekować. 

XDezynfektowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  De- 
zynfektować. 

Dezyntegracja,  i  blm.  lii.  rozluźnianie  ś.,  roz- 
przęi/anie  ś.  czegoś,  co  jest  zcalone.  <Now.  z  Łć. 
dc  -  wy,  ()d-f-integer  =  caly> 

Dezyntegrator,  a,  lin.  y  maszyna  do  rozdrabnia- 
nia sKchi'/  rudy  a.  gliny,  in.  r  o  z  b  i  j  a  e  z,  r  o  z- 
d  r  a  I)  n  1  a  c  z. 

Dezynwoltura,  y,  blm.  zbyt  swobodne  zachowa- 
nie ,s.,  rozrzucanie  ś.:  Fantazja  i  dziwn.a  D. 
zdumiewa  przechodniów.  Zap.  Czajski  posuwał 
do  ostatnich  granic  modną  dezynwolture.  Loś. 
<  Fr.  (Ićsinyolture,  /,   Włos.  disinvoltura> 

t  Deżdż,  dżdżu,  xdżdża.  Im.  dżdże,  f  deżdże, 
[deżdże]  ]).  Deszcz. 

IDeżdżówka,  I,  blm.]  p.  Deszczówka. 

Deżur,  u.  Im.  y  ji.  Dyżur. 

!  Deżurstwo,  a,  Im.  a  p.  Dyżur:  D.  majora 
Palcna.  Kol. 

Dębak,  a,  Im.  I  I.  p.  Dębczak:  D.  trzeszczy, 
Nicniicc  (a.  a  Żyd)  wrzeszczy.  Prz.  2.  blm. 
rodzaj  wina  cierpkiego  a.  zbyt  wytrawnego,  3.  [D.] 
rodzaj  grzyba.     <I)Kn> 

[Dębary,  ego,  blm.]  siłacz  (w  bajkach). 


Dębczak,  a,  Im.  I,  Dąbczak,  f  Dębieć  I.  a. 
t  Dębczyna,  x  Dębica,  X  Dąblec  iniody  dąb,  dą- 
bek: Póki  D.  miody,  da  ś.  nagiąć  do  ziemi.  Prz. 

2.  a.  Dębak,  f  Debel,  f  Dębowiec,  f  Dubiec, 
XDąblen  kij  dębowy:  Niech  tłuką  dębczaki  od- 
ważne ręce.    Bardz. 

t  Dębczyna,  y,  Im.  y  I.  p.  Dębczak:  Liście 
z  młodej  dębezyny.  Sień.    2.    p.    Dąbrowa.  Zab. 

3.  [D.]  dębina. 

Dębczysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Dąb. 

Dębek  tylko  w  wyraź.;  Dębkiera  stanąć  =  s<a- 
tiąć  dębu,  na  tylnych  łapach :  Ja  stanę  na  łapy 
dchkićni.  Mick.     <DĘB> 

t  Debel,  bla,  Im.  ble  p.  Dębczak:  Niechaj  ś. 
strzegą  debla.  Pot.   <DĘB  z  końcówką  Nra.> 

[Dębialki,  lek,  blp.]  p.  Galas. 

Dębianka,  i.  Im.  i  I.  częś.  w  Im.  p.  Galas.  2. 
[D.J  żołądź.     <DĘB> 

Dębiany  I.  p.  Dębowy:  Obuwie  dębiane.  Gol. 
2.   Xz  li-^ici  dębowych. 

Dębiarnia,  i,  Im.  e,  Farbenhauz  garb.  warsztat 
z  kadziami  do  garbowania. 

[Dęblarz,  a.  Im.  e]  garbarz. 

xDąb\a.sty  2^°dobiiy  do  dębu:  Kolor  D.  Troć. 
(^)odobny  do  hdoru  liści  dębowych).  Człowiek 
D.  Ban.  (—tęgi,    barczysty,  sążnisty). 

Dębica,  y,  Im.  e  I.  f  p.  Dąbrowa.  Mącz.  2.  Xp. 
Dębczak.  Ban.  3.  Xkobieia  wysoka,  gidja,  ol- 
brzymka.   Ban. 

Dębić,  i,  II  I.  zdejmować  korę  z  dębów.  2.  a. 
XDębowaĆ  ."^kóry  kor(i  dębową  wyprawiać,  garbo- 
wać: Dębiona  skóra.  Kn.  3.  icydostawać  coś 
z  trudr  ością.  4.  uczyć  ś.  z  trudem,  kuć,  dukać, 
ślęczeć:  D.  lekcje.  5.  f  tostrzymywać,  hamować, 
powściągać;  uciskać:  Aeolus  tarasem  dębi  wia- 
try. Zebr.  Abo  owy  stradjotki  toć  dziś  bardzo 
dębią  kmiotki.  Rej.'  <DĘB> 

t  Dębie,  a.  Im.  a  zb.  dęby:  O  dębiu  leśnym 
i^de  quercubus  silvaruni).  St.  wiśl. 

t  Dębieć,  bca.  Im.  bce  p.  Dębczak:  Kazał  ich 
dębeami  wycliłostać.     Paszk. 

Dębieć,  eje,  al  I.  p.  Dębnieć:  Kartotle  dębie- 
ją ( -twardnieją).  2.  mul.  (o  ścianach  świeżo 
pobielonych)  pokrywać  ś.  plamami  wodnistemi  z  po- 
wodu braku  przeicietou.  3.  ucz.  głupieć,  baranieć  : 
Zawsze  dębieje  przy  lel^cji. 

t  Dębien,  bna,  blm.  p.  Dębien:  Miesiąca 
dębna. 

Dębienie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dębić.  2. 
czynność  cz.  Dębieć. 

t  Dębien,  bnia,  blm.,  f  Dębien   kwiecień.  B.  Sz 

Dębik,  a.  Im.  i,  Sylinica,  Sylnica   bot.    (drya- 

roś.  z  rodziny  różołcatych. 

t  Dębikufel,  fla,  Im.  fle  pijak,  pijanica,  opój: 
Nadgrobek  pijanicy:  tul),  leży.  Koch.  <I)KB-|- 
Kufel> 

Dębina,  y,  Im.  y  I.  dab:  Niechaj  w  las  idzie 
pytać  ś.  dębiny,  kto  jej  dał  patent  rosnąć  nad 
wszystkie  krzewiny.  Mick.  .lak  D.  pęka,  wół 
od  trawy  stęka.  Prz.  2.  p.  Dąbrowa:  Tam  na 
górze  D.  Pśń.  3.  drzewo  dębowe:  (irodek  z  dę- 
biny mocnej  zbudujem.  Sienk.  Zdr.  Dębinka. 
<DĘB> 

Dębinka,  I,  hu.  i  I.  p.  Dębina.  2.  xpafka  dę- 
bowa. 

t  Dębinny  ]>.  Dębinowy:     I)ębiiina  brama.    Kn. 

t  Dębinowy,  t  Dębinny  jirzym.  od  Dębina:  Dę- 
binowa  brama.  Ku. 

xDębionka,  i,  Im.  i  p.  Galas. 

Dębisko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Dąb. 


452 


DĘBISTY 

XDębi8ty  pełen  dęhów,  zarosły  dęhami. 
Dębniaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Dębniak, 
Dębniak,  a  a.  u,  liu.  i  I.  karłoicali/  ildji,  na  koń- 
cu dąbrowy  rosnący.  Pol.  2.  f  p.  Dąbrowa : 
Blizko  Doilony  był  D.,  w  nim  gol^»bio.  Warg-.  3. 
bot.  j).  Siniak.  4.  iłuch.  rodzaj  miodu  do  picia  : 
Trzymał  niztnichanik,  (I(2bniakiem  wypełniony. 
Sienk.    Z. Ir.  Dębniaczek.     <I)KB> 

Dębnica,  y,  Ira.  e.  Farba  garb.  płyn  zawierają- 
cy garbnik:  D.  wyciągowa  (  -  wyciąg  z  materji 
garbnikowej).  D.  zgniła  (  =  płyn  wycieńczony, 
pozbawiony  garbnika). 

Oębnicowy  garb.  przym.  od  Dębnica:  Kadź 
dębnicowa.     Skóra  dębnicowa  p.  Skóra. 

Oębnleć,  eje,  al,  Dębieć  I.  rutbierać  twardości 
właiciwej  dębowi,  twardnieć.  2,  tracić  właścitpy 
smak,  stawać  ś.  niesmacznym,  jełczeć:  Iiartofle 
dębnie^.  Wino  dębnieje. 
Dębnienie,  a,  blm.,  czynno.<ć  cz.  Dębnieć. 
[Dębnik,  a,  Im.  i]  I.  ]>.  Dąbrowa.  2.  f  p.  Ga- 
las.    3.  kora  dębowa,  używana  do  garbowania. 

Dębny  I.  f  'inający  kolor  liści  dębowych :  Mię- 
dzy gołębiami  do  wsadzania  w  nowy  gołębi- 
niee  najlepsze  s,-}.  dębne,  po  nich  siwe.  Trzyc. 
2.  Xdobrze  wyprawiony,  dobrze  garbowany :  Dt^b- 
na  skóra.  Ban.  3.  [Dębne  .jaje]  =  grzyb  dębniak. 
Dębonosek,  ska.  Im.  ski  zool.  p.  Dziwonia. 
<DEB-ł-NOS> 

t  Dęboslek,     a,     Im.     owie     ten,    co  dęby  ścina. 
<DĘB-|-SIEK> 
XDębować,  uje,  owal   p.  Oębić.     <DĘB> 
XDębowanle,  a,  blin.,    czynno-ść  ez.    Dębować. 
t  Dębowiec,  wca.  Im.  wce  p.Dębczak:   Twar- 
dym go  zagłuszył  dębowcem.    Zebr. 
[Dębowiny,  In,  blp.]  kuchy  dębowe. 
Dębowo  p.  Dębowy. 

Dębowy  I.  a.  Dębiany  przym.  od  Dąb:  Kora 
dębowa.  Drzewo  dębowe.  X  Słowa  dębowe  = 
chłosta,  plagi :  Kto  gardzi  słowy  prostemi,  tego 
trzeba  dębowemi.  Kn.  Na  taką,  kwestję  odpo- 
wiedź dębowa.  Min.  Księżyc  pół  nieba  prze- 
płynął i  patrzył  drugą  stroną  dębowej  ulicy. 
Słów.  C  =  z  dębów  złożonej,  dębami  wysadzanej). 
Na  dębowo  =na  kolor  dębowy:  Stół  na  dębowo 
malowany.  Bał.  f  Delja  dębowa  -  daw.  sposób 
leczenia  przymiotu:  Nieszczęsna  miłość  szaty 
wymyśliła  nowe,  i)aniom  metle,  mężczyznom  de- 
lije  dębowe.  Pot.  Przen.:  Dębowe  to  jakieś  chło- 
py. Sienk.  (-mocne,  silne,  krzepkie),  f  D.,  ego, 
Im.  e  i  [D.]  rz.  kij  z  drzewa  dębowego:  Kto  ś. 
nie  porusza  słowy,  tego  porusza  D.  Kn.  2.  bot.: 
a)  (ląbka  dębowa  p.  Huba.  b)  [Dębowe  jabłko] 
p.  Jabłko,  c)  [Dębowe  kulki,  orzechy,  wyrost- 
ki] p.  Kulka,  d)  [Dębowa  paproć]  p.  Paproć. 
<DĘB> 

Dębówka,  I,  Im.  I  I.  wódka  nalana  na  pączki 
dębowe:  Trzy  myśliwskie  wódki:  topolówka 
z  pączków,  D.  także  z  pączków  i  jałoweówka. 
Pol.  2.  [D.]  żołądź:  Gdy  deszcz  w  Jakóbówkę, 
straci  dąbek  dębówkę.  Prz. 

t  Debrze,  a,  Im.  a  Zos,  />or.  <DEBR,  ze  sld. 
do  DĘB> 

Dęcie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Dąć:  Hutarz  dę- 
ciem szkło  w  rozmaite  kształty  iitwarza.  Pilch. 
Zefiry  pod  me  nogi  ciche  swoje  dęcia  składają. 
Min.  ( -powiewy,  podmuchy).  <DM> 
Dęcie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dąć  ś. 
Dęczak,  a,  Im.  i  rodzaj  świdra,  używatiy  na 
okrętach  i  statkach.     <M(>że    denezak,    od  r>nu> 


DIKSUROWAĆ 

Dęfry,  ów,  blp.  fortep.  p.  Tłumik.  <Nm. 
Da m|) Cer  > 

Dęga,  i.  Im.  I  I.  \).  Daga:  .  Jeśli  mróz  tęgi, 
szczep  gonty  i  dęgi.  Prz.  Że  ś.  trzeba  aż 
do  ziemi,  jak  D.  chylić.  Miek.  2.  lek.  (vibex) 
pręga  z  uderzenia  krwią  podbiegła,  in.  j)  ę  g  a, 
Xpąga:  W  czerwonych  dęgach  ciało  na 
grzbiecie  ś.  wzdyma.  Dm. 
XDęga,  i,  Im.  I  p.  Dzięga. 
Dęsta,  y.  Im.  y  bot.  (hiraea)  roś.  z  rodziny  ło- 
nozlitowatych.    <  ?  > 

t  Dęstować,  uje,  owal  kuch.  dusić:  Dęstowa- 
ny  sos  =  wyduszony,  zgęstniały. 
Dęta,  y,  Im.  y  prow.  p.  Dętka. 
Dętka,  i.  Im.  I  I.  bąbel  na  płynie,  bańka:  Czy 
widziałeś  te  bańki  na  wodzie,  te  z  piany  dętki? 
Min.  2.  a.  [Datki  Im.]  perełka  dęta,  paciorek  dę- 
ty: Kramarze  perłami  dętki  zowią,  rubinami 
szkiełka.  Pot.  3.  a.  [Dęta]  piłka  dęta.  4. 
kuch.  rodzaj  leguminy  z  owoców  na  miazgę  tłu- 
czonych, su/let.  5.  [D.]  =  a)  zawieja,  b)  wydyma- 
nie ś.  przy  biegunce.     <  DM  > 

xDęto  przys.  od  Dęty:  Niektóre  sprawy  po- 
dobne do  złotników,  co  D.,  a  nie  odlewano  ro- 
bią. Pilch. 

XDętość,  i.  Im.  I  rz.  od  Dęty,  próżnia,  jama: 
Płuca  zawarte  są  w  dętośei  piersi,  między  że- 
brami rozciągającej  ś. 

Dęty  I.  im.  od  Dąć:  Szkło  dęte.  2,  Instru- 
menta  dęte  -  narzędzia  muzyczne,  których  tony  po- 
zostają przez  drganie  słupa  powieti-za.  X  Muzyka 
dęta  =  na  instrumentach  dętych.  3.  pusty,  próżny, 
wydrążony:  Piłka  dęta  (  =  dętka).  Cegła  dęta. 
X Robota  dęta.  h.  (  =  wyroby  dęte,  zawierające 
próżnię).  Cymbały  dęte.  Zim.  Raka  dęte  nogi. 
Otw.  Kij  D.,  w  którym  miecz  bywa.  Mącz. 
(=2}ochtva).  4.  [D.] :  D.  płaszcz  p.  Bucha.  Dę- 
ta.trumna  p.  Trumna.  5.  anat.:  f  Żvła  dęta 
p.Zyła.  6.  lek.:  Bóle  dęte  p.  Ból.  <DM> 
[Dgo  dgo!]  nawoływanie  krów  i  vjłów. 
Di-  p.  Dy-. 

XDiakustyka  (di-akustyka),  I,  blm.  część  aku- 
styki o  załamyicaniu  ś.  głosu  i  o  rozchodzeniu  ś. 
jego  w  różnych  środkach.  <Now.  z  Gr.  dia  = 
prze(z)-|-Akustyka  > 

Diba,  y,    blm.    muterja    turecka    lita,    złotogłów 
<Tur.  (z  Prs.)  diba> 
[Didja,  i,  Im.  e]  p.  Gidja. 
[Didko,  a,  Im.  owie]  p.  Dydko:    Kto    mocniej-. 
szy,  D.  czy  upiór?  Sienk.     Wygląda,  jak  D.  na 
słomianych  nogach.  Prz.     <  Ukr.  did'ko  > 
[Didlumdaj !]  okrzyk  radosny. 
Didryk,  a,  Im.  i  zool.    fcuculus    auratus)   ptak 
z  rodziny  kukułek.     <?  Dźwn.> 

t  Died,  a.  Im.  owie  j).  Dziad:  Jedwabne  sło- 
wa, braeisieńku,  ojezeńku,  diedu.  Klon.  <  Zmie- 
szanie Ukr.  did  z  Brs.  dzied> 

Dielektryczny  (di-elcktryczny)  fiz.  nie  prze- 
puszczający elektryczności:  Ciało  dielektryczne  = 
nieprzewodnik  elektryczny,  izolator.  <Now.  z  Gr. 
dia  =  prze— j-Elektryczny  > 

Diesiatina,  y,   Im.  y  jednostka   miar  powierzchni 
V)  Rosji  =24:00  sażeni  kwadratowych.     <Ros.  de- 
sjatina> 
Difenbachja,  I,  Im.  e  bot.  p.  Dyfenbachja. 
xDig,  u.  Im.  I  p.  Dyg. 
[Dignere]  p.  Dygnerys:    Sprawić  D. 
|Dlkse!  a.  Dzikse!]  poganianie  koni  na  lewo. 
Diksurować,    uje,    owal   p.  Dyskurować:    My- 
byśmy  diksurowali    i    poczciwość    cudza  takso- 


453 


DIKSUROWANIE 


DJABEŁ 


wali.  Roi.  <?  Slil.  <io  Łć.  dixi,  czasu  przeszłe- 
go od  dicere  =  mówić  > 

Diksurowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Diksuro- 
wać. 

[Oikula,  i,  Im.  e]  ]>    Dzikula. 

XDin  di  don!  ]>.  Dendele  I :  Dzwonica  użyteez- 
nij,  naukę  dla  mnie  dała:  din  di  don,  dia  di  don! 
L.  <Dźwn.> 

Din-din!  p.  Oeń-deń!:  Pod  lontaną  tętni  kon- 
cha: din  din!   Słów.     <Dźwn. > 

Din-donl  p.  Deń-deń!:  Słyszycie?  din  don! 
To  j(\st  płacz  za  ojca  zgon.  Slow.     <D2wn.> 

[Diner,  a,  Im.  y]  słuiący.     <Nm.  Diener> 

Diopsyd  (di-opsyd),  u,  Im.  y  min.  p.  Piroksen. 

Dioptra  (di-optia),  y,  Im.  y  fiz.  linjał  mosiężny, 
ojnilrzoni)  na  końcach  w  celowniki,  służący  do 
oznaczania  na  stoliku  mierniczym  kierunków  linji 
między  obranym  stanowiskiem  a  rozmaitemi  punkta- 
mi na  gruncie,  in.  kierownica  miernicza. 
<(jr.  dioptra  > 

Dloptryczny  (di-optryczny)  przym.  od  Dioptry- 
ka:  Przyrządy  dioptryczne  ( -składające  i.  z  so- 
czeicek). 

Dioptryka  (di-optryka),  i,  blm.,  xAnakla8tyka 
liz.  część  optyki,  traktująca  o  zołamaniu  światła. 

Diorama  (di-orama),  y,  Im.  y  fiz.  malowidło, 
które,  poddane  rozmaitym  zmianom  światła,  przed- 
stawia przedmioty  jakby  iv  rozmaitych  porach  dnia 
widziane.     <Now.  z  (ir.   diorao=  przezieram > 

Dioramicznie  (di-oramicznie)  przys.  oil  Diora- 
miczny,  sposobem  dioramicznym. 

Dioramiczny  (di-oramiczny),  Dioramowy  przym. 
od  Diorama:  Wystawa  obrazu  urządzona  bę- 
dzie sposobem  dioramicznym. 

Dioramowy  (di  -  oramowy)  p.  Dioramiczny : 
Obraz  I). 

Dioryt  (di-oryt),  u,  Im.  y  min.  skała  krysłalicz' 
na,  wybuchowa  dawniejsza,  złożona  z  oligoklasu 
i  hornblendy,  zawierająca  niek.  kwarc.  <Z  Gr. 
diorao  =  przezierać,  przeświecać  się> 

Diorytowy  (di-orytowy)  przym.  od  Dioryt: 
Alaait  1).  Skała  diorytowa.  Bruk  D.  (=z  dio- 
rytu  zrobiony). 

Diosmoza  (di-osmoza),  y,  blm.  chem.  i  fiz.  p. 
Endosmoza.  <  Now.  z  Gr.  diosmos  =  przenikli- 
wość (o  zapachu) > 

!  Direkt  prosto,  wprost,  bezpośrednio :  D.  z  Kra- 
kowa, prawdziwy  lipiec.  JMał.  <  Nm.  direkt, 
z  Łć.  direete  =  prosto > 

Dis  nieod.  muz.  nuta  d  z  krzyżykiem,  czyli  pod- 
wyższona o  pół  tonu,  równająca  ś.  es  (na  narzę- 
dziach utemperowanych).  <D  muz.-| — is,  ceclia 
krzyżyków  > 

Disis  nieod.  muz.  nuta  d  z  krzyżem  (a.  z  po- 
dwójnym krzyżykiem),  czyli  podwyższona  o  ton, 
równająca  ś.  e  (na  narzędziach  utemperowanych). 
<I)  muz.-| — isis,  cecha   krzyżów  > 

XDl8kant,  u,  Ira.  y  p.  Dyszkant:  Co?  zainto- 
nowała najwyższym  diskantem  przerażona  ma- 
ma. Bał. 

t  Diszak,  a,  Im.  i  siekiera,  tasak:  Kaptur, 
pas,  {).,  harna.s.  Biel.  M.   <?> 

|Diu|  |i.  Dziu. 

Oiubek,  u,  Im.  i  rodzaj  tytuniu:  Nie  kosztował 
ś.  na  diubeki.  Bliź.  <0d  nazwiska  fabrykanta 
Fr.  DubeO 

[Diug,  u,  Im.  I]  uderzenie,  szturchniecie.  <p. 
Dziug> 


[Diuga,  I,  Im.  I]  robak,  przebyioający  na  mokrych 
miejscach,  który,  zjedzony  przez  bydlę,  sprowi^za 
na  nie  chorobę  a.  śmierć. 

[Dlugać,  a,  al]  ]>.  Diugnąć. 

[Diugnąć,  nie,  nąt,  nied.  Diugać,  DziugaćJ 
szturchnąć.      <Ukr.  diugaty> 

Oiugoń,  a,  Im.  e  zool.  (li;ilicore  dugong)  wielo- 
ryb  roślinożerny.  <Mal.  dujung,  skąd  Fr.  du- 
gong > 

Diuk,  a,  Im.  owie  p.  Duk:  Ta  rycerskość  od- 
bijała od  gładkich,  wypieszczonych  i  rozpust- 
nycłi  diuków  i  markizów.  Kai.  <Fr.  duc  = 
książę  > 

Diuretyna  (di-uretyna),  y,  blm.  apt.  sól  po- 
dwójna, składająca  ś.  z  salicylanu  sodu  i  teobro- 
miny. K^^^o^f.  z  Gr.  dia  =  prze(z) -|- ourein  =  mo- 
ozyć  ś.> 

Diw,  a,  Im.  y  duch  złośliiuy,  gienjusz,  demon : 
Może  to  D.,  przechodząc,  tyle  szkody  zrobił? 
Mick.  <Tur.  diw,  z  Prs.  dćw=zły  duch;  ol- 
brzym > 

Diwa,  y,  Im.  y  teatr,  ulubiona  aktorka  a.  śpie- 
waczka.    <Włos.  diva=dosł.  boska  > 

Dja!  XDa!  dziec.  I.  dziękuje.  2.  żegnani. 
<Dziec.  > 

Djabas,  u,  Im.  y  min.  skała  krystaliczna,  wybu- 
chowa dawniejsza,  złożona  z  labradoru,  augitu 
i  chlorytu.  <Fr.  diabase  mylnie  utworzył  Bron- 
uniart  z  Gr.,  chcąc  wyrazić  „dwie  podstawy": 
di- =  dwu — f-basis  -  podstawa  > 

Djabasowy  przym.  od  Djabas:  Skała  djabaso- 
wa.  Afanit  D.  (=  djabas  zbity).  Bruk  1).  {-zdja- 
basti  zrobiony). 

Djabelec,  Ica,  Im.  Ice  I.  śmieszny,  dziwny  dja- 
het.  2.  człowiek  dziwaczny,  cudak,  poczwara :  Na- 
zwał mię  dziwadłem,  upartym  djabelcem,  dzie- 
ciakiem. Dąb.     <p.  Djabeł> 

Djabelnie    przys.  od  Djabelny:     Sprawa  D.  źle 

pójdzie. 

Djabelny  piekielny,  kaduczny,  haniebny,  fatalny, 
okropny,  nadzwyczajny:  Djabelne  zimno.  Djabel- 
na  to  sprawa  z  jurom  (  =  niebezpieczna). 

Djabelski  I.  p.  Djabli:  Królestwo  djabelskie 
burzą,  a  proporce  Chrystusowe  rozpo.ścierają. 
X  Szaleństwo  djabelskie.  Krup.  (  ^  obłęd  opętań- 
czy, deinonomanja).  X  Człowiek  1).  (  --  chytry, 
przebiegły,  kuty  na  cztery  nogi),  -j-  Djabelskie 
szczęście  ma,  iż  go  wszystkie  białegłowy  miłu- 
ją. Górn.  (=  wielkie,  nadzwyczajne,  niepojęte).  Na- 
paliszże  choć  raz  w  tym  djabelskim  piecu? 
Prus.  (  =  przeklętym,  obmierzłym,  haniebnym).  [D. 
pacierz]  p.  Pacierz.  Po  djabelsku  przys.  jak 
djabeł,  djabelsko.  2.  apt.:  xi)jabelskie  gówno  a. 
xDjabelskie  łajno  p.  Asafetyda.     <p.  bjabeł> 

Djabelsko  przys.  od  Djuseiski,  po  djabelsku. 

XDjabelstwo,  a,  Im.  al.  zh. djabli:  Narody  le 
dzieci  swoje  ofiarowały  djabelstwu.  Kochan. 
Zabieżeli  Jezusowi  dwaj,  mając  D.  Leop.  (^ma- 
jąc djabłów  w  sobie,  będąc  opętani  od  czarta).  2. 
sprawa  djabelsku:  Zbory  te  bałwochwalstwem 
i  djabelstwem  śmierdzą.  Birk.  3.  podstęp,  ma- 
tactwo, krętactwo:  W  tym  wszystkim  jest  ja- 
kieś niepowszednie  D.  Oss. 

Djabel.  bla,  Im.  bli  a.  bly,  fbtowie  I.  a.  f  Ojaszek, 
I  Djabol,  Djabót,  Djebol,  Dziabet,  Dziabol,  Debet,  De- 
bol,  Jabei,  Djacheł,  Djas.  Djasekj  duch  nieczysty, 
zły  duch,  czart,  bies,  szatan:  Mieć  djabła  w  so- 
bie. Op.  C  =  być  opętanym  od  czarta).  D.  jest 
pośrćd  twego  serca.  Op.  Wyganiać  dja- 
błów. Djabeł  go  opętał  (  -  złe  go  opętało). 
Djabeł  go  kusi  (  =   złe  go  kusi).    Ogień  wiecz- 


454 


DJABEŁ 


DJABLE 


ny,    zgotowany   djabłii    i    aniołom  jego  (  =  Lu- 
cyperowi).      Boi    ś.,    jak      D.     święconej     wody. 
Prz.       W    iiuię     moje     clfabły     wyganiać.     Op. 
Czyha,  jak  D.  na  dobrjj  duszę.  Prz.  Nie  weźmie 
D.  złego,   bo  wie,    że  i  tak  jego.     W    tym    ))iś- 
raie  D.  mieszka.    Skar.  (=jest  ono  bezbożne,  gor- 
szące).   Djabłu  duszę  sprzedać  (  =   nie  mieć  .s-u- 
mieniu,  nie  mieć  odrobiny  uczciwości).     Zły,  jak  D. 
Brzydki,  jak  D.     D.  uparty  (   -   człowiek  bardzo 
uparty,    uparty  jak    koziel).     Istny    D.    a.    to  D. 
wcielony  a.  to  D.,  nie  człowiek  (=czloiviek  bar- 
dzo ziy  a.  bardzo  chytry).     XZ  dj&hlem  =jjrzy  po- 
mory djabła:    Z  djabłem  owo   zamczysko  musiał 
zbudować.  Oss.     Djabłu  świeczkę  palić    —  złemu 
pochlebiać:      Djabłu    świeczkę     zapalił     i     grał 
w    szubieniezkę.     Pol.     Ni    Bogu     świeczki,    ni 
djabłu  ożoga.  Pot.  (  -  człowiek  do  niczego,  ni  do 
tańca,  ni  do  różańca).     D.  nie  śpi.  Prz.  (  =  licho 
nie  śpi;  nie  wywołuj  wilka  z  lasu).     Gdzie  D.  nie 
może,  tam  babę  pośle.  Prz.  I  sam  D.  nie  tu  nie 
zrozumie  (  -  rzecz  trudna  do  zrozumienia).    Nie 
taki  D.  straszny,  jak  go  maluji}.  Prz.  (  -  gorzej 
sprawę  przed.ftaiuiają,  niż  jest).     W  starym  piecu 
D.  pali.  Prz.  ( =  starzy   także  doświadczają  pokus). 
Siedzi    pod    figurą,    a   djabła  ma  za  skón^.  Prz. 
(—ma  ukryte  złe  skłonności,   obłudnik).     Tłucze  ś., 
jak  I),  po  piekle.  Oss.  (-jak  Marek).     Potrzeb- 
ny, jak  D.  w  Częstochowie.  Zabł.    (=jak  dziura 
w  moście;  piąte    koło    u  wozu).     Wie  1).  djabła. 
Bratk.  (^=zna    swój  swego).     xMa  djabła  w  no- 
sie (-ma  dobry  węch,  .szpakami karmiony).  Djabli 
mię  tu    przynieśli  (   =   niepotrzebniem   przyszedł). 
Djabli  nadali  tę  sprawę  (  -  zbyteczny  ambaras). 
Djable,  poganie!    a.  [djable.   Iwanie!)   -   ogólny 
tytuł,  jaki  komu  przysługuje :  Żebyś  mi  powiedział: 
„djable,  poganie!"  tobym  ś.  zgodził  (=--wten  czy 
ów  sposób,  tak  czy   owak).     Przyszedł    i    rozsiadł 
ś.,  ale    żeby    był    chociaż    powiedział:     djable, 
Iwanie!     Mówić,  co  D.  każe.  Mą.cz.  (  -  zwymy- 
ślać ostatniemi  ■wyrazami).     Kto    od    skąpego    do- 
staje, z  djabłem  ś.  dzieli.  Prz.     Co  D.*^  zgubi,  to 
my  znajdziem.  Rys.  (  =  takie  nasze  szczęście,  że 
nie  znaleźć  nie  możemy).     Nie  je,  nie  pije,  a  dja- 
bła ma.  Prz.  (  =  nic  nie  ma).  Masz  djable  kaftan 
a.  kubrak!  (—masz  tobie,  a  tom  ś.  sju-^ał!).   Dja- 
bli mię  biorą,  (-złość,  pasja).     Żeby   I),    na  dja- 
ble stanął...  a.  żeby  D.  na  djabła  lazł...  a.  X że- 
by   D.    na    djable  =  żeby    były  nu/większe  trudno- 
ści:   Żeby    I),    na   djable,  ja  je  (pieniądze)  mu- 
szę   mieć.    L.     X  Djabła    na     djabła     wsadził 
(-klin  klinem  wybił).     Djabłu    z    gardła    wydrę. 
Mącz.  (   =    7iie    ulęknę  ś.  największych    trudności). 
Zje  djabła,  kto  to  zrobi  (=nikl  nie  zrobi).  [Dja- 
bła   zjeść]    -    nie    dokazać    czego,    nie    móc    zro- 
bić czego.     Snadźby  ś.   mogli    i    z  djabły   łaujać. 
Rej.  (-mają  siłę  olbrzymią).  XZa  djabła  a.  Xza 
djabły  a.  Xze  djabły    a.  xpo    djable    a.  xjak 
D.  a.  jak  sto  djabłów  a.  jak    wszyscy  djabli  - 
djabelnie,  haniebide,  kaducznie,  bardzo,  wielce,  po- 
tężnie, mocno:     Za  djabły  mu  tym  doi)ic'kę.  Ude- 
rzenia w  głowę  są  za  djabły  niebezpieczne.    Za 
djabła  a.  za  djabły  go  zażył   (  =  chytrze,  z  mań- 
ki).   Szkolny    muz    pokarm    ze    djabły   niesyty. 
Jak  djabła  tego  cierpieć  nie  mogę.   Kwaśne  jak 
D.  Prz.  (-bardzo  kwaśne).     Kocha  ją,  jak  wszy- 
scy djabli.     Śmierdzi,  jak  sto  djabłów.    Po  dja- 
ble nas  uczcił.  Mącz.  (  ^  źle  uczęstował).     Mam 
czasu  do  djabła  (  =  do  licha,  dużo,  unele).    xStoi 
za  djabła  a.  po  djabła  a.  po    djable    a.  xD.  po 
tyra  a.  X djabłu  ś.  godzi  a.  djabła  warto   =   na 
nic,  nic  nie  warto:     Gładkość    bez    cnoty  stoi  za 
djabła.    Papr.     Kiedy    niema    czym   płyną.d,   po 


djabła  mi  wiosła.  Zabł.    Co  nagle,    to    po   dja- 
ble. Prz.     xPo  djable  sprawa  (  —  Jatalna,  ha- 
niebna),    t  Tuszyć    komu    po  djable   =  źle  komu 
wróżyć,    przepowiadać    komu    nieszczęście:     Ja    nie 
mam    zacz    dziękować,    po  djable  mi  tuszy.  Rej. 
Żołnierze  tacy  djabłu  ś.    godzą.  Rak.     Po  kiego 
djabła  a.  Xza  fłjabła  mam  to  robić?  (  =  po  co, 
po  licha  mam    to   robić?).         A    mnie    djabli    do 
tego?  (  =  co  mi  do  tego?).    Lada  D.  to  starszy. 
Prz.  (=byle  kto).  To  jeden  djabeł  (  =  <o  wszystko 
Jedno).  Ki  D.?  a.  jaki  D.?  =  kto?  co?    Kiż  D.  go 
tu  niesie?  Bardz.      Czy     ki     D.     mię     zaślepił? 
Tremb.    Ki  D.  za  cię  ręczył?  Kn.  (  =  nikt  nie  rę- 
czył).    Jaki  D.  ci  to    powiedział?     Jest  tam  kiś 
D.  (  =  coś).    Jakiego  tam  djabła  zrobiłeś?  (  =  co 
zrobiłeś/).     Djabli  go  wiedzą  (  =  licho  go  wie,  ja 
nie  wiem),     f  Dać    we  djabły   =   rzucić  do  licha: 
Dajże     we     djabły    te    sprośne  wykłady  pisma. 
Wuj.     Djabła  tam!  (  -  gdzie  tam!).     U  djabła! 
a.   Xdjabła  =  w  licha,    u  kaduka:     Skąd  u  djabła 
on  to  wszystko  bierze?     Lecz    djabła,    prawda, 
próżnom  na  to  ostrzył    zęby.  L.    U  trzystu  dja- 
błów.    Do  djabła  =  do    licha,    do    kata:     Idź  do 
djabła!     Idź  do  stu  djabłów!     X  Idź    do    regi- 
ment djabłów!     Bierz    obladry,    idź    we   djabły. 
Prz.     Do  wszystkich  djabłów,  słuchaj !     Mil  jon  a. 
kroćset  a.  xćraę  a.  Xsworę  a.  Xkopę  a.  Kl^^^^z- 
kę  djabłów!     X Wściornastcy  djabli!    Pal    dja- 
bli! (-pal  licho!).     Niech  djabli   wezmą   a.    po- 
rwą! Bodajeś  djabła  zjadł!  XBodaj  cię  D.  miał 
z  takim  uporem  (  =  niech  cię  licho  weźmie  a.  por- 
wie!).    Już  te  pieniądze  djabli  wzięli  (  -  prze- 
padły).    Daj  go  djabłu!  Roi.     Złego     djabli     nie 
wezmą.  Prz.  (  -  licho  nie  weźmie).     Kląć,  sadzić 
iljabłami.     XDjabłami  na  kogo  rzucać  a.  nasy- 
łać (-kląć,  przeklinać).     Począł   na  nich  djabła- 
mi  rzucać.  Nar.     Klnie  i  djabłom    oddaje.    Jabł. 
Gdy    nie    pożyczy,    sto   djabłów  mu  liczy.  Dzw. 
t  Porwon  djabłu    tytuł.  Opal.  ( -niech   licho  po- 
rwie tytuł).  [Djabła  piastować]   =   kiwać  nogami, 
siedząc  na  stoiku.  Po  co  mam  starym  pogańskim 
djabłom     okruszyny     twaroga    żałować?  Sienk. 
{  =  bożkom).     [Djabły  pj.erwnne]- Szwedzi:      Opór 
ze  strony  Kurpiów  przeciwko    djabłom    czerwo- 
nym, t.  j.  Szwedom.  Krzyw.  D.  a.  D.  wenecki  = 
postać  dziwaczna,  czupiradio,  poczioara:     Nie  uro- 
dzi soAya    sokoła,   ino  takiego  djabła  jak  sama. 
Prz.     Śmieszny,    jak     D.    wenecki.  Prz.     Jeździ 
wenecki  D.  w  niemieckiej  karecie.  Mick.     2.  D. 
Kartezjusza  fiz.  =  figurka  szklana,  lżejsza  od  wody, 
która  przy  naciśnięciu  pęcherza,  zakryioającego  na- 
czynie z  wodą,  zanurza  ś.  w  wodzie,     in.  djabe- 
ł  e  k  K  a  r  t  e  z  j  u  s  z  a  a.  nurek  Kartę  z  j  u  s  z  a. 
3.    p.   Djabelek.    Zdr.    Djabelek,   Djablik,  Djable, 
Ojablątko.     Zgr.  Djablisko.    <Gr.  późń.  diabolos, 
Lć.  późń.  diabolus  -    zły  duch,  z  Gr.  diabolos= 
oszczerca,  donosiciel  > 

Djabelek,  Ika,  Im.  Iki  I.  p.  Djabel:  Anielka, 
ten  kręcony  D.  (  =  trzpiot,  figlarka).  2.  a.  niek. 
Djabel  rodzaj  gry  hazardownej  w  karty,  in.  lanc- 
knecht.     3.  [D.  a.  Debolek]  derkacz. 

Djabelkowicz,  a,  Im.  e  zapcdony  gracz  w  dja- 
bełka. 

Djabetometr,  u,  Im.  y  chem.  przyrząd  do  ozna- 
czania cukru  w  moczu.  <Now.  z  Gr.  diabetes  = 
choroba  nerek-|-mćtron  =  -mierz  > 

Djabetyk,  a,  Im.  cy  człowiek  chory  namoczówkę 
cukroivą. 

Diablątko,  a.  Im.  a  p.  Djabel. 

Djable  p.  Djablo:  D.  ś.  wykręcał  {=  zręcznie). 
Aleś  go  pan  D.  urządził!  Prus.  (  =  fatalnie,  ha- 
niebnie). 


45; 


DJABLE 


DJAKOIT 


f,  ęcia,  Im.  ęta  p.  Djabeł. 
0]abli    I.    a.  Djabelski,    f  Djabłowy,    [Djabłów] 

przym.  od  Djabet,  szatański,  czartowski,  czarci: 
Wyrwał  nas  z  djablej  mocy.  Pśń.  Przen.:  Dja- 
bla  mina  (  =  śmiała,  tęga,  gąsta).  xr>jabla  na- 
groda (  =  licha,  nędzna,  kiepska).  2.  [D.J:  D.  ko- 
rzeń p.  Korzeń.  D.  paluszek  p.  Paluszek.  D. 
r()g  p.  Róg.  3.  anat.:  f  Djabla  sztuczka  (raor- 
sus  dialuli)  strzępy  zębate  jajowodu.  4.  apt.:  a) 
Djable  in}no=asafetyda.  b)  xMusztarda  djabla 
—  maść  z  czosnku  na  parchy.  5.  bot.:  Djable  jaje 
p.  Sromotnik.  6.  pal.:  D.  c&zut  =  belemnit.  <p. 
Djabel> 

Djablica,  y,  Ira.  e  I.  forma  ż.  od  Djabel.  2.  ko- 
bieta zła,  złośnica,  sekutnica,  pasjonatka,  jędza^ 
wiedźma,  furja:  Po  ślubie  niedługo  znaó  dała' 
że  równej  sobie  djablicy  nie  miała.  Jabł.  3.  [D- 
a.  Dziabllca]  żona  djabla. 

Djablik,  a,  Im.  i  I.  p.  Djabel:  D.  to  był 
w  wódce  na  dnie.  Mick.    2.  bot.  p.  Aron. 

Djablisko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  c.  Djabel. 

Djablo,  Djable  przys.  od  Djabli:  D.  głupia 
sprawa  {-bardzo,  widce,  Jatalnie,  haniebnie,  dja- 


Djablotyny,  yn,  blp.,  Djaboliny  rodzaj  cukier- 
ków. <Fr.  diablotin,  Włos.  diavolino  =  dosł. 
djabljitko> 

Djablować,  uje,  owal  kląć  djabłami,  sadzić  dja- 
błaini,  przeklinać. 

Djabtowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Djablować. 

t  Djabłowy  p.  Djabli :  Uczynki  djabłowe.  Leop. 

[DjablówJ  p.  Djabli. 

Djaboliny,  In,  blp.  p.  Djablotyny:  Znaleziono  gni- 
jące nerki,  co  pochodziło  od  zbytniego  zażywa- 
nia cukierków,  djabolinami  zwanych,  mających 
siłę  podbudzającą.  Chrząszcz. 

Djabollsta,  y,  Im.  śoi  członek  sekty,  czczącej  dja- 
hła. 

[Ojabol,  bla,  Im.  bil  a.  bly]  p.  Djabel:  D.  to- 
bie do  tego?  Mącz.  Trafił  D.  na  poganina.  Rys. 
(-swój  na  swego).  D.  po  łyżce,  kiedy  niema  co 
jeść.  Dzw. 

[Djaból,  bla,  Im.  bly]  p.  Djabel:  Niech  D. 
weźnie. 

[Djaohel,  chla,  Im.  chli  a.  ohiy]  p.  Djabel. 
<Eufemicznie  zam.  Djabeł  > 

Djachilum  nieod.  p.  Djachylon.  <Now.  z  Gr. 
diacliylon    przym.  ni.:=soczyste> 

[Djaohulum  nieod.]  p.  Djachylon. 

Djachyl,  u,  blin.  p.  Djachylon. 

Djachylon  nieod.  a])t.,  Djachilum,  Djachyl,  [Dja- 
ohulum, Dyjaktylowa  maść,  Jachimowa  maść]  ro- 
dzaj jdaslrit  rozniii^kczająccgo. 

Djachylowy  przym.  od  Djachyl:    Maść  djachy- 
lowa. 
f  Djacisce,  a,  Im.  a   m.  a.  ni.    p.  Djak:    D.  ś. 

omyliło.  8tryjk. 

[Djaczek,  czka,  Im.  czkowie]  p.  Djak.  Slow. 

t  Djaczysko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Djak:  D. 
będzie  l)t'('/,al  jak  kozieł.  Sak. 

XDjada,  y,  im.  y  fil.  p.  Dwójka.  <Gr.  dyds, 
2  pp.  dy;ulos> 

Djadem,  u.  Im.  y,  xDjadema,  xDjadematoz(/o^- 
na  pr.:i'j)iiska  na  głowę.  Zdr.  Djademek.  <Gr. 
di.-iilrMua  ni.> 

XDjadema,  y.  Im.  y  ż.,  a.  tu,  Im.  ta  ni.  p.  Dja- 
dem:     1).  kiwią  zlutowane.    Krasiń. 

XDjademat,  u,  im.  y  p.  Djadem.  Słów. 

Djadbmek,  mka,  Im.  mkl  p.  Djadem. 


Djademić,  F,  II  zdobić  djademem,  wieńczyć :  (Los) 
czoło  djademi.  Kon. 

Djademienie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Djademić. 

Djafanometr,  u,  lin.  y  fiz.  przyrząd  do  oznacza- 
nia przezroczystości  powietrza.  <Now.  z  Gr.  dia- 
fanes  =  przezroczysty+inćtron=-mierz  > 

Djafanorama,  y,  Im.  y  fiz.  rodzaj  dioramy,  da- 
jący perspektywiczne    przedstawienie     krajobrazów. 

<  No  w.  z  Gr.  diafanes=przezroczysty-|"fi"''ama  = 
widowisko  > 

Djafragma,  y,  Im.  y  I.  !anat.  przepona.  Kiroh. 
2.  a.  Blenda  lot.  blaszka  z  otworem  okrągłym 
w  środku,  icstawiająca  i.  między  soczewki  objekły- 
lou  dla  powiększenia  ostrości  obrazu.  3.  bla-tzka 
IV  telefonie,  7ia  którą  działają  jale  głosowe.  <Qr. 
diafragma  ni.> 

Djagnosta,  y.  Im.  śoi  p.  Djagnostyk. 

Djagnostyczny  przym.  od  Djagnostyka.  rozpo- 
znawczy: Klinika  djagnostyczna.  <  p.  Djagno- 
za> 

Djagnostyk,  a,  Im.  cy,  Djagnosta  lekarz  dobrze 
chorobę  rozpoznający. 

Djagnostyka,  i,  blm.  nauka  o  rozpoznawaniu 
chorób:  D.  fizykalna,  chemiczna,  mikroskopowa, 
bakterjologiczna.     <  p.   Djagnoza> 

Djagnoza,  y.  Im.  y  rozpoznanie  choroby:  Sta- 
wiać djagnozę.     <  Gr.  diagnósis  > 

Djagnozować,  uje,  owal    rozpoznawać  chorobę. 

Djagnozowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Djagnozo- 
wać. 

t  Djagonalny  mat.:  Linja  djagonalna  p.  Prze- 
kątna.    <Now.    z    Gr.  diagónios> 

Djagraf,  u,  Im.  y  przyrząd  do  i-ysowania  me- 
chanicznego obrazów  perspektywicznych  z  natury. 
<Now.  z  Gr.  diagrai6  =  rysuję  > 

XDjagrafika,  i,  blm.  sztuka  rysowania  mecha- 
nicznego, in.  p  a  n  t  o  g  r  a  f  j  a. 

XDjagrafja,  I,  hhn.  sztuka  obchodzenia  ś.  z  dja- 
grafem. 

Djagram,  u,  Im.  y  wszelkie  wykreślenie  Unijne, 
służące  do  udowodnienia  pewnego  tioierdzenia,  ułat- 
tciające  roztoiązanie  zagadnienia  a.  przeprowadze- 
nie rachunku.     <Gr.  diagramma  ni.> 

xDjagryd,  u,  blm.,  xbjagrydjuni  sok  skamonji. 

<  Zepsucie  Gr.  dakrydion  =  dosł.    łezka  (kropla 
destylacyjna)  > 

XDjagrydjum  nieod.  p.  Djagryd. 

XDjak,  a,  hu.  owie,  f  Dziak  I.  kleryk  w  koście- 
le  wschodnim,  śpiewak  cerkiewny:  Jakobyś  dja- 
kiem  nie  bywał  i  trjody  cwitnej  nie  czytał.  Pim. 
2.  pisarz,  sekretarz:  Był  djakiem  u  Sapiehy 
przedtyra,  niż  uciekł  do  Moskwy.  Stryjk.  3. 
kronikarz:  Znana  jest  prostota  onych  starych 
pisarzów  a.  djaków.  Stryjk.  Zdr.  [Djaczek]. 
Zgr.  t  Djacisce,  f  Djaczysko.  <Gr.  diako.nos- 
shiga,  posłaniec,  późń.  kapłan;    stąd  też  Żak> 

XDjakatollkon,  u.  Im.  y  lekarstwo  na  w.tzystkie 
choroby,  panacea.  <Now.  z  Gr.  dia  =  prze— ł- 
katholikós  =  powszechny  > 

Djakaustyczny  fiz.:  Linja  djakaustyczna-ZfVya 
kaustyczna,  załamana  przez  soczewkę.  <Now.  z  Qr. 
dia=-  prze — [-kaustikós     palący  > 

ł  Djaklo,  a.  Im.  a  p.  Dziaklo. 

[Djakoda.y,  blm.]  apt.  .v/riip.  diacodion.  <Now. 
z  Gr.  dla — l-kodeia=  makówka > 

Djakon,  a,  Im.  I  ,  f  Dziakon  duchoiony,  mający 
drugie  (w  pierwszych  trickach  kościoła  i  w  koście- 
le wschodnim — pierwsze)  wyższe  święcenie,  o  jeden 
stopień  ttiższy  od  kapłana:  Siedmiu  djakonów. 
Kardynał  D.  (tytuł  niektórych  kardynałów).  <p. 
Djak> 


4.^.(1 


DJAKONAT 

Djakonat,  u,  blm.  I.  a.  Djakonja.   XDjakoń8two 

stopień  (Ijakona;  święcenia  djakońskie.     2.  instytu- 
cja dohroczi/nna  u  ewangielików. 
XDjakonica,  y,  Im.  e  p.  Djakonisa. 

Djakonisa,  y.  Im.  y  I.  a.  XDjakonica  kobieta 
pielęijnitjąca  chorijch  i  usyslująca  jyrzij  chrzcie  ko- 
biet w  pierwszych  tmekach  kościoła.  2.  tylul,  udzie- 
lany niek.  zakonnicom  katolickim.  3.  a.  Djakoni- 
Ska,  kobieta  pielęgnująca  chorych  u  ewangielików. 
<  Śr.  Łć.  diaconissa   > 

Djakoniska,  I,  Im.  i  p.  Djakonisa:  Szpital  od- 
dany został  w  zarząd  djakonisek  ewangielic- 
kich. 

Djakonja,  I,  blm.  p.  Djakonat:  Kardynał  zło- 
żył djakonjc  N.  P.  Marji  in  Via  Lata.  <p. 
Djak> 

XDjakonowy  p.  DjakońskI:  Subdjakon  djako- 
nowerau  urzędowi  usłu.sfuje.  Kucz. 

DjakortskI,  xDjakonowy  przyra.  od  Djakon : 
Święcenia  djakońskie. 

XDjakoń8two,  a,  blm.  p.  Djakonat. 

XDjako8two,  a,  Im.  a,  f  Dziakostwo  I.  urząd 
djaka  cerkiewnego:  Żywot  swój  na  djakostwie 
strawił.  Pim.  2.  urząd  pisarza,  sekretarstwo : 
Januszowi  nawet  tak  wysoka  godność,  jak  pod- 
kanclerstwo,    pachnęła  djakostwem.  Kalie. 

Djakowiec,  woa,  Im.  wcy,  XDziakowlec  członek 
pewnej  sekty  w  kościele  prawosla^cnym :  Filiponi 
dzielą  ś.  na  popowców  i  djakowców.  Ca.  <p. 
Djak> 

XDjakow8kl  przym.  od  Djak:    Urząd  D. 

[Djakówka,  i,  Im.  i,  Organistówka]  szkółka  lu- 
dowa. 

Djakrytyczny  znak,  i(^z.- znak,  nadający  literze 
znaczenie  brzmienia  innego,  niż  jej  zwykłe.  <  Gr. 
diakritikós> 

Djalag,  u,  Im.  i  min.  minerał  o  składzie  che- 
micznym zbliżonym  do  piroksenu  i  jednopostaciowy 
z  mm,  koloru  szarawo-  i  brunatno-zielonego.  <  Gr. 
diallag^=dosł.  zmiana,  zamiana  > 

Djalekt,  u,  Ira.  ^  język  icłaściwy  pewnej  miejsco- 
wości danego  kraju,  narzecze,  gwara.  <Gr.  dia- 
Iektos> 

Djalektologiozny  przym.  od  Djalektologja :  Pra- 
ca djalektologiezna. 

Djalektologja,  I,  blm.  nauka  o  właściwościach 
narzeczy  pewnego  języka.  <  Now.  z  Gr.  dialektos 
£=  gwara-}-- logia  -  znawstwo  > 

Dialektycznie  przys.  od  Djaiektyczny :  Rozu- 
mować D. 

Djaiektyczny  I.  przym.  od  Djaiektyka:  Prze- 
pis D.  Doktryna  djalektyczna.  2.  dotyczący  dja- 
lektów,  gwarowy:    Różnice  djalektyczne. 

Djalektyk,  a,  Im.  cy  fil.  biegły  w  djalektyce ;  fi- 
lozof posługujący  ś.  metodą  djalektyki.  <Gr.  dia- 
lektikós> 

Djaiektyka,  i,  blm.  fil.  1.  umiejętność  rozprawia- 
nia Jilozoficznego.  2.  metoda  rozumowego  docho- 
dzenia prawdy,  poznawania  bytu  rzeczywistego 
(Platon,  Hegel).  3.  metoda  wnioskowania  ])ratvdo- 
podobnego,  sy logistyka  (Arystoteles).  4.  D.  trans- 
cendentalna =C2c^(S  logiki  transcendentalnej  (Kant). 
5.  czcza,  do  niczego  nie  proiuadząca  .•spekulacja ; 
szermierka  słowna  według  formalizmu  logicznego. 
<  Gr.  dlalektike  przym.  ż.,  dom.  tćehne  = 
sztuka  > 

XDjalela,  i,  Im.  e  fil.  koło  błędne  to  doiuodze- 
niti.     <Gr.  dińllelos  (dom.    trópos  =  zwrot) > 

Djaliza,  y,  blm.  eliem.  oddzielanie  ciał,  przesią- 
kających przez  błony,  od  nieprzesiąkających.  <  Gr. 
dialysis> 


DJAPAZON 

Djallzator,  u,  Im.  y  przyrząd,  w  którym  odbywa 
i.  djaliza. 

Djalog,  u,  Im.  i  I.  rozmowa, pogadanka,  gawęda, 
dyskurs:  D.  ożywiony.  2.  rozmowa  na  scenie: 
Dwie  zasadnicze  części  utworu  dramatycznego 
są  D.  i  akcja.  3.  widoicisko  teatralne  lo  iriekach 
średnich:  Szkolne  djaiogi.  4.  dzieło  w  formie 
rozmowy:  Djaiogi  Platona.  5.  muz.  kompozycja 
na  kilka  głosóir,  na]>rzemian  odpowiadających  so- 
bie.   Zdr.  xDjalożek.  <Gr.  dial()gos> 

xDjaiogioznie  przys.  od  Djalogiczny. 

XDjalogiczny  przym.  od  Djalog:  Forma  dja- 
logiezna. 

XDjalogl8ta,  y,  Im.  ic\ien,co  biegle  rozprawia, 
dysj)\ttitje.  Bóbr. 

Djalogit,  u,  Im.  y  min.  p.  Rodochrozyt. 

Djalogować,  uje,  owal  w  formie  djalogu  (-roz- 
mowy) pisać:  Sceny  i  ustępy  opisowe  lub  dja- 
logowane.  Kasz. 

Djalogowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Djalogo- 
wać. 

XDjalożek,  żku,  Ira.  żki  p.  Djalog. 

Djamagnetyczny  przym.  od  Djamagnetyzm  :  Cia- 
ła djaraagnetyczne. 

Djamagnetyzm,  u,  blm.  fiz.  nieczulośó  na  siłę 
przyciągającą  magnesu.  <Now.  z  Gr.  dia  =  prze(z) 
-|-Mag-netyzm> 

Djamant,  u,  Im.  y  I.  p.  Djament  pod  4.2.  xp. 
Djament  pod  1  a.     <Fr.  diamant> 

[Djamenciany]  p.  Djamentowy:    D.  wianek, 

Djamencik,  a,  Im.  i  p.  Djament. 

Djament,  u ,  Im.  y  I.  a.  [Deamant]  =  a)  a.  X Djamant 
min.  węgiel  krystaliczny,  tworzący  kryształy  równo- 
osiowe,  najtwardszy  ze  wszystkich  mineralóiu,  bez- 
barwny a.  zabarwiony,  rzadko  czarny,  należący  do 
najdrogocenniejszych  kamieni  szlachetnych.  Przen.: 
Spojrzała  djamentami  swojemi  prosto  w  oczy 
miecznika.  Przybór.  (=oczyma  błyszczącemi).  Nie 
będzie  miał  czart  z  wami  nic,  jeśli  nie  prochem 
a.  piaskiem,  ale  djamentem  będziecie.  Birk. 
(  =  ludźmi  stałemi  w  cnocie,  niedostępnemi  poku- 
som). Złe  języki  nie  ukąszą  djamentu.  Krasz. 
(  =  człowieka  cnotliwego).  Dekret  na  djaniencie 
kowany.  Birk.  (-niewzruszony,  niezmienny).  (Uu- 
pi  przy  fortunie  jest  skop  w  złotym  runie,  uczo- 
ny ubogi  D.  w  śmieciach  drogi.  Min.  b) 
[D.]  wszelki  drogi  kamień.  2.  kamień  a.  metal  do 
rznięcia  szkła.  3.  bud.  — a)  w  Im.  rodzaj  ozdo- 
by na  fryzach,  b)  kamień  ciosowy  ścięty  z  czo- 
ła, t.  j.  ])owierzchni  zenmętrznej,  w  kilka  pła- 
szczyzn różnej  pochyłości.  4.  a.  Djamant  druk. 
pismo  czteropnnktowe  (pół  petit).  Zdr.  Djamencik. 
<Śr.  Łć.  diamantes,  diaraentum,  z  Gr.  adamas, 
2  pp.  adaiuantos> 

Djamentowy,  [Djamenciany]  przym.  od  Djament: 
Od  szaty  bije  blask  D.  Słów.  [Djamcutowa  wo- 
da] p.  Woda.    Min.:  Spat  D.  p.  Korund. 

XDjamełer,  tru,  Im.  try  mat.  p.  Średni- 
ca.    <Gr.  diametros  ż.  > 

XDjametr,  u,  Ira.  y  mat.  p.  Średnica. 

XDjametralnie  przys.  od  Djametralny:  D. 
przeciwległy. 

X  Djametralny  I.  odległy  na  całii  długość  średni- 
(A).     2.  przen.  loprost  przeciwny^  przecivdegły. 

xDjana,  y,  Im.  y  piękna  kobieta,  piękność. 

Djanemometr,  u,  Im.  y  mech.  przyrząd  do  bada- 
nia rozdziału  pary  w  machinach.  <  Now.  z  Gr. 
dia  =  prze(z)-|-anemos=dosł.  dech,  powiew-|-nić- 
tron  = -mierz  > 

Djapazon,  u.  Im.  y  muz.  I.  skala  głosu  a.  in- 
strumentu muzycznego.  Przen.:  D.  moralny  Marja- 


457 


DJAPOZYTTW 


stopnia    natężenia 

.  przyrząd  o  jednym 

inslrnmenty  mu- 


d  r  y- 
la- 


ua     (losics-nął     najwyższogo 

(  =  cały  szereg  władz  duszy).  2 

tonie,     podlwj     którego     stroją  ,     .   -  ,      j 

z,iczm-,  k  a  ni  e  r  t  o  n.  <  Gr.  diapason  =  dosł.  akord 

przez  wszystkie  struny  > 

Diapozytyw,  u,  Im.  y  fot.  odbicie  na  szkle  z  ne- 
gatywu. <Now.  z  Gr.  dia  =  prze(z),  od  +  Pozy- 
tyw > 

Diaria,  i,    Im.  e,    t  Djarrea    lek.    (diarrhoea) 
częsty  odchód  płynnych  rzadkich  sło/cow,  r  o  z  wo  1- 
nieaie,     biegunka,    gm.    dryzda,    (<  - -- 
staczka,  fdryzdaczka,   sraczka, 
ksa.     <Gr.  diś,rrhoia> 

X Diaria,  i,  Im.  e  porcja  dzienna:  Ordynarja 
i  D.  każdemu  według  pracy  i  postanowienia  ma 
być  naznaczona.  Haur. 

Diariusz,  a  a.  u,  Im.  e  !.  opis  czynnoia  codzien- 
nych, dziennik,  pamiętnik :  D.  podróży  Stanisła- 
wa Au<rusta.  D.  sejmowy  (^-księga,  zawierająca 
protokóły  czynności  sejmowych).  Wpiszesz  list  ad 
eontinuationem  mego  djarjuszu.  Chodź.  2.  Xpis- 
mo  perjodyczne,  czasopismo,  gazeta,  dziennik.  <Łc. 
diariura  ni.> 

Djarjusrowy  przym.  od  Djarjusz:  Pisane 
wszystko  sposobem  djarjuszowym.  Bart. 

f  Djarrea,  I,  blm.  lek.  p.  Djarja. 

rDias,  a,  Im.  i]  p.  Djabel:  Idź  do  kroć  dja- 
sów!    Zdr.  [Djasek],  f  Djaszek. 

rojasek,  ska,  Im.  ski,  a.  scy]  p.  Djas:  Tdź 
do  djaska!  Kiego  djaska  za  nawy  powiadasz! 
Kn.  (=co?).  XPo  djask«=po  djabelsku.  <Eu- 
fomieznie  zara.  Djabeł> 

Diaspor,  u,  Im.  y  min.  wodny  tlenek  glinu,  z  do- 
mieszką czasem  tlenniku  żelaza  i  kwasu.  <  Gr. 
diaspora  ż.  =  rozproszenie,  z  powodu  rozsypywa- 
nia ś.  minerahi  przy  podegrzewaniu> 

Djastatyezny  przym.  od  Djastaz:  Ferment  D. 
<Gr.  diastatikóR> 

DjflSłaz,  u,  blm.,  Djastaza  ehera.  ferment  spro- 
wadzający przemianę  mączki  w  ziarnach  a.  w  owo- 
cach 10  cukier,  mogący  ulegać  fermentacji  alko- 
holowej. <Gr.  didstasis  ż.  -  dosł.  oddalenie; 
r6żnica> 

Djastaza,  y,  blm.  p.  Djastaz. 

Djastimetr,  u,  Im.  y  liz.  p.  Dalekomlerz.  <Now. 
z  Gr.  d!a,stćma=odległość-|-rat'tron  = -mierz  > 

t  Djaszek,  szka,  Im.  szki  p.  Djas:  Kto  ma 
być  u  djaszka,  zgorszy  ś.  z  pacierza.  Pot.  <  Eu- 
femicznie  zam.   I)jabeł> 

Djatermiczność,  i,  blm.  liz.  p.  Przecieplanie. 
<Now.  z  Gr.  (li;ithermos  =  przegrzany > 

Djatermiczny  fiz.  p.  Przecieplający. 

!  Djateza,  y,  blm.  lek.  i  wet.  I.  usposobienie  do 
pewnej  choroby:  Grunt,  przygotowany  przez  tak 
zwane  usposobienie  czyli  djatezę  suehotniczjj. 
Nen.  2.  skład  knm  danego  rodzaju:  D.  ^skrofu- 
liczna.    <tir.  dijlthesis  =  ustawienie,  ustrój  > 

Djatom,  u,  Im.  y  min.  p.  Okrzemka.  <Z  Gr. 
dialonie     przekrój,  przecięcie > 

Djatomowy  przym.  od  Djatom,  z  djatomów  zło- 
żony, djatomy  zawierający :     Pelit  D. 

Djatoniczność,  I,  blm.  stopniowanie  tonów  w  okta- 
wie.    <Z  Gr.  (liatonos> 

Djatoniczny  łiz.:  (iama  djatoniczna  =  nie  chro- 
malyctnd,  złożona  z  tonów  którejś  tonacji. 

Djatryba,  y.  Im.  y  I.  uczona  rozprawa  szkolna. 
2.  ostra  nagana,  krytyka  złośliwa,  paszkuńl :  Wy- 
Błuoliawszy    tej    djatiyby    p.     Kaspra,    siedział 


DLA 

na     miejscu,    namyślając    &.,  co     zrobić.    Kórz. 
<Gr.  diatribe> 

[Djebot.  bła,  Im.  bli  a.  bly]  p.  Djabel. 
Djecezalny,    Djecezjalny    przym.   od    Djecezja: 

Biskup  D.  ( —  rządzący  djecezja).   <p.  Djecezja> 
Djecezanin,  a,  Im.  anie,  Djecezjanin   mieszkaniec 

pewnej  djecezji. 

Djecezja,  i.  Im.  e  prowincja,  znajdująca  i.  pod 
zarządem  biskupa,  biskupstwo.  Zdr.  Djecezyjka. 
<Gr.  późń.  diofkesis> 

Djecezjalny  p.  Djecezalny:  Na  własny  uży- 
tek ściągał  wszystkie  dochody  z  djecezjalnych 
majątków.  Roi. 

Djecezjanin,  a,  Im.  anie  p.  Djecezanin. 

Djecezyjka,  1,  Im.  i  p.  Djecezja. 

Djeta,  y,  Im.  y,  Dyjeta  I.  w  Im.— a)  płaca  do- 
datkowa urzędnika,  któremu  powierzono  jakiś  cza- 
sowy obowiązek  (np.  podróż  w  interesie  rządowym). 
b)  płaca  dzienna  urzędnika,  nie  będącego  na  eta- 
cie, c)  płaca  dzienna  ludzi,  chwilowo  mając^h 
charakter  urzędowy,  np.  deputowanych  do  parla- 
inentu.  2.  [D.j  =  a)  dniówka,  robocizna  dzienna, 
h)  płaca  dzienna  robotnika.  3.  lek.  (diaeta)  ntia- 
ra  w  jedzeniu  i  piciu,  sposób  życia  podczas  choro- 
by:  D.  mięsna,  mleczna,  ro.śjinna,  posilna,  po- 
budzająca, wzmacniająca.  1).  ścisła -o^rfl/«cze- 
nie  pokarmóio  do  niożliwej  ostateczności,  głodzenie. 
Zdr.  Djetka.  <Śr.  Łć.  dieta,  od  Łć.  dies  = 
dzień  > 

Djetarjusz,  a.  Im.  e,  Dyjetarjusz,  Djurnista, 
XDjurnalista  tirzędnik,  pobieraj([cy  płacę  dzienną, 
nie  będący  na  etacie. 

Djetetyczny  przym.  od  Djetetyka. 

Djetetyka,    i,    blm.  lek.    (diaetetica  doctrina) 

nauka  o  żywieniu,  o  zachoicytuaniu  ś.  zdrowych 
i  chorych. 

Djetka,  I,  Im.  I  p.  Djeta, 

XDjezy8  nieod.  muz.  krzyżyk  przed  nutą,  podno- 
szący  ją  o  pól  tonu.  wyżej.     <Gr.  diesis> 

Djogenesowski  cyniczny,  bezwstydny :  Uśmiech 
D.     <  Od  imienia  Gr.  Diogćnes> 

[Djudju!,  Djudusia!]    przywoływanie  kur. 

[Djudusia!]  )>.  Dju  dju! 

XDjurna,  y,  Im.  y  jAaca  dzienna.  <Z  Łć. 
diurnus: dzienny > 

Djurnal.  u,  Im.  e  p.  Djurnał. 

Djurnalik,  a.  Im.  I  p.  Djurnał. 

XDjurnalista,  y,  Im.  ści  ]).  Djetarjusz. 

Djurnał,  u.  Im.  y  I.  a.  Djurnal  książka,  zawie- 
rająca część  modlitw  z  brewjarza.  2.  y.czasopis- 
mo,  gazeta,  dziennik:  Ekstrakt  słów  z  djurnału, 
po  francusku  o  prawdzie  zbawiennej  wydruko- 
wanego, niedobrze  był  wytłómaezony.  Kraus. 
Zdr.  Djurnalik.  <  Złacińszczone  Fr.  journal  = 
dziennik,  z  Łć.  diurnalis> 

Djurnista,  y,  Im.  ści  p.  Djetarjusz:  Dostał  ś. 
za  djurnistę  do  urzędu.  Bał.  <Now.  z  Łć.  diur- 
nus -  dzienny  > 

Dla,  [La,  DIuJ  przyi.  z  2  pp.  I.  a)  dla  kogo  = 
komu:  Zrób  dla  mnie  herbaty.  Dla  ciebie  płacz 
zostanie.  Krasz.  Nic  nie  zapisał  D.  swych 
krewnych.  Niewiasta  będzie  śpiewać  D.  swych 
dzieci.  Mick.  Za  coś  D.  mnie  tak  ulubiona? 
Mick.  D.  dobrego  gościa  nie  żałuj.  Jest  tu 
miejsce  D.  każdego.  Pol.  b)  dla  kogo,  czego - 
na  korzyść  czyjąś,  w  czyimś  interesie  :  Nie  D.  sie- 
bie w  jarzmie  robią  woły.  Stryj k.  Żyć  D.  ko- 
go, f  Urodził  ś.  nas  D.  Syn  Boży.  Bogar.  Czy 
noR  D.  tabakierki,  czy  ona  D.  nosa?  Kras.  Nie 
wystarczy  mi  pieniędzy  D,  ciebie.  Zdołają  przy- 


458 


DLACYGU 


DŁA.ZIĆ 


gotować  dotiodrie  D.  widoków  swoich  warun- 
ki. Smól.  Sieć  D.  ptasznika.  2.  lila  kogo 
a.  czego  -  za  kogo,  za  co,  w  obronie  kogo, 
czego:  Chrystus  cierpiał  D.  nas.  Poświęcać  ś. 
D.  idei.  3.  dla  kogo,  czego^ze  względu  na  ko- 
go, co:  a)  D.  matki  to  zrobiłem.  D.  kompan ji 
dał  8.  Cygan  powiesić.  Prz.  Uczyń  to  D.  mojej 
przyjaźni.  Zabł.  D.  przypadku  mieli  po  kilka 
(ładunków)  z  grubym  wilczym  arótem.  Chodź. 
(  =  na  wszelki  przypadek).  D.  zdrowia  wszystko 
człek  wytrwa.  Kn.  XD.  pałaców  mieć  nie  bę- 
dą pługi  ról  do  uprawy.  Nar.  b)  (  =  z  ohaioy): 
D.  ptastwa  nie  siać,  głupstwo.  Kn.  f  Jagnięta 
od  matek  na  uoc  odlj^czają,  D.  podeptania. 
Trzyc.  f  Izbice  gliną,  ze  wszfteh  stron  oblepił 
D.  spalenia.  Biel.  M.  e)  D.  Boga!  a.  [La  Boga!] 
•w. -w  imię  Boga,  na  Boga:  D.  Boga!  niechże 
jedzie.  Fred.  A.  f  Kozacy  D.  Boga  prosili 
hetmana,  aby  tam  nie  jeździł.  Papr.  Co  D. 
Hoga!  (  =  u).  4.  li,  podług,  loedlug :  D.  niego 
to  wszystko  jedno.  D.  ludzi  to  nic  nie  znaczy. 
I),  ranie  to  jest  rzecz  obojętna.  Co  D.  ciebie 
jest  dobre,  nie  byłoby  dobre  D.  mnie.  To  jest 
I),  mnie  niezrozumiałe.  Jak  D.  mnie,  możesz 
iść  (=co  do  innie).  Stracić  I),  kogo  urok 
(  =  w  czyich  oczach).  To  nie  I),  ranie!  XTe  mo- 
wy nie  są  D.  mnie,  L.  5.  względem,  w  stosunku  do: 
Wiele  mam  D.  niego  obowiązków.  Cześć  D.  re- 
ligji.  Nie  dozwalał,  by  chybiano  względu  D. 
wieku.  Mick.  (  ~  na  wiek).  Czułość  matki  D. 
dzieci  (  =  ku  dzieciom).  Strata  1).  kogo.  Ten 
dzień  był  D.  ranie  szczęśliwy.  Byłeś  zwiastu- 
nem nowej  ery  D.  ranie.  Krasz.  6.  w  celu,  w  za- 
miarze, z  zamiarem:  D.  rozrywki  to  robię.  Po- 
szedł z  nim  D.  rady,  tudzież  D.  obrony.  Mick. 
D.  pamiątki  dzieciom.  Chodź.  (  -  na  pamiątkę). 
Został  mistrzem  D.  zakonu  zguby.  Mick.  (  -  nn 
zgubę).  [D.  niepoznaki]  =  aby  nie  poznano.  7. 
z  powodu,  z  przyczyny:  Poważają  go  D.  jego 
przymiotów.  Jutro  będę  D.  sprawy  w  powiato- 
wym mieście.  Mick.  -j-  Przecześ,  Herodzie  złośli- 
wy, D.  Chrystusa  bojaźliwy?  Groch.  fRęka  D. 
roboty  zgrubiała.  Warg.  (  =  od,  z).  [Mój  wia- 
nuszku, D.  ciebie  my  (  =  mi)  świat  nie  służy] 
(-przez),  t  l'^^''  D.  -  dlatego,  przeto,  dla  tej 
przyczyny:  Tego  D.  wszytkicli  twych  słów  zro- 
zumieć śmy  nie  mogli.  8.  xdo:  Jeśli  ś.  przy- 
łoży choć  w  najmniejszej  części  D.  dobra  swe- 
go kraju,  D.  dobra  współbraci,  to  nagrodą  poe- 
ty. Fred.  A.  9.  [D.]:  a)  1).  czego  =  po  co:  Chodzą 
D.  wody.  b)  D.  wszystkiego- zai/wzeż,  inimo  to, 
jednakże,  na  wszelki  tmjpadek:  Rozbójników  nie- 
ma, ale  D.  wszystkiego  weź  rewolwer.   <I)LA> 

[Dlacygu?]  p.  Dlaczego. 

Dlaczego,  Dla  czego  I.  a.  z  naciskiem  Dlaczegóż 
a.  Czego,  Czegóż,  Czegóż,  Czemu,  Czem,  f  Co, 
[Co]  przys.  pytający  =  z  jakiej  przyczyny,  z  ja- 
kiego powodu,  z  jakiego  względu:  Dlaezegoś  to 
zrobił?  2.  przys.  względny  -  dla  którego  a.  dla 
której:  Tak  nie  byłoby  żadnej  przyczyny,  dla- 
czegoby  ś.  godziło  lub  nie  godziło.  Kucz.  3.  [D. 
a.  Dlacygu?]  owszem,  dlaczegóżby  nie?  <DLA-|- 
CZ> 

Dlaczegóż  p.  Dlaczego. 

Dlań  =  S/a  niego.     <Dla-ł-J> 

Dlatego  I.  z  przyczyny,  z  powodu,  ze  względu, 
przez  wzgląd:  Nazwań  jest  apostoł  naczyniem 
wybranym,  D.  że  był  pism  świętych  jako  na- 
czyniem. Leop.  D.  i^...  =  ponieważ,  bo,  albowiem. 
2.  w  tym  celu,  z  tym  celem,  po  to:  Nie  D.  czło- 
wiek jest,  aby  żył.  Petr.  3.  [D.]  jednak,  prze- 
cie, pomimo  to,    bez    wzyledu   na   to:     Prosił  mię. 


a  D.  nie  poszedłem.  Dwa  was,  chłopcy,  a  ja 
sama  jedna,  dlaiegoby  ja  was  z  rozumu  objad- 
ła.    <I)LA-fT> 

[DIeli,  Leźli]  jeśli. 

[Dlu]  p.  Dla. 

xDłabić,  i,  ił  p.  Dławić:  Więźnia  bez  litości 
dłabi.  Mick.  Obierali  winnice  swoje  i  dJabili. 
Bud.  Małpa  dłabi  kocie  uitodę  z  miłości,  dokąd 
nie  zadłabi.Piel.  <  DŁAB,  por.  DAW  i  DŁAW> 

[Dłabiduda,  y,  Im.  y]  p.  Dlawiduda. 

XDłabienie,  a,  bln..  czynność  ez.  Dlabić. 

t  Diabikura,  y.  Im.  y  p.  Dlawikura.  <  DŁAB-f- 
Kura> 

Dlamcłi,  a,  Im.  yj  toielki  skąpiec. 
Dlamsić,  i,  ii]  gnieść,  miętosić. 
Dlapa,  y,  Im.  y]  p.  Łapa.     <Czes.  dlapa,  tla- 
pa> 

Dlawcowy      przym.      od      Dlawiec,      krupowy. 
<DŁAW> 
X  Dławica,  y,  blra.  lek.  p.  Dławiec. 
xpiawlciel,  a,  Im.  e,  f  Dawiciel  ten,  co  dlatoi, 
dusiciel. 

Dławić,  i,  II,  X Dlabić  I.  ■^gnieść,  ugniatać,  yjy- 
gniutać:  Garncarz,  miękką  glinę  dławiąc,  lepi 
naczynie.  Leop.  2.  t  tioczyć,  wytłaczać,  wyciskać: 
Wina  w  prasie  nie  będzie  dławił.  Leop.  3.  a. 
t  Dawić  ściskać  za  gardło,  dusić:  Herkul  w  ko- 
lebce jeszcze  węże  dławi  małemi  ręczynami. 
Leszcz.  S.  Nieos.:  Dławi  mię  w  gardle.  4, 
t  uciskać,  przygniatać,  ciemiężyć :  Człeka  przycis- 
ka i  dławi  głupstwo.  Górn.  5.  XD.  robotę - 
robić  z  niechęcią,  spychać,  lekceważyć.  D.  Ś.  I. 
dusić  ś.,  krztusić  ś.  2.  f  być  przygniatanym,  przy- 
ciskanym :  Stosem  ś.  stos  dławi.  Brud.  <DŁAW, 
por.  DAW  i  DŁAB> 

XDIawidlo,  a,  Im.  a  narzędzie  do  dławienia, 
stryczek.     L. 

Dlawiduda,  y,  Im.  y  żart.  I.  a.  [Dlawimiecłi, 
Dłabiduda,  Slabiduda]  organista,  ndechodmuch : 
Dam  ja  oi,  dławidudo! — wrzeszczał,  ujrzawszy 
fizjognomję  organisty.  Prus.  2.  wog.  muzykant, 
grajek,  muzykus.      <  DŁAW-|-Duda> 

Dlawiec,  wca,  blm.,  x  Dławica,  f  Dawica,  Krup 
lek.  zapalenie  błony  śluzowej  krtani  z  wysiękiem 
błoniastym.     <  DŁAW  > 

Dławienie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Dławić. 

Dławienie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz.  Dła- 
wić ś. 

X Dlawikura,  y.  Im.  y,  f  Diabikura  ten,  co  du- 
si kury;  kradnący  kury:  Tu  legł,  uiegdy  piwo- 
wej  od  chorągwi  ciura,  stary  D.  Koch. 
<DŁAW-|-Kura> 

[Dlawimiecłi,  a.  Im.  y]  p.  Dlawiduda.  <DŁAW 

-f-MIECH> 
[Dlawimucha,    y,    Im.    y]     p.     Muoholówka. 

<DŁAW+MUCH> 

[Dlawimuszka,  i,  Im.  1]  p.  Mucholówka. 

XDlawipacierz,  a,  Im.  e]  nabożniś,  świętoszek, 
dewot,  bigot,  liziobrazek.     <DŁAW-j-Pacierz> 

Dlawiszyja,  I,  Im.  e  żart.  ten,  co  ukręca  głowy 
ptakom.  Ga  w.   <DŁAW-|-SZY(J)> 

Dlawno  przys.  od  Dlawny:  D.,  parno  na  świe- 
cie. Krem.  <DŁAW> 

Dlawny  duszny,  duszący,  pełen  zaduchu. 

Dławorośi,  I,  Im.  e  bot.  p.  Roślfdlawa.  <  DŁAW 
4-R0S(T)> 

Dlaworoślowaty  bot.:  Rośliny  dławorośJowate 
p.  Roślidławowaty. 

fDlazIć,  i,  II  p.  Dlażyć:  On  saczęście  i  nie- 
szczęście lekee  sobie  waży,    a    przypadłe  płzy- 


459 


DŁAZENIE 

gody    pod    nogami  dlazi.  Rej.     <?  DŁAG,  może 
z  Czes.> 

t  Dłażenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dlazić  i  Dła- 
żyć. 

t  Dlażyć,  y,  yi,  t  Dłazić  I.  nogami  gnieść, 
deptać:  Niech  go  dłaży  nogami  nieprzyjaoiel. 
Leop.  2.  tłoczyć,  wiillaczać,  wyciskać:  M^ina 
w  prasie  nie  będzie  dłażył.  Leop.  3.  dusić,  śa- 
gać,  uciskać:  Jak  sowy  zająca,  tak  go  wszyscy 
dłażą,.  Rej.  Gdy  jeden  liche  pieszki  dłażył,  na 
co  więtszego  drugi  ważył.  Kochan.  <?  DŁAG, 
może  z  Cześ.  > 

Dicniak,  a,  Im.  I  ryb.  młody  narybek  jednorocz- 
ny, szczeg.  karpia.     <?> 

Dionlasto  przys.  od  Dtoniasty:  Blaszki  D.  na- 
cięte. Rost. 

XDIoniastonogl  lek.  (valgus)  (o  człowieku) 
mający  stopy  wykrzywione  na  zewnątrz,  koślawy, 
in.   Kpłaskonogi.     <Dloń-|-Noga> 

Dłoniaaty,  xDłoni8ty,  KDIonIowaty  z  postaci 
do  dłoni  z  palcami  rozposlartemi  podobny,  palcza- 
sty:  Liść  D.  Anat.:  xMarszczki  dłoniaste  p. 
Marszczka.     <p.  Dłoń  > 

Dloniatka,  i  a.  w  Im.  i,  Pępawa  bud.  ozdoba 
liściaiUa  do  rozpostartej  dłoni  podobna. 

t  Dloniatonogi  mający  nogą  w  kształcie  dłoni 
rozpostartej;  pietwonogi:  Dłoniatonogie  gąski. 
Klon.  <Dłoń-|-Noga> 

Dlonijjwaty  I.  xp.  Dłoniasty.  2.  t  P-  Dłonio- 
wy. Bud. 

Dłoniowy  I.  a.  XDIonny  do  dłoni  należny,  jej 
właściwy:  a)  anat.:  Kości  dłoniowe  (ossa  meta- 
carpi),  in.  k  o  ś  c  i  ś  r  ó  d  r  ę  c  z  a.  Więzy  kości 
dłoniowych  (ligamenta  metacarpi).  Mięśnie  dło- 
niowe (musculi  palmares).  f  Dłoniowa  prążka 
(incisura  raanus).  b)  fecht.:  Położenie  dłoniowe 
=  położenie  ręki  zadającego  cięcie,  zwane  dłoń.  2. 
t  a.  t  Dlonisty,  f  Dloniowaty  mający  wielkość  dło- 
ni. Kn. 

Dlonisty  I.  Xp.  Dłoniasty:  Liście  dloniste.  2. 
t  p.  Dłoniowy.  Bud. 

XDłonny  p.  Dłoniowy. 

Dłoń,  i,  Im.  e  I.  anat.  =  a)  (palma)  cała  ręka 
od  stawu  napięstkowego  do  końców  palców :  Uścis- 
nąć czyją  D.  Podać  komu  D.  D.  w  dłoni  — 
zgodnie  i  wspólnie.  Przen.:  Wiatr  rozwinął  dło- 
nie i  mgłę  muskał,  wygładzał.  Mick.  f  Dłoni 
początek  p.  Napięstek.  b)  (vola)  .<!pód  ręki,  in. 
D.  w  ł  a  ś  c  i  w  a,  f  D.  s  p  o  d  n  i  a,  x  ś  r  ó  d  r  ę- 
c  z  e,  xś  r  o  d  e  k  ręki,  [garść]:  f  Dłoni  do- 
łek =  zagłębienie  w  środku  dłoni  właściwej,  in. 
[garstka].  Swędzi  a.  świerzbi  go  D.  -  a)  cAce 
kogoś  uderzyć;  h)  X-'<podziewa  ś.  pieniędzy.  Ściska 
D.  a.  X  ciasnej  dłoni  (  =  jest  to  skąpiec,  sknera, 
kutwa,  dusigrosz).  Dawać  całą  dłonią  (=  hojnie, 
szczodrze).  Otworzyć  D.  (=rozdawać).  Zamknąć 
D.  (  =  przestać  dawać).  XZ  duszy  bym  rada  tę 
twarzyczkę  dłoniami  obłożyć.  L.  (=  policzkami ; 
spoliczkotoać  ją).  Dłonią  w  D.  bić  a.  uderzać 
(przy  dobijaniu  targu).  Jasne  jak  na  dłoni. 
Prz.  Jak  mi  na  dłoni  włosy  urosną...  (=nigdy, 
juk  ś.  ociepli,  jak  rak  świśnie,  tia  św.  Jury),  c) 
(dorsum  manus)  grzbiet  ręki,  in.  fi),  zwierzch- 
nia. 2.  y.miara  długości  -  4  ccde:  D.  cztery 
cale  składają.  Ostr.  3.  bot.:  a)  D.  Chrystuso- 
wa a.  D.  Krystowa  a.  D.  boża  a.  D.  samiec  a. 
Dłońki  nazwy  dawane  storczykowi  szerokolistnemu 
i  slorczykowi  /ilumistemu.  It)  D.  Chrystusowa  sa- 
mica \\  Koślazek.  c)  1).  iiiniojsza  p.  Koślazek. 
(i)  D.  Krystowa  a.  f  !>•  Krysztowa    p.   Rąoznik. 


dłi:b.vnie 

4.  a.  Kwarta  leeht.  uderzenie  poziome  w  kierunku 
od  strony  lewej  ku  prawej,  przy  czym  D.,  trzymają- 
ca  broń,  ziorócona  jest  do  góry.  ^  5.  myśl.  częii 
rozszerzona     rogu     łosia.     <  DŁOŃ  (DŁOB)> 

Dłońki,  niek,  blp.  bot.  p.  Dłoń. 

[Dłożka,  I,  Im.  I]  podłoga.  <Może  z  Cześ. 
dlaha  -^  ileska> 

Dłóteczko,  a.  Im.  a  p.  Dłóto. 

Dlótko,  a,  Im.  a  p.  Dłóto:  D.  zjadł,  a  świ- 
derkiem patrzy.  Prz.  (  =  ])rzebiegły,  a  udaje  nie- 
winiątko). 

Dłótkowaty,  Dłutkowaty  podobny  do  dłóta: 
Przednie  zęby  są  dłótkow.     >. 

XDłótnik,  a,  Im.  cy,  XDłutnik  pieczętarz,  gra- 
wer,  sztycharz,  rytoicnik. 

Dłóto,  a,  Im.  a.  Dłuto  I.  a.  XDIut  narzędzie  do 
wyżłabiania:  D.  ciesielskie,  rzeźbiarskie.  Przen.: 
Posąg  Zeusa  Olimpijskiego  był  dłóta  Fidjasza 
(  =  robotyJ.  2.  lek.  (scalprum)  narzędzie  do  prze- 
cinania a.  odlupyioania  kości.  Zdr.  Dłótko,  Dłó- 
teczko.  <DŁOB> 

Dłótować,  uje,  ował,  Dłutować  diótem  wyrzynać, 
ryć,  rzeźbić :  Na  marmurach,  dłótowanych  przez 
Praksytelesa,  przez  bogów  posiane  chwasty. 
Krasz.  Grek  dłótował  w  murach  ateńskie  ozdo- 
by. Mick.  Cmentarz  pełny  drzew  i  krzewów 
i  dłótowanych  w  marmurze  turbanów.  Słów. 

Dłótowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dłótować. 

XDfótownioa,  y,  Im.  e,  X  Dłutownica,  x  Nut- 
maszyna  maszyiia  do  wyżłabiania. 

Dłótowy  przyra.  od  Dłóto:  Dłótowa  robota. 
Oss.  (- dłótem  wykonana).  XSnycerz  D.  (=gra- 
wer,  sztycharz). 

xDłubacz,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  dłubie,  żłobi.  2. 
p.  Dłubała.  3.  dłóto  półokrągłe  żłobkowate. 
<DŁOB> 

Dłubaczka,  i,  Im.  I  I.  Xnarzcdzie  do  dłubania, 
żłobienia,  dłóto:  Tak  potrzebny  jest  wzór  rze- 
mieślnikowi, jako  gnyp,  D.,  piła.  Pilch.  2.  D. 
zębowa  a.  Xzębna  a.  Dłubik,  xDłubiząb,  XDłu- 
boząb  piórko  do  zębów,  tcykałaczka.  3.  [D.]  =  a) 
dłubanina,  drobna  robota,  b)  lenistwo,  próż7iiactwo. 
4.  lek.  )Mrzędzie  do  wyskrolnpoania,  łyżeczka  ostra, 
skrobaczka,  in.  f  D.  b  a  1  w  i  e  r  s  k  a,  f  s  z  p  a- 
telka. 

Dłubać,  bie,  bał  I.  grzebać,  czmerać,  gmerać, 
uńercić,  kręcić:  D.  palcem  w  nosie.  D.  w  zę- 
bach (  =  wykałać  zęby).  •}•  D.  ś.  w  głowę  =  dra- 
pać ś.,  skrobać  ś.:  Lepiej  gotowe  mieć  wojsko, 
niż  w  głowę  ś.  D.,  kiedy  tuż  nieprzyjaciel.  Pot. 
Złodziej  dłubie  koło  zamka  (  =  operuje),  f  D. 
komu  w  mieszku.  Ku.  (=wy ciągać  pieniądze).  XD. 
co  jedząc  (=obierać,  odłubywać,  oskrobytcać).  D. 
coś  (  ■=  majstrować,  być  zajętym  jakąś  ręczną 
robotą),  f  D.,  robiąc  ^^  robić  loolno,  opieszale  : 
Insza  robić,  insza  D.  Fred.  M.  2.  f  drążyć,  lay- 
drążać.  żłobić,  ryć,  dłótować,  wyrzynać,  rzeźbić : 
Dłubię  obrazy,  ryję  obrazy.  Kn.  3.  myśl.  (o  psie) 
źle  gonić.  D.  Ś.  I .  grzebać  ś.,  zwlekać,  guzdrać  ś., 
marudzić,  opóźniać  ś.:  D.  ś.  z  robotą.  2.  X"'icc 
ś.,  czol(/ać  ś.,  pełznąć,  wdrapywać  ś.:  Robak  dłu- 
bie ś.  \lo  góry.  Ban.   <DŁÓB> 

Dłubalska,  klej,  Im.  kle  forma  ż.  od  Dłubalskl. 

Dłubalski,  ego.  Im.  scy  \k  Dłubała. 

Dłubała,  y,  Im.  y  I.  a.  Dłubalskl,  XDłubacz, 
[Dłubekj  ten,  co  ś.  dłubie,  guzdrała,  maruda,  cie- 
7Hic(/(i,  nudziarz,  mitręga.  2.  [D.]  rzeniieślnik-sa- 
mouczck. 

Dłubanie,  a,  blm.,  czyaauść  cz.  Dłubać. 


460 


DŁT7BAN1E   SIĘ 

Dłubanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dłu- 
bać ś. 

Dłubanina,  y,  blm.  I.  Xzb.  przedmioty  wydrą- 
żone^ mające  żłobienia.  2.  robota  uciążliwa  i  dro- 
biazgowa, żmudna.  3.  Xdzielo  z  wielkim  trudem 
dokonane.     4.   Xmatactwo,  krętactwo,  .tzacherka. 

Dtubanl(i,  nelc,  blp.  deski  w  wozie  do  gnoju,  gno- 
jówki, gnojołunice. 

Dłubany  im.  od  Dłubać.  [Dłubana  czapa]  czap- 
ka barania. 

[Dłubel(,  bl(a,  Im.  bkl]  p.  Dłubała. 

XDłubiarl<,a,  i,  Im.  i  maszyna  do  wyrabiania 
czopów  i  gniazd. 

Dłubilc,  a,  Im.  i  p.  Dłubaczlca. 

t  Dłubioch,  a,  Im.  y  p.  Dłubiuch.  Mur. 

t  Dłubiuch,  a,  Ira.  y  (Dłubi-uch)  I.  łyżeczka  do 
dłubania  w  uszach.  Troć.  2.  a.  f  Dtubiocłl  mały 
palec.  Mur.     <DŁOB-fUCH> 

xDłubiząb,  zęba,  Im.  zęby  p.  Dłubaczka. 
<DŁOB-fZĘB> 

XDłuboząb,  zęba.  Im.  zęby  p.  Dłubaczka. 

Dłucios,  u,  Im.  y  cies.  narzędzie  do  wycinania 
dziur,  zwanych,  gniazdami.  <  Zap.  zmieszanie 
Dlóto  z  CIOS> 

[DłuczkI]  p.  Dłużuchny. 

[Dłuczko]  przys.  od  Dłuczki ;  [Długótko,  Du- 
goćkoj. 

[DłudzioznyJ  p.  Dłużuchny:  Ukręcił  z  tych 
plew  D.  powróz. 

t  Dłudzy  p.  Długi :  Abyć  tobie  Chrystus  dał 
dłudze  zdrowie.  Kaz.  Gnieź. 

Dług,  u,  Im.  i,  7  pp.  f  w  dłudze,  f  Dłustwo, 
XDłużnOŚĆ  I.  należność  pieniężna,  którą  jedna 
osoba  ol)Oiviązana  jest  w  przyszłości  wypła- 
cić drugiej:  Długi  robić,  zaci-jgać,  mieć,  pła- 
cić, pospłacać.  Z  długu  ś.  uiścić.  Z  długów  ś. 
wypłacić,  wybrnąć.  Być  w  długach  po  uszy  a. 
mieć  długów  po  uszy.  f  W  długu  brać.  Herb. 
(—jako  należność).  Upominać  ś.  o  D.  (=o  zwrot 
pieniędzy).  Mieć  wiele  pieniędzy  na  długach 
(  -  rozpożyczonych).  D.  hipoteczny,  honorowy. 
l)ługi  bieżące  (  =  zaciągane  na  potrzeby  chwilowe 
skarbu  i  spłacane  z  dochodów  roku  bieżącego). 
Długi  stałe  (  —  zaciągane  na  potrzeJty  państwa,  dla 
którycli  budżet  nie  zatciera  pokrycia,  a  spłacane 
zwykle  tylko  ratami  i  przez  wiele  lat).  Przen.: 
Wziął  go  djabeł  za  stary  D.  Prz.  (-już  dawno 
hył  wart  piekła).  Musiał  ś.  uiścić  śmierci  z  dłu- 
gu. Stryjk.  (  —  umrzeć).  2.  obowiązek,  jwwinność : 
D.  wdzięczności,  Żeś  Stwórca,  za  to  D.  mój 
wiernie  służyć.    Zdr.  Dłużek.     <DŁUQ> 

Długachno]  przys.  od  Długachny. 

Długachny]  p.  Dłużuchny. 

Długaleńkij  p.  Dłużuchny. 

DługalkiJ  p.  Dłużuchny. 

Długaśki]  p.  Dłużuchny. 

Długaśko]  przys.  od  Długaśki. 

Długaśno]  przys.  od   Długaśny. 

Długaśny]  p.  Dłużuchny. 
Długawo  przys.  od  Długawy. 
Długawy  cokolwiek  długi,  podłuiny,   podługowa- 
ty:    Łodzie  wązkie  długawe.  Przyb. 

Długi,  fDłudzy,  st.  w.  Dłuższy  a.  [Długszy,  Dłujż- 
8Zy],  st.  n.  [Nadługszy]  I.  wiele  czasu  trwający:  Długa 
rozmowa,  podróż.  To  długa  historja.  Piękna  to 
piosenka,  niedługa.  Długie  opowiadanie  {  =  roz- 
wlekłe). Abyś  D.  czas  był  żyw.  Kosz.  Czas 
każdy  D.  w  kłopocie.  Rej.  (  =  długim  ś.  wydaje; 
dłuży  ś.).  Upłynęło  kilka  długich  minut.  Gaw. 
XCiioroby  długie.  Kxu^.(=  przewlekłe),  f  W  dłu- 


DŁUGOCIERPLIWOŚĆ 

gą  i86=przewlekać  i.,  przedłużać  i.:  Gdy  w  dłu- 
gą szło  oblężenie,  mocą  odeprzeć  nieprzyjaciół 
ocfważył  ś.  Błaż.  Tuszę,  że  ta  rzecz  nie  postą- 
pi w  długą.  Groch.  W  długą  proces  powlecze 
ś.  lat  kilkanaście.  Falib.  XNa  długą  zanosi  ś. 
(=  nieprędko  ś.  skończy).  Rozkładać  coś  na  dłu- 
gie lata  (  —  liczne,  mnogie).  Niech  cię  Bóg  cho- 
wa nam  długie  lata.  Groch.  2.  mający  wymiar 
długości:  Upadł  jak  D.  Jakiś  D.,  takiś  głupi. 
Prz.  t  Na  długą  =  wzdłuż:  Trzeba  wiedzieć, 
wiele  figura  ma  na  długą  i  na  szerzą.  Grz.  3. 
mający  znaczny  wymiar  długości,  daleko  ciągnący 
ś.:  Długa  ulica,  droga.  Długie  włosy.  D.  ar- 
tykuł. D.,  jak  tyka.  Kobieta  ma  włos  D.,  a  ro- 
zum krótki.  Prz.  XD.  palec  (= średni).  Drzwi 
ś.  otworzyły  i  weszło  coś  suchego,  długiego, 
w  szaraczkowej  kapocie.  Krasz.  (  =  wysokiego). 
Przen.:  Mieć  długie  ręce=a)  być  złodziejem,kraść; 
b)  mieć  wielkie  wpłyioy  i  móc  ś.  zemścić.  Mieć  D. 
język  =  7426  umieć  zachować  tajemnicy.  Mieć  dłu- 
gie uszy  =  być  szpiegiem,  szpiegować.  ■{-  W  (Hm- 
g^- daleko:  Koń,  zbywszy  jezdca,  w  długą 
ucieka.  P.  Koch.  Nie  rozwodząc  ś.  w  długą, 
powinność  ta  na  trzech  rzeczach  zależy.  Petr. 
i  =  szeroko,  obszernie).  4.  D.  soB  —  zbyt  rzadki.  5. 
bot.:  Cibora  długa  p.  Cibora.  6.  fecht.:  D.  raz 
=  z  wyskokiem  i  z  opisaniem  bronią  łulcu.  7. 
gram.  przeciągle  wymówiony :  Długa  samogłoska. 
<DŁUG> 

Długielno,  a,  Im.  a  bot.  p.  Tęgosz.    <?> 

Długięza,  y.  Im.  y  bot.  (cercocarpus)  roś.  'z  ro- 
dziny różoiualych.     <?> 

[D'U3inoga,  i,  Im.  i]  przezwisko  bociana.  <DLUG 
-|-NOG> 

Długo  przys.  od  Długi:  I.  D.  żyć,  mówić.  Za  D. 
trwać.  Długoby  o  tym  mówić.  A  długoż  tego 
będzie!  D.  ś.  dobre  pamięta,  a  złe  jeszcze  dłu- 
żej. Kn.  Burza  nie  trwała  dłużej  pogody.  Krasz. 
Niedługo  =  a)  a.  lep.  Niezadługo  -  ickrótce,  nieba- 
wem: Niedługo  wrócę.  Niezadługo  po  nią  tu  przj-jdą. 
Koch.  b)  nieuńele  czasu,  krótko:  Niedługo  tam 
zabawię.  Niedługo  twego  wesela.  Kn.  ('=łj-o'<A;ie, 
niedługie).  Jak  D.  — a)  a.  fD.,  przys.  pytający  = 
wiele  czasu?:  Jak  D.  tara  zabawisz?  Nieprzy- 
jaciel wie,  D.  na  granicach  leżeć  macie.  Górn. 
b)  przys.  względny -pofc/:  Jak  D.  żyjesz,  tak 
D.  (=póty)  trzeba  ci  ś.  uczyć.  Pilch.  Na  D.= 
na  długi  czas :  Piękność  nie  na  D.  płaci.  fW  D. 
-szeroko,  daleko:  W  D.  rzeczy  nie  wiodąc,  sza- 
lonym impetem  na  przednią  straż  uderzył.  Koch. 
(=nie  zwlekając,  nie  przedłużając  sprawy).  X  Z  dłu- 
ga =  oddawna,  zdawna:  Oto  z  długa  pożądany 
dzień  przyszedł.  2.  D.  ś.  nosi.  Troć.  (  -  nosi 
długie  ubranie).  D.  koniowi  ogon  spuścił.  Troć. 
(^nizko).     <DŁUG> 

Długobrody  mający  długą  brodę,  brodaty:  Dłu- 
gobrodzi  przechodnie.  Orzesz.  <DŁUG-f-BROD> 

XDługochałatowy  noszący  długi  chałat:  Żyd  D. 
<DŁUG-[-Chałat> 

t  Długochwostek,  tka,  Im.  tki  sikora  ogoniasta. 
<DŁUG-fCHWOST> 

XDługochwosty  p.  Długoogonowy. 

XDługociągle  przys.  od  Długociągły.    <DŁUG 

X Długociągły  ciągnący  ś.  długo,' długi, przewlek- 
ły:     Choroba  długociągła.  Krum. 

t  Długocierpliwie  przys.  od  Długocierpliwy. 
<DŁUG-|-CIERP> 

f  Dtugocierpiiwość,  i,  blm.  rz.  od  Długocierpli- 
wy:    Długo  nam  Bóg  cierpi;    dawno    zbieramy 


461 


DŁUGOCIERPLIWT 

skarb  pniewu  Jfiro    z    przewłóczności    i    długo- 
c*i<*f|)liw(iŃ('i  .TcLin    Sliar. 

t  DIugocierpliwy,  -j-  Dlugomyślny  długo  znoszą- 
cy,   cilTjllilCIJ. 

t  Dlugoczekanle,  a,  bim.  wyczekiwanie;  powol- 
ność, iiicshwapliwoić . 

t  Długoczesność,  i,  blm.  rz.  od  Dlugoczesny. 

t  Dlugoczesny  iUii<ji  czas  trwaj/ic;/,  dliu/utncnły : 
Sami  rzemieślnicy,  którzy  tycli  Itogów  robi;^,  nie 
s;j  (lliiftoczośni.  Bud.  Lek.:  Choroba  dlugoczesna 
I).  Choroba. 

i  Oługocześnie  przys.  od  Długoczesny.  <DŁUG 
+CZAvS> 

[Dlugoczki]  p.  Dłużuchny. 

Dlugoczfonki  z  członków  długich  złożony;  zool.: 
Tasiemiec  I),  (taenia  solium),  posp.  soli  ter. 
<I)m(i-fOZŁON> 

Dtugodniowy,  x  Oługodzienny  wiele  dni  trwają- 
cy:   Dłiigodniowe  Iowy.     <DŁUG+DŹŃ> 

xDługo(luszny  cierpliwy:  W  małą,  garstkę 
wyznawców  prawda  sama  nadzieję  nieocenionej 
przyszłości  wlewa,  i  ei  w  oparciu  ś.  o  odwró- 
conij;  jeszcze  rzeczywistość  byli  długoduszni 
(louganimi).  Wiel.     <DŁUG+r)UCH> 

xDtugodzienny  p.  Dłagodniowy :  Osłabiony 
długodzieiinym  trudem.  Wad.     <I)ł.UG+r)ŹŃ> 

Długodzloby  mający  dbif)i  dziól) ;  7.00I.:  Czeczot- 
ka dluiiodzioba  p.  Czeczotka.  <  DŁUG  -f 
DZIOB  > 

I  Dtugodziób,  oba,  Im.  oby]  zool.  I.  p.  Szlamnik. 
2.  p.  Tracz. 

Długoechowy  przeciągle  przez  echo  powtarzany: 
Wyrazy  dlugoechowe.    Słów.     <T)ŁrJG-|-Ech()> 

bługofortunny  dlngo  szcze/ciem  ś.  cieszący:  Pa- 
na Boga  za  dobre  zdrowie  i  długotortunne  pa- 
nowanie W.  Ks.  Mości  uprzejmie  proszę.  Kraus. 
<DŁUG4-Fortuna> 

Dtugogtowie,  a,  blm.  antr.  (dolichoce{)halia) 
dlii(/(iśr.  irydłiiżenie    czaszki.      <DŁr7G+Gł'jOW> 

bJugogłowiec,  wca,  Im.  wcy  p.  Dtugoglów. 

Dlugogtowy  antr.  (doliclioc('))lialus)  posiadający 
czas;,  ki;  lu  stosunku  do  jej  długości  mało  rozszerzo- 
ną, p  o  d  ł  u  ż  n  o  g  ł  o  w  y. 

Długogłów,  owa,  Im.  owy  antr.  (dolichocepha- 
lus),  Długoglowiec  człowiek  dhigogłoiuy. 

Dlugogodzlnny  loicle  godzin  trwający :  Długo- 
gndzinne  przed  zwierciadłem  studja  naturalnych 
astrów.  Orzesz.     <Dt.UG+GOD> 

Długogrzywny  \).  Dlugogrzywy:  Konie,  nizko 
dlugogrzywne  łby  noszące.  Sienk.  <DŁUG-|- 
GRZYW> 

Dlugogrzywy,  Długogrzywny  mający  długą  grzy- 
wa;: Cliyżoć  bieży  D.  (dom.  koń).  Zal.  Klacz 
długogrzywa.  Bóbr. 

XDIug()języczność,  i,  blm.  rz.  od  Dlugojęzycz- 
ny.     <r)Lll(J+.IKZ(YK)> 

XDługojęzyczny  \.  mający  długi  język  (-we  właś- 
ciwym znaczeniu).  2.  przen.  nie  umiejący  za- 
chować tajemnicy,  niedyskretny. 

xDlugoląg,  a.  Im.  i  czloioiek  wy.<oki  aniezgrah- 
ny,    di/l(fg,    dryfdas,  giU'(is.      <  nłil'(i-|-LE(il  > 

X Długoletni  I.  a.  t  Długoroczny  wicie  lat  tnra- 
pfci/,  irieUdcliii :  Długoletnie  znoje.  2.  wiele  lat 
żiijarii,  dlnąonncczny :  Długoletnia  wrona.  Li. 
<l)Lr(}-fLAT> 

xDługoletno^ć,  i,  blm.  rz.  od  Długoletni  : 
Wszystko  skłóciła  mienionemi  losy  D.  rilcli. 

xbługoletny  (o  ptakach)    mogący    długo  latać. 

[Długołaba,  y,  Im.  y,  Długoręka]  człowiek  dlu- 
^orcki.  <DŁUG+ŁAP> 


DŁUGORĘKI 

KDIugomierz,  a,  Im.  e  lek.  narzędzie  do  mie- 
rzenia dlngości  noworodkiiir.   <  DLUG-|-M1AR> 

XDługomówiec,  wca.  Im.  wcy  izhuriek  rozwle- 
kle móiriący,  gaduła.     <  I)łjrG-(-MOW> 

XDługomównie  przys.  od  Długomówny. 

XDługoniówność,   i,  blm.  rz.    od    Długomówny. 

X  Długomówny  rozwlekle  mómący,  wielomóumy, 
gadat  litry. 

r  Długomyślnle  przys.  od  Dlugomyślny.  <DŁUQ 
-|-My(SL> 

t  Długomyślność,  i,  blm.  rz.  od  Długomyólny. 
Leoj). 

t  Dlugomyślny  p.  DIugocierpliwy. 

Długonogi  majdaj  długie  nogi.  <  DŁUG  -|- 
NOCJ  > 

Dlugonosy  mający  długi  nos.  <  DŁUG  4- 
NOS  > 

Dlugoodwlokowy  mający  długi  odwłok;  zool.: 
Skorupiak  D.  p.  Skorupiak.  <  DŁUG  -|-  Od  -ł- 
WLEK  > 

Dlugoogeniasty  p.  Dlugoogonowy.  <DŁUQ-|- 
0-f(}ON> 

Długoogonkowy  mający  dhtgi  ogonek:  Liście 
długoogonkowe.  Rest. 

XDIugoogonny  ]>.  Dlugoogonowy, 

Dlugoogonowy,  Długoogoniasty,  X  Dlugoogonny, 
XDługochwosty  niający  długi  ogon;  zool.:  Sowa 
długoogonowa  p.  Sowa. 

X  Dlugookrągly  podługowato-okrągły,  obły,  owal- 
ny;  anat.:  f  Muskuły  długookrągłe  p.  Obły. 
<DŁUG-)-0-j-KRI^G> 

Dlugooszozepny  noszący  długi  oszczep,  tealczący 
długim  oszczepem:  Długooszczepni  młodzieńcy. 
Ml.     <DŁUG-|-0-|-SZCŹEP> 

Dlugoościsty  mający  długie  ości:  Kłosy  dłu- 
goościste.  Rost. 

Dlugopalczasty  mający  długie  palce:  Ręka 
długopalezasta.  Liść  D.  —  mający  formę  dłoni 
o  długich  palcach. 

Xbługopamiętny  p.  Dlugopomny.  <DŁUG-ł- 
Po-fMIĘT> 

t  Dlug^oplajca,  y,  Im.  y  ten,  co  płaci  długi. 
<DLli(i+PŁAT> 

XDIugoplynnie  przys.  od  Dlugoplynny.  <DŁUQ 
-f-PŁY> 

XDługoplynność,  i,  blm.  rz.  od  Dlugoplynny. 

X  Dlugoplynny  ciągnący  ś.  długo,  trwający  dłu- 
go. Troć. 

Dlugopodlużny  długi  w  wymiarze  podłużnym: 
Głowa  długopodłużna.  Ochor.  <  DŁUG  -ł-  Po  -j- 
DŁUG> 

Długopoły  mający  długie  poły:  Kapelusz  D. 
(s:  mający  szerokie  rondo).     <DŁUG-t-POL> 

f  Długopomność,  /  i,  blm.  rz.  od  Dlugopomny. 
<  DŁUG  +  Po  -f  MN  > 

t  Dlugopomny,  XDIugopamiętny  I.  długo  pa- 
inietdjucy :  Krótkie  swoje  pociechy  żalem  dłu- 
gopomnym  pieczętuje.  Mor.  2.  godny  pamięci, 
pamiętny,  mekopomny :  Teraz  ku  jego  długopo- 
mnej  chwale  nad  głuchym  grobem  oświadczmy 
swe  żale.  Zim. 

t  Dlugopotomnle  przys.  od  Dlugopotomny. 
<Żap.   HLlMi-j-Czes.  potoinno> 

t  Dlugopotomny  długi  szereg  potomków  mający. 
Troć. 

(Długoręka,  i.  Im.  i|  p.  Długołaba. 

Dlugoręki  I.  mający  długie  ręce:  Artakserkses 
I).  2.  X przen.  mający  znaczne  wphpoy  i  mogący 
ś.  zemścić.  3.  X przen.  sięgający  po  cudza  włas- 
ność, ki-adnący.  4.  zool.:  Rak  D.  p.  Rak. 
<DŁUG4-RĘk> 


462 


DŁUGOROCZNIE 


DŁDGOWIĘZITOŚĆ 


t  Olugorooznle  przys.  od  Dlugorocmy:  Życzy 
iiiii  ziliowia  D.  Pot.  (=na  długie  luta).  <DŁUG 
+HZKK> 

t  Długoroozny  I.  p.  Długoletni.  2.  diuffo  w  cią- 
gu roku  trwający:  Padaj  j^  siew  by  mostem,  w  ża- 
łość 8.  obraca  żądośó  oracka,  w  niwecz  długo- 
rocziia  praca.  Zebr. 

Otugorogi  I.  mający  długie  rogi:  Jeleń  D.  2. 
zoo!.:  a)  Owad  D.  p.  Owad.  b)  w  Im.  (longicor- 
nia)  rodzina  chrząszczuw  z  długiemi  rożkami. 
<I)ŁUG-|-KOG> 

Dlugorzęsy  mający  długie  rzęsy.  <DŁUG-}- 
\i'IĄS> 

[Dlugos,  a,  lin.  y]  otwór  podłużny  u  ula. 

t  Dlugosierczy  mający  długą  szerść.  <DŁUG 
-|-SZORS(T)> 

Olugoskrzydlaty  p.  Dlugoakrzydly :  Sokół  D. 
Ml.     <DŁUG+(S)KRZY(DŁ)> 

Dlugoskrzydly,  Olugoskrzydlaty  mający  długie 
skrzydin:  Sęp  D.  Ml.  Zool.:  Ptaki  długoskrzy- 
dle  p.  Ptak. 

xDlugo8pal8ka,  klej,  Im.  kle  forma  ż.  od  Dlu- 
gospalski. 

><Dłujj08pal8ki,  ego,  Im.  scy  ten,  co  długu  .^y- 
jjia,  śpioch:  Odpoczywają  nie  na  piernatach,  jak 
ty,  panie  D.,  ale  na  twardym  materacyku.  Pim. 
<DŁUG+SP> 

t  Dlugostajny  ciągnący  ś.  przez  wiele  stój:  Dłu- 
gostajne  brózdy.  Bardz.     <DŁUG4-ST(0)> 

Długosz,  a,  Im.  e    I.   y.człowiek  wysoki,  dryblas. 

2.  Xczłowiek  powolny,  maruda,  gutdrała,  dłubała. 

3.  Xten,  co  rozwlekle  opowiada.     4.     bot.:    a)    p. 
Podejźrzon.    b)  p.  Rumianica.     <DŁUG> 

XDiug08Zatny  ubrany  w  długie  szaty:  Długo- 
szatne  Persy.  Pilch.  Rota  długoszatna  miała 
swe  stanowisko  w  pałacu.  Bóbr.  <DŁUG-|- 
Szata> 

XDług08ZCzę8ny  przez  długi  przeciąg  czasu 
szczęśliwy. 

XOIugo8zozęśnie  przys.  od  Dlugo8zczę8ny. 
<DŁUa+Z+CZĘS(T)> 

Długoszyi  p.  Dlugoszyjny:  Długoszyje  gryfa 
gardło.  Biel.     <I)ŁU(i4-SZY(J)> 

t  Dlugoszyjawy  p.  Dlugoszyjny :  Djabli  długo- 
szyjawi.  Skar. 

Dlugoszyjny,  Długoszyi,  t  Dlugoszyjawy  mający 
długą  szyje,:  Banie  maj;}ce  zbyt  długie  szyje 
nazywamy  długoszyjnemi.  Krum. 

Diuaoszypulkowy  mający  długą  szypułkę;  bot.: 
Wijjz  r>.  P.  Wiąz.     <r)ŁUG+SZYP(UŁ)> 

Dlugośoięgaczowy  anat.:  xMuskuł  D.  fmuscu- 
lus  phiDt-dńs)-  mięsień  łydkowy  szczupły.  <DŁUG 
+Z+CIĘG> 

Długość,  I,  Im.  i  I.  stopień,  miara  trwania  cze- 
goś: D.  dni  i  nocy.  2.  Xdługi  czas:  Wyli- 
czać Wńzystko,  potrzebaby  długości  na  to.  Gil. 
3.  jeden  z  trzech  uyymiarów  rozciągłości  ciał:  I), 
drogi,  stołu.  Zwycięski  rumak  wyprzedził  swe- 
go rywala  o  trzy  długości  (dom.  konia).  4.  astr.: 
D.  astronomiczna  ciała  mehia^kiego -- luk eklipty- 
ki,  zawarty  między  punktem  równonocnym  wiosen- 
nym a  kołem  szerokości,  to  jest  kołem,  przechodzą- 
cym przez  biegun  ekliptyki  i  toż  ciało  niebieskie.  D. 
śródziemna  a.  gieocentryczna  =  długość  astronomicz- 
na, mająca  środek  iv  środku  ziemi.  D.  śródsJo- 
neezna  a.  heljoeentryczna  =  cnw5'0^<iasżrojio7nicznf/, 
mająca  środek  w  środku  słońca.  D.  węzła  wstę- 
pującego =  łuk  między  punktem  przecięcia  drogi 
planety  a.  komety  z  ekliptyką  a  punktem  równo- 
nocnym wiosennym.  D.  planety  zredukowana  =^ 
liczona  nie  na  jej  drodze,    lecz  na  ekliptyce.    Biu- 


ro długości  =  ins/ł/tt*9a  we  Francji,  której  obowiąz- 
kiem jest  ogłaszanie  corocznych  tablic  asłronoinicz- 
nych.  5.  fiz.: I),  ogniskowa  a.  odległość  ognisko- 
wa \\iniity  =  odległość  ogniskowa  szkła  jirzedmioto- 
loego  lunety.  6.  gie.:  D.  gieograiiczna  miejsca  = 
łuk  równika,  zawarty  między  południkitia  tego 
miejsca  a  południkiem  pierwszym.  D.  wschodnia, 
zachodnia.  Różnica  długości  dwuch  miejsc  =  od- 
ległość kątowa  południków  tych  miejsc.    <DŁITG> 

[Długośny]  p.  Dłużuchny. 

Długośpiozasty  majt^cy  koniec  długi  i  zaostrzo- 
ny:  Strzała  długośpiczasta.  Ml.  <DŁUG-}-Spi- 
czaaty  > 

t  Długoświatność,  I,  blm.  nieskwapliwoió,  po- 
wolność. 

DługoternHHOwy  mający  termin  odległy:  Kre- 
dyt D.     Weksel  D.     <r)ŁUG-}-Termin> 

[Długotki]  p.  Dłużuchny. 

Długotrwale  przys.  od  Długotrwały.  <DŁUG-|- 
TRW> 

Długotrwałość,  I,  blm.  rz.  od  Długotrwały:  Od- 
krywamy przyczynę  długoti"wałości  tych  insty- 
tucji. Szuj. 

Długotrwały  przez  długi  czas  trwający :  Choro- 
ba długotrwała  (^przewlekła,  chroniczna). 

Długouch  1.  t  przym.  p.  Długouchy.  2.  a,  Im. 
y  rz.=:a)  żart.  osieł.  b)  zool.  (plecotus  auritus) 
nietoperz    gładkonosy.     <DŁUG-)-UCH> 

XDIugouohaty  mający  długie  ucha:  Długoucha- 
te  mycki.  Gil. 

Długouchy,  Dlugouszny.  XDługouszy,  xDługo- 
uszaty,  t  Długouch  mający  długie  uszy. 

XDIugouszaty  p.  Długouchy. 
Dlugouszny  p.  Długouchy:    Długouszne  zające. 
Fred.  A. 

XDługouszy  p.  Długouchy.    XDługou8zy,    ego, 

Im.  y  rz.  osieł. 

Długowargiasty  mający  długie  roargi:  Ferdy- 
nand naleganiami  całej  długowargiastej  familji 
Habsburgów  przynaglony  został  do  abdykacji. 
Budź.     <DŁUG+WARG> 

Długowązkogłowie,  a,  blp.  antr.  (dolicholepto- 
cephalia)  głowa  długa  i  tv(}zka.  <DŁUG-ł-WlEZ 
-|-GŁOW> 

Długowązkoglowy  antr.  (dolicholeptoeephalus) 
mający  głowę  dług<i  a  wazką. 

XDługowązkoglów,  owa,  Im.  owy  antr.  człowiek 
długow(izlcogłowy. 

Długowęźlasty  mający  długi  szereg  węzłów:  Ga- 
ber D  Ml.  {-złożony  z  długiego  szeregu  kręgó%i*). 
<DŁUG+W1ĘZ> 

X Długowiecznie  przys.  od  Długowieczny:  Bóg 
ich  w  błogosławieństwie  D.  chowa.  Warg. 
<DŁUG+WIEK> 

Długowieczność,  1,  blm.  rz.  od  Długowieczny: 
D.  żywota.  Leop.  (  -  długość).  Eliksyr  długo- 
wieczności ("życia  długiego). 

Długowieczny,  f  Dlugowiel^i  I.  długo  żyją«»f: 
Mięsa  nie  jedzą,  przeto  długowieczni  są  w  mier- 
ności onej.  Skar.  Umarł  I),  już  i  bardzo  stary. 
Skar.  ( -w  podeszłym  tciekn).  Niedlugowieczny  = 
ten,  który  nie  będzie  długo  żył.  2.  f  długo  trwa- 
jąaj:     niugowieczna  wojna.    Hardz. 

t  Dlugowieki  p.  Długowieczny:  Czcij  ojca, 
al)yś  byl  D.  na  ziemi.  Leop. 

Dlugowiekowy  długi  szereg  wieków  trwający  : 
Tam  ś.  waży  D.,  a  może  i  wieczny  los  państwa. 
Kaczk. 

t  Dlugowielej  bardzo  długo. 

f  Dlugowięzitość,  I,  blm.  wzrost  wysoki.  <DLUG 
+W1ĘZ> 


463 


DŁUGOWIĘZNY 


DŁUŻNIK 


f  Otugowięzny  |i.  Dtugowfęzy. 

t  Dlugowięzy  I.  a,  f  Długowięzny  wielkiego 
wzrostu,  loiiaoki:  \)\\\'J;\  f/towiek,  D.,  jak  nie- 
którzy zowi;j.  Mącz.  2.  mający  icU^g-lą  twarz. 
Aud.  z  Kobył- 

t  Dlugowlos,  a,  Im.  y  człowiek  dhigowhay.  Ba- 
cha z  zarosłej  głowy  zwano  długowłosem.  Otw. 
<i)LUG-|-WŁOS> 

KDIugowlosisty  p.  Długowłosy:  D.  chłopozak. 
Pilcli. 

Długowłosy,  KDłngowłosisty  mający  długie  wh- 
sy :  1).  Siiiynteiis.  Zebr.  BJękitnooki,  D.  nie 
zdradzi  ciebie.  Krasiń. 

Długowy,  x  Dłużny  przym.  od  Dług.  <DŁUG> 

Długowzroczna,  ej,  Ira.  e  forma  ż.  od  Długo- 
wzroczny.  <DŁUG-fW-|-ŹR> 

Długowzrocznik,  a,  Im.  cy  p.  Dalekowidz. 

Długowzroczność,  i,  blm.,  Daickowzroczność, 
Dalekowidzenie,  XDalekowidztwo,  xStarcowzi/ok 
lek.  (presby(>j)ia)  zmiana  wzroku  .^tarcza. 

Długowzroczny,  ego,  Im.  i  lek.  (presbyops) 
człowiek  ze  zmianą  starczą  wzroku,  daleko- 
widz. 

t  Długożytnie  przys.  od  Długożytny:  Rodaj 
szczęśliwie,    bodaj    D.  Pot.     <  l)LU(i-t-ŻY(T)> 

t  Dlugożytność,  i,  blm.  rz,  od  Długożytny,  i». 
Długożywotność. 

t  Długożytny  j).  Długożywotny. 

t  Długożywność,  i,  blin.  p.  Długożywotność. 

t  Długożywotni>«  przys.  od  Długożywotny. 
<DŁTT(J  +  ŻY(W)> 

t  Długożywotność.  i,  blm.  rz.  od  Długożywotny; 
t  Długożytność,  f  Długożywność  życic  dliifjie. 

t  Długożywotny,  f  Długożytny  długo  żyjący,  dłu- 
gowieczny:  Człowieka  dlugd/.ywotnego  lekarstwo 
to  zachowuje.  Syr.  ( —  starego). 

[Długótko]  p.  Dłuczko. 

[Długszy]  ]>.  Długi. 

[Dłujższyj  j).  Długi. 

t  Dłustwo,  a,  lin.  a  ji.  Dług. 

XDłut,  u,  Im.  y  p.  Dłóto :  Miał  na  crłowie 
czapkę  z  kit;^,  łuk  na  plecach,  procę,  kamienny 
toj)ór  ojców  i  D.  z  krzemienia.  Krasz.  <p. 
Dłóto  > 

Dłut-  i>.  Dłót-. 

[Dłuzażnyl  |>.  Dłużuchny:  Starusek  jeden  z  dłu- 
zaźnoni   brzodoin   po  jias. 

Dłuziec,  źoa,  Im.  źoe  bart.  p.  I.  Dłużnica.  Pul. 
<DLU(J> 

Dłuziuchno  przys.  od  Dłuziucłiny. 

Dłuziuchny  p.  Dłużuchny. 

Dłuziuslenieczki  p.  Dłużuchny. 

Ołuziusienieczko  przys.  od  Dłuziuslenieczki. 

Dłuziusieńki  p.  Dłużuchny. 

Dłuziusieńko  przys.  od  Dłuziusieńki. 

Dłuziuteczki  ]>.  Dłużuchny. 

Dłuziuteczko  przys.  od  Dłuziuteczki. 

Dtuziutenieczki  j).  Dłużuchny. 

Dłuziutenieczko  przys.  od  l)łuziutenieczki. 

Dłuziuteńki  p.  Dłużuchny. 

Dłuziuteńko  przys.  od  Dłuziuteńki. 

DłuziutkI  p.  Dłużuchny. 

Dtuziutko  przys.  od  Dtuzlutkl. 

Dłuż,  y.  Im.  8  I.  t  l>liii-  ;i-  t  Dłużą  =  a)  długość  co 
do  miejsca:  Na  D.,  na  dłużą,  w  I).,  w  dłużjj,- 
w  kierunku  długoici,  wzdłuż:  W  D.  i  w  szerz. 
B.  G.  W  D.  brzegu  miasto  budował.  Troć.  b) 
(co  do  czasu)  Na  D.,  w  D.,  w  dłużą  =^  na  długi 
czas  :  Na  D.  odkładać.  W  D.  ta  choroba  za- 
chodziła. Birk.  f  ^  przedłużała  ś.).  2.  X sznur  cie- 
sieUki.    3.  Im.  e  bart.  p.  Dłuźnioa.    <DŁUG> 


t  Dluża,  y,  blm.  ]).  Dłuż:  D.  jego  była  25000 
łokciów.  Leo|).  Przysionek  na  dłużą  ma  50 
łokci.  Wuj.  Furja  choroby  uśmierzyła  ś.  i  w  dłu- 
żą poszła.  Wys.  Pustoszył  na  szerzę  i  na  dłu- 
żę. Chwal.  Rany,  które  są  na  jeden  paznogieć 
w  głębie,  a  jeden  członek  na  dłużą.  Ort. 

[Dłużachny]  p.  Dłużuchny. 

[Dłużaiki]  p.  Dłużuchny. 

t  Dłużca,  y,  Im.  e  myśl.  p.  Dłuźce :  Dokazują 
ludzie,  że  ptak  leci,  gdzie  mu  każą,  i  że  ś.  z  ła- 
sa do  dłużce     (2  pj).  Ip.)  wróci.  Górn. 

Dtużce,  ów,  bl]).,  Dłużec,  t  Dłużca  myśl.  długa 
linka  a.  rzemień  przywiązywany  do  pęt,  in.  p  ę  c  a. 
<DŁUG> 

t  Dłużebnik,  a.  Im.  cy  p.  I.  Dłużnik. 

Dłużec,  żca,  Im.  żce  I.  bart.  p.  I.  Dłużnica : 
Otwór  barci  zamyka  ś.  deską,  dłużcem  zwaną. 
Kluk.    2.  myśl.  p.  Dłużce. 

Dłużec,  eje,  al  staicać  ś.  dłuiszym,  wydłużać  ś., 
wyciągać  i.:  Owa  żmija  im  dalej,  tym  bardziej 
dłużeje.   Miek.     <DLUG> 

Dłużek,  żku.  Im.  żki  \).  Dług :  Odebrałem  mój 
I).  I5oli.  Przepiłem  mój  płuzek  i  zrobiłem  dłu- 
żek. Pśń. 

Dłużelina,  y,  Im.  y  bot.  (macrocnemum)  roś. 
<?> 

Dłużen  p.  Dłużny:    Jest  mi  D. 

Dłużenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dtużeć.  2 
X  czyn  Ilość  cz.  I.  Dłużyć. 

XDłużenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  2.  Dłużyć. 

Dłużenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dłu- 
żyć ś. 

X Dłużenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  X  Dłu- 
żyć ś.:  Polecił  powstrzymać  wszelkie  opłaty 
królowi  pod  pozorem  zbyiniego  dłużenia  ś.  T.  K. 
<DLUG> 

Dłużeń,  żnia,  Im.  żnie  bart.  p.  I.  Dłużnica: 
Otwór  barci  zamyka  ś.  deską,  dłużniem  zwaną. 
Kluk. 

Dłużki,  żek,  blp.  gór.  krokwie  długie,  składają- 
ce wieniec  obudowy. 

[Dłużki  I  \).  Dłużuchny. 

t  Dłużmiernica,  y,  Im.  e  narzędzie  do  mierzenia 
długości.  Troć.      <  l)Łl'G-|-Mi  AR > 

t  Dłużmiernictwo,  a,  blm.  mat.  p.  Longimetrja. 
Troć. 

t  Dłużmiernik,  a.  Im.  cy  ten,  co  zajmuje  ś.  jnie- 
rzcnieni  długości.  Troć. 

Dłużnia,  i.  Im.  e  I.  Xp-  Dłużyna.    2.  bart.— a) 

strona  barci,  otwarta  od  przodu,  b)  p.  I.  Dłużni- 
ca:  Bartnik  starki  dłużnią.  w  ulu  zatka.  Jabł. 
<I)LliG> 

1.  Dłużnica.  y.  Im.  e  1.  xdcska,  tarcica:  No- 
sisz rzecz  jaką  długą,  jako  dlużnice,  łaty,  żer- 
dzie. Sol.  2.  a.  Dłuziec,  Dłużec,  Dłuż,  Dłużeń, 
Dłużnia,  Dłużnik,  Wzdłuż,  Zdłuż  deseczka  do  zaty- 
kania barci.  in.  p  ł  a  c  h  a,  za  tuła,  zatwór 
3.  bud.   belka  w  ruszcie  nad  palowaniem. 

2.  Dłużnica,  y.  Im.  e  p.  Dłużniczka. 
XDłużniczek,  czka,  Im.  czkowie    p.  1.  Dłużnik. 
Dłużniczka,  i,  Im.  i,  Dłużnica  forma  ż.  od  1.  Dłuż- 
nik. 

Dłużniozy  przym.  od  Dłużnik:  Dłużnicze  wy- 
biegi, 

1.  Dłużnik,  a,  Im.  cy  1.  a.  f  Dłużebnik  ten,  co 
zaci(ign(ił  pożyczkę,  debitor.  Przen.:  fDlużnicy 
jeśmy  duszy,  nie  ciału,  abychom  nie  podle  ciała 
żyli  (  =  podilani).  2.  !  ten,  co  udzielił  pożyczki, 
wierzyciel,  kredytor.  Zdr.  xDluŻniczek.    <DŁUG> 

2.  Dłużnik,  a,  Im.  I  bart.  p.  1.  Dłużnica. 


464 


DŁUZNO 

f  Dlużno  należą  i.  pieniądze:  Kupcy,  którym 
D.  w  cMidzycli  stronach,  mog^  brać  towary 
w  długach  sobie  winnych.  Herb. 

XDIużność,  I,  Im.  I  p.  Dług:  Ciężar  nieod pła- 
conej nigdy  dłużności. 

Dłużny    I.    Xl).    Dlugowy:    Kapitał  D.    Karty 
dłużne,  które  na  siebie  daje    jaki  ,  bogacz,    tyle 
ważą  u  krcdytorów,  jak  pieni.ylze.  Świt.  (-wclcu- 
le).    2.  a.  Dlużen  mający  dłu(/,  winien:     Jest  tak 
D.,    że    jego    niaj(^tność    za    to    nie    stoi.   Górn. 
(-zaMnżomj).     Przen.:  Muza  została  mi  rymami 
dłużni^.  Słów.     3.   Xpowinien,  winien,  obowiązany: 
Uważ,  jaką  wierność  dłużnyś  jego  łaskom.  Oss. 
Dłużni.'^niy  jedni  drugich  miłować.  Bud.  <DŁUG> 
XDtużSZOŚĆ,  i,  bliu.  większa  długość. 
Dłużuchno  przys.  od  Dłużuchny. 
Dtużuchny,  Dłuziuchny,  Dtuziusieńki,  Dluziusle- 
inleczki,  Dłuziutki,  Dłuziuteczki,  Dłuziutenki,  Dlu- 
:!iutenieczki,  [Dluczki,  Długalki,    Diugaleńki,  Dłu- 
gachny,  Długaśki.  Długaśny,  Długośny,  Dlugoczki, 
DiugotkI,    Dlużyki,    Diużki,    Dlużalki,    Dlużachny, 
Dłużykawy,  Dludziozny,    DłuzaźnyJ    l/ardzo  długi: 
Linją  dłużuchną  uczynisz.  Mącz. 
[Dłużyca,  y,  Im.  e]  kobieta  wysoka. 
I.  Dłużyć,  y,  ył     I.   Xdlitgim  czynić,  przedłużać, 
przeciągać:   Dłużą  żeglugę,  wolniąc  zbyt  spiesz- 
ne żagle.  Pi-zyb.     2.    [D.]    tracić,  marnować:     D. 
czas.     D.  Ś.  długo  ś.  ciągnąć,    dliign    trwać,    dłu- 
gim i.  wydawać,  przedłużać  ś.,  przeciągać  ś.:   Nam 
czas  w  drogę,  która,    ile    że    na  piechotę,  D.  ś. 
będzie.  Sienk.     Czas  ś.  dłuży    (-wlecze  ś.).     Im 
bardziej  oczekiwanie    ś.    dłużyło,    tym    nieznoś- 
niejszym  ś.  stawało.  Krasz.    Ńieos.:  Dłuży  mi  ś. 
=  czas  długim  mi  ś.   wydaje,  przykrzy  mi  ś.,  nudzi 
mi  ś.:     Już    ludziskom    ś.    tuzy  i  dłuży,   czasby 
iść.  Krasz.     <DŁUG> 

2.  Dłużyć,  y,  ył  I.  Xdługów  nabawiać,  zadłużać, 
obdłużać:  Każdy  służy,  a  to  w  końcu  szlachtę 
dłuży.  Fred.  A.  2.  [D.]  wypożyczać  komu.  XD. 
i,  I.  i  \D.  ś.]  długi  zaciągać,  w  długi  wpadać,  zapo- 
życzać ś.,  zadłużać  ś.:  Kto  ś.  rad  dłuży,  nierad 
słowa  trzyma.  Prz.  Wierniem  ci  służył,  na 
ciem  ś.  dłużył.  2.  komw -. stawać  ś.  obowiązanym, 
zobowiązywać  ś.  względem  kogo :  Nie  powiadaj, 
iż  lepiej  Bogu  niż  on  służysz,  bo  mu  ś.  bardzo 
każdym  słowem  dłużysz.  Papr.  <DŁUG> 
Dłużykawy]  p.  Dłużuchny. 
DłużykiJ  p.  Dłużuchny. 

Dłużyna,  y,  blm.]  I.  a.  xDłużyzna,  XDłuż- 
nia,  IDłużynia,  Dłużyń]  długość  (o  mlejneu):  Oiricń 
całą  dłuży nę  cyrku  zajął.  Nar.  2.  przedmiot 
długi. 

[Dłużynia,  i,  blm.]  p.  Dłużyna:    Dziesięć   razy 
byliśmy  tylko  o  miecza  dłużynię.  Słów. 

[Dłużyń,    i,    blm.]    p.    Dłużynia:    Dwa    łokcie 
w  D.,  a  łokieć  w  szerzyń. 
xDłużyzna,  y,  Im.  y  p.  Dłużyna. 
Dma,  y,  Im.  y  I.   y,wianie  luiatru,  wiew,  powiew, 
podmuch:    Straszny  wilk  chlewom,   dmy  wietrz- 
ne   sadom.    Nagur.     Nasze    płonne    nadzieje   po 
powietrzu  D.  rozwieje.  Kochan.  ('=?t7a/r).  Sprag- 
nionemi     ustami      nocną     dmę     łapają.     Bardz. 
(  =  poioieirze).    2.  [Dmy]    gói-y  piaskowe  lozdluż 
Bałtyku.    Por.  [Duny].     <DM> 
XDma,  y,  blm.  lek.  p.  Dna. 
Dmący  szelest.    Dmuchający  szmer,    Miechowy 
a.  Mieszkowy  szmer,  lek.  =  szelest  podobny  do  szelestu 
dmącego  miecha,  a  słyszany  przy  przysłucłiu  serca. 

[Dmi]  p.  Dąć. 


DMUCHAWKOWY 

t  Dmidzban,  a,  Im.  y  pijak,  pijanica,  opój,  bt- 
liosz,  morzymorda:  Piwkiem  D.  troski  poi.  Ryb.J. 
<I)M-f-Dzban> 

Dmimondówka,  I,  Im.  i  kobieta  z  półświatka,  he- 
tera, torcika.    <Z  Fr.  demi-monde  =  półświatek  > 

<Dmisalopka,  i,  Im.  I  rodzaj  krótkiej  salopy. 
<Now.  z  Fr.  demi  =  pół  -\-  Nm.  Saloppe  =  sa- 
lopa > 

fDmóć,  dmie,  dmółj  p.  Dąć. 
[Dmółl  p.  Dąć. 

Dmuch,  u,  Im.  y  I.  dmuchanie,  dmuchnięcie, 
podmuch,  powiew:  Upadłby  od  dmuchu.  Oss. 
(-ma  słabe  nogi).  Błagamy  Ciebie  z  wrytym 
w  ziemię  czołem,  skronią  już  w  wiosen  twych 
kąpani  dmuchu.  Krasiń.  2.  lek.  szelest  dmucha- 
jący, słyszany  przy  wysłucłiiwaniu  serca,  in.  p  0- 
dmuch,  szmer  dmuch  owy,  szmer  po- 
dmuchowy.    <  DM  > 

Dmuchacz,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  dmucha.  2.  sujłer. 
Lub.     3.  [D.j^a)  p.  Dmuchaczka.     b)  ogon. 

Dmuchaczka,  I,  Im.  i,  [Dmuchacz]  mieszek  do 
rozdmuchiwania  ognia:  Wciąż  butnego  dodając 
mu  (luclia,  D.  dinuelia  i  dmucha.  Moraw. 

Dmuchać,  a,  ał  I.  p.  Dmuchnąć:  Kto  ś.  na 
gorącym  sparzy,  ten  na  zimne  dmucha.  Prz. 
Sparzywszy  ś.  na  mleku,  może  D.  w  wodę.  Piel. 
Północ  mrozem  dmucha.  Mick.  Lepiej  D.,  niż 
chuchać  =  a)  lepiej  ś.  za  ciepło  ubrać,  niż  za  iek- 
ko.  b)  xlepiej  mieć  za  dużo,  niż  za  mało. 
Xl  dmucha  i  chucha  =  «ni  ciepły,  ani  zimny,  czło- 
wiek bez  charakteru.  Przen.:  xr).  w  palce -aer- 
pieć  niedostatek,  łapę  lizać.  Nie  w  kij  D.  a.  dmu- 
chał =ro^  osobliwszego,  nie  byle  co:  Tak  jeździe 
na  koniu,  to  nie  w  kij  D.  Kaczk.  Przeciw  wia- 
tru J) .- robić  próżne  wysiłki.  XD.  a.  XD.  w  nie- 
bo =7)j/.szju'(5  ś.,  nadymać  ś.:  Szalenie  postępował 
i  wysoko  dmuchał.  Jabł.  D.  komu  w  gębę  a. 
w  nos  -  traktować  z  góry,  pogardliwie:  Nie  trze- 
ba mi  było  w  gębę  D.  Sienk.  Nie  da  sobie 
w  nos  D.  Prz.  D.  pod  nos  komu.  Tremb.  Nie 
dać  sobie  D.  w  kaszę.  Prz.  (=pluć;  grać  na  no- 
sie), t  Wąsami  D.  Stryjk.  (  =  udawać  zucłia, 
stawiać  ś.).  2.  ^  poduszczać,  podżegać,  podburzać: 
Wszczął  ś.  tumult,  w  którym  jak  poczęto  D., 
ukłuło  wojsko  gniewne  swego  komendanta.  Chr. 
3.  lek.:  Szmer  dmuchający  p.  Dąć  i  Dmący.  4. 
myśl.  (o  zwierzu  napadniętym)  głos  wydawać  ze 
stracliu:  Odyniec  dmucha  od  psów  oskoczony 
<I)M> 

Dmuchadło,  a,  Im.  a  przyrząd  do  lodmuchiicania 
proszków  leczniczych. 

Dmuchający  szmer  p.  Dmący. 

Dmuchanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dmuchać. 

Dmuchawiec,  wca.  Im.  wce  bot.  p.   Brodawnik. 

Dmuchawka,  i,  Im.  i  I.  wog.  rurka  do  dmucha- 
nia, tutka,  trąbka:  Udając  przez  dmuchawkę  głos 
jej  męża,  przymusił  ją,  aby  pojęła  go  za  męża. 
Boh.  J.  D.,  trąbka  głosowa.  Bóbr.  Żart.  =  pi- 
szczałka, fujarka,  kobza,  dudy.  Zag.  2.  przyrząd, 
za  pomocą  którego  kierujemy  strujnień  powietrza  a. 
tlenu  do  płomienia,  ażeby  go  wzmocnić,  używany 
do  rozpoznawania  gatunkóio  minerałów  w  ogniu, 
in.  xletror.  D.  pieczętarska  =  /e<?o/  a.  lelrol- 
ka.  3.  chem.:  D.  tlenowodorna^ja^ormew  miesza- 
niny tlenowodornej piorunującej .  4.  zabawka  w  kształ- 
cie mieszka  papierowego.  5.  myśl.  fuzja  kapiszon- 
ka.     <DM> 

Dmuchawkowy  przym.  od  Dmuchawka:  Przy- 
rząd D.  Odczynniki  dmuchawkowe  (—potrzebne 
przy  użyciu  dmuchawki  do  rozbiorów  chemicz- 
nych). 


465 


30 


DMUCHNĄĆ 


DO 


Dmuchnąć,  nie,  nąl,  nieil.    Dmuchać,    [Dmuhać] 

I.  pnirić  jutwietrze  z  vst  z  pnmi/m  przyriskuin : 
1).  ii;i  ogień.  Dmuchnij,  chuciniij,  u  zaraz  bę- 
dzie! (o'ż{|(Uij}icych  zbyt  śpiL-szneg-o  wykonania 
swych  żądań).  Przen.:  Jeuroiuość  dawnol)y  już 
był  pod  sądem,  gdybym  tyllco  w  piórko  dniucli- 
nijŁ  Drz.  (—gdybym  uprawę  opisał).  2.  Xszej>nąó, 
poflpowiedzieć :  D.  mu  w  ucho,  co  ma  mówić. 
Troć.  3.  K'ystrzelió:  Dmuchnął  w  ową  kupę  kar- 
taczami.  Sienk.  4.  uderzyć,  palnąć,  yrzmotnąć, 
trzepnąć,  trzasnąć,  walnąć:  Dmuchnął  go  w  pysk. 
Troe.  Tu  mię  coś  jak  dmucJiuic  po  czujjrynie. 
Fred.  A.  5.  D.  coś  z  przed  nosa  =  pochwycić, 
porwać,  sprzątnąć,  iciąfjnąć,  zwędzić.  xD.  warcab 
r-.zrobić  chuch,  chnchntić.  6.  uciec,  drapnąć,  dać 
drapaka:  Dmuchnął  w  nogi.  Oss.  Lokaj  przy- 
szedł z  oznajinieniem,  że  Ilryń  już  dmuchnął. 
Jeż.  (-pojechał  szybko).  7.  przen.:  W  ul  D.^ 
wywołać  rozj(itr zenit  przeciw  sobie,  narazić  ś. : 
Niecił  kto  w  ul  dmuchnie,  a  dozna,  jeżeli  mu 
gęba  nie  opuchnie.  Pot.  8.  i)rzen.:  xD.  komu 
pod  nos  =  wyrządzić  znieicnfję,  obejść  ś.  loynioUe : 
Oktawiemu" Anton jusz  pod  nos  dmuchnie.  Chr. 
P.  Dmuchać.     <DM> 

Dmuchnienie,  a,  blm.  p.  Dmuchnięcie. 

Dmuchnięcie,  a,  blm.,  Dmuchnienie  czynność 
cz.  Dmuchnąć. 

Dmuohoplew,  a,  Im.  y  żart.  nędzny  gospodarz 
wiejski.   <DM-fPLEW> 

Dmuchowy  przym.  od  Dmuch;  lek.:  Szmer  D. 
p.  Dmuch.     <DM> 

[Dmuhać,  a,  atj  p.  Dmuchnąć. 

Dmuszek,  szka.  Im.  szki  bot.  (lagurus)  roś. 
z  rodziny  traw.     <  ?  > 

Dna,  y,  blm.,  XDma,  f  Denność  lek.  (arthritis) 
zapalenie  stawów,  in.  a  r  t  r  y  t  y  z  m,  a  r  t  r  e  t  y  z  m, 
darcie  w  członkach,  łamanie  stawo  w, 
t  bolen  i  e  w  sta  wiech,  -j- denna  boleść, 
t  d  e  n  n  a  niemoc,  •}■  d  n  a  w  a  niemoc,  -J-  d  n  ia 
niemoc,  fs  ej  a  tyka,  X  sta  wołom  n  o  ś  ć, 
t  s  u  c  h  o  b  ó  1  n  o  ś  ć.     <  DN  > 

Dnawy,  f  Denny,  f  Dni  i>rzym.  od  Dna,  artry- 
tyczny ;  lek.:  f  Dnawa   niemoc  p.  Dna. 

t  Dni  p.  Dnawy:    Dnia  niemoc  p.  Dna. 

XDniak,  a,  hn.  cy  wyrobnik  robiący  na  dniów- 
kę.    <DŹŃ> 

[Dnić,  dni,  dniało]  ]>.  Dnieć. 

Dnieć,  eje,  ało,  [Dnić]  uieos.  rozdniewać,  świ- 
tać, rozwidniać  ś.  Pi-zon.:  Słaba  dniejących  dopie- 
ro nauk  poświata.  Nar.  (-powslajiirych).  O  my- 
śli mojC'!  czy  wy  dotąd  wiecie,  przed  zgonem 
waszym  co  już  dniało  w  świecie.  Krasiń.  (=za- 
czyndlo  ś.).     <DŹŃ> 

X  Dnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dnieć,  świt, 
brzask :  Zwykły  wstawać  równo  z  dnieniem. 
Przyb. 

[Dnieprowy]:  [Dnieprowa  woda]  p.  Woda. 
<Sld.  do  Dniepr  > 

[DniestrowyJ :  [Dniestrowa  glina  a.  Dniestro- 
wa  ziemia]  p.  Giina.   <Zap.   sld.  do  Dniestr > 

Dniować,  uje,  owal  I.  dzień  s  ę.dzać:  On  tam 
dniuje  i  nocuje.  2.  (o  wojsku)  stać  dniówką,  od- 
bywać dniówkę. 

Dniowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  r,:.iować.. 

t  Dniowonocny :  Dniowonocna  ,ró\rrf  ść.  Zebr. 
-porównanie  dnia  z  noc(i.     <DZN-|-i?00> 

Dniowy  p.  Dzienny:  Jasność  dniowa.  Kon. 
W  wyliczaniu  wszystkiego  na  dniowymby  mi 
biegu  zeszło.  Smotr.  (^dniaby  mi  zabrakło).    My 


cośmy  dniowi,,  bądźmy  trzeźwi.  Leop.  (  =   dzień 
żyjemy).      <DZŃ> 

Dniówka,  i,  Im.  i  i,  robota  dzienna,  za  wynnyro- 
dzeniem  dziennym:  liobić  na  dniówkę.  M'yna- 
jął  na  dniówkę  stolarzy  i  cieśli.  Ko8.  2.  [D.] 
knkka  śpiewka  światowa.  3.  Xlek.  (febris  ephe- 
mera)  gorączka  jedną  dobę  trtoająca.  4.  woj.  wy- 
poczynek jednodniowy  IV  jtochodzie,  in.  rasztag, 
X  ras  z  tak:  Stać  dniówką  a.  na  dniówce.  Mieć 
dniówkę. 

Dno,  a,  Im.  a  i,  (u  przedmiotów,  posiadających 
wgłębienie)  dolna  powierzchnia,  ściana;  spód:  D. 
butelki,  garnka,  beczki,  okrętu,  studni,  rzeki, 
morza,  pieklą.  Iść  do  dna.  Osiąść  na  dnie. 
Spełnić  do  dna.  Do  dna  wychylić.  Wino  już 
dna  sięga  (  =  męty  osiadają  na  spodzie).  W  dnie 
(zam.  na  dnie)  studni  siedziała  nielioga.  Kras. 
Już  D.  widać  w  mej  szkatule.  Późna  oszczęd- 
ność na  dnie.  Pilch,  (-kiedy  D.  szkatuły  widać). 
Uderza  w  D.  gitary.  Mick.  D.  karety.  Jak 
pończochy  sobie  zbryzgasz,  powiedzą,  że  bez 
dna  musisz  mieć  karetę  (  =  pieszo  szedłeś).  D. 
cedne  a.  filtracyjne.  Je,  jakby  dna  nie  miał. 
Prz.  Przen.:  D.  serca,  sumienia  =^/(j/^,  wnętrze: 
Dobry  uczynek  wytworzył  na  dnie  serca  i  su- 
mienia trochę  spokoju  i  zadowolenia  moralnego. 
Orzesz.  Westchnąwszy  ciężko  ze  dna  głębokie- 
go, rzekła.  Odym.  (  =głęboko,  z  głębi  serca).  XNa 
D.  =  na  dół:  Hardy,  spadniesz  dziś  na  D.,  coś 
wczoraj  wykrzykał  na  wieży.  Pot.  XNa  dnie  = 
na  dole.  XDna  nie  mieć- A;o;ic«,  granicy:  Roz- 
rzutność dna  nie  ma.  Mącz.  Wieczność  nie  ma 
<lna.  Oss.  W  tej  jego  [lowieści  dna  ś.  nie  do- 
macasz.  Oss.  (  -  przewodniej  myśli,  toątkti,  celu). 
Xr)o  i]\ia  =  zupełnie,  zgoła,  do  szczętu,  z  kretesem: 
Nie  (jopychaj  mię  do  dna.  Oss.  (  -  nie  gnb  ze 
wszystkim).  Jozuego  miecz  dzikie  narody  do 
dna  wysiekł.  Mias.  Zabrnąwszy  do  dna.  nie 
mógł  ś.  cofać.  Oss.  Pierwej  do  Pontu  Dunaj 
dnem  uciecze,  niźli  kto  nadeń  w  me  struny  ła- 
godniej uderzy.  Mias.  (  —  do  ostatniej  kro/di,  zh~ 
pełnie).  2.  j  więzienie  kryminalne:  Mężobójcy  na 
dnie  w  wieży  pokutę  mają  czynić.  Herb.  Był 
wsadzon  na  D.  do  wieży.  Biel.  M.  Więżą  przez 
sześć  miesięcy  na  dnie.  Kraus.  3.  t  •  |P] 
(o  tkaninieT  tło,  kanwa:  Czerwony  karmazyn 
na  gładkim  dnie.  Gostk.  4.  [D.]=a)  spód  wozu. 
b)  a.  [Bolączka,  Złotnik]  macica,  c)  a.  (Tajnik] 
didna  część  .tieci.  5.  anat.:  a)  D.  macicy  (tundus 
u{ev'i)— część  jej  najszersza,  b)  f  D.  oka  —  siat- 
kówka. Troe.  c)  I),  żołądka  (tundus  ventriculi) 
^  .-ipód  jego.  6.  bot.:  D.  kwiatowe  —  jtrze- 
dlużenie  szyptiłki,  na  którym  s<i  7-Qzłożoue  części 
kwiatka,  in.  osadnik.  7.  fortep.  ściana  sjmdnia 
fortepianu,  na  której  spoczywa  hlawjatura.  8. 
t  mat.  (o  figurach  gieomotrycznych)  podstawa. 
9.  pusz.  pas  zewnętrzny  pomiędzy  gronem  a  komo- 
rą armaty.  |Do  dna]  całkiem,  do  reszty,  do  cna. 
[Ode  dna  I  od  dołu,  od  gruntu,  z  gruntu:  Karczma 
murowana  ode  dna.  Zdr.  Denko,  [Danko,  Dynkoj, 
Deneczko.     <DN> 

I.  Do,  [Du]  1.  przyi.  samodzielny  z  2  pp.:  I. 
Wejść  do  jiidioju.  Iść  do  kośeioła.  Wsadzić  do 
więzienia.  Wsiąść  do  powozu.  Wkroczyć  do 
miasta.  Przybyć  do  Warszawy.  Wracać  do 
kraju.  Pojechać  do  Włoch.  Chodzić  do  szkoły. 
Chodzić  do  uniwersytetu  (  ~  na  tiniwersylet). 
Wstąjiić  do  seminarium,  do  wojska.  Pozwać  do 
sąilu.'  Natura  ciągnie  wilka  do  lasu.  Prz.  Pię- 
ciu zabito,  jednego  pojmano  do  zamku.  Stryjk. 
(na  zamek).    A  do  domu!    A  do  chlewa!  Ado 


4(J6 


DO 

szkoły!  X Jeszcze  luu  do  szkoły  (doiu.  chodzić 
lioti/eba).  Brać  co  do  serca  (  =  przejinuwać  i. 
rzijm).  KBrać  co  do  głowy  {^brać  na  uwagą). 
.leiiui  to  najbardziej  do  serca  poszło.  Gaw.  Coś 
mu  przyszło  a.  strzeliło  do  głowy.  W  (co) : 
Włożyć  do  kieszeni,  do  pudełka.  Wziąć  do  rę- 
ki. 1'odiiie.ść  do  góry.  Władza  przecliodziła  do 
rak  narodu.  Smól.  (Słońce)  zapadło  do  głębi. 
Wfick.  [Posed  do  .świata]  (  =  w  śiciat).  2.  Modlić 
ś.  do  Hoga.  Przytulić  do  siebie.  Przysunąć  ś. 
do  ognia.  Stanąć  przodem  do  .ściany.  Powró- 
cić, przyjść  do  zdrowia.  Przyczynić  ś.,  przyło- 
żyć .ś.  do  czego.  Skakać  komu  do  oczu.  Spie- 
szyć 6.  do  czego.  Clięć  do  czego  ( ^  <-2e^o).  Usta 
złożone  do  u.śiniechu.  Należeć  do  kogo  a.  do 
czego.  Przywiązywać,  przyczepiać  do  czego. 
Przypadać  do  czego.  Stoso\yać  do  czego.  Przy- 
zwyczaić do  czego.  Nałożon  jest  do  wody.  Pol. 
No^  panowie,  dalej  do  siebie!  (dom.  skoczcie^ 
tuitrzi/jcie  na  s/eije).  AYzdychać  do  czego.  Tęsknić 
do  kogo  (-po  fctm,  za  Jbm)- Uśmiechać  iś.  do  kogo. 
M«'<wić  do  kogo.  Namawiać  do  czego  {  =  na  co). 
Dopuścić  do  czego.  Od  kieliszka  ('  >  kieliszka, 
aż  ś.  u})ił.  0S6.  (  -  kieliszek  za  kieliszkiem).  Od 
słowa  do  słowa,  aż  boli  głowa.  Prz.  Nikt  dar- 
mo nie  wziął  cnoty,  trzeba  do  niej  pracy.  Dra. 
Oddać  syna  do  szkół,  do  apteki,  do  rzemiosła, 
do  krawca.  Psisko  stare  oddano  do  bydła. 
Kras.  Przeznaczony  do  stanu  duchownego.  Przy- 
stąpić do  Komunji.  Zagrać  do  tańca.  Dźwignio- 
nych  znowu  potrącą  do  dołu.  Mick.  (  =  na  dół). 
Za  wcześnie  do  sj)Oczynku.  Pol  {=na  spoczynek). 
Wyrwał  ś.  myślą  do  szczęśliwszych  czasów. 
Mick.  Oda  do  młodości.  Mick.  Pić  do  kogo 
(^w  czyje  race).  Do  stołu!  Dać  do  stołu  (=na 
stół).  Czarną  mu  polewkę  do  stołu  podano.  Mick. 
Siadać  do  obiadu,  do  herbaty,  do  preferansa. 
Kto  myśliwy,  do  trąby,  nabożny  do  księgi  (dom. 
ma  ś.).  Pot.  Skoro  pierwsza  straż  rozruch  usły- 
szała, i  do  sprawy  ś.,  i  do  broni  miała.  P.  Koch. 
Przystąpić  do  działów.  Do  rany  go  przyłożyć. 
Przyjść  do  siebie  (  —  odzyskać  przytomno^  a. 
zimną  krew).  Brać  co  do  siebie  (  =  stosować). 
Konkurować  do  ręki  panny  Umizgać  ś.  a.  za- 
lecać ś.  do  panny.  (Odpowiada  na  pytanie  .'do- 
kąd?): Iść  do  kogo.  Udać  ś.  do  kogo.  Wy- 
siać do  kogo  posłów.  Uciec  ś.  do  czego.  Strze- 
lać do  celu.  List  do  ojca.  Adresować  do  kogo. 
Przez  święte  do  Boga.  Rej.  Kiedy  trwoga,  to 
do  Hoga.  Prz.  Jak  bieda,  to  do  Żyda.  Prz.  To 
do  niczego  nie  prowadzi.  Kto  robi,  pójdź  do 
stołu,  a  kto  próżnuje,  za  piec.  Bz.  f  Brać  a. 
+  brać  ś.  do  kogo  —  przedstawiać  sprawą  wyższej 
instancji,  odwoływać  1,  apelować:  Biorę  sobie  do 
cesarza.  Leop.  Do  biskupów  ś.  brali,  a  bisku- 
pów wyrok  ważny  był.  Skar.  Niektóre  woje- 
wództwa na  to  zezwoliły,  drugie  do  braci  wzię- 
ły. Vol.  (  =  zdaniu  szlachty  na  sejmikach  relacyj- 
nych zostawiły).  Do  djabła!  Tam  do  djabła! 
Idź  do  djabła!  Do  stu  djabłów  !  Do  wszystkich 
djabłów!  Xldź  do  regiment  djabłów!  Rzucie 
do  djabła.  do  licha.  Idź  do  licha!  Do  kata! 
Do  kaduka!  Do  licha!  xD()  biesa!  Tara  do 
kata!  A  do  stu  katów!  Pójść  do  djabła,  Xdo 
biesa,  Xdo  kata  =  przepaść,  tu  niwecz  L  obrócić: 
Pójdą  traktaty  do  biesa.  Biał.  Ku:  Ciągnąć  do 
siebie.  Zwrócić  ś.  do  Boga.  Zmierzać  do  cze- 
o-o.  Droga  do  doskonałości.  Torowali  drogę  do 
n-onu.  Sraol.  Przedwstęp  do  gorącej  miłości. 
l\ol.  Tył  podawszy,  do  lasów  ś.  mieli.  Stryjk. 
Jlieć  ś.do  odwrotu.  [Wiosłować  do  siebie]  = 
(/:  sobie).    3.  Do  brewjarza  księdzu !    Brać  ś.  do 


DO 

panny  (  =  zalecać  ś.  pannie).  Za  (co) :  Brać  ś. 
uo  czego  {  =  rozpoczynać  co).  Wziąć  ś.  do  j)icia. 
Zabrać  ś.  do  roboty.  Do  roboty  !  Wziąć  ś.  do 
broni  {=chwycić  za  broń).  Do  broni!  Z  dzieciń- 
stwa brał  ś.  skwapliwie  do  dzieł  rycerskich. 
Nar.  Brały  ś.  do  tej,  co  drudzy,  śklenice.  Wad. 
t  Słał  do  mnie  posły,  żeby.śmy  ś.  do  pokoju 
brali,  Leon.  (  :^  rozpoczęli  układy  o  pokój).  Od- 
porna strona  brała  ś.  do  przysięgi,  a  żałobliwa 
dopuścić  jej  tego  nie  chciała.  St.  Lit.  (  =  chciała 
przysięgać).  4.  do  czego  =  dokąd f:  Dojść  do 
progu,  do  rogatki.  Dobić  do  portu,  do  brzegu. 
I  do  pół  drogi  nie  dojechali.  Z  Wilna  do  War- 
szawy. Od  dworu  do  wioski  będzie  kroków  sto. 
Od  stóp  do  g\6w  a.  do  głowy.  Od  ucha  do  ucha. 
Wychylić  do  dna.  Dojść  do  majątku,  do'  sławy. 
Do  ostatniej  pasji  doprowadzić,  llroń  Boże, 
byście  nie  przyszli  do  upadku.  Paszk.  Kto  do 
tej  biegłości  chce  przyjść,  rausi  bardzo  wiele 
czasu  strawić.  Górn.  Przyjść  do  skutku.  Zmok- 
nąć do  nitki.  Dopiec  do  żywego.  "Wyciąć  co 
do  jednego,  co  do  nogi.  Pułk  ten  był  do  człeka 
wycięty.  Chr,  (  =  w  pień).  Wydać  pieniądze  co 
do  grosza.  Do  halerza  ś.  wydał.  Pot.  Zegar 
idzie  punktualnie  co  do  minuty.  Jeść  do  syta 
a.  Xdo  sytu.  f  Nie  było  i  jednego,  któryby  ś. 
nie  podobał,  nie  było  i  do  jednego.  Skar, 
Wszystko  to  ganisz  aż  do  drzew  i  wody.  Karp. 
Do  niepoznania.  xTłómaczenie  do  słowa  (  =  (/o- 
słowne,  literalne).  Zebrać  do  kupy  (  =  na  kupę, 
w  kupę).  Do  reszty  zapomnieć.  Do  tego  stoj)nia 
ś.  zapominać.  Nie  do  ty\s,(  =  do  tego  stopnia)  za- 
pomniał o  rycerskiej  })owinności.  Sienk.  Do  cna  jt. 
Cna:  Do  cna  zniszczyć  (  =  zupełnie,  całkiem,  ze 
szczętem),  f  Do  końcu  — zupełnie,  doskonale:  Czę- 
sto nie  do  końca  uczony  doktór  bardzo  szczęśli- 
wie leczy.  Matjaszowi  nie  do  końca  szczęśliwie 
przeciwko  Jerzemu  zaciągi  służyły.  Błaż.  Aż  do 
krwi  zarżnąć.  Mącz.  Prawa  królewskie  rozcią- 
gały 6.  do  polowania  i  dobywania  kruszców. 
Smól.  Do  licha,  Xdo  kata,  Xdo  biesa,  f  do 
Boga  =  mnóstwo,  bardzo  wiele,  obficie,  podustat- 
kiem,  coniemiara:  Do  licha  tam  tego.  Do  biesa 
tam  było  tych,  co  czuprynę  iskali.  Oss.  Do  Boga. 
ma  pieniędzy.  Kn.  Bronić  ś.  do  upadłego,  Xdo 
upadłej,  do  ostatniego  tchu,  f  do  gardła.  Roz- 
pacz do  gardła  bronić  ś.  radzi.  Błaż.  Pana  na- 
szego nie  chcemy  odstąpić,  ale  przy  nim  być  do 
gardł  swoich.  Biel.  M.  Do  gruntu  —  z  gruntu, 
zgoła,  zupełnie:  Do  gruntu  zepsuty  człowiek. 
Do  czysta  =  ze  szczętem,  zupełnie,  całkiem:  Wy- 
miótł z  miski  do  czysta.  Wyczyszczają  gnój  aż 
do  czysta.  Leop.  Wszystko  pobrał  do  czysta. 
Kn.  Mąka  nie  do  czysta  wypytlowana.  Syi-. 
Łeb  mu  do  czysta  uciął.  P.  Koch.  X Ograł  go 
do  czysta  (=co  do  grosza).  XZmókł  do  czysta. 
Wszyscy  tam  do  czysta  użyli.  Gawin.  Zmoknąć 
do  nitki.  Do  szczętu  —  ze  szczętem,  zupełnie: 
Państwo  Greckie  do  szczętu  zepsowane  jest. 
Birk.  t  Zastępy  do  szczędu  małego  wybite.  Błaż. 
xWszystkos  stracił,  do  szczątkuć  prawie  przy- 
szło (  =  prawie  nic  nie  zostało).  Aby  go  tam 
śmierć  zgryzła  do  ostatka.  Słów.  Było  tara 
dwadzieścia  do  trzydziestu  osób.  Rachować  do 
stu.  Od  Boga  aż  do  wroga  jest  tu  miejsce  dla 
każdego.  Pol.  (  =  zaczynając  od  Boga,  a  kończąc 
na  wrogu).  Od  lipy  aż  do  każdego  strumienia, 
kamienia.  Mick.  Czekać  od  rana  do  wieczora. 
"Wierny  do  grobu,  aż  do  śmierci.  Nie  zapomnę 
ci  tego  do  grobowej  deski.  On  was  zawsze 
szanował  od  pierwszej  młodości  aż  do  swej  bia- 
łej  skroni   i   późnej    starości.   Groch.    Cesarze 


467 


DO 


DO 


szatę  najwyższejjo  biskupa  pogańskiego  aż  do 
Gracjana  brali.  Skar.  Chce  pop  kwartą  wina 
do  i)oł  roku  służyć.  Sak.  X Kazał  mi  czekać  na 
tym  miejscu  do  zawołania  panicza.  L.  {-pó- 
ki nie  zawoła  panicz).  Siedzieć  do  czwartej  w  noc. 
Zaczekam  do  wpół  do  dwunastej.  Przyjdzie  o  pół 
a.  o  wpół  do  drugiej.  Kwadrans  do  pierwszej. 
Do  tego  czasu.  Do  południa  będziemy  już  z  po- 
wrotem. Gaw.  {  =^  na  południe).  Do  widzenia! 
Do  trzecli  lat  była  jak  niemą.  Skar.  (  =  przez 
trzy  lała).  Do  dnia  a.  przys.  Dodnia  =  przede 
dniem:  Do  dnia  wstawać,  f  Do  rękojemstwa  = 
przed  rąkojemstwem.  Do  roku,  do  miesiąca,  do 
tygodnia  =  przed  upłyiuem  roku,  miesiąca,  tygo- 
dnia ;  do  końca  roku,  miesiąca,  tygodnia :  "Wszyscy 
do  roku  pomarli.  Lat.  Do  roku  nie  dożyje.  Pigwy 
w  zimnie  mogą  trwać  dłużej,  niż  do  roku.  Trzyc. 
( =z  niż  rok).  Do  czasu,  do  pewnego  czasu  =  łymczaso- 
ico,  czasowo,  chwilowo,  na  pewien  czas :  Do  cza- 
su mu  pożyczył.  Oss.  Do  czasu  dzban  wodę 
nosi.  Prz.  Odkładać  do  jutra  {-na  jutro).  Od- 
kładać od  jutra  do  jutra.  Mącz.  Ode  dnia  do 
dnia  pokutę  odkładać  (=z  dnia  na  dzień).  Od 
doby  do  doby.  Od  czasu  do  czasu  (=co  czas  ja- 
kiś, czasami,  niekiedy,  kiedy  niekiedy).  Po  (co): 
Woda  do  kolan,  do  kostek.  Upadł  śnieg  wielki  do 
goleni.  Stryjk.  Do  dziś  dnia.  Do  tego  dnia. 
5.  do  czego  —  w  czym,  na  co,  przez  co:  Raz  a. 
kilka  razy  do  roku  bywam  w  "Warszawie.  Miał 
swoje  cztery  wielkie  posty  do  roku  ten  święty. 
Skar.  xMógł  dwieście  napisać  wierszów  do 
godziny.  XDo  cz&?,Vi  — czasem,  czasami,  kiedy  nie- 
kiedy. 6.  Dodać,  doliczyć,  dołożyć  do  czego. 
Nie  licz  go  do  poczciwych.  L.  {  —  rniędzy  poczri- 
icych).  Do  tego=przytym,  prócz  tego,  nadto:  In- 
dyk kruchy,  kapłon  tłusty,  a  do  tego  dzban  nie 
pusty.  Pol.  7.  Człowiek  dobry  do  zachowania  se- 
kretu. Papier  do  podpisania.  Powód  do  czego. 
Prawo  do  spadku.  Punkt  wyjścia  do  zniesienia 
sukcesji.  Nie  miano  dawniej  tak  dzielnych  spo- 
sobów do  brania  miast.  Nar.  Człowiek  do  taii- 
ca  i  do  różaiica,  do  wypitki  i  do  wybitki.  Prz. 
Ani  do  tańca,  ani  do  różańca.  Prz.  Do  nicze- 
go. Człek  i  do  rady,  i  do  zwady.  Mącz.  Do 
ludzi  człowiek  (  =;  ohyty,  do  rzeczy,  gładki).  Od, 
na,  ku:  Łyżeczka  do  kawy.  Stolik  do  gry. 
Chustka  do  nosa.  Pióro  do  pisania.  Piórko  (lo 
zęl)ów.  Szczotka  do  butów,  do  sukien.  Książka 
do  nabożeństwa.  Przybory  do  odzieży.  Pol.  Słu- 
żąca do  wszystkiego.  Na  stopniach  do  przy- 
stawki wygrzewał  ś.  kot.  (ilaw.  Zdolny  do  cze- 
go. Do  czego  to  służy?  To  żelazo  do  polero- 
wania miedzi  służy.  Troe.  X  Lekarstwo  do  tej 
(•h()roi)y  służy.  Troe.  (  =  jn-zeciw  tej  chorohic). 
•(•  Skwapliwy  dowcip  do  Pisma  św.  wykładu  nie 
służy.  Skar.  "Wszystko  już  wybrano,  co  ma 
być  do  drogi.  Kras.  Wystarczyć  do  czego. 
Rzeczy  do  sprzedania.  Sposobność  a.  okazja  do 
czego.  8.  Kwestja  do  rozwiązania.  To  nie  do 
odgadnienia.  Rzecz  nie  do  wiary,  f  Brać  do 
czego  =  o/'rrtr;a(!  na  co:  Zły  do  urazy  bierze  prze- 
strogę, dobry  do  poprawy.  Fred.  M.  Do  czegoś 
T»  celu  czego,  dla  czego:  Dać  buty  do  reparacji. 
Dać  bieliznę  do  prania.  Dać  rękopis  do  druku. 
Złożyć  ręce  do  i)acierza.  Sygnał  do  odwrotu. 
Dać  do  schowania,  do  wyboru,  do  poznania,  do 
zrozumienia,  do  myślenia.  Dać  komu  czas  do 
namysłu.  Bóg  tylko  wam  nogi  do  uciekania 
zostawił.  Star.  Człek  sam  do  pracy  stworzon 
jest,  ptak  do  lotu.  Chr.  Iść  do  spowiedzi.  Po- 
dawać <lo  wiatlomości  j)ui)licznej.  XDo  czego 
uszyli  sobie  głowy  nad  określeniem  człowieka? 


9.  do  kogo,  do  czego  =  fcołntł,  czemu:  Zostawiać 
do  woli,  do  wyboru,  do  namysłu,  f  Czasu  jedne- 
go kupować  coś  do  klasztoru  dwueh  braci  po- 
słał. Skar.  {  =  dla).  Szepnął  ktoś  do  szlachcica. 
Miek.  Stosowny  a.  odpowiedni  do  czego.  Po- 
dobny do  kogo.  10.  Mieć  do  czego  =  mieć  co 
robić :  Mieć  do  czynienia,  do  pomówienia  z  kim. 
II.  do  czego  =  podług,  według  czego,  zgodnie 
z  czym,  stosoiunie  do  czego:  Do  woli  ś.  wytań- 
czyć. Śpi  i  do  woli  chrapie.  Min.  Suknia  do 
figury  (  =  obcisła,  wcięta).  Chodzić  do  figury 
{  =  bez  ztcierzchniego  okrycia).  Ubranie  do  twa- 
rzy. Nie  do  twarzy  ci  ten  humor  ponury.  Zabł. 
X  Widziała  przed  sobą  ładnego  chłopca  do  gu- 
stu swego.  L.  Nie  przypadło  mu  to  do  smaku. 
Do  smaku  im  gospoda.  Miek.  Do  pary.  XDo 
pary,  nie  do  pary  =ce<no  czy  licho?  Nie  pociąg- 
ną kary  woły  nie  do  pary.  Pot.  {  —  niedobrane). 
Dobierać  konie  do  miary,  f  Czas  do  ciebie  trud- 
no wiedzieć.  Kochan.  X  Pióro  do  mojej  ręki. 
XLekarstwo  do  oczu  {  =  nie  budzące  wstrętu  swym 
wyglądem).  XDo  ręku  mieć  co  =  pod  ręką,  na 
podorędziu.  X  Będzież  tu  sto  snopów  ?  —  Jak  do 
snopa  (  =  zależnie  od  tego,  jaki  snop).  XDo  że- 
laza to,  xdo  ręki,  Xdo  człowieka,  Xdo  szczę- 
ścia =ra/eżne  orf  tego,  jakie  żelazo,  ręka,  człowiek, 
szczęście.  X Żniwo  bywa  obfitsze  lub  chudsze, 
jak  do  roku.  Oss.  X Zboże  do  czsksu  plenne,  do 
czasu  płonne.  Oss.  xNie  do  tego  to  =  nie  zgo- 
dzi ś.  jedno  z  drugim.  ,  Do  rzeczy  mówić  =•  do- 
rzecznie,  rozsądnie.  12.  do  czego  a.  co  do  cze- 
go—;jo</  względem  czego,  ze  względu  na  co:  Mnich 
co  do  sukni,  ale  wilk  wewnątrz.  Skar.  Nie  ro- 
zumiem, do  czego  to  mówisz.  Doktór  nieszczęś- 
liwy do  pacjentów.  Szczęście  do  handlu.  XMoż- 
naż  znaleźć  co  tak  pustego,  jak  ta  skala  ?  do 
żywności,  co  głodniejszego?  do  samej  miejsca 
posady,  co  straszliwszego?  Oss.  13.  do  kogo, 
do  czego  =:  względem  kogo  a.  czego,  ku  konm  a. 
czemu :  Wstręt  do  gospodarstwa.  Mieć  do  ko- 
go zaufanie.  Miłość,  przywiązanie,  przychyl- 
ność, nienawiść  do  kogo  {-dla).  Apetyt  możno- 
włatlztwa  do  korony.  Sraol.  {^na  koronę).  Czuć, 
wiedzieć,  znać  co  do  siebie  {  -  o  sobie).  Mieć 
do  kogo  urazę,  f  Czasem  ludzie,  ledwo  co  ś. 
obaczą,  biorą  zaraz  do  siebie  przyjaźń.  Łubom, 
t  Do  rozkoszy  gust  wzięła.  Hul.  t  ^ '♦'"^ie 
serce  do  wiary  chrześcijańskiej  brał.  Skar. 
f  Większa  mi  to  od  was  pokuta,  niż  mój  do 
was  grzccli.  Steb.  f  Osobliwa  jest  cnota  do 
pana  iikla<lność  a  pokora.  Kosz.  xTymokrat 
iiył  myśli  do  Protezyla  mych  śpieg  nieomylny, 
.labł.  Co  on  do  mnie  cierpi?  Co  to  ma  jedno 
do  drugiego?  .Teden  ma  ś.  do  dwuch,  jak  trzy 
do  sześciu.  Co  ja  mam  do  panów?  Gaw.  Co 
komu  do  tego?  xCo  do  mnie,  żeś  jest  szczodr- 
szy  ku  ilrugiemu?  {  =  co  to  mnie  dotyczę?).  14. 
t  do  kogo,  do  az&^o  -  przeciw  komu  a.  czemu,  na 
kogo  a.  co:  Zebrał  wojsko  wielkie  do  Prus  Bo- 
lesław. Biel.  M.  I  komuż  tak  siła  do  mnie  wol- 
no? Ustrz.  15.  Nie  do  czego  komu -nni  mu  my- 
śleć o  czym:  Nie  do  śmiechu  mi  teraz.  Ani  mnie 
do  snu,  ani  mnie  do  jadła.  Kniaź.  16.  do  kogo 
■  \i  kogo,  pomiędzy  kim,  wśród  kogo:  Szczęście 
mieć  do  luilzi.  •{-  W  pośmiech  do  ludzi  przy- 
szedł. Kosz.  17.  do  kogo,  do  czego  =  w  kim, 
w  czym:  f  Wady  do  niewiast  są  cztery.  Petr. 
f  To  mi  ś.  do  szachów  nie  podoba,  iż  nader 
wielka,  umiejętność  w  tej  grze  być  musi.  Górn. 
Pomagać  do  czego  (  =  ku  czemu).  Mieć  co  do 
siebie  {-odznaczać  ś.  czym).  I8.  do  czego  =  w  co: 
Pukać  do  drzwi.    Księdzu  nie  wolno  mieszać  ś. 


468 


DO 

do  pojedynków.  Gaw.     X Niech    mu   do  oka  po- 
wiem (~w  oczy,  na  oczy).  Szeptać  do  uclia  {  =  na 
ucho).     19.  do  czego    -   przy    czym:     vSłużyć    do 
mszy,  do  stołu.     Siadać  do  stołu.   Kolejno  sobie 
do  ptołu  czytali.  Skar.  (  =  u).    20.  do  kogo,  do 
czego  =  z  kiru,  z   czym:     Porównywać    do    czego. 
X  Ułomek  ten  tak  da  ognia  do  stali,    jak  krze- 
mień. Torz.     21.  Bierze  do  celu  =  na    cel.    Miek. 
22.  Do  razu,  do  trzech  razy  sztuka.  Prz.  {  =  na 
raz,  na  trzy  razy),     xDo  razu  =  od  razu,  zaraz. 
t  Do  słowa    pierwszego    dał  zań  asprów  10000. 
Paszk.  {- od  pierwszego  .<iłoiva,   za  pierwszym  sło- 
wem).   23.  do  kogo  -7ia  rzecz  czyja,  kontu:  Prze- 
grać do  kogo.     Płacić  do  kogo.     24.   f  do  kogo 
=wobec  kogo,  przed  kim:     Niebogę    oskarżył    do 
ojca  zło.śliwie.  P.  Koch.    25.  |Do]  =  a)  na  (z  pp. 
4):     Wyjechał  do  wojny.     Jedziesz    do   wesela. 
Posed  do  spania,     b)  na  (z  ])p.  7):  Przyklęknęła 
do  oiitarza  {-na  ołtarzu),  c)  o  (z  4  pp.):  liznsin 
nim  do  pniaka,     d)  po  (z  4  pp.):  Wyszła  panna 
do  ziela  {  =  po  ziele),     e)  przez,  w  ciągu:     Cze- 
kaj mnie  do  roku.     Ilędzie   zimno  do  trzech  dni. 
f)  co  do,  aż  do:     Miałam    ja    śpieweczek    pięć- 
dziesiąt torbeczek;    jagem     ś.    oi)iła,  do  jednym 
(  =  co  do  jednej-|-em)   zgubiła.    Do    trzech    razy 
zemglała  {=trzy  razy),  g)  Otworzyć  do  spichrza 
(  =  spichrz).     Kazała  do  te  skrzynie  odbić  {  =  tę 
skrzynię).    Ani  to  do  mowy  nie  jest,    ani    dzieci 
nie  rodzi  {=jest  niemą  i  niepłodną).     Jak  dziecię 
uchowasz,  do  ludzi  dasz.     Szaty  noszę  do  mody 
(^podług).     Do  oczu  (   =   w  oczy)    ś.    deklaruje, 
krom  oczu  (  =  z«  oczy)  szkaluje.     Mieli  apostoło- 
wie do  czynienia  (  =  7nieli   dużo    do    roboty),  niż 
ich  nawrócili.     One  do  ucieczki  (==w  nogi).    Ju- 
zem ś.  ożenił  do  mojej    dziewczyny  (   =  z  moją 
dziewczyną).     Napali  do  pieca  (  =  wjyiecu).    Ryby 
łapał  do  cesarza  {—dla cesarza).     II.  Przyi.  nie- 
rozdzielny,     oznaczający:     I.     w    rzeczownikach 
a)  przed-:  Dodniówka,  Xdopołudnie.     b)  trwanie 
do  końca  czego:  Dożywocie.    2.    w    przymiotni- 
kach =  a)  do  pewnego  czasa    a.  do  końca  czego 
trwający:     Doczesny,  doi3^otni,    dozgonny,  do- 
tychczasowy,    b)  do  pewnej  chwili  ś.  ściągają- 
cy :     Doraźny,    f  dodzienny.     c)    co-:    Doroczny, 
d)  odpowiedni  do  czego:     XDoręczny,  Xdomęż- 
na.     3.  w  przysłówku  =  zgodnie   z  czymś:    Do- 
prawdy. 4.  w  czasownikach  a.  rzeczownikach  od 
czasowników  urobionych  a.  od  jednego  z  niemi  pier- 
wiastku pochodzących  =  a)  dokończenie  czynności: 
Dobie,    dobiec,    dochować,    dociągnąć,  doczekać, 
dodrzeć,     dogonić,     dograć,    dogryźć,    dojechać, 
doje.ść,  dojrzeć,  dokończyć,  doleźć,   domówić,  do- 
myć, donieść,  dopić,  do])iee,  dopłynąć,  dorosnąć, 
dospać,  dostać  (na  miejscu),  doścignąć,  dotrwać, 
dotrzymać,  dowieźć,  dowlec,  dożąć,  dożynki,    b) 
dotarcie  do  celu  czynności:     Dobić     ś.,     dobóść, 
dobudzić  ś.,  docisnąć,    docisnąć  ś.,    doczekać  ś., 
dodzwonić  ś.,  dogadać  ś.,  dograraolić  ś.,  doigrać 
ś.,  dojrzeć,  dokuczyć,   dolegać,    doliczyć  ś.,    do- 
macać  ś.,    domyślić    ś.,    dopatrzyć,    doprosić   ś., 
dopytać  ś.,  dorachować  ś.,    dorobić    ś.,    dorozu- 
mieć ś.,  dorzucić,  dosięgnąć,  dosłyszeć,  dosłużyć 
6.,  dostrzec,  dołłoczyć  s.,  dowidzieć,    dowiedzieć 
ś.,  dowołać  8.,  dozór,    c)  dopełnienie,  uzupełnie- 
nie:     Doliczyć,     dopełnić,     dopłacić,      doracho- 
wać,     dorobić,      dorysować,     dotykać,      f  do- 
mieszczać.     Przy-:    dobrać,  dobudować,   dodać, 
dokupić,    dolać,    dołączyć,    dołdżyć,    domieszać^ 
dopisać,     doprząc,      dorzucić,      dosiać,     dosy- 
pać,     d)   =  przy-:    Dogrzewać,    dopaść,    dopu- 
ść ć.    dostąpić,     d(ł<:nTi;.ić,    dotknąć,     Xdowabić, 
dostawiać,  dosylać,    dowozić.    Dojeżdżam    tam 


DORADYAYAO   SIĘ 

czasem,     e)    przyczynienie    ś.:    Doradzić,   dopo- 
móc.    <D0> 

2.  Do  nieod.  muz.  francusko-wloska  nazwa  tonu 
c,  inaczej  ut.   <p.  Boce{]yzacja> 
Ooanna,  y,  Im.  y  p.  Duanna. 
t  Dob,  i,  Im.  i  j).  Doba:     Najwięcej  nieprzyja- 
ciel w  tę  D.  trzodom  szkodzi.  Gawin. 

Doba,  y,  Im.  y,  f  Dob  I.  astr.  przeciąg  czasu, 
w  którym  ziemia  wykonywa  jeden  obrót  dokoła  osi : 
Wojsko  szło  od  (Iwuch  do  czterech  mil  na  do- 
bę. Od  doby  do  doby.  D.  gwiazdowa  a.  astro- 
nomiczna —  czas  między  dwoma  kolejiiemi  górowa- 
niami  gwiazdy.  D.  słoneczna  prawdziwa  —  czas 
między  dwoma  kohjnemi  przejściami  słońca  przez 
południk.  D.  słoneczna  średnia  =  020.9,  który,  po- 
wtórzony tyle  razy,  ile  jest  dni  prawdziiuyck  w  ro- 
ku, wydaje  długość  roku.  2.  czas,  pora,  data: 
Pomniki  starej  doby.  Pol.  Oznaki  rozpoczętej 
już  doby  reakcyjnej  (  =  okresu).  Skowroneczku, 
już  ty  śpiewasz  sobie,  a  ja  poczynam  także 
o  twej  robić  dobie.  Gawin.  Tylkośmy  nocną 
widzieli  ś.  dobą.  Mick.  f  Do  tych  dób  =:  dotych- 
czas. Kra.  3.  sam  czas,  właściioa  pora:  Rzecz 
na  dobie  (—na  czasie),  f  Do  Selenlsy  kwapi  kró- 
lewna i  ma  ją  na  dobie.  Pot.  f  Podrastać,  pra- 
wie na  dobie  być.  Mącz.  xCzas  na  dobie  a. 
Xw  dolńc-czas  po  tętnu:  Jeśliś  raądr,  używaj, 
póki  czas  na  dobie.  Petr.  Trzeba  wcześnie  uży- 
wać świata,  póki  czas  w  dobie.  Zabł.  4.  chici- 
la,  moment:  W  każdej  życia  dobie  dla  ojczy- 
zny tylko  żyjesz.  Niem.  xD.  czasu  nie  minęła, 
trzy  razy  odmieniłeś  swoje  przedsięwzięcie.  L. 
5.  Xdola,  los,  stan,  położenie,  .lytuatja:  Zosta- 
wię was  w  lepszej  dobie.  Niem.  6.  [D.]  =  czas: 
Od  tej  Aohy  -  odtąd,  od  tego  czasu.  Dobą  =  cza- 
sem, czasami,  niekiedy.  Jedną  dohą,^ jednocześnie. 
<DOB> 

t  Dobaczać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Dobaczyć  ś. 
<Do4-BAK> 

t  Dobaczanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
baczać ś. 

t  Dobaczawać  się,  a  ś.,  al  ś.    p.    Dobaczyć  ś. 

t  Dobaczawanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  t-z. 
Dobaczawać  ś. 

t  Dobaczenie,  a,  Im.  a  I.  dopatrzenie,  dojrzenie, 
spostrzeżenie,  zauważenie.  2.  domyślenie  ś.,  do- 
mysł. 

t  Dobaczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
baczyć ś. 

t  Dobaczyć  się,  y  ś.,  yl  ś.,  nied.  f  Dobaczać 
Ś.,  ezęstot.  f  Dobaczawać  Ś.  domyślić  ś.;  dopatrzyć, 
zauuMżyć:  Sami  swego  potępienia  znać  nie 
chcą,  któregożby  ś.  mogli  I).     <I)o-|-BAK> 

DobadaĆ,  a,  al  co  =  zbadać,  poznać,  odkryć,  od- 
gadnąć: Wrażenie,  jakie  to  zrobiło  na  niej,  D. 
było  trudno.  Krasz.  D.  ś.,  nied.  XDobadywaćś. 
czego  a.  o  co  — dopytać  ś.,  dowiedzieć  ś.,  domacać 
ś.,  dojść,  dociec:  I),  ś.  prawdy.  Ani  ś.  doba- 
dasz  słowa  na  nas.  Tw.  ( -nie wyciągniesz  z  nas). 
<Do-f-BOD> 

t  DobadaĆ,  a,  al  p.  Dobóść:  Biada  temu  do- 
mowi, gdzie  krowa  liobada  wołowi.   Prz. 

Dobadanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  DobadaĆ. 

t  Dobadanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  f  Doba- 
daĆ. 

Dobadanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doba- 
daĆ ś. 

XDobadywać  się,  a  ś.,  al  ś.  I.  p.  Oobadać.  2. 
dopytywać  ś.,  rozpytywać  ś.,  wypytywać  ś.:  Ponipc- 
jusz  sternika  ś.  o  wszystkie  gwiazdy  dobadywa. 
Bardz.     <Do-fBOD> 


4(id 


DOBADYWANIE   SIĘ 

xDobadywanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dobadywać   ś. 

Dobakafarzenie  się.  a   ś.,    blm.,    czynność   cz. 

Dobakalarzyć  ś.  <  I)o-|-Bakałarz> 

Dobakatarzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.  dorobić  ś.  czego 
iia  liitkiilarstwie. 

Dcbalcwać  się,  uje  ś.,  owal  ś.  doznaó  skutków, 

szczi';/.  złych,  cz<;st('f/i>  Inilowania:  Ot  dobalowa- 
liśiiiy  ś.IJeż.     <r)()-|-Bal> 

Dobaiowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
balować  ś. 

Dobankietować,  uje,  owal  przeciągnąć  bankiet  do 
jakie/i  chwili:  Dobankietowali  do  samego  rana. 
<Do-(-Bankiet> 

Dobankietowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doban- 
kietować. 

xOobawić,  I,  ii  zabawić  gdzieś  do  pewnego  cza- 
su, dobyć.  L. 

XDobawienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobawić. 
<Do+BY> 

Oobazgrać,  rze,  rai  I.  dokończyć  bazgraniny.  2. 
dopisać  coś,  bazgrząc:  Dobazgrał  kilka  słów  na 
końcu  listu.     <Do-fBAZ(iR> 

Oobazgranie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Oobazgrać. 

fDobery,  ów,  błp.]  }>.  Oabery. 

Dobicie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobić.  <Do-ł- 
BI> 

Dobicie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dobić  ś. 

Dobić,  ije,  ii,  nied.  Dobijać  I.  zabić  hlizkiego  śmier- 
ci, zadać  cios  śmiertelny,  ostateczny,  przyśpieszyć 
zgon,  domordować:  D.  rannego,  umiei-ająeego. 
Ta  wia.omość  dobije  chorego.  Masz  żyć  głu- 
pim na  świecie,  każ  ś.  lepiej  D.  Za,hi.  (=  zabić). 
2.  r.;sztę  pozabijać,  wymordować:  Ostatka  wojska 
nieprzyjacielskiego  dobił.  "Warg.  3.  przen.  za- 
da^ ostateczny  cios:  Zawsze  pryncypała  o  szkody 
przyprawiał,  ale  go  teraz  dobił.  Oss.  (—zniszczył 
do  reszty,  zgubił,  zrujnował).  Ostatni  kielich  mię 
dobił  ( =  do  reszty  spod).  4.  ■\  dołożyć  uderzeń. 
5.  -^  komw- wylnć,  zbić,  loyłałać  skórę:  'Li\.  moje 
żyto  jeszcze  mi  dobito.  Prz.  Komendant  nasz 
nieprzyjacielom  rzijdnie  dobił.  Biel.  M.  {=pogro- 
inii  ich,  poraził).  6.  y.dokończyć  wbi/ać:  D. 
gwoździa.  L.  7.  do  skutku  przyprowadzić  co,  do- 
konać, dokończyć,  ukończyć  co:  D.  targu,  intere- 
su. 8.  XD.  a.  Xl>-  ś.  do  L^du  =  przybić,  przy- 
jiłynąć,  dopłynąć;  toylądować.  9.  X  (w  grze) 
niocniH/azą  kur i(}  zabić.  10.  |  D.]  =:  a)  obić:  Od- 
gieni  suknie  5  dobióli  mu.  b)  dojąć  do  żywego, 
tlosoiić.  ii.  druk.  wydrukować  więcej,  dodrukować: 
I),  sto  egzemplarzy  do  kompletu.  D.  Ś.,  nied. 
Dobijać  Ś.  I.  przyśpieszyć  swój  zgon,  zadać  sobie 
cios  śmiertelny.  2.  przen.  zgubić  ś.,  zrujnować  ś., 
zniszczyć  ś.:  Przegrywał,  ale  ś.  łatał;  co  teraz, 
to  ś.  już  do  ostatniego  dobił.  Oss.  3.  t  czego 
na  kim :=  biciem  wymóc:  Mówić  jej  to,  co  ś.  kró- 
lowi zdało,  kazano;  czego  gdy  s.  D.  na  niej  nie 
mogli,  odwlekli  jn  na  stronę.  Skar.  4, -f  orężem 
zdobyć:  Sławy  nikt  ś.  doriia  nie  doleży,  trzeba 
Ś.  jej  D.  Biel.  M.  5.  z  trudnością  osiągnąć,  do- 
piąć: Ledwo  ś.  najlichszego  urzodu  dobił.  Oss. 
(  -  dockrtipai  ś.).  6.  Y^przemocą  przedrzeć  ś.:  Do- 
bił h.  przpz  nieprzyjaciół  do  wioski.  7.  czego  = 
dostać  s'.,  dotrzeć  do  czego :  Dobiłem  ś.  o  świcie 
już  wioski.  Pol.  8.  xD.  ś.  do  lądu  p.  Dobić. 
9.  [D.  ś.]~ dokopać  ś.:  Siedem  dni  bijij;  studnię, 
a  nie  moi,-ą  ś.  wody  D.     <l)o-|~BI> 

Dobiec,  gnte  a.  ży,  gl,  Dobiegnąć,  XDobleżeć, 
nied.  Dobiegać,  częstot.  XOobieglwać  I.  do  cze- 
go a.  czego  -  dojść  do  czrz/o  hicgiKic,  przyliicc,  do- 
paść, dolecieć:  Dobiegł  pierwszy  do  mety.   Gdzie 


DOBIEREK 

nie  dobiegę,  pieśń  moja  doleci.  Mick.  Dobiegł 
parkanu.  Mick.  Przen.:  Czterdziestu  lat  życia 
dobiegał.  Roi.  2.  dokończyć  biec:  Wytkniętej 
dobiegali  drogi.  Dm.  Przen.  skończyć  ś.,  upłynąć: 
Godzina  dobiega  (  -  dochodzi).  Dobiegały  dni 
przedwcześnie  zgasłej  królowej  Jadwigi.  Szuj. 
3.  dokąd  =  .skoczyć,  dojechać,  upuść  na  chwilkę: 
Wskok  okulbaczyć  siwą,  D.  w  cwał  do  mojego 
dworu.  Mick.  4.  y^koga  =  doścignąć,  dogonić.  5. 
y^Ci&go  =  osi(ignąć  co,  otrzymać.   <Do-|-BIEG> 

Dobiedować,  uje,  owal  I.  z  trudnością  przetnoać: 
Klasztor  ten  zaledwie  dobiedował  do  roku  mniej 
więcej  1470.  Mał.  2.  [D.]  docierpieć  do  końca: 
Daj  rai.  Panie  Boże,  roczku  D.  Pśń.  <Do-|- 
BIED> 

Dobiedowanie,  a,  blm.,  czynność  cz,  Dobiedo- 
wać. 

Dobieg, u, blm.  I.  dobieganie,  kończenie  biegu:  Do- 
biegamy z  tiotą  do  samego  brzegu,  a  żagle  ku 
tej  stronie  ściągamy  w  dobiegu.  Przyb.  2.0.  po- 
ciągu =  przybycie  pociągu  jednej  kolei  przed  odej- 
ściem odpowiedniego  pociągu  drugiej.  <  Do  -f- 
BIEG> 

Dobiegać,  a,  al  p.  Dobiec. 

Dobieganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobiegać. 

XDobiegiwać,  a,  al  p.  Dobiec 

XDobiegiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobiegi- 
wać. 

X  Dobiegły  I.  do  którego  można  dobiec,  dościg- 
niony:  Plac  mu  zostawił  niedobiegłej  mety. 
Kniaź.     2.  który  dobiegł.     3.  dojrzały. 

Dobiegnąć,  nie.  nąl  p.  Dobiec. 
Dobiegnięcie,  a,    blm.,    czynność    cz.  Dobieg- 
nąć. 
Oobielać,  a,  al  p.  Dobielić.    D.  ś.  p   Dobieleć: 

Płótna  i  nici  na  blecliu  ś.  dobielały.  Haur.  <  Do 
-|-BIAŁ> 

Dobielanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Oobielać. 

Dobielanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Oobie- 
lać ś. 

Dobieleć,  eje,  al,  Dobielić  ś.,  nied.  Oobielać  ś. 
stać  ś.  do  reszty  białym. 

Oobielenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dobieleć.  2. 
czynność  cz.  Dobielić. 

Oobielenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dobie- 
lić ś. 

Dobielić,  i,  II,  nied.  Oobielać  dokończyć  bielenia, 
ostatecznie  wybielić:  W  wybielonym  płótnie  po- 
zostają niektóre  smugi  niezupełnie  dobielone 
(  =  toyblichouHme).  D.  ś.  p.  Dobieleć.  <Do-{- 
BIAŁ> 

Dobień,  bnia,  Im.  bnie  p.  Dobnia. 

XOobieracz,  a,  Im.  e  ten,  co  czegoś  do  czegoś 
dobiera. 

Dobierać,  a,  al  I.  |).  Dobrać:  Nie  wczas 
oszczędzamy,  gdy  dna  dobieramy.  !'rz.  2.  XD. 
tonem,  głosem  =  wtórować,  akom;,,iujować:  Chło- 
piec brzmiącym  dobiera  do  lutni  głosem.  Nar. 
0.  ś.  p.  Dobrać:  Po  rozbiciu  okrętu  na  desce 
przyszło     mu  \).  ś.     portu.    Pot.     <Do-|-BIOR> 

Oobieralnia,  i,  Im.  e,  IHieszalnia   hut.  miejsce  a. 

budynek  przy  piecti  wielkim,  gdzie  ś.  dobierają 
i  jniesz<tj(i  rudy  żelazne  z  topnikiem. 

Dobieranie,  a,  blm.,  xDohierka,  XOoblór,  Do- 
bór czynność  cz.  Dobierać. 

Dobieranie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dobie- 
rać ś. 

XDobierek,  rku.  Im.  rkl  I.  p.  Oobierka.  2. 
inw.  p.  Dobtór. 


470 


DOBIERKA 

XDobierka,  i,  hu.  i  I.  p.  Dobieranie.  2.  a. 
KDobierek,  XDo:iorka  rzecz  olrzymana  dodatko- 
wo, przykladka      3.  piw.  p.  Dobiór. 

(Dobierować,  uje.  owal]  p.  Dobrać. 

[Dobierowanle,  a,  blm.]  czynność  cz.    Doblero- 

X  Dobieżcć,  y,  al  p.  Dobiec :  Dobieżał  kresu 
swet,'-o  s/,-/,cśliwy  robotnik.  Birk.  <Do-f-BlE(T> 

XDobieżenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobieżeć. 

XDobieżny  I.  dobiegający.  2.  astr.:  Miesiąc 
D.  =  C2a.s-  od  jednego  nowiu  do  następnego,  m.  mie- 
siąc synodyczuy.  «     „    n« 

DobJjacz,  a,  Im.  e  i.  ten,  co  dohija.  2.  a.  Do- 
bijak  tl.  ostatni  retmańczyk,  jadący  najbliżej  tra- 
tew.    <Do-fBI> 

(Dobijaczek,  czka,  Im.  czki]   p.  Dobijak. 

Dobijać,  a,  al  I.  p.  Dobić:  Nie  było  Homera 
do  opiewania  bojów,  staczanych  około  wojowni- 
ków rannych,  ])opychanych  i  dobijjinych  Jez. 
Na  łaskawym  chlebie  ilobijał  wieku  Irembecki. 
Roi.  (  =  kończ>ił  wiek).  2.  Godzina  dobija.  Kra- 
siń  (  =  dochodzi,  ypb/wa,  kończy  L).  3.  [D.J  .sto- 
rać  i.:  Znajdach  o  pannę  dobijał  juze  na  trzeci 
rok.  D.  ś.  I.  p.  Dobić.  2.  D.  ś.  o  co  a.  czego 
zdążyć  do  osiąf/nięcia  czegoś  wbrew  trudnościom, 
starać  ś.  o  co,  ubieqać  L:  D.  ś.  o  pannę,  o  łaskę. 
3.  D.  ś.  do  drzwi,  do  Aomn^chcieó  gwałtem  loejść, 
wdzierać  ś.,  szturmować.      <Do-|-BI> 

Dobijak,  a.  Im.  i     I.    [D.    a.  Job\&k     auu;rulyles, 

rodzaj   rylni.    2.    «.    P-    Dobijaoz.    Zdr.  [Dobija- 
C2ek|. 

Dobijanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobijać. 

Dobijanie  się,  a  ś.,  blm.,   Dobijatyka  czynność 

cz.  Dobijać  ś.  ......      xt 

Dobijatyka,  I,  Im.  I  p.  Dobijanie  ś.:  Napawa- 
ło go  to  dumą,  że  o  jego  mizerny  ogródek  taka 
D.  Bał.     <Do-fBI,  z  końcówką  (ir.-Łć.> 

Dobijnia,  I,  Im.  e,  Dobnia  cies.  pałka  dobowa 
do  dobijania  belki  do  środka.  <Zap.  Dobnia, 
podprowadzona  pod  wygląd  Pol.  Do-f-BI>       _ 

XDobiorka,  i.  Im.  i  I.  p.  Dobierka.  2.  piw. 
p.  Dobiór.  ^  ^.        .       - 

Dobiór  oru,  Im.  ory  I.  xp.  Dobieranie.  2. 
Xp-  Dobór.  3.  a.  X Dobierka,  XDobiorka,  XDo- 
bierek  piw.  rozcieńczony  ekstrakt  słodowy,  wysło- 
dzony  wodą  po  zejściu  brzeczki.     <Do4-BIOR> 

X Dobita,  ej.  Im.  e  p.  Dobitka:  Na  tobie  za- 
leży  1).  interesu.    Zabł.     <I)o4-BI> 

Dobitek,  tku,  Im.  tki  p.  Dobitka:  Na  D.  nie- 
szczęścia. Krasz. 

Dobitka,  I,  Im.  I,  Dobitek,  X Dobita  I.  Xdobi- 
cie,  docięcie,  nryciącie:  Piechurom  nieprzyjaciela 
prawie  pokonanego  na  dobitkę  dawali.  Pilch.  2. 
ubicie,  dokonanie,  zakończenie:  Na  dobitkę  jeszcze 
talar.  Oss.  (dom.  targu).  Na  dobitkę  =  na  do- 
miar, ua  dokładkę:  Na  dobitkę  złego,  nieszczę- 
ścia.' XPić  na  dobitkę  (-ostatni  kielich).  XNa 
dobitkę  daje  ś.  stare  wino  (-w  celu  ostatecznego 
spojenia).  Na  dobitkę  podawać  go  (wina)  każe. 
Chodź. 

Dobitnie  przys.  od  Dobitny:  Giestami  rzecz 
swoją  I),  malował.  Mick. 

Dobitność,  i,  blm.  rz.  od  Dobitny:  D.  wiersza 
Treml)Pckicgo.  Dm. 

Dobitny  I.  X'M>ijający,  ostateczny,  stanowczy: 
Tym  ostatnim  i  dobitnym  ciosem  odrywacie  mię 
życiu.  2.  przen.  wyraźny,  dokładny,  dosadny,  wy- 
razisty, jasny,  jędrny,  mocny,  silny:  Wymawia- 
nio  dobitne.  Język  czysty,  prosty  i  D.  Śniad. 
<Do-fBl> 


DOBÓR 

Doblichować,  uje,  owal  do  reszty  wyblichować, 
dobielir.      <  Do-f  Blichować  > 

Dobiichowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doblicho- 
wać. 

xDobiiżać,  a,  al  p.  Dobliżyć. 

XDobliżanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobllżać. 

xDobIiżenie.  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobliżyć. 

X  Dobliżyć,  y,  yl,  nied.  ^DobWiait  zbliżyć,  przy- 
bliżyć, przysunąć.     <Do-}-BLIZ> 

Dobląkać  się,  a  ś.,  al  ś.  błądząc  dojść:  Choć- 
byś ś.  tam  doblakała,  na  twoje  dąsy  uważać 
nie  będę.  Ml.     <Do-f-BŁĄK> 

Dobląkanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  DO" 
błąkać  ś. 

Dobnia,  i,  Im.  e,  [Doibnia]  I.  a.  Dobień  pałka 
drewniana  do  ubijania  ziemi,  in.  o  b  i  j  a  k,  u  b  i- 
jak.  2.  [D.]  kloc  na  drągu  do  ubijania  kapusty. 
3.  cies.  p.  Dobijnia.  <Brs.  daiibnia,  Ukr.  dóiib- 
nia;     por.  [Dowbnia]  i  [Dołbieszka]> 

Dobobrować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  znaleźć  po 
skrzętnym  szukaniu,  doszukali  ś.    <Do-|-BOBR> 

Dobobrowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
bobrować ś. 

Dobodzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobóść. 
<Do+BOD> 

(Dobojować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  zdobyć,  w yical- 
czyć:  Zaś  ś.  jedno  stadeczko  dobojowało  owczar- 
nie (  =  owczarni). 

XDobornie  przys.  od  Doborny.    <Do-f-B10R> 

XDoborność,  i,  blm.  rz.  od  Doborny. 

Doborny  p.  Doborowy :  Wylał  z  siebie  potok 
oświadczeń  w  słowach  dobornych.  Gosz.  W  okrąg 
niego  doborni  młodzieńce.  Gosz.  Garść  ludzi 
nie  była  liczna,  ale  doborna.  Kras^. 

Doborowość,  i,  blm.  rz.  od  Doborowy. 

Doborowy,  Doborny  sam  dobór  stanowiący,  do- 
brany, imjborowy,  przedni:  "Władać  doborowemi 
słowami.  Asn.      <Do-|-BIOR> 

Dobosz,  a,  Im.  e  a.  xsi,  [Dowbysz]  żołnierz, 
który  bębni.  Zdr.  Doboszyk.  <Węg.  dobos,  od 
dob  =  bęben  > 

XDoboszant,  a,  Im.  ci  p.  Debosz:  Przyszli 
owi  wczorajsi  panowie  doboszanci.  Pas.  <SId. 
do  Do-> 

XDobosznik,  a.  Im.  oy  p.  Debosz:  Przeszedł 
w  rozpustach  wszystkich  doboszników.  Kis. 

XDoboszować,  uje,  owal  [).  Deboszować:  Jak 
to  zwykle  bywa  w  komplementach  od  żołnierzy 
doboszujących,  takie  spotkały  go  słowa.  Pas. 
[D.  Ś.]  mocować  i.,   lualczyć. 

XDoboszowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Debo- 
szować. 

Doboszyk,  a,  Im.  i  p.  Dobosz:  Nasz  D.  w  bę- 
ben grzmoci.  Len. 

t  Dobotek,  tku.  Im.  tki  p.  Dobytek:  By  dzi- 
kie bestje  sobie  dobotki  na  pokarm  drapiąc,  ży- 
ją. Warg. 

Dobownik,  a,  Im.  I  bot.  I.  a.  Trzykrotka,  bł. 
Dobrownik  (tradescantia)  roś.  z  rodziny  strójko- 
waiyc.h.    2.  p.  NIebiestka.     <?> 

Dobowy  przym.  od  Doba:  Obrót  D.  ziemi, 
<DOB> 

Dobór,  oru.  Im.  ory  I.  p.  Dobieranie:  D.  natu- 
ralny (—wybór  naturalny).  2.  a.  X  Dobiór  ogół 
przedmiotowo  dobrze  dobranych,  loyhór :  ]).  kwia- 
tów, wyrazów.  D.  towarzystwa  (  -  śmietanka). 
D.  młodzieży  (-kwiat).  3.  gór.  mieszanie  rud, 
uboższych,  z  bogatszemi,  trudniej  topliłcych  z  topli- 
n;emi  dla  ułatwienia  działania  hutniczego  i  mększej 
wydajności  czystego  metalu.     <Do-|-BIOR> 


471 


DOBÓŚĆ 


DOBRO 


Dobóść,  bodzie,  bódł,    niod.    f  Oobadać    I,  do- 

nię/jinąć  rogiem  a.  czym  hmym  oatrym.  2.  dopiec, 
dokuczyć,  sprawió  przykroftć :  Nie  ciebie,  samego 
obrała  fortuna,  ktńremiiby  tali;  ciężkg,  dobodła 
krzywdą.  Oss.     <Do+BÓD> 

Dobówka,  I,  Im.  I  zool.  (eaenis)  prasiaimca  zt>m- 
nowodna.      <  ?  > 
Dobra,  dóbr,  blp.  p.  Dobro.     <DOB> 
Dobrać,  bierze,  bral,  nied.  Dobierać,  [Dobiero- 

wać  I  I.  wziąć  więcej,  przybrać,  dołożyć  .sohie:  D. 
materjaiu  na  ubranie.  2.  Xtczi'fć  hr(dcu/ącą 
ilość,  dopełnić:  Dobrali  miarki  grzechów  swoich. 
Zał.  W  siłach  nie  dobrali  miary  pogaństwu. 
Biał.  (  =  nie  doróiimali).  3.  Xwziąć  do  pewnej 
granicy,  wybrać,  wyczerpać:  Dobrał  aż  do  źrzó- 
dła.  Oss.  4.  XD.  komu  do  żywego  =  dokuczyć, 
dopiec,  dogryźć.  5.  Xzahrać  resztę:  Dobrał  nie- 
przyjaciel ostatka.  Troć.  6.  trybrać,  wyszukać: 
D.  sobie  zdolnych  pomocników.  D.  klucz  a.  klu- 
cza {  =  doj)asoicać).  D.  farby.  D.  do  koloru.  7. 
D.  wódkę  =  rozcieńczyć  wodą.  8.  [D.]  dostać, 
wziąć:  Parobek  pytał  gospodyni,  skąd  dobiera 
patoki?  D.  ś.,  nied.  Dobierać  Ś.  I.  trafić  na  po- 
dobnego sobie,  zgodzić  ś.,  dopasować  ś.:  Naj- 
szczęśliwsze małżeństwo,  gdzie  ś.  dobiorą,  serca 
i  umysły  zgodne.  Trerab.  Dobrali  ś.  w  korcu 
maku.  Prz.  2.  do  czego  a.  f  czego  ^dorwać  ś., 
dotrzeć,  dostać  ś.:  XŻal  mi,  że  ś.  nie  dobrałem 
na  górę.  D.  ś.  do  szkatuły.  Dobrałem  ś.  do 
płótna  w  kieszeni.  Gaw.  Do  sekretu  ś.  twego 
dobrali.  Jabł.  f  Nim  ś.  dobrano  twardej  (dom. 
ziemi),  niemało  zabrało  Czasu.  Pilch.  3.  dostać, 
wydostać,  wydobyć,  nabrać:  Dobrał  ś.,  jak  szy- 
dłem patoki.  Prz.     <Do-fBIOR> 

t  Dobramyśl,  dobrejmyśli,  Im.  dobremyśll  p. 
Dobry:  Wydając  ją  za  Jana,  dałem  na  zarę- 
czyny, wesele,  dobremyśli  zł.  2000.  Łoz.  <DOB 
-1-MY(SŁ)> 

Dobranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobrać.  <Do 
-ł-B10R> 

Dobranoc  nieod.  a.  Dobra  noc  I.  a.  [Dobra- 
nocka] życzenie  dobrej,  szczęilitoej,  spokojnej  nocy: 
Wypijmy  na  D.  {=:na  pożegnanie).  Sędzia,  da- 
jąc 1).,  żegnał  całe  grono.  Mick.  [Przysed  Jaś 
do  Kasie  dobrą  noc  powiedzieć].  2.  [D.]=a) 
noc:  Daj  ci,  Boże,  szczęśliwą  D.  b)  zabawa, 
odbywająca  ś.  wieczorem  przed  ślubem:  Tańczono 
zarówno  na  dobrej  nocy,  jak  i  na  całym  weselu. 
<DOB-fNOC> 

[Dobranocka]  p.  Dobranoc:  D.,  dobra,  dziew- 
cyno  nadobna! 

Dobrany  I.  im.  od  Dobrać.  2.  harmonizujący, 
zgodny:  Dobrane  małżeństwo.  3.  doborowy,  uiy- 
borowy,  wyiworny,  wykiuintny,  elegancki:  Kok, 
przepęckłony  w  dobrańszym  towarzystwie.  Skarb. 
<Do-fBIOR> 

XOobrań8zy  p.  Dobrany. 

yOabratnic  się,  i  ś.,  ii  ś.  komu  =  zbratać  ś. 
z  kim:  Cóż  z  nami  wszystkiemi,  jeśli  nie  do- 
bratnim  ś.  jemu?  Krasiń.     <Do-]-BHAT> 

XDobratnlenle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
DobrałnJó  ś. 

Dobrawola,  1,  blm.  I.  f  wola  własna,  nieprzy- 
muszona :  Z  dobrawoli  (  =  dobrowolnie).  2. 
XZ  (iiń)yAVfo\i  =  bez  przyczyny,  ni  stąd  ni  zowąd, 
z  niczego :  Z  dobrawoli  zabolała  mię  głowa. 
<p()B^-WOL> 

Dobre,  ego,  blm.  I.  łaski,  dobrodziejstwa:  Do- 
znać od  kogo  wiele  dobrego.  Nie  ci  dobrego 
aie  zrobił.  Za  D.  płacić  złyni.  2.  di>brc  życic, 
moraUiOJĆ,  cnota,  uczciwość:     isLsiądz   biskup    bło- 


gosławi, do  dobrego  wifdzie  ludzi.  Pol.  Na  D. 
to  on  nie  ma  rozumu.  Natura  ludzka  jest  skłon- 
niejsza  do  złego,  niż  do  dobrego.  3.  dobry  cel, 
dobry  użytek:  PienitMJzy  na  D.  używają.  4. 
dobry  koniec,  dobry  skutek:  Wyszło  mu  to  na  D. 
Niema  tego  złego,  coby  na  D.  nie  wyszło.  Prz. 
5.  rzeczy  dobre,  pożyteczne:  Pan  Bóg  wszystko 
D.  daje.  Hrb.  Najlepiej  ś.  zna  D.  po  stracie. 
Kras.  Cóż  tu  słychać  dobrego?  {=po7nyślnego). 
Nie  to  D.,  co  D.,  ale  co  ś.  komu  podoba.  Prz. 
Przyjechał  goniec,  opowiadając,  iż  posłowie 
z  dobrym  jadą.  Stryjk.  (  -  przywożą  coś  pomyśl- 
nego). Zwiastować  co  dobrego  (  =  pomyślnego). 
Życzyć  wszystkiego  dobrego  (  -  trszelkiej  po- 
myślności). 6.  pożytek,  korzyść,  pomyślność,  szczę- 
ście: Ona  tu  (ila  jego  dobrego  jedzie.  P.  Koch. 
Poczęło  u  nas  ku  dobremu  iść.  Smotr.  [Chłop 
wtedy  wam  zwierzy,  że  to  z  dobrym  dla  nich 
robita]  {  =  z  korzyścią).  7.  Co  dobrego  =  a)  rzecz 
osobliwa,  niepowszednia :  Lepiej  mniej,  a  co  do- 
brego. Prz.  Pieseczek  wedle  niego  kładzie  ś.. 
by  co  dobrego.  Groch,  b)  człoiciek  uczciwy:  Byś 
ty  był  co  dobrego,  nie  miałbyś  grzbieta  krzy- 
wego. Prz.  8.  Nic  dobrego  =  nicpoń,  łotr,  niego- 
dziwiec, ladaco:  Wielki  a.  wielkie  nie  dobrego. 
Nic  dobrego,  jeden  urągał  ś.  z  ubogiego.  Bud.  B. 
Tyś  dobry,  ale  my  są  nic  dobrego,  zgniewaliśmy 
cię  wszyscy  do  jednego.  Groch.  9.  Na  D.  a. 
X  w  D.,  przys.  =  na  piękne,  naprawdę,  serjo  :  Roz- 
gniewał ś.  na  D.  Król  dobrodziej  w  D.  chra- 
pie. Słów.  {~7ia  zabój).  (0.  [E).]  =  a)  duch  do- 
bry, b)  skarby,  dobro:  Ów  wirch  wiele  dobrego 
mieści,  {  —  drogiego  metalu).  [Dobrym]  przys.  = 
łagodnie,  bez  groźby ;  przychylnie :  Począł  go 
dobrym  prosić.  Panowie  dla  chłopów  D.  my- 
ślą.    <DOB> 

t  Dobrek,  rka,  Im.  rki  człoiciek  zgrabny,  ładny, 
dobry. 

[DobreńkI]  p.  Dobruchny:  Skąd  ś.  to  takie 
dobreńkie  wzięło?  Kow. 

Dobrnąć,  nie,  nąl  I.  dojść  brnąc:  Dziką  cha- 
tę podróżni  ujrzeli,  dobrnęli  do  niej.  Syrok.  2. 
Xpi"zen.  dojść  czego,  dociec,  zbadać  co,  wyśledzić' 
<Do-|-BROr)> 

Dobrnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobrnąć. 

Dobro,  a,  Im.  a,  6  pp.  Im.  f  dobry  I.  po- 
żytek, korzyść,  pomyślność,  szczęście:  Praco- 
wać dla  czyjego  dobra.  Mieć  czyje  D.  na 
względzie.  Miłują  ich  i  wszego  im  dobra 
życzą.  Kosz.  (  =  wszystkiego  dobrego).  2.  rzecz 
dobra,  pożyteczna:  Dobra  są  trojakie:  '  do- 
czesne, cielesne  i  duchowe.  Hrb.  I),  ekonomicz- 
ne =  wszystko,  co  służy  do  zaspokojenia  potrzeb 
ludzkich.  3.  w  lm.  =  a)  obszerny  majątek  ziemski, 
j)osiadłości  ziemskie:  Dobra  rządowe,  duchowne. 
Dobra  szkatuły  (  -  prywatny  majątek  monarchy). 
Wyjechać  do  swoich  dóbr.  b)  Xwog.  majątek, 
nuijętność,  własność,  posiadłość:  Uobra  ruchome, 
nieruchome.  4.  f  dobroć,  cnota,  uczciwość:  Gdy 
ś.  ze  złym  zbracisz,  własne  D.  stracisz.  Szy- 
mon. 5.  a)  t  posiadłość,  mienie ;  rzecz  posiada- 
ni: Pani  zastawiła  swe  D.  Jachał  na  jego 
D.  i  brał  mocą  jego  bydło.  Jeśliby  kfo  srebro 
był  powinien,  a  nie  ma  go,  tedy  ś,  innenii  do- 
bry może  wyzwolić,  Sz.  b)  [D.]  mienie,  wieś,  fol- 
wark. 6.  [D.]  dobre  rzeczy  (do  jedzenia):  Pod- 
jad  roznyk  dobrów.  7.  fil.  (w  etyce)  -  a) 
wszystko,  czemu  przypisujemy  wartość  moralną,  b) 
D.  I)ezwzględne  a.  najwyższe  =  o.^7«/<'<•^H«  zasada, 
wedbti/  której  ocenia  i.  wszelka  wartość  moralna. 
vDUB> 


472 


DORROBIERCA 

+  Dobrobierca,  y,  Im.  y  ten,  co  otrzijmujc  do- 
hrodzitjstirti :  l.cjiicj  byc'  (lohrodziejc.  i,  niż  do- 
brobi.Tc-j.   l'ctr.   <  I)()n"+HI()K> 

Dobrobyt  I.  u,  l)liii.  hij!  dobry,  dostatek,  zamoż- 
ność 2.  Xa,  Im  cl  człowiek  zamożny.  <l)OB 
+BY> 

xDobrochętnie  przys.  od  Dobrochętny:  Nie 
należy     \vs|)ii'i;u*    D.    lonistwa.    Kul.      <DOB-|- 

Cllot:- 

xDobrochctność,  i,  blm.  rz.  od  Dobrochętny. 

X  Dobrochętny  z  iulasnej  woli  czyniący,  dobro- 
wolny. 

t  Dobroczyn,  u,  Im.  y  dobry  uczynek,  dobro- 
dzie/.i/iro :  l*aiiiit;(a j  być  wdziccziici;  ich  dobro- 
czynów.  T\v.     <I)UB4-CZYN> 

Dobroczynnie  przys.  od  Dobroczynny:  Wpły- 
wam II a   koL^o  i). 

Dobroczynność,  i,  blm.  I.  a.  f  Dobrzeczynność, 
[Dobroćczynnośćj  rz.  od  Dobroczynny:  J>.  pu- 
lilicziia.  j)ry\vatiia.  Towarzystwo  dobro&zynno- 
ści.  2.  towarzystwo  dobroczynności:  D.  dowie- 
działa ś.  o  tym.  3.  dom  towdrzystwa  dobroczyn- 
ności:   Mieszkać  w  dobroczynności. 

Dobroczynny  I.  chętny  do  świadczenia  dobrego-i 
milosiermi,  uczynny,  ofiarny.  2.  zbawienny,  poży- 
teczny: I)obroczynne  skutki  kuracji.  Dobroczyn- 
ny, ego,  lui.  i  rz.  człowiek  doł)rorzynny,  dobroczyń- 
ca, dolirodziej:  i),  nie  ogląda  ś.  na  odwdzięcze- 
nie.  l*rz. 

Dobroczyńca,  y,  Im.  y  człowiek  dobroczynny,  do- 
brodziej, filantrop:     1).  ludzkości. 

t  Dobroczysty  niewymownie  doljry :  Bądź  chwa- 
ła Dueliowi  Św.  dobroczystemu.  Groch.  <DOB 
-f-('ZYST> 

Dobroć,  I,  blm.  I.  a.  f  Dobrota,  [Dobrota], 
•f  DobroŚĆ,  [DobroŚĆ]  poczciioość,  dobrotliwość,  ła- 
skawość, łagodność:  D.  serca.  Nadużywać  czy- 
jej dobroci.  Dobrocią  więcej  wskórasz,  niż 
groźbą.  Prz.  2.  zaleta,  przymiot,  wartość,  stan 
dobry,  należyty:  D.  wody,  żelaza,  ziemi.  Troć. 
Ta  kraina  nig-dy  takiej^o  rządu  nie  miała,  któ- 
ryby w  sobie  wszystkie  warunki  dobroci  jedno- 
czył. Skarb.  Ogon  też  znacznie  chartom  poma- 
ga* do  l)ędu,  a  pan  kusość  uważasz  za  dowód 
dobroci.  Mick.  3.  [D.]  Im.  e  =  a)  dobry  uczy- 
nek, dobrodziejstwo:  Dzi(^kujc  ])anu  za  wszystkie 
dobrocie.  b)  dobre  rzeczy  do  jedzenia:  Dali  jeś 
i  pić  rozmaitych  dobroci.  [Po  dobroci,  Po  dobro- 
Ści|  \)ry.ys.^łago<Iiiie,  ł)ez  groźby.   <DOB> 

[Dobroćczynność,  i,  blm.J  p.  Dobroczynność. 

f  Dobrodawca,  y,  Ira.  y  człowiek  dobroczynny, 
dobrodziej,  dobroczyńca:  Szczodrobliwe  a  ch(^tli- 
we  dobrodawce.  Gil.     <DOB-|-DA> 

t  Dobrodrustwo,  a,  blm.,  t  Dobrodrużstwo  po- 
chop,  zapał,  zapęd,  zapalczywość,  popędliwość, 
aiiHinturniczośó :    D.  męskie.     <DOB-|-DRUG> 

t  Dobrodrużstwo,  a,  blm.  p.  Dobrodrustwo. 

Dobroduch,  a,  Im.  y  człowiek  dobroduszny: 
Z  dobroduchem  Jagiełłą  łatwo  mu  było.  Krasz. 
<D()B+DUCH> 

Dobrodusznie  przys.  od  Dobroduszny, 

Dobroduszność,  i,  blm.  rz.  od  Dobroduszny. 

Dobroduszny  prostoduszny,  naiwny,  szczery,  łat- 
wowierny. 

Dobrodziej,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  komuś  wyśtmad- 
czyt  coś  dolirego,  dołjroczyńca :  D.  rodziny,  kla- 
sztoru. Ir.:  To  dopiero  D.  (  =  oszust  a.  krzywdzi- 
ciel). 2.  rodzaj  lylułn:  ksiądz  D.  Pan  D. 
Wielmożny  Pan  i  D.  Mości  Dobrodzieju!  3. 
[D.]  ksiądz:    U  waju  nientryki    w  parafii  u  do- 


DOBRONOWAĆ 

brodzieja.  Sienk.  4.  |I).l  ksiądz  ru.'iki,  parock. 
5.  [D]  kołtun.  Zdr.  [Dobrodziejek],  Dobrodzieja- 
szek.    <D0B41)ZIK> 

Dobrodziejaszek,  szka,  Im.  szkowie  p.  Dobro- 
dziej. 

XDobrodziejCZy  dobroczynny,  miłosierny. 

(Dobrodziejek,  jka,  Im.  jkowie]    p.    Dobrodziej. 

Dobrodziejka,  i,  Im.  i  I.  a.  Dobrodzika  lonna  ż. 
od  Dobrodziej;  xDobrodźka:  Jak  kiedy  zacznie 
D.,  to  i  we  śnie  gęi»ą  iiiyka.  Prz.  {-kobieta).  2, 
[D.]  żona  parocha,  popadja :  Poszła  na  plebanję 
do  (lobroilzieja  i  dobrodziejki.  Krasz. 

XDobrodziejowy,  xDobrod2iejskl  przym.  od 
Dobrodziej:  Ten  grzeszy,  kto  w  oddawaniu  do- 
brodziejstwa nie  czeka  czasu  dobrodziejowego. 
Górn.  Dobrodziejowe  woły.  Oss.  {  —  do  księdza 
należące). 

XDobrodziejski  p.  Dobrodzlejowy. 
Dobrodziejstwo,  a,  hu.  a  I.  a.  f  Dobrodzlew- 
Stwo  dobro  wyświadczone  komu,  dobry  uczynek, 
przysługa,  pomoc,  laska:  Wyświadczyć  komu  D. 
Doznać  od  kogo  dobrodziejstw.  2.  zbawienny 
skutelc,  pożytek,  korzyść:  Dobrodziejstwa  cywi- 
lizacji, pokoju.  3.  XDobrodziejstwa  prawne  = 
prawa  szczególne,  przywileje.  4.  bira.  dobrodziej 
z  dołirodziejką:  Państwo  D.  5.  [D.]  dobre  rze- 
czy, dobro:  Znalazła  dużo  dobrodziejstwa:  obu- 
wia, złota,  srebra  i  t.  d.  6.  praw.:  Przyjąć  spa- 
dek z  dobrodziejstwem  inwentarza  =  2  możliwym 
a.  nieprzewidzianym  zyskiem  a.  stratą.  <D()B-|- 
DZIE> 

!  Dobrodziejstwować,  uje,  owal  kogo  =  wyśtciad- 
czać  komu  doł>rodziejstwa :  Brat  nie  powie,  że  ja 
go  dobrodziejstwuję.  Jeż. 

!  Dobrodziejstwowanie,  a,  blm.,  czynność  cz. 
Dobrodziejstwować:  Nowa  ojczyzna  serdeczno- 
ścią i  dobrodziejstwowaniem  pragnęła  osłodzić 
im  gorzką  dolę  tułactwa.  Roi. 

XDobrodzletnle  mając  dobre  dzieci.  <DOB-f- 
DZIE> 

XDobrodzletny  mający  dobre  dzieci. 

t  Dobrodzlewstwo,  a,  Im.  a    p.  Dobrodziejstwo. 

Dobrodzika,  I,  Im.  i  p.  Dobrodziejka. 

XDobrodźka,  I,  Im.  i  p.  Dobrodziejka. 

t  Dobrogtosie,  a,  blm.  dobrej,  przyjemny  głos. 
<DOB+GŁOS> 

KDobrogustca,  y.  Im.  y  ten,  co  ma  dolny  gust. 
<DOB-t-Gust> 

DobroIĆ  się,  I  Ś.,  ii  Ś.  czego  =  brojąc  ściągnąć 
CO  na  sielne,  doigrać  ś.     <Do-j-BliOJ> 

Dobrojenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Do- 
broić  ś. 

t  Dobrolublec,  bca,  Im.  bcy  ten,  co  lubi  doljre. 
<DOB+LUB> 

t  Dobromówca,  y,  Ira.  y  ten,  co  dobrze  mówi 
o  bliźnich:  Niejednego  jużEwanielja  z  złomów- 
cy  dobromówca  uczyniła.  Wuj.  <D(,)B-(-MOW  > 

t  Dobromówny  dobrze  o  bliźnich  mówiący. 

Dobromyśla,  I,  Ira.  e  bot.  (pleurogyne)  roi. 
z  rodziny  goryczkowatych.     <?> 

XDobromyślący  p.  Dobromyślny. 

XDobromyślnie  przys.  od  Dobromyślny. 

XDobromyślność,  I,    blra.  iz.  od    Dobromyślny. 

X Dobromyślny,  xDobromyślący  dobrze  myślą- 
cy, prawomyślny.   <  1)0B-|-MY(SŁ)> 

t  Dobronienawidnik,  a,  Im.  cy  ten,  co  nienawi- 
dzi dobra      <l)OB+Nie-fNa+WID> 

Dobronować,  uje,  owal  dokończyć  bronowania, 
dowlóczyć.     <Do-fBOR> 


•iió 


DOBRONOWANIE 


DOBROZYCZLIWIE 


Dobronowanie,  a,  blni.,    czynność  cz.  Dobrono- 
wać. 
t  Dobroobyczajnie  jiizys.  od  Dobroobyczajny. 

t  Dobroobyczajny  ntdjiinj  dohre  ()hii<Z(ij<\  ohy- 
czajity.  skrorntin.     <  DOB+Ob+WY  K  > 

t  bobropamlętnie  i>izyf;.  od  Dobropamiętny, 
<D()H+Po+MIKT> 

t  Dobropamiętność,  i,  blm.  rz.  od  Dobropa- 
miętny. 

t  Dobropamiętny  pnmięła)(iry  iia  dnlire. 

t  Dobroplodnie  pizys.  od  Dobropłodny.  <DOB 
-fPŁ()D> 

f  Oobroplodny  dohre  owoce  inającij. 

t  Dobroplywanie,  a,  h\m.dohra  żer/luga.  <DOB 
-fPLV> 

-)-  Dobroprawio,  a,  blm.  dohre  prawodawstwo. 
<D()H+PUAW> 

XDobroradnie  przys.  od  Dobroradny.  <DOB-f 
Rada  > 

X Dobroradny  dohrze  radzący. 

t  Dobroród,  odu,  blm.  szUichelne  pochodzenie. 
<I)OB+ROD> 

XDobrorzecze,  a,  blm.  mówienie  dobrze  o  kim. 
<I)OH+RZEK> 

t  Dobrorzeczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
brorzeozyć,  hlot/o.-iiawieńśiwo :  D.  Pańskie  czyni 
wszeg'o  hojność.  WikI.  M. 

t  Dobrorzeozeńsłwo,  a,  Ira.  a  Uogosłaioień- 
slwo. 

7  Dobrorzeczliwie  przys.  od  Dobrorzeczllwy. 
Bol.r. 

t  Dobrorzeczllwy  dohrze  o  kim  mówiący,  przy- 
chylny, jiochiehiiy . 

t  bobrorzeczyć,  y,  yl  I.  komu  =  życzyć  dobre- 
go, 1ilo(joslawić :  Nie  szkodzić  językiem  wino- 
wajcy, ale  i  owszem  mu  D.  Gil.  2.  komu  a.  ]ni- 
gi)- chwalić,  wysławiać:  Poklęknjjwszy,  chwali- 
łem i  dobrorzeczyłem  Boga.  B.  B.  Dobrorzeczcie 
Panu.  K.  Ci.     <n()B+RZEK> 

f  Dobrosercy  maj(icq  dobre  serce.  <DOB  -|- 
ŚR01)> 

t  Dobrosławić,  I,  ił  komu  =  błogoaławić,  wysła- 
wiać kogo:  Dobrosławeie  l'anii,  wszyscy  siudzy 
Pańscy',  r.eo]).      <  ])0I!4-SL0W> 

t  Dobroslawienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobro- 
sławić. 

t  Dobrosławny  I.  dohr~e  móiriący  o  kim.  2.  da- 
;■-•  -I/  hło(/().<:l(uvi('/istiri),  bio(josłaifiacy.  3.  ten,  któ- 
rego bło(/o.ił(iwi(i.  hłofioshiiciony. 

IDobróść,  i,  blm.]  I.  i  f  D.  p.  Dobroć:  On  jest 
wielgiej  dobrości.  2.  dobro,  przyjeiiwość:  Tak 
sobie  uzywajo  tej  dohrości  swojej  i  rozkosy.  3. 
[D.,  Im.  e|=^a)  dohry  urzynek,  przy.^tinf/a.  h)  do- 
bro, szczęście.    Po  dobroścI  p.  Dobroć.     <I)OB> 

7  Dobrośniedny  dohri/  do  jedzenia,  jadiduif. 
<I>OB-f-Sił-f-JAI)> 

IDobrota,  y,  blm.j  I.  i  f  D.  p.  Dobroć:  Spraw 
mydl  jest  wodzem  twa  świ(^'ta  I).  Ryb.  Utraci- 
li dobrotę  posłania,  jako  heretycy.  Zi^r.  (  =  tLHir- 
toió).  Nie  jeden  człowiek  przez  swojsj,  dobrote 
przychodzi  w  żebrote.  Prz.  2.  szczęi-ic.  dohry 
iywot:  Idźcie,  dobrzy,  indzie  D.,  a.  wy,  grzeszni, 
gilzie  lichota.  Pśń.  (  gdzie  Jest  dobrze).  3. 
■f  rzecz  dobra,  dar.      <I)<)B> 

Dobrotliwie,  Dobrotliwo    przys.   od  Dobrotliwy. 
Dobrotliwo  |i.  Dobrotliwie:     D.    młodzieńca  po 

r.iinicniu   ])oklt'paL   Krasz. 
Dobrotliwość,  i,  i>lm.  rz.  od  Dobrotliwy. 

Dobrotliwy,  f  Dobrotny  }>ełen  dobroci,  dol>r;i. 
lasiMwy,  łayoiiny^  s^rdeczuy,  poczciwy :    Cliaraktei 


D.  t  Aniołowie  ludziom  wol^  boż^  dobrolliwj^ 
oznajmiali.  Białob.  (  —  przychylną).  ^Chnroby 
dobrotliwe  {-o  łai/odny)n  przebiegu).    <]30B> 

t  Dobrotny  p.  Dobrotliwy. 

[Dobrowaty]  p.  Oobruchny. 

t  Dobrowierny  dobrze  wierzący,    toierny,  prawo 
wierny.     <I)OB+WIAR> 

Dobrowieszczy  dobre  przepowiadający:  Wróżby 
dobrowie.^^z"/.'.'.  Deo.      <D0B-}-W1'D> 

Dobrownik,  a,  Im.  I  bot.  p.  Dobownfk. 

Dobrowola,  i,  blm.  I.  j  p.  Dobrowolność :  Z  do- 
browoli  serce  ś.  wzdrygnie.  Wad.  (~  samo  przez 
ś.,  pomimowoli).  2.  y^ofiara,  poświęcenie :  Przy- 
dłuższym  pocifjgnicciem  i  mocnym  smyczka  od- 
biciem zakończyiem  moją  dobrowolę.  Wilk.  3. 
[D.]  człowiek  bez  charakteru,  bez  zdaniu  rcłu.^nego: 
Mój  to  taki  D.,  nie  ocyrzni,  nie  obićli.  <DOB 
-fWOL> 

xDobrowolen  p.  Dobrowolny. 

t  Dobrowoleński  chętny,  przychylny. 

t  Dobrowoleństwo,  a,  Im.  a,  f  Dobrowolstwo  I. 

przychylność,  życzliwość,  przyjaźń:  Zły  jest  stróż 
długiego  wieliu  bojaźń,  ale  D.  a.  miłość  jest 
wierny  stróż.  Kosz.  2.  pozwolenie,  wolność,  .'swo- 
boda, wolna  wola:  D.  dano  każdemu  powiedzieć, 
co  ś,  komu  zdało  mówić.  Biel.  M.  3.  Dobrowo- 
leństwo =oc7to/ff,  dobra  icola. 

Dobrowolnie,  XDobrov/olno  przys.  od  Dobro- 
wolny: D.  ś.  drzwi  same  otworzyły.  Otw.  (=*•«- 
me  przez  ś.,  .<>ame  z  sieJńe).  [D.  ś.  rozchorował] 
--^niewiadomo  dlaczego,  ni  stąd  ni  zowąd;  bez  po- 
wodu, sposobem  naturalnym,  f  Jeden  z  was  zo- 
stanie ś.  niewolnikiem  moim,  a  wy  drudzy  D. 
idźcie  do  ojca  waszego.  Leop.  {^  — wolno). 

X  Dobrowolno  p.  Dobrowolnie. 

Dobrowolność,  i,  l)lm.    I.    rz.    od    Dobrowolny : 

D.  uczynku.  2.  f  a.  f  Dobrowola  -j-olność  woH: 
D.  ma  dusza.  Zigr.  3.  f  szczodrobliwość,  hoj- 
ność. 

DobrowoJny,  xDobrowolen  I.  fil.  (w  etyce)  =  a; 
;:  własnej  woli  wynikający,  nieprzymuszony,  niewy- 
muszony:  X  Niedobrowolne  łzy  (  =  mimowolne). 
f  Dobrowolna  wola.  Sak.  {-wolna),  b)  z  dobrej 
woli  pochodzący,  z  dobrą  icolą  zgodny.  2.  X/>o- 
wolny.  pobłażliioy,  łagodny,  posła.tzny:  Umysłu 
dobrowolnego  człowiek  bywa  zawsze  za  nos  wo- 
ilzony.  Oss.  3.  f  i  [D.]  .•swobodny,  samoirliaitty, 
wolny:  D.  dziedzic.  Dobrowolna  królowa.  Do- 
browolne panowie.  4.  f  List  D.  =  pozwalający 
swobodnie  przejechać  gdziekolwiek.  5.  f  Droga 
'dobrowolna- o^tv;)<a,  publiczna:  Na  dobrowol- 
nych drogach  rozbijał.  Stryjk.     <DOB+WOL> 

f  Dobrowolstwo,    a.    Im.  a  i).  Dobrowoleństwo. 

t  Dobrowonnie  przys.  od  Dobrowonny.  <.  1)(>B 
+  W()N> 

t  Dobrowonny  dobry  zapach  mający,  pachnący, 
aroii:ati/czny. 

DobrowrÓŻebny  pełen  dohrycli  wróżb,  pomyślny: 
Spędziła  kilka  tygodni  dobrowróżebnych.  Deo. 
:I)OB-fWliO<J> 

t  Dobroziarny  ziarno  dobre  dający.  <DOB-|- 
/,IAK"N> 

t  Dobrozielny  zioła  dobre  zawierający.  <  DOB 
-fZI()L> 

t  Dobroziemny  ziemie  dobra  mający,  urodzajni/. 
-:I)()B+ZII';.M> 

t  Dobrożółczy  i-dć  dobra  majaci/.  <D()F]4- 
ŻÓLCZ- 

t  Dobrożyczliwie  przys.  od  Dobrożyczliwy. 
<DOB-|-ŻYCZ> 


4;4 


DOBROŻYCZLIWOŚĆ 

T  Oobrożyczliwość,  I,  blra.  rz.    od    Dobrożyoz- 
liwy. 
f  DobrożyCHIwy  bardzo  życzliwy,  życzący  komuś 

poiniisliniśri. 

t  Dobruchać,  a,  ał  uspakajać,  ulagadzai,  roz- 
hra/dć.  j  D.  Ś.  I.  usjtokojać  ś.,  łagodnieć.  2.  sta- 
wać i.  lepszym,  poprawiać  ś.:  Nie  wiem,  czyby 
nie  ratl  słuchał  takicli  piosneii  a.  ś.  niemi  nie 
(lohniehał    P..t.     <DOB> 

t  Dobruchanle,  a,  blin.,  czynność  cz.  Dobru- 
chać. 

i  Dobruchanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
bruchać i. 

Dobruchny,  Dobrzuchny,  Dobrzuteńki,  Dobruśki, 
Dobrusieńki.  Dobrusienieczki,  Dobrusieneczki,  Dob- 
putki,  DobruteńkI,  Dobrutenieczki,  Dobrutenecz- 
kl,    IDobreńkl,    Dobrzuśki,    Dobrowatyj    (piesz.) 

hardzo   doliry. 

Dobrudzać,    a,    al    p.    Dobrudzić.     <  Do  + 

BKID   > 

Dobrudzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobru- 
dzać. ,,  _  . 

Dobrudzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobru- 
dzić. 

Dobrudzić,  i.  II,  nied.  Dobrudzać  zhmdzić  do 
reszlii.  <I)o-|-BRUT)> 

Dobrukować,  uje,  owal,  nied.  Dobrukowywać  I. 
dokończyć  brukowania:  Dobrukował  u''cy.  2. 
więcej  n^hrukować,  do  wybrukowanego  dodać:  Do- 
briikował  jeszcze  kawałek  ulicy.    <Do-i-Bruk> 

Oobrukowanie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Dobruko- 
wać. 

Dobrukowywać,  uje.  vwal  p.  Dobrukować. 

Dobrukowywanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobru- 
kowywać- 

Dobrusieneczki  p.  Dobruchny. 

Dobrusienieczki  p.  Dobruchny. 

Dobrusieńki  i>.  Dobruchny. 

Oobruśki  p.  Dobruchny. 

Dobruteneczki  i".  Dobruchny. 

Dobrutenieczki  i>.  Dobruchny. 

Dobruteńki  p.  Dobruchny. 

Dobrutki  i'.  Dobruchny, 

Dobry,  st.  w.  Lepszy  I.  dobrotliwy,  łagodny, 
słodki,  łaskawy,  ludzki,  litościwy,  poczciwy:  Do- 
bre serce.  D.  jak  baranek.  Prz.  Taki  D.,  że 
clioć  go  do  rany  przyłożyć.  Prz.  Ma  takie  do- 
bre oczy.  D.  pan.  D.  chłop  z  niego  (  =  setny). 
Bóg  D.  widzi  nasze  żale.  Przyb.  (  =  miłosierny). 
Skarga  od  Klemensa  dziwnie  umiłowany  i  ty- 
tułem dobrego  ojca  nazwany.  Birk.  (  =  miłego, 
kochanego).  D.  uczynek  (  =^  miłosierny,  zacny, 
szlachetny).  Akt  dobrej  woli.  Dobra  dusza  zje 
i  bez  obrusa.  Prz.  (  =  względna,  wyrozumiała). 
Wzruszony  D.  prostak  miłosierdziem  wlazł  na 
d'-abinc  i  odwiązał  wisielca  (-dobroduszny, pro- 
stoduszny, naiwny).  Nie  zaczepiaj,  pókim  D. 
Prus.  (  =  spokojny,  niegniewny).  Dobre  słowo  = 
uprzejme,  łaskawe,  przyjazne,  życzlme,  przychylne : 
Dajcie  mi  dobre  słowo,  upomnijcie  mile.  Zim. 
Nie  dać  komu  dobrego  słowa  (  -  złorzeczyć  mu, 
wymyślać).  XTyś  mi  i  przed  ojcem  dobre  da- 
wał słowo  (  =  rekomendację).  -}•  Kto  statecznie 
wytrwał  bóle  i  męki,  ma  dobre  słowo  u  pogan 
samych.  Birk.  (  -  pochwałę,  szacunek).  Dobra 
■w o\'A  — życzliwość,  przychylność,  łaskawość:  Serce 
pełne  dobrej  woli,  co  każdemu  niby  bratem.  Pol. 
Czasem  dobrą  wolą  rychlej  pożywiesz,  czego 
złością  nie  zmożesz  (—łagodnością).  Prosili  ojca, 
Aby  dobrą  wolą  ukazał    pielgrzymowi  w    domu 


DOBRY 

swym.  Biel.  M.  {=gościnność).  Być  z  kim  w  do- 
brych stosunkach  {—przyjaznycłi).  X  Dobra  ospa 
—  niezłośliwa,  łagodna.  Krup.  Ir.:  Jestem  D.  na 
ciebie  {  =  zły,  gniewny,  rozgniewany).  2.  cnotliwy, 
moralny,  uczciwy,  zacny,  szlachetny,  prawy,  czysty. 
nieskażony,  chwalebny,  porządny:  D.  człowiek, 
charakter,  przykład,  zamiar.  Dobra  pobudka. 
Dobre  zasady,  skłonności,  chęci.  Dobre  oby- 
czaje. Walczyć  w  dobrej  sprawie.  Pokój 
ludziom  dobrej  woli.  Dobra  sława,  reputa- 
cja, opinja.  Dobre  imię.  Mówię  rau,  jak 
komu  dobremu.  Mieć  za  niedobre  (  =:  za  złe). 
Łakomy  o  dobre  tylko  stoi  mienie,  a  nie  o  do- 
bre sumienie.  Kn.  (  =  czyste).  Dobra  wiara  i  su- 
mienność były  zaletami  tego  monarchy.  Skarb, 
t  Maciej  odpowiedział  pod  dobrym  słowem  swym, 
iż  pożyczonego  konia  jak  własnego  chował. 
Herb.  {=pod  słowem  honoru).  Wziął  pannę  z  do- 
brego domu.  xDobrego  domu  a. 'dobrego  łoża 
dziecię.  Sądowi  duchownemu  należy  sądzić,  któ- 
re dzieci  dobrego  łoża  są  a.  nie.  Herb.  f  Bękart 
dobrym  ś.  staje,  jeśli  ociec  matkę  za  żonę  poj- 
mie. Sz.  (  =  prawym  synem),  f  Dobrego  ojca 
i  matki  dziecię.  Glicz.  (  =  prawego  łoża),  f  Bę- 
kart, a  z  niedobrej  matki  syn.  (ilicz.  (  --=  z  ko- 
biety niezamężnej).  3.  a)  pożyteczny,  użyteczny,  do- 
datni, korzystny,  pożądany,  zbawienny :  D.  wpływ. 
Dobre  strony  zimy.  D.  stopień  z  lekcji.  Dobre 
wychowanie  (=troskliwe,  staranne).  Mieć  o  kim 
dobre  wyobrażenie  (  -  pochlebne),  b)  szczęśliwy, 
pomyślny,  pocieszający:  Dobra  nowina,  wiado- 
mość, wróżba.  D.  znak,  objaw.  D.  skutek,  re- 
zultat. Dobre  czasy.  D.  rok.  Nie  opuszczę  cię 
ani  w  dobrej,  ani  w  złej  doli.  Umiałem  i  w  złym 
czasie  służyć  jemu  wiernie,  i  teraz  w  dobrym. 
Wymówić  co  w  dobrą  godzinę.  Daj  Boże  w  D. 
czas  mówić,  a  we  zły  milczeć.  Prz.  XW  D. 
czas  kupić,  przedać  (  ~  korzystnie,  zyskownie). 
X  Czasów  dobrych  używać  .^  ucztować,  biesiado- 
wać. Gdy  wyniesiesz  z  Pińskiej  drogi  całe  zio- 
bra,  podróż  była  bardzo  dobra.  Pol.  Okręty  po- 
rządnie bieżały,  bo  D.  wiatr  po  sobie  miały. 
Zbył.  Dobra  nasza!  (dom.  spr  a,w  a.)  =  wy  graliśmy, 
zyskaliśmy:  Jeżeli  te  przykazania  boże  wyko- 
namy, dobra  uasza.  Lach.  Dobra  moja!  Paszk. 
Dzień  D.!  D.  daień!  Mącz.  D.  wieczór.  Dobra 
noc  p.  Dobranoc  :  Dobi  ej  nocy  im  życzę.  Fred.  A. 
XDobrąś  noc  powiedział.  Groch.  Dobrego  zdro- 
wia ci  życzę.  Byt  D.  a.  f  dobre  mienie -dobro- 
byt, dostatek,  zamożność:  Byt  ma  D.  Kn.  (  --  ma 
ś.  dobrze).  W  dobrym  bycie  wspieraj  jej  siły 
swą  siłą.  Karp.  {  =  w  szczęściu,  w  pomyślności). 
Nie  łakomili  ś.  na  dobre  mienie,  ale,  wszystko 
opuściwszy,  z  jałmużny  tylko  żyli.  Skar.  Każdy 
chce  mieć  własne  dobre  mienie.jBiel.  M.  Dob- 
re warunki  klimatyczne  {  =  sprzyjające).  4.  a) 
wartościowy,  wart,  korzystny,  zyskowny,  dochodny, 
intratny:  D.  interes.  Dobra  sprzedaż.  Dobre 
kupno  ( =  tanie).  Dobra  partja.  Dobra  posada. 
Postawić  komu  dobre  warunki  {  =  dogodne).  Dob- 
ra psu  i  mucha.  Prz.  Dobra  bułka  przy  chle- 
bie. Prz.  Bóg  zapłać,  dobre  i  to.  D.  towar, 
materjał.  Dobra  mąka,  herbata,  woda.  Dobra 
strzelba.  Dobra  ziemia  (  =  urodzajna).  Lepszy 
rydz,  niż  nic.  Prz.  Taki  D.  a.  tak  D.  =  tyleż 
wart:  Taki  sam  D.,  jak  inny.  On  taki  D.,  jak 
i  ty  (  =  taki  sam).  Tacy  dobrzy  są  szlachta 
w  Niemczech,  jako  i  w  Polsce.  -J-  Samotrzeć 
tako  z  dobrymi  jako  sam.  f  Rzeczy  tako  dob- 
rych jako  dwadzieście  grzywien,  b)  przydatny, 
dostateczny,  ^trystarczający :  D.  chleb,  kiedy  nie- 
!iia  kołacza.  Prz.    c)  znakomity^  szlachetny:  Dob- 


475 


DOBRY 


DOBRZE 


r^  pochodzenie.  Dobra  krew.  rasa.  Dobre  ple- 
mię. Pol.  5.  a)  normalny,  prawidłowy,  regnlarny, 
należyty:  Dobre  trawienie,  odżywianie  ś.  Dob- 
re rozumowanie.  D.  sąd  {  =  słuszny,  sprawiedli- 
wij).  Dobre  wymawianie  (  =  wyraźne).  Dobre 
wyliczenie.  D.  nadzór.  Nie  widzę  dobrej  raeji 
popierania  eudzych  planów.  Prus.  Majątek  w  dob- 
zryni  stanie.  D.  stan  zdrowia.  Przy  dobrym 
ustawała  rozumie.  Dobra  wa.cfa,  miara,  b) 
dokladiti/,  włumtvy,  rzetelny:  Dobre  wykończe- 
nie. Dobra  inajia.  D.  portret  (  =  trafiony,  po- 
dobny). Dobra  rohotu  {- porządna,  staranna,  czy- 
sta). Dobra  fotograf  ja.  Dobra  kopja  (  -  nńer- 
na).  c)  zdatny  do  użytkn,  porządny:  I),  papier, 
atrament,  nóż,  fortepian,  zegarek,  bruk.  Dobra 
droga.  1).  głos  (  =■  dźwięczny  i  silny),  d)  nie- 
zepsuty,  niezniszczony :  D.  wzrok  (  =  silny).  D. 
słuch,  węch  (  =  lorażliwy).  Tam  nie  błyszczą 
pyszne  gmachy,  ale  dobre  dachy.  Pol.  Buty 
jeszcze  dobre  {^cale).  Dobre  powietrze  {-czy- 
ste, zdrowe),  e)  wzorowy,  przykładny :  D.  ojciec, 
mąż,  obywatel  kraju,  żołnierz,  sąsiad,  sługa.  D. 
katolik,  uczeń  (  =  pilny,  gorliwy,  sumienny).  D. 
gospodarz  (  =  rządny,  gospodarny,  przezorny,^  za- 
pobiegliwy). Lepiej  być  dobrym  chłopem,  niżeli 
złym  popem.  Prz.  fj  biegły,  wprawny,  umiejętny, 
zdolny,  uzdolniony,  utalentowany,  icyiioiczony ,  kar- 
ny :  I),  rzemieślnik,  lekarz,  malarz.  Dobra  or- 
kiestra. Dobre  wojsko.  Dobra  gra.  Dobre  czy- 
tanie, pisanie,  g)  szczery:  W  dobrej  wierze  to 
uczynił  (  —  nie  podejrzewając  nic  złego).  Dobra 
wola  (  =  wolna,  nieprzymuszona).  Pańska  dobra 
wola  rozbija  kŚ.  o  nieprzezwyciężoną  trudność. 
Krasz.  h)  ważny:  "Weksel  D.  na  mnie  samego. 
Co  przez  niego  uczynione  będzie,  za  dobre  i  waż- 
ne mieć  będę.  i)  praiodziwy,  j^i'^^^;!,  prawowity, 
czysty:  Dobre  złoto  {^=^bez  przymieszek).  Dobra 
moneta  {  =  niefałszywa).  Przen.:  Brać  co  za  dob- 
rą monetę  {-za  prawdę).  D.  szlachcie.  %.  spo- 
ry, wielki,  duży,  znaczny,  porządny,  suty:  D.  kij, 
zysk,  apetyt.  D.  kawał  drogi.  Czekałem  dobrą 
godzinę.  Wziął  za  żoną  D.  posag.  D.  wzrcst 
(-słuszny,  loysoki).  Chciał  mieć  na  sąd  dol)rą 
kupę  biskujjów.  Skar.  Dobra  waga,  miara.  Dob- 
ra cena  (  -  loysoka,  luygórowana).  Dostał  dob- 
re cięgi.  Ostrze  i  z  dobrym  łajaniem  napisał 
papież.  Skar.  Umarł  w  dobrej  starości.  Skar. 
{^głębokiej,  późnej,  sędziwej).  D.  znajomy  {-sta- 
ry; oddawna  znajomy,  zażyły).  D.  obiad.  7. 
tęgi,  silny,  mocny:  1).  mróz.  Dobra  mina  {=^pew- 
na  siebie,  zadowolona).  Złodziej  z  dobrą  miną. 
Dobra  głowa  =  a)  zdolna,  b)  trudna  do  njyicia  .^., 
loytrzymała  D.  koń.  8.  smaczny,  smakowity,  do- 
skonały, wyśmienity:  Dobra  woda,  herbata,  grusz- 
ka. D.  obiad.  9.  a)  przypadający  do  smaku,  gu- 
stowny, piękny,  doskonały:  Dobra,  muzyka  (  =  wy- 
Iworna,  wyłiorowa,  klasyczna,  znakomita).  Dobra 
mowa,  opera.  Dobra  powieść,  książka  (  -  zaj- 
mująca). Dobre  kazanie.  Dobra  pogoda,  b) 
wytworny,  wykwintny,  elegancki:  D.  gust,  smak. 
To  nie  jest  w  (iobrym  tonie.  iO.  nadający  ś., 
zdatny,  przydatny,  zdolny,  wygodny,  dogodny,  szczę- 
śliwy, ."tto.^oirny,  odpowiedni,  właici wy,  podatny :  D. 
do  utrzymania  sekretu,  do  jedzenia,  na  mąkę. 
Upatrzywszy  sobie  I),  czas,  rzucił  ś.  nań.  Biel. 
M.  Dobra  |)ora  {-sama  pora).  Dobre  miejsce. 
Dobre  mieszkanie.  Dobra  rada,  myśl.  Dobre 
prawo.  D.  przepis.  D.  śroilek,  sposób  (  =  sku- 
teczny). Miałem  dobre  |>rzeczucie  (  —  trafne). 
Dobre  postą]>ieni('  (  ^  taklow)ic).  Dobra  partja 
dla  ciebie.  Huty  dobre  na  kogo  {  -  iv  .fam 
raz).    To    dobre    dla    ciebie,  ale  nie  dla  mnie. 


Wybrał  sobie  dobrą  ])ozę  do  fotografji.  fDobre 
do  oczu  szkło.  Kn.  Dobre  kazanie,  dzieło.  Le- 
karstwo dobre  na  piersi  (  -  pomocne).  Dobre 
serce,  że  od  żalu  zostało  żywe.  Kochan.  Ma 
dobre  usposobienie,  bo  ś.  nigdy  nie  martwi.  ||. 
paradny,  dorccipny,  wylwrny :  D.  Sobie!  D.  kon- 
cept, wybór,  dowcip  (  =  trafny).  12.  ice.ioły,  po- 
godny: D.  humor.  Dobra  myśl  -  a)  wesołoii: 
Być  dobrej  myśli  (  =  być  loesołym,  spokojnym, 
mieó  otuchę,  nic  troszczyć  ś.).  Jeśli  mię  dobra 
myśl  nawiedzi,  to  ś.  może  i  zdecyduję,  f  Heljo- 
gabal  żadnej  godzinki  nie  opuścił,  aby  jakiej 
krolocliwili  nie  wymyślił  ku  dobrej  myśli  swo- 
jej. Rej.  f  Pod  dobrą  myśl  podpiwszy,  Wasil- 
ko  jachał  do  gospody.  Stryjk.  (  =  podochociu/szy 
.wbić),  f  Ester,  jako  mogła,  czyniła  królowi  co 
najlepszą  myśl.  Wer.  {=rozrytvala  go),  b)  f  a. 
t  Oobramyśl  uczta,  zabawa,  biesiada,  bankiet:  Na 
dol)rą  myśl  i  tańce  biegają.  Szymon.  Skończy- 
ła ś.  dobra  myśl  weselna.  Boh.  {-wesele,  gody). 
Być  }»od  dobrą  datą  (-podpić  sobie).  13.  Pierw- 
szy lepszy  =  jakikolwiek,  jakibądź,  wszystko  jedno 
jaki.  14.  [D.J  =  a)  bogaty:  Bićdny  zawse  jes 
pod  nogom  dobrego  i  tak  juz  będzie  raoze  az  do 
skońcenia  świata,  b)  wielki,  ciężki,  śmiertelny: 
D.  grzych.  c)  (z  3  pp.,  a.  na  kogo)  =  łaskawy: 
Powiedz  mi.  jeśliś  mi  D.?  d)  Cóż  umiesz  do- 
brego ukraść?  {^czy  ruogóle  iimiesz  co  ukraść f). 
15.  myśl..-  a)  Dobre  zwierzę  =  piękne,  b)  D.  je- 
leń-.sto-//  rogacz.  Dobry,  ego.  Im.  rzy  człowiek 
dobry:  Dobreg-o  i  karczma  nie  zepsuje,  złego 
i  kościół  nie  naprawi.  Prz.  Dobrym  wszędzie 
dobrze  będzie.  Złym  położeniem  i  najlepszego 
zepsujesz.  Prz.  Ir.:  D.,  kiedy  śpi,  to  nie  je.  Prz. 
<DOB> 

Dobryd2ień  =  rf2;ie/i  dobry,  jak  ś.  masz:^  ^Żadnej 
sąsiadce  nie  rzuciła  D.  Kórz.     <DOB-|-DŹŃ> 

Oobryś!  masz  tobie  I  ot  dopierał  otóż  masz!:  D. 
Gabryś!  Prz.     <DOB-j-JES> 

Dobrze,  st.  w.  Lepiej  przys.  od  Dobry  I.  jak  i. 
należy,  należycie,  porządnie:  D.  co  umieć.  D. 
czytać,  pisać  (  =  wprawnie).  D.  chodzić,  biegać 
(-zręcznie,  zgrabnie).  D.  robić  co  {  -  utniejęłuie, 
wprawnie,  zręcznie,  zgrabnie).  D.  grać  w  karty, 
na  fortepianie  (  =  biegle,  wprawnie).  D.  zrozu- 
mieć. D.  gotować  (  =  smacznie).  D.  -widzieć, 
słyszeć  {=dokładnie).  Surdut  D.  uszyty,  wy- 
kończony {--.starannie).  Suknia  D.  leży  {-zgrab- 
nie). D.  trawić.  D.  trafiony  na  portrecie.  D. 
przykrajać,  obliczyć,  odżywiać  ś.  D.  wyma- 
wiać {^wyraźnie).  D.  przygotowany  na  lekcję. 
D.  wychowany.  D.  pomalować  pokój.  Maszyna 
D.  działa  {-prawidłowo).  Zegar  D.  idzie.  D. 
ważyć  {-rzetelnie).  D.  spać  (  =  mocno).  D.  idzie- 
my {  —  w  dobrym  kierunku).  D.  zrobiłeś  {  =  tuklow- 
nie,  rozumnie).  D.  ma  w  głowie  ( --/e.f<  rozsąd- 
ny). D.  zapatrywać  ś,  {-^hez  uprzedzenia,  spra- 
wiedliwie). Byle  jak,  aby  D.  {-jako  tako).  2. 
uczciicie,  poczciwie:  D.  mu  z  oczu  jtatrzy.  D. 
z  nim  postąpił.  D.  nabyte.  D.  ś.  sprawowa(5 
(  =  cnotliwie,  moralnie,  obyczajnie).  3.  dobroczyn- 
nie, miłosiernie:  D.  czyń  każdemu  i  niewdzięcz- 
nemu. Skar.  Kto  złemu  D.  świadczy,  tym  gor- 
szym go  czyni.  Min.  4.  łaskawie,  życzliwie,  przy- 
chylnie, przyjaźnie,  uprzejmie:  D.  kogo  trakto- 
wać. 1).  widziany.  D.  dla  niego  usposobiony.    D. 

0  nim  mówią  {=  pochlebnie).  Trzymać  D.  o  kira 
(przychylnie  go  sądzić).  D.  kogo  wspominać, 
t  .lestem    mu    D.    Ms^cz.  {=  jestem    mu  życzliwy), 

1  D.  mówcie  tym,  co  wam  źle  mówią.  Leop. 
(  -  błogosławcie).  5.  bez  gniewu,  zgodnie:  D.  S. 
rozstali.    Są  D.   z  sobą.    D.   z  sobą  żyją.  Znał 


476 


DOBRZECZYNNOŚĆ 


POBUDZIĆ 


w  lułodości  Jerzego,  żył  z  niin  l).Ro].{  =  wprzy- 
jaim).     Na  wszystko  D.  ś.  zapatruje    {-optifini- 
siycznie).    f  Żeby  nie  Kozacy,  tedy  by  Ta  ta  rowie 
D.  z  nami  mieszkali.  Biel.  M.     6.    wygodnie,   do- 
godnie:    D.  mi  było  spać.     I  tak  źle,  i  tak  nie- 
dobrze.    D.    chodzić    w    tych  butach.     D.  mi  tu 
siedzieć.  Dębowi  D.  na  gruncie  twardym.  Jak.  J. 
D.  mn  z  tym.    Dobrym  wszędzie  D.  będzie.  Kie- 
dy komu  D.,  to  chce  jeszcze  lepiej.    Prz.    {=  po- 
wodzi i.).     Wszędzie    D.,    a    w    domu    najlepiej. 
Prz.     7.  pomyślnie,  azcząiliwie :     D.  ś.    nam  skła- 
da, powodzi.     D.  słychać.     D.  ś.    skończyło.     D. 
co  ukończyć.     D.  na  tym  wyjdziesz.     D.  ś.  dzie- 
je na  (świecie  {=^ pocieszająco).     Mieć  ś.  \>.-mieó 
dobrobyt.     D.  trafiłeś  (  =  w  j>orę).     Dobrześ    mi  ś. 
najfodził.  Kn.     Iwan  posłom  konie  rozsiekać  ka- 
zał; jeszcze  D.,  że  sami  stąd  zdrowo  wyjechali. 
Biel.  M.  (    =   szcząicie).    Ir.:    Wszystko  D.,    daj 
Boże  wytrzymać.  Prz.     i. pożytecznie:     Wszyst- 
ko D.  w  miarę.  Bud.  B.     On  D.   radzi  (   =  zba- 
wiennie).    To  D.  oddziaływa  na  zdrowie  (  =  ko- 
rzystnie, dodatnio).     To  lekarstwo  ci    D.    zrobi - 
pomoie.     9.    korzystnie,    zyskownie:    D.  wynagrji- 
dzany.     D.  kupić,  sprzedać,     10.  zdrowo:  D.  wy- 
ghjdać.     D.  ś.  chować.     D.  ś.  czuó  =  t"(u;  i.  zdro- 
wym.    D.  mi  jest  =  C2wyc  i.  zdrowym.  Miećś.  D. - 
liyó  zdrowym:     Ci,  którzy  ś.  niedobrze  maj.^,  po- 
trzebujjj,  lekarza.  Leop.     Pytał  ś.  godziny,    któ- 
rej 6.  lepiej    miał.    Sekl.   (    -    polepszyło  mn  i.). 
Miej  ś.  I).,  czegoć  nie  dostanie,    kuj)   sobie.  Kn. 
(  -  bądź  zdrów).     II.  pięknie,   ładnie:     Ten  autor 
D.  pisze  { -  zajnmjąco).    Ten    profesor    D.  mówi. 
To  D.  brzmi.     D.  smakuje,  pachnie    {—przyjem- 
nie).    12.    odpowiednio,  stosownie:     D.  tobie  kozy 
|iaść.  Kn.     D.  ci  tak  -  ma.<<z    za   swoje.     xCałe 
wojsko  zbrzydziło  mię  i  mówiło:  to  D.  na  niego. 
Jabł.     13.    w    sam  raz,    akurat:     f  Tak    snadnie 
odbił  piłkę,  żeby  i  towarzyszowi   D.  do    uderze- 
nia przyszła.  Górn.  Czy  mi  jest  D.  w  tej  sukni? 
-do  twarzy.     14.  D.  jest=yes<  to  dobre:     D.  jest, 
że    o    sobie    zbyt    wiele  nie  trzyma.     15.  łatwo, 
nietrudno:     D.  to  mówić,  ale  nie  robić.     fZmieści 
ś.    ich    tam    I),  dwieście.  Kn.     16.  bardzo,  wielce, 
mocno:     D.  gładka    i    |)iękna  była.  Kochan.     D. 
podpiły,    t  Ogień    D.  goręt.szy,    niż  ten  zwykły. 
Kochan.  {  =  znacznie,  daleko).     Tu   ś.    nam  D.  na 
buty  okroi.  Star.  (  -  dużo,  sporo,  wiele).    D.  już 
w  noc  było.  Chodź.     17.    Tak  D.  jak   =   tak,  jak 
'/dyby:     Tak  D.,  jak  nigdy.     Już  tak  D.,   jakby 
rzecz  skończona  była.     18.    D.  urodzony ^znafco- 
mitego  rodu.     19.  D.  znajomy   =   bliżej,     oddawna 
znajomy.   20.  zgoda,  lak:  D.,  przyjdę.  21.  fi  [D.  | 
ledwie,  omal,  zaledtoie:    Dobrzem    odszedł...    Kn. 
Ściskam  zęby,  D.  mi  wszystkie  nie  wylecą,  z  gę- 
by.    Dobrzem  żyw  na  to.  Kn.   {  =  nie  mogą  na  to 
patrzeć).     22.  D.  nie  =  a)   yijeszcze    nie  zupełnie: 
Śmieje  ś.  z  łatwowierności  jej  i  za  drzwi  D.  nie 
wyszedszy.     b)  f  ledwie  nie,  o  mało  nie :    Portret 
ten  D.  nie  przemówi.  Kn.     23.  f  By  D.  a.  f  aby 
p.- gdyby  nawet,  chociaiby  natoet:     By    D.    stała 
śmierć  tu  przede  mną,  bać  ś.  nie  będę,    bo  Pan 
mój  ze  mną.  Kochan.     Izalić  tak  potrzebne  pie- 
niądze, jak  oko  i  ręka?    nie    tak!    aby    D.  tak, 
Dczyń  sobie  gwałt,  obetnij  te  worki.   Skar.     24! 
!0n  jest  D.  =  otrzymał  dobre  ivy chowanie.  <DOB> 

t  Dobrzeczynność,    I,    blm.    p.  Dobroczynność. 

<DOB-ł-CZYN> 

X  Dobrzeć,  eje,  al  I.  a.  f  Dobrzyc  ś.  dobrym  ś. 
stawać,  popraiuiać  ś.,  polepszać  ś.:  Z  łasa  prze- 
niesione krzaki  pod  ogrodniczym  staraniem  dob- 
rzeją.   Rana     dobrzeje.  Oss.  (  =  goi  ś ).    2.  ła- 


godnieć, utpokujać  L,  utagadzać  ś.:     Stary  'iłaga- 
dzał  ś..  dobrzał.  Jeż.     <DOB> 
[Dobrzemienny]     bogaty,    zamożny.     <   OOB  -f- 

Dobrzenie,  a,  blm.  I.  xezynao8ć  cz.  Dobrzeć. 
2.  t  czynność  cz.  Dobrzyc. 

t  Dobrzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dob- 
rzyc ś. 

[Dobrzeńcej  bardzo  dobrze. 

t  Dobrzesławić,  i,  ii  błogosławić:  Dobrzesła- 
wił  P.  Bóg-  Adamowi  i  Hewie,  mówiąc:  Rośćcie 
a  rozmnażajcie  ś.     <DOB-|-SŁOW> 

t  Dobrzeslawlenie,  a,  Im.  a  czynność  ez.  Dob- 
rzesławić, błogosławieństwo. 

t  Oobrzesławieństwo,  a,  Im.  a  błogosławień- 
stwo. 

f  Dobrzeslawny  błogosławiony. 

Dobrzmieć,  eje,  al,  nied.  Dobrzmiewać  I.  do- 
kończyć brzmieć,  przebrzmieć:  Ostatnie  dźwięki 
dobrzmiały.  Krasz.  2.  dokąd  =  brzmiąc  dojść,  być 
dosłyszanym  gdzieś:  Dobrzmiała  w  te  stro- 
ny tradycja  o  córce  chana.  Szaj. 

Dobrzmienie,  a,  blm.,  czynność  cz.    Dobrzmieć. 

Dobrzmiewać,  a,  al  p.  Dobrzmieć.  Przen.: 
Dzień  dobrzmiewa  w  tonach  ,  słodyczy  i  ciszy. 
Kon.(--=^•o/«czys.).  <Do-ł-BRZM> 

DobrzmiewanIe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobrzmie- 
wać. 

Dobrzuchny  ]>.  Dobruchny.     <DOB> 

[Dobrzuśki]  p.  Dobruchny. 

Oobrzuteńki  p.  Dobruchny. 

t  Dobrzyc,  y,  yl  dobrym  czynić,  poprawiać,  po- 
lep.izać:  Dobrzyjcie  drogi  i  sprawy  wasze.  Bud, 
t  D.  ś.  p.  Dobrzeć.     <DOB> 

Dobrzynek,  nka,  Im,  nki  bot.   (paederota)    roś. 

z  rodziny  trędoirniknwatyrh.      <?> 

Dobrzynlec,  ńca.  Im.  ńcy  członek  zakonu  rycer- 
skiego w  Polsce  w  XI 11  wieku,  in.  brat  do- 
brzyński. <0d  nazwy  miejscowej  Dob- 
rzyń > 
Dobrzyński  brat  p.  Dobrzyniec. 
Dobudowa,  y.  Im.  y  p.  Dobudówka.  <Do-ł- 
Bud,  |).  Budarz> 

Dobudować,  uje,  owal,  nied.  Dobudowywać  I. 
dokończyć  budowania:  Kościołów  zaczętych  dobu- 
duj. Skar.  2.  przybudować,  przystaicić:  Do  pa- 
łacu d()l)U(l()wał  pomieszkanie  dla  ludzi.  L. 

Dobudowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Dobudo- 
wać,   2,  Im.  a  ]).  Dobudówka. 

Dobudowywać,  uje,  ywal  p.  Dobudować:  Dwó'' 
tyle  razy  dobudowywany,  poprawiany,  nieforera- 
nie  wyglądał.  Krasz.  (  =  dobudówkami  rozsze- 
rzany). 

DÓbudowywanie,  a,  blm,,  czynność  cz.  Dobudo- 
wywać. 

Dobudówka,  i,  Im.  i.  Dobudowa,  Dobudowanie 
budmola  do  innej  przybudowana,  przybudówek, 
przybudówka,  przystawka. 

bobudzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobudzić. 
<Do4-BUD> 

Dobudzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dobu- 
dzić ś, 

Dobudzić,  i,  ii  ocucić  ze  snu  ostatecznie,  obudzić, 
rozbudzić,  przebudzić:  Parafrazą  wiersza  Trem- 
beckiego dobudziłem  dziś  Adama.  Od.  Słonko 
nie  dobudzi  świtaniem  wszystkich  ludzi.  Kon. 
Trzy  dni  nie  mogli  mnie  D.  Sienk.  D.  Ś.  z  trud- 
nością obudzić:  Ledwiem  ś.  go  dobudził.  Przen.: 
W  nieboszczyku  dobudził  ś.  ducha.  Mick,  <Do 
+BUD> 


477 


[■ 


IK^YCIE 

DobycHe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobyć:  f  Sta- 
sick  nil'  wylzieli-l  (rzcciej  części  Jakubowi  po- 
dług-jego  (loliycia  {-nzjiskanin  prnumef/i)).  -[Po 
dobyc-iu  lista  była  w  d/icrżeniu  dziedziny. 

X Dobycie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz.  Do- 
być ś 

Dobyć,  będzie,  byl,  nied.  Dobywać  I.  do  peiv- 
nego  czam  pozoMać,  dotrwać:  Dobędę  w  tej 
służbie  do  kwartału.  2.  Xzdohyć,  wziuó:  Do- 
bywali zamku,  a  T>.  go  nie  mogli.  Papr.  Ma- 
.styki,  kanfory  wyniszczą,  mieszki,  ilobęd;^  ko- 
mory. Biel.  M.  3."  t  czego  =  nzi/shaó  prawnie  co, 
nied.  poszutinaó,  dochodzie  czecjo:  Piotrek  dobył 
na  Staśku  4  marki  za  ehąźbę.  Pomierzał  Jaro- 
sławowij  dziedzinie',  nie  dobyw  na  nim  prawem. 
Dobywać  oecowskiego  długu  na  sierocie.  Do- 
bywać dziedzictwa,  imienia,  kradzionej  rzeczy. 
Prawem  dobywany  (  =  pozywany  do  sądu).  4. 
czego  a.  co  =  wydobyła  tvyjąć,  wydostać,  wyciągnąć: 
D.  pałasza.  Dobył  tasak".'  Miek.  Trzymam  waAci 
za  słowo,  dobyj  (zam.  dobjjdź)  pałasza.  Kaczk. 
t  Pogrzebionycli  dobywał.  Żarn.  {=^ wykopywał). 
xDobywać  "źródła  (  =  wykopywać],  D.  gliay 
w  oraniu  i  =  wyorać).  Przen.:  D.  głosu  a.  XD. 
ton6w  =  M%(5:  Dobył  tak  wdzięcznego  głosu  ba- 
raniego. Pśń.  Takich  tonów  on  muzyk  doby- 
wał. Jabł.  XTego  chwaląc,  temu  przecząc,  se- 
kretu dobywał.  Jabł.  (-dochodzić,  dowiadyical  ś.). 
XD.  dowcipu,  konceptów  -  luytężyć,  wysilić  je: 
Dobądź  swego  dowcipu.  Boh.  W  głowt^  ś.  skro- 
bie, konceptów  dobywa.  Jabł.  D.  ostatnich  sił 
(-^uiyć;  wytężyć  je).  Jęli  go  prześladować,  fał- 
szywych  świadków  przeciw  niemu  dobywając. 
Wys.  (  =  wyszukując,  wynajdując).  W  jakim  ba- 
czeniu cnotę  Bóg  ma,  patrzaj  każdy,  i  jako  jej 
dobywa  z  ciasnych  kątów  zawżdy.  Papr.  (-ra- 
tuje  ją).  5.  [D.]  =  a)  dostać:  D.  u  kogo  krzesi- 
wo, b)  zwyciężyć,  zdobyć,  przemóc.  6.  fl.:  D. 
tTniv/(^  =  zepchnąć  z  piasku  drążkami.  7.  gór.  wy- 
próżnić wnętrze  góry.  D.  Ś.,  nied.  Dobywać  ś.  I. 
wijdoliiić  ś.,  wydostać  L:  Dobędzie  ś.  iskierka  ta 
przy  pożegnaniu.  Mick.  Dobył  ś.  z  tłoku.  Mick. 
Z  bladej  jego  twarzy  rumieniec  słaby  dobywa 
ś.  Karp.  Po  drzewkach  ś.  winna  latorośl  w  gó- 
rę dobywa.  Ustrz.  (^pnie  ś.).  2.  f  i  [D.  ś.]  łve- 
drzeć  ś.,  dobrać  ś..  n-cisnąć  ś.:  Gdyby  ś.  kto  do 
domu  czyjego  dobył  w  nocy  i  uczynił  szkodę... 
P.  Cheł.  Jasieńko  mi  ś.  do  wianeczka  dobył. 
<Do-}-BY> 

|Dobyt,  u.  Im.  y]   dochód. 

j  Dobytczę,  ęcia,  Im.  ęta  (7  pp.  Im.  w  dobyt- 
czętoch)  zwierzę  domowe,  bydlę:  Pies,  byk,  zwie- 
rzę każde,  jeśli  szkodę  zrobi,  pan  jego  ma  nad- 
grodzić,  a  to  jeśli  ono  D.  a.  zwierzę  weźmie 
w  swoje  moc.  (iroic.     <Do-j-BY> 

t  Dobytczy  p.  Dobytkowy:  Ród  D.  (=:hydh). 
Zapłata  dobytcza. 

Dobyte'.i,  tku,  Im.  f  tkl  i  [tkij  a.  f  tkowle, 
|,  zwierzęta  domowe,  stczeg.  bydło,  inwen- 
tarz: Maximinus  z  młodych  lat  pasł  D. 
Biel.  M.  W  gorącu  wielkim  dobytki  jej  przed 
IPozera  ustały.  Skar.  A  maić  ś.  majem  maj, 
ostatek  dobytkom  daj.  Prz.  [Czarny  I).  |  =  iwi- 
nie.  2.  blm.  m<ij<itr.k,  mieiiie.  3.  ■]■  zilol>ycz :  Cia- 
ło ziemia  dobytkiem  mieć  będzie.  Troć.  <Do 
-fBY> 

t  Dobytka,  i.  Im.  i  anat.  ji.  Łokieć. 

i  Dobytkowy,  f  Dobytczy  j)rzyni.  od  Dobytek, 
bydlęcy:  Ma  ziciiiię  l)ar(lxo  bujną,  co  ś.  dotyczę 
pastw  dobytkowycli.   Leop. 

t  Dobytny  mogący  być  zdobytym. 


DOCHŁOŚCIĆ 

XDobywacz,  a,  Im.  e  |).  Dobywoa. 

Dobywać,  a.  ał  i  D.  ś.  p.  Dobyć.    <Do-f-BY> 

XDobywa(l}o,  a,  Im.  a  lek.  narzędzie  do  wydo- 
bywania odlamanych  a.  irypihiwanych  kawałków 
kości:  D.  świderkowe.  D.  dwunożne,  in.  Xdwu- 
n  oże  k. 

Doby  walny  I.  tlo  zdobywania  miast  służący.  Kn., 
Bóbr.  2.  gór.:  Chodnik  D.  w  kopalni  -  służący 
do  dobywania,  in.  wyrębowy. 

Dobywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dobywać. 

Dobywanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doby- 
wać ś. 

X Dobywoa,  y.  Im.  y,  xDobywacz  ten,  co  zdo- 
bywa miasta  i  In-ierdze,  zdobywca. 

Docala,  [DocałkaJ  całkiem,  zupełnie,  całkowicie, 
zgoła,  ze  wszi/stkim:  Cudem  niby  skamieniał  sen 
D.  Pol.     <D"o-fCAŁ> 

[Dooalka]  p.  Docala. 

fDocelić,  i,  IłJ  docucić.     <Do-|-CAŁ> 

Doceniać,  a,  al  p.  Docenić :  Jest  to  człowiek 
cichy,  skromny,  który  nie  docenia  samego  sie- 
bie. Kasz.     <Do-}-CEN> 

Docenianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doceniać. 

Docenić,  i,  ii  ocenić  należycie :  Nie  doj)atrzył 
ś.,  czy  nie  docenił  szczególnej  odrębności  inte- 
resów pruskich.  Ask. 

Docenienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Docenić. 

Docent,  a,  Im.  ci  nauczyciel  w  uniwersytecie,  nie 
mający  stopnia  pirofesora.  <Now.  z  Łć.  docens, 
2  pp.  docentis  im.==uczący> 

Docentura,  y.  Im.  y  posada  docenta:  Otrzymał 
docenturę  botaniki.  Bał. 

Doceta,  y.  Im.  ci  członek  sekty,  zaprzeczającej 
człoioieczeństwa  Chrystusa.  <Now.  z  Gr.  dokeó  = 
mniemać;  zdawać  się> 

[Doch]  jedriak,  loszakże,  przecież,  toć,  no:  Pójli 
D.  Waspan  do  naju  (—chodźno  loaćpan  do  nas). 
<Nra.  doch> 

XDochadzać,  a,  al  p.  Dojść:  Niektórzy  z  lu- 
dzi zaczęli  D.  do  Woźnik.  Krasz.  <Do-f- 
CHOD> 

XDochadzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Docha- 
dzać. 

t  Dochcip,  u.  Im.  y  p.  Dowcip :  Wam  wprzód 
dank  winien  dawać  nasz  D.  Stryjk. 

t  Duclicipny,  |Dochcipny{  ji.  Dowcipny.  Mym. 

Dochlapać,  ple,  pal,  xDochlnąć  dokończyć  żło- 
pania,  chlania,  dopić.  [D.  Ś.]  ciitapiąc  (pijąc)  do- 
czekać i.,  (lojiić  ś.  czego.     <Do-|-CHLAP> 

Dochlapanfe,  a,  l>lm.,  czynność    cz.    Dochlapać. 

[Dochiaptać,  ce,  tal]  dojiić,   mlaskając  językiem. 

[Dochlebie,  a.  Im.  a]  wety,  deser. 

XDochlnąć,  nie,  nąl  \^.  Dochlapać. 

XDoohlnięcie.  a,  blm.,  czynność  cz.    Dochinąć. 

t  Dochlustać,  a,  al  dodać  uderzeń ;  zbić,  wy- 
chło.-itać :  Kiedy  on  pan  prz);jdzie,  co  nie  każe 
))Sować,  być  biczem  nie  doclilustał.  Rej.  <Do-|- 
CnLUST> 

Dochlodzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dochlodzić. 
<I)o-|-CHL()l)> 

Dochlodzić,   i,   ii  do  reszty   ochłodzić. 

i  Dochlustać,  a,  al  p.  Dochiościć.  <Do-f- 
CHŁ()S'J^> 

t  Dochlostanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dochlo- 
stać. 

t  Dochloszczenie,  a,  l>lm.,  czynność  cz.  Do- 
chiościć. 

t  Dochiościć,  i,  II,  nied.  Dochtostać  1.  chło.^tą 
dokuczyć:  Woźnica  tak  koniom  dochłostał,  że 
aż  lecowy  ustal.  Czahr.     2.  przen.  przykrość  ivy- 


478 


DOCHODNOŚĆ 

rząfizió,  dokuczyć,  dopiec:     Zły  język    corze)   mo- 

żfi   D  ,  niż   jadowite  węże.  Pot.  <Do4-rHŁO.ST> 

Dochodność,  i,  him.  rz.  o«l   Dochodny.     <Do+ 

('n(>f>>  ,  .,^  , 

Dochodny  I.    X'/"  którego  można  dojść,  dostępny. 

2.  ;i.  Dochodowy  dający  dochód,  zyskowny,  korzyst- 
ny, ititnitini:     Posiatiał  docliodiie  fstaroslwo.   Oss. 

3.  I  l>.l  ^priilini.  bystry. 

Dochodowość,  i,  »'ln>.  rz.  od  Dochodowy,  dochod- 
ność:    To  /.iniiifjsza  D.  i  wartość   majątków. 

Dochodowy  I.  pizyin.  od  Dochód:  Potiatek  D 
(■^««/  dochodu).  Ksi.^ira  dociiodowa  (  =  icykazii- 
jącM  dochód).    2.  p.  Dochodny:     Dom  D. 

Dochodzenie,  a,  l)liii.,  i-zyiiność   c/..   Dochodzić. 

xDochod2iciel.  a,  Im.  e  I.  badacz,  poszukucacz. 
2.  dochodzący  krzywdy,  powód:  Iiistyi,-atorowit' 
Rzj)ltei  S!j  doL-liodziciidami  Jej  krzywd. 

XDochodziclelka,  i  Im.  i  forma    ż.    od    Dooho- 

Dochodzić,  i,  II  I.  "it*'!-  I>-  Dojś"^-  2.  dok. -a) 
chodząc  dotrwać:  Doeliodzę  na  tę  lokcję  do  mie- 
siąca b)  w  czym -c/(0^r</c  donosić  coś:  Docho- 
dzę w  tych  butach.  3.  [b.]  kończyć  życie,  ko- 
nać. \D.  Ś.]  dopominać  i.,  wymagać:  Dwa  młod- 
.si  bracia  dochodzili  .>^.  na  starsira,  coby  im  dał 
]cf^{-jcić).     <Do-fCHOD> 

Dochodzik,  u.  Im.  i  p.  Dochód. 

Dochować,  a.  al,  nied.  Dochowywać  I.  co  a. 
czeiro  -cAołm/ł/c  dotrzymać,  zachować,  przechoicać, 
utrzymać:  Wyrębywali  starannie  dotąd  docho- 
wywane la.sy.'Kaczk.  Drzewo  w  trojaki  sposób 
dJchowywają.  Jak.  J.  Po  naszym  przodku  do- 
chowujemy łuk  je^o.  Chodź.  Majątku  D.  {=nte 
roztrwonić).  Łacniej  dostać,  niż  I).  Prz.  Pa- 
miątki naszym  dochowane  czasom.  Sniad.  2.  e7.e- 
g,)z.dotrzipiiać,  zachować  co:  D.  wiary,  tajemni- 
cy. Czy 'dochowa  przysięgi?  Mick.  3.  kogo^ 
wychować  do  pewnego  cza.su;  Jam  cię  chowała 
i  dochowała  tych  lat.  Leop.  4.  f  kogo  =  dać 
■Mtrzymanic  ko7nii,  utrzymać,  loyżywić:  Kto  ojca 
mego  w  starości  dochowa?  Skar.  D.  kogo 
śmierci  a.  do  .śmierci.  5.  X Stadnik  dochowuje 
klaczy  -  zadawalnia  jej  popęd  płciowy.  D.  Ś.  I. 
cj.cgo  -tcip-howując  a.  hodując  doczekać  ś.:  D.  ś. 
hańby  z  dzieci.  Dochowałem  .ś.  pięknych  kwia- 
tów. 2.  przechować  ś.,  przetrwać.  L.  <Do-f 
CHOW> 

Dochowanie,  a,  blm.,  czynność    c/..    Dochować. 

XDochowawca,  y,  Im.  y   p.  Dochowywacz. 

XDochowawczyni,  i,  Im.  e  forma  ż.  od  Docho- 
wawca. 

Dochowek,  wku.  Im.  wki  p.  Dochówek. 

xDochowny  zdatny  do  przechowania,  trwały: 
Sucliaiy  od  chleba  lżejsze  i  dochowniejsze. 

Dochowywacz,  a,  Im.  e,  XDochowawca  ten, 
co  dochowuje,  przestrzega  czegoś,  przestrzegacz : 
Szanowny  ten  mąż,  ścisły  D.  sprawiedliwości. 
Niom. 

Dochowywać,  uje  a.  ywa,  ywal  p.  Dochować. 

Dochowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Docho- 
wywać. 

Dochód,  Odu,  Im.  ody  I.  y.dojście,  dotarcie,  do- 
sięgnięcie: Pewnym  jutra  dochodem  pochlebia 
swej  biedzie,  aż  tu  śmierć  nań  zajedzie.  L.  2. 
przychóif,  icpływ,  intrata:  Ma  dwa  tysiące  loez- 
nego  dochodu.  Pamiętaj,  dochodzie,  żyć  z  przy- 
chodem w  zgodzie.  JPrz.  Ekon.:  D.  ogólny 
(=zziuszystko  wytworzone  przez  gospodarstwo  pewnej 
csoby).  D.  czysty  (=  część  ogólnego,  po  zaspoko- 
jeniu kosztów  pozostająca).     D.    wolny  a.  swobod- 


D0CIĄ6 

ny  {  =  część  czystego,  pozostająca  po  zaspokojeniu 
potrzeb).  D.  fundowany  (  -  płynący  z  mająlkn). 
D.  niefundowany  (  =  płynący  z  pracy).  Żart.: 
Dziailowski  D.:  do  południa  spać,  do  wieczora 
nie  jeść.  Prz.  3.  Xcuchnąc,a  pozostałość  przy  dy- 
stylacji  spirytusu,  fuzel,  niedogon.  Zdr.  Dochodztk. 
<Do-j-CH()D> 

Dochówek,  wku,  Im.  wki  I.  a.  Dochowek  przy- 
rost stada,  przychówek,  przypłodek.  2.  [D.|  do- 
żywocie: Rodzice  są,  na  dochówku.  <Do  -\- 
CHOW> 

Dochrapać  się,  ple  ś.,  pal  ś.  z  trudnością  osiąg- 
nąć, dobić  ś.:  Dochrapał  ś.  lichego  urzędu 
t  Nilu  ś.  dochrapawszy,  j)rzyklękła  na  brze- 
gu. Zebr.  (  -  z  trudnością  doszedszy  do  Nilu). 
<Do-|-CHRAP> 

Dochrapanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
chrapać ś. 

Dochrupać,  pie,  pal  zjeść  do  końca  chrupiąc, 
dokończyć  chrupania.      <Do-f-CHRUP> 

Dcchrupanie,  a,  blm.,  czynność   cz.  Dochrupać. 

XDochrześcljanić  się,  i  ś.,  ii  ś.  stać  ś.  zupeł- 
nie chrześcijańskim:  W  której  ś.  zaród  wieków 
szlachetności  tak  dochrześeijani,  że  z  niej  ś. 
stanie  jak  duchowa  pani  innych  narodów.  Kra- 
slń.      <Du-f  Chrześcijanin  > 

XDochrześcijanienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność 
cz.  Dochrześcijanić  ś. 

[Do  chrzty]  p.  Krzta, 

[Dochtor-apteka,  i,  Im    i]  p.  Doktor-apteka. 

IDochtorować,  uje,  owal]  p.  Doktorować. 

[Dochtór.  ora.  Im.  ory|  j).  Doktór, 

[Dochtórka,  i,  Im.  ij  ji.  Doktorka. 

t  Dochwatki  p.  Doclfiwytka:  W  D.  co  pisać, 
i  tędy  i  owędy.  Mącz.  (  =  dorywczo).  <Do-|- 
CHWAT> 

t  Dochwatny  chwilowo  wolny  od  zajęcia  :  D.czas. 
Mącz. 

[Dochwiać  się,  eje  ś.,  al  ś.]  chwiejąc  ś.  dojść: 
(Starszy  drużba)  do  sądka  ś.  dochwieje  i  go- 
rzałki sobie  naleje.     <Do-|-CHW'> 

t  Dochwycenie,  a,  blm.,  [Dochwycenie  [  czyn" 
ność  cz.  Dochwycić.     <Do-|-CnWYT> 

t  Dochwycenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dochwycić  ś. 

t  Dochwycić,  i,  ii,  [Dochwycić],  f  D.  ś.  schwy- 
cić, zlujiać:  Krokodyl,  gdzie  ś.  człowieka  D. 
może,  tam  go  poźrze.  Kosz. 

t  Dochwytka,  t  Dochwytki,  f  Dochwatki  tylko 
w  wyrażeniu:  W  dochwytkę,  w  dochwytki  a. 
w  dochwatki  -  I.  naprędce:  Jarosław,  w  do- 
chwytkę wojsko  zebrawszy,  Bolesława  osko- 
czył.  Błaż.  2.  hyle  jak,  byle  zbyć.  3.  w  wolnych 
chwilach,  dorywczo.     <Do-}-CHWYT> 

t  Dochwytki   p.  Dochwytka. 

Dochwytkowo  przys.  od  Dochwytkowy:  Uczył 
ś.  D.  tu  i  ówdzie.  Krasz. 

Dochwytkowy  dorywczy,  niesystematyczuy :  Do- 
chwytk')wa  praca. 

t  bochylić  się,  i  ś.,  ii  ś.    schylić  ś.,   nachylić  ś. 

[Dochynąć,  nie,  isąl]  dostać,  dosięgnąć:  To  już 
tam  mietłą  docliynie  {=jest  blizko). 

Dociąć,  tnie,  cląl,  nied.  Docinać  I.  zupełnie,  do 

reszty  uciąć:  Nie  dociąłeś  tej  gałęzi.  Troć.  2. 
iryciąć  do  pewnego  miejsca:  Dotnij  (fo  teg-o  soku. 
Troć.  3.  przyśpieszyć  zgon,  dobić,  dorznąć :  Uo- 
zumiałżeś,  że  leżącego  już  będę  docinał.  Sienk. 
4.  j)Ozostałych  wyciąć,  wymordować,  dobić:  Doci- 
namy  ową  piechotę.  Pas.  5.  -^  komw  -  wybić  ko- 
go, oćwiczyć:    Dociął    chłopcu    za    tę    swawoń). 


479 


DefOlAG 

'JJlriTrt.     6.  przyciąć,   przyrpniźć, ,  przymóioić::     DocH" 
na,  jak  muoha.  Piz.     <I)o4-C-Ń> 

Dociąg,  u,  Im.  i  cukr.  iloió  soku,  wprowadzana 
kolfjito  przy  gotowaniu  cukru.      <Do-|-'ClĘG> 

Dociągać,  a,  ał  I.  p.  Dociągnąć.  2.  fD^.J  dopo- 
■minać  ś.  uporczywie :    i>   })rawa. 

Dociąganie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Dociągać. 

Dociągnąć,  nie,  nął,  nied.  Dociągać,  f  Docię- 
gać  I.  jirzycia/jtiac  do  petvne(/o  kresu:  Konie 
z  truilno.^^cifj  doeiąg-nęły  ciężar  na  miejsce  {=przy- 
ciąf/ncly,  z(tci(i(/iiciy).  D.  cięciwy.  Mias.  (  =  na- 
piąć cięciwę),  iiziicił  ostatnie  spojrzenie,  czy  po- 
pręgi dociągnięte.  Sienk.  (  -  ściąt/nięte,  dopięte).  2. 
doprowadzić  do  pewnej  licziiy,  dopełnić,  dokontjde- 
tować:  Niekoiupletowe  rejiiienta  I),  trzeba  w  cza- 
sie wojny  do  tysif^ca.  Leszcz.  Dawniej  pił  wię- 
cej, a  teraz  nie  może  D.  do  dwuch  butelek.  3. 
(w  śpiewie)  dokończyć  wziętej  nuty:  Czasem 
warknijł  na  którego  bernacha,  co  nie  docis^guł 
a.  też  eharchał.  Kaezk.  4.  y.dokończyć,  zakoń- 
czyć: Przykro  będzie  resztę  dni  w  samotności 
I).  •{•  Nie  dociijjgnie  tych  słów  wymawiać.  5. 
Qiy\\\-obejŁć  i.,  wyżyć  z  czego:  Spodziewam  ś. 
tym  I),  do  końca  miesiąca.  6.  dożyć:  Chory 
nie  dociągnie  do  wieczora.  7.  dojść, przybyć,  do- 
stać ś.,  zajść:  Na  noc  dociągnę  do  domu.  8. 
t  czego  -  wykonać,  dokonać:  W  domu  [irze- 
dain  dobytek  i  swego  dociągnę.  Gost.  (  -  do- 
pnę,  dokażę).  Sztuk  i  fortelów  swych  docią- 
ga (  -  używa).  ■]-  Dociągać  sprawiedtiwo,ś(;i 
( —  dochodzić  sprawiedliwości,  dochodzić  prawem  za- 
dosyćuczynienia).  Przez  karanie  kościelne  prze- 
ciwko jej  czyniono  ma  być  a.  dociągano  (-po- 
stępowano). Sami  sobie  sprawiedliwości  docią- 
gali (  =  sprawiedliwość  wymierzali).  9.  myśl.: 
Pies  dociąga  ==  zwietrzywszy  blizko,  wyprowadza 
zwierzynę.      <Do-f-CIĘG> 

Dociągnięcie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Dociągnąć. 

Dociec,  knie,  ki.  Docieknąć,  nied.  Dociekać  I. 
dokończyć  ciec,  wyciec  do  reszty.  2.  ciekąc  dojść  : 
"Woda  dociekła  do  progu.  3.  f  dobiec  do  kresu, 
skończyć  ś.:  Ostatnia  godzina  na  zegarzu  docie- 
ka. Koch.  4.  czego"  a.  co  =  dojść  czego,  dowie- 
dzieć ś.,  domacać  ś.,  zbadał':  co,  odkryć:  Muszę 
smutku  tego  D.  przyczyny.  Schowajmy  je,  nim 
człowiek  ich  wartość  d(vciecze.  Mick.  5.  nied. 
myśl.  łoy pędzać  z  nory.  (i.  [D.]— a)  dojść  do  cze- 
go, osiągnąć  co:  Docićk  jux  do  swojego  chleba, 
b)  dopilnować  czego.     <Do-)-CIEK> 

Docieczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dociec. 

Docieczony  I.  im.  od  Dociec.  2.  mogący  być 
zbad(tnym,  odkrytym :  X  Kołtun  ma  swoje  zale- 
dwo  drobnowidzem  docieczone  włoki.  Perz.  Ta- 
jemnica ni  ('docieczona. 

XDociek,  u.  Im.  I  dociekanie,  badanie:  Roz- 
trząsamy drogi  z  wesołym  doeiekiera,  jakie 
Twórca  przedsięwziął  z  człowiekiem.  Przyb. 
<Do-|-CIKK> 

Dociekacz,  a.  Im.  e  ten,  co  docieka,  badacz : 
Wewnętrznego  wątku  historji  D.  Szuj. 

Dociekać,  a,  al  p.  Dociec. 

Dociekanie,    a,    im.    a    czynność  cz.  Dociekać. 

Docieknąć,  nie,  nąl  p.  Dociec. 

Docieknięcie,  a,  blm.,  c/.ynność  cz.  Docieknąć. 

XDocieńczać,  a,  al  j).  Docieńczyć.  <l)o-}- 
CIENr> 

XDocleńczanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Docień- 
czać. 

XDocieńczenle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Docień- 
ozyó. 


■D0CISNA<5 

XDoolertozyć,  y,  yl,  nied.  x Docieńczać  wczi/M/c 
'ci^enkdm  zupełnie  a.  do  pewnego  stopnia. 

[Dociepnąć,  nie,  nąJ]  dorzucić.  <Do-f-ClEP> 

Docierać,  a.  ał  i  D.  ś.  p.  Dotrzeć.  <Do-|- 
TOR> 

Docieranie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Docierać. 

Docieranie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Docie- 
rać ś. 

Docierpieć,  i,  al  I.  wycierjńeć  do  peumego  cza- 
su:  Już  docierp  do  końca.  2.  wycierpieć  do 
reszty:  W  czyścu  ostatka  D.  m»mv.  Rei.  <Do 
-fCl'KRP> 

Dooierpienie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Docier- 
pieć. 

Dociesywać,  uje,  ywal  p.  Dociosać.  <  Do-)- 
CIOS> 

Dociesywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dociesy- 
wać. 

Docięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dociąć.  <Do-|- 
CN> 

t  Docięgać,  a,  al  p.  Dociągnąć:  Jeśli  po  do- 
brej woli  im  (Grekom)  ś.  dosyć  nie  stanie,  gwał- 
tem sobie  I),  a  nagradzać  będą.  li.Tr.{— docho- 
dzić sprawiedliwości,  zadośćczynić).    <Do-|-CIP]G> 

Docinać,  a,  al  I.  p.  Dociąć.  2.  [0.1=:  a), (o  psie) 
szczekać,  ujadać,     b)  dogadywać.    <Do-|-CN> 

Docinanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Docinać. 

Docinek,  nka,  Im.  nki  I.  y:.ostaleczne  cięcie,  do- 
cięcie, ucięcie:  Już  na  D.  siekierę  podniósł.  Oss. 
2.  przycinek,  przygryzek,  przekąs,  przytyk:  Za- 
wsze łurje,  zawsze  jakiś  D.,  zawsze  jakaś  kłótnia. 
Zabł. 

Docinkowo  przys.  od  Docinkowy:  Bakałarz 
uśmieciial  ś.  D.  Deo. 

Docinkowy  uszczypliwy,  szyderczy. 

t  Docip,  u.  Im.  y  p.  Dowcip. 

t  Docipny  p.  Dowcipny. 

Dociosać,  osa  a.  esze,  osal,  nied.  [Dociosywać, 
Dociesywać  dokończyć  ciosania  a.  wyciosać  do  pew- 
nego miejsca.     <Do-|-C10S> 

Dociosanie,  a,  iiim.,  czynność  cz.  DocliSać. 

Dociosywać,  uje,  ywal  p.  Dociosać. 

Dociosywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dociosy- 
wać. 

Docisk,  u.  Im.  I  I.  y.przestrzeń  przebiegana  przez 
rzucony  przedmiot,  rzut:  Oboje  wojsko  sobie 
przyszło  na  oko,  .ale  nie  na  D.  broni.  Warg.  2. 
przyciskanie,  j)rzygniatanie :  Na  sercu  ręki  bożej 
położenie:  D.  ostatni.  Słów.  Syknąwszy  na  D. 
brzemienia,  zatoczył  ś.  pod  strzechę.  Przyb. 
(  =  gniotący  ciężar).  3.  ucisk,  uciemiężenie:  Do- 
ciski i  straty,  którym  uległ,  ocenił  na  400  kop 
groszy.  Roi.  Szereg  niepowodzeń  i  docisków, 
któremi  obrzucali  ją.  przeciwnicy.  Roi.  <Do-f- 
CISK> 

Dociskać,  a,  al  ji.  Docisnąć. 

Dociskanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dociskać. 

XDocisklwać,  uje,  iwal  p.  Docisnąć. 

XDociskiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dociskl- 
wać. 

Docisnąć,  śnie,  snął,  im.  bierny  Dociśnięty 
i  Dociśniony,  [Dociśćj,  nied.  Dociskać,  częstot. 
XDociskiwać  I.  ciskając  dosięgnąć,  dorzucić:  Do 
tej  lipy  kamieniem  ilocisnął.  Troć.  2.  ścisnąć, 
przyciśnięć,  przygnieść  :  Krąg  wraz  mocniej  zwę- 
ża ś.  i  błyska  i  więźnia  wraz  gwałtowniej  do- 
ciska. Mick.  3.  ciasnym  uczynić,  ścieśnić,  zwęzić  : 
Panna  służąca  musi  dobrze  gorset  dociskać 
i  sznuro\yać.  Kow.     4.     Xi*cisnąć,    zgnębić,    ucie- 


480 


DOCIŚĆ 

miąży^.  udręczyć:  Ubóstweiu  dociśiiioiiy,  raa- 
ji^iność  pwą  pizedał.  B.  B.  Hosto  bałwoehwal - 
i-ZA-  iiiie.<zk{ińców  serce,  zewsząd  krwawym  bo- 
jem przez  clirześcijany  dociśniyle.  Lei.  Koszko 
ziemian  uie  dociskał  Roi.  5.  i  przymu.iic,  zmu- 
sić. przyimylU-.  Trzeba  go  Jako  ostrogami  do 
tego  I)  Rej.  6  \  naleganiem  dokuczyć :  Gdy  mu 
już  marka  dociskała  i  "bie  g)  chciała,  aby  po- 
wiedział, zmyślił  inn^i  rzecz.  L.  7.  t  czego  na 
kim  =  tcymoc  co,  wymusić-  .lako  ty  masz  czego 
dociskać  na  nim,  gdyś  )est  lako  nędzny  roba- 
czek' Re)  8.  ^of^łałeczme  zwyciężyć,  pogromić: 
W  aułach  tatarskich  nieprzyjaciela  dociskał. 
Kol.  D.  Ś.  I.  przecisnąć  i.  dokąd,  przedostać  i., 
przedrzeć  ś.:  Ani  sposób  D.  ś.  do  kościoła.  2. 
•Kcz&"-o  =  dopiąć,  dochrapać  i.,  dobić  i.:  Docisnął 
8.  urzędu.  Troć.     <Do-|-CISK> 

[Dociść,  śnie,  sl  i  D.  ś.]  p.  Docisnąć. 

Dociśnienie,  a,  blm.,  czynno-^^ć  cz.  Docisnąć. 

[Dociukać.  a,  al]  p.  Dociuknąć. 

[Dociuknąć,  nie,  nąl,  nicd.  Dociukać]  dokuczyć, 
docim  :     Dociukał  rai  w  mowie.     Por.    Clukać. 

Dociułać,  a,  ał  dokończyć  ciułania,  ciułając  ze- 
brać:   Dociułał  sobie  tysiąezek.     <Do-|-C10Ł> 

Dociułanie,  a,  blm.,  ezynnoAć  cz.  Dociutać. 

Do  cna  a.  [Do  trzna]  zupełnie,    z    kretesem,   ze 
szczętem:     Do  cna  ś.  spalili.    [Roje  gadów  kąsa- 
ły ich  do  cna  i  w  końcu  uśmierciły].     <?> 
■  Docucenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.    Docu- 
oić  ś.     <Do+CUT> 

Docucić  się,  I  Ś.,  ii  Ś.  z  trudnością  ocucić: 
Z  trudnością  docucono  ś.  ją  (powinno  być  jej) 
Bał. 

Docymasta,  y,  Im.  ści  człowiek  trudniący  ś.  do- 
rymazją.      <  p.   Docymazja> 

Docymastyczny  przym.  od  Docymastyka :  Spo- 
sób I). 

X Docymastyka,  I,  blm.  ju  Docymazja. 

Docymazja,  i,  blm.,  x Docymastyka  chera.  c2cś(J 
analizy  cfieinicznej,  zajmująca  ś.  ilościowym  okreś- 
leniem zawartości  metalów  w  rudacli,m.  probier- 
stwo. <Gr.  dokimasia  —  badanie,  przegląda- 
nie > 

[Docz]  do  czego:  D.  to  ja  zrobił?  (-w  jakim 
celu  to  zrobiłem'?).     <Do-[-CZ> 

XDoczarować,  uje,  owal,  nied.  XDoczarowy- 
wać  I.  czarów  dokończyć,  czarowania  dokonać.  2. 
do  reszty  zachwycić,  wzbudzić  podziw.  <Do  -j- 
CZAR> 

xDoczarowanle,  a,  blm.,  czynność  ez.  Docza- 
rować 

yOoczarowywać,  uje,  ywal  p.  Doczarować. 

XDoczarowywanie,  a,  Idm  ,  czynność  cz.  Do- 
ozarowywać 

i  Doczasny  p.  Doczesny. 

XDoczasowie  p   Doczasowo.    <Do-[-CZAS> 

XDoczasowo,  XDoczasowie  przys  od  Docza 
sowy. 

XDoczasowość,  I,  blm    rz.  od   Doczasowy. 

xDoczasowy  p.  Doczesny. 

t  Doczcić.  i,  II  i  D.  ś.  p  Doczytać.  <Do-f 
CZT ; 

Doczekać,  a,  al,  lOoczkać,  Doćkać],  nied.  Do- 
Czekiwać  I.  czekając  dobyć.  Doczekał  do  wieczo- 
ra. 2  A.  D.  ś.  niea  Doczekiwać  ś,  skutek  cze- 
kaniu osiągnąć  Daj  Boże  tego  D  Jego  tu  naj- 
pewniei  D  s  można  Stasz.  Chory  zapewne  ju- 
tra nie  doczeka  (=nie  dożyje  do  jutra).  Nie  do- 
czekał s  święconego  jajka  Prz.  {—umarł  przed 
Wielkanocą).     D.  8.  pociechy  z  dzieci  (  =■  dożyć, 


DOCZOŁGANIE    SIĘ 

doznać,  doświadczyć).  Kto  czeka,  doczeka  ś.  Prz. 
3.  [O. I  poczekać,  zaczekać:  D.  na  kogo.  <Do 
-f('Zl-:K> 

Doczekanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doczekać : 
Niedoczekanie  twoje,  abym  miał  zginąć!  (  =  m> 
doczekasz  tego).  Dziewczynie  na  doczekaniu,  ka- 
walerowi na  wybraniu.  Prz.  (  =  dziewczyna  musi 
czekać  na  męża).  [Na  doczekaniu]  =  na  poczeka- 
niu, od  ręki. 

Doczekanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Docze- 
kać ś. 

Doczekiwać,  uje  a.  iwa,  iwal  i  0.  ś.  p.  Docze- 
kać: Takiej  nędzy  starość  biedna  doczekiwa. 
Prot. 

Doczekiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doczeki- 
wać. 

Doczekiwanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Do- 
czekiwać ś.:  Zgadzasz  ś,  na  D.  ś.  w  Tarnopo- 
lu pogody  ?  Jeż. 

Doczepek,  pku,  Ira.  pkl  rzecz  przyczepiona,  do- 
dana, dodatek,  przydatek,  dokładka:  Sztuka  jest 
doczepkiem  zupełnie  zewnętrznym,  zbytkiem. 
Ant.     <Do-fCZEP> 

Doczepiać,  a,  al  p.  Doczepić:  Było  jeszcze 
coś  do  czego  D.  Rzew. 

Doczepianie,  a,  blra.,   czynność  cz.    Doczepiać. 

Doczepić,  i,  ii,  nied.  Doczep\a.6  przyczepić,  przy- 
dać, dodać,  dołączyć:  Docze[)ił  dzieje  przeszło- 
ści państw  obu  do  historji  inHanckiej. 

Doczepienie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Doczepić. 

Doczerniać,  a,  al  p.  Doczernić.  <  Do  -}- 
CZARN  > 

Doczernianie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Doczer- 
niać. 

Doczernić,  i,  ii,  nied.  Doczerniać  czernienia  do- 
kończyć. 

Doczernienie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Doczer- 
nić. 

Doczesać,  sze,  sal,  nied.  Doczesywać  dokończijć 
czesania.     <  Do-|-CZOS  > 

Doczesanie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Doczesać. 

Doczesność,  i,  blm.  rz.  od  Doczesny;  życie  do- 
czesne,  ziemskie.     <  Do-f-CZAS  > 

Doczesny  i.  a  x Doczasowy,  f  Doczasny  do 
czasu  trwający,  czasowy,  _  tymczasoicy,  nietrwały, 
efemeryczny,  znikomy:  Zycie  doczesne  (  =  ziem- 
slcie).  2.  lek.:  Błona  doczesna  (membrana  dcci- 
ii ua)  zmieniona  błona  śluzowa  macicy  ciężarnej, 
otaczająca  jaje  ]-)łodnwe,  in.  X  b  ł  o  n  a  o  d  p  a  d  a- 
jąca,  !  błon  a  niewłaściwa,  !  błona  przy- 
padkowa, X  b  ł  o  n  a  s  i  t  k  o  w  a  t  a :  a)  B  ł  o  n  a 
doczesna,  następowa,  powtórna,  póź- 
ni ej  sza(deciduaserotina);b)  błona  doczesna, 
odwinięta,  z  a  c:  i  ę  t  a  (d.  rełlexa) ;  c)  błona 
doczesna  właściwa  (d.  vera). 

Doczesywać,  uje,  ywal  p.  Doczesać.  <Do-ł- 
CZ()S> 

Doczesywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doczesy- 
wać. 

Docześnie  przys   od  Doczesny. 

[Doczka,  i,  Im.  i)  I.  córka:  Kto  pije  stoczki, 
to  ma  same  doczki.  Prz.  2.  koclianka,  oblubie- 
nica.    <Ukr.  doczka  — córka > 

[Doczkać,  a,  al  i  D.  ś.]   p.   Doczekać:    Cegoz 

ja  sie,  mocny  Boże,  dockała ! 

Doczolgać  się,  a  ś.,  al  ś.  czołgając  ś.  dojść 
<Do+CZOLG> 

Doczolganie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
czolgać  ś. 


4Ui 


n 


DOCZUĆ   SIĘ 

[Doczuć  8lę,  czuje  ś.,  czuł  ś.]  usłyszeć  (np. 
■wiości),  dosłyszeć,  dosluchuó  ś.  (np.  bicia  serca). 
<l)o-fCZU> 

Doczynek,  nku,  Im.  nki  I.  przyczynek,  dodatek, 
jirzydatek,  dokładka:  D.  do  pieśni.  Len.  2.  [D.J 
=  a)  udział,  współudział:  Miałem  z  nim  D.  b) 
robota,  zajęcie,  praca:  Doczynlców  swoich  za- 
niechajcie, a  mojej  mowy  posłuchajcie.  <Do+ 
CZYN> 

t  Doczynić,  I,  ii,  nied.  f  Doczyniwać  I.  dokoń- 
czyć roboty,  wykonać:  Boczyniony  =  zupełny,  do- 
skonały. Mącz.  2.  zrobić  nadto,  dorobić:  1'rocli 
ten  schowaj,  a  co  większych  ziarnek  doczyń. 
Sień. 

t  Doczynienie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Doczy- 
nić.    2.  praca,  zajęcie,  robota,  zatrudnienie. 

t  Doczyniwać,  a,  al  p.  Doczynić. 

t  Doczyniwanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Doczy- 
niwać. 

[Doczynkować,  uje,  owałj  I.  robić,  pracować, 
trudzić  ś.;  mieć  dużo  klojiolów,  zajęć.     2.  coire. 

Do  czysta  a.  [Czystej  zupełnie,  do  szczętu,  cał- 
kowicie: Grad  mu  wszyćko  do  cysta  wybiuł 
P.  Czysto. 

Doczyszczać,    a,    al    p.    Doczyścić.     <  Do  -j- 

CZYST  > 

Doczyszczanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Do- 
czyszczać: Przymusowe  D.  zboża  na  wywóz 
nie  jest  poż.-^dane. 

blm.,    czynność    cz    Doczy 


a, 


a  ś.,     bl 


czynność    cz. 


Doczyszczać  do  reszty, 
Ś.    z    trudem    wyczyścić : 


Doczyszczenie, 
ścić. 

Doczyszczenie  się, 
Doczyścić  ś. 

Doczyścić,  i,  ii,  nied 
zupełnie  toy  czy  ścić.  D. 
Nie  mogłem  ś    broni  I) 

t  Doczyść,  czci,  czetl  a  czedl  i  t  D.  ś  p.  Do- 
czytać :  Gdy  przełożony  człowiek  czyta,  nie 
może  być,  aby  ś.  D.  nie  miał,  co  na  jego  stan 
należy    Kosz.     <Do+CZT> 

Doczytać,  a,  al,  t  Doczcić,  f  Doćcić,  f  Do- 
czyść, nied.  Doczytywać  przeczytać  do  końca  a 
do  peu-nego ^  kresu,  dokończyć  czytania:  Doczytaj 
rozdziału.  Świeco  niedobra,  właśnie  pora  była 
zgasn;jć!  I  nie  mogłam  D...  Miek.  D,  ś.,  f  Do- 
czcić  ś.,  t  Doćcić  ś.,  f  Doczyść  ś.  czytając  do- 
wiedzieć i.  Przen.;  I*atrz  na  twarz  mojij,  a  do- 
czytasz ś,  w  niej  prawdy.     <Do-(-CZT> 

Doczytanie,  a,  blm.,  czynność  e/..  Doczytać. 

Doczytanie  się,  a  ś,  bim.,  czynność  cz.  Doczy- 
tać ś 

Doczytywać,  uje,  ywal  p   Doczytać. 

blm..    czynność  cz    Doczyty- 


t  0.  ś.  p    Doczytać.     <Do-|- 


P   Doczekać, 

blm ,    ozynuośe  cz 


Ooćwiczyć 


Doczytywanie,  a, 
wać. 

t  Doćcić,  i.  ii 
CZT  > 

[Doćkać,  a,  al 

Doówiozenie,  a, 
<  Do-f-Ćuiezenie  > 

Doćwiczyć,  y,  yl  I.  dokończyć  bicia  2.  wyćwi- 
czyć do  końca,  wydoskonalić:  X Umysły  niedo- 
ćwiczone  (  =  niedowarzone).     <  Do-j-Owiczyć> 

Dodać,  a,  al,  nied.  Dodawać,  jdodawają  a.  do- 

dajają  I  I.  przydać,  dołożyć,  jozylożyć:  Do  jednej 
wsi  dodał  mu  jeszcze  i  dni;?;i.  Kras  Co  lit>dzie 
brakło,  to  ja  dodan<  (—uzupełnię).  Dodaj  do  te- 
f^o,  że...  (-zwai  i  to).  l'o  krótkim  milczeniu  do- 
dał... (  =  powieihial  w  dalszym  riągu)  Nie  po- 
trzebujemy dodawać,  że  pierwsze  lata  życia  na- 
szego l)()liatera  stanowią  jakby  epokę  bajeczn;} 


DODATNI 

Roi.  (=nadmieniać).  Książka  ta— dodaje  panien- 
ka—rozkosz mi  sprawia.  Roi.  Przen.:  D.  komu 
serca,  odwagi,  sił  (  -  wzbudzić  w  nim  serce,  odwa- 
gę, siły).  D.  wdzięku.  Dodał  energji  muskułom- 
Jun.  t  Dodane  imię  p.  Dodane.  2.  [D.l-a;  dać: 
Cy  ji  (  =  siostrze)  wiktu  nie  dodają?  b)  czego 
=  podać:  Służba  czółna  dodaje.  D.  rady -dać 
radę,  poradzić.  D.  sposobu  -podać  .y/osób,  środek. 
3.  i  podać,  dostarczyć,  dostawić:  W  bochnie  chle- 
ba Koreckiemu  sznuru  jeden  Grek  dodał  do 
ucieczki  z  Stambułu.  Leszcz.  S.  Dostawszy  świe- 
żego konia,  dodał  go  książęciu.  Chwal.  4.  fcze- 
go  -dać  co:  Godzien  jest,  abyście  mu  we  wszem 
wiary  dodawali  Sekl,  D.  koniowi  ostrogi.  Ze- 
wsząd w  silnej  obławie  psy  zębów  mu  dodają. 
Zahr.  ( -zatapiają  vj  nim  zęby).  5.  ma,t.  połączyć 
w  Jedno,  zsumować:     D.  kilka  liczb.     <Do-|-DA  > 

XDodajać,  a,  al  p   Dodoić.     <Do-fDOJ> 

XDodajanie,  a,  blm  ,  czynność  cz.  Dodając. 

Dodajna,  ej.  Im.  e  p.  Dodajnik:  Czy  życie  jest 
sumą,  czy  jedną  z  dodajnyeh  ?  Dąb.   <Do-j-DA> 

Dodajnik,  a.  Im.  I  mat,,  Dodajna  każda  z  liczb, 
które  dodajemy,  składnik  dodawania, 
składnik  sumy. 

XDodajny  który  i,  dodaje   do  czegoś,  dodatkowy. 

t  Dodane,  ego,  blm.,  f  Dodane  Imię  gram  przy- 
miotnik. 

Dodanie,  a,  blm.,  czynność  cz   Dodać. 

Dodany  im  przymiotnikowy  muz.:  Linje  do- 
dane = /i/i^yfci  7iad  i  pod  pięciolinją,  dla  umieszcze- 
nia nut  poza  nią  wychodzących .  A  leży  oi  pierw- 
szej dodanej  górnej,  H  pod  pierwszą  dodaną 
dolną,  D  nad  drugą  dodaną  górną  i  t    p 

Dodarcie.  a,  blm  ,  czynność  Ci  Dodrzeć    <Do-\- 

DŹR  > 

XDodarcie  się,  a  ś.,  blm,  czynność  ci  Oo 
drzeć  ś. 

Dodarki,  ów,  bip  resztki  niedodarte  Kto  usza 
nował  D    sukienki  waszej?  Wor. 

Dodatek,  tku.  Im  tki  I.  rzecz  dodana,  naddatek 
jtrzydatek,  dokładka,  przyczynek.  Dzieło  z  liczne- 
mi  dodatkami  D  do  gazety  Dobre  urodzenie 
nie  zawsze  z  dodatkiem  chodzi.  Karp  (-z  ma- 
jątkiem) Nic  bez  dodatków  nie  powie  (  =  bez 
zmyśleń)  iMusisz  mu  to  wynagrodzić  i  w  do 
datku  przeprosić  go  {  -  prócz  tego,  nadto)  2. 
t  anat.  (appendix)  przyczepek.  przydatek  wyro- 
:<iek       <  Do-f  DA  > 

Dodatkowo    przys     od    Dodatkowy,  w  dodatku, 

oprócz  (e<]i> 

Dodatkowy  przyra  od  Dodatek  I.  oirzymywan:/ 
jako  dodatek-  Pensja  dodatkowa.  2.  anat.;  Nerw 
D  (nervus  accessorius  v  recurreus  Willisii)  je- 
denasta para  nerwów  mózgowych,  Xczę8ć  trze- 
cia ósme)  pary  W  i  I  lisa,  Xnerw  odde- 
chowy górny,  foerwnazadś  wraca 
jacy,  przy  dat  ko  wy,  Xp  r  z  y  s  t  ę  p  u  i  ą- 
ey,  tr  o  zbiegający  ś.,  wsteczny.  3 
lek.:  Wybuch  D.  p  Dorzut.  4.  wet.  Zęby  do- 
datkowe a  przybyszowe  u  koni  (dentes 
coraplementarii). 

Dodatni,  Dodatny  I  mat  i  tiz  posiadający  ce- 
chy wprost przccitinc ujemnemu:  Znak  J)  (  -  jdus, 
więcej).  Ilości  dodatnie  Elektryczność  dodatnia. 
2.  korzystny,  pożyteczny,  zbawienny,  dobry,  puzą- 
dantf :  Strony  dod:iluie  .:imy  Posiada  zalety 
dodatnie,  .leż  Umysł  trzeźwy  i  ja.STiy  w  praw- 
dziwie dodatnim  tego  słowa  znaczeniu  <  Di>-|- 
DA> 


482 


DODATNIA 

X Dodatnia;  I,  liu-  e  I.  gram.  dodanie  brzmie- 
nia do  iryrazu  a.  wyrazu  do  zdania.  2.  raat.  iloić 
dodatnia. 

Dodatnio  pizys.  od  Dodatni:  Projekt  budżetu 
iiizedstawiii  ś.  D.  ,   „   ^  x  rv    •     • 

Dodatność.  i,  blra.  rz.  od  Oodatny :  D.  i  ujem- 
iiość  wykluczały  ś.  wzajeiiuiie.  Jez. 

Dodatny  \).  Dodatni. 

xDodawacz,  a,  Im.  e  p  Dodawca.  <Do-ł- 
T)A> 

Dodawać,  aje  a.  Xawa,  awał  |>.  Dodać. 

Dodawanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Dodawać; 
mm.jtdno  z  działań  ari/tnw/i/cznych,  in.  Xaddy- 
cja.     <Do+DA> 

XDodawca,  y,  Im.  y,  xDodawacz  ten,  co  do- 
daje:    Chryste,  mężnym  sił  dodawco.  Groch. 

XDodąć,  dmie,  dąl,  nied.  xDodymać  I.  dmąc 
do,>elnic  powiHrzem:  Dodymąj  pęcherza  jeszcze 
nie  do?vć  nadcte!?o.  2.  poddać,  podszcpnąć :  Dja- 
beł  mu  "te  myśli  dodyma.  Troć.  XD.  ś.  osiągnąć 
ifkutek  dęcia:     D.  ś.  ognia    Oss.     <r)o+DM> 

XDodążać.  a.  al  p.  Dodążyć     <Do+DĘG> 

xDodążanie.  a,  blm  ,  czynność  cz.  Dodązać. 

XDodążenie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Dodązyć. 

X Dodążyć.  y,  yl  nied.  xDodążać  dojść,  do- 
biec. L. 

TDodelt,  dlta.  im   dkowle  a.  Dotek]  dziadek. 

Dodekaedr,  u,  im.  y  mat  p.  Dwunastościan. 
<(ir.  dódekAedros> 

Dodekarchja.  i.  blm  panowanie  dwunastu  <Gr. 
późń    dódekarchia> 

XDodęcle,  a,  t)lm.,  czynność  cz.  Dodać.     <Do 

xDodęcle  się,  a  i.,  blm,  czynność  cz.  Do- 
dać ś 

Dodlawlać,  a,  al  p  Dodlawić.   <r)o+DŁAW> 

Dodlawianie,  a,  blm  ,  czynno.Cc  cz   Dodlawić. 

Dodlawić,  i,  II,  nied.  Dodlawiać  dławiąc  dohic, 
doduńc  Przen.:  Cesarz  posunie  swoje  wojska 
i  dodławi  1x0    Budź    (^pokona  do  reszty) 

Dodlawienie,  a.  blm.,  czynność  cz    Dodlawić 

Dodlubać.  bie,  bal  I  dokończyć  dłubania  2.  do- 
kończijć  pracy    marudnej      <Do4-DŁ0B> 

Dodlubanie,  a,  blra  ,  czynność  cz.  Dodlubać. 

Dodmuchiwać,  uje,  iwal  do  reszty  zadmuchiwac, 
do  reszty  gasić.  Rok  za  rokiem  dodmuchujesz 
między  "nami  tlejące  świeczniki  Wor  <  Do-f 
DM> 

Dodmuchiwanie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Dodmu- 
chiwać. 

Dodnek.  nku,  blra]  i.  iwit .  D  leszcze  me 
rychło  (  -  '»Je  prędko  będzie  dzień)  2.  p  Do- 
dniówka:  Na  drugi  D  wysyła  swoje  córkę  po 
ogień      Pognała    wołki    oa    cały   D    Pś6      <  Do 

+DŻŃ> 
Dodnia     Do  dnia    rano,    ramutko,    ze    śmtem, 

o  iwitaniti. 

[Oodnie  I,  bip.)  p  Dodniówka :  D.  s%  już 
duże 

IDodnik,  u,  blra]  doiwitki,  okurki,  zaranie 

Dodniowy  jeden  dzień  trwający,  jednodniowy,  me- 
trwaly,  znikomy,  efemeryczny.  Nienawidził  pisa- 
rzy co  zdobyli  cząsteczkę  sławy  dodniowej 
Krasz  Biedny  w  opasanym  zewsząd  dolą  swą 
dodniową  widnokręgu,  na  nią  już  tylko,  boleie 
Krasz    (  =  ^  dnia  na  dzień).      <  Do  -j-  DŹN  > 

Dodniówka,  I,  Im.  i  I  a.  [Dodnek.  DodnieJ  czas 
(In  dnta,  przedświt,  zaranie  2,  myśl  polowanie 
nu  lisa  p^'^^d  wschodem  słońca. 


DODYSPUTOWAĆ 

Dodoić,  I,  II,  nied.  X Dodając  f.  resztę  wydoić. 
2.  Xkogo  =  wyciągnąć  ostatni  grosz.  XD.  Ś. 
upić  i.  "<Do-f'DOJ> 

Dodojenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodoić- 

XDodojenie  się,  a  ś,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
doić ś. 

Dodrapać,  pie,  pal    dokończyć    drapania.     D.  ś. 

1.  Kostągnąć  skutek  drapania:  D.  ś.  krwi.  2. 
do  tzego=dorwać  ś.,  dostać  ś.,  dobić  ś.  czego,  do- 
piąć, doclirapać  &,:  Rękoma  i  zębami  radby  ś. 
D.  do  tego,  czego  żąda.     <Do-}-DRAP> 

Dodrapanie,  a,  blm  ,  czynność  cz.   Dodrapać. 
Dodrapanie  się,  a  ś,  blm.,  czynność  cz.  Dodra- 
pać ś. 

Dodreptać,  CZe,  tal  drepcząc,  dochodzić:  Moi 
chlebodawcy  nie  wytrącili  ostatniego  tygodnia, 
któregoni  nie  zdążył  D.  Dąb.    <Do  +  DR'^EPT> 

Dodreptanie,  a,  blra.,   czynność  cz.    Dodreptać. 

Dodrukować,  uje,  owal,  nied.  Dodrukowywać  I. 
wydrukować  coś  brakującego:  D.  w  książce  spis 
rzeczy.  D.  jeszcze  sto  egzemplarzy.  2.  dokoń- 
czyć drukowania.     <Do-|-Druk> 

Dodrukowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodruko- 
wać. 

Dodrukowywać,  uje,  ywal  p.  Dodrukować. 

Dodrukowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodru- 
kowywać. 

Dodrzeć,  drze,  darł,  nied.  Dodzierać  I.  do  re- 
szty podrzeć:  W  stroju  dawnym  matka  umarła, 
jeszcze  go  i  córka  z  wnuczką  nie  dodarła.  Wyb. 
Przen.:  Dodarł  serca  nasze,  żadnej  nie  dozwala- 
jąc nadziei.  L.  (   —   rozdarł,    do  reszty  zasmucił). 

2.  dokończyć  darcia,  skubania:  Spać  nie  pójdzie- 
cie, póki  zaczętego  pierza  nie  dodrzecie.  L.  3. 
yizdziersiwem  nabyć,  zedrzeć,  złupić :  Myślił  wię- 
cej jeszcze  skarbów  dodzierać.  Nar.  D.  ś.  I. 
podrzeć    ś.    do    reszty:      Suknia    ś.    dodarła.     2. 

xdrupiąc,,  osiągnąć  co :  D.  ś.  krwi.  <Do-j- 
DŻR> 

Dodumać  się,  a  Ś.,  al  ś.  dumając,  dojść  do  ja- 
kiegoś yjniosku:  Tego  s.  doduraała  sama  w  żół- 
ciowym swoim  usposobieniu.  Spaś.  <  Do  4- 
DUM  > 

Dodumanie  się,  a  ś.,  blm  ,  czynność  cz.  Dodu- 
mać ś. 

DodusIĆ,  i,  ii  i.  dusząc,  doirić :  Choćbym  ko- 
nał, tobyś  ranie  jeszcze  dodusił.  2.  z  trudnością 
dokończyć:  Ledwo  dodusił  roboty.  Ledwo  do- 
dusił   kieliszka  (-dopił  z  trudnością). 

Doduszenie,  a,  blra ,  czynność  cz.  Dodusić. 
<Do+DUS> 

XDodychać,  a,  al  oddychając,  dokończyć:  Re- 
szty dni  D  spokojnie.  Hul.  [D.  ś.]  doczekać  ś. 
końca.  Biedaczysko  dychał  a  dychał,  to  też  ś. 
i  dodyclial      <Do-i-DUCH> 

xDodychanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dody- 
chać. 

Dodyktować,  uje,  owal  dyktowania  dokończyć 

Dodyktowanie,  a,  blm  ,  czynność  cz.  Dodykto- 
wać 

XDodymać,  a,  al  p    Dodać.     <Do-|-DM> 

xDodymanle,  a,  blra.,  czynność  cz.  Dody- 
mać. 

(Dody  moje  dodyij  p.  I.  [Dana]. 

Dodysputować,  uje,  owal  dysputę  przeciągnąć  do 
pewnego  czasu  D.  Ś.  dysputując,  osiągnąć:  Na- 
ród czeski  dobił  ś.  tego  a  dodysputował,  że  im 
\  wolność  wrócono.  Teof.     <Do-ł-Dysputa> 


483 


DODYSPUTOWANIE 


DOGADZANIE   SIĘ 


Oodysputowanie,  a,  blin.,  czynność  cz  Dodys- 
putować. 

Oodysputowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz 
Oodysputować  ś. 

t  Dodzlać,  eje,  al,  nied.  f  Dodziewać  I.  kumu 
=:podziałać  na  kogo,  pobudzić  go:  Łaska  boska 
ustawicznie  mi  dodziewa,  pała  we  mnie.  Orzecli. 
2.  dokończyć  dziać  drzewo  bartne,  dokończyć  wy- 
rabiania barci  na  drzewie:  Ten,  co  dodzieje  za- 
dzianego drzewa,  ma  to  sobie  aktami  baitnemi 
obwarować.  Skr.     <Do+DZIE> 

t  Dodzialać,  a,  al,  nied.  f  Dodzialywać  doko- 
nać, dokończyć:  Zostałoli  co,  coby  jeszcze  męż- 
nie doiiziaływać  ś.  raialo.  Żebr.  <  Do  -|- 
DZIE   > 

t  Dodzialanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodzialać. 

t  Dodzialywać,  a,  al  p.  Dodzialać. 

t  Dodzialywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodzia- 
lywać. 

t  Dodzianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodziać. 
<Do-fl)ZIE> 

t  Dodzienny  na  jeden  dzień  służący,  jednodnio- 
wy:  Kozy  ten  pańskie  pasie  i  pasterz  D.,  ja 
krowy  własne  pasę,  jam  pasterz  niezmienny. 
Gawin.     <Do-(-DŹŃ> 

Dodzierać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Dodrzeć.  <Do-f 
DŹR> 

Dodzieranie,  a,  blm.,    czynność    cz.   Dodzierać. 

t  Dodzierżawać,  a,  al  p.  Dodzierżeć. 

t  Dodzierżawanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
dzierżawać.    <Do-fDZIERŻ> 

Dodzierżeć,  y,  al,  nied.  f  Dodzierżawać  I.  do- 
trzymać, zachować:  Spokojnie  arendy  swojej 
dodzierżał.  "Wybr.  f  Widzą.c,  że  zamku  nie  do- 
dzierży,  poddał  ś.  Biał.,(  =  nie  utrzyma),  f  Nie 
dodzierżał  naszym  pola  Swidrygał.  Birk.  (  =  nie 
dostał  placu),  f  On  nikomu  nie  dodzierżał  słowa. 
Biel.  M.  (  =  nie  dochował).  2.  f  zatrzymać,  przy- 
trzymać, powstrzymać:  Jastrzębie  gonią,  i  sarny 
małe,  a  psom  ich  dodzierżawaj^.  Trzye. 

Oodzierżenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodzierżeć: 
t  Niektóre  ryby  zęby  majjj,  ale  więcej  ku  do- 
dzierżeniu  pokarmu,  niżli  ku  zeżwaaiu.  And. 
2  Kobył.   (  =  (/o  przytrzymania). 

f  Dodziewać,  a,  al  p.  Dodziać.  <  Do  Ą- 
DZIE  > 

t  Dodziewanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodzie- 
wać. 

[Do  dzisia]  p.  Dodziśdnia. 

[Do  dzisia  dnia]  p.  Dodziśdnia. 

OodzJsiejszy  do  dziś  dnia  istniejący:  Kamie- 
niec w  doilzisiejszych  pamir-jtkach  nie  przecho- 
wał dnia  swoich  urodzin.  Roi.  <  Do  -f  DŹŃ  -ł- 
Si> 

Dodziśdnia,  Do  dziś  dnia,  [Do  dzisia  dnia,  Do 
dzisia,  Do  dziśka]  do  dzisiejszego  dnia,  dotych- 
czas: Tę  żywość  umysłu  zachowała  D.  Orzesz. 
<Do  4-  DZŃ  -I-  Si  -f  DZN> 

[Do  dziśka  I  p.  Dodziśdnia. 

Dodzwonić,  i,  ii  dokończyć  dzwonienia.  D.  Ś. 
osiągnąć  skutek  dzwonienia:  Nie  inngłem  ś.  ni- 
kogo D.  (  =  dzwonieniem  sprowadzić).  <  Do 
-[-DŹWIEN> 

Dodzwonienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodzwo- 
nić. 

Dodzwonienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
dzwonić ś. 

Dodźwigać,  a,  al  I.  a.  xDodżwignąć  dok.  uo- 
nieić  z  wi/sUkiein:    Krzyż    mój    z    pokora  i  wy- 


trwałością (iodźwigam  do  dworu.  Kaczk.  2. 
Xnie(l    p.' Dodźwignąć.     <Do-t-DŹWIG> 

Dodżwiganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodźwi- 
gać. 

Dodźwignąć,  nie,  nąl,  nied.  xDodiwigać  I. 
podnieść    do    pewnej    wysokości.     2.    Xp.   Dodźwl- 

gać. 

Dodżwignięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dodźwig- 
nąć. 

Dofarbować,  uje,  owal  po/arbować  do  końca  a. 
do  j)eiviiego  miejsca.     <  Do-f-Farha  > 

Dofarbowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dofarbo- 
wać. 

[Dofasować,  uje,  owal]  p.  Dopasować:  Dzie- 
ciaka (lostroi  i  dotasiije. 

Dofiglować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  skutków  Jiglo- 
icania  doznać.      <  Do-j-Figiel  > 

Dofigiowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz  Do- 
figlować ś. 

t  Dofołdrować,    uje,    owal   i    f  D.  ś.  dobić  i., 

uzyskać,  odzyskać:  Rzecznik  tej  rzeczy  nie  do- 
fołiirował.     Dofołdrowali  ś.  tych  długów. 

t  Dofoldrowanie,  a,  blm..  czynność  cz.  Dofoł- 
drować.    <  Do-|-Fołdrowanie> 

t  Dofoldrowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dofołdrować  ś. 

[Do  fondytu,  Do  izna,  Do  jiznaj  zupełnie, 
do   szczętu.     <Z   Łć.    lunditus  =  do  gruntu,  ze 

szczętem  > 

Deformować,  uje,   owal,    nied.    Ooformowywać 

dokończyć  formoioania:  Tameśmy  cztery  bata- 
Ijony  doforraowywali.   Drz.     <Do-f-Forma> 

Deformowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Deformo- 
wać. 

Doformowywać,  uje,  ywal  p.  Deformować. 

Doformowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dofor- 
mowywać. 

Dofrunąć,  nie,  nąl  fruwając,  dojść,  doiecieć: 
Pewniej  do  celu  spętany  dojdzie,  niż  szalony 
dofrunie.     <Do-|-FRU> 

Dofruniecie,  a,  blm.,  czynność   cz.  Dofrunąć. 

Dog,  a.  Im.  i  odmiana  psa.     <  Ang.  dog> 

X Dogadać,  a,  al  gadania  dokończyć:  Jak  do- 
gada! i  zwal  ś.  Djomedem,  twarz  Telemaka 
zbladła.  Jabt.  D.  ś.  I.  skutek  gadania  osiągnąć: 
Dogadał  ś.  tego,  że  go  do  kozy  zapakowano. 
Oss.  2.  z  trudnością  rozmówić  ś.  z  kimś,  Irajić  do 
końca:  Nie  mogę  ś.  z  nim  D.  3.  f  zgadnąć, 
domyślić  ś..  dojść:  Tego  ś.  z  podpisanej  sumy 
wnet  dogadasz.  Orzech.     <Do-j-GAP> 

XOogadanie,  a,  blm.,  czynność  cz   Dogadać. 

Dogadanie  się,  a  ś  ,  blm.,  czynność  cz.  Doga- 
dać ś. 

Dogadywać,  uje,  ywal  I.  ^podpowiadać,  pod- 
szeptywać: Czego  !y  nie  wiesz!  Duch  jakij;  lo- 
bie wszystko  dogadywa.  Kniaź.  2.  komu-rfo- 
cinać,  dogryzać,  przymawiać,  przygryzać.  3.  do- 
rzucać do  rozmowy  wyrazy  a.  krótkie  zdania. 

Dogadywanie,  a,  blm,  czynność  cz.  Dogady- 
wać. 

[Dogadywka,  i,  Im.  i]  dogadywanie,  docinek, 
jirzytyk,  przymówka :  Zara  go  ta  obsiedli,  zara 
prześuiieszki,  zara  dogadywki.  Kon.  <  Do -j- 
GAD> 

Dogadzać,  a,  al  i  XD.  ś.  p.  Dogodzić.  <  Do-[- 
G()D> 

Dogadzanie,  a,  blro.,  c/ynność  cz.   Dogadzać. 

X  Dogadzanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
gadzać ś. 


484 


DOGADZINA 

[Dogadzina,  y,  Im.  y]  p.  Odgadzina.  <Do+ 
GAI)> 

Dogalać,  a,  al  p.  Dogolić.     <Do+GOŁ> 

Dogalanie,  a,  blni.,  czynność  cz.  Dogalać. 

Dogalopować,  uje,  owal  galopem  dojechać:  Już 
doiraliipował  wachmistrz  do  zamku.  Byk.      <Do 

+  'iHl()p> 

Dogalopowanie,  a,  blra.,    czynność  cz.    Dogaio- 

D0W3.Ć 

Dogana,  y,  Im.  y  komora  celna.  Krasz.  <Wlos. 
dog'ana> 

fDogana,  y,  Im.  y]  nagana,  przygana. 

Doganiacz,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  gom  za  czyinż.  Ł. 
myUiwiec  goniący  z  chartami  zwierzynę  na  koniu, 
dojeżdżacz.     <Do4-GON> 

Doganiać,  a,  al  I.  p.  Dogonić.  2.  [D.J  =  a)  pę- 
dzać, (/(ininć.     b)    (o  bydlej    dopuszczać,  stanomc. 

Doganianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doganiać. 

t  Dogarać,  a,  al  I.  p.  Dogorzeć.  2.  p  Dogo- 
rywać: i5pi  człek  w  letargu,  choć  życie  doga- 
ra.  L.  3.  komu  a.  kogo  =^  dokuczać,  dopiekać :  le- 
raz  tym  większy  ogień  jej  dogara.  Pot.  Zdrad- 
liwe sJowo  tak  cię  dogara,  że  nie  milczysz  na 
nie.  Susz.  4,  na  co  -  nacierać,  uderzać:  Nie- 
l>rzv jacie!  potęgą,  na  wały  dogarał.  Chr.     <Do 

t  Dogaranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogarać. 

Dogarbować,  uje,  owal  skórę,  gsx\).—g(irhując, 
do/iniii-dilzić  Ją  do  należytego  stanu,  przesycić  ją 
garhtiikiem.     <  Do-l-Garbować> 

Dogarbowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogarbo- 
wać. 

jDogarelt,  rka,  Im.  rki]  ogarek  (np.  świecy). 

Dogarl(i,  ów,  blp.  resztki  przedmiotów  strawio- 
nych przez  pożar :  Ostatnie  D.  niszczącego  po- 
żaru. Wor.   <Do-fGOK> 

XDogarnąć,  nie,  nąl,  nied.  xDogarnywać  do 
zgarniętego  dodać,  skupić  w  jedno,  zgarnąć.  X  D. 
ś.,  nied."  xDogarnywać  ś.  do  (izego=dol>ić  ś.  cze- 
go, dochrapać  ś.:  Ledwie  ś.  do  tego  urzędu  do- 
garnał.  Troć.     <Do-|-GART> 

xbogarnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogarnąć. 

XDogan.ięcie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz 
Dogarnąć  ś. 

XDogarnywać,  a,  al  i  XD.  ś.  p.  Dogarnąć. 

XDogarnywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogar- 
nywać. 

XDogarnywanie  się,  a  ś.,  blra,  czynność  cz. 
Dogarnywać  ś. 

Dogasać,  a,  al  p   Dogasnąć.     <Do-]-GAS> 

Dogasanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogasać. 

Dogasnąć,  śnie,  snął,  nied.  Dogasać  I.  zgasnąć 
do  reszty,  dopalić  ś.:  Patrzał  na  zegarek  przy 
świetle  dogasającego  ognia.  Orzesz.  2.  przen. 
skończyć  i.,  zakończyć  i.:  Krótkość  dogasające- 
go już  sejmu.  Szaj.     Życie  dogasa.  Krasz. 

Dogasić,  I,  ii,  nied  Dogaszać  I.  gaszenia  dokoń- 
czi/ć.  2.  przen.  zwalczyć,  pokonać,  zwyciężyć: 
Chorągwie  ruszą  na  Ukrainę,  by  iiuntu  D-  Sienk. 
(  =  ostatecznie  go  uśmierzyć).  Jaka  to  chwała 
serce  brać  od  boleści,  która  ma  człowieka  D. 
Birk.  (  =  życia  pozbawić).   <Do-f-GAS> 

Dogaszać,  a,  al  p.  Dogasić. 

Dogaszanie,  a,  blm.,  czynność  cz   Dogaszać. 

Dogaszenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogasić. 

Dogaśniccie.  a,  lilm  ,  czynność  cz.  Dogasnąć. 

Dogiąć,  gnie,  giął,  uied.  Doginać  nagiąć  do 
pewnego  kresu:  Nie  mogę  D.  sprężyny.  <Do-f 
GUB> 


1K)GŁ0DZIĆ 

Dogiena,  y,  Im.  y  p.  Dugiena:  Paladyni  za 
Dulcyneje  i  żony  cudze  k()])je  kruszyli,  dla 
własnych  atoli  mieli  wieże,  zamki,  dogicny 
i  maszyny.  Jeż.     <Hiszp.    dueńa,    Fr._duegne> 

Dogięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogiąć.  <Do 
-|-GU1J> 

Doginać,  a,  al  p.  Dogiąć. 

Doginanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doginać. 

Dogląd,  u,  blm.  doglądanie,  nadzór,  dozór,  bacz- 
ność,  opieka:  Zostawić  chorego  bez  doglądu. 
<Do-|-GLĘD> 

XDoglądacz,  a.  Im.  e,  f  Dogiędaoz,  f  Doględ- 
ca  I.  ten,  co  dogląda,  dozorca,  nadzorca:  Król 
niechaj  postanowi  doglądacze  po  wszystkich 
krainach.  Bud.  2.  badacz,  szperacz:  Jakiżkol- 
wiek  on  jest  D.  w  rzeczach  starożytnych,  prze- 
cież tego  nie  postrzegł.  Oss. 

XDoglądaozka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Doglądaoz: 
Stolikowych  zabaw  najprzywiązańsze  doglą- 
daczki.  L.  (  =  .'!jjekłatorki). 

Doglądać,  a,  al  p.  Doglądnąć. 

Doglądanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doglądać. 

[Doglądek,  dku,  blm.]  opieka,  .staranie. 

Doglądnąć,  nie,  nąl,  nied.  Doglądać,  f  Doglę- 
dać,  częstot.  Doglądywać,  XDoględywać  1.  fokiem 
dosięgnąć,  dojrzeć,  dostrzec,  dopatrzyć:  Nie  patrz 
na  człecze  postawy,  jeno  doglądaj  do  serdecznej 
sprawy.  Rej.  Trwajcie  tu,  żeby  nas  Pan  na 
tymże  miejscu  nalazł,  gdy  ś.  do  nas  doglądając 
wróci.  Żarn.  (=^  zaglądając).  2.  dopilnować,  upil- 
nować, nied.  strzec,  mieć  na  oku :  Ani  to  w  cha- 
cie nic  nie  zrobi,  ani  bydła  doglądnie.  Prus. 
Kto  okiem  nie  doglądnie,  workiem  dołoży.  Kog. 
(  =  nie  dopatrzy).  Doglądać  robotników  (r-dozo- 
rować).  Doglądać  chorego.  Pierwsze  ziarno  po- 
prawy spadło  nań  z  ust  siostry  miłosierdzia, 
która  go  doglądała.  Krasz.  (=pielęgnowała,  czu- 
wała nad  nim).     <Do-(-GLĘD> 

Doglądnięcie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Doglądnąć. 

Doglądywać,  uje,  ywal  p.  Doglądnąć:  Za|)i8ał 
Godlewskiemu  całe  mienie,  z  warunkiem,  aby  ś. 
ożenił  z  klueznieą,  która  doglądywała  Niemca. 
Budź. 

Doglądywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doglądy- 
wać. 

f  Dogiędaoz,  a,  Im.  e  p.  Doglądacz. 

t  Doględaozka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Doględacz. 

t  Doględać,  a,  al  p.  Doglądnąć. 

■j-Doględanie,  a,  blm.,  czynność  cz   Doględać. 

Doględawa,  y.  Im    y  bot    (grindelia)  roś. 

t  Doględoa,  y,  lin.  y   p    Doglądacz. 

XOoględywać,  uje,  ywal  p    Doglądnąć. 

xDoględywanie,  a,  blm.,  czynność  cz  Doglę- 
dywać 

Dogładzać,  a,  al  p   Dogladzić.   <Do-}-GŁAD> 

X  Dogładzać,  a,  al  p  Ooglodzić.  <  Do  -|- 
GŁOD> 

Dogładzanie,  a,   blm.,   czynność  cz   Dogładzać. 

XDogładzanie,  a,  blm,  ezynaość  cz.  xOogła- 
dzać. 

Dogładzenie,  a,  blm,  czynność  cz.  Dogladzić. 

Dogladzić,  i,  ii,  nied  Dogładzać  I.  gładkim  do 
reszty  uczynić  2  zupełnie  zgładzić,  wytępić.  Nie- 
dogładzoae  rzymskim  orężem  Giermany  Wor. 
Ułomności  człowieka,  doczesną  pokutą  oiedogła- 
dzone.   Wor    (-niezmazane).     <Do-|-GLAD> 

XDogtodzenie,  a,  blm,czynaośc  oz  Doglodzić. 
<Do-fGŁOD> 

XDogtodzićj  i,  ii,  aied.  ^Dogładzać  do  reszty 
zagłodzić. 


48& 


DOGMA 


DOGOIĆ 


Dogma  I.  tu,  Im.  ta  ni  i\.  p.  Dogmat.  2.  y,  blni. 
i.  rub.  teologja  dogmatyczna:  Egzamin  z  dogmy. 
<Gr.  dogra  a  ni.> 

Dogmacik,  u,  Im.  i  p.  Dogmat.  Sienk. 

Dogmat,  u.  Im.  y,  Dogma  til.  twierdzenie  przyj- 
mon'(ine  za  prawdę  bez  krytyki  i  dowodóto :  D.  fi- 
lozoficzny, metafizyczny,  realistyczny.  D.  reli- 
gijny f=artykui  luiary).  Zdr.  Dogmacik.  <Gr. 
dógraa,  2  pp.  dógraatos  ni.> 

Dogmatycznie  przys.  od  Dogmatyczny:  D. 
twierdzić,  nauczać.     <p.  Dogmat > 

Dogmatyczność,  i,  blm.  rz.  od  Dogmatyczny  .- 
D.  twierdzenia,  umysłu. 

Dogmatyczny  I.  fil.  =  a)  należący  do  dogmatu, 
oparty  na  dogmacie,  z  dogmatu  wysnuły:  Twier- 
dzenie dogmatyczne.  Teorja  dogmatyczna,  b) 
dogmatyzmem  nacechowany,  w  duchu  dogmatyzmu 
pojęły:  Metoda  dogmatyczna.  Filozofjfi  dogma- 
tyczna, e)  skłonny  do  opierania  ś.  na  dogmatach, 
na  wiarę  przyjmujący,  niekrytyczny :  Umysł  D. 
d)  2  góry  pewny,  dowodów  nie  potrzebujący : 
Pewnik  D.  2.  łrakłujący  o  dogmatach,  dogmatów 
dotyczący:    Teologja  dogmatyczna. 

Dogmatyk,  a,  Im.  oy  fil.  fdozof,  opierający  i.  na 
dogmatach,  posługujący  ś.  juctodą  doi/malyczną, 
zwolennik  dogmatyzmu.     <Gr.  dogmatiliós> 

Dogmatyka,  i,  blm.  czę^ć  teologji,  dotyrz(i,ca 
dogmatów,  wykład  dogmatów,  teologja  dogmatyczna. 
<Now.  z  Qr.  dogmatike  =  dosł.  dogmatyczna  > 

Dogmatyzacja,  i,  blm.  p.  Dogmatyzowanie:  D. 
faktu  wiedzy.  Kozł. 

Dogmatyzm,  u,  blm.  fil.  I.  metoda  opierania  ś. 
7Jrt  dogmatcicli.  2.  filozof  ja,  loysnuwająca  .swój  sy- 
stem z  załojteń  nieudoiuodnionych,  z  dogmatów.  3. 
odwolyiranie  ś.  do  powagi  dogmatów  na  poparcie 
twierdzeń  swoich,  <Now.  z  Qr.  dógma  =  dog- 
mat > 

Dogmatyzować,  uje,  owal  I.  nadawać  czemuś 
cliarakter  dogmatu,  podawać  coś  za  pewnik  nie 
podlegający  krytyce,  nie  potrzebujący  dowodów  .  D. 
przyi)uszezenie,  przywidzenie  własne,  domysł.  2. 
nauczać  dogmatycznie,  wywodzić  metodą  w  dogma- 
iyzmie  przyjęt<(..     3.  loykładać  dogmaty. 

Dogmatyzowanie,  a,  blm.,    Dogmatyzacja  czyn- 
ność (Z    Dogmatyzować. 
Dognać,  a,  al  p.  Dogonić.     <Do+GON> 
Dognajać.  a,  al  p.  Dognoić.     <Do-|-(iNI> 
Dognajanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dognajać. 

Dognanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dognać.  <Do 
-fGON> 

XDognaniec,  rtca,  Im.  ńcy  ten,  którego  dogna- 
no.  Stasz. 

XDognębić,  i,  ii  zgnębić  do  końca,  uciemiężyć, 
znękać.     <r)o-|-GNĘB> 

XDognębienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dognę- 
bić. 

Dogniatać,  a,  al  p.  Dognieść.    <Do-|-GNIOT> 
Dogniatanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogniatać. 
Dognicie,  a,  blm.,    czynność  ez.  Dognić.     <  Do 

-fGNl> 

Dognić,  ije,  II,  nie<l.  f  Dogniwać  I.  zgnić  do 
końca:  Gruszki  zgniłki  wtedy  dobre,  kiedy  do- 
gnijfj.  Przen.:  W  douni  ś.  zasiedział  i  zapewne 
dognije  za  piecem.  Oss.  (  =  do  reszty  zgnuśnieje 
a.  gmiinego  iyda  dokończy)  2.  gnijąc,  dotrwać  do 
pewnego  czasu.  Przen.:  Dognijesz  w  łóżku,  jak 
widzę,  do  ])ołudnia  ( ^-dolcżysz).    <Do-(-(iNI> 

Dogniccenie,   a,    blm.,   czynność  ez.  Dognieść. 


Dognieść,    gniecie,    guótl,    uied.    Dogniatać   I. 

ugnieść  do  reszt  if.  2.  Xpi'zen.  uciemiężyć  do 
reszty.  <Do-fGi\iOT> 

t  Dogniwać,  a,  al  p.  Dognić:  Czerwem  prze- 
toczone dogniwaj.'};  ."schaby.  Pot.    <Do-|-GNI> 

t  Dogniwanie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Dogniwać. 

Dognoić,  i,  ii,  uied.  Dognajać,  xDognoiwać  do 
reszty  zgnoić:  Nawóz  z  słouifj,  uiedognojoną  mie- 
szaj;],, ilaur.  D.  pole  (  =  zupełnie  wynawozić). 
<Do-fGNI> 

XDognoiwać,  a,  al  p.  Dognoić. 
XDognoiwanie,  a,  blm.,    czynność    cz.  Dognoi- 
wać. 

Dognojenie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Dognoić. 

t  Dogoda,  y.  Im.  y,  [Oogoda]  dogadzanie,  wy- 
goda, przysługa:  Powinność  nasza  jest  prawdzie 
dogodi^  uczynić.  Birk.  Umiał  Jozue  fJOO.OOO  lu- 
dzi dogodę  uczynić,  porządnie  im  wymierzywszy 
ziemię  Palestyńskjj..  Birk.  ('  =  ?6'!/5'OćZc;.  f  Niedogo- 
da  =  nicdogodzenie.     <  Do-|-G  OD  > 

XDogodliwie  przys.  od  Dogodiiwy. 

XDogodliwość,  i,  blm.  rz.  od  Dogodiiwy. 

X  Dogodiiwy  p.  Dogodny. 

Dogodnioa,  y,  Im.  e  ta,  co  dogadza  czyimś  cJiu- 
ciom,  kuchanka. 

Dogodnie,  [Dogodno]  przys.  od  Dogodny. 

I  Dogodno  I  p.  Dogodnie:  D.  było  przy  tej  ce- 
remonii pokrewnemu  błogosławić  ślubem  kocha- 
n.i  Teresii^.  And. 

Dogodność,  i,  blm.  rz.  od  Dogodny. 

Dogodny,  X Dogodiiwy  I.  wygodny,  przydatny: 
Dogodne  mieszkanie.  Zawrzeć  umowę  na  do- 
godnych warunkach  (  =  nieuciążliwych,  korzyst- 
hych).  2.  y.sklonny  do  dogadzania,  puwobiy,  j>o- 
stuszny.  3,  Xktóremu  lałwo  dogodzić,  niewybred- 
ny, zgodny:  Wykwintne  i  niedogodne  obżar- 
stwo skarby  pożera.  Pilch.  (  =  wybredne,  grymaś- 
ne).      <Do4-GOD> 

[Dogody,  ów,  blp.]  dogadzanie:  W  służbie  ni- 
jakich (logodów  nićma. 

Dogodzenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dogodzić. 
2.  [D.  I  dogodność,  usługa,  przysługa,  uczynność : 
Ćwiartkę  wowsa  przyniosłam  za  to  (dom.  uczy- 
nione mi)  D. 

XDogodzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
godzić ś. 

xDogodziciel,  a,  Im.  e  ten,  co  dogadza. 
XDogodzicielka,  i,  Im.  I    forma  ż.  od  Dogodzi- 
ciel. 

Dogodzić,  i,  II,  nied.  Dogadzać  I.  zadosyć  uczy- 
nić czyjej  woli,  zaspokoić  czyje  zachcenia,  zadowol- 
nić  kogo :  Jeszcze  ś.  ten  nie  urodził,  coby 
wszystkim  dogodził.  Prz.  Dogadzać  namiętno- 
ściom (  =  ulegać).  Ksiijżki  elementarne,  któreby 
siłom  pojętności  w  ucz<ących  ś.  dogadzały.  Popł. 
(=oilj)owiadały).  Ir.:  Powróz  napadszy.  onej  nie- 
rządnicy dobrze  po  grzbiecie  dc^yodził.  Skar. 
(-wybił  ją,  iryc/dostai).  2.  Xtra/ic,  ugodzić:  Do 
mety  dogoilzil.  Oss.  Tak  dobrze  tej  bestji  w  łeb 
pałką  dogodził,  że  ś.  wywróciła.  L.  3.  Xdo  czego 
-dojść,  dobiec:  Dogadzał  do  kresu  swego  ży- 
cia. Oss.  4.  t  czemu  =  mieć  co  na  względzie, 
uwzględnić,  ivzi(ić  pod  uwagę:  A  wżdy  mu  rze- 
czono,  by  chorobie  dogodził,  czas  mu  inny  dano, 
by  powoli  od  niego  poselstwa  słuchano.  Piel. 
XD.  ś.,  nied.  X  Dogadzać  ś.  nieos.  .tłać  ś.  zadość: 
Bóg  chciał,  żeby  ś.  było  miłosierdziu  .Tego  do- 
godziło.    <Do+GOD> 

Dogoić,  I,  ii,  nied.  XDogoiwać  do  końca  za- 
goić:   Kiedy    ś.    rana   już    wyrówna,   potem  ja 


486 


nOGOlWAf 

rlilodnym  plastrem  D.  Perz.  D.  ś.  do  końca  ś. 
zarinió:  Rana  ś.  nie  iln-olła.  Skar.  <I)o-ł- 
nr),l> 

KDogoiwać,  a,  al  p.  Dogoić.  _ 

xDogoiwanie,  a,  bini..   czynność  cz.  Dogoiwać. 

Dogojenie.  a,  blm.,  czynnoiść  cz.  Dogoić. 

Dogojenie  się.  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
goić ś. 

Dogolenie.  a.  lilm  .  ezynnnSi*  cz.  Dogolić.  <P'ł 
-ł-ti()L>  ,        ,     .       ,  ,    ,       , 

Dogolić.  i.  fi,  nied.  Dogalać   golema    dokończyć. 

IDogoliwać  się,  a  ś.,  al  ś.  |  kończyć  yoleute  ś 

XDcgon,  u,  Im.  y  I.  (lur/onieme,  duiji-.dzeme.  2. 
pnqoń.  ściganie,  poścKj :  Ciiylikie  przyśpieszał  do- 
ijony.  Przyb.  3.  reszta  po  odejściu  duhrej  wodkt, 
z  której  można  jeszcze  j>cdzić  icódkę  (/orszą  i  tra- 
cącą     <Do-hGON> 

XDogoniciel,  a,  Im.  e  len,  co  dogania  a  do- 
gonił. 

XDogonlcielka,    i,    Im.    i    forma  z.  od  Dogoni- 

ciel. 

Dogonić,  i,  ii.  Dognać,  t  Dożonąć,  nied  Doga- 
niać I.  pędząc  dojjrutmdzir,  prziijjędzic :  Już  pa- 
sterz dogania  bydła  do  szalaszii  Oss.  t  Każdy 
bydip  nieprzyjaciela  swc^u  oblfjdzoue  do  mego 
dognał.  Sekl  Przen.:  f  Dognać  p.idpiłego  do 
uymści  =  znpehiie  qo  spoić,  doprowadzić  do  sianu 
nieprzytomnego:  "Podi.iłego  uprosił  do  _  swej  go- 
spody, a  fam  dognawszy  go  do  upasci,  iz  i  rę- 
ka i  noira  władnije  nie  mógł,  barwierza  pizy- 
zwał.  Gorn  2.  dopędzić,  doścu/nuć :  Jego  i  we 
sto  koni  nie  dogoni.  Podwojeni^  pilnością  dogo- 
nił ws|ióluczniów.  Oss.  (-doróicnal  im).  Co  dzis 
opu.^icisz,  jutro  nie  dogonisz.  Prz.  (  =  nie  powetu- 
jesz) Nie  dogonisz  wczora  cugiem,  me  wy- 
orzesz  jutra  pluciem.  Baka.  t  Znacznej  chwa- 
ły -/  liauk  doganiał.  Birk.  (  =  zdobywał  ją, 
nabywał,  zyskiwał).  3.  y.J^ędem  dobiec  a.  do- 
jechać: Jak  ś.  kopnij!  z  Krakowa  rano. 
doŁrnał  do  Warszawy  wieczór.  Oss.  4.  X^o- 
go"  =  zachęcić,  pobudzić,  napędzić,  zapędzić, 
znaglić.  przynaijlić:  Włodarz  dogania  żniwia- 
rzów,  aby  prędzej  żęli.  Oss.  5.  xdokończyć,  do- 
konać: Dognać  zagonu  Oss.  Dognał  długiego 
żywota.  Bardz.  6.  Xkomu  =  w  kłopot  loprawić 
kogo,  zakłopotać,  zaambarasować :  Na  rozmowie 
szkolnej  z  filozofji  zarzucający  broniącemu  ka- 
ducznie  doganiał.  Oss      <Do-|-GON> 

Dogonienie,  a,  blm  ,  czynność  cz.  Dogonić 

Dogorywać,  a,  al  I.  p  Dogorzeć:  Lampa  do- 
gorywa (  =  gaśnie).  Dwór  zrabowany  dogorywał. 
Roi.  2.  a.  t  Dogarać  być  na  schyłku,  kończyć  ś.: 
Już  czas  dogorywa  obrad  naszych.  Chory  już 
dogorywa  (-tuniera,  kona).     <Do-f-GOR> 

Dogorywanie,  a,  blm..  czynność  cz.  Dogory- 
wać. 

t  Dogorzaly  który  dogorzał,  dopalił  i.:  Ogień 
D.  gaśnie.  Bud.  B 

Dogorzeć,  eje,  al,  nied.  f  Dogarać,  Dogorywać 
gorzenia  dokończyć,  dopalić  ś.:  Świeca,  dogo- 
rzawszy,  zgasła."  Birk.     <Do+GOR> 

Dogorzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogorzeć. 

Dogospodarować,  uje,  owal,  Dogospodarzyć  ^ro- 
apodurowania  dokończyć  D.  Ś.  (tz^gn- gosj>odaru- 
jąc,  osiągnąć  co:  Nie  mógł  ś.  złota  D.  Roi.  <Do 
-|-Gospodarz> 

Dogos|Tt)darowanie,  a,  blm.,  czynność  cz  Dogo- 
spodarować. 

Dogospodarowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  oz 
Dogospodarować  ś. 


r»nnRor>zT(5 

Dogospodar^rnie.  a,  Mm.,  czyiinn.'?^  cz.  Dogo- 
spodarzyć. 

Dogospodarzyć,  y,  yl  p.  Dogospodarować. 

Dogotować,  uje,  owal,  nied.  Dogotowywać  I. 
fi  [l).\  do  reszty  przygotować.,  dokończyć:  Po- 
czętych rzeczy  D.  Mącz.  2.  gotowania  dokończyć, 
'lowarzyć.  3.  do  (/otoicancgo  dodać,  ugotować 
loiększą  ilość:  Dogotuj  jeszcze  Z  pięć  jajek.  D. 
Ś.,  nied.  Dogotowywać  Ś.  dokończyć  ś.  gotować. 
<  Do-|-Gotować> 

Dogotowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogoto- 
wać. 

Dogotowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
gotować ś. 

Dogotowywać,  uje,  ywal   i  D.  ś.  y.  DogCftować. 

Dogotowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogoto- 
wywać. 

Dogotowywanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dogotowywać  ś. 

[Dogódka,  i.  Im.  i]  chwila  wolnego  «o.«ł/ ;  Kie 
najdziee  dogódkie,  to  przyńdzl.   <Do-|-GOD> 

jDograbek,  bku.  Im.  bki]  dokończenie  grabienia, 
dograbianie:  D.  przejdzie  całe  łany.  Pol.  <Do 
-f'GRZEB> 

Dograbiać,  a,  al  p.  Dograbić. 
Dograbianie,  a,  blm.,    czynność   cz    Dogrnf^iać. 
Dograbić,  i,   II,    nied     Dograbiać  grah.c-Ja  do- 
kończyć. 

Dograbienie,  a.  blm.,  czynność  cz    Pogr«łbić. 

Dograhki,  ów,  blp.  uroczystość  vji':jfka  na  za- 
kończenie sianokosu:  Na  dcgrabkaen,  na  obżyn- 
kacli  wszędzie  razem  ludu  wiele.  Pal. 

f  Dograbolić  się,  i  ś.,    ii  ś.    p.  Dogramoiić  ś.: 

Kiedy  kto  tonie,  a  deski  ś.  jakiej  uchwyci,  tak 
ś.  jej  długo  nie  puści,  aż  co  bezpiec/:a"iejszego 
upatrzy,  na  czymby  ś.  do  brzegu  dograbolił. 
Rozin      <?  Połączenie  GRZEB  z  Gramolić  > 

Dograć,  a,  al,  nied  Dogrywać,  t  Dograwać  I. 
gry  dokończyć:  Dogrywamy  dwiema  lewami.  D. 
roli  w  sztuce.  Oss  2.  f  komu  =  (/a<f  rewanż.  <  Do 
+(I)GR> 

Dogradzać,  a,  al  p  Dogrodzić.  <  Do  -f- 
GROD  > 

Dogradzanie,  a,  blm.,  czynność  ez.    Dogradzać. 

Dogramiać,  a,  al  p.  Dogrómić.     <Do-ł-GKOM> 

Dogramianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogramiać. 

Dogramolenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
gramolić  ś. 

Dogramolić  się,  i  ś.,  ii  ś.,  f  Dograbolić  ś., 
nied  XDogramoliwać  ś.  1.  gramoląc  ś.  dojść,  do- 
tolec  ś.,  doczołgać  ś.  2.  Xdochrapać  ś.  czego,  do- 
bić ś.:  Nie  dogramolisz  ś.  do  tego  urzędu. 
Troć     <Do-[-GramoIić  się> 

XDogramoliwać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Dogramo- 
lić ś. 

XDogramoliwanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dogramoliwać  ś. 

Dograna,  ej,  Im.  e  karę  I.  peuma  liczba  lew. 
potrzebna  do  skończenia  gry:  U  nas  D.  2.  a. 
XDogrywana  (w  raarjaszu)  powtórne  rozpoczęcie 
gry.   <Do-f(l)GR> 

Dogranie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dograć. 
t  Dograwać,  a,  al  p.  Dograć. 
t  Dograwanie,   a,    blm.,    czynność    cz.  Dogra- 
wać. 

Dogrodzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogrodzić. 
<Do-i-GROD> 

Dogrodzić,  i,  ii,  nied.  Dogradzać  do  pewnego 
kresu  ogrodzić. 


487 


DOGROMU* 

Dogpomić.  I,  ii,  nied.  Dogramiać    kogo  a.  t  ^o- 
mu  -  do  szczętu  pogromić :     Dębiński  Moskwie  do- 
t^rornił  i  niektóre  miasta  pjłalU.  Paszk.      <  Do-f- 
GROM> 
Dogromienie,  a.  bira.,    czynność    cz    Dogromić. 
Oogruchotać,  cze,  tał  pogruckolać  do  reszty     L. 
Oogruchotanie,    a,    blin.,    czynność    cz   Oogru- 
chotać     <Do+GRUCH> 

IDogruntować,  uje.  owal]  gruntując,  dojść ;  do- 
sięgnąć  gruntu,  dna:  Musis2  mi.  Kasieńku.  do 
lina  1)    Pśń      <Do+Grunt> 

[Dogruntowanie,  a,  blm]  czynność  cz.  Dogrun* 
tować. 
Dogrywać,  a,  al  p   Dograć.     <Do+CI)GR> 
X Dogrywana,  ej.  Ira.  e  p    Dograna. 
Dogrywanie,  a,  blm..  czynność  cz.  Dogrywać. 
XDogryz,    u,    lin    y  dokuczanie,  męka:     Trosk 
dogryzy      <Du+GRYZ> 
Dogryzacz,  a,  Im.  e  ten,  co  komuś  dogryza. 
Dogryzać,  a,  al  i  D.  ś.  p  Dogryźć. 
Dogryzanie,  a,  blm.,  czynność  cz    Dogryzać 
Dogryzanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dogry- 
2ać  ś. 

Dogryzek,  zka.  Im    zki  słowo  uszczypliwe,  doci- 
nek,  przycinek,  przygryzek.   przytyk:     Zmieszany 
tym  ostrym  dogryzkiem.  Słów, 
Dogryzienie,  a,  blm..  czynność  cz.  Dogryźć. 
Dogryzienie  się,  a  ś.,  blm.,    czynność    cz     Do- 
gryźć ś 

Dogryzki,  zek  a.  zków,  bip  resztki  pokarmu 
niezjedzone. 

Dogryźć,  zie,  zl,    nied     Dogryzać    I.  zgryźć  do 
końca:     Mięso    tak     twarde,     że    go    nie    D    L 
Przen.:  Reszty  starożytności,    których    czas    nie 
dogryzł.  Jez.    (=ide  zniszczył  do  końca)      2    ko- 
go— zgryzotą  dobić:     To  zmartwienie   go  dogryz- 
ło.    3.  komu  =  dopiec,     dokuczyć,    dojeść  (szczeg. 
niow.-j):     Widzę,    że    jej  zazdrość  dogryza.     Im 
dowcipniej  bodrj  mi  dogryzać,    tym    ś.    serdecz- 
niej  uśmieję    Mick.  (=docinać.   przymawiać).     D. 
Ś.     I.     Xf/ryzą(:,   dojść    czego:     Trzeba  ś.  dogry- 
zać   smaku.    Hrb.     2.    zagryźć    ś.    do  końca,  za- 
martwić ś      <r)o+GRYZ> 
jDogryŹnięty]  dogryziony. 
Dogrzać,  eje,  al,  nied.  Dogrzewać  I.  ciepła  udzie- 
lić,   ogrzać:     Słońce    dogrzewa  (  =  przygrzewa) 
Xl)ogrzalo  im  wino  (  -  rozgrzało    icli).     Nieos.: 
X Dogrzewa  mi    -gorąco    lui.     2.  więcej    ogrzać: 
Niedosyć  grzana  woda,    dogrzewaj    jej   jeszcze. 
L.     3.    ogrzać    większą     ilość:     Niedosyć     wody, 
trzeba  będzie  jeszcze  D.  L      4.    f  dopiec,    doku- 
czyć,   dojeść:     Pieczyngowie     Polakom    częstemi 
najazdami  dogrzewali.    Stryjk.     Dogrzewa  mi- ^ 
jestem  w  ciężkim   położeniu.     5.  [D.j   pobić    silnie 
<Do-fGRZE> 
Dogrzanie.  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogrzać. 
Dogrzebać,  bie,  bal.  XDogrześć,  nied.  Dogrze 
bywać  do  pewnego  kresu  pogrzebać;  grzebania  do- 
kończyć     D.   ś.    grzebiąc,   dojść,  o.tiągnąć,    dotrzeć 
do  celu     Przen.:  Nie  chcesz  więcej   wierzyć,  je- 
no czego  ś    możesz    dogrześć    nędznym    rozum- 
kiem swoim    Wuj.  C=2  trudnością  dociec).     <  Do 
-f  GRZEB  > 

Dogrzebanie,  a,  blm.,  czynność  cz    Dogrzebać 
i  Dogrześć 

Dogrzebanie  się,  a  ś.    Mm.    czynność  cz    Do 
bać  ś  i  Dogrześć  ś. 
Dogrze!.'ywaó,  uje,  ywal  p    Dogrzebać. 


Oogrzeb  wanfp.  a,  Mm  .  czynnoś*'  et  Doqr?e- 
bywać 

XDogrześć.  bie,  bl  i  xD.  ś.  p   Dogrzebać. 
Dogrzewać,  a,  al  p.  Dogrzać.     <Do-)-(iRZE> 
Dogrzewanie,    a,    t>lm.,    czynność    cz    Dogrze- 
wać. 

XDogrzewny    dogrzewający,  sprawiający  ciepło 
Dębowe  drzewo   bardzo  jest  dogrzewne.  Kluk. 

Dogrzmieć,  i,  al,  nied  Dogrzmiewać  I  dokoń- 
czyć grzmieć  2.  grzmiąc,  dojść :  Tara  D.  nie  mo- 
gą Ziemi  niepokoje.  Kon.     <Do-}-GROM> 

Dogrzmienie,  a,  b!m.,    czynność  cz.  Dogrzmieć 

Dogrzmiewać,  a,  al  p.  Dogrzmieć. 

Dogrzmiewanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dogrzmie- 
wać 

xDogubić,  i,  II  o.'!łatecznie  zgubić  h  <Do-ł- 
GUB> 

XDogubienJe,  a,  blm.,  czynność  cz   Dogubić. 

t  Dohad,  t  Duhad  w  wyrażeniu:  Na  D  -  na 
domysł,  na  niepewne,  na  próbę,  na  ryzyko :  Cy- 
rulicy, chwytając  sławnych  doktorów  recepty, 
na  D.  ich  do  chorych  używają.  Syr.  Są  takie 
stawy  u  ludzi,  które  są  budowane  na  D.,  jako- 
by wątpliwie:  będzie  woda  a.  nie  będzie,  tylko 
aby  jeno  staw  zbudował  Strum  <Brs.  na  da- 
had> 

Dohandlować,  uje,  owal,   nied.    Dohandlowywać 

handlowania  dokończyć.     D.  Ś.  czego    =   handlując, 
dobić  s.  czego,  dojść  do  czego.   <Do-j-Handel  > 

Dohandlowanie.  a.  blm.,  czynność  cz.  Dohan 
dlować 

Dohandlowanie  się.  a  ś.,  blm .  czynność  cz. 
Dohandlować  ś. 

Dohandlowywać,  uje,  ywal  p.  Dohandlować. 

Dohandlowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz  Do- 
handlowywać. 

Doheblować,  uje.  owal,  nied  Dohebiowywać 
hebloii  do  końca  icygUnlzić.      <Do-f-Hebel> 

Doheblowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doheblo- 
wać. 

Dohebiowywać.  uje,  ywal  p.  Doheblować. 

Doheblowywanie,  a,  blm..  czynność  cz.  Dohe- 
biowywać 

[Dohhipać  się,  ple  i.,  pal  ś.]  ładu  dojść:  Tak 
]ioiii.<ał.  że  ś  I)  nie  można  <Ukr.  dohłupaty 
sia  > 

Dohodować,  uje,  owal.  nied.  Dohodowywać  ho- 
douanid  dokończyć.  D.  Ś.  doczekać  ś.  skutku  ho- 
doirunia:  Dohodował  ś.  syna.  któremu  mógł  po- 
wierzyć śmiało  matkę  i  siostrę.  Krasz.  <Do-|- 
Ilodować  > 

Dohodowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dohodo- 
wać. 

Oohodowanie  się,  a  i.,  blm.,  czynność  cz  Do- 
hodować ś. 

Dohodowywać,  uje,  ywal  p.  Dohodować. 

Dohodowywanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dohodo 
wywać. 

Dohulać,  a.  al  do  pewnego  kresu  pohulać.  D.  Ś. 
doczekać  ś.  skutku  łiulania      <Ukr.    (lohulaty> 

Dohulanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dohulać. 

Dohulanie  się.  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dohu- 
lać ś. 

XDoiciel,  a,  Im  e  I.  ten,  co  doi  krowy.  2. 
zdzierca,  derus.      <DOJ> 

Doicielka,  i.  Im.  i  forma  ż    od  Doiciel,  dojka. 

Doić,  i.  ii,  częstot  XDoiwać  I.  a.  |  Dojąć]  mleko 
z  n-yiiiioit  iryciskać,  wydajać :  I)  krowę  Przen.: 
Dojiiiy  Rzeczpospolitą,  rzężmy  złote  grona  Klon 
(  -  obdzierajmy,  wyzyskujmy)    2.   żart.  pić,  ciągnąć, 


4bii 


T)0\rrTtAd 


no  .iF,r>xA 


tldaó:  Doją  jak  smoki.  Kaezk.  3.  żart.:  D  kozę 
M.  kozy  =  siecUieć  w  areszcie  4.  t  harmić  piersią: 
^'iewiasta  chłopca  mlekiem  doi.  Sień.  Po  dwu 
miesiącu  pro.^i^ta  doją.  Trzyc.  Jako  długo  ma 
l>y(?  dziecię  dojono.  5.  [D.]  dawać  mleko:  Kro- 
wa doi.  6.  fi.  przepuszczać  wodę:  Szkuta  doi  = 
woda  ś.  do  niej  sączy  7.  zł.  palić,  kurzyć:  Kro- 
wę D.  =  fajkę  palić.      <  DO  J  > 

t  Doigrać,  a,  al,  nied.  f  Doigrawać,  częstot 
•{•  Doigrywać  igrania,  zabawy  dokończyć:  Dzie- 
ci, doigrawszy,  uciszyły  ś.  Oss.  D  Ś  doznać 
skutków  igrania,  lekkomyślności:  Doigrał  ś 
nakoniec,  iż  kark  skręcił  Oss  <Do-|-(I)GR> 
t  Doigranie,  a,  blm.,  czynność  cz  Doigrać 
Doigranie  się.  a  ś.,  blm..  czynność  cz  Doi- 
grać s. 

p.  Doigrać 

blm..    czynność  et 


Doigra 


ł  Doigrawać.  a,  al 

t  Doigrawanie,   a. 
wać. 

T  Doigrywać.  a,  al  p*  Doigrać, 

■{•  Doigrywanie,  a,  blm..  czynność  cz  Doigry- 
wać. 

[Doimać,  a.  al]  p  Dojąć:  Bo  ci  jeszczp  bieda 
nie  doima.     <Do-]-JM> 

Doimek,  mka,  Im  mkl.  Dojmek  poślednie  wino 
a..  piivo,  cienkusz,    lura.     <Do-|-JM> 

[Do  imentu,  Do  imienia,  Do  ineczka,  Do  Jinecka, 
Do  istamentu]  zupeinic.  całkiem,  do  szczętu. 
<Zap.  niby  Łć.  z  Do4-JM> 

[Do  imienia]  p.  Do  imentu:  Do  imienia  ś  spa- 
lili.    <Zap.  Do -}- t  Imieniem  mienie > 

Doimprowizować,  uje,  owal  improicizacji  dokoń- 
czyć: Może  nawet  doimprowizujesz  sam  w  so- 
bie. Od.     <Do-)-Improwizowae> 

Doimprowizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
improwizować. 

[Do  ineczka]  p.  Do  imentu.  <?JVIoże  =  Do 
*iinioneezka> 

[Doinka,  i,  Im.  I]  naczynie  na  mleko. 

XDoiskać,  szozy,  skal,  nied.  XDoi8kiwać  I. 
szukając,  znaleźć:  Doiskała  synala  i  posłała 
paść  trzodę.  Oss.  2.  iskania  dokończyć.  Przen.: 
Nadskakiwał  mu,  póki  go  miał  z  czego  iskać; 
jak  go  doiskał,  ani  mu  ś.  na  oczy  pokazuje 
O.ss.  {  =  wyłudził  pieniądze  co  do  grosza).  3.  ko- 
go-wybadać,  wyegzaminować,  wypytać.  4.  a.  XD. 
i.  czego  =  postarać  ś.  odebrać,  wymóc:  Upomina] 
Kiejstut  mistrza,  aby  mu  zamek  wrócił  prędzej, 
niżliby  go  mocą  doiskiwał.  Stryjk.  Pieniędzy 
doiskiwać  ś.  na  istcu.  St.  lit.  (  -  poszukiwać) 
XD.  i.  I.  iskania  siebie  dokończyć.  2.  luydać  pie- 
niądze co  do  grosza,  wysypiać  i.  3.  p  Doiscać. 
<Do+ISK> 

XDoi8kanie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Doiskać 

XDoiskanie  się.  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
iskać ś. 

XDoi8kiwać,  a,  al  i  XD.  ś   p   Doiskać. 

XDoi8kiwanie,  a,  blm ,  czynność  cz  Doiski- 
wać. 

xDoi8kiwanie  się,  a  *.,  blm.,  czynność  cz. 
Doiskiwać  ś. 

[Do  istamentu]  p.  Do  imentu. 

t  Doiszczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Doiszczyć  ś.:  Połowę  długu  wprzód  mu  oddawszy, 
teraz  dopiero  byłem  w  stanie  doiszczenia  mu 
B.  L.     <Do4-JES> 

t  Doiszczyć  5Js,  y  6^  yl  t.  p.  Uiścić.    <D«-ł- 


A    kajześ    bywała?— 
co  komu  dojada,  doku- 


[Doiśnie]  dohjfnie.  Por-  Do  izna.  <Zap.  =  Do 
istna  > 

XDoiwać,  a,  al  p.  Doić.     <DOJ> 

Doiwo,  a,  im.  a  I.  dojenie,  dój:  Ciołka  la 
dwakroć  do  doiwa  stawa  Nagur.  2.  mleko  wy- 
dojone  na  raz,  udój:     Skopiec  do  doiwa.   Pot. 

[Do  izna  a.  Do  jizna]  p  Do  fondytu  Por. 
Doiśnie.     <Zap.  =  Do  istna> 

[Ooizno]  .■'7/10,  niegłodno:  Choć  nie  D.,  ale  do- 
lizno  (dolezno)  Prz.  (-choć  głodno,  ale  można  i 
wy  leżeć)    <  D  o + J  A^D  > 

i  Dojachać,  jadzie,  jachal  I.  i  [Dojachać]  p. 
Dojeołiać:  Dojachał  kraju  ojczystego.  Kochan 
{=  przybył  do...)      2.   uduc  ś       <Do+JA> 

i  Dojachanie,  a,  blm,  [Dojachanie]  czynność 
cz    Dojachać. 

[Dojąć,  a,  al]  p   Doić: 

We  dworze  kozy  dojała 

Dojadacz,  a.  Im.  e    ten 
cza.     <Do-|-JAD> 

Dojadać,  a,  al  p   Dojeść. 

Dojadanie,  a,  blm.,  czynność  cz    Dojadać. 

[Dojadek,  dku,  Im.  dki]  karm,  Jadło,  żywność, 
pasza:  Abyście  dla  bydła  dojadku  nie  żało- 
wali. Kolb.    <Do-}-JAD> 

[Dojarnik,  a,  Im.  i]  półka  na  mleko. 

Dojazd,  u.  Im.  y  I.  częste  dojeżdżanie  dokąd, 
jeżdżenie  na  krótki  pobyt.  2.  podjazd,  miejsce  pod- 
jeżdżania dokąd;  droga  dojazdowa  (np.  prowadzą- 
ca do  kolei  żelaznej)      <Do-f-JA> 

Dojazdowy  przym.  od  Dojazd :  Droga,  kolej 
żelazna  dojazdowa. 

Dojąć,  jmie,  jąl,  nied  Dojmować  I.  y.dobrać  do 
pewnej  miary,  loyhrać  do  pewnego  kresu  .•  Wie- 
izyciel,  ileby  długu  swego  na  wziętym  koniu 
dojął,  ma  na  osobie  szukać.  Groie.  2.  dostać, 
dosięgnąć,  prze  liknąć,  przejąć  :  D.  kogo  szablą 
aż  do  ciała.  3.  a.  nied  [Doimać]  komu==f/()/L-?<- 
czyć,  dogryźć,  dojeść,  dociąć,  dopiec  mu :  D.  ko- 
mu do  żywego  Musiałaby  mi  wielka  niedola 
D.,  żebym  ja  cię  miała  pojąć  <Do+JM> 
t  Dojąd  dokąd,  póki,  dopóki  <Do-j-.]ąd> 
i  Dojć,  dojdzie,  doszedł,  im.  dojdąc  p  Dojść. 
Tueh.     D.  kapłaństwa  (=dosląpić) 

[Doje,  ów,  blp.]  .sw/fcj  u  krowy  <DOJ> 
Dojechać,  jedzie,  jechał,  f  Dojachać.  [Doja- 
chać), nied  Dojeżdżać  I.  Jadąc,  dotrzeć  dohtd; 
zajechać  do  pewnego  '  miejsca:  D  do  mety.  2. 
t  i  [D.]  \iogo -Jadąc,  doścignąć,  dopaść,  dogonić: 
Pobiegłem  pocztą,  abym  go  dojecłiał.  Troe.  Ce- 
kąj  raie,  panienko,  aze  cie  dojadę.  3.  przen. 
rui).;  D  kogo  czy m  =  uderzyć,  zamalować,  wyciąć, 
zdzielić,  palnąć,  in.  zajechać-  Złożył  pięść 
i  w  głowę  go  dojechał.  Sienk  4.  przen.:  D. 
komu  =  dojąc,  dokuczyć,  dojeść,  dogryźć  5.  tprzen.: 
D  czego  -  doigrać  i.,  doczekać  ś.;  oberwać  co : 
Sam  guza  dojechał  i  drugiego  pokaleczył  Star. 
6  myśl  najechać,  natrzeć  koniem  na  psy  a.  dzi- 
kie zwierzęta-  Ale  mu  nie  czas  teraz  dojeżdżać 
niedźwiedzi.  Mick.  Kto  w  puszczy  dojedzie 
odyńca  bez  trwogi?  Mick  7.  \D.]  =  a)  nabawić  ś. 
choroby,  b)  stracić  panieństwo,  c)  (z  3  pp.^  po~ 
bić  kogo,  aby  aż  chorował.      <Do-f-JA> 

Dojechanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dojechać. 

t  Dojechany  do  którego  dojechano:  .Tuż  Ame- 
ryka, już  i  Magiollana  śmiałym  Hiszpanom  mo- 
i-zem  dojechana.  Klon. 

[Do  jedna  a.  Do  wjedna]  razem:  Do  w  jedna 
lubimy,  to  eie  bedziem  dzielić.  <Do-i-JEDN> 


■4by 


DOJELA 


DOŚJÓ 


t  Do]ela  dopóld:  D.  słuncem  niebieskim  nie 
Jest  oświecon,  niezs  dusznego  nie  widzi.  <Do-|- 
Jela> 

XDojeł»»łłie  przys.  od  Dojemny.  <Do-f-JM> 

XDoi«rtłfly  p.  Dojmujący:  Dojemae  bóle. 
Przyb. 

Dojenie,  a,  Mm.,  czyanośó  cz.  Doić.     <DOJ> 

Dojeni(a,  i,  Ini.  i  I.  mały  szkopek  do  dojenia. 
2.  [D.]  dzieżba,  naczynie  yiiniane  do  mieha^  do- 
nica.     <  DO  J  > 

Dojeść,  je,  jadł,  nied.  Dojadać  I.  dokończyć  Jeść: 
Co  mu  Iłu  żywności  dawano,  on  nie  dojadajj^c, 
ubogim  to  niósł.  Sitar.  Przen.:  strawić,  pocklo- 
tuió,  zniszczyć  do  reszty:  Przypatrywała  k.  po- 
żarowi, litóry  dojadał  gumien.  Krasz.  2.  n^Jeić 
i.  do  Kyła,  nasycić  ś.:  Wysechł  z  zgryzoty,  nie 
dojadł,  nie  dospał.  Kto  doje,  dopije,  ten  w  ro- 
zuiu  nie  tyje.  Prz.  3.  przen.:  D.  liomu  =  doku- 
czyć, dogryźć,  dojeść,  dać  i.  we  znaki:  Oblegają- 
cym, jako  i  oblężonym,  oblężenie  to  dojadło. 
Ełaż.  [D.  do  żywego  a.  do  dziesis^tej  slióry]  = 
bardzo  dokuczyć.     <  Do-|-JAD  > 

Do  jezdny  I.  y<na  którym  można  dojechać.  2.  fi.: 
Woda  dojezdna  a.  dojćzdna  =  woda,  którą  statki 
bez  trudności  płynąć   mogą.      <Do-[-JA> 

Dojeżdżacz,  a.  Im.  e  myśl.  Jeździec  zdążający 
za  o^/aranu  a.  chartami  na  połowardu;  inyśliu-y, 
icigująry  z  psami  zwier-^a:  Krzyk  strzelców,  trą- 
by dojeżdżaczy  grzmiały  w  środliu  puszczy. 
Miek.  Przen.:  czhiuiek  natarczywy,  natn^t,  pilnu- 
jący kogo.     <Do-[-JA> 

Dojeżdżać,  a,  a*  u.  Dojechać. 

Dojeżdżanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dojeżdżać, 
dojazd. 

[Do  Jinecka]  p.  Do  imentu. 

[Dojka,  i,  Im.  i]  I.  p.  Dójka:  Na  dojki  używa- 
ją, masła  ś.  Wawrzyńca  (  =  brodawki  sutkowe 
u  krowy).     2.  p.  DoJKlca.      <DOJ> 

Dojmek,  mku,  Im.  mki  p.  Doimek. 

Dojmować,  uje,  owal  p.  Dojąć.     <Do4-JM> 

Dojmowanie,  a,  blm.,  czynność    cz.    Dojmować. 

Dojmicj^co  przys.  od  Dojmujący:  Czała  D.  sa- 
motność. Ko  w. 

Dojmujący,  X  Dojemny  przejrw>ijący,  dotkliwy, 
dokuczliwy,  nieznoiny :  Dojmujące,  ro/.dzierające 
uczucie  próżni.  Kow.  Pociski  bolesne  i  do  grun- 
tu serca  dojmujące.  Kórz,     <Do-f-JM> 

fDojnacki]:     Piosnka    dojnaeka  p.  I.  Dejnacki. 

Dojnica,  y,  Im.  e  I.  [D.  a.  Dójnica,  Donioa,  Do- 
nica, Donnica,  Dennica],  +Danica  =  a)  a.  [Dojka, 
Dojnikj  szkopek  do  mleka,  b)  duża  miska,  makotra. 
c)  cebrzyk,  z  którego  jedzą  świnie,  di  krowa  dojna. 
2.   y.pewna  miara  rzeczy  sypkich.      <DOJ> 

[Dojnlk,  a,  Ira.  i]  I.  a.  [DorżniJt]  miejsce,  gdzie 
hrowy  doją.     2.  p.  Dojnica. 

Dojny  I.  a.  f  Dojowny  służący  do  dojenia:  Sta- 
tek D.  2.  dający  mleko:  Krowa  dojna.  Przen.: 
To  dojni*   krowa!  {=interes  dochodny).     <DOJ> 

t  Dojowny  p.  Dojny:    Skopiec  D.  Henr. 

[Dojrzak,  u,  bliu.j  dopilnowanie. 

Dojrzale  przys.  od  Dojrzały. 

Dojrzałość,  i,  blm.  rz.  od  Dojrzały;  f  Dojirza- 
lość,  tDoźrzalość  tdek  dojrzały.    <Do-|-Z()U> 

Dojrzały,  t  Dojźrzały,  f  Doźrzały,  t  Dorzały, 
t  I>)2drzały,  t  Dordzaly,  [Dojżrały,  Doźrały,  Doj- 
rzenialy,    Dorzeniały,    Dozdrzel.ily,    Dojzdrzany) 

'klór]t     dojrzał;      rozwinięty,      dolelni,     pełnoletni: 

dojrzałe.    Człowiek,    wiek    D. 

Uinysf,  sąd  D.    ("  w   wytrawny). 


Owoc    D.     Piwo 
Łata    dojrzale. 

<Do-i-Z01{;> 


X  Dojrzały,  X  Dojrzany,   t  Dojźrzały,  t  Doźrza- 

ly  którego  można  dojrzeć,  widomy,  widzialny,  im- 
doczny :  Robactwo  malutkie  i  ledwie  okiem  doj- 
rzałe. Boh.  J.      <Do-[-ZOR> 

XDojrzanie  przys.  od  Dojrzany:  Chrystus  na 
ziemi  D.  mieszkał.  Birk.   <Do-fZOR> 

X  Dojrzany  p.  X  Dojrzały. 

I.  Dojrzeć,  y,  ał,  t  Dojżrzeć,  t  Dcjzrzeć,  i  Dcź- 
rzeć,  t  Doźdrzeć,  fDozdrzeć,  [Dorzieć,  Dujźrpć, 
Dożreć,  Dojidrzeć,  Dozdrzeć],  nied.  Dozierać 
I.  dowiilzieć,  mieć  dobry  wzrok:  Że  już  był 
Stary,  nie  dojrzał,  przeto  na  nos  włożył  okula- 
ry. Pot.  2.  t  do  kogo,  do  czego  =  dotrzeć  vizro- 
kiem:  Prawie  byli  doźrzeli  oczyma  swemi  do 
tajemnic  bóstwa  jego.  Rej.  3.  k»go,  eo  — do- 
strzec, dopatrzyć  i.,  zauważyć,  zaobserwować,  spo- 
strzec, zobaczyć:  Przez  krzewy  i  porosty  D.  ich 
nie  można  było.  Pilch.  Nie  dojźrzy  prawdy,  któ- 
ra zaki-yta  głęboko.  Jabł.  Gdy  przedsięwzięli 
z  roztropnością  dozierać  obawy,  ujrzeli,  że  ich 
cień  własny  straszy,  Kai.  Troszczą  ś.,  gdy 
jedną  łezkę  smutku  dojrzą  w  naszym  oku. 
Przyb.  4.  f  do  kogo  =  za,>?e<},  wpaść  na  chwilkę: 
Dojrzyj  do  niego,  doglądaj,  dowiedz  ś,  Kn.  5. 
czego— dopilnować:  Kto  okiem  nie  dojrzy,  miesz« 
kiem  dołoży.  Prz.  Wyszedł  na  pole  D.  robo- 
ty. Papr.  Witołd  przed  śmiercią  warownie  te- 
go dojzrzał,  żeby  starosty  Podola  nikomu,  krom 
samego  króla,  nie  oddawali.  Błaż.  (  =  zapo- 
biegł). Zostawił  młode  pacholę,  by  mu  domu  doj- 
rzało. 6.  t  kogo  =  upilnować,  wypatrzyć,  zdybać, 
złapać  na  czym:  Nie  w  jednym  go  dojrzał, 
i  już  miał  na  niego  podejrzenie.  Oss.  D.  ś.  I. 
zobaczyć  siebie,  poznać  i.  2.  Xdopiluowai  i.  <Do 
-fZOR> 

2.  Dojrzeć,  eje,  al,  f  Dojżrzeć,  t  Dojzreć,  f  Dnż- 
rzeć,  t  Dozdrzeć,  f  Dożre<J,  t  Dojzdrzeć,  t  Doż- 
rzenJeć,  f  Dordzeć,  [Dojidrzeć,  Dozdrzyć  ś.,  Oj- 
rzeć,  Dozdrzeleć,  DoźrećJ,  niei.  Dojrzewać,  f  Doj- 
żrzewać,  f  Dożrzewać,  f  Dożdrzewać,  f  Dozdrze- 
wać,  .X Dojrzewać  ś.,  [Dojźdrzewać,  Dorzenieć, 
Dojrzenieć,  Dozdrzelewaćj  dojtić  do  swej  pory, 
stać  i.  dojrzałym,  dorosnąć,  rozwinąć  ś.  należycie: 
Zboże,  owoc,  człowiek  dojrzewa,  t  Dojrzawszy 
lat  swoich,  Ryngolt  umarł.  Biel.  M.  Przen.: 
Potrzeba  dojrzewa.  Talent  doj-zewa.  Krasz. 
Łan  pszenicy  ś,  dojrzewa.  Kon.  <Do  -J- 
ZOR> 

[Dojrzenialy]  p.  Dojrzały. 

Dojrzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dojrzeć, 

[Dojrzenieć,  eje,  alj  p.  2.  Dojrzeć. 

X Dojrzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doj- 
rzeć ś.:  Spodziewać  ś.  tego  potrzeba  przy  sta- 
raniu i  dojrzeniu  ś.  w  Rzymie  posianego  od  nas. 
Krasz.     <Do-[-ZOR> 

Dojrzewać,  a,  al  i  XD.  ń.  p.  2.  Dojrzeć. 

Dojrzewanie,  a,  blm.,    czynność  cz.  Dojrzewać. 

[Dojszła]  p.  Dojść. 

Dojście,  a  I.  blm.,  czynność  ez.  Dojść.  2.  Ira. 
a  dostęp,  przy.^tęp:  Dojścia  do  bram  budowane 
z  kamienia.  Lepiej  osłooione  są  dojścia  d» 
KonstAntynopola.      <Do41(D)> 

Dojść,  dojdzie,  doszedł,  \  Doiść,  t  Dojć,  [Dfijść, 
Dąńć,  Dóńć,  Dóńść,  3  os.  In.  dojdzie,  dćńdzie,  1 
os.  Im.  dójdcfny,.doń(łymy,  3  os.  Im.  doi^do :  czas. 
przeszły  ioszel,  dószeł,  dószia,  dojszł?],  nied 
Dochodzić,  XDochad2ać  \.  idąc,  dctrzeć  do  pewnego 
kreya;  zajść  dok([d:  Już  mię  nogi  bolą,  nie  dojdę 
do  domu.  Doszedł  do  połowy  drogi  i  ujłaJ.ł.  JD, 
czego ^X>.  do  cse^o:    Miasleczka  ,  jezus  betań-. 


idQ. 


DOJŚĆ 


DOItAPANrtł 


etiego  dochodził.  Odym.    Nie  dochorlz.-^c  czego  = 
nieco  przed  czym :    Mieszkam    po  prawej  stronie 
ulicy,  nie  dochodząc  rogu.     Tam,  nie  doebodząc 
lasu,  jest  moje    pastwisko.     D,  do  pewnych  lat, 
do  pewnego  wieku  =(/oiy';,  doczekać.     [Syn    do- 
sed  trzynaście    lat].     List    doszedł   =   zaszedł  na 
miejsce.     Przea.:  D.  do    czeg^o,    czego    =  przyjU; 
dostąpić    czerjo,     sdobyó  sobie  co,  osiągnąć,    posiąjść 
co:     D.  do  majr^tku,  do  rosia'lriP-ia,  do  siawy,  do 
znaczenia,     D^i.-iiedłein    do  Łuakomitych  rezulta- 
tów (  =  oir:ytr>a!im  je).     D.  do  przekonania.     Do- 
fizedi' wielkich  skarbów  I  mocy    wielkiej.  Krasz. 
Przez    nia     doszedł     tronu    cesarskiego.    Bardz. 
Przen.:  fu.  czego    =    dopiąć,    wskórać,    dokar.ać; 
zdobyć,  Kziąć  co:'  Czego    dobrocifł  D.  nie  mogli, 
iłoścłą     dowie.^ć     chcą.     Górn.     Doszedł    każdą, 
twierdzę  ich.  Leop.  {  =  uie  hyla    dla    ni''.'jo  żadna 
niedostępną).     2.   Xdokfjd  =  zcg'ść,  zajrz^,  wpaść: 
Chciała  na  jej  miejsce    przyjąć    slużą^cą   docho- 
dzącą,    któraby    ją     taniej      kosztowa.ła.     Rog. 
(-^przychodnią).     Uczniowie  dochodzący.  Dojdźno 
do  niego  i  wywiedz  ś.  (    =   skocz    do  niego).     3. 
zbliżyć  i.,  nadejió,  nadciągnąć:     Dochodzą  już,  do- 
chodzą zbitym"'  w  rzędy  tłumem.    Malcz._    Przen.; 
upłyt^ąć,  skończyć  i.,  zejŁć,  minąć:     Godzina  dwu- 
nasta dochodzi  C  =  zaraz  będzie).     Dochodzi  mi 
lat    pięćdziesiąt.    Kb.     Dochodzi    rok.     Dochodzi 
życie,    gotuj    s.    aa  mary.  Troć.    4.  kogo   =   a) 
przyjść,    nadejić    do    kogo:     Doszła  mię  posyłka. 
Dochodzi  go  pensja  (  =  otrzymuje    pensję).    Do- 
chodzą mię  wieści,  że...  (—obijają  ś.  o  moje  uszy). 
b)  idąc,  dogonić,    dopędzić,    dopaść:     Ustał  krzyk 
pogoni;  doszli  zwierza.  Mick.     Szybsze  1  lżejsze 
rumaki    polskie    zaczęły    ich  wkrótce  dochodzić. 
Sienk.     5.  dok:jd  -  sięgnąć,  dostać,  posiinccć  i.,  roz- 
szerzyć ś..  podnieść  i.,  poucjić,  rozciągnąć  i.:  Wo- 
da dochodzi    już   do    okien.     Puchlina  doszła  do 
serca.     Góry  dochodzą    do  morza  {^  =  przytykają). 
Dźwięk    dzwonu    dochodzi   aż  tutaj.     Wiatr  do- 
chodzi (zzzaioiewa,  dosł-oje  i.).     Głos  mój   nie  do- 
chodzi do  serca  jego  (  =  nie    przenika).     Docho- 
dziły do  nas  szepty  (  =  obijaiy  i.  o  nasze  uszy). 
Przen.:    Do    czego    to  już  dochodzi  ich  zuchwa- 
łość!    Przen.:    D.    kogo  =  dorównać,    wyrównać, 
sprostać  mti,  zrównać  ś.  z  nim,  dorosnąć  go:     Le- 
szek   ojca    w    cnotach    nietylko    doehodzićj    ale 
przechodzić    pokazował  h.  Błaż.     Gdy    e.    emie- 
lesz,  dochodzisz  anioła.  Zabł.    f  Przen.:  D.  mia,- 
Ty  =  wypełnić  miarę:     Jednako  grzeszy,    gdy    kto 
r,' miary  wykracza,    jako  i  tea,    kto    miary    nie 
dochodzi.  Kosz.     6.  jirzyjić:     Od  słów  doszło  do 
bójki.     Doszło  do  nieporozttraieaia,    do  zarwania 
stosunków.     Nie   dojdzie   to  do  skutku.     7.  nied. 
czego,  czego  na  kim    =   poszul~iv:ać,    upominać  ś., 
windykoicać  co:     Dochodzić    swych    praw,    spra- 
wiednwości.      Aby     dóbr     tych     nie     dochodził, 
oskarżono  go,  jakoby  ojca  zabiŁ     Wojną  chciał 
tego  dochodzić,    czego    od    panów  z  dobrą  wolą 
nie    mógł    mieć.    Biel.    M.    Rudolf  na  Otokarze 
«ieml     rakuskiej     dochodził.    Błaż.     Zelżywości 
wojną  dochodził.  Błaż  8.  D.,  D.  czego  a,  do  cze- 
go,   t  D.  co  =  dociec,  dotrzeć,  dobadać  i.,  trafić  do 
czego;     wywiedzieć     i.,     wyrozumieć;    przekonać  i. 
o  czym;     zgruntować,     zgłębić,  zbadać^     wyśledzić, 
wytropić,  odkryć,  przeniknąć :    D.  ład^i  a.  do  ładu 
'-trafić   do    końca).     D.  tajemnicy.    D.  po  nitce 
do  klcbka  (  —  ze  siadów  do  poznania  cafej  rzeczy). 
Dochodź,  czy  to  jest  prawdą,   co  mówią.    D.  na 
podstawie  danych  do  rozwiązania  zagaukL    Nic 
z  tego,  co  tu  popif;,no,  D.  nic  można,    f  Docho- 
dzili nowych  ludzi,  zjeździli  morza.  Leop-  f  Sta- 
ram ;..  jakobym  mógł  poj^ó  ścieżkę  Najwyższe- 


.  go  I  D.  cząstkę  sądów  jego.     9.  f  kogo  w  czym 

I  -przekonać  go  o  co,  dowieić  mu  czego,  poszlako- 
^uuć  go:  Kapłanowa  córka,  będzieli  doszła 
w  nierządności...  Leop.  M).  Xsłać  ś.  dojrzałym, 
dojrzeć,  przyjść  do  sio  ej  pory,  dostać  ś.:  Doszło  już 
żyto.  Oss.  Owoce  doszły.  Kartofle,  choć  niedo- 
gotowane,  po  odlaniu,  w  garnczku  nakrytym 
w  parze  dojdą.  ii.  [I).]  =  a)  doczekać,  doświad- 
czyć: Samara  tego  dosła.  b)  umrzeć:  Jak  ono 
złapi  na  ciężki  śmiech,  to  ełek  i  dojdzie.  P.  dok. 
Dochodzić.     <Do-j-I(D)> 

[Dojść]  p.  Dosyć. 

t  Oojutraszek,  szka,  łm.  szki  p.  Dojutrek; 
Umarł  on  D.  z  swoim  odkładaniem.  Papr.  <Do 
4- JUTR  > 

Dojułrek,  rka,  Ira.  owfe,  f  Dojatraszek  l.XczIo- 
wiek  tylko  do  jutra  iyć  mający,  doczesny,  nie- 
wieczny :  Gdy  dziecię  do  chrztu  trzymała,  py- 
tając s.  J«j,  jakieby  mu  imię  dać,  odpowie :  D.; 
co  znać,  że  duchem  prorockim  wymówiła,  bo 
dziecię  nazajutrz  umarło.  Nieś.  Krótkierai  do- 
jutrkarai  jesteśmy.  Hrb.  2.  człowiek  odldadają- 
cy  do  jutra,  odkladacz,  odwłóczyciel,  kunktator : 
Fabjusza  nazwano  dojutrkiem.  <Do-|-JUTR> 

Dojutrkostwo,  a,  blm.  postępowanie  dojutrków, 
odkładanie,  zwlekanie^  kunktatorstwo:  Macierz 
polska  nie  może  zagaić  dobroczynnej  działalno- 
ści z  powodu  zwykłego  naszego  dojutrkostwa. 

t  Dojutrznie  przys.  od  Dojiitrzny. 

t  Dojutrzność,  i,  blm.  rz.  od  Dojutrzny. 

t  Dojutrzny  mający  tncać  tylko  do  jutra,  do- 
czesny, przemijający,  nietrwały,  krótkotrwały,  zni- 
komy: Na  on  żywot  wieczny,  nie  na  ten  D. 
ogląidaj  6.  Hrb.  Zabiegi  około  majętności  do- 
jutrznych.  Hrb.     <Do-j-JUTR> 

[DojiMlrzany]  p.  Dojrzały. 

t  Dojzdrzeć,  eje,  al  p.  2.  Dojrzeć.    " 

t  Dojzreć,  eje,  ał  p.  2.  Dojrzeć :  Co  przez  la- 
to dojzreje,  zbieramy  w  jesieni.  Pot. 

t  Dojzrzeć,  eje,  ał  p.  I.  Dojrzeć : 
go  dojzrzał,  żeby  starosty  Podola 
oddawali.  Błaż. 

1.  [Dojidrzeć,  y,  al]  p.  I.  Dojrzeć. 

2.  [Dojzdrzeć,    eje,    al]  p.  2   Dojrzeć: 

dojźdrzały. 

Dojźdrzewać,  a,  al]  p.  2.  Dojrzeć. 
Dojźraly]  p.  Do]rza.'y. 
■Do]źreć,'y,  ał]  p.  I.  Dojrzeć, 
t  Dojźrzalość,  i,  blm.  p.  Dojrralośd. 

1.  t  Dojźrzały  p.  Dojrzały. 

2.  t  Dojźrzały  p.  X  Dojrzały. 

1,  t  Dojzrzeć,  eje,  ał  p.  I.  Dojrzeć. 

2.  t  Oojźrzeć,  eje,  ał  p.  2.  Dojrzeć, 
t  Dojźrzewać,  a,  ał  p.  2.  Dojrzeć. 

Dok,  D,  Im.  I  I.  cząść  portu  urządzona  na  war- 
sztat okrętowy;  warsztat  okrętowy.  2.  sztucztui 
przystań  często  ze  składami  na  towary.  <Ang. 
doek> 

[Doka,  I,  Im.  I,  Gdoka]   mgła.     <Daia.  daak  = 

Nm.  Tau> 

Dokałać,  a,  ał  p.  Dokłóć. 
Dokalanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokałać. 
XDokańczać,  a,  ał  p.  Dokosiczyć. 
DokaAczanie,    a,    blm,,    czyuaość    ez.    Dokań- 
czać. 

Dokapać,  ple,  pał,  Dflkapnąć,  niod.  Dokapywać 
dolcończyć  kapania;  kapiąc,  dońęgnąć.  <Do4- 
KAP>  ' 

Dckapaiłie,  a,  blm.,  czynuość  cz.  Dokapad. 


Witold  fe- 
nikomu  nie 


Jabka 


.491 


DOKAPNĄĆ 
Dokapnąć,  nie,  nąi  I.  p.  Dokapać.  2.  [D.]/)rzy- 

lyó,  trajió  i. 
Dokapniccle,  a.  blm.,  czynności  cz.  Ookapnąć. 
Ookapywać,  uje,  ywał  p.  Dokapać. 
Dokapywaule,  a,    blm^    czynaosć    ea.    Dckapy- 
wać. 

Ookarczować,  oje,  owaJ,  nied.  Dokarczowywać 
dokończyć  karczoicarUaj  D.  pola,  lajiiL  <I)o-}- 
KAF{CŻ> 

Dokarczowanie,  a,  blm.,  czynność    cz.    Dokar- 
czowaó. 
Dokarczowyi*'a6.  uje,  ywal  p.  Dokarczować. 
Dokarczowywa.iie,    a,    blin.,   czynnoóó    cz.  Do- 
karczowywać. 
Dokarmiać,  a,  aJ  p.  Ockarmrć, 
Dokarmianie,  a,  bh;i.,   czynuośó  cz.  Dokarmiać. 
Dokarmić,    i,    ił,    nied.  Dokarmiać,  f  Dokarmi- 
waó    dokończyć    karmienia^    dopaśó,    dotuczyó:     D. 
wieprza.     D.  Ai\ii(i'\e^=- dokończyć  karmić  a.  docho- 
ti-ać,  dohodownć:     Matka,    dokarmiwszy    dziecko, 
oddała  ojcu.  Oss.     D.  Ś.    a  trudnością    nakarmić  : 
Nie  można  h.  go  D.  (  =  nakarmić    go    do   ty  ta). 
<Do-fKARM> 
Dokarmienie,  a,  blm.,  czynność  es.  Dokarmić. 
t  Dokarraiwać,    a,    al   p.  Dokarmić:     Wieprze 
D.  Gostk. 

t  Dokarmiwanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Dokar- 
miwać. 

[Dokarować,  uje,  owal]  dowlec  <.,  dotarnhanió 
i.  (np.  do  damu).  Por.  Karować.  <Do  +  Kary 
(wóz^  > 

X  Dokaż,  o,  lnu  y  L  dowód,  okaz.  2.  dokaza- 
nie,  dopięcie,  ziszczenie^  doprowadzenie  do  ."^kutkit, 
wykoname:  "Wezyr,  zbity  nieszczęścia  dokazeiu. 
L.   <Do+KAZ> 

XDokazacz,  a,  Im.  e  ten,  co  dokazvje  a.  co  do- 
kazai.  L. 

Dokazać,  że,  zal,  nied.  Dokazywać,  f  Dokazo- 
wać  I.  dopiąć,  postawić  na  swoim,  zrobić  co,  dojść 
do  czego:  Co  niegdy  prawość,  dzisiaj  dokazuj;) 
grosze.  L.  Mój  pan  synal  czegóżby  nie  doka- 
żą^? Jest  to  ptaszek  obrotny.  L.  2.  f  i  [D.]  oka- 
zać naocznie,  dowieść,  udowodnić,  przekonać :  Spra- 
wiedliwości, której  Bóg  srogo  dokazał  nad  Sy- 
nem swoim.  Ml.'  3.  zdoiaŁ,  być  w  możno- 
ści i  Dobi-^eby  był«  dla  honoru  filozofji,  aby 
ona  pytanie  to  roz\\i.ąznć  dokazala.  4.  f  z  kim, 
przeciw  komu,  nad  czym  =  TosfcoVa<J,  przemóc,  po- 
radzić, diić  radę,  j)rzeprze6,  zwyciężyć,  wziąć  porę  : 
Dokazał  przeciw  KrzjT.akora.  Stryjk.  Aleksan- 
der W.  szczodrobliwością  nart  wszystką  Azją 
dokazftŁ  Orzech.  5.  t  i  l^]  i^om\x  =  sprostać,  do- 
równać, m/równaó:  Cezar  nie  dokaza<  Aleksan- 
drowi dzi6ilanvŁ  Oss.  6.  nied.  =  a)  zbytkować, 
siiawoUĆ,  Jiglowaó,  szaleć:  I>okazywat  na  konin, 
aż  kark  skręcił.  Oss.  b)  tcyprawiać  nadzwyczaj- 
ne rzeczy,  popisywać  i.,  wyrabiać  dziwy:  Wiele 
dokazywał  swoją  dzielności?^.  Boh.  Miły  Boże, 
jak  to  przed  laty  Polacy  dokazywali !  Oss.  c) 
nad  kim=znccać  i.,  pastuńó  i.,  wydziwiać  i  Doka- 
zować  nad  słabym  niewielkio  m^,^stwo.  Prz.  7. 
[J).]  koniu -dokuczyć.      <])o-i-KAZ> 

XDokazalnle  przys.  od  Dokazatny. 

XDokazalny  mogący  być  dowiedzionym;    mogący 

być  wykonanym,  wykonalny.  j 

Ookazanie,  a,  blm.,  czynność  cł  Ookazać.  ( 

XDokaziĆ,  I,   H  *knziA  do  reszty,    dopsuć,      <  fło     i 

fDokazować,    uje,    owal    p    Dokazać:     Nowi    f 
Oiistrr*  I).  pocztjli.    Kras*.      <Do-ł-KAZ>  i 


DOKLEPAC 

t  Dokazowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokazo- 
wać. 

[Dokazowisko,  a,  Im.  a]  tartobliwe  popisywanit 
i.,  Jigle,  sztuczki,  dokazywanie. 

Dokazywać,  aje,  ywał  p,  Dokazać. 

Dokazywanie,  o,  bim.,  czynność  cł  Ookazy- 
wać. 

Dokąd  przys.  I,  io  którego  miejsca  t,  kędyt, 
gdzie  ? ;  D.  idziesz  ?  2-  Jak  długo  f,  dopóki  f ,  po- 
kądf,  dopókądf,  pókif:  D,  będziesz  mię  drę- 
czył ?  3.  do  Jakiego  $iopnia  f,  Juk  dalece  f ;  fi. 
nas  chcesz  zapomnieć?  Groch.  4.  do  tego  miej- 
sca, do  którego...,  kędy,  gdzie:  Udał  i.  tara,  D. 
go  wezwano.  5.  do  tego  czasu,  do  którego,  dopó- 
ki, póki,  dopókąd:  D.  żyć  będę,  nie  zapomnę, 
t  D.  trzy  lata  nie  wynidą.     <Do-[-K> 

Dokądbądź  przys.  do  Jakiegohądz  czasu,  a.  stop- 
nia; do  jakierptbądś  miejsca,  kędybądź,  gdziebadś. 
<Do-l-K+BĘD> 

[Dokądeś]  p.  Dokądś. 

t  DokądkoSi  p.  Dokądkolwiek. 

Dokądkolwiek,  f  ^akądkoli,  [Dokądll,  Ookądn- 
bądź]  przys.  do  Jakiegokolwiek  czasu  ;  do  Jakiego- 
koluriek  miejsca,  gdziekolwiek.  <Do4-K-4-Kol4- 
WIEK> 

[Dokądii]  p.  Dokądkolwiek. 

[Dokądlibądź!  p.  Dokądkolwiek. 

Dokądś,  [Dokądeś j  do  Jakiegoś  miejsca;  do  Ja- 
kiegoś czasu. 

Dokąsać,  a,  al,  nied.  Dokąsywać  dokończyć  ką- 
sać; dogryźć,  do  reszty    przegryźć.     <Do-|-KĘS> 

Dokąsanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokąsać. 

Dokąsywać,  a,  al  p.  Dokąsać. 

Dokąsywanie,  a,  blm.,  czynność  ci.  Dokąsy- 
wać. 

[Doki?,  Do  kiej?]  przys.  cfofcąrff,  dopóki f,  do- 
pókądf, pókif.  Jak  długo  fi  D.  tego  będzie? 
<Do+K> 

t  Dokidaó,  a,  al  dorzucić,  docisnąć.  L.  <Do-i- 
KID> 

[Do  klej]  p.  Doki. 

[Do  kiela]  dopokąii,  dokąd;  Jak  wiele. 
Dokisać,    a,    al   p.    Dokisnąć.     <Do  -I-  KIS/ 
KWAS> 

Dokisanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dokisać. 

[Dokisić,  i,  II]  dokwasić  należycie. 

Dokisnąć,  śnie,  snął  a.  sl,  nied.  Dokisać  skisnctć 

do  reszty,  d  o  k  w  a  ś  n  i  e  ć. 

Dokiśnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokisnąć. 

Doklecenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doklecić. 
<  Do+KLAT  > 

Doklecić,  i,  II  klecąc,  dorobić i  Mieszkaliśmy 
w  folwarku  starym,  do  którego  różnemi  czasy 
doklecono  kilka  salonów  i  pokojów.  Krasz, 

Dokleić,  I,  II,  nied.  XDoklelwać  L  dokońcsyt 
kleić,  do  lepić.  2.  dodać,  przyklei-vxzy;  do  lepić  i 
D.  kartę  w  ksi.ążce.  3.  dorobić,  kiejąc :  D.  więcej 
pudełek,     <Do-fKlej> 

XDokłehvać,  a,  al  p.  Dokleić. 

yDoklelwanie,  a,  blm.,  essynnośź  cz.  Doklel- 
wać. 

Doklejenie,  a,  blm.,  czynność  ei.  Dokleló. 

Poklepać,  pie,  pal,  nied.  Doklepywać  I.  dokoA- 
tayć  klepać:  D.  kosy.  2,  przeu.  dokończyć  bylt 
jako:  D.  pacierza.  Doklejjie  e.  życie  i  tak. 
Krasz.  (  =  dokołata  ś.).  3.  fkomu,  przen.--</ofci*- 
czyć,  dojąć,  dać  ś.  we  znaki:  Ci,  którym  nędza 
doklepiije,  zazwyczaj  ea podejrzliwi.  Mącz.  <Va 
-i-KLifiP> 


402 


DOKI.FPANTE 


DOKOMORNE 


Doklepanie,  a,  blm.,  czynnośó  cz.  Dokfepaó. 

Dokifcpywać,  uje,  ywal  p.  Doklepać. 

Dokicpywanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Doklepy- 
wać. 

Ooklucie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokluć.  <Do 
-|-KLU> 

Dokluć,  uje,  ul,  XDokiwać,  aicd.  Dokluwać  I. 
dokwhczyó  klui.  2.  klując,  dotrzeć  do  pewnego 
kresu. 

[Dokludzać,  a,  al]  p.  Dokludzić. 

[Dokludzić,  i,  ii,  nied.  Dokludzać]  donieść,  przy- 
nieić,  dostarczyć  (np.  cegło  przy  murowaniu). 
<Do4-Kludzió  (z  Cześ.  klouditi)> 

Dokluwać,  a,  al  p.  Dokluć. 

Dokiuwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokluwać. 

xDoklwać,  a,  al  p.  Dokluć. 

Doklad,  u.  Im.  y  I.  Xp-  Dokładka:  Do  tego, 
co  ś.  już  mówiło,  bardzo  mało  a.  nic  do  dokła- 
da mi  8.  zostaje.  Górn.  Z  tym  dokładem  prosić 
mamy:  Panie,  jeśli  raczysz.  Wuj.  2.  a.  Platnia 
płaszczyzna  kowadła  a.  miota,  do  uderzania.  3. 
■]^  przyłożenie  ś.,  udział:  Grzegorz  nakazuje,  aby 
krom  dokładu  papieskiego  pomazować  króla  pol- 
skiego nie  ważyli  ś.  biskupi.  Błaż.  4.  -j-  waru- 
nek, zastrzeieuie,  nadmienienie,  kondycja :  Oddali 
z  tym  dokładem,  iż  te  pieniądze  maj!j  być  przy 
Jędrzeju.  Gac.  Obiecali  z  tym  jednak  dokła- 
dem, żeby...  Kras.  5.  fl.  bicie  fal  o  hrzeg : 
"W  tym  miejscu  jest  silny  D.  wody.  <Do-|- 
KŁAD> 

Dokładać,  a,  al   I.  1  D.  ś.  p.  Dołożyć.    2.  [D] 

ohjdiniać,  doduioać:  Człowiek  ji  ta  juz  nie  do- 
kładał, jeno  powiada:  „Od  Boga".  3.  fl.  (o  wo- 
dzie) przybijać:  Woda  dokłada  do  prawego  lądu. 
[D.  Ś.]  dopominać  ś.,  dopytywać  i. 

Dokładanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokładać. 

Dokładanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dokła- 
dać ś. 

>  Dokładek,  dku.  Im.  dki  p.  Dokładka:  Matka 
i  dwuch  służących  nieśli  nieszczę.śliwemu  ten 
D.  cierpienia,  które  dla  serc  udręczonych  wy- 
pływa z  małycli,  męczących  wydarzeń  codzien- 
nych. Kow. 

Dokładka,  i.  Im.  I,  X  Dokładek,  X Doklad  to,  co 

dołożono,  przjjkładka,  dodatek,  przydatek,  przyczy- 
nek, dopełnienie.'  Zawiło.śó  stylu  pochodzi  czę- 
ścią z  dokładek  i  łatania.  Pilch.  Mięso  z  do- 
kładką C-2  kawałkiem  gorszym,  dorzuconym  dii 
wagi). 

Dokładnie  przys.  (d  Dokładr.y. 

Dokładność,  i,  blm.   rj.  od  Dokładny. 

Dokładny  ł.  a.  f  Dolożny,  +  Dołożliwy  skrttpu- 
latny,  dostateczny,  zupełny,  wyczerpujący,  szczegó- 
łowy;  porządny ,  wykończony,  należyty,  regularny, 
staranny;  ścisły,  wierny,  trafny,  punituabiy :  Ba- 
dania dokładne.  Mieć  o  czyni  itokładne  wyolira- 
żenie.  Robota  dokładna.  Wizerunek  czego  D. 
Dokładna  kopja.  2.  [D.]  rozumny;  chętny.  <  Do 
-j-KŁAD> 

Doklamać,  mle,  mał,  nied.  Dokłamywać  skłamać 
resztę:  Gdy  brakło  raaterjału  do  opowiadania, 
dokłamywał.     <Do-|-KŁAM> 

Dokłamanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokłamać. 

Dokłamywać,  uje,  ywal  p.  Dokłamać. 

Doklamywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokłamy- 
wać. 

XDokłaniać.  a,  ał  p.  Dokłonić.  <Do-f-KŁON> 

Dokłaniać  się,  a  ś.,  ał  ś.  czego  -  doj.ić  do  cze- 
go, doprosić  i.  czego,  kłaniając  ś. 

■      493 


XDoklanianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dckła- 
nlać. 

Doklanianie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
kłaniać ś. 

X  Dokłonić,  i,  ił,  nied.  X  Dokłaniać  dokończyó 
kłonić,  nachylać.      <Do+KŁON> 

XDokłon!enie,  a,  blm.,   czynność  ez.  Dokłonić. 
Dokłócie,  a,  blm.,    ezynnośe  cz.  Dokłóć.     <Do 

-fKOŁ> 

Dokłóć,  kole,  kłół.  Dokłuć,  nied.  Dckłówać,  Do- 
kluwać, C')k.iłać  dok4}iiczyi  kłócin ;  buląc,  dotrzeć 
do  pewnego  hesu.    <Do-]-KOŁ> 

Dokłówać,  a,  al  p.  Dokłóć. 

Dokłówanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokłówać. 

Doklucie,  a,  blm.,  c?,ynunść  cz.  DoJcIuć. 

Dokłuć,  uje,  uł  p.  Dckfóć. 

[Doklupać  się,  a  Ś.,  ał  k.]  dontyślió  i.,  zrozu- 
mieć, dojść  sen.':u,  ładu:  Tak  popisi^ł,  że  ś.  D. 
nie  można.     <  Do-|-KŁUi'> 

[Doklupanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Do- 
klupać ś. 

Dokluwać,  a,  al  p.  OoMóć.    <Do-fKOL> 

Ookłuwanie,  a,  blm.,  (:^yiiino6e  cz.  Dokławać. 

[Dokna]  do  cna,    zupełnie. 

[Dokoliśka]  p.  Dokolutka. 

Dokolny  znajdujący  i.  dokoła  czego,  otaczający, 
okoliczny:  Dokolne  domy.  Słów.  Pieśń  dokoi- 
na.  Garcz.  (  =  rozlegająca  i.  dokoła).  <Do4- 
KOŁ> 

[Dokolusieneczka]  p.  Dokolutka. 

[Dokoluśka]  p.  Dokolutka. 

Ookolutenieczka  p.  Dokolutka. 

Dokoluteńka  p.  Dokolutka. 

Dokolutka,  Dokolułe['ika,  Dokelutenfec/fc8.  Ooo- 
koluteńka,  Dookolusiańka,  [Dokoleczka.  Doitolu- 
śka,  Dokoliśka,  Dokolusieneczka]  przys.  zupeł- 
nie </o/jo/a;  Majster  co  rano  D.  oba  ganki  obcho- 
dził. Kon. 

Dokoła,  Dookoła  przys.  i  przyi.  wokoło,  naoko- 
ło, wokół,  naokół,  kołem,  w  okrąg  czego:  D.,  pa- 
nie Wojciechu!  (gdy  kto  ciągle  coś  w  kółko 
powtarza).     <Do-f-KOŁ> 

Dokołatać,  ta  a.  CZe,  tal  I.  kołacząc,  zruj- 
nować do  reszty:  Dokołatał  powozu.  Oss.  Przen.: 
D.  wieku  =  dokonać  go  z  biedą,  dokołatać  i.  do 
śmierci.  2.  Xkomu  =  dosadzió,  dokuczyć,  dojąć, 
dogi~yźć,  dopiec:  Tak  im  Moskwa  dokołatała, 
iż  ledwo  ich  zostać  mogło  półtrzecia  tysiąca. 
Biel.  M.  D.  Ś.  I.  czego  =  kołacząc,  dojść,  dopif^c, 
doprosić  ś.  czego.  2.  dotrwać,  dożyć  z  biedą:  Ce- 
cha ta  dokołatała  ś.  u  nas  do  dni  ostatnich. 
Wor.     D.  ś.  do  śmierci.     <Do-|-KOŁAT> 

Dokolatanie,  a,  blm.,  czynność    cz.    Dokołatać. 

DokO'*atanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
kołatać ś. 

Dokoławidoczny  ze  w.tzysłkich  stron  toidzialny, 
otwarty:  Troja  dokoławidoczna.  Ml.  <Do-{-KOŁ 
-fWlb> 

[Dokoleczka]  p.  Dokolutka. 

Dokolysać,  sze,  sal  ukołysać  do  reszty:  Star- 
cy, ręką  jego  dokołysani.  Wor.   <Do-(-KOŁ> 

Dokompletować,  uje,  owal  czego  a.  co  =  dopeł- 
nić, uzupełnić  dla  zyskania  kompletu:  Jak  z  po- 
wziętych wiadomości  korzystać  i  jak  je  D. 
Kórz.     <Do+Komplet> 

Dokompletowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
kompletować. 

[Dokomorne,  ego,  blm.]  rz.  dodatek  do  lomor- 
nego.     <Do-j-Komorne> 


DOKONAÓ 

Dokonać,  a,  af,  f  Doskonać,    nieci.  Dokonywać, 
t  Ookonawać  I.  doproicadzió  do  końca,    dokończyć, 
ukończijć;  zakończt/ó,  dojiehiió:    Dokonaj  tego,  coś 
1'oezijł.  Górn.    Ł;i(wo  poezjj.^,    niełatwo    D.  Prz. 
I>.  wieku,  życia.  t)trze,!j;'łein,  jak  mog^lein,  grzesz- 
iiego  łona,  reszty  nieeii    Męka    Pańska    dokona. 
Kyrok,     2.  -J-  dokońrzijć,   skonać,  skończyć  (życie)  : 
Na  śmiertelnym  łożu  dokonywa.  Tw.    3.  -fpoko- 
nać,  zrjnęhlć  do  reszty:    D.    nieprzyjaciół    wojną. 
Tw.    Niepokój  mię  dokona.  Koclian.     Czas,  byś 
go  podniósł,  Boże,    lub   gromem    dokonał.  Słów. 
4.  czego    =  wykonać,    dopełnić,    spełnić,    dokazać, 
risłcntecznić :     Dokonać    wielkicli    czynów,  zama- 
ciui,    operacji,     przewrotu,     przestępstwa,   aktu. 
V  Dokonać  oracjej,    kazania,    pienia,    przykaza- 
nia,   rady.      5.   -Ydowieić,    udowodnić:     Ten,  czso 
zaj;jł    (świnie),      ma     sam     przysięga    dokonać 
prawdy.     St.    wisi.     Dokonany    sądem   =  mają- 
cy   winą     udowodnioną,     skazany,     karany:     Acz- 
by  kto  o  złodziejstwo    przed  sądem  był  przemo- 
żon    trzykroć    abo    dokonań.    St.    wiśl.     D.  ś.  I. 
przyiść    dó    słciilku,    spełnić    ś.,    stać    ś.,    ziścić  ś., 
zajść:    Dokonała  jś.  zmiana.     Dokonał    ś.    prze- 
wrót.   Dokona  ś.  wszystko,    co    napisano    przez 
]iroroki.  Sekl.    2.    ID.    ś.l  przeJconać  ś.     <Do-l- 
JvON> 

t  Dokonało  przys.  od  Dokonały:  Grzechy  na- 
sze przyjął,  I),  wziął,  wisząc  na  drzewie  św. 
krzyża. 

t  Dokonały  zupełny,  doskonały,  pełny:  Człowiek 
7,  dokonałym  prawem  =  Icorzysiający  z  praw,  ruo- 
(jący  działać  prawnie,  nie  pozbawiony  praw,  pra- 
wem wymagane  Icwalijikacje  mający.  Lata  doko- 
nało p.  Doskonały. 

Dokonanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokonać: 
Trójca,  pirwsza  liczba  nierówna,  wszakoż  sama 
w  sobio  doskonalą,  bowiem  początek,  środek 
i  D.  w  sobio  zajnyka.  Kł.  (=łconiec). 

Dokonany  czasownik,  gvsim.  =  wyi-ażający  czyn- 
ność sJcończoną. 

t  Dokonawać,  a,  ał  i  f  D.  ś.  p.  Dokonać:  Tu 
ń.  dokonawają  dwa  prologi.  Wieczerzej  doko- 
nawali.     Dokonawają  ś.  księgi  pirwsze.  Op. 

XDokonawoa,  y,  Im.  y,  xDokonywacz  ten,  co 
dokonywa,  loykonawca,  sprawca:  Sprawca  i  D. 
wiary  Jezus.  Leop. 

I  Dokonleczniej  Iconiecznie. 

xDokonywaez,  a,  Im.  e  p.  Dokonawca. 

Dokonywać,  a  a.  uje,  ywał  p.  Dokonać:  Do- 
konując wcielenia  Litwy...  Xaczk. 

Dokonywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokony- 
wać. 

Dokończać,  a,  ał  p.  Dokończyć:  Dzieł  doki>ń- 
pzMJąc  cmlowuycb,  mozolił  ś.  Hefest.  Ml.  Do- 
końezała  edukacji  Belci.  Bał.     <Do-|-KON> 

Ookończalny  możliwy  do  dokończenia,  wykonal- 
ny:  Jośli  ś.  dokońezalnym  zapisom  zadość  nie 
będzie  działo,  odważymy  gardła  nasze.  Dar. 

Dokończanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokończać. 

Dokończenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dokoń- 
czyć: Jestem  obywatel  ziemski  ua  dokończe- 
niu. Prus.  (  =  przestający  być...).  2.  ostatnia  rzęśó, 
ostatni  ciąg,  koniec,  zakończenie:  D.  (artykułu) 
nastąpi.  3.  f  koniec,  wynik,  rezultat,  skutek: 
Jjfpsze  jest  D.  rzeczy,  niż  początek  jej.  Bud. 
W  bojach  patrzymy  zawsze  dokończenia,  nie 
)rzvczyny.  I^ardz.  Ukaż  mi  złego  którego,  jeśli 
yló  dobre  D.  jego?   K*ej.      <l)o-f  KON> 

XDokortczyciel,  a,  hu.  e  ten,  co  dokończą  a. 
dokończył.  Mąci. 


I 


DOKRASZENIE 

xDokończycielka,  i.  Im.  I  forma  ż.  od  DokoA* 
czyciei:  Marja  miała  być  dokończycielką  za- 
konu, danego  na  białogłowy.  Białob. 

Dokończyć,  y,  ył,  nied.  Dokończać,  Dokańczaó, 
t  Dokonczywać  I.  czego  .=  doprowadzić  do  końca, 
słcończyć,  zakończyć,  ukończyć.  2.  f  kogo,  czego  = 
pokonać,  wytępić,  wygubić,  zgnębić  ze  wszystkim: 
Tak  ich  dokończywszy,  krainy  ich  osiadł.  Biel. 
M.  Księstwo  od  miecza  padnie  dokończone.  P, 
Koch.     <Do-|-KON> 

t  Dokonczywać,  a,  ał  p.  Dokończyć:  Budował 
kościół,  i  już  go  dokończy wano,  gdy...  Skar. 

t  Dokończywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokon- 
czywać. 

Dokopać,  pie,  pał,  nied.  Dokopywać  I.  dokoń- 
czyć kopania:  D.  rowu.  2.  kopiąc,  dotrzeć  do- 
kąd: D.  do  pewnej  głębokości.  3.  [D.]  odlco- 
pać,  wykopać:  Trza  węża  D.  D.  Ś.  czego -io- 
piąc,  trafić  na  co:  D.  s.  skarbu,  wody.  Przen.: 
zgłębiając  co,  dojść  czego ;  dubadać  ś.,  doszperać  i. 
Przen.:  docJirapać  i.:  Ale  ś.  panna  naharuje, 
nim  tych  u  jpich  pieniędzy  s.  dokopie.  Zap. 
<Do-f-KOP> 

Dokopanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokopać. 

Dokopanie  się,  a  ś.,  bim.,  czynność  cz.  Doko- 
pać 8. 

Dokopcenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokopcić. 
<Do-|-KOP(Ó)> 

Dokopcić,  i,  ił  dokończyć  kopcenia ;  powlec  kop- 
citm  do  pewnego  stopnia:  D.  fajki,  papierosa, 
cygara  (- dopalić). 

Dokopcieć,  eje,  ał  zajść  kopciem  do  reszty. 

Dokopywać,  uje,  ywał  i  D.  ś.  p.  Dokopać.  <Do 
-1-K0P> 

Dokopywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  DokopY' 
wać. 

Dokopywanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
kopywać ś. 

[Do  korząt]  p.  Do  korzon. 

[Do  korzon.  Do  korzątj  I.  do  korzenia,  zupeł- 
nie: Wyciąć  zboże  do  korzon.  2.  naoścież: 
Otworzył  izbę  do  korzon.  Do  korzon  otwarto 
dź  wirze.      <  j).  Korzeń  > 

Dokosić,  i,  ił  I.  dokończyć  koszenia.  2.  pi'zyko~ 
sić  jeszcze  do  nakoszonego,     <'Do-|-KOS> 

Dokoszenie,  a,  blm..  czynność  c/..  Dokosić. 

X Dokować,  uje,  ował  p.  Dokuć. 

X Dokowanie,  a,  blm..    czynność    cz.  Dokov/aó. 

Dokowy  przym.  od  Dok:    Tragarz  D. 

Dokradać,  a,  ał  i  0.  ś.  p.  Dokraść.  <Do-l- 
KRAD> 

Dokradanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokratlać. 

Dokradanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
kradać ś 

Dokradzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokraść. 

Dokradzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
kraść ś. 

Dokrajać,  aje,  ajał,   Dokroić,    nied.    Ookrawaó 

1.  dokończyć  krajania.  2.  do  peicnego  krtsu  prze^ 
krajać.  3.  tiakra,(ić  jtszcze  więctj  do  nakrajane- 
go.    <Do+KKM)J> 

Dokrajanie,  a,  blm,  czynność  cz.  Dokrajać. 

Dokrasić,  i,  ił,  nied.  Dokraszać  I.  dudać  krasif, 
przypiększyć.  2.  dodać  okrasy,  przykrasić  jeszcze 
wircij.     <I)o+KlvAS> 

Dokraszać,  a,  ał  p.  Dokrasić. 
Dokraszanie,    a,    blm.,    czynność    cz.    Dokra- 
szać. 

DokraszeniC;  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokrasić, 


491 


DOKRAŚĆ 

Dokraść,  dokradnie,  dokradf,  nied.  Dokradać 
vk7u,ść  jeszcze  więcej  do  ukrudzionepo :  Dohiy.e  s. 
Btalo,  bo  inac7,oj  żyćby  z  czego  nie  by  o,  rada 
zaś  piij boczna  nie  miałaby  co  D.  ByK  U.  s. 
dobrać  ś.  dokąd  ukradkiem.     <Do-i-h.KAU> 

Dokrawać,  a,  al  p.  Dokrajaó. 
Dokrawanie,  a,  blm.,  czyuuośó  cz.    Dokrawać. 
<Po4-K!iOJ>  , 

Dokreślać,  a,  al  p.  Dokreślić:  Nie  dokrosial 
drżąco  znaki  bło{,^o?lawieiistwa  w  powietrzu. 
Krasiń.    <  Do-fKreślić  > 

Dokreślanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokreślać. 

Dokreślenie,  a,  blm.,  czynno.śó  cz.  Dokreślić. 

Dokreślić,  i,  11,  nitnl.  Dokreślać  dokończyć  kreś- 
lenia,   dokładnie  nakreślić.     <Do4-Krpślić> 

Dokręcać,  a,  al  p.    Dokręcić.     <l)o-fKRKT> 

Dokręcanie,  a,  blm.,  czynnoóó  cz.  Dokręcać. 

Dokręcenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokręcić. 

Dokręcenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynno&ć  cz.  Dokrę- 
cić ś. 

Dokręcić,  I,  U,  nied.  Dokręcać  przykręcić^  rfo 
pewnego  kresu  a.  ze  wszystkim  zakręcić:  D.  śru- 
bę u  pieca.  D.  Ś.  do  kogo,  do  czego  ^fcręcąc  ^.. 
dojić;  zdobyć  sobie  zabicjami:  Kręciła  ś.  pófy, 
j)6ki  nie  dokręciła  ś.  do  męża.  Orzesz.  <Do-{- 
KRKT> 

[Dokroczyć,  y,  yl  «  2  pp.]  dojść,  dosięgnąć. 
<Do-ł-KROK> 

Dokroić,  I,  ii  p.  Dokrajać.     <Do-l-KROJ> 

Dokrojenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokroić. 

Dokrycie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokryó.  <Do 
-j-KRY> 

O  okryć,  yje,  yl,  nied.  D  okrywać  pokryć,  przy- 
kryć do  pewnego  kresu. 

Dokrywać,  a,  al  p.  Dokryć. 

Dokrywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokrywać. 

(Dokrzesić  sie,  I  ś.,  ii  ś.,  Dokrzysió  ś.J  docu- 
cić  i.    <l)o-l-KRZES> 

[Do  krzty]  p.  Krzta. 

[Dokrzysić  się,  i  ś.,  ii  ś.]  p.  DokrzRsić  ś.: 
Żołnierz  zemdlał;  nie  mogli  ś.  go  D. 

Doksologja,  i,  Im.  e  modlitwa,  formuła  chwalą- 
ca Boga:  D.  wielka  (Chwalą  Bogu  na  wysoko- 
ści). D.  mała  (Chwała  Ojcu  i  Synowi...).  <Gr. 
doxologia> 

XDoksozofja,  i,  blm.  fil.  ciemna,  zaicila  mąd- 
rość.    <Gr.  doxosofia> 

Dokształcać,  a,  al  p.  Dokształcić.  <Do-[- 
Ksztait> 

Dokształcanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokształ- 
cać. 

Dokształcenie,  a,  blm ,  czynność  cz.  Dokształ- 
cić. 

Dokształcić,  I,  ii,  nied.  Dokształcać  dokończyć 
k.iztalcenia.  Wor. 

X Doktor,  a,  Im.  rzy  o.  owie  p.  Doktór:  Nie- 
pewny U.,  pewny  zabójca.  Pot.  Cza.s  najlep.^zy 
D.  Kochan,  t  D-  w  świętym  piśmie.  Mur.  (  =  teo- 
log).    <Łć.  doctor  > 

Doktoralny  właściwy  godności  doktora:  Miał 
ton  D.,  wszystkich  uczył,  poprawiał.  Krasz. 

Doktorant,  a,  !m.  ci  kandydat  do  stopnia  dokto- 
ra, któronu  rozoslało  jeszcze  obronić  rozpra- 
wy: Wiciu  doktorów  i  doktorantów  zgłaszało 
6.  do  jej  ręki.  Krasz. 

[Doktor -apteka,  i,  Ira.  1,  Dochtor- apteka] 
apteka. 

Doktorat,  u,  Im.  y,  Doktorstwo,  X Doktorostwo. 
XDoktorowstwo  godność  doktora:  Na  D.  łilozofji 
promowany.    Birk. 


DOKTÓR 

Doktoreczek,  czka,  im.  czkowle  p.  OoI<tór: 
Ko(!hany  I).,  jak  w  cichości  szeptały  panienki. 
Jun. 

Doktorek,  rka,  im.  rkowie  p.  Doktór. 

Doktorelka,  i,  im.  i  btret  doktorski.   Rzew. 

Doktorka,  i,  Im.  i,  [Doktorka,  DocłitórkaJ  I.  ko- 
bieta doktór,  lekarka.     2.  \nis\>.  akuszerka. 

Doktorostwo,  a.  Doktor  o  wstvi'0  I.  blm.a.  XDok- 
torstwo   doktór   z  ioną.    2.  X\m.  a  p.  Doktorat. 

Doktorowa,  ej.  Im.  e  iona  doktora. 

Doktorować,  uje,  owal  i.  kogo  =  promować  na 
doktora:  W  tutejszej  akadoreji  doktorowany  je- 
stem. Karp.  2.  a.  xDoktorzyć,  [Doohtorować] 
być  doktorem,  leczyć.  xD.  ś.  p.  Doktoryzo- 
wać ś. 

Doktorowanie,  a,  blm.,  czynność  cz,  Doktoro- 
wać. 

X  Doktorowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Doktorować  ś. 

t  Doktorowski  p.  Doktorski :  Barwierz  za  roz- 
kazaniem doktorowskim  krew  puszcza.  Petr. 
Księgi  doktorowskie.  Korcz. 

Doktorowstwo,  a  i.  blm.  p.  Doktorostwo.  2. 
Xlm.  a  p.  Doktorat. 

Doktcrówna,  y,  Ira.  y  córka  doktora:  Ożenił  ś. 
równy  z  równą:  aptekarczyk  z  doktorówną. 
Prz. 

Doktorski,  f  Doktorowski  I.  przyra.  od  Doktór: 
Stojiień  D.  Vrzen.:  pedancki,  nad^to-uczony :  Ton 
I).  2.  lekar.fki,  medyczny:  Pomoc  doktorska. 
Książka,  doktorska.  Po  doktorsku  ^vzys.  jak  dok- 
tór, jjo  lekarsku,  medycznie. 

Doktorstwo,  3,  blm.    I.  Im.  a  p.  Doktorat.    2. 

zajmowanie  ś.  leczeniem,  praktyka  lekarska;  sztu- 
ka lekarska,  medycyna:  Zajmować  ś,  (loklor- 
stwera,  Zi»ać  ś.  na  doktorslwie.  3.  XP-  Dokto- 
rostwo.  L. 

Doktoryzacja,  i,  Im.  e  p.  Dnkłoryzov/anie  ś. 

Doktoryzacyjny  przym.  od  Doktoryzacja :  lioz- 
prawa  doktoryzacyjna. 

Doktoryzować  się,  uje  ś.,  owal  ś.,  x  Doktoro- 
wać Ś.  ubiegać  ś.  o  stopień  doktora,  zdawać  egza- 
min i  bronić  rozprawy  dla  zyskania  stopnia  dok- 
tora. 

Doktoryzowanie  się,  a  ś.,  blm.,  Doktoryzacja 
czynność  ez.  Doktoryzować  ś. 

t  Doktorz,  a,  Im.  owie  p.  Doktór. 

XDoktorzenie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Doktorzyć, 
doktorowanie. 

xDoktor>yć,  y,  yl  p.  Doktorować. 

Doktorzyna,  y,  Im.  y  m.  lichy  doktór:  Ee... 
nasz  D.I  On  może  nie  ma  dla  takich  chorych 
ratunku.  Kaw. 

Doktorzysko,  a,  Im.  ą  m.  a.  ni.  I.  p.  Doktór, 
2.  poczciwy,  godzien  politoioania  doktór. 

Doktór,  ora,  Im.  owie  a,  orzy.  Doktor,  f  Do- 
ktorz, [DochtÓr,  Dektor]  I.  nauczyciel;  uczony; 
t  Jak  ś.  majij,  i  odzice  zachować  prz*ieiwko  dok- 
torom a  nauczycielom  swych  dzieci.  Giiei. 
-J-  Prostak  doktora  uczy,  jaja  chce  być  mędrsze, 
niż  jego  mać  koko.^z.  Mącz,  f  Jeśli  nie  będzie 
obfitowała  sprawiedliwość  wasza  więcej  niż  dok- 
torów zakonnych  i  faryzeuszów,  nie  wnidziecie 
do  królestwa  niebieskiego.  Wuj.  D.  kościoła  = 
jeden  z  ojców  kościoła,  teolog,  uczony  kościoła, 
nauczyciel  kościoła.  2.  nazwa  najwyższego  stopnia 
akademickiego:  D.  filozofji,  teologji,  nauk  wy- 
zwolonych. D.  prawa  i  administracji.  3.  doktór 
medycyny,  lekarz.^  medyk:  Nie  wdawaj  ś.  w  dok- 
torów.   Doktora    o    zabój    nie    pozywają.     Prz. 


495 


DOKTORKA 

Czas  najlepszy  D.  Prz.  Żart.:  D.  pończoszka, 
1).  i)ii\ńeTowj  (  =  D.nieumiejcffty).  Żart.:  D.  obojga 
niituralnośei.  Wilk,  (  =  czyszczący  iolądek  dołem 
i  górą).  Zdr.  Doktorek,  Doktoreozek.  Zgr.  Dok- 
łorzyskO.     <Łć.  doctor  =  nauczyciel  > 

[Doktorka,  i,  Im.  i]  p.  Doktorka. 

Dokirynei,  y,  Im.  y  fil.  I.  teorja,  nauka  konse- 
kwentnie z  peicnych  zaaad  loysnula ;  ogól  syslema- 
tycznie  powiązanych  poglądów  peicnego  kierunku  a. 
szkohj  filozoficznej:  D.  materjalistyczna,  spiry- 
tiiaii.^tyczpa.  Radykalne  doktryny  nie  sprzyja- 
ją. rośni§ciu  w  siły.  Ki-asz.  2.  biedna,  zbijana 
teorja  a.  nauka,     <Łć.  doctrina> 

Doktrynalny  przym.  od  Doktryna:  "W  imię 
Yralki  o  byt  w  zrozumieniu  doktrynalnym.  Kasz. 

Doktryner,  a,  Im.  rzy  (częś.  potępiająco)  fil. 
twórca,  wyznawca  doktryny;  gorliwy,  zagorzały 
zwolennik  a.  krzewiciel  doktryny.  <F'r.  doctri- 
naire> 

Doktrynerja,  I,  Im.  e  p.  Doktrynerstwo. 

Doktrynerlca,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Doktryner. 

Doktrynerski  przym.  od  Doktryner:  Pogląd, 
umysł  i).     Stanowisko  doktrynerskie. 

Doktrynerstwo,  a,  blm.  fil.  I.  a.  xDoktryne- 
ryzm,  posp.  Doktrynerja  uporczywe  trzymanie  ś. 
doktryny ;  obstawanie  przy  doktrynie ;  zaślepienie, 
zatwardziałość  w  doktrynie ;  rozwaianie  wszystkie- 
go ze  stanowiska  doktryny:  Wobec  wynikającej 
szkody  byłoby  to  pedanterją  i  doktrynerstwem 
pożałowania  godnym.  2.  gorliwe  krzewienie,  roz- 
powszeclut  tanie  doktryny. 

XDoktryneryzm,  u,  blm.  p.  Doktrynerstwo. 

Dokfjczać,  a,  ał  p.  Dokuczyć.  <l)o-f-KUK> 

Dokuczanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokuczać. 

Dokuczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokuczyć. 

xDokiiczka,  i,  Im.  i  p.  Dokuka :  Dokuczkami 
natarczywemi  od  djabła  strącony.  Birk. 

Dcicuezliwie  przys.  od  Dokuczliwy. 

Dokucziiwość,  i,  Im.  i  rz.  od  Dokuczliwy. 

Dokucłiliwy,  f  Dokuczny,  [Dokuczny]  lubiący 
dokuczać,  (lokuczaj<icy ;  dotkliwy,  dojmujący,  przy- 
kry, nieznośny:     Człowiek  I).     Ból  D. 

Dokucznica,  y,  Im.  e  forma  ż.  od  Dokucznik : 
Służyłam  u  różnych  pań,  a  takiej  dokucznicy 
nie  miałam.  Wilcz. 

t  Dokucznie  przys.  od  Dokuczny. 

Dokucznik,  a,  Im.  cy,  X Dokuka  ten,  co  lubi  do- 
kuczać, nieznośnik:  Togo  dokuczuika  sami  czar- 
ci ś.  boją.  Nar. 

f  Dokuczność,  I,  blm.  rz.  od  Dokuczny. 

t  Dokuczny,  [Dokuczny]  p.  Dokuczliwy ;  Nader 
dokuczna  musi  być  całe  wojsko  próżnujące  cho- 
wać. Baz. 

Dokuczyć,  y,  yl,  [Dokurczyć],  nied.  Dokuczać, 
[Dokurczaćj,  f  Dokurczać  koiuu  =  spraioió  przy- 
krość, ból,  dopiec,  dojeść,  dać  i.  vje  znaki,  dojąć, 
dogryźć,  dociąć:  Ból,  bieda  dokucza.  Ręka  mi 
jeszcze  cokolwiek  dokucza.  Gdy  mu  Twar- 
dowski dokucza,  od  drzwi,  od  okien  odpycha. 
Mick.  Co  bardziej  dokuczy,  to  rychlej  uauczy. 
Prz.  Nikt  tak  ś.  nio  dopyta,  nie  dotrze,  o  od- 
powiedź nie  dokuczy.  Krasz.  (  =  nie  naprzykrzy 
i.).     <Do4-KUK> 

Dokuć,  uje,  uł,  X Dokować,  nied.  Dokuwać  do- 
kończyć kucia ;  skuć, pokuć  do  pewnego  kresu:  Cze- 
go kowal  nie  dokuje,  to  już  rzeźnik  dożyłuje. 
Pol.  D.  Ś.  kuj(ic,  dorobić  ś.  czego,  osiągnąć  co: 
Niczego  D.  ś.  nio  mogą,  ty  jednak  doiiujesz  ś. 
czegoś.  Jeż.   <Do+KU> 


DOKUPIĆ 

X Dokuka,  I,  Im.  I    I.  a.  [ D ok uta]  =  a)  rfotticza- 

me,  nacieranie,  naleganie:  Danjel  był  posilony, 
kiedy  go  D.  głodu  nękała.  Próżne  były  na- 
sze wrzaski  i  do  króla  bezpotrzebne  dokuki 
(  =  skargi  natrętne),  f  Działać,  czynić  dokukę. 
h)  przykrość,  udręczenie,  m(ika:  Nie  pierwszyzna 
mi  ś.  kochać,  a  nigdy  z  tym,  jak  teraz,  nie  mia- 
łem dokuki.  Krasz.  2.  p.  Dokucznik:  Widzisa 
go,  stara  D.,  pokoju  mi  nie  daje.  Krasz.  Zdr. 
XDokuczka.     <Do-}-KUK> 

[Dokumątnie]  p.  Dokumentnie:  I  tak  tśz  D. 
było. 

Dokumencik,  u,  Im.  i  p.  Dokument. 

Dokument,  u,  im.  y  I.  wszelki  przedmiot,  sfuner- 
^'y<f<'y  prawdziwość  czegoś;  pismo  stwierdzające 
coś,  skrypt,  dowód:  Ojjierać  ś.  na  dokumentach. 
Składać  w  toku  sprawy  nowe  dokumenty.  2. 
Xdowód  czynny:  Już  w  najjjierwszej  młodości 
Bogu  i  światu  dał  wiadome  dokumenty  gorliwej 
ku  ojczyźnie  miłości.  Szaj.  3.  Xzapewnienie,  wy- 
znanie: Powiedz  mi  panna  szczerym  dokumen- 
tem, czy  ja  jej  jestem  miłym  konkurentem.  3dr. 
Dokumencik.     <Ł6.  documentum> 

[Dokument]  przys.  z  pewnością;  dokładnie:  Ja 
panu  1).  powiadam.     Ja  to  widziałem  D. 

Dokumentalnie  przys.  od  Dokumentalny,  XDo- 
kumentarnie,  dokumentowo,  dowodnie. 

Dokumentalny  p.  Dokumentny. 

XDokumcnłarnie  p.  Dokumentalnie. 

Dokumentnie  przys.  od  Dokumentny;  [Dcku- 
mąłniej:     Wiem  to  D.     A^yłożye  co  D. 

Dokumentny,  Dokumentalny  I.  dotoodny,  niewąt- 
pliwy, praicdziwy,  istotny,  pewny.  2.  [D.]  p.  Do- 
kumentowy. 3.  porządnie  wyłożony,  wyrazisty,  do- 
kładny, nie  pozostawiający  wątpliwości,  przystępny, 
przełconywający,  gruntowny:  Dokumentne  wy- 
łuszczeiiie  i"zeczy. 

Dokumentować,  uje,  owal  I.  Xdowodzió,  udo- 
wadniać, wywodzić,  stwierdzać  na  zasadzie  doku- 
mentów.  2.  stwierdzać,  konstatować :  Czerpie  si- 
łę poza  sferą  chłodnego  rozpatrywania  i  doku- 
mentowania właściwości  danego  przedmiotu. 
Gers.  Umysł  i  uczucie  człowieka  nietylko  przy 
pomocy  oka  obserwuje,  rozpatruje  i  D.  jest 
w  stanie,  ale  jednocześnie  odczuwa.  Gers.  D.  ś. 
zaznaczać  ś.,  sticienlzać  ś.,  manifestować  i.:  Temi 
wysokiemi  zaletami  dokumentuje  ś.  przynależ- 
ność tego  dzieła  do  ogólnego  międzynarodowego 
ruchu  umysłoM-ego.  Ant.  <Now.  z  Łć.  documen- 
tum=dov,ód> 

Dokumentowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Doku- 
mentować. 

Dokumentowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dokumentować  ś. 

Dokumontowicz,  a,  Im.  e  pieniacz,  siedzący  nad 
dokumentami. 

Dokumentowe  przys.  od  Dokume.^towy :  Zama- 
chy, o  których  jedynie  tylko  D.  i  autentycznie 
stwierdzonej  stronie  mówiliśmy...  Jaroch. 

Dokumentowy,  [Dokumentny]  i)rzym.  od  Doku- 
ment: Mamy  dokumentowe  świadectwa,  że... 
Szaj. 

XDokupczyć,  y,  yl  dokończyć  kupczenia.  <Do 
Ą-'K\\]ńó> 

[Dokupiać,  a.  al]  p.  Dokupić. 

Dokupić,  i,  ii,  nied.  Dokupować,  XDokupowy- 
waó  Dokupywać,  [Dokupiać]  I.  do  kupionego  już 
kupić  jeszcze  więcej,  przykupić:  Do  wło:^ci"])0 
ojcu  spadłych  wielo  jeszcze  dokupił.  Oss.  2. 
Xdokończyć    kupna,    dobić   targu:     Wielką   ceną 


496 


DOKUPIENIE 

dokupiony  klejnot.  3.  karc:  D.  kartę  =  przyhi- 
pić,  uymienU  jedną  ze  $wych  kart  na  inną,  lOziĄ- 
lą  t  kupki  karl,  pozostcUych  po  rozdaniu  karL 
0.  i.  I.  czego -Jo/tó,  dobić  i.  czego  drogą  kupna, 
tdobyć  tobti  co  ta  pieniądze :  Najprędzej  D.  6. 
wszystkiego  t  Żyda.  ŚwiL  O  Giotów  Doinicjan 
dokupował  i  pokoju,  a  przecie  go  mieó  nie 
mógł.  Biel.  M.  Ani  k.  D.!,  ciężko  6.  D.  =  iądają 
bardzo  drogo.  2,  karc.  przyłączyć  i.  do  grają- 
tych  przez  tioierUe  wkupnego.    <Du-r-KGpió> 

OoKupienJe,  a,  blm.,  czvnaość  cz.  Dokupić. 

Dokupienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doku- 
gić  ś. 

Ookupna,  ej,  Im.  e  karo.  karty  dobrane  przez 
gracza,  in.  kupna,  przy  kup,  przykupna, 
la  1  on. 

t  Dokupno,  a,  Im.  a  zaplata  i  Florenczykowie 
lioblota  wielkiej  sumy  dokupnem  ua  ratunek 
wezwali.  Błaż. 

t  Dokupny  którego  i.  moi  na  dokupić;  przekupny, 
"przedajny,  kupiony  i  Duma  wysoka  a  do- 
kupna. 

Dokupować,  uje,  owal  i  D.  ś.  p.  Dokupić. 

Dokupowanie,  a,  blm.,  czynność  oz.  Dokupo- 
wać. 

XDokupowywać,  uje,  ywał  częstot.  p.  Dokupić: 
Trzeba  było  tedy  kopijnikom    konie  D.  Krasz. 

XOokupowywanie.  a,  blm.,  czynność  cz.  Doku- 
powywać. 

Dokupywać,  uje,  ywal  i  D.  ś.  p.  Dokupić. 

Doknpywanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Dokupy- 
wać. 

ł  Ookorczać,  a,  al  I.  p.  Dokurczyó.  2.  i  [D.] 
p.  Dokuczyć 

t  Dokarczanie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Dokur- 
ozać. 

f  DokorcieBie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Dokur- 
czyć. 

t  Ookurczyć,  y,  yl,  nied.  f  Dokurczać  I.  icis- 
nąó,  przygnieió  do  ostatka:  Oblężeńców  nę- 
dza dokurezyła.  Stryjk.  2.  i  [D]  p.  Dokuczyć: 
Oblężenie  Grodna  nie  mniej  wojsku  Jagiełlowe- 
miŁ,  jako  I  oblężonym  dokurezyło.  Stryjk.  Por. 
Doskabió.  <  Jo  +  KURCZ;  w  2  znaczeniu 
Bid.  > 

Dokirowaó.  uje,  owal  kurowania  dokończyć,  do- 
UagŁ  L. 

Dokorowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokurować. 

Dokurzać,  a,  ał  p.  Dokurzyć. 

Ookurzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokurzać. 

Dokurzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dokurzyć. 

Dokurzyć,  y,  yl,  nied.  Dokurzać  \.  dopalić:  D. 
lulki.  2.  Xkomu  =  dojąć,  dokuczyć  mu  dymem; 
przen.  dojąć,  dokuczyć,  dopiec,  dogrzać,  dać  ś.  we 
znaki:  Wołoszyn  na  BuKowinie  Polakom  doku- 
rzył.  Stryjk.     <Do-fKUR> 

[Dokut,  a,  Im.  ci  a.  ty]  człowiek  dokuczliwy. 
Por.  Dokuka.      <Do+KU> 

[Dokuta,  y.  Im.  y]  p.  Dokuka. 

Dokuwać,  a,  al  p.  Dokuć. 

Dokowanie,  a^  blm.,  czynność  ez.  Dokuwaó. 

Dokwasić,  i,  ii,  nied.  Dokwaszać  I.  doprowadzić 
kiśtnejiie  do  peic-nego  stopnia,  dokisić:  Przen.:  Bę- 
dzie musiał  w  pokutniczej  łałobie  D.  resztek 
swojego  życia.  Kaczk.  2.  [D.]  docierpieć,  prze- 
kawęczyć:  Ino  lu  D.,  a  tam  będzie  dobrze.  <Do 
4-KWAS> 

Dokwaszać,  a,  at  p.  Dokwasić. 
Dokwaszanie,    a,    blm^    czynaośó    cz.   Ookwa- 
tzać. 


DOLAO 

Dokwa92enle,  a,  blm.,   czynność  cz.  Dokv/asić. 

Dokwaśnieć,  eje,  al  p.  Dokianąó. 

Dokwitać.  a,  al  p.  Dokwitnaó. 

Dokwitanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dbkwitać. 

Ookwitnąć,  nie,  n^l,  nied.  Dokwitać,  f  Dokwi- 
tywać  dokończyć  kwitnąć.  Przen.:  Panna  dokwi- 
i&=przechod2i  jej  młodość.     <Do4-K.'WlT> 

Dokwitnienie,  a,  blm.,  Dokwitnięcie  czynność 
cz.  Dokwitnąć. 

Dokwitnięcie,  a,  blm.  p.  Dokwitnienie. 

t  Dókwitywać,  uje,  ywal  p.  Dokwitnąó. 

t  Dokwitywanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dókwi- 
tywać: Lata  drugiego  na  dokwitywaniu  zboy.a 
zjeżdża  ś.  żołnierz.  Błaż. 

1.  Dola,  f,  Im.  6  I.  a.  [Dola]  udział,  przezna- 
czenie, los,  itan,  poioienie:  Taka  to  już  moja 
D.I  Narzekać  na  sw^  dolę.  Pomyślna,  szczęśli- 
wa, nieszczęśliwa  D.  Czarna  D.  Nie  opuszczaj 
mnie  w  tej  opłakanej  doli.  Od  złej  doli  głowa 
boli.  Prz.  Jak  niema  woli,  to  niema  i  doli. 
Sienk.  Ty  przemieniasz  ziemskjj;  dolę  w  żywot 
ducha  na  księżycu.  Słów.  Choćbym  pierzch- 
nął na  kraj  świata,  moja  D.  za  mną  lata. 
Kor.  2.  pomyślność,  szczęście,  fortuna :  D.  czy 
z  nami  niedola,  bądź  jego  wola.  Kniaź. 
3.  karc.  =  a)  szóstka  winna  w  grze,  zwanej 
drużbarten.  Goł.  b)  ósemka  mnna  w  grze, 
zwanej  chapanką.  Goł.  4.  lek.  =  a)  samopoczucie 
chorego.  b)XD.  bezgorączkowa  =  u.c<anee  ^or^czfct. 
Zdr.  [Doleozka,  Doiiczka].     <DOL> 

2.  Dola,  I,  Im.  e  waga  Ros.  «=  '/ł  ^"<<*-  <  I^OS. 
dolja> 

3.  Dola,  I,  Im.  e  rodzaj  ułożenia  lolosów  (?): 
Rzadkie  kosmyki,  wysuwające  ś.  za  uszami, 
przystrzyżone  w  tak  zwaną  dolę.  Zap.     <?> 

Dolać,  eje,  al,  nied.  Dolewać  I.  lejąc,  dopełnić; 
przylać:  D.  do  peJna.  Dzbany  te  nie  mają  byó 
dolewane  wierzchu.  Trzyc.  [Kacmarka  nie  do- 
liwała  wódki]  =  nie  nalewała  do  miary.  Przen.: 
Prostej  kobiecie  serce  rozumu  dolewało.  Krasz. 
(  =  dodawało).  Przen.:  D.  oliwy  do  ogmii=wię- 
cej  rozjątrzyć,  f  Bąka  dolewać  =jood)uecrtd  rfumę, 
wyniosłość.  2.  wlać  w  siebie  jeszcze  więcej  (trun^ 
ku):  Dajesz  im  pić,  a  już  już  dolewać  nie  mo- 
gą. Opal.  XD.  w  i)Sil\\i^^=  zalać  sobie  pałkę,  upić 
ś.  3.  [D.]  (o  deszczu)  zlać,  zmoczyć,  przemoczyć: 
Dolało  mnie  do  cna.  D.  Ś.  I.  X laniem  dojść  cze- 
go,  osiągnąć  co :  Omdlała  księżna  i  nierychło  ś. 
jej  dotarto,  dolano.  Górn.  2.  [D.  ś.]  upić  i. 
<Do-f-LE> 

Dolakierować,  uje,  owal  dokończyć  lakierowa- 
nia. 

Dolakierowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dolakie- 
rować. <Do-[-Lakier> 

Dolanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dolać. 

Dolar,  a.  Im.  y  pieniądz  północno  -  amerykański 
wartości  półtora  rubla.     <Ang.  dollar> 

Doiatać,  a,  ał  p.  Dolecieć.     <Do-ł-LOT> 

Dolatanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doiatać.        :   . 

[Dolatek,  tka,  Im.  tki]  podlotek. 

Dolatywać,  uje,  ywal  p.  Dolecieć. 

Dolatywanie,  a,  blm.,   czynność   cz.  Dolatywać, 

t  Doląc,  dolęże,  dolegl  p.  Dolec:  Nic  innego 
nie  boli,  jedno  też  to  same  żyły...  przeto  przez 
bólu  ciała  wszystkiego  być  to  więc  nie  może, 
gdy  ich  co  dolęże.  Ocz.  Ale  jego  grzanie  (roz- 
grzanie od  wina)  wątroby  i  głowy  i  żył,  bardzo 
z  ukrzywdzeniem  zdrowia  dolęże.  Op.  Wiek 
starością  dolęże.  Kochan.  <;Do-i-LEG> 


497 


DOLCJANA 

Oolcjana,  y,  blm.  jeden  z  głosów  manualnijch  or- 
ganu.    <Śr.  Ł6.  dulciana> 

t  Dole,  a,  Im.  a  dolina.  <DOŁ> 

Ooleo,  dolegnie,  dolegt,  xDolegnąć,  f  Doląo, 
częś.  nied.  Dolegać,  f  Dolegać  komu  a.  ><kogo- 
zaboleó,  dokuczyć,  przycisnąć,  uci.inąć,  sprawić 
przykrość:  Dzień-li  na  niebie  świecił,  noc-li 
wstała,  Twoja  mię  ciężka  ręka  dolegała.  Ko- 
chan. Ten  podatek  jednako  wszystkie  {^wszyat- 
kich)  doległ.  Vol.  Milczenie  to  dolegało  widać 
księciu.  Krasz.  <Do-|-LEQ> 

Dolecieć,  I,  al,  nied.  Dolatać,  Dolatywać  I.  do- 
trzeć na  skrzydłach  do  peumejo  kresu,  dofrunąć : 
Słońca  nigdy  nie  doleci  sowa.  Rej.  Zloty  orzeł 
wszędzie  doleci.  Prz.  2.  dobiec,  zalecieć  ai  do- 
kąd; [przybiec]:  Gdzie  nie  dobiegę,  pieśń  moja 
doleci.  Mick.  3.  y,'kogo  =  doścignąć,  dogonić,  dognać, 
dopaść:  Sokół,  kuropatwy  doleciawszy,  porwał 
ją.  L.  Przen.:  Szpada  moja  już  serca  jego  do- 
latywała, h.  (  =  dosięgała,  doslaicala).  4.  zale- 
cieć, dojść:  Doleciał  mię  zły  zapach.  Oss.  Nie- 
tylko  to  mego  dolatuje  ucha.  Min.  Dolatywały 
tymczasem  różne  wieści  biskupa.  Nar.  Niech 
też  wżdy,  aby  choć  czwarta  (szklenica)  mnie 
od  was  doleci.  Di'V7.{  — dostanie  mi  i.).  5.  zlatu- 
jąc, paść  M  kresu:  Jeszcze  nie  dolecieli  do  dna 
jamy,  wszystkie  kości  ich  lwi  połamali.  Bud. 
•j-  Ledwie  doleciał  ziemie,  w  sztuki  ś.  rozleciał. 
Błaż.  <Do-|-LOT> 

Doleczać,  a,  al  p.  Doleczyć. 

Dóleczanie,  a,  blm.  lek.  (apotherapla)  usutca- 
nie  śladów  pozostałych  po  przebytej  cłiorobie,  lecze- 
nie następowe,  następnicze. 

Doleczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doleczyć. 

[Doleczka,  i,  Im.  i]  p.  Dola;  Ot  doleczkę  Bóg 
dał  ranie!   Ost. 

Doleczyć,  y,  yl,  nied.  Doleczać  lek.  wyleczyć 
kogo  zupełnie,  uzdrowić,  dogoić,  dohuroioać,  dokoń- 
czyć leczyć:  Doktór  zaczął  go  leczyć;  ale  on  ś. 
eam  doleczył.  Oss.  D.  ś.  I.  kogo,  czogo -lecząc 
usilnie,  doprowadzić  do  zdrowia :  Leczył  go 
zawsze  1  nie  mógł  ś.  go  doleczyć.  Oss.  2.  cze- 
go =  lecząc,  dojść  do  czego:  D.  ś,  majątku, 
elawy.     <Do-}-LEK> 

Dolegać,  a,  a<    I.  p.  Ooleżeć.    2.  p.  Dolec. 

Osiąganie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dolegać.  2. 
Xp.  Dolegliwość:  Widziałem  jej  umartwień  skry- 
tych D.   L, 

Ooic-gliwie  przys.  od  Dolegliwy ;  [Dolegliwie]. 

Dolegliwość,  i,  Im.  i,  Oolegtość,  XDolęgłość, 
X Doleganie,    [Oolęgliwość]    ''<>',   ucisk,  przykrość, 

strapienie,  cierpienie,  zmartwienie,  udrt-czenie:  Zno- 
sić cierpliwie  dolegliwości.    <I)o-|-LEQ> 

Dolegliwy  I.  a.  [Dolegliwy]  sprawiający  cierpię 
nia,  dotkliwy,  dokuczliwy,  przykry,  bolesny,  bolący : 
Dolegliwo  teraz  czasy.  Troć.  {-ciękkie).  2.  Xa. 
XOoleBly  cierpiący,  boląaj,  bolesny,  zbolały,  cłio- 
ry I  Posmaruj  tym  olejkiem  dolegliwe  miejsce. 
Troć.  3.    xa.  XOoleżny  tzczelnie  przystający. 

Oolegtość,  I,  Im.  I  p.  Dolegliwość:  Ty  mię 
dhciej  wspomóc  w  mojej  doleglości,  Bożo  litości. 
Kochan.  Każdy  ^am  <v  duszy  D.  miał  własną. 
Uemb. 

XDolegly  p.  Dolegliwy. 

KDolegnąć,  nie,  oąl  |).  OOlec 

Doiepić.  I,  II  p.  Dokleić.  Przen.:  przyczepić 
niezgrabnie  t  Paprocki  1  Niesiocki  dolepili  tej 
rodzinie  kilku  bajecznych   protoplastów,  liol. 

Ooiepienie,  a,  blm.,  ezyaaość  cz.  Oolepió.  <Do 
+LEP  > 


DOLĘGLrwIE 

Dolermeser,  a.  Im.  y,  gm.  Oulermeser  ręk.  nM 
formy  prostokąta  z  rączką  od  tyłu  do  dolennoania 
skór.     <Nm.  Doliermesser  > 

Dolerować,  uje,  owal,  gm.  Dulerować  skó- 
rę, ręk.  zrzynać  w  grubości  dolermeserem.  <Nm. 
dolieren,  z  Fr.  doler> 

Doleryt,  u,  Im.  y  min,  I.  gkaia  krystaliczna, 
wulkaniczna,  złożona  z  labradoru,  augitu  i  magne- 
tytu, mająca  czasem  złoienie  migdałowe  i  nazywa- 
na wtedy  migdałowcem  dolerytowym.  2- 
D.  anortytowy  =  Cieszynit. 

Dolerytowy  min.  przym.  od  Doleryt:  Migdało- 
wiec D.  p.  Doleryt. 

Doletni  który  doszedł  do  lat,  dojrzały,  dorosły, 
niezbyt  miody:  Panna  doletnia.  Płot  D.  =  plot 
iywy,  który  jui  dorósł  do  należytej  wysokości.  <  Do 
-t-LAT> 

Dolewaoz.  a,  im  e  ten.  eo  dolewa.  <Do-ł- 
LE> 

Dolewaozka,  I,  Im.  I  fnrma  t.  od  Dolewacz. 

Dołować,  a,  al  p.  Dolać 

Dolewanie,  a,  bl.m.,  czynność  cz.  Dolewać. 

Dolewek,  wku,  Ira.  wkl  p.  Dolewka. 

Dolewina,  y,  Im  y  żelazo  dolewane  do  gest 
w  hucie. 

Dolewka,  I,  !m.  I  I.  a.  Dolewek  to,  co  i.  dolewa  do 
miary  a  nad  miarę,  przylewka :  Dolewki  na  peł- 
no nie  będę  rachował.  Przen.:  Krystyna  Ko- 
rzeniowska sprzedaje  śmiłę,  gdyż  ma  wielkie 
dolewki  od  sąsiad  i  kozaków.  Dub.  M,  2.  [D.]  mle- 
ko rozcieńczone  wodą.  3.  piek~  D.  do  ciasta= 
rozcieńczenia  podmlody  odpowiednią  ilością  płynu. 
4.  piw.  piwo  przeznaczone  do  dolania  fas.  <Do-ł- 
LE> 

Doleźć,  lezie,  lazł,  nied.  Dolazló  I.  laząc,  doji^, 
dowlec  ś.,  dogramolić  ś.:  Pies  obżarty  ledwo  do- 
lezie do  barłogu.  Rej.  f  Drzewa  D.  =  doleźć  do 
drzewa.  Wer.  2.  [D.]  przyjść,  toróció.  <Do-|- 
LAZ> 

XDoleŻaly  kióry,  leżąc,  dojrzał,  dojrzały:  Owoc 
D.   L. 

Doleżeć,  y,  al,  nied.  f  Dolegać  1.  przetrwać 
w  sianie  leżącym  do  pewnego  czasu:  Podobno  tak 
o  głodzie  doleżemy  do  dnia.  Rej.  Uleżeć:  Nie 
na  swoim  miejscu  przed  nim  nie  doleży.  Go- 
dziny nie  doleżałera.  2.  t  nied.  wylęgać  ś.,  wy- 
legiwać ś.:  Kto  chce  żyć  z  swojej  pracy,  dole- 
gać nie  trzeba.  Pot.  3.  f  nied.  do  czego  =przj/- 
legać,  dotykać,  przytykać,  przystawać,  dochodzić  do 
czego,  stykać  i.,  graniczyć  z  czym:  Grunta  moje 
do  twoich  dolegają.  Troć.  4.  f  nied.  przen.: 
dotyczeć,  stosować  ś.,  ściągać  ś.  do  czego:  Arty- 
kuły ziem  mazowieckich  dolegają.  5.  Xnied. 
bud.  szczelnie  przystawać.  6.  Dolegać,  myśl.  przy- 
padać do  ziemi:  (Jdy  kuropatwy  dolegają,  można 
je  podejść.  D.  ś.,  nied.  f  Dolegać  ś.  1.  leżąc, 
dojść  do  swego  czasu,  dojrzeć,  wystać  ś.:  Gruszki 
to  bardzo  smakowite,  kiedy  ś.  dolezą.  Troć. 
XJeszczo  ś.  to  wino  nie  doleżało.  Troć.  Trze- 
ba dwa  gnojniki  mieć,  abyś  gnój  stary  wywo 
ził  na  rolą,  nim  ś.  on  nowy  doleży.  Trzyc.  2. 
leżąc,  doczekać  ś.  czego:  Sławy  dobrej  rycerz  ś. 
(ioma  aie  doleży.  Biel.  M.  P.  Dolec.  <Do-f 
LEG> 

Doleżenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doleżeć. 

Ooleźenie  eię,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Oole- 
żeć ś. 

XDoleżnle  przys.  od  Duleżny. 

XDoleżny  p.  Dolegliwy. 

t  Dolegać,  a,  al  p.  Ooleo. 

(Dolęgliwiej  p.  Dolegliwie. 


498 


DOLEGLIWOŚĆ 

[Dolęgliwośó,  I,  Im.  1]  p.  Dolegliwość. 

[Dolegliwy]  p.  Dolegliwy, 

xOolęgtość,  I,  Im.  i  p.  Dolegliwość. 

Dolieytowaó,  uje,  oytal podbijając  cenę  przy  licy- 
tacji, doju  do  pewnej  sumy:  D.  do  150  rub.  Czy 
naprawdę  stary  Szlangbaiim  kupi  dom  Łęckich 
i  czy  dohcytnje  go  do  90000  ?  Prus. 

Doiicytowaaie,  a,  blm.,  czyaność  cz.  Dolicyto- 
wać.     <Do-ł-Lieytowanie> 

Doliczać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Doliczyć. 

Doliczanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doliczać. 

Doliczenie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Doiiozyć.  2. 
+  lm.  a  dowód,  przykład. 

[Doliczka,  i,  blm.]  p.  Dola. 

t  Dolicznik,  a,  Im.  i  mat.  liczba  mniejsza,  do- 
pełniająca większą  do  Jakiejś  oznaczonej  trzeciej. 
Troć. 

Doliczyć,  y,  yl,  nied.  Doliczać  I.  dodać  do  ohli- 
ezonego:  D.  procent.  2.  licząc,  dojść  do  pewnej 
liczby:  Doliczyłem  do  stu  i  przestałem  dalej  li- 
czyć. Nie  domierzą,  nie  doważą,  nie  doiift«a. 
Earnk.  (  =  oszukają  w  rachunku).  3.  y  dowitśó, 
udowodnić,  pi-zekor.ać.  D.  ś.  drjić  lądu,  licząc; 
licząc,  doszukać  ś.,  dorachować  i.:  Bogacz  praw- 
dziwego szczęścia  D.  ś.  nie  mógł.  L.  C  =  zna- 
leźć).   <Do4-LIK> 

[Oolić,  i,  II]  m&u-ii  od  rzeczy,  pleść.,  paplać,  pra- 
unć  bez  sensu.     <?> 

[Dolic  się,  I  Ś.,  ił  ś.]  szczęścić  i.,  dobrze  cho- 
wać ś.:  J;tkoś  mi  sie  kara  konie  nie  chco  D. 
<DOL> 

Dolik,  a.  Im.  i,  Dolika,  Zwilupa,  Fasola  drzew- 
na a.  afrykańska,  Groszek,  Groszeczek  bot.  (do- 
licłios)  roś.  z  rodiziny  molijlkowatych.  <  Sztucznie 
z  Gr.  dolichós  -  długotrwały  > 

t  Dolik,  u,  Im.  I  dowód.  <Do-{-LIK> 

Dolika,  i,  Im.  i  bot.  p.  Dolik. 

Dolina,  y,  Im.  y  I.  a.  [Dolna,  Doiiniec],  t  Dole, 
t  Dolizna  nizina,  padół:  Gięboka  D.  Ja  pój- 
dę górą,  a  ty  doliną.  Pśń.  D.  Jozafata, 
t  Na  dolinę  =  na  dół,  niży:  Kogo  z  góry  na  do- 
linę przesadzą.  Ki.ok.  {  —  rdegradują).  2.  ■{- i  [D.J 
dól,  dołek,  wklęsłość,  zagłębienie:  Gdzie  mu  kosę 
z  fitawu  wyskoczyła,  tam  dolinę  znaczną  uczy- 
niła. Paszk.  3.  t  rzeki  =  fcori/fo,  łożysko:  Nową 
niech  idzie  doliną  Dunaj.  Bardz.  4.  [Doliny]^ 
łąki.  5.  I  Czarna  D.]  =  ostępy  drzeto  liściastych, 
które  dokoła  otacza  sosna.  6.  zł.  kieszeń.  Zdr. 
Dolinka.    <DOŁ> 

Doliniarz,  a,  Im.  e  zł.  złodziej  kieszonkowy. 

[Doiiniec,  ńca,  Im.  ńce]  p.  Dolina:  Ty  pódzies 
górom,  a  jA  dolińcem,  ty  bydzies  paniom,  a  jd 
młodzińcem. 

Dolinka,  I,  Im.  I  p.  Dolina. 

Doliński  p^zym.  od  Ooiioa:  Chłopi  dolińscy. 
Prus.     <DOŁ,> 

Dollsko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Dói. 

Dolistość,  I,  Im.  I  rz.  od  Dolisty;  dół,  dolina. 

Dciisty  I.  pełen  dołów,  dolkowaty.  2.  Y^pełcn 
doUn. 

Dolizać,  że,  zal,  nied.  Dolizywać  polizać  a.  wy- 
lizać do  końca  a.  do  pewnego  kresu.  D,  ś.  czego  = 
liżąc,  dojść  czego.     <Do-|-LIZ> 

Dolizanie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Dolizać. 

Dolizanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doli- 
zać ś. 

t  Dołlzna,  y,  Im.  y  p.  Dolina:  D.  niema]  oko- 
ło wszystkiej  góry  szła.  Warg. 

[Dolizno]  (właściwie  Doićżno)  przys.  można  le- 
itć:  Choć  nie  doizno  (dojćsno),  ale  D.  Prz. 
(=choć  głodno,  ale  można  i.  wyleżeó).  <  Do-f-LEG  > 


DOf.ADOWAdi 

Dolizywać,  uje,  ywal  p.  Dolizać. 

Dolizywanio,  a,  blm.,  czynnoić  oz.  Dolizywać. 

Dolkan,  a,  Ira.  y  org.  Jeden  z  głosów  organu^ 
wydawanych  przez  piszczałki  spiczaste.  <  Nm. 
Dolkan,  z  Łć.  dulcie,  Włos.  dolce  =  słodki  > 

Dolman,  u,  Ira.  y,  XDotman,  xDoloman,  XDo- 
laman,  XDałoman,  f  Dołoma  \.  krótki  płaszczyk 
huzarski.  2.  rodzaj  płcuzczyka  damskiego.  Zdr, 
Dolmanik.     <Tur.  dolama(n)> 

Dolmanik,  u,  Im.  i  p.  Dolman. 

Dolmen,  u,  Ira.  y  dawny  pomnik  a.  grobowiec 
z  kilku  kamieni  we  Francji  północnej  i  w  Anglji, 
<ZClt.  tolmen  dosł.=?tół  kamienny> 

[Dolna,  y.  Im.  y]  p.  Dolina. 

[Dolnioa,  y,  Im.  ej  długi  wąwóz. 
X Dolnie    przys.    od    Dolny,    uniżenie,  pokornie: 
Im  ci  co  wolniej,  tym  ś.  staw  dolniej.  Prz. 

Dolny,  [Dólnl]  I.  przym.  od  Dól:  Dolna  woda 
zawsze  mętna.  Troe.  2.  spodni,  niższy:  Warga, 
szczęka  dolna,  t  Wieża  Ao\n&  (=  kara  krymi- 
nalna). 3.  bliżej  ujścia  rzeki  a.  bliżej  morza  le- 
żąaj:  Egipt  D.  Austrja  dolna.  Nizowcy  a. 
Nizaki,  nazwisko  kozaków  u  dolnego  Dniepru 
mieszkających.  Wor.  Dolnopolski  =  północno- 
polski.  t  Niemiec  D.  4.  płaski,  nizki,  nie  gó- 
rzysty: Śląsk  górny  i  D.  5.  Xprzen.  nizki, 
uniżony,  pokorny.  6.  Xprzea.  poziomy,  podły, 
nizki:  Dostatki  zuchwałość  w  dolnym  rodzą 
sercu.  Troć.  7.  f  ziemski,  doczesny:  Porzuć  dol- 
ne rzeczy,  a  o  niebieskie  ś.  postaraj.  Troć.  8. 
bot.:  Kwiat  D.  -  mający  działki,  płatki  i  pręciki 
przytwierdzone  niżej  od  słupków.  Rost.  Słupek 
D.  =  mający  zalnżnię  zrosła  z  dnem  kwiatowym. 
Rost.  9.  muz.  nizki,  grubi/ :  Ton  D.  10,  myśl  • 
Wiatr  D.  p.  V/iatr.     <DÓŁ> 

Dolomit,  u,  Ira,  y,  XBuro3pat,  spatbury  a. 
gorzki  a.  brunatny  min.  mieszanina  Jedno- 
postaciowa  węglanu  v;apnia  z  węglanem  magnezu, 
a.  Jeszcze  i  z  węglanem  tlenku  żelaza  i  nazywają- 
ca ś.  wtedy  spatem  brunatnym;  znajduje  ś.  w  kry- 
ształach heksagonalny  cli  i  agregatach  krystalicz- 
nych, a  także  sam  przez  ś.  tworzy  skały  ziarniste 
tcj  samej  co  on  nazwi/.  <  Od  nazwiska  uczonego 
Fr.  Dolomieu,  f  I80i  > 

Dolomityczny  przym.  od  Dolomit:  Skała  dolo- 
mityezna. 

XDolot,  u,  Im.  y  dolecenie,  dopadniecie  gdzieś 
lotem:  Już  była  ptaszyna  na  dolocie  do  gnia- 
zda, kiedy  ją  śmiercionoszy  beJt  zabił.  Oss 
<Do-fLOT> 

XDc!ctny  szyłiki,  dopadkowy,   dorywczy.  L. 

[Dolski]  z  dolin   pochodzący:     Człowiek  D. 

boiiitować,  uje,  owal,  nied.  Dolutowywać  I.  do- 
kończyć lutowania.  2.  dodać,  przyprawić,  lutując; 
przijlutowuć  do  czego.      <Do-}-Liitować> 

bolutowanifi,  a,  blm.,   czynność   cz.  Dolutować. 

Dolutowywać,  uje,  ywał  p.  Dolutować. 

Dolutowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doiuto< 
wywać. 

!  Doiutrować,  uje,  owal  doczyścić:  D.  szkło. 
<Do-I-Nm.  lau(ern> 

I  Doiutrowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Doiutro- 
wać. 

DolacIĆ,  I,  II  dobić,  dodać  łat;  dokończyć  łació, 
<Do4-Łata> 

Dolać,  a,  al  I.  [D.]  walczyć:  Lepiej  w  domu 
pługiem  orać,  niż  na  wojnie  szablą  D.  2.  t  C2»- 
mu~podoływać:  Nie  dołającego  kłopotom  kon- 
sola. Falib.    <DOŁ> 

Doładować,  uje,  owal,  nied.  Doładowywać  do- 
kończyć ładowania;  ładując,  dodać;  dodać  do  ła- 
dunku t    D.  statek.     <I)o-i-Ładować> 


499 


\ 


Doładowanie,  a,  lim.,  czynno^<$  cr.  Dołado- 
wać. 

Doładowywać,  u]o,  ywal  p.  Doładować :  Dwór 
królewski  doładowywał  wozy  siyblco.  Krasz. 

Doładowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołado- 
wywać. 

Dołajać,  je,  lał  dokończyć  hjania;  laJąc,  dodać; 
łając,  dokuczyć  komu.    <t)o4-i-'-A-J> 

Dołajanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołajać. 

Dołamać,  tnie,  mał,  xDG.'omić,  nied.  Dołamy- 
wać  I.  dokończyć  łamanicL,  złamać  doreszUj:  Nad- 
■  łoiuionej  nie  dolamał  trzciny.  Groch.  2.  1 1"- 
I5i\x  =  dopiec,  dogryźć  do  żywer/o,  dać  ś.  toe  znaki: 
Lizymach,  skoczywszy,  płaszcz  mu  (lwu)  na  leb 
■wrzucił,  chociaj  mu  lew  dołamał,  przedsię  ji 
udusił.  Rej.  D.  ś.  złamać  ś.  do  reszty :  Taki  to 
"był  olbrzym,  choć  rozpękly  sam,  a  teraz  dola- 
mał ś,  i  run^ł  w  przepaść.  Krasia.  <Do4- 
ŁOM> 

XDołainan,  a,  Im.  y  p.  Dolman. 

Dołamanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dolamaó. 

Dołamywać,  uje,  ywał  p.  Dołamać. 

Dolamywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołamy- 
wać. 

[Dotapić,  I,  H]  złapać,  poncać. 

Dołatać,  a,  ai  dokoilczyć  latania;  latając,  do- 
dać. 

Dołałanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dołatać. 

Doławiać,  a,  al  p.  Dołowić.  D.  ś.  I.  p.  Oolo- 
Wić.  2.  myśl.  (o  psie  go::czym)  gonić  śladem 
innych  psów :  Wszystkie  razem  ogary  rozpierzch- 
nion;];  zgraj.-j  doławiajc-j  ś.,  wrzeszczą,  wpadły 
na  trop,  grają,  ujadają.  Mlek.  3.[D.  ś.]  (o  czło- 
wieku) domyślać  i.  nieirajhie,  węszyć:  Doławiał 
ś.,  ale  nie  zgadł.     <Do+ŁOW> 

Dolawianie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dotawiaó. 

Doławianie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doła- 
wiać ś.  ^ 

Dolazić,  I,  H  p.  Doleźć.     <Do-}-LAZ> 

Dotćiżenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dolazić. 

Dołączać,  a,  al  *p.  Dołączyć.     <Do-i-ŁĘK;> 

Dołączanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołączać. 

Dołączenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołączyć. 

Dołączyć,  y,  yl,  nied.  Dołączać  dodać  dla  złą- 
czenia w  jedno,  załączyć:     D.  dowody  do  prośby. 

lOołbacz,  a,  Im.  e,  Dowbacz,  Dołbak]  dzię- 
cioł.   <Ukr.  dowbiez,  dosł.  =  dlubacz> 

[Dołbak,  a,  Im.  j]  p.  Dołbacz. 

[Doibieszka,  i,  Im.  i]  1.' żerdź  z  osadzoną  u  dołu 
Tcłodeczką  a.  zfjruhiala  u  dołu  w  kształcie  kłódecz- 
ki, służąca  do  ubijania  kapusty  w  kadziacłi ;  przen. 
pałka  a.  żerdź  gruba  na  końcu,  2.  p.  Doibnia. 
<  Ukr.  dowbfeszka> 

[Dotbnia,  I,  Im.  e,  Dowbnia,  Dobnia]  narzędzie 
do  ubijania  (ziemi  a.  kapusty  kwaszonej,  obijania 
pszenicy  z  łuski,  wbijania  kołków  i  t.  d.).  Zdr. 
[DołbJeszka].    <Ukr.  dowbnia,  Brs.  daiibnii> 

Dołozyna,  y,  Im.  y  m.  a.  ż.  lichy  dołek. 

Dołeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Dół.     <L)OŁ> 

Dołeczkowaty  mający  doleczkii  Bulwy  ziera- 
siaków  mają  po&tać  dołeezkowatych  gałek. 
Rost. 

Dołek,  Ika,  Im.  fld  I.  p.  D6ł:  D.  w  brodzie, 
na  twarzy.  XD.  oczny  (  =  oczodół).  Dołki  po 
ospie  =  iiiz»t/,  dzioby.  Kto  pod  kim  dołki  kopie, 
eam  w  nie  wpada.  Pra.  Kopać  pod  kim  dołki. 
Prz.  2,  w  Im.  rodzaj  gry  w  piłkę.  3,  prow.  le- 
gumina,  rodzaj  małdrzyków.  4.  [D.]  piwniczka, 
tklepionko    w    ziemi    na  przechów  ziemniaków.     5. 


DOŁOMA 

ftnat.:  Dołki  (cryptae)  gruczoły  piertviasth>we, 
kalotk  i,  mieszki,  zasklej)ki.  f  Dłoni 
D.  p.  Dłoń.  D.  nadobojczykowy  (fossa  supra- 
claviciilaris).  D.  podkolanowy,  podkolanie 
(fos.sa  popliptea).  Dołki  podiicowo,  śmiechowe, 
wdzięki  licowe  (geiasini).  D.  pod  pachrj 
p.  Pacha.  D.  podsercowy,  serca,  sercowy,  na- 
dołek  serca,  Xłyżka  (scrobieulus  cordis): 
Gniecie  ranie  w  dołku.  D.  siodłowy  w  czaszeo 
p.  Siodło.  XD.  skrętu  na  kości  udowej  (fossa 
irochanteriea).  D.  widełkowy  a.  szyjowy  (jugu- 
lum)  =:jamka  u  spodu  s::yi  poniżej  krtani,  pod- 
gardle, p  o  d  g  a  r  d  ł  e  k.  D.  wielki  (acetabn- 
\[im)  =  panewka  stawu  biodrowego.  6.  lośn.:  Doł- 
ki pułapkowe  =  </o//a  w  kształcie  rowków,  kopane 
wokoło  części  lasii,  napadniętej  przez  gąsienice,  dla 
oddzielenia  od  lasu  zdrowego.  7.  myśl.  rodzaj  i>a- 
moióicki  na  ptaki,  w  ziemi  wykopany.  8.  anat.:  D. 
Izowy  ^^zagłębienie  na  powierzchni  twarzy  poniżej 
zewnętrztiego  kąta  oka  u  przeżuwających.  <DOŁ> 

[Dołem  a.  Dolę]  to  dole,  na  dole. 

[Dolę]  p.  Dołem:  D.  było  jego  nazwistko  na- 
pisane. 

t  Dołęga,  i,  Im.  i  p.  Dolęka. 

t  Dołęka,  i,  Im.  i,  f  Dołęga  I.  tiła,  przemoc, 
gwałt:  Jui  to  ostatnia  zbójców  tych  D.  Chr. 
2.  dostatek,  obfitość,  zapas:  Doł^ką  czego  nam. 
Kn.  3.  Tio\c^!i=^doświadczenie.  4.  człowiek  po- 
dolywający  czemu^  silny.  <?  DOŁ,  ?  Do  4"  i^ĘG, 
por.  Niedołęga  > 

XDołęstwo,  a,  blm.  p.  Dołężnośó. 

t  Dotężiiwie  przys.  od  Dołężiiwy, 

t  Dołężiiwy  p.  Dolężny. 

XDolężnie  przys.  od  Dołężny. 

XDołężność,  i,  blm.  tz.  od  Dołężny;  X  Do- 
lę stw  o. 

X  Dolężny,  t  Dołężiiwy  zdolny,  podoływający, 
silny,  mocny:  Na  cóż  rai  ś.  przyda  moc  z  wła- 
dzą potężną,  jeśli  serce  zhołdować  jej  nie  jest 
dołęaną?  Min. 

Dołgać,  łże,  Igal  dokończyć  Igai;  lżąc,  dodać; 
zełgać  do  reszty:  Co  w  drodze  nie  wyłgał,  do- 
Jgał  przy  obiedzie.  Moraw.  Nietylkom  nic  nie 
utaił,  alem  jeszcze  dołgał  trochę.  Sienk.  <Do 
-|-ŁG> 

Dołganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dolgać. 

XDolknąć,  nie,  nął,  nied.  Dołykać  przełknąć  do 
reszty:  Trochę  je.szeze  nie  dołkną\yszy,  oczy  mu 
iueh.j  z  kaszą    zalała,    linąwszy.  Zebr.     <I)o-|- 

■łk> 

Dolkowacieć,  eje,  ał  stawać  i.  dolkowalym,  za- 
padać ś.,  wLlęsać:  Niżeli  krosty  schnąć  zaczy- 
naj.ą,  po  dobrym  zebraniu  dolkowacieją.  Krup. 
<DOŁ> 

Dołkowato  przys.  od  Oolkowaty:  Cęką  D. 
złożoną  czerpał.  Pilch. 

Dołkowatość,  i  1.  blm.  rz.  od  Dsikowaty.  2. 
Im.  i  miejsce  dołkowate,  wklęsłość:  W  czaszce 
jest  D.,  siodłem  tureckim  mianowana.  Krup. 

Dolkowaty  1.  pełen  dołków,  wklęsły,  lockoicaty. 
2.  bot.:  Liść  D.  =  mający  dołki  po  sobie,  pow.or- 
szczony.  3.  lek.:  Mięsak  D.,  in.  siatkowaty 
(sarcoma  aWooiare). 

X Dolman,  u.  Im.  y  p.  Dolman:  Wdział  na 
siebie  D.  i  raeutyk.  Jeż. 

Dołogłowieo,  wca,  Im.  wcep. Tasiemiec.  <DOŁ 
+GLOW> 

[Dołoj,  a,  Im.  e]  duty  pies  myśliwski.      <?> 

t  Dołoma,  y,  Im.  yp.  Dolman:  Zwierzchnią  do- 
łomę,  któr^  miał  aa  zbroi,  pokłótu  na  nim.  P. 
Kocli. 


500 


t)0Ł05rA>^ 

X  Dofoman,  u,  Im.  y  p.  Dolman:  Długie  doJo- 
many  aż.  do  kostek.  Paszk. 

X  Dołomić,  i,  ił  p.  Dolamać.    <Do-ł-ŁOM> 

X  Dolomienie,    a,    bim.,  czynność  cz.   Do/omić. 

•j-Dołoń,  i,  Im.  e  jakak  suknia:  Od  dołoni  jed- 
wabnej z  podszewką,  Ijońską.  2  grosze.  Goł. 

Dotować,  uje,  owal  I.  astr.  (o  gwiaździe)  prze- 
chodzić przez  południk  w  najniższym  punkcie  swej 
drogi.  2.  myśl.  (o  strzelbie)  trafiać  niiej  celu, 
strzelać  dołein:  Strzelba  dołuje.  3.  ogr.  chować 
jarzyny  do  dołu,  kopcować;  przykrywać  drzewka 
i  rośliny  przed  zasadzeniem.     <DOL> 

Dołowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołować. 

Dołowaty  I.  peien  dołów,  dolisty.  2.  podobny  do 
dołów. 

Dołowió,  i,  it,  nied.  Doławiać  I.  dokończyć  ło- 
wów; doprowadzić  łowy  do  pewnego  kresu:  D.  do 
wieczora.  2.  łowiąc, przyczynić  połowu:  Nie  ma- 
j%c  dosyć  ryb,  poszedł  ich  D.  L.  D.  ś.  czego  = 
zdobyć  sobie  co,  łoioiąc.  P.  Dolawiać.  <Do-j- 
ŁOW> 

Dolowienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołowić. 

[Dolowizna,  y,  Im.  y]  nizkie  miejsce  w  polu  or- 
nym. 

Dołożenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołożyć.  <Do 
+  LEQ> 

tDołożliwle  przys.  od  Dołożliwy,  fdołożnie. 

tDołożiiwy,  fDołoŻny  I.  dokładny,  dostateczny, 
obszerny,  wyczerpujący,  porządny,  gruntowny,  do- 
wodny, szczegółowy,  detaliczny:  Wykład  D.  2. 
należyty,  zupełny,  pełny,  akuratny,  rzetelny,  spra- 
wiedliwy: Miara  dołożliwa.  3.  pilny,  usiUiy:  Pra- 
ca dołożliwa. 

fDołożnie  przys.  od  Dołożny,   fdołoiliwie. 

Dołożny  I.  tp-  Dołożliwy.  2.  [D.]  zamoiny, 
majętny. 

X  Dołożony  myśl.  tłusty,  pełny:  Polowanie  jest 
w  tym  czasie  na  wszystko,  co  człek  zoczy... 
wszystko  oblane  (tłuste),  dołożone,  ogładzone, 
nowym  pierzem  i  nową  skórką  porosłe.  Pol. 

Dołożyć,   y,   ył,   nied.    Dokładać    I.  przyłożyć, 

Srzyczynić,  dodać,  dopeinić:  D.  skai-bów.  Glicz. 
iobry  to  grosz,  co  kopy  dołoży.  Prz.  Tyś  tyra 
jednym  dołożył  wierzchu  dobrodziejstw  twoich. 
Nagur.  Dokładać  pracy,  usilności  do  czego.  D. 
do  czego  rubla.  Dołożę  do  tego  interesu  =  stra- 
cą na  nim.  2.  kom\i=  przyłożyć,  dosolić,  dojechać 
mu:  Gdy  podstarości  kazał  ćwiczyć  Maćka, 
wójt  mu  z  serca  dokładał,  bo  miał  na  niego  za- 
wziętość. Oss.  3.  dodać,  dopowiedzieć,  dorzucić: 
„Powiem  jej  to,  i  więcej"— Paweł,  uśmiechając  ś., 
dołożył.  Krasz.  4.  f  kogo  =  przekonać  go,  przed- 
stauńć,  przełożyć  mu.  5.  f  Dokładać  komu  aze- 
go  =  dowodzić:  Jął  go  na  to  namawiać,  dokła- 
dając mu  tego,  żeby  tym  sobie  dostać  mógł 
dobrej  sławy.  6.  f  czego  =  potwierdzić  co :  Do- 
łoiył  jej  tego  przysięgą.  Leop.  7.  [D.]  doka- 
zać:  Juzek  telo  ciekawościora  dołożył,  eom  te 
góry  sytkie  graniami  przęseł.  8.  nied.  myśl.  = 
dojeżdżać ,  najeżdżać ,  nacierać ,  gonić  co  żywo : 
Zranił  ś.  o  kamień,  łani  dokładając.  D.  ś.  I. 
do  czego  =  dołożyć  swoich  pieniędzy,  dodać  od  sie- 
bie, wziąć  udział  w  wydatku :  Dołożę  ś.  rubla, 
i  rzecz  tę  kupimy  do  spółki.  2.  fkogo  =  pora- 
dzić ś.  kogo,  znieść  ś.  z  kim :  Jął  ś.  innych  do- 
kładać, radząc,  aby  posłali  o  przymierze.  My- 
ślił  dołożyć  s.  wieszczków.  Kochan,  f  D.  ś.  ko- 
go w  ezy  m-z(isicijnąć  od  kogo  wiadomości,  wska- 
zówek, informacji.  Boh.  W  postępkach  swych 
Boga  8.  dokładał.  Groch.    3.  f  do  czego  =  przy- 


DÓ"M 

łożifó  ś.,  po-ttaraó  i.  o  co:  Dokładać  ś.  do  nauk. 
<bo-l-LEG> 

[Dológ,  ogu.  Im.  ogi]  nakład,  koszt , ^  wydatek, 
ekspens:  Bez  dozoru  i  dołogu  nie  będzie  w  bro- 
gu.  Prz.     <Do-f-LEG> 

X  Dołów,  owu,  Im.  owy  dołowienie,  doławianie, 
dokończenie  łowów.      <Do-|-ŁOW> 

[Dołówka,  i,  Im.  i]  jaskółka  brzegówka. 

[Dołu]  dołem,  na  dół,  na  dole:  Juzci  mój  wia- 
necek  D.  wodą  tonie.  Chybaj  D.!  (=  ruszaj  na 
dół!).  Iść  D.,  kijami  za  psami  (=  iść  w  ponie- 
wierkę).    <Słe.  doIu> 

X  Dołuba,  y,  Im.  y  dno  rydwanu :  Nogi  od  do- 
łuby  rade  ś.  wyrwać.  Ml. 

Dolupać,  pie,  pał,  nied.  Dołupywać  dokończyć 
łupania;  rozłupać  a.  potupać  do  pewnego  kresu. 
<  Do  4-  ŁUP  > 

Dołupanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołupać. 

fDołupić,  i,  ił  komu  =  wybić,  wytłuc  kogo. 
Zwr.  M. 

Dołupywać,  uje,  ywal  p.  Dołupać. 

Dołupywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołupy- 
wać. 

Dołykać,  a,  ał  p.  Dolknąć.     <Do4-ŁK> 

Dołykanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dołykać. 

(Dołyszek,  szka,  Im.  szki]  I.  p.  Dół:  Poszła 
dziewczyna  kopać  D.  swemu  wianyszkowi.  2. 
dołek  w  brzuchu:  Aże  mnie  kolki  od  wzdycha- 
nia w  dołyszku  sparły.    Sienk.     <DOŁ> 

Dom,  u,  Ira.  y  a.  fowie,  [Dóm,  Dum],  2  pp. 
[doma],  3  pp.  [domu],  7  pp.  [domie]  I,  budynek 
mieszkalny :  D.  trzypiętrowy,  parterowy,  o  dwu 
frontach,  murowany,  drewniany.  Mam  D.  (=po- 
sesjęj.  D.  miejski.  D.  dochodowy.  "Wystawić, 
wybudować  D.  Chodząc  od  domu  do  domu, 
chleba  proszą.  fD.  od  domu  chleba  proszą. 
Kochan.  Wielkie  domy  za  granicą,  a  w  nich 
ciasno,  choć  nie  ludno.  Pol.  Przed  domem 
( =  przed  bramą).  Przed  swym  domem  pier- 
wej umieć.  Prz.  (—patrz  swego,  patrz  siebie).  D. 
narożny,  przechodni.  Przejdę  dla  skrócenia  dro- 
gi przez  D.  przechodni.  D.  }k  62.  D.  przy  uli- 
cy Długiej.  2.  y.  mieszkanie,  pomieszkanie:  Do- 
mami im  jaskinie  bywały  i  gęsty  chróst  i  prą- 
cie łykami  wiązane.  Otw.  Królowie  budują 
w  skale  D.  swój.  B.  G.  3.  mieszkanie  u  siebie: 
Siedzieć,  zostać  w  domu.  Wszędzie  dobrze,  ale 
w  domu  najlepiej.  Prz.  Być  w  domu  a.  f  Do- 
ma, [Doma,  Dóma].  Niema  pana  w  domu. 
Każdyć  panem  w  swoim  domu.  Pobyt  w  cu- 
dzym domu.  D.  otwarty  (  =  w  którym  by- 
wają goście).  Przen.  •  Siedzieć  w  domu  =  być 
domatorem.  Gość  w  D.,  Bóg  w  D.  Prz.  Żołnie- 
rzowi bez  żołdu  nie  chciało  ś.  z  domu.  Groch. 
A  do  domu!  (zapędzanie  zwierząt).  Przen.:  A, 
teraz  to  jestem  w  domu  =  <era2  rozumiem,  domy- 
ślam ś.  jeszezem  nie  w  domu;  tłumacz  mi  e. 
dalej;  dotąd  nie  rozumiem,  nie  pojmuję.  Oss. 
t  Przen.:  "W  domu  a.  doma  być  =  6^3  przytomnym, 
być  przy  zmysłach.  Nie  wszyscy  doma ,  czegoś 
mu  w  głowie  nie  dostaje.  Prz.  (=brak  mu  klep- 
ki w  głowie).  Jeszezem  wszystkie  swe  miał 
w  domu,  duch  we  mnie  wsjtąpił,  porwałem  ś. 
Pot.  Już  mam  swoje  w  domu  (  =  odzyskałem 
przytomność).  Przen.:  O  jeszcześmy  nie  doma. 
Mor.  A.  ( =  jeszcześmy  nie  na  bezpiecznym  miejscu^ 
nie  na  brzegu).  Co  D.  ma,  tym  ś.  kontentują. 
Kras.  Suknia  od  wyjścia  i  suknia  na  po  domu. 
W  sukni  tej  możesz  jeszcze  chodzić  po  domu. 
Żyć    za    domem.     Wynosić     z    domu    (  =  tra~ 


501 


\ 


DOMA 

eii  za  domem).  Do  domu  a.  [Do  dom,  Do 
doiua,  Dó  domu,  Dó  dora,  Do  domeczki,  Do 
diiinu,  Do  domu,  Do  dóml.  Ku  domowi  a. 
I  ku  domu].  Z  domu  a.  [z  doma].  W  do- 
mu a.  [w  doma,  w  dóma,  w  domka].  Po  domu 
a.  [i)0  dom].  [D.  weselny]  =  7n(e.s2A;ame  rodziców 
panny  miodej.  Przcu.:  [Zagrajcie  jej  w  nowy 
dzwon,  mojej  Kasi  wieciny  D.]  (  =  grób).  4. 
przen.  strony  rodzinne,  progi  rodzinne,  kraj,  ojczy- 
zna: Komu  w  domu  dobrze,  niechaj  ś.  poświe- 
cić nie  włóczy.  Oss.  5.  domownicy,  rodzina,  fa- 
ittilja:  Apostoł  domy  całe,  to  jest  od  gospoda- 
rza począwszy,  wszystkich  w  domu  chrztem  Św. 
chrzcił.  Birk.  Toó  domem  zowią  szlacheckim, 
gdzie  cnoty  świecą.  Stryjk.  Gospodarz  a.  pan 
domu.  Gospodyni  a.  pani  domu.  D.  rodziciel- 
ski. Kwiatkowska,  z  domu  Ostrowska.  Panna 
z  dobrego  domu.  6.  ród,  plemię,  pokolenie;  dyna- 
stja:  Była  długa  wojna  między  domem  Saulo- 
wym  i  domem  Dawidowym.  B.  G.  D.  Piastów. 
D.  królewslii,  panujący.  Ziemia  ta,  co  była 
w  domy  i  familje  zacna,  teraz  schłopiała.  D. 
magnacki.  7.  Xosohy,  należące  do  Jednego  her- 
bu, itryjcy.  8.  gospodarMwo,  spraicy  domowe:  Pro- 
wadzić D.  Poślesz  syna  do  wojska?  —  Nie, 
niech  ś.  domem  bawi.  Opal.  D.  na  wielką  ska- 
lę. Wydawać  wiele  na  D.  9.  gmach  na  co 
przeznaczony,  zakład:  D.  Boży  (  =  kościół,  świą- 
tynia). D.  modlitwy.  D.  poprawy,  schronienia, 
przytułku.  D.  noclegowy.  D.  podrzutków.  D.  wy- 
robny.  D.  kary  (  =  więzienie).  D.  zajezdny  (  =  zajazd, 
hotel,  austerja).  D.  wnrjatów  a.  D.  żółty.  D.  han- 
dlowy. D.  bankierski  a.  bank.  D.  publiczny  =  a) 
burdel;  h)  y.zajuzd.  D.  schadzek,  f  D.  bar- 
wierski (  =  baiwiernia,  golarnia,  razura).  XD. 
radny  (=ratusz).  f  Sądny  D.  (=sąd).  10.  [D.]  = 
a)  do7n  drewniany:  Piotr  mieszka  w  domu, 
a  Paweł  w  murze  (  =  w  kamienicy),  b)  sień.  c) 
miejsce  w  grze.  II.  w  astrologji:  D.  planet  = 
pewna  część  nieba  w  stosunku  do  tejże  lub  innej 
części  ziemi:  Domem  dlatego  zowią  niektóre 
znaki  tego  a.  owego  planety,  iż  gdy  do  niego 
wnijdzie,  wszystką  moc  i  władzę  swoją  ukaże; 
dlategoż  póki  planeta  który  w  domu  swym  jest, 
poty  króluje,  panuje,  rządzi.  Birk.  Satiirnus 
w  swym  domie,  to  jest  w  kozorożcu.  Syr.  12. 
bil.  strona  bilardu,  z  której  zaczynaj  <i  grę:  Wszyst- 
kie bile  w  domu.  Grać  z  domu.  13.  a.  Złom 
myśl.  legowisko  niedźwiedzia.  Zdr.  D#mek,  Dome- 
czek, [bomeniek,  Domulcczek],  f  Domczek,  !  Do- 
mik.  Zgr.  Domisko,  xDomezysko,  xDoni8ko, 
t  Domiszczko.  <DOM> 

Doma,  y.  Im.  y  min.  posiać  krystalograficzna, 
graniasiosłup  poziomy  a.  .''kośny.     <Gr.  dÓma> 

[Doma]  i  f  Doma  przys.  w  domu,  u  siebie:  D. 
jak  chcesz,  u  ludzi  jak  przystoi.  Prz.  Mile,  D. 
siedząc,  o  wojnie  słuchać.  Prz.  Cóż  po  tym 
wiedzieć,  co  ś.  w  Rzymie  działo,  a  nie  wiedzieć, 
co  8.  dzieje  D.!  Fred.  A.  O,  jeszeześmy  nie  D. 
Mor.  A.  (  =  Jeszeześmy  nie  yjybrnęli  z  niebezpie- 
czeństwa), f  D.  być  =  łnjć  przytomnym,  być  przy 
zmysłach.  fNie  wszyscy  D.;  czegoś  mu  w  gło- 
wie nie  dostaje.  Prz.  (  =  brak  mu  klepki  w  gło- 
wie).    <  DOM  > 

t  Doma,  y,  Im.  y  dach  plaski.  Birk. 

Domacać  się,  a  ś.,  al  ś.,  niod.  XDomacywać 
Ś.  I.  ezey;o  =  macając,  trafić  na  co;  macając,  dojść 
czego:  D.  6.  pulsu  u  chorego.  Ledwom  ś.  drzwi 
po  ciemku  domaeał.  2.  przen.  dojść,  dobadać  ś., 
doiuiedzieć  i.:  D.  ś.  prawdy.  3.  przen.:  D.  ś. 
■w  kim  duszy   =   a)  przyprowadzić  kogo  do  przy- 


DO   M.\LU 

łomności.  b)  poruszyć  w  kim  nieczułą  duszę,  c) 
zadramiąć  kof/o  do  żywego,  d)  Xwybió  kogo  moc- 
no.    <Do-t-MAC> 

XDomaoalny  którego  można  ś.  domacać,  nama' 
calny,  dotykalny,   oczywisty. 

Domacanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doma- 
cać ś. 

[Do  mac  ha,  y,  Im.  y]  jaskółka  domowa.  Zdr. 
[Domaszkaj. 

[Domactwo,  a,  Im.  a]  i.  domostwo,  gospodarstwo 
domowe.     2.  sicojszczyzna,  ojczyzna. 

[Domacy]  domowy,  swojski:  D.  człowiek  =  do' 
mownik.     Por.  Domący.     <Czes.  domaei> 

xDomacywać  się,  uje  ś.,  ywał  ś.  p.  Doma- 
cać ś. 

XDomacywanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Domaoywać  ś. 

Domaczaó,  a,  ał  p.  Domoozyć.      <Do-fMOK> 

Domaczanie,  a,  blm.,    czynność  cz.    Oomaczać. 

[Domaczka,  i,  Im.  ij  1.  mieszkanka  tego  samego 
domu.     2.  swojaczka,  rodaczka.     Por.  Domak. 

t  Domaczy  domowy,  swojski,  oswojotiy,  nie  dzi- 
ki, łaskawy:  Powolni,  jak  bydlątka  domacze. 
Gil.  X Domaczy,  ego.  Im.  y  człowiek  domowy, 
domownik:  Gość  nieci;  ma  dość,  a  D.  niech  wy- 
baczy. Prz.     <DOM> 

Domagać,    a,    al    I.  X  P-   Domóc.    2.  [D.]  być 

zdrowym,  krzepkim. 

Domagać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Domóc  ś.  <Do-f- 
MOG> 

Domaganie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doma- 
gać ś.:  Najleniwsi  do  roboty  są  najprędsi  do 
domagania  ś.  Lach. 

Domaglować,  uje,  owal  dokończyć  maglowania, 
zmaglować  do  reszty.  Przen.:  xNiedomaglowana 
nvo(\&  =  twarz  niezupełnie    urodziwa,   pomarszczona. 

Domaglowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domaglo- 
wać.    <Do-(-M;iglowanie> 

Domak,  a,  Im.  cy  I.  •j-:=a)  p.  Domownik:  Je- 
steście mieszczanie  świętych  i  mieszczanie  boży. 
Leop.  _  b)  krajowiec,  tubylec:  Któryby  jadł 
zdeehlinę,  tak  z  domaków.jako  1  z  przychod- 
niów. Leop.  c)  p.  Domator:  D.,  nie  bywał 
między  ludźmi.  Kn.  d)  człowiek,  proicadzący  życie 
prywatne:  Majętności  domaków,  co  nie  są"  na 
u  rzędach.  Baz.  2.  [D.]=a)  mieszkaniec  tego  sa- 
mego domu.     b)  swojak,  rodak.      <DOM> 

Domakać,  a,  al  p.  Domoknąć.  <Do4-MOK> 

Domakanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domakać. 

[Domaklać  się,  a  ś.,  al  ś.j  domacać  ś.   <?> 

t  Domalegaj,  a,  Im.  e  pog.  piecuch,  domator; 
dzikus,  którego  nie  można  wyciągnąć  z  domu: 
Kręci  ś.,  wierci  ś.,  radby  co  najrychlej  uszedł; 
dlatego  więc  zowią  go  domalegajem.  Qlicx. 
<I)OM-f-LEQ> 

Domalować,  uje,  owal,  nied.  D.nialowywać  I. 
czego  =  dokończyć  malowania :  D.  obrazu.  2.  ma- 
lując, dodać  do  wymalowaner/o  Już.  D.  Ś.  malu- 
jąc, dorobić  ś.:  Domalował  ś.  znacznego  majątku. 
L.   <Do-|-Malować> 

Domalowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domalo- 
wać. 

Domalowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
malować ś. 

Domalowywać,  uje.  ywal  p.  Domalować. 
Domalowywanic,  a,  blm.,    czynność    cz.    Doma- 
lowywać. 

I  Do  malu]  trochę,  cokolwiek  (np.  otworzyć 
drzwi).     <Do-fMAŁ> 


.OJ 


DOMANJALNT 

Domanjalny:  Dobra  domanjalne  I.  w  ziemiach 
podległych  iząfioin  ])o\sk']m  =  króipws:cziiz)m.  2. 
"W  A ustrji  =  dofrra  Icameralne.  <Śr.  Łć.  doma- 
nialis> 

t  Domarad,  a.  hlm.,  Tęsknica,  yDomotęska, 
yKrajotęska,  xRodzinotęska,  Nostalgja  lek.  s<an 
chorubny  z  tt^skiioly  do  kraju  rodzinnego  powstały. 
<DOM+RAI)> 

XDoniarodak,  a,  Im.  cy  człowiek  w  domu, 
w  kraju,  w  ojczyźnie  urodzony,  rodak,  ziomek. 
<DOM-fROD> 

XDomarodny  p.  Domorodny. 

1.  Domarzać,  a,  at  p.  Domorzyć.  <Do  + 
MOR> 

2.  Domarzać,  a,  al  (domar-zać)  p.  Domarznąć. 
<Do-f-MROZ> 

1.  Domarzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  i.  Doma- 
rzać. 

2.  Domarzanie  (domar-zanie),  a,  blm.,  czyn- 
ność cz.  2.  Domarzać. 

Domarzenie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Domarzyć. 
<r)o4-MAR> 

Domarznąć  (doraar-zn^ć),  nie,  nąl  a.  zl.  nied. 
Domarzać  zmarznąć  do  reszty,  dokoAczyć  mar- 
zniić. 

XDomarzni3ni8  (doraar-znienie),  a,  blm.  p.  Do- 
marznięoie.  L. 

Domarznięcie  (domar-znięcie),  a,  blra.,  XDomar- 
znienie  czynność  cz.  Domarznąć. 

Domarznięty  który  domarzl:  Resztki  nledomar- 
znii^tej  arraji  francuskiej.  Kaczk. 

Domarzyć,  y,  yl  dokończyć  marzyć:  SynuF  nie 
puodziewaj  ś.  tego  snu  D.  Krasiń.  Resztę  niech 
ułasna  giowa,  niech  serce  domarzy.  Syrok. 
<l)o-f-MAR> 

[Domaszka,  i,  Im.  i]  p.  Domacha.  <  tJkr.  do- 
ni.'H;ha> 

[Domaszny]  p.  Domący.   <Ukr.  domasznyj> 

Domator,  a,  Im.  rowie  ;i.  rzy  I.  a.  f  Domak  pie- 
cuch, parafjanin,  ublący  .spokojne  iycie  domowe, 
Xgniazdosz,  Xlegart:  Jeden  z  domato- 
rów, który  nie  postał  ni^^ilzie  na  wojnie,  na  sej- 
mach. Opal.  2.  Xp.  Domownik:  Potrzebowałże 
król  tak  znacznym  wydatkiem  zatrzymywać 
w  stolicy  tego  domatora  stackelbergowskiego  ? 
Kai.     <"D0M  z  końcówką  Łć.> 

Domatorka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Domator. 

Domatoraki  przym.  od  Domator:  Życie,  uspo- 
Boliienie  doraatorskie. 

Domatorstwo,  a,  blm.  usposobienie,  sposób  życia 
domatora. 

Domawiać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Domówić.  <Do4- 
MO\V> 

Domawianie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Doma- 
wiać.    2.  t  dochodzenie,  upominanie  i. 

Domawianie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
mawiać ś. 

Domazać,  że,  zal  dokończyć  mazania;  pomazać 
do  pewnego   kresu.     <Do-ł-MAZ> 

Domazanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Domazać. 

[Domący,  Domaszny]  domowy:  Domąca  robota. 
Por.  Oomacy. 

Dombaza,  y,  Im.  y  p.  Dubas:  Bajdak  a.  dom- 
bazę  i  przewoźników  dla  waści  przygotuję. 
Sienk.  <p.  Dubas> 

t  Domczek,  czka,  Ira.  czki  p.  Dom:  D.,  w  któ- 
rym siedział  Salomon,  gdy  miał  gjj,dzió.  Leop. 
XDomczyna,  y,  Ira.  y  m.  p.  Domina. 
XDomczy8ko,  a,  Im.  a  p.  Dom. 


DOMICYL 

Domeczek,  czku.  Im.  czki  p.  Dom :  Zctn^ 
w  boru  sosnę,  narznę  z  niej  deseczek,  uklecę  D. 
Len.     <D()M> 

[Domeczki]  w  wyraź.:  Do  domeczki  =  do  domu. 

Domejkit,  u,  Im.  y  min.  arsenek  miedzi,  hialy 
z  iółławą  a.  pstrą  na  powierzchni  naleciałością. 
<0d  nazwiska  Ign.  Domejko  f  1889> 

Domek,  mku,  Im.  mki  p.  Dom:  Wolnoć,  Tom- 
ku, -w  swoim  domku.  Prz.  D.  z  kart.  D.  dróż- 
niczy  (-budka  dróżnicza).  [W  domka]  =  to  do- 
mu.     <DOM> 

[Oomeniek,  ńka,  Im.  ńki]  p.  Dom. 

Domeny,  ów,  blp.  I.  dobra  rządowe,  skarbowe, 
koronne:  Stany  raiały  administrować  domenami. 
St.  lit.  D.  ahsolntne  =  które  bezwarunkowo  powin' 
ny  zostać  w  ręku  rządu,  nie  powinny  być  sprzeda- 
ne (np.  lasy  na  pochyłościach  gór,  na  gruntach 
nieurodzajnych).  2.  dobra  wydzielone  na  utrzy- 
manie rodziny  panującej,  apanaże.  <  Fr.  do- 
maine> 

XDomestykacja,  i,  blm.  oswojenie,  pielęgnowa- 
nie, hodowla:  Zwierzęta  i  rośliny,  które  dłuższy 
czas  ulegały  domestykacji,  zmieniły  ś.  znacznie. 
<Now.  z  Łć.  domesticus=domowy,    oswojony > 

XDomestykalny  domowy,  miejscowy:  Każdy 
komitat  posiadał  swych  urzędników  i  sędziów 
wybieralnych,  własny  podatek  D.  Remb.  <Now. 
z  Łć.  doraesticus=domowy> 

Domęczać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Doraęczyć.  <Do-ł- 
MĘK> 

Domęczanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domęczać. 

Doraęozanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
męczać ś. 

Domcczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domęczyć. 

Domęczenie  się,  a  ś^  blm.,  czynnoi>ć  cz.  Do- 
męczyć ś. 

[Domęczony]  bardzo  zmoczony. 

Domęczyć,  y,  yl,  nied.  Domęczać  I.  dokończyć 
męczenia,  zmęczyć  a.  zamęczyć  do  reszty,  domordo- 
wać :  Nie  racz  mojej  domęczać  siwizny.  Tremb. 
Przyjął  okup  za  niedomęezonego  Jacka  Brzu- 
chańskiego.  Sienk.  2.  skończyć  z  trudnością:  D. 
książki,  roboty.  D.  Ś.  I.  dokonać  iycia  w  mę- 
kach. 2.  dojić  czego  mękami,  wymóc  mękami.  <Do 
4-MĘK> 

XDomęŻna  panna  =  panna  na  wydaniu,  dojrza- 
ła.   <  Do  -f  MĘŻ  > 

Domiar,  u,  Im.  y  I.  X dosięgnięcie  zamierzonego 
celu:  Szukał  sposobności  na  D.  żądz  swoich.  L. 
2.  Xakcent,  przy  głos.  Bóbr.  3.  dodatek,  dopełnie- 
nie, dokładka.  Na  D.,  XW  D.  przys.  -  jakby  dla 
uzupełnienia:  Na  D.  nieszczęścia,  złego,  chwa- 
ły. Kochać  ś.  nawet  każe  marom  nieszczęśli- 
wym i  w  D.  losu  wzdychać  swoim  wierszom 
ckliwym.  Moraw.     <Do-|-MIAR> 

Domiarkować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  miarkująe, 
dojść ;  dorozumieć  ś.,  domyślić  ś.,  zmiarkować  JL, 
ipostrzec  ś.     <Do-|-Miarkować> 

Domiarkowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez. 
Domiarkować  ś. 

Domiatać,  a,  al  p.  Dowieść.     <Do-fMIOT> 

Domiatanie,  a,  blm.,  czynnoś<5  cz.  Domiatać. 

Domiąć,  mnie,  miął  zmiąć  do  resziy.  <Bo-t- 
MN> 

Domicyl,  a,  Im.  e  miejsce  zamieszkania  prawne, 
wyrażone  na  wekslu;  miejsce  płatności  rRckslu:  D. 
rzeczywisty,  cywilny,  polityczny.  D.  pomocy 
(  =  miejsce  urodzenia  lub  naleienia  do  pewnej  gmi- 
ny, skąd  można  żądać  wsparcia).  D.  prawny. 
<Z  Łć.  domiciliuia=;mie8zkanie> 


coa 


DOMICYLJUM 


DOMINIKANKA 


lOoinicyljum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  ja,  jów  dom, 
mieszkanie;  pobyt. 

Oomicylować,  uje,  owal  weksel  =  oznaczać  na 
nim  domicyl. 

Domicylowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Oomicy- 
lować. 

[Domielać,  a,  ał]  p.  Domieć:  Jeśli  nie  domiela 
(nieos.),  to  spuszczaj  kamienia. 

Oomierność,  i,  blm.  rz.  od  Domierny;  lek.:  D. 
wzroku  p.  Mlarowość. 

X  Domierny  przypadający  do  miary. 

Domierzać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Domierzyć.  <Do 
4- MIAR  > 

(Domierzać,  a,  al]  (Doraier-zać)  przykrzyć  ś. 

Domierzanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Domierzać. 

Domierzanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
mierzać ś. 

Domierzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domierzyć. 

Domierzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
mierzyć ś. 

Domierzyć,  y,  ył,  nied.  Domierzać  I.  dokończyć 
mierzenia.  2.  zmierzyć  do  pewnego  kresu.  3.  do- 
pełnić miary,  namierzyć  spelna :  Kradną,  którzy 
iiie  domierza,  nie  doważą.,  nie  doliczą.  Karnk.  4. 
mierząc,  dodać:  Pięć  łokci  nie  dosyć,  domierz 
jeszcze  i  szósty.  L.  5.  y^komn  =  dorównać,  róiu- 
nać  ś.,  nie  ustępować  mu:  Domierza  rau  poło- 
żeniem rodowym  i  towarzyskim.  Kasz.  6.  Xcze- 
go  =  do/ść,  dosięgnąć:  Wiek  starszy  rychlej  kre- 
sów domierzył.  Nar.  D.  życia  =  dokonać,  dokoń- 
czyć: Domierzył  życia,  mając  lat  46.  Nar.  7. 
f  dodać,  dołożyć,  dopełnić,  nagrodzić :  Kto  łaeao 
wierzy,  ten  swoim  domierzy.  Prz.  D.  Ś.  dopeł- 
nić ś.:  Moja  miłość,  tak  czuła,  teraz  ś.  domierza. 
Zabł.     <bo  +  MIAR> 

Domieszać,  a,  al,  !  Domieszać,  nied.  x  Oomie- 
szywać  I.  dokończyć  mieszania.  2.  aiego -miesza- 
jąc, dodać,  przy  mieszać.      <Do-f-MIESZ> 

Domieszanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domieszać. 

fDomieszczać,  a,  al  p.  Domieścić.  <Do4- 
MIAST  > 

fDomieszczanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Do- 
mieszozać. 

t  Domieszczenio ,  a,  blm.,  czynność  ez.  Do- 
mieścić: Kancelarje  dziś  zmniejszały,  mało  ś. 
kto  w  nich  pomieścić  może;  a  choćby  ś.  i  po- 
mieścił, nie  widzimy,  żeby  to  D.  było  zdatne. 
Kras. 

Domieszka,  i.  Im.  i  dodatek  zmieszany,  przy- 
mieszka: Mleko  z  domieszką  wody. 

Domieszkać,  a,  al  przemieszkać  do  pewnego 
czasu:  D.  do  kwartału,  f  D.  Ś.  doczekać,  do- 
trwać, dożyć:  Insza  D  ś.  lat  starych  z  żoną, 
a  insza  babę  sobie  wziąć.  Petr.  <Do-j-MlESZK> 

Domieszkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domiesz- 
kać. 

t Domieszkanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Domieszkać  ś. 

X  Domieszywać,  ywa,  ywal  p.  Domieszać:  Pito 
gorzałka,  domieszywająe  do  niej  prochu  dla 
wi(^'ks/,ej   tcf^ości.  Sienk. 

X  Domieszywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
mieszywać. 

t Domieścić,  i,  II,  nied.  fDomieszczać  I.  przy- 
jąć do  pewnego  miejsca,  umieścić,  pomieścić:  Do- 
mieśó  nas,  swe  dzieci,  gdzie  królują  anieli.  Bo- 
gar.  Domiościłeś  człowieka  do  niebios.  Wr. 
Domieść  nas  wieczne  chwały.  Op.  2.  kogo 
czego  =  nabawić,  doprowadzić  do  czego,  zda- 
r~iiń  komu,  nadać,  obdarzyć  czym:    Tegoż  nas  do- 


mieści,  Jezu  Chryste  miły,  byśmy  z  Tobą  byli. 
Bogar.  Pycha  nie  domieszcza  niczego  dobrego 
człowieka.  "Wer.  3.  [D.  a.  Domnieścić]  przypro- 
wadzić, doprowadzić  do  miejsca.  [D.  Ś.J  dostać  i. 
(np.  do  spowiedzi).     <  Do -f- MIAST  > 

Domieść,  miecie,  miótł,  nied.  Domiatać  dokoń- 
czyć zamiatania;  zamieić  do  pewnego  kresu,  tPraen.: 
dobiec,  dolecieć,  dopaść:  Czart  właśnie  zemdlo- 
nemi  skrzydły  już  domiata.  Przyb.  <Do4- 
MIOT> 

Domiękczać,  a,  al  p.  Domiękozyć.  <Do-f 
MIĘK> 

Domiękczanie,  a,  blm.,  czynność  C2.  Domięk- 
czać. 

Domiękczenie ,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domięk- 
ozyć. 

Domiękczyć ,  y,  yl,  nied.  Domiękczać  zmięk- 
czyć do  reszty;  zrobić  miękkim  do  reszty.  <  Do  -{- 
M1ĘK> 

!  Domieszać,  a,  al  p.  Domieszać. 

! Domieszanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domie- 
szać. 

IDomik,  u,  Im.  i  p.  Dom:  Chcę  kupić  niewielki 
D.  Prus.     <DOM> 

Domilczeć,  y,  al  wytrwać  do  końca  w  milcze- 
niu ;  przemilczeć  do  pewnego  czasu.  <  Do  -}- 
M1LK> 

Domilczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Domilczeć. 

t Domin,  a,  Im.  owie  rodzaj  tytułu:  Ludzie 
uczone  dominami  zowiemy.  Star.  <Łć.  domi- 
nus  > 

Domina,  y,  Im.  y,  X  Domczyna  lichy  dom:  Dłu- 
gów, sJyszę,  zostawił  mnóstwo,  więcej,  niż 
ich  stara  D.  dźwignie.  Krasz.  Zdr.  Dominka. 
<DOM> 

Dominalny  p.  Dominjalny:  Dekret  biskupa  ka- 
mienieckiego, władzy  dominalnej  doręczony.  Sui. 
<Sr.  Łć.  dominalis> 

Dominanta,  y.  Im.  y  muz.  I.  piąty  stopień  każdej 
gamy.  2.  przen.  podstawa,  fundament:  Na  myśli 
l)odstawnej  psalmu,  jako  na  dominancie,  in- 
tonuje dwie  nowe  pieśni.  Ant.  <Now.  z  Łć. 
dominans,  2  pp.  dominantis  im.  =c  dosł.  panu- 
)<icy> 

Dominantowo-septymowy  akord  =  afcor</  cztero- 
głosowy, zbudowany  tercjami  na  dominancie.  <  Do- 
minanta-|-Septyma> 

Dominantowy  przym.  od  Dominanta:  Akord  D. 
Septyma  dominantowa. 

fDomneszta,  y,  Im.  y,  Domneszta]  gatunek 
jabłek.     <  p.  Domneszta  > 

Dominiarz,  a,  Im.  e  gracz  w  domino.  <p.  Do- 
mino > 

[Dominik,  a,  blm.]  wielki  jarmark  w  Gdańsku 
lut  Św.   Dominika. 

X  Dominlkalny  p.  Dominjalny:  Wciągnął  te- 
stament do  ksic7g  urzędu  i  sridu  miejscowego 
domiiiikalnego  Mińkowickiego.  Roi.  Domlnikalny, 
ego.  Im.  i  rz.  wójt  gminy  za  czasów  rządu  austry- 
jackiego.     <Śr.  Łć.  dominicalis> 

X  Dominikan,  a,  Im.  nie  a.  fowie  p.  Domini- 
kanin. Przen.  żart.:  Dać  komu  dominikana-//a(5 
mu  sera  w  podarunku  a.  dla  przekupienia.  <0d 
założyciela  zakonu,  św.    Dominika,  f  1221  > 

Dominikanin,  a.  Im.  anie,  x  Dominikan  zakon- 
nik reguły  Św.  Dominika;  w  Im.  klasztor,  łcoiciól 
Dominikanów. 

Dominikanka,  i,  Im.  ii.  zakonnica'  reguły  ij>. 
fłomtniLt.  2.  X  dom  a.  ziemia  należąca  do  kia  • 
sztoru  Dominikanów. 


504 


DOMTNIKA]!^SKI 


DOMOCZENTE 


Dominikański  przym.  od  Dominikanin:  Za- 
kon D. 

Dominjalny  przym.  od  Dominjum;  Dominalny, 
X  Dominikalny.  <0d  Łe.  dominium  =  panowanie, 
Śr.  Łć.  =  państwo  (dwór)> 

Dominjum,  w  Ip.  nieod..  Im.  ja,  jów  I.  własność 
ziemska  większa,  szlachecka.  2.  prawo  ziemskiej 
własności,  wolne  posiadanie  ziemi,  połączone  z  przy- 
wilejami i  publicznemi  ciężarami.  3.  ziemia  z  osiad- 
łemi  tta  niej  włościanami,  jako  własność  pańska. 
4.  władza  pańska  nad  włościanami,  ziemię  pana 
zamieszkującemi.  5.  urząd  wójtowski  za  dawnej 
administracji  w  Austrji.  6.  p.rzen.  pan,  jako  wójt, 
przedstawiciel  urzędu  wójtowskiego:  W  każdym 
D.  zasiadał  s^d  D.,  dla  czynienia  spiawiedliwo- 
eei.  Roi.     <p.  Dominikalny  > 

Dominka,  i,  Im.  i  p.  Domina. 

Dominko,  a,  Im.  a  p.  Domino :  Jacyś  obywatele 
grali  sobie  w  D.  Bał. 

Domino,  a  I.  blm.  =  a)  gra  w  kości,  gra  w  kost- 
ki, b)  kości  służące  do  tej  gry.  c)  przystawienie 
ostatniego  kamienia  przez  wygrywającego  w  tej 
grze:  D.!  zrobiłem  D.  =  wygrałem.  2.  Im.  a  =  a) 
ditigi  płaszcz  maskaradowy  z  kapturem,  b)  osoba 
ubrana  w  domino.  Zdr.  Dominko.  <Śr.  Łó,  do- 
mino =  czarne  okrycie  głowy  i  ramion;  kostki 
przezwane  od  barwy  czarnej  > 

1.  Dominować,  uje,  owal  panować,  górować: 
Punkt  dominują.cy  =  wj/ż.szy  "a  miejsc  okolicznych. 
Zapach  śledzia  dominował  nad  ianemi  wyziewa- 
mi. Bał.     <Łć.  dominari> 

2.  Dominować,  uje,  owal  dokończyć  podkładania 
min.     <Do-j-Mina> 

1.  Dominowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  I.  Do- 
minować. 

2.  Dominowanie,  a,  blm.,  czynn»śó  cz.  2.  Do- 
minować. 

Domisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Dom.     <DOM> 

f  Domiszozko,  a,  Im.  a  p.  Dom.  Kn. 

Domitrężać,  a,  al  p.  Domitrężyć.  <  Do-f- 
MITR> 

Domitrężanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domitrę- 
żać. 

Domitrężenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domitrę- 
żyć. 

Domitrężyć,  y,  yl,  nied.  Domitrężać  mitręiąc, 
dokonać;  skończyć  byle  jako:  Niedbały  zapije 
wszystkie  czasy  swoje,  a  potym,  gdy  już  nie- 
masz  nic,  na  latni  grać  ś.  uczy,  a  tak  swego 
świata  jako  tako  domitręży.  Rej.  <  Do  4- 
MITR  >■ 

Domknąć,  nie,  nąl,  nied.  Domykać  przymknąć 
do  reszty,  zupełnie ,  zamknąć :  D.  drzwi,  okno. 
Ozwał  8.  z  za  drzwi  niedomkniętych  głos  słu- 
żącej. Orzesz.  D.  ś.,  ezęś.  nied.  Domylcać  ś.  I. 
zostać  zupełnie  przymkniętym :  Te  drzwiczki  nie 
domykają  ś.  (=.nie  przystają  przy  zamykaniu). 
2.  [D.  ś.]  dopaść,  dostać  ś.,  dobrać  ś.  <Do-j- 
MK> 

Domknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domknąć. 

Domleć,  miele,  mell,  nied.  fDomielać]  zmieć  na- 
letycie,  dokończyć  mielenia;  przymleć  jeszcze  wię- 
cej.    <Do-f-MIOŁ> 

XDomlacać,  a,  al  p.  Domlóoić.  <  Do -|- 
MŁOT> 

X  Domlacanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domlacać. 

Oomlócenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domlóoić. 

Oomlócić,  i,  ii,  nied.  X  Domlacać  dokończyć 
młócenia;  zmlócić  do  pewnego  kresu;  jeszcze  więcej 
przymłócić. 


Domlynkować,  uje,  owal  młynkowania  dokończyć. 
<D()-fMłyii> 

Domlynkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domlyn- 
kować. 

X  Domna,  y,  Im.  y  księżna:  D.  w  języku  wo- 
łoskim tyle,  co  księżna.  Szaj.  D.  Rozanda. 
<Rum.  domna > 

[Domneszta,  y,  Im.  y]  p.  Domineszta:  Słuchał 
cierpliwie  relacji  .o  jabłkach  domnesztach  (pa- 
nienkach), niesłusznie  do  dziś  dominesztami  zwa- 
nych. Roi. 

X  Domnica,  y,  Ira.  e  księżniczka:  Bądź  pozdro- 
wiona ty,  co  uszczęśliwiasz  domnicę  naszą.!  Jeż. 
<Rura.  domnitsa  =  księżniczka  > 

fDomnić  się,  i  ś.,  ii  ś.  p.  Domniemać  ś. 

Domniemać  się,  a  ś.,  al  ś.  (dok.  i  Xnied.), 
fDomnimać  ś.,  fDomnić  ś.,  częś.  nied.  Domnie- 
mywać ś.,  fDomniemawać  ś.,  fDomnimawać  ś., 
[Domniewać  Ś.]  domyślić  ś.,  dorozumieć  ś.,  zmiar- 
kować, umieść,  przypuścić :  fNie  domniemała  ś. 
na  tak  srogą  sprawę.  Koch.  J.  X  Domniemam 
ś.  i  spodziewam,  że  pogoda  będzie.  Fur.  <Do-j- 
MN> 

Domniemanie,  a,  Im.  a.  Domniemywanie,  fDo- 
mnimanie,  f  Domniemawanie  przypuszczenie,  do- 
mysł, poszlaka,  preznmpcja:  D.  prawne.  Opierać 
swe  D.  na  czym.  On  z  domniemania  wszystko 
to  powiadał.  Pot. 

Domniemany,  Domniemywany  niepewnie  wiado- 
my, przewidywany,  przypuszczalny,  praicdopodobny: 
Domniemane  zyski  (  =  spodziewane).  Lek.:  Ciąża 
domniemana. 

fDomniemawacz,  a.  Im.  e  ten,  co  się  domnie- 
mywa. 

tDomniemawać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Domnie- 
mać s. 

t  Domniemawanie,  a.  Im.  a  p.  Domniemanie. 

Domniemawczy  oparty  na  domniemaniu:  Nauka 
domnie:iuiwcza.  Chm. 

Domniemywać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Domniemać  ś. 

Domniemywanie,  a,  Im.  a  p.  Domniemanie:  Do- 
ką.dże  zajdzie  teozofja,  idąc  za  domniemywania- 
mi  mistycznych  znaczeń?  Rozmaite  o  jej  losie 
tworzyli  domiiieraywania.   Dzierż. 

Domniemywany  p.  Domniemany :  Nikt  lepiej  za 
Lubomirski in  nie  stawał,  niż  Radziejowski,  D. 
wróg  tego  domu.  Szaj. 

[Domnieścić,  i,   il|    p.    Domieścić:    Posłali    do 

księża  i  tyło  zdążyli   go  do  ni  ( =  do  panny)  D., 
umarl.i.     <Do+'MIAŚT> 

[Domniewać  się,  a  ś.,  al  ś.]  p.  Domniemać  ś.: 
Wy  sie  na  mnie  (  =  o  mnie)  domniemacie,  że  ja 
nic  nie  mam.      <Do-|-MN> 

fDomnimacz,  a,  Im.  e    ten,   co   ś.  domniemywa; 
ten,  co  ocenia,  znawca. 
tDomnimać  się,   a  ś.,  al  ś.  p.   Domniemać  ś.: 

Aby  ś.  nie    domniniał    być  rówien   jego    święte 
miłości.  Op. 

fDomnimanie,    a,    Im.    a    p.    Domniemanie: 

W  swych  smutkach  nad  ludzkie  D.  mieli  cierpli- 
wość. Op.  Elżbieta  stara  nad  ludzkie  D.  syna 
poczęła.  Op.  Złe  D.  ( -podejrzenie).  To  D.  o  so- 
bie mają.  Op.  (  =  pojęcie,  rozumienie,  mniemanie). 
fDomnimawać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Domnie- 
mać ś. 

X  Domoburzyciel,  a.  Im.  e  ten,  co  burzy  domu. 
<DOM-|-IUJR> 

Domoczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domoczyć. 
<Do-ł-MOK> 


DOMOCZYĆ 


DOMÓWIĆ 


Domoozyć,  y,  yl,  nied.  DonSiC2Si6  przemor~yó  ilo 
reszty;  dokończyć  moczenia:  Lepiej  jest  nie  1)., 
niż  przemoczyć. 

Domodlenie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz.  Domo- 
diić  ś,     <Do-fMODŁ> 

Domodlić  się,  i  Ś.,  ii  ś.  dokończyć  modlenia  i.; 
modląc  ś.,  doprosić  ś.;  icyżehrać  co. 

Domoknąć,  nie,  nąl,  nied.  Domakać  przemoknąć 
do  reszty,  zmoknąć  zupełnie.     <Do-|-M()K> 

Domoknięcle,  a,  blm.,   czynność  cz.  Domoknąć. 

XDoinokrad,  a,  Im.  y  żart.  zam.  demokrata. 
Krasz.     <Żart.  z  DOM-(-KRAD> 

[Oomokrasłwo,  a,  blm.]  p.  Domokrążnicłwo. 
<DOM+KKI^G> 

I  Domokrążca,  y,  Im.  y  m.,  f  Domujący  kolpor- 
ter, kramarz,  przekupień,  obnoszący  tuicury  ]io  do- 
mach. <DOM  -j- KRĘ(i,  naśladowanie  Nia.  llausi- 
rer> 

I  Domokrąźnictwo,  a,  blm.,  [Domokrąstwo]  wę- 
drowne prowadzenie  handlu. 

I  Domokrążny  ściągający  ś.  do  domokrąsłwa, 
obnośny,  kolporierski:     Handel  I). 

I  Domolny]  nudny,  uprzykrzony.  <Zap.  Do-f- 
M10L> 

Oomordować,  uje,  owal  mordując,  doUć ;  domc- 
czyó.     <Do-fMord> 

Domordowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domor- 
dować. 

XDomorodny,  XDomarodny  w  domu,  w  krajii, 
10  ojczyźnie  urodzony,  krajowy,  ojczysty,  swojski: 
Zioła  domorodne.     <D0M4-R0D"> 

Domorosły  w  domu  wychoioany.  Przen.:  swoje- 
go chowu,  nie  bywały  na  świecie :  1).  artysta. 
<DOM+ROST> 

XDomorządca,  y,  Im.  y  m.  rządca  domu,  mur- 
grabia.    <I)OM-[-RZKD> 

Domorzyć,  y,  yl,  nied.  Domarzać  I.  dobić:  Oni 
tak  go  domorzyli  i  zabili.  Skar.  Tylko  niedo- 
luorzone  wojsko  nasze  z  pola  schodzi.  Tw.  2. 
morząc  głodem,  dobić:  Głód  domorzył  człowieka. 
Troć.     <Do-|-MOR> 

Domosiedny  przesiadujący  w  domu:  Domo- 
siedna  niewiasta.  Ml.     <DOM+SIED> 

t  Domostróż,  a,  Im.  e  stróż  domoioy.  <DOM+ 
STRZEG> 

Domostwo,  a,  Im.  a  I.  a.  XDomowi8ko  wszel- 
kie zabudowania  gospodarskie  w  Jednym  obrębie.  2. 
dom  mieszkalny.  3.  f  sprzęty  dimiDire.  Kn.  4. 
•];■  osoby,  dom  składające,  domownicy:  Klech  ci 
Bóg  błogosławi,  abycś  urósł  i  rozmnożył  ś.  na 
J).  ludu.  Skar.  Był  w  okręcie  Noe  przez  trzy- 
naście miesięcy  ze  wszystkim  domostwem  swoim. 
Biel.  M.     <DOM> 

[Domośoió,  i,  II]  komn  =  dokuczyć  do  żywego, 
[d  o  b  i  ć,  d  o  s  o  li  ćj.    < Do-|-MOSt> 

Domotać,  a,  al  dokończyć  motania,  zmotać  do 
reszty;  jeszcze  więcej  namolać.  Przen.:  Piosenka 
niedośpiewana,  niedomotana.  Zap.  <Do+MOT> 

Domotanie,  a,  blm.,  czynnos^ć  cz.  Domotać. 

XDomotęska,    i,    blin.  p.  Doniard.      <DOM-j- 

rrESK> 

XDomować,  uje,  owal  I.  prowadzić  życie  pry- 
watne, zajętym  być  dnineni.  2.  U  ko^^o—przebyiuać 
u  niego,  jak  u  siebie  w  domu.  3.  chodzić  z  towa- 
rami na  ."sprzedaż  od  domu  do  domu,  zajmować  i 
handlem  domokrątnym.     <DOM> 

XDomowanie,  a,  blm.,  czynno^(^  cz.  Domować. 

XDomowoa,  y,  Im.  y  p.  Domownik.  Wor. 
<D0.\1> 


XDomowe,  ego,  blm.  rz.  podatek  od  domu. 

t  Domowiec,  wca,  Im.  woy,  f  Domowit  przyja- 
ciel domowy. 

[Domowik,  a,  Im.  I]  djabei  domowy.  <Brs. 
damawik> 

[Domowina,  y,  Im.  y]  trumna:  Wraz,  prze- 
lotny gościu  świata,  legniesz  w  ciasnej  domo- 
winie.  Syrok.  Domowinębym  rozbiła  i  z  grobu 
wyszła.    Jeż.    Zdr.  [Domowinka].     <DOM> 

[Domowinka,  i,  Im.  i]  p.  Domowina:  Musicie 
rai  teraz  z  ojcowizny  choć  pogrzeb  sprawić 
i  domowinkę.  Krasz. 

xDomowisko,  a,  Im.  a  p.  Domostwo. 

t  Domowit,  a,  Im.  ci  I.  p.  Domowiec:  Ksiądz 
Tomasz  z  Płazy,  Kromera  j)owszedni  I).  Orzeeh. 
2.  ]).  Domownik.  Orzech.  <-wit,  jak  z  Ziemo- 
wit i  t.  p.  > 

[Domowizna,  y,  blm.]  ruchomości  domowe;  ohej- 
tee,^omos/t/;o;  Klęknąwszy  nad  kupą,  domowizny 
przed  chatą,  ręce  przy  ustach  złożył  i  mówił 
mocnym  głosem:  Święty  Boże!...  Kon. 

Domownik,  a,  Ira.  cy  I.  a.  f  Domak,  X  Doma- 
tor, xDomowca,  f  Domowit  domowy,  w  tymże 
domu  mieszkający.  W  Im.  czeladź:  Zowiąe  pa- 
na ojcem  czeladki,  a  sługi  domownikami.  Pilch. 
2.  f  tubylec,  krajoiciec,  ziomek,  rodak:  Gdy  tedy 
tak  między  sobą  tłuką  ś.  domownicy,  oto 
niezrachowana  gęstwa  Tatarów  do  Polski  sypie 
ś.  Błaż. 

XD0mowny  lubiący  ś.  domawiać :  Kot  głodny, 
gdy  nie  łowny,  chłop,  gdy  nie  D. 

t  Domowny  p.  Domowy. 

Domowo  przys.  od  Domowy,  Jak  w  domu:  Zno- 
wu znalazł  ś.  w  tym  saloniku,  w  którym  mu 
było  tak  swobodnie,    tak  D.  Krasz. 

Domowy  I.  a.  f  Domowny  przym.  od  Dom  :  a) 
Życie  domowe.  Sprawy  domowe.  Kapelan  1). 
Bóstwo  domowe.  Pies  D.  Poradowawszy  mnie  ś. 
wydra,  zobaczyła  psa  niedoniowego.  Pas.  Złodziej 
I).  Złodziej  D.,  nieprzyjaciel  gotowy.  Prz.  f  Rze- 
czy domowe  =  a)  sprzęty ;  ^)  po.^ługi.  b)  Zwierzęta 
domowe  (  =  .fwojskie,  choioane,  obłaskawione),  c) 
Cóż  to  korau  do  tego,  że  mąż  ś.  z  żoną  wadzi; 
domowa  to  rzecz.  Oss.  (  =  swoja,  między  swemi, 
nie  obchodząca  obcych),  d)  Wojna  domowa.  Wie- 
le krwi  domowej  przelał.  Skar.  (  =  krwi  ziom- 
ków).  e)  Xl>omową  szlachtę  na  swą  stronę 
przeciągnął.  Troć.  {-rodoioą).  f)  X Skoro  próg 
kościelny  "urzędnik  przestąpi,  już  starostą  nie 
jest,  jest  D.  człowiek.  Skar.  (  =  prywatny),  g) 
[Ojciec  D.j  p.  Ojciec.  Po  domowemu  przys.  Jak 
zwykle  w  domu:  Po  domowemu  częstować,  tym, 
co  dom  ma,  po  gospodarsku.  L.  2.  bil.:  Punkt  1). 
p.  Punkt.  3.  garb.:  Skóra  domowa  p.  Skóra.  4. 
zool.:  D.  pająk  p.  Pająk.  D.  świerszcz  p. 
Świerszcz.  Domowy,  ego,  Ira.  i  rz.  domownik: 
Mama  czy  zdrowa,  ciotunia,  domowi?  Mick. 
<I)OM> 

xDomóc,  może,  mógł,  [Domóc],  nied.  x  Doma- 
gać pokonać  do  reszty,  przemóc,  zmóc.  D.  Ś., 
nied.  Domagać  Ś.  I.  dopomnieć  i.czego,  wymóc  co: 
Domóc  ś.  czego  =  wymagając  czego,  uzyskać: 
Domógł  ś.  naostatek  łaski,  o  którą  zabiegał. 
Oss.  t  Przeto  domogli  ś.  tego,  że  ś.  potym  s%- 
dzywali  eo  cztery  niedziele.  f  Domagać  a. 
krzywdy  =  doc/(0(/-/('  krzywdy,  upominać  i.  o  krzyw- 
dę. Kochan.  |D.  ś.  komul  =  rf();)o;nnte<}  ś.:  Doma- 
ga mu  ś.  Żyd.  2.  myśl.  dopędzić,  dognać :  Pies 
domógł  h.  zająca.  L.     <Do-|-MOG> 

Domówić,  I,  ii,  nied.  Domawiać  I.  dokończyć  mó- 
wić;   wupowiedzieć    do    końca,   dopowiedzieć:     Nie 


506 


DOMÓWIENIE 

dano  rai  D.,  wszyscy  krzykną  razem:  bij,  zabij 
go.  Jabł.  D.  pacierza.  Ledwie  domówił  tych 
słów,  gdy...  2.  nied.  mówiąc,  wykończać  słowa, 
ipypowiadać  dobitnie,  wyraźnie:  Nie  domawiał, 
czt^sto  jąkał  słowa.  3.  komw  ^przymówió,  dociąć, 
doynjzć:  Nio  godzi  8.,  że  córka  matce  siła  do- 
mawia  tak  bezpiecznie.  Bardz.  D.  ś.  I.  czego  = 
przymówić  i.;  naleganiem,  przypominaniem  zyskać, 
dokazać:  Umieć  ś.  D.  Żartem  ś.  prawdy  D. 
nie  wadzi.  Prz.  2.  czego  =  mówiąc,  doczekać  i. 
czego:  Kto  mówi,  ten  ń.  domówi.  Prz.  Domó- 
wiłeś b.  niełaski  pańskiej.  Troe.  3.  dodać  kilka 
słów  podczas  omawiania  jakiej  sprawy  :  Po  domó- 
wieniu ś.  ministra,  przystf^piono  do  głosowania. 
4.  t  czego  =  upomnieć  i.  o  co:  D.  e.  krzywdy. 
<Do-HMOW> 

Domówienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domówić; 
(w  retoryce)  zakończenie  przemowy.  <Do  + 
MOW> 

Domówienie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz.  Do- 
mówić ś. 

X DoinÓ|lfi(a,  f,  blm.  nauka  domowa:  Chcesz 
porzucić,  gimnazjum,  i  na  domówkę  ś.  wybie- 
rasz. AaJ.      <DOM> 

KDomra,  y,  Im.  y  nieznane  narządzie  muzyczne, 
moie  organy.  <Ukr.  dombri  =  organki.  Kos. 
dorarA  a.  domrj-  blp.«=  rodzaj  gitary,  s  języków 
Azjat.  > 

Domraiać,  a,  al  p.  Domrozić. 

Domrażanie,  a,  blm.,    czynność  cz.    Domrażać. 

Domrozić,  I,  ii,  nied.  Domrażać  I.  zmrozić  do 
reszty:  Niedomrożone  dalje.  Krasz.  2.  komu  = 
dokuczyć  mrozem  t  Nocne  szrony  tak  nam  do- 
mrażały.  Przyb.     <Do4-MROZ> 

Domrożenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domrozić. 

Domrzeć,  mrze,  marł  do  reszty  umrzeć,  zamrzeć; 
przen.  zaginąć:  Nie  dopuścił  sprawie  naszej  D. 
Wor.     <Do+MOR> 

XDomsko,  a,  l.m.  a  p.  Dom. 

[Domszenle,  a,  blm.]  czynność  cz.  Domszyć. 

[Domszyć,  y,  yl]  dokończyć  utykania  mchem, 
[dopchać   mchem].   < Do-f MCH > 

f  Domujący,  ego,  Im.  y  p.  Domokrążca. 

[Domuleozek,  czka,  Im.  czki]  p.  Dom. 

Domurować,  oje,  owal,  nied.  Domuroy/ywać  do- 
kończyć murowania;  murując,  dobudoicaó ;  przymu- 
rować:  Nieprzyjaciele  skazili  zamek,  którego 
jeszcze  bvł  Kazimierz  trochy  nie  domurował. 
Biel.  M.     i),  skrzydło    do  pałacu.     <Do-f-Mur> 

Domurowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domuro- 
wać. 

Domurowywać,  uje,  ywal  p.  Domurować. 

Domurowywanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Domu- 
rowywać. 

Domycie,  a,  blm.,  czynność   cz.  Domyć. 

Domycie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
myć ś. 

Domyć,  yje,  yl,  nied.  Domywać  dokończyć  my- 
cia, wymyć  do  reszty,  wymyć  do  czpla.  D.  Ś.  wy- 
myć co  z  trudnością:  Nie  mogę  s.  D.  tej  plamy. 
<Do+MY> 

Domykać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Domknąć:  Przez 
szparę  leżs^cych  drzwi,  które  nie  domykały  (zara. 
nie  domykały  ś.),  światło  padało.  Kaczk.'  <Do 
+MK> 

Domykanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domykać. 

Domykanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Domy- 
kać i. 

Domysł,  u,  Ira.  y  I.  dorozumienie  i.,  domniema- 
•w,  przypuszczenie:    D.    na   niczym  nie  oparty. 


DONACJA 

Mówić  na  D.  a.  Xz  domysłu.  2.  Xp.  Domyśl- 
ność: Człowiek  ten  słynie  z  wielu  rzadltich 
przymiotów,  a  w  szezetrólności  też  wielkiego  jest 
domysłu.  Oss.     <Do-fMY(SŁ) 

XDomyslowy  p.  Domyślny:    "Wyraz  D.   Śniad. 

XDomyślacz,  a,  Im.  e  człowiek  domyślny,  wyna- 
lazca, szperacz. 

Domyślać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Domyślić  ś.  <Do 
-fMY(SŁ) 

Domyślanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
myślać ś. 

t  Domyślawać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Domyślić  ś.: 
"Wiele  historyków  ś.  douiyśhiwa,  że  to  stąd  po- 
chodziło. Błaż. 

t  Domyślawanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Domyślawać  ś. 

Domyślenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
myślić ś. 

Domyślić  się,  i  ś.,  II  ś.,  nied.  Domyślać  ś., 
t  Domyśliwać  ś.,  f  Domyślawać  ś.  I.  dojić  myślą, 
zgadnąć  domysłem,  dorozumieć  ś.,  domiarkować  i., 
przewidzieć:  Domyślam  ś.,  co  przez  to  rozu- 
miesz. Kras.  2.  t  na  kogo  =powziąć  podejrzenie: 
Czechowie  na  Borzywoja  ś.  domyslawali,  że 
z  jego  naprawy  zabito  Swiatopełka.  Biel.  M. 
3.  t  nied.  rozmyślać  podług  swego  widzimisię: 
Choć  najlepiej,  nie  domyślaj  ś.  nad  Pańską 
wolą.  Rej.  4.  uloiyć  sobie,  wpaść  na- myśl,  po- 
czuć ś.  do  czego:  Nigdy  ś.  nie  domyśH,  żeby  to 
zrobić.  Chłopi  nie  mają  razem  paść  z  dziewka- 
mi, by  zamiast  pilnowania  trzody  czegoś  innego 
nie  domyślili  ś.  robić.  Haur.  5.  X  czego  =  wy- 
myślić co:  Co  za  chwała  dla  mnie,  żem  ja 
pierwszy  takiej  kolekcji  ś.  domyślił.  L.  6.  f  do 
czego  =:  dobrać  ś.  dla  przytolaszczenia  sobie:  D.  ś. 
do  cudzego  mieszka.  7.  [D.  ś.]  przypomnieć 
sobie.   <Do-fMY(SL)> 

t  Domyśliwać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Domyślić  ś. 
Nieos.:  Z  pięknego  wejźrzenia  ł  łagodnej  odpo- 
wiedzi domyśliwa  ś.  i  wybiera  przyjaźń.  Sak. 
(—powstaje  myśl  o  niej). 

XDomyślnia,  i.  Im.  e  gram.  domyślenie  i.  opu- 
szczonego wyrazu:  Cechą  rodzajową  częstokroć 
jest  D.,  czyli  domyślenie  ś.  opuszczonego  wyra- 
zu. Kopez. 

Domyślnie  przys.  od  Domyślny :  "W  twierdze- 
niu tym  D.  tkwi  pogląd. 

Domyślnik,  a,  Im.  i  I.  wyraz  dwuznaczny,  dwu- 
znacznik:  Lubimy  drażliwe  półsłówka,  domyśl- 
niki.  Trzeba  przemawiać  domyślnikami.  2.  znak 
pisarski,  wielokropek. 

Domyślność,  i,  blra.  rz.  od  Domyślny;  X Do- 
mysł:    D.  serca  ( -przeczucie). 

Domyślny  I.  łatwo  domyślający  ś.,  przenikli- 
wy, bystry, przewidujący :  Jedni  ludzie  są  tępi,  dru- 
dzy domyślni.  Petr.  2.  a.  XDomyslowy  oparty  na 
domyśle,  przypuszczalny,  dmnnieinany,  niepewny : 
To  rzecz  nie  dowiedziona,  tylko  domyślna.  3. 
którego  trzeh<i  ś.  domyślić:  Przywrócić  wyrazy 
domyślne.  4.  fil.  Mórego  ś.  domyślić  maina,  da' 
jącii  ś.  konsekwentnie  wifsnuć:  Wniosek  D.  <Do 
'-l-MY(SŁ)> 

Domywać,  a,  al  p.  Domyć. 

Domywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Domywać. 

Don,  don  I  naśladowanie  dźmęku  dziconu:  Don,' 
don  dzwon  uderza.  Słów.     <Dźwn.> 

Dona,  y,  Im.  y  sidełko  na  ptaszki,  szczeg.  na 
kwiczoły.     <Nm.  Dohne> 

Donacja,  l,  Im.  e  I.  y.darowizna.  2.  y. sprze- 
daż, dóbr,  aljenacja,    3.   majątek  ziemski,  darowa- 


,fi07 


nON'ACVJXY 


DONIOSŁOŚĆ 


ny  wyiszeniu  urzędnikowi  pochodzenia  rosijjshiego 
za  zasługi  w  Królestwie  Pohkim.  <Ł(1.  dona- 
tio  > 

Donaoyjny  przyni.  od  Donacja:  Dokument  D. 
Dobra  donacyine. 

Donaglać,  a,  al    p.  Donaglić.     <Do-|-NAGL> 

Donaglanie,  a,  bliii.,  czyunośi^  cz    Donaglać. 

Donaglenie,  a,  blra.,  ezyniiośó  cz.  Donaglić. 

Donaglić,  i,  ii,  nied.  Donaglać  I.  nagląc,  do- 
kuczyć; przynaglić,  znaglić,  przypilić,  dotrzeć,  na- 
trzeć: Płakała  Dalila,  aż  jej  oznajmił  Śaiu- 
fjon,  gdy  mu  już  donaglała,  swoją,  gadkę.  B.  B. 
Donagla  mi  potrzeba.  M^cz.  ( —  dopieka,  doskwie- 
ra). Podłej  roli  nie  mamy  donaglać,  która,  gdy 
bez  przestanku  rodzi,  wnet  ś.  wysili.  Kosz.  2. 
X  nied.  komu  o  co  =  n<degać  nań  o  co.  3. 
f  komu  —  natrzeć,  uderzi/ć  na  niego:  J^ł  jej  do- 
naglać, tak,  że  ją.  zbił  i  na  głowę  poraził. 
4.  {!).]  dokuczyć :  Clioroba  donagla.  <  Do  -|- 
NAGŁ> 

Donająć,  jmie,  jąl,  nied.  Donajmować  dobrać 
drogą  najmu,  przynająć :  Był  to  pokój  donajęty. 
Orzesz.     <Do -j-Na-j- JM> 

Donajęcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Donająć. 

Donajmować,  uje,  owal  p.  Donająć. 

Donajmowanie,  a,  blm ,  czynność  cz.  Donajmo- 
wać. 

X  Donaszać,  a,  al  I.  p.  Donieść:  Szynkar- 
ka im  wina  donasza.  Rej.  2.  p.  Donosić.  <Do 
+  NIOS> 

X  Donaszanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Donaszać. 

Donat,  a,  blm.  elementarz ;  gramatyka  łacińska 
Rzymianina  Donata:  Nie  wiem,  co  czcionka,  a. 
zrzek,  chociaś  mi  to  ukazował,  gdyś  D.  sylabi- 
zował. Korcz.  <0d  imienia  gramatyka  rzym- 
skiego IV  w.  po  Chr.  Donatus> 

DonatarjUSZ,  a,  Ira.  e  obdarzony  donacją.  <Sr. 
Łć.  donatariu8> 

Donator,  a,  Im.  rowie  a.  rzy  ten,  co  daje  a. 
dał,  dawca.     <  Łć.  donator  > 

Donatorka,  I,  Im.  i  forma  i.  od  Donator. 

Donatywa,  y,  Im.  y  i.  dar,  podarunek,  szczeg. 
podarowanie  komu  dóbr  narodowych  za  zasługi  lub 
z  łaski.  2.  podatek  od  kupców,  niby  dar,  ale  obo- 
wiązkowy. 3.  dobrowolna  ofiara  duchowieństwa:  Do- 
natywa składali  biskupi  i  opaci  na  ręce  Karn- 
kowskiego  do  Wolborza.  4.  wynagrodzenie,  za- 
płata, honorarjum:  D.  inżynierowi,  kol.  Zdr.  Do- 
natywka.     <  Śr.  Łć.  donativum  ni.> 

Donaty wka,  i,  Im.  i  p.  Donatywa:  Portugały 
i  donatywki.  Krasz. 

[Donąd]  przys.  do  owego  miejsca;  aż  tam,  aż  do 
owego  miejsca.     <  Do  -|-  Onąd  > 

Donder,  dra,  Im.  dry  p.  Dunder:  Niech  cię  D. 
.świśnie!  Cóż  u  dondra  takiś  smutny?  <  Nm. 
Donner  =  piorun  > 

[Dondera,  y,  Im.  y]  p.  Tyndyrynda.  <  Ukr. 
dyndcrewo  (dy  wderewo)  > 

Donderować,  uje,  owal  p.  Dunderować. 

Donderowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dondero- 
wać. 

[Donia,  i,  Im.  e]  panna,  dziewczę,  córka.  Zdr. 
[Dońka,  DonieozkaJ.     <  Ukr.  donia  > 

Donica,  y,  Im.  e,  X  Donica,  X  Dunioa  I.  naczy- 
nie gliniane  do  wiercenia  w  nim  maku,  migdałów, 
ryżu:  Gdzie  D.  rządzi,  tam  wierci  mak  błądzi. 
Prz.  Donice  do  pieczenia  bab  (p.  Doniczka). 
X  D.  chemiczna  żelazna  a.  gliniana.  2.  p.  Do- 
niczka: Na  oknach  donice  z  pachnącemi  ziołki. 
JMiek.     3      kamień    cio.<owy    wyżłobiony,    osadzami 


w  ziemi  pod  pompami  i  rynnami.  4.  f  D.  na 
węgle  =/a/erfca:  Przed  nią  była  wielka  D.  gli- 
niana, węgla  żarzystego  pełna.  Wys.  5.  rD.l  = 
a)  i  -f  D.  p.  Dojnica.  b)  danina  w  miodzie.  Zdr. 
Doniczka.     <  Zam.  dojnica  > 

Donicowy  przym.  od  Donica:  Piece  chymiczne 
donicowe.  Krum. 

Doniczka,  i,  Im.  i  I.  p.  Donica.  2.  t<io  rąk  = 
miednica.  3.  a.  Donica  wazon  do  kwiatów  z  gli- 
ny, rzadziej  z  innego  materjaiu:  Widziałem  tam 
gwoździki  w  doniczce  alabastrowej.  Urzęd. 
Krzak  różowy  w  porcelanowej  doniczce.  Niem. 
4.  a.  Donica  forma  gliniana  do  pieczenia  bab. 

Doniczkowy  przym.  od  Doniczka:  Kwiaty  do- 
niczkowe. 

Doniec,  ńca.  Im.  ńcy,  X  Duniec  kozak  doński, 
z  nad  Donu.     <  Od  nazwy  rzeki  Don  > 

[Donieczka,  i.  Im.  ij  p.  Donia:  A  D.,  choć  ś. 
sroma,  prosi  chłopców.  Pol. 

f  Doniekąd  przys.  do  jakiegoś  czasu:  Co  i  |)o- 
tym  D.  trwało.  Błaż.     <Do-ł-Nie -|-Kąd  > 

Doniesienie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Donieść. 
2.  Ira.  a  =  a)  ogłoszenie,  obwieszczenie^  inserał: 
D.  w  dziennikach,  b)  uwiadomienie,  zawiadomie- 
nie, wiadomość:  Odebrać  D.  o  czym.  D.  urzę- 
dowe =  rrt/)or<.  c^  oskarżenie,  denuncjacja:  Mam 
doniesienia,  skargi  i  przejęte  listy.  Miek.  <  Do 
+  NIOS> 

Donieść,  niesie,  niósł,  nied.  Donosić,  X  Dona- 
szać I.  przynieść,  zanieść  a.  unieść  do  pewnego 
czasu  a.  miejsca:  Nie  mogli  D.  łupów  swoich 
do  gospody.  Rej.  Upuszczę,  nie  doniosę  tego 
ciężaru  do  domu.  2.  przyniósszy,  dodać  do  tego, 
co  już  zaniesiono:  Donieś  drew,  aby  na  cały 
dzień  wystarczyły.  Troe.  3.  przyniósszy,  dostar- 
czyć; poddać:  Donosili  żywności  oblężonym.  Oss. 
Szynkarka  im  wina  donasza.  Rej.  4.  [D.j  i  fD. 
zanieść,  przynieść;  odnieść:  Lokaj  śniadanie  pa- 
nu na  stół  donosił.  Król  kazał  ji  jeść  D.  Chleb 
wybierz  i  donieś  do  klasztora.  Donieście  mężo- 
wi dary.  5.  komu  co  a.  o  czjm=dać  znać,  uwia- 
domić go ,  podszeptać  mu :  Donosić  nowinki. 
W  ostatnim  liście  doniosłem  wara  o  swoim  zdro- 
wiu. 6.  Y,  ^0^0  -  zadenuncjować,  oskarżyć  go.  7. 
sięgnąć,  dolecieć:  Ta  fuzja  aż  do  tego  drzewa 
nie  doniesie.  Troć.  Sława  jego  obłoków  donie- 
sie. Mias.  Tak  daleko  wzrok  mój  nie  doniesie. 
Troć.  D.  okiem.  Kochan.  8.  fnied.  czego  a.  cze- 
mu =  wy  starczać  czemu,  dorównywać,  równać  ś.  cze- 
mu, podoływać  czemu,  mierzyć  ś.,  iść  w  porówna- 
nie z  czym:  Żadnać  chwała  nie  donosi  Pana  te« 
go  zacności.  Pśń.  Idę  ja  za  nira,  chociaż  nie 
doniosę  wielkiego  kroku.  Susz.  Dochód  nie  do- 
nosi wydatkom.  Oss.  9.  f  Moneta  donosi  =  jest 
należyte/  wagi.  Kn.  10.  [Donosić]  słychać:  jak 
tara  u  was  donosi  ?  ( =  co  u  was  .'słychać  ?).  D.  Ś. 
do  kogo,  f  kogo  =  dojść,  słać  ś.  wiadomym:  Do- 
niosło ś.  to  do  króla,  f  Doniosło  ś.  to  króla. 
Leop.  f  Doniosło  ś.  ( =  rozniosło  ś.).  Tymczasem 
taka  wieść  straszna  doniosła  ś.  do  mnie.  Kaczk. 
<Do-j-NIOS> 

Donikać,  a,  al  p.  Doniknąć. 

Donikanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Donikać. 

Doniknąć,  nie,  nąl  a.  ki,  nied.  Donikać  zaniknąć 
do  reszty,  zniknąć:    Na   jakąż    przestrzeń  czucia . 
i  wdzięczności  w  donikającym  tchnieniu  mam  ć. 
zapuścić?  Wor.     <Do-|-NIK> 

Doniknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doniknąć. 
Doniosłość,  i  I.  blra.  rz.  od  Doniosły:  Akt  pierw- 
szorzędnej doniosłości.   Sprawy   wielkiej  donios- 


508 


DONIOŚLI 

Jońcł.Krasz.  2.  Im.  I  a.  XDonośność,  Doslęgłośfl 
przestrzeti,  którą  moie  przebiec  pocisk,  wyrzucony 
z  dane)  broni:  Czajki  przepływały  mimo  miasta 
na  odległość  paru  doniosłości  wystrzałów  dzia- 
łowycłi.  Jeż.     <Do4-NIOS> 

Doniosły  I.  waimj,  znaczący,    płodny    w    naslęp- 
ttwa:    Wystawy    majfj    doniosłe    znaczenie.    2. 
Xp.  Donośny:    Głos  D.  Kras. 
Doniosłe  przys.  od  Doniosły. 
Doniszczać,  a,  al    p.    Doniszczyó:    Doniszczaj 
rozum  jego  i  żyeie.  Krasiń.    <  Do4-Ni4-Z4-CZ> 
Doniszozanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doniszczać. 
Doniszczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doniszozyć. 
Doniszczyć,  y,  yl,  nied.  Doniszczać  zniszczyć  du 
reszty:     Kozacy  doniszczali    tego,    co  zostało  po 
rzezi    Krzywonosa.   Roi.     Zaimprowizowany    ten 
regiment    niszczył  i  palił    niedoniszczone  dwory 
szlacłieckie.  Roi.     Gniew    boży    nas   doniszczył. 
Przyb.     D.  ubrania  =  </orf)ze<J,  donosić. 

+  Doniżyć,  y,  yl  zniżyć  do  reszty ;  dognębić.  L 
(pod  Dotłoczyć).   <Do+NIZ> 

KDonItichot,  a,  Im.  ci  p.  Donkiszot. 
XDonkichoterja,  i,  Im.  e  p.  Donkiszoterja. 
Donkiszocki    p.    Donkiszotowski :     Coś    donki- 
Bzockiego  było  w  jego  myślacłi.  Jeż. 

Donkiszot,  a,  Im.  cl,  XDonkichot,  XDonkwl- 
Ohot  cudak,  dziwak,  awanturnik,  szaleniec:  Boby 
to  było  wyniść  na  donkiszota  i  uorganizować 
szaleństwo.  Śniad.  <Z  imienia  Hp.  boliatera 
powieści  Cervantesa  Doa  Quixote  (wym.  Ki- 
chot) > 

Donkiszoterja,  i,  Im.  e,  XDonkichot8rja,  XDon- 
kwichoterja,  Donkiszotyzm  duch,  włakmość,  czy- 
ny donkiszota:  Co  jednym  wydaje  ś.  donkiszo- 
terja, innym  wydaje  ś.  szaleństwem. 

Donkiszotować,  uje,  owal  postępować,  Jak  don- 
kiszot: Jeśli  zecłicesz  D.,  niedługo  to  potrwa. 
Krasz. 

Donkiszotowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Donki- 
szotować. 

Donkiszotowski,  Donkiszocki  właściwy  donlciszo- 
towi,  cudacki,  dziwaczny,  awanturniczy. 

XDonkl8Zotycznie  jah    donkiszot:      WygL^dał 
nieco  D.  Krasz. 
Donkiszotyzm,  u,  blm.  p.  Donkiszoterja. 
XDonkwiohot,  a.  Im.  ci   p.  Donkiszot. 
XDonkwiciioteria,    ł,    Im.    e  p.  Donkiszoterja: 
Jednym  wydaje  ś.  donkwiclioterją,    innym    sza- 
leństwem. Krasz. 

Donna,  y.  Im.  y  bogdanka:    Jego  D.  wcale  nie 
jftst  ładna.     <Włos.  donna  dosł.  =  panna> 
[Dennica,  y,  Im.  e]  p.  Dojnica. 
X Donos  tylko  wl  pp.  c/iZet:  Lepszy  D.  w  izbie, 
niż    zwierz    w    puszczy.    Stryjk.     <Z   Lit.  dfio- 
na  ż.> 

I  Donos,  a,  Im.  y  oskarżenie,  denuncjacja.  <Ros. 
don6sT>> 

Donosiciel,  a,  Im.  e    ten,    co  donosi,  denuncjanł, 
delator,  szpieg, 
Donosicielka,  I,  Im.  i  torma  i.  od  Donosiciel, 
Donosicielski  przym.  od  Donosiciel. 
Don08iclelstv/o,  a,  blm.  rola,   działalność   dono- 
siciela, szpiegostwo. 

Donosić,  i,  II,  nied.  XDonaszać  I.  nied.  =  a)p. 
Donieść,  b)  anat.:  Naczynie  donoszijce,  f  do- 
nośne, t  dostarczajj^ce  p.  Przewód.  Żyła  dono- 
sząca p.  Żyła.  2.  dok.  =  a)  znosić  do  reszty,  ze- 
drzeć, doniszczyć:  D.  sukni,  b)  lek.:  D.  płód  = 
przebyć  ciążę  do  kresu  prawidłowego.    Płód  dono- 


DONŻUANIZM 

Bzony  =  prawidłowo  rozwinięty  i  to  czasie  właki- 
tcym  urodzony.  Praen.:  Pokoje  pozastawiane 
były  mnóstwem  niedonoszonycłi  wynalazków. 
Krasz.  Przen.:  xNiedonoszony  człowieka.  Xnie- 
donoszona  głowa  {  =  człowiek  niedojrzały,  nieroz- 
sądny).     <Do-f-NIOS> 

Donoszenie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Donosić. 
2.  Im.  a  doniesienie,  denuncjacja,  delncja:  Powie- 
działa, że  ona  donoszeń  nie  lubi.  Bał. 

Donośnie,  X  Donośno  przye.  od  Donośny. 

Donośno  I.  Xp.  Donośnie.  2.  [D.]  gwarnie,  ha- 
łaśliwie. 

Donośnoglosy  mający  glos  donośny  :  Donośno- 
głosi  heroldowie.  Ml.    <"Do-f-NI0S4-GŁOS> 

Donośnokwilący  głośno  kwilący:  Sokół  1).  MI 
<Do-fNIOS+KV\'iL> 

Donośność,  I,  blm.  rz.  od  Donośny:  a)  Bo- 
gactwo wód  Niemna  i  D.  tych  wód.  Pol.  {—zna- 
czenie, ważność),  b)  p.  X Doniosłość:  Zbliżyć  ś. 
na  D.  działa.    D.  strzelby. 

Donośny  I.  a.  XDonlosly  =  a)  y.daleko  sięgają- 
cy: Oko  donośne.  Wzrok  D.  Donośna  strzel- 
ba. Troć.  b)  mocny,  silny,  rozciągły,  głośny : 
Wołał  donośnym  głosem.  Śpiew  D.  c)  X  (o  drze- 
wie) dosięgający  danej  a.  potrzebnej  wysokości.  2. 
Xzyskowno,  korzystny,  intratny,  dochodny :  Urząd 
D.  Troć.  3.  [D.J  =  a)  D.  człowiek  =  rozumny  ; 
chętny,  b)  mocny:  Wszystko  pozamykane  n.t 
zamki  donośne.  4.  f  anat.:  Naczynie  donośne 
p.  Przewód.     5.  myśl.  (o  charcie)  dobry. 

[Do  nowa]  tia  nowo.  <Do-|-NOW> 

Donst,  u,  Im.  y,  Dunst,  [Duńst]  śrut  najdrob- 
niejszy: Jakie  kusze,  jakie  doasty,  jakie  szru- 
ty!  lion.     <Nm.  Dunst  > 

Donucać,  a,  al  p.  Donuoić.  Wor.  <Do-|- 
Nuta> 

Donucanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Donucać. 

Donucenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Donucić. 

Donucić,  i,  II,  nied.  Donucać  dokończyć  nucić; 
nucąc,  dodać:  Szkoda,  że  jeszcze  czegoś  nie  do- 
nucił.  Kniaź.  <Do-}-Nuta> 

Donudzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Donu- 
dzić  ś.     <Do+NUD> 

Donudzić  się,  I  ś.,  II  ś.  Jeszcze  więcej  znudzić  ś.: 
Donudź  ś.  jeszcze  ze  mną  niewiele,  a  ja  ci  prędko 
ustąpię.  Byk. 

t  Donużać,  a,  al  p.  Donużyć. 

f  Donużanie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Donużać. 

t  Oonużenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Donużyć. 

t  Donużyć,  y,  yl,  nied.  f  Donużać  domęccyć, 
domordować,  dobić:  Nie  umarł,  aż  go  gęsto  po- 
strzały donużą,.  Pot.      <Do-fNUR> 

XDonzell3,  i,  Im.  e  panna:  Dostawszy  od 
Maryli  klacz  utresowaną  do  jazdy,  umieścił  ja 
na  stajni  donzoUi.  Chm.  <Włos.  donzella,  skąd 
Fr.  doazelle> 

Donżuan,  a.  Im.  I  uliczny  uwodziciel  kobiet,  lo- 
welas :  Czepiał  ś.  utraejuszów,  szulerów  z  pro- 
fesji, donżuanów  brukowych.  Bał.  Zdr.  Donżua- 
nlk.  <Z  nazwy  boliatera  legiend  Hp.  Don  Juau 
(wyra.  Ohuan)  =  pan  Jan> 

Donżuanerja,  i,  blm.,  Donżuanizm,  Donżuart- 
stwo  rzemiosło  donżuana,  napastowanie  kobiet. 

Donżuanik,  a,  Im.  i  p.  Donżuan:  Gładki  i  ku- 
sy D.  towarzystwa  warszawskiego. 

Donżuanizm,  u,  blm.  p.  Donżuanerja:  P.  Ja- 
dwiga zdążyła  na  śmierć  ś.  zakochać  w  Zieii- 
wiczu,  owym  po  długim  donżuanizmie,  dzLś  nie- 
co podstarzałym   ideale    obywatela.  Kasz.    Pu- 


509 


DONŻUANSKI 

przedziła  ^o  pogłoska  o  jego    urodzie  i  donżua- 
niz lilie.  Bał. 

Donżuański  właściwy  doniuanowi:  Zamiary 
donżuańskie.  Coraz  'rzadziej^  spotykajfj.  mnie 
eiikeosa  w  mojej  donżuaiiskiej  karjerze.  Bał. 

Oonźuartstwo,  a,  blra.  p.  Donżuanerja:  Slynf^ł 
z  (loniuaństwa  po  salonach.  Krasz. 

Doń  =  do  niego.    <  Do-{-On  > 
Dońdo]  p.  Dojść. 
Dońdymy]  p.  Dojść. 

"DońdzieJ  p.  Dojść. 

Dońka,  i,  Ira.  i]  p.  Donia:  Karolciu!  dońku! 
zaśpiewaj  cokolwiek.  Orzesz. 

DoocznoŚĆ,  i,  blm.  konfrontacja  osób,  <Do-[- 
0K> 

t  Dooki  zeztm  zbieinym  dotknięty.  Por.  Briok 
i  Zez. 

[Dookolusieńka]  p.  Dokolutka.  <  Do  -|-  O  + 
KOŁ  > 

Dookolutcńka  p.  Dokolutka. 

Dookoła  p.  Doko?a:     Wiatry  sznraią.  D. 

Dookoławidząoy  v:i<lzącv  naokoło:  Zeus  D. 
Ml.  <Do-}-0-fKO?.+WiD> 

[Doonaczenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Doonaczyć. 
<Do-|-Oa> 

[Doonaczyć,  y,  ył]  dokuczyć,  dopiec:  Jak  cło- 
■wieku  bida  doonacy,  to  spadnie  z  nóg  (  =  o.<iab- 
nie). 

[Do  onego]  dokądsii.    Por.  Z  onfgo. 

Doorać,  rze,  rai,  nicd.  Daorywać  I.  dokończyć 
orania,  zorać  do  reszfij ;  zorać  do  pewnego  kresu. 
2.  przyorać  jeszcze  wi/^cej:  Kazał  gospodarz  D. 
do  roli  jeszcze  jodno  staje.  Oss.     <Do4-OR> 

Doorania,  a,  bl'?..,  czynność  cz.  Doorać. 

Doorywać,  a,  a!  p.  Doorać. 

Doorywanie,  a,  Mni..  czynność  cz.  Doorywać. 

Doostrzać,  a,  al  p.  Doostrzyć.  <Do-|-OS(TR)> 

Doostrzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doostrzać. 

Doostrzenio,  a,  blra.,  czynność  cz.  Doostrzyć. 

Doostrzyć,  y,  yl,  nied.  Doostrzać  dokończyć 
ostrzenia,  wyostrzyć  do  reszty;  do  pewnego  kresu 
naostrzyć.  <  Do-|-'OS(.TR)> 

Doówozesny  do  owego  czasu  ciągnący  ś.,  istnie- 
jący: Wystawił  satyrycznie  szlachtę  wiejską 
i  księży  w  „Czterech  weselach,"  powieści  najle- 
piej z  jego  doówczesnyeh  wykończonej.  Chm. 
<Do+OW+CZAS> 

XDopad,  u,  Im.  y  czego  =  dopadniecie  czego, 
dorwanie  i.  do  czego:  Oskoczony  od  Litwy,  ra- 
tował ś.  rychłym  dopadem  promu  i  uszedł.  Nar. 
XV/  dopady,  xW  dopadki,  xDopadkiem  przys. 
dopadkowo,  dorywczo,  dorywkiem:  Łuk  jego  po- 
rwawszy w  dopady,  krzyknął.  Zebr.  <  Do  -f- 
PAD  > 

Dopadać,  a,  ał  p.  2.  Dopaść. 

Dopadanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopadać. 

X  Dopadki  p.  Dopad. 

XDopadkiem  p.  Dopad. 
I     Dopadkowo  przys.  od  Dopadkowy. 

Dopadkowy  p.  Dorywczy:  Chwytajjjc  Jej  ry- 
By  dopadkowemi  spojrzeniami,  gdy  w  tańcu  prze- 
suwała ś.  koło  ranie.  Bał. 

X Dopadły  którego  dopadntęto,  dopadnicly,  na- 
j>rędce    złapany.  L. 

Dopadnlenie,  a,  blm.  p.  Dopadniecie. 

Dopadniecie,  a,  blm.,  Dopadnienie  czynność  cz. 
2.  Dopaść. 

Dopajać,  a,  ał  p.  Oopoić. 


DOPASOWYWAĆ 

Dopajanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopajać. 

Dopakować,  uje,  owal  dokończyć  pakowania ;  do- 
dać do  pakunku.     <Do-l-Pak> 

Dopakowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopako- 
wać. 

Dopalać,  a,  ał  p.  Dopalić. 

Dopalanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopalać. 

Dopalenia,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopalić. 

Dopalić,  I,  II,  nied.  Dopalać  I.  cz&go  -  dokończyć 
palić,  spalić  do  reszty:  D.  świecy,  cygara.  Ten 
regiment  niszczył  i  palił  niedopalone  dwory 
szlacheckie.  Roi.  Naręcze  drzew  niedopalonych. 
Przybór.  Resztki  niedopalonych  pochodni.  Krasz. 
2.  wypalić  należycie,  dopiec:  D.  cegłę,  kawę.  3. 
upalić  jeszcze  więcej :  Niedość  kawy;  trzeba  jej 
pół  funta  jeszcze  ]).  L.  4.  xkomu  =  dopiec,  do- 
grzać,  dokuczyć:  Uderzyło  słońce  na  głowę  je- 
go, a  dopalało  rau.  Leop.  5.  [D.  komu]  oszkalo- 
wać  go;  wytknąć  mu  błędy.  D.,  Ś.  I.  dokończyć  i. 
palić,  spalić  i.  do  reszty:  Świeca  dopala  8. 
Przen.:  Dopalały  ś.  w  nim  resztki  żywota. 
Krasz.  2.  czego  =  paląc,  rozgrzać  jak  należy: 
Nie  dopalisz  ś.  nigdy  tej  izby,  tego  pieca.  Kn. 
<Do-j-PAL> 

[Oopak-ny]  dokuczliwy,  nieznośny.  Por.  Dopalić, 
Dopalować. 

[Dopalować,  uje,  owal]  dokuczać. 

[Dopalowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dopalo- 
wać. 

t  Dopamlętać  się,  a  ś.,  al  ś.  dojść  pamięcią; 
spamiętać  z  trudnn:  Zaslaw,  Zbaraż  i  inszych 
kto  ś.  doparaięta,  bfła  Troja...  Pot.  <Do-|-Pa 
+.MN> 

Doparać,  a,  ał  p.  Copróć.    <Do-f-POR> 

Doparanie,  a,  bim.,  czynuość  cz.  Doparać. 

Doparcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doprzeć.  <Do 
-fPOR> 

Doparcie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
przeć ś. 

Doparzać,  a,  ał  p.  Doparzyć. 

Doparzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.    Doparzać. 

Doparzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doparzyć. 

Doparzyć,  y,  yl,  nied.  Doparzać  1.  dokończyć  pa- 
rzenia; sparzyć  do  pewiwgo  kresu  ;  dogotować  przy 
pomocy  pary ;  dodać  pary  dla  zupełnego  ugotowa- 
nia. 2.  jeszcze  więcej  poparzyć.  3.  XD.  komu  = 
dokuczyć.     4.  [D.]  oparzyć  silnie.    <Do-|-PAR>*^ 

1.  Dopasać,  a,  al  p.  I.  Dopaść. 

2.  Dopasać,  a,  al,  nied.  Dopasywać  przypasaó 
jeszcze  więcej,  dowi<izaS  do  pasa.    <  l)o-|-PAS  > 

1.  Dopasanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  I.  Dopasać. 

2.  Dopasanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  2.  Dopa- 
sać. 

Dopasować,  uje,  owal,  nied.  Dopasowywać  I. 
doltrać,  aby  pasowało,  przypasować:  D.  suknię, 
kolor  do  koloru  i  t.  p.  Taki  świat  dopasowa- 
ny we  wszystkim,  że  rau  już,  zdaje  ś.,  nic  nie 
braknie.  Krasz.  Dzieci  chodzą,  w  starych  nie- 
dopasowanych sukienkach.  Prus.  2.  [D.  a.  Do- 
fasować]  wystroić,  ubrać  ładnie.  D.  Ś.  przystać, 
zastosować  i.,  dobrać  śj  Już  my  ś.  tak  dopaso- 
wali ze  sobą,  jako  hetka  z  pętelka.  <Do-\- 
Pa8ować> 

Dopasowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopaso- 
wać. 

Dopasowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
pasować ś. 

Dopasowywać,  uje,  ywal  i  D.  ś.  p.  Dopasować: 
Mógł  D.  ś.  do  wszelkio^j-o  położenia,  y^jas. 


510 


DOPASOWYWANIE 

Dopasowywanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Dopaso- 
wywać: Przyg-otowała  jej  suliienkc.  z  gazy  kre- 
luowcyo  koloru,  bez  wielkich  dopasowywań. 
Prus. 

Dopasywać,  uje,  ywal  p.  2.  Dopasać. 

Dopasywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopasy- 
wać. 

1.  Dopaść,  Sie,  sl,  nieii  Dopasać  dokończyć 
paść,  dokarmić^  dotuczyó.  D.  Ś.  y^juśó  ś.  do  reszty. 
<Do+PAS> 

2.  Dopaść,  padnie,  padł,  nied.  Dopadać  I.  paść 
ai  dokąd,  dolecieć  do  czego:  Dziecię,  z  drugiego 
piętra  ejjadszy,  już  dopadało  ziemi,  ale  przecież 
ktoś  je  zatrzymał,  że  nie  dopadło.  Oss.  2.  ^o- 
'ki^d=  przypaść,  dobiec,  dolecieć:  Dojiadł  do  wios- 
ki. 3.  kogo  =  dogonić,  doścignąć,  dopędzić,  zła- 
pać: Już  uchodzi^cy  nieprzyjaciel  miał  ś.  ku 
JS'iemnowi,  kiedy  go  Polacy  dopadli.  Nar.  4. 
czego,  [co]  =  dorwać  i.  do  czego,  chtcycić,  złapać ; 
zdybać;  znalazszy,  porwać,  zachwycić  :  Czego  kto 
dopadł,  tym  bił.  Kn.  Musiał  siedzieć  ,na  stoł- 
ku, kto  nie  dopadł  krzesła.  "VVęg.  Źle,  kiedy 
szalony  miecza  dopadnie.  Pot.  I),  szklanicy. 
Choćbym  leciał  za  morze,  i  tam  mię  ręka  ,  twa 
dopadnie.  Ryb.  (  =  doyiaitie,  dosięgnie).  Ścią- 
ga żagle,  a  brzegu  wiosłami  dopada.  Dm.  Chart 
nań  naciera,  nagli  i  kłami  dopada.  Przyb.  Przen.: 
1).  czego  =  szybko  osiągnąć,  dostać,  dojść  prędko 
do  czcgo:  Nie  mógł  tak  rychło  D.  lat  inężnych, 
jako  dopadał  dygnitarstw  wielkich.  Birk.  (Ma- 
gnaci) poczęli  spychać  stan  rycerski  z  jego  zna- 
czenia, nie  dopu.szczać  go  do  szczytu  przewagi, 
którego  już  dopadał.  Koron.  5.  Xnied.  pada- 
jąc, nie  przijstawać,  nie  zwierać  ś.  szczelnie,  nie 
pasować:  Wieko  nie  dopada.  D.  ś.  I.  zdybać 
ś.,  dorwać  ś.  do  siebie,  przypaść  do  siebie,  zetknąć 
i.:  Gdzie  ś.  tylko  dopadły  zbrojne  oddziały, 
Bzły  z  sobą,  w  czuby.  Kaczk.  2.  [D.  ś.J  dostać 
ś.     <Do-f-PAD> 

Dopatrywać,  uje,  ywał  i  D.  ś.  p.  Dopatrzyć. 
<Do-HPATR> 

Dopatrywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopatry- 
wać. 

Dopatrywanie  się,  a  ś.,  bha.,  czynność  cz.  Do- 
patrywać ś. 

Dopatrzenie,  a,  blm.,    czynność  cz.    Dopatrzyć. 

Dopatrzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
patrzyć ś. 

Dopatrzyć,  y,  ył,  nied.  Dopatrywać  (.  nied.  do- 
glądać, dozierać,  pilnować,  strzec:  Deputowani 
czynów  komisji  jak  najpilniej  dopatrywali.  L. 
2.  przen.  zauważyć,  dostrzec,  dojrzeć:  Potyra  te- 
go dopatrzysz,  iż  to  wszystko  prawda.  Rej. 
Oczy  twoje  niech  dopatrz.^  prawości.  Bud.  D. 
Ś.  I.  czego  w  kim,  w  (izym=^wziąć,  poczytać  co 
za  co:  D.  8.  w  czym  obrazy  dla  siebie.  2.  spo- 
strzec, zauważyć,  odkryć,  stwierdzić:  Nie  do- 
patrzyli 8.  świętego  bóstwa  jeco  w  człowie- 
czeństwie onym.  Kej.  Zaczęto  s.  dopatrywać 
tego,  że  zadanie,  jakie  wziął  na  siebie,  pi'ze- 
chodziło  siły  jego.  Krasz. 

Dopchać,  a,  af,  Dopchnąć,  nied.  Dopychać  I. 
do!cończyć  pchać ;  popchnąć  do  pewnego  kresu:  Nie 
mogę  dopchnąć  drzwi.  2.  dopełnić,  napychając; 
dopakować,  doładować,  dolłoc.zyć:  D.  wora.  Choć 
ś.  najadł,  dopychał  jednak  brzucha.  Oss.  3. 
zepchnąć,  zbyć,  skończyć  byle  jak:  Niecierpliwy 
konno  ostatka  swej  drogi  dopycha.  Pot.  Dopy- 
chał tylko  roboty,  nie  mając  do  niej  ochoty. 
Oss.    4.  XDopychać   kogo  =  pchup^ciem  dobijać. 


DOPEŁZANIE   SIĘ 

L.  5.  [D.]  =  a)  dożyć,  dociągnąć,  h)  D.  nr^hoin 
p.  Domszyć.  D.  ś.  pchając  i.,  dostać  i.  dokąd, 
dotloczyć  $.:  Wyszłam  dobrze,  bom  ś.  dopchała 
tuż  pod  samą  ambonę.  Asn.  <Do-|-PCH> 

Dopchanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopchać. 

Dopchanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
pchać ś. 

Dopchnąć,  nie,  nął  i  D.  ś.  p.  Dopchać. 

Dopchnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopchnąć. 

Dopelmitel,  u,  blm.  druk.  rodzaj  czcionek  od 
ówierćpelituw,  służący  do  tytułów  i  t.  p,  <Nm. 
Doppelmittel> 

t  Dopelsoidner,  a,  Im.  rzy  kopijnik,  pobierają- 
aj  iołd  podwójny.  Górs.  <Nm.  DoppelsOld- 
ner  > 

Dopełniacz,  a,  Im.,  e  I.  Xa.  XDopelniciei  ten, 
co  dopełnia,  imjkonawca:     D.  prawa,  obowiązków. 

2.  gram.  nazwa  przypadku   drugiego  w  deklinacji. 

3.  kip.  jf?assfca  w  postaci  szpunta.   <Do-|-PEŁN> 
Dopełniać,  a,  ał  p.  Dopełnić. 
Dopełniający:    Barwy  dopełniające   p.    Dopeł- 

niczy. 

Dopełnianie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Dopełniać. 

Dopełnianie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
pełniać ś. 

X Dopełnicie!,  a,  Im.  e  p.  Dopełniacz. 

xDopełniciellca,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Dopełni- 
cie!: Godzina,  która  zwie  ś.  dopełnieielką, 
Krasiń.  Tak  pojmuje  Krasiński  godzinę  dopeł- 
nieielkę,  trzecią  dobę  bytu  ludzkości,  epokę  Du- 
cha Św.  Tarn. 

Dopełniczy  słuiąey  do  dopełnienia  czego,  dopeł- 
niający, uzupełniający,  dodatkowy,  przyczynkowy : 
XWiadoraośei  dopelnicze.  Fiz,:  Barwy  dopeł- 
nicze  a.  dopełniające  =  dające  z  daną  barwą 
inną  barwę  złożoną. 

Dopełnić,  i,  ił,  nied.  Dopełniać  I.  dodać  dla  peł- 
ności a.  uzupełnienia,  uzupełnić,  dokompletować :  1). 
beczkę.  D.  zdania  autora,  sumy.  Przeń.:  D.  miarę 
swych  zbrodni,  miarki  swych  grzechów  {=  prze- 
brać), f  Już  dopełnił  piętnasty  rok,  gdy  go  posłano 
na  nauki.  Węg.  {  =  skoi'iczył).  2.  dokonać,  ziścić, 
spełnić,  wykonać,  wypełnić:  D.  obowiązku,  pra- 
wa. D.  obietnicy,  warunków  umowy  {  =  dotrzy- 
mać). Wszystkie  sny  niedopełnione  odbiły  ś. 
na  niej.  Krasiń.  3.  Xpopełnić:  Byłbym  dopeł- 
nił to  głupstwo,  jedno,  że  wojskowemu  trzeba 
na  to  otrzymać  pozwolenie.  D.  ś.  spełnić  ś., 
ziścić  i.,  dokonać  ś.,  wykonać  ś.,  przyjść  do  skutku, 
stać  ś.  <Do-|-PEŁN> 

Dopełnienie,  a,  Im.  a  I.  a.  XDopełń  czynność 
cz.  Dopełnić.  2.  gram.  nazwa  części  zdania  w  jed- 
nym z  przypadków  ubocznych.  3.  mat.  liczba  a. 
imelkość,  którą  należy  dodać,  aby  otrzymać  liczbą 
a.  wielkość  z  góry  oznaczoną:  D.  do  10.  D.  kąta  = 
kąt,  który  razem  z  danym  stanowi  kąt  prosty.  4. 
ogr.  dodanie  gruntowi  brakującego  składnika: 
wapna,  piasku  a.  gliny. 

Dopełnienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
pełnić ś. 

XDopełń,  i,  Im.  6  p.  Dopełnienie:  Nas  czeka 
inna  D.  żywota.  Krasiń. 

Dopelzać,  a,  ał  p.  Dopełznąć. 

Dopełzać  się,  a  Ś.,  al  ś.  osiągnąć  skutek  peł- 
zania; pełzając,  dorobić  ś.  czc^o :  Pobratymstwem 
zdrajców  dopełzaliście  ś.  potęgi.  Krasiń.  <Do4- 
PŁÓZ  > 

Dopełzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopełzać. 

Dopeizanis  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dopeł- 
zać ś. 


511 


DOPEŁZNAĆ 

Dopel2nąć,  nie,  nąl,  nied.  Dopelzać  I.  pełzając, 
dojść;  doczołtjaó  ś.,  doleźć,  doyramolió  i.  2.  (o  ko- 
lorach, tkauinach)  spełznąć,  zblaknąć  do  retzty. 
<Do+PŁOZ> 
Dopelznięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopełznąć. 
Dopęd,  u,  bliu.  przi/pędzanie:  D.  inwentarza 
i  dowóz  drobiu.  Od  lana  do  nocy  dudni.^  i  hn- 
czij  ulice  nieustannym  rozpędem,  pędem  i  dopc- 
dein  miljonów  ludzi.     <Do-j-PJ^D> 

XDopędny  którego  dopędzió  moina:  Po  cóż 
znikomej  drobnym  myśli  krokiem  sięgasz  wy- 
roków kresy  niedopędne? 

Dopędzacz,  a,  Im.  e,  xDopędzictei    I.    ten,   co 
dopędza;  napędzacz,  dozorujący  robotników.  2.  my- 
śliwy, poganiający  psy,  dojetdżacz, 
Dopędzać,  a,  ał  p.  Dopędzió. 
Dopędzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopędzać. 
Dopędzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopędzió. 
XDopędzioiel,  a,  Im.  e  p.  Dopędzacz. 
XDopędzlcielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od    Dopędzi- 
cfel. 

Dopędzić,  I,  ii,  nied.  Dopędzać  I.  zapędzić  do 
pewnego  kresu.  2.  dogonić,  doścignąć,  dopaść: 
Konny  prędko  dopędzi,  prędko  usts^pi.  Fred.  A. 
Przen.:  D.'  kogo  w  naukacn,  w  dziełach,  w  sła- 
wie—zrownad  ś.  z  nim.  3.  [D.  hy  di  o]  =  dopuścić, 
ods!anov:ić:  Po  dopędzeniu  do  byka  nie  doi  ś. 
krowy,  aż  nazajutrz.  4.  f  czego  =  dokonać,  do- 
kończyć, doprowadzić  do  końca :  Dopędzę  już  do 
końca  zaczętego  dziewa.  Dopędzió  zagonu.  Oss. 
(  =  doorać).  Pókiby  Leszek  lat  nio  dopędzil, 
matce  jego  państwem  zawiadowaó  kazano.  Błaż. 
(=nie  doszedł).    <Do+PĘD> 

Dopiąć,  eje,  al,  nied.  XDopiewać    1.    (o  kogu- 
cie) dokończyć  piać.     2.  dośpiewać,  donucić.     <Do 
+PIE> 
Dopianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopiąć. 
Dopiastować,  uje,  owal   wypiastować  ai  do  koń- 
ca. W  OT.     <Do-t-PIAST> 

Dopiastowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopiasto- 
wać. 

Dopiąć,  pnie,  piął,  nied.  Dopinać  I.  dociąg- 
nąć dla  zapięcia  pod  miarę,  po  dziurkę,  po 
guzik:  D.  popręg  a.  popręgu,  pas,  pasmo, 
rzemień,  osnowę.  Nie  mogę  D.  surduta.  Nie 
Jnogę  8.  dojji.-jó  (  =  nie  mogę  dopiąć  sukni 
na  sobie).  Dopinaj  wawrzynami  czoła.  Zebr. 
(  =  do  reszty  upnij,  uwieńcz).  Przen.:  D.  ko- 
mu popręgu  =  poskromić,  ukrócić  go.  2.  czego  = 
usiiu/ąc,  dokazać,  osiągną'^,  doprowadzić  do  skutku, 
postawić  na  siooim:  D.  zamierzonego  celu  a.  D. 
ewego.  Rozumem  D.,  gdzie  siły  nie  staje.  Prz. 
•J-  Marjusz,  gdy  dopinał  konsulatu,  tysiąc  głów 
rzymskich  pościnał.  L.  Siedm  godzin  przebywał 
uprzykrzone  drogi,  nim  dopiął  wierzchu  góry. 
Tw.  (=pnąe  i.,  dostał  ś.  na...).  3.  f  i  [D.]  ko- 
niu =  dopiec,  dokuczyć,  dać  ś.  we  znaki,  do:ąó: 
]*ieehota    oraz  działami  mu  dopina.  Jabł.     <bo 

Dopicie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopić. 
Dopicie    się,    a    ś.,    blm.,    czynność    cz.     Do- 
pić ś. 

Dopić,  pije,  pil,  nied.  Dopijać  I.  dokończyć  pić, 
wypić  do  reszty:  Trzeba  D.  wprzód  te;^io  wi- 
na, później  kupi  ś.  lepsze.  Wzniósł  niedopit.-), 
czarę  ku  ustom.  Krasiń.  2.  Xkogo  =  pijąc ^  do- 
trzymać mu  placu.  3.  napić  ś.  dowoli,  zadoa-olić 
i.  piciem:  Kto  doje,  dopije,  ten  w  rozum  nie 
tyje.  Prz.     D.  ś.  pijąc,    dostać  ś.  do  czego ;  osiag- 


DOPTERO 

nąć  skutek  picia:  Pies  w  bajce  chciał  ft.  ai  do 
mięsa,  które  mu  ś.  w  wodzie  wydawało,  D.  Oss. 
W  morzu  śmierci  ś.  dopił.  Chciał  ś.  D.  do  dna 
kufla.  AVol.     <Do-f-PI> 

Dopiec,  piecze,  pielcl,  nied.  Dopiekać,  xDopie- 
kiwać  I.  dokończyć  piec,  upiec  do  reszty,  wypiec: 
Chleb  niedopieczony.  D.  ś.  upiec  i.  do  ^esziy: 
Nie  czeka,  aż  ś.  dopiecze.  Prz.  (=w  gorącej  wo- 
dzie kąpany).  2.  Jeszcze  więcej  upieCy  przyczynić 
pieczywa:  Chleb  w  zapasie  nie  wystarczył,  aż 
trzeba  go  było  D.  Oss.  3.  nied.  przypiekać,  do- 
grzewać, palio:  Słońce  dopieka.  Ogień  zazdro- 
ści dopieka  im  zjadły.  Kogo  nie  dopieka, 
ten  8.  nie  umyka.  Prz.  4.  przen.  komw  =  zapiec, 
dokuczyć,  dojąć,  zaleźć  za  skórę.  <Do-f-PIEK> 

Dopieczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopiec. 
[Dopieozny]  dokuczliwy. 
Dopiekać,  a,  al  p.  Dopieo. 
Dopiekanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopiekać. 
XDopiekiwać,  a,  al  p.  Dopiec. 
xDopiekiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopiekł- 
wać. 


X  Dopiekły  który  dopiekli  a.  który  i.  dopiekł,  do~ 
pieczony,  wypieczony :  Chleb  D.  Szperki  niedo- 
piekłe.  Kochan.  (  =  niedosmaione). 

Dopielać,  a,  al  p.  Dopięć. 

Dopielanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopielać. 

Dopieienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopięć. 

Dopielony  im.  od  Dopięć:  Ma  tara  jak^ś  grzę- 
dę niedopieloną,  zajęła  ś.  jej  ukończeniem.  Byk. 
<Do-|-PIOŁ> 

t  Dopiep  i  [Dopier]  p.  Dopiero:  Goździk  D. 
rozwity.  Gawin. 

1.  DoDierać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Doprzeć.  <Do 
-{-POR> 

2.  Dopierać,  a,  al  p.  Doprać.     <Do-ł-PIOR> 

1.  Dopieranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  i.  Dopie- 
rać. 

2.  Dopieranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  2.  Dopie- 
rać. 

Dopieranie  się,  a  ś.,  czynność  ez.   Dopierać  ś. 
[DopiereozkoJ  p.  Dopiero. 
t  Dopierko  p.  Dopiero.  Kochan. 
Dopiero,  f  Dopiro,  f  Dopier,    f  Dopierz,    f  Do- 
pierko, t  Dopirko,  f  Dopirto,  Dopieruchno,  XOo- 
pieruczko,  xDopiruczko,  Dopierutko,  Dopieruteń- 
ko,  Dopierutenisczko,    Dopieniłeneczko,    [Dopier, 
Dopir,      Dopierz,      Dopirz,     Dopióro,      Dziepro, 
Dzieprem,  Dziepiero,  Do^irzo,  Dopieroteneńko,  Do- 
pieru,  Dopiru,  Dopierusiei^ko.  Dopierynku,    Dopie- 
rze, Dopierok,  Dopiruk,  Dopirok,   Dopiryk,   Dopi- 
ro;,   Dopirusio,  Dopiruśko,  Dopirko,  Dopiereczko, 
Dopiriichno]     I.  tylko  co,    ledwo  co,  przed  chwilką, 
świeżo:    Był    tu    D.    a.  D.  co,     D.  co  przyszedł. 
Córka  Cerery,  D.    jedyna    matki    rozkosz,  wnet 
żaJu  ciężkiego  przyczyna.  Ustrz.     Hie  1) .  =  nie  od 
dziś,  dawniej:     Nie  D.  występek    z    cnotą  walkę 
wszczyna,  z  Cyceronem  w  senacie    oi^^dział  Ka- 
tylina.  Kras,     2.  ledwo,  zaledwie,  ledwie,  tylko  co: 
D.  dany  na  naukę,  czytać    ś.    uczył,    a  już  Bóg 
przez  niego  cuda  czynił.  Skar.    Dopieroś  począł, 
a  już' ustajesz.  Kn.     3.  D.—T).—}uż—Jui,Juito — 
Jużło:    D.  na  nieprzyjaciela  jadjjc,  D.  go  odpę- 
dzając,   wojowali.    Warg.     4.   naówczas  dopiero, 
nie  prędzej  aż,  nie  piencej,    wtedy  ledwo,  aż  teraz, 
aż  tak  póhio:  D.  wierzymy,  kiedy  cierpimy.  Prz. 
5.  Jiszcze  nie  więcej  niż,  zaledwie:    J).    mam    lat 
16.     Dopieroó  to  K'.'zieriiee,    a  ty  już    pytasz  ś. 
o  Warszawę.  Oss.     6.  D.  to,    Dopieroż    to.    Cóż 
T>.— Jaki  to,  co  to  za...,  a  cói  tu  mówić  o...;    tymbar' 


DOPIEROK 

dziej,  tym  więcej:  A  dopicroź  to  przyjęcie,  jakie 
bywa  w  polskim  tloiuu.  Pol.  Trwalej  sławy  na- 
być nie  można,  a  cóż  D.  wiecznej.  <Do  (zam. 
To)4-PlERW> 

[Dopierok]  p.  Dopiero. 

[Doplśroteneńlio]  p.  Dopiero. 

[Dopierał  p.  Dopiero. 

Dopleruonao  p.  Dopiero. 

XDopieruczko  p.  Dopiero;  Ujrzał  podle  dro- 
gi ciiłopa  D.  obTTieszonego.  Rej. 

[Dopierusieńko]  p.  Dopiero. 

Dopieruteneczko  p.  Dopiero. 

Dopierutenieczko  p.  Dopiero. 

Dopieruteńki  dopierutcńko  odbyty.  Po  dopiera- 
le.iliim  śniadaniu  jeść  prosił 

Dopieruteńko  p.  Dopiero. 

Dopierutko  p.  Dopiero. 

IDopierynku]  p.  Dopiero. 

t  Dopierz  i  [Dopierz]  p    Dopiero. 

[Dopierze]  p.  Dopiero. 

xDopiewać,  a,  al  p.  Dopiąć. 

XDopiewanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopie- 
wać. 

Dopięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopiąć. 

Dopijać,  a,  at  p.  Dopić. 

Dopijanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopijać. 

[Dopllać,  a,  al]  przypilaó,  naglić,  dokuczać.     <  Do 

+  i'^^->  ..  .    ,   • 

Dopilnować,  uje,  owal,  niv>d.  Dopilnowywać  (/^y- 
rzeć,  pi-typilnować :  Jakem  ludzi  dojźrzał  i  do- 
pilnował, wszystko  było  lepiej.  K^ras.  D.  ś. 
mieć  i.  na  baczności,  m<  zaxpać  gruazek  w  popie- 
le: D.  h.  w  prawie,  w  gospodarstwie.  Oss.  <Do 
+PIŁ> 
Dopilnowanie,    a,    blm.,   czynność    cz.  Dopilno" 

Dopilnowanie  się,  a  ś,,  Mm.,  czynność  cz.  Do- 
pilnować ś. 

Dopilnowywać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Dopilnować. 

Dopilnowywanie,  a,  blm.,  czynność  oz.  Dopil- 
nowywać. 

Dopllować,  uje,  owal,  nied.  Dopilowywać  do- 
kończyć  piiowaiua,  spiłować  a.  jyrzepUować  do  re- 
szty; przepiłować  a.  spiłować  do  pewnego  kresu. 
<bo4-PIŁ> 

Dopilowanie,  a,  blm.,    czynność  cz.    Oopilować. 

Dopilowywać,  uje,  ywal  p.  Dopilować. 

Dopilowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopilo- 
wywać. 

Dopinać,  a,  al  p.  Dopiąć. 

Dopinanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopinać. 

[Dopinek,  nka.  Im.  nki  a.  Dopinki  blp.]  przy- 
mi)ivka,  dogryzanie,  docinek. 

Dopiórna,  ej,  Im.  e  wiośl.  część  wiosła  między 
łożem  a  piórem.      <Do-|-PIOR> 

[Dopióro]  p.  Dopiero:  Liczę  D,  lat  pięćdzie- 
siijt  i  z  górą.  Syrok. 

fDopir]  p.  Dopiero. 

t  Dopirać,  a,  al  i  t  D.  ś.  p.  Doprzeć. 

t  Dopiranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopirać. 

V  Dopirko  i  [Dopirko]  p.  Dopiero. 

V  Dopiro  p.  Dopiero. 
[Dopirok]  p.  Dopiero. 
[Dopirój]  p.  Dopiero. 

V  Dopirto  p.  Dopiero. 
[Dopiru]  p.  Dopiero. 
[Dopiruclino]  p.  Dopiero. 
XDopiruozko  p.  Dopiero. 
[Dopiruk]  p.  Dopiero. 


DOPLWAd 


D.    przyszły    deszcze. 
Dopisek.    Lei.     <I>o-^ 


rDopiruslo]  p.  Dopiero. 
Dopiruśko]  p.  Dopiero. 
Dopiryk]  p.  Dopiero. 
DopirzJ    p.    Dopiero : 

Kon. 

Dopis,    I,    Im.    y 
PIS> 

Dopisać,  8ze,  sal,  nied.  Dopisywać  I.  dokoAczyó 
pisania;  iMpisać  do  pewnego  kresu.  Przen.:  mia~ 
ry  w  czym  dopełnić:  Pochlebstwo  w  skażonych 
obyczajach  równie  niebezpieczne,  czy  przesadni, 
czy  nie  dopisze.  Nar.  2.  czego  =5  wj/potrzehować 
to,  na  czym  i.  pisze,  zapisać  do  reszty  :  Dopisa- 
łem już  papieru,  którym  miał.  Oss.  3.  napisać 
jeszcze  więcej,  przypisać;  pisząc,  dodać:  Dopisz 
do  tych  wydatków  i  podróżne.  Oss.  4.  Xkogo  = 
dorównać  mu  w  pisaniu:  Choćbyśmy  przez  sto 
lat  pisali,  to  nie  dopiszemy  Francuzów.  L.  5. 
komn  =  odpowiedzieć  czyim  nadziejom,  łiictd  ś.:  Lo- 
terja,  pogoda  nie  dopisała  nam.  Qoś6  ale  do- 
pisał (^spodziewany,  nie  przyszedł).  Zdrowie  co- 
raz bardziej  zaczęło  rai  nie  dopisywać.  Dąb. 
D.  Ś.  I.  pisząc,  dorobić  i.,  doczekać  ś.,  doigrać  1: 
Z  uczonych  ów  krzesła,  ten  ś.  kozy  dopisze. 
Os.  2.  przypisać  ś.,  zrobić  dopisek  (np.  do  listu), 
<Do4-PIS> 

Dopisanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopisać. 

Dopisanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Dopi- 
sać ś. 

Dopisek,  sku,  Im.  ski,  Dopis  to,  co  dopisano, 
notatka  dodana  do  pisma  (np.  do  listu),  przypi- 
sek. 

Dopisywać,  uje,  ywal  i  D.  ś.  p.  Dopisać. 

Dopisywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopisy- 
wać. 

XDopiśnik,  a.  Im.  oy  ten,  co  zrobił  dopisek:  Nie 
widać,  aby  Wojciech  był  w  Krakowie,  o  czym 
D.  Ademara  upewnia.  Lei. 

[Dopitka]  p.  Na  dopitkę. 

Dopiatać,  a,  al  p.  Dopieść.     <Do-fPLOT> 

Dopiatanie,  a,  bim.,  czynność  oz.  Dopiatać. 

Doplątać,  a,  al  poplątać  do  resztu.  D.  ś.  I. 
"Kzaplątać  ś.  do  reszty:  Dopljjtał  8.  w  sidła, 
które  na  niego  zastawiono,  Oss.  2.  -f  do  czego 
a.  czego  =  dowlec  ś.,  dotelepać  i.,  dogramolió  i., 
doleić,  dojść  z  trudnością  do  czego :  Radziby  ś. 
starali,  aby  ś.  mogli  D.  onej  stracoaej  ojczyzny 
swej.  Rej.      <Do-fPL4T> 

Doplątanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ooplątać. 

XDopiątanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cł  Do- 
plątać ś. 

Dopięć,  dopiele,  dopióll,  nied.  Dopieiać  dokoń- 
czyć pleć.     <  Do-(-PLIi  W  > 

Dopieść,  plecie,  plótł,  nied.  Dopiatać  i.  dokoń- 
czyć pleść;  upleść  a.  spleść  do  pewnego  kresu; 
jeszcze  więcej  upleść.  2.  dokończyć  czczej  gadani- 
ny, a.  więcej  jeszcze  nabajać.    <Do-|-PLOT> 

t  Doplonić,  I,  ii  zagarnąć  w  niewolę,  złupić, 
splondrować  do  reszty,  f  D.  Ś.  OiegO  a  rabując, 
nabyć  a.  nabawić  i.  czego.      <Do-l-PLON> 

Doplucie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopluć. 

Dopluć,  uje,  ul,  Doplwać,  nied.  Dopluwać  I.  do- 
kończyć  pluć;  więcej  napluć.  2.  a.  Doplunąć  plu- 
jąo,  dosięgnąć  ślinami  dokąd.      <Do-{-PLU> 

Doplunąć,  nie,  nąl  p.  Dopluć. 

Doplunięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doplunąć. 

Dopluwać,  a,  al  p.  Dopluć. 

Dopluwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopluwać. 

Doplwać,  a,  al  p.  Dopluć. 


513 


33 


DOPLWANIE 

Doplwanie,  a,  blrn.,  czynność  cz.  Doplwać. 

Dopłacać,  a,  al  p.  Dopłacić. 

Dopłacanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopłacać. 

Dopłacenie,  a,  Im.  a  r-zynnośó  ez.  Dopłacić. 

Dopłacić,  i,  ił,  nied.  Dopłacać  I.  zapłacić  reszic. 
2.  do  )>iż  zapłaconego  dodać:  Dzi.ś  tyle  tylko  od- 
daję; za  tydzień  dopłac(j.  Oss.  3.  yico  =  do  reszt ;j 
opłacić:  W  dobrach  przedanych,  a  jeszcze  nie 
dopłaconych,  kupiec,  nie  przedawca,  ma  szkodo- 
wać.  Sz.     <Do-|-PŁAT> 

Doptal<ać.  cze,  l<al,  nied.  Dopłalciwać  dokończyć 
płakać;  do  pewnego  czasu  popłakać ;  jaszcze  wię- 
cej popłakać:  (Halusia)  miała  juz  aby  półkwa- 
terek  (do  wierzchu  cebra)  dopłakiwać.  Carow- 
nica  powiadji:  J;l  za  wds  dopłacę.  D.  ś. 
otrzymać  co  płakaniem ;  doczelcać  czego,  plącząc. 
<Do-fPŁAK> 

Dopłakanic,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopłakać. 

Dopłakanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dopla- 
kać  ś. 

Dopłakiwać,  uje,  iwal  i  0.  ś.  p.  Doplakać. 

Dopłakiwanie,  a,  blm.,  c/.yuność  cz.  Dopłaki- 
wać. 

Doplakiwanie  si?,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
płakiwać ś. 

Dopłata,  y.  Im.  y  to,  co  ś.  do  jałde.j  sumy  do- 
płaca, reszta  płacy. 

Dopławiać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Dopławić-  <Do-f- 
PŁY> 

Doptawianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopławiać. 

XDopławianie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Do- 
pławiać ś. 

Dopławić,  I,  ił,  nied.  Dopławiać  I.  pławienia  do- 
kończyć: D.  konie.  2.  ^doprowadzić  dokąd  wpław. 
XD.  *i.  dojść  wpław  dokąd:  Na  morzu  świata 
tego  (i.ij  mi  dopławić  ś.  skały.   <Do-|-PŁT> 

XD0Dla2ić  się,  i  Ś.,  ił  ś.  dopcłzać,  doczolgać  i. 
<Do-(-Pr.OZ> 

t  Dop!onić,  I,  ii  robienia  płoni,  t.  j.  przercMi 
dokończyć.  ■}•  D.  Ś.  po  pewnym  wysiłku  płoń  zro- 
lić.    <t)o-fPioń> 

Dopłókać,  a,  al,  nied.  Dopłókiwać  dokończyć 
płakania,  loypłókać  do  reszty.  D.  Ś.  płucząc,  do- 
myć ś.;  osiągnąć  rezultat  płókania,  <  Do  -{- 
PLÓK  > 

Dopłókanie,  a,  bira.,  czynność  cz.  Dopłókać. 

Dopłókanie  się,  a  ś.,  blm.,  czyimość  cz.  Dopłó- 
kać ś. 

Dopłókiwać,  uje,  Iwal  i  D.  ś.  p.  Dopłókać. 

Dopłókiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopłóki- 
wać. 

Dopłókiwanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
płókiwać ś. 

Dopłynąć,  nie,  nąl,  nied.  Dopływać  płynąc,  do- 
trzeć dokąd;  przypłynąć :  D.  do  brzegu.  Przen.; 
Uśmiechał  ś.  i  potrząsał  głową,  1  Tak  dopłynę- 
ło do  końca  obiadu.  Krasz.  (  =  zeszło).  Tym  to 
promykiem,  tą  nicią,  tajemną  łączę  ś,  z  tobą 
i  ty  spajasz  ze  mną;  po  nich  to  moja  ełiargii 
cię  dopływa.  Moraw.  (=docłiodzi,  dolcUujej,  <I)j 
+PŁY> 

Dopłynienie,  a,  blm.  p.  Doplynłęcle.  I*. 

Dopłynięcie,  a,  blm.,  Dopłynienie  czynność  cz. 
Dopłynąć. 

Dopływ,  u,  Im.  y  I.  dopłynięcie,  dopływanie, 
przypływ:  Unosi  go  napowrót  w  łodziach  D. 
Bkory.  Przyb.  Przen.:  napływ,  dostęp:  Akade- 
mja  ma  zamknięty  D.  nowych  studentów.  Od- 
powiedzieć aa  pytanie,  jakim  CludnośćJ  zasilała 


DOPOMNTEĆ   SIĘ 

ś.  dopłvwem.  Szuj.  2.  rzeka  mniejsza  wpadają- 
ca do  większej.    <Do-^-PŁY> 

Dopływać,  a,  al  p.  Dopłynąć. 

Dopływanie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Dopływać. 

Xl)opływnica,  y,  Im.  e  cewa,  rura  doprowadza- 
jąca wodą. 

Dopływnik,  a,  Im.  I  toszelki  zbiornik  wody,  z  któ- 
rego woda  zasiła  daną  rzekę:  W  interesie  zapo- 
bieżenia powoiiziom  mają  zbadać  normalny  stan 
wody  i  dopływników,  oraz  stan  brzegów  tych 
rzek. 

Dopływowy  przym.  od  Dopływ:  Rzeka  dopły- 
wowa.    Kanał  D. 

[Dopnatać  się,  a  ś.,  al  ś.]  dowlec  i.,  dojść  po- 
woli, z  triulnoścui :  Ijcdwom  ś.  dopnatał  do  do- 
mu.    <Do+PN?> 

Dopoetyzować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  doznać  złych 

sicutków  zajmowania  ś.  poezją:.,  Dopoctyzuje  ś."  — 
powiadała  o  niej  pewna  dama.  Jeż,  <Do-t- 
Poefa> 

Dopoetyzowanfe  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dopoetyzować  ś. 

Dopoić,  I,  ił,  nied.  Dopajać  dokończyć  pojenia  ; 
napoić  do  jicwncgo  kresa  a.  stopnia;  upoić  da 
reszty.     <Do-f-PI> 

Dopojenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopoić. 

KÓopokąd  i  [Dopokąd|  p.  Dopóki:  D.  w  oby- 
watelu życie,  wszystko  ojczyźnie  powinien. 
Stasz.   <Do+Po-fK> 

fDopoki]  p.  Dopóki. 

[Dopokil]  p.  Dopóki:  Nik  nie  wiedział,  D.  Ł 
tęn  las  ciągnie. 

XDopokładać,  a,  al  grunt  gno']em -tmjnaioozii, 
uprawić  gnojem.     <Do-|-Po-}-KŁAD> 

XDopokładanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopo- 
kładać. 

Dopoiiturować,  uje,  owal  dołcończyć  polituro- 
wania.     <l)o-}-Po]itura> 

Dopoliturowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopoii- 
turować. 

fDopolednle,  a,  Im.  a]  p.  Dopołudnie.  [Dopo- 
lednia]  ^^rzys.— przed  południem. 

[Dopołedniejszy]  p.  Dopołudniejszy. 

fDopołnie,  a,  Im.  a]  p.  Dopołudnie. 

Dopołudnie,  a.  Im.  a,  [Dopołednie,  Dopołnie] 
przeciąg  czasu  od  rana  do  południa,  przedpołudnie: 
Cało  D.  spać.  Mącz.     <Do+POŁ-f  DŹŃ> 

[Dopołudniejszy,  Dopołedniejszy]  cz:\.s- czas  od 
rana  do  południa,  dopołudnie. 

Dopomagacz,  a,  Im.  e  ten,  co  dopomaga,  po- 
mocnik, popieracz,  w.yricracz,  wspólnik,  wspóldiin- 
łącz:  Senator  ten  czynnym  był  dopomagaczem 
intryg  sąsiedzkich.  Ust. 

Dopomagać,  a,  ał  i  D.  ś.   p.  Dopomóc.     <Do-f-      ■<* 
Po-j-MOG  >  p 

Dopomaganie,  a,  blm.,    czynność    ca.    Dopoma* 
gać. 
Dopominać    się,    a    s.,    ał    ś.   p.  DopomnIeO  t* 

<I)o-fPo-|-MN> 

Dopominanie  się.,  a  ś.,  blm.,  czynność  ot.  CO- 
pommać  ś. 

fOopomnąć  się,  I  ś.,  ął  ś.j  p.  Oopomnieó  ś. 

Dopomnieć  się,  i  ś.,  al  ś.,  [Oopomnąć  ś.],  nic!. 
Dopominać  Ś.  upomnieć  ś,  z  naleganiem,  nied.  do- 
magać   ś.:  D.  od  kogo  a.  [na  kimj.    Co  braknie, 
to  ś.  na  drużbie  dopominajcie    (  =  poszukujcie),  '    Ui 
<Do-i-ro-ł-MN>  •        Ifl 


514 


DOPOMÓC 

TDopomoo,  y,  blm.]  pomoc:  W  imię  Matki 
Boskiej  mocy  i  świętych  doporaocy,  idż  złe  na 
bory,  lasy. 

Oopomożenie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Dopomóc. 

Dopomóc,  może,  mógt,  [Dowspomóc,  Dospomóc], 
nied.  Dopomagać,  [Dowspomagać]  I.  dołożyć  ś. 
pomocą,  okazać  pomoc,  pomóc,  wesprzeć,  podać  rę- 
kę: Tak  mi  Panie  Boże  dopomóż  i  niewinna 
męka  Syna  Jego.  Vol,  Śmiałemu  szczęście  do- 
pomaga, Prz.  t  Dopomagać  kogo  =  wspomagać 
kogo.  2.  X  czego  =  ti-ziąć  w  czym  vdzkil,  nied. 
współdziałać,  dzielić  co  z  kim:  D.  piosnki.  _  Na 
Ukrainie  towarzystwa  mi  dopomożecie.  Zółk. 
Gdyśmy  ś,  w  apteczce  wódki  napili,  nadszedł 
ksi;idz  pleban  i  ten  dopomógł  kom[)anji.  Kras. 
•f  Dopomagać  Ś.  domagać  6.,  upominać  ś.:  Kruk, 
latając  za  wilkami,  dopomagał  ś.  też  części  łu- 
pu.    <Do4-Po4-MOG> 

Doporać  się,  a  ś.,  al  Ś,  dać  sobie  radę,  posta- 
wić z  trudem  na  swoim,  dojść  do  czego:  Herb  ś. 
naszej  parenteli  ani  razu  nie  doporał,  by  po 
mieczu  lub  kądzieli  wzL-jó  buławę  lub  pastorał. 
tJyrok,     <Do4-P0R> 

Doporanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dopo- 
rać ś. 

[Dopospolu]  razem, do  kupy:  Świadkowie  (pod- 
czas ślubu)  tak  uklckn;j;  D.,  żeby  nowożeńców 
zasłonić.  <Do-|-Po+Z-f-POŁ> 

Doposzczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.    Dopościć. 

Dopościć,  i,  ii  dokończyć  poszczenia;  zachować 
post  do  pewnego  kresu.     <Do-|-Post> 

[Do  pośrodka]  w  środek:  A  juz  sie  nam  nie- 
przyjaciel do  pośrodka  pcha.  <Do4-Po-|-ŚROD> 

[Dopotąń]  poty,  dopóty.     <Do-|-Po-|-T> 

Dopowiadać,  a,  al  p.  Dopowiedzieć.  <Do4-Po 
+  W1I)> 

Dopowiadanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopowia- 
dać. 

Dopowiedzenie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Dopo- 
wiedzieć. 2.  Im.  a  gram.  określenie  rzeczowne, 
opozycja,  przydawka.     <  Do-f-Po-t-WID  > 

Dopowiedzieć,  wie,  wiedział,   nied.   Dopowiadać 

I.  dokończyć  opowiadania,  domówić,  dogadać,  do- 
rzec:  No!  kiedy  ś.  tyle  powiedziało,  dopowiedz- 
że  już  i  resztę.  Czart.  A.  Wymrukująe  resztę 
niedopowiedzianą.,  odszedł  nareszcie.  Krasz. 
Poezja  jego  nie  byłaby  niedopowiedzianą,  mową,. 
Spaś.  2.  dodać,  dorzucić  do  tego,  co  powiedziano, 
wtrącić:  „Bohaterskich  kochanków,  którzyby  z  da- 
leka chcieli  tylko  wzdychać,  niema  na  świe- 
cie"'— dopowiedziałam  z  mimowolnym  uśmiechem. 
Orzesz.  3.  y(.podpowledzieć,  podszeptać,  doradzić, 
nasunąć  na  myśl:  Temu  człowiekowi  zazdrość 
wszystko  dopowiada,  L.  4.  f  i  [D.]  odpowiedzieć, 
powiedzieć;  powtórzyć;  donieść,  oznajmić:  Hej, 
czyś  nie  dojrzał  krów  gdzie  błędnych,  bracie  ? 
Ratuj  dla  Boga,  proszę,  dopowiedz  o  stracie! 
Zebr.  [Ludzie  wiedzą,  panu  ojcu  dopowiedzą]. 
Dopoziomować,  uje,  owal  nłaszczyznę,  mier.  = 
doprowadzić  do  poziomu.      <Do-|-Po-|-ZIEM> 

Dopoziomowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopo- 
ziomować. 

Oopożyczać,  a,  al  p.  Dopożyczyć.  <Do-fPo-}- 
ŻYiOZ)> 

Dopożyczanie,  a,  blm.,  czynność  cł  Dopoży- 
czać. 

Oopożyczenie,  a,  blm.,  czynnośd  cz.  Dopoży- 
czyć. 


DOPRAWIĆ 

Oopożyozka,  \,  Im.  i  pożyczka  dodatkowa;  dopo< 
iyczenie :  Dzierżawiliśmy  tę  wieś  z  dopożyezką 
kilkudziesiąt  tysięcy.  Krasz. 

Dopożyczyć,  y,  yl,  nied.  Dopożyczać  I.  dobraó 
Jako  pożyczkę.     2,  dodać  jako  pożyczką. 

Dopókąd  p.  Dopóki:  Nie  będo  ja  na  Jasieńka 
dobra,  jaz  D.  nie  oj)adnie  choinecka  drobna. 
<Do-fPo-|-K> 

Dopóki,  Dopókąd,  XDopokąd,  [Dopóki,  Dopóko,  ^ 
Dopokąd,  DopokilJ,  xDoki  I.  jak  długo,  dokąd, 
póki:  Dopókiż  to  cierjjieć  będziemy?  D.  nie 
zobaczę,  nie  uwierzę.  Dopóty,  D.  chcesz.  2.  za- 
nim, nim:  D.  gwiazdy  zejdą  i  D.  we  wsi  kur 
zapieje,  opowiem  swe  dzieje.  Mick.  4.  y,dokąd?, 
do  jakiego  viiejsca?:  D.  masz  ś.  uczyć?  <Do-i- 
Po-f-K> 

[Dopóko]  p.  Dopóki. 

Dopólbezsenny  na7ty;(^i  bezsenny:  Dopółbezsenna 
noc.  Krasz.     <Do+POL-f Bez4-SN> 

Dopólnocny  ciągnący  ś.  do  północy :  Na  pija- 
tykach dojiółnocnych  pieniądze  utargowano  ty- 
rać   począł.    Łoz.      <  Do  4- POL -f  NOC  > 

Dopóty,  [Dopótyk,  Dopotąd,  Dowpólty]  tak  dłu- 
go aż,  j)óty,  dotąd,  tak  daleko,  do  te'">  czasu  a.  do 
tego  miejsca:  D.,  do])óki.  D.  jeść  nie  dostaniesz, 
aż  ś.  lekcji  nauczysz.     <Do-j-Po-f-T> 

[Dopótyk]  p.  Dopóty. 

Dopracować,  uje,  owal,  nied.  Dopracowywać 
myśl.  (o  psie)  dogonić  zwierza.  D.  ś.  I.  czegoś 
dojść  pracą  do  czego,  dorobić  ś.:  D.  ś.  majątku. 
2.  myśl.  (o  psie)  dogonić  (zwierza;.  <bo-|- 
Praca> 

Dopracowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopraco- 
wać. 

Dopracowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
pracować ś. 

[Dopracowany]  spracoioany. 

Dopracowywać,  uje,  ywal  i  D.  ś.  p.  Dopraco- 
wać: Dalekoby  lepiej  było  oszczędnie  żyć  i  po- 
woli D.  ś.  przyszłości.  Krasz. 

Doprać,  pierze,  praJ,  nied.  Dopierać  I.  dokoń- 
czyć prania:  Jak  dopierze  jednych  chust,  zacz- 
nie prać  drugie.  Oss.  2.  uprać  jeszcze  więcej.  3. 
wyprać  należycie.  4.  \.om\x=piorąc  (=bijąc)  go, 
dogodzić  mu  —  dać  mu  ś.  we  znaki:  Nie  szydź 
z  IBoga,  żebyć  święci  kijem  nie  doprali.  Prz.  D. 
Ś.  czego  I.  z  trudem  wyprać  nn  czysto:  Niech 
ogień  spali,  czego  ś.  woda  nie  dopierze.  Pot.  2. 
piorąc  (t.  j.  wymywając  a.  bijąc),  dorobić  ś.  a.  do- 
igrać ś.  czego:  Doprała  ś.  majątku.  Oss.  Do- 
prał ś.  garbu    na  grzbiecie.  Oss.  <Do-[-PIOR> 

[Dopraszać,  a,  al]  prosić:  Dopraszam  ])ana, 
kieby  mi  poborgował.  D.  ś.  I.  p.  Doprosić  ś. 
2.  [D.  ś.]  zapraszać:  Dopraszamy  sie  państwa 
na  coś  więcej,     <Do-|-PROS> 

Dopraszanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
praszać ś. 

Doprawa,  y.  Im.  y  I.  [D.]  przyprawa,  zaprawa. 
2.  ogr.  dodanie  do  ziemi  potrzebnych  nawozów. 
<Do4-PRAW> 

Doprawdy,  XZ  doprawdy  przys.  naprawdę, 
istotnie,  w  rzeczy  samej,  rzeczywiście,  prawilzimie; 
serjo,  zaiste,  zaprawdę :  D.?  (  =  czy  tak  f).  To 
już  D.  niezrozumiałe!     <Do4-PRAW> 

Doprawiać,  a,  al  p.  Doprawić. 

Doprawianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doprawiać. 

Doprawić,  i,  ił,  iiied.  Doprawiać,  f  Deprawować  I. 
dokończyć  prawić,  dogadać,  domówić,  dopowiedzieć; 
bajania  dokończyć,  do2)l.eść:    Chcemy,  cośmy  umy- 


515 


DOPRAWIENIE 


§\i\\,  'im  naljrócjej  do  końca  D.  B.  B.  2.  rolę, 
v>-inn\<i<^  =  dokończyć  Jej  ttpraicę,  upncwić  należycie; 
[D.j  =  upraurić:  Kawałek  ziemi  doprawia.  3. 
dobrać^  zaprawić,  przyprawić,  przyrządzić:  D. 
wódkę.  fav'>^  4.  t  i  [D.]  dnkuczyi,  dojąć  do 
ż!jw€:H>.  Pra«n~'  Przypadli  harcownicy  Litwy 
i  byliby  co  dobrze  doprawili,  gdyby  nie  był  2  be- 
ko nadskoczył  Proroezyński  ze  związkowemi. 
Moracz.  5.  -^  dokończyŁ,  skończyć,  dokona-:  Ju- 
żeśmy  doprawili  budowania  swego.  Rej.  6.  [D.] 
=  a)  dodać,  dołożyć,  poprawić:  Matuska  w  pypk, 
potym  prętem  doprawił,     b)  wpratcić,   wstav;ić. 

Doprawienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doprawić. 

Ooprawny  dopr amony,  sztuczny  :  Król  witany 
był  od  miasta  i  od  joznickiej  akademji  z  djalo- 
gami,  ogniami  doprawnerai.  Moracz. 

t  Deprawować,  uje,  owal  p.  Doprawić :  W  zam- 
kTi  komory  pobudowano  i  resztę  rzeezy  pomain 
doprawowano.  Baz.      <Do-}-PRAW> 

Deprawować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  dokończyć  pra- 
tcotcania  i.,  nkończyó  swój  proces. 

f  Doprawowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Depra- 
wować. 

Deprawowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  De- 
prawować ś. 

Doprocesować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  ezego  = 
osiągnąć  skutek  /^jocc^tt,  dojić  do  czego  drogą  pro- 
cesu: Mam  mają-rek,  ale  ś.  go  D.  nie  mogę. 
Krasz.     <Do-|-Proces> 

Doprocesowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz 
Doprocesować  ś. 

[Doprociwić,  I,  II,  Uprociwić  ś.]  starań  doloiyć, 
vi/kuŃczaJtic  robotę.     <l)o-j-Czes.  protiviti  se  > 

t  Doprosiciel,  a,  Im.  e  ten,  co  ś.  doproszą,  pro- 
szący: Po  oddaleniu  wiolu  doprosicielów.  Świn- 
kę Marcin  V  na  arcybiskupstwie    osadził.   Błaż. 

t  Doprosioieiiia,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Doprosi- 
ciei. 

Doprosić  się,    i    ś.,    II    ś.,  nied.  Dopraszać  ś. 

osiągnąć  skutek  proszenia;  dostać  co,  prosząc,  wy- 
prosić co:  Nie  można  ś.  w  tym  domu  szklanki 
wody  D.  Oss.  Dopraszal  ś.  u  króla  starostwa. 
Oss.  <Do4-PRO!S> 

Doproszenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
prosić ś. 

Doprowadzać,  a,  al  p.  Doprowadzić.  <Do-|- 
Pro+W101)> 

Doprowadzanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dopro- 
wadzać. 

Doprowadzenie,  a,  blm.,  czynność  oz.  Dopro- 
wadzić. 

X Doprowadzicie!,  a,  Im.  e  ten,  co  doprowadza. 

Doprowadzić,  i,  ii,  nied.  Doprowad7ać  I.  za- 
prowadzić do  pewnego  kresu,  ■  przyprowadzić,  przy- 
wieść: Bogu  dzięknjemy,  ii  nas  do  tych  świę- 
tych miejsc  D.  raczył.  Warg.  My.śmy  cię  do- 
prowadzili do  stanu  tego.  Kras.  I),  co  do  po- 
rządku. D.  kogo  dokąd  =  oc(pr-o«)rtr/~t(i.  D.  dzie- 
ło do  końca  trzeciego  tomu.  D.  kogo  do  złości, 
do  ruiny,  do  nędzy.  D.  oo  do  końca.  D.  do 
skutku.  Doprowadził  do  tego,  że  go  wypędzo- 
no. Prosiłem  go,  żeby  zaczęt.-j,  rozmowę  do  koń- 
ca doprowadził.  Kras.  (=--n  o  ciągnął).  Przen.:  Ję- 
zyk cię  doprowadzi  (=doJdziesz,  trafisz,  pytając 
o  drogę).  Ta  ścieżka  doprowadzi  cię  na  miej- 
sce (-idąc  nią,  dojdziesz).  2.  xanat.:  Naczynie 
dowodzące  a.  doprowadzające  =  które  krew  a. 
ciecz  wogóle  dojirowadza,  donosi    do  jakiego  orgch 


DOPRZYC2r?2nd 

nu.     3.  cukier.:  D.  cukier  do  próby  =   naSJui  ma 
pożądaną  gęstość.     <Do^-Pro-|-W10D> 

[Doproz]  dopieroż. 

Dopróoie,  a,  blm.,  Doprncie  ezynt»oś6  cz.  Do- 
próó.     <Do-fPOR> 

Dopróć,  próje  a.  porze,  pról,  Dopruć,  nied. 
Doprówać,  Dopruwać  a.  topanó  popróó  do  koń- 
ca   a.   do  pewnego  kre.^fu. 

Doprówać,  a,  al  p.  Dopróć. 

Doprówanie,  a,  blm.,  Dopruwanie  czynno^  es. 
Doprówać. 

Doprucje,  a,  bim.  p.  Doprócie. 

DoprHć.  pruje  a.  porze,  prol  p.  Oopróó. 

Dopruwać,  a,  al  p.  Dopróć. 

Dopruwanie.  a,  blm.  p.  Doprówanie. 

Doprząc,  ęgnie  a.  ęźe,  ągl,  Doprzęgnąć,  Oo' 
przągnąć,  nied.  Doprzęgaó  do  zaprzęionych  do- 
dać, przyprząc    <Do-f-PRZĘG> 

ł  Doprządać,  a,  al,  [Doprządać]  p.  Doprząść. 
<Do-|-PRZĘD> 

t  Doprządanie,  a,  blm.,  (Doprządanie]  czynność 
ez.  Doprządać. 

[Doprządzać,  a,  al]  p.  Doprząść. 

[Doprządzanie,  a,  blm.)  czynność  ca.  Doprzą- 
dzać. 

Doprząg,  ęgu,  Ira.  ęgl  koni€  do  przyprzęgn  slii~ 
iące,  zaprząg  dodatkowy.      <Do-|-PRZĘG> 

Doprzągnąć,  nie,  nąl  p.  Doprząc:  'Trzeba  D. 
było  dwa  woły.  Od. 

Doprzągnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doprząg- 
nąć. 

Doprząść,  ędzle,  adl,  nied.  |  Doprządać,  [Do- 
prządać, Doprządzać]  przędzenia  dokończyć:  Nici 
doprzędła  Kloto.  Mias.  <Do-f-PRZĘD> 
Doprzeć,  prze  a.  fpierze,  parł,  niod.  Dopierać,  fDo- 
plrać  I.  zamknąć  doreszty,domknąć:\)0[ńQT?A  drzwi, 
a  złodzieje  napadli  i  wyparli  je.  Os.s.  2.  kogo- 
przyprzeć,  przycisnąć.  3.X  komu  =  dopiec,  dokuczyć, 
dojąć,  dać  ś.  we  zimki:  Inflanckim  krzyżakom 
odpierał,  mistrzom  ich  często  dopierał.  Stryjk. 
Namowy  matczynej  nie  mógł  ś.  zbyć,  gdy  mn 
w  tym  dokuczała  i  dopierała.  Glicz.  Wam  do 
żywego  lada  kto  dopierze.  4.  nied.  do  czegoś 
dochodzić,  przystawać  szczelnie,  dotykać,  opierać  i. 
o  co;  (Szereg  krzeseł)  dopierał  do  ściany.  Jeż. 
XD.  Ś.  (zwykle  nied.)  u-iilnie  zażądać,  naprzeć 
ś.,  nied,  domagać  L:  Połowicy  ś.  wsi  dopierał. 
Biel.  M.     <I)o-ł-POR> 

Doprzedać,  a,  al,  nied.  Doprzedciwać  do  reszta 
wyprzedać.     <Do-t-f'r2e-l-I>A  > 

Doprzedanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doprze- 
dać. 

Doprzt^riawać,  aje,  al  p.  Doprzedać. 

Doprzedawanis,  a,  blm.,  czynność  ez.  Ooprze- 
dawać. 

Doprzędzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.    Doprząść. 

Doorzęgać,  a,  al  p.  Doprząc. 

Doprzęganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doprzę- 
gać. 

Doprzęgnąć,  nie,  nąl  p.  Doprząc. 

Doprzęgnięoie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doprzęg- 
nąć. 

Doprzężenle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doprząc 

[Doprzo]  p.  Dopiero. 

[Do  przodka]  p.  Do  przodka. 

[Do  przodku  a.  Do  przodka]  t.  naprzód,  na  dal- 
szą przestrzeń.     2.  rodzaj  lanca.     <Do-[-PRZED> 

[Do  przodu]   wpierw,  przedtym. 

[Doprzyczynió,  I,  U,  Przyczynić]  wyrobić  (o  chl»»- 
ble  1  cieście):  Umnial  doprzyeyaić  chłib.  <Dj 
-fPray-fOZlrN> 


^iQ 


D0P30WAĆ 


DORADCZY 


t  Dop«ować,  uj3,  owal  p.  Dopsuó.  <Do-f* 
PS> 

7  Dopsowanie,  a,  blm.,  czynność  ex.  Oopso- 
wać. 

Dopsucie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dopsuć. 

Dopsuoie  8łę,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
psuć  ś. 

DopSUĆ,  uje,  ul,  t  Dopsować  (I'>  reszty  popsuć. 
D.  Ś.  do  reszty  L  popsuć,     <Do-l-PS> 

[Dopulać,  a,  aJ]  dokończyć,  dorobić  z  trudem: 
Lodwiem  dopulał  (kosząc)   do  granicy.     <?> 

Dopust,  u,  Ira.  y  I.  (o  Bogu)  zrządzenie,  prze- 
siiuczenie,  dopuszczenie,  wola,  wyrok:  Siabowała 
dłużej  niż  zwykło  może,  wprost  s  boskiego  do- 
j-.nstu.  Orsesz.  2.  fioyst^ek:  Złe  dopusty.  <Do 
+PUST> 

xDopu8tnie  przys.  od  Dopustny. 

XDopu8tny  p.  Dopuszczalny. 

Dopuszczać,  a,  ał  i  D.  ś.  p.  Dopuścić:  (Ma- 
gnaci) poczęli  spychać  stan  rycerski  z  jego 
znaczenia,  nie  D.  go  do  szczytu  przewagi.  Ko- 
ron. 

Dopuszczalność,  i,  blm.  rz.  nd  Dopuszczalny: 
Miano  wątpliwości  co  do  samego  faktu  zaślu- 
liia,  ale  nie  co  do  ich  dopuszczalności  i  upraw- 
nienia. Czerń. 

Dopuszczalny  I.  a.  X  Dopustny  mof/ący  być  do- 
pii.tzczonym,  dozwolonym,  możliwy:  Zflgwaianto- 
wanie  małżeństwa  pieniężną  karą,  kanonicznie 
niedopuszczalne.  Syrok.  2.  mogący  być  przy- 
]tnszczonym,  przypuszczalny, prawdopodobr^y:  Wol- 
naż  nam  zrobić  spostrzeżenie,  na  pozór  tak  ma- 
ło dopuszczalne?  Jaroeh. 

Dopuszczanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopuszczać. 

Dopuszczanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Do- 
puszczać ś. 

Dopuszczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopuścić: 
Ci)kolwiek  ś.  dzieje  na  świecie,  dzieje  ś.  z  do- 
puszczenia bożego  (=z  dopustu). 

Dopuszczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
puścić ś. 

X  Dopuścicie!,  a,  Im.  e  ten,  co  dopuszcza,  po- 
zwala. 

xDopuścioieika,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Dopuści- 
ciel. 

Dopuścić,  i,  It,  nied.  Dopuszczać  I.  pozwolić 
zbliżyć  i.,  przypuścić:  Taki  dumny,  że  nikogo 
do  siebie  nie  dopuszcza.  Przen.:  Dopuszczać 
sobie  co  do  głowy  =  gryió  ś.  smutnemi  przy- 
puszczeniami. D.  ucznia  do  egzaminu.  2.  nie 
pr-.iszkndzić  czemu^  pozwolić,  przyzwolić,  zezwolić, 
dozwolić,  przystać  na  co:  Bóg  często  dopuszcza, 
aby  ś.  słym  dobrze  działo,  -j-  Dopuszcza  jej 
działać  co  chce.  Op.  Bóg  na  mnie  to  spu- 
stoszenie dopuścił.  Chodź.  (  =  zestala  spuścił). 
Y  Panie  wójcie,  dopuść  sprawy.  Groic.  f  Dwora 
kazał  ś.  wracać,  trzeciego  dopuścił  wyjść.  Wys. 
t  Dopuszczono  im  wolność.  Chwal.  (  =  przywró- 
cono). 3.  złączyć  samca  z  samicą,  stanoioić:  Do- 
puszczać klacze  do  ogierów.  4.  \  popełnić,  do- 
kona-: Dopuszczone  złodziejstwa.  Św.  z  Woe. 
Dopuszczona  wina  =  kara  wykonana.  D.  ś. 
I.  czego  =  popełnić  co  (złego),  uczynić  co :  D. 
6.  grzechu,  zbrodni,  okrucieństwa,  f  Kobie- 
ta, dziecięcia  ś.  dopuściwszy,  zabiła  je.  Groic. 
(=meprawe  dziecię  urodziwszy).  Żart.:  Czy  i  pan 
dopuszcza  ś.  wieiszy?  Prus.  2.  do  czego  =  do- 
prowadzić ś.:  Nie  można  dopuszczać  h.  do  fiksa- 
cji,   Krasz.    3.    |  liogo  s;  coire:    Ujźraał  Dawid 


ione    Urjasza   1    dopuścił  ś.  jej.  Leop.    <Do-I- 
PUST  > 

Dopyohacz,  a,  Im,  e  gór.  robotnik,  posuwająca, 
wagoniki  z  węglem.  Grusz.  ' 

Dopycłiać,  a,  al  p.  Dopchać.    <Do-^-PCH> 

Dopychanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dopychać. 

Do  pyt,  u,  blm.  dopytanie  ś.,  dotciedzenie  ś.:  Sta-  . 
ruszka  z  łaski  porucznika  łatwiejszy  miała  D.  • 
w  tym  odmęcie.  Byk.     <Do4-PYT>" 

Dopytać,  a,  al,    ezęś.  D.  ś.,   nied.    Dopytywać, 
Dopytywać  ś.,    t  Dopytować   ś.,   f  Dopytawać  ś. 
pytając,  dowieilzieć  ś.:    Nie  mogłem  ś.  o  jego  dom  ■ 
D.    Nie  dopytasz  ś.   o  Prusach.    Wor.    Dopyty- 
wała służbę  o  Zbyszka.  Sienk.  (  =  wypytywała). 
D.  ś.  na  nim  słowa_  nie  możono.  Skar.  (  =  wy- 
ciągnąć  z   niego).     Żart.:  Dopytał  ś,  do  szkatuły. 
{  =  dobrał  i.),    f  D.  ś.  czego  =  wyjednai  co,  uzy-  \ 
shaó:    Dopytał  ś.  ortyla.   <Do-fPYT>  ^ 

Dopytanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopytać.  j 

Dopytanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  D6py-  \ 
tać  ś. 

t  Dopytawać  się,  a  ś..  al  ś.  p.  Dopytać. 

t  Dopytawanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
pytawać ś. 

XDopyt!cl,  ów,  blp.  badanie,  indagacja,  śledz- 
two: Wskazane  osoby  wzięte  były  na  D.  nie- 
Indzkira  sposobem.  Lei. 

t  Dopytować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  p.  Dopytać. 

t  Dopytowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dopytować  ś. 

Dopytywać,  uje,  ywal  i  D.  ś.  p.  Dopytać. 

Dopytywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dopyty- 
wać. 

Dopytywanie  się, 
pytywać  ś. 

Dorabiać,    a,    al 
ROB> 

Dorabianie,  a,  blm. 

Dorabianie  się,  a  ś  . 
biać  ś. 

[Dorabiany,    Dorobiany] 
dorobić. 

Dorachować,  uje,  owal,  nied.  Dorachowywaó  I. 
rachunku  dokończyć:  Ledwie  dorachował  tej  su- 
my. 2.  do  porachowanego  dodać,  doliczyć:  Do- 
rachuj  do  dziesięciu  tysięcy  dwa  jeszcze.  L.  D. 
ś.  I.  rachując,  dojść,  doliczyć  ś.:  Nie  mógł  ś.  lat 
swych  D.  Birk.  2.  rachując,  osiągnąć  co:  Ską- 
py, ustawicznie  licząc,  żadnego  szczęścia  D.  ś. 
nie  może.  L.     <Do-|- Rachować  > 

Doraohowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doracho- 
wać. 

Dorachowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
rachować ś. 

Doraohowywać,  ywa  a.  uje,  ywal  p.  Doracho- 
wać. 

Dorachowywanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dora- 
ohowywać. 

X  Dorada,  y,  Im.  y,  [Dorada]  rada,  porada, 
wskazówka.     <Do-|-Rada> 

Doradca,  y,  Im.  y,  xDoradziciel,  fDoradniit] 
teti,  co  doradza,  radca,  kierownik:  Rozpacz  jest 
złym  doradcą.  Pokątny  D.  (=  człowiek,  zajmują'- 
cy  ś.  nieprawnie  adwokaturą,  żart.  winkiel-adv)o- 
kat).  D.  prawny  a.  D.  (  =  radca  prawny,  adwo- 
kat). 

Doradczy  słuiący  do  rady,  radzący,  doradzają- 
cy :  Członkowie  mają  głos  D.  (  =  uwzględniany, 
lecz  nie  decydujący). 


a  ś.,  1)1  m.,    czynność  ez.  Do- 
i    D.  ś.   p.  Dorobić.     <Do4- 

czynność  cz.  Dora!Maó. 
bhn.,    czynność  cz.  Dora- 

taki,    którego  ś.  trzeba 


DORADCZYNI 

Doradczyni,    I,    Im.    e   forma   i.  od  Doradca: 

By(a  doradozynijj  tego  postępku.  Krasz. 

[Doradeńka,  I,  Im.  I]  doradczyni:  Mateńko, 
doradeńko,  oj  doradźże  mi,  doradzi 

XDoradnie  przys.  od  Doradny. 
[Doradnik,  a,  Im.  cy]  p.  Doradca:    A  ty  swa- 
tu,  doradaikul 

Doradny  I.  y(.umiejący  radzić.  2.  [D.]  ro- 
zumny; ckęł7iy. 

Doradzać,  a,  al  I  XD.  ś.   p.  Doradzić.    [D.  ś.] 
naradzać  i. 
Doradzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doradzać. 
X  Doradzanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
radzać ś. 

Doradzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doradzić : 
f  Na  D.  swych  rycerzów.  Chwal.  (  s:  za  po- 
radą). 

X  Doradzenie  się,  a  ś.,  blm^  czynność  cz.  Do- 
radzić ś. 
XDoradziciel,  a,  Im.  e  p.  Doradca. 
XDoradzioielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od    Doradzi- 
cie!. 

Doradzić,  i,  ii,  nied.  Doradzać  dać  radę,  udzie- 
lić jioradi/,  poradzić,  wskazać  drogę.  XD.  Ś. 
zasięgnąć  rady,  poradzić   ś.     <Do-f-Rada> 

Doradztwo,  a,  blm.  zajęcie  doradcy:  Pokut- 
ne I). 

[Doraić,    i,    ii,    nied.    Dorajać]  doradzić,  pora- 
dzić: Świadome  baby  doraiły.     <Do-}-Ra,ić> 
[Dorajać,  a,  al]  p.  Doraić. 
Dorancja,  i,  Im.   e,   Durancja  bot.    I.    odmiana 
śliwy  zwyczajnej.     2.    owoc    lej   odmiany.     <Czes. 
durańco,  Nm.  [durantsch]> 
Dorastać,  a,  al  p.  Dorosnąć.  <Do-|-ROSr> 
Dorastanie,    a,    blm.,    czynność    cz.   Dorastać. 
Fizj.:  Okres  dorastania  (adolescentia)j  iu.  okres 
p  o  k  w  i  t  a  n  i  a. 

[Doraza  a.  Dorazy]  naraz,  wraz.  Por.  Do 
razu. 

t  Dorazić,  i,  ii,  nied.  f  Dorażać  I.  porazić,  wy- 
gubić, ilolnć:  Ty  ich  doraź,  że  żaden  nie  wsta- 
nie. Kochan.  Przen.:  Sen  trosk  i  ciał  doraził. 
Zebr.  (:=  pokonał).  2.  komn=dojąć,  dokuczyć,  do- 
piec. 3.  dokonać,  dokończyć:  Itijk  nio  czują,, 
ochotij;  pracy  dorażajij..  Zebr.  4.  w  zupełności 
wyrazić,  wypowiedzieć:  Częstokroć  zda  ś.  panom, 
iż  pochlebca  nio  do  końca  jakoby  doraża,  ani 
wszystkiego  wypowiada.  Górn.   <Do-f-RZAZ> 

Dorazowy    I.    p.    Doraźny:     Gilotyna,  pomimo 
sprawniejszego  i  dorazowszego  działania  w  sy- 
stemie wyludnienia,  łaskawiej  ocenionj].  została. 
Jun.     2.   y,  na  jeden  raz  słuiący. 
[Do  razu]  zaraz.    Por.  Doraza. 
[Dorazy]  p.  Doraza. 
t  Doraźiiwio  lazys.  od  Doraźliwy. 
t  Doraźliwy     I.    przeraźliwy,  straszny:     Ilekat- 
skie  rymy  doraźliwe.  Zebr.    2.  dotkliwy,  bolesny, 
przykry. 

Doraźnie  przys.  od  Dorainy:    Zniechęcenia  D. 
pokonać  nio  można. 
[Doraźno]  wyraźnie. 

Doraźny  I.  a.  Dorazowy  natycTimiastowy,  bez- 
zwłoczny, niezwłoczny:  Dopominaj;}  ś.  o  doraźnfj, 
nagrodę.  Mórz.  f  Prawo  doraźne  a.  dorazowe  = 
prawo  sądzenia  złoczyńcy  natychmiast  po  schicyta- 
iiiu  na  gorącym  uczynku.  2.  wyraźny,  jasny,  do- 
kładny, dobitny,  dosadny:  Postawił  doraźno  '/ą- 
dani<\  Proch.  3.  fil.  (w  psycliologji)  naraz 
U)  świndomoici  dany,  vi  jednym  akcie  Iwiadomości 


DORĘCZYCIEL 

obecny:  Skojarzenie  doraźne  =  takie  skojarzenie, 
gdy  skojarzone  słany  psychiczne  występują  w  świa- 
domości jako  grupa,  bł.  skojarzenie  s  p  ó  ł- 
czesne.  Apercepcja  doraźna  =  czynność  aper- 
cepcyjna  przy  tworzeniu  pojęć.  4.  lek.:  a)  Lecze- 
nie doraźne  =  stosowanie  w  nagłych  przypadkach 
środków,  które  i.  ma  pod  ręką.  b)  Przepis  D. 
(formuła  eitemporalls)  =  przepisanie  leków  w  ze- 
stawieniu innym,  niżeli  je  podają  przepisane  spo- 
soby przyrządzania,  c)  Zrośuienie  doraźne  (reu- 
nio  per  primam  intentionera)  =  zagojenie  i.  rany 
bez  ropienia,  zrost  bezpośredni.  < Do-f- 
RZAZ> 

t  Doraźaó,  a,  ał  p.  Dorazić. 

t  Dorażanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dorażać. 

t  Dorażenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dorazić. 

Dorąbać,  biC/,  bal,  nied.  XDorębywać  I.  porą- 
bać do  końca  a.  do  pętanego  kresu.  2.  więcej  na- 
rąbać,  do  porąbanego  dodać:  Dorąb  jeszcze  drew. 
<Do-|-RĘB> 

Dorąbanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dorąbać. 

XDorąoze  p.  Doręczę.     <Do-|-REK> 

XDordadzerta,  y,  blm.  rodzaj  tkaniny.  <?> 

t  Dordzalość,  I,  blm.  rz.  od  f  Dordzaly,  dojrzą- 
łość.  Kochan. 
f  Dordzaly   p.    Dojrzały:    Dordzala  śliwa.  P. 

Koch. 

X  Dordzaly  p.  Dordzewialy. 
t  Dordzeć,  eje,  al  p.  2.  Dojrzeć. 
xDordzeć,  eje,  al  p.  Dordzewieć. 
t  Dordzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  t  Dordzeć. 
xDordzenie,  a,  blm.,   czynność  cz.  x Dordzeć. 
X Dordzewialy,     x Dordzaly    zupełnie    zardze- 
wiały. 

Dordzewieć,  eje,  al,  X Dordzeć  do  reszty  za- 
rdzewieć. <Do-|-RUD> 

Dordzewienie,  a,  blm.,  czynność  cz,  Dordze- 
wieć. 

Dereń,  rnia,  Im.  rnie    pusz.    stempelek    do  zna- 
czenia a.  przelnjania  dziur  w  ielazie.     Por.    Dorn. 
<Nra.  Dorn> 
[Do  reszty]  nareszcie.  <Do-}-Reszta> 
XDorębywać,  uje,  ywal    p.    Dorąbać.     <Do-j- 
RĘB> 

XDorębywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doręby- 
wać. 

X Doręcz  p.  Doręcza:  O  pożytecznych  rze- 
czach, co  mamy  w  doręczy,  mówmy.  Przyb. 
<Do+RĘK> 

Doręczać,  a,  al  p.  Doręczyć. 

Doręczanie,  a,  blm.,  czynnot-ć  cz.  Doręczać. 

X  Doręczę,  xDorącze,  X  Doręcz,  f  Dorędzie, 
[Dorędziej  tylko  przysłówkowo:  Na  doręcza  a. 
na  dor^^czu  a.  na  dorędziu  a.  w  dor^c/.y  -na  po- 
dorędziu, pod  ręką,  na  pogotowiu  :  Masz  zawsze 
na  doroczu  jak;}  wymówkę. 

Doręczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doręczyć. 

Doręczna,  ej,  im.  e  wiośl.  część  wiosła  między 
rączką  a  łożem. 

XDorccznie  przys.  od  Doręczny.  L. 

XDoręcznik,  a,  Im.  i  I.  książka  podręczna,  pod- 
ręcznik. 2.  notes,  notatnik.  3.  księga  urzędowa  do 
wpisywania  numerów  dokumentów,  dziennik. 

Doręczny  ^of/  ręką  będący,  podręczny :  Doręczna 
bibljoteka.  Wiszn.  „Nauka  doręczna  o  rolnic- 
twie' (tytuł  ksir-iżki). 

Doręczyciel,  a,  Im.  e  ten,  co  doręcza,  od- 
dawca. 


»1S 


DORĘCZYCIELKA 

Doręczycielka,  i,    Im.    i    forma  ż.  od  Doręczy- 
oiel. 
Doręczyć,  y,  yl,  nied.   Doręczać  oddać  do  rąk, 

WCCZIJĆ. 

i.  t  Dorędzie  i  [Dorędzie]  p.  Doręczę. 
'-  I.  [Dorka,    I,    Im.    i,    Dorota]    kiszką  gruba  me 
wnętrznościach    świni,  używana    do  robienia  kiszek. 
<0d  imienia  Dorota;    po  Cześ.  dorota   ozua-cza 
także  kiszkę  grub^> 

2.  [Dorka,  i,  Im.  i]  p.  Dziura:  Jaki  świder, 
taka  D.,  jaka  matka,  taka  eorka.  Prz.  <DŹil> 

XDormez3,  y,  Im.  y  I.  powóz  podróżny  do  spa- 
nia.   2.  czepiec  nocny.     <Fr.  dormouse> 

Doritiezy,  ów,  blp.  kolczyki,  z  któremi  moina  sy- 
piać (nie  zdejimijąc):  Kupił  piękne  brylantowe 
D.  Es.     <Fr.  dorraeuse> 

Dorn,  u,  Im.  y  pręt  stalowy  do  przebijania  dziur 
w  blachach.    Por.  Doreń.     <Nm.  Dora> 

[Dornica,  y,  Im.  e,  Dorna,  Dwornica]  izba. 
<Zap.  Sł.  *gornica,  przez  Nm.  fdurniz,  dUrnitz, 
dornitz  i  in.];  [dwornica]  jest  sld.  do  dw6r> 

Dornier,  a.  Im.  y  noż.  stempelek  kwadratowy  do 
rozbijania  dziurek  w  stali  na  gorąco.  <  Zap.  z  Nm. 
Dorn,  patrz  wyżej  Dorn> 

Dornik,  a.  Im.  I  I.  ostry  sztyft  stalowy  do  po- 
głębiania gwoździ.  2.  bed.  narzędzie  do  wybijania 
dziur  w  obręczach  ielaznych.     <p.  Dorn> 

X Dornowski  dach  =  dach  na  domach  wiejskich 
z  garbowin  i  gliny.  <Może  od  nazwiska  Nm. 
Dorn  > 

XDorA,  I,  Im.  e  tok.  p.  Futro.     <p.  Dorn> 

[Dorobadło,  a,  blm.,  Dorobajło]  stara  obręcz 
(np.  sita),  stary  sprzęt.     <Ukr.  dor5bajło> 

[Dorobajlo,  a,  Im.  a]  p.  Dorobadło. 

Dorobek,  bku,  Im.  bki  I.  nabywanie  pracą,  do- 
rabianie i.:  Być  na  dorobku.  2.  majątek,  naby- 
ty pracą,  nabytek:  Wszystko,  co  ma,  stanowi 
jego  własny  D.     <Do-fKOB> 

[Doroblany]  p.  Dorabiany  S  U  wdowy  chlób 
gotowy,  ale  wymowny,  a  u  panny  D.,  ale  sma- 
kowny. 

Dorobić,  I,  ił,  nied.  Dcrabiać  I.  roboty  dokoń- 
czyć: Gdyby  komu  żona,  z  któr,-],  grunt  czyn- 
szowy wziął,  umarła,  pókiby  nie  zasiał,  tedy 
IM  u  będzie  wolno  D.  i  zasiać.  Sz.  2.  do  zrobio- 
nego dodać:  Nie  wystarczsj,  nam  szafy  na  książ- 
ki, każ  stolarzowi  dorobić  jeszcze  trzy.  L.  3. 
zrobić  coś  brakującego:  D.  klucz  do  zamku  (=^0- 
pnsować).  Ręce  posągu  są  dorobione  (  =  przy- 
prawione, dosztukowane).  Dorabiać  stosowne  ry- 
sunki do  tekstu.  Kras.  A.  Twarze  dorobione. 
SJow.  (  =  maski).  4.  kogo  =  zbogacić,  wzbogacić. 
5.  j  zarobić,  zyskać,  zdobyć:  Koronę  męczeńską 
mu  dano,  mieczem,  ogniem  dorobioną.  Birk.  6. 
Xkogo=  przyśpieszyć  czyj  zgon,  dobić:  Już  ledwo 
dychającego  dorobił  mieczem.  Oss.  7.  f  wybić, 
wygrzmocić,  lanie  sprawić:  Dłonią  komu  D.  Mącz. 
Dobrze  za  łeb  D.  Mącz.  8.  [D.]  dokuczyć,  na- 
robić biedy:  Ta  czarownica  jemu  doch  dorobiła. 
D.  Ś.  I.  zrobić  majątek,  dojść  do  majątku,  zbogacić 
ś.:  Dorobił  6.  na  handlu  zbożem.  2.  czego  = 
pracą  co  osiągnąć,  zapracować:  Ty  igiełką,  a  ja 
piórem  dorobim  ś.  chleba.  Przen.:  Tu  ś.  on 
smutnej    sławy  dorobił.  Roi.     <Do-j-ROB> 

[Dorobieo,  bca,  Im.  bcy  a.  bcowle]  p.  Dorob- 
kiewicz. 

Dorobienie,  a,  blm.  I.  czynnośd  ez.  Dorobić.  2. 
•}•  (lorubch,  praca :  Dziedaiwstwo,  CO  Swym  doro- 
bicnim  sobie  ^(i\^i, 


DOROSŁY 

Dorobienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doro- 
bić ś. 

[Dorobiony]  spracowany. 

[Dorobiś,  a,  Im.  e]  p.  Dorobkiewicz. 

Dorobkiewicz,    a,    Ira.   e,   Dorobkowicz,  XDo- 

robnik,  [Dorobiec,  Dorobiś]  ien,  co  ś.  sam  dorobił 

nwjątku,  parweujusz:     Panem  wsi  był  D.    Krasz. 

Dcrobkiewiozowski    przym.    od    Dorobkiewicz: 

Dorobkiewiezowska  familja.  Krasz. 

Dorobkowicz,  a.   Im.  e   p.  Dorobkiewicz:    Do- 

robkowieze  małpujący  panów.  Krasz.  D.  ze 
sprawiedliwej  pracy  jest  to  pożyteczny  obywa- 
tel. Wilk.     <Do+RÓB> 

Dorobkowiozostwo,  a,  blm.,  Dorobkcwiczowstwo 

ogół  cech  dorobkowiaza,  dążenie  do  zbogacenia  ś.: 
Szlachta  obraca  ś.  w  dwuch  ostatecznościach: 
utraejuozowstwa  i  dorobkowiczostwa.  Szuj. 

Dorobkowiczowdki  przym.  od  Dorobkowicz. 

Dorobkowiczowstwo,  a,  blm.  p.  DorobkowiozO' 
8two. 

Dorobkowy  I.  a.  XDorobny  z  dorobku  pochodzą^ 
cy,  zapracowany,  pracą  nabyty:  Majątek  D.  2. 
który  ś.'  dorobił,  zbogacony  drogą  dorobku:  Nie 
obrażali  najnieznośniejszą  dumą,  jaką  wzbudza- 
ją pieniądze  w  dorobkowych  panach.  Skarb. 

XDorobnik,  a,  Im.  cy  p.  Dorobkiewicz:  Jeden 
"Wielkopolanin,  z  ojca  dorobnika,  podał  ś.  był 
na  podsędka  ziemskiego.  Rzew. 

Dorobny  i.  Xp.  Dorobkowy:  Dorobne  substan- 
cje. Zam.     2.  [D.  <iza,s']  =  piękny,  pogodny  czas.     . 

Dorocznie  przys.  od  Doroczny,  co  rok.  <Do-j-' 
RZEK> 

Doroczny,  f  Doroozy  I.  co  rok  przypadający,  cO" 
roczny:  D.  wylew  Nilu.  xDzień  D.  (  =  roczni- 
ca). 2.  t  trioający  do  roku:  Doroczne  im  urzę- 
dy postanowił.  Birk.  X  Doroczny,  ego,  Im.  e  rz. 
urodziny:    Mój  dziś  D.  Nagur.       <Do4-RZEK> 

t  Doroczy  p.  Doroczny.  Pot. 

[Doroda,  y,  blm.]  dorodność,  uroda:  Królewicz 
ujęty  był  jej  dorodą.     <Do-ł-ROD> 

Dorodiina,  y.  Im.  y  bot.  (cryptocaria)  roś. 
<  Sztucznie  z  Do-|-ROD> 

Dorodnia,  I,  Im.  e,  Wdzięczelina  bot.  (kalraia) 
roś.  z  rodziny  wrzosowatych.  <  Sztucznie  z  Do-|- 
ROD> 

X  Dorodnie  przys.  od  Dorodny.     <Do-f-ROD> 

Dorodność,  i,  blm.  I.  rz.  od  Dorodny.  2. 
wzrost,  wysokość:  Wzrost,  dochodzący  miary 
człowieka  mniej  trochę  aniżeli  średniej  dorodno- 
śei.  Jeż. 

Dorodny  I.  toj/sohi  a.  dobrze  zbudowany,  kształt- 
ny, rosły,  słuszny,  okazały,  postawny,  pokaźny: 
Sotnie  kozackie  na  dorodnych  koniach.  Roi.  Zda- 
ła ś.  teraz  wzrostem  dorodniejsza.  Mlek.  Para 
dorodnych  topoli.  Mick.  2.  urodziwy,  przystoj- 
ny: Młodzian  D.  Słyszałam  już  nieraz,  żem 
gładka  i  dorodna.  Hot.  3.  Xpienny,  płodny,  ob- 
jęty w  plon:  Lny  dorodne.  Pol.  Sady  dorodne 
( =  urodzajne,  żyzne).  4.  [D.J  dorosły,  pełnoletni. 
<Do4-ROD> 

xDorodzenie,  a,  blm.,  czynność    ez.  Dorodzić. 

XDorodzić,  i,  ii  przez  urodzenie  dodać:  Stęsk- 
nione wieki  dorodziły  nowego  Cyrusa.  Wor. 
<Do4-ROD> 

xDoro8łek,  Ika,  Im.  tki  p.  Dorostek. 
Dorosłość,  i,  blm.  rz.  od  Dorosły. 
Dorosły  I.  dojrzały,  doletni,  pełnoletni:  Ma  dzie- 
d  iirt  dorosłe,    t  Lata  ^dorosłe    (=p6Uwletność). 


i^i 


DOROSNAÓ 


DORYCIE 


2.  t  czego  =  mający  lata  odpowiednie  do  czego: 
Ślicznej  twarzy  panienka,  a  prawie  już  dorosJa 
męża.  Skar.  Dorosty,  ego,  Im.  śłi  rz.  I.  człowiek 
dorosły,  dojrzały:  Ten  smarkacz  choe  udawać 
dorosiego.  2.  y.chlopiec  dorastający,  wyrostek, 
niedorostek,  mhkos.  3.  X.czlowiek  należytego  wzro- 
stu.    <Do+liOST> 

Dorosnąć,  dorośnie,  dorósł,  Doroto,  f  Oorost- 
nąć,  nied.  Dorastać  I.  dojśó  do  pory  rozwoju 
płciowego,  dojśó  do  udeku  dojrzałego,  dokończyć 
rosnąć:  Wilczę,  dorosną,w8zy  z  psami,  wilka 
goniło.  2.  urosnąć  do  pewnej  wysokości:  Z  chłop- 
ca    wyrósł,     a    do      chłopa     nie     dorósł.    Prz. 

3.  kogo  =  doróumać  komu  wzrostem:  Za  rok 
cię  dorośnie.  4.  ezego  =  rosnąc,  dojić  do  czego 
(a.  stać  i.  czym):  Dzieci  siódmego  roku 
nie  dorosły.  Nowochrzczeńcy  nie  chcą  dzieci 
chrzcić,  aż  rozumu  dorosną.  Wuj.  Źrzebic  ko- 
nia dorasta.  Trzyc.  (  =  wyrasta  w  konia).  Chło- 
piec dorósł:  młodzieńca.  Mick.  Kwiat  młodego 
nie  stracił  rumieńca,  a  razem  owoc  wnet  peini 
dorośnie.  Mick.  5.  przen.  czego  a.  do  czego  =  s<a(f  J. 
odpowiednim  do  czego,  sprostać  czemu:  Wiera  ja, 
co  każda  godnoiść  znaczy,  i  obaczycie,  czy  każ- 
dej nie  dorosnę.  Sienk.  Nie  dorósł  do  tego  za- 
dania, t  A  chociaś  był  nie  prawie  jeszcze  do- 
rósł wojny.  Kochan.  (=  doszedł  do  wieku  dojrzale- 
fjo).  6.  przen.  do  kogo  ^^^ dorównać  komu,  zbliiyć  ś.  do 
kogo  pod  jakimi  wzglądem :  Nie  dorósł  do  niego 
rozumem.     <Do-|-ROST> 

Dorostek,  tka,  Im.  tki  I.  fizj.  (adolescens),  a. 
XDoro8łek  młodzieniaszek  dochodzący  do  wieku 
rozwoju  płciowego,  posp.  chłopiec  dorastający,  wy- 
rostek, niedorostek.  2.  [D.]  mała,  dorastająca  sztu- 
ka inwentarza  (np.  prosię). 

t  Dorostnąć,  nie,  nąl  p.  Dorosnąć. 

t  Doroszczenie,   a,    bhu.   p.  Dorośniecie:    Nie 

wychowałem  młodzieńców,  anim  ku  doroszczeniu 
■wychował  panienek.   Leop. 

Doróść,  dorośnie  a.  f  doroście,  dorósł  p.  Do- 
rosnąć: Którzy,  gdy  dorosfą  i  wyćwicz.-^  e.,  id^ 
na  wyższa  służbę.  Star. 

Dorośnienie,  a.  blm.  p.  Dorośniecie. 

Dorośniecie,  a,  blm.,  Dorośnienie,  f  Doroszcze- 
nie czynność  cz.    Dorosnąć  i  Doróść. 

Oorośnięty  do  kogo -który  dorósł  do  kogo,  do- 
równał komu:  Do  heglistki  wcale  nie  dorośnię- 
ta.  Słów. 

[Dorota,  y,  Im.  y]  p.  I.  Dorka.    Zdr.  [Dorotka]. 

[Dorotka,  i,  Im.  i]  I.  p.  Dorota.  2.  rodzaj  skry- 
tego więzienia  podziemnego;  więzienie  zamkowe; 
loch.  <0d  imienia  Dorota;  w  2-m  znaczeniu 
może  od  więzienia  patronki  Prus,  Doroty  > 

Dorozumiany  którego  można  i.  dorozumieć,  do- 
myślny:  Owo  „gdyby"  stawia  w  sposób  wyraźny 
lub  D.  Bob.     <Do4-Roz-|-UM> 

[Dorozumieć,  e,  ał]  zrozumieć:  Oo  oko  widzi, 
to  głowa  dorozamió. 

Dorozumieć  się,  e  ś.,  ai  ś.,  nied.  Dorozumie- 
wać  Ś.  domyślić  i.,  odgadnąć,  zgadnąć,  przeniknąć, 
zmiarkować,  dociec:  f  Kogo  mię  dorozuraiowacie 
^.  być,  nie  jestem  ja.  Bud.  (  =  za  kogo  mnie  uwa- 
iacie). 

Dorozumienie  się,  a  ś.,  blm.,  ezynnoćć  ci.  Do- 
rozumieć ś. 

DorozMmiewać    się,    a    ś.,    al    ś 
mieć  ś. 


>sDorozuroiewanie,   a, 
nie  ś. 


blm.    p. 


p.  Dorozu- 
Dorozumłe'.va- 


Dorozamiewanie  się,  a  ś.,  blm.,  XDorozumie- 
I  wanie  czynność  cz.  Dorozumiewać  ś. 

Dorozumiewany  którego  można  ś.  dorozumiewać, 
mogący  być  odgailniętym:  Mijam  tu  doroBumiewa- 
ne  podania  późniejszych  historyków  obcych. 
Lei. 

Dorożka,  I,  Im.  j  I.  a.  xDroźka,  gm.  I  Derożka, 
[Dorożka,  Drążki,  Dróżka)  i.  pojazd  do  wynajęcia, 
pow<h  ])tibliczny,  Jjakr :  D.  jednokonna  (=jedno- 
konka).  D.  dwukonna  (  =  dwukonka).  2.  [D.J 
powóz,  kocu.     <Zap.  Ros.  dróżki  blp.> 

Dorażkarka,  I,  Im.  i  tona  dorożkarza. 

Dorożkarski  przym.  od  Dorożkarz;  [Derożkar- 
ski] :     Koń  D.     Ubranie  dorożkarskie. 

Oorożkarstwo,  a,  blm.  zajęcie  dorożkarza^ 

Dorożkarz,  a,  Im.  e.  Dorożkarz,  XDrożkarz, 
gm.  I  Dorożkarz,  [Drążkarz,  Drążnik]  powożący 
dorożką. 

Doróbka,  i,  a.  w  Im.  I  w$xelka  robota  koło  bu- 
dowli, dokonywana  po  jej  ukończeniu,  poprawianie 
roboty  koło  budowli.     <  Do+ROB  > 

Dorównać,  a,  al,  nied.  Dorównywać  I.  do  reszty 
wyrównać,  wygładzić:  D.  alei.  2.  komu  a.  cze- 
mu, Xkogo  a.  Xczego,  X co  =  stanąć  na  równi  z  kim 
a.  z  czym,  dorosnąć  kogo  a.  czego:  D.  komu  nau- 
ką. Smutku  tego  nie  dorówna  cale.  Susz.  Bo- 
haterską Litawora  postać  wzrostem  wysmukłej 
dorówna  kibici.  Mick.     <Do  -}-ROWN> 

Dorównanie,  a,  blm.,    czynność   cz.   Dorównać. 

Dorównywać,  a,  al  p.  Dorównać. 

Dorównywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dorówny- 
wać. 

[Dorożka,  ł,  Im.  i]  I.  p.  Dorożka.  Prus.  2.  ro- 
dzaj siatki  do  łowienia  ryb. 

Dorożkarz,  a.  Im.  e  p.  Dorożkarz.  Prus. 

[Dorpacki]:  Dorpaeki  olej  p.  Olej.  Dorpackle 
krople  p.  Kropią.  <  Od  miasta  Dorpat  =  Jur- 
jew> 

Dorsz  I.  a,  Im.  e.  Sztokfisz,  [Pomuciila]  zool. 
fgadus  morrhua)  ryba  oścista,  bezcierniowa,  gar- 
dłoplelwa,  z  rodziny  miętusowatych.  2.  U,  blm.  mię- 
so tej  ryby:  Od  beczki  dorszu  i  sztokfiszu  po  2 
gr.  VoI.     <Ńm.  Dorsch> 

I  Dortuar,  u,  Im.  y  pokój  sypialny,  sypialnia 
(szczeg.  w  klasztorach  i  na  pensjach),  <Fr. 
dortoir> 

[Dorubajlo,  a,  Im,  al  stary,  połamany  sprzęt, 
grat.     <p.  Dorobajło> 

Dorwać,  rwie,  rwał,  nied.  Dorywać  I.  do  końca 
urwać:  Dorwij  postronka  naderwanego.  Troć. 
2.  wyrytpania  dokończyć :  Skoro  dorwą  konopi, 
niech  je  zaraz  moczą.  L.  3.  więcej  narwać,  do 
narwanego  dodać  i  Nie  dość  tej  szałwji,  trzeba 
jej    jeszcze     D.     L.    D.     ś.     I.  czego  a.  do   cze- 

fo  =  dopaść,  dostać  i.,  uchwycić  cot  Czego 
,  może  D.,  kradnie.  Klon.  Dorwał  ś.,  jak 
świnia  do  pomyj.  Prz.  2.  X  dobieo,  dojió, 
przedostać  ś.:  Do  gór  miałem  wolą  D.  ś.  Warg. 
<Do+EW> 

t  Dorwały  którego  i,  dorwano:  Niedozwolonej 
kryjomo  radości  ona  pożycza  w  dorwa-łej  ciemno- 
ści. Petr. 

Dorwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dorwać. 

Dorwanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  es.  Do- 
rwać ś. 

t  DOrwy  w  wyrażeniu t  W  D.  p.  Dorywkami: 
W  D.  ją  całuje.  Zebr. 

Doryoie,  a,  blm.,  czynnoić  cz.  Doryć.  <Do4- 
ROW>  .     - 


i,20, 


DORTÓ 

Doryó,  yje,  y?  rycia   dokońezyi, 

Doryda,  y,  Im.  y,  xDorynda  koUeta  clduca, 
pretensjonalna.  <Jmi(j  ż.  osób  w  komedjach 
Fr.> 

Ooryk,  u,  blra.  styl  dorycki  w  architekturze. 
<Now.  E  Gr.  d5rik68  =  doi7cki> 

xDorynda,  y,  Im.  y  p.  Doryda:  Gdybyś 
i  starą  tę  doryndę  zabrał  z  sobą!  Krasz. 

Dorysować,  aje,  owal,  nied.  Dorysowywać  I. 
rynowania  dokończyć:  Ogólnych  zasad  chwytał 
ś.  na  domysł  i  one  dorysowywał.  Spaś.  2.  do 
narysowanego  dodać:  Dorysuj  jeszcze  kilka 
drzew.  3.  do  pewnego  czasu  porysować :  Dorysuj 
jeszcze  do  ])ołudnia.     <Do-ł-Rys> 

Dorysowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Doryso- 
wać. • 

Dorysowywać,  uje,  ywal  p.  Dorysować. 

Dorysowywanie,  a,  bliu.,  czynność  cz.  Doryso- 
wywać. 

Dorywać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Dorwać. 

Dorywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dorywać. 

Dorywanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dory- 
wać ś. 

Dorywczo  przys.  od  Dorywczy:  Słuchałem  D. 
wykładów.  Hetman  postąpił  nieco  za  D.,  bez 
instrukcji.  Dar.  (  =  pośpiesznie,  nieopatrznie). 
fZ  iorywcm- dorywczo:  ChcJ^c  o  pismach  są- 
dzić, trzeba  je  wskroś  przeczytać,  nie  zaś  z  do- 
rywcza tam  i  owdzie  zajrzeć.  Pilch.  <Do-j- 
RW> 

Dorywczość,  I,  blm.  rz.  od  Dorywczy:  Znać 
było  w  całym  urządzeniu  pośpiech,  D.,  łataninę 
i  oszczędność.  Orzesz. 

Dorywczy  I.  niestały,  nieciągły,  nieregularny, 
niesystematyczny,  dopadkowy:  Nieprzyja- 
oiele,  rozumiejąc,  że  ś.  to  na  dorywczych 
utarczkach  skończyć  miało,  nie  zapędzali  ś.  Nar. 
Nie  dorywczemu,  ale  poważnemu  czytaniu  pra- 
ca moja  służy.  Fred.  M.  (  =  urywkowemu,  po- 
bieżnemu), t  W  dorywczą  przys.  =  dorywczo, 
nieregularnie.  2.  Xr>aprędce  zrobiony:  Oszańco- 
wawszy  dwa  kościoły,  oddał  obie  te  dorywcze 
twierdze  Bogucie.  Nar.  3.  ynicśluhny,  niepra- 
r//;  Zbigniew,  syn  D.  Władysława.  Nar.  Żart.: 
Ta  dobrodziejka  nieochybnie  dorywezemi  swata- 
mi 8.  bawi.  L.     <Do-f-RW> 

Dorywkami,  Dorywkiem,  f  W  dorywki,  f  W  do- 
rv/y= dorywczo,  niestale,  kiedy  niekiedy. 

[Dorywki,  ów,  blp.]  wczesne  jagnięta. 

t  DorywkJ  w  wyrażeniu:  W  D.  p.  Doryw- 
kami. 

Dorywkiem  p.  Dorywkami. 

t  Dorzaly  p.  Dojrzały. 

X  Dorządzać,  a,  al  ostatecznie  urządzać:  "Wszyst- 
kie zakłady  naukowe  zwiedzał,  ukrzepiał,  do- 
rządzał.  Wor.     <Do-ł-RZĘD> 

XDorządzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dorzą- 
dz;\ć. 

Dorządzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
rządzić  ś. 

Dorządzić  się.  i  Ś.,  łl  Ś.  I.  dojść  do  lądu  z  rzą- 
dzeniem: Z  głupim  8.  nie  dorządzi,  a  z  usmar- 
kanym  ś.  nie  naje.  Prz.  2.  czego  =  rządząc, 
ściągnąć  co  na  siebie:  Dorządził  8.  wiecznego 
upadku  swego.  Rej.  3.  f  narobić  sobie  kłopotu: 
Ba,  widzę,  iż  8.  dorządzisz...  Nie  trzeba  czekać, 
już  błądzisz.  Rej.   <Do4-RZĘD> 

XDorzec,  cza,  ki  mówienia  dokończyć,  domówić: 
;  Ledwie  dorzeki,  ów  urosi.  Zebr.  <  Do  -j- 
IBZEK  >  '.,.\- 


pORZUTKA 

Dorzecze,  a,  Im.  a  I.  ab.  ogól  rzek,  tcpadają- 
cych  do  jednej  głównej:  W  maju  do  dorzecza 
Wisły  wpuszczono  ikrę  łososia.  2.  gie.  ohszur 
kraju,  t  którego  wszystkie  wody  spływają  do  jed- 
nego systematu  rzecznego.      <Do-|-RZEK> 

xDorzcczeriic.  a,  blra.,  czynność  cz.  Dorzec 

Dorzecznie  przys.  od  Dorzeczny. 

Dorzeczność,  i,  blm.  rz.  od  Dorzeczny. 

Dorzeczny  1.  y^zdatny,  stosowny,  2.  rozsądny, 
logiczny. 

[Dorzenialy]  p.  Dojrzały. 

[Dorzenieć,  eje,  ałj  p.  2.  Dojrzeć. 

xDor2ewniać,  a,  al  sohie=rozrzewniaó  ś.  jeszcze 
bardziej.     <  Do-(-RZE  W  > 

xDorzewnianie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Oorzew- 
niać. 

XDorzezać,  a,  al  I  xD.  i.  p.  Dorznąć.  <Do 
+RZAZ> 

XDorze2anle,  a,  blra.,  czynność   cz.   Dorzezać. 

XDorzezanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
rzezać ś. 

Dorzeźbiać,  a,  al  p.  Dorzeibić.    <Do|-RZAZ> 

Dorzeźbianie,  a,  blm..  czynność  cz.  Dorzeź- 
biać. 

Dorzeibić,  i,  II,  nied.  Dorzeźbiać  rzeźbienia  do- 
kończyć: Fryzy,  które  począł  rzeźbie  człowiek, 
dorzeźbia  słońce.  Sienk. 

Oorzeźbienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dorzeź- 
bić. 

[Dorzleć,  i,  al]  (dor-ziećj  p.  2.  Dojrzeć. 

[Dorzienie,  a,  blra.]  czynność  cz.  Dorzieć. 

Dorznąć,  nie,  nął,  X Dorzezać,  nied.  Do- 
rzynać  I.  do  reszty  2)rzerznąć  a.  urżnąć:  Nie- 
przerznięta  ta  gałąź,  trzeba  jej  D.  L.  2. 
r.inac,  dobić:  W  tejże  chwili  wilk  osła  dorznąi. 
Miek.  3.  przen.  zgubić  ostatecznie:  Ta  przegrana 
go  dorznęła.  D.  ś.  I.  dobić  i.,  zarżnąwszy  ś. 
2.  przen.  zgubić  i.  ostatecznie:  Dwuchset  zło- 
tych dać  ci  nie  mogę,  dlatego,  że  zapiłbyś  ś. 
na  śmierć  i  dorznął  niemi.  Krasz.  3.  Xczego 
—  rznąc,  otrzymać  co:  Krwiby  ś.  w  nas  nie  do- 
rznął. Pot.  ,4.  przen.:  [D.  ś.]  do  (izcQo  =  dobić  ś.^ 
dojść  z  trudem.      <Do-|-RZAZ> 

Dorznięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dorznąć. 

Dorznięcie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
rznąć ś. 

Dorzucać,  a,  al  p.  Dorzucić. 

Dorzucanie,  a.  Im.  a  czynnf(.'?ć  cz.  Dorzucać: 
Uszedł  karania  za  swoje  uszczypliwe  gęb%  do- 
rzucania. Otw. 

Dorzucenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dorzucić. 

Dorzucić,  i,  ii,  nied.  Dorzucać  I.  do  czego  a. 
X czego  =  rzuciwszy,  dosięgnąć;  docisnąć:  Jeden 
drugiego  dorzucał  kamieniami.  Tw.  f  Odyniec 
go  dorzucił  kłem  w  łono.  Zebr.  (  =  uderzył,  tra- 
fił). Przen.:  Z  tej  góry  człek  dorzuci  tak  dale- 
ko okiem  (  =  sięgnie  okiem,  dojrzy,  zobaczy).  2. 
rzucając,  dodać,  dołoiyć :  Dorzuć  drzewa  na  ko- 
min. 3.  (w  rozmowie)  dodać,  wtrącić:  „Nie,  nie  I 
— dorzuciła  Józia — niech  panienka  to  naprawi." 
Krasz.  4.  f przymówić,  przyciąć,  dociąć:  Zło- 
rzeczyli i  dorzucali  słowy  nieprzystojuemi.  Leop. 
<Do+RZUT> 

Dorzut,  u,  Im.  y  1.  podległość,  przebiegana 
przez  rzucony  prtedmiot,  rzut.  2.  lek.  nowy  przy- 
bytek sprawy  chorobnej,  wybuch  dodatko- 
wy a.    Xprzyczynkowy. 

Dorzutka,  j,  im.  i  kol.  ciężar^  dodany  pociągo- 
wi na  stacji. 


DORZYNAĆ 

Dorzynać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Dorznąć.  <Do-I- 
IIZAZ> 

Dorzynanie,  a,  h\vo.,  czyoność  cz.  Dorzynać. 

Dorzynanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dorzy- 
nać ś. 

[Dorżnik,  a,  Ira.  i]  I.  dziedziniec  ohslnwiony  to  czu-o- 
robok  budowlami  bez  przerwy.  2.  p.  Dojnik. 
<Z  Lit.  d^rżas  =  ogród  > 

[Dorżyń,  a,  Im.  e)  miejsce  bez  dachu  dla  bydła, 
<Z  Lit.  darżas  =  ogród  > 

XDosada,  y,  blm.  p.  Dosadność.  <Do-f 
SIAD> 

Dosadnie  przys.  od  Dosadny, 

Dosadność,  i,  blm.  rz.  od  Dosadny;    yDosada. 

Dosadny  I.  dobitny,  mocny,  wyrazisty,  ener(jic.zny: 
"Wyrazy  mocne  i  dosadne.  2.  dobrze  zbudowany, 
tęgi:  Chłop  D.  a  wielki.  Kaezk.  3.  [D.]  dobrze 
zrobiony,  trwały.     4.  bud.  szczelnie  przylegający. 

Dosadzać,  a,  al  p.  Dosadzić. 
;  Dosadzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosadzać. 

Dosadzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosadzić. 

Dosadzić,  i,  ii,  nied.  Dosadzać  I.  sadzenia  do- 
kończyć. 2.  więcej  zasadzić,  do  zasadzonego  do- 
dać. 3.  Xdołożyć,  dodać:  Gdzie  dowcip  nio  mo- 
że, chęć  resztę  dosadzi.  Min.  4.  dać  a.  wziąć 
należytą  miarę:  A.  przesadzi,  a.  nie  dosadzi.  5. 
Xezym  =•  dać  czego  dużo  a.  za  wiele:  Dosadził 
lekarstwem.  L.  6.  f  zbyt  wiele  czegoś  użyć : 
,"W  kostki,  w  karty  ochotnie  dosadzi.  Falib.  7. 
/f  dokuczyć,  dopiec,  dojąć,  dogryźć :  Blj^d  srogi 
nędznemu  dosadza.  Zebr.  8.  Xdojść,  dobiec,  do- 
trzeć, dopaść:  Myśliwiec  wiedzieć  powinien,  gdy 
psy  zają.ca  ugoniły,  aby  na  czas  dobieganiem 
dosadził.  Ostr.    <Do+SIAD> 

Dasalać,  a,  al  p.  Dosolić.     <Do-ł-SOŁ> 
"     Dosalanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosalać. 

X  Dosadzać,  a,  ał   p.  Dosadzić.     <Do-fSĘD> 

X Dosadzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosadzać. 

X  Dosadzenie,  a,  blm.,    czynność   cz.  Dosadzić. 

xDosądzenia  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
sadzić ś. 

X  Dosadzić,  f,  II,  nied.  X  Dosadzać  f.  dopewne- 
qo  czasu  dobyć  sędzią.  2.  sądzenia  dokończyć. 
'xD.  ś.  czego  =^ sadząc,  osiągnąć  co  a.  ściągnąć  na 
siebie.   <Do4-SĘb> 

Doschly  do  reszty  wyduszony.  <Do-|-SUCH> 
-  Dosohnąć,  nie,  n:}l,  nied.  Dosychać  do  reszty 
tcyschnąć:  Niech  dosehn;},  chusty,  bo  jeszcze 
■wilgotne.  L.  Nieos.:  Już  dosycha  =  wijce  u.  dro- 
gi wkrótce  będą  suche.    <Do-f-SUOH> 

Doschnięcie,  a,  Mm.,  czynność  cz.  Dosohnąć. 

xD08etek,  tku,  Im.  tki    odsetek,  procent.     <Do 

:+ST> 

Dosiać,  eje,  al,  nied.  Dosiewać  I.  siania  dokoń- 
czyć. 2.  posiać  do  pewnego  kresu:  Dosiał  żyto 
do  tej  miedzy.  3.  więcej  nasiuć,  do  zasianego  do- 
dać.    <Do+SIE> 

Dosiadać,  a,  al  I.  p.  Dosiąść.  2.  Xp.  Dosle- 
dzieć.     <Do+SlAD> 

Dosiadanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosiadać. 

Dosiadywać,  uje,  ywat  I.  p.  Dosiąść.  2.  p.  Do- 
'.  siedzieć. 

Dosiadywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosiady- 
wać: Ze  zmoczenia,  z  udręczeń,  z  ciągłego  na 
sejmie  dosiady wania  Stanisław  August  zachoro- 
wał. Kai. 

Dosianie.  a,  blm.,    ezynność  cz.  Doslaó.    <Do 


t)  O  SIEWEK 

xDo8iąc,  ęże,  ągl  p.  Dosięgnąć. 

XDosiąg,  egu,  im.  ęgi  dosięganie,  dosięgnięcie: 
Czarci,  latając,  skrzydeł  potężnych  dosięgiem 
tak  ś.  kręcili.  Przyb.     <Do-|-SIĘG> 

XDoslągnąć,  nie,  nąl  p.  Dosięgnąć:  Żeby 
uchodzącego  tym  łatwiej  dosiągnął,  powstał. 
Mick. 

XDo8łągnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosiąg- 
nąć. 

Dosiąść,  ędzie,  adl,  XDosieść,  nied.  Dosiadać, 
częstot.  Dosiadywać  I.  czago- wsiąść  na  co: 
Twardowski  dosiadł  biegusa.  Mick.  Przen.: 
xBodaj  go  przeciwieństwa  żadne  nie  dosiada- 
ły. Zebr.  (  =  nie  dotykały,  nie  trapiły).  2.  [D.] 
pizysiĄść,  usiąść:  Chłop  nie  dosiadł  bez  całuska 
noc.  3.  [D.]  kogo  =  osiod^CK^,  opanować,  dojąć  ko- 
mu:   Bieda  cię  dosiędzie.     <Do-l-SIAD> 

t  Dosichmiast  p.  Dotychmiast.  Kaz.  Gnieź. 

[Dosioi]  p.  Dosyć:  A  D.,  ty,  Maniuchaa,  D., 
niech  ci  sie  ten  wianyszek  nie  świci. 

[Dosić]  i  t  Dosić  p.  Dosyć.  S.  Par. 

Dosiebny  I.  do  osoby  działające/  skierowany: 
Wola  na  najniższym  szczeblu  objawia  ś.  odru- 
chami odsiebnerai  i  dosiebnemi.  Prus.  2.  anat.: 
Mięśnie  dosiebne  (musculi  adductores)=/(r2i/c/^}- 
gające  członek  ku  osi  ciała,  in.  ra  i  ę  ś  n  i  e  k  s  o  b- 
u  e,  p  r  z  y  w  o  d  z  ą  c  e,  p  r  z  y  c  i  ą  g  a  j  ą  c  e,  X  p  r  z  y- 
wodziciele,  Xprzvprowadzacze,  xzbli- 
żaeze.     <Do-f-SIEB'> 

Doslec,  cze,  ki,  nied.  Dosiekać  dokończyć  siec. 
<Do-i-SIEK> 

Dosieczenie,  a,  blm.,  ezynność  cz.  Doslec. 

Dosieozna,  ej,  Im.  e  mat.  (eosecans)  funkcja 
trygonometryczna  kąta,  równa  siecznej  dopełnienia 
tegoż  kąta. 

Dosledzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosiedzieć. 
<Do-fSIAD> 

Dosledzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
siedzieć ś. 

Dosiedzieć,  I,  al,  nied.  Dosiadywać,  X  Dosia- 
dać 1.  wysiedzieć  do  końca  a.  do  pewnego  czasu : 
J).  do  wieczora.  Nie  może  D.  na  miejscu  (=vsie- 
dzieć).  1 1  obiadu  nie  dosiadaj,  jako  siedzi.sz, 
tako  wsiadaj.  Bratk.  2.  Dosiadywać  a.  XD(>- 
siadać  =  siedzieć  długo,  przesiadywać:  Nocami 
nad  przedsięwzięciem  dosiad  ująć.  Lei.  X  Dosia- 
dać z  kim  a.  komu  =  dotrzymywać  mu  towarzy- 
stwa. Mąż  waży  grosze,  siedząc  nad  worem, 
a  żonka  z  gachem  dosiada.  Nar.  3.  Dosiadać, 
myk\.=-zoslawać  na  miejscu,  nie  uciekać:  Kuro- 
patwy nie  dosiadają  (  =  natychmiast  ś.  zrywają). 
Zając  dosiada.  D.  s.  nabawić  i.  siedzeniem;  sie- 
dząc, doczekać  i.:  Dosiedział  ś.,  aż  go  wypchnię- 
to za  drzwi.  <Do-j-SIAD> 

Doslego  (właściwie  Do  siego)  p.  SI. 

Dosiekać,  a,  al  I.  nied.  p.  Dosleo.  2.^ok.dokoń- 
czyć  siekania.     <Do-f-SIEK> 

Dosiekanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosiekać. 

[Dosieia]  i  f  Dosiela  doi'id.    Por.  Dołeia. 

XDosieść,  ędzie,  adl  p.  Dosiąść:  Nie  umie 
D.  bachmata.  Nar. 

Dosiewać,  a,  al  p.  Dosiać.    <Do-}-SIE> 

Dosiewanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosiewań. 

[Dosiewek,  wku,  Im.  wki]  I.  a.  [Przyciewek] 
iniwo  z  k.aioalka  ziemi,  pnysianego  na  gospodar- 
skiej roli  ziarnem  parobka,  zamiaH  zasług.  2. 
W  Im.  uroczystość  zakończenia  siewów:  Piją  sta- 
ruszki, skaczą  panienki,  obchodząc  święto  do- 
siewek. Mick. 


£22 


DOSIĘGAĆ 

Dosięgać,  a.  al  p.  Dosięgnąć.   <Do-}-SIĘG> 
Dosięgalność,  i,  blin.   rz.   od  Dosięgalny:    Nic 
chciał  blizkr-j  i  łatwą   dosi^galnością,  osoby  swej 
wystawiać,  a.  na  niebezpieczeństwo    nowych  ja- 
kicłi  przymasów.  Jaroch. 

Dosięgalny,    X  Dosięgły,    X  Doslęźny    którego 
można  dosięgnąć. 

Dosięganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosięgać. 
Dosięglość,  i,  blm.  I.  Xr2.  od  Dosięgły.  2.  woj. 
p.  Doniostość. 

XDo8ięBły  f.  P-  Dosięgalny.    2.   hlizki,  zbliżo- 
ny:   Czałłrowski     był    D,    krwią,  Zamojskiema- 
.^  Ćzahr. 

Dosięgnąć,  nie,  nął,  XDo8iągnąć,  XDo8iąc,  nied. 
Dosięgać    I.  czego  a.  do  czego  =  sięgajcie,  dostać 
a.    dojść    do    czego:    Bosięgn^ł    rękij    do  sufitu. 
.'Uczyńmy  wieżę,   którejby    wierzch    dosiągł  nie- 
^ba.  Leop.    Przen.:  Niemasz  żadnego  takiego  do- 
brodziejstwa,   któreby    powinowatych    naszych 
ińe  dosięgło-  Górn.  (=.na  nieh    nie  splyncio).     D. 
83"  szerokości  północnej  ('  =  do<rze<<<io...j.  Wszyst- 
kich cnót  jego  językiem  dosiąc   nie  mógł.  Skar. 
' (=toypowiedzieć,  opisać).    Kopernik  dosiągł  rozu- 
mem aż  w  obłokach  prawdy,   Oss.  (   =   dociekł; 
jtrzeniknąl  ją,  zgłębił).     D.  zamysłu   (  -   dopiąć; 
osiągnąć    go).     Dosiągł    tak    wysokiego    urzędu, 
jakiego     przodkowie    jego    nie    posiadali.    Oss. 
(  =  doszedł  do  urzędu).     Bóg  gdy  karze  złośnego, 
do6ięże  przy  nim  biczem  niewinnego,  hi.  (^ude- 
rzy, trafi).     Gdyby    pił  radzika,   dosif^gnąlby  stu 
lat.  Prns.  (=dożyłb>j,  doczekałby),  f  Winy  (  =  ka- 
ry pieniężnej,  co  przysiężnicy  dosięgli  na    tych. 
Ort.  (  =  osiągnęli,  zdobyli),     f  Dług  prawem  do- 
sięgać (=długu  dochodzić),    -f  Tego    imienia  do- 
1  żałowano  ś.  prawem,    słowie    dosiągniono.    Ort. 
(=osiągnięlo  postępowaniem  prawnym).     2.    t  Do- 
\a^c=wydatek  zrobić,  wyeksjyensowai  ś.:    Panowie, 
i  którzy  mają  z  czego  dosiąe,    wolą    komu  insze- 
śmu  dać,  niż   którego    młodzieńca    wychowaniem 
opatrzyć.  Gliez.     <Do-|-SIĘG> 

Dosięgnienie,  a,  blm,  p.  Dosięgnięcie. 

Dosięgnięcie,  a,  blm.,  Dosięgnienie  czynność  cz. 
Dosięgnąć. 

xDosiężny  p.  Dosięgalny:  Dębów  wierzchy 
aiodosiężne  okiem.  Szym. 

xDoskakać,  a,  al  p.  Doskocryć.  <Do  -f 
8K0K> 

XDoskakanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doskakać. 

Doskakiwać,  uje,  iwal  p.  Doskoczyć. 

Doskakiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doskaki- 
wać. 

t  Doskakować,  uje,  owal  p.  Doskoczyć:  Tu- 
reckie konie  żołnierzom  Skanderbegowym  pra- 
wie szyje  doskakowały.  Baz. 

t  Doskakowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doska- 
kować. 

DoskOCZ,  a,  Im.  e  I.  y^sluga  do  posyłek,  szybki 
to  wykonywaniu  rozkazów.  2.  [D.J  chłopak,  podlo- 
lek,  wyrostek.     <Do-ł-SKOK> 

Doskoozenie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Doskoczyć. 

XDoskocznie  przys.  od  Doskoczny. 

XDoskoczny  I.  do  którego  można  doskoczyć.  2. 
szybki,  bystry,  prędki. 

Doskoczyć,  y,  yl,  nied.  Doskakiwać,  X  Doska- 
kać, t  Doskakować  I.  skacząc,  dostać  ś.  gdzie  a. 
dojść  do  czego:  Gdzie  szkapa  nie  doakoczy, 
pewnie  ptak  doleci.  Jag.  Doskakiwać  do  kogo 
z  pięściami^  C  =  przyskakiwaó).  f  Liszka,  skoro 
ujźrzała  grono  wisz%ce  z  płotu,   D.  go  di«iała- 


DOSKONAKIE    . 

Błaż.  (  =  sl:acznc,  dosięgnąć).  2.  pobiec,  wpaŚfi 
Doskocz  do  krawca,  żeby  suknio  na  jutro  zgo- 
tował. L.  3.  Xkogo  =  do(7om<f,  dopędzić,  dościg- 
nąć: Doskoczył  uciekających  za  lasem.  L.  4. 
f  QT,ego  =  dorównać  czemu,  statiąć  na  równi  z  czym: 
Żaden  śnieg  tej  płci,  żaden  nie  doskoczy  ru- 
mieńca rubin.  5.  myśl.  zbliżyć  i.  do  głuszca 
w  chwili,  gdy  zaspakaja  popęd  płciowy.  <Do4- 
SKOK> 

XDo8kok,  u,  Im.  I  nagła  napaść:  Chart  nie 
tak  siłą,  jak  żartkim  doskokiem  uderza  zwie- 
rza. Przyb. 

t  Doskonać,  a,  al  p.  Dokonać:  Dobrzeście  po- 
częli, dobrze  doskonajcie.  Ż.  B.  <Do  +  ^  4" 
KON  > 

XDo8konaIacz,  a,  Im.  e,  t  Doskonalec,  f  Do- 
Skortczyciel  ten,  co  doprowadza  coś  do  doskona- 
łości. 

Doskonale  przys.  od  Doskonały;  XDoskona[nic- 

t  Doskonalec,  Ica,  Im.  Icy  p.  Doskonalacz- 
Mącz. 

Doskonalenie,  a,  blm  ,  czynność  cz.  Doskona- 
lić:  Potrzeba  nałogu  do  doskonalenia  rozumu. 
Sniad. 

Doskonalenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
skonalić ś. 

Doskonalić,  5,  ii  doskonałym  czynić,  do  do:\.:ona~ 
łości  doprowadzać,  ud.oskonalać,  ulepszać,  popra- 
iińać,  wyrabiać.  D.  Ś.  doslconahjni  i.  stawać,  udo- 
.'ikonalać  ś.,  dochodzić  do  doskoruił.>ści,  wyrabiać  ś., 
ćwiczyć  ś.,  postępować:  D.  ś.  w  rzemio.śle.  C7''>- 
wiek  nie  doskonali  ś.  inaczej,  tylko  nałogitni. 
Śniad.     <Do-[-Z+KON> 

XDo8kona)nie  p.  Doskonale:  Ta  panna  po- 
wiada: D.,  świetnie  I  Jeż. 

XDoskonalno^,  i,  blm.  rz.  od  Doskonalny. 

XDoskonainy  mogący  ś.  doskonalić. 
f  Doskonalstwo,  a,  blm.   p.  Doskonałość:    Je- 
zus jest  wzorem    doskonalstwa    wszystkiej    po- 

,J;>ożnoścL  Skar-  -  

,  Doskonalszość,  i,  blm.  rz.  od  Doskonalszy, 
większa  wartość,  wyższość:  Wątpię,  by  który 
uwierzył  szczerze  w  D.  nauki  Mahometa  od 
nauki  Chrystusa.  Krasiń. 

Doskonałość,  i,  blm.,  f  Doskonalstwo  rz.  od 
Doskonały,  perfekcja:  To  chodząca  D.  {  =  czło- 
wiek  doskonały  pod  każdym  względem). 

Doskonały  I.  wolny  od  wad,  celujący,  nie  zosta- 
wiający   nic    do    życzenia,  idealny,    lozorowy,    nie- 
zrównany, wyśmienity,    wyborny,  znakomity:  Bądź- 
cie  doskonałymi,  jako    i  Ojciec    wasz  niebieski 
D.    jest    Wuj.    Obiad    D.    Doskonała    ciemność 
^  {^zupełna).    X  Liturgja   doskonała.  Pim.  {  —  zu- 
pełna całkowita).    2.    f  prawem  przepisa7iy,  praw 
^  ny :    f  Doskonała     przyczyna     (  =  ważna    wobec 
\  prawa).  -J-Lata  doskonałe  a.  dokonało  =  prawem 
'.przepisane  do  działań  prawnych:    Dzieci,  nie  ma- 
[  jące    doskonałych    lat,   to    jest    dwanaście,  St. 
'  wiśl.     3.  [D.]    ogromny,  straszny:    Psy  D.  zgiełk 
zrobiły.  4.  fiz.   =  a)  Gaz  D.  a.  idealny  -  M/eya/tj- 
cy  ściśle  prawom   teoretycznym,    oIcrLŚMJucym  włas- 
ności sianu  lotnego,     b)  Molor  3.  =  motor'  {dedlri^," 
działający  bez  straty  energji.     5.  mat.:    a)  Lie^.lia 
doskonała    =    a)     równa    sumie   swoich  dzitlnilców 
z  łojłączeniem  jej  sumy.     p)    -j-  dająca  ś.    podzitUć 
przez  trzy.  Kł.     b)  f  DoskoniUa   fig\xr&  =J'oremna, 
mająca  kąty  i  boki  równe.    Sol.     6.    muz.:    Akord 
J).  =  trójd£imęk  na  tonice.     <Do-|-Z-|-KON> 
t  Doskonanie,  a,  blm.,  czyuuość  cz.   Doskonać. 


DOSKO:^czyciEL 

ł  Do«kończyciel,  a,  Im.  e  p-  Doekonalacz. 

t  Doskórzenie,  a,  blm.,  czjuność  cz.  Uoskó- 
wyć.    <Do+(S;KOK> 

t  Dodlórzyć,  y,  yl  dohticzyi,  dopiec,  dogryźć, 
dojąć:    Tyran  do  żywego  im  doskorzył.  Clir. 

[Do  skretesu]  zwpeime,x  krelesem.  <Zap.  Węg. 
tSokretesz  =  zniszczyć  > 

Doakrobać,  bie,  bal,  nied.  Doskrobywać  do 
reszty     wyskrobać^     skrobania     dokończyć.      D.     Ś. 

1.  skrobiąc,  oezyició:     Nie  mogę  D.  ś.  tego  stołu. 

2.  powoli  dojść  do  czego:  Dziad  kilku  ś.  gro- 
szy doskrobał.  JaW.  3.  Xslc(ipstw€m  nabawić  ś. 
czego.     <Do-f-SKllOB> 

Doskrobante,  a,  blm.,  czynnoś<i  cz.  Doskro- 
bać. 

Doskrobaflie  się,  a  ś,,  blm^  czynność  cz.  Do- 
skrobać  ś. 

Doskrobywać,  uje,  ywal  i  D.  ś.  p.  Doskrobać. 

Doskrobywanie,  a,  bhu.,  czynność  cz.  Doskro- 
bywać. 

Doskrobywanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Doskrobywać  ś. 

•J-  Doskrzeć,  e,  al  dokuczyć,  dopiec ;  Głód  im 
w  obozie  już  doskrze  do  żywego.  Obr.  <Do-|- 
ISKR> 

f  Doskrzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doskrzeć. 

Doskubać,  bie,  bal,  nied.  Doskubywać  oskubać 
d)  reszty  a.  do  pewnego  kresu.    <Do-j-SKUB> 

Doskubanie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Doskubać. 

Doskubywać,  uje,  ywal  p.  Doskubać. 

Doskubywajiie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doskuby- 
wać. 

XDoskuozenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosku- 
czyć.     <Do+Z-|-KUK> 

XDoskuczyć,  y,  yl  aieos.  dokuczijć,  naprzykrzyć 
i. ,  sprzykrzyć  ś.,  znudzići.:  Tak  już  doskuczylo  mil- 
czeć a  siedzieć.  Krasz.    <I)o-|-Z-ł-^UK> 

[Doskulać,  a,  al]  p.  Doskufić. 

[Doskulenie,    a,    blm.]    czynność    cz.    Doskulić. 

[Doskulić,  i,  II,  nied.  Doskulać]  dokuczyć,  do- 
piec.    Por.  Dokurczyć.    <Do4-Z-|-KUL> 

Doskwarzać,  a,  al  p.  Doskwarzyć.  <Do4- 
SKWAR> 

Doskwarzatjie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Doskwa- 
rzać. 

Doskwarzenie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Doskwa- 
rzyć. 

Doskwarzyć,  y,  yl,  nied.  Doskwarzać  I.  skwa' 
rżenia  dokończyć,  dosmażyć.  2.  X  byle  jak  dogo- 
tować.  3.  y.dokuczyć,  dopiec,  dogryźć:  Niech  ci 
«*7.;iiego  pilność  starania  do  śpiku  czasem  do- 
skwarzy.  Hu).     <  Do-f-SKWAR  > 

Dcskwieraoz,  a,  Ira.  e  ten,  co  dmg^iemu  doskwie- 
ra, zapiekacz,  dokucznik.     <Do-j-SKWAR> 

DoskwiBrać,  a,  al  p.  Doskwierityć. 

Doskwieraaie,  a,  blm.,  czynuosii  oz.  Doskwie- 
rać. 

[Doskwlerny  a.  Doskwirny]  dokuczUmj. 

Doskwierzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doskwie- 
?zyć. 

Doskwierzyć,  y,  yl  a.  f  doskwarl,  nied.  Do- 
skwierać, Doskwirać  dokuczyć,  dopiec,  dogryić, 
dojąć  do  iywego,  uprzykrzyć  i.,  dać  i.  we  znaki, 
sadła  zalać:  Miła  jest  rzecz  dostać  takiego 
szelmę  pomiędzy  palce,  który  nam  niegdy  do- 
skwieraył.  Kaczk.  Rany  ma  doskwierały.  Roi. 
Niewolnicy  doskwierał  głód.  Roi.  Doskwarło 
(j.i^rii:o  mułowi.  Ż'.'.-;-. 


DO.SLLGIWANIE 

Doskwirać,  a,  al  p.  Doskwierzyć. 
Doskwiranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doskwirać: 

Pomimo  doskwirauia  nieustannego  nie  mogła  jej 
ś.  pozbyć.  Roi. 

[Doskwirny]  p.  Doskwierny. 

1.  Doslać,  śle,  sial,  nied.  Dosylać  wyprawić  do- 
kąd, przestać:  Dosyłaj  mi  bladych  promieni. 
Krasić.  Póki  tego  drzewa  świętego  na  miejsce 
nie  dośłeeie,  poty  ś.  ten  wóz  nie  ruszy.  Biel.  M. 
<Do-l-SŁ> 

2.  Doslać,  ściele,,  sial,  nied.  Dośoielać  dokoń- 
czyć siania.   <Do-fŚCIOŁ> 

Dosładzać,  a,  al  p.  Dosłodzić.     <Do-fSr.OD> 
Dosładzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Dosładzać. 

1.  Doslanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  i.  Doslać. 

2.  Doslaiue,  a,  blm.,  czynność  ez.  2.  Doslać. 
Dosłodzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosłodzić. 
Doslodzić,  i,  II,  nied.  Dosładzać    i.  więcej  osio- 

dzić,  dodać  słodyczy.  2.  cukr.  doprowadzić  roz- 
twór do  moiebnie  najwyiszego  procentu  zawartego 
w  nim  cukru,     <Do-j-SŁOD> 

X  Doslonecznik,  a.  Im.  i  a.  XDosloReczny 
punkt  astr.  jninkt  drogi  planety  a.  komety,  w  Irtó- 
ri/ni  jej  środek  znajduje  ś.  najbliżej  środka  słońca. 
liube.  <Do-fSŁON> 

xDooloneczny  punkt,  astr.   p.  Doslonecznik. 

XOoslowie,  a.  Im.  a  \.  ostatnie  słowo  przy  umc- 
wie.     2.  gram.  przysłówek.     <Do-|-8ŁOW> 

Dosłownie  przys.  od  Dosłowny:  Tłumaczyć :n». 
Nauczyć  ś.  czego  D. 

Dosłowność,  i,  blm.  rz.  od  Dosłowny. 

Dosłowny,  xl)03łówny  co  do  słowa  zgodny,  sło- 
wo w  słowo  powtórzony,  literalny,  jednobrzmiący, 
wierny,  dokładny:  Tekst  D.  Pisma  Św.  Tłuma- 
czenie dosłowne.     <Do-f-SŁOW> 

XDo8łównłe  przys.  od  Dosłowny. 

X  Dosłowny  p.  Dosłowny. 

Dosłuchać,  a,  al,  nied.  Dosluchiwać  I.  do  kołi- 
ca  wysluchań:  Dosłuchaj  opowiadania.  2.  Xpod- 
słuchać:  Pewna  nasza  zguba:  niewolnik  tyrana 
dosłnchał  naszej  rozmowy.  L.  D.  ś.,  nied.  Do- 
sluchiwać ś.,  [Dosluchować  ś.,  Dosłyohować  ś.] 
dowiedzieć  i.,  słuchając;  przysłuchać  ś.,  podsłuchać. 
<Do-fS?.UCH> 

Dosłuohanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosłuchać. 

DosJuohanie  się,  a  ś.,  bim.,  czynność  cz.  Do- 
słuchać ś. 

Dosluohiwać,  uje,  iwał  i  D.  ś.  p.  Dosłuchać. 
Doslucliiwaaie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Dosluchi- 
wać. 

Dosłuchiwanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynno.^>ć  cz.  Do- 
sluchiwać ś. 

XDosłuchnąć.  nie,  nąl,  [Dosłychnąć]  słuchając, 
dowiedzieć  ś.;  s<isli/i;zeć,  usłyszeć:  Jak  takcja 
o  tym  co  dosłn^^hnie,  dopierożby    ś.  ozwali.  Chr. 

X Doslsohnięoie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosluch- 
nąć. 

[Doslucbować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  p.  Dosłu- 
chać. 

XDosluoa,  I,  Im.  i  sługa,  słuiący:  Myśliciel 
jest  dosługłj  narodu.  Kon.     <l)o-f-SŁUG> 

Dosługiwać,  uje,  iwal  i  D.  ś.  p.  Dosłużyć. 

Dosługiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosługi- 
wać: Z  rangjj;  kaprala  i  obowiązkiem  doslii;;i- 
wania  w  czynnej  sJużbie  wyszedł  z  opałów. 
Uaw. 

Doshtgłwanie  się,  a  ś.,  Hm.,  czynność  cz.  Do- 
slMflłwać  ś. 


624 


DOSŁUŻYĆ 


■  I)t5STA(5 


Do«hiżyć,  y,  yl,  nici.  Dostugiwaó  f.  dolończyó 
służby,  przesliiLyć  do  końca;  siuiąc,  dol/yó  do  koń- 
ca: l)osłiiż  twoich  lat.  Troć.  2.  przesłużi/ć  do 
pewnego  czasu:  D.  do  końca  roku.  3.  p. 
Dosłużyć  ś.:  Dosłużyłem  wreszcie  dŁisiejszcj 
nagrody.  Krasiń.  D.  ś.  I.  a.  Dosłużyć  siużąc,  dojść 
do  czego:  Na  kresach  dosługując  ś.  zaszczy- 
tów. Roi.  Potem  ś.  obojo  dosłużyli  majętności 
dobrej.  St.  lit.  (  =  shtiąc,  dorobili  ś.).  2.  f  zasłu- 
żyć i.,  stać  i.  zasłużonym:  Wielekroó  przy  nim 
walcząc,  dobrze  ś.  dosłużyli.  Baz.  <Do  Ą- 
6Ł\J(}> 

[Doslychnąó,  ole,  nąl]  p.  Dosinchnąć. 

[Dos^ychować  si^,  uje  ś.,  cwał  ś.J  p.  Doslu- 
chać. 

Dosłyszalnie  przys.  od  Dosłyszalny:  Apetyt 
ńw  jęczy  i  odzywa  ś.  D.  Jaroch.  Pobladłe  usta 
jej  niedosłyszalnie  szepnęły.  Orzesz.  <Do-|- 
■fc)LUCH> 

DosłyszalBość,  I,  blra.  rz.  od  Dosłyszalny. 

Dosłyszalny  mogący  być  usłyszanym:  Szepnęła 
ledwie  dosłyszalnym  szeptem.  Orzesz.  Usta 
zsiniałe  szeptały  od  czasu  do  czasu  niedosły- 
szalne jakieś  wyrazy.  Krech. 

Dosłyszeć,  y,  ał  I.  nied.  (zwykle  z  przecze- 
niem) —  dobrze  słyszeć,  słyszeć  jak  i.  należy:  On 
nic  dosłyszy  (-jest  nieco  głuchy^  ma  zły  słuch). 
I^uieusz  udawał,  że  jej  nie  dosłyszy.  Mick.  2. 
dok.  co  a.  xc7.ego  =  a)  ucJiuJycić  słuchem,  usłyszeć, 
posłyszeć,  zasłyszeć:  Byt  to  zapewne  skutek  do- 
słyszanej przedwczoraj  rozmowy.^  Orzesz.  Sta- 
rek, jak  dosłyszał  zapłaty  sowitej,  w  te  rzekł 
słowa.  Zebr.  Tylko  pozwolono  rai  niedosłysza- 
nym żegnać  cię  weRtclmieniem.  Krasiń.  b) 
Xpou!ziąc  wiadomość,  doiciedzieć  3.:  Jeśli  ojciec 
dosłyszy  o  tym,  to  będzie  źle,     <Do-f-SŁUÓH> 

Dosłyszenie,  a,  bim.,  czynno.<ć  cz.  Dosłyszeć. 

Dosmakować  sio,  uje  ś,  owal  ś.  dojść  smaku: 
Jadłem  życie  łyżijj,  i  cal.-},  gębą,  ale  cóż,  gdym 
jeszcze  ś.  nie  dosmakował  go,  juzem  oskomy 
dostał.  Krasz.     <Do-f  Smak> 

Dosmakowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dosmakować  ś. 

Dosmażać,  a,  al  p.  Dosmażyć.    <DotSMAG> 

Dosmażanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dosma- 
żać. 

Oosmażenie,  a,  blm.,  ezynność  cz.  Dosma- 
żyć. 

Dosmażenie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz.  Do- 
smażyć ś. 

Dosmażyć,  y,  yl,  nied.  Dosmaiać  doko^iczyć 
smużenia,  do  końca  fismażyć.  D.  Ó.  do  końca  i. 
usmażyć.    <Do-}-SMAG> 

Dosnucie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doenuó.  <Do 
+SNOW> 

Dosnacie  się,  a  ś.,  blm.,  czynoość  cz.  Do- 
snuć  ś. 

Dosnuć,  uje,  ul,  nied.  D!Vi>rsłr-*»i5  muna  dokoń- 
czyć. Przen.:  D.  reszty  ayda.  Kv.:?.k.  Miłosną 
pieśń  Mirjara  nlecii  eoblo  dAfl^wi^.  Kon.  D.  Ś. 
dokończyć  ś.  inuć.  h.     <Do4-SNOW> 

Dosnuwać,  a,  al  p.  Dosnuć:  'v9yobraźuia  do- 
snuwa  obrazu.  Krasa. 

Dosnuwanie,  a,  blio.,  czynność  cz.  Dcsnuwać. 

Dosolenie,  a,  blm.,  c2v;jność  ci.  Dosolić.  <Do 
+SOŁ> 

Dosolić,  f,  II,  nied,  Dosalaó  I.  więcej  osolić,  do- 
dać soli.  2.  osolió  w  miarę:  Dosolone  na  stole, 
a  przesolone  na  czole.  Prz.  Zły  kucharz  a.  prze- 


floM,  a.  nie  dosoli.  Fred.  M.  3.  [D.]  p.  D?no- 
śeić:  Ksip^dz  Skarga  dosalać  ma  senatorom. 
Góra.  (=przymavńać,  docinać).     <Do-|-SOŁ> 


=  sowizdrzalsłwem    nabawić    £  L.     <  Do  -ł-  Sowi- 


XDosowizdrzalować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  czego 
sowizdj 
zdrzał> 

Dospać,  śpi,  spał,  nied.  Dosypiać  I.  wyspać  i. 
do  woli:  Przy  tej  pracy  ani  D.,  ani  dojeść  nie  mogę. 
Panicz  może  dziś  nie  dospał  w  łożu  ?  Słów. 
Przea.:  Tam  męczenników  dosypiają  kości.  Kra- 
vSiń.  2.  przespać  do  pewnego  czasu:  D.  do  bia- 
łego dnia.  Nie  wiem,  czybyra  nie  był  drugiego 
wieczora  doepa^,  gdyby  mnie  nadzwyczajny  łos- 
kot nie  przebudził.  Skarb.  D.  ś.  spaniem  dojść 
do  czego  o,  ściągnąć  co  na  siebie:  Leniwy  do- 
statków ś.  Me  dośpi.  Troć,  Dospał  ś.  tej  cho- 
roby. Troć.  <Do-|-SP> 
Dospanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dospać. 
Dospanie  się,  a  ś.,  bim.,  czynność  cz.  Do- 
spać ś. 

XOo8pany  Im.  od  DoBpa.6,  przespany  spokojnie: 
Dospanej  ci  życzę  nocy.  Troć. 

t  Dosplać,  eje,  al  p.  Dośpiać:    Dospiał  samo- 
strzała.  Biel.  M.     <Do-fSPIE> 

[Dospomóc,   może,    mógł]   p.  Dopomóc:    Niech 
ci  Pan  Bóg  dospomoze.  <DoH-Z-|-Po-[-MOG> 
[Dospomóżka,  i,  Im.  i]   zapomoga. 
Dossać,  ssie,  ssał    I.  wyssać  do  końca  a.  nassać 
6.  do  woli.     2.  possać  do  pewnego  czasu :    Potrze- 
ba, aby  dziecko  dossało  najmniej  do  roku,  <Do 
-t-SS> 
Dossanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dossać. 
Dostać  I.  stoi,  stał,  f  Dostojeć,  [Dostoić],  nierT 
X Dostawać  =  1.    a.  D.  Ś.  stojąc  dobyć,  wystać  do 
końca,  ustać:     Nie  dostoję  do  wieczora.     Konna 
miejscu  nie  chce  I).  Pśu.  Dziewki  chcą  tańczyć, 
chłopcy    w    miejscu    nie  dostoją.  Mick.     Przen.: 
W  wierności  królowi  dostoję.  Jabł.    (=wytrwam 
do  końca).    Nie  mogę  D.,  zimna  rosa,  a  ja  boso. 
2.  [D.  czego]  =  stojąc,    doczekać  ś.:     Czegóż  ja  ta 
dostała?     3.     nie    ustąpić,    dotrzymać:      Panicze 
zwierzowi    kroku    nie    dostali.    Mick.    D.  komu 
placu.    Likowie    dłużej    pola    nie    dostali.    Dm. 
Nie  licz  na  niestałość,    bo    pewno   dostoję.  Len. 
(=  wytrwam).    ■{•  Chcieli  go  gwoździami    przybi- 
jać, aby  dostał  ogniowi,   którym  miał  być  palo- 
ny. Birk.     -}•  Kamienie  rzucali,  że  niepodobna  im 
była  D.  Warg.  (  =  nie    cojnąć  i.  przed    niemi). 
t  D.  prawa  a.  prawu  =  wytrzymać  sprawę  do  koń- 
ca:   Oskarżony  niech  da  rękojemstwo  po  sobie, 
że    dostoi    prawa,    a    obrażonej    stronie    dosyć 
uczyni.  Baz.     Jak  im  wierzyć,    że    ś.  stawią  do 
sądu,  a  wszystkiemu,  co  prawo    najdzie,    dosto- 
ją? Baz.     +  D.  rokn  — stawić  ś.  na  termin.     4.  Xp. 
D.  ś.:    Upada  jabłko,    skoro    na  drzewie  dostoi. 
Pot.     D.  ś.  I.  p.  D.:    Przed    nim    nic  ś.    nie  do- 
stoi.    2.  czego   =  przez    sianie  co  osiągnąć:     Ni- 
czego ś.  tu  nie  dostoisz.    Dostojał    ś.    u    dwon: 
tego    urzędu.    Troe.    3.    (o    płynach)   oczyścić  ś. 
przez  sianie:     Piwo     ś.     w     beczce    już  dostało. 
Troe.    4.    a,    xD.,    nied.    [Dostawać]    dojść   do 
czasu,    dojrzeć:     Jeszcze    ś.    ten    owoc    nie    do- 
stał,  na  stół  ś.    nie   godzi.   Skar.    Ptaszę,    gdy 
ś,     już     dostoi     w    jaju,     w     skorupę     kołaee. 
Sak.      Aby    ś.     dostawały     (  =  nabierały,    zbie- 
rały ś.)  dymiona,    czyńmy    pierwej,  niźli    rzezać 
poczniem.  Ocz,    IL  stanie,  stał,  nied.  Dostawać, 
[Dcstajać]=  I.  czego  a.  do  czego   =  dotknąć,  do- 
sięgnąć:   D.  kogo  kijem,  lancą.    Tłucze  wszyst- 
ko, czego  dostanie.    Ł%ka  jego   do  mojej  dosta- 


525 


DOSTAĆ 

je.  L.  Dostał,  ręb.-^  do  sufitu,  f  f^łopii  taplicz- 
nych  dostali.  Zebr.  {  =  nogą  dotknęli).  Jedaegom 
obalił,  drugiegom  przez  łeb  dostał.  Pot.  (  =  ude- 
rzyi,  płainąi).  2.  Dostaje  a.  X  dostawa,  nieos.= 
starczy,  wystarcza,  nie  brakuje:  Już  rai  sił  ledwie 
i  dusze  dostanie.  Kochan,  -j-  Pana  na  wszystko 
dostanie,  co  jedno  zamyśli.  Kosz.  (  =  stanie).  Nie 
dostaje  =  /vrafciye;  Obu  wam  klepki  nie  dostaje. 
Chodź.  Wszyscy  mówili,  że  rau  czegoś  nie  do- 
staje (dom.  w  głowie).  Miek.  (  z=  że  mu  piątej 
klej)lci  bralcuje).  Dostaje  mu  zawżdy  i  rady 
w  każdej  rzeczy  i  wymowy.  Gors.  J.  3.  otrzy- 
mać, osiągmić,  dostąpić  czego:  D.  podwyżkę 
pensji,  awans,  nagrodę,  order,  stopień  celujący. 
D.  podarunek  a.  w  podarunku.  D.  eo  testamen- 
tem w  spadku.  Uczuł  sieroctwo,  a  tu  nizkjjid 
grosza  D.  Roi.  Kto  nie  pracuje,  sławy  nie  do- 
stanie. P.  Koch.  C  =  nie  zdobędzie,  nie  nabędzie). 
Szczęśliwego  żywota  dostaną.  Ml.  duch.  fO  twej 
dzielności  świadectwo  dawają  dobyte  miasta, 
dostane  korony.  P.  Koch.  {  =  nabyte,  zdobyte). 
t  Posłał  Leszko  wojsko  na  pomoc  Kolomanowi 
dostawać  Halicza.  Biel.  M.  (=  zdobywać  Halicz). 
Jak  zamek  wzięto  niespodzianie,  jak  go  dosta- 
no prędzej  niźli  Troi.  Słów.  (  =  zdobyło).  D. 
w  swoje  ręce  (-schwycić,  uchioycić,  złapać).  Po 
drodze  dostawał  języka,  liol.  Wielkie  wojsko 
zebrali,  chcąc  Pelagjusza  na  górach  D.  Skar. 
(  =  schwytać).  W  mieście  można  D.,  czego  po- 
trzebujesz (=kupić,  nabyć).  Nieos.:  Czy  tu  do- 
stanie mleka?  {-inożiia  D.),  D.  liści,  pączków 
(  —  loypuścić  Uście, pączki).  Dziecko  dostaje  zębów 
(  =  ząbkuje).  Wół  dostaje  rogów.  Chmury  ściska- 
ją ś.,  grubieją  rosną,  dostają  krzywych  karków. 
Mick.  XD.  c/.ego  złego  (  =  doświadczyć).  D.  febry, 
spazmów,  mdłości  (-nabawić  i.).  D.  w  łeb  a.  po 
łbie,  w  twarz,  w  skórę,  po  grzbiecie  (  =  zostać  ude- 
rzonym, wybitym,  wziąć).  D.  baty,  plagi,  kije.  D. 
kijem  (dom.  plagi).  D.  policzek.  D.  za  swoje. 
D.  w  łeb  kulą.  Dostał  za  niego  postrzał.  Mick. 
[Dostała  j)isma.  Dostałem  żony].  4.  wydostać, 
dobyć,  wydobyć,  wyjąć,  wyciągnąć:  Ksiądz  do- 
stał z  rękawa  krucicę.  Mick.  _  Dłonią  rękojeść 
ściskałem,  chcąc  szabli  D.  Mick.  f  Co  mógł, 
na  mnie  zmyślał  i  dostawał.  P.  Koch.  (  =  wyszu- 
kiwał, wynajdywał).  5.  [D.]=a)  zostać,  pozostać: 
Wyslo  dwudziestu,  a  śtyrek  dostało  na  warcie. 
Dostajcież  z  i^)giem!  b)  zostać,  stać  ś.:  Kapitan 
dostał  jednorałem.  c)  dojść,  zejść  ś.,  złączyć  ś.: 
Wargi  mu  nie  dostają  do  kupy.  d)  z  4  pp.  =  po- 
chwycić, ująć.  e)  doprowadzić :  Żydów  dostJiłem  do 
skruchy.  D.  Ś.  I.  (zwykle  nied.)  być  nabytym,  zdo- 
bytym: Sława,  pracą  ś.  dostaje.  2.  komn  =^ stać  ś. 
czyim,  przypaść  w  udziale :  Zbiera  i  nie  wie,  ko- 
mu ś.  dostanie.  Opal.  Słońce  umyka  jednym 
ziemiom  światła  swego,  żeby  drugim  udzielić 
i  żeby  ś.  wszystkim  dostało.  Kłok.  Drogą  j)o- 
sagu  dostał  ś.  im  kęs  ziemi.  Roi,  Bachusowi 
dostanie  ś.  po  grzbiecie  czasem  (  =  Bachus  otrzy- 
ma plagi).  Dobremu  przy  złym  ś.  dostanie.  Prz. 
(  —  dobry  ucierpi).  3.  dokąd  =  trafić,  znaleźć  i. 
gdzie:  Dostał  ś.  w  jego  ręce  (-wpadł).  Mnie- 
małem, żeu)  ś.  dostał  na  samo  dno  piekła.  Szyra. 
D.  6.  do  kogo  na  służbę.  D.  ś.  do  niewoli. 
Trzeciego  dnia  dostaliśmy  ś.  do  portu  {-przy- 
byliśmy, dotarliśmy).  Dostał  ś.  do  bram  twier- 
dzy. Krasz.  (  =  dotarł,  doszedł).  Przeznaczony 
był  do  pracy  nad  morzem,  potem  dostał  ś.  na 
galary.  Roi.  D.  ś.  do  spowiedzi.  [Abym  ś. 
w  niebo  dostalij.  4.  Xtoydostać  i.,  wydobyć  ś., 
uwolnić  i.,  wyrwać  i.:  Jeśli  cię  dostaną  do  kom- 
panji,    tedy    e,    tak    prędko    od  nich  nio  dosta- 


DOSTATECZEK 

niesz.  Troć.  5.  f  nieos.  zdarzyć  ś.,  przytrafić  i.: 
Mnie  ś.  nie  dostało  tego  izieła  widzieć.  Nieś, 
6.  [D.  ś.J  =  a)  z  oczu=2mfcn<^  z  oczu:  Wnet 
bufkąm  niebezpiecznym  z  oczy  sę  dostali,  b) 
dostać  siebie,  połączyć  ś.:  Byli  insi,  co  ś.  z  sob^  ' 
pogniewali,  a  przecie  ś.  zaś  dostali.  <Do-[-STO> 

[Dostając,  a,  al]  p.  Dostać. 

t  Dostalszy  p.  Dostały. 

t  Dostałość,  i,  blm.  rz.  od  Dostały. 

t  Dostały  i  [Dostały],  st.  w.  f  Dostalszy,  fDo- 
stojały,  Dostany]  dojrzały:  Leszek  miał  umrzeć 
w  leciech  dostałych,  a  syna  już  dorosłego  zo- 
stawić. Błaż,     t  Dostała  sędziwość. 

Dostanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostać. 

Dostanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
stać ś. 

Dostany  I.  f  im.  od  Dostać :  Dobyte  miasta, 
dostane  korony.  P.  Koch.  (  -  zdobyte).  Żył  za- 
mulenie, a  zinąd  D.  jad  w  ciele  ś.  zamnoży. 
Ocz.  C  =  nabyty).  2.  [D.]  p.  Dostały:  Dziwka 
dostana. 

Dostarczać,  a,  ał  !>.  Dostarczyć.  <Zara.  Do- 
statczae,  Do-|-ST(0)> 

Dostarczanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostar- 
czać. 

Dostarczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostar- 
czyć. 

XDostarcznOŚĆ,  i,  blm.  zasól,  zapas,  dostatek: 
Kawalerowie,  samym  tylko  uwielbiający  ś.  uro- 
dzeniem, a  upośledzeni  we  wszelką  inną  D.  L. 
(  —  ozdobę,  chlubę). 

Dostarczyciel,  a,  Im.  e  leri,  co  dostarcza,  do- 
stawca. 

Dostarczycielka,  1,  Im-  i  torma  L  od  Dostar- 
czyciel, 

Dostarczyć,  y,  ył,  t  Dostatczyó,  nied.  Dostar- 
czać, t  Dostatczać  I.  dać,  dostawić,  sprowadzić: 
D.  konin  pieniędzy.  D.  żywności  dla  armji.  2, 
Xw>/starczyć,  nie  zabraknąć :  Na  tak  wielkie  roz- 
chody szczupły  majątek  nie  dostarcza.  Oss. 
Świadectwo  kobiety  nie  jest  dostarczające  (—do- 
stateczne). Kto  dostarczy  wypowiedzieć  S{)rawy 
jego?  Leop.  (-zdoła,  potrafi).  Wywożeniem  gno- 
ju na  rolą  nie  mógł  dostatczyó.  Trzyc.  (  =  na- 
starczyć).  3.  Xstuć  ś.  równym,  dorównać:  Cy- 
cero  Demostenesowi  dostarcza  w^ymową.  Oss. 
4.  f  anat.:  Naczynie  dostarczające  p.  Przewód, 
<Zam.  Dostarczyć,   Do-[-ST(0)> 

t  Dostarzeć  się,  eje  ś.,  ał  ś.  dojść  do  starości, 
zestarzeć  ś.:  W  rodzie  Elisowym  żaden  8.  nie 
dostarzał.  Glicz.    <Do-f-STAR> 

t  Dostarzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz  Do- 
starzeć ś. 

t  Dostatczać,  a,  ał  p.  Dostarczyć. 

t  Dostatczanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dostat- 
czać. 

t  Dostatczek,  czku,  Im.  czki  p.  Dostatek:  Je- 
śli jeszcze  będziesz  miał  jaki  D.  około  siebie, 
to  cię  jedni  pociągną  do  miłości,  drudzy  do  mu- 
zyki. Rej. 

t  Dostatczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostat- 
czyć. 

t  Dostatczyć,  y,  ył  p.  Dostarczyć :  Tego  ray 
sami, sobą  1).  nie  możemy,  a  to  przez  daru  Du- 
cha Świętego.  Kaz.  Gniez.  (  =  sprawić,  dokonać, 
osiągnąć).      <Do4-ST(0)> 

Dostateczek,  czku.  Im,  czki  p.  Dostatek:  Wiel- 
ka i)odpora  starości,  gdy  kto  ma  D.  jaki  taki. 
Bud.     <Do+ST(0)> 


52() 


DOSTATECZEN 

f  Dostateczen  p.  Dostateczny:  Swoje  mi  roki 
lył   D. 

Dostatecznie  przys.  od  Dostateczny. 

Dostateczność,  i,  blm.  rz.  od  Dostateczny. 

Dostateczny,  f  Dostateczen  1.  -wystarczający, 
zadaicalniający :  Mioć  dostateczne  utrzymauie. 
Stopień  D.  t  Lata  dostateczne  —  wiek  prawem 
tpymagany.  2.  f  doaiatni,  zamożny,  zasobny:  Król 
tea  był  na  bydło  D.  Bud.  D.  w  koncejity.  3. 
■X  pozbawiony  ułomności,  doskonały :  Nie  jesteśmy 
dostateczni.  Pat.  Kad  -wszyjstkie  stworzenia 
nieinasz  niedostatec/Jiiejszego,  jak  jest  człowiek 
vedie  ciała,  liiałnb.  (---siabsz';fjo,  mniej  doskona- 
łego). Oczy  niedostateczne.  Urzęd.  (  =  slahe, 
kiepskie).  4.  fil.  (w  logice)  wystarczający  do  zro- 
zumienia, całkowicie  objaśniaj (^ry :  Powód  D. 

Dostatek,  Iku,  Im.  tki  I.  wielka  ilość,  obfiłoió, 
zasób,  zapas:  Ma  D.  wszystkiegro.  Kn.  Na 
Litwie  much  1).  Mick.  Dostatkiem  a.  Pod  do- 
statkiem a.  XPo  dostatku  przys.  -  obficie,  dużo, 
podostcikiem,  dosyć:  Potraw  na  stole  było  do- 
statkiem. Kras.  Jest  tam  dostatkiem  owoców, 
mleka.  Mick.  Będzie  jadł  po  dosratku.  Syk. 
t  Sześciudziesiąt  krowom  dwa  bycy  i),  dadzą, 
ku  płodu.  Trzyc.  (=  dostateczną  ilość),  f  Oołj^ka- 
ni  na  puszczy,  gdy  według  dostatku  ohi.  bardzo 
podle  leżeli...  Papr.  (  -  według  możności,  jak 
można  było).  2.  zamożność,  zasohnoić,  dobroł/yt, 
bogactwo:  Żyć  w  dostatkacli.  Opływali  w  do- 
statku. Roi.  W  tym  domu  D.  mieszka  i  po- 
rządek. Mick.  Wżdy  z  nim  kmiotek  nie  zrówna 
w  dostatku  ubogi.  Biel.  M.  {  —  w  mieniu,  to  ma- 
jątku). 3.  Xwoi.  amuniCja  artylei-yiska.  Zdr. 
Dosiateczek,  f  Dostatczek.     <DH-Ś'T(0)> 

XDo8tatkowy  przym.  od  Dostatek:  Wóz  D. 
i  —  amunicyjny). 

Dostatni,  [Dostatny]  I.  majętny,  zamożny,  za- 
sobny, bogaty:  Zbytek  ten  dozwolony  jost  w  do- 
Btatnim  domie.  Mick.  (Rzeczpospolita)  mnie  tu- 
łacza przygarnęła  i  dostatnim  clilebem  opatrzy- 
ła. Sienk.  (  —  objitym).  2.  X'cy starczający,  dosta- 
teczny: Człowiek  sam  sobie  I).  Kn.  Dostatnich 
odpowiedzi  napróżnobyś  badał.  Mick.  (  =  zada- 
walniającycli).  3.  ^(.obszerny,  szeroki,  przestronny : 
Suknie  dostatnie. 

t  Dostatnie  p.  Dostatnio  :  Będzie  jadł  D.  Syk. 
(  =  ob/łcie). 

Dostatnio,  f  Dostatnie  przys.  od  Dostatni; 
[Dostatnoi. 

Dostatnioszeroki  mający  znaczną  szerokość : 
Droga  dostatnioszeroka.  Ml.  <Do  +  ST(0)  -{- 
SZl^R  > 

Dostatniość,  i,  l>lm.  rz.    od  Dostatni;    [Dostat- 

ność] :  Ugoszczeniu  nie  było  do  z;\r7.t!eL-nia  nic 
ani  pod  wz!,'lcdem  serdeczności,  ani  doibtaŁai'j- 
ści.  Jeż.     <Do-t-ST(0)> 

[Dostatno]  p.  Dostatnio. 

[Dostatnosć,  i,  blm.]  p.  Dostatniość. 

[DostatnyJ  p.  Dostatni:  Dostatna  krowa 
(-Sjpaśna). 

Dostawa,  y,  Im.  y  I.  a.  X  Dostawka  dostawia- 
nie, dostarczanie,  odstawa,  liwernnek :  D.  mięsa 
dla  wojska.  2.  mat.  (cosinus)  funkcja  trygo- 
nometryczna kąta,  równa  wstawię  dopełnienia  tegoż 
hąta.     <Do-fST(0)> 

Dostawać,  aja  a.  Xawa,  awal  i  D.  ś.  p.  Do- 
stać. 

Dostawanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostawać. 

Dostawanie  siC;  a  ś.,  bim.,  czyunc^ć  cz.  Dosta- 
wać ś. 


DOSTĘPNY 

Dostawca,  y,  Im.  y  I.  ten,  co  dostawia,  liwerant. 
2.  •(■/«)»,  co  dostał,  otrzymał:  Na  nas,  abyśmy 
ich  tam  dostali,  włożycie,  a  dostanę,  dostawcy 
l>otem  przy  Siedzicie.  Otw.  3.  y^dozorca,  nad- 
zorca. 

Dostawczy  przym.  od  Dostavtoa:  Nie  zawarł 
ani  jednego  dostawczego  kontraktu.  Roi. 

Dostawczyni,  i,  im.  e  forma  ż.  od  Dostawca. 

Dostawiać,  a,  al  p.  Dostawić.  ' 

Dostawianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostawiać. 

Dostawić,  I,  II,  nied.  Dostawiać  I.  przyprowa- 
dzić a.  przywieźć,  odstawić,  dostarczyć:  D.  oskarżo- 
nego. Świętopietrze  dostawiane  było  i  gońce  Bo- 
lesława dobiegały  Rzymu.  Lei.  Każdy  szlach- 
cic miał  D.  szeregowych  zbrojnych.  Skarb. 
2.  idącej  postawić,  do  postawionego  dodać:  Dosta- 
wiam kilka  pokojów  dla  mego  męża  (-dobudo- 
^''"J^J-  3.  y.postawić  do  peicnego  kresu.  4.  f  co  = 
narazić  na  niebezpieczeństwo:  Trzeba  D.  na  ten 
bankiet  szyję.  Wad.  5.  [D.]  =  a)  zostawić:  Zło- 
dzieje uciekli,  a  pinif^dze  dostawili,  b)  dostar- 
czyć: Kto  mi  dostawi  moigo  pałasa,  temu  dam 
racjom  córkę.  6.  karc.  sławkę  powiększyć.  \D. 
Ś.  i  dostać  $.,  wziąć  i.  znaleźć  i.:  Jakiem  ci  !y 
tu  prawem  ś.  dostfvWiła?     <Do-}-ST(0)> 

Dostav/ienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doetawić. 

iDoslawienie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Do- 
stawić ś. 

X  Dostawka,  i,  Im.  I  I.  p.  Dostawa.  2.  k.-rc. 
dodatek  do  stawki. 

Dostawne,  ego,  blm.  I.  oplata  za  dost-nr^  2. 
D.  tt',Timnove=^opłaia  za  ubezpieczenie  dostawy  t,.^ 
warów  w  czasie  żądanym. 

Dostąpić,  I,  II,  t  Dostępić,  nied.  Dosięp:0«aó, 
!  Dostępywać  I.  do  czego  a.  f  czego,  do  kogo - 
stąpając,  podejść,  przystąpić,  zbliryć  ś.:  Nie  dać 
nikoiuu  do  siebie  D.  Kto  dostąpi  Twej  góry, 
o  wszechmocny  Panie !  Kochan.  2.  f  stąpając, 
dotknąć:  Koń  chramaj^cy  ziemi  nie  dostępuje. 
Trzyc.  3.  ezego  =  otrzymać  co,  dostać,  uzyskać, 
osiągnąć:  D.  odpustu,  godnoiści.  Dostjipił  smut- 
nej sławy.  Roi.  (  =  dorobił  i.,  doczekał  ś.).  f  D. 
czegoś  prawem.  4.  f  Dostępować  czego  =  dolń- 
jać  ś.  o  co,  zabiegać,  starać  ś.:  Dostępował  Wła- 
dysław u  Wacława  pomocy,  a  wszakże  nie  do- 
stąpił. Błaż.  5.  [D.]  ilostać  kogoś,  połączyć  ś. 
z  kimś:  Potoeę  baryłeckę  wina,  kiedym  dostą- 
piła dobrej  matki  syna.  [D,  ś.]  dostąpić,  do' 
cisnąć  ś.     <Do4-STĘP> 

Dostąpienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostąpić. 

X  Dostąpiony,  XDostcpiony  do  którego  można 
dostąpić,  dostępny:  Wierzch  góry  trudno  dost,"],- 
pionej.  P.  Koch. 

Dostęp,  u,  im.  y  możność  dostąpicrtia,  przy:<ięp: 
Puiki  dostępów  'ironia  przesiinym  zabiogiera. 
Przyb.     <D'o-fSTĘl'> 

XDostęplclel,  a,  Im.  e,  XDostcpnlk  ieii,  który 
czegoś  dostępuje. 

t  Dostępić,  i,  ii  p.  Dostąpić :  Chceszli  ku  Bo- 
gu rayśluości  D.,  módl  ś.  Op.  Ten  Pan  da-ć  1). 
królestwa  swego.  Op. 

XDostcp!ony  p.  Dostąpiony:  Nieprzyjaciel 
bardzo  L  zuchwałym  stał  i  niedostępiunyiii. 
Tw. 

Dostępnie  przys.  od   Dostępny. 

xOostępfi!k,  a,  Im.  cy  ji.  Dostępiciel. 

Dostępność,  I,  blm.  rz.  od  Dostępny. 

Dostępny  do  którego  można  dojść  a.  którr/  moż- 
na    osi([gnąć,    przystępny:      Prawda    wszystki.u 


627 


DOSTĘPOWAĆ 

dostępna.  Pilch.  Wykład  D.  (  =  zrozumiały). 
Pan  D.  (  =  łaskawy,   ludzki). 

Dostępować,  uje,  owat  p.  Dostąpić. 

Dostępowanie,  a,  blm.,  czyaoość  cz.  Dostępo- 
wać 

1  Dootępywać,  uje,  ywal  p.  Dostąpić. 
I  Do^tępywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostępy- 
wać. 

[Do  sto  dębów!]  okrzyk  zdziwienia  (zam.:  Do 
ptu  di.ibłów  I).  <Eufemiczne  zastąpienie  djabłów 
c'i;baiii;> 

[Dustoić,  i,  ilj  p.  Dostać. 

|0'Jstojały|  p.  Dostały. 

t  Dostojeć,  stoi,  stojal  p.  Dostać. 

t  postojen,  jna,  jno  p.  Dostojny:  Panie  mój, 
:iie  jestem  D  ,  abyś  miał  ipaijśó  pod  przykrycie 
moje.  Leop,  D.,  aby  jemu  dziewica  Marja  da- 
na była  ku  małżeństwu.  Op.  Pieaira  i  głosem 
anielskim  Ciebie  dostojno  cliwalić.  Pśń.  u  Ope- 
cia.  {  =  godzi  i.).     <Do4-ST(0)> 

Dostojenie,  a,  blm.  I.  f  czynność  cz.  Dostojeć. 

2.  [D.]  dojrzewanie. 

Dostojeństwo,  a,  Im.  a,  XDo8tojność  I.  Xrz 
Oli  Dostojny,  wartośi,  znaczenie,  powaga:  Umysł 
wicks.'.(«^^o  jest  dostojeństwa,  niż  ciało.  Troć.  2, 
urząd  iiiaczny,  godn^ii,  dygnilaratwo  :  Piastować 
najwy?,.^7.e  dostojeństwa.     <Do4-ST(0)> 

t  Do^tojeńszy  p.  Dostojny. 

Dosiojniotwo,  a,  blm.  zb.  dostojnicy,  dygni- 
łarjut. 

Dostojnie,  f  Dostojno  przys.  od  Dostojny. 

Dostojnik,  a.  Im.  oy  wysoki  urzędnik,  dygni- 
tarz. 

t  Dostojno  p.  Dostojnie:  Ciebie  D.  cłiwalili 
Op. 

Dostojność,  i,  Im.  i    (.  Xp.  Dostojeństwo:    aj 

Krzywdę  ludzkiej  szczęśliwości  wyrzą.dził,  kto 
t(^  D.  złotu  uczynił,  której  nie  było  godne.  Urzęd. 
b)  D.,  charakter  osoby,  będącej  w  czynieniu 
usługi  publicznej.  Jeż.  2.  rodzaj  tytułu  -  eksce- 
lencja, eminencja:     Sługa  Waszej   Dostojności. 

Dostoj«y,  t  Dostojen,  st.  w.  f  Dostojeńszy  I. 
■\  godny,  wart,  zasługujący:  Oni  s^  dostojn' 
wiecznej  męki.  Wr.  Odda  tobie  dostojną,  po- 
mstę. Wr.  (  =  zaslużoną,  należną).  Był  św.  Ma- 
ciej cnót  wielkich  pełny,  którego  apostołowie 
tak  wysokiego  w  kościele  stanu  dostojnym  uczy- 
nili. Skar.  {  =  zaszczjconym  stanem;  zaszczycili  gr, 
stanem,  uznali  go  za  godnego  stanu).  2.  godnij 
szanowny,  czcigodny;  znakomity:  Moc  niezliczona 
aniołów,  onych  duchów  dostojnych.  Rej.  D.  m!^/. 
obywatel,  gość.  Przestrach  i  nienawiść  wyrwa 
ły  dostojnej  pannie  ten  okrzyk.  Sienk.  (  =  wiel 
juożnej,  wysoko  urodzonej,  znakomitego  rodu).  Naj- 
dostojniejszy arcypasterz  (  =  wielebny,  przewii- 
Icbny,  najiwzewielebniejszy).  3.  f  godziwy,  przy 
zwoity,  należyty.  4.  f  mający  siły  po  czemu,  zdol 
ny  do  czego:  Czegom  przez  ś.  D.,  śrzodków  ni 
nie  trzeba.  Pot.  5.  [D.l  godny,  odpowiedni :  J.i 
ci  znajdę  tę  dziewicę,  która  ona  tobie  będzie 
dostojna.     <  Do-|-ST(0)  > 

Dostosować,  uje,  owal,  nied.  Dostosowywać 
zrobić  odpowiednim,  przyslo<fOwaó,  dopasować :  N;i 
dworze  Lupuła  czę.^e  dostosowań.^  była  do  mia- 
ry córek  jego.  Jeż.  D.  ś.  zastosować  i.,  dostroić 
i.,  nagiąć  ś.,  wziąć  z  kogo  miarę  dla  siebie.  <  Do 
-j-Stosować  > 

Dostosowanie,  a,  'jIui.,  czyauuśó  cz.  Dostoso- 
wać. 


DOSTItZEGACZ 

Dostosowanie  się,  a  d.,  blm.,  czynność  oz.  Do- 
stosować ś.:  Chęć  dostosowania  ś.  do  igóla 
młodzieży.  D;^b. 

Dostosowywać,  uje,  ywał  i  0.  ś.  p.  Dostoso- 
wać: Wymag^ać,  żeby  ś.  do8to80wyvał  do  iej 
pojęć.  Sienk 

Dostosowywanie,  a,  blm.,  czynność  es.  Dosto- 
sowywać. 

Dostosowywanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  sz. 
Dostosowywać    i. 

X  Dostój,  oju,  blm.  stanie,  dostame,  ttawienie 
tzola,  opór:  Lepszy  aeiek,  niżli  D.  Prz.  <Do 
-|-ST(0)> 

Dostrajać,  a,  al  i  0.  *.  o.  Dostroić.  <Do-(< 
STRO.f  -^ 

Dostrajanie,  a.  olm.,  .iszTBaość  cz.  Dostrajać. 
Dostrajanie  iią,  a  i.,  blm.,    czynność    cz.    Do- 
strajać ś. 
Dostroić,  i,  U,    aied.    Dostrajać,    xDostroiwad 

I.  ubierania  dokończyć,  wystroić  zupełnie :  Kró- 
lewnę tymoiasem  dostroiwaao.  Mor.  2.  (o  na- 
rzędziach muzycznych)  ttrojenia  dokończyć,  <»a- 
$troić  do  retzty:  Wydobywa  gitarę,  dostraja  |% 
Prus.  Odzywała  ś.  nuta  niedostrojona  należy- 
cie. Jeż.  3.  Xdo  końca  co  doprowadzić,  dokoń- 
czyć, zupełnie  urządzić:  Dostroił  zasadzak  i  pod- 
stępów, ktcre  uknowal.  4.  X^Dgo  =  namawiania 
dokończyć,  ostatecznie  ikłonić:  Bechtał  go  i  na- 
strajał zwolna,  by  woze-śnie  mógł  tym  snadniej 
D.  Oss.  D.  Ś.  I.  ubierania  ś.  dokończyć.  2.  cze- 
go =  strojąc  i.,  nabawić  i.  czego.  3.  (o  narzę- 
dziach muzycznych  i  głosie)  być  nastrojonym 
zgodnie  z  czym:  Zabrzęknij  z  mogiły,  aby  ś.  na- 
sze pieśni  w  twój  fakt  dostroiły.  Syrok.  4. 
przen.  zastosować  i.,  dostosować  ś.,  upodobnić  ś., 
nagiąć  ś.,  zgodzić  i.  z  kim:  Dostrajamy  ś.  do 
uroczystości.  Potrzebował  chwili  namysłu,  by 
ś.  do  przyjaciela  D.  Krasz.  D.  ś.  do  reszty  to- 
warzystwa.   <Do4-STROJ> 

XDostroiwać,  a,  al  p.  Dostroić. 

XDo8troiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostrol- 
wać. 

Dostrojenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostroić. 

Dostrojenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
stroić ś.:  To  D.  ś.  obu  mówców  do  jednego  to- 
nu obudziło  podejrzenie. 

Dostrojnia,  i,  Ira.  e  bot.  (calycophyllum)  roś. 
z  rodziny  marzanowalych.      <?> 

Dostrugać,  a,  al,  nied.  Dostrugiwać  strugania 
dokończyć.      <  Do-^-STRUG  > 

Dostruganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostrugać. 

Dostrugiwać,  a,  al  p.  Dostrugać. 

Dostrugiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostrugi- 
wać. 

Dostrzec,  że,  gl,  nied.  Dostrzegać  I.  spostrzec, 
dojrzeć,  ujrzeć,  zobaczyć,  zauważyć,  zoczyć:  Do- 
strzegłem zdała  przedmiot,  którego  kształtów 
nie  mogę  dobrze  rozeznać.  Dostrzegłem  wiele 
pięknych  rzeczy  w  tym  dziele  {  =  znalazłem).  2. 
Xiistrzec,  dopilnować:  D.  żon  nie  można,  chyba 
żeby  ich  na  sznurku  przy  sobie  zawżdy  wodzić. 
h.  (D.  Ś.J  spostrzec  i.,  dopilnować  ś.,  dowiedzieć 
ś.:  Wykradali  panu  ryby  i  ón  sie  nić  móg  D., 
kto.     <Do+STRZEa> 

XDostrzegacz,  a,  Im.  e  i.  ten,  który  coś  do- 
strzega, widzi:  D.  zjawisk  przyrodzenia  {=obser' 
walor).  2.  ten,  który  coś  pilnuje,  stróż,  dozorca: 
Dostrzegaezo  miejsc,  na  które  ś.  lud  zbierał,  dla 
dostrzegania  ochędóstwa.  Pilch. 


538 


DOSTRZEGAĆ 

Dostrzegać,  a,  al  p.  Dostrzec. 

Dosirzegaśnia.  i.  Ira.  e  I.  astr.  ohxerwa!orJum 
asironojitif.z/ie.  2.  leśa.:  D.  pożaro\ra  -  ruszłotaa- 
nie  w  lesie,  z  którego  dozorca  patrzy  na  Uu 
i  ir  razie  pożaru  okreila  jego   miejsce. 

Dostrzegalność,  i,  blm.  I.  rz.  od  Dostrzegatny. 
2.  xl'arzhOŚć  w  dostrzeganiu:  ^''ymagatem  od 
w;is  większej  dostrzegalaot-ci.  3.  y^dar  dostrze- 
gaitia,  zmysł    uposłrzegawczi/ :     Posiada  wielką  D. 

Dostrzegalny  mogący  być  dostrzeżonym,  widziai- 
tiy:  Posuwały  ś.  ku  barce  złowrogie  obłoki, 
niedoKtrze^alne  wiśród  aoey.  Ka.dz. 

Dostrzeganie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dostrze- 
paó:  P.  jest  głównjj,  Dodstawą  wszelkich  umie- 
jętriości  (-cbseriaacla).'     <Do-t-STllZEG> 

Dosłrzogawczy  siuiący  do  dostrzegania^  spo- 
strzegawczy, obserwacyjny:  Bystry  zmyst  D. 
Kaczk. 

Oostrzelać,  a,  sł  p  Dostrzelić.  D.  ś.  strzela- 
jąc, nabawić  ś.  czego :  Bodaj  ś.  dostrzelali  swe- 
go obelżeuia  nocai  ci  opilcy.  Groch.  <Do-f- 
STRZAŁ> 

Odstrzelanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostrze- 
kć. 

Do3trzeJ«&{e  stę,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
strzeUć  ś. 

Dti8trz£!8fli«,  a,  blm.  I.  czynaooć  ez.  Dostrze- 
lić. 2,  T  odległość  strzału:  Siędzie  ot  niego  na 
dostrzeleniu. 

Dostrzelić,  I,  łJ,  nied.  Dostrzelać,  częstof.  xDo- 
Strzeliwać  I.  strzałem  dosięgnąć,  trafić:  Strzelba 
do  drzewa  nie  dostrzeliła.  Troć.  (  =  nie  donios- 
ła). 2.  strzelając,  dobić.  3.  y^Aok^^A -dobiec,  do- 
lecieć, dopędzić,  dopuść:  Ledwo  mu  ukazał  za- 
sadzkę, zaraz  tara  dostrzelił,  iżby  wszystko  na 
6W0  oczy  widział.  Oss.    <Do+STRZAL> 

XDostrzeliwać,  a,  ai  p.  Dostrzelić. 

XDostrz8iiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
strzeiiwać. 

Dostrzeżenie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Dostrzec : 
Dostrzeżenia  czyniłem.  Skarb.  Gdy  ranie  to  D. 
trwogi  nabawiło...  Skarb.     <Do+STRZEG> 

Dostrzyo,  że,  gl,  nied.  Dostrzygać  I.  strzyżenia 
dokończyć:  D.  owcy.  2.  do  peumego  kresu  ostrzyc. 
<Do-f  STRZYG  > 

Dostrzygać,  a,  al  p.  Dostrzyo. 

Dostrzyganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostrzy- 
gać. 

Dostrzykać,  a,  al  p.  Dostrzyknaó. 
OostrzyRanle,  a,  blm.,    czynność    cz,    Dostrzy- 
kać. 
Dostrzyknąć,    nie,    nąl,    nied.    Dostrzykać    do 

peuuiego  kresu  strzyknąć.      <  Do+STRZYK  > 

Oastrzykniccie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostrzyk- 
nąć. 

Dosłrzyienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostrzyo. 

i"  Dostuchan,  u,  Im.  y  p.  Roztruchan. 

Dostuilzać,  a,  al  p.  Dostudzić.    <  Do-j-STUD  > 

Dostudzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostydzać. 

Dnstudzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dostudzić. 

Dostudzić,  I,  ił,  nied.  Dostudzać  do  reszty  ostu- 
dzić:    D.  zacier.     <Do-fSTUD> 

Dostukać  się,  a  ś.,  al  ś.  stukając  do  drzwi,  do- 
lić  s.  ich  otwarcia:  Dostakaj  ś.  do  Róży  i  proś 
jej.  by  natychmiast  tu  pr/.ysila.  Krasz.  <Do 
+STUK> 

Dostukanie  *ię,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dostu- 


DOSYĆ 

Dostyczna,  ej,  Im.  e   mat.   p.  Dotyczna.     <Do 

-fZ+TK> 
Dostygać,  a,  al  p.  Dostygnąć.     <Do-ł-STYG> 
Dcstyganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doslygać. 
Dostygnąć,  gnie,  gnąl  a.  gl,  nied.  Dostygać  do 

reszty  osfygnąć. 
Dosłygnir^cia,  a,  blm.,  czynność   ez.  Dostygnąć- 
t  Dosucis,  SLf  blm.,  czynność  ei.  Dosuć.     <bo 

4-su> 

t  Dosuć.  0J6.  lii  dosifpać  a.  dolać. 

Dosunąc,  nie,  nąl,.  nied.    Dosuwać  posunąć  do 

}iewnego  kresu^  przysunąć:  Powieść  cala  jest 
zbiorem  epizodów,  dosunictyeh  jeden  do  drugie- 
go. Ko3.  (=  bezpośrednio  jeden  po  drugim  opowie- 
dzianych),     <Do-t-SU> 

Dosunięoie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosiirtęć, 

Dosuszać,  a,  al    p.  Dosuszyć,     <Do-fSUCH> 

Dosuszanie,  a,  blm.,  ezyutość  cz.   Dosuszać. 

Dosuszenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosuszyć. 

Dosuszyć,  y,  yl,  nied.  Dosuszać  I.  do  reszty 
uyyr.uszyć.  2.  (o  naczyniach)  do  reszty  opróżnić, 
wifpió  zupełnie  zawartość:  Dosuszymy  tych  gą- 
siorów. Byk.      <Do-f-SUCn> 

Dosuwać,  a,  al  p.  Dosunąć. 

Dosuwanie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Dosuwać. 

[Dosużnoś<5,  i,  blm.]  rz.  od  Dosużny;  [Dosu- 
Żość]:     Nudzi  ś.  od  dosużności. 

[Dosużny]  wolny  od  pracy,  czasowy.  <p. 
Dosuży  > 

Dosużość,  i,  blm.  L  frz.  od  Dosuży.  2.  [D.] 
p,  Dosużność. 

t  Dosuży  dzielny,  zdolny,  mający  sity  odpowied- 
nie.    <  Brs,  dasui;y  > 

xDoswarzać  się,  a  ś.,  al  ś.,    p.  Doswarzyć  ś. 

XDoswarzanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Doswarzać  ś. 

XDoswarzenie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz. 
Doswarzyć  ś. 

X Doswarzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.,  nied.  xDo8wa- 
rzać  Ś,  I.  swarzenia  ś.  dokończyć.  2.  czego  = 
aitmrząc  ś.,  dobić  ś.  czego:  Kro])idło  upornie  arey- 
bi.skupstwa  ś.  doswarzał.  Błaż.    <Do-|--^WAR> 

Dosycać,  a,  al  p.  Dosycić. 

Dosycanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dosycać, 

Dosycenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosycić. 

Dosychać,  a,  al  p.  Doschnąć, 

Dosychanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosychać. 

Dosycić,  i,  ił,  nied.  Dosycać  do  reszty  nasycić^ 
nakarmić  do  syta.     <Do-|-SYT> 

Dosyć,  Dość,  t  Dosić,  [Dosić,  DoolcI,  Doś,  Do- 
Ścl]  I.  tyle,  ile  trzeba,  dostatecznie,  u'  sam  razi 
Chciwemu  nigdy  D.  Mieć  I',  czasu,  pieniodzy. 
Gościom  dał  v."ina  bukłak,  którego  na  obiad  mog- 
li mieć  D.  Skar.  Nie  mogę  ś.  D.  nadziwić  js- 
go  mądrości.  Mieć  D.  znaczny  majątek.  Ma  ś, 
D.  dobrze.  2.  wiele,  dużo,  sporo,  nieruiio:  Wrza- 
sku i  płacze  wszędy  było  D.  Warg.  D.  tych 
sporowi  (  =3  za  dużo;  zo^^rzestać).  Z,  basta!: 
1).!  trzeba  raz  rzecz  skończyć.  Mick.  4.  jako 
lako,  nieźle:  D.  mn  \am  idzie.  6.  słowem:  Nie 
idzie  o  to,  ileś  dał,  D.,  żeś  As,}  ( --ioy starczy  lo...), 
I).,  żem  swego  dokazał.  6.  Mieć  D.  na  czym  a. 
t  w  czym. -poprzestawać:  .Ta  mam  D.  na  tym, 
że  mój  scyzoryk  jeszcze  zabłyśnie  przed  świa- 
tem w  takiej  ręce.  Mick,  Jedne  córkę  przez 
miłego  Boga  nabyliśmy  i  już  D.  w  niej  miejmy. 
Ż.  E.  7.  t  Stać  6.  'D.  =  siać  i.  zadość:  Jeśli  po 
i  dwbrej  woli  im  ś.  D.  nie  stanie,  gwałtem  sobie 
'   nagradzać  będ^  H.  Tr,     8.  Niedosyć,  że...  =  rue- 


529 


34 


POSYCCZYNICIEL 

ti/lko,  *«....•  Nie(losy(?,  że  nic  nie  ubywa,  ale  na- 
wet przybywa.  9.  [D.]  =  a)  ile?  jak  vnelef:  D. 
was  tam  było?  b)  diugo.  c)  D.  niewiele  =  ^00- 
le  mało:  A  cóż  to  te  talary,  D,  niewielfi.  d) 
Mieć  D.  p.  Mieć.     <Do+SYT> 

XD06yćczyniciel,  a,  Im.  e  ten,  co  czyni  zadoU. 
<Dosyć+CZYN> 

XDo8yćczyn?oielka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Do- 
eyóczyniciel. 

t  Dosyćczynić,  \,  W  p.  Dosyćuczynió. 

t  DosyćczynieRic,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
syi.^czynić,  zado^yćuciynieitie,  saty.yakcja. 

t  Dosyćozytsny,  f  Dosyćuczysiny  czyniący  za- 
dość: Bopu  dosyć  uczynić  przez  uczynki  dosyć- 
czjnna.    Zigr. 

t  DesyćKcryHić,  I,  II,  t  Dosyć  uczynić,  f  Dośó- 
uczynić,  nied.  j  DoBytoiynit,  f  Dośóczyalć  I.  ko- 
mu a.  frzeinu  —  dogodz>.ć,  zadowolić,  kogo,  zaspo- 
hoió  kogo  a.  w:  Żaden  mi  z  historyków,  co 
o  Tarnowskim  pisali,  dosyć  nie  uczynił.  "Warg. 
A  je.i^liby  w  trzecie  roki  bartne  dekretowi  są,- 
dowemu  dłużnik  dosyć  uczynić  nie  chciał,  tako- 
wego bór  ma  być  przez  sąd  bartny  złożony. 
Skr.  (—hyi posłusznym).  2.  ezemn  =  dopełnić  cze- 
go, wykonać  co  juk  L  należy:  Grze  mogło  co 
nie  dostawać,  ale  gracz  uczynił  swemu  dosyć. 
Górn.  Niewiasta  robocie  borowej  D.  nie  może. 
Skr.  (=podolać),  3.  komu  =  dać  satysfakcję,  za- 
dosyóuczynić,  wynagrodzić,  odszkodować:  T>.  zna- 
czy taką  nagrodę  uczynić,  na  którejby  rozgnie- 
wany miał  dosyć.  Karnk.   <Dosyć+U4-CZYN> 

t  Dosyćuczynienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
Syćuczynić,  zadosyćuczynienie,  satysfakcja:  (Wdo- 
wa) powinna  on  bór  krewnym  męża  swego  pu- 
ścić, wziąwszy  swoje  D,  wedle  składu  onego 
boru.  Skr.  {  =  należność). 

t  Dosyćuczynność,  i,  blm.  uczynek  czyniący  za- 
doić,  zadosyćuczynienie:  Skrucha,  jeśli  nie  była 
prawdziwa,  nie  nie  pomoże  ani  spowiedź,  ani 
żadna  D.  Hrb. 

t  Dosyćuczymiy  p.  Dosyćczynny :  Dosyćuezyn- 
ne  sprawy  są  lekarstwa  duszne.  Kucz. 

Dosylabizować,  uje,  owal,  Doślabizować  dokoń- 
czyć sylabizowania;  doczytać,  sylabizując.  <.'Do-\- 
Sylabizować> 

Oosyiabizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosy- 
labizować. 

Dosytać,  a,  al  p.  I.  Doslać. 

Dosyfanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosylać. 

Dosypać,  pie,  pał,  nied.  Dosypywać,  f  Dosypo- 
Wać  I.  sypiąc,  dopełnić:  D.  miary.  2.  tuiccej  na- 
sypać, do  nasypanego  dodać:  D.  owsa.  D. 
pszczół  do  ula  (  -  dołożyć,  dodać).  Prokurato- 
rom, aby  rzecz  jego  wygrali,  nie  żałuje  D. 
Glicz.  (  =  dodać  pieniędzy,  dopłacić).  3.  XD.  ko- 
mu slow timl- dociąć,  dogryić.  4.  [D.]  pobić  sil- 
nie (pięś-cią  a.  kijem).  D.  ś.  I.  zostać  do  reszty 
usypanym  a.  zasypanym:  Sypała  ś.  powoli  góra 
i  dosypała  ś.,  że  już  większej  nie  trzeba.  L. 
Niech  6.  te  gruzy  jak  chcą  sypią,  dół  jednak  ś. 
nie  dosypie.  L.  2.  czogo— rozrzutnością  nabawić 
i.:  Sypał  majątkiem  i  dosypał  ś.  tego,  że  z  tor- 
bą chud/.i.  L.     <Do-|-SYP> 

Dosypanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dosypać. 

Dosypanie  się,  a  ś.,  biiii.,  czynność  cz.  Dosy- 
pać ś. 

Dosypiać,  a,  al  p.  Dospać :  Nie  dosypiała 
często  i  rąk  nigdy  ule  składała.  Orzesz.  '  <Do 


DOSZEPTANU 

Dosypianre,  a,  blm.,  czynnos'ć  cz.  Dosypiaó. 

Dosypka,  I,  Im.  i  I.  p.  Dosypywanie:  Dlate- 
go.>my  nie  ruszali  broszy,  że  dosypywało  ś.; 
teraz  dosypki  więcej  nie  będzie.  Jeż.  2.  doda- 
tek z  rzeczy  sypkiej,  przysypka:  Jedenaście  be- 
czek soli  z  dosypką.  Vol.  2  dosypką  a.  x  Do- 
sypka przys.  =  suio,  z  czubem.  3.  fl.  częić  zboża 
na  szkutach  zbożowych,  odłożona  na  zastąpienie 
ubytku.     <Do-ł-SYP> 

t  Dosypować,  uje,  owal  p.  Dosypać, 
t  Dosypowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.    Dosypo- 
wać. 

Dosypywać,  uje,  ywał  p.  Dosypać. 

Dosypywanie,  a,  blm.,  Dosypka  czynność  ez. 
Dosypywać. 

X  Dosyt,  u,  blm.  I.  a.  XDosytość  nasycenie  i., 
sytość:  Do  dosytu  najeść  ś.  Dudz.  Przen.:  Chce 
go  słuchać  ochotnie  bez  wszego  dosytu.  Pot. 
(^hez  prze.iytu,  bez  znudzeińa  i.).  Ty  bogactwa 
nie  złotem,  nie  skarby  wielkiemi,  ale  dosytem 
mierzysz.  Kochan.  (  =  majątkiem  dostatecznym,  do- 
statkiem). Stoję,  rozkoszy  próżen  i  dosytu.  Słów. 
2.  miara,  umiarkowanie:  Potrzebą  tylko  stoi 
rozkosz  i  dosytem.  Nar.  XDosytem  przys.=afc;?- 
cie,  podosłatkiem.     <  Do-(-S YT  > 

Do  syła,  [Do  sytu]  do  woli,  ile  dusza  zccpra- 
gnie. 

t  Dosytek,  tku,  blm.  s;vtoi(5:  Do  dosytku  (ad 
saturitatem).  Glosy  w.  XV. 

XDo8ytość,  I,  blm.  p.  Dosyt 

[Do  sytu]  p.  Do  syła. 

Doszarpać,    pie,    pal,   nied.    xDo8zarpywać  I. 

dokończyć  szarpania:  Baba  doszarp;iła  pierza. 
2.  do  reszty  rozszarjMĆ:  Jastrząb  doszarpał  go- 
łębia.    <Do-(-Szarpać> 

Doszarpanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doszarpać. 

XDo8zarpyvvać,  uje,  ywal  p.  Doszarpać. 

XDoszarpywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
szarpywać. 

Doszczekiwać,  uje,  Iwal  (o  psie)  z  innemi  psa- 
mi szczekać,  dołączać  swój  głos  do  szczekania  in- 
nych psów.     <Do+SZCZEK> 

Doszczekiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doszcze- 
kiwać. 

Doszczepać,  pie,  pał  I.  dokończyć  szczepania.  2. 
więcej  naszczepać,  do  naszczepanego  dodać,  <Do 
-|-SZCZEP> 

Doszczepanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doszcze- 
pać. 

Doszozepić,  i,  II  dokończyć  szczepienia:  "Winni- 
cy nie  doszczepił.  Biel.  M.     D.  ospy.  Sł.  wil. 

Doszczepienie,  a,  blm.,  czynność   cz.   Doszoze- 
pić. 
Doszczętnie    przys.    od    Doszczętny:     Gdy    ś. 

strawi  D.  to  życie  nic  już  niew.-irte...  Asn. 
Deptać  D.  zgniecione  owady.  Asn.  Czulą  w  so- 
bie niezgaszone  D.  zarzewie.  Kos.  <Do-|- 
SZCZĘT> 

Doszczętny  do  szczętu  wykonany,  zupełny,  cał- 
l-owtty  :  O  zniszczenie  b)a'j:aly  doszczętne.  Asn. 
Uratować  od  doszr/ętnej  zuuby.  Pivyb. 

XDos2ciypać,  pie,  pal  wi(icej  poi>zczi/pać.  <Do 
-}-SZlZYP> 

[Doszel]  p.  Dojść. 

Doszeptać,  CZe  a.  ce,  tal  .'szeptem  dopowiedzieć; 
szeprznc,  dodać:  Słuchaj,  jak  szumią  drzewa, 
codzień  ci  coś  doszepcą,  co  nie  doszeptały.  Sy- 
rok.     <Do-|-SZEPT> 

Doszeptanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doszeptać, 


530 


D0SZEPTYWA(5 


1>0ŚCIGŁT 


yDo«?Pptywaó,  uje,  ywal  donosió,  oznajmiać.  L. 
[Doszkandybać,  a,  aJJ  dojić,  utykając,  z  trudno- 
kifi.     <Do-rL'lir.  szkandybaty > 

[Ooszkafldybaoie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Do- 
szkandybać. 

Doszlaoze,  a,  Im.  a  kol.  olszar,  z  którego  ruch. 
pasaieróic  i  ti)ic<irów''-  jest  skierowany  ku  jednemu 
szlakowi.     <Do-|-Szlak> 

XDo8zlakować,  uje,  owal  wyśledzić,  ivytropió. 
L.   <Do-|-Szlak> 

yOoszlakowanie,  a,  bim.,  czynność  cz,  Do^zła- 
kowaó. 

Doszirfować,  uje,  owal,  XDośl(fować  I,  dokoń- 
czyć szlifowania.  2.  dopasować  przez  szUjotoame: 
D.  koreczek.     <Do-|-Szlifować> 

Doszlifowanie,  a,  bkn.,  czynność  cz.  Doszlifo- 
wać. 

Doszlusować,  uje,  owal,  nied.  Doszlusowywać 
.^zlusuuiCj  przyłączyć  i.  do  kolumny  roojska:  Gdy 
ś.  ■wojska  po-suwały,  stadka  te  biegjy  bokami, 
nieopodal  1  doszlusowywaly  2  tyłu.  Jeż.  <Do 
-|-Szlu80wad> 

Do82lu8owanie,  a,  blm.,  czynność  cł  Doszłuso' 
wać. 
DoszFusowywać.  uje,  ywal  p.  Doszlusować. 
Doszlusowywanie,    a,    blm.,    czynność    ca.  Do- 
szlusowywać. 

XDo8zlość,  I,  blm.  rz.  od  Doszły,  dojrzctiośó, 
'lerzepkość.     <Do+CHOD> 

Doszły  i.  ten,  który  doszadl:  Z  powodu  szczęś- 
liwie doszłej  inwestytury  królewicza...  Hof.  Pod 
woływem  jednej,  do  ostatecznego  natężenia  do- 
Szłej  myśli,  to  pojęcie  raniej  niż  kiedykolwiek 
powstać  w  niej  mogło.  Orzesz.  2.  X dojrzały : 
Każdy  D.  w  rosumie.  3.  Xdo  którego  i,  doszło. 
4.  Xdo  którego  można  dojść,  dostępny:  Nie- 
doszłe okiem  skarpy  i  góry.  Pot  <Do-{- 
CHX)1)  > 

XDo92fneicować,  u^e,  owal  I.  dokończyć  .tma- 
Senia,  doumażyć:  śliw  na  powidła  D.  trzeba 
jedneg-o  dnia.  Haur.  2.  uńęcej  usmaiyó.  <Do-|- 
S2molc> 

XDo8zmeloowanie,  a,  blm.,  cz3mttość  cz.  Do- 
szmelcować. 

Dosznurować  się,  ujeś.,  owal  ś.  I,  mocniej  gor- 
»et  ściągnąć.  2.  dokoilczyć  sznurowania  gorsetu. 
<Do+Sznur> 

Dosznurowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dosznurować  ś. 

Doszorować,  uje,  owal  dokończyć  szorowania. 
D.  Ś.  czeLfO  =  szorując  z  wiisillciem,  oczyścić  co: 
Niż  ś.  drugi  doszorował  zbroi,  nieprzyjaciel 
stanął  mu  nad  szyjij.  Tw.     <l)o-fSzorować> 

Doszorowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doszoro- 
wać. 

Doszorowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
szorować ś. 

Doszperać  się,  a  ś.,  al  ś.  czego  =  szperając, 
znaliiić  co,  wyszpei-ać  co.      <  Do-f  Szperać  > 

Doszperanio  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
szperać ś. 

Doszrubować,  uje,  owal  p.  Dośrubować.     <Do 

-|-Szruba> 

Doszrubowanłe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doszru- 
bować. 

Doszrubowywać,  uje,  ywal  p.  Dośrubować. 
Doszrubowywanle,   a,    blm.,   czynność   cz   Do- 
szrubowywać, 


Doszłakować,  uie,  owal  kosz.  dosztukować 
sztuk.     <Do4-S7.ta1v> 

Do8ztakowanł«,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doszta- 
kować. 

t  Doszto  forma  rzeczownikowa  im.  biernego 
roda.  ni.  od  U0J6Ć:  U.  togo  i  wierzono,  ri  Mars 
Indowi  swemu  dał  na  ten  czas  ratunek.  Warg. 
C  =  odgadnięto,  poznano).  Jeśliby  ku)  człowieka 
ukradszy,  przeciął,  a  D.  tego  nai...  B.  B.  (-do- 
ttnedziono).  D.  ezogc  u  niegij  (  =  znaleziono  co). 
Którym  tego  forŁeka  D.?  Kochan.  {  =  osiągnięto). 

Dosztukować,  u\&,  owal,   nied.  Dosztukowywaó 

dodać  hrakującą  czcić  całości,  nadsztukować,  doro- 
bić, dopasować:  Dowiedziała  ś.  niektórych  do- 
brze dosztukowanych  szczegółów.  KrasŁ  <I>o 
-fSztuka> 

Dosztukowanie,  a,  blm.,    czynność    cz.  Dosztu- 
kować. 
Dosztukowywać,    uje,   ywal    p.    Dosztukować: 

Reputacja  oryginała  i  wielkie  pie.niąd»e  napra- 
wiały i  dosztukowywały,  co  brakło.  Krasz, 
Wiersz  skomponuj  drugi,  a  potem  pierwszy  do- 
sztukowuj  zgrabnie.  Słow. 

Dosztukowywanie,   ft,    blm.,  czynność    cz.    Do- 
sztukowywać. 
Doszukać  się,  a  ś.,  al  ś.,   nied.  Doszukhvaó  ś. 

szukając,  znaleźć;  doszperać  ś.    <Do-f-Szukać> 

Doszukanie  się,  a  i.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
szukać ś. 

Doszukiwać  się,  uje  ś.,  iwal  d.  p.  Doszukać  ś.: 

Nie  doszukiwał  ś.  w  ludziach  rodowych  zasług, 
ale  wykształcenia.  Roi.  (  =»  nie  starał  i.  zna- 
leić). 

Doszukiwanie  się,  a  ś^  blm.,  czynność  cz.  Do- 
szukiwać ś. 

Doszycle,  a,  blm.,  czynność  ca.  Doszyć.     <Do 

-i-szy> 

Doszyć,  yje,  ył,  nied.  Doszywaó  dokończyć  szy- 
cia. 

Doszywać,  a,  al  p.  Doszyć. 

Doszywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doszywaó. 

[Doś]  p.  Dosyć:     Dosem  sie  narobiła, 

[Dości]  p.  Dosyć:  A  na  waszym  nawrócenia 
już  będę  miał  D.  Pśń. 

[Dośoiągać,  a,  al)  ściągać  do  czego,  ku  czemu: 
Som  ci  ubodzy,  co  dościągają  gwiazdy  ku 
ziemL  <Do4-Z-f-CIĘG> 

[Dościbić,  i,  ilj  dodać  (w  rozmowie),  wtrącić.. 
<Do-fZ+CIB> 

t  Doście.  a,  blm.,  "czynność  oz.  Dość. 

Dościelać,  a,  al  p.  2.  Doslać.   <  Do-f  ŚCIEL  > 

Dośoielanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dościełaó. 

[Dościepny]  p.  Dowcipny, 

XDośoig,  u,  Im.  I  p.  Doścignięcie:  Wysilaj.']; 
ś.  uczonych  pióra  na  1).  pierwiastków  Litwi- 
nów. Nar.  C  =  zbadanie,  odguAni^cie).  <Do-|- 
ŚCIG> 

Dościgać,  a,  al  I.  i  D.  ś.  p.  Doścignąć.  2.  [D. 
na  kogo  o  co]  domagać  ś.  od  kogo  czego:  Żona 
dościgała  na  mnie  o  fundusz. 

Dościganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dościgać. 

X Dościgłe  przys.  od  Dościgły. 

XDościglość,  i,  blm.  rz.  od  Dościgły:  Wrzód 
przez  przykładanie  do  dościgłości  przyprowa- 
dzić. Perz. 

X  Dościgły  f.  moqący  być  doścignionym-' 
W  cróżnowauia  niedo^ci^^ły   czas   tracił.  Smoir. 


531 


DOŚrTlGJ?A(; 

(  =   niepowefowany).     2.    X  i  [D.]   dojrzały:    D. 
owoc,  eziowiek.  Oss.     Zboże  dobrze  dopcigle. 

Doścignąć,  gnie,  gnąla.  Xgt,  nicd.  Dościgać  I. 
irifjając,  dopaść  do  kogo,  dogonić,  dopędzić.  Przen.: 
Pindara  trudno  dla  wysokiego  lotu  D.  Nar. 
{  =  dorosnąć;  dorównać  mn).  2.  X  czego  =  dociec, 
poznać  co,  pojąć,  zrozumieć,  zbadać,  przeniknąć, 
odgadnąć:  1).  tajemnicy.  3.  X  (o  czasie)  do- 
biec, dojść  do  końca,  upłynąć,  wybić :  Ostatnia 
dościga  clnvila.  Dm.  4.  Xdojrzeć:  Krosty  czar- 
ne dościgają,  w  dziewir-jtym  dniu.  Perz.  (  =  zbie- 
rają  i.,  nabierają).  Dościgał  sad  owocowy. 
Słów.  5.  [D.]  zdążyć,  dogonić:  Bywa,  co  hoło- 
ciuch  nie  doścignie  za  bydlęciem.  XD.  ś.  po- 
znać siebie,  przeniknąć  siebie:  Ulżony  z  frasun- 
ków umysł  począł  ś.  dościgać.  Nar.  <Do4- 
SCIG> 

Doścignienie,  a,  blm.  p.  Doścignięcie. 

Doścignięcie,  a,  blm.,  Doścignienie,  xDościg 
czynność  cz.  Doścignąć. 

t  Dościp,  u,  Im.  y  p.  Dowcip.  Tueh. 

[Dościpny]  p.  Dowcipny. 

Dościźny  lek.:  Dościżne  leczenie  (curatip  matu- 
rans)  =^ przyśpieszające,  przyipieszne.  <  Do-j-ŚCIG  > 

Dość  p.  Dosyć:  [Puścił  ś.  w  świat  na  wę- 
drówkę i  D.  na  tym,  żo  chod/iuł  dwa  mniesiące 
i  ni  móg  nalyźć].     <I)o+SYT> 

t  Dość,  dojdzie,  doszedł  p.  Dojść:  D.  prawem. 
Tuch.    <Do4-ID> 

t  Dośćczynić,  i,  ii  p.  Dosyćuczynić.  <Dość+ 
CZYN> 

t  Dośćczynienfe,  a,  blm,,  czynność  cz.  Dość- 
czynić. 

XDoŚĆnieilCZynienie,  a,  blm.  odmówienie  satys- 
fakcji: W  dośenieuczynieniu  ma  go  infamja 
'skarać  król.  Krasz.  <Dość+Nie-|-U+CZyN> 

t  Dośćuczynić,  i,  ii  p.  Dosyćuczynić.  <Dość 
+U+CZYN> 

t  Dośćuczynienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dość- 
uczynić. 

Doślabizować,  uje,  owal  p.  Dosylabizować : 
Najmniejszego  świstka  nie  przepuściłem,  żebym 
do  końca  nie  doślabizował.  Byk. 

Doślabizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doślabi- 
zować. 

Dośiedzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dośiedzić. 
<Do+ŚLAD> 

Dośiedzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
śiedzić ś. 

Dośiedzić,  I,  ii  i  D.  ś.  śledząc,  dojść;  wyśledzić, 
odkryć:  Jeziorka...  tak  głębokie,  że  oko  dna 
ich  nie  dośledzi.  Mick.  (  =  nie  dojrzy).  Dośle- 
dzono  ś.  tego,  że  Tatarów,  Litwa  do  Rusi  po- 
słała była.  Błaż.     <Do-fŚLAD> 

f  Doślepiać,  a,  al  p.  Doślepić. 

t  Dośiepianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dośle- 
piać. 

t  Doślepfć,  I,  II,  nied.  f  Ooślcpiać  zupehńc 
oślepić:  Obiecał  do  końca  D.  i  oczy  i  rozum 
icli.  Rej.     <Do-l-ŚLEP> 

t  Dośleplenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
ślepić. 

XDoślifować,  uje,  owal  p.  Doszlifować. 

xDoŚiifowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doślifo- 
wać. 

XDośmlać  się,  eje  ś.,  al  ś.,  nied.  XDoścniewać 
ś.  I.  dokończyć  śmiaitia  ś.:  Poczekaj,  niech  ś. 
dośmieje.  2.  czego  --  śruianiem  ś.  ściągnąć  co  na 
siebie.    <Do-j-SMlE> 


DOŚPIESZTĆ 

XDośmianie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
śmiać  ś. 

t  Dośmiardać,  a,  al  p.  Dośmiardnąć.  <Do-|- 
SMKOD> 

t  Dośmiardanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dośmiar- 
dać. 

t  Dośmiardnąć,  nie,  nąl,  t  Dośmierdnąć,  nied. 
t  Dośmiardać  do  reszty  ś.  zacuchnąć:  Kto  śmier- 
dzi, niech  dośmiarda;  nie  radzę  go  ruszać. 
Pot.      <I)o+SMKOD> 

t  Dośmiardnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
śmiardnąć. 

[Dośmieć,  śmie,  śmiał]  odwaiyć  i.  jeszcze,  być 
jeszcze  w  stanie:  Nie  dośmiała  jedne  nogi  pod- 
niś,  bo  juz  oboje  byli  pod  jodłom.  <Do-|- 
ŚMIE> 

[Dośmielić,  i,  ii]  ośmielić  ś.:  Jakże  on  dośmie- 
Iłł  wójta  w  pysk  prasn.-s^ć? 

t  Dośmierdnąć,  nie,  nąl  p.  Dośmiardnąć. 

t  Dośmierdnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
śmierdnąć. 

Dośmiertny  do  śmierci  trwający,  dozgonny: 
Skazany  na  dośmiertne  bezżeństwo.  Orzesz. 
<Do-j-Z-fMOR> 

t  Dcśmiewać,  a,  al  ostatecznie  i.  odwaiać, 
śmieć:  Książęta  Przemyscy  na  wyprawę  prze- 
ciwko Eolfisżawowi  sami  nie  dośmiewali  jechać. 
Błaż.  Gdy  kto  w  oczy  nie  dośraiewa,  tedy  ś. 
mści  jako  może.  Rej.  <Do-|-ŚMIE> 

xbośmiewać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Dośmiać  ś. 

t  Dośmiewanie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Dośmie- 

XOośmiewanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ci. 
Dośmiewać  ś.  . 

XDośpiać,  eje,  al,  t  Dospiać,  nied.  xDośpie- 
Wać  1.  staó  ś.  dojrzałym,  dojrzeć,  dostać  ś.:  Co 
wcześnie  dośpieje,  to  prędko  zwiędnieje.  Prz. 
Popsuwszy  dośpiewające  zboża,  odeszli  nazad. 
Nar.  Przen.:  Żołnierze  ś.  zeszli,  i  spisek  dos^piał. 
Nar.  (  =  został  ostatecznie  uknuty).  2.  zbliżyć  i., 
nadeiść,  oadcir^nąó:  Doó.i)iewała  tymcza.^m 
wojna  nfemiecka  gotowaniem  6.  cesarza  «»  Po- 
laków. Nar.  3.  zdążyć,  nadążyć,  mieć  czas:  Kroi 
Cymbrów,  który  czterech  koni  zwykł  był  prze- 
skakiwać, na  jednego,  gdy  uciekał,  nie  dospiał 
wskoczvć.  Stryjk.  4.  czego  =  zdążyć  co  pocJiwy- 
cić.  5.'dogrzdć  komu,  dopiec:  Nigdy  tak  gor;j.- 
cem  słońce  nie  dośpieje,  jak  miłość.  Petr. 
<Do-fŚP]E> 

XDośpialość,  i.  blm.  rz.  od  Dośpialy. 

XDoŚpialy,  t  Dośpieły  dojrzały,  urystahi. 

XDośpianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dośpiać: 
Za  dośpianiem  lata  do  Węgier  wyc^gnął. 
Nar. 

XDośpiech,  u,  blm.  pośpiech  należyty,  stawienie 
i.  na  czas.     <I)o+ŚPJECH> 

[Dośpiecznie]  spokojnie:  Oni  sobie  zyli  do- 
śpiecnie  do  samy  śmierci.     <Do-|-Z-|-PIEK> 

t  Dośpiel,  a,  Im.  e  lekko  uzbrojony.  B.  Sł 
<Vpor.  2  Dośpiewać> 

t  Dośpieły  i.  p.  Dośpialy.    2.  goioxcy.     <vq-\- 

śpn:> 

XDośpieszać,  a,  al  p.  Dośpieszyć. 

XDośpieszanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dośpie- 
szać. 

XDośpieszenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dośpie- 
szyć. 

XDośpie8zyć,  y,  yl.  nied.  XDośpieszać  I.  "i- 
dążyć,  zdążyć:  Pasterz  z  trzody  kogo  me  do- 
śpieszył  przepędzić  do  domu,  grad  zbił  na  miej- 
scu. Tw.  2.  Ś2)iesznic  dokonać,  jwśpieszyć  i.  z  cri/m; 


532 


DOŚPIEWAĆ 

Rzemieślnik  niech  doźpieszy  roboty.  L,  <Do-f- 
ŚPIECH> 

1.  Do^picv,a6,  a,  a?,  nied.  Dośpiewywać  <fofcoł4- 
czyć  śpiewania:  Kiechaj  j^  (\Aoi-u)  anioł  liar- 
monji  w  niebiosach,  a  cziiiy  siiicliaez  w  duszy 
swej  dośjiiewa.  Miek.  Dośpiewiij.'!  liyinnów  swo- 
ich. Krasili.  Niebieską  liuniionja  do.^piewywali. 
Birk.  Pizen.:  Więc  dla  pani  niajjj.  urok  takie 
niedohpiewane  myśli?  Bał.  2.  przeijńewaH  do 
petcttei/o  czasu:  Tak  Jośpiewali  do  wieczora. 
Sł.  wil.  D.  Ś.  czego  =  dojść  do  czego  śpiewem: 
Wieszcze,  co  swojemi  odv  chciały  ś.  szczęścia 
D.  Moraw.     <Do-|-Z-f-PIE> 

2.  Dośpiewać,  a,  ał  I.  Xp-  Dośpiać.  2.  f  narią- 
gar,  tnjifżać:  Dośpiewaj^c  i  puszczajj^c  łuk. 
(Wit-k  Xiy). 

Oośpiewanie,  a,  Lim.,  czynność  cz.  I.  Dośpie- 
wać. 

XDośplewanie,  a,  Lim.,  czynność  cz.  2.  Dośpie- 
wać. 

Dośpiewanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
śpiewać ś. 

Oośpiewywać,  uje,  ywal  p.  I.  Dośpiewać. 

Dcśpiewywanie,  a,  Min.,  czynność  cz.  Oośpie- 
wywać. 

XDośredra  p.  Dośrodkowy. 

Dośrodkowy  I.  a.  xDośredrłł,  KDośrzedni  fiz. 
do  środka  zmicrzającif :  Kuch  D.  iSiJa  dośrod- 
kowa  -  tifiiująca  zbliżyć  ciało,  znajdujące  ś.  w  ru- 
chu ohrotoinjm,  do  środka,  dokoła  którego  ruch  len 
i.  odbywa.  2.  lizj.:  ]S'ervry  dośrodkowe  —  dopro- 
wadzające wrażenia  zetrncirzne  do  mózgu,  nerwy 
czuciowe,  nerwy  czucia,  nerwy  czul- 
ne.      <Do-fŚROD> 

Dośrubować,  uje,  owal,  Doszrubov/ać,  nied. 
Dośrubowywać,  Doszrubowywać  dokończyć  śrubo- 
wania, zupełnie  zairuhować.     <Do4-Sruba> 

Dośrubowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dośrubo- 
wać. 

Dośrubowywać,  uje,  ywat  p.  Dośrubować. 
Dośrubowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dośru- 
bowywać. 

XDośrzedni  p.  Dośrodkowy:  Światy odśrzed- 
nini  bieg-aj%  czy  dośrzednim  biegiem.  Przyb. 

t  Doświaezczenie,  a,  Im.  a  p.  Doświadczenie. 

t  Doświaczczować,  uje,  owal  p.  Doświadczyć. 

t  Doświaczyć,  y,  yl  p.  Doświadczyć :  Opaei- 
plia  doświaezyła  posłuszeństwa  panny  Enfraksjej. 

Ż.  E. 

Doświadczać,  a,  al  (1  os.  Ip.  f  doświadozaję) 
i  D.  ś.  p.  Doświadczyć.     <Do+Z-l-WlD> 

XDoświadCZaiflia,  I,  Im.  e  miejsce  do  wykon/g- 
wctnia  dośu-iadczeA,  lahoratorjum,  gabinet  doiwiadr- 
czalny.     <Do-f  Z-|-W^ID> 

Doświadczalnie   przys.  od   Doświadczalny:    D. 

poznać,  zbadać,  sprawdzić,  udowodnić  (=ekspe- 
rymentalnie).  D.  być  danym,  poznanym  (^emjń- 
rycznic). 

xDośwladczalnlk,  a,  Im.  I  p.  Epruwełka. 

Doświadczalny  I.  przeznaczony  na  doświadcze- 
nia: Stacja  doświadczalna.  2.  fil.  =  a)  a.  Eks- 
perymentalny =^  a)  za  pomocą  doświadczeń  pozna- 
ny, uzasadniony:  Fakt  D.  Prawda  doświad- 
czalna. ^)  na  doświadczeniach  oparty:  Twier- 
dzenie doświadczalne.  Nauka  doświadczalna. 
y)  doświadczeniem  posługujący  ś.:  Metoda  do- 
6wiadcz;;lna.  b)  a.  Empiryczny  nie  na  rozumo- 
icycJi  podstawach  oparty:  W^iedza  doświadczal- 
na.   Prawo   doświ?.dczalne.    c)    z    doświadczenia 


DOŚWIADCZYĆ 

wywodzący,  doświadczeniem  objaśniający:  FiTozo- 
fjii  doświadczalna. 

Doświadczanie,  a,  blm.,  czynn^^ć  cz.  Doświad- 
czać. 

Doświadczanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Do- 
świadczać ś. 

Doświadczenie,  a,  Im.  a  I.  a.  f  Doświaczcze- 
nie,  xDoświadczeń8two,  [Doświarczenie]  =  a) 
czynność  cz.  Doświadczyć:  fO  doświadczeniu 
twej  ślaehetności  (  =  udowodnieniu),  h) pr akty cZ" 
na  znajomość  ludzi  i  rzeczy,  praktyka  życiowa, 
wytrawność :  Mieć  wiele  doświadczenia.  Szkoła 
doświadczenia.  Z  długich  doświadczeń  jego  ży- 
wota jakby  wyrocznię  mieli  kmiotkowie.  Syrok. 
Młodości  doświadczenia,  a  starości  sił  brakuje. 
Prz.  D.  jest  najlepszym  mistrzem  człowieka. 
Śniad.  2.  frl.  =  a)  a.  Eksperyment  (i  w  naukach 
przyrodniczych)  umyślne  zestawienie  warunkóiu 
w  celu  poznania  skutków,  sprawdzenia  przypuszczal- 
nych slmtków :  D.  fizyczne,  chemiczne,  biologicz- 
ne, psycho-fizyczne,  demonstracyjne  a.  prelek- 
cyjne.  D.  przy  odczytach,  wykładach  =  demon- 
stracja. Zrobić  D.  Uciec  ś,  do  doświadczenia. 
Oprzeć  ś.  na  szeregu  doświadczeń,  b)  a.  Em- 
pirja  wiedza,  nabyta  drogą  postr:.eżeń  zmysłowych, 
ogół  wiadomości,  nabytych  przez  obserwację.  c) 
wszelka  treść  psychiczna,  nabyta  ta  stosunJiach 
z  otoczeniem,  wiedza  aposte^joryczna:  D.  we- 
wnętrzne a.  podmiotowe,  zewn(j;trzne  a.  przed- 
miotowe, osobnicze  a.  indywidualne,  zbiorowe  a. 
gatunku.  <Do-ł-Z+WID> 

XDo8wiadczeniec,  ńca.  Im.  ńcy  leczący  nie 
podług  zasad  nauki,  lecz  opierający  ś.  wylaczme  na 
doświadczeniu  ncniloico  nicpopartym,  emjiiryk. 

Doświadczenie  się,  a  ś.,  blm^  czynność  cz.  Do-^ 
świadczyć  ś.  ^ 

>(DoŚv;ia(!ezenny  na  doświadczeniit  nier.auk.0*- 
tnjm  oparty,  empiryczny:  Leczenie  doświad-^ 
czenae. 

X  Doświadczeństwo,  a,  blm.    I.  p.  DGŚv/iadcze- 

nie.  2.  lek.  wykonawstwo  sztuki  lekarskiej  bez 
uwzględniania  zasad  naukowych,  jedynie  na  pod" 
stawie  doświadczenia  powierzchownego,  empirjjzm. 

Doświadczcność,  i,  blm.  rz.  cd  Doświadezcny, 
doświadczenie:  Wieloletnia  służba  wojskowa  n*»; 
dała  mu  charakter  doświadczoności.  Szaj. 

Doświadczony  I.  ten,  którego  doświadczohOl  te«/- 
próbowany,  niezawodny :  D.  przyjaciel.  2.  ^f^' 
jacy  doiwiadczenie,  praktyczny,  biegły :  D.  gospo- 
darz. 

XDośwładczyciel,    a,   Ira.  e    ten,  eo  kogcś  (h 
świadczą:  Doświadczycielem  cię  dał  dużym  w  lu* 
du  moim.  Leop. 

xDoświadczyolelka,  I,  Im.  i  lorma  ż.  od  Do- 
świadczyć iel. 

Doświadczyć,  y,  yl,  f  Doświaczyć,  [Doświar 
czyć],  nied.  Doświadczać,  f  Doświadczywać,  fDo" 
świaczczować  I.  Icogo  a,  co  =  poddać  próbie,  wy~ 
próbować:  Abrahama  Bóg  doświadczał  rozmai' 
tym  nieszczęściem.  Skar.  Możność  służbowej 
każdego  ma  D.  wojewoda  z  kasztelanem  i  zdać 
sprawę  królowi  (  =  zbadać;  przekonać  ś.  o  niej). 
Serca  swego  doświadczać  w  przeszkodach  losu. 
Mick.  f  Ucho  słów  doświadcza,  a  gardło  po- 
karmy rozeznawa.  Leop  ( =^ rozpoznaje  shtca).  2. 
i  fil.  ("W  psy c\\o]og}i)  czego  =  doznać,  zaznać,  odczuć 
co:  D.  głodu,  biedy,  bólu,  rozkoszy,  gnie- 
wu. 3.  t  C7.egQ  i  [D.]  =  dowieść,  okazać  co,  udcwod^ 
nić:  Nie  omylił  ś.  na  tym,  i  owszem  dośw1ad-»! 
i  czył  wszystkiego  rzeczywiście,  jako  o  nimświa<l-^i 


)33, 


DOŚWIADCZTWAĆ 

czyi.  Groch.  Teily  ona  może  samosioJmca  z  dob- 
rymi luiUini  D.  Ort.  Jeźli  tego  nie  doświad- 
szysz,  ledy  jutro  umrzesz.  March.  Nie  moz- 
n;i.  doświadeyó,  zem  co  pedziAł.  4.  a. 
nied.  Eksperymentować  fil.  zrobić  doświadcze- 
nie, próbę  w  celu  przekonania  i.  o  czymś,  doko- 
nać dohuiadczenia:  X  Doświadczająca  fizyka. 
Alber.  {=  doświadczalna,  eksperymentabna).  D.  Ś.  I. 
Xpoddać  siebie  próbie,  wypróbować  siebie  samego  : 
Oa  szuka,  kędyby  h.  doświadczył  i  siłę  swoje 
ukazał.  Birk.  ^irwej  ś.  raaiay  D.  w  poozciwem 
żywocie.  (^Wiek  XV).  2.  Xna  kogo  =poi;a3a<J  i. 
po  kim,  duć  i.  widzieć :  Nie  doświadczy  ś.  to  na 
mnie.  L.  3.  Xezego  =  doświadczając,  dojść,  do- 
ciec, odkryć:  Nie  doświadczysz  e.  mnie,  nie  do- 
enasz  maie  w  tyra.  Oss.  4.  aie-go  =  iwiadectuyem 
osiągnąć  co  a.  ściągnąć  co  na  siebie:  Doświad- 
czysz ś.  ty  szubienicy,  choć  może  ktoś  tam  kie- 
dy takierai  świadectwy  doświadczył  ś.  ia«k 
dworskicli.  Oss.  3.  [D.  ś.]  =  a)  przekonać  i. 
o  czym:  Jak  ś.  tego  doświadczę,  do  rodziców 
twoich  nie  przyjdę,  b)  nied.  kusić,  próbować : 
Pana  Boga  nie  trzeba  L  doświadcać.  <Do4-Z 
+WID  > 

t  Doświadczywać,  a,  ał  p.  Doświadczyć:  Sta- 
teczności panitjn  swych  doświadczywa.  Szymon. 

t  Doświadozywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
świadczywać. 

[Doświarczenie,  a,  blm.]  p.  Doświadczenie. 

(Doświarczyć,  y,  yl]  p.  Doświadczyć. 

[Doświatek,  tku,  Im.  tki,  Doświtek]  przedświt, 
zaranek :  Wyganiać  krowy  na  doświatki.  Po- 
jechał na  doświatku  (  =  0  pierwszym  brzasku). 

Doświiirować,  uje,  owal  dokończyć  świdrowania. 
D.   Ś.  z  toysilkiem  wyświdrować.    <Do-j-SWIDR> 

Doświdrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doświ- 
drować. 

Doświdrowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Doświdrowaó  ś. 

xDoświecać,  a,  ał  p.  Doświecić. 

xDi)3*!ecaiiie,  a,  blm.,  e/.vaność  ez.  Dośwłe- 
eać. 

XDoświ8C8nie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doświe- 
ció. 

xD!>śvvJeC8nie  si?,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
świecić  ś. 

XDoświecić,  I,  H,  nied.  XDoświecać  do  pewnego 
czasu  poŚKuecić  :  Gwiazda  jutrzenna  doświeci  ci 
aż  do  oświecenia  słońca.  Kej.  XD.  ś.  I.  świe- 
cąc, dopalić  i.:  Do.-^wieciła  s.  świeca,  daj  inszjj.. 
Oss.  Przen.:  Ten  rozrzutnik  świecił  ś,  i  do- 
świecił  (=  tracił  pieniądze  i  stracił).  2.  czegoś 
dostatecznie  jasnym  uczynić:  Tej  izby  D.  ś.  nie 
można.  L.  3.  czego  =  świecąc,  dojść  do  czego : 
Latarnik  doświecił  ś,  kilku  talarów.  L.  Przen.: 
Świecił  B.  i  doświecił  ś.  tego,  że  go  do  kozy 
wzięto.  Oss.  (=  tracąc  pieniądze,  zadiuiyl  i.  tak...). 
<Do+ŚWIT> 

[Doświtek,  tku.  Im.  tki]  p.  Doświatek:  Wał 
ziemny,  świeżusieńko  na  doświtku  usypany.  Roi. 
<Do-ł-ŚWIT> 

[Doświtka,  i.  Im.  I]  I.  śniadanie  przed  świtem 
«  pracowników  wiejskich.  2.  zebranie  dziewcząt 
wiejskich  o  świcie  w  celu  spędzenia  czasu  razem 
przy  pracy:  Żadna  powieść  nie  może  iść  w  za- 
pasy z  ba.śai.-^,  opowiadana  przy  łuczywie  na 
wieczornicy  lub  doświtee.  Kr&SŁ  Na  doświtkę 
lapalano  łuczynę.  Krasa. 

[Doświtki,  ów,  blp.]  wspSlna  robota  kobiet  nad 
ranem,  kadzielnice:  iść  aa  D.  Błogosławione 
siiujr  D.I  Sjrok. 


DOTĄD 

XDoświtkowy  lek.  p.  Doświtny. 

Doświtny  i.  przed  świtem  istniejący,  do  świtu 
trwający:  Widok  świateł  wieczornych  i  do- 
świtnych  po  chatach  i  dworach.  Pol.  2.  a. 
XD0Świtk0Wy,  XDoŚwitowy  lek.  ranny,  poranny: 
Pot  D.  fsudor  matutinus)  =  występujący  rołia, 
przed  obudzeniem  ś.  chorego,  pol  poranny. 

XDoświtowy  lek.  d.  Doświtny. 

[Dot,  DÓt,  nieod.J  nieiywy^  martwy.  <Nm, 
todt;> 

Dotacja,  I,  Ita.  e  I.  zaopatrzenie  instytucji  a. 
osoby  w  dochody,  obdarowanie,  uposaienie,  dotowa- 
nie: D.  biskupstwa.  D.  panującego  {  —  Usta  cy- 
wilna). 2.  akt,  przez  który  nadajc  ś.  uposaienie. 
3.  dobra,  stanowiące    uposaienie,      <Łć.  dotaiio> 

Dotacyjny  przym.  od  Dotacja:  Pravo  doia- 
cyjne. 

Dotaczać,  a,  a(  p.  Dotoczyó. 

Dotaczanie,  a,  bim.,  czynność  oz.  Dotaczać. 
<Do-|-ClEK> 

[Dotaić,  i,  Ił]  kaszę  =ro27m«s2a<J  z  naleiytą  Ho- 
śctą  wody. 

Dotajać  się,  a  ś.,  ał  ś.  (o  kaszy)  "kończyć  I 
prażyć:  Żeleźniak,  napełniony  po  brzegi  jęcz- 
mienną kasza,  która  ś.  dotajała.  Dyg,  <Do-r 
TA> 

Dotajania  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ca.  Dota- 
jać ś. 

[Dotam  I    dotądj  tam  i  napoicrót.      <Do-|-T> 

Dotaricować,  uje,  owaJ,  Dołańczyć,  nied.  Do- 
tartcowywać  I.  dokończyć  tańczenia:  D.  kadryla. 
2.  potańcować  do  petonego  czasu :  D.  do  rana.  D. 
Ś.  czego  =  tańcowaniem  nabawić  ij  D.  ś.  suchot. 
<Do-j-Taniec> 

Dotańcowanie,  a,  blm.,  czynność  cz,  Dotańco- 
wać. 

Dotańcowanie  się,  a  ś,,  blm.,  czynność  cz.  Oo- 
taiicować  ś. 

Dotańcowywać,  uje,  ywał  p.  Dotańcować. 

Dotańcowywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotań- 
cowywać. 

Dotańczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotańczyć. 

Dotańczyć,  y,  ył  p.  Dotańcować. 

Dotapiać,  a,  ał  p.  Doto;  i.     <Do-fCIEP> 

Dotapianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotapiać. 

Dotarcie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dotrzeć.  <Do 
+TOR> 

Dotarcie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
trzeć ś. 

KDotarozka,  I,  Im.  I  1.  dotarcie,  przedarcie  i 
2'  utarczka,  harc.     <Do-|-TOR> 

Dotargać,  a,  al,  XDotargnąć  dokończyć  targa- 
nia; do  pewnego  kresu  potargać.      <Do-f-TAR(i> 

Dołarganie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Dotargać. 

XDotargnąć,  nie,  nąl  p.  Dotargać. 

XDotargnięcie,  a,  blm.,  czynność  et.  Dotarg- 
nąć. 

xDotargować,  uje,  owal  targv  dobić.  D.  ś. 
czego=/)0  długim  targu  nabyć  co.      <  Do-j-Targ  > 

XDotargowanie.  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotar- 
gować. 

Dotargowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
targować  ś. 

Dotarły  im.  od  Dotrzeć;  przen.  biegiy,  wprawny^ 
wyćwiczony:  Taki  to  jest  ten  Włoch,  literat, 
ale  wcale  niedoLarty  polityL  St  Aug-  <Do-ł- 
TOR> 

Dotąd  I.  do  tego  miejsca,  potąd :  Naucz  ś. 
lekcji  fit^d  D.     2.    do   tego  czasu,    dotychczas,  do 


534 


DOTCHNĄÓ 

di  ■  tlnia.  dn  tej  chwili:  D.  lubi.-j  starzy  o  toblo 
bajać.  Mick.  3.  dopóty,  poty,  poląd:  D.  skakał, 
aż  uparli  i  potłukł  8.  Graj  D.,  aż  ś.  zmordu- 
jesz. 4.  X(io  Itfjo  stopnia,  tak  dalece:  Rzyinu 
synowie  luoi;}  wi)1do.'<ć,  lecz  nie  D.,  żeby  ']!),  na- 
byó  przez  sromotc.  Min.  5.  [D.]  p.  Dotam.  <Do 
+T> 

t  Ootchnąó,  nie,  ną(  p.  Dotknąć. 

t  Dotchnienis,  a,  blm.,    czyuno»ć  cz.  Ootchnąć, 

doticntęcte:  Ziemia  zarc^.z  na  pierwsze  D.  krojiel 
krwi  Pana  Jezusowej,  spadajfieych  z  krzyża, 
wezdrgn-^ła  ś.  Węgrz.    <Do-f-TK> 

XOotegodniowy  I.  do  dziś  dnia  trwający.  2.  do 
dzisiejszego  dnia  ściągający  i.       <Do-|-T-4-DŹN> 

XDotegorcczny  I.  do  roku  bieżącego  trwający. 
2.  do  roku  bieżącego  ściąoający  i.  <Do4-T4- 
KZEK> 

XOotegotygodniowy  dn  tygodnia  bielącego  ścią- 
gający i.      <  Do  +  T  4-  T  -f  l^ŹŃ  > 

[Ootegować,  uje,  owal,  Dotygować]  dostarczać. 
<V> 

[Dotegowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Ootego- 
wać. 

[Ootek,  tka,  Im.  tkowie]  p.  Dodek. 

[Dotela,  Doiyla,  Do  tylaj  I.  a.  [Dosiela]  dotąd. 
2.    tyle,    do    tego   stopnia,  tuk  dalece.      <Do-|-T> 

Dotelepać  się,  pie  ś.,  pał  ś.  dojii  powoli,  do- 
wlec ś.     <  Do-f-Teiepać  się> 

Dotelepanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dote- 
tepać  ś. 

Doterać,  a,  al,  Dotyrać  sterać  do  reszty,  zuiyć 
ty  pełnie.     <Do-fTOR> 

Doteranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doterać. 

Doterminować,  uje,  ował  w  terminie  dobyć,  ter- 
minowania dokończyć:  Nie  doterminował.  Krasz. 
<Do4-Terrain> 

Determinowanie,  a,  blm,,  czynność  cz.  Doter- 
minować. 

[Dotka,  ł,  Im.  i]  staruszka.     Por.  Dodek. 

Dotkać,  a,  aJ  I.  i  nied.  Dotykać  =  a)  dokończyć 
zatykania,  mocniej  zatkać:  D.  butelki,  żeby  wino 
nie  wietrzało.  L.  Przen.:  Jedz,  jedz,  dotkaj 
brzucha  ieszeze.  L.  (  =  więcej  napchaj  brzuch). 
Gada,  D.  mu  trzeba  gęby.  L.  (^zupełnie  zatkać 
fjp^bę).  b)  do  zatkanego  doda';  więcej  pozatykać: 
Dotkara  tylko  jeszcze  dwie  butelki.  2.  a)  do- 
kończyć roboty  tkackiej:  Jak  ja  zasnuję,  tak  wy 
dotkacie.  Kriisz.  b)  wytkać  do  pewnego  kresu. 
c)  więcej  natkać:  Dotkasz  mi  jeszcze  dwa  łok- 
cie. 3.  X  P-  Dotknąć.  D.  ś.  I.  dj  cisnąć  i., 
dotioczyć  i.,  dopchać  ś.  2.  Xnnpelnić  .lobie  io- 
lądek  do  reszty.  3.  czego  =  tfcamem  dojść  do  czego, 
<Do-|-TK> 

Dotkanio,  a,  b!m.,  czynność  cz.  Dotkać. 

Dotkanie  się,  a  ś.,  blm.,  ezynnośe  cz.  Do- 
tkać ś. 

Dotkliwie  przys.  od  Dotkliwy. 

Dotkliwość,  I,  blm.  I.  rz.  od  Dotkliwy.  2. 
y,zmysl  dotykania,  dotyk.  3.  Xlm.  i  dolegliwość, 
cierpienie:  Człowiek  różnym  podlega  dotkliwo- 
ściom.Troo.     <Do-hTK> 

Dotkliwy  I.  Xmogcicy  być  dotkniętym,  dotykalny, 
namacalny:  Rozumiał,  jakoby  po  zmartwych- 
wstaniu ciała  nasze  niedotkliwe  być  miały. 
Skar.  Dowód  D.  Położył  dłoń  niedotkliw,-^  na 
głowie  młodzieńca.  Krasiń.  Niewidzialni,  nie- 
dotkliwi,  bez  ciała  żyjem.  Krasiń.  2.  przykry, 
nieprzyjemny,  bolesny,  dolegliwy,  dokuczliwy:  Obo- 
wiązki zl>yt  dotkliwe  dla  chudopacholskiej  kie- 


DOTKNIENIE 

ezeni.  Roi.  Dotkliwe  cierpienie.  Przymówki  do- 
tkliwe. Groch.  (  =  obraźliwe,  uszczypliwe).  Cier- 
nia dotkliwe.  Zim.  {=^kol'ice),  3  czuły,  wrażli- 
wy, delikatny,  tkliwy,  uczuciowy  :  M;jż  we  wsze(!h 
sprawach  waleczny,  w  przygodach  nail  zamiar 
D.  1'ilch.  Umysł  artysty,  D.  i  wrażliwy  na 
wszystko,  co  piękno  i  szlachetne.  Siem.  Dzia- 
dek z  du:śzrj  niedotkliwą  na  dzisiaj  i  żyjj^c;^  tyl- 
ko w  przeszłości.  Kaczk.  4.  Xu:rażenie  spra- 
tciający,  poruszający:  Twoje  oczy  skromne, 
a  {trzecie  dotkliwe.  Zim  5.  X(izj.  zdo..ny  do 
przyjmowania  wrażeń  i  oddziah/wania  na  nie,  po- 
budliwy, drażliwy:  Zmarzłe  cz.ouki  śnieij-iem  na- 
cierać, póki  8.  znowu  dotkliweuii  nio  staną 
Perz.    <Do-f-TK> 

Dotknąć,  nie,  nąl,  D.  ś.,  XDotkaó,  f  Dotchnąć, 
nied.  Dotykać,  Dotykać  ś.  I.  czego,  co  a.  do  cze- 
go =  lekko  poruszyć  co,  lekko  trącić  co :  Noir ' 
ziemi  nie  dotyka,  f  Skoro  ś.  dotkła  szaty  Pań- 
skiej, ozdrowiała.  Wuj.  D.  ją  zbrojnj^  '"';'^''i.  by- 
łoby ją  zabić.  Mick.  Gdym  ś.  do  cyngla  1).  nie 
ośmielił...  Mick.  Trzeba  wszystko  tak  ukazać 
sędziemu,  iżby  ś.,  jak  mówią,  pa.eem  tego  do- 
tknął. Górn.  {—miał  dowody  oczywiste).  Anim  ś. 
go  palcem  dotknął  (  =  uderzył).  Przen.:  Ziemia, 
niedotknięta  winą,  czystością  jaśniała.  Kon 
(  =  niesplamiona).  Grobowce,  spoczywa  ee  w  obj'  - 
ciach  śmierci  od  niedotkniętych  paiu.ęcią  wi  - 
ków.  Kaczk.  (z^ których  pamięć  luazlca  mc  dosię- 
ga). fDotknion  Duchem  Św.  mówił.  Rej.  (=na- 
ichniony).  X Dotykać  ś.  czego  kąsek.  Ku.  (  =  li- 
zać, kosztować).  Była  wieść,  jakoby  ś.  miał  ko- 
mendant D.  pieniędzy  Saladyaowych,  aby  do- 
puścił wziąć  fortecę.  Ustrz.  (—wzią.:  trochę  pie- 
niędzy). Śiaial  mówić,  iż  ś.  jej  nie  d  tykał  i  że 
dziewictwo  jej  całe  jest.  Skar.  (  =  me  miał  z  nią 
cielesnej  sprawy).  2.  uied.  stykać  i.  z  czym,  leżeć 
obok  czego,  graniczyć  z  czym:  Zaczęli  spacero- 
wać po  alei,  dotykającej  amfiteatru.  Prus.  Te 
wsi  ś.  dotykają.  Oss.  3.  X Dotykać  kogo  krwią 
=  być  komu  blizkim  krewnym.  XD.  ś.  kogo  po- 
winowactwem =  być  z  kim  spowinowaconym.  4. 
Xnied.  tyczeć  i.,  dotyczeć,  ściągać  ś.  do  kogo,  ob- 
chodzić: Czy  starców,  czyli  młodzież  równie 
dotyka  śmiertelności  prawo.  Kras.  5.  wspomnieć 
o  czym.  wzmiankować,  nadmienić,  poruszyć  co:  D. 
tej  kwestji  w  pismach.  XAIiai  kłopotów  wiele, 
jako-iay  wy/.ej  djtknęii,  od  nowoehrzczeiiców. 
6.  Xpowołać  kogo,  odwołać  ś.  do  kogo:  W  tym 
każdy  może  D.  rozumu  swojego,  choeiajby  mu 
i  pisma  nie  stawało.  Rej.  (  =  poradzić  ś.).  Pa- 
weł nie  tylko  spółzłodzieja  Piotra  powołał,  ale 
dotknął  i  Jakóba.  Oss.  (  =  oskarżył).  7.  nie 
zostać  obojętnym,  obejść  kogo,  strapić,  zasmucić: 
Twoje  nieszczęście  mocno  mię  dotknęło.  8, 
ubość,  obrazić,  urazić:  Te  słowa  dotknęły  go  do 
żywego.  Dlaeze-;o  wydawało  ś.  jej,  że  ją  mąż 
chce  D.,  obrazić?  Choin.  X Grecy  przezwisk! 
sromotnemi  ludzi  pletliwych  dotykali.  L.  {  =  przy- 
maioiali  im,  przycinali,  dogryzali).  X  Odpowiedź 
na  to,  co  mój  przeciwnik  tak  dotykającym  wy- 
raził sposobem.  L.  9.  Xkomu  =  dojąć  do  żywe- 
go, dogryźć,  dopiec.  10.  nawiedzić,  spotkać,  zda- 
rzyć ś.  komu:  Nowa  klęska  kraj  dotknęła.  Pra- 
wi im,  co  ją  od  syna  dotyka.  Dotknięty  po- 
czątkami psychozy.  Prus.  Był  dotkniony  rózgą 
gniewu  bożego.  Birk.  II.  dośtmadczyć  kogo  prze- 
ciwnościami, spuścić  na  kogo  dolegliwości:  Bóg 
wyzuł  Joba  z  fortuny,  dotknął  go  na  ciele.  CJir. 
<Do4-TK> 

XDotknienle,   a,   blm.  p.  Dotknięcie:    Zmysł 
dotknienia,  Sak.  (=zmysi  dott/hauia,    dotyk).    Od 


035 


DOTKOTĘCIK 

jegoż  dotknienia  dziecię  pelnc  zurowie  wzirln.  Z. 
B.  t  D.  męskie  =  coitus.  Katalog  inonarcliów 
i  królów  polskich  z  dotknieniem  krótkim,  co  ś. 
znacznego  działo  pod  którego  paaowaaiem.  Pot. 
( —  wzinia/iką). 

Dotknięcie,  a,  bim.,  xDotknienie,  f  Dotchnie- 
nie.  czynność  ez.  Dotknąć;  rzeźb.;  Ostatnie  D.= 
ostateczne  wykończenie  przedmiotu  modelowanego, 
in.  ostatnie  smaczki.     <Do-j-TK> 

Dotknięcie  się,  a  ś.,  blm^  czynnoś<5  ez.  Do- 
tknąć ś. 

Dotknfony  I.  X  im.  od  Dotknąć.  2.  i  przy  do - 
tknięciu  czegoś  wykonany:  Przysięgę  dotknioną 
uczynią  (t.  j,  dotykając  Biblji,  krucyfiksu 
lub  t.  p.). 

[Dotku]  dziec.  do  domu:  Pojedziera  D. 
<L)ziec.> 

Dottany  p.  Dotlony:  Niedotlanym  ogniem  oświe- 
cony. Gosz. 

Dotleć,  eje,  al  p.  Dotlić. 

Dotlenie,  a,  blm.  I,  czynność^  tz.  Dotleć.  2. 
czynność  cz.  Dotlić.     <Do-}-Txl,> 

(Dotlewać,  a,  al]  i  D.  ś.  p.  Dotlić:  W  komi- 
nie dotlewał  ś.  ogień,  wreszcie  zgasł.  Prus. 
[Już  mu  dotlewa]  =  «ie  z  nim. 

[Dotlewanie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Dotlewać. 

Dotlewanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
tlewać ś. 

Dotlić,  i,  II  przez  tlenie  dopalić:  Zbierz  Izy, 
czego  .śmiertelne  nie  dotliły  stosy  nieboszczyka 
małżonka.  Bardz.  D.  ś.,  Dotleć,  nied.  Dotlewać 
i.  I.  a.  nied.  [Dotlewać]  dokończyć  tlić  ś.,  tle- 
jąc dopalić  ś.,  nied.  dogasać.  2.  icyileć  do  pewne- 
go miejsca.     <Do-|-TŁ> 

Dotlony,  Dotlany  który  i.  doilii :  Niedotlone 
ogniska  biwakowe. 

Dotlaczać,  a,  al  p.  Dotloczyć. 

Dotlaczanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotlaczać. 

Dotłoczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotloczyć. 

Dotloczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
tloczyć ś. 

Dotloczyć,  y,  yl,  nied.  Dotlaczać  I.  dokończyć 
tłoczenia,  dognieić:  Ledwie  za  tydzień  dotłoczy 
Winogradów  swoich  zbioru.  L.  2.  dokończyć  na- 
pychania,  natłoczyć  do  pełnego:  D.  beczki.  3.  D. 
książki  —  dokończyć  di~ukQwania,  dodrukować.  4. 
y^ostatecznie  zgnębić.  5.  -J-  p.  D.  ś.:  Mnru  tłum 
dotłoczy.  Bardz.  D.  ś.  a.  f  D.  do  czego  a.  Xcze- 
go  =  tłocząc  ś.  dojść  dokąd^  docisnąć  i.,  dostać  i., 
przedostać  ś.,  przedrzeć  i.:  D.  ś.  do  wielkiego 
ołtarza.     <Do+TŁOK> 

Dotluc,  cze,  ki,  nied.  XDotlukać  I.  dokończyć 
tłuczenia:  Dotłukłem  już,  więcej  siemienia  nie 
mam  do  t-iuczcnia  na  olej.  Oss.  2.  do  reszty 
stłuc  a.  wytłuc:  D.  szklanki.  D.  szklanek.  Na  ko- 
modzie resztki  niedotłnezonych  filiżanek.  Kaezk. 
3,  jeszcze  więcej  utłuc,  do  utłuczonego  dodać:  D. 
cukru.  4.  I  komu  =  wybić  kogo,  sprawić  komu 
łaźnię:  Pięścią  komu  D.  Mącz.  Miasto  nierychło 
ś.  poddało,  aż  im  dotłuczono  z  zamku.  Biel.  M. 
(  z=  zadano  im  klęskę).  D.  Ś.  I.  czego  =  thikąc, 
osiągnąć  co  a.  nabawić  i.  czego:  Dotlukł  fi.  ole- 
ju. Oss.  Dotłukł  ś.  guza.  L.  Kie  mogę  D.  ś. 
nikogo.  Sł.  wil.  (= pukaniem  s}>rowadzić  do  drzwi). 
2.  dokąd  =  dt)M;i«c  i.,  doleźć:  Dotłukł  ś.  przecie 
do  Warszawy.  L,     <Do-|-TŁOK> 

Dotluczerie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotłuo. 

Datluczenie   się,    a  ś^   blm.,  czynność  cz.  Oo- 

tlUC      tę. 


DOTRWAĆ 

XDotIukać,  a,  al  p.  Dotluc. 

XDotlukanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Oołlukać. 

Dotoczenie.    a,    blm.,    czynność    ez.   Dotoczyć. 

<Do-|-ClEK> 

Dotoczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doto- 
czyć ś. 

Dotoczyć,  y,  yl,  nied.  Dotaczać  I.  tocząc,  do- 
ciągnąć: Nie  dotoczę  tego  do  muru.  2.  roboty 
tokarskiej  dokończyć,  zaokrąglić  co :  Dotoczył 
kul/.  L.  3.  dokończyć  ostrzenia:  D.  brzytwy. 
4.  (o  płynach)  do  końca  wytoczyć :  D.  wina 
z  beczki.  5.  (o  płynach)  więcej  utoczyć,  przyto- 
czyć, do  utoczonego  dodać:  Dotoez  jeszcze  dwa 
garnce  wina.  Oss.  D.  ś.  I.  dokończyć  i.  toczyć; 
tocząc  i.,  dojść.  Przen.:  Koniec  ś.,  jakkolwiek 
przycięty,  dotoezy.  Mick.  2.  xtaczając  i., dojść: 
Dotoczył  e.  przecie  ten  pijak  do  domu.  Oss.  3. 
X  (o  płynie)  czego  =  wytoczywszy,  trafić  na  co: 
Dotoczył  ś.  lagru.  L.  4.  Xb7jć  wytoczonym, 
zaokrąglonym:  Dotoezyła  ś.  kula.  L.  5.  X  Woj- 
na 6.  dotoezyła  =  wojnę  przerwano,  przestano 
wojnę  toczyć.  6.  Xnieos.:  Dotoczyło  mu  ś.-prze-. 
staio  mu  L  powodzić,  urwało  mu  L  <Do4- 
C1EK> 

Dotopić,  I,  II,  nied.  Dotapiać  I.  topienia  dokoń- 
czyć, zupełnie  stopić:  Płachty  śniegów  czarnych, 
niedotopionych,  zlodowaciałych.  Krasz.  2.  X2u- 
pełnie  utopić:  W  mej  krwi  dotapiał  pałasza. 
D.  ś.  I.  zupełnie  ś.  stopić:  Srebro  ś.  dotopi.  2. 
X  czego  ^2  wysiłkiem,  stopić  co  zupełnie.  <Do-f- 
CIEP> 

Dotopienie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dotopić. 

Dotopienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Doto- 
pić ś. 

Dotować,  uje,  owal  uposażyć,  oodarzyć:  D.  bi- 
skupstwo, probostwo.     <Łć.  dotare> 

Dotowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dotować. 

Ootrawn,  y,  Im.  y  bot.  (peraphis)  roś.  <?> 

Dolrawiać,  a,  al  p.  Dotrawić. 

Dotrawianie,  a,  blm.  !.  czynność  e?..  Dotra- 
wiać.  2.  Xlek.  (maturatio)  doprowadzanie  do 
dojrzałości,  przyśpieszanie.     <Do-l-TRU> 

Dotrawić,  I,  ii,  nied.  Dotrawfaó  I.  dokończyć 
trawienia,  zupełnie  strawić.  2.  X  przen.  do  reszty 
zgubić:  Jej  głód  na  ostatek  i  ucisk  dotrawią. 
Przyb.  D.  Ś.  I.  (o  winie)  do  końca  i.  wytrauńć, 
zupełnie  ś.  wyklarować.  2.  X  (o  człowieku)  do 
reszty  zniszczeć.    <Do4-TRU> 

Dotrawienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotrawić. 

Dotrawianie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
tr.3iwić  ś. 

XDotrąbić,  I,  FI,  nied.  XDotrębywać  dokończyć 

trąbienia.      <  Do-f  TRĘB  > 

XDotrąblenie.  a,  blm.,  czynność  n.  DotrąbIĆ. 

XDotrębywać,  uje,  ywal  p.  Dotr',lj|ć. 

XDotrębywanie,  a,  blm.,  czy. mość  ez.  Dotrę- 
bywać. 

Dotropić,  I,  fi  myśl.  wpaść  na  trop,  znaleźć  ślad, 
wytropić.     <  Do-f-TROP  > 

Dołroplenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotropić. 

Dotrucie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotruć. 

Dotruć,  uje,  ul,  nied.  Dotruwać  do  reszty  za- 
truć: Gorzkie  było  życie  moje,  a  jam  je  dotru- 
wał  rozpaczą.  Krasz.  <Do-l-TRU> 

Dotruwać,  a,  al  p.  Dotruć. 
Dotruwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotruwać. 
Dotrwać,    a,     al     I.  potrwać   do  pewnego  cxiisu: 
Zina  dotrwała  aż  do  końca  uuuca.     2.  do  końca 


I 


DOTEWAŁT 


DOTRZYMAĆ 


wytrwać:  "Wiele  ludzi  pocznie,  alo  mało  do- 
trwa. Skar.  "W  pokoju  i  cnocie  D.  do  końca. 
Chodź.  3.  Xczego  =  doczekać  i.,  dożyć:  DaJ 
Koże  D.  starości  poczesnej.  Petr.  4.  X czemu  = 
oprzeć  i.,  tor/trzymać  co:  Starzec  dotrwał  nę- 
dzom wygnania.  Krasiń.     <Do-{-TRW> 

(Dotrwały]  wytrwały. 

Dotrwanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dotrwać :  Św. 
Jan  wiełii  statek  ł  D.  w  pokusach  po  sobie  po- 
kazał. Skar.  (=w]ftrwaIość). 

xDotrząsać,  a,  al  p.  Dotrząsnąó. 

X Ootrząsanie,    a,    błm.,    czynność   ca.  Dotpzą- 

XDotrząsnąó,    śnie,    snął,    nied.    xDotrząsa4i 

dokończyć  wytrząsania:  Już  Parka  krótkich  go- 
dzin    mojego     dotrząsa     segara.     Pot»      <Do-\- 

TR2ąs> 

xDotrząśnlęole,  a,  blm.,  czynnooć  cz.  Do- 
trząsnąć. 

Dotrzeć,  trze,  tarł,  nled.  Dooierać  \.  dokończyć 
tarcia  a.  wycierania:  Dojrzyj  tej  lai-ty  na  ka- 
mienia. Troo.  Zbliżana  ś.,  rękami  docierając 
nosa  zatabaczoiwgo.  Krasz.  2.  t  komn  =  doku- 
czyć, dać  ś.  we  znaki,  dojąć  do  iyweyo:  Wsze- 
tecznym  bez  pociilobstwa  prawd.-j  docieraj-^.  Rej. 
Dotarła  rau  ciężka  nędza.  Opal.  3.  f  Q*^  kogo  - 
napaść  na  kogo:  Dociera  na  ludzi  przełożone. 
4.  y.natrzeć^  przymus  wywrzeć,  zmusić,  nied.  nale- 
gać: Będę  jeszcze  docierał,  może  ś.  zachwieje.  Bo 
na  wszytko  docieracie  i  o  święte  mało  dbacie. 
Rej.  (=godziciej.  5.  y^zeirzeć  do  reszty,  ostatecztue 
zwyciężyć,  pogromić:  Dotarł  nieprzyjaciela,  że  już 
8.  więcej  na  siły  nie  zdobył.  Oss.  6.  przedrzeć 
i.,  dostać  ś.,  przedostać  i.,  dojść,  przybyć:  Dotarł 
na  koniu  aż  do  obozn  nieprzyjacielskiego.  Oss, 
Przen.:  Do  głębszych  warstw  społecznych  nie 
docierał.  7.  Xrfo  skutku  co  doprowadzić,  dokonać, 
dokazać,  dopiąć,  dobić  ś.:  SuUa  mniej  dbał  o  to, 
jeśli  godziwym  sposobem  mógł  D.  swego.  Pilch. 
(  -postaicić  na  siooim).  8.  Xdokonać,  dokończyć, 
dobić:  Targn  docieraj  co  prędzej.  Min.  Dotar- 
łem interesu.  Boh.  9.  nied.  myśl.  =  a)  (o  psie) 
doganiać,  dopędzać.  b)  Docierać  kniei  (o  dojeż- 
dżaczu)  =  szukać  zwierza  po  całej  kniei  i  poty 
z  nitj  nie  wychodzić,  póki  wyruszanego  zwierza  psy 
nie  uchwycą  a.  myśliwi  nie  zastrzelą.  D.  ś.  kogo 
a.  czego  I.  trąc,  oczyścić  co:  Docieram  ś.  cyny, 
wycieram.  Kn.  2.  skutek  tarcia  osiągnąć:  D.  ś. 
oczu,  wzroku  =  trąc,  otworzyć  oczy:  Nasi  w  no- 
cy na  Turków  uderzyli,  a  pierwej  niżli  oczu 
dotr<-j  ś.  poganie,  zab'>j  ś.  srogi  stał.  Tw. 
Ledwie  mogę  co  widzieć  i  D.  «.  wzroku.  Tw. 
D.  ś.  kogo  =  trąc,  olrzeźtmć,  ocucić:  Omdlała 
księżna  i  nierychło  jej  ś.  dotarto,  Górn.  <Do 
-fTOK> 

Dotrzepać,  pie,  pal,  nied.  Dotrzepywać  I.  do- 
kończyć trzepania:  D.  sukni,  dywanu.  2.  X'/o- 
kończyć  bicia:  Dotrzepał  go  kijem.  L.  3.  X ko- 
go a.  komu  =  zadać  porażkę,  zwyciężyć,  przetrze- 
pać: Dotrzepał  Tatarów.  Oss.  Starosta  Tata- 
rom niemało  zdobyczy  odbił  i  samym  dotrzepał. 
Paszk.  4.  XD.  skrzydłami  dok^d -trzepiąc,  do- 
sięgnąć: Orzeł  lecący  trzepał  skrzydłami  i  aż 
do  gniazda  dotrzepywał.  L.  5.  trzepiąc  Językiem, 
do  końca  powiedzieć  a.  odmówić:  D,  pacierza. 
D.  Ś.  I.  czego  =  trzepiąc,  oczyścić  co:  Tak  był 
płaszcz  zakurzony,  żem  ś,  go  ledwo  dotrzepał. 
Oss.  2.  X czego  =  trzepiąc,  dostać  i.  do  czego: 
Trzepałem  to  futrzysko,  aż  ś.  dotrzepałera  mo- 
lów. L,    3.  czego  =  <rze/3t^c,   nabamó  O    Dotrze- 


pał ś.,  że  mu  ręka  obwisła.  4.  X  czego  =  ^Jąc, 
nabawić  i.:  Dotrzepał  ś.  togo  na  Jacku,  że  go 
Jacek  za  łeb  pochwycił.  Oss.  5.  Xezego  na 
Y\m.  =  bijąc,  dowiedzieć  i.:  Dotrzepał  ś,  na  żaku 
prawdy.  L.  6.  X  dokąd  =  trzepiąc  skrzydłami^ 
z  trudnością  dolecieć:  Detrzepała  ś.  przecie  cza- 
pla na  drzewo.  !>.  7.  Ktzcgo  =  trzepiąc  Językiem^ 
nabawić  L  <Do-f  TRZEP  > 
Oolrzapanle,  a,  blm.,  czynność  cz.   Dotrzepać. 

DotrzepaRła  się,  a  ^.,  blm.,  «zyuność  cz.  Do- 
trzepać ś. 

Dotrzepywać,  a|e.  ywd  p.  Dotrzepać. 

Dotrzepj/wanie,  a,  bim.,  czy  be  ość  ez.  Dotrze- 
pywać. 

DotrzeŹBdć,  I,  U  a.  0.  4.  trzeźwiąc,  z  trwisto- 
icią  do  pr:^tomiiości  pr:.jj prowadzić,  ocucić:  Od- 
wieźli.śmy  go  do  doniB  i  ledwie  już  około  pół- 
nocy doti-zeźwili.  Byk.  Kie  m^gł  ś.  tych  pija- 
ków D.  Oss.  D.  ś.  L  p.  D.  2.  Xwyirzcawi'l  ś. 
zittptłnU:  Jnż  Rie  b^i  bardzo  pijany^  a  te.^az  k. 
dotrze^TTiŁ  Oss.    <Do-]-TRZEŻ 'vV> 

Dotrzeżwlenfe,  a,  bim.,  czynaośó  cł  Ootrzeź- 
wió. 

Dotrzeż wlenie  się,  &  ś„  blm.,  czynność  cz.  Do- 
trzaźwić  ś. 

[Do  trzaa]  p.  Do  cna. 

Dotrzymać,    a,    aJ,    niod.    Dotrzymywać,  f  Do- 
trzymawać.  [OoirzymowaćJ  I.  utrzymać  do  pcv;ne- 
go  czasu:     Dotrzymał    go    aż    do  przybycia  pa- 
nów. L.     2.  utrzymać^  zatrzymać,   zachować:     X  Ja- 
strzębia    zająców    D.     samo    nie    mogą.  Trzyc. 
XNie  dotrzymasz  tego  ciężaru.  Troo.  (-nie  unie- 
siesz, nie  udźwigniesz).     Łacniej    dostać,    niż    D. 
Prz.     3.  dopełnić,  dochować,  dokonać,    doprowadzić 
co  do  skutku,  urzeczywistnić  co :   D.  słowa,  obiet- 
nicy,   tajemnicy.     Nie  obiecuj,  kiedy  D.  nic  mo- 
żesz.    Spojrzenie  pełne    nieziszczonych  obietnic, 
niedotrzymanych  przyrzeczeń.  Roi.     Jużci  on  do- 
trzyma. Kn.    (dom.  słowa,  tajemnicy).     4.  komu 
czego  =  wy  trwać  w  czym,  nic  ustąpić,    nie  cofnąć  ś. 
od  czego:    D.  koma  towarzystwa,    kompanji.    D. 
komu  kroku,  pola,  placu  (  =  dostać;  utrzymać  ś. 
to  kroku,  na  jiolu,  na  placu).     Niema    co    mówić, 
dotrzymuje  do  końca.  Chodź.  (  ~   nie  ustępuje  ze 
stanowiska).      5.    wytrzymać    do    końca:      Trzeba 
czekać,  a  szlachta  pono  nie  dotrzyma.  Mick.    6. 
t  Nie  D.   =   nie  zachować  równowagi,  zachwiać  i.: 
Kiedy  serce  drży  z  lękliwą  duszą,  i  oko  nie  do- 
trzyma, i  ręce  drżeć  muszą.  P.  Koch.  {  =  zawie- 
dzie).    Ukwapliwy  niedobrze  wymierzył,  nie  do- 
trzymał i  nie  tam,  kędy  chciał,  uderzył.  P.  Koch. 
7.  komu    =    dorównać,    nie    ustąpić:     Wałek   ka- 
ducznego  łba,  kiedy  dotrzyma  Wawrzkowi.    Tu 
nikt    w    górach    w    koniach    mi    nie    dotrzyma. 
Kaczk.     8.  nied.  myśl.  (o    jswierzyr.ie)   pozwalać 
zbliżyć     ś.     do     siebie,    nie  przedsiębiorąc  iicieczki. 
XD.  Ś.  I.  trzymając  i.  czego,    wytrwać    do  pfKna- 
go  czasu,  utrzymać  ś.  na  czym    do  pewnego  cxatm: 
Uchwyciwszy  za  wierzbę,  topielec    doa«ymał  &, 
jej,  aż  z  łódką  przyjechali.  Oss.     2.  yrzytrzymai 
do  końca:     Ledwie    ś.    go  mógł  D.  L.     3.  wtł-zy- 
mać  ś.  na  nogach,    dostać    do    końca:     KAdueznie 
pili,  on  przecie  dotrzymał  ś.  Oss.  4.  stawić  opór, 
oprzeć  ś.,  utrzymać  ś.  na  stanowisku :  Bili  na  nie- 
go, jednak  ś.  dotrzymał.    Oss.     5.  przechować  i., 
przetrwać:     Dotrzymał    h.    do    lepszych    czasów. 
6.  nabawić  i.  czego  trzymaniem :   Schwyciwszy  za 
łeb  Wojtka,  ani  go  chcąc    puścić,  dotrzym-U  fi., 
że  czereda  przypadła  i  wygarbowała  mu  skórę. 
Oss.     <Do-hTRZyM> 


ć:-^7 


DOTRZrMANIK 


dottskowaC 


Dotrzymanie,  a,  Im.  a  czynność  'f-.  Dotrzy- 
mać: Pokój  dotrzymań  leżał  na  jej  czole.  Kra- 
sili. 

XDotrzymanie  sJę,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz- 
Dotrzymać  ś. 

t  Dotrzymawać,  a,  al  p.  Dotrzymać :  Pokoju 
statecznie  wam  dotrzymawają.  Skar. 

t  Dotrzymawaiłie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotrzy- 
mawać. 

[Dotrzymować,  uje,  ował]  p.  Dotrzymać. 

Dotrzymywać,  uje,  ywał  p.  Dotrzymać. 

Dotrzymywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotrzy- 
mywać. 

X Dotrzymywanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dotrzymywać  ś. 

•     xDotuozać,  a,  al  p.  Dotuczyć. 
I     XDotuczanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotuczać. 
'     XDotuczenle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotuczyć. 

XDotuozeDie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
tuozyć  ś. 

XDotucznłe  przys.  od  Dotuczny. 

XDotHOZny  łucz<tcy,  posilny,  pożywny. 

X  Dotuczyć,  y,  yl,  nied.  X  Dotuczać  dokończyć 
tuczenia,  icypaść:  Jeśli  wieprze  w  sobie  robaki 
mają,  takich  nie  dotuczysz.  Haur.  XD.  ś.  i. 
dokończyć  i.  tuczyć,  loypaść  ś.:  Sfare  gęsi  za  kil- 
ka niedziel  ledwo  ś.  dotuez%.  Haur.  2.  czego  = 
z  trudnością  utuczyć  co:  Tak  chudego  wieprza 
kupił,  że  L  go  ledwie  dotuczył.  L.  <Do-|- 
TU£> 

^Dotuszać,  a,  al]  p.  Dotuszyć. 

"Dotuszanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dotuszać. 

"DotuszenJe,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dotuszyć. 

Dotuszyć,  y,  yl,  nied.  Dotuszać]  namówić,  za- 
chęcić, ośmielić,  dodać  otuchy,  podburzyć,  podjudzić, 
podbechtaó,  nied.  podżegać:  Ojcowie  do  ożenku 
dotuszyli.  Bał.  Starosta  dotuszał  łowcom  i  psiar- 
ni. Pol.     <Do-]-TUCH> 

[Dotuzać,  a,  al]  dodawać  ochoty,  podjudzać, 
przytakiwać.     <  Do-f  TUZ  > 

Dotwarzać,  a,  al  p.  Dotworzyć. 
Dotwarzanie,   a,   blm.    i.  czynność  cz.  Dotwa- 
rzać.    2.  lek.  =  a)    p.  Wytwarzanre.     b)    narasta- 
nie nowych  tkanek.     <Do-]-T"WOR> 

Dotworzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotworzyć  : 
Sk<ąpe  użycie  zasobów  wyobraźni  w  dotworze- 
niu' obrazu  przeszłości.  Chm. 

Dotworzyć,  y,  yl,  nied.  Dotwarzać  I.  dokończyć 
tfcorzenia,  tttworzyó  do  reszty:  W  tym  logika 
boża,  że  nas  nie  od  razu  doskonałemi  stworzył, 
ftle  zmusBoneral  siebie  samych  dotwarzać.  Xra- 
eid.  2.  Y.zttpelHie  wykształcić:  Pokazał  ś.  czło- 
wiekiem dotworzonym,  światłym  i  użytecznym. 
Wor.     <Do-ł-TWOR> 

Dotychczas,   XD0  tycil  czas    do  tego  czasu,  do 
tej  pory,  do  dziś  dnia,   dotąd.      <  Do-f  r-|-CZAS> 
Dotychczasowo   przys.  od  Dotychczasowy,   do- 
tychczas. 

Dotychczasowy  dotychczas  trwający,  dotąd  istnie- 
jący;  obecną  chwilę  poprzedzający:  D.  obchód 
wianków.  W  życiu  twym  dotychczasowym  mia- 
łeś tylko  poezję  czynu  i  obowiijzku.  Orzesz. 
Dotychczasowa  rola  w  niczym  ś.  nie  smieni. 
Asn.  Nasza  dotychczasowa  drukowana  poezja 
•wypływa  z  natchnień  pożyczonych.  Gosz. 

t  Dotychmiast  I.  a.  f  Dosichmiast  dotychczas., 
dotąd,  do  dziś  dnia:  Bulgarjwie  zwojowali 
Tracją  1  D.  dzierż!}..  Lat.  2.  poty,  dopóty,  dotąd: 
Takiego   maji^   do  wiezienia  wsadzić  i  (kierpec 


w  nim  D.,  póki  stronie  żałosnej  dosyć  nie  uciy- 
ni.  St.  lit.     <Do+T+MIAST> 

[Do  tych  por]   dotąd.     <Do-}-T+POR> 

Dotycle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotyd,  <Do-|- 
TY> 

t  Dotyozaó  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Dotyczyć:  Ta 
część  ustaw,  która  ś.  sumuienia  dotyczą.  SekL 
<Do-j-TK> 

Dotycząc,  e,  al  i  D.  ś.  czego  a.  f  około  czego 
p.  Dotyczyć:  Drugie  (pytanie)  władzy  k.  doty- 
czę. Miek.     Co  ś.  dotyczę  około  praw, 

Dotyozna,  ej,  Im.  e,  Dostyczna  mat.  (cotan- 
gens) yuni:c;a  trygonometryczna  kąta,  równa  stycz- 
nej dopełnienia  tegoż  kąta. 

xDotyczni0  przys.  od  Dotyczny. 
XDotyczność,  I,  blm.  rz.  od  Dotyczny. 
xDotyczny    I.    p.  Dotykalny:     Tendencyjność, 
wymawiana  nam  w  sposób   D.  Jeż.     2.  szczelny, 
przystający.      <  Do+T  K  > 

Dotyczyć,  y,  yl,  D.  ś.,  Dotycząc,  Dotyczeó  ś., 
t  Dotycząc  ś.  ti^ago^  tyczyć  ś.,  ściągać  ś.  do  cze- 
go, stosować  ś.  do  czego :  Wszystko,  eo  dotyczy 
waszej  rodziny,  mocno  mię  obchodzi.  Co  ś.  do- 
tyczy mnie,  nie  przyjdę  (  =  co  do  mnie).  <  Do-f- 
TK> 

Dotyć,  yje,  yl  utyć  do  pewnych  rozmiarów.  <Do 
-i-TY> 

[Dotygować,  uje,  ował]  p.  Ootegować.    <?> 

Dotyk,  u,  blm.  I.  lii.  (w  psychologji)  i  fizj. 
(tactus)  zdolność  uczuwania  ucisków,  wywieranych 
na  skórę  i  niektóre  błony  śluzowe:  Zmysł  doty- 
ku. Narz{j,d  dotyku.  Poznawać  dotykiem.  2. 
dotknięcie,  dotykanie:  Stwierdziłem  to  dotykiem 
lewej  ręki.     <Do-|-TK> 

Dotykać,  a,  al  L  p.  Dotkać.  2.  a.  D.  ś.  p. 
Dotknąć. 

X  Dotykać,  a,  al  zanadto  hogoi  tykać  (-^mówii 
mu:  ty),  tykaniem  obrażać.  XD.  Ś.  czego  =  /.yfca- 
niem  nabawić  ś.;  przen.  mieć  z  czym  do  czynienia: 
Kto  ś.  tej  sprawy  nie  dotykał,  ten  nie  wie. 

Dotykalnie  przys.  od  Dotykalny. 

Dotykalność,  i,  blm.  rz.  od  Dotykalny. 

Dotykalny,  X  Dotyczny  I.  mogący  być  dotknię- 
tym, namacalny:  Dotyiialaemi  figurami  majestat 
duchownych  rzeczy  okazano.  Skar.  2.  przen. 
Jasny,  Jawny,  wyraźny,  oczywisty,  widoczny :  Do- 
tykalna nieumiejętność.   Zebr.     <Do-|-TK> 

Dotykanie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  DotyI'.ssć.  2. 
zmt/sl  dotyku. 

Dotykanie  się,  a  ś.,  blm.,  czyoność  cz.  Doty- 
kać ś. 

t  Dotykany  którego  ś.  dotknąć  możn-i,  doJyAai- 
ny:  Chrystus  Pan  byt  na  świecia  widomy 
i  D. 

Dotykowy  fil.  (w  psychologii)  i  fizj.,  pr7vm. 
od  Dotyk:  Czneio  d-Mykowe,  Brodawki  dory- 
kowe.     Ciałka  dotykowo. 

[Dotyla,  Do  tyla]  o.  Dotela:  Lew  jak  mn  ń. 
zacząn  prosić,  nawet  D.,  jaż  mu  przysljj':.  Nie 
do  tyla  zapomałrJ  o  rycerskiej  powinności. 
Sienk.  <Do-|-T> 

Dołyrać,  a,  al  p.  Doterać. 

Dotyranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotyrać, 

XDoty8k!wać,  uje.  iwal,  f  Dotyskować  mocno 
utyskiicac.      <  Da-j-TS K  > 

XDoty8kiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dotyskl- 
wać. 

t  Dotyskować,  uje,  owal  p.  Dolyskiwać:  Po- 
«»ęll  8.  żałować  i  D.  przed  królem  na  rozwale- 
nie koticioła»  iłaa.  |<Do-fTSK> 


m 


DOTTSKOWANIF. 


D  OWĄ  CII  A  Ć  SIĘ 


t  Dotyskowanie,  a,  blm^  czynność  cz.  Dotysko- 
wać. 

Douczać,  a,  al  p.  Dooczyć. 

Douczanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Douczać. 

Douczenia,  a,  blm.,  czynność  m.  Douczyć. 

Dcjczenle  sJę,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
czyć  ś. 

Douczyć,  y,  yt,  nied.  Dooczaó  I.  dokończyć  ucze- 
nia, te  zupeiiioici  nauczyć.  2.  kog"o  czego  =  na- 
uczyć czegoś  wiece; :  Douczyłem  go  łaciny.  Troć 
D.  Ś.  I.  dokończyć  i.  uczyć,  w  zupeinoici  ś.  na- 
uczyć: Kto  ś.  nie  douczy  a.  przeliczy,  ezkodliw- 
ezym  bywa  od  prostaka.  Fred.  M,  2.  więcej  ś. 
czegoś  iHMczyć:  Zda  mi  ś.,  iż  k.  nowej  douczy- 
ła sztuki.  Hal.     <  Do-f  UK> 

Doufać,  a,  al  I.  y.zu]}elnxe  nfać:  Jakbyście 
mi  nie  doufali...  nic  z  was  wyciągnąć  nie  mo- 
gę. Krasz.  f  Do  u  fał  jest  w  Bogu.  2.  ^zbytecz- 
nie  ufai:  Wiele  junimając  abo  doufa,j%c,  wcho- 
dzą w  lasy  abo  w  gajo  cudze  przez  wolej  pana 
ich.  Św.  z  "Woc.  <Do-fU-f-PW;  morę  z  Caefl. 
donfati?> 

t  Doufale  r  ufnoadą,  z  zay/am*em. 
XDoufarrie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doufać. 
X Douszny    do    ucha     mó-ciony,     uszny:       Spo- 
wiedź   douszna.     <Do4-U0H> 

XDowabiać,  a,  al  p.  Dowabić. 

XDowabianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowa- 
biać. 

X Dowabić,  I,  ii,  nied.  XDowabiać  zxoabić  do 
pewTiego  miejsca.  XD.  Ś.  I.  kogo  =  wahiąc,  spro- 
wadzić, przytięció.  2.  czego  =  wabiąc,  nahaioić  ś. 
<Do-|-WAB> 

XDowabienie,  a,  blin.,   czynnoi^ć  cz.  Dowabić. 

xDowabienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
wabić ś. 

XDowadzać,  a,  at  p    DowadzIĆ. 

XDowadzanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dowa- 
dzać. 

xDowadzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowa- 
dzić 

xDowadzenle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Do- 
wadzić  s. 

XDowadzlć,  i,  il,nied.  xDowadzać  komu  =  osto- 
tecznie  komuś  zaszkodzić,  zadać  komuś  stanowczy 
cios.  XD,  Ś.  I.  dokończyć  i.  wadzić.  2.  czego  = 
wadząc  ś.,  zyskać  co  a.  nabawić  i.  czego,  <Do-|- 
WAD> 

XDowag^,  i,  bl.Ti.  waga  naleiyta,  rzetelna. 
<Do4-Waga> 

DoWilaó,  a,  al  powalać  do  reszty,  dobrudzić. 
<Dy-;-\yAŁ> 

Xf)v.^a:?.ć,  s,  al  p.  Dowafić. 
Dowala-iie.  a,  b!m.,  czynność  cz    Dowalać. 
X0owaidMi2,  a,  blm.,  czynność  ez.  X Dowalać. 
Dowaienis,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dowalić. 
Dowalenie  się,  a  ś-,  blm^    czynność  cz.  Dowa- 
lić ś. 

Dowalić,  i,  II,  nied.  x  Dowalać  U  zwalić  do  re- 
szty: Dowai.ił  starego  zamczyska.  Oss.  2.  do- 
rzucić, dodać,  doloiyć:  Dowal  jeszcze  to.  L.  3. 
Xkogo  a.  koma=zwytiuc,  loybić,  uderzyć:  Dowa- 
lił go  pałk^  w  łeb.  L.  Dowalił  mu  na  urząd. 
Oss.  D.  Ś.  i.  obalić  i.  ze  szczętem.  2.  Xczego= 
2  trudiwścii}  obalić.  3.  X  czego  =tf aZentem  zyskać 
co  a.  nabatcić  ś.  czego.  <Do-|-WAŁ> 
[Dowanreija,  I.  Im.  e]  p.  Ewangieija.  <Sld.> 
XDowar,  u,  blm.,  XDowarek  dowarzanie,  do- 
gotow^wanie,     <Do-f-Wii>  ' 


XDowarcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  I.  Dowrzeć. 

<Do-}-W01i> 

xDowaroie  się,  a  ś^  blm.,  czynność  cz.  Do- 
wrzeć  ś, 

XDowarek,  rku,  blm.  1.  p.  Dowar.  2.  dojrze- 
wanie: Słońce  na  wina  D,  bystro  świeci  w  lar- 
to.  Nar.     <Do-|-WR> 

Dowarty  im.  od  Dowrzeć :  Powieki  niedobrze 
dowarte.  Krup.    <Do-f-\v  0R> 

Dowarzać,  a,  al  i  D.  ś.  p.  Dowarzyć.<Do-f"WTi> 

Dowarzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowarzać. 

Dowarzanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
warzać ś. 

[Dowarzany]  f/o^otou3a»iy ;  Nie  chwyci  sie  groch 
ściany,  kiej  me  jost  D.  Prz.  (  =  nietainnemu  po- 
twarz  nie  zaszkodzi). 

Dowarzenie,  a,  blm.,  czynność  oz,  Dowarzyć. 
Dowarzenie  się,  a  ś.,  blm^    czynność    cz.    Do- 
warzyć ś. 

Dowarzyć,  y,  yl,  nied.  Dowarzać  I.  uwarzyć  zupeł- 
nie, dokończyć  warzenia,  dogotować :  Niedowarzona 
ryba.  Haur.  2.  więcej  nagotouMić.  3.  doproioadzić  do 
sianu  dojrzałego:  XZ  jednogo  drzewa  figa  nie- 
doźrzała,  a  druga  wisi  słońcem  dowarzona.  P. 
Koch.  Przen.:  xTo  człowiek  młody,  trzebaby 
go  D.  h.  (  =  nauczyć  rozumu).  Głowa  niedowa- 
rzona (  =  niedojrzała,  niedoiwiadczonau,  nierozumna). 
X  Dzieło  niedowarzone  {  =  liche,  nietęgie).  Niedo- 
warzona nauka.  Lei.  4.  Xpozbaiinć  świeżości, 
zwarzyć:  Mróz  już  dowarzył  kwiecia.  L.  5. 
yidokończyć  knucia:  Dowarzył  swoich  zamy- 
słów. L.  6.  XD.  majątku  =  do  reszty  strwonić. 
D.  Ś.  |.  ugotować  ś.  należycie,  dogotować  ś.  2. 
Xczego  =  dokazać,  żeby  ś.  coś  ugotoioalo:  Nie 
mogłem  j5.  D.  tego  grochu.  L.  3.  X  czego  =  u;a- 
rząc,  zyskać  co  a.  nabawić  i.  czego,  4.  Xczego  = 
knując,  nabawić  L     <Do-I-WR> 

Doważać,  a,  al  p.  Dowaźyć. 

Doważanie,    a,    blm.,    czynność    ez.    Doważać. 
<  Do-f  Waga  > 

Doważanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doważyć. 

Doważenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dowa- 
żyć ś. 

xDoważnie  przys.  od  Doważny. 
XDoważiiość,  i,  blm.  rz.  od  Doważny.  L. 

X  Doważny  mający  wagę  należytą. 
Doważyć,  y,  yl,  nied.  Doważać  I.  dokończyć  wa- 
żenia: Jutro  doważę  tego  cukru.  2.  więcej  od- 
ważyć: Doważ  mi  jeszcze  funt  cukru.  3.  Nie 
D.  =  nie  naważyć,  ile  ś.  należy,  nie  dać  należytej 
wagi:  Kradną,  którzy  nie  domierzą,  nie  dowa- 
*.ą.  Karnk.  4.  Xaied.  mieć  należytą  wagę:  Do- 
waża  talar.  Kn.  5.  Xkogo  =  atoc'  i.  komu  równym, 
dorównać:  Wirgiljusz  zapewne  do  ważą  Home- 
ra. L.  6.  X  czego  -  ostatecznie  zdać  na  los  szczęś- 
cia, do  reszty  zaryzykować:  Kto  już  wiele  na 
szczęście  odważył,  powinien  i  reszty  D.  Oss.  7. 
Xczego-dokoAczyć  podwa&ania,  wysadzania:  Do- 
ważył  drzwi.  L.  8.  Xkomu  =  dopiec,  dokuczyć, 
dojąć  do  żywego,  D.  Ś.  I.  dojść  wagi  czego:  D.  ś. 
złota.  L.  2.  ważąc,  nabawić  i.  czego :  Ważąc  du- 
katy i  brakując,  doważył  ś.  tego,  ie  kupcy  od 
niego  odeszli. 'Oss.  3.  y-do  reszty  i.  przeważyć: 
Doważy  ś,  szala  ich  mierności  i  dumy.  Krasiń. 
4.  X  czego  =  odicożyd  ś,  na  co.  5.  Xdo  ezego=5 
dobrać  ś.,  dostać  i.:  Doważył  ś-  do  jego  szkatu- 
ły. L.     <  Do-f  Waga  > 

Dowąchać  się,  a  ś.,  al  ś.  czego  =  odkryć  co  wą- 
chaniem:   Dow^ohał   ś.  kminkówki.    Przea.:  Pi> 


639 


DOWACIIANIE   SIĘ 

t*  jeehał&m,  ażeby  wszętUie  byi*,  a  D.  ^.  czp- 
goś.  Krasz.  {  =  dowiedzieć  ś.,  przcicąchać  co).  <l)o 
-|-WĘCH> 

Dowachanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do* 
wąchać  ś. 

[Oowbacz,  a,  Im.  e]  p.  Dolbacz. 

[Oowbnia,  i,  Im.  e]  p.  Dctbnia.  <Brs.  datlbnifi, 
Ukr.  doflbnia> 

[Dowbysz,  a,  Ira.  e]  p.  Dobosz:  Dowbyeze 
grzmieli  w  kotły.  Sienk.     <Ukr.  dotibysz> 

Dowcip, u,lm.y,'tDoohcip,  fOościp,  tDocip,[Dc- 
WŚCJp]  I.  bystrość  umysłu,  łatwe  pojęcie,  zdolność  Icoin- 
hinowania,  rozgarnienie,  spryt,  zmyśbiość,  zdolność, 
pomysłowość:  D.  do  pojmowania  rzeczy  wyna- 
lezionych pomaga,  gienjusz  nowe  wynajduje. 
Czart.  A.  Hartował  eaerg^jc,  ostrzył  D.  Pawi. 
Czyj  D.  gnał  rojem  lataczów  do  sideł?  Mick. 
Tu  trzeba  bystrego  dowcipu,  który  z  przyrodze- 
nia jest  dany.  Sienk.  Szukajmy  przeciwko  nie- 
6zcz(}ściu  rady  abo  z  naszego  dowcipu,  abo  ra- 
dząc ś.  ludzi  dowcipniejszych.  Schot.  {^=rozui>iu, 
umysłu).  2.  łatwość  lo  wy-izukiwaniu  stron  śmiesz- 
nych, humor,  żarlohliwośó:  D.  wesoły,  ostry, 
złośliwy.  3.  żart,  koncept,  facecja,  krotochwila: 
Ruszył  dowcipem,  jak  martwe  cielę  ogonem. 
Prz.  4.  y.sztnka,  fortel,  podstęp:  Zaiiył  go  ta- 
kim dowcipem.  L.  5.  przen.  człowiek  dowcipny: 
Hr.  K.  był  jednym  z  dowcipów  podrzędniejszych. 
Gosz.    Zdr.  Dowcipeic.     <Do-ł-W-ł-CIP> 

Dowcipek,  pku,  Im.  pki  I.  p.  Dowcip.  2.  dowcip 
niedojrzały,  ■  niedowarzony :  Na  muszki  naciera 
i  młody  na  ich  zabój  D.  wywiera.  Toł.  3.  żart 
niedorzeczny,  niezręczny.  4.  2  pp.  Xpka  czło- 
wiek, sadzący  ś.  na  dowcipy,  kiepski  dowcipnii. 

Dowcipiarz,  a,  Im.  e  rub.  p.  Dowcipniś. 

Dowcipkować,  uje,  cwał,  Dowcipować  sadzi*^ 
6.  na  dowcipy,  popisywać  ś.  dowcipem,  żartować. 

Dowcipkowanie,  a,  Ira.  a  cżynno.^e  cz.  Dowcip- 
kować: Do  najgminniejszyeh  środków  przywio- 
dą mnie  twe  dowcipkowania.    Fred.  A. 

t  Dowcipiiwy  p.  Dowcipny:  Ale  w  niebezpie- 
czeństwie nagłym  to  wice  bywa,  że  niewiasta 
nad  męża  w  radzie  dowcipliwa.  Golj. 

Dowcipnie  przys.  od  Dowcipny. 

t  Dowcipnik,  a,  Im.  cy  ten,  co  ma  dowcip  nie- 
dojrzały, mędrek:  Zgiiiie  roztropność  od  tveli 
dowcipników.  Rej. 

Dowcipnisia,  i.  Im.  e  forma  ż.  od  Dowcipniś. 

Dowcipniś,  a.  Im.  e,  rub.  Dowcipiarz  człowiek 
dowcipny,  żartownii,facecjonisl(i,  koncepcista,jowja- 
Usta:  Mimo  dobroci  charakteru  był  najzłośliw- 
Bzym  dowcipnisiem.  Krasz. 

XDowcipność,  U  Wm.  rz.  od  Dowcipny:  Lubią 
rymy  D.  Dra. 

Dowcipny,  f  Docipny,  f  Docłicipny,  f  Dowcipii- 
wy, [Docłicipny,  Dowścipny,  Dościpny,  Dościepny] 
J.  mający  cechy  dowcipu,  pclen  dowcipu,  śmieszny, 
humorystyczny,  krotochwilny,  ucies:7iy,  zabawny,  we- 
$ohj :  Dowcipno  opowiadanie.  D.  koncept.  D. 
wyraz  twarzy.  2.  mający  dowcip,  żartobliwy,  we- 
soły, jowjalny,  filuterny,  cięty:  D.  człowiek,  au- 
tor. 3.  bystry,  sprytny,  przebiegły,  przemyślny,  po~ 
myślowy,  roztropny:  2s'a  wojnie  trzeba  być  do- 
wcipnym na  nieprzyjaciela.  Łubom.  Zbyt  D.  na 
swój  wiek.  4.  zręczny,  yracki,  sprytny:  D.  spo- 
sób, pomysł,  wynalazek.     <Do-f-W-f-CIP> 

Dowoipowaó,  uie,  owal  p.  Dowcipkować:  Sta- 
ry doktór,  człek  zabawny,  dowcipujący  nie- 
.  szkodliwie.  Erasz. 


DOYTIĄZYWANLE 

Dowcipowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowcipo- 
wać. 

Dowecować,  uje,  owal  dokończyć  wecowania, 
doostrzyć,  dutoczyć.     <Do-f-Weeować  > 

Dowecowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doweco- 
wać. 

Dowerbować,  uje,  owal  więcej  zwerbować:  Sta- 
nisław miał  dowt-fljowanych  Szwedów  14000. 
Mor.  T.     <Do-f Werbować  > 

Dowerbowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowerbo- 
wać. 

Dowioć,  wieje,  wiał,  XDowionąć,  nied.  Dowte- 
wać  I.  (o  wietrze)  do  czego  a.  czego  —  wiejąc, 
dojść  do  czego:  Niż  go  dowieją  austry  włoskie, 
użyje  trudności  jeszcze.  Tw.  2.  (o  wietrze)  wie- 
jąc, donieść  co  dokąd.  3.  zl)oża  =  dokoń- 
czyć wiania.  4.  [D.]  przejąć  chłodem:  Idź  na 
góry,  na  lasy...  tara  cie  wiater  nie  dowieje,  tam 
cie  słońce  nie  dogrzeje.     <Do-|-WIE> 

XDowiad,  u,  blm.  dowiadywanie  &.,  zbieranie 
wiadomości,  badanie :  Posłał  brata  dla  obejrze- 
nia ziemi  i  dowiadu  u  samego  Konrada,  jeśliby 
to  za  jego  wolą  było.  Nar.     <Do-i-WID> 

t  Dowiadać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Dowiedzieć  ś.: 
Teraz  ś.  było  D.,  kto  ma  najirzód  z  konia  spa- 
dać. Kochan. 

t  Dowiadanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
wiadać ś. 

t  Dowiadować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  i  [Dowiado- 
wać  ś.j  p.  Dowiedzieć  ś.:  Strzegł  ś.  D.  tego,  co 
jego  pokój  pomieszać  mogło.  Fil.  <Do-|-WID> 
t  Dowiadowanie,  a,  blm.  p.  Dowiadowanie  ś.: 
Swiebodnie  zabijali,  bez  wszego  wkładania  w  to 
zwierzchności  królewskiej,  abo  też  dowiadowa- 
nia.  Leop.  (  =  indagacji,  badania,  śledztwa). 

f  Dowiadowanie  się,  a  ś.,  blm.,  f  Dowiadowa- 
nie czynność  cz.  Dowiadować  ś. 

[Dowiady,  ów,  blp.j  piencsze  odwiedziny  xo  celu 
ożenku.  Por.  Dowiedziny,  Przypatrzowiny,  Zwia- 
dy. 

XDowiadywacz,  a,  Im.  e  ten,  co  i.  dowiaduje. 
Bóbr. 

Dowiadywać    się,    uje    ś.,    ywal    4-   p.  Dowie- 
dzieć ś. 
t  Dowiadywanie,  a,  blm.  p.  Dowiadywanie  ś. 
Dowiadywanie  się,  a  ś.,  blm.,    t  Dowiadywanie 
czynność  cz.  Dowiadywać  ś. 

Dowianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowiać.  <Do 
-ł-WIE  > 

t  Dowiarek,  rka.  Im.  rkowle  człowiek  łatwo- 
wierny.    <  Do-j-WI AR  > 

Dov/iarować,  uje,  owal  I.  f  strzec,  przestrzegać. 
Tuch.     2.  [D.]  dowierzać.     Por.  Dowierzyć. 

t  Dowiarstwo,  a,  blm.,  f  Dowier  dowierzanie, 
zaufanie,  ufność;  łatwowientość. 

bowiastka,  i.  Im.  i  bot.  (dianella)  roś.  z  rodzi- 
ny liljowatych.      <?> 

Dowirjrać,  że,  zal,  nied.  Dowiązywać,  XDo- 
więzy v/ać  I.  dokończyć  wiązania.  2.  jeszcze  co 
])rzy!citi:ać.  Przen.:  Dowiąż  gwiazd  dziesięć 
ogniowi  złotemu  okiem  i  myślą.  Słów.  3.  przen. 
doilać,  dołożyć,  dołączyć:  Do  swej  własnej  kro- 
niki w  jedną  całość  dowiązywał  to,  co  dispufa- 
bant  Johannes  et  Matthaeus.  Lei.  <  Do-f  WIĘZ> 
Dowi.-zanie,  a.  blm.,  czynność  cz.  Dowiązać.  ■  •. 
Dowiązywać,  uje,  ywal  p.  Dowiązać. 

Dowiązywanie,  a,  blm.,  czjuaość  o«.  Oowl§zy-J 
wać,  •   ■  ■--•  •^-.  !J^.^i<-  V.-  -• 


540 


IK)  WICIE 


DOWIEŚĆ 


Oowlote,  a,  blm.,  czynaośe  cz.  Dowić.  <'Do-\- 
\VI> 

Oowicie  8ię,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
wić  ó 

Dowić,  ije,  II,  aied.  Dowijać  dokończyć  wicia, 
tiińjania:  Dowija  wianka.  Rej.  Prztjdzy  swej 
dowiły.  Kochan,  D.  ś.  I.  dokazaó,  ieby  i.  co  zwi- 
io:  Tali  był  popytany  jedwab,  że  ledwie  ś.  go 
dowiłem.  L.  2.  Kwijąc,  dojść  do  czego.  Przen.: 
Dowił  ś.  kłębka  po  nici.  L.  (  =>  doszedł  prawd;/ 
połrodni).  3.  X  i  [D-  Ś.J  tciciem  ( :^  fcrci«f/wem) 
osiągnąć  co  a.  nabamó  i.  czego :  Jak  zaczął  raa- 
tać,  kręcić,  wić,  dowił  ś.  postronka  na  szyję. 
L.  4.  X  dokąd  =  fcrcc^c  1  <«  t  owdzie,  dojU  :  Do- 
wił 8.  przecie  do  miasta,  aleć  ś.  i  tu  i  owdzie 
wił  i  kręcił.  'L.     <Do+WI> 

XDowidzać,  a,  al  p.  Dowidzieć :  Sćaiy  nio 
dowidza,  a  matka  głupia.  Jeż.    <Do-f  W'iD> 

XDowidzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowl- 
dzać. 

Dowidzenie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Dowidzieć. 

Dowidzleć,  i,  al  I.  a.  xOowid?aó  nied.  (częś. 
z  przeczeniem)  móc  dojrzeć,  mieć  dobry  wzrok: 
On  trochę  nie  dowid/.i.  2.  Xciok.  dontrzec,  do- 
patrzyć, dojrzeć:  Trudno  mi  go  było  D.  w  ciż- 
bie.    <Do4-WlD> 

Dowidziska,  Dowidzyska  do  widzenia,  do  zoba- 
czenia. 

Dowidzyska  p.  Dowidziska. 

Dowisozny  od  wieków  istniejący,  odwieczny,  sta- 
ry Dowieczne  drzewa  szeleseiee  zaczynały. 
Krasz.     <Do+WIEK> 

f  Dowledować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  p.  Dowie- 
dzieć Ś.:  D.  6.  tego  ortyla  w  wyższym  prawie. 
D.  ś.  rzeczy  tajemnych.  <Do+WID> 

Dowiedzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowieść. 

Dowiedzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
wiedzieć ś. 

Dowiedzieć  się,  wie  ś.,  wiedział  ś.,  nied.  Do- 
wiadywać ś.,  t  Dowiadować  ś.,  [Dowiadować  ś.], 
t  Dowiadać  ś.,  f  Dowiedować  ś.  powziąć^  wiado- 
mość, zostać  poinformowanym:  Dowiedziałem  ś. 
wielu  ciekawych  rzeczy  z  tej  książki.  D.  ś. 
o  śmierci  rodziców.  Nie  dowie  ś.,  kto  nie  wy- 
blucha.  Prz.     <Do-i-WID> 

[Dowiedziny,  in,  blp.]  odwiedziny  kobiety,  posia- 
nej w  celu  wybadania  zamiarów  rodziców  lub 
dziewczyny.    Por.  Dowiady,  Zwiady. 

Dowiedziony  im.  od  Dowieść,  pewny,  niezawod- 
ny, niewątpliwtj :    Jest  to  rzecz  dowiedziona. 

XDowielmożnić  się,  1  ś.,  U  Ś.  stać  L  w  zupeł- 
ności wielmoinym:  W  niej  zaród  wieków  szla- 
chetności tak  ś.  dowielmożni,  że  z  niej  ś.  eta- 
nie, jak  duchowa  pani  innych  narodów.  Krasiń. 
<Do-f  WIKL+MOG> 

xDowieńczać,  a,  al  p.  Dowieńczyć. 

XDowieńczanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowiert- 
czać. 

XDowleńozenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowień- 
czyć. 

X  Dowieńczyć,  y,  yl,  nied.  Dowieńczać  dokoń- 
czyć wieńczenia.     <Do-|-"W'IAN> 

t  Dowier,  u,  blm.  p.  Dowiarstwo. 

1.  xDowierać.  a,  al  p.  I.  Dowrzeć. 

2.  xDowierać,  a,  a!  p.  2.  Dowrzeć. 

1.  XDowieranie,  a,  blm.,  czynność  ez.  I.  Do- 
wlerać. 

2.  xDowieranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  2.  Do- 
wierać. 


t  Dowlerca,  y,  im.  y  wierzyciel.  <Do  -i- 
WIAR> 

Dowiercać,  a,  al  p.  Dowlercić. 

Dowiercanie,  a,  blm.,   ezynuo/ić  cz.  Dowiercać. 

Dowiercanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
wiercać ś. 

Dowiereenie,  a,  blm.,  czynność  cb.  Dowlercić. 
<l)o-}-WRZOT> 

Dowiereenie  się,  a  ś^  blm.,    ezynoość  cz.    Do- 
wlercić ś. 
Dowlercić,  I,  U,  nied.   Dowiercać,    XDowierły- 

wać  I.  dokończyć  wiercić,  ostatecznie  wywiercić: 
D.  dziury  w  czym.  2,  dokończyć  rozcierania:  D. 
maku.  D.  Ś.  I.  zostać  do  reszty  wywierconym:  Ka- 
nał dowiertuje  ś.  i  gładzi.  Jak.  J.  2.  dokazać 
wywiercenia:  Po  wielu  wysiłkach  dowiercił  ś. 
tej  dziury.  3.  wiercąc,  dojść  do  czego:  D.  ś.  wo- 
dy. 4.  wiercąc,  nabawić  i.  czego.  <Do-|- 
WRZOT  > 

t  Dowlernie  przys.  od  Dowiemy:  Modlić  ś. 
Bogu  D.  Hrb.     <Do+Vv'IAR> 

Dowiernoręctwo,  a.  Im.  a  I.  prow.  praw.  prze- 
kaz, dany  osobie,  otrzymującej  zapis  i  obowią.an"] 
doręczyć  spadek  innej  osobie,  Jideikomis.  2.  •]-  sto- 
sunek lenny,  lenność :  Usiłowanie  dowieść,  że 
Kazimierz  II  książęta  mazowieckie  od  łiołdowa- 
nia  i  dowiernoręctwa  wyłączył.  Błaż.  <Do-j- 
WlAR-fRĘK> 

XDowiernoręcznle  przys.  od  Dowlernoręozny. 

X  Dowiernoręczny  I.  fideikomisowy,  pełnomocny. 
2.  lenny,  lenniczy.  . 

t  Dowierność,  i  blm.  rz.  od  Dowiemy. 

•{•  Dowiemy  dowierzający,  ujający,  ufny;  łatwo- 
wierny.    <Do-|-WIAR> 

XDowlertywać,  uje,  ywał  i  XD.  ś.  p.  Dowler- 
cić. 

XDowlertywanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowier- 
tywać. 

XDowiertywanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dowiertywać  ś. 

Dowierzać,  a,  al  p.  Dowlerzyć. 

Dowierzanie,  a,  blm.,    czynność  ez.  Dowierzać. 

XDowierzenle,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dowle- 
rzyć. 

Dowierzłiwy  prow.  dowierzający,  lafwoioierny. 

X Dowlerzyć,  y,  yl,  częś.  nied.  Dowierzać  I. 
komu  =  wiarę  w  kim  położyć,  zawierzyć  komu,  za- 
ufać komu:  Zbyt  dowierzać  swym  siłom.  Ko- 
biecie i  koniowi  nigdy  nie  dowierzaj.  2.  X  ko- 
mu ao— powierzyć.     <Do-|-WIAR> 

X  Dowiesić,  I,  II,  nied.  xDowie3zać  I.  dokoń- 
czyć wieszania.  2.  jeszcze  więcej  pozawieszać.  <Do 
-fWIS> 

xDcwJeszać,  a,  al  p.  Dowiesić 

XDowie8zanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowie- 
szać 

X Dowieszenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowie- 
sić. 

Dowieść,  wiedzie,  wlódl,  nied.  Dowodzić  I.  przy- 
prowadzić do  pewnego  miejsca,  doprowadzić,  przy- 
wieść: Dowiedziesz  owce  do  brata  swego.  Leop. 
Przen.:  XKażila  swywola  wnet  guzy  dowiedzie. 
Rej.  (  =  przyniesie,  ściągnie,  sproioadzi),  Kłótni- 
ków  do  zgody  D,  Mick.  (  =  skłonić).  Nie  ten 
mądry,  co  wiele  mówi,  a  do  rzeczy  potrzebnej 
z  swoją  mową  nie  dowiedzie,  ale  ten,  co  mówi 
i  dowiedzie.  Gors.  J.  2.  ■\  do  skutku  doprowa- 
dzić,   sprawić,    zrządzić,    dokazać,    dociąć  czeijo . 


541 


Pulkoa  dowiódł  przoele,  ie  Wiailysława  obruno. 
BJaż.    Unji     dowiódł,    abracii  Polskę    z    Litwą, 
JStryjk.  (  =  dokonał).     3.  t  na  kim  =-w-y}nóc,  irymu- 
sió,  mł/jednaó  u  kogo:     Ukazawsiy  królowi  przy- 
*>'§?§  w  konstytueji,  latwie    dowiedziemy    sobie 
na  nim  prawdziwej  egzekucji.  Orzech.      4.  cze- 
go a.  eo   =  dmco    ■  przytoczyć,  dowodami  poprzeć, 
■udowodnić,  uzusaduui,  stwierdzić,  okasać,  wyJcaznć, 
jjrzekoHa<i,     nied.     argumentować:     Dowiodła,    że 
zna  równio  pędrel,  nuty,    druki.  Miek.    D.  swe- 
go   twierdzenia.     Trafny    strtał    dowodai   tylko 
Kmiałe    oko,    Miek.    f  Ukrzywdzony  eprawiedli- 
"Wości    sobie    dowodzić    ma    przed  komisarzami. 
fcjt.  lit.  {=^ dochodzić,  poszukiwać).    ■}•  D.  co  na  ko- 
go =  stinerdtii  czyjąi  winę:     Ktoby    na  kogo  co 
dowodził,    a    nie    dowiódł,  tedy  ma  go  n  prawa 
n.twiąga^.  St.  lit.     5.  f  dovjiedzieć    i.,    przekonać 
ś.  o  czym:    Kto  chce  tego  D.,  ta  jest  o  nim  po- 
wieść. Gał.     <Do-+-WIOD> 
Dowiewać,  a,  al  p.  Dowiać. 
Dowiewanie,  a,  blm.,  czynno;^  et.  Dowiewać. 
Dowiezienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowieźć. 
Dowieźć,  wiezie,  wiózt,  nied.  Dowozić    I.  przy- 
wieźć do  pewnego    miejsca:     Weźnica  dowiózł  go 
do  gospody.     2.  czego  =  woiąc,  dostarczyć:    Do- 
"wozić  komu  żywności.     Sprawdzić,    eży  wszyst- 
ko dowiezionym  zostało.  Skarb.    <Do-j-WIOZ> 

XDowięzywać,  uje,  ywal  p.  Dowiązać. 
''   XDowięzywanie,  a,  blm.,    czynność  ez.  Dowię- 
2ywaó. 

.   Dowijać,  a,  al  p.  Oowić. 
;    Dowijanie,  a,  blm.,  czynaośócz.  Dowijać.  <Do 
'+WI> 

'  t  DowinIĆ  się,  f  ś.,  II  ś.  cz&go  I.  dopuścić  ś. 
yahiej  winy,  zawinić  co,  toiną  popełnić:  Kalimach 
radził  Olbrachtowi,  aby  nie  odpuszczał  żadnemu 
«zlacheicowi,  gdy  ś.  który  czego  dowini.  Biel. 
M.  2.  doczikać  ś.  kary,  zasłużyć  na  Jaką  karę : 
Jeśli  inaczej  uczynisz,  tego  s.  kija  dowiaisz. 
Biel.  M.     <Do-fWIN> 

t  Dowinlenie,  a,  blm.  p.  Dowinienie  ś.:  "Wielgie 
dowinienia  (  =  przestępstwa,  przewinienia).  Nie- 
którzy o  niektóre  nierządy  a  o  wielkie  dowiaie- 
nia  k  naszemu  sądu  pozwani  bywajfj,.  Św.  z  Woc. 
t  Dowinienio  się,  a  ś.,  blm.,  f  Dowinienie  ozyn- 
jjość  cz.  Dowinić  ś. 

f  Dowiniony  toinny,  ohwiniony. 
[Dowiodły]   dowiedziony:     To  je  dowiódłś    =   io 
'jest  dowiedzione.   <Do-|-AVIOD> 

XDowionąć,  nie,  nąl  p.  Dowiać.  <Do-{- 
W1E> 

xOowioRfęole,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowto- 
nąć. 

:    [Do  w  jedna]  p.  Do  jedna. 
[Dowkola]  dokoła. 

Dowlec,  wlecze,  wlókł,  nied.  Dowlekać  i  Do- 
Wtóczyć  I.  zawlec  do  pętanego  miejsca,  dociągnąć. 
2.  D.  sprawy  =7jrzeM;/ec  do  pewnego  czasu.  3-  a. 
dok.  Do  włóczyć  doko/iczyć  włóczenia,  dobronować : 
I),  zagonu.  4.  a.  dok.  Dowłóczyć  dokończyć  na- 
wlekania i  D.  pereł.  D.  ó.  wlokąc  ś.,  dojść;  do- 
leźć, dugramolić  i.     <Do-f  WLEK> 

Dowleczenie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dowlec 

Dowlekać,  a,  al  p.  Dowlec. 

Dowlekanie,  a,  blm.,  ezynność  cz.  Dowlekać. 

Dowłóczenie,  a,  blm.,  czynność  oł   Dowłóczyć. 

D.owióczenie  się,  a  ć.,  blm.,  czyntiość  cz.  Do- 
wlóozyi^  i.  I 


DOWOLT^A 
Dowłóczyć,  y,  yl  nied.  i  dok,  p.  Dowlec.    D.  ś, ' 

dok.  włócząc  ś.,  nabawić  i.  czego. 

XOa\vodiiwic    przys.    od    Dowodliwy.     <Do-f> 
W1UD> 
Dowodłlwość,  I,  blm.  fil.  rz.  od  Dowodliwy:    D, 

pewników  jest  zaprzeczana. 

Dowodliwy  fil.  i  posp.  dający  i.  dowieić,  dopw 
szczający  doioód:  Twierdzenie  dowodliwe.  Do- 
wodliwa  jest,  że  nasza  ziemia  była  niegdyś 
dnem  morskim.  Hubę. 

Dowcdnie  przys.  od  Dowodny:    B.  ooś  okazaj.' 
Stary    ogar    dowodniej    zwi«rsa    w   kniei   goni. 
Kock,     <Do+WIOD> 

Dawodność,  i,  blm.  I.  posp.  rz.  od  Dowodny.  2. 
fH.:  a)  i  praw.  gruałowność  na  dowodach  oparta: 
D.  teorji,  poi^lądu.  D.  k6i!|g  handlowych,  świad- 
ków, b)  cecha  pewMŚci  na  dowodach  opartej:  D, 
faktn. 

Dowodny  I.  za  dowód  służący,  przekonywający, 
rozstrzygający,  decydujący :  Inna  jeszcze  wystc- 
pBJe  cecha,  nad  inne  waina,    dowodna.    Krasiń. 

2.  mający  dowody,  widoczny ,  jasny ,  peiony,  oczywi- 
sty, niewątpliwy :  Jawne  jest  i  dowodne  każde- 
mu twoje    około    ubogich    pieczołowanie.    Haur. 

3.  X^kuteczny,  walny,  dzielny,  dobry,  praktyczny, 
mocny:  Wódka  ta  kiszkom  jest  dowodnym  le- 
karstwem. Syr.  Dowodnym  bojem  Sywarda  po- 
razili. Błaż.  4.  myśl.:  a)  Ogar  D.  »=  goniący  na 
czele  innych,  b)  Pies  D.=dobrze  prmoadzący  my- 
iliioego  na  zwierzynę,  doskoncde  ułożony.  <Do-4- 
WIOD> 

Dowodowy  fil.  i.  i  4)0sp.  do  dowodu  należący: 
Materjał  D.  Środki  dowodowe  (  =  czynności  pro- 
ceduralne, dostarczające  dowodów).  2.  dowodzić, 
uzasadniać  zdolny,  dowodzący,  przekonywający: 
Siła  dowodowa  argumentu. 

Doivodzenie,  a,  Im.  a  I.  czynność  cz.  Dowodzić. 
2.  (w  retoryce)  cz^4ć  przemowy,  w  której  ś.  dowo^ 
dy  skupiają. 

XDowodziclel,  a,  Im.  e,  X  Dowódca  ten,  który 
czegoś  dowodzi. 

XDowodzicielka,  J,  Im.  i  forma  ż.  od  Dowodzl- 
ciel. 

Dowodzić  i.  ii  I.  p.  Dowieść.  2.  mieć  nad 
czym  dowództwo,  stać  na  czele  czego,  komendero- 
wać: Dowodzić  pułkiem,  dywizją.  \  Chcieli  nad 
cesarzem  swym  prawem  D.  Bardz.  (  =  przewo- 
dzić, rej  wodzić),  f  Młodzi,  w  której  niezwiędła 
laty  krew  dowodzi.  Susz.  (  =pannje).  3.  rozwodzić 
ś.,  dużo  mówić ;  przewodzić,  burmistrzować,  dundero- 
wać:  Kto  za  wiele  dowodzi,  niczego  nie  dowodzi. 
Prz.  Dowodzi  całemi  godzinami  Ead  dziećuri, 
krzycząc  i  łając  bez  końca.  4.  [D.]  dokonywać, 
dokazywać,  wyrabiać:  D.  cuda.  5.  anat.:  X^a'- 
czynie  dowodzące  a.  doprowadzające  (vas 
afferens)  =  fci()re  krew  a.  wog.  ciecz  doprowadza  do 
jakiego  organu.    <Do-f-WIOD> 

XDowojować,  uje,  owal  I.  wofny  dokończyć.  2. 
ko^o -wojując,  pokonać:  Modlitwą  słońce  Jozuo 
hamował,  iż  stało  póki  pogan  dowojował.  Stryjk. 
D.  Ś.  czego  =  wojując,  zyskać  co  u.  nabawić  ś.  cze- 
go: Stracił  rękę,  ot  i  wszystko,  czego  ś.  do- 
wojował.    <Do-fAVOJ> 

XDowojowanle,  a,  blm.,  ezynność  cz.  Dowojo- 
wać. 

Dowojowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Do- 
wojować  ś. 

[Dowolna,  Dowolnie,  Dowolno]  dosijó:  Najadłem 
ś.  D.  Ponizychodziło  D.  dziwcaków,  <Do-ł' 
WOŁ>     * 


542 


DOWOLOTE 


DOVnłZEÓ 


Dowolnie,  t  Dowolno  I.  przys.  od  Dowolny.    2. 

fD.|  =  a)  rzeczywiście,  dukładnie:  D.  tego  nie 
niouę  pedzioć,  cy  óo  to  zrobił,  cynie  ón.  b)  [D.] 
p.  Dowolna.     <Do-|-WOŁ> 

Dowoiflo  I.  t  p-  Dowolnie:  D.  to  jpi^t  dostat- 
kiem lać  wody.  Sak.    2.  [D.]  p.  Dowolna. 

Dowolność,  i  I.  blm.  rz.  od  Dowolny:  D.  czy- 
nu. 2.  Im.  i  czrfn  samowolny,  sainowola :  W  wal- 
ce z  dowolnościami  "Władysława  II  i  Mieszka 
Starego  okazuje  ono  (możnowładztwo)  dzielność 
i  pojęcia  wzniosłe.  Smól.  Smutny  stan  króla 
pruskiego  czynił  go  zawisłym  od  dowolności 
Napoleona.  Skarb. 

Dowolny  I.  do  vdoU  zostaidony,  do  tcoii  ucybrany, 
Jahi  i.  podoba:  Umieścić  co  w  dowolnej  odległo- 
ści od  siebie.  2.  samowolny,  arbiiralny:  Prze- 
znaczanie jednej  z  tych  dwu  form  dla  rodzaju 
raesliieiro,  a  drugiej  dla  żeńskiego  i  nijakiego 
jest  priepipem  zupełaie  dowolnym.  Kryń.  3. 
f  liosyó  liczny,  dostateczny:  O  tym  i  «stne  nasze 
rozmowy  dowoln«  bywały.  Sak.  4.  fil.  z  woli 
tci/piywający,  z  ydziaiern  woli  wykonany:  D.  czyn, 
postępek.  5.  [D.]  samowolnie  rohioKy :  Złe  rze- 
cv  robiłem,  dowoiue;  byłem  aa  gruskacłi.  <Do 
-fV/OL> 

Dowolać,  a,  al.  nied.  DowoJywać    I.    dokotlczyć 
wołać:    Nie  dał  woźnooiu  intromi'3Ji  D.  (>S5.     2. 
y^wiccej  jeszcze  prT-nwolai:    Mało   minł  ludzi  ko- 
ło siebie,  więcej  ich  dowołał.    Oss.    D.  ś.  I.  ^o- 
go  =  wolu:ąc,  sprowadzii :    Nie  mogłam  ś.  nikogo 
D.     2.  Xkogo  =  wołając,  ocució  a.  obudzić:    Na 
modlitwie    tak    była    zachwycona  częstokroć,  iż 
8.  jej  nfkt  nie  dowołał.  Skar.     Z  głębokiego  suu 
dać  ś.  D.  Caiaeh.     3.  czego  =  toolając,  wskórać  co 
a.  nahcnńó  ś.  czego:   Dowołał  ś.  kija  na  grzbiet, 
L.   <Do-fWOŁ> 
Uowokuue,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowofać. 
Dowoianie  się,  a  ś.,  blm.,   czynność  c£.  Dowo- 
lać ś. 
Dowolywać,  uje,  ywal  p.  Dowolać. 
Dowoływanie,  a,  blm.,    czynność   cz.    Dowoly- 
wać. 

t  Dowora,  y,  Im.  y  I.  dostęp,  przystęp:  Zło- 
dziej, jeśli  do  cudzego  nie  będzie  dowory,  już 
będzie  swoje  suknią,  kradł.  Klon.  2.  okazja, 
sposobność:  Judasz,  obiecawszy  wydać  Jezusa, 
szukał  dowory,  za  którą,  mógłby  Go  wydać. 
Żarn.  3.  powód,  przyczyna:  Bluźnierstwo  jest 
D.  do  zgorszenia.  Gil.  <Do-ł-WOR> 
[Doworem]  podostatkiem.  <?  Do-ł-WOR> 
XOowo82Czenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowo- 
szczyó. 

X  Dowoszozyó,  y,  yl  dokończyć  woszczenia.   <  Do 
+WO.SK> 

Dowozić,    I,    II  !.  niod.  p.  Dowieźć.     2.  Xdok.: 
D.  gruntów=:(/oto/icr^'C^  na%oożenia,  wynatoozić.     D. 
i.  czego   =   wożąc,  zyskać  co  a.  nabawić  i.  czeno 
<Do-f-WIOZ> 
Dowozowy  przym.  od  Dowóz:    Produkt  D. 
Dowożenie,  a,  blm.,  ozyuność  cz.  Dowozić. 
Dowód,    Odu,    Im.    ody    I.    objiicznoić   a.    rzecz 
przemawiająca  za  czymś,  świadcząca  o  czymś,  ozna- 
ka czetfo:    Dać  D.  męstwa,    odwt^^i,    wytrwało- 
ści.   Dawać  komu  dowody    przyjaźni,    przywią- 
zania.    Ten  sprzęt  przyjm  w  D.  mojego  szacun- 
ku. Miek.    Akt  notarjalny  służy  za  D.    w    pro- 
cesie cywilnym.     Ten  oskarżony    ma    wszystkie 
dowody  przeciw  sobie  (  =  poszlaki).    Żart.:    Do- 
wody   srebrne,    żydowskie,   najmocniejsze.  Prz. 

543 


(=p^'emądze,  przekupaiwo).    2.  a.  xDemon8( racja 

(11.  w  lo,t(ice=a)  postępowanie  rozumowe,  ohazUjCf 
ce  prawdziwość  a.  fal^zywośó  sąilu,  szereg  nrgu- 
inenlów,  zmieTzaj<icych  ku  poparciu  pewnego  twier- 
dzenia a.  przeczenia:  D.  dostateczny,  niedosta- 
teczny, bezpośredni,  pośredni,  pozytywny,  nega- 
tywny, apodyktyczny,  analogiczny,  rzeczowy, 
rozumowy,  doświadczalny,  formalny,  postępujący, 
wsteczny.  D.  ontologiczny  istnienia  Boga.  Rozwi- 
nąć D.  b)  bł.  zam.  Argament.  3.częś.  wlm.  doku- 
ment, świadectwo,  w  \m. papiery :  Mieć  dowody  w  po- 
rządku. 4.  Xpróba  wykonania  zamiaru :  Chcieli 
wnijść  do  Cycerona,  ale  do  wrót  nie  przypu- 
szczeni, na  dowodzie  ustali.  Pilch.  5.  y.pobud- 
ka,  przł/wud:  Za  dowodem  Glińskiego  wtargnę- 
ła Moskwa  do  Pol&kL  6.  Kpopis  szkobiy.  <Do 
4-WI0D> 

Dowódca,  y,  Im.  y  I.  ten,  co  dowodzi,  przywód- 
ca, wódz,  komendant.     2.   Xp-  Dowodzioiel. 

Dowódczy  przym.  od  Dowódca :  Nieznajomość 
żołnierskiego  i  dowódczego   zadania.  Jaroch. 

Dowódczym,  i.,  Im.  e  foraa  ż.  od  Dowódca: 
Hyla  dowódczyni^  profanek.  Dzierż. 

Dowództwo,  a,  Im.  a  władza  zwierzchnicza 
w  wojiloi,  komenda:     Objąć  D.  nad  wojskiem. 

Dowóz,  ozu,  Im.  ozy  I.  a.  Dowózka  dostaioa  pro- 
duktów, dowoienie  towarów:  D.  mały,  duży,  nie- 
dostateczny. Nieprzyjaciel  niszczył  posiłki,  prze- 
cinał dowozy.  Miek.  2.  Xfizj.  dostarczanie,  przyj- 
mowanie materji  ustrojowi  potrzebnej,  odżywczej. 
<Do-l-WIOZ> 

Dowózka,  I,  blm.  p.  Dowóz. 

[Dowpoły,  Dowpólj  do  polowy,  nawpót.  <Do-|- 
W-ł-POŁ> 

[Dowpół]  p.  Dowpoły:  Chałupsko  D.  zawa- 
lono. 

[Dowpólty]  p.  Dopóty. 

Dowróżenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowróżyć. 
<Do-fWBOG> 

DowróienJe   się,    a    ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
wróżyć 8. 
Dowróżyć,  y,  yl,  nied.  f  Dowróżywać  dokończyć 

wróżenia.  D.  Ś.  czego  I.  dojść  za  j)omocą  wróże- 
nia: Tatarowie  z  człowieczych  jelit  szczęścia 
abo  nieszczęścia  przyszłego  zwykli  dowróżywać 
ś.  Błaż.    2.  wróżąc,  zyskać  co  a.  nabawić  i.  czego. 

t  Dowróżywać,  a,  al  i  t  D.  ś.  p.  Dowróżyć. 
<Do-j-WROG> 

t  Dowróżywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dowró- 
żywać. 

t  Dowróżywanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dowróżywać  ś. 

XDowrzaly  U  dosyć  ugotowany,  dogotowany: 
Surowy,  niedowrzały.  Mąez.  2.  dojrzały:  Jjo- 
wrzałe  jabłka.  Nar.     <Do'-|-WR> 

Dowrzan,  a,  Im.  y  bot.  (calepina)  roś.  z  rodzi- 
ny krzyżowych.      <?> 

1.  XDowrzeć,  wrze,  wari,    nied.  XDowierać  I. 

zupełnie  zamknąć,  domknąć :  Stróż  bramy  nie 
dowarł  ospały.  Mi  as.  2.  doko/iczyć  zawiera- 
nia czegoś,  ostatecznie  ułożyć  ś.  o  co:  Stanęło, 
żeby  tych  paktów  koniecznie  dowierać.  Tw. 
XD.  ś.  czego  I.  dokazać,  żeby  i.  coś  zupełnie 
zamknęło.  2.  opanować  co,  zajiió  co:  Ten  S,  do- 
warł  pagórka.  Zebr.   <Do-}-WOR> 

2.  xDowrzeć,  wre  a.  wrze,  wrzał,  nied.  x  Do- 
wierać I.  ugotować  ś.  zupełnie,  dogotować  ś.:  Cze- 
ka., rychłoli  obiad  dowre.  Rej.  Pieczenia  ś.  wie- 
przowa dopieka,  a  kapłon  z  kluskami    dowiera. 


D0VrR2ENnE 


sDOZORNY 


Rej.  2.  dojrzei^  do»iai  i.:  Bod  nam  bardzo  gro- 
i.^  gradem,  a  niechaj  rychlej  dowiera...  Kej. 
<Dm-{-AVR> 

XDowrzenle,  a,  blm.,  ezynnoió  cz.  2.  Do- 
wrzeć. 

[Oowspomagać,  a,  al]  p.  Dopomóc. 

[Dowspomóc,  może,  mógł]  p.  Dopomóc :  PAm- 
bóg  dowspomoze.     <Do4-W-|-Z4--Po-|-MOti> 

[Oowścipny]  p.   Dowcipny. 

[Dowutnle]  przys.  od  Dowut^y. 

\j)iiVi\iiny]  dokumentny ^  rzetelny,  wyrnźny :  Do- 
wutnom  prawdę  mi  po  widz.     <Zap.  =  dowodny  > 

[Do  wyłłipka]  w  skok:  Bieguąó  do  wyhipka. 
<  Zap.  od  dźwii.  hip  (o    szybkim   oddyehaniu)> 

[Bo  wykopu]  prędko:  Do  wykopu  lecieć  = 
prędko  hiec.     <Do-fWy+KOP> 

XDowyzwalać,  a,  al  wyzwalać  ostatecznie:  Jak 
mcję,  dowyzwalam  wyzwoleńca.  Kraeiń.  <Do4- 
Wy+Z+V>OŁ> 

XDuwyzwalanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Dowy- 
zwaiać. 

tOowzląó,  weźmie,  vi z\ąl  przyjąć.  <Do-fWz 
+1M> 

Doza,  y,  Ira.  y,  f  Dozys  I.  Hoió  lekarstwa,  uży- 
ta na  raz,  dawka.  2.  przcn.  ilość,  miara : 
Pewną  dozę  wykształcenia,  jak  na  owe  czasy, 
posiadał.  Koi.     <Gr.  dósis> 

[Do  Zliecłiu]  prędko,  szybko,  pośpiesznie:  Do 
zdechu  robić,  lecieć.     <Do4-Z4-DUCH> 

[Do  zdry]  p.  Zdra. 

t  DozdrzaJy  p.  Dojrzały. 

1.  t  Dozdrzeó,  y,  al,  [Dozdrzeć]   p.  I.  Dojrzeć. 

2.  t  Dozdrzeć,  eje,  al  p.  2.  Dojrzeć. 
[Dozdrzolalość,  i,  blm.]  dojrzałość. 

I  Dozdrzelaly]  p.  Dojrzały. 

[Dozdrzeleć,  eje,  al|  p.  2.  Dojrzeć. 

jDozdrzeiewać,  a,  al]  p.  2.  Dojrzeć. 

t  Dozdrzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  I.  I  2. 
Dozdrzeć. 

t  Dozdrzewać,  a,  al  p.  2.  Dojrzeć. 

t  Dozdrzewanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dozdrze- 
wać. 

fDozdrzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.]  p.  2.  Dojrzeć. 

Dozgonnie  przys.  od  Dozgonny,  do  zgonu:  Bę- 
dę ci  D.  wdzięczny.  Raczyliście  ś.  już  przychy- 
lić do  pcł-i-czenla  D.  tej  młodej  pary.  Hof.  <Do 
-f-Z-ł-GON,  a.4-K0N> 

DozgonRość,  i,  blm.  rz.  od  Dozgonny:  D. 
zwL-^zku  małżeńskiego. 

Dozgonny  do  zgonu  trwający,  stały:  D.  przy- 
jacif-l.     Dozgonna  wdzięczność. 

X Doziemny  punkt  =  punki,  w  którym  księżyc 
znajduje  ś.  rMJbliiej  ziemi.  Hubę.      <Do4-ZlEM> 

xDozierao2,  a.  Im.  e  p.  Dozorca. 

Dobierać,  a,  a!  p.  I.  Dojrzi^ć. 

Dozi«raRio,  a,  blm.,  czyuno:śó  cz.  Dozlerać. 

XDozl€irca,  y,  im.  y  p.  Dozorca. 

[Ooziorny]  p.  Dyżurny.     <81d.  do  dozorca> 

DoxnHOzy6,  y,  yl  dokończyć  znaczenia:  D.  chu- 
st.-k.     <Do4-ZN(A)> 

Doznać,  a,  al,  nied.  Doznawać  I.  ydokoAczyc 
poznawania,  itoznać  di'>  reszt;/ :  'Wie!'';  umiał  gieo- 
iiiftrj!  w  domu,  dosnał  jej  w  .izkolach.  Oss.  2. 
doświadczyć  na  sobie,  »pr4h>iłi:<i\%  t<i.hiS2łowaó,  prze- 
hyó.  ponieść:  D.  wrai'ni!',t.  prs:;; i^T^ftośoi,  jirzy- 
krości,  yawodu.  D.  czyi".;  zcm^Jty,  łaski.  D.  od 
kogo  wiele  dobrego.  D.  krzywdy.  Kto  nie  do- 
*jai    iforyczy    ui   razu,   ten  nie  dozua  słodyczy 


w  niebie.  Mick,"  3.  f  wypróbować,  dojść  wartości, 
doświadczyć,  wyegzaniinować :  Złota  ogniem  do- 
znawaj, a  człowieka  złotem.  Kn.  Gdy  go  dozna- 
wał w  nauce  pniw,  aa  wszystko  mu  odpowiadał. 
Skar.  Żaden  S.  nia  pozna,  aż  sam  siebie  do- 
zna. Pra.  "W  potraeMe,  mówijj,  D.  przyjaciela. 
Kochan.  Czejco  ty  doznać  możesz  sam  z  siebie 
uaprędzej.  Kochan.  (  =  co  pozfiać,  ocenić,  osądzić). 
4.  t  powziąć  na  kogo  podejrzenie,  znaleźć  poszlaki 
czyjej  winy :  Jeśli  niewiastę  w  nierz.^dzie  do- 
znai?).,  długo  js*.  w  sromotnym  więzienid  chowa- 
ją. Pac>zk.  5.  [D.]  poznać  co  gruntownie,  doświadczyć 
czego:  Jak  nam  nie  dacie  (kolędy),  wielki 
guiew  doznacie:  wszystkie  szklanki  potłuczemy. 
XD.  ś.  i.  wypróhoioać  siebie:  To  roziira  naj- 
większy, kto  s.  sam  doznawa.  Rej.  2.  czego  = 
świadkiem  czego  zostać,  spostrzec  co:  Doznawa- 
ray  6.  tego,  że  rodzice  prze  zuchwalstwo  dzieci 
przychodzą  ku  nędzy.  Glicz.  3.  czego  na  kogo 
='di>-czekać  ś.  czego  po  kim:  Nie  doznasz  6.  tego 
na  mnie,  iżbym  był  zły  człowiek.  Oss.  4.  [D. 
ś.]  poznać,  zbadać,  przekonać  ś.,  dowiedzieć  ś.:  D. 
8.  prawdy.  Juzem  ś.  doznała,  że  nie  mara  uro- 
dy.   <Do+ZN(A)> 

Doznanie,  a,  blra.  I.  czynność  oz.  Doznać.  2. 
[D.J  uznanie:  AVzdycham  ja  do  serca,  wzdy- 
cham do  doznania. 

X  Doznanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
znać ś. 

Doznany  ira.  od  Doznać:  XD.  organista.  Węg. 
(=  doświadczony,  biegły,  znany,  słynny). 

ł  Doznawacz,  a,  Im.  e  p.  Doznawca. 

Doznawać,  aje  a.  Xawa,  awal  i  XD.  ś.  p. 
Doznać. 

Doznawanie,  a,  blm.,   czynność  cz.    Doznawać. 

X  Doznawanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Do- 
znawać ś. 

t  Doznawca,  y.  Im.  y,  f  Doznawacz  ten,  co  do- 
chodzi czegoś,  badacz :  Nie  bądźcie  słuchaczami 
potwarzy,  ale  doznawcy  prawdy.  Skar. 

t  Dozobać,  ble,  bal  dziobiąc,  dojeść;  dokończyć 
dziohan  ia.     <  D  o  -|-  Z  O  B  > 

t  Dozobanle,  a,  blm.,  czynność  oz.  Dozobać. 

Dozorca,  y,  Im.  y,  xDozieracz,  XDozierca, 
t  Dozornik  ten,  co  dozoruje,  nadzorca,  inspektor: 
D.  szkoły.  Chm.  D.  więzienia.  D.  magazynu 
(^  =  magazynier).     <Do-|-ZOR> 

Dozorcostwo,  a,  blm.,  f  DOZOrstwO  urząd  do- 
zorcy, dozorowanie. 

Dozorczy  I.  przym.  od  Dozorca.  2.  xp.  Do- 
zorny. 

XDozorczyna,  y,  Im.  y  p.  Dozorczyni:  Nie 
trzeba  ś.  dozorc.^^ynom  dziwować  temu,  gdy  kro- 
wy nie  w  równym  ociolaj.ą  ś.  czasie.  Uaur. 
(  —  gospodyniom  folwarcznym,  ckonomkom). 

Dozorczyni,  i,  Im.  e,  xDozorczyna  forma  ż. 
od  Dozorca. 

[Dozorem]  pilnie,  gorliicie:  Kawaler  ziarna  mu 
(konikowi)    nosił  D. 

xDozornie  przys.  od  Dozorny:  W  tym  spra- 
wiedliwie, jiilnie  i  D.  postąpiła  komi.sja.  Świt. 
Pilnie  i  D.  nieszczęsne  chłopięta  pijanych  plwo- 
ciny ścierają.   Pilch. 

t  Dozornik,  a.  Im.  cy  p.  Dozorca:  O  Duchu 
Św.,  sprawco  i  dozoruiku  owiec  Chrystusowych! 
Skar. 

XDozorność,  I,  blm.  rz.  od  Dozorny. 
XDozorny,  X  Dozorczy  czego  \.  dozorujący, pil- 
nujący,   doglądający    czego:    Postanowione,    aby 


544 


'   DOZOROWAĆ 

wojewodowie  w  przedawaniu  reeczy  wszelakich 
dozonii  byli.  Biel.  M.  2.  a.  do  czego  =  pilny, 
slnranny^  pieczołowity,  haczny,  zabiegły,  dbały :  Oj- 
cowskie a  szezi^śliwo6ci  poddanych  dozorne  oko 
'\'/'.  K.  MoAci.  Djar.  gr.  On  jest  bardzo  do  nauk  D. 
Sł.  wil.  3.  przezorny,  przewi(luj<icy,  obmyślający 
zawczasu:  Florenczykowie  dozorni  p?^  zysków. 
4.  pilnie  doglądany,  staranny :  W  dozornej  ro- 
bocie każdej  rzeczy  wielo  ś.  przyczynia.  Haur. 
<l)o-f-ZOii> 

Dozorować,  uje,  owal  mieć  dozór  nad  czym,  do- 
glądać, '•■zcjo,  pilnować,  strzec,  czuwać  nad  czym  : 
rooiżig  Cecory  punktów  przystępnych  jest  kilka 
zaledwie,  ale  dozorowanych.  Jeż. 

Dozorewanie,  a,  blm.,  czynuośó  cz.  Dozoro- 
wać. 

Dozorowy  przym.  od  Dozór :    Komitet  D. 

f  Dozorstwo,  a,  Im.  a  p.  Dozorcostwo:  Opie- 
kany z  urzędu  i  z  dozorstwa  złożono.  Błaż. 
(=2  opiekli  listwa), 

1  Dozować,  uje,  ował  odmierzać  .ttosowne  dozy 
dla  przymieszania  icłi  do  czego.  <Now.  z  Gr. 
dósis  =  dawka> 

I  Dozowanie,  a,  blm.,.  czynność  cz.  Dozować. 

Dozór,  oru,  Im.  ory  I.  dozorowanie,  nadzór,  do- 
glądanie, strzeżenie,  pilnowanie:  Mieć  D.  nad 
czym  a.  Xmieó  D.  czego.  Bez  dozoru  i  dołoga 
nie  będzie  w  brogu.  Prz.  Zostawić  dzieci  bez 
dozoru.  D.  policyjny.  2.  f  przezorność,  zapobieg- 
liwość: Naśladuj  go  w  cnotach,  w  czujności, 
w  dozorze.  Góru.  Wielkiego  dozoru  człowiek. 
Oss.  (  =  przewidujący,  przezorny).  3.  instytucja 
dozorująca:  D.  kościelny  a.  paiafjalny  =  zbiór 
osób,  zarządzający  majątkiem  paraf ji  a.  gminy  icy' 
znaniowej.  D.  bóżaiczy.  4.  f  część  cyrkułu  miej- 
skiego, zawierająca  w  sobie  od  100  do  200  do- 
mów, rewir.      <Do-f-ZOR> 

xDozrzeć,  żre,  żarł  p.  Dożreć. 

Dozucie,  a,  blm.,  czynność   cz.  Dozuć. 

Dozuć,  uje,  uł  dokończyć  obuwania,  naleiycie 
obuć:  Butów  nie  mogłam  D.  i  krzywo  rai  sie- 
dź;},. Prus.     <Do+Z4-U> 

XDozup3łniĆ,  i,  W  uzupełnienia  dokończyć,  uzupeł- 
nić, przyprowadzić  do  zupełności,  dopełnić:  Ca- 
łość postawy  i  poruszeń  biednego  chłopca, 
wiatr,  igrający  z  połami  fraka,  dozupełniły  wi- 
doku. Wilk.  Duch  ogólny  dostateczn.-}  liczb:}, 
śmierci  osób  pojedynczych  za  pewnym  czasem 
dozupcłniony.  Wilk.     <Do-f Z-|-U-f  PEŁN> 

XDozupelnieni8,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dozupeł- 
nić. 

Dozwalać,  a,  al  p.  Dozwolić. 

Dozwalanie,  a,  bim.,  czynność  ćz.  Dozwalać. 

Dozwolenie,    a.    Im.    a  czynność  cz.  Dozwolić: 

t  Szlachtę  w  darowiznach,  przywilejach,  w  do- 
zwoleniach  im  przez  nas  danych  zachowamy. 
Herb.  (  =  ustępfiMiach,  koncesfachj.  f  D.  odejścia 
{  =  urlopJ.     <Do-f-Z+WOŁ> 

[Dozwoleństwo,  a,  Im.  a]  pozwolenie.  Por.  Po- 
zwoleństwo. 

Dozwolić,  i,  II,  nicd.  Dozwalać  co  a.  czegoś  zdać 
na  czyją  tuolę,  zezwolić,  pozwolić,  dopuścić,  upo- 
ważnić do  czego,  nie  sprzeciwić  ś.  czemu,  zr/odzić 
i.  na  co,  przystać  na  co.      <Do+Z-fWOŁ> 

Dozwolony  I.  im.  od  Dozwolić.  2.  f  List  D.= 
dozwalający:  Jeden  z  synów  może  iść  na  naukę 
za  listem  dozwolonym  pana  dziedzicznego 
Tam.  J.  '  ^ 

[Dozyrać,  a,  al]  p.  Dożreć. 


D0ŻĄ<5 

t  Doźys  nieod.  p.  Doza:  D.,  miarka  lekarstwa 
na  jeden  raz.  Kn. 

XDozysk,  u,  Ira.  I  zysk  dorywczy,  nieregularny: 
Nieprzyjaciele  nas  długo  fortelmi  zbywali,  do- 
zyskarai.   FaL     <Do-ł-Z-flSK> 

XDozy8kać,  a,  a\  Jeszcze  coś  zyskać. 

XDozyskanie,  a,  blm.,   czynność  cz.  Dozyskać. 

t  Dozyskować,  uje,  owal  otrzymywać,  docliodzić 
do  posiadania  czego;  odzyskiwać. 

t  Dozyskowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dozysko- 
wać ;  dochodzenie  prawne  celem  odzyskania  Jakiejś 
rzeczy. 

t  Doźdrzeć,  y,  al  p.  I.  Dojrzeć:  Wspaniałość 
do  cnoty  doźdrzy  i  przez  chmurę.  Kej.  <Do4- 
ZOR> 

t  Doźdrzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doidrzeć. 

t  Doźdrzewać,  a,  al  p.  2.  Dojrzeć. 

t  Doźdrzewanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doidrze- 
wać. 

[Do  Źgna]  całkiem,  zupehue,  dn  rzczętu:  Ze- 
brali żołędzie  do  źgna.  Por.  Do  źdżbia.  <Mo- 
że  =  do  źgła> 

[Doźraly]  p.  Dojrzały. 

t  Dożreć,  eje,  al  i  [Dożreć]  p.  2.  Dojrzeć: 
Grono  doźreje.  Sień.     Doźrają.  Trzyc. 

[Dożreć,  y,  al]  p.  1.  Dojrzeć:    Doźrała  go  bez 

wokno. 

•f  Dożrzale,  f  Dożrzalo  przy3.  od  I.  Dożrzaly.^ 
■f  Dożrzalo  p   Dożrzale. 

t  Dożrzalośłt,  I,  blm.  rz.  od  Dożrzaly,  dojrza- 
łość. 

Ij,  f  Dożrzaly  p.  Dojrzały :    Włosy   ma  barwy 
orzecha  laskowego    doźrzałego.  Op. 
2.  t  Dożrzaly  p.  X  Dojrzały. 

1.  t  Dożrzei,  y,  al  p.  I.  Dojrzeć:  Prawie 
byli  doźrzeli  oczyma  swerai  do  tajemnic  bóstwa 
Jego.  Rej.  (Morze)  upadnie  tako  głęboko,  że 
ledwy  będzie  móc  doźrzano.  Op. 

2.  f  Dożrzeć,  eje,  al  p.  2.  Dojrzeć:  Jagódka 
doźrzeje.  Sienk. 

t  Dożrzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  I.  i  2. 
Dożrzeć. 

i"  Dożrzenieć,  eje,  al  p.  2.  Dojrzeć. 

t  Dożrzenienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dofrze- 
nleć. 

t  Dożr^ewać,  a,  al  n.  2.  Dojrzeć. 

t  Doźrzewanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożrze- 
wać. 

Doża,  y,  Im.  owio  dożywotni  książę  rzeczypospo- 
littj  ]Vpn('<-kicJ  i  Genueńskiej.  <  Włos.  [''"S'^]) 
z  Łć.  (iux,  2  pp.  ducis=wódz> 

f  Dożalować  się,  uje  Ś.,  owal  Ś.  osiągnąć  po- 
stępowaniem prawnym,  drogą  proces?* ;_  Togo  imie- 
nia dożałowano  ś.  prawem.     <Do-4-ŻAŁ> 

Dożarcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożreć.  <Do-|- 
ŻR> 

XDożar2ać,  a,  al  p.  Doźarzyć. 

xDożarzartie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doża- 
rzać. 

XDożarzenfe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doźa- 
rzyć. 

xOożarzyć,  y,  yl,  nied.  XDożarzać  I.  rcięcej 
rozgrzać.  2.  dokończyć  rozgrzewania.  <Do  4- 
ŻAR  > 

Dożąć,  żnie,  żął,  3  os.  Im.  [dożęli  a.  dożali, 
dożani,  dozeni,  dożnęli],  nied.  Dożynać  żęcia  do- 
kończyć.    <Do-[-ŻN> 


.f^4.^ 


3.5 


DOZDAG 

f  Dożdać,    a,    a),    [Doźdać,    dożda  a,  dożdż'J, 

rozk.  dożdży]  doczekać:  O  jakhrś  był  szczęśli- 
•wy,  byś  aie  do;'.div}  Bachowych  l:\vią.tości.  Zebr. 
I  "ty  tego  nie  dożJasz,  nie  doczekam  i  ja.  Zwr. 
M.   <Do+ŻD> 

t  Dożdanie,  a,  bim.,  czynuośó  ez.  Dożdać. 

Dożebrać  się,  rzo  ś.,  rał  ś.  czego  I.  żebrząc, 
tijsikai,  uzbierać  co:  Dożebrał  ś.  pi(^knego  gro- 
g7,a.  2.  iehrząc,  nabawić  i.:  Kozy  ś.  dożebrzesz. 
<  Do  4- ZEBR  > 

Ooiebranie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Do- 
tebraó  ś. 

XDożegać,  a,  al  n.  Dożegnąć. 

XOo2eganie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Oożegać. 
<Do-|-ŻEG> 

Dożeglowaó,  uje,  owaJ  dokończyć  żeglov;ania:, 
dopłynąć,  żeglując:  Nie  wi(M-zę,  abyra  dożeglo- 
wał  w  pożijjjane  kraje.  Koch.  J.  Przen.:  Po 
"wieln  trudnościach  ze  szn-ajcarami  dożeglował 
do  pałacu.  Rodź.  (  =  doszedł).  D.  ś.  czego -^  _ie- 
glyjąc,  zyskać  co  a.  nabawić  ś.  czego.  <Do-}-Ze- 
glować> 

Dożeglowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Oożeglo- 
wać. 

Dożeglowanie  się,  a  ś.,  blin.,  czynność  cz.  Do- 
żeglowaó ś. 

xDożegnąć,  nie,  nąl,  XDożgnąć,  XDożognąć, 
nied.  XDoŻegać,  XDoŻgaĆ  I.  do  reszty  ogrzać,  do- 
grzać,  dopiec.  2,  sparzyć,  oparzyć:  Dożega  po- 
krzywa. Troć.  3.  vdręczi/ć,  mękę  sprawić,  doku- 
czyć.    <Do  +  ŻEG> 

xDożegnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożegnąć. 

[Dożera,  y,  Im.  y]  I.  kłopot,  snbjekcja,  trud, 
męka  :  Je  s  nim  wielk,i  dożćra.  2.  czlowielc  do- 
kuczliwy.    <Do-j-ŻR> 

Doźerać,  a,  ał  p.  Dożreó. 

Dożeranle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożerać. 

Dożęcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożąć. 

Dożgać,  a,  al,  Dożgnąć  dohii,  igając;  dokióó. 

XDożgać,  a,  al  p.  Dożegnąć. 

Dożganie,  a,  blm.,  czynność   cz.  Dożgać. 

XDożganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  x Dożgać. 

Dożgnąć,  nie,  nąl  p.  Dożgać. 

X  Dożgnąć,  nie,  nąl  p.  Dożegnąć. 

Dożgnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożgnąć. 

XDożgnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  X Dożgnąć. 

Dożlopaó,  pie,  pal  dojeść,  iłopiąc.  <  Do-f- 
ŻŁOP> 

Dożlopanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożiopać. 

IDożniwek,  wku,  Im.  wkij  kouicc  żniwa,  do- 
iynki.    <Do4-ŻN> 

[Dożniwić,  ł  H)  dokończyć  iniica. 

xDożognąć,  gnie,  nąl  p.  Dożegnąć. 

XDoźognięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożognąć. 

t  Dożonąć,  żenię,  żonąl  p.  Dogonić. 

t  Dażonięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożonąć. 

DoŻOStwo,  a,  blm.  godność  doży:  1).  w  We- 
rocji  było  dożywotnie.     <p.  l)oża> 

DożowskI  przym.  od  Doża:  Zabylki  dożow- 
ekie.  Ks. 

[Dożrany]  dożeraJ(iry,  dokuczliwy:  To  je  T>. 
człowiek.     Por.  Dożerać. 

Doirpć,  żre,  żarł,  nied.  Dożerać  I.  a.  XDo2r2CĆ, 
X  Dożr.reć  dokończyć  żreć,  pożreć  do  reszty.  2.  a. 
nied.  [Dozyrać]  dokuczyć,  dogryźć  komv :  Chodzi 
jak  owiccka,  a  dozre  jak  baran.  Prz.   <Do-{-ŻR> 

XDożrzeć,  żrze,  żarł  p.  Dożreć. 

Dożucie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożuć.     <Do-j- 


DOŻTWOTEK 


Dciuć,  uje,  ul,  nied.  Dożuwać  dokończyć  iucin, 
ziitć  do  reszty.  Przen.:  Najstraszmejsza,  gdy 
człowiek  łez  w  oczach  nie  zmieści,  enratku  aia 
dożuje.  Słów.  {  =  stlumi). 

Dożuwać,  a,  al  p.  Dożuć. 

Dożuwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  DożuwaA. 

Dożycie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożyć:  Ubez- 
pieczenie na  D.  ^dom.  do  pewnego  czasu).  <Do 
-|-Ży(W)> 

t  Dożyozać,  a,  al  p.  Dożyczyć, 

t  Dożyczanie,  a,  blm,,  czynność  cz.  Dożyczaó. 

t  Dożyczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożyozyć. 

t  Dożyczyć,  y,  yl,  nied.  f  Dożyczaó  użyczyć, 
udzielić:  Wieczorna  gwiazdo,  dożyez  mi  światło- 
ści twojej.  Szymon.  Z  wielkie  łaski  dożycza 
dotykać  blizn  ciała  swego.  Op.  (  =  pozwala). 
<  Do  -{-  ŻY(CZ)  > 

Dożyć,  yje,  yl,  nied.  Dożywać  I.  przeżyć  do 
pewnego  czasu:  Do  tego  czasu  mogłeś  D.  2. 
dokonać  życia:  Dożył  swego  wieku.  Dawano 
mu  dożywać  w  jegc  dziurze.  Krasz.  3.  czego  = 
doczekać  ś.  za  życia:  O,  gdybym  kiedyś  dożył 
tej  pociechy  I  Mick,  <Do4-ŻY(W)> 

Dożyłować,  uje,  owal  żyłowania  dokończyć' 
Czego  kowal  nie  dokuje,  to  już  izeźnik  dożyłu- 
je.  Pol.     <Do-j-ŻY(Ł)> 

Dożylowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożyło- 
wać. 

X Dożyły,  X Dożyty  klóry  doszedł  do  zwykłego 
kresu  życia,  podeszły  w  latach. 

[Dożyn,  u,  blm.]  p.  Dożynki:  Na  D. -podczas 
dożynek.    Por.   Dożynek. 

Dożynać,  a,  al  p.  Dożąć. 

Dożynanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożynać. 

Dożynek,  nku,  Im.  nki  I.  p.  Dożynki:  Ja  ni- 
gdy jeszcze  doż.ynku  nie  widziałam.  Bał.  2.  fD.] 
=a)  koniec  żniwa,  b)  snop  obrzędowy.  <Do-{- 
ŻN> 

Dożynki,  ów,  blp.,  Dożynek  1.  a.  [Dożyn]  zaha- 
wa  żniwiarzy  po  ukończeidu  żniw,  okręine,  obżyn- 
ki,  wiińczyny.     2.  wieniec  żniwiarski. 

Dożynkowy  przym.  od  Dożynki:  Dożynkowe 
pieśni.  Syrok. 

XDożyty  p.  Dożyły. 

Dożywać,  a,  al  I.  p.  Dożyć.  2.  [D.]  dojrzewać: 
Ziarenko  juże  nie  dożywa  z  ziemi,  jeno  z  ko- 
lanko w. 

Dożywanie,  a,  blra.  I.  czynność  cz.  Dożywać. 
2.  [D.J  doiyicotność,  dożywocie. 

X  Dożywiać,  a,  al  p.  Dożyv/ić.  Wor. 

X  Dożywianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Doży- 
wiać. 

Dożywić,  i,  II,  nied.  Dożywiać  I.  -/.wyżywić  do 
końca  a.  do  pewnego  czasu:  Szpitale  chwalebne, 
aby  żołnierza  D.  w  przypadku  jakiego  kalectwa. 
Leszcz.  2.|[D.]  pożywić,  nakarmić.  <Do-fŻy(W)> 

X Dożywienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dożywić. 
Dożywocie,  a,  Im.  a,  [Dożywotek]  I.  a.  Dożywotność 
posiadanie  czegoś  do  śmierci:  M.-^ż  zapisał  żonie  część- 
dochodów  z  majj^tku  w  D.  f  D.  urzędników, 
(.iórn.  (  =c  dożywotnie  urzędo'i:anie.),  Przen.:  Na 
dożywociu  tu  wszyscy  siedzimy,  świat  D.  nam 
wszytkim  zapisał,  ktoby  tu  wieczność  miał,  te- 
pom  nic  słyszał.  Bratk.  2.  majątek  posiadany 
di)żywotnio:  Z  właścicielami  Chabarówki,  naj- 
bliżej położonej  dożywocia  Chmieleckiej,  wojo- 
wała najupareiej.  Roi.     <Do-|-ŻY(W)> 

[Dożywotek,  tka,  Im.  tkij  p.  pożywocle. 


m 


5i6 


roz^i^ryoTNi 


DRATJ 


Dożywotni,  Dożywotny  I.  do  imiercl  posiaJatuj : 
^laiątek  1).  Urzijd  D.  2.  do  intierci  czymś  bę- 
wiaj:  Urzędnik  D.  Xr).  przyjaciel  (  =  ntąi  a. 
Łona).  Dożywotnia  pani  (  =  doiywotnica).  3. 
Xdo  i-mierci  trwający,  dozgonny:  Przybrał  sobie 
w  dożywotnią  przyjaźń  kanclerzankę  koronną. 
Nieś.  (-W  maliei\s(wo).     D.  związek.  Hof. 

Oożywotnioa,  y,  Im.  e,  Dożywotniczka  forma  ż. 
od  Dożywotnik. 

Dożywotnic2ka,  I,  Im.  I  p.  Dożywotnica:  Ta- 
kiemi  dożywotniczkarai  były  Zofja,  żona  Jagieł- 
ły, i  Elżbieta,  żona  Kazimierza  Jagielońozyka. 
6  aa. 

OożywatDie,  Dożywotnio  przys.  od  Dożywotni, 
d)  imierti. 

Dożywotnik,  a,  Im.  cy  ten,  co  ma  doiywode. 
Dożywotnio  p.  Dożywotnie:     Był  marszałkiem, 
wzywanym  na  urz^d  ten  I).  And. 

Oożywotność,  i,  blm.  I.  rz.  od  Dożywotny:  D., 
?:i,silajrtca  izby  wyższe  jiicrwiustkami  rz^-jdzące- 
nii  może  odd;i  wae  monarcliizraowi  poważne  usłu- 
gi.'Remb.     2.  p.  Dożywocie. 

Dożywotny  p.  Dożywotni:  Daray  jej  pensji  do- 
żywotnej parę  tysięcy.   Krasz. 

Dój,    oju,    blm.     I.  dojenie:     Krowa  trudna  do 
doju.     2.    mleho     otrzymane,    z  jednego    wydojenia, 
vjjdój,  udj,  doiwo.    <DOJ> 
[Dójiięmy]  p.  Dojść. 
[Dćidojl  ani  dudu.      <Dźwn.> 
[Dojdzie]   p.  Dojść. 

[Dójka,  I,  Im.  i,  Dojka]  I.  ia,  co  doi  krowy, 
dziewczyna  do  dojenia  krów,  doicielka.  2.  krowa 
a.  owca  dojna:  Kilka  set  czarnych  dójek  z  u.cfo- 
rów  ś.  garnie  do  przestronej  owczarnie.  Pot. 
3.  brodawka  sutkowa  :  Myślałem  o  poodrzyuaniu 
dójek  krowom.  Jeż.  4.  nałożnica.  <DOJ> 
[Dóinioa,  y,  Im.  e]  p.  Dojnica. 
[DOJŚĆ]  p.  Dojść. 

[Dola,  i,  Im.  e]  p.  Dola:  Komu  szcz(j^eie,  te- 
mu i  D.  Prz. 

f  Dolana,  y,  Im.  y]  dól,  jama,  wklęsłość  w  ziemi: 
Wykopałem  dólanę.      <DOŁ> 

[Dolni]  p.  Dolny. 

Dół,  doiu.  Im.  doły  I.  wklęsłość  ziemi,  fama, 
rótc:  Wpaść  w  D.  D.  na  gnój.  D.  wapienny, 
fcmolarski,  węglarski.  xD.  kruszcowy  (=kopal- 
fiia).  XD.  a.  doły  pod  kim  knpa.6- dołki  kopać, 
za.iadzkę  komu  gotować,  intrygować  przeciw  komu: 
Kto  drugiemu  D.  kopie,  sam  weń  wpadnie.  Prz. 
(FÓry-doły  =  grudy  i  wyboje.  2.  grób,  mogiła: 
Mech  zaraz  D.  wykopie  klecha,  bo  taki  spór 
nie  może  skończyć  ś.  na  niczym.  Mick.  D.  je- 
oeralny  =  wsj)ólna  mogiła  biedaków,  chowanych 
przez  miasto.  3.  D.  czego  =  cząść  niżej  leżąca,  niż- 
s:.a,  gpód:  Góra  sukni  suciej  przybrana,  niż  D. 
D.  stronicy  (-koniec).  Trzeci  wiersz  od  dołu. 
Podpis  znajduje  ś.  u  dołu  stronicy.  Przybliżył 
6.  .Tezus  ku  dołowi  góry  Oliwnej.  Sekl.  XD. 
okrętu,  beczki  (-dno).  4.  D.  rzeki=c2$rf<{  rzeki 
llii^za  ujścia:  W  D.  rzeki  płynąć  (=z  wodą). 
xNa  D.  rzeki  leżący.  XNa  szkutach  legumin 
tyle  przysposobić,  trzeba,  ile  na  D.  i  na  górę 
wystarczyć  może.  Ilaur.  Przen.:  Słał  wnet  no- 
wych gońców  na  D.,  do  Krymu.  Krech.  (  =  ku 
morzu).  FI.:  Jechać  po  dolo  a.  iść  na  D.  = 
płynąć  Statkiem  z  wodą.  5.  najniższa  część 
domu,  parter:  Paweł  i  Gaweł  w  jednym 
stali  domu,  Paweł  na  górze,  a  Gaweł  na  dole. 
Fred.  A.     Sprowadzić  ś.  na  D.    6.   miejsce  niiej 


leiące,  nizma,  dolina,  padół:  Posiał  jedea  na 
górze,  a  drugi  na  dole.  Kras.  Sławy  błyszcza- 
ły ś.  w  dole.  Mick.  Iść  na  D.  Dołem  rozlega- 
ło ś.  morze  zieleni.  Jeż.  (  =  niżej).  Dla  wezbra- 
nych wód  nie  można  było  dołem  jechać,  trzeba 
było  górą  ohjecha.ó  (=  drogą  niżej  leżącą).  Ozyj^cl 
mię  górą  i  dołem  C  =  ;3r0gz  o^/fty^/ucę).  Spokojny  bę- 
dąc na  tym,  co  stan  mierny  niesie,  stałbym  .sobie  na 
dole.  Karp.  (  =  na  nizkim  stanowisku).  Ka  górze  mó- 
wiono tylko  o  wojnie,  w  dolo  o  królu  i  królo- 
wej. Krasz.  (  =  śród  niższych  warstw  społeczeń- 
stwa). Dołem  lepiej.  Prz.  (  =  na  nizkim  stano- 
wisku bezpieczniej).  7.  przestrzeń  niższa,  ziemiu : 
Patrz  w  D.,  na  D.  Spa.śó  n:\.  D.  Lecieć  z  gó- 
ry na  D.  Głową  wisieć  na  D.  Spuścić  oczy  na 
D.  a.  w  D.  -j-  Z  wylęknionym  na  D.  poszli 
okiem.  P.  Koch.  (rz=spuścili  oczy).  Oczy,  policzki 
w  D.  mu  zapadły  (  =  w  gląh).  Przen.:  Na  D. 
iśi- spadać,  zniżać  i.,  maleć,  znuacjszać  ś.:  Kre- 
dyt ich  szedł  od  tego  czasu  na  I).  Kłok.  Żyto 
coraz  na  D.  idzie  (  =.  w  cenie  spada).  Pokre- 
wieństwo na  D.  idących,  jako  są  syn,  córka, 
wnuk.  Sz.  {-w  linji  zstępnej).  8.  Z  dołu  płacić- 
po  upływie  terminu.  9.  [D.j  =  a)  piwnica  niemu- 
rowana  na  ziemniaki,  b)  a.  [Padół]  studnia  do 
j>ojcnia  bydła.  e)  podziemne  wnętrze  kopalni: 
Idzie  górnik  z  dołu,  szlamem  obciepany.  19. 
anat.  zaklęśnienie  ciuła:  Doły  skroniowe  czaszki 
(fossae  temporales).  Doły  gardłowe,  kliaoszczę- 
kowe  (fossae  pterygopalatinae).  II.  fiz.:  D.  faU  = 
zniżenie  pod  poziom  cząsteczek  ciała  sprężystego 
podczas  falowania.  12.  myśl,  jama  do  łapania 
zwierząt :  D.  niedźwiedzi,  żubrowy.  D.  wilczy 
( ~ wilkownia).  13.  woj.:  a)  D.  minowy=:ttn/dr(ł- 
żenie,  zrobione  wskutek  podkijpu,  gdy  wszystka  zie- 
mia w  niego  napowrót  nie  wpadnie,  in.  lejek, 
b)  Wilcze  (\Q\y--dwa  a.  trzy  rzędy  rowów,  do  6 
stóp  głębokich,  mających  na  celu  przeszkoilzió  zbli- 
żeniu ś.  nieprzyjaciela.  Zdr.  Dołek,  Dołeczok, 
[Dołyszek].    Zgr.  Dolisko.     <DOL> 

[Dóm,  u.  Im.  y]  p.  Dom:     Do    domu    .a.    do  D. 
Dó:aa  a.  w  dóma. 

Donica,  y,  Im.  e    I.    ["D.]    p.    Dojnica.    2.  Xp- 
Donica.    Zdr.  [Doniczka]. 

[Dótiiczka,^!,  Im.  i]  p.  Donica.] 

Dóńć]  p.  Dojść. 

Dóńdzie]  p.  Dojść. 

Dóńść]   p.  Dojść. 

Dora,  y.  Im.  y]   p.  Dziura. 

Dorna,  y,  )m.  y]  p.  Dornioa. 

Dórować,  uje,  ował]  p.  Derować. 

Dórowanie,  a,  blin.]  czynność  cz.  Dórawać 

Dószeł]  p.  Dojść.  , 

[Doszła]  p.  Dojść. 
[Dót,  nieod.]  p.  Dot. 
Dr,  Dr.,  D-r  (w  skróceniach )=t?y)tidr. 
I,  Drab,  a,  Im.  y  a.   xi  I.  Xiolnierz pieszy,  pie- 
chur:    Pieszym  żołnierzom,    które  draby  zowie- 
my,  nie  ma  być  swawola  dawan^L   Baz.     Drabi 
krzyżowniki  Jezusowe.  Wuj.     2.    wog.    iolnierz, 
pog.  żołdak,  zbir,  siepacz:     jPrzy  nim  dwaj  z  go- 
łemi  bagnety  stoją  draby.  Mick.    Trzymał  szpa- 
dę i  ostrzem  jej  kierował    swych    drabów    gro- 
madę. Mick.    Trzyma  urząd  drabów,  policjantów 
różnych,  żandarmów,  konstabów.  Mick.  3.  sługus,  ' 
służalec  :  Szlachta,  giermki,  draby  pobiegli  w  po- 
goń. Malcz.    Ma    draba,  który  tłomaczy  na  język 
człowieka  hymny,  przestrogi.  Slow.  4.  cziowiekwy^ 
soki  a  niezgrabny,  często   o  wyglądzie  podejrzanym, 
dyląj,    drągal,    (/dbas,  dryblas.     5.  włóczęga,  _po- 


647 


DRAB 

wsinoga,  włóczykij,  ohieżyśiciai;  hullaj,  htr:  Je- 
fccliby  chłop  jaki  był  biegunem,  drabem  bez  osa- 
dy, już  to  człek  podejrzany.  Uaur.  Broda  jak 
u  proroka,  a  cnota  jak  u  draba.  Prz.  6. 
tX  (w  szacliach)  pionek,  pieszek:  W  szachach 
I),  na  prost  chodzi,  ale  z  boku  kole.  Kochan. 
7.  [D.  a.  w  Ini,  Draby]  khts,  trucht:  Drabem 
Ticiekaó  {=prędko).  8.  lUrAb]  chodzący  to  ostal- 
Tci  za  datkami,  9.  [D.]  jaselkarz.  10.  [D.]  chłop: 
Tani  matko,  są  tu  drabi,  na  górkę  mnie  jedea 
vabi.  II.  (I).]  chlnp  słomą  okręcony  w  Noioy  Rok. 
12.  [D.]  djaheł:  Niech  ich  porwą  drabil  13.  [D.] 
wielki  łajdak.  14.  bot.  p.  Ptak.  Zdr.  f  Drabik, 
[DrabekJ.  Zgr.  Drabisko.  <Z  Nra.  traben,  daw. 
lira  ben  =  stąpać,  maszerować,  przez  Cześ,  drab. 
Trzeniesienie  na  djabła  jest  eufeiuiczae> 

2.  Drab,  i,  Im.  bie  I.  t  i  [D-  a-  Drób]  wielka 
drabina  u  wozu;  drabina,  schody:  Zlazł  po  dra- 
bi z  dachu.  Diabie  spoczywają  na  kłonicach. 
Ty  (cnoty)  są  jako  D.  ku  wlezieniu  Boga  po- 
znania. Ew.  ś.  Mat.  (w.  XV).  2.  ^^erdż  długa, 
cienka  i  okrągła  a.  czworogranna,  Podcz.  <Nm. 
Treppe,  daw.  trappe> 

[Drabi]  p.  DrabasI 

Drabancik,  a,  iiu.  j  p.  Drabant. 

XDrabanokl  l/nlabański,  Junacki,  zuchowaty, 

Drabant,  a,  Im.  oi  I.  a.  Trabant  iołnierz  ze 
ttriiży  przybocznej  z  halabardą,  halibardnik,  gwar- 
dzista: Drabantami  nazywano  w  Szwecji  do- 
borową jazdę.  1'rzen.:  tatelita,  księżyc:  Osobi- 
stość, która  zawsze  jakby  D.  obok  niego 
grawitowała.  Pred.  A.  2.  [D.]  rozbójnik,  ra- 
bui,  zbój,  opryszek:  Dziś  wyraz  D.  oznacza, 
wedle  rozumienia  na  Niżu,  opryszka,  łotrzyka, 
napastującego  be,^karnie.  Dub.  M.  3.  Im.  y  a. 
!  Dragant  =  a)  rodzaj  tańca  ze  śpiewa  ni,  polonez 
połączony  z  mazurem,  marsz  przy  końcu  wesela 
tańczony:  Drabantem  szli  znowu  przez  całe  1 
dworzysko.  Pol.  Po  oczepinach  kazano  pannie 
miodej  tańcować  drabanta.  Hof.  h)  muzyka  do  tego 
tańca:  Grali  okropne  drabanty,  zachowując  ś.  ! 
2  taktem  jak  najgorzej.  Slow.  Zdr.  Drabancik. 
<Włos.  trabante,  Fr.  drabant,  Nm.  Ti-abant> 

XDrabańC2y  przym.  od  Drabant:  Laska  dra- 
bańcza.  Fal.  •» 

XDrabarz,  a,  Im.  e  I.  koA  szybki  w  biegu.  2. 
wielbłąd  )ednogarbny,  dromader,  <  Tegoż  pocho- 
dzenia, co  1.  Drab  > 

[Orabas!,  Drabi]  w.,  oznaczający  chwytanie, 
cap  ! ,  (aps  '. ,  labas  I  <  Dźwn.  > 

[Drabeozka,  i,  Im.  I]  p.  Drabinka. 
[Drabek,  bka,  Im.  bki]  p.  I.  Drab :    Jezdem  so- 
sie D.,  po  drdbsku  ja  chodz'^ 

[Drabiak,  a,  Im.  I]  kóz  drabiniasty  t  itfiał  pa- 
rę "koni  i  D.  Rodź.   <p.  2.  Drab> 

iDrablasto,  a^  Im.  a,  Grablaato]  n).  przywiązy' 
wane  do  krolcioi  żerdzi,  na  których  układa  i,  slrze- 
tha.      <  Brs.  drabiasta,    hrabiasta  > 

Drabiasty  p.  Drabiniasty. 

Drabik,  a  I.  t  Itn.  owie  p.  Drab:  Drabikowie 
nasi  chadzali  z  oszczepy.  Biel.  M.  2.  bot.  (cli- 
oiatium)  roś-,  g  gromady  mcJiów  liściaslycfi,  a  ro- 
dziny rokietowalych.  <p.  1.  Drab> 

Drabina,  y,  Ira.  y  I.  a.  [Grabinal  dwie  róumo- 
Icgle  Łerdzie  a.  sznury  szczeblami  połączone:  "Wleió 
iia  draltinc  a.  po  drabinie.  D.  gimnastyczna.  D. 
eznurowa  a.  X pleciona:  Z  ganku  drabinę  ple- 
cioną P])uszezala.  P.  Koch.  D.  u  wozu.  Jed/ie 
M  kopnych  drabinach,  a  w  gnojnice  brać  co  nie 


DRA.BOWAÓ 

Ilia.  Prz.  (  =  wozem  drabiniastym).  D.  stajenna  a* 
X  sienna  (  =  służąca  za  przegrodę  w  stajni  nad 
żłobem).  Wrzucić  siana  za  drabina.  W  stajni 
kolczuga  wielka  nad  żłobem  rozpięta  1  pierście* 
niasty  pancerz  służą  za  drabinę,  w  którą  chło- 
piec zarzuca  źrebcom  dzięclelinę.  Mick.  2.  pal 
wbity  w  ziemię  z  poprzecznemi  drążkami  do  właże- 
nia (np.  przy  katarze).  3.  przen.  stopniowanie, 
gradacja,  hierarchja:  D.  społeczna.  Zacząwszy 
od  utworów  drobniejszych,  pięła  ś.  Tańska  w  gó- 
ro po  szczeblach  drabiny  artystycznej.  Choin. 
Wielka  natury  D.  Przyb.  4.  xcoś  ogromnego 
a  zarazem  niezgrabnego :  Taka  D.,  takie  konisko 
rosłe.  5.  Xlek.  (."cala)  przyrząd  do  nastawiania 
zwichnień  barku.  6,  myśl.  (o  niedźwiedziu):  Sta- 
wiać drabinę  =  .'«/>inad  ś.  na  tylnych  iapachi  Zdr. 
Drabliika,  Drabka.     <p.  2,  Drab> 

Drabiniarz,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  robi  drabiny.  2. 
mul.  pog.  mularz  zajmujący  ś.  odnawianiem  do- 
mów a.  mieszkań. 

Drabiniasty,  Drabiasty,  t  Drabny,  [Drabny, 
Grabieniastyj     wóz  ^=  mający    drabiny,    z    dralń- 

nami. 

XDrabinić,  I,  fł  woj.  zdobywać  twierdzę,  prze- 
chodząc przez  mury  po  drabinach  i  nie  burząc  po- 
przednio fortyfikacji. 

XDrabinienie,  a,  blm.,  czynność  es.  Drabinló. 

Drabinkowy  han.  przym.  od  Drabinka:  Tary- 
fy drabinkowe.     Metoda  cyfr  drabinkowych. 

Drabinka,  i,  Im.  I  I.  p.  Drabina.  2.  kratka  te- 
lazna  do  zakładania  w  pysk  koniom  przy  dawaniu 
im  lelcarstw.  3.  podziałka  gieomelryczna,  z  kilku 
linj i  poziomych  złożona.  4.  [D.]  =  a)  rodzaj  dese- 
niu na  pisance,  b)  a.  [Drabeczka]  forma  do  ro- 
bienia serów.  5.  haf.  szczegół  w  hafcie  kształ' 
(u  drabiny,  z  powycinanemi  miejscami  międsif 
fzczebellcami,  in.  kratka.  6.  han.  wykaz  oidi- 
czania  procentów.  7.  mł.:  D.  koszowa  =  ramka 
10  koszu  młyńskim.  8.  Ślus.  przyrząd  w  kłódkach 
konstrukcji  wertheimowskiej  do  przepuszczania  i  ^a- 
irzymywania  sztyftu,  przynitowanego  do  rygla.  <p 
2.  Drab  > 

Drabinowy  przym.  od  Drabina:  Ówic?.enie  dra- 
binowe {  -a  na  drabinie  wykonane).  D^  wacłiodo* 
wy.  Bóbr. 

Drabisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  I.  Drad. 

Drabka,  I,  im.  I  I.  p.  Dra!;ina.  2.  [D.  h  OrSb- 
kil  =  ft)  Jasła,  b)  rodzaj  wzoru  rtei  pisankach: 
W  drabkl  i  kółeczka.  W  drabki  i  grabki,  c) 
rodzaj  sieci. 

t  Drabny,  [Drabny]  p.  Drabiniasty. 

f  Drabotliwy  pr<:dko  móioiąoy:  J^zyk  D.,  to 
jest  prędki  w  mowie,  znamionuje  c^łowiek,^^  wię- 
cej głupiego,  niż  mądrego.  KjxŁ  i  Kobył. 
<Dźwn.> 

1.  XOrabowa6,  uje,  ował  I.  j/^chaó  a.  hiea  kłu- 
sem, kłusować,  tiucldać:  Koflia  uczą  kłusać  i  D. 
Trzyc.  D.  koniem  a.  na  koiuu.  Troć.  2.  D.  V^^- 
n\a.  — ujeżdżać  go,  kłusując:  Trzeba  często  koni- 
ka D.  po  toj  drodze,  gdzie  iu;»  w  aawod  biegać. 
Wuj.    <p.  1.  Drab> 

2.  XDrabOWać,  u  jo,  ował  I.  eo-^^^rzel^-ząsai,  prze- 
rzucać,wertować,  szperać  wczymi  Drabuiąo  wojenne 
rynsztunki,  natratiłera  na  torbę.  Zabl.  Dziś  nam 
szlachectwa  przeczą,  każą  nam  _  D.  papier}'. 
Mick.  Kudły  grabiami  drabujesz.  Zebr.  {  =  cze- 
szesz).  Przea.r  Sprawy  w  niższym  eądzie  nie 
d rabowane  f^nie  rozbierane,  nie  roztrząsane),  2. 
kogo  =  o5(rp  sądzić,  krytykować.     <?> 


biiS 


DRABOWAÓ 

1.  [Drabowaó,  uje,  owal]  kraść,  rabować,  rozbl- 
'Jać:  Drabuje  wetilo  gościńca.  Wilcz.  <Zinie- 
'  Bzanie  Rabować  z  Drab> 

2.  [Drabować,  uje,  ował]  to  drabiny  opatrywać  : 
lVozy  1).  <i).  2.  L)rab> 

Drabowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drabowaó. 

XDrabski  pr/.yin.  od  Drab:  Drabską,  służbo 
8łużyó.  Mj^cz.  [Po  drabskuj  przys.  =  jak  drab 
(poil  8):  Starszy  starosta  i  starszy  drużba, 
przebrani  po  diabsku.  Po  drabsku  chodzić  = 
przebierać  i.  to  ostatki.  [Po  drabskiem  chodzić 
w  kusAki].     <p.  1.    DraD> 

XDrabskle,  ego,  h\p.  podatek,  zbierany  na  utrzy- 
manie drabów  (^żołnierzy) :  Jużci  nam  te  szo- 
sy i  drabskie  stanęły  kościjj  w  gardle.  Łoz. 
ŁDrabstwo,  a.  Im.  a]  przebieranie  i.  za  drabów. 
iraby,  ów,  blp.  ilupy  cienkie  w  rusztowaniach, 
w  ziemi  utkwione,  in,  tycze,  sztandary. 
Podez.     <p.  2.  Drab> 

Dracena,  y,  Im.  y  smocze  drzewo.  Sieak.  <Qr. 
dra,kaiua  =  smoczy  ca,  jędza  > 

1.  [Drach,  a,  Im.  y,  Drak]  I.  amok.  2.  czlo- 
wiek  nieznośny.  3.  a.  [Zdraoh,  Draohel,  Orze4J 
latawiec.     <Ńm.  Draohe  > 

2.  [Drach,  a,  Im.  y]  stare,  zniszczone  ubranie, 
szmatu.     <DZIOR> 

[Dracha,  y,  Im.  yj  licho  ubrana^  rozwiązła  ko- 
bieta.   <DZIOR> 

[Draohel,  chla,  chle]  p.  I.  Drach. 

Drachma,  y,  Im.y,  f  Dragma  \.  dawna  Jednostka 
wagi,  czwarta  część  lula.  2.  .srebrna  moneta  grec- 
ka—kolo 46  groszy.      <  Qr.  drachmę  > 

XDraohniowy  przym.  od  Drachma,  ważący 
drachmę. 

[Dracht,  u,  blm.]  para  wiader  (wody),  <Nra. 
[dracht]  =  Traeht> 

Draoz,  a,  Ira.  e  I.  f  zdzierca,  zdzieract^  derus, 
grabieica,  łupieżca:  I  zarzucił  Pan  wszelkie 
plemię  izrahelskie  i  dał  w  rękę  je  draozora.  B. 
6z.  2.  laska  z  jednego  końca  okuta  ielazkiem  wi- 
delkowatym,  do  czyszczenia  wnętrza  hijy  u  strzel- 
by. 3.  a.  Trąbeczki  bot.  (eceremocarpus)  roś. 
a  rodziny  osirojowalych.  <DZIOR> 

XDraoza,  y,  Im.  e  I.  zdzieranie,  zdziersłwo,  lu- 
piestwo:  Niech  ś.  ten  wilk  urzędnik  tą,  draczrj 
wspomoże.  Szymon.  2.  bójka,  bijatyka.  L. 
<DZIOR> 

Oraczek,  ozka.  Im.  czki  p.  Drak. 

[Draozka,  i,  Im.  i]  wy  derek,  przeciążenie.  ^DZIOR  > 

Dradedam,  u.  Im.  y  rodzaj  tkaniny:  Ile  tara 
jeszcze  mamy  tego  Ijoiiskiogo  dradedamu?  Byk. 
<Fr.  drap   des  dames  dost.  =  sukno  damskie  > 

Draga,  I,  Im.  i  I.  [D.]  rodzaj  kotwicy.  2.  fl. 
maszyna  do  oczyszczania  dna  rzek,  jezior  i  ł.  p. 
i  wydobywania- przedmiotóio  zatopionych,  bagier  me- 
chaniczny. <Dam.  dragge=Gnm.  Draohe  dosł. 
B=smok> 

Dragan,  a.  Im.  i  I.  Xł  [D.l  p.  Dragon:  Dwa 
dragany,  a  cztery  kapitany.  Prz.  2.  X\)Og.  sta- 
ry żołnierz,  wiarus.  3.  Im.  y  zool.  p.  Biegus. 
Zgr.  XDraganisko.     <p.  Dragon  > 

Dragancki  p.  Dragantowy :  Guma  dragancka 
(  a  dragant).     <  p.    Dragant  > 

1.  Draganek,  oka,  Ira.  nkl  galon  na  rękawie, 
oznaczający  liczba  lat  tlużby  żołnierza,  szewron. 
Por.  Dragonek.     <Zap.  Pr.    dragonno> 

2.  Draganek,  nka,  Im.  nkl  bot.  p.  Bylioa. 
<Z  Łć.  draeunculas  dosł.  =  sraoczek,  przez  Nra. 
Dragun,  Dragon  > 


DRAGOl^SKl 

3.  Draganek,  nka,  Im.  nkl  zool,  I.  p.  BiegtlS.' 
2.  [D.J  p.  Siewnica.  <  Tegoż  pochodzenia,  co 
Dragon  > 

XDragani8ko,    a,    Im.    a    m.  i  ni.    p.  Dragan: 

Zbiory  jego  D.  podło  rozszarpie.  Koch. 

XDraganja,  I,  Im.  e  p.  Dragonja. 

Dragant  u,  Ira.  y,  Tragant,  Tragagant  I.  bot. 
p.  Traganek.  2.  gumowaty  sok  Iraganha,  ia.  g  u- 
raa  D.  a.  guma  dragancka:  D..  aloes,  ma- 
styki,  kanfory  wyniszczą,  miesiki.  Biel.  M.  3. 
Dragant,  cukier.  =  a)  ciasto,  powstałe  z  zagniece- 
nia  gumy  draganckiej  z  cukrem  miałkim,  b)  w  Im. 
rodzaj  cukrów  ozdobnych.  <Qr.  tragakantha 
dosł.  =  kozi  cierń  > 

!  Dragant,  a,  Im.  y  p.  Drabant:  Małżeństwo 
to  nie  pierwsza  para  w  draganta.  Słów.  <Zam. 
Drabant > 

Dragantowy,  Dragancki  przym.  od  Dragant; 
Ciasto  dragantowe. 

XDragań8ki  przym.  od  Dragan. 

[Dragi,  ów,  blp.J  liche  odzienie,  łachy,  <Zap, 
DZ10R> 

[Dragle,  I,  blp.]  p.  Drahle. 

t  Dragma,  y,  Im.  y  p.  Drachma:  Dwie  dragmio 
Trzyc.  (Ipd.). 

t  Dragmowy  przym.  od  Dragma. 

t  Dragnie  I.  tęgo,  rainie,  dzielnie :  Bellonę  rzu- 
cam na  stronę,  tymczasem  D.  o  rzeźkiej  Jagnie 
chcę  naciągnąć  strony.  Koch.  2.  stosownie, 
przyzwoicie:  Nie  D.,  przy  młodej  Jagnie  kiedy 
siędzie  stary.  Koch.     <Ozes.  drahng> 

Dragoman,  a,  Im.  owie,  Drogman,  Drogoman 
tłumacz  przy  poselstwach  i  konsulatach  wschodnich. 
<Z  Arab.  tardżaman,  tardżuman,  turdżuman, 
przez  "Włos.  dragoraano,  drogmano,  turei,manno 
i  Fr.  drogman,  dragoman,  trucheraent,  Sr.  Łó. 
draguraanus  i  in.  > 

Dragon,  a,  Im.  i,  X Dragan,  [Dragan],  X Dragun 
woj.  Icawalerzysła,  j)ełniący  służbę  pieszo  i  kon- 
no:  Pułk  dragonów.  xDo  stu  dragonów!  (=do 
stu  djabłóiol  do  kata  I  do  kaduka!).  Przen.:  oso- 
ba wysokiego  luzrosln:  Bal)a  D.  Zdr.  Oragonik. 
Zgr.  Dragonisko.  <Z  Gr.  drakón=^Łć.  draco  — 
smok,  jakoby  z  powodu  smoka  aa  chorągwi 
Wegiecjuszgwych  „draconarii"*  > 

Dragonady,  ad,  blp.  przeładowania  religijne  za 
pomocą  egzekucji  wojskowej  we  I-rancji  za  Ludwi- 
ka Xl  V  i  na  Śląsku  za  Fryderyka  Wilhelma 
III.    <Fr.  dragonnade> 

Dragonek,  nka,  Im.  nki,  Draganek,  Dragonka  ż. 
galon  na  mundurze  oficerskim :  Szarfa,  dragon- 
ki  i  kordony  olicorskie  srebrne,  przerabiana 
jedwabiem  karmazy nowym.  Skarb.  <Zap,  Fr. 
dragonne> 

Dragonik,  a,  Ira.  I  p.  Dragon:  Miałem  oczy- 
wiście swoich  dragoników,  bardzo  przednich. 
Sienk. 

Dragonisko,  a,  Ira.  a  ra.  i  ni.  p.  Dragon. 

Dragonja,  i,  Im.  e,  xDraganja  zb.  1.  dragoni, 
oddział  dragonów:  D.  na  placu  równym  spotyka 
ś.  konno.  Jak.  J.  D.  Wołodyjowskiego.  Sienk. 
2.  yitrabanci,  gwardziści,  straż  przyboczna:  Plon- 
drowanie  po  okolicy  drabantów,  tak  zwanej 
dragonji.  Dub.  M.    <p.  Dragon  > 

Dragonka,  i,  Im,  1  p.  Dragonek. 

Dragoński  przym.  od  Dragon:  Zacią,g  D.  V^oL 
Żart.:  D.  los  I  Prus.  (  =  weteraAskń  =  opłakany,  nii- 
szczęślimy,  fatalny,  smutny).  Po  dragońsku  przys. 
\.  Jak  dragoni.  2,  przefl.  tuohwęiU,  niegrzecznii^ 
gburowato,  obcesowo,  ..  -  - 


649 


t)RAGOWA  (5 

Dragowaó,  uje,  owal  oczyszczać  za  pomocą  dra- 
gi dno  rzeki,  kanału   i  t.  p.     <  p-  Draga  > 

Dragowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Dragować: 
Żwir  łatwo  dragowaniera  uprzijtnąć.  Pol. 

[Drągowy]  znajdujący  L  przy  kotvńcy,  należący 
do  kotwicy:     D.  kam  (^kamioń).  Por.  Draga. 

XDragun,  a,  Im.  I  p.  Dragon, 

XDraguński  przym.  od   Oragun. 

[Drahle,  I,  bip.,  Dragle,  Drylile,  Drela,  Dryga 
ft.  w  Im.  Drygi,  Drygle,  Dryzkij  galareta  t  nó^ 
wolowych,  cielących  a.  wieprzowych.  Przen.:  D. 
siektii- zębami  dzwonić  podczas  dreszczu.  <Ukr. 
dryhll;  dryga  jest  spolazozeaiera  wyrazu  Ukr.  > 

(Drają]  p.  Drzeć. 

Drajoap,  U,  blm.  p.  Drajkienig.  <  Mozo 
w  związku  z  Nm.  [dreizapteakrug]  =  licha  knaj- 
pa, karczma  iotrowska> 

[Drajdolić  się,  I  ś.,  ii  ś.,  Trajdolió  ś.]  kręcić  i. 
i  t7-ząść  Tha  wózkti,     <  ?  > 

[Drajdytka,  I,  Im.  i]  (o  dziewczynie)  glupowa- 
ia;  smarkatka,  koza.  <Zap.  z  Nm.  drei  =  trzy4- 
Dilttchen  =  dydek  (drobna  mouetaJ> 

[Drajka,  i,  Im.  i]  trzy  grosze,  trzygroszniak,  tro' 
jak.     <Z  Nm.  drei  =  trzy> 

Drajkienig,  u,  blm.,  DrejkIenig,  Drajcap  tytu■^ 
pośledniego  gatunku.  Zdr.  Drajkieniszek.  <  Z  Nm. 
drei  =  trzy-|-Konig=król,  więc  =  trzykrólewski, 
a  powodu  rysunku    trzech  króli  na  obwinięciu > 

Drajkieniszek,  8zku,  blm.  p.  Drajkienig. 

Drajl,  a.  Im.  e  piecz,  przyrząd,  to  który  obsa- 
dza ś.  hor  i  którym  wprawia  i.  w  ruch  ten  ostatni. 
<Nm.  Drall> 

Drajszajba,  y,  Ira.  y  kol.  p.  Dreszajba.  <Nra. 
Drehseheibe> 

t  Drajszlak,  u,  blra.  bieg  koński  przyśpieszony : 
Bo  ten,  co  poskakuje,  rychlej  ś.  wysili:  kłusze 
potym  drajszlakiem,  zwiesiwszy  no8  w  mili.  Rej. 
<Nm.  Dreischlag> 

Drak,  a,  Im.  i  I.  deseczka  a.  kól,  uiywany  do 
grodzenia  przez  wplatanie  takich  deseczek  i  kołów 
pionowo  między  trzy  łaty.  2.  [D.]  łala  pod 
tynk, przybijana  na  tóanc.  Zdr.  Draczek.  <DZIOIł> 

[Drak,  a,  Im.  I]  p.  I.  Drach. 

-j-  Draka,  I,  Im.  i,  [DrakaJ  bójka,  bijatyka:  Gdy- 
byśmy ś.  potkali,  nic  moglibyśmy  wytrwać  bez 
krwi  i  draki.  Pot.  Chocimskie  draki.  Pot. 
{  —  bitwa,  zapasy).  <DZI01l> 

[Draka,  I,  Im.  I]  p.  Braka:  Zafertaj  draki  do 
eigiędzi  {=.zapędi  owce  do  cienia).  <Zam.  Bra- 
ka > 

Drakoliskl  zbyt  lurowy,  okrutny,  nieubłagany  i 
Prawo  drakońskie.  <0d  Imienia  prawodawcy 
ateńskiego  Drdk6n> 

Drakowy  przym.  od  Drak,  «  draków  zrobiony  t 
Płot  D. 

Drala  w.  oznaczający  sjybką  aciecakę  =  m?/fc / 
izusll,  Jiutl,  w  nogi:  I>.  do  Hoitiu.  Erasi.  Pierw- 
pzy  dał  D.  Sleak.  {  =  dai  drapaka).  1  te  skała 
i  t.ira  skała,  a  kamionio  D.,  D.  Hoeb,  <DZIOR> 

[Drałas,  a,  Im.  y]  pędziwiatr^  człowiek  iekko- 
myilny. 

Drałować,  Oje,  owal  biec,  pędzić.  tnvj'.:-ii,  vo-i«- 
"kaó:  Musieliśmy,  jak  psi,  piecaotą,  >  wywie- 
fizonemi  językami  D.  Sienk. 

Drałowanie,  a,  blm.,  czynność  ei.  Drałować. 

X Drama,  y,  Im.  y  ii,  a.  atu,  Im.  ata  ni.  p. 
Dramat;  Szczeliny  przemówiły  jcayklora  prŁea- 
dziejowej  dramy.  Kon.  Oblężenie  Płocka,  b,  ry- 
Mrakie.  Gavv.\r.     <Gr.  drUma  ai.>  i  t    ,     ' 


DnAN'DKVG.\. 

,    Dramacik,  u,  Im.  I  p.  Dramat 

Dramat,  u,  Im.  y,  xDi'aaia  I.  nluka  łeairaLa 
'.cogóle:  Uistorja  dramatu  greckiego.  Artyści 
opery  i  dramatu.  2.  rodzaj  ss^tuki  teatralnej,  ^f- 
czący  w  sobie  stroni)  tragiczną  i  komiczną:  D.  hi- 
storyczny, obyczajowy.  3.  przen.  zdarzenie,  ma- 
jące cechy  dramatu  scenicznego;  wstrząśnienie  mo- 
ralne, smutne  zdarzenie,  nieszczęście,  kałastrojat 
Nie  chcieli  stracić  nic  z  dramatu,  który  jutro 
mógł  być  opowiadanym  po  stolicy.  Krasz.  Prag- 
nęła wilki,  dramatu.  Krasz.  W  życiu  tej  ko- 
biety jest  D.  Haj.  D.  rodzinny.  Zdr.  Dramacik. 
<Qr.  drama  ni.,  2  pp.  drimatos> 

Dramatopisarski  przym.  od  Dramatopfsarz: 
D/.iałalność  dramatopisarska.     <Draraat-f  PIS  > 

Dramatopisarstwo,  a,  blm.  pisanie  dramatów, 
literatura  dramatyczna:  Gałęzie  dramatopisar- 
gtwa. 

Dramatoplsarz,  a,  Im.  e  p.  Dramaturg. 

Dramaturg,  a,  Im.  owie,  Dramatyk  I.  a.  xOra- 
matysta,  Dramatoplsarz  <en,  co  pisze  dramaty, 
autor  dramatów.  2.  ten,  co  pisze  o  sztuce  drama- 
tycznej. <Now.,  np.  Fr.  dramaturge,  i  Qr.  drś,- 
ma-| — ourgóg  -  twóroa  > 

Dramaturgiczny  przyra.  od  Dramaturgja,  dra- 
-  matyczny :     Uprawia  niwę  dramaturgiczną..  Chra. 

Dramaturgja,  i,  blm.,  Dramatyka  nauka  o  dra- 
macie, teorja  sztuki  dramatycznej. 

Dramatycznie  przys.  od  Dramatyczny. 

Dramatyczność,  i,  blm.  rz.  od  Dramatyczny, 
charakter  dramatyczny,  dramatyzm. 

Dramatyczny  I.  dramatu  ś.  tyczący,  cechy  dra- 
matu.  mający,  sceniczny,  teatralny:  Sztuka  dra- 
matyczna. Utwór  D.  Forma  dramatyczna.  Ar- 
tysta D.  (=  aktor).  2.  przen.  smutny,  wzruszają' 
cy,  wstrząsający,  tragiczny,  okropny,  straszny.  <p. 
Dramat  > 

Dramatyk,  a,  Im.  oy  I.  p.  Dramaturg.  2.  Xar- 
tysla  dramatyczny,   aktor. 

Dramatyka,  I,  blm.  I.  p.  Dramaturgja.  2.  sztuka 
i  literatura  dramatyczna,  szereg  jej  objawów  w  dzie- 
łach i  przedstawieniach  teatralnych:  Nie  mamy 
dobrze  dziejów  dramatykł  ojczystej.  Ben. 

XDramatysta,  y,  Im.  ści  p.  Dramaturg. 

Dramatyzm,  u,  blm.  p.  Dramatyczność:  Trze- 
ba unikać  wszelkiego  dramatyzmu  I  wseelkicli 
dysonansów.  Spaś. 

Dramatyzować,  oje,  owal  nadawać  formę  a.  cha- 
rakter  dramatyczny:  Rozwijał  przed  wyobraźnia 
dziewczęcia  rozmaite  obrazy  życia,  i  rozwijał  je 
po  mistrzowsku,  dramatyzując,  wspierajt^o  przy- 
kładami i  wzorami.  Jeż.      <Fr.  dramati6er> 

Dramatyzowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Drama- 
tyzować. 

Uramidlo,  a,  ln\.  i  Uchy  utwór  irnmatycznyt 
Dyrektor  trupy,  eelera  iwabier\!">  publiczności, 
uciekli  k.  do  tak  iwanycli  bomb  aoeaicŁnych 
I  dramideł. 

Dramie,  aula.  Im.  ona  Icśn.  tzfiiset  sztuk  drze- 
wa dibowego  w  ks:talcie  zgiętego  kolana,  stanowią- 
cych cały  tomptet  do  tkrętu.  <Nia.  Dram, 
'lVam> 

iDramuiJksum]  pryyipiew.     <?> 
Dranołwy]  p.  Oranływy. 
Dranozany,  Drankowy]  z  dranic  zrobiony :  Pło- 
ty draneK:u\e  =  z  [dranel:]  sosnowych. 

[Drandryga,  i,  Im.  I]  I.  a.  [Drandyga]  koń  loiel- 
ki  a  niezgrabny,  buchał;     Cztery  szkapy,    dran- 


rco 


DRAŃ DYGA 

(IryL;:!  co  ś.  zowie.  Łoz.    2.  kobieta  wijsolca  i  nie- 
zręczna,    <  ?  > 

[Drandyga,  i,  Im.  I]  p.  Drnndryga. 
'  [Orania,  i,  Im.  ej  kobieta  rozwiązła,  <p.  Drań> 

Uranioa,  y,  lin.  c,  [Drań,  DrenicaJ  cienka  de- 
fzczulka,  darta  z  drzewa  iylasłf.jo,  używana  ua  po- 
l-rycie  prostych  duchów,  brani  ca:  Luil  w  cho- 
dakach z  Ijka  Fzytycli,  w  chatach  dymem 
ogorzałych,  dranicauii  płasko  krytych.  Pol. 
<DZIOR> 

yOranlciarz,  a,  Im.  e  fen,  co  roU  dranice. 

Dranicowy  przym.  od  Dranica:  Domostwa 
z  dachy  słoraiaiuMui  i  drariicoweini.  Krasz. 

t  Dranio,  a,  blm.  p.  Darcie:  Jest  czas  dra- 
nia, a  czas  zszywania.  Bud.   <DZ10K> 

[Dranisko,  a,  Im.  a]  m.  i  ni.  p.  2.  Drań. 

[Dranic,  u,  blm.]  iajno.  <Dnm.  drank  dosl.= 
pomyje  > 

Oranka,  i,  Im.  i  I.  cios.  i  mul.  cienka  de^ka  do 
I  bijania  ścian  drewnianych  a.  sufitów,  2.  [D.]=a) 
a.  [Blonkaj  dranica,  iuc:ywo,  szczepka,  drzazga. 
h)  kolek  tu  plocie.  <DZIOk> 

Drankować,  uje,  owal  mul.  przybijać  dranki  do 
sufitów  a.  ścian  drewnianych. 

Drankowanła,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dranko- 
wać. 

[Drankowy]  p.  Dranczany:    Płot  D. 

[Drantywy,  Drancrwy,  Drańciwy,  Drenny]  I. 
nędzny,  lichy,  fjalgaAski:  Odziany  w  świtę  sza- 
rą, drantywii.  Jeż.  2.  nierządny,  rozpustny:  Ko- 
bieta drantywa.     <Ukr.  drautywyj> 

1.  [Drań,  i,  Im.  e]  p.  Dranica. 

2.  [Drań,  I,  Im.  e,  Drańo,  Drańć,  Drańcio, 
Prandż,  Dren,  Draństwo,  Dreńsiwo]  I.  (o  rze- 
rzach)  lichota,  galgaństico,  jlngastwo,  zły  towar; 
ftary  s/yrzęł,  grat,  lach,  galjan.  2.  2  pp.  a  (o  lu- 
dziach) galgan,  nicpoń,  rozpufrfnik,  leniuch,  prójk- 
niak,  hultaj,  podlec,  nikczemnik;  dureń,  głupiec. 
Zjr.  [Dranisko].  <Ukr.  drań,  Brs.  dren,  Kos. 
drjanb> 

[Drańo,  a.  Im.  e]  p.  2.  Drań.  <Czes.  dranc  = 
gałgan> 

[Drańcia,  i,  Im.  e]  nierządnica.  <Ukr.  dran- 
eia> 

[Orańcie,  I,  blp.]  p.  2.  Drań:  Bije,  aż  D.  lecą. 
Prz.   <Ukr.  drantje> 

[Drańciwy]  p.  Drantywy. 
[Drańć,  i,  Im.  e]  p.  2.  Drań. 
IDrańdź,  i,  Im.  e]  p.  2.  Drań.  ' 

[Draństwo,  a,  blm.]  I.  p.  2.  Drań.  2.  zUera- 
nini  draniów,  łajdactwo,  tałałajstwo,  hołota. 

1.  [Drap  I]  naśladowanie  odgłosu  drapania:  Mysz- 
ka D.,  D.  pod  podłogą. 

2.  [Drap,  u,  Im.  y]  p.  Drapacz. 

[Drapa,  y,  Ira.  y]  I.  spadzi.^ty  bok  góry,  rozdół, 
trąwóz  skalisty,  parów.  2.  mały,  rzadki  lasek 
."inrccztowy.     <Zap.  od  DR(AP)> 

Drapacy,  ego,  blm.  żart.  zmykanie,  ucieczka: 
TJrzjjdzać  drapacego  =  2m2//(;«(5,  uciekać. 

Drapacz,  a,  Ira.  o  I.  ten,  co  drapie.  2.  Xdrapieica, 
drapieinik,  zdzierca,  łupieżca.  3.  Xłen,  co  tęjjo  da- 
je drapaka,  zmyka.  4.  Xzhj  skrzypek,  rzępolą.  5. 
Xobdarlus,  ohazarpaniec.  6.  narzędzie  do  łcrusze- 
nia  bryl  i  spulchniania  ziemi,  ekstyrpator,  spulch- 
niacz,  sharyjiknlor.  7.  maszyna  przędzalnicza.  8. 
a.  Drapak  rodzaj  hebla.  9.  [D.,  Drapak,  Drapa- 
ka, Drapaczka]  =.  a)  siwa,  zużyta  miotła,  b)  li- 
il.y  koń,  w>pvli)hn.  c)  stary  garnek,  d)  a.  [Drap] 
iwierzha.     10,  bot.=  a)  rciieus)  roi.  z  rodzimi  zło- 


'  DRAPIE2 

ionych.  G<-\tunt'lc:  D.  lekarski  a.  Beraar- 
dyn,  Bernardynek,  Czubek  turecki, 
Karda  a.  Karna  bene  dykta  (c.  benedictus). 
b)  p.  Szczać,  c)  D.  lij^kowy  (c.  oleraccus)  p. 
Ostrożeń.  d)  p.  Koprzywo,  II.  garb.  narzędzie 
do  drapania  skór,  ia.  s  z  I  i  c  h  t  m  o  u  d.  <  DR( AP)  > 

Drapaczka,  I,  Ira.  I  I.  [D.J  p.  Drapacz.  2.  gra- 
ca do  wygarniania  węgli  z  ru.^^ztów.  3.  Xzgrzeblo. 
4.  lek.:  a)  XD.  chirurgiczna  p.  Skrobaczka,  b) 
t  D.  łaziebna  (stiigilis)  narzędzie  do  skrobaniu 
ciała  10  łaźniach.  5.  ryb.  sieć  rybacka  workowata, 
uczepiona  do  dwu  żerdzi,    do    połowu  ryb  na  dnie. 

Drapaozowaty  bot.:  Rośliny  drapaezowate  p. 
Szczeclowaty. 

Drapać,  pia  n.  f  pa,  pa)  i  D.  ś.  p.  Drapnąć.  ^ 

Drapak,  a.  Im.  i  I.  p.  Drapacz.  2.  (o  kobie- 
cie) -  a)  stary  grat,  pouiiotlo,  straszydło,  czupiradło. 
b)  [D.]  stara  rozpustnica.  3.  Dać  drapaka  = 
drapnąć,  uciec,  umknąć,  czrnychnać,  zbiec,  ztmknąć. 
<DRrAP)> 

[Drapaka,  I,  lin.  i]  p.  Drapacz. 

[Drapaki,  ów,  blp.]  roi.  jeżyna  (rubus  frutico- 
6US). 

Drapanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drapać. 

Drapanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dra- 
pać ś. 

XDrapanina,  y,  Im.  y  I.  łupiesłwo,  rabunek,  roz- 
bój. 2.  mięso  siekane,  siekanina,  siekanka,  bigos. 
<DR(AP)> 

[Drapanos,  a,  blm.,  Drapinos]  rodzaj  zabawy 
dziecięcej:     Gra  w  drapanosa.  <DR(AP')-|-NOS> 

xDrapca,  y,  Im.  y  p.  Drapieżca:  Uszła  ta 
bania  wina  drapcy  Spartaka.  Nar. 

Draperja,  i,  Im.  e  zasłona  a.  szata  malowniczo 
ułożona  i  pofałdowana.     <  Fr.  draperiO 

XDraperjować,  uje,  ovi/al  i  xD.  ś.  p.  Drapo- 
wać. 

XDraperjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dra- 
perjować. 

XDrap8rjowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Draperjować  ś. 

XDraperować,  uje,  owal  5  XD.  ś.  p.  Drapo- 
WRÓ.     <Nm.  drapiren,  z  Fr.  draper> 

XDraperowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drape- 
rować. 

XDraperowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Draperować  ś. 

[Orapicha,    y.    Im.    y]    roś.  gallium  asperinn. 

Drapichróst,  a,  Im.  y,  xDraplchró8ta w^o'L\?c//a, 
wlóczyłdj,  powsinoga,  obieżyświat ;  hultaj,  gałgan, 
łotr:  bo  Berlina,  drajjicliró.sty,  a  my,  bracia, 
dalej.  Pol.     <DR(AP)-{-CHROST> 

XDrapichrósta,  y,  Im.  y  p.  Drapichróst. 

t  Drapić,  i,  II  p.  Drapnąć:  Połowcy  Polskę 
drapill,  tym  b.  żywili.  Stryjk.  <DR(AP)> 

[Drapie,  i,  blp.]  pazury  (kocie). 

t  Draplenie,  a,  blm., czynność  cz.  Drapić:  Idą,- 
cy  na  wojnie  na  ł.-jkach  ani  we  wsi  stać  maj% 
ani  drapienia  czynić.  Św.  i  Woe.  (~ grabieży^ 
rabunku).  , 

Draplestwo,  a,  Ira.  a,  t  Drapleżstwo  I.  a.  fDra- 
pież,  t  Drapiażyna  zdzierstwo,  łupiesłwo,  grabież, 
rabunek:  f  Drapiestwa  czynić.  Czynić  raieii 
z  takowym  ludem  nierycorskim  nie  o  D.,  jako 
oni,  ale  o  ojczyznę.  Orzech.  2.  f  zajmowanie, 
sekwestrowąnie,  fantowanie.  <DR(AP)> 

t  Drapieź,  y,  Im.  e  p.  Draplestwo :  Jastrząb 
drapieżą,  żyjący.  Otw.  D.  majętności  swoich 
ścierpieli.  Bir':, 


651 


DnAWETCA 

Drapieżca,    y,    Im.    y,    Drapieżnik,    XDrapca 

zdzierca,  łupieżca,  wijdzierca,  f/rabieica,  ralmi  ; 
zirii~rzą  drapieżne:  Za  nieiui  (antj'loi)anu)  chył- 
kiem ciągną  drapieżcy.  Sienk.    <DR(AP)> 

Drapieżczy  przym.  od  Drapieżca:  Ród  D. 

t  Drapieżenie,  a,  blm.,  czynaośó  cz.  Drapie- 
Żyó,  grabiei. 

XDrapieżliwIe  przy8.  od  Drapieżliwy. 

xDrapieżliwość,  i,  blm.,  rz.  od  Drapieżiiwy. 

XDrapieżiiwy  p.  Drapieżny:     D.  st^p. 

yorapieżnloa,  y,  Im.  e  forma  ż.  od  Drapieżnilc: 
Miłośnice — drapieżuioe.  Prz. 

Drapieżnie    I.    przys.   od  Drapieżny.    2.  f  gra- 

hieią,  uposobem  grahieiy. 

Drapieżnilt,  a,  Im.  cy  p.  Drapieżca:  Dzięcioł 
należy  do  drapieżników,  jawnie  napadających 
na  swą,  zdobycz.   Dyg. 

Drapieżność,  i,  blm.  rz.  od  Drapieżny. 

Drapieżny,  X  Drapieżiiwy,  XDrapny  I.  drapie- 
ttwem  żyjiicy,  krwiożerczy.  Zool.:  Zwierzęta  dra- 
pieżne (ferae).  Ptaki  drapieżne  (raptatores).  Żart.: 
Z  obywatelstwa  drapieżnego,  tudzież  stanu  by- 
dlego  wybrać  poselstwa.  Miek.  Ale  tylko  ma- 
my w  cenie:  ci  —  drapieżne  urodzenie,  tamci — 
rogate  znaczenie.  Miek.  Przen.:  Człowiek  D. 
(  =  chciwy,  łakomy,  łapczywy).  2.  +  drapiesticem 
zdobyty,  wydarły:  Tatarowie  D.  plon  zabierali. 
Błaż.  3.  [D.]  łatwo  drapiący  i.  po  górach. 
<Dli(AP)> 

t  Drapieżstwo,  a,  Im.  a  p.  Drapiestwo :  a)  Do 
niektórej  wsi  eiądzacze  przystc-jjjiwszy,  często- 
kroć dopuszczaj.-j,  iś.  wielkiego  drajiieżstwa.  b) 
D.  alibo  ciądza. 

t  Drapleżyć,  y,  yl  rabować,  łupić :  Domiejan 
dobra  poddanych  swych  drapieżył.  Kosz.  Wi- 
dzisz wilka,  drapieżącego  stadko.  Rej.  (  =  roz- 
szarpującego). 

t  Drapieżyna,  y,  Ira.  y  p.  Drapiestwo. 
[Drapinos,  a,  blm.]  p.  Drapanos. 
XDrapirować,  uje,  owal   i    xD.  ś,    p.   Drapo- 
wać.      <Nm.  drapiren> 

XDrapirowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drapi- 
rować. 

XDrapirowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Drapirowaó  ś. 

t  Drapirzyt,  u,  Im.  y,  f  Dropirżyt  palec  średni. 
Tuch.     <DK(AP)-|-Rzyć> 

Draplca,  I,  Im.  i  pęk  drutu  mosiężnego  w  posta- 
ci pędzla,  używany  do  oczyszczaniu  wyrobów  meta- 
lowych. <DR^AP)> 

Drapnąó,  nie,  nąl,  [draplo,  drapli,  im.  drapnręty], 
nied.  Drapać,  f  Drapić  I.  pazitogciami  a.  pazurami 
skrobnąć:  Drapie,  jak  kot.  Pies  drapie  we 
drzwi.  Jakby  drapał  pp  sercu.  Kn.  (dom.:  tak 
mi  jest  przykro).  xDrapać  głowę,  f  Rana  dra- 
pana (  =  krwawa).  2.  Xnied.  trzeć,  skrobać:  Dra- 
pię kogo  w  Jaźni.  Kn.  3.  niod.  wywoływać  świerz- 
bienie, swędzenie:  To  wino  drapie  w  gardle. 
Kołnierz  drapie  mię  w  szyję.  Lepiej  być  pięk- 
nym drzewkiem,  niżli  owyni  drapiącym  głogiem. 
Wer.  (-szorstkim,  kolącńn).  Nieos.:  Drajiie  mię 
•w  gardle  =  iwieribi,  swędzi.  4.  f  Drapać  kogo=-- 
rozszarpywać,  rozdzieró^ć :  Drapaj.-i  slado  odbie- 
źałe  wilcy.  Grooh.  'żAj  duch  dra  pa  go.  Soki. 
{  =  targa,  szainit).  5.  }  Drap.ii  co  ■.=  drzeć:  Sta- 
re, złe  koszule  kupowali,  a  to  na  pieluchy  dra- 
l)ali.  II.  Jana.  6.  X\ios;o  =  skrzywdzić,  krzywdę  ko- 
mu wyrządzić,  dra.^na-  N;l  to  s^  prawa,  aby 
nikt  na  zdrowiu,  na  majątku,    na    wolności    nie 


DRATEWKI  CA 

drapał.  R.^l.  7.  t  i  [D.J  nied.  gralió,  ratować, 
łupić:  Cudzego  nie  drapać.  8.  garb.:  Drapać 
t^kórę  =  skrobać,  zrzynać,  in.  8  z  1  i  c  h  t  o  w  a  ć.  9. 
dać  drapaka,  uciec,  umknąć,  zemknąć,  zbiec: 
Drapnr-jw.^^zy,  co  miał  skoku  w  łapie,  aż  dot;id 
drapie.  Mick.  10.  dok^d  ~  spiesznie  pobiec  a.  po- 
jechać: Drapnj^wszy  co  tchu  do  Warszawy, 
przywoź  nam  te  uciechy.  Zabł.  Drapać  ś.  I. 
■paznokciami  ś,  skrobać:  Drapać  ś.  po  głowie. 
DrA|f30  e.,  e.^ni  go  nie  świerzbi.  Prz.  2.  Ktrzeć 
>\.  i'h-oha6  k :  Drapię  ś.  w  ładni.  Kn.  3.  dok:jd  = 
Ciolgai  ś.,  gramolić  ».,  tcdzier^ić  i.,  wdrapywać  i.: 
Cóż  lo  tam  do  drzwi  ^.  drapie?  Drapać  ś.  do 
góry,  w  fióre.  Drapie  ś.,  JEk  iJ^iemiec  do  nieba. 
Prz.     <L'11(aP)> 

xDrapnl6  przys.  od  DrE\pny. 

Drapnięoie,  a,  blm.,  pzyi:ao.-:ć  cz.  Drapnąć. 

XDrapny  p.  Drapieżny. 

[Drapota,  y,  Im.  y]  kłótnia  t  bójką  i  szarpO' 
niem. 

Drapować,  uje,  ował,  XDraperjować,  xDrape- 
r.OWaĆ,  X  Drapirowaó  układać  to  postaci  draperjl, 
ujńnać  malowniczo.  D.  Ś.  ubierać  ś.  w  szatę  w  po- 
staci draperji:  Umrzesz,  jak  żyłeś,  drapujijc  ś. 
w  prześcieradło  na  łożu  śmiertelnym.  Krafiz. 
Przen.:  Drapował  ś.  w  powagę,  niby  w  płaszcz 
olimpijski  (=  silił  ś.  na  sztuczną  powaga).  <Fr. 
draper> 

DrapowanJe,  a,  hlm.,  czynność  cz.  Drapować. 
Drapowanie  się,  a  ś.,  blm.,    czynność  cz.  Dra- 
pować ś. 

DrGpowiny,In,blp.garb.  wtoVj/sfcoV2/.<DR(AP)> 
t  Drapsió,  i,  ił  p.  Dreptać:  Pospolicie  pies  na 

przodek  drapsi  na  taki^  chromotę.  Ostror.     Por. 

Drepsić.     <?> 

Drasnąć,  śnie,  snął  I.  zadrasriąć,  zadrapać,  lek- 
ko skaleczyć:  Kula  drasnęła  go  tylko.  Przen.: 
Skoro  słońce  z  Szczorsowskiej  granicy  pierw- 
szym promieniem  grób  Mendoga  draśnie...  Mick. 
2.  {irzen.  zadrasnąć,  obrazić,  urazić,  dotknąć,  ubość  : 
To  drasnęło  jego  miłość  własnjj,.  D.  ś.  zadra.inąó 
ś.,  zadrapać  ś.,  skaleczyć  ś.  lekko:  D.  ś.  igłą. 
<DR(ASK)> 

Drastycznie  przys.  od  Drastyczny. 

Drastyczność,  i,  blm.  rz.  od  Drastyczny. 

Drastyczny  .<:ilnie  działający,  energiczny ;  jaskra- 
wy, drażliwy:  Lekarstwa  drastyczne.  Treść  dra- 
matu drastyczna.  <Gr.  drastikós  dosł.  =  sku- 
teczny, sprężysty > 

[Draszek,  szka,  Im.  szki]  ten,  co  młóci,  młocek, 
młocarz.     <Nm.  Drescher> 

[Draszka,  I,  Im.  i]  I.  a.  [Drażba,  Drażba]  młó- 
cenie, młocka.  2.  wynagrodzenie  za  młockę.  <  Z  Nm. 
dreschen  =  młócie  > 

[Draszować,  uje,  owrl]  młócić:  Ón  lepi  ję- 
zćkę,  jak  cepami  draszeje.  Prz.  <Nm.  dre- 
sclien> 

[Draszowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Draszo- 
wać. 

Draśnienie,  a,  Im.  a  p.  Draśnięcie. 

Draśnięcie,  a,  Im.  a,  Draśnienie  I.  czynność  cz. 
Drasnąć.  2.  miejsce  drainiiitc,  raiika  z  zadraśnię- 
cia: VVi(lzę  (ylko  małe  D.  l>ek.:  D.  postrzało- 
we ~  ohrażcuie  powierzchowne  od  kuli.  <DR(ASK)> 

[Dratew,  twi,  Im.  twie]  p.  Dratwa. 
Dratewka,  i,  Im.  i  I.  p.  Dratwa.  2.  żart.  szewc, 
<Nm.  Draht> 

Dratewnica,  y,  Im.  e  zool.  p.  Robaki 


m 


DRATNAL 

fDratnal,  a,  Im.  e]  gwóżdd  z  drutu.  <Nra. 
Drahtnagel> 

[Dratowa<i,  uje,  owal]  tratować,  deptać:  Niech 
to  konik  dratuje,  co  dziewczyna  daruje.  <p. 
Tratować  > 

Oratwa,  y,  Im.  y,  [Dratew]  nić  szewckn  z  knno- 
])i  z  wkręconą  w  końce  szczeciną,  Zdr.  Dratewka. 
<Nra.  DraUt> 

Dratwowy  przym.  od  Oratwa. 

[Draźba,  y,  blin.]  p.  Oraszka:  Pódo  na  draźbe 
do  dworu.     <p.  Drażba> 

Drażiinek,  nka,  Im.  nkł  bot.  (codon)  roś.  z  ro- 
dziny c  z  er  patko  waty  eh.     <?> 

Drażliwie  przys.  od  Drażliwy.     <DR(AŹŃ)> 

Drażliwość,  i,  blin.  rz.  od  Drażliwy. 

Drażliwy  p.  Drażliwy. 

XDrażniciel,  a,  Im.  e  fón,  co  draini. 

XDrażnioielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Drainl- 
oiel. 

Drażnić,  I,  ił,  Drażnić,  gm.  Drzażnió  kogo  i.  a. 
D.  ś.,  Drażnić  ś.,  gm.  Drzażnić  ś.  z  V\m  =  zacze- 
piać  kogo,  rozdi-ażniaó^  do  gniewu  pobudzać,  zło- 
ścić, droczyć  ś.  x  kim,  przekornarzaó  ś.  z  kim :  D. 
psa.  D.  8.  z  dzieckiem.  Lepiej  nie  D.,  niżli 
potym  głaskać.  Prz.  Chudy  szlaclicio  służy 
wojnę,  a  gdy  go  starość  z  niej  wyzwoli,  pey 
D.  nuKSi.  Pot.  (  =  iebrać,  chodzić  po  prośbie).  D. 
ranę,  umysły  (  =  jątrzyć,  rozjątrzać).  2.  podraż- 
niać, pobudzać,  iechtać:  D.  apetyt,  ambicję,  rai- 
]oi-ć  własnij.  Spojrzenie  drażniące  {-zalotne,  ko- 
kietujące). 3.  Xprzedrzeiniać,  naśladować,  viałpo- 
ioać.  4.  fizj.  i  lek.  pobudzać,  wzniecać  draiU- 
wość:  Środki  drażniące  (remedia  ezcitantia). 
<DH(AŻŃ)> 

Drażnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drażnić. 

Drażnienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Draż- 
nić ś. 

t  Drażnręta,  ąt,  blp.  i  [Drażnięta]  p.  Sutek. 

[Draźba,  y,  blm.]  p.  Draszka.  <Z  Nm.  dre- 
Bclien  =  młócić  > 

t  Drażdże,  a,  blm.,  f  Drzazdze  ab.  drzazgi, 
trztti^ki :  Popiół  2  drażdża  winnego.  Urzed. 
<l)Z10Ii> 

Drażliwie  przys.  od  Drażliwy. 

Drażliwość,  i,  blm.  rz.  od  Drażliwy.  Plzj.;  D. 
prawidłowa  i  cliorobowa.  D.  zwrotna,  odrucłio- 
wa.     <DK(AZŃ)> 

Drażliwy,  Drażliwy  I.  łatwy  dc  rozdrainienia, 
nerwowy,  obrailiioy,  opryskliwy,  niecierpliwy  i  Czu- 
ję k.  ciągle  rozstrojony  i  D.  Mick.  2.  skrupu- 
latny, delikatny  i  Sumienie  drażliwe.  Może  po- 
chlebiam sobie,  alem  ś.  im  powinien  był  poao- 
bać  a  mojej  szczero.^^ci  nledrażliwej.  Drz.  3. 
łatwo  mogący  obrazić:  Drażliwa  kwestia.  Drażli- 
wa materja  (  =>  delikatna).  4.  fizj.  (o  ustroju) 
zdolny  do  przyjmowania  wraień  i  oddziaływania  na 
nie,  pobudliwy.     <DR(AŹŃ)> 

Drażniąco    przys.    od  Drażniący.    To  wyrazy 
D.  działają  na  jego  słuch. 
Drażnić,  I,  U  i  D.  ś.  p.  Drażnić. 
Drażnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drażnić. 

Drażnienie  się,  a  ś.,  blm.,  ezynaość  cz.  Draż- 
nić «. 

+  Drafnlęia,  ąt,  blp,  p.  Sutek, 
t  Drażny,  ego,  Im,  I  p.  Drożny.  Pawi 
t  Drąohnąć,  nie,  nął  p.  Drechnąć. 
v^DraQiej|^,   czka,   Im.    czkij   p.   Drąg.     <Ubp. 

arnc2ok>'"'  ' 


DRAŻKARSKl 

Drąg,  a,  Im.  I  \.  pręt  długi  i  gruby,  kół:  Chłop 
jak  D.  Stoi  iak  D.  Jak  6w  Jakób  za  Jordan 
przeszedł  W  isłę  i  drąg-iem.  Nar.  (  =  a  kijem, 
z  łatką).  Wcisnęli  mu  ją  (koronę)  dwiema  drą- 
goma.  Op.  {—kijami,  pałkami).  Żart.."  t  N*  drą- 
gu s,iQizjo.6  =  zaJmować  pośledniej.^sze  krzesło  w  se- 
nacie: Żona  rachuje,  daleko  Tam  pan  jej  sie- 
dzi od  króla  na  drągu.  Opal.  Kiedy  Gromnicz- 
na Panna  przez  drągi  zaświeci,  to  niech  lepiej 
wilk  głodny  do  owczarni  wleci.  Prz.  (t.  j.  przez 
pupfo  drągi,  z  których  wybrano  paszę).  2. 
w  Im.  wóz  mający  po  bokach  dwa  grube  drągi, 
a  między  niemi  deskę,  wóz  drągowy.  3.  f  rogatka, 
szlaban:  Przystęp  zaparto,  przeto  czekaj,  aż  ci 
D.  odwiodą.  Klon.  4.  człowiek  duiy  a  niezgrabny 
i  ordynarny,  drab,  drągal,  dryblas:  A  cóż  ty 
myślisz^  najszanowniejszy  z  drągów? — Cóżem  ja 
winien,  żem  was  przerósł?  Krasz,  5.  [D.  od  pie- 
ca] =ożt55'.  6.  ńz.  p.  Drążek.  7.  gór.  =  a)  kij  że- 
lazny do  łamania  a.  podnoszenia  Icamieni.  b)  D. 
pompy  -rękojeść,  in.  szpąga.  8.  lefcn.:  D.  jarz- 
mowy =s2<«A;a  drzewa  dębowa,  jesionowa  a.  brzo- 
zowa do  iagli,  do  25  stóp  długa,  6  cali  gruba. 
D.  linowy  =  sztuka  z  takiegoż  drzewa  i  takiejie 
długości,  do  4  cali  gruba.  9.  ucz.  jedynka,  jako 
stopień.    Zdr.  Drążek,  [Drąozek].   <"DRĄG> 

Drągal,  a.  Im.  e  człowiek  duży,  niezgrabny 
i  nieokrzesany,  niezgrabjasz,  kloc,  pie-ń.  Zgr.  Drą- 
gallsko. 

Drągalisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Drągal. 

DrągalstwO,  a,  blm.  właściwość  drągala,  nie- 
zgrabność  w  połączeniu  z  nieokrzesaniem.  Jeż. 

Drągarz,  a,  Im.  e  I.  furman  ciężary  icożąc)/,  za- 
zwyczaj wozem  drągowym.  2.  Xa.  X  Drążnik  ;)o- 
sługacz  do  noszenia  ciężarów,  tragarz.    <DIii^G> 

xDrąga8to  przys.  od  Drągaety, 

yDrągasty  pełen  drągów. 

t  Drągowe,  ego,  blm.    opłata  przy    rogatce,  rd« 

gatkowe. 

[Drągowina.  y,  blm.]  drzewo  na  drągi,  łaty   iłp. 

Drągowy,  f  Drążny  przym.  od  Drąg:  Sosna 
drągowa  (  =  na  drągi  zdatna),  Faeton  D.  (?;. 
Wóz  D.  =  drągi. 

Drąst,  u,  Ira.  y  bot.  (leskea)  roś.  s  gromada 
mchów  liściastych,  z  rodziny  drąslowatych.  <.'iy 

[Dratewka,  i,  Im.  I]  eaęió  sznurka.^  pasmo  skró- 
conych konopi.      <?> 

Drążek,  żka,  Im.  żki  i.  p.  Drąg.  Gira.:  D.  sta- 
ły, poziomy,  In.  wvoiągadło,  [Drążki  a 
Dróżki  do  kładzenia  chleba],  [Drążki  u  pługa]=a 
[czepigij.  2.  dyszel  poboczny,  hołobla.  3.  Xw  Im. 
szczudła,  4.  a.  Drąg,  Dźwignia  fiz.  machina  naj- 
prostsza, pręt  niegięlki  i  wytrzymały,  w  jednym 
punkcie  podparty,  na  który  w  różnych  punktach 
działają  siły,  xo  przypadku  najprostszym  dwie — siia 
i  opór  i  D.  prostolinijny,  krzywolinijny,  łamany.' 
D.  dwuraraienay,  jednoramienny.  D.  pierwsze- 
go, drugiego  ł  trzeciego  rodzaju.  6.  gór.:  D. 
tłoKowy=po7łipa  do  wydobywania  wody  z  kopalni. 
6.  lek.  (eleyatorium)  narzędzie  do  podważania  od- 
łamków kości,  łn.  p  o  d  w  a  ż  k  a,  xo  d  ł  n  6  k  i- 
w  a  o  z.  7.  myśl.  =  a)  kawał  drzewa,  którym  i. 
spinają  dwa  kundle,  b)  para:  D,  kundlów.  8. 
Xvroj.:  D.  ogonowy  c  rękojeść  do  unoszenia  ogona 
łoia  armatniego..  Jak.  J.      <DRĄG> 

Drążenie,  a,  blnu,  czynność  es.  Orążyó. 
<DRAG> 

[Drą^i^ril^  przym,  od  DrątkATS,  dcn^lar* 
,]cl     •  ■'■■  ■"■■         -     ■  ;  .-•■  ■■■..,,-.t^..  .    ■ 


553 


DRAZKARZ 


DREPSIĆ 


[Drążkarz,  a,  Im.  e]  p.  Dorożkarz.  <p.  Do- 
ro/, ka> 

[Drążki,  Źek,  blp.]  dorożka, fjakr;  hałmnaszka. 

Drążkowaó,  uje,  ował  myśl.  I.  fprzr/jai  kundle 
drążkami  w  pary.     2.  p.  Sforować.    <DR.'\G> 

DrążkOwanie,  a,  blm.,  czjudość  cz.  Drążko- 
wać. 

Drążkowość,  !,  blm.  rz.  od  I.  Drążkowy:  O  D. 
kasztelaństwa  zaczepił.  Kaezk.     <p.  Dorożka> 

J.  Drążkowy  przym.  od  [Drążki]:  Szlachta 
drąiikowa  {—jeidżąca  wozami,  drążkami  t.  j.  ka- 
lamaszkami,  biedna,  zagonowa,  chodaczkowa,  sza- 
raczkowa).  Przen.  (o  godnościach  senatorskich) 
uizki,  podrzędny,  nieznaczny  i  Wszakże  tO  w  se- 
nacie nizkie,  drąJ;kowe  krzesło.  Mick.  Przon.: 
tytularny,  nieprawdziwy,  nominalny :  Kanonik  I). 
Senatorka  dr,'^żkowa.  Szlachcic  D.  (—nie  rodo- 
vL'ity,  tytułujący  i.  szlachcicem).      <p.  Dorożka  > 

2.  Drążkowy  przym.  od  Drążek:  yDrc-^żkowe 
tłoto,  srebro  {  =  w  postaci  szlahki).      <DRAG> 

Drażnią,  I,  Ira.  e  bot.  p.  Armatnioa.     <?> 

xDrążniczy  przym.  od  Drążnik :  Natura  cza- 
sem daje  duszę  drążniczfj,  panu.  L.   <DRĄQ> 

Drążnik,  a,  Ira.  cy  I.  Xp.  Drągarz.  2.  ten,  c" 
nosi  lektykę,  lektykurz.  Krusz.  3.  y.ten,  co  chod:i 
na  szczudłach.  4.  t  strażnik  pr~y  palisadzie  a. 
bramie  miejskiej  w  czasie  morowego  powietrza.  5- 
a.  Bengiel  druk.  częić  składowa  tłoczni.  <DRĄG> 

7  Drążnik,  a,  Im.  cy  ten,  co  wydrąża,  tokarz. 
M^cz.      <DRĄ(i> 

(Drążnik,  a,  Im.  cy]  p.  Dorożkarz. 

t  Drążny  p.  Drągowy :  Sługa  kuchenny  D. 
f  =  noszący  na  drągach  zapasy  ipiiarniane). 
<DRĄG> 

XDrążycle!,  a,  Im.  e,  xDroźyciel  ten,  kio'ry  coi 
wydrąża ;  ten,  co  wyrzyna  dlótem  obrazy,  rzeźbiarz. 
<DR4G> 

Drążyć,  y,  ył,  X  Drożyć,  t  Drożyć  I.  wydrążać, 
czynić  pustym,  wydłubywać,  wyżłahiać,  ilubić:  Gra- 
nat kula  to  jest  żelazna,  a  we\vn;^trz  drążona, 
])rochami  naładowana.  Sienk.  Cegły  drt|żono 
(-dęte).  2.  przen.  wyniszczać,  o.<iłabiać:  Choro- 
ba mnie  drąży,  aż  zwalę  ś.,  jak  spróchniałe 
drzewo.  Sieak.     <DR4G> 

XDrążydlo,  a,  Im.  a,  XDrożydło  narzędzie  do 
drążenia,  dlóto,  rylec. 

[Drdza,  y,  blm.]  p.  Rdza:  D.  jozie  (=je)  zio- 
la/.o. 

XDrdzenny  p.  Rdzenny. 
<xDrdzeń,  a,  Ini.  e  p.  Rdzeń. 

[Drdżewieć,  eje,  al]  p.  Rdzewieć. 

[Drdzewienie,  a,  blm.J  czynność  cz.  Drdze 
wiec. 

[Drebotać,  ce,  tal]  p.  Drobotać. 

[Dreć]  p.  Drzeć. 

(Dredza,  y,  blm.]  p.  Rdza:  Klucz  niepotrzebo- 
wany  D.  psuje.   Prz. 

[Drejaka,  I,  blm.]  p.  Drjakiew. 

jDrejarz,  a.  Im.  e,  Dryjarz,  Drylarz,  Dreksler, 
Drekslarz,  Dryarz]  tokarz.     <Nin.  Drehc'r> 

Drejbogien,  a,  Im.  y  smyczek  do  toczenia,  loro- 
toania.     <  Nm.  Drehbogeu  > 

[Drejfus,  a,  Im.  y]  p.  Dryfus.  <Nm.  Drei- 
fuss> 

Drejkienig,  u,  blm.  p.  Drajkien?g:  Z  porcela- 
nowej fajeczki  palił  D.  Kórz.  Zdr.  Drejkieniszek. 
<p.  DrajkieDig> 


Cre]"iisni3Zók,  ezku,  blm.  p.  DreJi^Jenig:    Palił 

giolb  -  wirginję,    z     drejkicuiszkieiu     mieszana 
Wilk.  * 

Drekacz,  a,  Im.  e]  p.  Derkacz. 
.Dreksa,  y,  Im.  y]  p.  Deksla. 
[Drekslarz,    a,    hu.    ej    p.    Drejarz.      <Nra. 
Drc'ohslcr> 

[Dreksler,  a,  Im.  rzy]   p.  Drejarz. 

Drel,  u,  Im.  o  p.  Dryl. 

[Drela,  i,  blm.)  p.  Drahle. 

Drelich,  u,  Im.  y  I.  a.  Drylich  rodzaj  prostego, 
grubego  płótna,  in.  parcianka;  ubranie  dre- 
lichowe: Nasz  Andrycliuw,  chociaż  lichy,  przy- 
odziowa  świat  w  drelichy.  Prz.  Zwykle  cliodzą 
w  drelichach  a.  perkalicżkach.  Mick.  2.  [D.]  p. 
Dryiioh.    Zdr.  Dreliszek.  <Nm.  Drillich> 

Drelicharski,  Drylicharski  tyczący  i.  wyrabiania 
drelichu:    Warsztat  D. 

Drelicharstwo,  a,  blm.    wyrabianie  drelichu. 
Drelichowy    przym.    od    Drelich;     Worok   D. 
Sukienko  drelichowe  (—drelich). 

t  Drelink,  a  a,  u,  Im.  i  miara  winna- 30  wia- 
drom.    <Nm.  Dreiling> 

Dreliszek,  szku,  blm.  I.  p.  Drelich:  Pokrył  jo 
(buty)  pantalonaiiii  z  drcliszku.  Zach.  2.  ubra- 
nie drelichowe:  Szlachta  w  dreliszku  lub  kar- 
raazynie.  Pol.  Na  jednym  zagonie  i  w  drelisz- 
ku niebożę.  Kaczk. 

Dreliszkowy  przym.  od  Dreliszek:  W  drelisz- 
kowym  żupanie  chodził.  Kaczk.  Zerknęła  do 
zwierciadła,  które  nad  sofka  dreliszkowa  wisia- 
ło. Zach. 

Drelować,  uje,  owal  p.  Drylować. 

Drelowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drelować.   ' 

Drelownik,  a,  Im.  i  p.  bryl. 

[Drem]  p.  Drzeć. 

XDremla,  i,  Im.  e  p.  Drumla:  Na  drerali 
grać.  Kn. 

[Dremna,  ej,  Im.  e]  karliczka,  kobieta  krasno- 
ludka. 

[Dremne,  ego,  Im.  e] 
[Dremny]  p.  Drobny. 

karzełek.  <=  Drobny  > 

[Dremy]  p.  Drzeć. 

Dren,  a  a.  u,  Im.  y  I.  rura  gliniana  do  osusza- 
nia gruntów,  in.  e  jj,  c  z  e  k.  2.  !lek.  p.  Sączek. 
<Ang.  drain> 

Drenarski  tyczący  i.  drenowania:  Spółka  dre- 
narska, zawijjzana  celem  osuszenia  pól. 

Drenarz,  a.  Im.  e  robotnik,  układający  dreny. 

Drendulka,  i,  Im.  i  I.  xp.  Drynda.  2.  p.  Dryn- 
dulka. 

Dreniarka,  I,  Im.  I  maszyna  do  wyrabiania  dre- 
nów. 

[Drenica,  y,  Im.  e]  p.  Dranica. 

jDrennieJ  przys.  od  Drenny. 

[Drenny]  p.  Dranływy.     <lir8.  drenny(j)> 

Drenować,  uje,  owal  I.  osuszać  grunta  za  pomo- 
cą drenów,  in.  o  d  8  «•];  c  z  a  ó.  2.  1  lek.  zakładać 
sączki.     <p.  Dren> 

Drenowanie,  a,  blm.,  czynno.^ć  cz.  Drenować. 
Drenowy    przym.    od     Dren:    Rura    drenowa 
C=  dren,  sączek), 

[Dren,  a.  Im.  e]  p.  2.  Drań. 
[Dreństwo,  a,  bim.]  p.  2.  Drań. 
Drepoić,  I,  ii    I.     xp.    Dreptać.    2.  [D.]  lań- 
eryó. 

XDrepslć,  I,  II  p.  Dreptać. 


p.  Drobne. 
[Dremny,  ego,  Ira.  i]  rz. 


654 


DREPSIENIE 

yDrepsIenIe,  a,  blm.,  czyano§4  et,.  Drepslć: 
Drobne  stąpanie,  D.  Bobr.  Por.  Drapsić. 
<  Por.  Dreptać  > 

Dreptać,  oze,  tał,  xDrepoić,  f  Drapsić,  XDrep- 
Sić  drobne  kroki  stawiać:  D.  po  błocie.  Przen.) 
'J'rzeba  D.  koło  tego  interesu  (  ■=  chodzić,  zabie- 
(/iió).     <DREPT> 

Dreptanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Dreptaó. 

I  Dreptany,  ego,  blm.]  rodzaj  tańca  góralskiego. 

[Drepy,  ow,  blp.]  p.  Trepy. 

[Oreslówka,  i,  lin.  i]  v\-oroba  iolądka.     <7> 

Dresowaó,  uje,  owal  p.  Tresować:  Regiment, 
złożony  z  ludzi  nietylko  niepozornych,  ale  też 
2!r.ł  ubranych,  niedresowanych.  Gors.  (  =  niewy- 
ćwii-zonych).     <Fr.  dre8ser> 

Dresowanie,  a,  blm.,  Dresura  czynność  cz.  Dre- 
eować. 

Drest,    u,    Im.    y,    Drzost    bot.    (nectris)  roi. 

<;> 

I  Drest,  u,  Ira.  y]  agrest.  <  przekręcenie  Agrestu  > 
jOróst,  Dryst  nieod.]  śmiały,  odważny,  dziarski: 
W  ona  je  D.  do  wszytkićgo.   <Nm.  droist> 

Dresura,  y,  blm.  p.  Dresowanie. 

t  Dresz,  y,  ira.  e  p.  Dreszcz. 

Dreszajba,  y,  Im.  y,  Drajszajba  kol.  przyrząd 
w  postaci  platformy,  obracujcicej  ś.  za  pomocą  szrub, 
fltizący  do  obracania  wozów  i  maszyn  na  miejscu 
i  do  przeprowadzania  parowozu  z  jednej  linji 
tta  drugą,  in.  obrotnica,  tarcza  obroto- 
wa, pomost  obrotowy.  <  Nm.  Dreh- 
6cheibe> 

Dreszcz,  u  a.  yy,  Im.  e  ra  i  Xż.,  f  Dresz, 
t  Dres,  XDreść,  f  Drez,  t  Drocz,  f  Droszcz 
i  [Droszcz]  I.  konwulsyjne  wstrząśnienie  systemu 
nerwowego,  drżenie,  mrowie,  ciarki:  D.,  jak  łuska 
gadu  przesuwa  ś.  po  mnie.  Krasiń.  Przejął 
wszystkich  dreszczem.  Mick.  D.  zgrozy,  roz- 
koszy. D.  śmiertelny.  Wstrzęśli  ś.  męże  mi- 
mowolną dreszezą.  Gosz.  D.  zimny  przeszedł 
mu  po  kościach.  2.  lek.  (horror  febrilis)  wstrzą- 
tające  uczucie  zimna  w  okresie  rozpoczynające/  i. 
gorączki,  t  r  Z  ą  ś  c  a,  posp.  ziębienie:  Mieć 
dreszcze.     Zdr.  Dreszczyk.    <DRG> 

[Dreszcz,  u,  Im.  e]  p.  Rdest. 
{.   X Dreszczowy  przym.  od  Dreszcz. 
'•■  Dreszczyk,    u.    Im.    i    I.    p.  Dreszcz.    2.  lek. 

giorripilatio)  niższy  stopień  dreszczu,    o  g  r  ą  ż  k  a : 
.  padaczkowy  (aura  epileptica). 
t  Dres,  a,  Im.  e  p.  Dreszcz. 
XDreść,    i,  Im.  e  p.  Dreszcz:    Pani  Dyndal- 
ika    (ma)    lekką    kolkę,   a  panna  Aniela  cokol- 
wiek dreści.  Fred.  A. 
V  [Dretki]  p.  Drętwy. 
[Dretkoj  przys.  od  Dretki. 

IDretkość,  I,  blm  ]  rz.  od  Dretki. 
Drew,  u,  Im.  y]  kawałek  drewna,  wiór:     Wbił 
ie  D.  w  rankę.   <DKZEW"> 
[Drewa,  ew,  blp.]  p.  Drwa. 
t  Drewce,  a,  Im.  drwoa  drewno,  Im.  drwy :  Na- 
ttczepał  był  drwłee. 

Drewiany]  p.  Drewniany. 
^Drewiarnla,  I,  Im.  e]  p.  Drwalnfa. 
Drewiarz,  a,  Im.  e]  drwal. 

Drewieniuszko,  a,  Im.  a]  p.  Drewno:  óna 
rzićna  kawałek  drewna,  D.,  i  powiedA... 

Drewienko,  a,  Im.  a  p.  Drewno. 

Drewko,  a,  im.  a  I.  p.  Drewno.  2.  w  Im.  p. 
Drwa:  Nar^baó  drewek.  Ni  w  kijki,  ai  w  drew- 


DREWNT  ; 

kn.  Pr  z.  (  *>  ni  V)  pięć,  ni  xc  dziewi(;6),  3.  apt.: 
Xl)re%vka  czyszczące  krew,  In.  trociny,  trzas- 
ki, wiórki  czyszczące  krew(specie3 
ad  decoctum  lignoruui).   <DRZEW> 

Drewnia,  i,  Im.  e  I.  [D.]p.  Drwalnla.  2.  t  a- 
t  Derewnia  budynek  drewniany.  3.  intr.  tektura 
biała  a  masy  drzewnej. 

Drewniak,  a,  Im.  i  I.  a.  XDrewnlanka  ludynen 
drewniany.  2.  [D.]  handlarz  drzewa.  3.  gm.  pog". 
bałwan,  cymbał.  4.  [D.,  Drwniak]  =  a)  chodak, 
trzewik  z  drewnianą  podeszwą,  b)  wóz  drewniany 
niekuiy.  5.  bot.  (hyposylon)  roi.  z  gromady  grzy- 
bów z  rodziny  kulnicowatych.  6.  druk.  szteg  drew- 
niany. 7.  kol.  zcf/ar  drewniany  u  dróiaików.  8. 
zool.  (lithobius)  zwierzę  stawonogie,  należące  do 
wijów  ostrorolnych.    <  DRZE  W  > 

t  Drewniały  Ictóry  i.  stał  drewnem,  zdrewniały: 
Roślina  korzenia  drewniałego.   Syr. 

Drey.nianka,  I,  Im.  i  I.  Xp.  Drewniak.  2.  sal- 
niczka  drewnictna:  Sól  mł  ś.  z  drewnianką  wj'- 
wróoiła.  Krasz. 

[Drewnianny]  p.  Drewniany. 

Drewniano  przys.  od  Drewniany:  Dokoła  dij- 
mu  było  rozmaicie,  i  murowano  i  D.  Byk. 

Drewniany,  t  Drzewiany,  [Drzewiany,  Drzewniji- 
ny,  Drzewnianny,  Drzewieny,  Drewiany,  Drewnian- 
ny] I.  z  drzewa  zrobiony:  Dom  D.  Materja 
drewniana  (  ==  rodzaj  tkaniny,  zrobionej  z  łyku). 
Kazimierz  Wielki  Polskę  drewnianą  zastał,  zo- 
stawił murowaną  (  =  drewnianemi  domami  zalm- 
dowaną).  Herbata  drewniana  p.  Herbata.  2. 
przen.  nieczuły,  obojętny,  sztywny,  zimny:  Oka- 
zał ś.  dla  niej  drewnianym.  Jeż.  3.  przen. 
bezdźwięczny,    matowy:  Głos  D.     < DRZEW > 

Drewniasty,  Drewnistypot?o6ni/  do  drewna:  Sko- 
rupa orzecha  jest  drewniasta. 

Drewnica,  y.  Im.  e  p.  Holcśruba. 
XDrewnictwo,  a,  blm.,  f  Derewnictwo  dozór  nad 
drzewami,  lasami,  leśnictwo. 

xDrewniczy,  ego,  Im.  ówie  p.  Drewnik. 

Drewnieć,  eje  a.  f  e,  al,  xDrwieć,  f  Drzew- 
nieć  I.  w  drewno  i.  zamieniaó.  2.  drętwieć,  kost- 
nieć, martwieć,  szływnąć:  W  nim  ś.  krew  zsiada, 
zaraz  trupem  drewnie.  Pot.     < DRZEW > 

Drewnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drewnieć. 

Drewnik,  a,  Im.  i  I.  [D.]p.  Drwalnia.  2.  ^atos 
drzewa,  szychta  drzewa.  3.  Xlin,  cy  a.  XDrewni- 
czy,  XDrewny  dozorca  drzewa. 

Drewnisty  p.  Drewniasty:  D.  korzeń.  Kn.  D., 
kołowaty,  twardy  jak  drzewo,  Bobr. 

Drewno,  a,  Im.  a,  t  Drzewno  I.  warstioa  drze- 
wa między  korą  a  rdzeniem,  drzewo:  To  twarde 
jak  D.  2.  Icawał  drzewa,  polano:  Stał  ś.,  jak 
D.  (=jak  kloc,  jak  pień).  Łacno  o  D.,  kto  psa 
chce  uderzyć,  Wer.  (  zs  o  kij).  Nie  kij,  ale  D. 
Prz.  (  =  nie  kijem,  tylko  paiką).  -j-  Głowę  jego 
ostrymi  drowny  raniono.  Op.  Lecąc,  o  ławki 
stuknęła  ś.  D.  Słów.  Przen.:  Krzywe  D.  =  czło- 
wiek ze  wszystkiego  niezadowolony.  3.  Xa.  w  Im. 
a.  trzy  drewna  =  szubienica:  Przestępcę  tego 
li  zawiesisz  na  drewnie.  Bud.  Złodziej  był  osą- 
■dzony  na  trzy  drewna.  Kulig.  4.  Xjnkikolwick 
przedmiot  z  drzewa  zrobiony:  W  drewnie  po  mo- 
rzu żeglują.  Kochan.  (=na  okręcie).  Zdr.  Dre- 
wienko, Drewko,  [Drewieniuszko],  Zgr.  [Drew- 
sko].     <  DRZEW  > 

xDrewny  L  służący  do  drew:  Siekiera  drew- 
na. Kn,  Rynek  D.  (  =  gdzie  i.  drwa  sprzedają). 
2.    mającji    ctch^    dreewai    Korzeń    D.  Jund.     3. 


555 


DREWOTNIA 


DR  JA  KIE  W 


•j- 2  drzewa:  Obleta  drewna. 
i  rz.  p.  Drewnik. 

[Drewotnia,  i,  Im.  e]  p. 

[Drowótnia,  i,  liu.  e]  p. 

[Drewsko,  a,  Im.  a]   p. 
eka  rąbał  w  lesie. 

[Drewutnia,  i,  lin.  e]  I.  p.  Urwalnia. 


XDrswny,  ego,  Im. 


Drwainta. 
Drwalnia. 
Drewno: 


Chłop  drew- 


2.  miejsce 
< p.  Die- 


leśne    w    górach,    shąd  drwa  ś.  b-itrze* 
wotnia> 

t  Drez,  u,  Im.  y  p.  Dreszcz. 

XDre2lowaó,  uje,  owal  wyciągać;  złoto  a.  srebro 
ze  s'<irych  galonów.  Por.  Dryzlować.  <Nm. 
urilseln,  drie6ela> 

KDrezlowanie,  a,  blm.,  czynaośd  es.  Drezlo- 
wać. 

t  Dreznar,  a  I.  Im.  owie  loknrz.  2.  Im.  y 
trzewik  drewniany.     <?Nm.  Dreber= tokarz  > 

Drezyna,  y,  Ini.  y  wózek  do  jazdy  po  szynach 
kolejowych.,  poruszany  mechanizmem  a.  parą.  <Nm. 
Draisine,  Fr.  draisienne,  o<i  nazwiska  Niu.  'wy- 
nalazcy ?oa  Drais  f  1851  > 

t  Dręchnąć,  nie,  nąl  I.  (o  cerze)  blednąca  iółk- 
nąó  ze  starości.  2.  a.  f  Drąchnąć  marnieć,  nędz- 
nieć. (Glosy  z  w.  XV).  <  !  l)RZĘCIi,por.  Miki. 
Etymologisches  WOrterbuch  p.  w.  drenselii> 

xDręczarnla,  I,  Im.  e  I.  izba  tortur.  2.  męha, 
męczarnia,  dręczenie:  Gorączka,  pragnienie  mniej 
jest  względem  ognia  i  owycli  dręczarni,  PileU. 
<DRĘK> 

Dręczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dręczyć. 

Dręczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Drę- 
czyć ó. 

I  Dręoznoludny  dręczący  ludzi:  Dręeznoludn% 
nam  zoowa  aira^  wiezie.  Uosł.  <DK.E(K-{- 
LUD> 

Dręczyciel,  a,  Im.  e  ten,  co  dręczy,  sprawca 
mąk.     <DRĘK> 

Dręozyoielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Dręczyciel. 

Dręczyć,  y,  yl  męczyć,  trapić,  zadawać  komu 
-tierpienin,  dokuczać  komu,  dojmować  komu  do  iy- 
vve<jo,  nękać,  gnębić,  znęcać  i.,  pastwić  ś.  nad  kim: 
l[)rt^ezy  go  podagra,  zgryzota,  Bumienie.  Boleść 
niezmierna  przytomnych  dręczyła.  Kras.  Ty, 
czarami  dręcząc  piekło,  ani  inyśli.sz  o  podróży. 
Mick.  D.  ś.  męayi  ś.,  trapić  i.,  gryió  i. 
<DRĘK>  :.,.,.  r-..v.--..      '  .    , 

fDręgi]  p.  Drętwy.  ^^'"'^'■^■'-: 

[Dręgość,  I,  blm.]  rz.  od  Dręfli. 

fOręk,  u,  \)\m.]nrvpój dla  trzody.  <Dnra.drank> 

t  DrętkI  i  [Drętkij  p.  Drętwy:  Drętkio  wino, 
jabłko.  Masło  drętkie  (  =  ostre,  nietiuste). 
<?DR(Ę),  DZ10R> 

Drętwa,  y,  Im.  y  zool.  (torpedo)  płaszczka, 
Mzbrojona  przyrządami  elektrycznerni.    <?DR(Ę)> 

Drętwić,  I,  ił,  Trętwić  I.  robić  drętwym,  zdręt- 
wiałym, znieczulać:  Drętwi.-^co  lekarstwo.  Kn. 
1).  zęby  (  =  wywoływać  cierpmenie  zębów,  nabawiać 
oskomy).  Przen.:  Samuel  Korecki  drętwił  dzioz, 
Btare  grabiąc  jej  zabory.  Faleń.  2.  y^czynić 
twardym,  hartować:  Smarowidło  to  drętwi  ekó- 
rę,  że  stwardziejo.  Ostror.     <?  DR(Ę)> 

Drętwieć,  eje,  al,  Trętwieć  \.  stawać  ś.  drętwym, 
nieczułym,  tracić  czucie,  cierpnąć,  martwieć:  No- 
tfa  mi  drętwieje.  Ręce  od  zimna  drętwieją 
(^kostnieją).  XOezy  drętwieją  (  =  w  slup  stają). 
I),  ze  strachu  (=  truchleć).  Zęby  drętwieją.  2. 
'y.tĄieć,  irinać  ś.:  Rzeka,  woda  drętwieje  C  =  fnor- 
zn'c).  Kr«w  wpuszczona  prędko  drętwieje  (skrzep- 


twardniej« 


nie,    zsiada   ś.).     Skóra  drętwieje  ( 
grubiije).     <?  DR(Ę)> 

Drętwienie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Drętwić.  2. 
czynność  cz.  Drętwieć:     D.  zębów  {-.oskoma). 

Drętwik,  a,  lin.  I  i.  [D.]  bot.  roś.  krwawnik 
(achillea  millefoiium).    2.  zool.  p.  Strętwa. 

Drętwość,  i,  blm.  rz.  od  Drętwy. 

Drętwy,  xTrętwy  I.  zdrętwiały,  skostniały,  po- 
zbawiony czucia,  nieczuły,  bezwładny:  Drętwe  Je- 
go oko.  Przyb.  ( ^nieruchome).  2.  X  a.  f  Drętki, 
[Dręgi,  Dręłki,  Dretki]  cierpki,  przykry:  Owoł, 
napój  D.  <?  DR(Ę)> 

Drgaćj  a,  ał  p.  Drgnąć.     <DRG> 

Drganie,  a,  Im.  a  I.  czynność  cz.  Drgać.  2, 
fiz.  ruch  wahadłowy,  dokonywający  ś.  w  jedną  i  dru- 
gą stronę  pewnego  położenia  średniego  a.  dokoła 
pewnego  punktu,  in.  ruch  drgający,  wibra- 
cja, rnch  wibracyjny:  Drgania  prostoli- 
nijna, obrotowe,  kołowe,  eliptyczne,  podłużne, 
poprzeczne.  3.  lek.  =  a)  D.  gloso  p.  Drżenie. 
b)  XD.  kocie  p.  Mruk.  c)  D.  tętniące  =  drże- 
nie oskrzeli  i  klatki  piersiowej,  dostrzegalne,  jeżeli 
podczas  badania  badany  mówi  a.  ipieiua,  in.  d  r  ż  e- 
n  i  o  g  ł  o  s  o  w  e.  4.  Xwet.:  D.  końskie  p.  Drgęga. 

[Drgawieo,  woa,  Ira.  wce]  roi.  łzy  Matki  Boskiej. 

Drgawka,  i,  Ira.  I  I.  Xwiosło.  2.  lek.  ^  a) 
drgnięcie  kurczowe,  in.  d  r  y  g  o  t  k  a,  miotacz- 
k  a.  b)  w  Im,  kurcze  przerywane,  drgające  (spas- 
mus  clonicus):     Drgawki  porodowe    (eclompsia). 

Drgawkowy  lek.  (conTulsiyus)  przym.  od 
Drgawka. 

t  Drgęga,  f,  Ira.  f  wet.  drżączka  chorohliwa 
u  koni,  in.  przechar  śnie  nie,  X*irganie 
końskie. 

XDrgliwy  driący,  drgający:  Glos  piszczący 
i  D.  Xrasiń.  ■        ,: 

Drgnąć,  nie,  n?,!,  X  Drygnąć,  nied.  Drgać, 
X  Drygać,  XDrygoiaĆ  I.  zadrgać,  zadrżeć,  zatrząić 
&.,  wstrziisnąć  ś.:  Usłyszawszy  napie  odgłos 
dzwonka,  drgnął.  Kurek  leży  wedlo  drogi,  ani; 
drgnie,  ani  tchnie.  Ani  drgnie  (  =  jest  mocno 
przytwierdzone,  nie  poruszy  ś.).  Nieos.:  Drga  mu 
pod  kolany.  Prz.  (=  łydki  mu  drżą,  boi  ś.).PrzQa.: 
Dzieła  nowe,  drgające  pełnią  wppóiczesnego  ży-. 
cia  (  =  tchnące,  ożywione).  2.  XIX  czym  =  porU' 
szyć:  Mając  gorączkę,  rękami  drgał.  Pers.s 
Drgnął  nogą  (  =  umarł).  Pewnieby  kto  z  was; 
drgnął  nogą  na  powrozie  (  =  byłby  powieszony), 
3.  enibr.:  ^xDrgająea  kropka  p.  Kropka.  4.  ńz.] 
doznać  ruchu  wahadłowego:  Struna  drga.  liuołl ' 
drgający  p.  Drganie.     <DR(i> 

Drgnienie,  a.  Im.  a.  Drgnięcie  czynność  cz. 
Drgnąć.  Przen.:  Będzio  budził  dokoła  drgnienia 
artystycznego  życia  (  =  objawy). 

Drgnięcie,  a,  Im.  a  p.  Drgnienie. 

XDrgubica,  y.  Im.  e  p.  Drugubica. 

[Dribozą]  p.  Drypcz;). 

[Drjacznica,   y.    Im.    e]  plotkarka. 
kiew,   por. 
aAseti>  .  >•  ^  ■  ; . 

t  Drjacznik,  a.  Im.  oy  fen,  co  robi  a. 
drjakicw.     <p.  I)rjakiew>  r 

Drjada,  y,  Im.  y  a.  Dryjada  nimfa  leśna.  '<Qt. 
dryas,   2  pp.  dry;idos> 

Drjakiew,  kwi,  Im.  kwie   a.    Dryjakiew,  Driak- 

wił     I.     X!ek.     (thoriaca)    lek   z   wielu  środków 

złożony,     daw.     używany,     szczcg.    jako     odtrutka, 

In.     Xzwar.     Przen.:    "Wyciągać    D.    ze   żnjil 

\  t»  złe    na    dobre    obracać).      2«     Xkaide    le- 


1 


<pTDrja-, 
Cześ.  (o  plotkach)  „jako  dryak  roz- 

sprzedaje 


550 


DRJAKWIA 

Icarstwo  przeciiclco  otruciu,  odtrutka,  aniydot;  Proch 
ze  skórek  bobkowych  przeciw  wszelkim  Jadom 
jest  D.  Trzyc.  3.  mcdi,  plaster,  lekiirslioo:  Niech 
wam  jakowej  drjakwi  na  raac}  przyłożj^.  Sienk. 
4.  bot.  =  a)  a.  Gwiazdnik  (scabiosa  s.  succisa) 
roi.  2  rodziny  szczeciowalych.  Gatunki :  D. 
ciemnopurpurowa  a.  "Wdowi  kwia- 
tek (scaoiosa  atropiirpurea).  D.  górna  a. 
Gołębieniec,  Gołębiaiee  (6.  cohimba- 
ria) ;  D.  podgryziona  a.  Żebro  czart  o- 
we  (s.  succisa  a.  succisa  pratensis);  D.  siar- 
czysta (s.  ochloleuca).  l^,)  .t>-  bydlęca  p.  Ma- 
rzyrołodek.  c)  D.  polna  p.  świerzbnica.  d)  [D. 
a.  xDreJaka,  Dryja,  Dpyjak]  =  a)  roś.  golęUniec 
(scabiosa  coluiubaria);  P)  roi.  astrantia  maior. 
<Qr.  theriakós  (dom.  antidotos)  -  zwierzęcy 
(dom.  antydot),  przez  Śr.  Gnm.  driakel,  Cześ. 
dryilk> 
Drjakwfa,  I,  Im.  e  p.  Drjakiow. 
Orjakwiany  p.  Drjakwowy:  Drjakwiane  lekar- 
stwa. Syr. 

Drjakwowy,  Drjakwiany    przym.  od    Drjakiew: 
Zajiach  D.  Kras. 
[Orji,  drji,  blp.]  p.  Drzwi. 
I  Drób,  I,  Im.  ie]  p.  2.  Drab :    Przystawili  D.  do 
da  ku. 

[Oroba,  ów,  blp.]     p.    Drób:     Tonby    też  zjadł 
że  psa  D.,  a  jeszczeby  sie  pytał,    kaj    Włjtroba. 
Prz.     <DROB> 
Orobczyzra,  y,  Im.  y  leśn.  p.  Drobnica. 
[DrobeczekJ  p.  Drobinecz:;a. 
Drobia*ka,  i,  Im.  i,    Gorzknik    bot.    (hydrastis) 
roi.  z  rodziny  jaskr owaly eh.     <?> 

XDrobianka,  i,  Im.  i  polewka  z  wina  a.  piwa 
e  chlebem.     <DROB> 

Drobiaszozek,  szczku,  Im.  szczki  p.  Drobiazg- 
Drobiaszcaków  rozlicznych  moc  tu  była.  Przy- 
bór. 

Drobiazg,  u,  hu.  i,  f  Drobiozg,  [Drobiózg,  Drobnia- 
waj  {.drobny przedmiot :  Ułoży(^  w  kufer  wszystkie 
drobiazgi  do  podróży.  2.  drobny  szczegół,  drobna 
okoliczność,  detal:  Opowiadać  coś  ze  wszysfkie- 
rai  drobiazijami.  3.  rzecz  malej  tcagi,  drobnostka, 
bagatela,  jraszka,  błahostka,  małostka,  głupstwo: 
To  D.  4.  zb.  rzeczy  małe  w  swoim  rodzaju:  Pod 
gołym  niebem  rozlokowywała  ś.  arendatzowa  ze 
swoim  drobiazgiem.  Kol.  (  =  z  dziećmi).  Miał 
czworo  dzieei:  córkę,  siedemnastoletni.-j.  dziew- 
czynę, i  troje  drobiazgu.  Jun.  (  =  małych  dzieci). 
Tylko  mi  drobiazgu  nio  dawaj! — Nu,  8k2].dże  ja 
niedrobiazgu  wezmę?  Jeż.  (  —  drobnych  sztuk  to- 
waru, np.  owoców).  D.  szlachecki  kroczył  na- 
przód, kol.  (—drobna  szlachta).  xD.  folwarczny 
=  drobne  ]>tastwo  domowe,  drób.  XD.  rybi  =(/;-(>'>ne 
rybki:  Rybitw  rzadko  co  rosłego,  ale  rychlej 
jaki  drobiazg  nlowi.  "Wuj.  xWnet  ten  D. 
głupków  znujdrzeie,  jak  chlusną  jednego  z  nich. 
Birk.  (  =  nizko  stojący  umysłowo  rodzaj  ludzi). 
XTara  nie  przypuszcza  owego  drobiazgu,  co  to 
nie  urośli  w  cnoty  wielkie.  Star.  5.  |D.]  =  a) 
vr  Im.  drobna  bielizna  (jak  kołnierzyki,  chustki 
it.p.):  Pranie  drobiazgów,  b)  ptak  drop.  Sł. 
■wil.  Zdr.  Drobiażdżek,  Drobiaszozek,  t  Drobiaż- 
dzik.     <DROB> 

xDrobiazoowioz,  a.  Im.  e    ten,  co  przywiązuje 

wielką  icugę  do  drobiazgów,  pedant. 

Drobiazgowie  p.  Drobiazgowo. 

Drobiazgowo,  Drobiazgowie  przys.  od  Drobiaz- 
gowy. 


DROBINKO^VY 

Drobiazgowość,  I,  blm.  rz.  od  Drobiazgowy. 

Drobiazgowy  I,  wchodzący  w  drobiazgi,  drob- 
nostkowy, pedantyczny,  skrupulatny  :  Człowiek  D. 
Opis  D.  C  =  szczegółowy,  ścisły,  dokładny).  2. 
X drobny,  maleńki,  L.  3.  nicJacrtowny,  detaliczny: 
Handel  D. 

t  Drobiaidźik,  u,  Im.  i  p.  Drobiazg. 

[Drobiaźdżarka,  i,  Im.  I]  praczka  do  drobnej 
bielizny.    Por.  Drobiazg. 

Drobiażdżek,  dżku,  Im.  riżki  p.  Drobiazg. 

xDrobiażclżkowy  przym.  od  Drobiażdżek,  dro- 
hiazgowy. 

XDrobiątko,  a.  Im.  a  drobne  zwierzątko:  Le- 
dwie ś.  trzepotało  ubożuchne  D.  Nar. 

Drobioa,  y.  Im.  e  bot.  (perdicium)  roi. 

X Drobicie!,  a,  Im.  e  I.  ten,  który  coś  drobi, 
rozdrabnia:  Drobleiele  myśli  mistrza.  2.  ten, 
który  coi  zmniejsza,  ujmuje  czemuś:  D.  cudzej 
zasługi. 

XDrobicielka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Droblciel. 

Drobić,  i,  II  I.  a.  Drobnic  dzielić  na  drobne  czę- 
ści, rozdrabniać:  Nie  trzeba  skib  D.  Trzyc.  D. 
chleb  (  =  kruszyć).  Hetman  wojsko  D.  musiał 
osadami.  Troć.  xBędziecie  trąbić,  nic  nie  dro- 
biąc. Leop.  (=nie  przerywając).  2.  drobne  kroki 
stawiać,  dreptać:  Panienka  w  tańcu  nóżkami 
drobi.  Dziewczyny  drobiły,  to  posuwając  ś. 
w  podrygach  naprzód,  to  cofając  ś.  przed  gwał- 
townemi  ruchami  tancerzów.  Sicnk.  X  Drobiony 
kroczek.  3.  -J-  D.  pończochy  iglicami  =  rohić 
pohczochf.  4.  [D.]  taii^zyć  góralskiego  a.  drobne- 
go.    <DROB> 

fOrobiec,  bca.  Im.  bce  zimerzą  domoice  rogate 
mniejszego  gaiunicu  (np.  owca,  koz^').  Zdr.  f  Dro- 
bię. 

Drobienie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Drobić. 

I  Drobieście,  a,  blm.]  chróst,  drobne  drzewo,  żer- 
dzie. 

•j- Drcbieżny  drobny,  niewiele  znaczący:  Dro- 
bieżne  wydatki.  Troć. 

t  Drobię,  ęcia,  Im.  ęta  p.  Drobiec:  Nie  zarż- 
niesz Jehowie  byka  a.  drobięcia,  w  którymby 
była  wada.  Bud. 

t  Drobięcy  przym.  od  Drobię:  Brona  drobię- 
ca.  Bud.  f=zbrama  owcza).  Nawarzawszy  gkć)^^ 
nóg  i  podrób  skopowych  a.  droblęcych.  Ocz. 

Drobina,  y,  Im.  y  I.  drobna  cząstka,  odrolnna, 
okruszyna,  kruszyna,  kawałeczek,  ździeblo :  Pta- 
ki zbierają  drobiny  rozszarpanego  ciała.  Mor. 
(  =  szczątki).  Błądzić  w  tej  życia  marnej  drobi- 
nie. Nar.  2.  drobny  przedmiot,  drobiazg,  maleń- 
stwo: Taka  drobina  srebrna,  że  to  jak  karpia 
łuszczka  tylko  te  pieniążki.  Pol.  3.  Xchem. 
i  fiz.  =  a)  atom.  b)  p.  Cząsteczka.  Przen.: 
Nieba  nio  widać  zupełnie  j)o])rzez  te  droliiny 
wody,  powoli  opadające  w  powietrzu.  Dąb.  Zdr. 
Drobinka,  Drobineczka.     <DROB> 

[Drobinateczkę]  p.  Drobineczka. 

Drobineczka,  i.  Im.  I  p.  Drcbina:  Zada  ci 
w  drobineezce  a.  polowcczce,  a  ty  inithridaticum 
(  =  antydot)  zażywaj,  chceszli  pożyć  który  rok. 
Szaj.  (  =  w  drobnym  kawałku,  w  drobnej  pigułce). 
Daj  rai  drobincczkę  wina.  [Drobineczkę,  Drobi- 
nateczkę, DroSjeczek]  przys.  trochę,  troszeczkę, 
odrobinę,  nieco :  Przyszedł  drobineczkę  za 
późno. 

Drobinka,  f,  Im.  I  p.  Drobina. 

xDrobinkowy  przym.  od  Drobinka,  molekw 
lamy,  .        .    ,      > 


m 


DROBINOWY 

X Drobinowy   rizym.    ud   Drobina:    Układ  D. 
(-iitolekularny). 
t  Drobiozdzik,  u,  Im.  I  p.  Drcbiozg. 
t  Droblozg,  u,  im.  i    p.  Drobiazg.    Zdr.  j  Dro- 

Drobiózg,  u,  Im.  i]  P.  Drobiazg,  _ 

.       DrobiszSźe,  a,  blm.J  zb.  garnuszki  glmtane  do 
tiahnwu  dla  dzieci.  . 

IDrobka,    I,    blm.l   podrohy   z  owcy    a.ctel^ua. 

1.  [Drobki,  bek,  blp.]  rodzaj  sieci.     <>> 

2.  [Drobki,  bek,  blp.J  p.  Drabka. 

1.  [Drobne,  ego,  Im.  e,  DrcmneJ  kadątko, 
hcdnie,  krasoludek.  o    r m 

2.  Drobne,  ych,    blp.    I.    p.   Drobny.    2.  [D.] 

dzieci,    dziatwa,    droUazg. 

[Drobneńki]  p.  Drobniuchny. 

Drobniak,  a.  Im.  i  drohny  pieniądz:  Z  kieszeni 

^7^^ob;£i::'^b?;it?&robFazg:  Gad.Uek 
.  S"  r'z  ^anami,\ba  z  taki^^i  drob,,awy^ 
Drobnica,  y,  Im.  e  I.  drobne  rzeczy  (np.  na  ko- 
lei drobne  towary).  2.  [D.]  =^  a)  moneta  drohna, 
"Llkoioa,  drohnl\)  ni^>y  Mne.  c  «a^otoe 
robotnicu  wiejscy.  3.  XmmicJa  (czasu)  4  a. 
Drobozyzna    Icin.    crfj)ad.ti    z    drzew,  odchodzące 

'"IrotTri,    ił    P-   Drobić:    Posiadali  większe 
lub  mniejszo  wlasaości,  mogli  je  pomiędzy  dzie- 

'''^^^s^&aS^-^Ksf.rnii::;^:^ 

dir^Sgód'  Dr^^TczW.    Kar.'    C  =   .^a^n,.). 

"^Dr^obn^i^nie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Drobnic.  2. 

czynność  cz.  Drobnieć.  ,  „    ^  .     . 

Drobniuohno  przys   od  Drobniuchny 

Drobniuchny,  KDrobniuczki,  Dicbniuśki  Drob- 
niutki Drobniusieńki,  Drobniutcr.k.,  Drobniusle- 
"eczki,  Drobniutenieczki,  Drobniuo  eneozki,  Drob- 
Siuteneczld,  [Drobnuohny  Drobneńki]  W.o  drób- 
„y  a.  zupełnie  drobny:  Des^^^^  D.  Ręka  diob- 
»\)uchna  (  =  maluchna).     <DKOB> 

XDrobniuczki  p.  Drobniuchny. 

xDrobniuczko   przys.  od  Drobniuczkl. 

Drobniusieneczki  p.  Drobniuchny. 

Drobniusieneczko  przys.  od  Drobniusieneczki. 

Drobniusieniecikl  p.  Drobniucnny.       .    . 

Dr2bniu3ionieczko    przys.  od  Drobnius.enieczki. 

DrobniusieńkI   p.  Drobniuchny. 

Drobniusieńko  przys.  od  DrobniusieńkI. 

DrobniuśkI  p.  Drobniuchny. 

Drobniuśko  przys.  od  Drobniuśkl. 

Drobniuteneczki  p.  Drobniucnny. 

Drobniuteneczko  przys-  o'l  Drobniutenecziii. 

Drobniutenieczkf  \>.  Drobniuchny. 

Drobnłutsnieczko  prz;s.  od  Drobniutenieczki. 

Drobnltilońki  p.  Cs-obniuchr.y.  . 

Drobniuteńko  przvs   od  Drabfijytefiki. 

Drobniutki  I.  p.  DrofłnUJiJti.iy.  2.  zcol.:  U  klej 
X).  p.  Uklej. 

Drobniutko  przys.  od  Drobniutki. 

Drobno  przys.  od  Drobny:  D.  jiosiekać  roię- 
EO.     1).  l)isać.     [Iść  l^.]--^drohneini  krokami. 

DrobnociałkOWy  s  ciakk  drobnych  złożony  a. 
zaioierający  je;  lek.;  Krew  drobuocialkowa  (mi- 
crocythaeinia)  ro  której  przewaia  wielka  iMÓ 
akurczowjch     krążkóio     czerwonych.       <DROB  -f- 

€IAŁ>  ,     ^,       ,  .    ,  . 

Drobnofolwarozny  mały  folwark  jio.tiadający : 
"Wla^ciciolo  drobnofolwarczni.  P.tw.  <DROU-|- 
rolwark>  „ 


■   DROBNOSWUT 

Drobnogłów,  owa,  Im.  owy  lek.  (raicrocepha- 
hiS)  człowiek  o  niepawidlowo  malej  głowie. 
<DROB+GŁOW> 

Drobnohandlarski  drobnych  handlarzy  dotyczą- 
cy; 3  drobnych  handlarzy  złożony:  Ludność  drob- 
nohandlarska.     <DROB-f  Handel  > 

Drobnokostkowy  z  drobnych  kostek  ułożony :  tio.. 
zaika  drobnokostkowa.     <DROB+KOST> 

Drcbnołisłny,  Drobnoliściowy  drobne  liście  ma- 
jący: Zielony  szmaragd  drobnolistnych  paproeL 
Asn.  Baldaszek  jest  otoczony  drobnolistn^ 
okrywk?^.  Rost.     <DR0B-1-L1ST> 

Drobnoliściowy  p.  Drobnolistny ;  bot.:  Dąbrów- 
ka drobcoliściowa.  ^' 

Drobno^USki  majnai  drobną  łuskę;  zool.:  Uklej 
D.  p.  Uklej.     <DRÓB+ŁUSK> 

XDrobaomlar,  u,  Im.  y  p.  Mikrometr.  <DROB 
-fMIAR> 

Drobnomiejski  małemu  miastu  właściwy,  mah- 
miastcczkowy :  Gawiedź  drobnoiniejska.  '<DROB 
-J-M1AST> 

XDrobnonilerz,  a,  Im.  e  p.  Mikrometr. 

Drobnomieszozaiiski  niższemu  mieszczaństtou  właś- 
ciwy. 

Drobnopęcherzykowy  lek.:  Rzężenie  drobnopę- 
cherzykowe  =  w />/«cacA  słyszalne  przy  osłucliiwa- 
niu.     <DROB+Pęcherz> 

DrobnoprzemysJoWy  drobnego  j-irzemysłu  dotyczą- 
cy; zajmujący  ś.  drobnym  przemysłem:  Społecznośi- 
drobnoprzeniyslowa.    <  DROB-f  Prze+My(SL)  > 

Drobnorolny  mafąci/  mało  roli:  Ludność  drob- 
norolna.     <  1)R0B+R(0L)> 

Drobnorzemieślniczy  drobnych  rzemieilników  do- 
tyczący;  z  drobrn/ch  rzemieślników  złożony:  Lud- 
ność (Irobnorzcniieślnicza.   <DROB+Rzcraiosło> 

Drobnostka,  I,  Im.  i  drobiazg,  małostka,  bła- 
Jiostka,  bagatela,  fraszka,  głupstwo.  <DROB> 

Drobnostkowicz,  a,  Im.  e  len,  co  przywiązuje 
melką  wagę  do  drobnostek,  pedant,  nudziarz. 

Drobno?tkowie  p.  Drobnostkowe:  Pędził  ży- 
wot btogi,  gospodarując  D.,  pracowicie.  Krasz. 

Drobnostkowe,  Drobnostkowis  przys.  od  Drob- 
nostkowy: Tc  listy  1).  malujfi  sposoby  podró- 
żowania. Roi.  (=^znajmnicjszemi  szczegółami). 

Drobnostkowość,  i,  blm.  rz.  od  Drobnostkowy. 

Drobnostkowy  drobiazgowy,  przesadnie  ścisły, 
pedantyczny,  skrupulatny:    To  człowiek  zbyt  D. 

Drobnostóp,  opu,  im.  opy,  Niskierek  bot.  (mi- 
cropus)  roś.     <DROB+STOP> 

t  Drobnosypki,  f  Drobnosypy  z  drobnych  ziaren 
złożony,  drobny,    miałki.      <niiOB  +  SyP> 

t  Drobnosypy  p.  Drobnosypki:  Piaski  drobno- 
eype.  Biel. 

Drobnoszlachecki  do 'drobnej  szlachty  należący, 
jej  właściwy:  llrobnnszlaclieckicli  osad  początek 
odnosi  opiiija  do  późuycli  czasów.  Szaj.  <DROB 
-|-Szlaehcic> 

Drobnoszybny  mający  drobne  szyby.  Prus. 
<I)ROB-fSzvba> 

Orobność,  i  I.  blm.  rz.  od  Drobny:  T).  drutu. 
Teraz  was  tylko  jdęciu  zostało,  a  w  (ej  drobno- 
Kci  swary  między  wami  o  przodkowauiu  powsta- 
ją,. Skar.  (  =  nieliczności).,  2.  Xlm.  I  drobiazg, 
drobnostka,  mała  rzecz:  Ściślej  w  drobnościach 
nawet  roztrząsa.  Śniad.     <DHOB> 

!  Drobnoświat,  u,  blm.  fil.  p.  Mikrok03m. 
<DROU-fŚWlT> 


558 


DROBNOŚWIATOWY 


DKOGA 


I  Drobnoświatowy  przym.  od  Drobnoświat. 

Drobnota,  y,  blm.  I.  maie  tcyinianj,  druhnoU: 
Te  formy,  tajjjco  ś.  ewą,  drobaotą,  jiilro  boilij 
pochwycone  pizez  sztuko.  Krasz.  2.  przedniiot)j 
drobne,  drobiazg:  Wśród  tej  drobuoty  jediia 
tylko  czereśnia  ■wyżej  ś.  wzaosila.  Krasz. 
<DROB> 

Drobnotworowy  przym.  od  Drobnotwór.  <DROB 
+TWOK> 

Drobnotwór,  oru,  Im.  ory,  Drobnoustrój  żi/Jątk^ 
najniższego  rzędu,  pod  mikroskopem  u-idziane,  m  i~ 
k  r  o  o  r  g  a  a  i  z  ra. 

Drobnoustrojowy  przym.  od  Drobnoustrój:  Ży- 
jątka drobnoustrojowe.      <DROB+U+STKOJ> 

Drobnousirój,  oju,  Ira.  oje  p.  Drobnotwór. 
Przen.:  Z  powodzi  drobnoustrojów  nowelistycz- 
nyeli  znowu  dostaJy  ś.  nam  dwa  zbiory  C=(/ro6- 
fiijdi  utworów). 

xDrobnowid,  u,  Im.  y  p.  Mikroskop.  <DROB 
+WID  > 

KDrobnowidfo,  a,  Im.  a  p.  Mikroskop. 

XDrobnowiJov/y  przym.  od  Drobnowid. 

Drobnowidz,  a,  Im.  e  p.  Mikroskop. 

XDrobnowi(izenie,  a,  blm.  lek.  p.  Drobnov/idz- 
two. 

Drobnowidzowy  przym.  od  Drobnowidz:  Bada- 
nia (Irobnowidzowe.  Przen.:  Drobnowldzowe  ba- 
dania uad  mikrobami  gor.-jczki  erotycznej  (=(/?-o- 
yą  subtelnej  analizy   dokonywane). 

XDrobnowidztwo,  a,  blm.,  XDrob.n3wid2erii6 
lek.  (micropsia)  stan  wzroku,  przy  którym  przed- 
mioty loydają  ś.  mniejszemi,  niż  są  rzeczywiście. 

Drobnowlerszykowy  mający  formą  małego  wier- 
sz))ka:  Formatki  drobnowierszykowe.  Kozł. 
<DROB-f  Wierszyk  > 

Drobnoziarnistośó,  i,  blm.  rz.  od  Drobnoziar- 
nisty.    <DROB  }-ZIARN> 

Drobnoziarnisty  z  drobnych  ziarnek  złożony;  ma- 
jiic.y  budoioc  ziarnistą  o  drobnych  ziarnach:  Gli- 
na drobnoziarnista.    Żelazo  drobnoziarniste. 

[Orobnuohno]  prays.  od  Drobnuchny. 

[Drobnuchnyj  p.  Drobniuchny. 

Drobny,  [Dremny]  I.  małej  objętości,  mały,  nie- 
wielki, maleńki:  Drobne  kawałki,  ezcyei.  Drobne 
drzewka,  rybki.  Drobne  ziarno.  D.,  jak  ziarn- 
ko maku.  Prz.  Drobne  dziatki.  Drobna  dziat- 
Ava.  Drobne  rysy  (  =  delikatne,  nie  grube). 
])robne  kształty.  Drobna  twarz,  ręka,  nog^a. 
Dczko  drobne  jak  paciorka.  Mi-ek.  D.  człowiek 
(-nizki  a  szczupły).  Drobna  to  praca.  Podług' 
drobnej  możności  mojej.  Troo.  Każdy,  acz  naj- 
drobniejszą mający  roztropność,    uznać    to  musi. 

2.  z  małych  cząstek  złożony,  miałki:  D.  jak  mak. 
Prz.    D.    piasek,    deszcz,    druk.     Drobne  pismo. 

3.  niewiele  znaczcicy,  mułoważny,  podrzędny,  po- 
śledni, niższy:  Drobne  wydatki.  Najdrobniejsze 
f-zczegóły.  Drobna  szlachta  (  =  zagonowa,  clio- 
daczkowa,  zakiankowa,  okoliczna).  Drobne  pie- 
niądze a.  drobna  moneta  a.  Drobne,  ych,  bip. 
rz.  =  moneta  zdawkowa,  bHon:  Wdowa  włożyła 
dwa  drobne  pieniądze.  AVuj.  Nie  masz  czasem 
drobnych?  Drobnemi  ci  zapłacę.  Ujrzał  Jezus 
wdowę  ubożuchną,  składającą  do  skarbu  dwa 
drobne.  Bud.  7  D.  lud  (  =  pospólstwo,  gmin). 
t  Starać  ś.  trzeba,  aby  drobnego  stanu  ludzie 
bezpieczni  byli  od  krzywd.  Baz.  f  Namleszało 
ś.  drobniejszych  osób  między  pany.  Baz.  Zarzut 
błędny  i  D.  {  =  bagatelny,  błahy).  Ludzie  znaczni 
mają  swe  drobne  zabawy.  Łubom.  Drobna  rzecz 


(  =  drohiazg,  drohiOstlca).  4.  [D.  taniec]  =  mazur 
kołowy.  [Drobny,  ego,  blm.j  rz.  I.  tani^^c  góraliki, 
Ooł.     2.  ohertas.     <DROB> 

Drobolenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Drobolić. 
Drobolić,  i,  W]  p.  Drobotać. 
Drobotaó,    ce,    tal,    Drebotać.    Drobolić]     I. 
dreptać,  prędko  a  drohno  chodzić.     2.  -prędko,  pie^ 
szczotliwie  mówić.     <DROB> 

[Drobotanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Drobotać. 

t  Droby,  ów,  blp.  i  [Droby]  p.  Drób. 

7  Drocz,  y,  Im.  e  p.  Dreszcz. 

Droczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Droczyć. 
<DR(OK)> 

Droczenis  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Droczyć 
ś.:  Marynia  wpada  w  umizg  niesmaczny, 
w  mizdrzące  ś.  D.  Tarn. 

Dręczyć,  y,  yl  I.  drażnić,  rozdrażniać:  Odrzek- 
ła, drocząc  wiewiórko.  Byk.  2.  y.męczyć,  drę- 
czyć, nękać,  trapić,  gnębić:  Niezawszo  taki  sen 
droczył  mię.  Slow.  D.  Ś.  drażnić  ś.,  przekoma- 
rzać ś.:  Dlaczegóż  ty  ś.  z  pasjonatem  dro- 
czysz? Slow.  Jakieś  blade  postacie  śmieją  l. 
zo  mnie  i  droczą.  Asn.     <DR(OK)> 

t  Drodzy  i  [Drodzy]  p.  Crogi ;  W  drodzem 
od/ieniu.  Kaz.  Guieź. 

jDrofa,  y,  Im.  y]  p.  Drop. 

Droga,  I,  Im.  i,  [Droga]  I.  pMs  lądu  a.  wody, 
przeznaczony  do  odbywania  po  nim  podróży:  D. 
lądowa,  wodna,  strategiczna.  D.  bita  (-goici- 
niec,  szosa).  D.  publiczna  {  —  trakt).  D.  boczna, 
krakowska.  1).  -J-  dobrowolna  a.  f  jawna,  f  kró- 
lewska, f  pospolita,  -f- wielka,  ■]- wolna  =pu/'/2C^7irt, 
otwarta:  Gwałt  na  dobrowolnej  drodze.  Ilerb. 
Gościniec  a.  D.  królewska.  Sz.  Drogi  zwierząt 
leśnych.  Dyg.  Drogi  rozstajne  a.  krzyżowe  (  =  /a7/ja 
dróg,  zbiegających  ś.  razem,  rozdroże).  D.  równa, 
gładka,  dobra,  zła.  Sanna  D.  D.  żelazna  (-ko- 
lej). Mieszkać  przez  drogę.  Wszystkie  dro;ri 
prowadzą  do  Jizymii.  Prz.  I),  jak  po  stole.  Prz. 
{  =  równa,  gładka).  D.  w  ogrodzie,  w  lesie  (  —  ale- 
ja, ulica).  Czarna  D.  tatarska,  in.  c  z  a  r  n  y 
szlak.  Nioiua  złej  drogi  do  mojej  niebogi. 
Prz.  Mam  ś.  jak  groch  przy  drodze.  Prz.  (-każ- 
dy mnie  szarpnie,  słcubnie).  Torować  sobie  dro- 
gę mieczem  (—przejście).  Mieczem  sobie  ściele 
drogę.  Bardz.  Przen.:  Przez  świętyeli  do  Boga, 
a  przez  słr.g  do  pana  D.  każdemu,  jak  mówią, 
usłana.  Jahł.  (  =  i)rzysięp).  Nie  Panu  Chrystuso- 
wi, ale  jego  przeciwnikowi  D.  ś.  ściele.  Ilcrb. 
(  =  tryumf  ś.  ułatwia).  D.  życia.  D.  cierniom 
usłana.  I),  krzyżowa -łycie  jjełne  cierpień:  Mo- 
gą cierpliwie  "w  życia  iść  krzyżową  drogą. 
Siem.  Świat  sidła  na  drodze  zastanowił, 
po  której  chadzałem  i  chodzę.  Kulig.  Pani 
nie  jesteś  chorą,  ale  na  drodze  do  choroby. 
Krasz.  2.  przestrzeń  przebywano,  powzięły  kie- 
runek podróży:  Zboczyć  z  drogi.  Ustąpić  komu 
z  drogi.  Z  drogi!  Zajść,  zagrodzić  komu  dro- 
gę. Będzie  rai  po  drodze.  Z  drogi  rai.  Wstą- 
pił do  piekła,  po  drodze  mu  było.  Prz.  Wstą- 
})i.ę  po  drodze  i  do...  (  =  mimochodem).  To  mia- 
sto jest  mi  nio  po  drodze.  Mieszka  o  dwie  mi- 
le z  drogi.  Prosta  D.  najkrótsza.  Uczepiła  ś. 
baba  Żyda,  że  jej  ksiądz  drogę  przejechał.  Prz. 
Boją  ś.,  gdy  im  zając  drogę  przebieży.  Kras. 
Nieszczęście  jakie  to  zrządziło,  co  i  takiego 
drogę  przestąpiło?  Tw.  Przen.:  Stać  komu  na 
drodze  a.  wejść,  wleźć  komu  w  drogę  =^rzes.zfca- 
dzać,  stać  na  przeszkodzie.  Swoją  drogą  =  mimo 
to,  bez  względu  na  to.     To    swoją  di"ogą  =  (o  »»»<» 


659 


DUO  GA 


DROGMAN 


rzecz,  fo  co  inner/o.  Niezawsze  kwiaty  znajdziesz 
n;i  twej  drodze.  Każdy  ś.  swej  dro"i  dzierż. 
Trz.  l'rzestronnośe  morza  i  nieświadomość  ję- 
zyka do  handlów  drogę  zagrodziła.  Pilch.  Kto 
ma  wiarę  w  Boga,  to  inu  zawsze  prosta  D.  Prz. 
Jesteś  na  dobrej,  złej  drodze  (^=^żyjesz  moralnie, 
uiemoralnie).  Kto  nie  myśli  o  Bodze,  jest  na 
straconej  drodze.  Prz.  Tak  o  nicli  kościół  trzy- 
ma, że  są  na  zbawiennej  drodze.  Falib.  Intere- 
8a  moje  są,  na  dobrej  drodze  (—dobrze  i,  kieru- 
ją, są  w  duhrym  staciie).  f  Z  drogi  =  od  rzeczy: 
Szydził  z  wierz.-jcycb,  mówi^  bardzo  z  drogi, 
'/„k..    rpg  jgj^  słowa  zd.-Uy  s.    być   Skanderbego- 


iebr. 


wi  nie  z  drogi.  Baz.  3.  kierunek  należyty,  przej- 
ście: Pokazać  koma  drogę.  Pytać  ś.  o  drogę. 
Na  końca  języka  D.  Prz.  Szukp.j-'icemn  tysią; 
dróg,  uciekaj.-łcemii  jedna.  Pot.  Drogi  do  swe- 
go krzesła  znaleźć  nie  mogła.  Za^h.  Kpiez,  czy 
o  drogę  pytaKz?  Prz.  Psu  drogi  nie  pokaże  = 
a)  jest  nieuczynny;  b)  nie  potrzeby j i  ni czyjffj  la- 
ski. Przen.:  Nie  tędy  D.  C  =  tak  nic  nie  w?.k6- 
rasz).  A  to  tędy  D.  (  =  o  to  chodzi).  Przyszło 
do  niego  szczę.ście,  nie  wiedzą,c  drogi.  Czachr. 
( =przypadkievi).  4.  przestrzeń,  do  przebycia,  od- 
ległość: Mieć  kawał  drogi  przed  sobij.  Ujechali 
już  spory  kaAvał  drogi.  Dzień  drogi.  Ustać 
w  pół  drogi.  Wielki^iiii  i  pilnemi  drogami  idzie. 
8ienk.  (  =  bardzo  poii.ie'^zide).  Cesarz  idzie  do 
Moskwy— daleka  to  D.  Mick.  Kiedy  chęci  dob- 
re, to  i  D.  krótka.  Prz.  Dla  bliższej  drogi 
z  gościńca  nie  schodź.  Prz.  Przen.:  Daleka  D. 
do  Pana  Boga.  Prz.  5.  przen.  sjjosób  po.itępowa- 
nia,  zachowania  ś.:  D.  cnoty.  Iść,  postępować 
prostą,  drogą,  drogą  honoru.  Iść  swoją  drogą, 
raz  obraną  drogą.  i),  administracyjna,  sądowa 
(  -przejście  sprawy  od  niższych  władz  do  wyższych 
aż  ilo  jej  rozstrzyr/nięcia).  D.  pracy.  Drogą  łaski, 
poświęcenia,  wymiany.  Srzednia  D.  najpewniej- 
sza. Prz.  Prosta  D.  najlepsza.  Prz.  Czemuś 
nie  chciał  chodzić  drogą  sprawiedliwości?  Ku- 
lig. Tą  drogą  niedaleko  zajdzie.  Drogą  a. 
w  drodze  licytacji  sprzedać.  Młody  człowiek 
drogi  swej,  gdy  ś.  starzeje,  nie  odstąpi.  Hiałob. 
D.  Pańska  jest  jiokora,  snażriość.  Bialob.  Zła  D. 
nie  prowadzi  do  cehi.  6.  i)ry.en.  środek  do  osiągnię- 
cia czego,  sposób  dojścia  do  czego:  Torować  so- 
bie drogę  do  władzy,  do  tronu.  D.  dostojeństw, 
stawy  a.  do  dostojeństw,  do  sławy.  Masz  drogę 
do  zaszczytów  (-pole  otwarte).  Ludzia  do  s"a- 
wy  dwie  jeno  drogi  mają:  szablę  a  pióro.  Star. 
Wskazać  komu  drogę  do  czego.  Jakby  łzy  swe 
uskroiiiić,  nie  znajdiijo  drogi.  Groch.  Czytanie  tlo 
nauki  D.  Kn.  D.  do  nieba,  do  zbawienia,  do 
piekła,  do  złego.  I{;to  ś.  wielu  dróg  cliwyta  do 
jakowego  zamiaru,  najbardziej  błądzi.  Kras. 
Począł  szukać  tych  dróg,  żeby  mu  ś.  bić  nie 
))rzyszło.  Góra.  Jedna  i),  do  życia,  a  tysiąc  do 
śmierci.  Wol.  Tysiąc  jest  dróg  do  błędu.  Dm. 
Dzieci,  którym  fortuna  do  wielkich  urzęJów  dro- 
gę ściele.  Kłok.  {=sposobnośó  ułatwia).  T .  podróż, 
wiidrótoka,  wojaż:  Być  w  drodze.  Gotować  ś. 
w  drogę,  do  drogi.  Wybierać  ś.  w  drogę.  Od- 
bywać drogę  pieszo,  konno,  w  powozie.  Puścić 
ś.  w  drogę.  Zatrzymał  ś.,  zachorował  w  dro- 
dze. Szczęśliwej  drogi  a.  X szczęśliwa  D.  (ży- 
czenie). Krzyżyk  na  drogę!  (ir.).  Komu  w  dro- 
gę, temu  czas.  Prz.  Bez  Boga  niemiła  D.  Prz. 
Za  jedną  drogą  (  =  zarazem,  aby  nie  chodzić  dwa 
razy).  )cD.  święta  a.  f  D.  ślnhna-jdclgrzyinka 
d-j  miejsca  świt^tet/o:  Święte  drogi.  Świt.  Śiiil)ne 
drogi  na  cudowno  miejsca  już  teraz  rzadkie. 
Groch.      Ślubował  odprawić  częstochowską  dro- 


gę. Paszlr.  Przen.:  Przygotować  ^.  na  drogę 
wieezno.ści  (—na  śmierć).  8.  opi.i  podróży:  Zby- 
litowskiego  D.  do  Szwecji.  9.  prawo  przejścia: 
D.  przez  cudzy  grunt.  Kn.  IG.  [D.j  =  a)  głąb 
rżeli,  przepływ,  Jarwaser.  b)  rodzaj  wzoru  na  pi- 
sankach. M.  anat.:  xDrogi  oddechowo,  Xoae- 
tchy  (viae  a6reae)  =  a)  (w  znaczeniu  obszer- 
niejszym) przestrzeń  od  nozdrzy  do  drobnych 
oskrzeli,  b)  (w  znaczeniu  ścisłym)  krUiń,  tchawi- 
ca i  oskrzele.  12.  astr.:  D.  ezyli  orbita  pla- 
nety =  elipsa,  po  której  planeta  krąży  dokoła  sioń~ 
ca.  D.  mleczna  a.  f  D.  Św.  Jakóba  =_;'asHa  .<;hju- 
ga  na  niebie  guńaidzisłym,  gęste  .'^kupienie  gwiazd, 
których  oko  nieuzł>rojone  rozróżnić  nie  może.  13. 
liz.  przesti-zeń  przebiegana  w  pewnym  czasie  przez 
ptinkt  a.  ciało,  pozostające  w  i-uchu.  14.  lek. 
XPierwsze  drogi  (xprimae  viae)  przewód  pokar- 
mowy. 15.  woj.:  D.  kryta  a.  ukryta  =  przestrzeń 
otaczająca  przeriwslcarpę,  osłoniona  przedpiersiem 
stoku.  Zdr.  Dróżka,  [Drożeczka,  Oróżeńka,  Dro- 
życa].    Zgr.  Drożysko,  [Drożyszcze].    <DROG> 

Drogi,  f  Drodzy,  [Drodzy],  sf.  w.  [Drogszy]  I. 
mający  wysoką  cenę  w  stosunku  do  zwykłej  ceny, 
nietani ;  mający  wysoką  cenę  w  porównaniu  z  in~ 
nemi  towarami,  ko.^iztowny,  cenny,  drogocenny,  war- 
tościowy:  Zboże  teraz  jest  drogie.  Cukier  obec- 
nie jest  droższy,  niż  poprzednio.  D.  wół  za 
grosz,  kiedy  grosza  niema.  Prz.  W  Paryżu 
życie  jest  drogie.  Drogie  perły,  kamienie.  Dro- 
gie upominki.  Skar.  Droga  suknia,  tkanina. 
Drogie  futro.  Nie  wszystko  D.  kruszec,  co  ś. 
mignie.  Nar.  (  =  nie  wszystko  złoto,  co  ś.  świeci). 
Jak  D.?  =  ile  kosztujący?:  Jak  D.  łokieć  tego 
sukna?  L.  2.  znaczny:  Kupować  co  za  drogie 
pieniądze.  3.  za  toysoką  cenę  sprzedający  a.  pra- 
cujący:  D.  kupiec,  rzemieślnik.  Nie  bądź  z  tym 
D.,  co  cię  nic  nie  kosztuje.  Górn.  4.  drożyzną 
ś.  odznacztijący,  wielu  wydatków  wymagający :  D. 
rok.  Drogie  czasy.  5.  cenny,  ważny,  szacowny: 
D.  czas.  Drogie  nam  godziny  upływają.  Zdro- 
wie liczy  8.  między  najdroższe  dobra.  Zdrowie 
jest  drogie.  Czyli  to  droższe  są  rzeczy  wasze, 
niż  wy  sami?  (Jórn.  6.  miły,  łjochany,  ukochany, 
luby,  Jedyny :  Droga  sercu  osoba.  Droga  pa- 
miątka. Mój  D.!  D.  przyjacielu!  To  moim  naj- 
droższym życzeniem.  Niech  już  zaśnie  dziecię 
drogie.  Groch.  7.  X Drogim  być  w  ezym  =  (/?o- 
żyć  ś.,  stawiać  łruilyiości :  Przeprosi  Tryzna  Osso- 
lińskiego, byle  też  i  on  nie  był  już  więcej  w  tym 
tak  drogim.  Boh.  8.  [D.j  czerwony,  ponsowy. 
<DROG> 

DrogieńkI,  [DroguśkiJ  (piesz.)  bardzo  drogi, 
najdroższy,  najmilszy,  najukocłiańszy :  Ty  mój 
mileńki,  D..  złoty.  Orzesz. 

t  Drcgierje,  i,  blp.  materjaly  apteczne:  Ma- 
terje  zamorskie,  do  apteki  należące,  które  dro- 
g-iorjami  zową.  Star.  Ale  też  i  1  maści  i  kom- 
pozycji różnych  i  drogierji  wszelakich  i  odora- 
mentów  po  trzydziestu  naczynia  stoi.  Star.  <Fr. 
droguerie> 

XDrogi8t,  o,  Im.  y,  XDrogieta,  xDrojet  tka- 
nina, złożona  z  wełny  i  jedwabiu.  <Fr,  dro- 
guel> 

XDrogieta,  y,  Ira.  y  p.  Drogiet. 

Dregista,  y,  Im.  ści  handlujący  malerjajami 
aptecznemi.     <Fr.  droguisto> 

Drogman,  a,  Im.  owie  p-  Dragoman:  D.  po- 
selstwa. Slow.  Przen.  (o  Czatyrdahu):  Między 
światem  i  niebem,  jak  D.  stworzenia,  słuchasz 
tylko,  co  mówi  Bóg  do  ])rzyrodzeiiia.  Mick. 
<Z    Arab.    tardżaman,    tardżuman,    turdżuuian, 


560 


SROGO 


DEOŹDŻARZ 


przez  Wios.  drogmano,  dragomano,  turcl- 
uj;inuo> 

Drogo  przys.  od  Drofll:  D.  zapłacić  za  co.  To 
J).  kosztuje.  D.  co  kupić  (  =  przepłacić  co). 
X  Wzi.|ć  pieni.-j-dzo  D.  (  =  przyjąć  w  wysokiej  ce- 
nie). Jak  D.?  {-po  czemu?).  Przen.:  D.  sprze- 
dać życie  (  =  zosiać  zabitym  po  długim  oporze). 
t  D.  io  =  trudno  to.  Kochan.     <DKOG> 

Drogocen;!OŚć,  i,  bim.  rz.  od  Drogocenny. 
<1)R0G-|-Ch:\> 

Drogocenny  mający  bardzo  wysoką  cenę,  drogi, 
cenny,  kosztowny,   wartościowy,  szacowny. 

X0ro!]OCiąg,  u,  Im.  i  inż.  most  długi  przez  do- 
linę zbudowany.      <DKO(ji-|-CIĘG  > 

t  Orogokupny  za  drogie  pieniądze  kupowany, 
wiele  kosztujący,  dror/i,  kosztowny:  Drogokupne 
sobole.  Mor.     <DKOG-(-K:up> 

Drogoman,  a,  Im.  owie  p.  Dragoman. 

V  Drogomylny  mylący  drogę,  sprowadz(ij(icy  z  dro- 
gi: Serca  ogniste,  myśli  zapalone  unoszą,  dro- 
gomylną  ścieżka  lata  płonę.  Uosł,  <DKOQ-}- 
MYŁ> 

KDrogopisarz,  a,  Im.  e  ten,  co  opisuje  podróże. 
<DROQ-f-PlS> 

XDrogoplatnośó,  I,  blra.  rz.  od  Drogoplatny: 
D.  francuskiego  guwernera.L.  <I)ROG-|-PLAT> 

XDrogopfatny  drogo  opłacony,  drogi,  kosztowny. 

Drogosłiaz,  u,  Im.  y,  Drogowskaz  slup  przy- 
drożny z  ramionami,  wskazującemi  kierunek  drogi, 
in.  Xw  egwej  zer:  Rozkrzyżowal  ramiona 
naksztalt  drogoskazu.  Mick.  <DROG  -{-  Z  + 
KAZ> 

XDrogo8kaźca,  y,  Im.  y,  xDrogowódca  <en,  co 
drogą  wskaznje,  przewotinik. 

t  Drogoslany     drogicmi     tkaninami    xcy słany : 
Drogosłane  mary.  Km.    <DROG+SŁ> 

V  Drogostny  })ardzo  drogi.      <DROG> 
Drogość,  I  I.  blm.  rz.  od  Drogi.    2.  t  i  [D.],  Ira. 

I  drogie  ceny,  drożyzna:  Łupiestwa,  drogości  na- 
stały. Biel.  M.  Ka  nawrócenie  Pawła  śnieg 
i  ileszcz,  to  drogości  pewny  wieszcz.  Prz. 
<T):iOG> 

V  Drogotkany  kosztownie  wytkany:  Chodził 
w  szatach  drogotkanych.  Zbył.  <DR0G4- 
TK> 

Drogowe,  ego,  blm.  I.  oplata  na  utrzymanie  dro- 
gi. 2.  kol.  płaca  pobierana  przez  służbę  łcolejo- 
wą  w  miarę  przebytej  odległości.     <1)R0G> 

XDrogowódca,  y,  Im.  y  p.  Drogoskaica. 
<1)R0G+WI0D> 

Drogowskaz,  u,  Im.  y  p.  Drogoskaz.  Przen.: 
Literatura  traci  własność  dobrego  drogowskazu. 
CDROG-[-Wz-|-KAZ> 

Drogowy,  Drożny  przym.  od  Droga:  Słup  D. 
(-drogowskaz).     Dozorca  D.     <DROG> 

fDrogszy]  p.  Drogi. 

[DroguśkiJ  p.  Drogiertkl. 

XDrojet,  u,  Im.  y  p.  Drogiet. 

XDroJ8towy  przym.  od  Drojet:  Trzewiki  dro- 
jetowe.  T.  K. 

i-  Drojki  p.  DrujkI. 

[Drok,  u,  Im.  ij  p.  Janowiec.  <Zap.  z  Ukr. 
dryk,  drok,  to  zaś  podobno  ze  Śr.  Or.  draka- 
nos> 

Dromader,  a,  Im.  y,  XDroniedar,  f  Dromedarz 

rool.  (cąmelus  dromedarius)  wielbłąd  jednogarb- 
»»y.     <Śr.  Łó.  dromas,  dromedarius,  dromeda(s), 


J5  Gr.  dromas,  2  pp.  droraados  e  blegus,  bie- 
gun > 

xDromedar,  a,  Im.  y  zool.  p.  Dromader. 

t  Dromedarz,  a,  Im.  e  }>.  Dromader, 

XDromIa,  i,  Im.  e  p.  Drumla. 

Dront,  a.  Im  y,  Dronła  zool.  (didus)  rodzaj  za- 
ginionego  ptaka.     <Fr.  Nm.  III.    drontc  > 

Dronta,  y.  Im.  y  zool.  p.  Dront. 

Drop,  pia,  lin.  pie  I.  a.  xOrób,  [Drofa], 
•J- Dropia  zool.  (otis)  ptak  podlcasaly.  Gatunki: 
a)  D.  kamionek  a.  D.  mniejszy  a.  S  t  r  o- 
p  e  t,  myśl.  Karzoł  (otis  tetrax);  b)  D.  w  ,i- 
sacz  (otis  tarda).  2.  końdropiaty.  Pol.  3.  Xgl''- 
piec,  dureń.     <Nin,    Trappe,    Sr.    Nm.  drappe> 

Dropi  przym.  od  Drop  :     Rodzaj  D. 

t  Dropia,  i,  Im.  e  p.  Drop. 

[Dropiak,  a.  Im.  i]  koń  dropiaty. 

Dropiasty  p.  Dropiaty:  Płaci  za  dropiastogo 
konia  200  złotych.  Łoz. 

Dropiaty,  Dropiasly  upstrzony  cicmno-siwo-czcr- 
wono  (jak  droj)),  centłcou-anj :  Maść  dropiata. 
Koń  D.  (-dropiak,  drop).  Dropiaty,  ego,  Im.  e 
rz.  =  A;o/i  dropiaty:  D.  usłyszał  tętent,  a  przy- 
wykły widać  do  zakonnej  pokory,  zszedł  z  dro- 
gi. Chodź. 

t  Dropirzyt,  u,  Im.  y  p.  Drapirzyt. 
[Drosiczka,  I,  lin.  i]  p.  Rosiczka.      <?> 
Drosiezlot,  u.  Im.  y,  Gwiazdica   bot.    (di])loste- 
phium)  roś.     <?> 

Drost,  a.  Im.  y  zool.  p.  Drozd. 

t  Dreszcz,  y,  Im.  e  i  [Droszoz]  p.  Dreszcz. 

Drozd,    a,    Im.    y,    Drost,    [Drozdz,   Drozdzan] 

zool.  I.  (turdus)  ptalc  wróblowaty  zęhodzroby  z  ro- 
dziny drozdów.  Gatunki:  D.  (t.  rausicus);  I), 
o  b  r  o  ż  n  y  (t.  torąuatus);  D.  s  k  a  1  n  y  a.  K  a- 
mienniczek  (petrocynela  sasatilis).  2.  w  liu. 
(turdidae)  rodzina  ptaków  wróblowatych  zębodzi<>- 
bych.  3.  t  D.  morski  =  ro£?2a/  ryby.  <Zap.  z  Nm. 
Drossel,  Śgnra.  drostel> 
Drozdowy  przym.  od  Drozd. 

Drordz,  a,  Im.  e]   p.  Drozd. 

Drozizan,  a,  Im.  yj  p.  Drozd. 

Drozka,  i,  Im.  i]  narzędzie  do  łapania  szczu- 
paków.    <  ?  > 

Drczoiłłatr,  u,  Ira.  y,  Drozoskop  przyrząd  do 
oceniania  ilości  rosy.  <Now.  z  Gr.  drósos  =  rosa 
-\ — mśtron  = -mierz  > 

Drozoskop,  u,  Im.  y  p.  Drozcmetr.  <Nuw. 
z  Gr.    dróbos  =  rosa -{- skopeG  =  patrzę  > 

Droździk,  a,  Im.  i  zool.  rtmdus  iliacr.s),  [Mar- 
czak] ptak  n-róblowaly  zębodzioby  z  rodziny  droz- 
dów.    <p.  DrazJ  > 

t  Drożdża,  y,  lim.  ż.  p.  Drożdże. 

Drożdżak,  a  I.  f  Ira.  cy  młodzieniec,  włóczący 
za  karę  swjgo  bezżeń.-iwa  kobiałkę  z  drożdiaini  po 
ulicach.  Mrów.  2.  w  Ira.  i  boi.  (saeęharomyce- 
\Q$)  jeden  z  rzędów  grzybów.      <r»ROŻDZ> 

Drożdżanka,  i,  Im.  i  gorz.  p.  HoJowiczanka. 
XDroźdżany   ]\  Drożdżowy. 
Drożdżarka,     I,     Im.     i    naczynie    drewniane  do 
przecho  wywania    drożdży. 

Drożdżarnia,  i,  Im.  e  p.  Drożdżownia. 
Drożużarski     przym.    od    Drożdżarz:     Sztuka 
drożdżarska.     Majster  D.  ( -drożdżarz). 

Drożdżarstwo,  a,  blm.,  Drożdżownictwo  prze- 
mysł wyrabiania  drożdży. 

Drożdżarz,  a,  Ira.  e  fen,  co  hoduje  i  tprzeduje 
droidie. 


561 


SJ 


DROŻDŻE 

Drożdże,  y  a.  Xó\v,  blp.,    f  Drożdża    I.  perz. 

I  piw.  rodzaj  grzybków,  wywołujących  fermentację: 
Czyste  D.  {=JedneJ  rany,  wyhodowane  z  pojedyn- 
czej komórki).  Dzikie  L).  {==  rozwijające  i.  z  za- 
rodników, unoszących  i.  w  powietrzu).  D.  górne 
a.  wierzchnio  (  =  wydzielające  i.  przy  fermentacji 
wierzchnim  otworem  beczki).  D.  dolne  (  =  opadają- 
ce przy  fermentacji  na  dno  kadzi).  D.  nasienne 
a.  zarodowe  (=dodawajne  do  brzeczki  w  celu,  uyy- 
wolania  Jermentacji,  in.  m  a  t  k  a).  Upiec  ciasto 
na  drożdżach.  Rośnie,  jak  na  drożdżach.  2. 
(w  napojach,  ezczeg.  wyskokowych)  męty,  ustoi- 
ny,  gąszcz,  osad,  zgręzy,  fusy :  Czym  jest  wino 
w  naczyniu,  tym  klasy  w  narodzie:  z  wierzchu 
Bzum,  w  środku  czystość,  a  D.  na  spodzie.  Mo- 
raw. Gardło  zalepił  drożdżami  a.  drożdżami 
śmierdzi.  Prz.  (  =  upił  ś.).  Każdy  likwor  ma 
ew.re    D.    na     dnie.     Prz.     <DRÓŻDŻ> 

7  Drożdżeć,  eje,  al  gęstnieć. 

XDrożdżenie,  a,  Im.  a  fermentacja. 

Drożdżeń,  a,  Im.  e   p.  Ferment. 

Drożdżownia,  i,  Im.  e,  Drożdżarnia  gorz.  I  piw. 
izba  do  Jermentacji  i  hodowli  droidiy,  izba  ftr- 
mentacyjna,  in.  fermentacja,  kadkarnia, 
k  i  6  a  r  n  i  a. 

Drożdźownictwo,  a,  bim.  p.  Drożdżarstwo. 

Drożdżownik,  a,  Im.  i  bot.  (cryptococcus  fer- 
mo n  tum)  grzyb  z  rodzaju  komórczaka. 

Drożdżowy,  XDrożdżany  I.  przym.  od  Drożdże: 
Komórka  drożdżowa.  Grzybek  D.  {  =  drożdiyna, 
kiśniątko).  X Kombinacja  drożdżowa  ( =fennent). 
Kadka  drożdżowa  (  —  ho!owiczanka,  drożdżanka). 
2.  na  drożdżach  zrobiony;  cukier.:  Ciasto  drożdżo- 
we =2/oione  2  mąki,  mleka,  cukru,  masła.  Jajek 
i  drożdży,  in.  d  r  o  ż  d  ż  ó  w  k  a.     <  DROŻDŻ  > 

Drożdżówka,  i.  Im.  I  cukier,  ciasto  drożdżowe. 

Drożdżyna,  y,  Ira.  y  bot.  (microzyma)  grzybek 
drożdżowy,  k  i  3  n  i  ą  t  k  o. 

yDrożdŻysty  pełen   drożdży. 

[Drożeczka,  i,  Im.  i]  p.  Droga:  Kiećbych  ja 
wiedziała  drożeczkę  do  niego... 

Drożeć,  eje,  ał  droższym  ś.  stawać,  iść  w  górę, 
podnosić  ś.  w  cenie.      <L)ROG> 

Drożenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Drożeć.  2. 
Xczynnośe  cz.  I.  Drożyć. 

X Drożenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  2.  Drożyć. 

Drożenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dro- 
żyć ś. 

Dróżka,  I,  Im.  I  prow.  p.  Dróżka:  Telimena  sie- 
działa śród  dróżki.  Mick. 

XDrożka,  i.  Im.  I  p.  Dorożka. 

XDrożkarz,  a.  Im.  e  p.  Dorożkarz. 

[Dróżki,  ów,  blj).]  p.  Drążek. 

iDrożnica,  y.  Im.  e,  Drożniczka]  kupcowa,  zbyt 
drogo  ceniąca  towar.     Por.  Dróżnik. 

(Drożniczka,  I,  Im.  i]  p.  Drożnica. 
Drożniczy    przym.  od  Dróżnik:     Budynki  droi- 
nic-zo.     <DROG> 

t  Drożnie,  f  Drożno    przys.  od    Drożny:     We- 

neci  jłostępuj,-},  1),  i  dyplomata  wyJaj.-j;  ostrożnie. 
Klon.  ( =  st(>sow7iie,  właściwie).  Tyś  przedtym  mó- 
wiła drożniej  niż  teraz,  acześ  dosyć  dhigo  drwi- 
ła. Gosł.  ( =  stosoicnicj  do  rzeczy).  Starać  ś.  o  co 
D.  a  cnotliwie.  Gors.  J.  (-godziwie).  <DROG> 
I.  Dróżnik,  a.  Im.  oy  I.  p.  Dróżnik.  2.  xro- 
hotnit,  najtrairid/ący  drogę.  3.  Xlm.  •  opis  drogi, 
przewodnik  dla  podróżnych,  mapa  dróg:  Przy 
jcffo  rtjkopismach  jest  załijczoriy  czworoboczny 
dróżników  krajobraz.  Lei.     <DROG> 


DRÓB 

2.  Dróżnik,  a.  Im.  oy  I.  Xten,  eo  i.  droiy  ze 
swoją  osobą.  2.  [D.]  kupiec,  zbyt  drogo  ceniący 
towar.      <DROQ> 

XDrożnik,  a,  l:n.  cy  ten,  co  wy  dr  qia.<J)RĄQ> 

f  Drożno  p.  Drożnie:  Bogom  niedrożno  sta- 
rych   siestrzyo     wyrok     łomió.  Zebr.   <DROQ> 

Drożność,  i,  blm.  anat.  (permeabilitas)  zdol- 
noić  przewodów  ciała  do  przepuszczania  swobodne- 
go swej  zawartości,  przepuszczalność. 

Drożny  I.  p.  Drogowy:  Podatek  D.,  t.  J.  za 
uwolnienie  od  posyłek.  Roi.  2.  do  drogi  {  =  po- 
dróży) służący,  podróżny :  Wóz  D.  3.  dobry  do 
drogi:  Konie  takie  bywają  wytrwałe,  drożne. 
Pol.  4.  t  ^<'j(icy  drogi,  łatwy  do  przebycia:  Na 
puszczy  a  niedrożnym  miejscu.  Leop.  Droga 
niedrożaa  wiedzie  ku  śmierci.  Leop.  (  =  błędna, 
prowadząca  na  manowce).  5.  f  a.  j  Drożny  tto- 
sowny,  właściwy,  słuszny,  odpowiedni,  należyty,  go- 
dziwy:  Zdało  im  ś.,  że  nad  to  nic  drożniejszego 
znaleźć  nie  mogli.  Biel.  M.  6.  t  zdrożny,  wy- 
stępny, grzeszny.  7.  anat.  (permeabilis)  swobod- 
nie przepuszczający  przez  siebie.  Drożny,  ego  Im. 
i  rz.  I.  t  a.  t  Drażny  sługa,  wypełniający  obowiąz- 
ki w  czasie  podróży.  2.  y.dozorca  drogowy. 
<DROG> 

[Drożyca,  y,  Im.  e]  p.  Droga:  Tam,  gdzie  i 
D.  rozdziela. 

X Drożycie!,  a.  Im.  e  p.  Drążyclel. 

1.  X Drożyć,  y,  yl  I.  droższym  czynić,  podnosić 
wartość  czegoś:  Potrzeba  rzeczy  droży.  Prz.  2. 
cenić,  szacować,  wielką  wartość  czemuś  przyznawać: 
Godzienli  jest,  żo  go  tak  bardzo  drożysz  ?  Chr. 
D.  Ś.  przyznawać  sobie  wysoką  wartość,  przeceniać 
i.:  Kryształ  brylantowany  wielu  oczy  zwodził, 
gdy  ś.  więc  nad  rubiny  i  szmaragdy  drożył... 
Kras.  Przen.  lozdragaó  ś.,  ocią'juć  ś.  (z  daniem 
czego),  trudnym  ś.  okazywać:  D.  ś.  z  czym.  Dro- 
żyła nam  ś.  jejmość,  teraz  my  nietani.  Zabł, 
<DROG> 

2.  X  Drożyć,  y,  yl  p.  Drążyć. 

XDrożydlo,  a,  Im.  a  p.  Drążydlo. 

Drożyna,  y,  Im.  y  p.  Dróżka.  Zdr.  Drożynka. 

Drożynka,  I,  Im.  i  p.  Drożyna:  Wśród  naj- 
rozmaitszych drożynek  kierował  ś.  śmiało.  Krasz, 
Szli  drożynkij,  wiod-icij  do  lasu.  Krasz.  <DROG> 

Drożysko,  a,  Im.  al.  p.  Droga:  Le.<ne 
i  bagniste  drożyska.  Błaż.  2.  tcąwóz,  parów: 
Szukając  śladu,  poprzerzynali  drożyska  i  łąki. 
Fred.  A.  3.  miejsce  dawnej  drogi;  stara  drogcu 
XDroŻysklem  przys. =S2er<'y/em,   w  jednej  linji. 

i.   XDroży8ty  mający  drogi,  pełen  dróg. 

2.    XDroŻysty  wydrążony,  wydłubany. 

[Drożyszcze,  a,  Im.  a]    I.    p.  Droga.    2.  droga 

leśna  a.  polna ;  zła,  kręta  droga,  manowiec :  Dro- 
żyszozami — manowcami. 

Drożyzna,  y,  blm.  wysoki  stan  cen  towarów. 
<DROG> 

Drożyzniany  przym.  od  Drożyzna:    D.  dodatek 

do   |K'nsji   (-Z  powodu  drożyzny). 

Drób,  obiu,  blm.  a.  fobu,  [obu],  Im.  foby,  [oby] 

I.  t  mała  rzecz,  odrobina,  drobiazg,  kruszyna,    ma- 
leństwo:     D.  równać  z  sporszemi  rzeczami.  Zebr. 
Przen.:    Ja    zbroiłem,    a    te    droby  co  uczyniły! 
Bud.  (  =  nizkiego    stanu    Unłzie).     2.   pospólstwo, 
gmin:  Krzątało  ś.  koło    nich  gawiedzi,  jak  mro- 
wia, Niemców,  Francuzów  i  swojskiego    drobiu. 
I  Krasz.     t  D.  podły.  Mor.  A.  (  =  motłoch).     3.  a. 
I  [Droby]  ptastwo  domowe :     Zosia,  je  (ziarno)  wy- 
i   kradająo  z  szafy  ochmistrzyni    dla    swego   dro- 


56^ 


DRÓB 

ł)iu,  szkodę  w  gfospodarstwie  czynf.  Mick.     Znę- 
cił   ś.,  jak    łasica    do  drobiu.    Prz.     4.  f  drobne 
zwierzęta:     Owiec    i    drobiów    rozmaitego  pioiiii. 
D.  bydlęcy  (=niedorodne  sztuki).     5.  -J-  małe  ryb- 
ki:   Rybi  D.     Karpięta    i     wszelaki    D.    łowi(5. 
Gost.     6.  irut:     Pan     obsypał     ogary     drobiem. 
Pol.  7.  Xi  fD.]  a.  w  Ira.  f  Droby,  XDróbkaiI:n. 
XDróbki,  [Droba  Im.,  Dróbkalm.]  tcąuóbki, pępki, 
skrzydełka,  nogi,  szi/jki,  główki  i  t.  p.  ptaxtwa  do- 
mowego a.  wątróbki,  nogi,   głowy  i  t.  p.  cieląt,  Jag- 
ulał  i  1.  p.,     podróbki:     D.    do    pasztetów^.  Troc. 
Droby  bydlęce.  Troc.     <DROB> 
XDrób,  bia,  Im.  p.  Drop. 
XDróbka,  i,  a.  w  Im.  i  p.  Drób. 
[Dróbka,  bek,  blp.]  p.  Drób. 
Dróc-  p.  Drut'-. 

[Droga,  i,  Im.  i]  p.  Droga:  Chiiop  pijok  wszed 
na  krzyżowo  dróge. 

Drógmistrz,     a.     Im.    e    kol.  dozorca  drogowy. 
<I)ROa-+-Mistrz> 
+  Drójki  p.  [Drujki].     <?> 
Drót-  p.  Drut-. 

[Dróżeńka,  i,  Im.  I]  p.  Droga:  Nie  wiedziała, 
którj^  dróżeńk.-j.  iść  miała. 

Dróżka,  i,  Im.  i  I.  a.  x  Dróżka,  Drożyna,  Drożyna 
mała,  wazka  droga,  Ucieżku,  ścieżyna.  2.  fi  [D.]  />o- 
dróż,  wędrówłca:  Modlitwy  odprawił,  żeby  mu  Bóg 
w  dróżce  błogosławił.  Paszk.  D.  święta  do 
J^fekki.  Klok.  ( -pielgrzymka).  3.  [D.]  pielgrzym- 
1:a  do  Częstochowy :  Być  w  dróżce  =  iść  do  Czę- 
stochowy. Dróżka  święta.  4.  szew  w  pończosze 
n.  skarpetce,  idący  z  tyłu  od  góry  do  pięty.  5. 
fi).]  mdzaj  wzoru  na  pisanłcach:  W  dróżki.  6. 
t  D.  JćikóhowA^  droga  mleczna.  <DROG> 
[Dróżka,  i,  Ira.  I]  p.  Dorożka. 
Dróżniczka,  i,  Im.  i  żona  dróżnika. 

Dróżniozy  przym.  od  Dróżnik:  Budka  dróżni- 
cza. 

Dróżnik,  a,  Im.  cy,  Dróżnik  stróż  drogowej, 
fzczeg.  na  torze  kolei  żelaznej:  D.  obchodowy 
(  =  obchodnik).     <  DRÓG  > 

t  Drożny  p.  Drożny:  Obyczajem  dróżniejszym 
i-i;  (chiiię)  dawajmy.  Oez. 

t  Drożyć,  y,  ył  p.  Drążyć. 

Drożyna,  y,  lin.  y  p.  Dróżka:  Wazką,  droży- 
nie kalwakata  księżny  jadąc...  Karp.  My  tą 
dróżką,  drożyną,  popłyniemy.'  ICor. 

Druch,  a.  Im.  y  a.  owie  p.  Druh. 

[Drucheczka,  i,  Im.  i]  j).  Druehna:  Moje  miłe 
druohecki,  zbi^-rajcie  mi  wstązeuiii. 

(Drucheneczka,  i,  Im.  \]  p.  Druchna. 

[Druchenka,  i,  Im.  i]  p.  Druchna:  A  druchen- 
ki  .'iie  zmówiły,  po  wlosiku   sio  złożyły. 

[Druchineczka,  i,  Ira.  i]  p.  Druchna. 

Druchna,  y,  im.  y,  [2  pp.  Im.  druchin,  druchnów] 
I.  a.  Druhna,  Drużka.  [Druchnica]  jmnua  asystu- 
p\ca  przy  ślubie:  tjlarsza  D.  2.  [D.J  przyjaciół- 
ka. Zdr.  I  Druchenka,  Drucheneczka,  Druchinecz- 
ka, Drucheczka.  Druchniczka,  Druchneczka,  Druch- 
niczeńka,  DruchynkaJ.     <DKUG> 

[Druchneczka,  I,  Im.  I]  p.  Druchna:  A  cóz  ta- 
muj za  driichnecki  na  tóm  wesielu? 

[Druchioa,  y,  Ira.  e]  p.  Druchna. 

[Druohniczeńka,  i,  Ira.  i]  p,  Druchna. 

[Druchniczka,  i,  Im.  i]  p.  Druchna:  A  wy 
druchniczki,  smarujta  trzewiczki. 

[Druchnować,  uje,  owal]  byó  druchna:  Jak  ja 
była  druchna,  to  ja  druchaowała. 


,   PRDGDZIE 

[Druchynka,  I,  Im,  i]  p.  Druchna. 

Druciak,  a,  Im.  i,  Dróciak  I.  gwóźdź  fah-yczny 
z  drutu.  2,  tech.  liebel  do  wyrabiania  drutów 
drewnianych.     <p.  Drut>_ 

Druciany,  Dróoiany  I.  a.  Drutowy,  Drótowy, 
XDrutOWny.  XDrÓtowny  z  c/ru^f*  zrobiony:  Klatka 
druciana.  2.  Xn«  drutach  zrobiony:  Pończochy 
druciane.     <p.  Drut> 

Druclarczyk,  a.  Im.  f,  Dróciarczyk,  Drucia- 
rzątko,  Dróciarzątko  inuły  druciarz  (góral) :  Tyl- 
ko druciarczyki  mówią,  że  zawsze  są  głodni. 
Prus. 

Druciarnia,  I,  Im.  e,  Dróciarnia,  Drułarnia, 
Drótarnia,  Drutownia,  Drótownia  zakład  do  wy- 
rabiania drutu,  fabryka  drutu. 

Druciarskl,    Dróciarski    przym.    od    Druciarz: 

Kapelusz  D. 

Druciarz,  a,  Ira  e,  Dróciarz  I.  a.  XDrutownlk, 
XDrÓtownik  ten,  co  robi  drut  a.  icyroby  z  drutu; 
handlujący  drutem  i  wyrobami  drucianemi.  2.  a. 
[Drutarz,  Drótarz]  góral  wędrowny,  drutujący  roz- 
bite naczynia.     <  p.  Drut  > 

Druclarzątko,  a.  Im.  a  m.  i  ni.  I.  p.  Druciar- 
czyk.  2.  a.  Druciarzyna,  Dróciarzyna  biedny, 
nieszczęśliwy  druciarz. 

Druciarzyna,  y,  Im.  y,  Dróciarzyna  rn.  p.  Dru- 
clarzątko: Ja,  biedny  D.,  poszłeni  w  świat  sze- 
roki. 

Drucik,  a,  Im.  I,  Drócik  p,  5rut. 

XDruczeć,  y,  ał  ćwierkać,  śłciergotać:  Dzier- 
latka druczała.  Mor.     <?  Dźwn.> 

Druczek,  czku.  Im.  czki  p.  Druk:  "Wypis 
z  metryki  na  druczku.  Drukowano  jest  drobnym 
druczkiem.  Sł.  wil.     <p.  Druk> 

XDruczenie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Druczeć. 

Druczkarnia,  i,  Im.  e  p.  Drukarnia.  <  p. 
Druk> 

Druczkarz,  a.  Im.  e  ten^  co  drukuje  tkaniny. 

Druczkować,  uje,  owal  p.  Drukować. 

Druczkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Druczko' 
wać. 

Druczysko,  a,  Im.  a  p.  Druk. 

[DruŁzban,  a,  Im.  owiej  I.  p.  Drużba.  2.  p, 
Drużban. 

t  Drudzy,  [Drudzy]  p.  Drugi:  D.  przykład. 
Kaz.  Gnieź. 


1.  t  Drug  p.  Drugi.  Park. 

2.  -j-  Drug,    a,    Im.    owie    p. 

Fort.     <DRUG> 


Druh:    DoLry   D, 


[Drugać,  a,  alj  prząść  sznur  z  kłaków.  <Ozes. 
drhn(o)uti  =  czesać  (len  > 

Drugan,  u,  Im.  y  bart.  p.  Drużak.  <DRUG> 

[Druganie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Drugać. 

t  Drugant,  a,  Im.  y  p.  Drygant. 

[Drugatka,  I,  Im.  i]  p.  Drygawka.     <DRG> 

t  Drugdy  i  [Drugdy]  czasem,  nieldedy :  D.  mnie- 
mamy, iż  bliźniego  miłujem,  a  my  sami  sieb:e. 
Skar.  "Wypadają  D.  te  skry,  jako  z  krzemie- 
nia, gdy  go  tkniesz  żelazem.  Birk.  D. — D.  = 
czasem — czasem,  jednym  razem — drugim  razem  :  , 
Przeto  też  D.  wszytek  sen,  D.  go  tylko  czę.śó 
pamiętamy.  And.  z  Kobył.  <DRUG,  może  z  Cześ. 
druhdy  > 

t  Drugdzie  gdzieniegdzie,  gdzieindziej :  Wszę- 
dzie jaehał  trawami,  D.  też  piaskami.  Paszk. 
Kiedy  do  nas  z  waszeml  projektami  przyjedzie- 
cie, niegdzie    w    nich  jeszcze    przydamy,   a  D, 


563 


DRUGI 


rnui 


ujmiemy.  Biel.  M.  <DRUG,  moźo  i  Czcs. 
druhde> 

Drugi,  f  Drug,  f  Drudzy,  [Drudzy]  I.  liczelnik 
porządkowy  od  dwa,  wtór-/:  D.  z  rzędu.  By 6 
drugim  na  liście.  Henryk  D.,  liról  francuski. 
Trzydziesty  D.  rozdział,  to.oi  D.  Raz,  D.  i  trze- 
ci. Ja  tam  I).  raz  nie  pójdi^.  Druga  godzina. 
"Wpół  do  drugiej  (dom.  goiiziny).  Trzy  kwa- 
dranse na  driig.Ti.  Mieszkaii  na  diugim  pi^frzo. 
D.  września  (dom.  dzień).  Co  D.  dzień,  co  dru- 
g.-j.  noc.  Druga  potęga.  Drugie  tyle,  [Drugo 
ty!o]  =  podtoójnie,  we  dwójnasób ;  Jeszcze  raz  ft/le. 
Drugie  swjijto  (  =  JJ.  dzień  świąt).  Po  drugie 
(  =  powtóre).  Piw.:  Druga  kasza  p.  Kasza.  2. 
Jeden  z  dwuch  bez  względu  na  nn.tfęp.itwo  liczebne, 
Juko  przeciwieństwo  wyrazowi  „Jedcn'^:  Jednemu 
Kzydla  gol.-j,  drugiemu  i  brzytwy  nie  chcą.  Prz. 
Jeden  do  Sasa,  D.  do  łasa.  Prz.  Jeden  j)łakał, 
a  D.  ś.  śmiał.  Jeden  w  drugiego  rosłe  chłopy. 
Jedna  zbrodnia  rodzi  drug;^.  Stasz.  Chodzie  od 
jednego  domu  do  drugiego.  Co  jednym  uchem 
usłyszysz,  to  drugim  wypadnie.  Białob.  Jeden 
po  drugim  a.  za  drugim.  Jeden  przed  drugim. 
j  Jeden — D. — D. — D.  -Jeden — D. — trzeci — czwarty: 
Jednemu  dał  B(')g  rozum,  drugiemu  wymowę, 
drugiemu  radę  i  dowcip,  drugiemu  umiejętność 
prawa.  Skar.  3.  przeciwny,  odwrotny :  D.  brzeg 
rzeki.  Druga  strona  stołu,  ulicy.  Na  jed- 
nej stronie  medalu  było  popiersie  króla,  na  dru- 
giej miasto.  Drugą,  podlejszij  stronę  sukna,  zo- 
wi.-j.  niee.  L.  4.  inny,  kio  inny:  Drugicli  dzie- 
ląc, siebie  nie  zapominaj.  Prz.  Kto  drugiemu 
dół  kopie,  sam  weń  wpadnie.  Prz.  Nie  czyń 
drugiemu,  co  tobie  nie  miło.  Prz.  D.  na  jego 
miejscu  zrobiłby  to  samo.  Drugich  nie  trwóżmy 
i  siebie.  Mick.  Pijmy  jako  drudzy.  Wyb.  fTy 
jeś,  który  masz  przyć,  czyli  drugiego  oczeka- 
■wamy.  Op.  Zostawił  to  na  czasy  drugie.  Slow. 
5.  taki  sam  Jak:  To  D.  Cezar.  On  jest  dla 
mnie  drugim  ojcem.  Jego  nazywa  ksirtię  dru- 
gim sobą.  Mick.  Na  przystojne  opłakanie  ta- 
kowego jirzypadku  drugiegoby  Cycerona  trzeba. 
"Warg.  Juk  I>.=JakJaki:  Biskup  ten  żył,  jako 
D.  zakonnik.  Skar.  6.  podrzędny,  tylnij :  Stać 
na  drugim  j)lanie.  7.  y^niejeden.  Jaki  taki,  nie- 
który: Powiadają  o  Wenotaeh,  iż  D.  i  umrze 
tak,  a  jako  żywo  na  koniu  nie  siedział.  Górn. 
Cliodzi  z  koszykiem  druga,  szuka,  gdzieby  ku- 
piła mąki.  Biel.  M.  Artykuły  nie  wszystkie,  ale 
drugie  nam  ś.  podobały.  Biel.  M.  Starzy  dru- 
dzy wielomówni  są.  Skar.  8.  [D.  świat]  =  <a?H- 
ten  iwiut,  iwiat  pozagrobowy.     <DRUQ> 

Drugie  przys.  I.  --znowu:  Kosztuj  to  proiśbą, 
to  D.  groźbami.  Gosi.  2.  [D.|  po  drugie,  powtóre: 
Niepodobne  miejsce,  zęby  tam  młyn  mógł  stojóć; 
jedno,  ze  wody  ni  ma,  a  D.,  ze  góra  wielka. 

[Drugiera]  p.  Drugira. 

t  Drugiiiaćcie  ilwnnasty  :  Drugiego  naccie  dnia. 
<DRU(i-fNa-fnziESlKT> 

[Drugira,  Drugiera]  przys.  drugi  raz.  <DRUG 
+RZEZ> 

Drugoklasista,  y,  Im.  ści  uczeń  drugiej  klasy, 
żart.  seknndziak:  Rzęd  dworków,  długą  ciągną- 
cy ś.  ulicą,  gdzieniegdzie  tylko  ożywiała  swa- 
wola pierwszo- i  drugoklasistów.  Krasz.  <DRUG 
*]-lviasa> 

D.-ugoklasIstka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Drugokla- 
sista:    Przebiega  jakaś  D.  Prus. 

XDrugo:;rotiiic  przys.  od  Drunokrołny.  <DRUQ 
+KKOT> 


yOrugokroiny    drugi  raz  powlói-zony,  powtórny. 

Drugokursista,  y,  Im.  ŚCi  student  z  drugiego 
kursu.     <DliUG-(-Kurs> 

XDrug0iub8tW0,  a,  blm.  miloźó  bliźniego,  altruizm'- 
Trzeba  dążyć  do  pogodzenia  egoizmu  z  aitrui/.- 
mem,  c/.yli  samolubstwa  z  drugolubstwem.  Krup. 
F.   <DRUQ-j-LUB> 

Drugoplanowy  na  drugim  planie  stojący,  tyhiy: 
Mury  Częstochowy  roją  ś.  od  drugoplanowych 
tigur.  Kozł.     <DRUG  +  Pian> 

Druporoczniak,     a,     Im.     i     uczeń  drugoroczny. 

<drug-^kz;':k> 

Drugoroczny  (o  uczniu)  drugi  rok  w  klasie  po- 
zostający. 

XDrugorodny  który  i.  urodził  Jako  drugi  z  rzę- 
du.    <DRUG-f-R01)> 

Drugorodzfwo,  a.  Im.  a  praw.  druga  linja 
krewnych. 

Drugorzędny  do  niis~ej  kategorji  7ialeiący^  nie- 
pryncypalny,  nodrzeónn :  llotol  D.  Ulica  drugo- 
rzędna.    <D'i'?UG4-K;2ED> 

Drugorzędowy  gieoi.:  Formacje  drugorzędowe 
p.  Formacja. 

Drugostronnie  przys.  od  Drugostronny.  <  DRUG 
-f  STRON  > 

Drugostronny  na  drugiej  stronie    umieszczony  a. 

wykonany. 

[Drugo  tyło]  p.  Drugi.     <DRUG-fT> 
Drugowzględnie  przys.  od  Drugowzględny:  "War- 
tość jego  była  uważana  D.,    a    pierwszowzgięd- 
uie  w  nim  upatrywano  dowód   szacunku.    Rzew. 
<DRUG-fWz-fGLĘD> 

Drugowzględny  na  drugim  planie  stojący,  pod- 
rzędny. 

XDrugożeniec,  ńca,  Im.  ńcy  ten,  co  ś.  drugi 
raz  ożenił.     <  I)RU(j-]-ŻON  > 

KDrugoŻeński  drugiego  małżeństwa  dotyczący. 

XDrUiJ02ei!StvV0,  a.  Im.  b.  powtórne   małUńmco. 

Drugubica,  y,  Im.  e,  Drypubica,  xDrQUbioa, 
[Drychybica,  TryhublcaJ  I.  a.'  Dryga,  Dryga'Aica 
sieć  potrójna  na  ryby,  in.  ra  r  z  e  z  n  a,  p  ł  a- 
w  a  e  z  k  a,  t  r  z  y  p  o  ł.  2.  sieć  potrójna  na  pta- 
ki. <Brs.  tryhubica,  niby  trzygubna,  trójskład- 
aa> 

Druh,    a,    Im.   y    a.    owie,    Druch  I,  a.  f  Drug 

człowiek  iyczUwy,  przyjaciel:  Czy  dla  bogów 
szukasz  datku,  czy  dla  drulia  lub  kochanki... 
Mick.  2.  Xa.  XOi"i-'żba,  [Drużek]  posd  od  siu- 
rającer/o  i.  o  pannę,  swat,  dtiewosł(ib.  <Zaia. 
drucli^  od  DRUG> 

[Druhak,  a,  Im.  i]  p.  Drużak. 

Druhna,  y,  Im.  y  ]».  Gruchną. 

Druid,  a,  Im.  owie.  Druida.  lcaj>łan  celtycki.  <Łć. 
druida,  od  CIt.  derf=dąb,  z  powodu  szczególnej 
czci,  oddawanej  dębom  przez  druidów> 

Druida,  y.  Im.  owie  p.  Druid. 

Druidka,  i,  Im.  i  torma  ż.  ud  Druid. 

Druidowy,  Druidyczny  przym.  od  Druid:  Ofia- 
rował go  bogom  tt-i  d!uiu'!wym  głazie.  Czerń. 

Druidyczny  p.  Druiiiowy:  Druidyezna  grota. 
Słów. 

Druidyzm,  u,  blm.    religja  starożytnych  Celtów. 

Drujki,  jek,  b!p.  leśn.  owoce  leśne,  mające  smak 
stodko-nidły.     <?> 

[DrujkiJ,"  fDrojki.  fDrójki  shdki,  mdły,  nudny, 
ckliwy:    Drujkie  kluski.     <?> 

Druk,  u,  Im.  i,  [Durk]  I.  blm.  drukowanie,  wy- 
drukoioatiie,  odbicie:     Podać  co  do  druku.  Wyjść 


RAA. 


BRUKA 


DRUTARZ 


r  druku.  Omyłki  druku.  2.  blin.  spo.^ib  dmko- 
■ucania,  rod-:aJ  czcionek:  D.  drobny.  3.  bim.  scfu- 
ka  drukarska:  Wynalazca  druku.  4.  czcionki: 
Nakładem  i  drukiem  Hieronima  Wietora.  XCiś- 
nicto  w  Krakowie  drukami  szkoły  głównej  Ko- 
ronnej. XD.  składać.  5.  książha  drukowana: 
Staro  druki.  Za  wszystkie  druki  więcej  choć 
jeden  przykład  ma  w  sobie  nauki.  Pot.  6.  blra. 
ogói  książek  drukowanych,  loydawnictwa  drukowa- 
ne: Ukazać  ś.  w  druku.  Co  D.  głosi,  to  praw- 
da. Kras.  7.  blankiet  drukowany:  Druki  do 
wypisów  z  metryk.  8.  D.  na  perkalikach  — (^e- 
seA,  rzucik.  9.  XwizeruHek,  obraz,  typ  :  Utrzy- 
mywał Sokrates  kształty  wieczne  i  wszystkich 
rzeczy  niby  druki.  Min.  Zdr.  Druczek.  Zgr. 
Druczysko!     <Nm.  Druck> 

t  Druka,  I,  Im.  I  sztaba  żelazna:  Działa 
i  iniąższych  żelaznycłi  druk  a.  sztabów  wespół 
zbitycti.  Dek.     <Ukr.    druk  =  drąg > 

Orukarczuk,  a,  Im.  I  p.  Drukarczyk. 

Drukarczyk,  a,  Im.  I  I.  Xpracn/ncy  w  drukar- 
ni. 2,  Xtowar::ysz  sztuki  drukarskiej.  Mor.  A.  3. 
a.  pog.  Drukarczuk  uczeń  drukarski.  4.  pog.  dru- 
karz.    <p.  Druk> 

Drukarenka,  I,  Im.  I  p.  Drukarnia. 
Drukareńka,  i,  lin.  i  p.  Drukarnia:     Te  prawa 

rozmaite,  dość  okazało  odbijano  w  miejscowej 
druka.reńce.  Roi. 

Drukarka,  I,  Ira.  i  forma  ż.  od  Drukarz. 

Drukarnia,  i,  Jm.  e  I.  miejscu,  gdzie  drukują 
książki,  tłocznia.  2.  a.  Druczkarnia  miejsce,  r/d-ie 
drukują  tkaniny.  Zdu  Prukarenka,  Drukareńka. 
<p.  'Druk> 

Drukarski  przyra.  od  Drukarz:  fiztuka,  prasa 
drukarska.  X  Wolność  drukarska  (  =  wolność 
prasy).     Po  drukarsku  przys.  jak  drukarzt. 

Drukarstwo,  a,  blm.  zajęcie  drukarza^  sztuka 
drukarska,  lypograjja. 

Drukarz,  a,  Ira.  o,  [Durkarz]  I.  ten  co  drukuje, 
odbija  to,  co  złożył  zecer ;  typograf.  2,  właściciel 
drukarni.  3.  wog.  pracujący  w  drukarni :  Zgro- 
madzenie drukarzy.  4.  len,  co  prasuje  tkaniny 
driikoiuane.  5.  tel.  przyrząd  do  wyciskania  zna- 
ków na  taśmie  papierowej.      <p.  Druk> 

Orukarzowa,  ej,  Im.  e  iona  drukarza. 

Drukier,  a,  Im.  y  klamka  przy  zamku  zewnętrz- 
nym a.  rnaskaście.      <  Nm.   Drileker> 

XDruko3kladnik,  a,  Im.  cy,  XDruk8kladnlk, 
XOrukspojnik  ten,  co  składa  pismo  w  drukarni, 
zecer.      <Druk+Z-[-KŁAD  > 

Drukować,  uje,  owal  I.  a.  [Durkować]  (o  dru- 
karzu) wyciskać  litery  jakiegoś  pisma,  wybijać 
w  drukarni,  tłoczyć,  odbijać;  (o  autorze)  podawać 
do  druku:  D.  ksi.^żki.  Łże,  jak  drukuje.  Prz. 
Ten  poemat  drukuj.-jc,  nigdy  w  nim  nie  błądzę. 
Słów.  2.  a.  Druczkować  (o  tkaninach)  wytłaczać 
mechanicznie  desenie:  D.  perkaliki.  3.  y.wycis- 
kać,  odciskać,  wytłaczać:  Mokre  tropy  drukują 
bose  za  niemi  stopy.  Mias.  Przen.:  Nikt  go  nie 
uczy,  samego  wskazuje  natura  w  sercach 
i  z  wieków  drukuje.  L.  D,  ś.  być  w  druku,  pod 
prasą:     To  dzieło  już  ś.  drukuje.   <  p.  Druk> 

[Drukowane,  ego,  blm.,  Durkowane]  to,  co  wy- 
drukowano, druk:  Matka  aa  drukowanym  nie 
zna  {  =  nie  umie  czytać). 

Drukowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Drukować. 

[Drukowanka,  i.  Im.  I,  Drukówka,  Ourkula] 
fp.jilnica  perkalikowa  wzorzysta;  sukienku  perkali- 
kouju  cieiuno-niebieskiego  koloru. 


Drukowy  przym.  od  Druk,  drukowany:  Gdy 
niema  prawa  drukowego,  on  wyroku  ferować 
nie  może.  Kai. 

[Drukówka,  i,  Im.  I]  p.  Drukowanka. 

xDrukskładnik.  a.  Im.  cy  p.  Drukoskładnik. 
<Druk-|-Z+KŁAD> 

XDruk8pojnik,  a,  Ira.  cy  p.  Drukoskładnik. 
<Druk+Z-fPOJ> 

[Drulió,  I,  H]  trącić.      <Ukr.  drillłyty> 

Orumkać,  a,  al  1.  prow.  bąkać,  mruczeć:  Drura- 
kał  pod  nosem.  Krasz.  2.  [D.]  dzbękać:  Nie 
dam  se  na  nosie  D.  (  =  kołki  na  głowie  ciosać). 
<Dźwn.  > 

Drumkanłe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drumkać. 

Drumla,  i,  Im.  e  I.  a.  xDremla,  XDromia, 
Brumla,  [Bromble]  mały  instrument  muzyczny,  zło- 
iony  z  żelazka  ze  sprężynką,  wydający  głos  za 
przyłożeniem  go  do  ust  i  szarpaniem  sprężynki  za 
za  pomocą  palca.  2.  [D.]  gnuśnik,  próżniak;  gap; 
złośnik.  <Nra.  Trdiiimel,  Śr.  Grn.  trum(b)ei, 
Sgnm.  trumpa,  trumba> 

[Drumla,  I,  Im.  e]  p.  Drzyma.  Zdr.  [Drumiu- 
8ia]. 

[Drumlać,  a,  al]    I.  dzbękać.    2.  p.  Drumiować. 

[DrumlanJe,  a,  blm.]   czynność  cz.  Drumlać. 

Drumlić,  i,  ii  żart.  grać  (na  instrumencie  mu- 
zycznym):    Idziemy  D.  naczelnikowej.  Rodź. 

[Drumlik,  a,  Im.  i]  p.  Drzemlik. 

[Drumiować,  uje,  owalj  I.  a.  [Drumlać]  grać  na 
drumli.  2.  próiniaczyć.  3.  mruczeć  pod  nosem, 
zżymać  i. 

[Drumlowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Drumio- 
wać. 

[Drumiusla,  I,  Im.  e]  p.  [Drumla]:  Przędz, 
drumlusiu,  przędz,  boś  mało  uprzcilfa. 

[Drup,  pia,  Im.  pis]  p.  Bedika.  <Możo  = 
drop,  a.  Drób?> 

t  Drustwo,  a,  Im.  a  męstwo,  waleczrwść  s  Ale 
iny  uczynko^^ie  Joatasowy  a  wszytko,  czso 
czynił,  a  drust^^Ł  jego,  to  wszytko  popisano 
w  księgach  uczynki^  f"'"  królów  izraelskicii. 
B.  Sz.  <DRUG> 

[Druszeczka,  i.  Im.  I]  p.  Drużka. 

Druszlag,  u,  Im.  i  p.  Loohhamer. 

(Druszlak,  a,  Im,  I]  p.  Durszlak:  Druszlaka- 
mi  wino  pijecie.  Kaczk  :  Bóbr, 

Druślak,  a.  Im  i  I.  [D]  p.  Durszlak.  2.  p. 
Lochhamer, 

Drut,  u,  Im.  y,  Drół  I.  nić  metaliczna,  posiada- 
jąca w  całej  długości  jednakową  średnicę:  D.  że- 
lazny, miedziany.  Druty  telegraficzne.  Prosto 
jak  D,  Prz.  Przen.:  Aż  język  drutem  stanie 
ścierpnąwszy  i  z  warg;},.  Pot.  Niezgrabna  lutnio, 
rdzą  zaszłe  druty,  natężcie  głosu,  niech  za- 
brzmią nuty.  L.  (=struny).  2-  2  pp.  a  iglica  do  ro- 
bienia pończoch.,  prątek:  Robić  pończochy  na 
drutach.  3.  y.piórko  metalowe,  którym  pisali  Rzy- 
mianie, rylec,  styl.  4.  XD.  kędziorny  =  żelazko 
do  fryzowania  włosów.  5.  żart.  wódka.  6.  garb. 
ostrze  narzędzia  garbarskiego.  7.  garn.  narzędzie 
do  obrównywania  z  wierzchu  utoczonych  na  kole  na- 
czyń.  8.  mul.  ostry  kant  w  wyprawie  na  wink- 
lach.  9.  noż.  część  metalu  na  o.<!trzu  narzędzia, 
którą  przy  ostrzeniu  zeszli/owują :  Zebrać  D.= 
wyostrzyć.  10.  powr.  jedno  z  pasm  nici,  z  którycli 
jest  skręcona  lina;  żebro,  wój,  wojek.  Zdr.  Dru- 
cik, Drócik.     <Nm.  Draht> 

Drutarnia,  i,  Im.  e,  Drótarnia  p.  Druclarnla. 

[Drutarz,  a,  Im.  e,  Drótarz]  p.  Druciarł. 


565 


DRUTOMIERZ 


DRUŹECZKA 


Orutomierr,  a,  Im.  e,  Drótoniierz  hut.  miarka 
du  drutu  i  bkyhy.     <  Drut-f  MIAU  > 

Drutować,  uje,  owal,  Drótować  spajaó,  oplatać 
Orałem:  (iaruki  D.l  Okno  drutowane.  <  p. 
I)nit> 

Drutowanie,  a,  blm.,  Drótowanie  czynność  cz. 
Drutować. 

Drutownia,  i,  Im.  e,  Drótownia   p.  Druciarnia. 

XDrutownik,  a,  Im.  cy,  xDrótownik  p.  Dru- 
ciarz. 

Orutowność,  I,  blm.,  Drótowność  własnoić  me- 
tali, dającijc.h  ś.  ciągnąć  na  drut;/. 

XDrutowny,  XDrótowny   p.  Druciany. 

Drutowy,  Drótowy  I.  p.  Druciany:  Linka  dru- 
towa. 2.  za  j)omocą  drutów  wijkoiujwany :  Robo- 
ta drutowa.  3.  postać  druta  mającij :  Złoto,  sre- 
bro drutowe.     4.  powr.:  Sznur  I),  p.  Sznur. 

[Druwka,  i,  im.  \\  rodzaj  jabłka  letniego.  <Zap. 
z  Dnm.  druve  — Gnm.  Traube -jagoda  winna,  por. 
jabłka  winne,  winiówki> 

Druza,  y,  Im.  y  min.  nazwa  ogólna  agregatów 
minerałów  wykrystalizowanych,  ściśle  do  siebie  przy- 
legających i  swojemi  dolnemi  końcami  przymoco- 
wanych do  jednej  wspólnej  podstawy.  <Nm.  Dril- 
se  dosł.  =  gruczoł,  st^d  Fr.  druse> 

XDruzg,  u,  blm.  kamień  a.  cegła  drobno  tłuczo- 
ne, szaber,  gruz.      <DliUZG> 

Druzga,  i,  Im.  i  p.  Trzaska.  Przen.:  Rozbiła 
6.  społeczność  w  druzgi.  Krasz.   <DRUZG> 

Druzgać,  a,  al  I.  f  i  f  D.  ś.  p.  Druzgotać.  2, 
[D.]  tcyjmowaó  pestki  z  owoców,  drylować. 

Druzganie,  a,  l)lm.,  czynność  ez.  Druzgać. 

t  Druzganie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Druz- 
gać ś. 

XDru2got,  u,  blm.  małe  kamienie  i  ułamki  ka- 
mieni, pałąrzone  substancją  wajiienną.   <DRUZG> 

Druzgotać,  cze  a.  xta,  tal,  f  Drzuzgotać, 
f  Druzgać  rozbijać  na  drobne  kawałki,  łamać,  kru- 
szyć, tłuc,  gruchotać,  miażdżyć:  Piorun  druzgo- 
cze  drzewo.  Sosny  druzgota  boga  wichru  ra- 
mię. Słów.  Przen.;  Druzgoczeie  zasady,  jeśli  jo 
za  szkodliwe  uważacie,  ale  szanujcie  przekona- 
nie. Krasz.  D.  Ś.,  f  Druzgać  Ś.  rozbijać  ś.,  ła- 
mać ś.,  Icruszyć  ś.      <DKU/G> 

Druzgotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Druzgotać. 

Druzgotanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Druz- 
gotać ś. 

Druzowatość,  i,  blm.  min.  własność  niektórych 
minerałów,  pole./ająca  nu  posiadaniu  na  ścianach 
krystalicznych  jiicrówności  dosyć  znacznych  rozmia- 
rów, pochodzących  od  tuyskakiwania  z  tychże  ścian 
mnóstwa  końców  kryształów.     <  p.   Druza  > 

Drużak,  a,  Im.  i,  Drugan,  [Druhak]  bart.  rój 
drugi  z  ula.     <  DRUG  > 

Drużba,  y  I.  l)lm.  =  I.  przyjaźń,  iyczliwośi,  za- 
żyłość: 1).  drużbij;,  służba  służb?},.  Prz.  D!j,ż;jc 
w  drużbie  z  zic^cieni,  gdzie  im  sława  świeci, 
czuł  to,  co  stary  orzeł,  gdy  pisklę  z  nim  leci. 
Malcz.  D.,  służba,  jak  to  powiadają..  Bał.  Puł- 
kownik nie  dzisiejsza  D.  Pol.  Szedł  z  nim 
w  drużbie  brat,  Aleksander.  Ml.  2.  Im.  y  p. 
Drużyna:  Zostawiam  maleńk?^  tu  iiiużb(}  tych, 
co  mogli  pokochać  serce  moje.  Słów.  3.  [D]  = 
a)  zb.  loszyscy  drnżliowie.  b)  rodzaj  tańca.  II. 
3  pp.  drużbie  ;i  |drużbowi],  Im.  owieli,  p.  Druh: 
Gładź  drużba,  jalc  po  duszy,  a  bij,  jak  po  szu- 
bie. Prz.  Zowijc  go  cesarzem  i  głową,  bratem,  druż- 
b;j  i  panem.  LMel.  Kozak  [).  Pol.  2.  a.  |  Druż- 
bant,  Orużek,  Crużbin,  Drużbarz,  Drudzban,  Druż- 


bant,  Drużkant,  Drużko]-a)  mężczyzna,  asystująrf^ 
jtrzy  ślubie:  Starszy  a.  [prawy]  D.  Młodszy  L). 
b)  [D.]  każdy  przyjaciel  a.  krewny  pana  młode- 
go na  weselu.  3.  Xm.  i  ż.  imiennik  a.  imien- 
niczka: Stanisławowie  pokornie  ])rosimy,  prci 
za  drużby  swe  grzeszne,  Stanisławie.  Grocii, 
Na  obraz  biskupa  z  największym  upodobaniom 
patrzę  i  banlzo  ś.  cieszę,  żem  jest  jego  drużbjj.. 
Hof.  (Franciszka  Krasińska  o  Franciszku  Kra- 
sińskim). Zdr.  [Drużbeczka,  Drużebka,  Drużbeń- 
ka,  Drużebeńka,  Drużbiak,  Drużbik.  Drużbiczek, 
Drużbiś,  Drużbuś,  Drużbie].     <1)RUG> 

[Drużban,  a,  Im.  owie,  Drudzban]  I.  p.  Drużba. 

2.  proszący  na  wesele. 

[Drużbant,  a,  Im.  cl]  p.  Drużba.  <DRUG. 
z  podprowadzeniem  pod  zakończenie  Łć.  > 

Drużbarcista,  y,  Im.  ści  grający  w  drużharta : 
Kwestarz  Kapucyn,  sławny  1).  Byk.  <p.  Druż- 
bart  > 

Drużbart,  a,  blm.  I.  rodzaj  dawnej  gry  w  kar- 
ty.  2,  król  czerwienny  w  tej  grze.  <Nm.  (Kd- 
nig)drosselbart(spiel)  dosł.  =  gra  króla  drozdo- 
broda> 

[Drużbarz,  a,  Im.  e]  p.  Drużba:  Co  tam  byli 
za  drużbńrze  ? — W  morzu  węgorze. 

[Drużbeczka,  i,  Im.  owie]  p.  Drużba:  Oj  obda- 
rował mnie  stary  D.     <DRUG> 

[Drużbeńka,  i.  Im.  owie]  p.  Drużba. 

[Drużbiak,  a,  Im.  owiej  p.  Drużba:  A  myc, 
drużbiakowie  mali... 

[Drużbianeczka,  i,  Im.  i]  p.  Drużbina:    Byłyci 

tam  drużbianeezki,  morskie  rybeczki. 

[Drużbiczek,  czka,  Im.  czkowie]  p.  Drużba. 

Drużbic,  i,  II  p.  Drużbować.  Przen..-  Bom  z  Ta- 
tarami szedł  pierwszego  tańca  i  nie  weselno 
drużbił  u  pohańea.   Pol.     <DRUG> 

Drużbienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drużbic. 

[Drużbie,  ęcia,  Im.  ęta]  p.  Drużba:  Moje 
drużbięta  w  wodzie  rybięta. 

[Drużbik,  a,  Im.  owiej  p.  Drużba. 

[Drużbin,  a,  Im.  owie]  p.  Drużba:  Bylici  tam 
drużbinowie  morscy  raczkowie. 

[Drużbina,  y,  Im.  y]  starsza  swaszka.  Zdr. 
[Drużbianeczka,  Drużbineczka]. 

[Drużbineczka,  i,  Im.  i]  p.  Drużbina:  Wiezie- 
my grzeenfj.  panijj,  druzljinecka  przed  nij^,  za 
nią. 

[Drużbiś,  a,  Im.  owie]  p.  Drużba. 

Drużbować,  uje,  owal,  Drużbic    I.  a.  f  Drużyó, 

[Drużczyć]  być  drużbą,  asystować  przy  ślulńe : 
.le.szcze  ci  wszyscy  będziemy  drużbowali.  Sienk. 
2.  [D.]  ł>yć  toeselnikiem.  <DRUG  > 

Drużbowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drużbo- 
wać. 

DrużbowskI    przym.  od    Drużba :     AVszedł  ko- 
niuszy w  drużbowskiej  barwie.  .\,id. 
[Drużbuś,  a,  Im.  owiej  p.  Drużba. 

[Drużby,  ów,   blp.]   oświadczyny. 

(Drużczeczka,  i,  Im.  ij  p.  Drużka. 
[Drużczka,  i.  Im.  i]  p.  Drużka. 
(Drużczyć,  y,  yl]  j).  Drużbować. 
jDrużczyny,  yn,  blp.]   przyjęcie    gości  przedwe- 
setnych. 

[Drużebeńka,  I,  Im.  owie]  p.  Drużba. 
[Drużebka,    i.    Im.   owie]   p.  Drużba:    Chodzi 
drużebka  po  sieni... 

[Drużeczka,  i,  Im.  i]  p.  Drużka. 


66G 


drużek: 

[Driiżek,  żka,  Ira.  żki  a.  żkowie]  «•  f-  Druh.  2. 
p.  Drużba.     3.  [D.]  starszy  drużba.    <DKLO> 
t  Drużenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drużyć. 
[Drużenie  się,  a  i.,  blm.]    czynność    cz.    Dru- 
żyć ś. 
[Drużenka,  I,  Im.  I]  p.  Drużka. 
[Drużeńka,  I,  Im.  i]    i.   p.  Drużka.    2.  p.  Dru- 
żyna. 

Drużka,  I,  Ira.  I  I.  a.  XDrużyna  forma  i.  od 
nruh,  przyjaciółka :  Druhów  i  drużki  chciał  od- 
wiedzić. Krasz.  Stąd  przychodzi  jej  D.  Mick. 
Giadź  drużkę  jak  po  duszy,  a  bij  jak  po  szubie. 
Mick.  2.  p.  bruchna.  3.  f  imienniczka :  Słu- 
chajcie, bohatyrki,  Heleny  i  Tekle,  patrzajcie, 
a  razem  ś.  z  swojej  cieszcie  drużki.  Pot.  (de- 
dykacja pieśni  Helenie  Luborairskiej).  4.  [D.J 
dziewczyna,  niosąca  wieniec  dożynkowy.  Zdr. 
[Drużczka,  Drużczeczka,  Drużeczka,  Druszeczka, 
Drużeńka,  Drużenkaj.     <DRUG> 

[Drużkant,  a,  Im.  ci]  I.  p.  Drużba.  2.  marsza- 
ieh  weselny. 

[Drużko,  a,  Im.  owie]  I.  p.  Drużba.  2.  starszy 
drużba;  mistrz  ceremonji  weselnej. 

t  Drużny  zgodny,  przyjazny  :  Bądźcie  drużne- 
gci    serca.  Ż.  B. 

t  Drużyć,  y,  ył  p.  Drużbowaó:  Juno  była  przy 
ślubie  i  Hymen  z  nią  drużył.  Chr.  [D.  ś.J  wcho- 
dzić  w  przyjaiń,  przyjaźnić  ś.:  Jechałeś  do  Niem- 
ców D.  ś.  z  niemi.  Krasz.     <DRUQ> 

Drużyna,  y   I.  Im.  y  =  l.  a.  Drużba  towarzystwo, 
kornpanja,    gromada,    grono:     D.  przyjaciół.     Zła 
D.  zepsuje  dobrego  syna.  Prz.   W  karczmie  we- 
soła tańczy  D.  Len.     Przy    łuczywie,    u  komina 
przędzie  miękki  len   D.  Pol.     Pan  i  dworska  D. 
ruszyli  tłumnie,  zbrojno.  Mick.   Niech  myśl  twoja 
i  wola  z  drużyną  ś.  zgadza,  bo  kto  bracią  opu- 
szcza, jawnie  ś.  sam  zdradza.  Papr.     [D.  domo- 
wa]-ro^/zma   z  domownikami,     f  D.    światowa  = 
grono  darmozjadów  i  próżniaków,  hałastra,    f  Kie- 
dy oddać    dziesięciny,    niemasz    nic.    a    jest  na 
strawne  drużyny.  Wad.     D.  robocza  (  =  oddział 
robotników).     Przen.:  Pełna  dziwów    natura,    kto 
uwagi  żąda,  niech  ś.    zgodnej    drużynie    pszczół 
przygląda.  Zabł.  Ten  będzie  wasz  urząd,  książ- 
ki, pójdziecie  do  libraryjej,  do  ksią?,    do  swojej 
drużyny.  Korcz.     2.     (o  wojsku)    oddział,    zastąp, 
poczet,  zbrojna  kupa:  Na  podzielonych  na  drobne 
drużyny    urządzali    zasadzki.    Roi.     D.  książęca 
C  =  na  Rusi :  oddział  wojska,  który  otaczał  księcia). 
t  Drużyny  zastępcze  (  =  oddziały  wojska,  uzbra- 
jane   przez    wielkich    panów).     Książę  Lew  zbity, 
sam    w    małej    drużynie    ledwie    uciekł.  Stryjk. 
Zbierana  D.    =    wojsko    naprędce  zebrane,  nieregu- 
larne:    Wojewoda,   zebrawszy  ś.  w  małym  ufie, 
tak  żołnierzów,  jako  zbieranej  drużyny,  uderzyli 
na  nieprzyjaciół.    Stryjk.     Ir.:     To  tara  zbierana 
D.!  Kaczk.  (  =  liche  wojsko).     Przen.    żart.:    Nad- 
gri)bki  zbieranej  drużyny.  Szymon,  (złudzi  roz- 
maitego   stanu).    3.    Xp.    Drużka:     Jak  to  druh 
dobry  do  swojej  drużyny,  bocian  do  liszki  przy- 
Bzedł  w  nawiedziny.  Kniaź.     4.  [D.]=a)  zb.  toe- 
teliiicy  i  goicie  weselni:     Moi  mili  swatowie,  dru- 
żyna!    Hulać   po  drużynie  =  wstępować    do    chat 
drużby,  starościny,  b)  zabawa  rjoici  przedweselnyc.h. 
Zdr.   [Drużynka,    Drużeńka,   Drużyneńka,   Druży- 
neczka].     II.  [D.]  Im.  owie  m.  =  starszy    starosta 
weselny.      <DRUG> 

■Drużyneozka,  ł,  Im.  I]  p.  Drużyna:    Obstąpiła 
Marysię  druzynecka  dokoła  wsędy. 


DRWIÓ 

[Drużyneńka,  I,  Im.  i]  p.  Drużyna:  Starości- 
no!... Maszci  tu  drużyncńki  me  malej. 

[Drużynka,  i,  Im.  i]  p.  Drużyna:  Idzie  wesela 
z  kościoła,  wszystka  drużynka  wesoła. 

I  Drużynnik,  a,  Im.  cy  (na  Rusi)  żolmerz  nale- 
żący do  drużyny  książęcej:  Dobrowolne  poddanie 
ś.  drużynników  wodzowi.  Spaś. 

Drużynny  przym.  od  Drużyna,  mający  charakter 
drużyna:    Wszędzie  biło  drużynne  życie.  Bart. 

Drwa,  drew,  blp.,  [Drewa]  \.  kawałki  drzewa, 
drzewo  rąbane,  szczcg.  na  opat:  D.  rąbać.  Drze- 
wa na  budowanie  i  na  D.  godne.  St.  lit.  -^Uuks. 
drwy  obciążony.  Żarn.  Gdzie  stały  szeregi,  le- 
ża D  ,  trupy.  Mick.  t  Urzędnik  nade  drwy  = 
dozorca  drzewa,  tiń^  jako  D.  P.  Koch.  Ryby  złe 
jakoby  D.  gryzł.  Syk.  Gdy  mowi,  jak  l^/iT^^; 
Prz  Uniesmacznie,  ai  przykro  słuchać).  Przen.: 
Im  dalej  w  las,  tym  więcej  drew.  Prz.  (  =  w /c«z- 
dej  sprawie  spotykamy  stopniowo  coraz  więLs-,e 
trudnoklj.  D  do  łasa  wozić.  Prz.  (  =  zajm<ywa6 
T niepotrzebną  pracą).  Nie  daj  "a  6ot,ie  drew 
rąbać.  Prz.  (  =  kołków  sobie  na  głowie  ciosać) 
Gdzie  D.  rąbią,  tam  trzaski  lecą.  Prz.  (  =  przy 
złym  i  dobremu  i.  dostanie).  2.  t  mowa  bezsensu, 
czcza  gadanina;  rzecz  próżna,  marnośó,  pro~nośó. 
Twoja  mowa  D,  i  pajęczyny.  Cłir.  Juz  we 
i.TGosł.  Najwyższe  w  młodos^c,  ?wiedziwszy 
urzędy,  widział,  że  wszystko  F/^nosć  D  i  bł|- 
dy.  Po  Pójść  we  D.=pokazaói  głupcem,  zbia.- 
nJćś.    Zdr.  Drewka.     <DRZEW> 

Drwal  a  Im.  e  I.  a.  xDrwalnik  =  a)  a. 
[DreSz]  <er,  co  drzewo  rąbie,  b)  Xhandlarz 
Zewa  2.  Xprzen.  człowiek  "'-^'•f  ^"f^^-jf^^/; 
tak  obur,  drągal,  bałwan:  Nie  za  S/laehcica, 
mająCę  'za  d^ala.  bo  co  poczniesz  to  podrwisz. 
Pot  3.  koń  leniwy,  meczuly  na  razy.  4.  ID_  J - 
a)  p.  Drwinkarz.  b)  próżniak.  5.  bŁ  iulat., 
włóczęga.  <  DRZEW  > 
Drwalka,    i,    Im.    i    I    P-  Drwalnia.    2.  żona 

'Twalnia,  ł.  Im.  e     I.  .a.  .[Drewnia   D^zewma 
Drwalnik,  Drewnik,  Drewiarnia,   Drewotn  a,    ure 
wuTnia    Drewótnia,  Drywotnia,   Drwotn  a],   t  De- 
Tewnia  Zpa  do  rąhama    i    składania  drzewa.     2. 
X.s/o.s  drew.    Zdr.  Drwalka.  m  1  Im. 

Drwalnik,  a  I.  Xlm.  cy  p-  Drwal.    2.    [D.J  im. 
i  p.  Drwalnia.  ^  ,     „.  „ 

Drwalny  na  drwa  przeznaczony :  Szopa  drwalna 

(  =  drwalnia).  ,  ,  ,     ^ 

Drwalski    przym.    od  Drwal:    Drwalskie  topo- 

'■'iorwi,  •  a.  ów,  blp.]    P.    Drzwi:     Ubogiemu  D. 
twardo  sio  otwierajo  „„ji-.^ 

vnpwiar2   a.  Im,  e  p.  Drwinkarz.    <DK*  > 

;7er"T°fte"      lrw^«-zad„«olony   uśmia- 

'ikeont  drwiaco-złośliwy.  Jez.     Uśmiecd  D. 

Drwić    T     ii    I.     z    kogo=^drwinystrou^.,  żarty 
,t^r'arLać,  wyśmiewać,    -^"'^J^f^  r/;?;?; 

A  i     i.^;a    s-r-iidzić-     2    r  mowić  od  izec~y,  pie!>(,, 

it-a:5LrMów  'o  lr^..^^^j;^^^::: 

6łJiec^^^J^?^S^i:mór^::i;xl: 

XD    głową   L;V'-«    robić,    hiądzlć,    myUJ 
hlain&Z\\^  godzi  8,  dwa  razy  podr  wic  Uctma- 


567 


DRWIEĆ 

nowi,  dosyć  raz,  a.  podrwi  raz,  niech  nie  drwi 
dn;gi  raz.  Opal.  Żydzi  Pana  Jezusa  synem  cieś- 
li   zowiij,    lecz  drwią  głową.    Pot.     <DRW> 

XDrwieć,  eje,  al  p.  Drewnieć.    < DRZEW > 

Drwienie,  a,  ijlin.,  czynność  cz.  Drwić. 

XDrwi8flie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Drwieó. 

[Drwigi,  ów,  bip.]  p.  Drwina. 

Drwina,  y,  lin.  y,  częś.  I.  w  Ira.  a.  [Drwigi]  iar- 
łij,  kpiny,  nuimieioaaie  ś.,  szy(lei:<ttva,  docinki: 
Stroić  sobio  z  kogo  drwiny.  Wytrzepcic  z  nie- 
go drwiny.  Jabł.  2.  y.drzewko,  drzewina:  Każde 
dziecię,  jak  D.,  gdy  młode  to  ś.  nagina.  Prz, 
Zdr.  Drwiniia.     <DRW> 

Drwinka,  i,  ezęś.  Im.  I  p.  Drwina:  Postrzegł  ś. 
widać,  że  to  była  D.  Słów.  Idzie  jakby  przez 
rózgi  wśród  szeptów  i  drwinek.  Mick. 

XDrwinkarz,  a,  Ira.  e,    xDrwiarz,  [Drwal]  ten, 

co  lubi  drwić,  szyderca,  wyśmiewacz,  wykpis. 

Drwinkować,  uje,  owal  drwinki  stroić,  dowcipko- 
tvać,  żartować,  kpić. 

Drwinkowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Drwinko- 
wać. 

[Drwniak,  a,  Im.  I]  p.  Drewniak. 

IDrwotnia,  I,  Im.  e]  p.  Drwalnia.   <  DRZEW  > 

[Dryarz,  a,  Im.  e]  p.  Drejarz. 

[Drybanek,  nka,  Im.  nki,  Drybinek]  trójnóg,  ie- 
lazny  lyod  garnek,  denarek.     <Niu.  Dreibein> 

Drybel,  bia,  Im.  ble  gm.  wróbel.     <?> 

Dryber,  u,  blm.  rayd.  praca  pozaugodowa,  nad- 
akordowa.  <Nm.  d(a)rQber  dosł.  =  nadto,  powy- 
żej > 

[Drybić,  i,  II]  dreptać:  Bibo,  bibere,  bibozy, 
Biadajcie  na  wozy,  a  bibi  niech  za  wozem  dry- 
bi.     <Dźwn.> 

(Drybienie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Drybić. 

[Drybinek,  nica,  Im.  nkij    p.  Drybanek. 

[Drybla,  i,  Im.  ej  ziarno  poślednie,  odchodzące 
przy  czyszczeniu  zboża,  zgoniny.  <Zap.  z  Ukr. 
dribnyj  =  drobny  > 

Dryblas,  a,  lin.  y  I.  a.  Drymblas,  Drylbas, 
Drymias  cldop  wysoki  a  niezgrabni].^  drągal,  gil- 
bas,  drab.  2.  koń  rosły.  <?Por.  Bilbas,  Bim- 
bas,  Drymblas,   Gilbas  itp.  > 

Drybus,  a,  lin.  y  I.  kadź,  używana  rio  mycia  na- 
czyń w  gorzelniach  i  browarach.  2.  [D.j  -  a)  p. 
Dryfus.  b)  naczynie  o  trzech  nogach  do  ługowa- 
nia bielizny,  c)  naczynie  do  wody  nizkie,  a  dosyć 
szerokie.      <Nm.  D!eit'uss> 

Drybusek,  ska.  Im.  ski  l.faseczka,  szajlik,  2. 
[D.]  rodzaj  balji  do  prania  bielizny. 

[Drybuszeczki,  czek,  blp.]  p.  Drybuszki:  D/.iew- 
czt^ta,  niby  na  komendę,  wszystkie  naraz  pu- 
szczały ś.  w  D.  Jeż.   <  p.  Drybuszki  > 

[Drybuszki,  szelc,  blp.]  dreptanie,  drobienie  no- 
gami w  tańcu:  Gdy  w  D.  poszła,  \^  ś.  na  niej 
wszystko  trzt^sło.  jcż.  Z  tańca  i>;/cbieran('gc; 
w  D.  wpadała.  Jeż.  Zdr.  [Drybuszeczki].  <Uk'f, 
dribu6zki> 

[Drychubica,  y,  Im.  e]  p.  Drugubica. 

Dryfus,    a,    Im.    y,    Drypus,    [Drybus,  Drejfus, 

TryfusJ  I.  trójnóg.  2.  xi:anienka  wa  trzech  nogach. 
3.  beczka  na  trzech  noccch.     <Nm.   DreiruHS> 

[Dryg,  u,  Im.  i]  takt:  Po  graniu  na  kat;lrynce 
nie  nii>r\  ;:l<'i.])ić  drygn.  Przen.:  Popsuć  komuś 
i).- popsuć  szyki,  zbić  z  tropu.     <DliO> 

Dryga,  I,  Im.  i  ryb.  I.  niewód  na  Jesiotry  ze 
ezpagalti,  z  wielkiemi  i  (jf^stemi    okami,    mający  do 


DRYJA 

200  sążni  długości.    2.  p.    Drugubica.    3.  [D.]  p. 

Szuwata.     <p.  Tryhubiea> 
[Dryga,  I,  Im.  i]   p.  Drahic.  <DRG> 
Drygać,  a,  al  I.  p.  Drygnąć.    2.    Xi).  Drgnąć. 

3.  [D.]  bać  ś.,  trwożyć  ś. 

I  Dryganić,    I,    ilj    niszczyć    konie    cit^żką  pracą. 

Dryganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drygać. 

[Dryganienie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dryganić. 

Drygant,  a,  Im.  y  I.  a.  f  Drugar.t  ogier  zdolny 
do  rozpłodu,  stadnik.  Przen.  bałamut,  lowelas : 
Kazałbym  takowe  dryganty,  co  około  cudzych 
żon  rżaji),  powalaszyć.  Lekar.  Żart.:  Szedłeś 
z  domu  drygantein,  wrócisz  ś.  wałachem,  utrze- 
bił  cię  rzezimieszek.  Klon.  2.  [D.]  koń  bystry, 
Icrzepki,  rumatc.  Zdr.  XDryŚ.  <Zap.  od  DRG, 
z  podprowadzeniem  pod  jtostaó  Łć.  > 

[Drygaweczka,  i,  Ira.  ij  p.  Drygawka:  Dziwu- 
ją ś.  ludzie,  za  co  oryl  pije,  za  te  drygawecke, 
co  ją  w  wodzie  myje.  Pśń.    <DRG> 

Drygawica,  y,  Im.  e  ryb.  p.  Drugubica,  sieć  ry- 
backa. 

Drygawka,  i,  Im.  J  I.  [D.]  rodzaj  bukietu  na  ka- 
peluszu a.  na  lasce  drużby  z  szychu,  wstążek  i  róż- 
nych świecidełek:  Marszałek  z  rózgą,  na  której 
chwiały  ś.  drygawki,  czyli  świecidła  i  gwiazdki 
kolorowe,  ponawlekane  na  grubą  szezeeiiit>.  Kow. 
2.  [D.]  febra.  3.  a.  [Drugatka]  li.  sztuka  drzewa 
w  kształcie  pojazdy  do  Icierowania  tratwy  a.  gala- 
ru:  Idą  flisi,  idą,  drygawek  nie  mają.  Zdr. 
[Drygaweczka].    <  DRG  > 

[Drygi,  dryg,  blp.]  I,  p.  Drahle.  2.  ozdoby  rózgi 
weselnej  i  luieńca  starościny,  składające  ś.  z  nawle- 
czonych na  nitkę  a.  szczecinę  sieczki  żytniej  i  kwa- 
(.'raloioych  kawałków  papieru  kolorowego.  Zdr. 
[Dryżki],  <  Spolszczenie  Ukr.  dryhli,  por.  Dry- 
gawka l.> 

[Drygle.  i,  blp.]  p.  Drahle. 

XDrygliwie  przys.  od  Drygliwy. 

XDrygliwy  drżący,  drgający,  w  ruchu  drgają- 
cym pozostający:  Woda  spłynie  potem  z  sto- 
jącego jeziora  drygliwym  odwrotem.  Przyb. 
<  DRG  > 

Drygnąć,  nie,  nąl,  nied.  Drygać  ł.  podskoczyć, 
łirykn(ić,  nied.  podrygiwać.  2.  Xp.  Drgnąć:  Dzik 
już  ani  drygnął.   Pol.     <DRG> 

Drygnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drygnąć. 

[Drygot,  u,  Im.  y]  drganie,  drżenie,  drżączka. 

Drygotać,  cze,  tal  I.  Xp.  Drgnąć.  2.  [D.]  drżeć 
od  zimna,  d>;gotać.      <DRG> 

Drygotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drygotać. 

Drygotka,  i,  Im.  i  I.  X drżenie,  drżączka.  2. 
lek.  p.  Drgawka. 

[Drygóika,  i,  Im.  I]  dreszcze. 

Drygubica,  y,  lin.  e  p.  Drugubica. 

[Dryguliny,  in,  blp.j  galareta.  <DRG,  por 
[I)ralil'.^|,  Dryga,  Drygawka> 

[Drygunl,  a,  Im.  y]  koń  rosły.  <p.  Drygant> 
[Urygusy,  ów,  blp.]  szpilki  podwójne,  ozdo- 
bione kwiatkami  a.  blaszkami  na  cienkim  dru- 
ciku, służące  za  ozd-^bę  głowy.  <Zap.  od  DRG, 
z  podprowadzeniem  pod  postać  Łć.;  por.  Dryga, 
Drygawka  itp.> 

[Dryhle,  i,  blp.]  p.  Drahle. 

t  Dryja,  i,  Im.  e  I.  Jigura  trójkątna,  łrykąt: 
D.  jest  trójkątna  figura,  na  trzy  węgły  rozłożo- 
na. Orzech.  2.  trzy  oczka  na  kostce  do  grania; 
kostka  z  trzema  oczkami:  D.  konia  wygrała, 
a  chłopa  obieszono.  Prz.     3.  trójka  koni:  Jeździł 


^m 


DRYJA 

parą,  czasem  dryj.^.  Koch.  <Śr.  Gnm.  diie,  Nin, 
Drei  =  trójka  > 

[Dryja,  I,  Im.  e]  p.  Drjakiew. 

KDryjacznik,  a,  Im.  cy  ten,  co  rohi  i  sprzedaje 
drjnkwie.     <p.  Drjakiew  > 

[Dryjak,  a,  Im.  I]  p.  Drjakiew. 

[Dryjarz,  a,  Im.  e]  p.  Drejarz.  <Nm.  Dreher> 

XDryjawnik,  a,  Im.  I  bot.  p.  Kozłek. 

[Oryka,  i,  Ini.  i]  rączka  «  zamka  we  drzwiach, 
klamka.     <Nru.  Driłcke> 

DrykieP,  a,  Im.  rzy  tokarz,  zajmujący  i.  wy- 
łącznie dnjkowaniem.     <Nm.  Driiekor> 

Drykierski  przym.  od  Drykier:  Robota  dry- 
kierska. 

Dryklerstwo,  a,  blm.  zajęcie  drykiera. 

Drykować,  uje,  owal  wygniatać  blachę  na  tokar- 
ni za  pomocą  drykslali.     <Nm.  drucken> 

Drykowanie,  a,  blm.,  ezynao.^ć  cz.  Drykować. 

Drykstal,  i,  Im.  e,  Drykszłal  blacli.  przyrząd 
ftalowy,  którym  ś.  przycinka  blachę  do  futra  żąda- 
nego kształtu,  loirującego  na  tokarni,  i  tym  spo.w- 
bem    tcygniatającego  Jormę.     <Niu.    DrUckstahl> 

Dryksztal,  I,  Im.  e  p.  Drykstal. 

1.  Dryl.a,  Im.  e,  Drel  I.  a.  Drylownik,  Dreiownik 

rn(haj  świdra  do  tricrconia  w  metalach.  2.  drut 
do  przepychania  J'aJ ki.  3.  kam.  przyrząd  do  bo- 
rowania dziur  w  kamieniu.     <Nm.  l)rille> 

2.  Dryl,  a,  Im.  e  siewnik  rzędowy.  <Ang.  drill> 
[Drylać,  a,  al]  p.  Drylnąć. 

IDrylarz,  a,  Im.  e]  p.  Drejarz. 

[Dryląg,  a,  Im.  i,  Drylong,  Dyriąg,  Dyląg,  Dy- 
lon]  dryblas,  loysoki  a  niezgrabny  człowiek;  nicpoń. 
Por.  Dyriaga,  Dyrlagi.     <?> 

Drylbas,  a,  Im.  y  p.  Dryblas. 

Dryłich,  u,  Im.  y  I.  p.  Drelich.  2.  [D.,  Dre- 
lich] rodzaj  iczoru  na  pisankach:  W  D.  Zdr. 
Dryliszek,  [Dryliozek]. 

Drylicharski  p.  Dreiicharski. 

Drylichowy  przym.  od  Drylich. 

[Dryliozek,  czku,  Im.  czki]  p.  Drylich. 

Dryling,  a,  Im.  i  fuzja  myśliwska;  szlucer,  ka- 
rabin.     <  ?  > 

Dryliszek,  szku.  Im.  szki  p.  Drylich. 

I  Drylnąć,  nie,  nąl,  nied.  Drylać]  szturchnąó,  po- 
pchiKić.     <Ukr.  dryłyty,  drułyty> 

[Drylnięcie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Drylnąć. 

[Drylong,  a,  Im.  i]  p.  Dryląg. 

1.  Drylować,  uje,  owal,  Drelować  I.  świdrować, 
viercić,  przewiercać.  2.  wyjmować  pestki  z  owo- 
ców.    <Nra.  drillen> 

2.  Drylować,  uje,  owal  upraidać  rośliny  sy. ste- 
nem rzedowo-okopowym.  <Ang.  to  drili  dosł.  = 
sia(^  (siewnikiem^> 

[Drylować,  uje,  owal]  odgrzewać  pieczyste,  kra- 
j-'C  na  zraziki  i  smażąc  na  maśle.  <Zaj).  za- 
luiast  *grylować,  z  Fr.  griller  =  smażyć > 

Drylowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drylować. 

Drylownik,  a,  Im.  i  I.  p.  I.Dryl.  2.  cukier,  rur- 
ha  blaszana  do  drążenia  jabłek  i  gruszek. 

[Drymba,  y,  Im.  y]  I.  kobza,  dudy.  2.  głupia 
ko'iieta.    <Zap.  =  Drumla > 

Drymblas,  a.  Im.  y  p.  Dryblas:  Budził  ośmna- 
etoletniego  śpiocha  i  leniwego  drymblasa.  Kórz. 
Zgr.  Drymblasisko.     <?Por.  Dryblas  i  in.  > 

Drymblasisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Orymblas. 

IDrymla,  i.  Im.  e]  p.  Drzyma:  D.,  D.,  stary 
jedaie.  Pśń,   <p.  Drzyma > 


DRIŚ 

Dryir.las,  a,  Im.  y  p.  Dryblas.  Zgr.  Drymla- 
sisko. 

Drymiasisko,  a,  Im.  a  p.  Drymlas. 

[Dryn  dryn  dryn]  naśladowanie  dzwonienia, 
d  z  y  ń    d  z  y  ń.     <  Dźwn.  > 

Drynda,  y,  Im.  y  I.  a.  xDryndula,  xDryndulka, 
XDrendulka  powóz  do  wynajęcia,  dorożka,  f/akr : 
Nie  masz  jeszcze  dryndy,  a  tyinbardziej  nie 
masz  hotelu.  Jeż.  2.  ucf.  "egzamin  dodatkowy, 
poprawka:  D.  za  kop\o]kii=  poprawka  z  powodu 
otrzymania,  dwójki  z  jakiego  przedmiotu.  <Zap. 
Dźwn.  > 

Dryndać,  a,  al  I.  p.  Dryndnąć.  2.  [D..  dze,  al 
a.  D.  Ś.]  przejeżdżać  i.,  wałęsać  ś.  3.  [D.,  Dryn- 
gaćj  trząść  ś.  na  wózku.     <Zap.  Dźwn.> 

Dryndanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dryndać. 

[Dryndanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Dryn- 
dać ś. 

[Dryndelioha,  y,  Im.  y]  wódka  ordynarna,  trzę- 
sionka.    <?> 

Dryndnąć,  nie,  nąl,  nied.  Dryndać  machnąć, 
kiwnąć,  poruszyć :  Mój  mucyk  drynda  chwostem. 
Zabł.  Dryndać  nogami  a.  dryndać  =  hyć  powie- 
szonym, dyndać. 

Dryndnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dryndnąć. 

[Dryndolenie,  a,  blm.]  czynność  cz.    Dryndolić. 

Dryndolenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dryn- 
doJić  ś. 

[Dryndolić,  i,  ił]  I.  marudzić,  nudzić.  2.  gde- 
rać: Baba  na  dziada  dryndoli.  D.  ś.  jechać 
walno  po  złej  drodze,  wlec  ś.,  tarabanić  ś.  <Zap. 
Diwn.,  por.  Drynda  > 

Dryndulka,  i,  im.  i,  Drendulka  I.  Xp.  Drynda. 
2.  wog.  mały  powóz,  powoziło,  faelonik:  Podcza- 
szyca  dwukolua  D.  Mick. 

XDryndula,  y.  Im.  y  p.  Drynda. 

Dryndziarski  przym.  od  Dryndziarz:  Koń  D. 

Dryndziarz,  a.  Im.  e  rub.  woźnica,  powożący 
^orożką,  dorożkarz. 

[Dryng,  a,  Ira.  i]  I.  p.  Drynkfas.  2.  pomyje 
dla  świń.    <p.  Drank> 

[Dryngać,  a,  al]  p.  Dryndać. 

[Drynganie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dryngać. 

[Drynkfas,  u.  Im.  y,  Dryng]  beczka  na  pomyje, 
pomfijnik.     <Dnm.  drankrass> 

[brypczą,  Drybozą]  kłusem,  truchtem.  <por. 
Dreptać > 

[Dryp  dryp !]  naśladowanie  odgłosu  dreptania 
nogami.     <  Dźwn.  > 

[Drypsić,  i,  ił]  krok  drobić;  nie  trzymać  kroku. 
Por.  Drepcić. 

Drypus,  a,  Ira.  y  p.  Dryfus. 

Drypy,  yp,  blp.  I.  wytłoczyny  z  ziarna  olejnego, 
makuchy.  2.  garb.  p.  Garbowiny.  <Niu.  Tre- 
ber> 

[Drysnąć,  śnie,  snął]  p.  Dryzdnąó. 

1.  fOryst]  p.  [DrestJ. 

2.  [Dryst]  śmiało,  żwawo.  <Nm.  dreist,  Dnm. 
driest> 

[Drystaczka,  I,  blm.]  p.  Dryzda. 

[Drystać,  a,  al]  p.  Dryzdnąć. 

[Drystanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Drystać. 

[Dryszcz  kozi,  Drzyst  kozi]  roś.  z  rodziny  ane- 
monów. Por.  Drzysta.  <  p.  Dryzda > 

[Dryszlaczek,  czku,  blm.]  juszka,  woda  po  od- 
cedzeniu  makaronu,  klusek  itp.     <p.  Druszlak> 

XDryś,  a,  Im.  e  p.  Drygant.  Przen.  żart.:  Nie 
kwikajcie   tak   abytnie,   moje    miłe  fraszki,  bo 


569 


DRYŚNIĘCIE 

jyewnie  cenzor  z  drysIOw  poczyni  wałaszki. 
Koph. 

[Dryśniccie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Drysnąć. 

[Drywotnia,  i,  Im.  e]  p.  Drwalnia.  <Brs.  dry- 
■wotnia> 

[Dryzda,  y,  Wm.l  I.  a.  [Drystaczka,  Drzystka, 
Drzystawica,  Drzystawka],  t  Dryzdaczka  biegun- 
k(i,  (l/arja.  2.  odrjiodij  z  hieynukl  pochodzące. 
Przen  żart.  clenkusz,  lura:  To  D.,  nie  wino. 
<DRYZD,TRZT> 

-J-  Dryzdaczka,  i,  Wm.  p.  Dryzda. 

Dryzflać,  a,  al  gm.  p.  Dryzdnąć. 

Dryzdanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dryzdaó. 

Dryzdnąć,  nie,  ną!,  [Dryznąć,  Drysnąć].  nied. 
Dryzdać,  [Drystać,  Drzystać,  Drzdać,  Trztać] 
gm.  I.  wynróżnió  ś.  rzadko.  2.  zełgać  bezczelnie. 
<DRYZD> 

Dryzdnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dryzdnąć. 

[Dryzga,  i,  Im.  i]  p.  trzaska:  Jak  spadnie 
i  praśnie  o  ziem,  to  eie  zdruzgd.  na  dryzgi. 
<Zap.  Cześ.  dfizha> 

[Bryzgać,  a,  al]  drygać,  podrygiwać:  Konik 
dryzga  nóżkami. 

[Drv.zgiel,  gla,  Im.  gle]  pryszcz. 

[Dryzki,  zek,  blp.j   p.  Drahle.     <?> 

DryzJować,  uje,  owal  skręcać  nici:  Kobiety 
dryzlowały,  nikt  o  nich  nie  wiedział.  Fred.  A. 
D.,  pojechać  na  komedją,  odbierać  wizyty  i  od- 
dawać, otóż  cała  jej  zabawa.  L.  Por.  Drezio- 
waó.     <Nra.  drieseln> 

Oryzlowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dryziować: 
Szkatułeezka  do  dryzlowania.  L. 

Dryznąć,  nie,  nąl]  p.  Dryzdnąć. 
'Dryżak,  a,  Im.  ij  p.  Drżooh. 
Dryżączka,  I,  Im.  i]  p.  Drżączka. 
Dryżeó,  y,  al]  p.  Drżeć. 
Dryżki,  żek,  blp.]   p.  Drygf. 
Dryżoch,   a,  Ira.  y]  p.  Drżoch. 
Dryżón,  onu,  Im.  ony]  p.  Drzon. 
Dryżuk,  a,  Im.  i]  p.  Drżoch. 
Drzadło,   a,    Im.  a]  zwierciadło.  <Zam.  *  źrza- 
dło,  od  ZOR> 
[Drzanek,  nka,  Im.  nki]  gont  w  plocie. 
Drzanwa,  y,  Im.  y  bot.  (arduina)   roś.  z  rodzi- 
ny  ioinowatych.     <  ?  > 

f  Drzasnąć  się,  śnie  ś.,  snął  ś.  a.  sl  ś.  prze- 
It^knąć  &.,  przestraszyć  i.     <  Właściwie   *  zżasn.-jjó 
eii^,  *  zdżasn?j,ć  si^  (d  wstawione)=Z-|-ŻAS,  por. 
f  jiizerza^^nąć  ś.,  właściwie  *  przeżasnąć  ś.> 
t  Drzastwisty  p.  Dziarnisty. 
t  Drzastwo,a,blm.  p.  Dziarno.  <DRZfRSTW)> 
t  Drzazdzisty    pełen     nierówności,    chropowaty: 
Psia  róża  listki  ma  szare,  jako  na  ilmie   drzaz- 
dzisto.  Urzęd.  <DRZ(AZG)> 

Drzazeczka,  i,  Im.  i  p.  Drzazga :  Wzi}},ć  ka- 
■wał  togo  drzewa  i  na  rirohniuehne  jo  pokrajać 
drzazeczki.  Haur.     XDrzazeczkę  sobie  zakłóć. 

Drzazga,  i,  Im.  i  I.  p.  Trzaska:  Bogatemu 
I  na  drzazdze  ś.  przędzie,  a  biednemu  i  na 
wrzecionie  nie  chce.  Prz.  Choćby  ci  drzazgi 
za  paznogcie  zabijano.  Zji^trzony  niedźwiedź 
■wszystko  w  drzazgi  rozmiata.  Wad.  Drwale 
znieśli  drzewo  do  piwnicy,  zostawili  tylko 
drzazgi  (  -  wióry,  ostrużyny).  Podpalić  drzewo 
drzazgą.  Rozświeció  drza/.gfj.  w  ciemnej  izbie. 
Przen.:  Światło  w  rowie  na  drobne  drzazgi  ś. 
2.  lok.;  D.  kostna  =  odłamek  a. 

Mt.    Drzazeczka,    Drzążdjka. 


roztrą.ca.  Mick. 
edszczep  koścu 
<DRZCAZa)> 


DRZEĆ 

[Drzazgownik,  a,  Im.  i]    klapka,   deseczka  przy 

sieci  dla  straszenia  ryb. 

Drzaźnić,  i,  II  gm.  p.  Drażnić. 

Drzażnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drzaźnić. 

t  Drzażdż,  u,  blm.  zb.  drzazgi:  Pilnuj  tej, 
abyć  w  grobl.-^  nie  kładli  karczów,  drew  a.  ja- 
kich chróstów,  a.  drzażdżu  jakiego  połamanego. 
Strura. 

Drzażdża,  y.  Im.  e  bot.  (baphia)  roi.  t  rodzi- 
ny  motylkowatych.     <  ?  > 

t  Drzazdze,    a    i.  blm.  zb.  p.  Drażdże.    2.  Im. 

a  tcić,  pręt  gibki. 

Drzażdżka,  i,  Im.  I  p.  Drzaiga. 

t  Drząstwisły  p.  Dziarnisty. 

f  Drząstwo,  a,  blm.  I.  p.  Dziarno :  "W  Jamach 
ziemnych  mieszkali,  abo  na  drząstwie.  Wuj.  2. 
lek.  p.  Dziarstwo.  <URZ(ĘSTWj> 

Drzążdż,  u,  blm.  trzaski,  gałęzie  i  chwasty,  na~ 
niesione  wodą  w  korycie  roboczym.  <Por.  Ssłw. 
dręzga  =  las;  Miki.  Etymol.  WOrterb.  60: 
DRZ(ĘZG)> 

[DrzbI,  I,  blp.]  p.  Drzwi. 

[Drzdać,  a,  al]  p.  Dryzdnąć. 

Drzeć,  drze,  [1  os.  Im.  dremy,  drem;  3  os.  Ira. 
drają],  darł,  [dar,  der,  dzarl,  dzar,  drzel;  im. 
dzarty,  drzety],  [Darć,  Dreć],  częstot.  xDzierać 
I.  rxoać,  rozrywać,  rozdzierać,  szarpać:  D.  list  na 
kawałki.  Żalem  zwyciężona,  szaty  darła.  P.  Koch. 
(Dziewczęta)  w  zwadce  paznokciami  chłopcom 
drą  policzki.  Nar.  {=drapic0.  D.  pierze  =  odrfzie- 
rać  z  nich  chorągiewki,  skubać.  Pierze  darte. 
Jedwab  darty:  Czepek  przetkniony  darterai,  cie- 
listemi  jedwabiami.  P.  Koch.  Orzeł  darty  ('=dicu- 
głowy).  Przen.:  D.  g^hą  =  ziewać:  Spać  chcesz, 
kiedy  tak  drzosz  gębę.  Orzesz.  2.  targać,  .szar- 
pać, wyrywać:  D.  kogo  za  uszy,  za  włosy.  Na 
co  D.  na  sobie  włosy?  Pilch.  Grzebień  ten  bar- 
dzo drze.  D.  ś.  za  łeb.  3.  niszczyć,  zużywać: 
D.  ubranie,  buty.  4.  zdejmoicać  powłokę,  obłuski- 
tcać,  zdzierać,  odzierać:  D.  kor^  (gn,T\).)  =  obłuski- 
wać  pnie  i  giilczie  d-^^bów  z  kory.  Łyka  D.  Przen.: 
Pomnij  wtenczas  D.,  kiedy  D.  ś.  dają  łyka.  Min. 
(  =  korzystaj  z  cz^.su).  Drze  łyka,  kędy  może, 
i  z  drzewa  suchej;:'\  Rej.  (  =  jest  zdziercą).  5. 
piłowaó,  szczepać:  "D.  deski,  łaty.  Deska  darta 
=-dianica.  6.  XD.  nowinę  =:ro20??/?t)a(5:  Drę  a. 
orzę  nowinę.  Mąez.  Gdyby  kto  chciał  nowinę 
D.  abo  kopać.  Trzyc.  7.  kogo  =  łupić,  zdzierać, 
obdzierać,  wyzyskitoać,  ciągnąć,  eksploatować,  żyło- 
wać, wysokie  ceny  nakładać:  Drze  go,  by  bara- 
na. Prz.  Pan  drze  chłopa,  jako  skopa,  a  dja- 
beł  pana,  jak  barana.  Jabł.  D.  kogo  ze  skóry. 
Tajemnie  ubogiego  drze,  ledwie  nie  ze  skóry. 
Groch.  Kędy  możesz,  drzesz  wełnę  z  bliźniego. 
Rej.  Kto  łże,  to  i  drze.  Prz.  (  =  kradnie,  oszu- 
kuje). 8.  D.  kogo  =  być  .siedliskiem  darcia  =  gość- 
ca, reumatyzmu,  boleć :  Ręka  mię  drze.  Nieos.: 
Drze  mię  w  lewym  ramieniu.  9.  sprawiać  nie- 
przyjemne wrażenie,  razić,  drapać:  D.  po  uszach. 
Wielki  wrzask  z  .daleka  mu  darł  uszy.  Oss. 
XDrą  sobie  oczy  ^nienawidzą  ś.  10.  D.  gardło, 
gardziel  =  D.  Ś.  pod  6:  Gęsi  drą  chrapliwe  gar-  , 
dziele.  Pot.  II.  D.  z  kim  koty  a.  Xkota  a.  y.U. 
sy  =  kłócić  ś.,  mieć  zatargi:  Darliśmy  dotą<l  ko- 
ta, a  djabeł  wie  czego.  Zabł.  Bić  ś.  o  niespeł-  ' 
nienie  a.  D.  lisy,  abo  tłuc  sklenioę  o  łeb,  więcej 
szalonemu  należy,  aniż  swobodnemu.  Lek&r. 
I  Koczki  mu  drą  we  ihie  =  jest  fanatyktern.  'Ms^ct. 
12.  iió  fzyhko,  biec,  pędzić;  umykać,  zmykać,  ucięci 


kctó:    1  dalej  znowu  w  swoj^    drogę    darli.  Pol, 


670 


f 


DRZF.Ł 

Widział  przed  chwila,,  jak  h.  JLitus  wyiwał 
z  baraków  i  darł  do  lasu.  Dyg.  Pyski  wyciąg- 
nął i  liarl  ze  strachu.  Jeż.  Zające  wpadały 
na  gościniec  bity  i  darły  dalej  gościńcem.  Pol. 
13.  X'>'zucać  ś.,  szarpać  ś.,  rtoać  i.:  Od  czci,  od 
Miary  łajali  ś.,  drżąc  ku  sobie.  Krasz,  14.  f  D. 
pszczoły  -  wyjmotonó  jilaslry  z  barci.  15.  my.'^!. 
(o  łyskach)  glos  wydawać.  0.  Ś.  I.  drzeć  jeden 
drugiego:  Drą  ś.  za  łby.  Przen.:  D.  ś.  z  kim  = 
kłócić  i.,  mieć  zatargi,  bić  i.;  [D.  ś.]  procesować 
6.:  Drą  ś.,  jak  pies  z  kotem.  Prz.  Moskwa, 
chcąc  kogo  z  serca  pochwalić,  mówią:  jest  fo 
taki  bohatyr,  żeby  ś.  mógł  i  z  Litwą  D.  Stryjk. 
2.  rozrywać  ś.,  rozdzierać  ś.:  Powróz  ś.  drze.  L. 
{  =  urywa  i.,  pęka).  Żart.:  G^ba  rai  ś.  drze  =  2te- 
wam:  Drze  mu  ś.  gęba  od  ucha  do  ucha.  Nar. 
Przen.:  Teraz  coraz  to  ciężej,  coraz  to  gorzej, 
serce  ś.  di'ze.  Krasz.  (  =  pęka).  3.  zużywać  ś., 
niszczyć  i.:  Ubranie  ś.  drze.  Buty  te  mają  do- 
piero tydzień,  a  już  ś.  drą.  L.  4.  dać  i.  szcze- 
pać  a.  obluskiwać:  Drze  ś.  drzewo.  L.  Łyka 
D.,  kiedy  ś.  drą.  Prz.  5.  obdzierać  ś.  nawzajem: 
Kochajmy  ś.,  jak  bracia,  a  drzyjmy  ś.,  jak  Ży- 
dzi. Prz.  6.  krzyczeć,  wrzeszczeć:  Drze  ś.  wnie- 
bogłosy. Ona  nie  śpiewa,  ale  drze  ś.  7.  dokąd  = 
cisnąć  ś.,  rwać  ś.,  wdzierać  ś.,  pchać  ś.,  dobierać 
ś.:  Wilcy,  wiedząc  swe  przebiegi  gdzieś  do 
owiec,  choć  w  dobrze  zapartej  koszarze,  drą  ś. 
do  nich  na  oślep.  Tw.  D.  ś.  na  skały  {  =  wdra- 
j}ywać  ś.).  Na  broń  nieprzyjacielską  ś.  darł, 
w  ogień  prawie  lazł.  Wicrg.  {  =  rwał  ś.,  rzucał  ś.). 
Drze  ś.  oślep  w  swe  nieszczęśliwości.  Zebr.  Sła- 
wa już  jego  drze  ś.  w  obłoki.  Zabł.  (  =  wzbija 
6.).  Drą  ś.  gwałtem  w  uszy  i  w  oczy  nasze 
wielkie  dzieła  jego.  Birk.  (=biją).  Przen.:  ubie- 
gać i.,  dobijać  ś.  o  co:  D.  ś.  do  zaszczytów,  do 
godności.  Drą  ś.  o  ten  towar.  L.  8.  x(o  zębach) 
wyrzynać  ś.,  wyrastać:  Drą  ś.  dziecięciu  zęby. 
L.  9.  myśl.  (o  chróścielu,  [wronie,  sroce,  pa- 
wiu])   głos    wydawać.     <DZIOR> 

[Drzel]  p.  Drzeć. 

xDr2em,  u,  blm.  p.  Drzemka. 

XDrzemaczka,  I,  blm.  p.  Drzemka. 

Drzemać,  mie  a.  Xma,  mai,  Drzymać  i.  spać 
lekko,  być  w  półśnie:  Powoli  zaczęli  D.  i  pozie- 
waó.  Mick.  Zbudzę  ś.,  myśląc,  że  chwilkę  drze- 
małem. Mick.  Drzemie,  jak  niedźwiedź  w  zimie. 
Prz.  Przen.:  (Słońce)  idzie  niewesoło  i  po  dro- 
dze drzemie.  Mick.  2.  przen.  pozostawać  w  spo- 
koju, być  bezczynnym:  Okolica  pokrywała  ś.  wo- 
dą, pod  którą  drzemały  grzązkie  błota.  Sienk. 
Drzemie  w  kącie  wjolonezela.  Wilcz.  Nie  było 
więcej  nad  jedną  osadę,  przy  pogańskim  jeszcze 
drzemiącą  horodyszczu.  Krasz.  Siły  drzemiące 
od  wieków.  Pawi.  Znać,  że  myśl  jeszcze  drze- 
mie. Mick.  3.  xnieos.:  Drzemie  ś.  komu  =  spać 
mu  ś.  chce,  oczy  mu  ś.  kleją.  ■}•  D.  ś.  zasypiać 
<  DRZEM  > 

Drzemała,  y.  Im.  y,  Drzymała  człowiek  ospały, 
rozlazły,  powolny,  fiegmatyk. 

Drzemanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drzemać. 

Drzemiąoo  przys.  od  Drzemiący :  W  lasach 
pół-zielono,  w  ogrodach  płowo,  w  duszach  sen- 
no i  D.  Krasz. 

Drzemiący,  Drzymiąey  im.  od  Drzemać];  przen. 
tpokojny,  głuchy,  milczący:     Las  D. 

Drzemiączka,  i,  blm.,  Drzymiączka,  xDrzemii- 
wość,  xDrzymliwość,  f  Drzemota,  [Drzymota] 
chęć  snu,  śpi(iczka,  senność,  o.<pałość. 

Drzemka,  i,  blm.,  Drzymka  I.  a.  xDrzemaczka, 
XDrzyraaczka,  XDrzem,  XDrzym sen  krótki  i  lek- 


DRZEWIASTT 

Jci,  pói.<cn,  drzciiunie:  „D.  pana  Prospera."  Fred. 
J.  Uciąć  iiv7.emk(^  {=prze<lrzemać  ś., przespać  ś.). 
2.  XD.  nocna  =  przeszkoda,  strach,  widmo,  mara. 
< DRZEM > 

Drzemlik,  a,  Ira.  I,  XDrzymli!(,  [Drumlik]  zool. 
(ae^salon  lilhofalco)  ptak  drapieLnj  z  rodziny  so- 
kołów.     <?  Czes.  clfemlik> 

Drzemlin,  a.  Im.  y  bot.  p.  Drzymiin. 

XDr2emliwie  przys.  od  Drzemiiwy. 

XDrzemliwość,  I,  blm.  rz.  od  Drzemiiwy,  p. 
Drzemiączka.     <  DRZEM  > 

XDrzemliwy,  xDrzymliwy  5/.-?om»7  do  snu,  ospa- 
ły, senny,  ociężały. 

Drzemnąć,  nie,  nąl  zdrzemnąć  i.,  przedrzemać 
ś.:     A  czasem  ziewnąć  lub  D.  tak  milo.  Syrok. 

Drremnięcie,  a,  blm.,  czynno.-ó  cz.  Drzemnąć. 

fDrzemota,  y,  blm.  p.  Drzemiączka:  D.  d^iś 
na  świecie  panuje.  Żarn.  A  gdyż  było  słuńce 
za  górę  zaszło,  uderzy  na  Abrama  D.  B.  Sz. 

t  Drzeniowy  (dr-zeniowy;  przym.  od  Drżeń, 
rdzeniowy.      <]).   Rdzeń  > 

t  Drzenisty  (dr-zenisty)  p.  Rdzenisły:  Win- 
na macica  nie  tak  drzenista  jest,  jak  bez,  ka- 
lina. Trzyc.     <p.  Rdzeń  > 

•}•  Drzennośó  (dr-zenność),  F,  blm.  p.  Rdzeń: 
D.  w  dębie  pospolicie  jest  twarda  i  mocna.  Jak. 
J,   <p.  Rdzeń  > 

t  Drzenny  (dr-zenny)  p.  Rdzenny:  Biel,  któ- 
remu sok  będzie  dodawał  obfitego  pokarmu, 
przemieni  ś.  w  drzenne  drzewo.  Jak.  J.  Drąg 
D.  =  wałek,  wkładany  w  formę  armatnią,  służą- 
cy do  wytworzenia  próżni  w  dziale.  Jak.  J. 

t  Drżeń  (dr-zeń),  a,  Im.  e,  [Drżeń]  p.  Rdzeń: 
Spahowie,  D.  i  treść  sama  wojska  tureckiego. 
Kłok.  D.  w  drzewie  ma  ś.  jakoby  tuk  abo  mózg 
w  kościach.  Trzyc.     <p.  Rdzeń> 

Drzest,  u,  Im.  y  bot.  p.  Drest.  <p.  Rdest> 

tDrzeŚty]  dżdżysty:     Powietrze  drześte. 
Drzety]  p.  Drzeć. 

Drzewce,  a,  Im.  a  I.  drewniana  czaić,  rękojeść 
włóczni  a.  chorągwi,  oszczejńsko.  2.  belka  np. 
u  rogatki:  O  kilkanaście  kroków  od  opuszczo- 
nego drzewca  rogatki  stanęła.  Orzesz.  3. 
[Drzewce]  p.  Drzewo:  Konopeńka,  cienkie  drzew- 
ce, we  lnie  stojała.  P.śń.  4.  f  S'-  t  Drzewiec 
włócznia,  oszczep,  kopja,  dzida,  ."^pisa,  dziryt,  pika, 
lanca:  Joab,  wziąwszy  trzy  drzewca,  przebił 
niemi  serce  Absalomowe.  B.  B.  Przen.:  Sylla 
dobra  buntowników  pobitych  pod  D.  dał.  Kosz. 
(  =  wystaańl  na  sprzedaż,  na  licytację).  Zdr. 
t  Drzeweczko.     <DRZEW> 

Drzeweczko,  a.  Im.  a  I.  p.  Drzewo.  2.  f  p. 
Drzewce:  D.  wziąć  i  z  nim  do  pierścionka  jto- 
mierzyć.  Rej. 

[Drzewi]  p.  Drzewiej. 

Drzewiak,  a  I.  Im.  i  bot.  p.  Modrzybiel.  2.  blm. 
gór.  rodzaj  węgla  brunatnego,  lignit. 

Drzewianka,  i,  Im.  i  i.  bot.  p.  Srebrnik.  2. 
zool.  p.  żabka. 

t  Drzewiany  przym.  od  Drzewo  i.  i  [Drzewla- 
ny]  p.  Drewniany :  Wolał  pić  z  drzewianej  cza- 
szy, opuszczając  srebrne  kubki.  Skar.  2.  ji. 
Drzewny:  Wszystka  istność  skóry  drzewianej 
stawa  ś.  z  materji  ziemi.  Trzyc.  f  D.  czerw. 
<  DRZEW  > 

Drzewiastobrunatny  mający  barwę  brunatną, 
przechodząca  w  barwę  żóltawo-brunatną :  Li'J"nit 
D.   <DRZEW-ł-Brunatny> 

Drzewiasty  1.  podobny  do  drzewa:  Torebka 
drzewiasta,    gdy     skórka    jest     twarda.    Juud 


671 


DRZEWIĄTF.CZKO 

2.  anat.  w  fovr.ua  rozgałęzienia  drzewnerio  wy- 
slępający,  dendrytyczny.     <  DRZE  W  > 

[Drzewląteczko,  a,  Im.  a]  p.  Drzewo. 

[Drzewir-jtko,  a,  Im.  a]  p.  Drzewo :  Listki 
epadjy,  drzewiuntka  stojum,  a  jłowiedz  mi  ty, 
dziewucho,  czy  bydziesz  mojum.  Piśii. 

Drzewibób,  obu,  Im.  oby,  Bób  kartagieński 
bot.  (aineriiiiaum)  roL  z  rodziny  motylkotcaUjch- 
<DRZEW+BOB> 

Drzewidlo,  a,  Im.  a  bot.  fpereskia)  roi.  z  ro- 
dziny opuncjowulych.     <DRZEW> 

1.  t  Drzewie,  a  I.  blm.  zb.  p.  Drzewstwo : 
Gdy  oblężesz  miasto,  nie  wytracisz  drzewin  je- 
go, r.-^bific  je  siekierą.  Bud.  2.  Im.  a  latorośl 
winna.    3.  [D.]  p.  Drzewo. 

2.  t  Drzewie  p.  Drzewiej. 

Drzewiec,  wca,  Im.  wce  I.  f  p.  Drzewce: 
Władysława  głowę  uciąwszy  Janczarowie  na 
D.  wetkli.  Biel.  M.     2.  [D.]  bukiet  weselny. 

X  Drzewiec,  eje,  al  stawać  ś.  drzewem,  w  drze- 
wo rosnąć, 

Drzewiej  I.  fa.  [Drzewi],  tDr2ewie  =  a)  prędzej, 
rychlej,  pierwej,  wprzód:  Władysław  płockiego 
zamku  Konradowi  D.  puści(5  nie  cłieiał,  aż  mu 
też  Gostynia  jego  puścił.  Biel.  M.  Posły  jednak 
posłali  uadrzewiej  do  siebie,  chcąli,  by  nie  przy- 
chodziło ku  tej  j)otrzebie.  Km.  (  =  przedewszyst- 
kim).  Powiedź  ty  nam  D.  swój  rodzaj  i  ojców 
twoich,  tedy  ja  też  powiem  tobie  rodzaj  nasz. 
March.  {  =  wpierw,  naprzód),  b)  piericej,  dawniej, 
przed/ym,  niegdyś,  ongi:  Szedł  zasie  za  Jor- 
dan, gdzie  Św.  Jan  D.  chrzcił.  Op.  Było  onym 
djabłom  D.  dobrze.  Sienk.  2.  [Drzewićj]  dawno. 
<DRZEW> 

^  Drzewlejszy  dawny,  stary,  starożytny. 

Drzewielina,  y,  Im.  y,  Bagno  bot.  (leiophylluin 
6.  ammyrsine)  roś. 

[Drzewieneczko,  a,  Im.  a]  p.  Drzewno. 

XDrzewJenie,  a,  blm.,  czynno.śt-  cz.  Drzewiec. 

[Drzewieniec,  ńca,  Im.  ńce]  gait. 

t  Drzewienko,  a,  Im.  a  i  [Drzewienko]  p. 
Drzewno. 

[Drzewieny]  p.  Drewniany. 

[Drzewie,  ęcia,  Im.  ęta]  p.  Drzewo. 

Drzewigroszek,  szka,  Im.  szki,  Wofowik,  Wo- 
lownik,  Orobek,  Groch  zajęczy  bot.  (orobus)  roś. 
z  rodziny  motylku iratych.  Gatunki:  a)  D.  c  z  e  r- 
n  i  e  j  {j;  e  y  (o.  nigci) ;  b)  D.  wiosenny  (o. 
Ternus);  c)  D.  ż  ó  ł  ty  (o.  luteus).  <DRZEW-f- 
GIiOCH> 

Drzewina,  y,  Im.  y  I.  drzewo,  szczcg.  małe, 
drzewko:  I  dęby  są,  podległe  zepsuciu,  jak  inne 
drzewiny.  Nad  brzegami  Jordanu  pod  palmy 
drzewiną  usiadłby  zamy.ślony.  Malcz.  (  =  pod 
drzewem  palmowym).  2.  t  zb.  drzewo  jako  jua- 
terjał:  Starą  drzewinę,  wiśninę  jialić;  z  tych 
najlepszy  popiół.  Zaw.  3,  [D.j-a)  zb.  w.izystkie 
drzewa,  b)  drzeioko.  Zdr.  Drzewinka,  [Drzewi- 
neczka].    <DHZEW> 

[Drzewineczka,  i,  Im.  I]  p.  Drzewina:  Lesie, 
lesie,  rozwij{lj-ze  sie  ze  wsyt-ko  drzewinecko. 
Pśń. 

Drzewinka,  i,  Im.  I  p.  Drzewina. 

Drzewipest,  a  a.  u,  Im.  y.  Kasztan  chiński 
tot.  (caryocar)  roś.  z  rodziny  cislronkowalych. 
<I)RZEW4-PEST> 

Drzewiporzec,  rca.  Im.  rce,  Drzewoporzeo 
bot.  (dendrobiutn)  roś.  z  rodziny  siurczykowatych. 
<?DRZEW-fP10U> 


T)KZF.WO 

Drzewisko,  a,  Im.  a  I.  p.  Drzewo.  2.  [D.j 
trumna  dla  samobójcy.      <  DRZEW  > 

Drzewisty  pełen  drzew,  zadrzewiony,  zarośnięty, 
lesisty. 

Drzewiwęsta,  y,  Ira.  y  bot.  p.  Angurek.     <?> 

Drzewko,  a,  Im.  a  I.  p.  Drzewo:  W  starym 
piecu  djabeł  pali  szalonym  drzewkiem.  Prz. 
Drzewka  sadzić.  2.  łcawalek  drzewa,  używanego 
do  robót  drzeworytniczych:  Stała,  spoglądając 
na  dlótka  i  drzewka,  rozrzucone  koło  podu- 
szeczki.  Ochor.  3.  [D.J  =  a)  rodzaj  wzoru  na  pi- 
sankach :  W  D.  b)  beczułka,  baryłka,  c)  belka, 
bienoiono  w  wianlM  ściany,  d)  [Boże  D.]  choin- 
ka, jodełka  wigilijna.  4.  bot.:  a)  Boże  D.  i  Dzi- 
kie boże  D.  p.  Bylica:  Kwiatki  lubię  ogniście, 
boże  D.,  lilije.  Len.  b)  D.  koralowe  p.  Psianka. 
<  DRZEW  > 

Drzewkowato  przys.  od  Drzewkowaty :  Postać 
kaktusów  jest  rozmaita,  jak  połci,  wyrastają- 
cych D.  jedne  z  drugich.  Rost. 

Drzewkowatość,  i,  blm.  rz.  od  Drzewkowaty. 

Drzewkowaty  7}0(/oZ>7i)/  do  drzewka;  lek.:  Plwo- 
ciny drzewkowato  (sputa  dendroidea),  ia. 
Xkrz  aczko  w  at  e. 

Drzewlinka,  I,  hu.  I  bot.  p.  Chrząstnica.    <?> 

[Drzewnia,  I,  Im.  e]  p.  Drwalnia. 

(Drzewnianny]  j).  Drewniany. 

[Drzewniany]  i».  Drewniany. 

t  Drzewnieć,  eje,  ał  p.  Drewnieć. 

t  Drzewnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drzew- 
nieć. 

Drzewnik,  a,  blm.  chem.   p.  Celuloza. 

t  Drzewno,  a.  Im.  a  p.  Drewno.  Zdr.  f  Drze- 
wienko, [Drzewienko,  Drzewieneczko]. 

Drzewny  I.  a.  XDrzewowy,  t  Drzewiany  przym. 
od  Drzewo  =  a)  drzewu,  jako  roślinie,  właściwy : 
Kora  drzewna,  b)  z  drzewa,  jako  z  materjalu, 
otrzymywany :  Węgiel  D.  Zamiast  6.  do  matc- 
rjaiu  drzewnego,  z  którego  budował,  zastosować, 
zapragnął  nim  mury  udawać.  Krasz.  Kwas  D. 
(aciduiu  pyroxylicuui).  2.  bot.:  a)  D.  dzięgiel 
p.  Dzięglawa.  b)  Drzewna  fasola  p.  Dollk.  c) 
Drzewna  jeżyna  p.  Morwa,  d)  D.  kat  p,  .Rośli- 
dlawa.  3.  zool.:  Żabka  drzewna  p.  Żabka. 
<DHZEW> 

Drzewo,  a.  Im.  a  I.  a.  [Drzewie,  Drzewie]  bot. 
rt>^.  o  łodydze  trwalej,  drzewiastej,  zwanej  pniem : 
D.  .aloesowe  a.  Aloes  (aloe)  roś.  z  rodzi- 
ny liijowatych.  D.  a  m  b  r  o  w  e  p,  Styracznik.  D. 
a  n  g  u  s  t  u  r  y  p.  Febrzystręt.  D.  A  r  y  s  t  o  t  e- 
lesa  p.  Sanoka.  D.  balsamowe  =  a)  (co- 
paitera)  roś.  z  rodziny  brezyljowalych.  h)  (my- 
roxylon)  roś.  z  rodziny  motylkowatych.  Gatunek: 
D.  balsamowe  t  o  1  u  t  a  ń  s  k  i  e  a.  D.  t  o  I  u. 
c)  p.  Mirnik.  D.  b  a  n  i  o  r  o  d  n  e  a.  b  a  n  i  o  w  e 
p.  Ozbaniwo.  D.  b  a  w  e  1  n  e  p.  Bawełnę  drze- 
wo. D.  b  e  r  g  a  m  o  t  o  w  e  p.  Cytryna.  D.  b  1  ę- 
k  i  t  n  e  p.  Blękiciec  D.  b  o  b  k  o  w  e  p.  Wa- 
wrzyn. D.  bobów  e  =  a)  a.  Bób  tamienny. 
Tyczna  wyka  (anagyris)  roi.  z  rodzaju  wy- 
żyginu.  b)  p.  Bobodrzew.  D.  bobrowe  p. 
Bobrownik.  D.  brazylijskie  a)  p.  Brezyija; 
b)  p.  Fernambuk.  D.  b  r  z  ę  o  z  ą  c  e  p.  Cebrzy- 
ca.  D.  bursztynowe  p.  Styracznik.  D. 
cedrowe  p.  Cedr.  D.  chlebowe  p.  Chle- 
bowiec. D.  cynamonowe  p.  Cynamon.  D. 
cyprysowe  p.  Cyprys.  D.  cytr  y  nowe  p. 
Cytryna.  D.  daktylowe  p.  Daktylowiec. 
D.  Ce  r  n  a  in  b  u  k  o  w  e  p.  Fernambuk.  D.  fi- 
gowe p.  Figa.    D.   francuskie   p.  Gwajak. 


573 


DRZEWO 


DRZEWOŁOM 


D.    goździkowe     a.     gwoździkowe    p. 
Parczelina.    D.    granatowe    p.    Granat.    1). 
grochowe    p.    Akacja.     D.    guz!  k  owe-  a) 
p.  Guzikowiec.  b)  a.  B  o  d  z  i  e  n  i  e  c,  1)  w  u  k  o  l-» 
czak   (paliurus)     roś.  z  rodziny     szaUakoioaUjch. 
(iatunek;     D.     guzikowe     wschodnie    a. 
Ostrokrzew,  CierńChrystusa,  Cierń 
Chrystusowy    (p.  australi?).     D.    gwaja- 
k  o  w  e  p.  Gwajaii.    D.  g  w  i  a  z  d  o  w  e  p.  Gwiaź- 
dzieniec.  D.  hebanowe  p.  Hebanek.  D.    li  e  r- 
b  a  t  o  w  e  p.  Herbatowy.     D.  i  1  m  o  w  e   p.  Umo- 
wy.    D.    j  a  lu  b  u  s  o  w  e  p.  Jambusowy.     D.  j  u- 
d  a  s  7,  o  w  e  p.  Judaszowiec.     I),  j  u  j  u  b  o  w  o  p. 
Jujuba.     D.  k  a  j  a  p  u  t  o  w  o  p,  Kajaput.   D.  k  a- 
k  a  o  w  e  p.  Kakaowiec.     D.  k  a  p  ustne  p.  Wa- 
rzywnia.     D.  kawo  w  o  \\  Kawowy.     D.  koko- 
sowe a.  k  o  k  o  w  e  p.  Kokos.     D.  koralowe 
p.  Czerwoń.     D.  koronne  a.  S  i  c  ż  a  n  (ephie- 
lis).    D.  korzenne  p.  Parczelina.  D.  k  o  s  t  o- 
w  e  p.  KosL     D.     k  r  w  i .?  t  e     a,     B  ł  c  k  i  c  i  e  c, 
K  a  in  p  e  s  z  y  n,  D.  błękitne    (haematoxylon) 
roś.    z    rodziny  brezyljowatych.     D.     liljowe    p 
Liijowy.    D.    1  o  t  u  s  o  w  e    p.  Lotusowy.    D.  ł  o- 
j  o  w  e  p.  Łojorodny.     D,    ra  a  h  a  g  o  n  i  o  w  e    a 
mahoniowe    p.    Mahoń.     I),    m  a  s  t  y  k  o  w  c 
a.  mastyksowe  p,  Mastykowiec.    D.  m  e  1  o- 
n  o  w  e  p.  Melonowiec.     D.  metalowe   p.  Nie- 
splik.     D.    mirtowe    p.  Mirt.     D.   młotów* 
p.    Mrzechiina.     D.    modrzewiowe    p.    Mo 
drzew.     D.    morowe    a.    morwowe    p.  Mo- 
rwa.    D.    raoszenkowe    p.  Truszczelina.     D 
m  u  3  z  k  a  t  o  w  e  p.  Muszkatowiec.  D.  muszlo- 
w  e  p.  Jarzęsta.    D.  n  e  r  k  o  w  e    p     Nerkowiec. 
]).    oliwne    p.    Oiiwny.     D.   orle  p.  Orli.     D 
)>  a  c  h  n  ą  e  e    p.    Wonilan.     D.     palmowo     p. 
Daktylowiec.    D.    perukowe    p.   Sumak.     D 
piękne    p.    Wytworodnia.     D.    pistacjowe 
;i.  p  i  s  t  a  k  o  w  e  p.   Pistacja.  D.  p  o  d  r  ó  ż  n  y  c  !; 
p.  Pieigrzan.     D.    pomarańczowe  p.  Poma- 
rańcza    D.    poziomkowe    p.  Chróścina.     D 
V  a  i  s  k  i  e  p.  Rajski.     D.    rozmarynowe    p 
Rokitnik.    D.  s  a  g  o  w  e    p.  Sagowiec.     D.  s  a  ti- 
d  a  1  o  w  e  a.  s  a  n  t  a  1  o  w  e  p.  Sandał.     D.  s  i  o- 
d  ł  o  w  e  p.  Siodłowy.     D    skórzane    p.    Rze- 
mienica.    D     skrzypcowe    p.    Bandurowiec 
1>    smocze   a.  s  ra  o  k  o  w  e  p.  Smokowiec.     D 
smutne  p.  Nieuśmia!.    D.  s  p  r  ę  ż  n  e  a.  sprę- 
żysto   p.    Cewr.ica.     I),    strojne    p.  Wytwo- 
rodnia.    1).    s  t  y  r  a  k  o  w  e    a.    s  t  y  r  a  k.s  o  w  e 
p.  Słyrakowiec  D.  s  z  a  r  a  ń  c  z  o  w  e  p.  Żarklln. 
1).    ś  m  i  e  r  d  z  r^  c  e    p.  Wyżygin      D.    śnieżno 
I>.  śniegowiec.    D.  ś  w  i  ę  t  o  j  a  ń  s  k  i  e    p.    Sza- 
rańczyn.    D    ś  w.  Łucji    p'    Śliwa.  D.  t  a  m  a- 
ryndowe    p.  Tamaryndowiec.     D.    ter  obia- 
to we     a.     terpentynowe    p.  PLsiacja.     D 
tulipanowe    p.  Tulipanowiec.     1).  wężowe 
p.  Wężowy.    D.  woskowo  p.  Woskownica.    D 
w  r  on  i  e  g  o  oka  p.  Kulczyba   .  D.  życia  i  D. 
życia  a  m  e  r  y  k  a  ń  s  k  i  e  p.  Żywotnik.  D.  ż  y- 
dowskie  p.  judaszowiec.     D.  Ie,ine,  owocowe, 
płoune,  dzikie,  ogr;)(lowe.     D.    żywota.     D.  wia- 
domości złego  i  dobrego,  f  D.  jahikowe -Jabłoń. 
ID.  małych  śliw  =  Z),  mastyksowe.     Jakie  D.,  ta- 
ki owoc.  Prz.     Na    pochyłe    D.    i    kozy  skaczą 
Prz.     Zasadzić,  ściąć  D.     Każde    D.    ma   swego 
robaka.  Kras.  (    =    knidy  ma  swego  mola,     co  yo 
tjryzie).     Pomiędzy    drzewy.    Kon.     To  wszystko 
nie  po  drzewie  chodzi,  ale  po  ludziach,  co  ś.  na 
kogo  przygodzi  z  boskiego    dopuszczenia.  Kulig. 
Skrzypiącego  drzewa  najdłużej.    Prz.  (  =  człowiek 
ciicrl(iiąi:y  może  dłużej  żyć,  nii  zdrowy).     Z  jedne- 
go   dizfcwa    krzyż    i    łopata.  Prz.     Dziwny,  jak 


krzywe  D.  Prz.  Niedaleko  drzewa  jabłko  pada. 
l*rz.  Im  dalej  w  las,  tym  więcej  drzew.  Prz.  D. 
bartne  a.  xdziane  (  =  zbarcią).  1).  zastawne,  bart. 
{=^na  które  zaciągnięty  Jest  ul  prużnij  w  celu  zicn- 
hienia  rojii  pszczelnego).  1).  jezuickie  =  które 
z  jednego  korzenia  przy  ziemi  dwa  pnie  wypuszcza, 
in.  j  e  z  u  i  t  a,  Jadwiga.  2.  zb.  drzi>ca  pewric- 
go  gatunku:  D.  liściowe  a.  czarne.  D.  szpilko- 
we a.  iglaste  a.  czerwone.  3.  blm.  materjul., 
otrzymany  z  łodygi  takich  roślin:  Zrobić  co 
z  drzewa.  D.  opałowe  a.  T).  =  drwa,  opał:  Zaopa- 
trzyć ś.  w  D.  na  zimę.  D.  suche,  mokre.  D.  bu- 
dowlane (  =  budulec).  D.  brzozowe  {  =  brzezina), 
bukowe  (  =  buk,  buczyna),  dębowe  C  =  drabina), 
grabowe  (  =  grabina),  jesionowe,  raahonioMo 
( =  mahoi'i),  orzechowe  (  =  orzech),  sosnowe.  1). 
deputatowe  p.  Deputat.  Leśn.:  D.  karpowe  — 
pnie  i  korzenie  na  opał  wyrobione  po  spuszczeniu 
drzewa.  4.  [Jaworowe  drzewa]  =^?'a  wiejska.  5. 
część  drzewa  między  korą  a  bielein,  drewno :  Mię- 
dzy korę  a  I),  palca  nie  wtykaj.  Prz.  6. 
y, przedmiot,  zrobiony  z  drzewa:  Ksiądz  tara  kle- 
pie z  pamięci  na  święconym  drzewie.  Nar.  C—''! 
ambonie).  -{-Na  dwu  drzewu  zasiadł.  Kosz.  (  —  na 
dwuch  drewnianych  krzesiach).  7.  f  trzon  kopji, 
drzewce,  oszczepisko ;  włócznia,  kopja,  oszczep : 
Króla  na  szable  i  drzewa  pozy  wa  rycerz  biedny. 
P.  Koch.  Przen.:  Pięć  grzywien  na  każde  D. 
zapłacić  obiecujemy.  Herb.  (  =  na  każdego  ryce- 
rza, złjrojnego  drzewem).  Przen.:  Trzebaby  wró- 
cić nazad  onę  konstytucję,  iżby  król,  dawszy  na 
D.  (dom.  pieniędzy),  mógł  szlachtę  pociągnąć  za 
granicę  i  trzymać  jaką  chwilę.  Górn.  (  =  na  .ł/uió^ 
wojenną  z  drzewem).  8.  przen.  głupiec,  bałwan, 
cymbał.  9.  D.  gieneaiogiczne  =  n/.vu/ieA;  w  postaci 
drzewa,  przedstawiający  ogół  potomków  protoplasti/ 
jakiegoś  rodu:  Kapcańską  krew  wprowadził  w  D, 
gienealogiczne.  f  D.  krewnośei.  Groic.  f  D.  po- 
kolenia Pana  Jezusowe.  Wuj.  ( =  rodowód).  10. 
chera.:  D.  Djany,  Jowisza,  S&\\\rn&  =  krystalicznie 
wydzielone  srebro,  cyna,  ołóuc  przez  działanie  łat- 
wiej utleniających  ś.  metali  na  roztwory  soli  po- 
wyższych. II.  til.  w  logice:  D.  Porfirjiisza  -  la- 
hlica  pojęć  ogólnych  a.  katrgorjl  uszykowunijch  v:e- 
dług  zależności  logicznej.  12.  garb.:  D.  brazyljo- 
we  =  wywar  z  drzewa  brazylijskiego  do  farbowania 
skóry.  Zdr.  Drzewko,  brzewe-3zko,  [Drzewce, 
Drzewiątko,  Drzewie,  Drzewie,  DrzewiąteozkoJ. 
Zgr.  Drzewisko,  xDrzewsko.     <DKZliW> 

XDrzewobranie,  a,  Im.  a  zbieranie  drzewa. 
<DRZEW-fBIOR> 

XDrzewodziej.  a,  Im  e  robiący  co  z  drzewa, 
np.  stolarz,  cieśla,  stelmach,  kołodziej.  <Di<ZEW 
-t-I)ZIE> 

XDrzewodzieJ8two,  a.  blra.  robienie  czego  z  drze- 
wa, np.  ciesielstwo,  stolarstwo,   kołodziej  siwo. 

xDrzewodzie!nie  przys.  od  Drzewodzielny. 

XDrzewodzlelMy  robiący  z  drzewa. 

XDrzewogłośny  zrobiony  z  drzewa,  odhijającegt 
dźwięk:  Gr^ijki  swoje  oszołomne  muzyki  waiiL-ś- 
li  w  drzewogłośne  ściany.  Słów.  <DRZEW-j- 
GŁOS> 

Drzewojad,  u,  Ira.  y  bot.p.  Pomórnik.  <DRZEW 
-fJAD> 

Drzewolist,  a  a.  u,  Im.  y,  Prawolomian,  Kwia- 
toliśc  bot.  (Kyiophylla)  roś.    <DUZE  W-f  LIST  > 

XDrzewołom,  u,  !m.  y  !.  burza  gwałtowna,  ła- 
miąca drzewa,  huragan,  orkan:  Były  to  owe  tyl- 
ko krótkie  drzewolomy,  co  z  gęstym  deszczem 
straszne  wysypały  gromy.  Nar.  2.  drzewa,  po- 
walone przez  burzę,     <DKZEW-1-Ł0M > 


573 


DRZF.WOŁOMCA 

Drzewolomoa,  y,  Im.  y  teri.  co  drzcwd  himle. 
"Wor. 

Orzewołomny,  XDrzewołomy  drzeica  lainiący: 
Grom  D. 

XDrzewolomy  p.  Drzewolomny. 

Drzewoniszoz,  a,  Im.  e  bot.  p.  Stroczek. 
<DRZEW+NI+Z+CZ  > 

Drzewoporzec,  rca,  Im.  rce  bot.  p.  Drzewipo- 
rzec.     <?  DRZEW-|-PIOR> 

XDrzeworębacz,  a,  Im  e,  xDrzewosiek.  ten,co 
drzewo  rąbie,  drwal.     <DRZEW  +  KKB> 

Drzeworycik,  u.  Im.  i  p.  Drzeworyt. 

Drzeworyt,  u,  Ira.  y  ry.tuuek  iri/ryty  na  drzetcie 
i  odbity  7ła/>a/jt<i/-ce.  Zdr.  Drzeworycik.  < DRZEW 
+RY> 

Drzeworytnia,  I,  Im.  e    zakład  drzeworytniczy. 

Drzeworytnicłwo,  a,  bliu.  zajęcie  drzeworytnika, 
sztuka  drzeworytnicza,  ksylograf  ja. 

Drzeworytniczka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Drzewo- 
rytnik. 

Drzeworytniczy  piz3m.  od  Drzeworytnik:  Sztu- 
ka drzeworytnicza. 

Drzeworytnik,    a,    Im     cy  ten,  co  roli  drzewo- 

xDrzewosiek,    a,    Im.    owie    p.  Drzeworębacz. 

<DRZEW+SIEK> 

Drzewostan,  u,  Im.  y  leśii.  stan  drzew  %u  lesie 
ze  względu  na  ich  gatwieh.  zwarcie  i  wiek:  D 
czysty  (gdy  las  zawiera  w  sobie  jeden  rodzaj 
drzewa).  D.  pomieszany  (gdy  kilka  rodzajów 
drzew  las  składają).  D.  jianujący  (gdy  u;  lesie, 
z  różnijch  guluiikńw  drzew  złożonym,  jednego  jest 
najwięcej) .      <  D  R  Z  E  W + S  Tf  O )  > 

Drzewowlosy  z  di  zew,  jakhy  icłosy  stanowiących, 
utworzony :  Caty  dumnych  Tatrów  wieniec  D. 
Wor.   <DRZEW+WLÓS> 

XDrzewowy  p.  Drzewny:  Skóra  drzewowa. 
Trzyc.  Pałac  D.  Maur.  (  =  drewniany).  <  DRZEW  > 

Drzewoznawca,  y,  Im.  y  badacz  a.  ziiawca 
drzew,  iu.  dendrolog".      <  DiJZEW-f  ZN  A> 

Drzewoziiawczy  przym.  od  Drzewoznawca,  den- 
drologiczny. 

Drzewoznawstwo,  a,  bim.  badanie  a.  znajomość 
drzew,  in.  dendrolog!  ^■ 

Drzewożerny  tocz({cy  drzewo:  Owad  drzewo- 
żerny.     <  DRZEW  -f"ŻR> 

Drzewsko,  a,  lui.  a  I.  xp-  Drzewo.  2.  i  ma- 
ry. Skoro  ś.  Jezus  drzewska  dotknął,  ożvJ  mar- 
twy. Wuj.     <DRZEW> 

Drzewstwo,  a,  blm.,  f  Drzewie  zb.  drzewu: 
Czerni  6.  g;j.szez  młodego  drzewstwa.  Dyg. 

[Drzezga,  i,  Im.  i]  p.  Trzaska  i  Crzazga. 
<Ozes.  drizha> 

IDrzezgać,  a,  alj  p.  Drzęzgać. 

(Drzęzg,  a.  Im.  i]  drzazga,  trzaska,  mały  kawa- 
łek drzeica. 

[Drzęzgać,  a,  al,  Drzęzgać]  łama(':,  druzgotać. 
<DRZ(ĘZG)> 

[Drzęzganie,  a,  blm.)  czynność  cz.  Drzęzgać. 

[Drzęzgi,  ów,  blp.J  I.  szczękanie,  liałas,  spra- 
toiany    laiicncltanii.     2.  czcza  gadanitia. 

[Drzji,  I,  blp.]  p.  Drzwi. 

Drzon,  a,  hu.  y  I.  [D.,  Drzón,  Dryżón]  =  a] 
ciernie,  b)  rdzeń  drzewa.  2.  bot.  (totrasporaj 
roi.  z  gromady  wodorostów,  z  rodziny  palmellaceae. 
<  p.  Rdzeń  > 

Drzonek,  nku,  Im.  nki  let^n.  ośrodek  drewna 
U)  drzewie  zleżałym,  jeszcze  nie  zgniły  i  zdatny  na 
ejjuł.     <p.  Rdzeń  > 


DRZYMIĄCZKA 

[Drzón,  drzonu,  Im.  drzony]  p.  Drzon:  Ledwie 
se  caruela  o  D.,  a  euknióiu  [jodzarła. 

[Drzózga,  i,  Im.  I]  p.  Trzaska. 
*  t  Drzuzgotać,  ce  a.  ta,  tał  p.  Druzgotać. 

t  Drzuzgotanio,  a,  blm.,  czynność  cz.  Drzuzgo- 
tać. 

Drzwi,  I,  blp.,  [Drwi,  Dwierze,  Dwirze,  Dwie- 
rzy,  Dźwi,  Drzji,  Drji,  Drzwie,  Dźwierze, 
Dźwierza,  Dźwyrzy,  Drżbij,  f  Dźwierze,  f  Dżwirz, 
t  Dźwirze  otwór  w  ścianie  a.  w  podłodze, 
służący  do  wchodzenia,  z  blatem,  zamykającym 
ten  otwór:  D.  pojedyncze,  jednoskrzydłowe,  je- 
dno połę.  D.  podwójne,  dwuskrzydłowe,  dwu- 
skrzydlate,  dwuskrzydłe,  dwupołe.  D.  dwuskrzy- 
dlaste  a.  rozcliodzjjce  ś.  Kn.  Czworoskrzydle 
D.  Ka.  Dwoje,  troje,  kilkoro  D.  D.  drewniane, 
żelazne,  oszklone,  balkonowe.  Otworzyć,  za- 
mknąć D.  Zamurować  D.  Pilnować  D.  Stać 
we  drzwiacli,  przy  drzwiach,  u  D.,  pode  drzwia- 
mi, za  drzwiami.  Nie  da  z  psami  stać  za  drzwio- 
raa.  Zm.  U  D.  Twoich  stoję.  Panie.  Karp.  Pu- 
kać do  D.  D.  stoją  otworem.  D.  poziome  a. 
spustne.  XD.  bramne.  Czy  ogon  raasz  za  so- 
bą, że  D.  nie  zamykasz?  Prz.  D.  komu  i)Oka- 
zać  a.  zamknąć  D.  przed  kim -zabronić  mu  wstę- 
pu do  swego  domu:  Zamknęły  ś.  przed  nim  D. 
wszystkich  salonów.  AVyprosić,  •wyrzucić  kogo 
za  D.  Za  D.!  Carskie  I).  =  D.  w  cerktci  to  ołta- 
rzu, przez  które  ś.  tonosi  Najświętszy  Sakrainen'. 
Nie  kładź  palca  miedzy  D.  Prz.  Przen.:  D. 
i  ściany  częstokroć  nas  wysłuchają.  L.  (  =  ^c/a/()/ 
mają  uszy).  Prosili  jałmużny,  ode  D.  do  D.  cho- 
dząc. Birk.  (~od  domu  do  dojnu).  XWe  D.  ko- 
łatać =  naprzykrzać  ś.  Icoinu.  Wol.  xDrzwiami 
skrzypać  =  napróżno  co  robić.  Wol.  Przen.: 
Ustom  swoim  uczyń  D.  i  zamki.  Wuj.  (  =  trzymaj 
język  za  zębami).  Bezpieczny,  jak  u  Pana  Boga 
za  drzwiami.  Prz.  (  =  za  piecem).  Zima  już  za 
drzwiami  (  =  za  pasem).  Ustawy  krajowe  zasłu- 
gom obszerniej  D.  otwierały.  L.  (=pole).  Ani^t 
burzy  drzwi  chmur  zatrzasnął  piorunem.  Jlick. 
Zdr.  Drzwiczki,  |Dźwiczki,  Dźwierka,  Diwirka, 
Dźwierki,  Dźwirki,  Dźwiereczka,  DźwiereczkiJ. 
<DŹ\(^R> 

t  Drzwiany  p.  Drzwiowy. 

Drzwiczki,  czek,  blp.  I.  j).  Drzwi:  D.  u  pieca,  D. 
z  byliczki,  słomką,  ś.  podpierają.  Prz.  2.  fanat. 
p.  Zastawka.  <biWi\> 

xDrzwiczny  p.  Drzwiowy. 

[Drzwie,  drzwie,  blp.]  p.  Drzwi:  Zawracaj 
odo  drzwie. 

Drzwiowy,  f  Drzwiany  przym.  od  Drzwi; 
XDrzwiczny. 

[Drzycri,  a  i  u,  liu.  y  p.  Drzyk. 

[Drzyk,  Drzycłi]  (.  u,  Im.  i  .^pór,  sprzeczka, 
kłótnia.  2.  a,  Im.  i=a)  oprawca,  hycel,  b)  pog. 
adwokat.  <DZ10R> 

XDrzym,  u,  blm.   p.  Drzemka. 

[Drzyma,  y,  Ira.  y.  Drumla,    Drymła,    Drzymla] 

dziewczyna,  przędąca  kądziel  i  tułająca  śpiącą 
w  czasie  zabawy  kupidnej.   <  DRZEJM  > 

XDrzymaczka,  i,  blm.  p.  Drzemka.  Wor. 

Drzymać,  mie  a.  xma,  mał  p.  Drzemać:  Drzym 
sobie,  duszo.  Was.  Jeść,  kiedy  ś.  chce;  spać, 
kiedy  ś.  drży  mie.  Pot.     <DRZ'EM> 

Drzymała,  y.  Im.  y  p.  Drzemała. 

Drzymanie,  a,  blm.,  czynno.^^ć  cz.  Drzymać. 

Drzymiący  p.  Drzemiący. 

Drzymiączka,  i,  blm.  p.  Drzemiączka. 


574 


DVT.YHlKk 

Drzymka,  I,  blm.  p.  Drzemka. 

fOrzymIa,  i,  Im.  e]  I.  kobieta  senna^  drzemiąca. 
2.  jj.  Drzyma:  Sie<1zi  D.  pod  kądzielą,  a  z  drzymli 
8.  ludzie  śmieją.    Fśii.      <r)RZKM> 

XDrzymlik,  a,  Im.  i  zool.  p.  Drzemlik. 

Drzymiin,  a,  Im.  y,  Drzemlin,  Śpioszek  bot.  (por- 
liera)   roś.     <  DRZEM  > 

XDrzymliwie  przys.  od  Drzymliwy. 

XDr2ymliwoś<5,  i,  blm.  rz.  od  Drzymliwy,  p. 
Drzemiączka. 

X  Drzymliwy    p.  Orzemliwy. 

[Drzymota,  y.  Im.  y]  p.  O.zemlączka:  Gdy 
tam  (do  kościoła)  przyjdziecie,  drzyraotami  .ś. 
bawicie.    Napadła  mię  D.     Zdr.  [OrzymoteczkaJ 

[Drzymoteczka,  i,  Im.  ij   p.  Drzymota. 

[Drzyskóra,  y,  Im.  y]  lakomiec;  lichwiarz, 
zdzierca,  derus.     <  DZ10R4-(S)K0R  > 

[Drzyst,  u,  blm.]  p.  Dryszcz. 

[Orzysta,  y,  Im.  y]  I.  rzadki  gnój.  2.  nieclduj, 
niecfduja.   <  D  R  Z  Y  S  T  > 

[Drzystać,  a,  al]  p.  Oryzdnąć. 
[Drzystawica,  y,  Im.  ej  p.  Dryzda. 
[Drzystawka,  i,  Im.  ij  p.  Dryzda. 
[Drzystek,    tka,     Im.    tkij     zuchwalec.     <Nm 
dreist,  Dnm.   driest> 

[Orzystka,  i,  Im.  i]  p.  Dryzda. 

(Drzystoń,  a,  Im.  e]  I.  puszczający  śtniah,  ostro 
uiuinj      2.   Igarz  bezczelny. 

[Drzystu  ohiastu  aż  ku  miastu]  próżna  gada- 
■tiuii. 

[Orzystula,  I,  Im.  e]  {.puszczająca  śmiah,  ostro 
wiatry.  2.  kobieta  kłamiąca  bezczelnie.  Por.  Drzy- 
stoń. 

(Drzyszcz,  a.   Im.  e]   cierpiący  na  biegunkę. 

[Drzyszlak,  u,  Im.   i]   roś.  colchicum  autumnale 

[Drzyzdulicha,  y,  Im.  y]   gorzałka. 

[Drzyzga,  i,  Im.  ij  p.  Trzaska. 

[Drzyzdżyć,  y,  yl]  pokruszyć ;  na  wióry  potu- 
pać.  <DRZ(YZG)> 

Drżąco  przys.  od  Drżący  =  drżąc :  Przyćmione 
świniło  lampy  D.  i  niepewnie  migotało  po  ścia- 
nach pokoju.  Orzesz.      <DRG> 

Drżącorzewnie  przys.  od  Drżącorzewny:  Pies 
szczeka  D.   <DRG+RZb]W> 

Drżącorzewny  głos,  my iiL  =  rodzaj  głosu  psa. 

(Drżącz,  y,  Im.  e]  ż.  p.  Drżączka. 

Drżączka,  i,  Im.  i  I.  a.  [Drżącz,  Dryżączka, 
drżenie,  dygotanie.,  trema:  Fałszując  dokumenta. 
r\;k^  ma  od  drżaczki  wolną  do  skrobania.  Nar. 
XD.  ziemię  znędzni^a.  Hrud.  (=  trzęsienie  ziemi) 
2.  a.  XTrawa  zajęcza  bot.  (briza)  roś.  z  rodzini, 
traw.  Gatunek:  i),  średnia  (b.  media).  3 
lek.  =  a)  (paralysis  agitans)  ciągłe  a.  czasowe 
trzęsienie,  drżenie  członków,  b)  [Drżaczki,  blp.] 
p.  Zimnica.     <DRG> 

Drżeć,  y,  al,  [Oryżeć]  I.  trząść  ś.,dygotać:  D. 
od  zimna,  ze  strachu.  Ręce  mi  drżą.  Nogi 
pod  nim  drżą.  Drży,  juk  osika.  Liście  ua 
drzewach  drżą  za  lada  wiatrem.  D.  z  gnie- 
wu, z  oburzenia  (  =  wzdrygać  i.).  Ziemia 
drży.  D.  z  niecierpliwości,  z  gorącej  chę- 
ci, t  D-  czym:  fSą  drżeli  strachem.  Serce 
drży.  Głos  drży.  Powietrze  z  głosów  j)oraie- 
szanych  drżało.  P.  Koch.  Drży  promień  na  wo- 
dę ciśniony.  P,  Koch.  Szarpie  honor  mój,  aż 
uszy  drżą  słuchając.  Boh.  (-bolą).  Cała  Euro- 
pa przed  nim  drżała  (dom.  ze  strachu).  Drżało 
światło  jutrzenki.  Len.  Piosnka  dziewczęcia 
łirży    w    wietrze.    Lea,     Przea.:    W  umysłach 


DUU 

drżało  przeczucie  Innej  wiosny.  Krasz.  XD.  na 
ao- chciwym  być  czego,  rwać  i.  do  czego:  D.  na 
bitwę.  Mącz.  2.  o  kogo,  o  co  =  bać  ś.,  lękać  ś., 
obawiać  i.,  trwożyć  i.:  Drżę  o  twoją  przyszłość. 
3.  anat.:  f  Drżące  ciemię  p.  Ciemiąozko.  <DRG> 

Drżenie,  a,  Im.  a  I.  czynność  cz.  Drżeć:  D. 
powietrza,  głosu,  t  D.  ziemi  =  trzęsie  de  ziemi: 
R.  1.301  było  straszliwe  D.  ziemi  po  wszystkiej 
Pruskiej  ziemi.  Stryjk.  2.  lek.  =  a)  (tremor) 
trzęsienie  czinnków  a.  całego  ciała,  b)  D.  głosowo 
|).  Drganie.  D,  głosu  a.  drganie  głosu  (fremitus 
vocalis).  c)  D.  piersi  opłucnowe  (fremitus  pleu- 
ralis).  d)  D.  piersiowe  (fremitus  peetoralis).  e) 
D.  powiek  {<i\\\o?,\s,)  =  mruganie  ustawiczne  chorobli- 
we, f)  f  D.  serca  (palpitatio  cordis)  =  fco^a<ame, 
bicie  serca  chorobowe.  3,  a.  Podrżenie  myśl.  bieg 
sarny.     <  DRG  > 

•j-  Drżliwy  skłonny  do  drżenia,  drżący.  Mym. 

(Drżoch,  a,  Im.  y,  Dryżoch]  I.  tchórz,  2.  a. 
[Dryżuk,  Dryżak]  pijak,  cierpiący  na  delirium  tre- 
ine)ts.     <DRG> 

[Drżyogonek,  nka,  Im.  nki]  pliszka.  <DIlQ-f 
0-]-GON> 

Du]  p.  Do. 

Dua,  y,  Im.  y]  p.  I.  Duga. 

buaJina,  y,  blm.  tech.  materjał  wyhuchoiuy,  mie- 
szanina nitrogliceryny  z  trocinami.  <Nm  Dua- 
lin  > 

Dualista,  y,  Im.  ści  fil.  zwolennik.,  przedstawiciel 
dualizmu;  Jilozof,  wyznający  dualizm.  <  p.  Dua- 
lizm > 

Dualistycznle  przys.  od  Dualistyczny:  D,  po- 
jęty, objaśniony. 

Dualistyczny  chem.,  til.  i  mat.  przym.  od  Dua- 
lizm:    Teorja  dualistyczna. 

Dualizm,  u,  blm.  I.  dwojaki  pierwiastek,  dwu 
szeregi  zjawisk  odrębny  cli,  obok  siebie  stojące: 
Jest  w  naturze  ludzkiej  j)ewnego  rodzaju  D., 
dwutypowość.  Roi.  2.  istnienie  obok  siebie  pod 
jednym  berłem  dwuch  krajów  na  stopie  równości: 
D.  austryjacki.  3.  chem.  pogląd,  przyjmujący 
i.itnienie  w  każilym  związku  dwa  odrębnych  części 
składowych.  4.  fll.  =  a)  kierunek  fil.,  przyjmujący 
dwie  zasady  bytu ;  pogląd  fil.,  sprowadzający 
wszystko  do  dwuch  substancji  (materji  i  ducha): 
D,  kosmologiczny,  metafizyczny,  empiryczny,  fe- 
nomenologiczny. D.  materji,  formy,  b)  a.  xDy- 
teizm  doktryna  dwoistego  bóstwa,  dwojakiej  przy- 
czyny wszechrzeczy  {dobrej  i  zlej).  5.  mat.  zasa- 
da badania  gieometrycznego,  na  podstawie  której 
z  własności  jednej  figury  otrzymujemy  bezpośrednio 
własności  innej,  wzajemnej.  <Now.  z  Łć.  dualis  = 
dwojaki,  podwójny  > 

f  Duana,  y.  Im.  y  cło:  Kontrakt  kupna  tyeli 
czynszów  oparty  był  na  duanie.  Bart.  <Fr. 
douaiie  =  komora  celna> 

t  Duanjer,  a.  Im.  owie  poborca  podatków,  cel- 
nik: Wypada  upominać  ś.  u  duan jerów  wy- 
płaty czynszów  dla  Anny.  Bart.  <Fr.  doua- 
nier> 

Duanna,  y,  Im.  y,  Doanna  odmiana  drzewa: 
grusza  zwyczajna  a.  Jego  owoców.  <Może  z  Łć. 
dueanis  =  dwuletni  > 

Duar,  u,  Im.  y  wieś  arabska.   <Arab.  duar> 

Dub,a,  Im.  y  I.  częś.  w  Im.  mowa  niedorzeczna,  bred- 
nie, głupstwa,  androny,  banialuki,  niestworzone  rzc- 
czn,  koszałki-opałki,  nonsens:  Takiego  mu  duba 
poplotę,  że  musi  zabłądzić  w  lesie.  Wyb.  Wiał 
do  czuba,  plecie  duba.  Prz.  Dziewczyna  duby 
smalone  bredzi.  Mick.     Chce  zabawić  Uie-dniuml 


576 


Dun 


DUO 


z.i1io1)onu  1  wywlL-frzaJenii  dubami  prosfaclwa. 
Śniail.  2.  [D.,  Dubyna]  chiop  silny,  rosiy,  ale,  glu- 
;«',  hdhoan,  cymbał,  <  Zap.  przenotmia,  z  Ukr,  13i8. 
diib=;(ląb> 

[Dub,  a,  Im.  y]  p.  I.  Dubas. 

XOub,  bia,  Im.  bie  p.  Dziupla. 

1.  [Dubas,  a,  Im.  y,  Dub,  Dublca,  Dombaza, 
Dziubas,  Tumbas]  rochaj  mdlcfjo  siditu,  yzl.tiia, 
czółno  p7-zewozowe,  jnuin.  <Lkr.  dub,  dubius, 
może  z  Tur,  tombaz  > 

2.  [Dubas,  a,  Im.  y]  nói  zły,  tępy;  v)og.  nóż: 
Porwawszy  dubasa,  tnie  węża  raz  pod  ucho, 
dru^ii  raz  w  pół  pasa.  Micie.     <I)rs.  dubas> 

[bubasić,  j,  UJ  hió:  Dubasił  go,  ile  wlazło. 
< Ukr.  dubasyty,  lirs.  dul)asić> 

Dubelci  i)rzym.  od  Dubeit  (  =  ptak):  SJawue  du- 
belcie  biota  Włodawskie.     <p.  Dub('lt> 

Dubelszpic,  a,  Im.  e  tap.  dlmja  igła  z  jednej 
strony  z  dziurką  do  przeszywania  wiiścicłania  i  do 
przeszyicania  płó(7ia  pod  warstwą  włosów.  <Nm. 
Doppelspitze> 

1.  Dubeit,  a,  Im.  y  I.  a,  xDupeibir  rodzaj 
mocniejszego  piwa,  in.  piwo  dubeltowe  a. 
Xdupe  Itowe.  2.  X2.  pp.  a  a.  u  naczynie  do 
piwa:  Czy  nie  masz  tam  gdzie  chód  dubelta 
jiiwa  i  zrazika  jiii'czoni?L.  3.  a.  Baranek, Kszyk, 
Kulik,  Kuliczek,  Samotnik,  Słomka  myśl.  bekas 
(u(iL'óle).  4.  a.  Bekas  funtowy  a.  właściwy, 
IDupiakJ  zool.  (gallinago  major)  j)lak  podkasaly 
z  rodziny  bekasóio.  <Z  Łć.  duphis  =  j»odwójny, 
jirzcz  Dum.  dubbelt;  nazwa  bekasa  naśladowa- 
ua  z  Nm.  Doppel(.schnepfe)> 

2.  Dubeit  przys.  I.  a.  xDupelt  a.  [Na  HĄdwa 
razy  rriccej,  podwójnie:  D.  a.  w  I),  zapłacić.  2. 
I  I).j  nnpeicHO,  nieicąlpliwie,  z  pewnością,  całkiem, 
ztipilnie:  Wiem  na  D.  On  D,  głujii.  3.  [D.  a. 
]\'a  J).]  doskonale. 

[Cubeit]  przym.  dobry,  tęgi:     D.  mieć  głowę. 

Dubeittlet,  u,  Im.  y  org.  jedeT^  z  głosów  Jleto- 
vych  organu^  pochodzący  z  piszczałki  o  dwuch 
wargacli.      <  D u b c  1 1 + Fk-t  > 

Dubfilfgarmont,  u,  blm.  druk.  pismo  dwudzie- 
sto]mnkl:)we.     <  Dubclt-j-(ianiu)nt  > 

Oub(;ivhubel,  bla,  Im.  ble  lubel  do  najczystszego 
gładzeniu.      <  Dubolt-fllebel  > 

Dubeitmiiel,  tla,  blm.  druk.  pismo  djiud:iesło- 
ośmiopnnkiowc.     <Nra.  Do])j)elmit(ol(druck)> 

XDubelton,  a,  Im.  y  (w  kartach)  figura  znąf- 
dująca  ś.  70  ręku  samowtór  z  młódką  tegoż  koloi-ji. 
<Fr.  doubleton,  z  Ang.  double  i=  po(iv\'ójny,  jak 
Fr.  singlcton  z  Ang.  single- pojedynczy,  p.  Syn- 
gielton  > 

Pubeltować,  uje,  owal  p.  Dublować:  Ceny  ś. 
duboKuj.-j.  ivrasz.     <p.  1.  DuitelO 

Dubeitowanie,  a,  blm.,  c/yuność  cz.  Dubelto- 
wać. 

Dubeltowo  przys.  od  Dubeltowy. 

Dubeltowy  1. podwójny :  Okno  (lubcKowe.  Przwi 
dubeltowe.  Kwiaty  dubeltowe.  2.  7cicUci,  ti^gi,  po- 
rządiiy.  })raw(łziwy,  co  ś.  zowie:  I),  duicń,  osieł.  |  Żoł- 
nierzci  ja,  żołnierz  D.j.  3.  a.  XDupeltowy  </it«  razy 
nocniejszy  od  z7cyczajnego:  Piwo  (h:beltowe  ]>. 
I.  Dubeit.  Siadł,  ławy  ]iod  nim  dubcilowe  jękly. 
Kras.  4.  1 1).  oMcarz]  =  znający  rei:7xe  jńzesądy 
i  gusła.  5.  [Kobieta  dubeltowa)  =  ctcianifl,  brze- 
mienna.    <  p.  1,   l)ubelt> 

Dubelłćwczyna,  y.  Im.  y  nędzna  dubeltówka. 

Dubeltówka,  i.  Im.  i  I.  a.  xDupeltówka  strzeJ- 
hu  o  dwuch  ruracłi,    dwururka.     Żart.:  Pocałować 


fi.  7.  kim  a.  dać  buzi  z  dubeltówki  =  z  olu  stron 
twarzy:  Kie  oiiiinijł  sposobności  wycałowania  ś. 
z  nim  po  staremu,  z  dubeltówki.  Jeż.  2.  ka- 
mień w  dominie  (=^ grze),  7ia  którego  obu  pizedziw 
łac/t  jest  ta  sa7na  liczba  oczek.    <  p.  1.  Dubeit > 

Dubeltpetyt,   u,    blm.    druk.  p.  Tercja.     <Du- 

belt4-Pefyt> 

Dubeittercja,  I,  blm.   druk.    p.   Kanon.    <Du- 

belf-t-Tercja> 

[Dublca,  y,  Ira.  e]  kłoda  dębowa  wyżłobiona, 
uiywa7ia  jako  czół7io.  P.  I.  Dubas.  <  Ukr.  dubycia, 
Brs.  dubica> 

t  Dubiec,  bca,  Im.  bce  p.  Dębczak:  Dłużnicy 
w  Moskwie  knotami  i  dubcami  bywaj%  wzbie- 
rani. Paszk.     <Kos.  dub6ci> 

Dubiel,  a,  Im.  e  I.  f  głupiec,  prostak,  bałwan, 
ry7idjał:  Zdradzi  przyjaciela,  jeszcze  ś.  k  temu 
naśmieje  z  prostego  ciubiela.  Rej.  2.  zool.  (car- 
pio  collari)  7nieszuniec  z  karpia  i  karasia.  <Nni. 
Dobel,  Dubel> 

XDubitowaĆ,  uje,  owal  rozmyślać,  zastanawiać 
i.:  Na  różne  sposoby  dubitował  nad  swoim  po- 
łożeniem.    <Łć.  dubifare> 

XDubitowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dublto- 
wać. 

XDubl,  a,  Im.  e  p.  Dublon:  Uznaje  ś.  dłużni- 
kiem p.  marszałkowej  na  HOO  dublów  złota. 
Czerń.     <Fr.  double  dosł.  =  podwójny > 

Dubla,  i,  Im.  e  I.  Xstawlca  jiodwójna.  2.  bil. 
p.  Dublet.  3.  karc.  =  a)  (w  kiksie)  u-zięcie  czte- 
rech lew;  daw.  dojście  do  131  oc:iek.  b)  (w  marja- 
szu)  dojście  do  131  oczelc  przy  pomocy  niarjaszów. 
<Fr.  (iouble  =  podwójny  > 

[Dublaty]  podwójny,  półtoraczny,  większy:  Na- 
ładował wóz  D. 

Dubler,  a,  Im.  owie  teatr.  <dclor  a.  śpietcak, 
odtwarzający  rolę  naprzejnian  z  kim  i7iuym.  <Fr. 
doubleur> 

Dublerka,  i,  Ira.  i  teatr,  forma  ż.  od  Dubler. 

Dublet,    u,    Im.    y    I.    a.  XDubleta,  xDupieta 

drugi    egzemplarz     książki,    medalu,  ro$li7iy  t   t.  p. 

2.  a.  Dubla,  XDupla  bil.  ^)?zt'stH(/r<7e  bili  nu  dru- 
gą   stronę     bilardu    za  pomocą    uderzenia  o  bamlę. 

3.  a.  XDubleta,  XDupleta  jub.  ku7nie7'i  drogi 
10  połowie  prawdziwy,  a  w  spodniej  połowie  szkla- 
ny.    <Fr.    doublet> 

XDubleta,  y,  Im.  y  p.  Dublet. 

[Dublja,  i,  blm.)  biblja. 

Dublcn,  a,  Im.  y  I.  a.  xDubl,  XDupIon  drtkat 
poiheójny,  2.  W  Im.  kuśn.  bara7iy  lo  lepszym  ga- 
tunku.    <  Fr.  doublon> 

Dublować,  uje,  ował,  [Tuplować]  I.  a.  Dubel- 
tować,  xDup!ować,  x  Duplikować  7  ottv( /..<;.--«<(  r/un 
razy,  podwajać.  2.  liii.  ]>rze/,ro7rutizać  bilę  na  prze- 
ciwną stronę  luhndfi.  3.  myśl.  2  obu  luf'  icy strzelić 
i  zrz7icić  dwie  sztuki  ze  stada.  4.  szew.  ])rzyszy- 
7cać  j.oilcszwę  do  pasa,  slano7ci(iCcgo  fu7tdainent. 
5.  teatr,  rcykonywać  rolę  najirzcmian  z  kiin  m- 
7ti,7n:     D.  rolo.     <  Fr.    doubler> 

Dublowanie,  a,  blm.,  czynno.'^ć  oz.  Dublować.    ' 

Dublówka,  i,  Im.  i  I.  xa.  xDuplówka  obszycie 
naokido  lUnika  u  t7-zcuika  damskiego.  2.  6zew. 
duhlou-diiie.      <  p.  Dublować  > 

Dubolzyna,  y,  blm.  (czyt,  Diuboazyna)  npt. 
sidistatic/a  roślinna  z  rzędu  alk(doidów.  <0d 
n;izwiska  botanika   Szwajcars.  Dubois  f  1850> 

Duby,  ów,  lin.  p.  Dub. 

|Di!byna,  y,  lin.  y]  p.  Di;b.   <Ukr.  dubyna> 

[Duc,  a,  Im.  ej  tuzin. 


:ua 


DUCA 

Duea,  y,  Tm.  e  I.  rodzaj  gry  dziecinnej:  Chło- 
piec już  będzie  miał  pzósty  rok — już  w  ducę 
grywa  pod  bramij,.  Bał.  2.  [D.)  wydrążenie 
w  Rtąpie;  wyilohienie  w  żarnach,  do  którego  fy~ 
pie  ś.  zboże;  wyilohienie  wogóle,  3.  [D.  a.  Du- 
czaj  kosz  okrągły,  u  dołu  węższy.  4.  [D.]  kosz 
tui  kury.  Zdr.  [Duoka,  Duczka].  <Z  Ł6.  ductus 
=  j)rzewód,  przeciek,  przez  Śr.  Łć,  i  Włos. 
doecia,  8kij,d  Fr.  douche> 

[Ducaj,  a,  Im.  e]  p.  DuczaJ. 

Duch,  a  a.  u.  Im.  y,  3  pp.  f  u,  7  pp.  f  w  dusze 
I.  oddech,  dech,  tchnienie:  Biegł  tak  szybko,  że 
duchu  zabrakło.  Do  płuc  wysłał  cały  zapas 
duclia.  Mick.  Bij,  a  ducliu  słuchaj.  Prz.  Dm^ 
w  miechy  i  oblicza  wypełniają,  duchem,  Miok. 
Ani  duchu,  ani  chuchu.  Pr?..  (=ani  .tlowa  nie  po- 
wiedział, pary  z  ust  nie  wypuścił).  Ani  rucnu, 
ani  duchu.  Pol.  XJam  y.  spodziewał,  teś 
ty  miał  ostatnie  duchy  moje  zebrad,  że  za- 
mkniesz oczy  me.  Jabł.  Co  duchu  (dom.  fftanie) 
a.  [Czym  duchu,  Co  ducha,  Co  D.,  Co  duchem, 
Czym  D.J  a.  Duchem  a.  XW  D.  przYS.  =  co  tchu, 
co  żywo,  prędko,  szybko,  wnet,  natychmiast :  Zmy- 
kali co  duchu  ku  swoim.  Sienk.  Kazał  co  du- 
chu zapalió  parę  szop.  Sienk.  Duchem  tam  po- 
biegł. Zobaczę,  co  tam  takiego  dzieje  ś.,  i  du- 
chem powrócę,  żeby  tobie  oznajmić.  Orzesz.  [Ci- 
chym duchemJ=acAacze7«.  2.  Xpowiew, podmuch: 
Ducliy  wichrowe.  Niech  je  (ludzi  złych)  suro- 
wo i  z  korzeniem  żywym  wicher  wykręci  du- 
chem popędliwym.  Kochan.  3.  a)  "Kwyziew,  para: 
D.  od  pieca.  D.  wszystek  ciągnął  I.  do  wyż- 
szego sklepu.  Torz.  Poddać  aacha.  =. powiększyć 
w  łaźni  ilość  gorące/  pary.  Przen.;  [Dać  komo  du- 
chu] =  napędzić  kogo,  wyłajać,  wybić,  f  D.  sale- 
t  rżany  =  fcH;as  azotny,  saletrzany.  b)  [!>.]=  gorąco, 
upał,  skwar:  Mam  ci  ja  pierzyneckę,  by  ś.  ogień 
•w  nóżkę  nie  wdał  z  wielkiego  duchu.  4.  przen.: 
Czuć  D.  =  rozuniieć,  co  to  rozkaz,  uważać  na  roz- 
kazy, być  karnym:  Czujesz  ty  D.?  Czuj  D. 
Czuj  D.,  Niemcze,  Bóg  z  narodem.  Pol.  5.  2  pp.  a  fll. 
=-a)  blm.  istota  a.  substancja  niecielesna,  niemate- 
rjalna;  piermaslek  ożywiający  materję  a.  ciało 
n>^.>sobowo  pojęty,  b)  (i  posp.)  dusza  myśląca 
i  czująca,  osobowo  pojęta:  Jak  z  matki  D.,  to 
z  dzieci  puch.  Prz.  (  =  po  śmierci  matki  dzieci  roz- 
latują i.  po  świecie).  Widząc  królowa  Saba 
wszytkę  mądrość  Salomonowe,  nie  stawało  jej 
więcej  ducha.  Wuj.  Dał  ci  Pan  Bóg  dla  brzu- 
cha, pamiętaj  też  o  ducha.  Prz.  Bez  serc,  bez 
ducha  to  szkieletów  ludy.  Mick.  Wpuszczę  w  te 
kości  ducha,  a  będą  żywe.  Leop.  Nazajutrz  du- 
cha wypuścił.  Skar.  Mało  mu  na  tym,  ducha-ii 
fcr/ód  pogańskich  szyków,  domowych-li  wyleje 
dotkliwych  języków.  Tw.  D.  był  ochoczy,  lecz 
ciało  nie  duże.  Pot.  Mój  D. -sędzia  wnet  woła 
za  tobą,  gdzie  ona.  Uj.  Cóż  są  wasze  małżeń- 
stwa, jeśli  nie  łańcuchy,  które  związują  tylko 
ręce,  a  nie  duchy?  Mick.  Kochanko  ducha,  dzie- 
wico słońca.  Len.  (do  poezji).  Ducha  w  ręce 
boskie  oddał.  Skar.  Wyzionąć  ducha.  W  nie- 
boszczyku dobudził  ś.  ducha.  Mick.  Świat  du- 
cha. Postępujcie  według  ducha,  a  nie  według 
ciała.  Bogu  ducha  winien  =  niewinny  a.  naiumy. 
Duchem  był  z  nami.  Hrb.  W  duchu  =  w  duszu, 
w  myśli,  w  sobie,  tajemnie,  skrycie:  Śmiać  S., 
cieszyć  ś.,  zazdrościć  komu  w  duchu,  c)  blm. 
w  spirytyzmie :  pierwiastek  nieśmiertelny  xo  czło- 
wieku, wyższy  od  duszy;  czynnik  niematerjalny,  wy- 
wołujący objawy  spirytystyczne.  6.  2  pp.  a.  Im.  y 
&.  Oy/ie  istota  nadprzyrodzona  bez  ciała:  Bóg  jest 
duchem.  D.  boży.  D.  Święty  a.  D.  Pocieszyciel  = 


DUCHAÓ 

trzecia  osoba  Trójcy  Świętej.  Dary  Ducha  Swfę- 
tego.  Niech  ś.  twa  dusza  jako  dolina  położy, 
a  wnet  po  niei,  jak  rzeka,  popłynie  D.  boży. 
Mick.  Duchy  dobre,  niebieskie  a.  duchy  światło- 
ści =am'o/owte.  Zły  D.  =  djabeł,  czart,  szatan,  bies. 
Duchy  nieczyste  a.  duchy  ciemności.  Czyha,  jak 
zły  D.  na  dobrą  duszę.  Prz.  Święty  ten  duchy 
gniewliwe  i  czarty  wyraiotał.  Skar.  Oj,  idzie 
ku  nam  niedźwiedź,  zjadłby  złego  ducha.  Jabł. 
(  =  niech  zje  djabła).  [Czarny  D.l  p.  Czarny.  fKaż- 
dy  człowiek  ma  dwu  swoich  duchu,  który  z  nich 
jeden  szczęście  przynosi,  a  drugi  nędzę  czyni.  L. 
(=gienjuszów).     Dusza    nasza    duchem  ś.  zowie, 

fdy  z  anioły,  którzy  są  szczerzy  duchowie,  obmy- 
ła rzeczy  niebieskie.  Skar.  Duchowie,  którzyśmy 
tę  noc  bez  gwiazd  i  miesiąca  przespali.  Słów. 
7.  dusza  zmarłego,  cień,  strach,  widmo,  mara, 
upiór:  Bać  ś.  duchów.  Świat  duchów.  Godzi- 
na duchów..  Duchy  karczemnej  tworem  gawiedzi. 
Mick.  8.  Żywy  J).  =  człowiek:  Przy  tobie  nie- 
ma żywego  ducha.  Mick.  (  =  nikogo).  Niktżo 
clę  nie  widział?— Żywy  D.  C  =  nikt).  L.  (Ani 
duchu]  =  ani  żywej  duszy.  9.  wszelka  tstota  ży- 
jąca, wszystko,  co  jest:  Wszelki  D.  Pana  Boga 
chwali.  10.  przen.  uczucie  ożywiające  ko- 
goś, skłonność,  dążność,  usposobienie,  temperament: 
D.  proroczy,  wieszczy.  D.  prawdy,  pomsty,  po- 
stępu, pokory.  Mieć  ducha  handlarskiego.  Wle- 
wać ducha  wiary.  Skar.  Natchnąć  kogo  du- 
chem poświecenia.  Jednym  duchem  tchną.  Kn. 
Jego  to  on  duchem  mówił.  Kn.  C=w  myśl  jego). 
Feba  duchem  napuszony  wieszczek.  Węg.  XPi- 
sarz  tego  dzieła  już  nie  żyje,  ale  słysząc  one. 
będziecie  towarzyszyć  prawie  duchom  jego 
ostatnim.  L.  Przen.  człowiek  ożywiony  pewnym  uczu- 
ciem, mający  pewne  usposobienie :  Wielkie  duchy 
nie  upadają  pnd  przeciwnościami.  Mieli  mnie  przez 
was  za  niespokojnego  ducha.  Sienk,  (  =  warclio- 
ia,  wartogłowa,  zawadjakę).  II.  2  pp.  a  blm.  przen. 
kierunek  zasadniczy,  dążenie  wybitne,  własność, 
właściwość,  charakter,  natura,  cecha:  D.  religji, 
kościoła,  fllozofji,  świata,  czasu,  wieku,  przeszło- 
ści, języka,  praw.  D.  narodowy,  publiczny.  Nie 
pojąłeś  ducha  tego  pisarza.  To  dzieło  napisane 
jest  w  tymże  samym  duchu.  12.  2  ])p.  a  blm.  przen. 
dobra  myśl,  otucha,  animusz,  odwaga,  śmiałość, 
męstwo:  Wojsko  jest  i)ełne  ducha.  Podnieść 
ducha.  Upadać  na  duchu.  Gdy  wojna  koniec  wzię- 
ła, w  Moskwę  D.  jakoby  ś.  v/rócił.  Tw.  Lepszy 
duch  wstąpił  w  nas  wszystkich.  Zach.  Ci,  któ- 
rych chciwość  i  nadzieja  zdobyczy  dotąd  w  dob- 
rym duchu  zatrzymywały,  tracili  i  tę  pobudkę  wy- 
trwałości swojej.  Skarb.  Osłabiać  ducna.  13.  X2 
pp.  Awojenie,  mrzonka,  fantazja :  Ani  chce  błędu 
poznać,  ani  prawdy  słucha,  pełen  o  swym  rozu- 
mie wysokiego  ducha.  Nar.  Nabiera  fantastycz- 
nych duchów.  L.  14.  D.  Światy  -  Zielone  bwiątki: 
Do  Świętego  Ducha  nie  zdejmuj  kożucha.  Prz. 
15.  [DtichyJ  zapachy.  16.  [Duchy]  zapusty.  17. 
f  płyn  subtelny,  podług  daionej  teorji  nadający  ma- 
terji  siłę  żywotną:  Sok  nerwowy  abo  duchy  oży- 
wiające. Kluk.  Wino  to  duchy  ożywiające,  któ- 
re w  sercu  bytność  swoje  mają,  oczerstwia.  Syr. 
Nasienie  koprowo  duchy  cielesne  oczerstwia.  Syr. 
Zdr.  Duszek.     <DUCH> 

X  Ducha,  y,  Im.  y  p,  Duohna. 

[Ducha,  y,  Im.  y]  i  f  Ducha  p.  I.  Duga. 

Duchaozka,  I,  Im.  i    zakonnica    z    klasztoru  Św. 
Ducha.      <0d  Duch> 

[Duchaó,  a,  al,  Duhać]   dmuchać,   dąć:    Co  cio 
nie  pdli,  aa  to  nie  duehej.  Prz.    <DUCH> 


677 


37 


DUCHAK 

zakonnik 


Iclnsztoru    Śu 


Duchak,  a,  Im.  cy 

Ducha.     <0d  l)uch> 

[Duchan,  u,  bira.]  Iijtuń.  <Arab.  duchan,  skąd 
Tur.  duchan,  Słc.  Moraw.  duhan> 

[Duchanie,  a,  blin.]  czynność  er..  Ouohaó. 

Duchem  przys.  I.  p.  Duch.  2.  [D.]  koniecznie, 
pewnie. 

Duchenka,  i,  Im.  I  I.  p.  Ouohna.  2.  czepek  pu- 
chnoy,  noszony  przez  kobiety  w  średnitn  wieku.  3.  [D. 
a.  Duchna]  czapka  biała,  płócienna,  wkładana  na 
głowę  umarłych  starych  ludzi.  <Zap.  z  Nm.  Du- 
chat,  Duchet  =  pierzyna  > 

Duchlina,  y,  Im.  y,  Morja  bot.  (raohria)  roL 
z  gromady  paprotników,  z  rzędu  paproci.     <?> 

Duchna,  y,  Im.  y  I.  Xa.  xPoduchna  =  a)  a. 
X  Ducha  czapka  nocna  puchowa,  szlafmyca,  b)  a. 
t  Duchniczka  wielka  podm^zka,  pierzyna,  c)  \po- 
duszeczka,  jasiek:  Główno  poduszeczki  drudzy 
duchna  zowif^.  Syr.  2.  szata  duchów:  Siedzą 
w  swych  duchnach  dusze  pokutne.  Len.  3.  [D.J 
p.  Duchenka.  4.  t  nałożnica.  Zdr.  Duohenka. 
<p.  Duchenka > 

Duchna,  y,  zł.  osiem. 

xDuchny,  y,  Im.  y  p    Dusza. 

t  Duchnąć,  nie,  nąl  dmuchnąć,  zadąć,  powiać. 

t  Duchniak,  a.  Im.  cy,  f  Duchniczek  pog. 
ksiądz.      <Z  Duchowny  > 

t  Duchniczek,  czka,  Im.  czkowie  p.  Duchniak. 

1.  t  Duchniczka,  i,  Im.  i  zakonnica. 

2.  t  Duchniczka,  i,  Im.  I  p.  Duchna. 

t  Duchnik,  a,  Im.  cy  człowiek  nierządny.     <?> 

[Duchny,  chen,  blp.J  pieniądze  na  mszę  ialohną. 
<0d  Dusza  > 

Duchobójozy  zabijający  ducha,  gubiący  duszą: 
Duchobójcze  tranzakcje  z  potęgami  złego.  Mat.  I. 
<DUCH+BI> 

XDuchociąg,  u,  Im.  I,  XPowietrzooiąg,  Wia- 
trociąg  mnszipia  pneumatyczna,  pompa  powietrzna. 
<DUCH+OiĘa> 

XOuohomor,  a,  Im.  OWie  ten,  co  zaprzecza  nie- 
śmiertelności duszy:  Bluźnic-j,  duehomory,  utrzy- 
mując femiertelnośó  duszy.  Zabł.  <DUC[1-|- 
MOR>  , 

XDuOhonośny  natchniony  przez  Ducha  Sioiętego. 
<DUCH4-NI0S> 

[Duchota,  y,  blm.]  duszność,  dychawica:  Nie 
dziwota  staremu  D.  Prz.      <DUCH> 

XDuchowe8elnie  przye.  od  Duchoweselny. 
<DUOIi+WESOŁ> 

X Duchoweselny  rozweselający  ducha. 

XDuchowidz,  a,  Im,  owie  I.  ten,  któremu  i.  zda- 
je, ie  widzi  coś  nadnaturalnego,  mająci/  halucy- 
nacje.   2.    p.  Duchownlk.     <DUCH+WID> 

XDuchowidztwo,  a,  blm.  I.  urojone  widyioanie 
rzeczy  nadzmysłowych,  halucynacja.  2  p.  Duohow- 
nlctwo. 

Duchowieństwo,  a,  blm.  1.  zb.  ogół  duchownych, 
stan  duchowny,  księża,  kler:  D.  wyższe,  niższo, 
świeckie,  zakonne.  2.  X!<tan  duchowny,  zawód 
kapłański,  kapłaństwo:  Udał  ś.  na  D.  czyli  na 
stan  duchowny.  Kn.  3.  f  p.  Duchowość:  Du- 
sza nasza  jest  z  cielesuosci  i  duchowieństwa 
spojona.  Skar.     <DUCII> 

[Duchowina,  y.  Im.  y]  grunt  sapoioaty.<Dl]Qli> 

("Duchownioa,  y,  Im.  e]  I.  a.  [Zatyka]  kaioał 
cegły,  służ(icy  do  zatykania  otiooru  nad  czeluścią 
w  piekarniku.     2.  otwór  nad  czeluścią.    <DUCH> 

xDuchownictwo,  a,  blm.,  XDuchowidztwo  po- 
glądy uznający  możliwość  bezpośredniego  obcowania 


DUCZA 

z  duchami,  spirytyzm:  Arcykapłan  duchownictwa, 
doktor  Horst.  Kor.     <DUCH> 

XDuchowniczy  przym.  od  Duchownlk,  spiryty- 
styczny: Niewielki  udział  obwinionej  w  prakty- 
ce duchowniczej.   Kor.     <DUCII> 

X Duchownie  przys.  od  Duchowny:  Usta  na- 
sze D.  mają  byó  obrzezane,  aby  nio  mówiły 
złych  słów.  Białob.  D.  leczy  wierne  swoje. 
Birk. 

Duchownieć,  eje,  al  stawać  ś.  duchowym^  przy- 
bierać cechy  duchowości.   Pol. 

Duchownlk,  a,  Ira.  oy  I.  tP-  Duchowny:  Pa- 
pież i  duchownicy  mają  być  przekładani  nad 
pany  świeckie.  Baz.  2.  f  ojciec  duchowny,  spo- 
wiednik: Za  jego  perswazją,  jako  na  ten  czas 
duchownika  mego,  dzień  wstąpienia  do  zakonu 
naznaczyłem.  Smotr.  3.  Xa.  xDuohowldz  zwo- 
lennik spirytyzmu,  spirylysta :  Duchownicy  i  ta- 
jemnice ich   nauki.  Kor.     <DUCH> 

xDuchowność,  I,  blm.  rz.  od  Duchowny  I.  p. 
Duchowość:  Zmieniły  ś.  z  cielesności  w  D.  2. 
pobożność,  świątobliwość. 

Duchowny  I.  Xp.  Duchowy;  Dusza  jest  du- 
chowna, nieraaterjalna,  nieskładana.  Kluk.  Mar- 
twił Paweł  ś.  ciało  swoje,  które  snadź  duchow- 
niejsze  było,  niż  dusza  moja.  Wuj.  2.  y.po- 
bożny,  nabożny,  świątobliwy :  Stał  ś.  z  niego  wielce 
D.i  nabożny  kapłan,  przykład  cnót  wszelkich. 
Skar.  3.  Ojciec  D.=a)  a.  xMistrz  D.  =  spotvied- 
nik.  b)  [Ojciec  D.]  sposób  tytutoioania  księży: 
Prose  ojca  duchownygo.  c)  y.ojciec  chrzestny. 
X Matka  duchowna  =  matka  chrzestna.  Pokre- 
wieństwo duchowne  =2  chrztu.  4.  do  duchowień- 
stwa należący,  księży,  księżowski,  kapłański,  ko- 
ścielny:  Władza  duchowua.  Osoba  duchowna. 
XCzlowiek  D.  Sąd  D.  Duchowne  prawo.  Groic. 
Stan  D.  =  a)  zawód  kapłański,  kapłaństwo;  b) 
księża,  duchowieństwo,  kler.  f  Duchowni  żacy  = 
klerycy,  f  Obyczaje  duchowne  =  obrzędy,  cere- 
monje.  Po  duchownemu  przys. =jak  księża.  Du- 
chowny, ego,  lin.  i  rz.  a.  f  Duchownlk  człowiek, 
należący  do  duchoicieństwa,    ksiądz.     <DUCII> 

Duchowo  przys.  od  Duchowy:  D.  obcować, 
oddziaływać,  żyć. 

Duchowość,  I,  blm.  fil.  rz.  od  Duchowy  I. 
(i  posp.)  a.  XDuchownOść,  f  Duchowieństwo  na- 
tura ducha,  niematerjalność.  2.  dziedzina  ducha, 
ogół  zjawi.<k  duchowych. 

Duchowy,  Spirytualny  fil.  I.  (i  posp.)  a.  x  Du- 
chowny di>  ducha  należący,  mający  naturę  ducha, 
niemałerjalny :  Istota  duchowa.  Zjawisko  du- 
chowe. (Data)  przywiązana  do  opisanego  wy- 
żej duchowo-uuizykalnego  wrażenia.  Jeż.  2. 
z  duchem  mający  do  czynienia,  zjawiska  a.  ujytiuo- 
ry  ducha  badajicy :     Nauki  duchowe.    <DUUH> 

f  Duchwalość,  I,  blm.  p.  Ufność:  Aby  eh  była 
dostojna  s  tobą  ić  s  duehwałościa  do  królestwa. 
Ż.  E.    <Do-ł-U-j-PW> 

blp.]  p.  Duch. 

blm.J     czynność     cz.     Duć.      <p. 
Duć> 

[Ducka,  I,  Im.  I]  I.  wyżłobienie  w  ziemi,  w  bo- 
chenku chleba  i  ł.  p.  2.  p.  Ducą,  3.  kosz  na 
węgle.     <p.  Duca> 

[Ducola,  i,  Im.  e]  p.  Duczal.   <p.  Duca>, 
Ducyssa,  y.  Im.  y    żona  duka,  księżna:     Ślubo- 
wała już  myślą  i  usty,  dziękując  świętej  naszej 
ducyssie.  Krasz.   <Sr.  Łć.  ducissa> 

[buczą,  y,  Im.  e]  I.  p.  Duca.  2.  dziura  w  pa- 
przycy,  przez  którą  ziarno  wpada  między  kamienie. 
<p.   Duca> 


[Duchy,  ów, 
[Ducie,    a, 


578 


DUCZAJ 

[Duczaj,  a,  Im.  e,  DucaJ]  oiwór  na  środku 
wierzchniego  kamienia  młyńskiego  a.  iarnowego. 
<  p.  Duca> 

Ouozaja,  I,  Im.  e  I.  t  trąbka  w  kształcie  rogu. 
2.  |I>.]  jama  na  objętość  kosza  w  ziemi  loykopana. 
Zdi.  [Duczajka].     <p.  Duca> 

Ouczajka,  I,  Im.  I  I.  t  mały  Jolek  w  ziemi: 
Kojia  w  ziemi  duczajkę.  Żebr.  2.  [D.]  p.  Du- 
czaja. 

[Duezal,  a,  Im.  e,    Ouozala,    Oucola]    przerębel 
w  lodzie. 
[Duczala,  ł,  Im.  e]  p.  Duezal.    <p.  Duca> 
Duczek,    czka,    Im.    czkowie   p.  2.  Duk:     Wi- 
działem    ślicznego     naszego     duczka   poiskiego. 
Ask.     <p.  2.  Duk> 

[Ouozek,  czka,  im.  czki]  I.  beczka  z  wiekiem  na 
mąkę,  kaszę  i  L  p.,  in.  t  y  a  k  a.  2.  p.  I-  Duk. 
<p.  Duea> 

Duczka,  i,  Im.  I  I.  [D.]  p.  Duca.  2.  [D.]  Jama 
naftowa  w  Borysławiu.  3.  a.  Faf  garb.  rura  zbi- 
ta z  desek,  zapuszczona  w  kadzi  do  odpompowy- 
wania dębnicy.      <  p.  Duca  > 

[Duć,  (łujesz,  duje,  dui,  dul]  (w  bezokoliczniku 
nie  używa  ś.)  I.  p.  Dąć:  W  św.  Małgorzatę 
ekąd  wiatr  duje,  drogę  po  zboże  toruje.  Prz.  2. 
pędzić,  biec,  ruszać,  lecieć:  Duj  skoro  świt  do 
Przemyśla.  Kaczk.  [D.  Ś.]  nadymać  i.,  dąsać  i. 
<?  DU,  a.  z  Ukr.  dut7> 

Duda,  y,  Im.  y    I.  Im.  y   a.  Xowie  p.  Dudarz; 
lichy  grajek:     Graj  D.  przed  sienią,    da    ci    pan 
pieczenia.  Prz.  Skrzypkowie,  cymbalistowie,  du- 
dowie  i  insza  wiejska  muzyka.  Vol.  Przen.:  Cóż 
wy  zasie  rzeczeeie  nieszczęśni    dudowie,  którzy, 
opuszczając    szczery    głos    trąby  niebieskiej,  co 
innego  światu  przynosicie?  Ruj.  ( -zwiastunowie, 
opotciadacze).     2.    &)    piszczałka,  fujarka:     Uka- 
zuje   ś.    na  scenie,    dmuchając    w  kobzę,  której 
jedna    D.    wstążkami    jest    ubrana.  Zag.     b)  a. 
częś.  w  lin.  Dudy,  dud  a.  Xdudów,  [Dudelzak]  rodzaj 
iiiMrumenlu  dętego,    gajdy,  multanki,  kobza:     Bie- 
da nie  D.,    piszczy  u  niej  i  grajek.  Prz.     Bodaj 
fak  sowa    w    dudy    grała,    jak  to  prawda.  Prz. 
Zgrać  ś.,  jak  stare  dudy  (  =  co  do  grosza).  Ch\op 
jak  dudy  a.  powolny  jak  dudy  a.  jak  dudy  ten 
człowiek.  Prz.  (  =  powolny,  słaby).     Przen.:  Dudy 
w   miech  =  cofnąć    i.,    ustąpić,    dać   za  wygraną. 
Jak  dudy  nadraiesz,  tak  grają.  Prz.  (o  człowie- 
ku, nie  mającym  swego  idania).  Nie  wie,  w  ja- 
kie dudy  grac.  Prz.  (-do  czego  i.  zabrać,  co  po- 
cząć).    3.  [Dudy]  basetla.   Przen.:    Stroić  dudy  = 
płakać.  W  dudy  =  u;  p^acz.  4.  w  Im.  org.   piszczał- 
ki   metalowe    w    organach ;     organy :     W    naszym 
koiciolku  stały  ogromne  organy;    mój  tata  grał 
na  dudach.  Słów.      5.    przen.    dudek,    kiep,    głu- 
piec, niedołęga,  cymbaJ,  fujara,  rura:     Kto  pisał  tę 
piosnkę,  wielki  musiał  być  D.  Nar.    A  ty  smor- 
gońska dudo!  znaj,  żem  z  ciebie    drwiła.    Zabł. 
Tatuś  był  D.  Słów.     A  teraz...  grzmijcie  bębny, 
dudy    i    cymbały!    Sow.    (o  krytykach).     D.  ła- 
bonarska.     6.   w   Im.  a.  zdr.  [Dudki]  p^uca,  ser- 
ce i  wątróbka  zwierząt;  wog.     wnętrzności    ludzkie 
a.  zwierzęce, /laki,  bebechy:     Gotuj   mięso  i  dudy, 
zawsze    dudy    wyjdą  na  wierzch.  Prz.     Kto  ma 
brzuch     zbyt    chudy,     temu     grają     dudy.    Prz. 
Sprzedałby  cię  z  dudami.  Prz.    7.  pudendum  mu- 
liebre:     Niema  dudy  na  wyludy.  Prz.     8.  w  Im. 
skóra,  pośladek:     Nie  drwij  D.    z    balwierza,  bo 
ci     dudy     ogoli.    Prz.  (  =   skórę    obije).     Znowu 
szlachcic  w  gniew,  znowu    błazna    biorą,  znowu 
mu    dudy    potężnie    opiorą.    Pot.     9.  myśl.  ogon 
uiiika.    Zdr.  Dudka.  Dudeczka.   <Dźwn.  ■DU> 


©TJDKA 

[Dudaczek,  czka,  Im.  ozki  a.  czkowie]  mały 
dudarz:  Dudaczku  i  dudami,  zmiłuj  8.  nad 
nami ! 

Dudaó,  a,  al  I.  X  *•  XDudkowa6  grać  na  du- 
dach: Bartosie,  Pakosie,  dudajcie!  Kant.  2. 
[D.]  grać  licho;  Dudaj  se  po  oalej  dziedzinie.  3. 
t  i  [D.]  (o  dudku)  głos  wydawać:  Dudek  duda. 
Pot.  Kuliułooka  kuka  i  dudecek  duda.  4.  f  Nie 
D.  a.  ani  D.  o  czym  =  ni«  myśleć,  ani  myśleć,  nia 
zaatanawiać  ś.  nad  czym:  O  złvm  nie  dudając, 
przybyła.  Żebr.  O  Akteonie  aai  duda  ona,  Żebr. 
<Dźwn.  DU> 

[Dudaj,  a.  Im.  e]  p.  Dudarz. 

XDudanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Duda6. 

[Dudarka,  I,  Im.  I]  forma  i.  od  Dudarz;  [Du- 
deczka]. 

Dudarz,  a,  !m.  e  I.  a.  Duda,  Dudziarz,  xOud- 
ka,  xDudzi8ta,  [Dudaj]  ten,  co  gra  na  dudach, 
gajda,  kobzarz,  kobeznik.  2.  (en,  co  gra  na  lirze 
z  akompanjamenlem  dud,  lirnik :  D.  milczy,  brzą- 
ka powoli,  Mick. 

t  Dudaszek,  szka,  lui.  szki  p.  Dudek:  Ma-Ć 
też  D.  czubek  i  pstrociny.  Rej. 

Dudeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Dudek:  Kuku- 
łecka  kuka,  a  dudecek  duda. 

Dudeczka,  i.  Im.  i  I.  p.  Duda  i  Dudka:  Chłop- 
cy dmą  w  dudeczki  b  piórek.  Mick.  2.  [D.]  p. 
Dudarka. 

Dudek,  dka,  Ira.  dkl  p.  Dutka:  Więcej  pie- 
śni zawiera  rękopis  (w  formie  tak  zwanych 
dudków).  Brk.    <p.  Dutka  > 

Dudek,  dka,  Im.  dki  I.  rodzaj  gry  w  karty. 
2,  [D.J  =  a)  rodzaj  instrumentu  muzycznego 
dętego:  D.  z  bzu.  Goł.  b)  a.  [Lon]  kapturek 
ielazny,  kładziony  na  koniec  osi  u  wozu.  c)  wierz- 
chołek kierzni.  d)  dziec.  szczenię.  3.  a.  [Hupek, 
Łuóek,  Łupek,  Wudwud,  Wudwudek]  zool.  (upupa 
epops)  ptak  wróblowaty  cienkodzioby :  Każdy  D. 
ma  SWÓJ  czubek.  Prz.  =  a)  nikł  bez  ale;  b)  dla 
kaidego  co  innego  Jest  stosowne.  Pokazał  mu 
dudka  na  kościele.  Prz.  (  =  oszukał  go).  Wy- 
grał dudka  na  kościele.  Prz.  (  =  nic  nie  icygral). 
Przen.:  Z  gęby  jedzie  gorzałka,  z  za  kołnierza 
dudki.  Pot.  (  =  smród).  4.  przen.  głupiec,  kiep, 
rwa,  cymbał,  fujara:  Na  dudka  kogo  wy- 
strychnąć a.  Xw  dudki  postrzyc.  XCi  na  dud- 
ka poszli,  co  to  zdanie  utrzymywali.  Sień.  5. 
Kmąi  zdradzany  przez  ionę,  rogal.  6.  bonifra- 
ter: Bonifratrów  w  Zebrzydowicach  mianują 
dudkami,  gdyż  chorych,  zostających  na  dyjecie, 
zwykli  byli  karmić  potrawką  z  płuc  cielęcych. 
Łopk.  (p.  Duda  5).  7.  [D.]  konfederat.  8.  a. 
w  Im.  Dudki  bot.  p.  Opieńka.  9.  Xw  Im. 
wet.  p.  Dudka.  Zdr.  Dudeczek,  f  Dudaszek. 
<Dźwn.> 

[Dudek,  dka,  Im.  dki]  p.  I.  Dydek:  Musi  siąść 
do  wista  po  dwa  dudki.  Fred.  A.  Czuwają  na 
jego  śmierć,  na  jego  dudki.  Opal.  (= pieniądze). 
<Dnm.  dllttke,  dittke  =>  Gnra.  DUttchen,  z  III. 
duit> 

[Dudelzak,  a,  łm.  ł]  p.  Duda.  <Nra.  Dudel- 
sack  > 

I.  Dudka,  i.  Im.  i  I.  mafa  duda,  piszczałka,  fujar- 
ka; w  Im.  małe  dudy,  multanki:  Hej  do  tańca 
dziewuchy,  zagraj  dudko  Jaśkowa!  Len.  Przen.: 
Nie  miał  racji  dąć  w  dudkę  wojenną,  skoro  sam 
rząd  niemiecki  dąl  w  pokojową  (  =  trąbę,  surmę). 
Mrugnął  na  chłopców,  ci  dudki  biorą.  Mick.  Bo- 
żek   ze    trzciny    woskiem  zlepione  dudki  zrobił. 


579 


DUDKA 


DUFAÓ 


OtV.    Przen.:  xStroió   dudki  =  piszczeć,  płakać. 
X Dudki  wyprawiać  =  błaznować.     2.    część    dęta 

Sióra.  3.  Xna.  p.  Oadarz:  Satyr  D.,  imieniem 
[arsjas.  Otw.  4.  [Siać  w  (ludki]  =  siać  groch 
na  rżysku.  5.  [Diidlii]  p.  Duda :  Barszcz  z  dud- 
kami. 6.  [D.]  tutka:  D.  śrjybra  a.  od  brudu  = 
z  merkurjuszem.  7.  [D.j  rodzaj  jabłek.  8.  [D.] 
przerębel  w  lodzie.  9.  a.  X Dudki,  ów  wet.  na- 
rzędzie do  poskromienia  koni  niespokojnych,  uiywa- 
ne  przy  operacjach  i  kuciu,  10.  zool.  (aulosto- 
ma)  ryba  oścista  wiązkoskrzelna.  Zdr.  Dudeczka. 
<Dźwa.  > 

2.  Dudka,  i,  Ira.  I  p.  Dutka:  W  wielu  aktach 
mazowieckicli  były  połowiczne  księgi,  czyli 
łomanycli  stronic;  takie  w.-jzkie  księgi  nazy- 
wano dudkami.  Cz.  <  p.  Dutka> 
Dudki,  dek,  blp.  ż.  i  dków,  blp.  m.  p.  (.  Dudka. 
XDudkować,  uje,  owal  I.  p.  Dudaó:  Tam  radzi 
dudkujf},  gdzie  dudy  ładuje.  Prz.  2.  iarty  stroić, 
błaznować,  głupstwa  robić:  Nieznajomym  nie 
daj  D.  przed  sob,-],.  Kochan.  Dudkujo,  przed  Je- 
zusem ukoronowanym  draby,  to  obiema,  to 
jednym  klękajj^o  kolanem.  Pot.  3.  nadskakiivać, 
płaszczyć  i.,  pochlebiać,  podlizywać  ś.:  Dworzanin 
u  dworu  zabiega,  dudkujc,  usługuje.  Wuj.  4.  głu- 
pieć ze  strachu:  Oto  stajfi  na  głowic  włosy, 
dudkuje  serce.  Oss.  5.  [D.,  Dutkować]  obiecy- 
toać.     <Dźwn.  DU> 

XDudkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dudko- 
wać. 

Dudkowaty    podobny    do    dudki;    bot.:    Trzcina 
:  dudkowata  p.  Armatnica. 

Dudkowy  I.  przym.  od  Dudek  (  =  ptak).  2. 
przym.  od  2.  Dudka:  Najdawuiejsze  księgi  dudko- 
we  z  dziwnjj,  biegłości?];  odczytywał. 

Dudlać  I.  Xa,  al  p.  Dudlić.    2.  [D.,  e,  ał]  dlu- 
hać,     robić     z     mozołem,    powoli:      Oba    przędzy 
(=prędzej)  coś  zarobióm;  a  jeden  to  dudle  i  du- 
V  dle  ł  zawdy  nie  ni  ma. 
!  -    XDudlanie,  a,  blp.,  czynność  cz.  Dudlaó. 

Dudlenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dudlić. 
;       Dudlić,  i,  ił,   X  Dudlaó     I.  grać  nieumiejętnie  na 
dętym  instrumencie.     2-  [Dudlić]    grać  na  fujarce. 
3.   Xwciskać  wargi  w  coś.     <Dźwn.  > 

fDudlik,  a,  Im.  i]  chłopak,  grający  na  fujarce. 

Dudlina,  y,  Im.  y,  Trójkwiat  bot.  (triplaris) 
roś.     <  ?  > 

[Dudtać,  a,  al]  wydrążać,  wydłubywać  drzewo. 
<?  DUDł-.> 

[DudłanJe,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dudlać. 

[Dudlawa,  y.  Im.  y,  Dudniawa]  wypróchniałe 
drzewo. 

[Dudtawy]  spróchniały,  dziurawy,  7vy<lrąiony  : 
Dudławe  drzewo.     Z?jb  D. 

I  Dudlo,  a.  Im.  a]  I.  drzewo  wewnątrz  spróchnia- 
łe: Po.slać  po  pudło,  to  przyniesie  D.  Prz.  2 
człowiek  nieruchawy,  niemrawa.  <?DUI>fj> 

[Dudniawa,  y,  im.  y|   p.  Dudlawa. 

[Dudnice,  io,  blji.J  rodzaj  dużych  ziemniaków. 
<(> 

Dudnić,  i,  fi,  Dudnieó  I.  wydawać  głuchy,  przy- 
tłumiony odgłos:  Deszcz  dudni  po  dachach.  Po 
zamku  chód  wędrowny  dudni  głucho  pod  skle- 
pienia. Fred.  A.  Dudni  woda,  dudni  w  cembro- 
■wanoj  studni.  l'śń.  Stąpaniem  Strumły  odzywa- 
ły 8.  sklepienia  i  dudniła  podłoga.  Radź.  Tak 
mi  serce  dudni,  jak  gdyby  ś.  zestrachało.  Kaczk. 
Casjj/łocno  bije).     2.  grać  mocno   i   uporczywie,  bę- 


hnić:      Dudni     gamy     na     fortepianie.       Orzeei 
<?  Dźwn.   DUDŃ> 

Dudnieó,  f,  al  p.  Dudnić:     Bił   i    w  piersi,  ai 
dudniało.  Kon. 

Dudnienie,  a,  blm.  f.  czynność  cz.  Dudnić 
ł  Dudnieó:  D.  podłogi  pod  stopami.  Z  karczmy 
dolatywało  D.  bębna  z  dzwonkami.  Prus.  2.  a. 
Bębnienie  fiz.  naprzemian  powstające  wzmagania 
i  osłabianie  natężenia  dwuch  tonów,  niewiele  i, 
różniących  swoją  wysokością  i  współcześnie  bramią 
cych. 


[Dudollć,  ł,  II]  grać  na  basetli. 
[Duc 


idrać,  a,  al,  Tutraó]  I.  grzebać,  gmerać, 
szperać  (np.  w  książkach,  między  rzeczami).  2. 
tracić  czas  na  niepotrzebnej  robocie ;  robić  medba~ 
le  ;  szukać  powoli.      <  ?  > 

[Dudralina,  y,  him.]  grzebanina,  szperanina,gme' 
ranina. 

[Dudranie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dudrać. 

Dudu  I.  w  wyraź.:  Ani  a.  ni  D. -ani  tro- 
chę, nic  zupełnie:  Ni  D.  o  duszy.  Pot.  O  pie- 
niądzach ani  D.  Poljarch  jeden  w  jej  uściech; 
o  Palladzie  ni  D.  Pot.  (  =  ani  sióweczka). 
2.  naśladowanie  dźwięku  instrumentu,  np,  trąby, 
bębna:  Bębenek  bębni,  du,  du,  słychać  śpiewa- 
nie ludu.  Zan.     <Dźwn.> 

[Dudu  I,  A  dudu  I]   w.  przy  drażnieniu  psa. 
Du  du  i]  wabienie    szczeniąt. 
ludy,  dud,  blp.  p.  Duda.    Zdr.  [DudzlozkI]. 
[Dudyk,    a,    Ira.    j]    dzieo.  dudarz:     Buł  tu  D., 
buł,  co  dudy  kupiuł. 

XDudzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dudzló. 
Dudziarz,  a,  Im.  e  p.  Dudarz. 
[Dudziczki,  czek,  blp]  p.  Dudy. 
X Dudzló,     i,    ii    trudzić,   turbowaći    Nie    dudi 
mi  głowy.     <Dźwn.  DU> 

XDudzieó,  eje,  al  głupio  wyglądać,  nie  móc 
słowa  przemótuić. 

XDudzi8ta,  y,  Im.  ści  p  Dudarz:  Niech  ha- 
bit różny  noszą,  aby  znano,  co  poseł,  co  sena- 
tor, a  co  też  D.   Star. 

Duecik,  u.  Im.  I  p.  Duet:  Korneciki  1  dueciki. 
Łoz.  Zimą  D.  aksamitny  czarny.  Goł.  <  p. 
Duet> 

IDuelista,  y.  Im.  ści,  IDueliant  ten,  co  i.  często 
pojedynkuje,  pojedynkaiz,  pojedynkowicz  :  Głośny 
z  kilku  pojedynków,  a  zwłaszcza  z  tego,  w  któ- 
rym zabił  gienerała  Bufanowa,  sławnego  dueli- 
stę.  Rzew.     <Fr.  due!liste> 

IDueliant,  a.  Im.  cl  p.  Duelista:  Zamożnym 
duellantom  ustawa  nie  przeszkodziłaby  wyje- 
chać za  granicę.     <Nm.  Duellant> 

1  Duelować  się,  uje  Ś.,  owal  ś.  pojedynkować  ś.t 
Podobno  duelowałeś  ś.  dzisiaj?  Gaw.  <Z  Fr. 
duel  =  pojedynek  > 

XDuern,  u,  Ira.  y  druk.  dioa  arkusze  książki, 
oznaczone  jedną  literą  przy  dawnym  sposobie  nu- 
merowania stronic.  <Sr.  Łć  duernus  =  podwój- 
ny > 

Duet,  u,  Im.  y  I.  dawny  ułnór  kobiecy  na  gło- 
wę. 2.  a.  Duo  muz.  utwór  na  dwa  głosy  a.  dwa 
narzędzia  muzyczne,  dwugłos,  dwuśpiew.  Przen.:  D. 
dusz  nastrojony  w  niebiosach.  Pol.  Pt;y  zaczęły 
swój  D.  Gaw    Zdr.  Duecik.     <Włos.  duetto> 

Duetino,    a.    Im.     a     mały,  krótki  a.   łatwy  duet. 

[Duf,  u,  blm.J  zarozumiałość:  Nic  nie  zrobis, 
bratku,  swoim  dufom. 

XDufaó,  a,  al  p.  Ufać:  Źle  postępuje,  kto 
fortunie  dufą.  Mia.     Dufają    w    sile  a  w  możno- 


DUFALE 


DUKT 


^' 


fci  pwojej.  "Wuj.  t  Dufają  w  fraic  Pańskie, 
t  Dulajc^c  Krakowa  dostać  (  =  spodziewając  ś.) 
<  Do-|-U-|-PW,  może  z  Czes.> 

t  Dufale  przys.  od  Dufaly:  D.  a  zmiele 
rawsze  postępował.  Warg.  {-śmiało,  odważnie). 
K  niemu  ś.  prawdziwie  i  D.  uciekali.  Ż.  B. 
(~z  ufnością).  Powiem  ci  D.:  eą  niektórzy,  któ- 
rycliem  doi^wiadczył  przyjaźni.  Ciek.  (  =  w  zaufa- 
niu). Eufraksja  znowu  I),  przykazanie  opaciehy 
napełniła.  Ż.  E.  (=śmiaio). 

t  Dufatość,  I,  blm.  rz.  od  Dufały,  p.  Ufność. 

t  Dufaly  p.  Ufny:  Głupie  liardy,  D.  nioprzy- 
aciel     po     klęsce    w    ostrożność  upór  odmienił. 

arg.  {-śmiały,  odwainy,  zuchwały).  Poruezył 
dobro  Ewojo  wiernemu,  statecznemu  i  pewnie 
cale  dufałemu.  Ciek.  {=  godnemu  zaufania,  zaufa- 
neriiu).  Z  dufałemi  swemi  w  kożdych  razach 
])rzyjaciołmi.  Olsz.     <p.  Dufać> 

xDufanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dufać:  Mia- 
łeś D,  w  królu,  a  nie  w  Bogu.  Leop.  Aby  miał 
wiarę  i  D.  w  Bodze.  Op.  Przen.:  Wstał  z  mar- 
twych D.  moje.  Pśń.  z  w.  XVI  (  =  ten,  to  Jam 
ufność  położono), 

f  Dufliwie  przye.  od  Dufliwy. 

t  Dufliwość,  i,  blm.  rz.  od  Dufliwy,  p. 
Ufność. 

t  Dufliwy  p.  Ufny:  Dufliwa  krzepi  nas  na- 
dzieja. Hyb.  J. 

XDufnie  przys.  od  Dufny. 

[Dufniccie,  a,  Im.  a]  pchnięcie.     <?  Dźwn.> 

t  Dufnomowny  pewny  siehie.  <Do-j-U-f-PW 
-ł-MOW  > 

Dufność,  I,  blm.  I.  Xrz.  od  Dufny,  p.  Ufność: 
Niech  im  ta  zbytnia  D.  ■wywietrzeje  z  głowy. 
Pot.  Czemuż  nie  starasz  ś.,  żebyś  skażonego 
tego  młokosa  widząc,  który  jest  zlecony  wierze 
i  dufno!<ci  twej,  przywiódł  do  naprawy.  Ciek. 
2.  [D.]  zaufanie,  poufność:  Dziaduś  w  dufno- 
ści  rzekli  do  pana. 

Dufny  I.  Xp.  Ufny.  2.  [D.]  zarozumiały.  3. 
[D.]  sjiiutny. 

1.  Diiya,  i,  Im.  i,  Duha,  Ducha  I.  [D.  a.  Dua, 
Dują,  Duła,  Duwa]  kahłąk  nad  chomątem  w  uprzę- 
iy  jednoloHuej.     2,    ■\  tęcza.     <Ukr.  Brs.  dulia> 

2.  Duga,  I,  Im.  I  dźwignia  ciesielska  i  górnicza. 

<  p.  L)ui;(i\\  ać> 

[Dugać,  a,  al]  p.  Dugowaó. 

[Duganie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dugaó. 

Dugiena,  y,  Im.  y,  DoQ\enSi  gincemantka,  ochmi- 
firzyni,  dozorczyni:  Anieli  zdało  ś.,  że  już  od- 
l<iyt;i,  że  już  j%  widzi  ojciec,  jej  D.  Słów.  <p, 
]»(.i;iena> 

[Dugn{)ć,  nfe,  nąl]  wypić:    Dugnijmy   jednego  I 

<  |).  l)ugować> 

jDugnięcie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dugnąó. 
[Dugoćko]  p.  Dluczko.     <Zam.  dłiig-> 

IDugować,  uje,  owal,  Dugać,  Dygować]  I.  diwi- 
gnc  dugą,  podważać,  podnosić.  2.  nieść  co  cięż- 
kiego.    <Nm.  deuhen,  dauhen,  Sgnm.  dnhan> 

[Dugowanie,  a,  blm.]  czynno.^c';  cz.  Dugowaó. 

IDiiha,  y,  Ira.  y]  i  f  Duha  p.  I.  Duga. 

[Duhać,  a,  al]  p.  Duchaó:  D.  do  samowara, 
D.  pod  gArkami. 

t  Duhad,  u,  blm.  p.  Dohad:    Na   D.  a.  na  do- 

niniin;inie.     <p.  Di^nad> 

I  Dują,  I,  Im.  e]  p.  I.  Duga. 
[Dujawica,  y,    Im.  ej  p.  Chujawica.     <Z  Ukr. 
dujatika> 


1.  Duk,  a.  Im.  i  I.  rodzaj  gołębnika  w  htzłakie 
skrzynki,  przybiły  do  ściany.  2.  [D.]  =  a)  siary, 
wypróchniały  pień.  b)  kubeł;  paka.  Zdr.  [Du- 
czek].     <p,    Duca> 

2.  Duk,  a.  Im.  owie  I.  a.  Diuk  książę:  Gniazdo 
szerszeni,  gotowych  na  wezwanie  Chmielnickie- 
go wysypać  ś.  na  Lachów,  duków,  srebrniaków. 
Jeż.  Owo  dumne  karki  ziemię  orzących  ryce- 
rzy, które  swą  butą  przenosiły  zagranicznych 
książąt  i  duków.  Kaczk.  2.  [D.]  pan,  magnat. 
Zdr.  Duczek.  <Włos.  duca,  Fr.  duc,  z  Ł6. 
dux> 

Dukacie,  ęcia.  Im.  ęta  p.  Dukat:  Ostrzą  sobie 
zęby  na  jego  biedne  dukaeięta.  Kórz.  <p.  Du- 
kat > 

Dukacik,  a,  Im.  I  p.  Dukat. 

Dukacina,  y.  Im.  y  lichy  dukat, 

Dukacisko,  a.  Im.  a  m.*  i  ni.  p.  Dukat. 

[DukaCZ,  a,  Ira.  e]  złoty  pieniądz  a.  medal,  no- 
szony przez  kobiety  u  korali  na  piersiach :  Nio 
pytaj,  co  tam  było,  ale  raczej,  czego  nie  było. 
Korale,  dukacze,  pasy...  Byk.  <Ukr.  di'kiicz> 

Dukać,  a,  al  I.  Xp-  Duknąć.  2.  a.  Dutnkać 
(o  żabie) _^lo.9  wydawać,  skrzeczeć,  kumkać,  rze- 
chotać:  Żaby  tylko  koło  was  wrzaskliwie  du- 
kają. Szymon.  3.  stękać,  skarżyć  ś.,  narzekać: 
Będziesz  ty  dukał  po  Św.  Wojciechu  (t.  j.  na 
przednówku).  Prz.  4.  y.ciągle  o  czymś  mótoić, 
poiotarzać  jedno,  naprzykrzać  ś.  z  czym:  TJsia- 
wicznie  mi  o  tym  duka.  Troć.  5.  a.  xDukwieć 
usilnie  pracować,  mozolić  ś.,  ślęczeć,  fałdów  nad 
czym  przy  siadywać,  dulczeć:  Ślepi,  duka  w  zbu- 
twiałych szpargałach  młody  susceptant  w  pie- 
niackiej  jaskini,  L.  (=  szpera).    <D2wn.  DU> 

Dukanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dukać. 

Dukat,  a.  Im.  y,  [2  pp.  Im.  dukat]  l.a.  f  Duka- 

ton  pieniądz  złoty  =  l8  złp.,  czerwieniec,  czaty, 
czerwony  złoty :  D.  holenderski.  D.  oberznicty=: 
kulfon.  Rubel — gubernator,  D.— imperator.  Prz. 
2.  waga  handlowa,  podług  której  jubilerzy  i  złotni- 
cy szacują  wyroby.  3.  Deseń  w  dukaty  =  to  kół- 
ka. Zdr.  Dukacik,  Dukaoii^,  Dukatek,  Duś. 
Zgr.  Dukacisko.  <Włos.  ducato  dofł.  = 
księstwo;  powód  nazwy  podobno  stąd,  że  na 
pierwszych  dukatach,  bitych  w  Xli  w.,  był 
napis:  „Ducato  d'Apuglia"> 

[Dukat,  a,  Im.  ci]   p.  Adwokat. 

Dukatek,  tka,  Im.tki  l.p.  Dukat:  Niejednegora 
iniał  dtikatka,  dzisiaj  nie  mam  lichej  szaty.  Mo- 
raw.    2.  [D.]  rodzaj  motyla. 

t  Dukaton,  u,  Im.  y  p.  Dukat:  Dukatony  we- 
neckie. Star. 

Dukatowy  przym.  od  Dukat:     Złoto   dukatowe, 

Dukla,  I,  Im.  e  gór.  zagłębienie  okrągłe  w  zie- 
mi, do  studni  podobne,  w  które-  dla  tczmocnienia 
ścian,  wstawiane  są  niek.  obręczowało  pozginane 
gałęzie.     <p.  Duca> 

Dukiak,  a.  Im.  i  gór.  t?o7  ocembrowany  drzewem, 
do  wydobytcania  powierzcJiownych  warstw  rudy. 
<p.  I)uca> 

X Duknąć,  nie,  nąl,  nied.  X Dukać  na  rogu  za- 
grać:    Owczarz  duknął.  Troć.     <Dźwn.  DU> 

XDuknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Duknąć. 

Dukostwo,  8,  Im.  a  księstwo:  Niemcy  utrzymy- 
wali, że  to  są  ich  królestwa,  narchje  i  duko- 
stwa,  cesarzowi  służba  obowiązane.  Lei.  <p.  2. 
Duk> 

Dukt,  u,  Im.  y  I.  droga  przez  las  w  lipji  pro^ 
stej  wycięta.   2,  Xp'"ZPn.  sposób  jjostępowania,  dro- 


581 


DUKTOR 


DmfA 


ga:  "Wołam  i  szukam  ratunku  tylko  tara,  gdzie 
boskie,  naturalne  i  powszechne  prawa  natural- 
jiym  duktem  mię  prowadzą.  Kraus.  1).  kazno- 
dziejski (-sposób  mówieniu).  3.  X  (w  piśmie)  ijo- 
ci'ignięcie,  cug.  4.  y.powieto,  podmuch:  D.  Fa- 
■wonjusza.  5.  gór.  7nałi/  £zyb  w  kopalni,  in. 
p  i  n  g  a.  6.  praw.  przeprowadzenie  linji  gra- 
nicznej w  sporze  o  granice  i  przeniesienie  jej  na 
mapę.     <ŁĆ.  ductu3> 

XDuktor,  a,  Im.  owle  wódz,  dowódca:  Wystę- 
pował w  aktach  JAko  D.  i  gienerał.  Roi.  <Łd. 
ductor> 

XOuktorat,  u,  Im.  y  urząd  dowódcy  w  pospolitym 
ruszeniu:  Zarządzenie  pospolitego  ruszenia  czyli 
ustanowienie  duktoratow.  Paw.  <Now.  z  Ł6. 
ductor> 

KDukwiarskI  pedantyczny,  skrupulatny,  drobiaz- 
gowy.    <Zap.  Nm.  ducken> 
'      XDukwfar8two,  a,  blra.   pedanterja,   drohiazgo- 
woić. 

XDukwlat,  a,  Im.  Oi  ten,  co  duka,  ślęczy  nad 
czymś. 

XDukwieć,  i,  al  p.  Dukać:    Nad   robotą  duk- 
wiąc,  święta  gwałcą.  Bals.   <Zap.  Nm.  ducken> 
^,    xDukwienie,  a,  bim.,  czynność  ex.  Dukwieć. 
'      Dul,  a,  Im.  e,  Wilk,  Lupa  chem.  bryla  krzepną- 
cego ielaza  kowalnego,    wydzielająca    i.    w    stopio- 
nym surowcu  podczas    świeżenia.     <Nm.  Deul> 

[Dul  I]  naśladowanie  odgłosu,  wydawanego  przez 
płyny,  bul,  bul,  bul:  Jaki  taki  do  flaszeczki,  D., 
D.,  D.,  D.  gorzałeczki.     <Dźwn.> 

[Dula,    i,    Im.    e]     I.    rodzaj  gruszki:    Nos  mu 
zbrzękł    jak    D.     2.  jiga  z  palców :     Jam  zrobił 
■wszystko  i  dostał  za  to  dulc.  Jeż.  (3=  nic).  3.  nos 
gruby  a  nabrzmiały.     4.    ucz.    bolesne    szarpnięcie 
ta  włosy.  P.  Gduła.     Zdr.  [Dulka].     <p.  Gduła > 
Dulawa,  y,  Im.  y,  Dylawka  zi.  fajka.     <?> 
Dulawka,  i.  Im.  i  zł.  tabakierka.     <?> 
Dulcyn,  u,  blm.  cbem.  p.  Dulcyt. 
'   xDulcyna,  y.  Im.  y  p.  Dulcyneja. 
Duloynea,  i,  Im.  e    p.  Dulcyneja. 
Dulcyneja,  i,  Im.  e,  Dulcynea,  Dulcynela,  XDul- 
cyna,  XDulcynka  pani  serca,  bogdanka,  kochanka: 
Póki  życia  mego,  tytułu  łirabiów  z  tą  dulcyneja 
dzielić  nie  myślę.  Byk.     <0d    imienia  bogdanki 
Don  Kiszota  w  utworze    Cervantesa,    Hp.    Dul- 
cinea> 

Dulcynela,  I,  Im.  e  p.  Dulcyneja:  Moja  D. 
była  w  najściślejszych  stosunkach  z  jednym 
pułkownikiem.  Rzew. 

Dulcynista,  y,  Im.  ŚOi  członek  sekty  komunistycz- 
nej z  wieku  XIV.  <0d  nazwiska  założyciela 
sekty  Włos.  fra  Dolcino> 
XDuloynka,  i,  Im.  I  p.  Dulcyneja. 
Dulcyt,  u,  blm.,  Dulcyn,  Dulkoza,  Melampiryt, 
Ewonimit  chem.  alhohol  sześciohidroksylowy,  izome- 
ryczny z  mannitem,  Og  H,4  Og.  <Now.  z  Łó.  dul- 
ci8  =  słodki> 

Dulczeć,  y,  al,  Dulozyć,  [Dulflól  I.  mozolnie 
i  ustawicznie  pracować,  ślęczeć,  dtilcać:  D.  nad 
książką.  2.  Xgderać,  zrzędzić,  narzekać.  3.  [D.J 
gapić  ś.,  gawronić  ś.   <DULK> 

Oulczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dulozeó. 
Dulozyć,  y,  yi  p.  Dulczeć. 
IDuldać,  a,  al|  ]>ić.    <Dźwn.,  p.  Dul!> 
Dulec,  Ica,  lin.  Ice  zł.  papieros.      <Por.   Dud> 
Dulenie,  a,  biiu.,  czynność  cz.  Oulić. 


Duler,  a.  Im.  rzy,  Dulerownik  ręk.   ten,   eo  do- 

teruje  skóry  rękawicznicze.     <Nm.  Dolierer> 
Dulermeaer,    a,    Im.    y    ręk.    p.    Dolermeser. 

<Nm.  Doliermesser  > 

Dulerować,  uje,  owal  gm.  ręk.  p.  Dolerować. 

Dulerowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.    Dulerować. 

Dulerownik,  a,  Im.  cy  ręk.  p.  Duler. 

[Dulęba,  y,  In.  y]  człowiek  niezgrabny.  <Może 
od  nazwy  wygasłego  plemienia  Sł.  Dulebi,  por. 
rodowe  Pol.  Dulęba  > 

[Duiflflnie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dulfió. 
[Duiflć,  i,  ii]  p.  Dulczeć.     <?> 
Dulić,  i,  ii  zł.  palić  dulca  ^papierosa,  ćmić,  ku- 
rzyć, pykać.      <por.  Duć> 

[Dulita,  y.  Im.  y]  granatowe  sukienne  okrycie 
kobiece.     <  r  por.  Duljet  > 

Duija,  \,  blm.  cześć,  oddawana  przez  katolików 
aniołom  i  świętym.      <Gr.  doulia  =  służba > 

Duljet,  U,  Im.  y  kaftanik  jedwabny  watowany  1 
Muszę  wziąć  pani  ten  łabędzi  D.  i  zanieść,  bo 
tu  rosa!  Słów.    <Fr.  douillette  ż.> 

Dulka,  i,  Im.  i  tl.  i  wiośl.  przyrząd  widłowaty, 
złożony  z  dwuch  kołków  pionowych,  połączonych 
częścią  poziomą,  między  Ictóremi  osadza  i.  wiosło. 
Wiośl.:  D.  bezramienna  a.  nasadnia  =  wmieszczo- 
na  na  klamburcie.  D.  ramienna  a.  odsadnia=: 
umieszczona  na  żelaznych  ramionach,  sterczących 
z  boku  łodzi.     <Nm.  Dulle> 

[Dulka,  i,  Ira.  i]  p.  Dula. 

Dulkować,  uje,  owal  fi.  robić  wiosłem,  umieszczo- 
nym pomiędzy  dulkami.      <  p.  Dulka  > 

Dulkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dulkować. 

Dulkowy  wiośl.  przym.  od  Dulka:  Pórka  dul- 
ko w  a. 

Dulkoza,  y,  blm.  chem.  p.  Dulcyt.  <Now.  z  Łć. 
dulcis  =  słodki  > 

[Dula,  y.  Im.  y]  p.  I.  Duga. 

[Dulos,  a.  Im.  yj  niespory,  niedołężny.     <?> 

XDum,  u,  blra.  p.  Duma:  Kupiec  zuchwały 
odpowie  mu  z  durau:  wszystko  pochodzi  to  z  me- 
go rozumu.  Jabł.     <p.  Duiua> 

Duma,  y,  Im.  y   I.  dumanie,  rozmyślanie,  marze- 
nie, medytowanie,  zaduma,    myślenie,  myśl :     A  jak 
ci  przyjdzie    dni    cale,  _  noce    całe   samiuteńkiej 
siedzieć  na  ławie,  aż  ci  D.  głowę    prześwidruje 
na  wylot.  Krasz.     Pogrążał  ś.  w  dumy  tajemni- 
cze. Mick.    Komu    wesoło,    to    raiło  mu  słuchać 
tego  mruczenia    i  pod  takt  onego  układać  falu- 
jące   ś.    dumy.  Jeż.     2.    Xurojenie,  mrzonka,  do- 
mysł, domniemanie:     Wszystkie  swoje    o    rozko- 
szach dumy  odłożywszy,  wołaj  do  Boga:   „Okaż 
mi  drogę  prawą!"  Sraotr.     Według  dumy  (  =  ro- 
zumienia) ich  (pogan)  Juno  była    żoną    Jowiszo- 
wą. Bud.  B.     Górną  o  sobie  dumą  (   =   tnnicma- 
niem),  a  podniosłą  a  wielką  myślą    o    sobie  silą 
sobie    zejisuje     człowiek.     fcJkar.     3.    a.    XDum, 
[DumnoŚĆ],   XDumnoŚĆ  =  a)    wifsokie  o  sobie  rozu- 
7nienie,   pycha,    buta,  zarozumiałość,   hardość,  próż- 
ność, nadęiość,  wyniosłość:    D.    pańska,  magnacka, 
arystokratyczna.    Wbić  kogo  w  dumę.  Głaskać 
czyją  dumę.     Poskromić  czyją  dumę.     Złoto  rzu- 
cał, a  dumą    rozśmieszył.  Kras.     Taka  to  dumy 
zwykle    jest    zapłata,    nadzieje    zawsze    próżne 
i  wzgarda  u  świata.  Fred.  A.     Torba  dziadow- 
ska, D.  senatorska.  Prz.     Twoje  serce  poczciwe 
nio  umie  uczuć,  ile  jest  piekła  w  obrażonej  du- 
mie. Mick.     Im  świeższe    szlachectwo,  tym  wię- 
cej cuchnąca  D.  Rzew.     XNe.«!tor  Acliillesa  szu- 
my, pychę  Agamemnoaa  i  Ajaka  dumy  moJero- 


£82 


DUMACZ 

wał.  Jal>ł.  XDiimc  Hlro\6=  pysznić  i.:  Nie  raiał- 
l)y  dia  czego  czuba  i)o<liiosić  nad  drugiego,  ani 
Bam  dumy  sobie  stroi':-.  Gil.  b)  poczucie  osohiMej 
godności,  ambicja:  1).  pzlachema,  narodowa. 
Dziecko  miało  dumę  wieliiiego  człowieka,  prze- 
czuciem nakarmiona.  Słów.  c)  chluba,  chwała, 
ozdoba:  Esencją,  duma,  zaszozytem  ludzkości 
BU  może  od  muzyki.  Kod.  4.  a.  zdr.  Dumka 
.^mulna  pieśń,  rodzaj  eLegJi:  Dumy  i  dumki  B. 
Zaleskiego.  D.  o  Stefanie  Potockim.  Niem.  Nad 
tobą  D.  będzie  śpiewana.  Leop.  (=piosnka  ma- 
rynarska. Łeop.;  =  pobudka.  Wuj.)  Skoro  rano, 
to  w  kobzę,  dumy  sobie  grają.  Zwr.  M. 
(  =  woy.  piosnki).  Przen.:  W  majowej  oliwi- 
li już  o  wscliodzie  słońca  dawne  słowik 
dumy  kwili.  Nar.  Wd/ioczne  dumy  ptaszą- 
tek.  Brud.  5.  (w  Rosji)  rada,  sejm:  D.  miejska, 
bojar.ska.  Zdr.  Dumki.  < Podobno  z  Got.  doms 
:=myśl,  sąd,  Śr.  Grn.  luom  =  czyn,  sąd;  por.  Miki. 
Etymol.  WOrterbuch,  52  > 

(Oumacz,  a,  Im.  ej  ten,  co  duma:  "Wieczny  du- 
mać!    Przejęty    myśliciel!  Ork. 

Dumać,  a,  al,  [Domać]  I.  snuć  tęskne  myśli, 
przemjśliwać,  myiltó,  medytować,  wpadać  w  zadu- 
mę, zamyślać  ś.,  deliberować,  rozmyślać,  marzyć, 
roić:  Pod  staremi  lipami  miecznik  dumał  sta- 
ry. Malcz.  Dumał,  marzył  o  swojej  krainie. 
Mick.  t  Ocet  z  morskiej  cebuli  pomaga  pada- 
jącą niemoc  cier|)iącym,  także  dumającym,  sza- 
lejącym i  zapomniałyra.  Sień.  (=■  cierpiącym  na  me- 
lancholję).  Przen.:  Brzoza  pochyła,  dumająca  nad 
dumkarzem.  Słów.  2.  f  co  =  obmyHać,  w  myśli  ukła- 
dać: D.  co  złego,  a  na  zdradzie  tajemnie  co 
c/.yaló.  Baz.  {=knuó).  3.  Xtęsknić  do  czego:  Zuje- 
cliawszy  za  Dunaj,  już  do  domu  nie  dumaj.  Prz. 
4.  Xsmutnie  śpiewać:  Nie  trap  &.  nadto  srogo- 
/5cią  Glicery,  nie  dumaj  smutnym  wierszem  na 
nieszczery  postępek.  Min.  Przen.:  Surmy  fraso- 
bliwe dumają.  Leszcz.  S.  (=smulnie  grają).^  Ty 
])achołkiem  cichaczaś  dumał  życie  wiejskie.  L. 
(=opiewal).     <p.  Duma> 

Dumanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Dumać:  W  ta- 
jemnicze utonął  dumania.  Miok.  Ileż  w  waszej 
ciszy  upolowałem  dumań!  Mick.  „Dumania  La- 
martine'a"  (tytuł  utworu),  f  Wódka  ta  tęskność, 
złe  D.  oddala.  Spicz.  (  =  ponurą  zadumę,  melan- 
cholją). 

Dumarz,  a,  Im.  e  autor  a.  śpiewak  dum:  D. 
grał  mi  dumki  na  lirze.  Słów. 

XDumoa,  y,  Im.  y  p.  Dumnik. 

XDumieo,  mca,  Im.  mcy  p.  Dumnik. 

Dumieć,  eje,  al  i.  a.  XD.  ś.  zdumiewać  i.,  dzi- 
wić ś.:  Zda  8.,  że  tą  straszną  wzruszone  roz- 
])aczą,  samo  piekło  dumieje.  Moraw.  Na  bo- 
gactwa jego  durnieją  ś.  oczy.  Dm.  2.  X«'  po- 
dziw wprawiać,  zdumiewać:  Witajcie,  durniejące 
gmachy  przyrodzenia  (  =  góry),  pycho  tej  ziemi. 
Moraw.   <p.  Duma> 

[Oumienica,  y,  Im.  e]  p.  Dymienioa. 

xDumlenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dumfeć  i  Du- 
mieć ś.:  Z  dumieniem  wielkim  temu  ś.  dziwo- 
wać nie  mamy,  ie  Bóg  w  ubóstwie  urodzić  ś. 
raczył.  Białob. 

XDumienle  się,  a  i.,  blm.,  czynno;^ć  cz.  Du- 
mieć ś. 

Dumka,  I,  Im.  I  p.  Duma:  a)  Ma  swą  dumkę 
1  wie,  że  w  świecie  naszym  nic  ją  nie  czeka 
nad  walkę  i  upokorzenie.  Krasz.  (=  ambicję),  b) 
Przychodziło  i  mnie  to  na  dumkę.  Jeż.  (~na 
inyślj.     c)  W  dumkach  młodej    tęsknoty    śnił  on 


DUNAJEK 

cudny  ten  świat.  Sow.  (=w  marzeniach,  w  rojC' 
niach).  Przen.:  Aniele  mój!  dumko  wyśniona! 
Sow.  ( ^przedmiocie  marzeń),  d)  D.  ukraińska. 
Dumki  Zaleskiego.     <p.  Duma> 

Dumkać,  a,  al  p.  Dukać:  Żaby  żałośnie  dum- 
kają.  Prusz.     <Dźwn.> 

Dumkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dumkać. 

Dumkarz,  a,  Im.  e  pieśniarz,  dumki  układaj'ąctf, 
autor  dumek:  Brzoza  pochyła,  dumająca  nad 
dli  ikarzem.  Stów.   <p.  Duma> 

Dumnie,  Dumno  przys.  od  Dumny:  Spojrzeć  na 
kogo  D. 

Dumnieć,  eje,  al  stawać  rf.  dumnym,  ambitnieć. 

X  Dumnik,  a,  Ira.  oy,  XDumca,  X Durnieć  czło- 
wiek dumny,  py.<ziiy,  zarozumialec,  pyszałek. 

Dumno  p.  Dumnie:  Wynosi  on  ś.  szumno  ID. 
Haur. 

XDumnomyśinie  przys.  od  Dumnomyśiny.  <Du- 
raa-fMY(SŁ)> 

XDumnomyślność,  I,  blm.  rz.  od  Dumnomyśiny. 

XDumnomyślny  p.  Dumny:  Schyl  pod  swe 
nogi  duranomyślne  głowy. 

XDumnoplaski  nadęty  a  czczy:  Pełne  są 
śmiesznych  a  dumnopłaskich  wyrazów  ostatnich 
wieków  panegiryki.  Pir.     <Duma-|-PŁASK> 

Dumn082yderski  dumny  a  szyderski,  wyniośli/ 
a  ironiczny:  Z  duranoszyderskim  uśmieszkiem 
wszedł  do  dworku.  Krasz.   <  Duma-|-SZYD> 

[Dumność,  i,  blm.]  i  xDumność  rz.  od  Dumny, 
p.  Duma.     <p.  Duma> 

XDumnowladca,  y.  Im.  y  człowiek  dumny  z  wła- 
dzy, dążący  do  niej,  ambitny:  Duranowładcom, 
myślącym  o  zdobyczach,  było  tu  za  ciasno.  Bart. 
<Duma-l-WŁOD> 

XDumnowynio3ly  p.  Dumny:    Nie    daj    ź.  du- 

mnowyniosłym  pankom  zrażać.  <Duma-i-Wy 
-|-NldS> 

Dumny  I.  pełen  dumy  szlachetnej,  czujący  swo/ą 
godność:  Ja  to  sprawiłem!  Jakem  wielki,  D.! 
Mlek.  (Dziecko)  dumnym  wstydem  drżące.  Słów. 
2.  a.  X  Dumnomyśiny,  XDumnowynio8ly  pyszny, 
butny,  wyniosły,  ambitny,  hardy,  próżny,  nadęty, 
zarozumiały,  pyszalkotoaty,  chełpliwy:  Obejście 
dumne  i  pogardliwe.  3.  (w  dawnym  księstwie 
Moskiewskim)  radny,  sejmowy:  D.  bojar,  djak. 
<p.  Duma> 

[Ouna,  y,  Im.  y,  Dunuga]  bałwanik  morski  przy 
brzegu.  <Dnm.  diinen  blp.  dosł.=  wały,  nasypy 
piaszczyste  na  brzegach  morskich  > 

[Dunaiczek,  czka.  Im.  czki]  p.  I.  Dunaj. 

[Dunaik,  jka,  Im.  jkij  p.  I.  Dunaj:  Rzucił  ją 
w  D.  głęboczki. 

1.  [Dunaj,  u,  Im.  e]  I.  a.  [Dunajec]  rzeka, 
szczeg.  większa,  odległa  i  nieznana;  niek.  odległe 
morze:  To  wszystko  działo  ś.  kiedyś  daleko 
„za  siódmą  górą,  za  siódmym  dunąjem."  Zag. 
Za  wodami,  za  bystremi  dunajami  głębokiemi. 
Gazdowie!  nie  miarkujecie,  że  dzisiaj  nie  idzie 
o  czerpak  wody,  ino  o  dunaje,  w  których  ś.  du- 
sza wykąpie.  Kasp.  A  czy  znasz  ty,  bracie 
młody,  twoje  ziemie,  twoje  wody?  z  czego  sły- 
ną, kędy  giną,  w  jakim  kraju  i  dunaju?  Pol. 
2.  przepaść:  Kamień  wpadł  w  głęboki  D. 
Zdr.  [Dunaik,  Dunajek,  DunaiozekJ.  <0d  nazwy 
rzeki  Dunaj  > 

2.  [Dunaj,  u,  Im.  e]  p.  Dunal. 
[Dunajec,  jca,  ira.  jce]  p.  I.  Dunaj. 
[Dunajek,  jka.  Im.  jki]  I.  p.  I.  Dunaj:   D.  gfg- 

boczki.     2.  fosa  pod  zamkiem. 


583 


DUNAL 

Dunal,  a,  \m.  e  I.  gwóźdź  z  uchem  n  Inuhj  nn 
.tzlcucie.  2.  [D.  a.  Dunaj]  f/wuźdź  gruby  a.  hak 
nn  dyszlu,  na  który  zakłada  ś.  waga.  <  Niu. 
[Dohnnagel,  Dunnagel]   (]osł.  =  gruby    gwóźdź > 

xDunąć,  nie,  nąl  I.  dmuchnąć,  chuchnąć: 
Chrystus  ciał  apostołom,  dunąwszy  na  nich,  Du- 
cha Świętego.  2.  uciec,  drapnąć,  zemkuąć,  czmych- 
nąć: Dwornik  ostatek  zmłóci}  i  do  lasu  dunął. 
Rej.     <DU> 

Dunder,  Xdra,  Im.  Xdry  I.  a.  Donder  żart. 
Iilorun:  Niech  cię  1).  świśnie!  2.  f  dj(d)eł. 
(Glosa    w    kazaniu   z  w.  XV).     <Nm.  l)i>nner> 

Dunderować,  uje,  owa),  Donderować,  [Dądro- 
wać]  iajać,  zrzędzić,  fukać,  piorunować,  hurczeć, 
besztać,  buzować;  przewodzić  nad  kim,  burmistrzo- 
wać. 

Dunderowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dundero 
wać. 

XDunica,  y,  Im.  e  p.  Donica.     Ban.  W 

XDunlec,  ńca,  Ira.  ńcy  p.  Doniec. 

XDunlęcie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dunąć. 

Dunka,  i,  Im.  i  rękawiczka  duńska:  Gniotłem 
w  dłoni  rękawiczkę,  mszcząc  h.  na  tej  dunce  za 
doznawane  nieokreślone,  lecz  przykre  wrażenie. 
Orzesz.     <0d  nazwy  kraju  I)anja> 

Dunkiel  nieod.  ni.  rzera.  szara  godzina :  Na- 
deszło D.     <Nm.  Dunkel> 

Dunst,  u,  blm.  (.  a.  Donst,  [Duńst]  śrut  naj- 
drobniejszy, używany  na  małe  ptaszki.  2.  yCwy- 
zieu)  z  palącego  ś.  ciała,  czad,  swąd.  3.  [D.]  po- 
jęcie, wyobrażenie:  O  tym  ani  dunstu  nie  ma. 
4.  piek.  miał  mączny.    <Nm.  Dunst > 

[Dunuga,  i,  Im.  i]  p.  Duna. 

Duny,  dun,  blp.  v:ydmy,  zaspy  piaszczyste  na  wy- 
brzeżach morskich.     <Dnm.  diinen  blp.  > 

Duńczyk,  a.  Im.  i  gatunek  psa:  Pies  faworyt 
D.  szczekał  na  niego.  Krasz.  <0d  nazwy  kra- 
ju Danja> 

[Duń  duń  !]  nawoływanie  indyków. 

Duński:  Rękawiczka  duńska=ze  skóry,  obró- 
conej gładką  stroną  weicnątrz.  <  Od  nazwy  kra- 
ju i)anja> 

[Duńst,  u,  Ira.  y]  p.  Dunst.     <  Nm.   Dunst  > 

Duo  nieod.  p.  Duet.  Przen.:  Przerywam  D. 
słowicze.  Pieńk.     <Wlos.  Fr.  duo> 

XDuodec  nieod.  p.  Duodecym:  Książka  w  D. 
<Nm.  Duodez,  z  Łć.  duodecim  dosł.  =  dwana- 
ście > 

X Duodecym  nieod.,  xDuodec  format  książki, 
w  której  nn  arkusz  idzie  dwanaście  kartek,  dwu- 
nastka.    <p.  Duodec> 

Duodecyma,  y,  Im.  y  muz.  I.  odległość  dwuna- 
stostopnioioa  pomiędzy  tonami.  2.  dwunasty  ton,  li- 
cząc w  górę.     <Łć.  duodecima  =  dwunasta> 

XDup,  pia,  Ira,  pie  p.  Dziupla:  Ale  ty  wżdy 
nie  bądź  głupia,  nieznajomym  nie  daj  dupia. 
Kochan. 

Dupa,  y,  Im.  y  I.  zadek,  pośladek,  tyłek:  Całuj 
mnie  w  dupę.  Mam  cię  w  dupie  (^gdzieś).  Żart.: 
[Bodaj  ci  psi  szar  p  ę  wy  d  u  pali].  2.  pudendum 
muliebre.  3.  a.  D.  wołowa,  przen.  mazgaj,  cie- 
mięga, niedołęga,  safanduła,  gamajda,  fuszer.  4. 
[D.]=a)  tył;  spód:  Na  dupie  wozu.  Pszenica 
od  dupy  (  =  na  spodzie)  nie  wyschła,  b)  część 
slupn,  nie  obrobionn  siekierą,  do  wkopania  w  zie- 
mię, c)  rodzaj  hebla  do  wyrabiania  szpangi.  5. 
lek.:  Kuiza  D.  p.  Kurzajka.  Zdr.  Dupka,  Dupcia,  Du- 
peczka, Dupuchna.  Zgr.  Dupsko.  <DUP/1)Z1UI'> 


DUPLIKATOR 

1.  [Dupak,  a,  Im.  i]  I.  p.  Dupnik.  2.  p.  Dupek. 
<Z  Łć.  duplus  (bo  niżnik  wart  dwa  oka),  przez 
Nm.  [duppel-]  =  podwójny > 

2.  [Dupak,  u,  Im.  i]  słoma  od  kttowici.  <DUP/ 
DZIUP> 

Dupcia,  I,  Im.  e  p.  Dupa. 

[Dupczenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dapozyć. 

[Dupczyć,  y,  yl]  I.  usługiwać,  n^^dsknkiwać, 
podlizywać  ś.  2.  robić  co  opieszale,  n*twiw*7vf''**«i 
byle  jak,  paskudzić.    3.  coire. 

Dupeczka,  i.  Im.  I  p.  Dupa. 

[Dupek,  pka,  Im.  pkl]  I.  p.  Dupnik.  2.  a.  [Du- 
pak] niżnik  czerwienny.     <p.  Dupak  > 

Dupel,  pla,  Ira.  ple  p.  Dziupla:  Siedzi  w  duplu 
dudek.  Pot.  Przen.:  Siedź  już.  plugawcze,  w  swym 
duplu  obrzydły,  wdziawszy  kożuch  za  zbroję,  za 
miecz  wziąwszy  widły.  Pot.  (  =  w  domu).  <DUP/ 
DZ1UP> 

XDupelbir,  u,  Im.  y  p.  I.  Dubelt.  <Dnm. 
duppelbier> 

Dupelhak.  a,  Im.  i,  Póthak,  Pulhak,  Pulak  ro- 
dzaj ciężkiej  strzelby  datcnej,  ustawianej  na  dwuch 
podstawkach.   <Dnra.   duppelhacke> 

Dupelkoluwryna,  y,  Ira.  y  rodzaj  działa,  wę- 
żoumicn,  serpentyna.  <  Dnm.  duppel  =  podwójny-ł- 
Koluwryna> 

XDupelt  p.  2.  Dubelt. 

XDupeltowy  p.  Dubeltowy:  Dupeltowa  wódka. 
Dupeltowe  piwo  p.   I.  Dubelt.     <Dnm.  duppelt> 

X[)upeltówka,  i,  Im.  i  p.  Dubeltówka. 

Dupi»sty  mający  duży  pośladek;  osadzisty,  z  sze- 
rokim tyłem.      <DIIP> 

Dupiec,  pca,  Im.  pce  gór.  część  słupa,  która  i. 
zakopuje  w  ziemi,  zwykle  zwęglona.      <DUP> 

Dupina,  y,  Im.  y  nędzny  pośladek. 

Dupka,  i,  Im.  i  I.  p.  Dupa.  2.  [D.]  miejsce 
w  żarnach,  gdzie  zboże  leży.  3.  lek.:  Kurza  D.  p. 
Kurzajka. 

Dupla,  i,  Im.  e  I.  p.  Dziupla:  Siedzi,  jak  du- 
dek w  du])li.  Prz.  2.  a.  Dupie,  Duplo  myśl.  miesz- 
kanie łasicy.     <DUP/DZ1UP> 

X  Dupla,  i.  Im.  e  I.  ilcść  podwójna.  2.  Kitaj- 
ka  T).  =  kitajka  dwa  razy  gęściej  utkana:  Kitajki 
dupli  łokieć  złp.  2,  prostej  groszy  10.  Gostk.  3. 
podatek  podwójny:  Miasta  szos  dwój,  który  zo- 
wią  duplą,  płacić  mają  na  przyszły  rok.  Vol.  4. 
bil.  p.  Dublet.    <Łe.  dupla  dośł.  =  podwójna> 

Duplak,  a,  Im.  i  I.  Xgrosz  podwójny.  2.  [D.] 
p.  I.  Dubelt:  Pod  koniec  lutego  przylatują 
grzywacze  i  duplaki  do  dębowych  lasów.  Pol. 
<Z  Łć.  duplus  =  podwójny  > 

t  Duplan,  u,  Im.  y  sukno  proste  podwójnej  sze- 
rokości.    <Z  Łć.  duplus=pod wojny > 

Dupie,  a,  Im.  a  myśl.  p.  Dupla. 

Dupleks,  u,  Ira.  y  zeg.  kółko  wychwy/oice  z  po- 
ilwójneini  zębami.     <Łć.  dujilex  -  podwójny  > 

XDupleta,  y,  Im.  y  p.  Dublet.   <i).  Dublet> 

Duplika,  i,  Im.  i  praw.  odpowiedz  strony  pozy- 
irającej  na  replikę  pozwanego.  <  Śr.  Łć.  du- 
plica> 

X Duplikacja,  I,  Im.  e  mat.  podwojenie.  <Łć. 
duplicatio> 

Duplikat,  u,  Im.  y  drugi  egzemplarz  dokumentu: 
D.  metryki.  <Łć.  duplicatum  dosł.  =  podwo- 
jone > 

Duplikator,  a,  Im.  y  fiz.  przyrząd  elektryczny 
.■ikładający  ś.  z  dwuch  elektroskopów  i  kondensato- 
ra, a  służący  do  wykazania    bardzo    słabych    ilości 


584 


DUPLIKO'V\^AĆ 


DURNO 


eleklryeznoici.  <Now.  z  Łć.  duplicare  =  podwa- 
jać > 

Duplikować,  uje,  owal  I.  Xp-  Dublować.  2. 
praw.  podau-ać  duplikę.     <Łć.  duiilicare> 

Duplikowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dupliko' 
wać. 

yDuplon,  a,  Im.  y  p.  Dubicn.  Przen.:  Herety- 
ków tyeli  możemy  pieklowczykanii  zwać,  a  je- 
szcze duplonami,  to  jeet  wickszemi;  sami  djalli 
tylko  pympliozną  wielkośe  złości  mają,  ale  oni 
dwoistą.  Birk.      <p.  Duł)lon> 

xDuplować,  uje,  owa(  ]>•  Dublować. 

>  Duplowanie,  a,  bim.,  czynność  ez.  Duplo- 
wać. 

xDuplówka,  i,  Im.  i  p.  Dublówka. 

Dupto,  a,  Im.  a  I.  p.  Dziupla.  2.  myśl.  p. 
Dupla.     <DUP/DZIUP> 

(Dupniak,  a,  Im.  i]   kiszka  odchodou-a. 

KDupniasty  p.  Dziuplasty. 

t  Dupnieć,  eje,  al  i  [Dupnieć]  stawać  i.  pustym, 
próchnieć.     <DUP> 

f  Dupnienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Cupnieć. 
Dupnik,  a,  Im.  i  rub.  I.  a.  [Dupek,  Dupak]  ntź- 

iiik,  uułet.  2.  D.  żołędny  =  głupiec,  fujara,  nie- 
dojdu,  ciemięga,  ślamazara,  fuszer,  cyiiihal.  3.  [D., 
Klanidupka]  gra  wiejska.     <p,  Diipak> 

jDupnowaty]  dziuplasty:    Diipnowafa   sosna. 

Dupny  I.  przym.  od  Dupa.  2.  [D.]  uypróchnia- 
iy,  wydrążony. 

Dupsko,  a,  Im.  a  p.  Dupa. 
Dupuchna,  y,  Im.  y  p.  Dupa. 

1.  Dur,  u,  Im.  y  I.  odurzenie,  nieprzytomność; 
szał,  ohicd:  Jutro,  panie  pułkowniku,  D.  przej- 
dzie. Sienk.  Zadzwoni  co?  D.  na  mnie.  Kon. 
Z  duru  robić  nie  wie  co.  Jeż.  2.  środek  odurza- 
jący, trucizna:  Dali  im  jakiegoś  duru  w  napo- 
ju. Krasz.  Daj  ty  mi  trucizny  1  duru  mi  przy- 
nieś, blekotu  zgotuj  I  Krasz.  3.  Xlek.  p.  Du- 
rzyca.     <DUR> 

2.  Dur  nieod.,  Major,  Twarda  muz.  (tonacja  a. 
(jama)  o  tercji  wielkiej:  Symfonja  es  dur.  a.  es 
major  BeelhoTena.  Gama  c  dur,  a.  z  c  dur,  a. 
c  major,  a.  z  c  major,  a.  c  twarde.  <Z  Łć. 
durus  =  twardy  > 

t  Dura,  y,  Im.  y,  [Dura]  p.  Dziura:  iświjit  bu- 
ry szuka  dury,  by  cię  snury  i  za  mury  związał 
po  SMej  woli.  Rej.  <DZIOR> 

[Durak,  a.  Im.  i]  I.  p.  Dureń.  2.  rodzaj  gry 
w  karty. 

Durancja,  i.  Im.  e  p.  Dorancja. 

jDurchJ  I.  a.  [Durchem]  =  a)  a.  [Durchem  D., 

Na  D.J  wskroś,  nawskróś,  na  wylot,  na  przestrzał, 
na  drugą  stronę,  b)  ciągle.  2.  prosto,  naoślep : 
Widzi,  że  sie  coś  łyska,  więc  leci  D.  na  to. 
<Nm.  durch> 

Durchbruoh,  a,  Im.  y  blach,  dziura  wylHa 
vj  blasze  przez  durchbruchowanie.  <  Nm.  Durch- 
bruch  > 

Durchbruchować,  uje,  owal  blach,  przebijać 
w  blasze  dziury  ślepe,  t.  j.  z  pozostawieniem  roz- 
dartych   cząstek,    a.    jasne   z  wycięciem  ich. 

Durchbruchowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Durch- 
bruchować. 

XDurchcyjer,  a,  Im.  y  tap.  szpikulec  ze  szpa- 
rą, przez  którą  przekłada  ś.  szpagat  i  przeciąga  ś. 
razem  z  nim  przez  shmiiane  wałki.  <Nm.  DurcŁ- 
zieher> 

IDurcbem]  p.  Ourch. 


Durchrajbać,  bie,  bal  szczot,  przyprowadzać 
szczecinę  do  porządku,  ażeby  łebki  wypadły  w  jed~ 
tiym  końcu  pęczka,  a  ogonki  w  drugim.  <Nm. 
(lurchreiben> 

Durchrajbanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Durch* 
rajbać. 

Durchszlak,  a,  Im.  i  p.  Durszlak:  Kobieta 
uzymała  w  ręku  D.  Zap.    <Nm.  Durchschlag> 

[Durek,  rka,  Im.  rki]  jt.  Dureń. 

Dureń,  rnia,  Im.  rnie  I.  a.  [Durak,  Durek,  Na- 
Lurek]  głupiec,  kiep,  błazen,  cymbał,  bałwan,  osieł, 
uljota,  chłystek:  Jedz,  durniu,  bo  to  z  makiem. 
Prz.  Nie  trzeba  durniów  siać,  sami  ś.  rodzą. 
l'rz.  Humafiski  D.  =  udający  głupca,  z  głupia 
/rant:  Humański  D.r  z  cudzego  woza  na  swój 
]irzekłada.  Prz.  "W  durnia  grać  =  udatcać  glu- 
jiego.  2.  rodzaj  gry  w  karty,  in.  Xbałaraut: 
Grać  w  durnia.     Zgr.  Durnisko.     <DUR> 

[Dureństwo,  a,  Im.  a]  głupstwc,  niidorzeczność, 
głupia  robota:  Obywatel,  obaczy wszy  to  D.,  za- 
wołał:     „A  dla  Boga,  co  ty  zrobił!" 

Durham,  a.  Im.  y  rodzaj  wołu  angielskiego.  <0d 
n;izwy  miasta  i  hrabstwa  Ang.  Durham> 

1.  [Durk,  u,  Im.  i]  I.  p.  Druk.  2.  materjał  dru- 
kowany na  spódnice.     <  p.  Druk  > 

2.  [Durk]  zgoła,  wcale :  Sam  tacy,  co  nic  nie 
zasadzili,  D.  nie.    Por.  Durch!^ 

[Durkać,  a,  al]  I.  r-  Durknąć.  2.  (o  deszczu) 
padać,  lać:  Dćse  durka  (=leje  nawalny  deszcz). 
<Dźwn.> 

Durkanie,  a,  blra.l  czynność  ez.  Durkać. 

Durkarz,  a,  Im.  e]  p.  Drukarz. 

Durknąć,  nie,  nąl,  nied.  Durkać]  I.  uderzyć, 
trącić,  popchnąć ;  stuknąć.  2.  sobie  =  podchmielić 
ś.,  upić  ś.  3.  wypalić,  wystrzelić:  D.  z  pistolca, 
z  tiinty. 

Durknięcie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Durknąć. 

Durkotać,  ce,  tal]  mówić  dużo. 

Durkować,  uje,  owal]  p.  Drukować. 

Durkowane,  ego,  blm.]  p.  Drukowane. 

Durkula,  I,  Ira.  e]  p.  Drukowanka. 

Durletka,  i,  \)\m.]  piwo  grzane.    <?> 

Durlak,  a,  Im.  i]  dół  płytki,  fodołek].     <?> 

Durman,  u,  Im.  y,  Burnopjan,  Durnorzepa]  ja- 
kaś  roślina  odurzojaj  a  :  Gadasz  jakby  durraanu 
objadszy  ś.     <T]kr.  Brs.  durman  > 

[Durna,  y,  Im.  y]  p.  Darń. 

XDurniać,  a,  al  nazywać  kogo  durniem,  kpaó 
go,  łajać,  wymyślać  komu.     <DTJR> 

xDurnianle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Durniać. 

Durnica,  y,  Im.  e  1.  y^kobieta  głupia,  błahńca. 
Przen.:  [Obietnica  D.].  Prz.  2.  xhzdu7-stwo, 
głupstwo,  czcza  gadanina:  Gdy  wam  durnice 
i  bajki  przynoszę,  wnet  audjencją  u  was  ja 
uproszę.  Jabł.  3.  [D.]  ryba  drobna  małej  wo7to- 
ici.  4.  bot.  p.  Kąkol.  Zdr.  [Durniczka].  <DUR> 

[Durniczka,  i.  Im.  i]  I.  rzecz  darowana  a.  któ- 
ra ś.  komu  darmo  dostała,  gratka,  obrywka.  2.  p. 
Durnica. 

Durnieć,  eje,  al  I.  ystawać  ś.  głupim,  baranieć 
f/łupieć.     2.   [D.]  stawać  ś.  zuchwałym,  dumnym. 

[DurnilO,  a,  Ira.  a]  durnisko,  wielki  dureń. 

XDurniowatość,  i,  blm.  p.  Durnowatość. 

Durnisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Dureń. 

Durno  I.  xprzy6.  od  Durny:  Jakby  już  w  nie- 
woli nas  miał,  D.  kazał.  Jalił.  2.  [D.]  próżno, 
daremnie:  Za  D.  będę  robił.  Ej,  nie  gadaj  D., 
bo  nie  usłucha*  ^  ^  łasi  (  =  próino  i.  ła- 
komi). 


585 


DURNOCH 


DDSld 


[Durnoch,  a,  Im.  y]  I.  glujńec,  ghpiaf.  2. 
ghur. 

[Durnopjan,  u,  Im,  y]  p.  Durman.  <Ukr.  dur- 
nojijan  > 

[Durnorzepa,  y,    blm.]   p.  Durman.     <I)UR+ 
Kzepa> 
XOurność,    I,    blm.  i  [Durność]    rz.  od  Durny: 

Młodość— bujność,  a  bujność  to   D.  Prz.   <DUK> 

X  Durnowato  przys.  od  Durnowaty. 

XDurnowatośó,  i,  blm.  rz.  od  Durnowaty; 
XDurniowatość:  Saula  na  D.  chorującego  roz- 
weselił Dawid,  grając  na  cymbałach.  Perz. 
(=nu  chorobę  umysłową,  obłąkanie). 

X  Durnowaty  I.  słabrj  ua  timyśle,  głupou-aty.  2, 
lek.  sztootikujący  na  umyśle,  obłąkany:  Wielka 
choroba  ludzi  durnowatenii  czyni.  Perz.  <DDR> 

X Durny  i  [Durny]  I.  głupi,  nierozumny,  nieroz- 
sądny:  Obiecanka  cacanka,  a  durnemu  rado;^d. 
Prz.  Po  czym  poznać  durnego?  Po  śmiechu  je- 
go. Prz.  Według  twej  durnej  głowy  musi  to 
być.  Pim.  D.  Michałko.  Prus.  Przen.:  Durneć 
złoto  nas  sprjiąta.  Ryb.  J.  2.  hardy,  zuchwały, 
próiny,  zarozumiały:  Ciągnie  na  nas  bezpieczny, 
pyszny,  D.,  zbrojny.  Pot.  3.  [Durna  choroba] 
p.  Durzyca.     <DUK> 

Durol,  u,  blm.  chem.  czterometyloben- 
s  o  1,  węglowodór  ze  składem  C,o  H^^.  <Now. 
z  Łć.  durus  =  twardy > 

t  Durować,  uje,  owal  I.  i  [D.]  głupstwa  robić, 
hlazhowaó,  żarty  stroić,  żartować:  Niechaj  pan 
błaznuje;  łacno  mu  1).  Kochan.  Jasieniu,  nie 
duruj,  wianecka  mi  nie  bierz.  2.  to  szaleństwo 
wpadać,  szaleć.     <  DUR  > 

t  Durowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Durować. 

Ourowaty  lek.  podobny  do  duru:  Gorączka 
durowata  (febris  typhodee),  In.  Xdurówka. 
<DUR> 

X Durowy  lek.  przym.  od  Dur:  Osutka  a.  Ró- 
życzka durowa  (purpura  typhosa). 

yDurówka,  i,  Im.  i  lek.  p.  Durowaty. 

[Dursać,  a,  al]  szturchać  kogo  czymś  ostrym, 
Uóć,  bóść.    <?> 

[Dursanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dursać. 
Durszlaczek,  czka,  Im.  czki  I.  p.  Durszlak.  2. 

rodzaj  stempla  do  spłaszczania  końców  nitów.  3. 
intr.  jrzyrząd  do  robienia  dziur  w  książkach  sznu- 
rowych, dla  przej  rowadzania  przez  nie  sznura 
<Kin.  Durchschlag> 

Durszlag,  a,  Im.  i  noż.  i  ślus.  p.  Lochhamer. 

Durszlak,  a,  Im.  i  I.  a.  Durchszlak,  [Druszlak, 
Druślak,  Duszlak,  Duślak]  głęboka  łyżka  dziurko- 
wana do  zbierania  piany  i  nieczystości  z  płynów,  ce- 
dzenia klusek, przetak  metalowy.  2.  [D.]  (w  olejar- 
ni) krążek  drewniany  dziurkowany,  umieszczony 
w  ottLorze  lisicy.  3.  noż.  i  ślus.  p.  Lochhamer.  4. 
piern.  .'>ito  druciane  do  cedzenia  miodu.  Zdr.  Dur- 
szlaczek.   <Nra.  Durchsehlag> 

Dursznił,  u,  Im.  y  teatr.  p.  Przecięcie.  <Nra. 
Durchsclinitt> 

[Duryholowie,  a,  blm.]  głupota:  Ai,  T).  i  po 
wszystkim.  Krasz.     <Ukr.  duryhołowje> 

XDurzeć,  eje,  al  wpadać  w  zadumę,  w  roztarg- 
nienie, w  osłupienie,  tracić  świadomość:  Durze- 
jesz  nad  tym  obrazem.  L.  Reszta  ludzi  durze- 
je  tylko  w  jałowym  roztargnieniu.  Śniad. 
<DUR> 

Durzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Durzyć. 

Durzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czyuuobć  cz.  Du- 
rzyć ś. 


Durzyca,  y,  Im.  e,  xDur,  Tyfus,  [Durna  cho- 
roba] lek.  (typhus)  choroba  zakaźna  ostra:  D. 
b  r  z  u  6  z  n  a,  j  e  1  i  t  o  w  a,  t  r  z  e  w  o  w  a,  X  g  o- 
rączka  nerwowa,  fłożnica,  fiożna 
choroba,  fgorączka  krwistopała- 
j  ą  c  a  (t.  abdominalis).  D.  nieobłożna,  ła- 
godna (t.  ambulatorius).  D.  osutkowa, 
wysypkowa,  gorączka  obozowa  (t. 
exan(hematicns).  D.  płucowa  (pneumotyphus). 
D.  p  o  r  o  n  n  a  (t.  abortivus).  D.  powrotna 
p.  Gorączka.  D.  wąglikowa,  pomór 
wschodni,  zaraza  morowa,  dżuma, 
Xc  z  u  m  a,  bł.  c  u  m  a  (t.  anthracicus).  D.  żół- 
taczkowa p.  Gorączka.  Wet.:  D,  końska 
(f.  eąuorum).     <DUR> 

Durzyciel,  a,  Im.  e  ten,  co  kogoś  durzy,  zwo- 
dziciel,  łudziciel,  bałamut,  oszukaniec,  okpis,  bla- 
jier.     <DUR> 

Durzycielka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Durzyciel. 

Durzycowy  przym.  od  Durzyca  tyfusowy,  xdu- 
owy:  Objawy  durzycowe.  Gorączka  durzyco- 
wa  (febris  typhoidalis)  =  ^orcczfca  z  objawami  du- 
rzy cowemi.     <  D  U  R  > 

Durzyć,  y,  yl  I.  łudzić,  zwodzić,  mamić,  zawra- 
cać głowę,  oszukiwać,  tumanić,  bałamucić:  To  jest 
mamić  1  D.,  ale  nie  oświecać  ludzi.  Śniad.  Nio 
durzyły  im  głowy  dymy  romansowe.  Niem.  2. 
[D.]  gonić:  Psy  durzą.  D.  ś.  I.  w  k\va  =  koclać 
ś.;  Xz  kim  =:  romansować :  Z  Józkiem  6.  durzy. 
Krasz.  2.  xłudzić  ś.,  zwodzić  i.:  Przestań  raz 
D.  6.  takiemi  głupstwami.  Zakrz.  3.  [D.  ś.]  gnie- 
wać ś.,  puszyć  ś.     <DUR> 

[Durzyludek,  dka,  Im.  dki,  Zwodzijaszek,    IMysi 

król]  rodzaj  ptaszka.       <DUR-fLUD> 

Durzyświat,  a,  Im.  y  durzyciel,  blagier,  łudzi- 
ciel.  <DUR-|-ŚW1T> 

[Dusak,  a,  blm.J  rodzaj  potrcnoy  z  ciasta  rzad- 
kiego.    <  ?  > 

Duser,  u,  Im.  y  I.  słodkie  słówko,  grzeczność, 
komplement.  2.  wynagrodzenie  za  przysługę,  datek 
pieniężny,  kuban,  łapówka:  Dał  lokajowi  D.  i  po- 
prosił go  o  wywołanie  frejliny.  Krasz.  Stara- 
jącemu ś.  adwokatowi  D.  przyznać  wypada. 
Skarb.  3.  Xctas?fco,-  karmelek.  Zdr.  Duserek.  <Fr, 
douceur> 

Duserek,  rka,  Im.  rki  p.  Duser. 

Duserzysła,  y,  Im.  ści  ten,  co  prawi  dusery, 
k omplemencista.     <Z  Fr.  douceur  =  duser > 

Dusiciel,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  dusi.  2.  zool. 
pytLon)  wielki  wąż  niejadowity.      <DIJS> 

Dusicielka,  i,  Ira.  i  forma  ż.  od  Dusiciel. 

Dusić,  i,  ii  I.  cisnąć  kogo  za  gardło,  tamować 
Łomu  oddech,  dławić:  Kołnierz  od  koszuli  dusi 
ąo.  Wilk  owce  dusi.  Kaszel  mię  dusi.  Zapach 
zbyt  mocny  dusi.  Przen.:  Jan  patrjarcha  cesa- 
rza, jako  mały  Dawid  lwa,  pisaniem  za  szyję 
dusił.  Skar.  Myśli  wznioślejsze  go  duszą.  Krasz. 
Smutek  dusi  mnie,  dusi  mnie  natchnienie  moje. 
Krasiń.  2.  przen.  cisnąć,  naciskać,  gnębić,  nękaóf 
trapić,  dręczyć:  Dusił  go,  aż  całą  prawdę  wy- 
dusił. Głód  wszystkich  nierozdzielnie  dusi.  Chr. 
3.  xprzytłumiać,  tłumić:  Ogień,  co  dusisz,  to  Ć. 
barziej  żarzy.  Kochan  (  =  gasisz).  D.  słowa 
w  mowie  (  =  niewyraźnie  tcymawiać,  nie  doma- 
wiać).  4.  kryć,  ukrywać,  chować:  D.  pieniądze 
(otrzymać,  nie  wydawać).  Ma  ciekawe  rękopisy, 
ale  dusi  je.  Tacy  kowale  snadnie  fortunę  uku- 
i(|,  co  to  spleśniałe  trzosy  w  domach  swoich 
duszą.  Opal.  Kupiec  ten  zboże  dusi,  czekając 
lepszej    ceny.   L.    XPrawdc  a.  sekret    D.:    Ha, 


686 


DUSEDŁO 


DUSZA 


nic  6,  nie  przyda  prawdy  D.  Oss.  Najpoufal- 
Bzym  nie  uiaji|  i  przeto  dusz^  sekret  w  sobie. 
Pilch.  Dusi  w  sobie  żałcść.  Stasz.  Jam  dawną 
niiłośó  i  zło.ść  w  sercu  dusił.  Mick.  5.  smaiyó 
w  zamknit^li/in  naczyniu,  tusić:  D.  pieczeń.  Duszo- 
na rzepa.  L.  Przen.:  xŁ>uszonapieczenia  =  /ai»ta, 
bicie,  plac/i.  cięgi.  6.  X  Węgle  B.^tUĆ.  7.  XD. 
robot  (^  —  ślęczeć  nad  nią,  pilnie  pracować.  XD. 
książkę ^pi/fue  czytać.  8.  XD-  flaszkę  =ć/ti.s-2fciem 
wychylać,  wysuszać:  Dusi  flaszkę  nadpoczętą. 
Kras.  9.  fl.:  Gąsiora  D.  =  gąsiorem  spychać  statek 
z  piasku.  D.  Ś.  1.  nie  mieć  wolnego  oddechu,  dła- 
wić i.:  Gwałtu!  duszę  ś.  D.  ś.  od  śmiechu. 
W  tłoku  ludzie  h.  dusili.  Przen.:  xSumienie  ś. 
twe  dusi,  żeś  mnie  tak  zgrała.  L.  2.  chować  i., 
kryć  i.,  ukrywać  i.,  hamować  i.:  Kipią,  wrą,  bi- 
ją serca,  ale  ś.  to  kryje  i  dusi.  Krasz.  3.  Xnte- 
jasno  ś.  palić,  gasnąć:  Ocrień  gdy  ś.  dusi,  bę- 
dzie niepogoda.  Haur.  Gdy  ś.  zacznie  D.  w  pie- 
cu, znakiem,  że  w  piecu  wiele  ś,  już  żaru  na- 
Saliło.  Torz.  4.  XD.  ś.  z  sohf^  =  walczyć :  Mocni 
usili  Ś!.  z  sobą,  a  tymczasem  słaby  ś.  wyśliz- 
nął. Oss.   <DUS> 

XDusidlo,  a,  Im.  a,  XOusieniGa  narzędzie  do 
duszenia,   szubienica. 

[Ousle,  ów,  blp.,  Dysie,  Gabrysie,  Duzie]  gołę- 
bie. <?> 

[Dusiec,  śoa,  Im.  śce]  belka  przy  kole  młyń- 
skim.    <?> 

[Ousiel,  a,  blm.]  kwas  loęglany.     <DUS> 

XDu8ienloa,  y,  Im.  e  p.  Dusidlo. 

Dusiennica,  y,  Im.  e  pułapka,  w  której  i.  dusi: 
Kto  nie  był  w  tej  dusiennicy,  kto  nie  liczył 
chwil,  leniwie     upływających     przed    śmiercią... 

Du8igro8Z,  a,  Im.  e  skąpiec,  sknera,  kutwa,  li- 
czykrupa.      <DUS-j-Grosz> 

Ousikufel,  fla,  Im.  fle  pijak,  pijanica,  opój,  pi- 
Jus,  wydmikufel,  moczymorda.      <DUS-f-Kufel  > 

[Dusimiech,  a,  Im.  y]  organista.  <DUS-f 
MIECH> 

[Duskus]  p.  Duszkóż. 

[Ousonka,  i,  Im.  I]  potrawa  z  mąki  jęczmienne] 
t  olejem,  gotowanej  na  gorącej  wodzie.  <Może  od 
Dusió  5.> 

Dusz,  u,  Im.  e  p.  Tusz. 

t  Ousz  tylko  w  wyrażeniu:  Z  duszem  =  co 
tchu,  co  prędzej:  Gdzie  niosły  oczy,  z  duszem 
uciekała.  Tw.     <DUCH> 

Dusza,  y,  Ira.  e  I.  duch  indywidualny,  który 
w  połączeniu  z  ciałem  stanowi  człowieka;  fil.  istota 
duchowa  oiyuńająca  ciało,  osobnik  duchowy,  pier- 
wiastek niematerjalny  w  ciele,  istota  myiląca,  ro- 
zumna, istota  jednolita,  nierozdzielna,  objawiająca 
i.  w  myślach,  uczuciach,  woli ;  podstawa  i  źródłu 
zjawisk  duchowych  a.  psychicznych  u  człoioieka  a. 
zwierzęcia,  istota  nieśmiertelna:  Człowiek  składa 
6.  z  ciała  i  rozumnej  duszy.  D.  ludzka,  zwie- 
rzęca, roślinna.  D.  świata.  Pojęcie  duszy. 
Nauka  o  duszy.  Siedlisko  duszy.  Władze  du- 
szy. Choroby  duszy.  Przesiedlenia  dusz  =  me- 
tempsychoza.  Dusze  błogosławionych.  Dusze 
czyścowe.  Zbawienie,  nieśmiertelność  duszy. 
Być  pasterzem  dusz.  Modlitwa  za  dusze  zmar- 
łych, bł.  za  dusze  zmarłe.  D.  pokutująca.  Wi- 
dzisz przed  sobą  obraz  grzesznej  duszy.  Mick. 
t  Dusze  nagie.  Kochan.  (  =  duchy,  cienie).  D. 
naga.  Przybysz.  (  =  absolut,  bezpośredniość, 
główny    czi^nnik   w  człowieku).    Nieboszczyk  mój 


brat.     Panie     świeć     nad     duszą    jego.     Kras. 
Wielkość  duszy  (  =  charakteru,  umysłu).   Wiel- 
kością   duszy    nieba    dotykać.    AVor.     Oczy    są 
zwierciadłem     duszy.      Nie     mieć    grosza     przy 
duszy.     Winien  jest    z  włosy  i  z  duszą  i  z  cia- 
łem.    Mącz.      Mówić     do     duszy.       Pierwszych 
chrześcijan    było    serce    jedno  i  D.  jedna.  Skar. 
Całą  duszę  rai  odkrył.  Sienk.     D.  nasza  duchem 
ś.  zowie,  gdy  obmyśla    rzeczy  niebieskie,  ale  ś. 
duszą  zowie,  gdy  rzeczy    ziemskie  na  sobie  no- 
si. Skar.     Radaby    dusza   do    raju,    ale  grzechy 
nie  puszczają.  Prz.    Mniejsza  o  to,  być  na  zdro- 
wiu   chorym,    lecz    na    duszy  to  większa.  Opal. 
Nie  bójcie  ś.  tych,  którzy  zabijają    ciało,    a  du- 
szy zabić    nie  mogą.  Wuj.     Psu    oczy    przedał, 
a  czartowi  duszę.  Jabł.     Przyrzekam    ci    to    na 
duszę.  Karp.     Na  moją  duszę  1     Brać  co  na  du- 
szę.    !  Nie     wziąwszy     na     duszu,     nie     chodzić 
w  kontuszu.  Prz.  f  Dajęć  na  duszę  twoją  (^zo- 
stawiam twemu  sumieniu).  Ma  duszę  na  ramieniu. 
Prz.  (  =  boi  ś.).     U   tchórza    siedzi  na  ramieniu 
D.  Prz.  Dusze    ludzkie    napełniły    ś.    przeraże- 
niem. Sienk.     Bogu    duszę    winien  (  =   niewinny 
i  niewiedzący    o    niczym,    nieszkodliwy).    D.    rasy 
C  =   ogól    uczuć    i    idei).     Harda    D.  w    ubogim 
ciele.    Prz.     Wielka    D.    w    małym    ciele.    Prz. 
Śpi     D.    {  =  myśl,   umysł).     Duszę  utopił  w  brzu- 
cłiu.    Prz.      Kto    ś.   prędko    zbogaci,    duszą    te- 
go   przypłaci.  Prz.      Czyha,    jak    zły    duch    na 
dobrą     duszę.     Prz.       D.     z     iskry,      urodzona 
w     kwiecie,    jest     duszą     woni    i     treścią     ko- 
lorów.   Słów.     Po    weselu,   jak    po  psiej  duszy. 
Prz.  (dom.  nic  nie  zostaje).     Przen.  =  żj/cte:  Ujść 
z  duszą.  Jakeśmy  ś.  na  niego  do  szabel  porwa- 
li, ledwie    został    ś.    przy  duszy.  Niem.     Ponie- 
waż tak  na  mą  nacieracie  duszę,  ja  od  nieprzy- 
jaciela ratunek    wziąć    muszę.    Otw.     Uciekając 
sprośnie  duszę  wypuścił.  Skar.     Duszę    swą    za 
nas  położył.  Leop.     Kiedy    z  ojca  D.,    na  panią 
matkę  opieka  spadnie.  Falib.     Pomarli,  co  two- 
jej duszy  szukali.  Biel.  M.     W  łóżku  bez  duszy 
go  zastano.     Ledwo    z    człeka  D.  nie  wyskoczy 
od  zimna.     [Wziąć    ś.    na    swoją  duszę]   =   za- 
bić ś.,  usiłować  zabić  ś.  [Duszę  z  kogo  wypierać] 
—  nastawać  koniecznie.      [Na     gołą     duszę]    =    na 
czczo.  [Mamy  dopićr  na  całej  duszy  po  porcyjce] 
=  wypiliśmy  tylko  po  kieliszku,  ^rzea.  serce,  uczucie: 
Kochać    Boga    z  całej  duszy.     Życzę  ci  dobrego 
z  całej  duszy.     Z  duszy  serca  to  uczyni.    Kłaść 
duszę  w  co.     U  Polaka  D.  na  językn.  Prz.  (  =  co 
to  sercu,    to    na  języku).     D.    go    ma    nie    cierpi. 
Z  duszy  i  serca  wielbię  wspaniałe  to  hasło.  St. 
Aug.     Wiersz     pełny   duszy     i     ognia.     Zdał  ś. 
dobrej    być  duszy.  Bern.  (    =   serca,    charakteru). 
Masz  ty  Boga  w  duszy  ?  (    =  «;  sercu,  w  sumie- 
niu). Czas  jej  duszy  nie  wykrzywił.  Pol.  (  =  cAa- 
rakteru),     D.  w  niego  wstąpiła  (  =  otucha).    Ja- 
ka   to    tam    w    tańcu    dusza!    Pol.    ( =  ochota). 
2.     przen.     człowiek:      Wieś     z     tysiąca    dusz 
złożona.     Ten  dziedzic    ma    sto    dusz    (  =  pod- 
danych).   Mama  o  wioskach    i    o   duszach  gada. 
Mick.    Niema  żywej  duszy    w  domu  (  =  nikogo, 
iywego  ducha).     Hulaj    D.    bez    kontusza,  szukaj 
pana     bez     żupana.     Prz.     Z  przym.  =  człowiek 
o    pewnym    charakterze:     Wielka,    szlachetna  D. 
Dobra,  poczciwa  D.  =  poczciwiec :     Dobra  D.  zje 
bez  obrusa.  Prz.     Nikczemna,    podła,  czarna  D. 
Stoi,  jak  kat  nad  grzeszną  duszą.  Prz.     Nie  dla 
próżnych  oklasków    działa    wielka  D.  Kras.     3. 
a.  zdr.   y(,OuohnSL  istota  ukochana,    serce,  kochanie: 
Duszo  moja,    pociecho   jedyna.     Owieczko  moja, 
duszy    mej    duszo  I    Karp.     4.  przen.   ożywiająca 


687 


DUSZAKI 

ttła,  glóimy  czynnik,  gićwna  fpręiyna:  DoSwiad- 
czyński  Lyl  duszą  każdego  posiedzenia.  Być 
duszą  to-warzyslwa,  S]iisku.  5.  rdzeń  w  roślinach 
i  w  jńórach:  Kad  brzegiem  dzieci  tatarak  rwa- 
ły, aby  z  niego  duszę  wyciągnąć.  Z^ap.  6.  a. 
Duszka  Icawal  żelaza,  stanouiący  część  tcewnęirzną 
żelazka  do  prasowania.  7.  u-cwnęirzne  wydrążenie 
armaty.  Dek.  8.  żelazo  przymocowane  u  spodu 
osi  drctcnianej.  Dek.  9.  D.  bomby  =  fc«/a  gliniana, 
przeznaczona  przy  odlewaniu  lomb  do  tworzenia 
wewnętrznej  próżni  lomly.  Jak.  J.  10.  Piekar- 
ska D.  =  grudka  niewyrobionej  mąki  w  cieście.  II. 
Szewcka  D.  =  kawał  skóry,  wkładany  w  obu- 
jcie na  jwdcszwę.  12.  w  grze  w  piJkę  =  a)  pra- 
wo podbijania  pUki.  b)  jeden  z  uczestnikówgry 
w  piłkę:  Parę  razy  trafiło  mu  ś.  grać  z  nie- 
mi w  piłkę,  i  grał  doskonale;  na  nieszczęście, 
jako  D.,  nikogo  nie  chciał  słuchać.  Prus.  13. 
a)  wewnętrzna  część  kołnierzyka,  b)  Xkawał 
sztywnej  materji,  na  którą  ś.  nawijało  chustkę, 
noszoną  przez  mężczyzn  na  szyi.  14.  y.taśma 
płócienna  j^rzepikowana,  w  środek  pasa  umieszcza- 
na. Goł.  15.  [D.]-a)  j^ęcherzyk  powietrzny  w  ry- 
bie, b)  [Cielęca  D.]  p.  Cielak,  c)  otwór  do  sy- 
pania zboża  w  kamieniu  żarnowym,  d)  postronek 
u  masztu.  16.  f  wyciąg,  ekstrakt:  Istność  a.  1). 
z  ruty  wyciągniona.  Syr.  17.  bud.  listwa,  spaja- 
jąca wyżłobione  boki  dwuch  desek,  in.  p  i  ó  r  o, 
feder:  I),  powłókna  =  Zasuwa,  wyrżnięta  wzdłuż 
włókien  drzewa.  D.  mózgowna  =  listwa,  icyrznięta 
wpoprzek  włókien  drzewa.  Spajać  na  duszę  a. 
na  feder.  18.  gór.  sznur  lontoivy,  in.  rdzeń 
prochowy.  19.  hut.  p.  Karń.  20.  mul.  środ- 
kowa część  muru  w  klatkach  schodowych,  służąca 
do  timocowania  schodów.  21.  muz.  kołek  pomiędzy 
podstawkiem  a  spodnią  deką  w  narzędziach  smycz- 
kowych. 22.  a.  Duszka  ogr.  cząstka  drewna  we- 
wnątrz oczka.  23.  powr.  pokrętka,  znajdująca  ś. 
w  środku  powroza,  na  której  owijają  ś.  inne  po- 
krętki.  Zdr.  Duszka,  Duszyczka,  Duszeozka. 
<DUCH> 

[Duszaki,  ów,  blp.]  dzień  zaduszny. 

(Ouszany]  mający  duszę:  ŻelazKO  du6zane  = 
żelazko  z  duszą  do  pirasowania. 

Dusząco  przys.  od  Duszący:  Na  zamku  pu- 
sto było,  cicho,  D.  Krasz.     <DUS> 

Duszący  który  dusi,  oddecli  tamujący,  duszny: 
Powietrze  ciężkie,  duszące.    Zapach  kwiatów  I). 

XDu8zebny  p.  2.  Duszny:  Klasztor,  jako  pjede- 
stał  podniesienia  duszebnego,  nęcił  ją  ku  sobie. 
Jeż.  <DUCH> 

Duszeczka,  i,  Im.  i  I.  p.  Dusza:  Tu,  na  tym 
miejscu,  gdzie  teraz  Jan  Chrzciciel  mógłby  du- 
Bzeczki  kąpać,  jak  w  Jordanie.  Słów.  Czyscowe 
duszeczki.  Mick.  Hej  duszeczko  !  hej  panienko! 
wyjrzyj  przez  okienko.  Pol.  2.  Xp.  Duszka. 
<DUOH> 

t  Duszejka,  i,  Im.  i  i  [Duszejka]  p.  Duszka: 
Duszejko,  kumkę  podle  i^.  posadzić.  Bartk. 

Duszek,  szka,  Im.  szki  p.  Duch:  Jakiiś  psot- 
nik, jakiś  D.  Kon.     <DUCH> 

Duszenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dusić;  lek.:  fl^. 
nocne  p.  Zmora.     <DUS> 

Duszenina,  y,  Ira.  y,  XDuszonina  kuch.  pieczeń 
wolowa  duszon a.      <  DUS  > 

XDu8zeńka,  i,  Im.  i  ]>.  Duszka. 

t  Duszetratnie  jirzys.  od  Duszetratny.  L. 

t  Duszetratny  p.  Ouszozgubny:  Złe  i  dusze- 
tr»ta«  rzecz)'.  Sino U\    <l)U0u4-'i"ii-^'^'> 


DUSZNO 

XDu8żewny  I.  p.  2.  Duszny:  Choroba  duszewna, 
grzech.  Pim.  2.  fil.  w  psychologji,  p.  Psychicz- 
ny.    <DUCH> 

Duszka,  i.  Im.  i  r.  p.  Dusza:  a)  Ta  pani  to 
dobra  D.  (  =  dobra  kobieta).  •}•  Da  on  duszkę 
świętą  (  =  nie  da  nic),  b)  Stój,  poczekaj, 
moja  duszko  (  =  kochanie,  serce),  f  Odnieś  1o, 
mój  D.,  memu  bratu.  Zebr.  c)  Włożyć  duszkę 
w  ogień,  d)  Kamerdyner  z  chustką  białą,  na 
wysokiej  duszce  zawiązaną,  z  fontaziem '  ]-od 
^zyją,  był  przedziwną  starych  lat  pamiątką. 
Krasz.  2.  f  Pani  D.  a.  KDuszeczka,  f  Cuszej- 
ka,  [Duszejka],  xDuszeńka  kochanka.  3.  patyczek 
wewnątrz  skrzypiec  między  wierzchnią  a  spodnią 
deską.  4.  a.  t  Macierzą  D.  bot.  p.  Lebiodka.  5. 
myśl.  część  ładunku,  na  którą  zakłada  i.  kapiszon. 
<DUCH  > 

Duszkiem  przys.  \.  jednym  tchem,  jednym  hau- 
stem, nie  odpoczywetjąc :  Wypić  D.  X  Holender 
częstym  ś.  zakrapia  D.  Min.  (  =  częstemi  łykami, 
haustami;  często  łyka).  2.  [D.]  duchem,  y^y^JAro. 
<DUCH> 

X  Duszko  chętnie,  dusznie. 

ł  Duszkoby  p.  Duszkoźby. 

t  Duszkoż  p.  Duszkoiby. 

t  tiszkożby,  f  Duszko  by  oby,  o  gdyby,  gdy- 
by tu:  D.  tara  na  jawie  być  i  zażyć,  ja- 
kem tej  nocy  we  śnie  zażywał.  Haur.  f  D.  ko- 
go, czego  a.  f  Duszkoż  kcgo,  czego  =  o  gdyby  tu 
był  a.  była,  było :  D.  Poliarcha  w  takiej  mie- 
szaninie, on  sam  tylko  jedyną  tarczą.  Pot.   <?> 

[Duszkoż,  ll\iiik\i%\  a  jużci,  rzeczywiście.  <?> 

[Duszlak,  a,  Im.  ij  p.  Durszlak. 

XDuszman,  a.  Im.  owie  ciemiężca,  dusiciel:  Nie 
powiedzą  przynajmniej  Wenecjanie,  że  obcho- 
dzimy ś.  z  niemi,  jak  z  duszmanami.  Jeż.  <Blg. 
Srb.  duSman(in),  z  Tur.  dllśmćn  =  wróg> 

Dusznica,  y,  Im.  e  I.  lek.  =  a)  D.  bolesna  a. 
sercowa  (angina  pectoris  s.  stenocardia)  choro- 
ba, występująca  w  napadach  gwałtownego  bólu 
w  okolicy  serca  z  uczuciem  duszności,  fduszność 
piersi,  b)  XD.  wozgrzywa  (oedema  pulmo- 
n\im)  =  obrzęk  płuc.  2.  wet.  (angina)  zapalenie 
gardła  u  bydląt,  oddech  utrudniające.     <D'US> 

Duszniczek,  czka,  Im.  czki  kaftan  spodni,  ro- 
dzaj żupana :  Miał  kurtę  błękitną  na  białym 
duszniczku.     <DUCH> 

Dusznie  przys.  od  I.  Duszny  I.  XtŁ'  duszy,  za 
pomocą  władz  duszy.  2.  X«  .dv^zy,  z  serca, 
serdecznie;  nadzwyczaj,  bardzo:  Żal  lui  tego  D. 
Min.  Do  domów  prosili  D.  o  dymisją.  Tw. 
3.  t  i  [!>•]  koniecznie:  Młody  może,  staremu 
trzeba  umrzeć  D.  Koch.  4.  f  szybko,  prędko: 
By  więc  i  dzieci  zastawić,  musisz  ś.  J).  wy- 
prawić. Rej. 

Dusznik,  a,  Im.  I  I.  X'w  Im.  luft,  lufcik,  wen- 
tylator. 2.  +  Im.  cy  wróg  duszy,  czart:  Mam  te, 
czarcie,  nadzieje,  że  ś.  z  twoich  fortelów,  duszni- 
ku,  naśmieję.  Groch,  Co  tu  działasz,  duszniku, 
obłudo,  ludzki  zwodnlku?  Biel.  M.  3.  ogr.  go- 
rąca skrzynia  dla  roślin.  <DUCH> 

Duszno  I.  pai-no,  jest  zaduch,  cięŁko  oddychać: 
D.  tu  w  mieszkaniu,  2.  Xciasno  :  Czop  nie  chce 
wejść  w  gniazdo,  bo  jest  za  D.  3.  f  konni  = 
kiepsko  z  nim,  krucho:  Dobywał  Rzymu,  i  już 
Rzymianom  było  bardzo  D.  Rej.  D.  duszy  mo- 
jej, w  ciężkiej  żałości  nic  jej  nie  ukoi.  Ryb. 
(x:tviufno,  przykro),  4.  [D.]  trudno:  J).  mu  idiie. 
<DU6> 


683 


DUSZNOŚĆ 


DTIWA 


Duszność,  I,  blin.,  [Dusznota]  I.  xcicżkie  po- 
v;ielrzi\  zaduch.  2.  lek.=a)  (dyspnoea)  ulrudnio- 
ne  wlili/rkanie,  trndiiośó  oddychania,  ciężki  oddech, 
il  y  c  lia  wica,  Xz  a  d  y  s  z  k  a.  b)  f  D.  piersi 
p.  Dusznica.    3.  wet.  p.  Dychawica. 

[Dusznota,  y,  blra.l  y    Duszność. 

i.  Duszny  I.  duszący ,  oddech  tamujący,  pełen  za- 
duchu: Mieszkanie  duszne.  Powietrze  duszno 
{  =  cicikie).     <DDS> 

2.  Duszny  1.  a.  XDuszewny,  XDu8zebny  duszy 
dotyczący:  Zbawienie  duszne.  Siła  duszna.  Bóbr. 
Duszna  tęsknota.  Qaw.  Ktoby  ś.  tu  modlić 
chciał,  weźmie  tutaj  D.  chrzest.  Pol.  f  Oczy 
duszne,  f  ^--ekarstwo  duszne,  f  Szczyt  D.  (t.  j. 
tarcza  duchowna,  tytuł  modlitewnika  Zygmun- 
ta I),  t  Jezus  szeł  mile  i  łaskawie  dla  duszne- 
go pozyskania.  Oj).  2.  t  duszę  mający,  żyjący, 
żywy,  ożywiony:  Rzeczy  duszne  i  bezduszne. 
Petr.  3.  [D.)  dobry,  zacny,  uczciwy.  4.  bud.: 
Wjtust  D.  =  spojenie  dwuch  desek  za  pomocą 
duszy  (  =  \\Bi\f\).  5.  xfil-,w  jisychologji  p.  Psy- 
chiczny.   <d"ugh> 

t  Duszobójca,  y,  Im.  y,  f  Duszorozbójca  zabój- 
ca duszy,  gorszyciel:  Odstępy  od  jtrawdziwego 
pasterza,  a  przystania  do  szubrawców  i  duszo- 
bójców  i)iekielnych.  Birk.  Pogardzisz  czartem, 
duszobójcJi  twoim.     <DUCH4-BI> 

t  Duszobójnie  przys.  od  Duszobójny.  L.  <DUCII 
-fBI> 

t  Duszobójny  zabijający  duszę,  gorszticy. 

KDuszobójstwo,    a,    Im.  a,    f  Duszorozbójstwo 

zabijanie  duszy,  gorszenie. 

t  Duszodawca,  y.  Im.  y  ten,  który  nam  dal  du- 
szę. Bóg.    <DUGH+DA> 

(Duszogubka,  i,  Im.  i,  Duszohubka]  mała  łódka, 
dwilch  ludzi  mieszcząca.     <Ukr.  duszeliubka> 

[Duszohubka,  i,  Im.  ij   p.  Duszogubka. 

f  Duszojedzca,  y,  Ira.  y  ten,  co  zjada  dusze= 
przea.  ten,  en  pozyskuje  Je  dla  kogoś:  O  żeby  du- 
chowny był  duszojedzca,,  t.  j.  niczym  ś.  innym, 
jeno  dusz  Bogu  pozyskaniem  nie  karmił.  Skar. 
<DUCH-ł-JAD> 

xDu8Zolubnik,  a,  Im.  cy  ten,  co  kocha  dusze. 
<DUCH+LUB> 

XDuszolownie  przys.  od  Ouszotowny.  Ł. 
<DUCH+ŁOW> 

XDuszolowny  łowiący  dusze,  gubiący  Je:  Du- 
szołowne  grzechy.  Ryb.  J. 

XDu8zonienawi8tnik,  a,  Im.  cy  ten,  co  nienn- 
reidzi  dusz,  wróg  dusz.  <DUCH-f-Nie4-Na-j- 
WID> 

XDuszonina,  y,  Im.  y  kuch.  p.  Duszenina. 
<DUS> 

t  Duszorozbójca,  y,  Im.  y  p.  Duszobójca:  Dwaj 
kacermistrzowie,  jadowici  duszorozbójcy.  Skar. 
<DUCH4-Roz-fBI> 

t  Duszorozbójstwo,  a,  Im.  a   p.    Duszobójstwo : 

Oby  królestwo  to  od  domowego  duszorozbójstwa 
a  niezgody  wolne  było.  Skar. 

XDuszoskaźnie  przys.  od  Duszoskaźny.  <DUCH 
-j-Z+KAZ> 

X  Duszoskaźny  każący,  kalający  duszę. 

t  Duszotratny  p.  Duszozgubny:  Fochy  duszo- 
tratne.  Gosł.     <DUCH-fTRAT> 

Duszotrawiący  gubiący  dusze,  pozbawiający  ży- 
cia, zahó/czij,  zgubni/:  Diiszotrawiąea  Niezgoda. 
Ml.     <DUCH+TRU> 


XDuszozbawozy,  XDu8zozbawienny  zbawiający 
dusze. 

XOuszozbawiciei,  a,  \m..  e  zbawca  dusz.  <DUCH 
-fZ-j-BY> 

XDu8Zozbawiennie  przys.  od  Duszozbawien- 
ny.  L. 

XDuszozbawienny  p.  Duszozbawczy. 

XDuszozgubnie  przys.  od  Duszozgubny.  L. 

X Duszozgubny,  f  Duszetratny,  t  Duszotratny 
zgubny  dla   duszy.      <DUCII-|-Z-|-GIIB> 

Duszpasterski  przym.  od  Duszpasterz:  Obo- 
wi^^zki  duszpasterskie.   <DUCIl4-PAS> 

Duszpasterstwo,  a,  blm.  stan,  zawód  duszpaste- 
rza, kapłaństwo. 

Duszpasterz,  a.  Im.  e  ksiądz,  kapłan,  szczeg. 
proboszcz  a.  bi.ikup:  Djecezje  i  parafje  pozba- 
wione duszpasterzy.     <DUGII-{-PAS> 

XDu8zwlaścicielstwo,  a,  blm.  ogół  tołaścicieli 
dusz -chłopów  pańszczyźnianych,  szlachta:  Soli- 
darność rz;j,du  z  duszwłaścicielstwem,  t.  j. 
szlachtJj,  w  kwestji  włościańskiej.  Spaś.  <DUCH 
+WŁOD> 

XDuszyoa,  y,  Ira.  e  I.  dusza  zmarłego,  duch,, 
cień:  W  podziemnych  krainach  blade  (lusz}'ce 
mieszkanie  swe  mają.  Groch.  2.  dusza  godna 
politowania:  Jestiiże  na  tym  dosyć,  iż  ciało 
ubrane,  a  na  milej  duszyoy  wszystko  odrapane? 
Rej.  Leży  ciało,  barzo  stęka,  D.  ś.  barzo  lęka. 
Sk.  umier.     <DUCH> 

Duszyczka,  i,  Ira,  i  p.  Dusza:  Niewinna  D. 
Żart.:  X  Duszyczkę  polewać  =/>osi7a(i  i.  trunkiem. 
Troć. 

[Duszyczki,  ozek,  blp.]  roL  wełnianka^  kucutka 
(eriopliorum  angustifolium). 

[Duszysko,  a,  blra.]  instynkt  u  zwierząt. 

Duś,  a,  lin.  e  I.  p.  Dukat.  2.  w  Im.  pieniądze, 
grosz,  grosiwo.      <  p.  Dukat  > 

[Duś!  a.  Duś  duś  !J  p.  Dyś  dyśl 

[Duślak,  a,  Im.  iJ   p.  Durszlak. 

[Dutek,  tka,  Im.  tki]  p.  I.  Dydek:  Spojrzał  na 
żebraka  i  rzucił  mu  dutka.  Rog.  Gdzie  koń 
gładki,  tam  są.  dutki  na  wydatki.  Prz.  (  =  pie- 
niądze). <Dnm.  diittke,  dittke  =  Nra.  Dlłtt- 
ohen> 

t  Dutepas,  a,  zwykle  w  Im.  y  zwątpienie, 
desperacja:  Uwierzywszy  poganie,  że  oblężeni 
dobrze  jeszcze  opatrzeni,  poszli  w  dutepasy. 
Pot.  (  =  zwątpili  o  swych  silach  i  zaniechali  oblę- 
żenia). Potym  skoro  gruchnęły  cnym  gwałtem 
Jassy,  z  Skinderbaszą  ostatek  poszło  w  dute- 
pasy. Pot.   <Zap.  z  Fr.  douter  =  wątpić  > 

Dutka,  i.  Im.  i  I.  trąbka  zwinięta  z  papieru  a, 
czegoś  podobnego,  lejeczek,  tutka.  2.  a.  Dudka 
paczka  na  suche  lekarstwo,  woreczek  z  papieru, 
trąbka,  torebka.  3.  część  dęta  pióra,  pieniek,  pipa, 
pipka.  4.  a.  Dudek,  Dudka  księga  o  ważkich  stro- 
nicach.    <Nm.  Dut(t)e> 

[Dutkować,  uje,  owat]  p.  Dudkować. 

[Dutkowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dutkować. 

Duumwir,  a,  Im.  owie  urzędnik  rzymski,  piastu- 
jący władzę  wspólnie  z  drugim.  <Łć.  duum- 
vir> 

Duumwirat,  u,  Im.  y  urząd  duumwirów.  <Łć- 
duuiuviratus> 

1.  [Duwa,  y,  Im.  y]  p.  (.  Duga. 

2.  [Duwa,  y,  Im.  yj  gołąb.  <Dum.  dave=Nm. 
Taube  > 


589 


1  DUZTA 

[Ouzia,  F,  Im.  e]  ir.  sh-yty,  cJiylnj,  podstęjmij, 
przebiegły,  z  cicha  pęk,  niuńka.  <  ?  > 

[Ouzie,  ów,  blp.]  p.  Dusie. 

[DuzJkać,  a,  al]  dtdczyć,  nieustannie  pracować. 
<?> 

rOuzikanie,  a,  lim.]  czynnoifeć  cz.  Ouzikać. 

[Duziu  duziu!]  p.  Dyś  dyśl 

[Ouzy,  ów,  blp.]  mocowanie  ś.,  borykanie  ś.:  Iść 
w  D.  z  kimś.  Brać  ś.  z  kimś  w  D.  <Ukr. 
dużki> 

[Ouźgać  się,  a  ś.,  al  ś.]  powoli  L  zabierać  do 
cecfjo  ;  powoli  coś  robić.     <  ?  > 

[Dużganie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Duź- 
gać  ś. 

t  Duż  p.  Duży:  Sierdzit,  a  nie  D.  Prz. 
<I)UG> 

Duża]  p.  Dużo:     Nazjezdzało  sie  panów  duża. 
Dużadiny]  bardzo  dvży,  ogromny,  olbrzymi. 
Dużać  się,  a  ś.,  al  ś.]   p.    Dążać  ś.:    Duża  ś. 
z  lortuną  siłą  swej  mądrości,  jak  plywacz  prze- 
ciw rzece.  Jabł.     <Ukr.  dużaty  sia> 

[Dużanie  się,  a  ś.,  Im.  a  ś.]  czynność  cz.  Du- 
żać ś.:  Do  wzmocnienia  siły  dzieci  dużania  ś. 
wzajemne,  podnoszenie  cię/arów,  ubiegania  ś.  na 
wyścigi  używane  być   powinny.  Kras. 

Dużawy  doić  duży,  spory:  Ręka,  choć  kształt- 
na, dużawa  i  zapracowana.  Krasz. 

t  Duże  i  [Duże]  p.  Dużo:  Grekowie  drudzy 
wystąpili  D.  a  śmiele  ś.  potkali  i  tak  długo  ś. 
bili,  aż  Trojany  z  miejsca  sparli.  H.  Tr.  (  =  bar- 
dzo, mocno,  silnie).  Litwa  w  tej  radzie  D.  ru- 
szali dzwonka.  Piotr.  (  —  przypominali  o  rzeczy 
ińemihj).     <DUG> 

XDuŻeĆ,  eje,  al  I.  stawać  ś.  większym  a.  silniej- 
szym: Sił  mu  coraz  przybywa,  co  dzień  to  du- 
żeje.    Pot.     2.    i  wzmagać    ś.    Pot.      <DUG> 

t  Dużej  p.  Dużo ;  prędzej.  Biel.  M. 

[DużeńkiJ  p.  Duży. 

[Dużeńko]  przys.  od  Dużeńki. 

t  Dużniejszy  p.  Duży. 

f  Dużność,  i,  blm.  p.  Dużość. 

Dużo,  t  Duże,  [Duże,  Duża],  st.  w.  f  Dużej 
przys.  od  Duży:  Mieć  D.  ])ienicdzy  (  —  wiele). 
Może  ś.  D.  zmartwi,  może  ś.  obrazi.  Malcz. 
(=bardzo).  Dużoś  ś.  odmienił.  Jabł.  (  =  bardzo, 
znacznie,  mocno,  wielce).  XPod  nim  drżą  D.  ko- 
lana. Jabł.  (  =  mocno,  jwrządnie).  To  jest  D. 
lepsze  (  =  0  wiele,  znacznie,  dakko).  f  Męczenni- 
ka tego  tak  D.  kat  do  pala  łańcuchem  przywią- 
zał, aż  go  zadawił.  Baz.  {^rnocno,  silnie).  !  Jak 
1).?  (^ile).     Zdr.  [Dużeńko].     <DUG> 

XDużojad,  a,  Ira.  y,  XDużozjad  pasibrzuch,  dar- 
mozjad.  Goi.     <DUG-|-JAD> 

t  Dużolotny  mogący  długo  latać.  <  DUG-f- 
LOT> 

XDużoniówność,  i,  blm.  rz.  od  Dużomówny. 
<DUG-fMOW> 

X  Dużomówny  wielomówny,  gadatliwy. 

Dużonogi  mający  duie  nogi:  Byki  dużonogie. 
Otw.     <DUG-fNOQ> 

Dużooki  mający  duie  oczy:  Było  kilku  starych, 
czubatych,  diiżookich  i  małookich  mężczyzn. 
Wilk.     <DUG-fOK> 

Dużoręki  mający  duże  ręce.     <DUG-|-RI5K> 
f  Dużorosly  wysoki,  olbrzymi:     Dawid  na  zgu- 
bę     dużorosłego      Goljata.      Sław.       <DL'Q  -\- 
ROSOl';  > 


DWA 

Dużość,  i,  blm.    I.  a.    f  Dużność  rz.  od  Duży; 

Przestraszony  dużością  olbrzyma.  Otw.  (  =  wiel- 
kim wzrostem,  wysokością),  f  Po  wszystkim  ciele 
swym  zdrowie  uczuł  i  D.  Birk.  (  =  lęgość,  silę,  moc). 
t  Sercem  wielką  D.  pokazywał,  w  Bogu  ufając. 
Skar.  (-odwagę,  śmiałość,  męstwo).  2.  [D.]  doj- 
rzałość, pełnoletność.  3.  bud.  opór  muicrjalu  prze- 
ciwko    naciskaniu  a.  złamaniu.     Podcz.    <DtJG> 

Dużousty  lek.  (macrostomus)  posiadający  szpa- 
rę ustną  nadmiernie  wielką,  wielkousty. 
<DUG-[-UST> 

[Dużować,  uje,  owal]  być  rzeźkim,  silnym:  Sta,- 
ry  jesce  duzuje. 

[Dużowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dużować. 

xDużozjad,  a,  Im.  y  p.  Dużojad.  <DUG-|-Z 
-ł-JA(D)> 

t  Duższy,  [Duższy]  p.  Duży. 

Dużuteńko  p.  Dużutko. 

Dużutko,  Dużuteńko  dziec.  bardzo  wiele:  Ma- 
mo I  daj  tylko  D. 

Duży,  t  Duż,  st.  w.  f  Duższy  i  [Duższy],  f  Du- 
żniejszy 1.  wielki:  D.  chłop,  koń  (  =  wysoki). 
D.  dom  (=  wysoki  i  obszerny).  D.  majątek,  wyda- 
tek {=znaczmj).  D.  deszcz  {-ulewny,  natoalny). 
Duża  rzeka  (  =  długa  i  szeroka).  Duża  woda 
(—głęboka).  D.  kij  (=dhgi).  Duże  oczy.  Przen.: 
Zrobić  duże  oczy  {-zdziwić  ś.).  Dach  czerwono 
malowany,  duże  okna,  białe  ściany.  Od.  Duższy 
olbrzym,  niżeli  karlik.  Skar.  f  Lata  duższe  = 
starszy  tciek.  2.  •{-  i  [D.]  mocny,  silny,  krzepki, 
potężny,  tęgi:  Gdzie  prawa  żadnego  niemasz, 
tam  kto  duższy,  ten  lepszy.  Bitl.  M.  Dużniejsi 
mogą  dłużej  wytrwać.  Kłok.  Człowiek  silnej 
ręki!  człowiek  D.!  Słów.  Biją  ś.  między  sobą, 
a  który  duższy,  ten  pan.  Kaczk.  Mężczyznę 
duższej  korapleksjej  przywodzą  w  pijaństwie 
do  szaleństwa.  Star.  D.  Zmacniaj  ś.,  a  bądź 
dużym;  nie  bój  ś.,  ani  ś.  lękaj.  Wuj.  A  kto 
duższy  nad  Pana  Boga  ?  Skar.  Zdr.  [Dużeńki]. 
<DUG> 

Dwa,  dwuch,  dwóch  a.  dwu,  3  pp.  f  dwoma  a. 
t  dwiema,  7  pp.  rodź.  m.  f  dwiema  a.  f  dwu, 
rodź.  ż.  Dwie,  rodź.  ni.  Dwa  a.  f  Dwie,  o  męż- 
czyznach Dwaj,  Dwuch,  Dwóch,  Dwu,  f  Dwa, 
[Dwa  (z  nieżywotncnii),  dwaju  a.  dwai  (z  żywot- 
ncmi)  m.:  dwie  ż.;  dwa  a.  dwie,  dwoje  ni.:  2  pp. 
dwuch,  dwiuch,  dwóch,  dwok,  dwuk,  dwu,  dwoju, 
dwaju  m.;  dwuch,  dwiuch,  dwu  ż.;  dwuch,  dwiuch 
ni.:  ii  ]■>]).  dwóm  a.  dwum,  dwom,  dwoma,  dwu- 
ma,  dwama,  dwiema,  dwujmu  m.-.  dwóm  a.  dwum, 
dwuma,  dwon.a,  dwiema,  dwojgu  ż.-,  dwóm  a. 
dwum,  dwoma,  dwuma,  dwiema,  dwojgu  ni.;  4  pp. 
dwa  (z  nieżyw.),  dwóch  a.  dwuch  (z  żyw.)  m.; 
dwie  ż.;  dwa  a.  dwie,  dwoje  ni.:  6  pp.  dwoma 
i\.  dwoma,  dwuma,  dwama,  dwiema  m.;  dwiema 
a.  dwiemy,  dwoma,  dwiema,  dwuma  ż.;  dwoma  a. 
dwuma,  dwiema,  dwiem,  dwójgę  ni.;  7  pp.  dwóch 
a.  dwuch,  dwoju  m.;  dwóch  a.  dwuch,  dwu  ż.-, 
dwóch  a.  dwuch,  dwojgu  m.]-2:  1).  razy  D.  jest 
cztery.  To  tak  jest  pewne,  jak  D.  a  D.  cztery. 
Prz.  D.  razy  tyle.  Po  D.  Po  dwuch.  Za  dwuch 
jeść,  robić.  D.  z  uczniów  jego  szli.  Wuj.  t  Ci 
D.  (dziewka  i  brat)  przyszli  przed  nas.  Ort.  fD. 
morgi,  syny,  woły,  czlowieki,  mężowie.  Herku- 
les sam  nie  zdoła  dwoma.  Pot.  Źle  dwiema 
służyć.  Koch.  Potyraeś  ś.  ukazał  dwiema,  idąc 
w  drodze.  Op.  Między  dwiema  siekiera  zginę- 
ła. Rys.  f  Z  tysiącem  i  dwiema  sty  wozów, 
t  Po  dwu  lat  widział  Faraon  ich.  Wuj.  f  Dwaj 
a  dwaj  kaci  na    przeu?iany    w    subtelnym   ciele 


590 


DWACAĆ 


DWANAŚCIEKROTNIE 


rJ^bi^  poręby.  Pot.  (  =  coraz  dwucTi  innych). 
W  (Iwuch  słowach  ci  to  powiem  (  =  iw  paru, 
w  kilku).  D.  razy  daje,  lito  ])rcdko  daje.  Prz. 
Kij  ma  D.  końce.  Prz.  Pokorne  cielę  dwie  matki 
6sie.  Prz.  D.  grzyby  w  barszcz.  Prz.  Dwie 
sroki  za  ogon  łapać.  Prz.  (  =  chcieć  jednocześnie 
dwie  sprawy  załatwiać).  Przy  jednym  ogniu  dwie 
pieczenie  upiec.  Prz.  (  =  za  jednym  razem  ubić  D. 
interesy).  Na  dwuch  ramionach  płaszcz  nosić  a.  na 
dwuch  stołkach  siedzieć.  Prz.  (-zjedna  i  z  dru- 
gą stroną  trzymać).  Z  Ipd.:  f  D.  Bzczyta,  palca, 
konia,  końca,  kmiecia,  f  D.  drug;i  świadki. 
t  Dwie  dziewce,  dziedzinie,  słowie,  lecie,  grzyw- 
nie, jaja,  ksif^żęci.  f  Miał  dwie  żenię. 
Chwal,  t  Dwie  ostrodze.  P.  Koch.  f  Przywiod- 
szy  D.  męża.  B.  Sz.  f  By  ich  było  D.  tysiąca. 
Skar.  Powrósło  ma  być  długie  na  D.  łokcia. 
Sz.  t  Dwie  małe  stadzie  kóz.  B.  Sz.  f  Dwie 
jarzmie  wołów.  Otw.  •}-  Dwie  i>więcie  uroczy- 
ste. Star.  f  Człowiek  ma  dwie  uszy,  takież 
dwie  oce,  a  jedne  usta.  And.  z  Kobył,  f  Dwu 
działu  (2  pp.).  f  W  tu  dwu  działu,  f  Zosta- 
wił dwu  synu.  f  Dano  jej  dwu  przysiężniku. 
t  Po  dwu  dniu.  AVuj.  f  Po  dwu  godziuu.  Chwal. 
-{-  Po  dwu  miesijjcu  prosięta  dojj^.  Trzyc.  fO  dwu 
końcu.  Biel.  M.  f  Miedzy  tymi  dwoma  ortylo- 
ma.  Ort.  -}-  Zo  dwiema  czeladnikoiiia.  f  Miedzy 
dwiema  niieszczaninoina.  Ort.  f  Dwiema  lato- 
ma.  tGdybysta  przyszła  D.  Ort.  [D.  chłopy  a.  D. 
chłopi  a.  D.  chłopa.  D.  panowie.  Dwie  dziewczęta. 
Dwie  okna.  Dwie  krów.  Dwie  par  koni.  Tamci 
dwuch  wyszli.  Bodło  ś.  dwuch  wołów.  Spotkało 
jjj  dwuch  psi.  Ześli  sie  dwóch  chłopów.  Dwu 
wartowników  mieli  tam  chałupkę.  Dwiema  pa- 
nom niedobrze  służyć.  Między  dwiema  górecko- 
ma.  Orał  dwiem  bydlęty.  Dziewczę  z  dwiema 
chłopcami  gAdd.  Widły  ze  dwieray  otnogamy. 
Dwa  w  zestawieniu  z  ipd.:  D.  korca.  D.  roka. 
D.  zębie.  Dwie  mili.  Dwie  babie.  Dwie  koko- 
szy. Dwie  szkodzie.  Dwie  lecie.  Dwie  słowie. 
Dwiema  nawtory  =  dwa  razy,powtórnie\  Muz.: 
™  .  ..  _       .  .  .  <DW> 


<Czes.  dyacet> 
Owacetnik.    <Czes. 


<Cze8.  dyacet> 


Takt  na  D.  p.  Dwudzielny 
[Owacać]  p.  Dwadzieścia. 
[Dwacatnik,    a.    Im.    i]   p 

dvacafnik> 

[Dwacaty]  p.  Dwudziesty. 
[Dwacet]  p.  Dwadzieścia. 

IDwacetnik,    a,    Im.    i,   Dwucetnik,  Dwaoatnik] 

moneta  dtcndziestocentowa,  cwancygier.  <Z  Cześ. 
dvacet  =  20> 

[Dwadziesiąt]  p.  Dwadzieścia. 

t  Dwadziestność,  i,  Ira.  i  podatek,  stanowiący 
dwudziestą  cząść  dochodu,  in.  f  d  w  a  d  z  i  e  s  t  o- 
częstny   pobór.     <DW+DZIES1Ę> 

t  Dwadziestoczęstny  dwudziestą  część  stanowią- 
cy;  D.  pobór  p.  Dwadziestność.  <DW4- 
DZIESlĘ-fCZĘS(T)> 

[Dwadziesty]  p.  Dwudziesty. 

Dwadzieścia,  dwudziestu  a.  f  dwudziesiątu,  3 
pp.  t  dwiemadziestoma,  6  pp.  f  dwiemadziesty, 
t  dwiemadziestoma,  t  dwadzieścia,  f  dwudziestą, 
t  Dwadzie.oie,  [Dwaścia,  Dwajścia,  Dwadzieście, 
Dwacać,  Dwadziesiąt,  Dwacet],  o  mężczyznach 
Dwudziestu  =  2U:  D.  jeden  a.  D.  i  jeden. 
Nie  dam  dla  dwudziestu  czterech  przy- 
czyn (  =  dla  bardzo  wielu).  To  taki  tchórz, 
jakiego  o  D.  raił  w  okolicy  nie  znajdzie.  Przed' 
dwiemadziesty  lat.  Herb.  Karmił  sto  ludzi  dwa- 
dzieścia chlebów.  Wuj.  Przed  dwudziestą  lata- 
mi L.    t  D.  człowieków.    f  We  dwudziestu  lat 


a.  f  we  dwudziestu  leciech.  f  We  dwudziestu 
we  trzech,  f  W  pięciu  a  we  dwudziestu,  f  Do 
dnia  D.  pirwego.  f  Trzeciego  a  D.  dnia.  f  D. 
a  siódmego  lata.  [Milm  dwadzieści  ćtyrych  ko- 
legów. D.  dziesięć  =  trzydzieści].  <DW-ł- 
DZIESIĘ> 

Dwadzieściakroć,  xDwadzieściakrotnie  dwa- 
dzieicia  razy:  Każdy  z  nieprzyjaciół  mógł  wy- 
stawić D.  większą  liczbę  piechoty.  Gors.  <DW 
-fDZIESIĘ-t-KROT> 

xDwadzieściakrotnie  p.  Dwadzieściakroć. 

t  Dwadzieście  i  [Dwadzieście  |  p.  Dwadzieścia: 
Liczył  lat  blizko  D.  Miek.  Jeden  pies  wrzasnął, 
potym  dwa,  D.  Mick. 

XDwadzieścioraki,  XDwudzieścioraki  z  dwu- 
dziestu róinyc.h  zloiony,  dwudziestu  gatunków. 
<DW-f-DZlESIĘ> 

Dwadzieścioro,  rga,  XDwudzieścioro  licz.  zb. 
od  Dwadzieścia:  l3.  dzieci,  źrebiąt,  <DW-|- 
DZIESIĘ> 

t  Dwadzieściotrjangul,  u,  Im.  y  p.  Dwudzie- 
stościan.  Sol.     <DW+DZIESIĘ-f-Trjanguł> 

Dwaj,  dwucł)  p.  Dwa. 

xDwajać,  a,  al  i  xD.  ś.  p.  Dwoić:  Na  płaszcz 
Eljasza  wody  ś.  dwajaly.    <DW> 

XDwajanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dwajać. 
XDwajanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dwa- 
jać ś. 

[Dwajścia]  p.  Dwadzieścia. 

[Dwaki,  ów,  blp.]  p.  Dwojak. 

Dwakroć  I.  dxoa  razy,  dwukrotnie:  D.  mię  po 
ramieniu  klasnął.  Mick.  2.  dwa  razy  tyle,  w  dwój- 
nasób: D.  grzeszy,  kto  ś.  grzechu  nie  wstydzi. 
Prz.  3.  zam.  dwakroć  sto  tysięcy,  dwieście  tysięcy : 
Ma  D.  posagu.   <DW-fKROT"> 

[Dwakrotnie]  przys.  od  Dwakrotny. 

[Dwakrotny]  p.  Dwukrotny. 

t  Dwanaćoie   p.  Dwanaście. 

[Dwanadziesiąty]  p.  Dwunasty.  <DW-|-Na-ł- 
DZIES1Ę> 

t  Dwanasne  przys.  po  dwunaste. 

[Dwanast]  p.  Dwanaście.     <Czes.  dvanAct> 

XDwanastny  p.  Dwunastny. 

t  Dwanasty  i  [Dwanasty]  p.  Dwunasty. 

[Dwanaś]  p.  Dwanaście. 

Dwanaście,  dwunastu  a.  f  dwunaściu,  f  dwa- 
naście, t  dwunaście,  3  pp.  f  dwunaście,  (i  pp. 
X  dwunastą,  f  dwunaścią,  f  dwiemanaścioma, 
t  dwiemanastoma,  f  dwiemanaście,  f  Dwanaćcie, 
t  Dwunaście,  f  Dwienaćcie,  fD^wienaccie,  fOwo- 
jenaście,  [Dwanaś,  Dwanast],  o  mężczyznach  Dwu- 
nastu =  12:  D.  miesięcy.  D.  artykułów  wiary.  Dwu- 
nastu apostołów.  Od  dwunaściu  konsulnych  sie- 
kier dostał  ś.  do  łańcuchów  punickich.  Warg. 
Liczbę  dwunaście  apostołów  pilnie  opisali  ewa- 
nielistowie.  Wuj.  Piętnaście  tysięcy  złotych  ze 
D.  miast.  Biel.  M.  Chrystus  to  samym  dwuna- 
ście apostołom  rozkazał.  Wuj.  Liczba  ta  12 
dawno  była  w  starym  piśmie  poświęcona:  dwu- 
naścią patrjarchów,  dwunaścią  pokolenia  ludu 
bożego.  Skar.  Kościół  dwiemanaścioma  wież 
zawierszony.  Wer.  Wyszedł  Jezus  do  Betanji 
z  dwiemanaście.  Leop.  [Z  dwunaściarai  woree- 
kami].     <DW4-Na-f  DZIESIĘ> 

XDwanaŚciekroć  dwanaście  razy,  dwanaście  ra- 
zy tyle.     <DW+Na-fDZIESIĘ-fKROT> 

XDwąRaśoiekrotnie  przys.  od  Dwanaściekrot- 
ny. 


591 


DWANAŚCIEKROTNT 


DWOISTY 


XDwanaściekrotny  p.  Dwunastokrotny. 

t  Dwanaśoiepalcowy,     X  Dwunastopalcowy    nn 

dwanaście  palców  długi  a.  szeroki ;  anat.:  f  Kiszka 
dwanaście  palcowa  p.  Dwunastnica.  <DW+Na 
4-DZIRSIĘ-f-PAŁ> 

t  Dwanaściopiąciokąt,  a,  Ira.  y  mat.  dwunasto- 
ścian,  ograniczony  dwunastu  pięciokątami.  Sol- 
<DW+Na+DZIESIĘ+PIĘ(T)+K{it> 

[Dwanaściorak,  a,  Im.  i]  dom  dworski,  na  dwa- 
naście rodzin  parobków  przeznaczony.  <DW-|-Na 
+r)ZIESlĘ> 

Dwanaśoioraki,  XDwanaściory,  xOwunaściory 
z  dwunastu  róinych  rodzajów  składający  ś. 

Dwanaściorako  i)rzys.  od  Dwanaścioraki.  Ł. 

Dwanaścioro,  rga  licz.  zb.  od  Dwanaście:  D. 
dzieci,  sani.     <D  W+Na-f  I)ZIESIĘ> 

XDwanaściory  p.  Dwanaścioraki. 

[Dwaroczny]  p.  Dwuletni.     <DW+RZEK> 

[Dwasta]  p.  Dwieście. 

fDwaścia]  p.  Dwadzieścia:    Śtyry  i  D.  =  24. 

[Dwa  złote]  pog.  oczy:  Czegoś  wlepił  we  mnie 
te  dwa  złote? 

Dwian,  u,  Ira.  y  bot.  (dialium)  roś.  z  rodziny 
hrezyljoioatych.      <  ?  > 

Dwie,  dwu  a.  dwuch  p.  Dwa. 

t  Dwienaćcie  p.  Dwanaście. 

[Dwierze,  y,  blp.]  p.  Drzwi:  Nieproszonego 
gościa  za  D.  sadzajij.  Prz.     <p.  Drzwi  > 

[Dwierzeje,  i,  blp.]  p.  Wierzeja.  '.Zmieszanie 
Drzwi  z  Wierzeja  > 

[Dwierznia,  i,  Im.  e]  di-zwi,  hrama,  wrota. 

[Dwierznik,  a,  Im.  cy]  odźwierny,  furtjan. 

[Dwierzowy]  dotyczący  drzwi,  należący  do  drzwi: 
Zamk  D. 

Dwierzy,  y,  blp.]  p.  Drzwi. 
Dwiestaj  ]>.  Dwieście. 
Dwiestu]  ]).  Dwieście. 

Dwieście,  dwustu  a.  dwuchset,  dwóchset,  [Dwie- 
sta,  Dwasta,  Dwiestu],  o  mężczyznach  Dwustu, 
[Dwiestu  j -:^ 6*0;  Dwiestu  ludzi.  Słów.  fZ  ty- 
siącem i  dwiema  sty  wozów.     <DW4-ST> 

XDwieściekroć  dwieście  razy.  <DW-f-ST-|- 
KliOT> 

[Dwioje]  p.  Dwoje. 

t  Dwiomorski  p.  Dwumorski:  D.  Korynt.  Zebr. 
<DW-f-MOR> 

[Dwirze,  y,  blp.]  p.  Drzwi. 

t  Dwobrzuctiaty :  Myszka  dw()brzuchata  =  niic- 
sień  dwubrzuszny.  Kircli.      <DW-f  BRZUCH > 

t  Owobrzuchowy  anat.:  Myszka  dwobrzuchowa 
p.  Dwubrzuszny. 

t  Dwociały  p.  Dwucialy:  Bożek  D.,  połowicą, 
człowiek,  druga  połowica  kozieł.  Otw.  <DW4- 
CIAŁ> 

t  Dwooieiny  p.  Dwuciały. 

t  Dwoozęstny  p.  Dwuczęściowy.  <DW  + 
CZĘS(T)> 

t  Dwoozlonkowlec,  wca,  Im.  wcy  p.  Dwuozlon- 

kowleo.  Otw. 
•J-  Dwoczłonkowy  p.  Dwucialy.  <DW-|-CZŁON  > 
t  Dwoczoly    !».   Dwuczoly:       D.    Janus.     Otw. 

<DW+CZOŁ> 

t  Dwofarbisty  p.  Dwubarwny:  Mirt  D.  Otw. 
<DW+ Farba  > 

+  Dwoglośnik,  a,  Im.  i  p.  Dwugloska.  <DW 
-j-ULUS> 


t  Dwogłowisty  anat.:  Myszka  dwogłowfsta  p. 
Dwugłowy.     <DW-fGŁOW> 

t  Dwogłowy  p.  Dwugłowy. 

t  Dwogranisty  p.  Dwugraniasty:  Straszliwie 
dwogranistym  szermował  jęzorem.  Zebr.  <DW 
-[-QRAN> 

XDwoiciel,  a,  Im.  e  I.  ten,  co  podwaja.  2.  t«n, 
co  rozdwaja.      <DW> 

XDwoicielka,  i,  Im.  \  forma  ż.  od  Dwoicie!. 

Dwoić,  i,  ił,  częstot.  XDwajać  \ .  we  dwójnasób  po- 
większać, podwajać:  Wyższość  dostojeństw  obo- 
wiązki dwoi.  Zabł.  2.  na  dwie  części  dzielić,  roz- 
dwajać,  przepoławiać :  Dwoje  zdania  senat  na 
dwa  działy  dwoją.  Nagur.  XNie  dwojj^  serca 
swojego  od  niego.  Rej.  (  =  nie  oddalają).  3.  [D.] 
mówić  do  kogoś,  używając  względe7n  niego  liczby 
mnogiej,  mówić  mu  „wy":  On  mi  dwoi,  bo  zawsze 
mówi  do  mnie:  „Słuchajcie,  Piętrze."  4;[D.]dwie 
nici  razem  skręcać.  5.  a.  Szpaltować  garb.  skó- 
rę w  grubości  na  dwie  przecinać.  D.  Ś.  I.  podwa- 
jać ś.,  okazywać  ś.  podwójnym :  Pijanym  w  oczach 
wszystko  ś.  dwoi.  Troć.  (-widzą  przedmioty  po- 
dwójnie). Pochodnia  dwoi  mi  ś.  i  troi  przed 
oczyma.  Krasiń.  W  egi])skiej  Sjenie,  gdzie  ś. 
cień  nie  dwoi.  Bardz.  Ksiądz  Kordecki  dwoił  ś., 
troił.  Sieuk.  (  =  robil  za  dwuch).  2.  dzielić  ś.  na 
dwoje,  rozdwajać  ś.:  Dwoją  ś.  zdania  (  =  różnią 
ś.,  nie  zgadzają  ś.,  są  podzielone).  Nie  dał  ś.  duch 
narodowy  D.,  ani  od  sejmu  i  zamysłów  Jego  oby- 
watelskich oddalać.  Ust.  Lubo  ś.  w  tym  roz- 
staniu dwoim,  serce  moje  z  tobą.  Jabł.  (  =  roz- 
dzielamy ś.).     <DW> 

[Dwoilist,  u,  Ira.  y]  p.  Dwójiist. 

[Dwoima]  p.  Dwój. 

f  Dwoimiony  p.  Dwuimienny:  D.  był  rzeczon 
syn  Eneaszów,  bo  go  zwano  i  Askanjuszem  i  Ju- 
lusem.  Otw.     <DW+I(M)> 

Dwoina,  y,  Im.  y  garb.  jedna  z  dwuch  płacht, 
na  które  ś.  przeciiia  skóra  z  grubości:  D.  z  licem 
=  płachta  zewnętrzna,  od  strony  szerści.  D.  z  mi- 
zdrą  :=  płachta  wewnętrzna,  od  strony  mięsa. 
<DW> 

Dwoinka,  i,  Ira.  i  p.  Lasecznik. 

X Dwoisto  p.  Dwoiście:  D.  chustkę  złożył. 
Troć.  (  -  na  dwoje).     <  D  W  > 

XDwoistopierzasty  bot.  mający  rozgałęzienia 
przeciwległe,  zaopatrzone  w  rozgałęzienia  także 
przeciwległe:  D.  odziomek.  Jund.  <DW-|- 
PIOR> 

X  Dwoistość,  i,  blm.  rz.  od  Dwoisty ;   f  Dwoitość- 

Tę    królowi    naszemu    przypisuję    D.:  i  do   boju 
i  do  pokoju.   Troe.     <DW> 

Dwoisty  I.  z  dwuch  jednakowych  części  złożony, 
podwójny,  zdwojony:  Wrota  dwoiste.  Star.  Oblec 
w  szatę  dwoistą.  Baz.  Nieraz  te  dzieci  myślą 
dwoistą  i  duszą  składały  jedne,  piękne  całością, 
obrazy.  Słów.  Pancerz  D.  Bohr.  Podwórze  od- 
kryte, gdzie  dachy  nie  są  dwoiste.  Bóbr.  2. 
dwie  postacie  mająaj,  jia  dv}ie  strony  przeważają- 
cy ś.,  loahający  ś.,  wątpliwy:  W  głowie  Hektor 
myśli  rozważał  dwoiste.  Dra.  Mąż  umysłu  dwoi- 
stego niestateczny  jest  we  wszystkich  drogacli 
swoich.  Wuj.  Dwoiste  życie  nasze.  Mick.  3. 
dwuznaczny,  nieszczery,  chytry :  Feba  duchem  na- 
puszony wieszczek  swój  D.  z  trzynożnych  dajo 
wyrok  deszczek.  Węg'.  Niema  sprawy  z  czło- 
wiekiem dwoistego  języka.  Gil.  4.  anat.:  a) 
X  Języczek  D.  (uvula  biiida;  -  ror:dn-ojony,  lżejszy 
stopieA  t.  zw.  wilczej  paszczy,     b)  Macica  dwoista 


592 


DWOIŚCIE 


PWOUACZY 


(uteriis  duplcx)  =  dwuotwonia.  c)  f  Myszka 
dwoista  wyższa  i  niższa  p.  Bliźniaczy.   <DW> 

Dwoiście,  X Dwoisto  przys.  od  Dwoisty:  Gie- 
nerałowa  D.,  jako  żona  i  matka,  była  rozczulo- 
na. Skarb.  D.  zaprzał,  od  siebie  i  od  swej  żo- 
ny. Ort. 

f  Dwoitość,  I,  blra,   p.  Dwoistość.     <DW> 

Dwojaozlti,  ów,  blp.  I.  p.  Dwojalt:  Ta  kobie- 
ta powiła  D.  Ojcu  nosi  D.  w  polo.  Krasz.  2. 
dwa  a.  więcej  orzechów  razem  zroslych,  in.  [s  p  o- 
ry  sz  e]. 

Dwojak,  a,  Jra.  I  I.  Im.  oy  bliźniak;  czci^.  w  Im. 
=  dtooje  hliźiwit.  2.  zwykle  w  liii.  a.  Dwójniaki, 
[Dwaki,  Dwójniaki,  Dwojuk,  Dwójki]  dwa  garnki, 
tuhem  u  yory  złączone,  in.  bliźniaki:  Nosi 
obiad  mężowi  w  dwojakach.  3.  dwa  grosze,  dwu- 
groszniak;  moneta  dwugrajcarowa.  4.  [D.]  prze- 
flrzeA  gruntu,  którą  można  zaorać  w  dzień  w  dwa 
pługi.  5.  [D.]  dom  dla  dwuch  rodzin;  dom  o  dwu 
izbach,  rozdzielonych  sienią.  6.  min.  p.  Bliźniak. 
Zdr.  Dwojaozkl.     <DW> 

[Dwojak]  p.  Dwojako. 

1.  Dwojaki  I.  dwa  gatunki  mający:  Można  to 
zrobić  dwojakim  sposobem  (  =  dwoma  róinemi 
sposobami).  Zboże  jest  dwojakie:  ozime  i  jare. 
Kras.  A.  2.  mający  dwa  znaczenia,  dwuznaczny: 
Mówić  słowa  w  dwojakim  sensie.  Niem.  Mj^ż 
dwojakiego  umysłu  niestateczny  jest  we  wszyst- 
kicti  drogacli  swoich.  Leop.  (  =  wahającego  ś., 
niestałego,  niepewnego).  3.  Xdwa  razy  tyle  stano- 
wiący, dwa  razy  większy,  podwójny.     <DW> 

2.  Dwojaki,  ów,  b]p.  p.  Dwojak. 

Dwojako,  [Dwojak]  I.  przym.  od  Dwojaki  =  a) 
dwojakim  sposobem:  J).  ś.  to  ma  rozumieć  sło- 
wo. Troć.  D.  go  nazywają.  L.  b)  Xi«  dwójna- 
sób, dwa  razy  tyle,  dwa  razy  loiącej :  Odmierzaj- 
cie mu  D.  Leop.  2.  X»a  dwie  części,  na  dtooje: 
D.  co  podzielić.  L. 

Dwojakość,  i,  blm.  rz.  od  Dwojaki. 

t  Dwojbrzuchowy  anat.:  Myszka  dwojbrzucho- 
wa  p.  Dwubrzuszny.     <DW+BRZUCIi> 

t  Dwojbrzuszny  anat.:  Myszka  dwojbrzuszna 
p.  Dwubrzuszny. 

j  Dwojcy  dwa  razy,  drugi  raz:  Nim  kur  tej 
nocy  D.  zapoje.  Op.  Pan  Jezus  D.  rozmnożył 
chleb.  Op. 

Dwoje,  dwojga,  fDwojgo,  fDwojko,  [Dwioje,  DwóJ- 
go.  Dwójko]  licz.  zb.  od  Dwa:  Było  uas  D.  D.  dzie- 
ci, cieląt.  Znałem  ludzi  D. '  Mick.  f  AV"idział 
owo  ludzi  D.  D.  sani.  f  D.  skota.  f  Na  dwo- 
ich  stajach.  Z  dwojga  złejjo  wolę  nic.  Jedno 
z  dwojga.  XPoszli  tam  we  dwojgu.  Sow.  X Ko- 
zieł i  baran  po  dwojgu  rogów  mają.  Birk. 
X Gdzie  to  być  może,  żeby  król  jeden  dwojgu 
królestw  mógł  dosyć  uczynić.  Biel.  M.  Zapewnić 
szczęście  dwojgu  ludzi.  Między  dwojgiem  złego 
mniejsze  trzeba  obrać.  Górn.  [D.  drzewa  sta- 
nęło. Te  D.  ludzi  a.  ci  D.  ludzi.  Kupić  D. 
sztuk  bydła.  "Wynieście  nam  chleba  D.  Pięć 
]»odusek,  D.  pierzynie.  Od  tych  dwojga  państwa 
młodych  a.  od  tego  dwojga  państwa  młodego. 
Po  D.  razy  =  po  dwa  razy].     Por.  Dwój.   <DW> 

t  Dwoje  i  [Dwoje]  przys.  p.  Dwój. 

Dwojeczlina,  y,  hu.  y  bot.  (dieliptera)  roś.  z  ro- 
dziny rozdzieńcowatych.     <DW> 

t  Dwojeć  przys.  dwa  razy.      <D'W> 

f  Dwojekroć  p.  Dwój. 

t  Dwojenaście,  dwojenaście  a.  dwójganaście  6 
pp.    dwojgonaściem    p.    Dwanaście:    D.   książąt 


imiona.  Leop.  Oddzielił  mu  czę,<ć  njiędzy  dwoi- 
gonaścieni  pokoleniem.  Leop.  D.  ksiąg.  Trzyc. 
<DW-f  Na+DZIESIĘ  > 

Dwojenie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Dwoić:  Temi 
obrotami  i  dwojeniami  niezmiernie  mordowano 
żołnierzy.  Gors.     <DW> 

Dwojenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dwoić 
Ś.;  lek.:  D.  ś.  w  oczach  (diplopia)=.'?<an,  w  któ- 
rym przedmioty  widziane  przedstawiają  ś.  podwój- 
nie,  widzenie  zdwojone,  Xdwuwidz- 
t  w  o. 

t  DwojgJośny:  Litera  dwojgłośna=-spo7^/o."!fca. 
<DW-fGŁOS> 

f  Dwojgo,  a  p.  Dwoje:  Ze  awierząt  D.  i  D. 
weszło  w  korab.  Wuj.     <DW"> 

t  Dwójko,  a  p.  Dwoje:  D.  gołębiątek  przyszło 
mi  na  wziątek.  Zebr.  Otom  rodzica  wasza,  was 
dwojkiem     stojąca.    Zebr. 

Dwójniaki,  ów,  blp.  p.  Dwojak:  Za  niemi  uka- 
zała ś.  Niemka  z  dwójniakami  gorącej  strawy. 
Prus.     <DW> 

Dwojnioa,  y,  Ira.  e  I.  p.  Dwóinica:  Przed ał 
i  na  wieczność  darował  pszczoły  w  dwojniey. 
Gac.  2.  teeh.  mas.  ,.<.u,  łamiąca  towar  szeroki  na 
dwoje  w  środku  przed  zwinięciem  w  sztuki. 

Dwojnictwo,  a,  blm.  dualizm.  S.  K. 

XDwojność,  i,  blm.  rozdioojenie:  W  tezie, 
w  pączku  nierozwitym  na  polu  całości  "w  uczu- 
ciu, na  błoniach  sztuki  nie  było  dwojaości. 
Krasiń. 

("Dwojuk,  a.  Im.  i]  p.  Dwojak. 

t  Dwojżon,  a,  Im.  owie  p.  Dwużeniec.  Tuch. 
<DW  -f  ŻON> 

f  Dwomorze,  a,  Ira.  a  p.  Dwumorze.  <DW-{- 
M01i> 

t  Dwonogi  p.  Dwunożny:  Dwonogie  i  niepło- 
che  łanie.  Klon.  (przen.  =  kobiety  nierządne). 
<DW-]-N0G> 

-j-  Dwoostrzy  mający  dwa  ostrza,  obosieczny: 
Dwoostrzą  siekierę  wziąwszy  w  ręce  obie, 
wspiął  ś.  Otw.     <DW-f0S(TR)> 

t  Dwopióry  z  obu  stron  mający  pióra:  Obra- 
cał w  ręku  swoich  halabart  I).  Otw.  <D"W-ł- 
PIOR> 

[Dwora]  dwa  razy.  <Zara.  dwa  razy,  por. 
Jednora> 

XDworacki  mający  maniery  dworskie,  układny, 
ugrzeczniony,  grzeczny.      <DWOR> 

Dworaotwo,  a,  blm.,  xDworstwo  I.  a.  XDwo- 
rzaństwo,  HyNorsicz^in^i  sposób postępmoania  dioor- 
ski,  manjery  dworskie,  obycie  towarzyskie,  właściwe 
dworakom,  etykieta  dworska:  Za  Zygmunta  I  D. 
Franciszka  I  a  nauka  Leona  I  stały  ś.  nam 
wspólną  własnością.  Cz.  2.  Xdowcip,  iarłobli- 
wość,  jowjainość,  humor:  D.  dało  Prokopowi 
przyjemną  złośliwość  i  trafność  w  obronie  lub 
naganie.  Cz.     <DA70R> 

Dworaczek,  czka,  Im.  czkowie  p.  Dworak:    D. 

obrotny.  Zabł. 

Dworaczenie,  a,  blm.,  czynność  oz.  Dworaczyć. 
Dworaczka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Dworak.   2. 

[D.]  słuiba  dworska,  łve  dworze. 

Dworaczno  p.  Dworno:  Jak  stan  przykazał, 
żył  huczno,  D.  Uj. 

Dworaczy    przym.   od    Dworak:    Bezpośrednia 


przyczyna  śmierci  może  służyć    za    dowód    wy- 
trwałości w  shiżalstwie  dworaczym.  T.  K. 


593 


DWORACZYĆ 


DWORNY 


Dworaczyć,  y,  ył  I.  p.  Dworakować:  Dobrze 
ci  tak!  było  rolę  uprawia-,  byb)  pracować,  nie 
było  D.  Krasz.  2.  przeu.  pochlebiać,  potakiwać, 
glarać  i.  pochbaó,  miibkakiwai :  W  utworacli 
mycli  nie  (Iworaczyłem  niczemu.  Jeż.   <DWOR> 

Dworaozyna,  y,  Im.  y  dworak  godny  politowa- 
nia. 

[Dworaczysko,  a,  Im.  a]  m.  i  ni.  p.  Dworak: 
D.,  pijaczysko,  da  i  wieczne  hultaisko. 

Dworak,  a,  Im.  cy  I.  dworzanin  króla  a.  mag- 
nata, szczeg.  układny,  zręczny,  chytry :  Któż  ś. 
u  dworaków  o  prawtlzie  wybadał!  Kras.  Spo- 
dziewałem ś.,  że  ś.  nauczę  retoryki  na  dworacli 
wielkich  panów. — Oho,  znać  dworaka!  Chodź.  2. 
[D.]  służący  we  dworze  luieiskim,  parobek  dworski. 
Zdr.  Dworaczek,  [DworaslekJ.  Zgr.  [Dworaozy- 
skoj.     <DWOii> 

xDworakierja,  i,  blra.  pog.  zle  obyczaje  dwor- 
skie, obłuda  i  wyszydzanie  drugich:  Na  tym  swo- 
jij.  dworakierj.-},  zasadza,  żeby  każdego  wyśmiać. 
L.     <DW01i  z  końcówkc-i   ■Włos.> 

Dworakować,  uje,  owat,  Dworować  I.  a.  Dwo- 
raczyć dworsko  służyć,  być  dworakiem:  Szablę 
nosisz  przy  boku  i  od  lat  kilkunastu  dworaku- 
jesz  staroście.  Kaczk.  2.  iarly  stroić,  żartować, 
drwić,  kpić,  szydzić:  Nie  dworakuj  z  biedaka. 
<DWOR> 

Dworakowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Dwora- 
kować. 

[Dworan,  a,  Im.  nic]  p.  Dworzanin. 

JDworanin,  a,  Im.  aniej  p.  Dworzanin.  Zdr. 
[Dworaninek]. 

[Dworaninek,  nka,  Im.  nkowie]  p.  Dworanin: 
Przysed  do  nij  D.,  miescki  synek. 

[Dworasiek,  śka,  im.  śkowie)  p.  Dworak:  Nie 
kocliajze,  Kaśka,  żadnego  dworaśka. 

fOworaźny  I.  p.  Dwurazowy.  2.  p.  Dwuraźny. 
<DW-fRZAZ> 

Dworcowy  przyra.  od  Dworzec:  Publiczność 
dworcowa  (—7ia  dworcu  kolejowym  znajdująca  ś.J. 

[Dworczak,  a,  Im.  I]  I.  pan  na  dworze,  folwar- 
ku.    2.  większy  [gbur],  półdziedzic. 

[Dworecki,  ego.  Im.  ccy]  dworski  człowiek. 

Dworeczek,  czka.  Im.  ozki  p.  Dwór  i  Dworek: 
"Wybudował  niebawem  bardzo  ładny  D.  Kaczk. 
Na  przyczółku  wioski  krył  ś.  sobie  D.  o  sakra- 
mentalnym ganeczku.  Byk.   <DWOR> 

Dworek,  rku,  Ira.  rki  I.  p.  Dwór;  mały  dioór, 
domek  porządniejszy  tciejshi,  rzadziej  jniejski: 
Dworki  na  Antokolu.  Chodź.  2.  |D.]  =  a)  sieA. 
b)  poilwórze.    Zdr.  Dworeczek. 

Dworka,  Dworka  I.  a.  xDworzanka  kobieta, 
j,rzebywojąca  na  dworze  monarchy  a.  magnata, 
iiaina  dworska,  panna  diuorska:  Wiesz,  co  gład- 
ka dziewoja,  co  jest  ładna  D.?  Raj  oczu,  piekło 
duszy,  a  czyściec  dla  worka.  Min.  Miła  sercu 
D.  poczyna  zwracać  ku  sobie  rycerskie  serca 
i  oczy.  Sienk.  2.  Xa.  XDwornica,  xDworniczka 
gospodyni  jolwarczna,  klucznica:  D.  rzr-jdna  bydła 
pilnie  ma  doglijdać.  (Jost.  Pozostawał  na  fol- 
warku karbowy,  gospodyni  czyli  D.,  dziewka 
służebna.  Paw.     <DWOR> 

Dworkowy  i)rzym.  od  Dworek,  w  dworktt  mie- 
fzkająry:  Hyla  to  dzisiejsza  szlachta  dworkowa. 
iSzaj.  {-drobna,  zagonowa,  zaściankowa,  cliodacz- 
kowa). 

t  Dwormistrz,  a.  Im.  e  marszałek  dworu:  Roz- 
kazał dwormistrzowi,  aby  go  w  księgi  dworskie 
wpisał.  Fort.     <DWOR-j-Mistrz> 


Dwornia,  I,  Im.  e  służba  dworska,  dwór  pański, 
czeladź:  Pomieszczenie  ogromnej  dworni  pana 
wojewody.  Krasz.  Pomiędzy  niemiecksj,  dwornie 
przebranego  po  polsku  kupca  witano  zawsze 
drwinami.  Krasz.  Dawni  słudzy  i  D.  cisnęła  ś. 
do  panów.  Krasz.     <DWOR> 

[Dworniak,  i.  Im.  1]  prosię  źle  karmione,  prze- 
znaczone na  opas  na  rok  następny. 

xDwornioa,  y.  Im.  e  I.  p.  Dworka.  2.  p.  Dwor- 
niozka. 

[Dwornica,  y,  Im.  e]|  p.  Dornica.  <Może  toż, 
co  Ssłw.  gorBniea,  Ukr.  hornycia,  przez  Nm. 
[domitz,  dlirnitz,  durnitz],  z  przystosowaniem  do 
DWOR> 

XDworniczka,  X Dwornica  I.  p.  Dworka:  D., 
gdy  bydło  do  domu  przychodzi,  ma  one  zaraz 
oglf^dać.  Ilaur.  2.  dziewka  od  bydła:  Czy  D. 
już  doiła?  Troć.     <D"WOR> 

xDwornie  p.  Dworno:  "Wyciągnęła  do  niego 
rękę,  którjj,  on,  przyklęknąwszy  D.  na  jedno  ko- 
lano, ucałował.  Sienk.  (  =  etykietalnie).  Nikt  ś. 
D.  pytać  nie  ma  o  tajemnicach  Pańskich.  Wuj. 
{  =  ciekawie).  U  dworu  D.,  a  doma  wybornie.  Prz. 
(  =  wystawnie,  okazale).  Chciał  s  nim  Herod  ga- 
dać D.  Pśń.  {  =  układnie,  zręcznie). 

Dwernik,  a,  Im.  cy  I.  Xdworak,  człowiek,  który 
hyioal  po  dworach,  świadomy  zwyczajów  dworskich: 
I  człowiek  mądry,  a  i  wielki  D.  Pol.  2.  f  rządca 
folwarku,  podstarości,  włodarz;  ekonom,  karbowy, 
gumienny:  Prowizja  na  czeladź  folwarkową 
w  Słupnie  na  rok:  D.,  pisarek,  parobek...  Wej. 
Pieniędzy  dwornikowi  zł.  20,  pisarzowi  zł.  12, 
parobkowi  zł.  12.  Wej.  Folwarczni:  urzędnik 
z  żoną,  D.,  dziewki  2,  pastuch.  Gac.  Urzędnik, 
jjuźniejszy  dyspozytor,  i  D.,  późniejszy  g-ospo- 
darz,  byli  do  zarządu  i  do  pilnowania  robotni- 
ków w  rolnym  gospodarstwie.  Gac.  Kmieć  szedł 
śmiało  ze  skargą  na  włodarza,  dwornika,  czy 
dziesiętników.  Rost.  Zrządziłem  Mikołaja  za 
dwornika  i  gospodarza  w  lolwarku.  Lip.  3. 
f  p.  Dworzanin.  Wielki  D.  =  kanclerz:  Bazyli 
Lupul  osiedlił  ś.  na  Wołoszczyźnie  i  przyszedł 
do  urzędu  wielkiego  dwornika.  Roi.  (kancle- 
rza). 4.  Xdzierżawca  dworskiej  obory,  pachciarz. 
<DWOR> 

Dworno,  xDwornie  I.  Xprzys.  od  Dworny: 
Tak  mówiąc,  pyszny  Szatan  krok  posuwa  D. 
Przyb.  2.  a.  Dworaczno,  z  wielkim  dworem,  wy- 
stawnie,  okazale,  bogato,  zbytkownie :  Żyć  D.  Za- 
jechać D.  Stawił  ś.  D.  Roi.  Tak  w  nim 
(w  zamku  Maleszowskim)  huczno,  D.  i  okazale, 
że  go  sąsiedzi  małym  Paryżem  zowią.  Hof. 

XDworność,  i,  blm.  I.  rz.  od  Dworny:  Próżno 
ś.  silił  na  D.  Sienk.  (  =  dworne  manjery,  grzecz- 
ność). Strzeż  6.  dworności,  co  w  słóweczku 
zwinnym  srogiemi  godzi  na  serce  zapędy.  Zabł. 
(^chytrej  układności).  D.  pierwszy  stopień  do 
l)iekła.  Prz.  (  =  ciekawość).  2.  wystawność,  okaza- 
łość: W  dwornościach,  w  próżnościach  i  głu- 
pościach  tego  świata.  3.  t  godność  dworzanina  : 
Abyśmy  nie  czcili  komu  dla  dworności  jego. 

X Dworny  I.  p.  Dworski:  a)  Michał  Gliński, 
marszałek  D.  litewski.  Stryjk.  (  =  nadworny). 
t  Dworna  pani  =  dworka:  Cnoty,  które  tak 
w  dworzaninie,  jako  i  w  dwornej  pani  najdować 
ś.  mają.  Oórn.  f  D.  rok  =•  sądzenie  spraw  przez 
sąd  królewski,  b)  Szynk  D.  I  kmiecy  i  D.  grunt 
pobór  ma  oddawać.  Star.  Wyrobek  obszernych 
pól  dwornych.  Paszk.  F.  Zarobienie  pewnej 
części  dwornego  gruntu.  Boh.  K.   f  Wina  dwór- 


694 


dworogatv 

na  C  =  kara  pienięina  dworowi  należna).  2. 
sztuczny,  i>kszczony,  etykietalny,  clcyancki,  wytwor- 
ny, wykwintny,  staranny,  wyszukany,  strojny, 
grzeczny,  układny:  Córki  Sjońskie  szły  i  pląsa- 
ły, chadzały  i  nogami  swcnii  dworuyin  krokiem 
]iostę|)(iwały.  Leop.  Słowa  jego  nie  przestały 
liyó  dworne.  Sienk.  Dworno  ciała  ocliędóstwo. 
Ml.  duch.  Będzie  świecić  odzienie  grube,  a  za- 
ćmi ś.  odzienie  dworne.  Op.  (Młode  Polki)  niby 
dworne,  a  pokorne.  Pol.  (  =  obyte  z  życiem  torca- 
rzyskim,  światowe).  3.  chcący  tcszystko  wiedzieć, 
ciekawy:  D.  on,  wszystkoby  cłiciał  wiedzieć,  nic 
]irzed  nim  nio  skryjesz.  Kn.  4.  ciekawość  bu- 
dzący, zajmujący,  interesujący,  ciekawy  ;  dowcipny : 
Świerzbi  język  tego,  co  wie  co  dwornego. 
Prz.  Księga  ta  pełna  dworny cti  rzeczy.  Troć. 
<DWOR> 
t  Dworogały  p.  Dwurogi,  <DW-fRO(i> 
Dworować,  uje,  cwał  I.  p.  Dworakować :  a) 
X  Każdy  D.  chce,  a  nic  nie  robić.  Skar.  b) 
Ozdobo  twarzy,  wąsy  pokrętne,  powstaje  na  was 
ród  zniewieściały,  dworują,  sobie  dziewczęta 
wstrętne.  Kniaź.  2.  j  postępować  obyczajem  dwor- 
skim. 3.  [D.]  wychodzić  na  dwór,  t.  j.  z  potrzebą. 
<DWOR> 

Dworowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dworować: 
Cudze  wady  materją  były  jego  dworowania.  L. 

[Dworowiec,  woa,  im.  wce]  p.  Dworzanin. 

XDworownik,  a,  lin.  cy  ten,  co  dworuje  z  ko- 
fjoi,  żartowniś,  szyderca. 

XDworowy  I.  p.  Dworski.  2.  podwórzowy: 
Oworowe  gołębie.  Sień.  (  —  domowe,  oswojone). 
[Dwcrowy,  ego,  Im.  I]  rz.  p.  Dworzanin. 

Dworski,  X Dworny  I.  a.  xDworowy  do  dworu 
v:iejskic(jo  należący,  pański,  należący  do  dziedzica: 
(iirunta  dworskie.  2.  do  dworu  monarchy  a.  mag- 
iKila  należący:  Urzędnik  D.  {—nadworny).  Świę- 
to dworskie  {=^ galowe).  Wtajemniczył  młodego 
ajenta  dyj)lomatyeznego  w  plotki  dworskie  i  nie- 
dworskie.  Kol.  f  Dworską  (dom.  służbę)  służyć 
jest  w  próżną  nadzieję  nędze  użyć.  Prz.  f  Sąd 
P.  (  =  królewski,  gdzie  zasiadał  król  u.  starosta). 
t  Sędzia,  podsędek  D.  Dworska  klamka  a.  dwor- 
ska polewka  =  5^260  u  dworu:  Dworska  mu  po- 
lewka smakuje.  Prz.  3.  y^właściwy  dworzanom, 
przen.  etykietalny,  układny:  Dworska  mowność 
jest  bezpieczna,  żartująca.  Gil.  4.  lek.:  f  Cho- 
roba dworska  a.  7  niemoc  dworska  a.  fospa 
dworska  a.  f  przymiot  D.  p.  Przymiot.  Po 
dworsku  przys.  =  jak  dworak,  układnie:  Seaeka 
obraził  Nerona  i  wyj)adł  z  łaski,  bo  u  dworu 
nie  po  dworska  ś.  sprawił.  Pilch.  Dworski,  ego. 
Im.  80y  rz.  I.  dtoorzunin,  szczeg.  niższego  rzędu: 
Dwór  nasz  składa  ś.  z  dworzan  i  z  dworskich; 
dworzanie  w  większej  są  powadze.  Hof.  Dwor- 
skich nierównie  jest  u  nas  więc  j,  niż  dworzan, 
wszyscy  pod  juryzdykcją  marszałka.  Hof.  To 
mi  zjednało  uszanowanie  od  sług  i  dworskich. 
Skarb.  Prawią  dworscy,  że  Lichtenstein  nietyl- 
ko  dla  krzcin  tu  bawi.  Sienk.  Z  ludźmi  ludzko, 
a  z  dworskierai  dworsko.  Prz.  2.  Xstronnik 
dworu,  stronnik  królewski:  Nie  dowierzano  jego 
obywatelstwu,  bo  go  mieli  za  dworskiego.  L. 
<DWOR> 

t  Dworskie  p.  Dworsko:  Człowiek  bywały 
umie  ś.  kłaniać  D.  Petr. 

[Dworskie,  ego,  blm.]  dworskie  pole,  dworskie 
grunta:     My  jtasujewa  chudobę  na  dworskićm. 

Dworsko  I.  a.  f  Dworskie  przys.  od  Dworski, 
po  dworsku,   sposobem  dworskim,   tdciadnie^  elykie- 


DWOKZANSKI 

i<dnie:  Trafnie  a  D.  ś.  z  kogo  naśuuać.  Mącz. 
Znalazł  ś.  D.  Z  ludźmi  ludzko,  a  z  dworskiemi 
D.  Prz.  2.  Służyć  D.  =  służyć  ive  dworze:  Kachna 
niegdyś  D.  służyła.  Krasz. 

Dworskość,  I,  blm.  rz.  od  Dworski,  sposób  ży- 
cia dworski,  obyczaje  dworskie. 

XDworstwo,  a,  Im.  a  I.  życie  dwor.'!kie,  iycie 
przy  dworze.  2.  p.  Dworactwo :  Około  uciech, 
które  bywają  w  żarciech,  śrzedni  może  być  na- 
zwań żartobliwy  dworzanin,  a  cnota  D.  Petr. 
(=dowcip,  humor).  3.  żart, koncept,  dowcip:  Świę- 
tokradztwa swoje  żartami  a  dworstwem  pokry- 
wał. Warg.  t  Skarbek,  dworstwem  idąc,  wpu- 
ścił sygnet  do  skrzynj  cesarskiej,  mówiąc:  idź 
złoto  do  złota.  Paszk.  Żywot  swój  w  dworstwiech 
i  w  szyderstwiech  strawili.  Wuj.  {  =  w  drwi- 
nach, kpinach).  4.  obyczajność,  grzeczność,  uprzej- 
mość, układność:  Sercem,  urodą,  dworstwem 
i  ludzkością  we  wszystkim  wojsku  nikt  go  nie 
celuje.  P.  Koch.  5.  pierwszeństwo,  wyższość:  Sa- 
ma cnota  ta  zawsze  D.  ma.  <DWOR> 

Dworszczyzna,  y,  Im.  y  I.  p.  Dworactwo: 
W  gronie  pięknych  niewiast  francuską  uprzej- 
mość i  dworszezyznę  rozpościerać  usiłował. 
Skarb.  2.  powinności  dworskie,  jmńszczy zna:  Za- 
płacił dziś  chłop  dworszezyznę  zaległą.  L.  Od- 
rabiać dworszezyznę.  L.  3.  zb.  ludzie  diuorscy, 
dworzanie.     4.   Xw  Im.  żarty,  koncepty,  Jigle. 

Dworus,  a,  Im.  y  [mg.  dv.'orzanin,  dworak:  Prze- 
biegły D.  i  siebie  nawet  pozwalał  oskarżać 
przed  królem  dla  niepoznaki.  Bart,  Zły  z  cie- 
bie" D.,  miły  panic  bracie,  kiedy  tu  bez  nas  ra- 
dy nie  dawacie.  Pol.  Pieśń  ludowa  jeżeli  nie- 
zbyt pochlebnie  odzywa  ś.  o  dworakach,  to 
głównie  dlatego,  że  różni  chłopa  od  dworusa 
tryb  życia,  przywyknienia.  <DWOR  z  końców- 
ką Łć.> 

[Dworzaozek,  czka.  Im.  czkowle]  pog.  dworak, 
sługa  dworski. 
[Dworzallniec,  ńca,  Im.  ńcy]  p.  Dworzanin. 
[Dworzan,  a,  im.  niej  p.  Dworzanin:  Pan  nie 
wiedział,  aż  mu  D.  powiedział.  Żaden  z  pała- 
cowej straży,  ani  z  dworzanów,  ani  z  panów 
rady,  do  progu  jego  zbliżyć  ś.  nie  waży. 
Mick. 

XDworzanek,  nka,  Im.  nkowie  pog.  p.  Dwo- 
rzanin: Jeden  z  owych  dworzanków  dał  poli- 
czek Panu  Jezusowi.  Wuj. 

Dworzanin,  a,  Im.  anie  I.  a.  f  Dwornik,  [Dwo- 
ran,  Dworzan,  Dworzallniec,  Dworanin,  Dworo- 
wiec, DworowyJ  człowiek,  należący  do  dworu  mo- 
narchy a.  magnata:  D.  i'ękodajny.  Dwór  nasz 
składa  ś.  z  dworzan  i  z  dworskich;  dworzanie 
w  większej  są  powadze;  jedni  są  resj)oktowi, 
drudzy  płatni.  Hof.  Przen.:  Dworzanie  niebiescy. 
Op.  (  =  aniołowie  i  święci).  2.  f  człowiek  należący 
do  czeladzi  dworskiej,  pachołek,  służący:  W  skład 
dworzan  wchodzili  jeńcy  wojenni;  druga  giene- 
racja  już  zdobywa  względną  swobodo.  Roi.  3. 
1  prow.  szlachcic.  4.  "^  żartowniś,  dowcipniś:  Oko- 
ło uciech,  które  bywają  w  żarciech,  śrzedni  mo- 
że być  nazwań  żartobliwy  D.,  a  cnota  dworstwo. 
Petr.    Zdr.   XDworzanek.     <DWOR> 

Dworzanka,  i.  Im.  I  I.  Xp.  Dworka.  2.  i  fraszka, 
epigramat:  Pisał  Gawiński  sielanki,  dworzanki 
czyli  fraszki  i  inne  wiersze  przygodne.  Sow. 
Pisał  (Gawiński)  także  dworzanki,  to  jest  epi- 
graraata.  Kórz. 

xDworzań8kl  przym.  od  Dworzanin:  Żywota 
dworzańskiogo    dobrze    trzeba    poprawić.   Baz. 


595 


DWORZAN  STWO 

Kilku  pachołków  dworzańskich.  Knrp.  (=  dwor- 
skich). 

xDworzań8two,  a,  blm.  I.  zb.  dworzanie:  Przy 
ponurym  królu  D.  zanieraiałe  stało.  Stasz.  2. 
służba  dicorska,  zawód  dworzanina:  D.  ustało, 
nie  raa  ś.  gdzie  szlachecki  synek  umieścić. 
Kras.  3.  p.  Dworactwo:  Wiele  jest  rzeczy 
daleko  pożyteczniejszych,  niż  to  takie  wymyślo- 
ne, iż  tak  rzekę,  D.  przez  ś.  samo.  Górn.  4. 
Iprow.  zb.  azlachta:  D.  całej  gubernji  ś.  zjecha- 
ło.    5.  [D.\  szlach-  <DWOR> 

[*Dworze,  a,  Im.  aj  w  wyrażeniu:  Na  dwo- 
rzu  =  na  dworze,  na  podwórzu:  Stoi  na  dworzu. 
Cóż  tam  na  dworzu?  Len. 

Dworzec,  rca,  Im.  rce  I.  (/mach,  dom  porząd- 
niejszy wiejski,  dioór:  D.  mojego  dziadka.  Mo- 
raw. Poleciał  do  leśnego  dworca.  Sienk-.  2. 
y^starij  dwór.  Kn.  3.  y.podwórze  z  zabudowania- 
mi gospodarskiemi  na  fohoarku:  Najazd  na  dom 
szlachecki,  nie  tylko  na  sam  dwór,  ale  i  na 
gumno  i  na  D.,  gdzie  bydło  i  insze  gospodar- 
stwo domowe  bywa  chowane.  St.  lit.  4.  budy- 
nek stacijjnii  na  kolei,  banliof.  5.  przen.  zb.  dwo- 
rzanie, dwór:  Niech  z  całym(lworcem  kniahy- 
nic  sprowadzi  w  zamek  wileński.  Słów.  6.  [D.] 
podwórze,  dziedziniec.     <DWOR> 

f  Dworzenie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Dworzyć. 

t  Dworzyć,  y,  ył  I.  umizgaó  ś.  do  kogo,  nadska- 
kiwali komu:  1  Febe  sama  niekiedy  dworzyła 
swemu  Endymjonowi.  Tw.  2.  użyicuó  fortelów: 
Jezus  ust  swych  nie  otworzy,  choć  cudów  chce, 
chociaż  dworzy  łeb  Heroda  wydworny.  Koch. 
<DWOR> 

Dworzysko,  a,  Im.  a  I.  p.  Dwór.  2.  podivórze, 
dziedziniec:  Pan  cześnik  pod  starą  lip<^  znowu 
siedział  i,  jak  niegdyś  w  tęsknotach  i  serca 
ucisku,  grał  na  skrzypcach  żałośnie  na  starym 
dworzysku.  Pol.  Drabantem  szli  znowu  przez 
całe  D.  Pol.     <DWOR> 

xDworzyskowy  przyra.  od  Dworzysko:  Gmi- 
ny, trzymające  ś.  porządku  dworzyskowego,  sta- 
nowimy rodzaj  spółek  (^mające  ziemię  nie  wspól- 
ną, lecz  podzieloną  podług  dworzysk,  t.  j.  oddziel- 
nych gospodarslw). 

t  Dworzystość,  i,  Im.  i  p.  Dworzyszcze:  Wy- 
raz włóka  równo  znaczy  z  terminami  łan,  D., 
a  nawet  służba,  które  jednostajnie  z  włóki  pła- 
cą. .Tabł.  A. 

Dworzyszcze,  a,  Im.  a  I.  f  (na  wsi)  =  a)  pole 
na  pastwisko  przeznaczone,  b)  a.  t  Dworzystość 
Jednostka  gospodarstwa  kmiecego:  Średnia  wiel- 
kość gospodarki  włościańskiej  nosiła  niejedno- 
stajną nazwę:  na  Litwie  nazywano  ją  służbą, 
na  Wołyniu  i  Polesiu  zwala  ś.  dworzyszczem, 
na  Ukrainie  zaś  osiadłym  dymem.  Jabł.  A. 
We  wszystkich  wsiach  z  ról,  jeśli  je  mają,  abo 
z  dworzyszcz  ])łacą  po  dwadzieścia  groszy.  Vol. 
2.  t  (w  mieście)  plac  pusty;  Jednostka  placu  pod 
budowę  idącego.  Szuj.  3.  bł.  budynek,  gmach, 
dwór,  zamek:  W  ulicach  pełno  było  dworzyszcz 
z  czerwonej  cegły.  Sienk.  W  jamach,  wykopa- 
nych pod  dworzyszczem  w  Spyeliowie,  jęczało 
kilku  jeńców.  Sienk.  4.  [D.]  =  a)  siary  dwór.  b) 
miejsce,  gdzie  by  I  dwór.     <DWOU> 

Dworzyszczowy  ])rzyra.  od  Dworzyszcze:  Sy- 
Btcm  I).  Jabł.  A.  Dworzyszczowy,  ego,  Im.  i  rz. 
ten,  co  gospodaruje  na  dworzyszczu,  chłop  pań- 
szczyźniany:  Służba  drżała  ])rzed  nią,  dworzy- 
ezczowi  bali  ś.  jak  ognia.   Sienk. 


DWÓJCIF.LNY 

t  Dwosprzęźny  p.  Dwiisprzężny.  <DW-|-Z-ł- 
PKZKG  > 

t  Dwostronny  p.  Dwustronny.  <DW-fSTRON> 

t  Dwouchy  p.  Dwuuchy :  Dzban  D.  Nar.  <DW 
+UCH  > 

t  Dwożenia,  I,  Im.  e  p.  Dwużeniec.  Tuch. 
<DW-fŻON> 

Dwóch  p.  Dwa. 

Dwóch-  p.  Dwuch-. 

Dwój  I.  z  dwuch  złożony,  podtoójny,  zb.  z  Ip.  = 
dwa  z  Im.:  f  D.  jest  rodzaj  Jezusa,  jeden  ludz- 
ki, drugi  boski.  Śkar.  f  Ty  pod  moc,  Romule, 
ująwszy  D.  lud,  prawa  knujesz.  Zebr.  f  Ta 
ewanielja  nam  dwoje  dziwy  opisuje.  Wuj. 
(  =  dwa),  f  Między  morza  dwoje.  Kochan, 
t  W  pierwszych  księgach  dwoich  (  =  dwuch) 
mieliśmy  naukę  o  jednostajnych  rzeczach.  Sień. 
j-  Dwoją  porażką  zwątlony,  przymierze  uczynił. 
Stryjk.  (=dwa  razy  powtórzoną,  dwukrotną).  fNa 
dwoję  dzielii  =  dzielić  na  dwie  części,  f  Co  czy- 
nili pierwszy  dwoi  (  r=  dwaj),  f  Sumę  dwoję  a. 
troję  jeśliby  kto  był  winien  (  =  dtca  razy  większą). 
t  Dwoje  łm.  (przysłówkowo)  a.  [Dwoje],  fDwo- 
jekroć,  xWe  dwoje  =  dwa  razy:  Dwoje  sześć 
dzieł  zacnych,  t.  j.  dwanaście  Ilerkulesowych. 
Otw.  Jednąc  a.  D.  Tyle  D.  Kochan.  Ja  we 
dwoje  i  czasem  we  troje  więcej  na  rok  wydaję, 
niż  mam  dochodów.  [Dwoje  drugi  a.  We  D. 
tyU)]^dwa  razy  tyle:  Przynieś  dwoje  drugi  ta- 
ki garnuszek  śmietanki.  We  dwoje^^podwójnie: 
Chustka  we  dwoje  a.  we  troje  złożona.  Syn  2. 
dwuch  rodzajów,  dwojaki,  dwoisty :  ■}•  U  nas  wy- 
prawa wojenna  dwoją  bywa,  jedna  pospolitym, 
ruszeniem,  druga,  gdy  żołnierze  przyjmują.  Tarn. 
J.  f  Dwoje  ryby,  na  dwoje  noszenie  rozdzielo- 
ne, a  dwojakim  sposobem  przyprawione.  Kn. 
Przen.  na  dwie  strony  przeważający  ś.,  na  dtuuch 
ramionach  płaszcz  noszący:  f  Nie  chcąc  być 
dwojego  serca,  wymówił  mu  i  wyrzucił,  co 
w  nim  było,  aby  przyjaeielom  nic  tajnego  nie 
było.  Skar.  Na  dwoje  =  a)  na  dwie  części:  Od- 
biera bilet,  drze  na  dwoje  i  chowa.  L.  b)  przen. 
7ia  dwie  strony,  tak  i  owak,  dwojako :  Na  dwoje 
rozważa,  co  lepszego  zrobić:  czy  ścigać  Sarpe- 
dona,  czy  tłum  Lików  pobić?  Dm.  Na  dwoje 
babka  wróżyła.  Prz.  {  =  dwuznacznie,  w  dwojakim 
znaczeniu ;  niewiadomo,  co  z  dwojga  będzie).  Na 
dwoje  wróżka  idzie.  Pot.  X  Być  na  dwoje  =  77joc 
ś.  skończyć  dwojako,  mieć  skutek  niepewny,  wątpli' 
wy:  Bitwa  każda  na  dwoje  bywa,  abo  wygra- 
na, abo  stracona.  Biel.  M.  Z  rzeczą,  co  na 
dwoje,  być  może  i  nie  może,  wydawać  ś.  boję. 
Zabł.  Co  iii.usz,  nie  twoje,  i  zdrowie  na  dwoje. 
Falib.  (lżycie  jest  to  niebezpieczeństwie).  3.  |  We 
D.  a.  We  dwojeczko,  We  dwujeczku,  Dwoima]  we 
dwoje  (np.  jechać,  spacerować),  f  Dwój,  dwojego, 
blm.  rz.  podatek  podwójny:  Płaciły  miasta  za 
Stefana  szos  podwójny,  zwany  D.  a.  diiplą.  Paw. 
Por.  Dwoje.     <DW> 

Dwója,  i,  Im.  e  I.  gm.  dwuzłotówka.  2.  ucz. 
pog.  dwójka  (jako  stopień). 

Dwójbarwisty  p.  Dwubarwny.  <DW  -f  Bar- 
wa > 

Dwójbiegunowy  p.  Dwubiegunowy.  Bóbr.  <DW 
4-BlEG> 

XDwójbrzmiący  p.  Dwubrzmiący:  Daje  ś.  sły- 
szeć z    słówkami    dwójbrzmiąceuii.    L.     <DW  p 

BRZM> 

XDwójca,  y,  Im.  e  ill.  p.  Dwójka.     <DW> 
xDwójcielny  p.  Dwuciały.     <D\V'+CIAL> 


596 


DWÓJCOM 

Dwójcom  zł.  dwa. 

Dwójczyna,  y,  Im.  y  ucz.  mama  dwójka. 
<DW> 

XDwójdlonny  p.  Dwudloniowy.  <DW4-DŁ0N 
(DŁOB)> 

XDwójdrogi  mający  dwie  drogi:  Przystępy 
dwójdrogie.  L.     <DW-|-DliOG> 

Dwójduch,  a,  Im.  y  dwa  duchi/,  dwie  dusze: 
Rzekłbyś,  D.  w  jednym  ciele.  Mick.  <DW-|- 
DUCH> 

Dwójdzielny  anat.  p.  Dwudzielny  i  Macica. 
<1)W4-DZIAŁ> 

Dwójeczka,  i,  Im.  I  p.  Dwójka.     <DW> 

Dwójgatunkowy  p.  Dwugatunkowy.  <DW+ 
Gat linek  > 

xDwójgęby  p.  Dwugęby :  Janusz  D.  Papr. 
<r)W+tiĘB> 

t  Dwójglowiasty  p.  Dwugłowy:  Rzymskiego 
państwa  orzeł  1).  Jabł.     <I)W-fGLOW> 

t  Dwójgłowisty  anat.  p.  Dwugłowy. 
XDwójgłowny  |).  Dwugłowy:     D.    Janusz.     Kn. 
D.  orzeł.  L.     Anat.:   XMuszkuł  D. 

XDwójgłowy  p.  Dwugłowy. 

IDwójgo,  a]  p.  Dwoje:  Od  tycli  dwojga  pań- 
stwa młodych. 

XDwójgraniasty  p.  Dwugraniasty.  <DW+ 
GRAN> 

XDwójgranisty  p.  Dwugraniasty. 

XDwójgrodny,  XDwugrodny  inający  dwa  grody, 
dwa  zamki:  Stolica  dwójgrodna.  Zim.  <DW-|- 
GHOD> 

Dwójgroszniak,  a,  Im.  i  p.  Dwugroszniak.  <DW 
-{-Grosz  > 

XDwóJgrÓd,  odu,  Im.  ody  miasto  o  dwuch  gro- 
dach, o  diouch  zamkach:  Z  Leonowego  śpiewacz- 
ki dwójgrodu  prędziuchno  przyszły.  Zim.  (  =  ze 
Lwowa).     <DW-|-GROI)> 

Dwójjęzyczny  p.  Dwujęzyczny:  Mowi^  maka- 
ronizmami przeplatan;j,  za  gładkość  mowy  nie 
sądzono,  ale  dwójjęzycznerai  tak  mówiq,eych  na- 
zywano. Klecz.     <DW+JĘZ{YK)> 

Dwójka,  i,  Im.  i  I.  dwa  przedmioty  a.  dwie  oso- 
by, dwoje,  para:  Syna  nam  nie  stanie,  to  jest 
Chrystusa;  tak  utracim  Trójce,  przy  dwójce  zo- 
staniemy. Smotr.  Prowadzenie  furgonów  dwój- 
kami. Pójść  we  dwójkę  {=^we  dwoje).  X Wziął 
we  dwójkę.  L.  (=  od  dwuch  razem  był  bity).  [Bat 
złożony  we  dwójkę.  Śniadanie  na  dwójkę  (  =  na 
dwie  potrawy)!.  2.  cyfra,  oznaczająca  liczbę  dwa  : 
Napisać  dwójkę.  3.  cyfra  dwa  jako  stopień  szkol- 
ny:  Postawić  uczniowi  dwójkę.  4.  karta  a. 
ko.-itka  w  dominie  o  dwuch  oczkadi :  D.  pikowa. 
5.  y.(l'ca  naczynia  razem  złączone,  dwojaki.  6.  a. 
XDwóJca,  xDJada  f\\.  jedna  z  dziesięciu  zasadni- 
czych liczb  w  metafizyce  pitagorejskiej.  7.  hut. 
przy  robieniu  blachy  sztorc  nieco  wyciągnięty,  we 
dwoje  zgięty  i  pod  walec  poddany,  a.  dwa  sztorce 
razem  przez  walce  przepuszczane.  8.  myśl.  po- 
dwójny ślad  zająca.    Zdr.  Dwójeczka.     <DW> 

[Dwójki,  jek,  bip.]  p.  D*ojak. 

[OwójkoJ  p.  Dwoje :     D.  dzidtek  mdm. 

Dwójkończaty  p.  Dwukonczysty.  <DW  -j- 
K()N> 

Dwójkończysty  p.  Dwukonczysty;  anat.:  xZę- 
by  dwójkończyste  (dentes  bicuspidati)  pierwsze 
(im  I  zęby  trzonowe  obok  kłów. 

Dwójkowy  iirzyiii.  od  Dwójka:  I.  XZakończenie 
(\wV\kiiwe —  zukiniczenie    liczbie  podwójnej  służące. 


DWÓJZGŁOSKOWY 

2.  lek.:  Tętno  dwójkowe  (pulsus  bigeminus)  = 
zboczenie  porządkowe  tętna,  gdy  po  dwuch  prawi- 
dłowych uderzeniach  następuje  przesłanek.  3.  a. 
Binarny  mat.:  Układ  D.  liczenia  =  i/fc^arf,  którego 
podstawą  jest  liczba  dwa.  Forma  dwójkowa 
(w  algiebrze)  =/unfcc;a  całkowita  loymierna,  jedno- 
rodna o  dwu  zmiennych.     <DW> 

Dwójlist,  u,  Im.  y,  [Dwollist]  bot.  I.  a.  Dwój- 
listnik,  Dwulistnik,  Dwulist  (ophrys)  roś.  z  ro- 
dziny słorczykowatych.  Gatunek  :  D.  pszczoło- 
waty  (o.  aoifera).  2.  Xp.  Gnieźnik.  3.  p. 
Podkolan.     <bW-|-LIST> 

Dwójlistnik,  a,  Im.  i  bot.  p.  Dwójlist. 

Dwójlistny  p.  Dwullstny.  L. 

Dwójlistowy  przym.  od  Dwójlist.  L. 

XDwójmor8ki  p.  Dwumorski:  Korynt  D.  Petr. 
<DW-(;MOR> 

xDwójnasobny  podwójny,  dwa  razy  większy: 
Dwójnasobna  nagroda,  wina,  kara.  Bóbr.  <DW 
-f-Na-fSIEB> 

Dwójnasób,  częś.  W  D.,  We  D.  podwójnie,  dwa 
razy  tyle,  dwa  razy  więcej:  Państwo  w  D.  roz- 
przestrzenił. "Warg.  Gospodarz  w  D.  chcąc  zy- 
skować  z  roli,  dobry  grunt  raz  i  drugi  uprawił 
do  woli.  Kras. 

Dwójnastek,  tka,  Im.  tki  bot.  (dodecas)  roi. 
z  rodziny  krwawnicowaiych.  <DW-f-Na-{-DZIE- 
SIĘ> 

Dwójniak,  u,  Ira.  i  f.  mocny  miód  do  picia,  za- 
wierający tylei,  wody,  co  patoki.  2.  [Dwójniaki] 
p.  Dwojak.     <DW> 

Dwójnica,  y,  Ira.  e,  Dwojnica  dwie  barcie  w  jed- 
nej sośnie.  Gac. 

[D wojnie]  podwójnie. 

Dwójnogi  p.  Dwunożny.   Wor.     <DW-f-NOG> 

t  Dwójnomaciory  mający  dwie  matki:  Bachus  D. 
Zebr.   <DW-fMA(T)> 

Dwójnożny  p.  Dwunożny:  Odmieńmy  czworo- 
nożne zwierzęta  w  dwójnożne,  myśliwiec  będzie 
bohatyrera.  Kras.     <DW-fNOG> 

X  Dwójny  I.  podwójny^  dwoisty,  z  diouch  złoźo~ 
ny :  By  Ilja  straciła  w  sobie  dwójiie  płody, 
nie  byłby  Kzym  świata  panem.  Hul.  2.  obłudny, 
nieszczery:     D.  Kupido.  Bardz.      <DW> 

Dwójpieniążek,  żka,  Im.  żki  moneta  dawna,  równa 
dwom  halerzom.      <DW-|-Pieniij,dz> 

XDwójpo8tatni  p.  Dwukształtny:  D.  cielec, 
Minotaur.  Bardz.     <DW+Po+ST(0)> 

Dwójrurny  p.  Dwururny :  Nabijam  dwójrurną 
fuzją.  L.     <DW-j-Iiura> 

t  Dwójrządca,  y,  Ira.  y  monarcha,  rządzący 
dwoma  państwami:  O  "Władysławie,  dwójrządco 
szlachetny.  Petr.  (o  Warneńczyku).  <DW-|- 
RZĘD> 

Dwójuchy  p.  Dwuuchy:  D.  trójnóg.  Dm.  <DW 
-fUCH> 

Dwójuszny  p.  Dwuuchy:  Naczynie  dwójuszne. 
Bóbr. 

Dwójwlerzchny  p.  Dwuwierzchołkowy:  Dwój- 
wierzchna  uóra.  Bóbr.  D.  Parnas.  Zim.  <DW 
+W1ERZĆH> 

Dwójwierzchy  p.  Dwuwierzchołkowy.  Koch. 

XDwójzawiesisty  p.  Dwuzawiasowy :  Kleszcz* 
dwójzawiesiste,  narzędzie  do  jiodnoszenia  kamie- 
ni. Bóbr.     <DW-HZa-[-WIS> 

Dwójzęby  p.  Dwuzęby:     Dwójzębe  widły.  Otw. 

Dwójzgloskowy  p.  Dwuzgłoskowy.  <Dw4-Z 
-[-GŁOS> 


697 


DWÓJZNACZNIE 


DWUARKUSZOWY 


Dwójznaoznie  przys.  od  Dwójznaczny:  Zaczę- 
to po  mieście  szeptać  D.  o  Kopolnic.  Jeż.  <DW 
+Z.\(Aj> 

Dwójznaczność,  I,  blm.  rz.  od  Dwójznaczny: 
Wielcy  filozofowie  przeszłego  stulecia  czuli 
dobrze  tę  D.  Szawł. 

Dwójznaczny  p.  Dwuznaczny. 

XDwójżenieo,  ńca,  Im.  ńcy  p.  Dwuźeniec : 
Dwójżeńców,  wdowców  na  żaden  stopień  kapłań- 
ski u  nas  święcić  nie  mają.  Pira.,  Bóbr.  <DW 
+ŻON> 

XDwójżeństwo,  a,  Im.  a  p.  Dwużeństwo.  Bóbr. 

t  Dwójżon,  a,  Im.  y  p.. Dwuźeniec:  Jam  zdraj- 
czyna  siestrzyna,  ty  D.  Zebr. 

XDwójżonaty  p.  Dwużenny.  Hrb. 

Dwór,  oru  a.  ora,  Im.  ory  I.  j)rzestrzeA  otacza- 
jąca dom,  otwarte  powietrze,  miejsce  pod  gołym 
niebem:  Wyjść  na  D.  (  =  z  mieszkania).  Przyjść 
ze  dworu.  Wypędzić  psa  na  D.  Jaki  tam  czas 
na  dworze?  (^=na  zwiecie).  Kareta  już  stoi  na 
dworze  (=przed  domem).  Od  dworu  a.  z  A.WO- 
r\x  =  zewnątrz :  Dom  piękny  od  dworu,  ze  dwo- 
ru. Z  dworu  i  wewnątrz  drzwi  zawarto.  L.  Z  kra- 
mów wewnątrz  plaeą  po  500  czerw,  złł.,  a  z  tych, 
co  są  ze  dworu,  po  100.  Star.  Lepsza  kłótnia 
na  dworze,  niż  zgoda  za  kratą.  Prz.  Zła  pogo- 
da na  dworze,  kiedy  słońce  w  komorze.  Prz. 
Przen.:  Na  D.  -  na  przechód,  z  potrzebą,  w  celu 
wypróżnienia  ś.  a.  oddania  uryny :  Pójść  na  D. 
Chce  rai  L  na  D.  Xlść  na  wielki  D.  a.  [być 
na  wielki  D.]  =  i^ć  na  stolec,  to  celu  wypróżnienia 
ś.).  XChce  mi  ś.  na  wielki  D.  Xlść  na  mały 
D.  =  w  celu  oddania  uryny.  xChce  mi  ś.  na  ma- 
ły D.  2.  podwórze,  dziedziniec.  Kor.,  Podez.  3. 
dom  właściciela  majątku  ziemskiego,  mieszkanie 
dziedzica:  Na  pagórku  niewielkim,  we  brzozo- 
wym gaju  stał  D.  szlachecki.  Mick.  Comes  de 
Wątory,  gdzie  jeden  kmieć,  a  trzy  dwory.  Prz. 
Dwuch  lisów  w  jednej  norze,  dwuch  panów 
w  jednym  dworze — nie  zgodzą  ś.  Prz.  „Straszny 
D.,"  opera  Moniuszki.  4.  przen.  gospodarstwo 
dworskie,  folwark:  Służyć  we  dworze.  Córkę 
zabrałeś  do  dwora.  Miek.  Gdy  chłopa  wezmą  do 
dworu,  tedy  chce  być  rówien  szlachcicowi.  Prz. 
Do  dworu  opłacać  daninę.  5.  przen.  mieszkańcy 
dworu  wiejskiego,  szczeg.  dziedzic  z  rodziną,  pań- 
stwo: D.  budzi  ś.,  psy  w  hałas,  w  krzyk  stró- 
że. Mick.  Chłop  w  przygodzie  jakiej  zwykł  ś. 
uciekać  do  dwora.  Haur.  Między  dworem  a  ple- 
banją  nie  istniały  oddawna  żadne  stosunki. 
Gaw.  6.  wog.  dom,  mieszkanie:  Fora  zo  dwo- 
ra. Biada  temu  dworowi,  gdzie  wy  bodzie  kro- 
wa wołowi.  Prz.  Bez  faktora  trudno  ś.  ruszyć 
ze  dwora.  Prz.  Że  dom  ś.  wali,  nie  moja  w  tym 
wina,  D.  ten  bardzo  stary,  nie  za  mnie  zbudo- 
wany. Pilch.  X Pojmany  wiedzion  był  do  dwo- 
ru, który  Kasteletum  zowią  w  Paryżu.  Baz. 
(=gmachu,  budynku).  7.  oficjaliści  panów,  szczeg. 
wyżsi,  dworzanie:  D.  pański  nietylko  marsza- 
łek, pisarz,  podskarbi,  ale  też  i  szafarze  i  urzęd- 
niki.  Gost.  Wielki  rycerz,  pan  możnego  dworu. 
Słów.  Kiedy  ś.  pan  śmieje,  cały  D.  wesoły. 
Prz.  Wielki  D.  prowadzić  (=okazale,  wystawnie 
żyć).  Nie  składaj  ś.  z  dworem,  przypłacisz  te- 
go worom,  Prz.  (  =  nie  todawaj  ś.  z  dtoorskiemi). 
8.  przen.:  Swoim  dworem  iść  a.  żyć  =  na  swój 
sposób,  według  swego  upodobania,  nie  oglądając  ś. 
na  drugiego:  Nie  znamy  wodza,  każdy  swoim 
dworem.  Pilch.  Żona  wyniosłe  worem,  jeśli  idzie 
swym  dworem.  Prz.  9.  miejsce  pobytu  a.  mieszka- 


nie panującego  a.  magnata:  Boki  północne  (Sjo- 
nu),  D.  króla  wielkiego.  Kochan.  Kanclerskie 
sądy  mają  nazwisko  zadwornych,  że  ś.  na  dwo- 
rze królewskim  odprawiać  zwykły.  Skrzet.  l\o- 
zumiano,  że  rolę  osób  na  dworach  książąt  peł- 
nią na  świecie  —  wielkim  dworze  Boga  —  króle- 
stwa. Smól.  Bywać  na  dworach  wielkich  pa- 
nów. 10.  panujący  i  jego  otoczenie:  D.  papieski, 
cesarski,  królewski.  D.  na  lato  przenosi  ś.  do 
innej  rezydencji.  Poseł  przy  dworze  chińskim. 
Posłano  mu  rozkaz  od  dworu.  Jest  dobrze  wi- 
dziany u  dworu  a.  na  dworze.  Radca  dworu. 
(-jedna  z  rang  urzędniczych),  II.  przen.  służba 
dworska,  życie  dworskie :  Kogo  akademja,  D., 
obóz  w  rozum  nie  wypoleruje,  tego  żona  rozu- 
mu, dowcipu  douczyć  powinna.  Prz.  Cnota  i  po- 
kora nie  ma  miejsea  u  dwora.  Prz.  Błogo  temu 
przy  dworze,  komu  doma  pług  orze.  Prz. 
(Grzeczność)  jest  cechą  każdego,  co  ś.  dworu 
ima.  Kras.  12.  Xzebranie  u  króla:  Przez  cały 
tydzień  dworu  nie  bywa,  jak  tylko  w  niedziele 
i  w  święta.  L.  13.  f  sąd  dworski:  D.,  w  wiekach 
dawnych  zjazd  króla  na  różne  miejsea,  gdzie 
święta  uroczystsze  odbywał,  obywatelów  zgro- 
madzał, sprawy  sądził,  okoliczności  powiatowe 
ułatwiał,  igrzyska  i  uczty  dawał ;  stąd  w  hi- 
storykach sposoby  mówienia:  na  Wielkanoc 
miał  król  D.  w  Sandomierzu,  był  dworem,  sta- 
nął dworem.  L.  Taki  ma  być  karany,  salva 
appellatione  za  dworem  naszym.  Gostk.  Pozwy 
za  dworem  naszym  nie  mają  być  dawane,  tylko 
w  rzeczach  w  statucie  opisanych.  Vol.  Mógł  ś. 
odwołać  na  dwory,  t.  j.do  sądów  innych  księstw 
szląskich,  w  skład  Polski  nie  wchodzących.  Bale. 
14.  t  D.  królewski  =  io7me7-2e  nadworni:  U  Rzy- 
mian triarii,  najmężniejszy  huf,  który  ostatnią 
potrzebę,  gdzie  gwaJt  wyciągał,  zastępował,  jak 
u  nas  królewski  D.  a.  hetmański  huf.  Mącz. 
Zdr.  Dworek,  Dworeczek.  Zgr.  Dworzysko. 
<DWOR> 

Dworka,  I,  Im.  i  p.  Dworka:  Jej  dworkę  za 
żonę  wziął.  Sienk. 

[Dwórznica,  y.  Im.  e]  rola,  położona  hlrzko  do^ 
mów  przy  wsi. 

[Dwórznik,  a.  Im.  cy]  zarządca  folwarczny,  wło- 
darz. 

Dwu  p.  Dwa. 

1.  Dwu-  10  icyrazach  złożonych  nadaje  tym  wy- 
razom  znaczenie  łączenia  w  sobie  jakichś  dicuch 
części  składowych:  Dwuwiersz  =  </«('«  wiersze  od- 
dzielne, stanoiciące  jedną  całość.  Dwuznaczny  = 
maj(icy  przy  jednej  postaci  dwa  znaczenia.  <  DW  > 

2.  Dwu-,  Dy-,  (Di-)  chem.  dodaje  ś.  na  oznaczenie, 
że  (lwa  atomy  pewnego  pierwiastku  zostały  zastąpione 
przez  dwa  innego,  np.r  Dwuchlorometan  (CUj 
Clj),  a.  że  dwa  atomy  danego  piertciasłku  połączy- 
ły ś.  z  jednym  drugiego,  np.:  Dwutlenek  man-. 
ganu. 

t  Dwuachtel,  u,  Im.  e  gór.  40  funtów.  <DW 
-f  Achtel> 

Dwuaktowy  z  dtouch  aktów  składający  i.:  Korae- 
dja  dwuaktowa.     <DW+Akt> 

Dwuarkadowy  dtne  arkady  mający:  Po  staro- 
żytnym moście  dwuarkadowym  przeszedł  rzekę. 
Wcrn.     <DW-fArkada> 

Dwuarkuszowy  dwa  arkusze  zawierający,  z  dwuch 
arkuszy  złożony:  Wydał  drukowaną  w  Elblągu 
broszurę  dwuarkuszowy.  Smól.  <DW  -f  Ar- 
kusz > 


;9S 


DWUATOMOWT 

Dwuafomdwy  z  dwuch  atomów  zloiony:  Dwu- 
atomowe  cząsteczki  tlenu.     <DW+Atoin> 

Dwimzowanie,  a,  Im.  a  chem.  reakcja  otrzymy- 
wania zu-luzków  dtmiazowych. 

Owuazowy  chem,:  Zwiij-zki  A-wna.zowe  =  związki 
zawierające  w  sobie  grupę  dwuwartościotcą  N.^,  za- 
stępującą jedną  swoją  wartością  jeden  atom  wodo- 
ru w  jakiejś  cząsteczce,  np.  benzolu,  a  drugą — złą- 
czoną z  hidroksylem  a.  rodnikiem  kwasowym  i  1.  p.: 
Azotan  dwuazobenzolu,  C(  H5  N,  NO3.  <I)W 
4-Azot> 

XDwubarwiany  p.  Dwubarwny:  Dwubarwiane 
oliwki.  Żehr.     <DW-|-Barwa> 

Owubarwisty  ]>.  Dwubarwny. 

Dwubarwność,  i,  blro.  I.  rz.  od  Dwubarwny.  2. 
a.  Dychroizm  fiz.  i  min.  własność  niektórych  ciał 
krystalicznych  odbijania  promieni  świetlnych  różnej 
barwy  w  dwuch  róinych  kierunkach,  własność  ich 
zabarwiania  ś.  inaczej  w  kierunku  osi,  niż  w  kie- 
runku do  niej  prostopadłym. 

Dwubarwny,  Dwubarwy,  Dwubarwisty,  Dwójbar- 
wisty,  xDwubarwlany,  Dwufarbny,  KDwufarbi- 
8ty,  t  Dwofarbisty,  Dwukolorowy  mający  dwie 
larwy:  Dwubarwna  topola.  Koch.  j.  Przen.: 
Kilka  osób  dwubarwnych.  Krasz.  (:^ trzymających 
i.  dwuch  stronnictw).     <DW-f-Barwa> 

Dwubarwy  p.  Dwubarwny. 

DwubataIJonowy  z  dwuch  bataljonów  złożony: 
Piilk    1).     <DW+Bataljon> 

Dwubiegunowy,  Dwójbiegunowy  mający  dwa  bie- 
guny: Kołyska  dwubiegunowa.     <D\V-|-B1EG> 

Dwubitność,  i,  blm.  lek.  uderzenie  podwójne: 
1).  tętna  (dicrotismus)  zmiana  chorobowa  tętna, 
w  której  za  jednym  ruchem  serca  czuje  ś.  podwójne 
uderzenie,  in.  tętno  dwubitne.  D.  wstępu- 
jąca (anadiciotismus)  =  s/cM7czot«a.  D.  zstępu- 
jąca (eatadicrotismus)  =  rozkurczowa.  <DW 
+  BI> 

Dwubitny  lek.  (dicrotus);  Tętno  dwubitne  p, 
Dwubitność.  « 

Dwuboozny  I.  mający  dwa  boki.  2.  Dwuboczna 
eymetrja  =  symetrja  dtcuch  połóiu  w  jednym  kie- 
runku.     <DW-(-BOK> 

XDwubrzmlący,  XDwójbrzmiący  I.  dwa  brzmie- 
nia wydający.  2.  dwuznaczny:  Dwubrzmiąea  od- 
powiedź. <DW-fBRZM> 

Dwubrzuszny  anat,  mający  dwa  brzuśce:  Mię- 
Bień  D,  (musculus  biventer),  in.  -j- myszka 
d  w  o  j  b  r  z  u  8  z  n  a,  f  ra  y  s  z  k  a  d  w  o  j  b  r  z  u  c  h  0- 
wa,  fmyezka  dwobrzuchowa.  <DW-|- 
BRZUCH> 

Dwubuńczuozny    p.     Dwutulny.      <DW-|-Buń- 

cz\ik> 

Dwucalowy  mający  dwa  cale  długości,  szerokości 
a.  grubości.     <DW-}-Cal> 

Dwucaiówka,  I,  Im.  i  I.  deska  na  dwa  cale  gru- 
la, gór.  forszt.  2.  rura,  walec  a.  kula,  ma- 
jące   dwa  cale  w  średnicy. 

[Dwucetnik,  a,  Im.  i]  p.  Dwaoetnik. 

Dwuoh  p.  Dwa:     Szło  D.  braci. 

Dwuohórowy  na  dwa  chóry  wykonywany:  Msza 
ofemiogłosowa  czyli  dwuchórowa.   <DW-}-Chór> 

Dwuohsetkaratowy,  Dwóchsetkaratowy  dwieście 
karatów  ważący:  D.  brylant  najczystszej  wody. 
Krasz.     <DW+ST-f  Karat  > 

Dwuchsetletni,  Dwóchsetletni,  Dwusełletni,  Dwu- 
stuletni I.  lirieście  lot  trwający,  dwieście  lal  mn- 
ący:   i).  rcko|)is.     2.  po   dwustu  lalach  udbywa- 


DWUCZWOROGRAN 

fący  {.:  D.  jubileusz.  1  Dwuchsetletnia  roczni- 
ca.    <DW-fST-fLAT> 

XDwuohsetnie,  XDwóoh8etnle  przys.  od  Dwuch- 
setny,  po  raz  dwuchsetny.     <DW"-fST> 

Dwuchsetny,  Dwóohsetny,  Dwusetny  I.  licz.  po- 
rządkowy od  Dwieście:  D.  na  liście.  Jedna 
dwuehsetna  częste.  Dwuchsdtna  rocznica.  2. 
X  dwieście    jedności     liczący. 

Dwuchsetrublowy,  Dwóohsetrublowy  dwieście  ru- 
bli zamerający:  Dwuchsetrublowe  asygnacje. 
Kórz.     <DW+ST+Rubel> 

Dwuchsettysięozny,  Dwustotysięczny  dwieście 
tysięcy  liczący:  Austrja  ściągnęła  na  siebie 
dwuchsettysięczną  armję  turecką.  Kai.  <DW 
+ST-|-TYSIĘ> 

xDwuoh8lów,  owu,  Im.  owy,  xDwóch8lów  p. 
Dwusłowie.     <DW-fSŁOW> 

XDwuciaiek,  Ika,  Im.  Iki  lek.  (monoeephaluss, 
geminus  coalitusjjDo/wor  ziożo?*?/  z  dwu  ciał  o  jed- 
nej tylko  głowie,  Xiednogłowiec,  zroślak 
jednogłowy.     <iDW-|-CIAŁ> 

Dwuoiaty,  f  Dwociały,  XDwuoielny,  xDwój- 
oielny,  f  Dwooielny,  XDwuoiell8ty,  f  Dwoczlonko- 

wy  mający  ciało  dwuch  różnych  kształtów,  mający 
jedną  połowę  ciała  różną  od  drugiej:  Pan,  bo- 
żek D.     <DW+CIAŁ> 

XDwuclelisty  p.  Dwuoialy:  Dwucieliste  cudo. 
Brud. 

1.  Dwucielny  p.  Dwuoialy:  Centaur,  potwór 
D.     <DW-fCIAŁ> 

2.  Dwucielny  mający  dwoje  cieląt:  Krowa  dwu- 
cielna.     <DW-hCIOŁ> 

Dwucienny,  częś.  w  Im.  I  (o  mieszkańcach 
stref  międzyzwrotnikowych)  rzucający  cień  raz 
na  południe,  raz  na  północ.     <DW-}-CIEŃ> 

Dwuoin,  u,  Im.  y  bot.  (fissilia)  roś.   <?> 

Dwucyfrowy  z  dwuch  cyfr  złożony:  Liczby 
dwucyfrowe.     <DW-(-Cyfra> 

Dwucylindrowy  dwa  cylindry  mający:  Maszy- 
na dwucylindrowa.     <I)W+Cylinder> 

Dwuczaszkowiec,  woa,  Im.  wce  lek.  (diera- 
nus)  płód  potworny  o  dwu  czaszkach.  <DW-ł- 
OZASZ> 

xDwuczelny  p.  Dwuozoly. 

XDwuozęstny  p.  Dwuczęściowy. 

Dwuczęściowy,  xDwuczę8tny,  f  Dwoczęstny 
z  ilwHch  części  złożony:  Ilość  dwuczęściowa. 
<DW-fCZĘS(T)> 

t  Dwuczłonkowiec,  wca,  Im.  woy,  f  Dwoczion- 
kowiec  centaur.  Otw. 

Dwuczlonkowy  z  dwuch  członków  (=  części)  złożo- 
ny :     Okres  D.     <DW-hCZŁON> 

Dwuczołek,  Ika,  Im.  Iki  bud.  dwa  jednakowe 
podczołki  z  przodu  i  z  tyłu  budowli.  Podcz.  <DW 
4-CZ0Ł> 

Dwuczoly,  xDwuozelny,  f  Dwoczoly  jTi^y^cy  dwa 
czoła,  t.  j.  dwie  twarze,  dwulicy :  Janus  D.  Bud.: 
Kapitel   D.     <DW-fCZOŁ> 

Dwuczub,  a,  Im.  y  bot.  p.  Zakuła.  <D'W-ł- 
Czub> 

Dwuczubny  p.  Dwuozuby;  zool.:  Perkoz  D.  p. 
Perkoz. 

Dwuczubowy  p.  Dwuczuby. 

Dwuczuby,  Dwuczubny,  Dwuczubowy  mający 
dwu  czuby;  zool.:  Perkoz  D.  p.  Perkoz. 

t  Dwuczworogran,  u,  Im,  y  mat.  czwarta  potę- 
ga. Ustrz.     <DW-i-CZTW10il-t-aRAN> 


59a 


DWUCZWOROGRANNT 

f  Dwuozworogranny  mat.  do  czwartej  potęgi 
podtneaiont/.  Ustrz. 

Dwućwiartkowy  z  dtouch  ćwiartek  arkusza  zfo- 
ionij :  Diiiuszewski,  objąwszy  redakcji^  „Kurje- 
ra,"  utrzYiiiywai  dawny  format  D.  Kraus.  <DW 
+CZTW10k> 

Dwudachowy,  XDwudaszy  mający  dwa  dachy. 
<DW+l)ach> 

XDwudaszy  p.  Dwudaohowy. 

Dwudeklinacyjny  odmieniający  i.  w  niektórych 
przypadkach  według  dwuch  deklinacji :  Rzeczownik 
D.  "<  D  W-|-Dek)iii:icja> 

Dwudenar,  a,  Im.  y  p.  Dwudenarek. 

Dwudenarek,  rka,  lin.  rki  I.  a.  Dwuóenar  dawna 
moneta  polska,  równa  dwom  denarom,  in.  den  a- 
r  e  k  podwójny.  2.  dwa  grosze,  dwugroszniak. 
<DW+Denar> 

Dwudenny  p.  Dwudnowy.     <D"W-)-DN> 
Dwudłoniowy,  xDwudłonny,    xDwójdłonny  dłu- 
gi na  dwie  dłonie.      <DW-1-DŁ0Ń(DŁ0B)> 

XDwudłonny  p.  Dwudłoniowy. 

[Dwudniaczka,  i,  Im.  IJ  febra,  powtarzająca   i. 

co  dwa  dni. 

[Dwudniak,  a,  Im.  oy]  chłop,  odrabiający  dwa 
dni  pańszczyzny. 

XOwudnie,  a,  Im.  a.  przeciąg  dwuch  dni.  <DW 
4-DŹŃ> 

Dwudniowy,  Dwudzlenny  I.  dwa  dni  trwajijcy : 
Dwudniowa  podróż,  nieobecność.  2.  dwom  dniom 
odpowiadający :     D.  zarobek.' 

Dwudnowy,  Dwudenny  o  dwu  dnach  a.  »podach; 
anat.:  Macica  dwudenna,  in.  dwurożna, 
pojedyncza  (uterus  bicornis  simplex).  <DW 
+DN> 

Dwudobowy  dwie  doby  trwający,  dwudniowy. 
<DW+DOB> 

Dwudomowy:  Roślina  dwudomowa  =  mająca 
kwiati^  pręcikowe  i  słupkowe  na  różnych  osobnikach. 
<DW+DOM> 

Dwudrążek,  żka,  Ira.  źki:  D.  poziomy  =  ro</2n7' 
przyrządu  gimnastycznego.     <.DW-{-DRĄQ> 

XDwudroże,  a,  Im.  a  krzyżowanie  ś.  dwuch  dróg. 
<DW+DKOG> 

XDwudrożny  przy  dwudroiu  znajdujący  i.,  roz- 
stajny:   Krzyż  D. 

Dwudrutowy  I.  na  dwuch  drutach  robiony: 
Pończochy  dwudrutowe.  2.  powr.:  Lina  dwu- 
dru to wa=sfcrccona  podwójnie,  t.  j.  z  linek  kręco- 
nych.    <DWH-Drut> 

Dwudrzwiowy,  t  DwudźwJerny  mający  dwoje 
drzwi:    Kasa   dwudrzwiowa.     <DW-|-1>ŹW'R> 

Dwudukatowy  dwa  dukaty  kosztujący :  Bankrut 
ów,  zajjijający  dwndukatowe  wino,  umył  od 
■wszystkiego  ręce.  Kórz.     <DW+Dukat> 

Dwudyszny  zool.  posiadający  dwojakie  przyrzą- 
dy oddechowe:  płuca  i  skrzela:  Ryby  dwudyszne 
p.  Ryba.     <DW+DUCH> 

Dwudy wizyjny  z  dwuch  dywizji  złocony:  Był  to 
rodzaj  kolumny  ściśnionej  dwudy  wizyjnej.  Gors. 
.<DW+Dy  wizja  > 

X Dwudzielnie  przys.  od  Dwudzielny.  L. 

Dwudzielność,  i,  b!ra.  fil.  1.  w  logice  =  a)  podziel- 
ność logiczna  pojęcia  świata  na  dwie  części,  z  któ- 
rych jedna  stanowi  treść  dowolnego  pojęcia,  druga 
zaś  wszystko,  co  pod  to  pojęcie  nie  podchodzi :  Ze 
Btanowiska  pojęcia  A  świat  da  ś.  podzielić  na 
dwie  części:  A  i  nio — A.  Prawo  dwudzielności. 
b)  a.  X  Dychotomja  podział    pojęcia  rodzajowego 


DWUDZIESTODZIENNY 


na  dwa  gatunkowe.  2.  w  psychologji:  podział 
treści  wyobrażenia  w  każdym  sądzie  na  dwie  części: 
podmiot  i  orzeczenie. 

Dwudzielny  I.  X Stosunek  D.=słosunek  dwuch 
liczb,  z  których  jedna  fest  większa  od  drugiej  czte- 
ry razy.  Łs.  2.  a.  Dwójdzielny  anat.  na  dwie 
części  podzielony :  Macica  dwudzielna  a.  dwój- 
dzielna  p.  Macica.  Zastawki  dwudzielne  serca 
a.  Xzastawki  dwukończyste  a.  Xdwu- 
kończate,  fpastki  czapeczkowate, 
fzatyczki  czapce  biskupiej  po- 
dobne    (valyulae     bicuspidales     s.     mitrales). 

3.  bot.  (dichotomus)  dzielący  ś.  na  dwie  od- 
nogi: Szyjka  słupka  ze  znamieniem  dwu- 
dzielnym. Rost.  Łodyga  dwudzielna.  Jund.  4. 
lier.:  Tarcza  dwudzielna  =j3orfz/e;ona  Unją  piono- 
wą na  dwie  czyści.  5.  muz.:  Takt  D.  =  parzysty, 
dzielący  ś.  na  dwie  części,  in.  takt  na  dwa. 
<DW+DZIAŁ> 

Dwudzlenny  p.  Dwudniowy.     <DW-|-DŹŃ> 
Dwudzlestak,  3,  Im.  I  I.  rub.  p.  Dwudziestówka. 
2.  my k\.  jeleń,  mający  dwadzieścia    końców  (  =  ga- 
łęzi) na  rogacJi.     <  DW+DZIESIĘ  > 

X Dwudziestek,  tka,  Im.  tki  p.  Dwudziestka: 
Przed  dwudziestkiera  lat.   Wor. 

Dwudziestka,  I,  Im.  II.  a.  x  Dwudziestek  Uczha 
20:  Niełatwo  znaleźć  w  historji  drugą  dwu- 
dziestkę lat,  w  którejby  sąsiadowało  z  sobą 
trzech  tak  znakomitych  monarchów.  Szaj.  2. 
c;ifra  20:  Zmazać  dwudziestkę.  3.  a.  X Dwu- 
dziestówka dwadzieścia  lat:     Już    mi    D.  minęła. 

4.  Xdziewazyna  dwudziestoletnia.  5.  p.  Dwudzie- 
Stówka.  6.  ^.dwudziesta  część.  Jak.  J.  7.  Prząść 
na  dwudziestkę  =  prząść  z  nici  dwadzieścia 
razy  cieńszych  niż  najgrubsze:  Ja  już  umiem 
prząść,  i  nie  grubo,  na  radninę,  ale  na  ośra- 
nastkę,  na  dwudziestkę.  Krasz.  <DW4-DZIE- 
SIĘ> 

Dwudziestkować,  uje,  owal  I.  wybierać  co  dwu- 
dziestego.    2.  karać   co  dumdziestego. 

Dwudziestkowanie,  a,  blm.*  czynność  oz.  Dwu- 
dziestkować. 

Dwudziestne,  ego,  blm.  gór.  połowiczna  olbora 
(  =  dziesięcina  górnicza). 

t  Dwudziestność,  i,  Ira.  I  podatek,  polegający  na 
płaceniu  dwudziestej  części  dochodu. 

•f  Dwudziestny  dwadzieścia  sztuk  zawierający. 

Dwudziestocentowy  dwadzieścia  centów  zawiera- 
jący a.  kosztujący:  Moneta  dwudziestoeentowa. 
Dwudziestocentowe  cygaro. 

Dwudziestocentówka,  I,  Ira.  I  moneta,  zawiera- 
jąca dwadzieścia  centów.  <DW  -j-  DZIESIĘ  -f- 
Cent> 

Dwudziestoczterofuntowy  I.  dwadzieścia  cztery 
funty  ważący:  Kula  dwudziestoczterofuntowa.  2. 
Działo  dwudziestocztero(untowe  =  wyr mcające kule 
dwudziestoczterofunluwe.  <DW  -\-  DZIESIĘ  4- 
CZTWIOR+Funt> 

Dwudziestoczterogodzinny  dwadzieścia  cztei-i/  go- 
dziny trwający.  <DW+DZIESIE-f  CZTWIÓR-f- 
GOD> 

Dwudziestoczteropieśniowy  z  dwudziestu  czterech 
pieśni  złożony :  Przy  huku  dwudziestoczteropie- 
śniowej  epopei,  wystrzałach  ód  i  trąbach  dyty- 
rambów, wprowadzą  nam  porządek.  Krasz.  <DW' 
-fDZIESIĘ4-0ZTWI0R-fPIE> 

Dwudziestodzienny  I.  dwadzieścia  dni  trwający. 
2.  y^co  dwadzieścia  d"i  przypadający.  <DW4~ 
DZIESIĘ-|-DŹŃ> 


coo 


DWUDZIESTOGODZINNY 

Dwudziestogodzinny    I.  dwadzieścia  godzin  łrwa- 
J'i<^U-     2.    yco   dwatizieścia    godzin    powtarzający  ś. 
<r)W-fI)ZlESlĘ-|-GOD> 

Owudziestogroszowy    dwadzieścia  groszi/  kosztu- 
jący u.  zawierający:     Zamiast   wlassnej    ilwudzie- 
stogroszowej  laski  zabierają  cudze,  dwuriiblowe 
kalosze.     Prus.       Moneta      dwudziestogroszowa. 
<DW-fDZIESIĘ+Qrosz> 

Owudziestogroszówka,  i,  Im.  i  p.  Dwudzie- 
stówka. 

Dwudziesłokątny  mający  dwadzieścia  kątóio :  Fi- 
gura dwudziestokątna.  <DW  +  DZIESIĘ  '-j- 
Kąf> 

Dwudziestokilkoletnl  i.  mający  lat  dwadzieścia 
ktl/ca:  D.  młodzieniec.  Krasz.  2.  trwający  lat 
dwadzieścia  kilka:  Polityka  dwudziestokilkoletnia. 
<DW+DZIESIĘ-f-K+LAT> 

Dwudzlestokopiejkowy  wartujący  dwadzieścia  ko- 
piejek; dwadzieścia  kopiejek  zawierający:  Cygaro 
dwudziestokopiejkowe.  Moneta  dwudziestokopiej- 
kowa.     <DW-|-DZIESIĘ-}-Kopiejka> 

Owudziestokopiejkówka,  I,  Im.  I  moneta,  dwa- 
dzieścia kopiejek  zawierająca. 

Owudziestokoronowy  dwadzieścia  koron  kosz- 
fu/ący ;  da-adzieścia  koron  zawierający :  Moneta 
(Iwudziostokoronowa.  <DW  +  DZIESIi^  +  Ko- 
rona > 

Dwudzlestokoronówka,  i,  Im.  i  moneta,  zawiera- 
ją''a  dwadzieścia  koron. 

Dwudziestokrotny  dwadzieścia  razy  powtórzony, 
dwadzieścia  razy  większy:  Wypłacają  w  razie 
śmierci  na  koszta  pogrzebu  D.  zarobek  dzienny. 
<  DW+DZIESIĘ4-KR0T> 

Dwudziestolecie,  a,  Im.  a  przeciąg  dwudziesty 
lat:  W  ciągu  tego  dwudziestolecia  zmian  za- 
szło niemało.  Roi.     <DW-|-DZIESIĘ-|-LAT> 

Dwudziestoletni  I.  mający  dwadzieścia  lal:  Mło- 
dzieniec 1).  2.  trwający  dwadzieścia  lat:  Praca 
dwudziestoletnia.  3.  co  dwadzieścia  lat  przypa- 
dający:    Obchód  D. 

Dwudziestomarkowy  dwadzieścia  marek  kosztują- 
cy; dwadzieścia  marek  zawierający :  Miał  w  zło- 
cie pię(5dzieRiąt  sztuk  dwudziestomarkowych 
Dyg.     <DW-ł-DZIESII5-|-Marka> 

Dwudziestomarkówka,  i,  Im.  I  moneta,  dwadzie- 
ścia marek   zawierająca. 

Dwudziestomiarowy  dwadzieścia  miar  zawiera- 
jący: Trójnóg  dwu  i  D.  Ml.  <DW -j- DZIESIE 
-fMIAR> 

Dwudziestomiesięczny  I.  mający  dwadzieścia  mie- 
sięcy :  Dziecko  dwudziestomiesicczne.  2.  trwa- 
jący dwadzieścia  miesięcy:  Podróż  dwudziesto- 
miesięczna.      <  DW-f  DZIESIĘ-f  MIESIĘO 

Dwudziestomiljonowy  z  dwudziestu  miljonów  zło- 
to ny :  I),  naród.  Krasiń.  <DW -I- DZIESIĘ  4- 
Miljon>  ^ 

Dwudziestoparoletni  I.  mający  dwadzieścia  parę 
lat:  Panna  dwudziestoparoletnia.  2.  trwający 
dwadzieścia  parę  lat:  Praca  dwudziestoparolet- 
nia.    <DW-fDZIESIĘ-f-Para-fLAT> 

Dwudziestoplęcioieole,  a,  Im.  a  \.  jjrzedąg  dwu- 
dziestu pięciu  lat.  2.  rocznica  dicudziesta  piąta: 
Jubileusz  dwudziestopięciolecia  koronacji  Fran- 
ciszka Józefa.  <DW  -f-  DZIESIE  -f-  PIE  -4- 
LAT>  '  '  ^ 

Dwudzlestoplęciorublówka,  i,  Im.  i  moneta,  za- 
wierająca dzcadzieścia  pięć  rubli.  <DW-'-DZIKSIE 
+Pm-Rubel> 


DWDFUNTOWl 

Dwudziestoplętrowy  mający  dwadzieścia  piętn 
Gmach  1).     <DW-|-DZIESIĘ4-PIĄTR> 

Dwudziestoprocentowy  I.  dwadzieścia  procent 
przyitosząaj :  Pożyczka  dwudziestoprocentowa. 
2.  dwadzieścia  procent  stanotciąci/ :  Podwyżka  cła 
dwudziestoprocentowa.  <DW-|-DZIESIĘ-ł-Pro- 
cent  > 

Dwudziestopunktowy  druk.:  Pismo  dwudziesto- 
punktowe=rod2ay  czcionek.  <  DW-f DZIESIĘ-f- 
Punkt> 

DwUdziestoręki  mający  dwadzieścia  rąk:  D. 
potwór.  Mat.  I.     <DW-|-DZ1ESIĘ-|-RĘK> 

Dwudziestorublowy  dwadzieścia  ruhli  stanoicią- 
cy:     D.    zan)l)ek.     <DW-fDZIESIĘ-f  Rubel  > 

Dwudziestościan,  u,  Im.  y,  f  Dwadzieściotrjan- 

gul  mat.  bryla,  ograniczona  dwudziestu  płaszczyz- 
nami: D.  foremny  =  bryła,  ograniczona  dwudzie- 
stu równemi  trójkątami  równobocznemi.  <  DW 
-[-DZIESIĘ-f  ŚCIAN  > 

Dwudziestościenny  mający  dwadzieścia  ścian: 
Ciało  dwudziestoAcienne. 

Dwudziestotomowy  dwadzieścia  tomów  zawiera- 
jący:  Dzieło  dwudziestotomowe.  <DW  -f- 
DZIESIĘ  -f-  Tom> 

Dwudziestowiekowy  dicadzieścia  wieków  trwają- 
cy: Dzieje  dwudziestowiekowe.  <DW-|-DZ1ESIE 
-|-W1EK> 

Dwudziestowierszowy  z,  dwudziestu  wierszy  zło- 
żony:  D.  ułamek  bez  tytułu,  niezawodnie  malu- 
jący Mickiewicza.  Spaś.  <DW -|- DZIESIP] -f- 
W'iersz> 

[Dwudziestowy]:  Miara  dwudziestowa  p. 
Miara. 

Dwudziestozlotowy  dwadzieścia  złotych  wynoszą- 
(■?/  a.  kosztujący:  Płacił  czynsz  D.  bardzo  regu- 
larnie.   Krasz.     <DW-f  DZIES1Ę-|-ZL0T> 

Dwudziestówka,  i,  Im.  i  I.  a.  Dwudziestogro- 
szówka,  Owudziestlća,  rub.  Dwudziestak  moneta, 
zawierająca  dwadzieścia  groszy.  2.  wog.  pieniądz, 
zaioierający  dwadzieścia  mniejszych.  3.  X  p.  Dwu- 
dziestka: Już  mu  D.  minęła.  <DW-|-DZ1K- 
811^> 

Dwudziestu  p.  Dwadzieścia. 

Dwudziesty,  [Dwadziesty,  Dwacały]  licz.  j^o- 
rządkowy  od  Dwadzieścia. 

KDwudzieścioraki  p.  Dwadzieścioraki. 

XDwudzieściorako  przys.  od.  Dwudzieścio- 
;aki. 

xDwudzieścioro,  rga  p.  Dwadzieścioro. 
Dwudziobny    p.   Dwudzioby.     <DW-f DZIOB > 
Dwudzioby,    Dwudziobny    mający  dwa  dzioby  a. 
(lwa  końce  spiczaste. 

t  Dwudźwierny  p.  Dwudrzwiowy.  <DW  -f 
DŹWR> 

XDwufarbl8ty  p.  Dwubarwny.  Bóbr.     <DW-f- 

Farba> 

Dwufarbny  p.  Dwubarwny. 

Dwuflorenowy  dwajloreny  zawierający  a.  kosztu- 
jący: Moneta  dwuflorenowa.  Wino  dwuflore- 
nowe.     <DW-(-Floren> 

Dwufrankowy  dwa  franki  zawierający  a.  kosztu- 
jący:  Moneta  dwufrankowa.  Nam  D.  bnrgund 
wydaje  ś.  niebiańskim  nektarem.  Sienk.  <DW 
-|-Frank  > 

Dwufuntowy     dwa    funty     waiący.      <DW  -f- 

Funt> 


601 


DWTJGARBOWIEC 

XDwugarbowieo,  wca,  Im.  wce  wielbłąd  z  dwo- 
ma garbami.     <DW-f<jARB> 

Dwugarbowy  inajncy  dwa  garby:  WielbJiiil  D. 
■\Vern.     • 

Dwugarcowy  p.  Dwugarncowy. 

Dwugarcówka,  i,  Im.  i  p.  Dwugarncówka. 

Dwugarncowy,  Dwugarcowy  dwa  garnce  zawie- 
rający: Dwugarncowa  miura.  Kn.  <1)W-}- 
GARN> 

Dwugarnoówka,  i,  Im.  i,  Dwurarcówka  miara 
dwa  garnce  zawierająca. 

Dwugatunkowy,  Dwójgatunkowy  z  dwuch  gatun- 
ków ziożony.   <DW+(iatunek> 

Dwugęby,  XDwójgęby  mający  dwie  gęby  a.  dwie 
twarze.     <DW4-GĘB> 

XDwugląd,  ędu,  Jra.  ędy  fiz.  p.  Paralaksa. 
<DW-fGLĘD> 

Dwugłos,  u,  Im.  y  muz.  alcord  z  dwuch  równo- 
cześnie brzmiących  tonów.     <DW-|-GŁOS> 

Dwugloska,  i,  Im.  i,  xDwug{ośnik,  t  Dwogloś- 
nik,  Dyftong  dwie  samogłoski  szybko  po  sobie  na- 
stępujące i  stanowKice  jakby  jedno  brzmienie. 

Dwugloskowy  I.  przym.  od  Dwugloska;  Brzmie- 
nio  dwugłoskowe.  2.  z  dwuch  głosek  złożony: 
"Wyraz  D. 

X  Dwugłosowy,  XDwuglośny  mający^  wydający 
dwa  głosy. 

XDwugłośnik,  a,  Im.  I  p.  Dwugloska. 

XDwuglośny  p.  Dwugłosowy. 

Dwugłowieo,  woa,  Im.  wce  lek.  (dieeplialus) 
potwór  o  dwuch  głowach,  potwól"  dwugło- 
wy.    <DW+GŁOW> 

Dwugłowny  p.  Dwugłowy:  D.  orzeł.  Garez. 
Anat.:  f  Myszka  dwuglowna. 

Dwugłowy  I.  a.  Dwugłowny,  f  Dwogłowy,  XDwój- 
glowy,  XDwójgłowny,  t  Dwójglowiasty  majasy 
dtaie  głowy:  Orzeł  D.  Lek.:  Potwór  D.  p.  Dwu- 
głowieo. 2.  anat.:  Mięsień  D.  (museulus  bicejjs) 
=  dwa  odrt^bne  hrzuice  mięśnioice,  mające  jeden 
przyczep  wspólny,  in.  f  ni  y  s  z  k  a  d  w  u  g  1  o  w- 
na,  fmyszka  dwogłowista,Xrauszkuł 
dwójgłowny,  fuiuskuł  dwójgłowi- 
Bty  a.  r  o  z  d  w  o  j  o  n  y.  Mięsień  D.  ramienia 
(m.  biceps  brachii),  in.  f  m  y  s  z  k  a  dwogło- 
wis  ta  ramienia,  frauszkuł  Icruczo- 
d  z  i  u  b  o  w  0-3  p  r  y  c  h  o  w  y.  Mięsień  D.  łydki 
p.  Bliźniaczy.     <DW-hGŁOW> 

Dwugodzinny  dwie  godziny  trwający:  Po  dwu- 
godzinnym zdaniu  sprawy  ze  swogo  urzędu, 
mnóstwem  przyjemnycłi  dykteryjek  zabawiał 
towarzystwo.  And.  Dwugodzinne  posiedzenie. 
<DW-fGOD> 

Dwugraniasty,  XDw6Jgrania8ty,  xDwugranisty, 
XDwójgrani8ty,  f  Dwogranisty,  Dwukanciasty, 
XDwukanci8ty  mający  dwie  ostre  krawędzie,  dwa 
kanty.     <DW-)-GKAN> 

XDwugrani8ty  p.  Dwugraniasty. 

XDwugrodny  p.  Dwójgrodny:  Dwugrodne  "Wil- 
Do.  Klon.     <DW-1-GR0D> 

[Dwugroszak,  a,  Im.  i]  p.  Dwugroszniak. 

[Dwugroszek,  szka,  lin.  szki]  p.  Dwugroszniak. 

Dwugroszniak,  a.  Im.  i,  Dwójgroszniak,  Dwugro- 
szówka,  I  Dwugroszniak,  Dwugroszak,  Dwugro- 
szek] moneta  tcartości  dwuch  groszy,  dwojak:  Ja- 
ko terminator,  składał  cierpliwie  dwugroszniaki 
do  trzygroszniaków.  Kos.     <I)W-|-(irosz> 

Dwugroszówka,  i,  Im.  i  I.  p.  Dwugroszniak.  2. 
tulk(t  za  dwa  grosze.    3.  świeca  dwugroszowa. 


DWUKOLOKOWT 

Dwugrzywy  mający  dwie  grzywy.  Bóbr.  <DW 
-}-Ul{ZYW> 

Dwuherbowy  (o  rodzinach  szlacheckich  jedne- 
go    nazwiska)    pieczętujący     ś.    dwoma    herbami: 
Czarnocki  D.    w  Mińskim.  Roi.  .  <  DW-J-Herb > 
Dwuimienny,  f  Dwuimiony,   f  Dwoimiony  mający 
dwa  imiona.     <DW-fl(M)> 

t  Dwuimiony  p.  Dwuimienny:  Askanjus  D. 
Zebr. 

XDwuistny  podwójnym  iyciem  żyjący,  podwójną 
istność  mający.     <DW-}-IST> 

Dwuistotny  dwie  istoty,  dwie  natury  w  tobie  ma- 
jący.    Sł.   wil. 

Dwuizbowy  z  diouch  izb  złożony,  dwie  izby  po- 
siitddjący:  Mieszkanie  dwuizbowe.  Sejm  D.  Sy- 
stem D.,  ])anuiący  w  ustroju  sejmów  rzpltej. 
Remb.     <DW-}-Izba> 

Dwujamisty  anat.  (bilocularis)  dwie  jamy  po- 
siadający, dwukomorowy:  Macica  dwuja- 
mista  p.  Macica.     <DW-t-JAM> 

X  Dwujarzmy  dwa  jarzma  mający,  dwa  jarzma 
noszący:  Dwujarzmych  ostrowidzów  karki.  Zebr. 
<DW+JARŻM> 

XDwujętny  mający  dwa  końce  do  ujęcia:  Już 
go  (  =  ouień)  dwujętue  miechy  rozdymały.  P. 
Koeli.     <l)W-)-JM> 

Dwujęzyczność,  i,  blm.  rz.  od  Dwujęzyczny: 
Szlaelila  wyrzucała  mu  na  oczy  tę  jego  obojęt- 
ność (D.)  i  nieszczere  tak  z  szlachta,  jako 
i  z  królem  obejście.  Szaj.    <DW-1-JEZ(YK)> 

Dwujęzyczny,  Dwójjęzyczny  I.  dwa  języki  ma- 
jący: Potwór  D.  2.  a.  Dwujęzykowy  dwoma  ję- 
zykami mówiący  a.  do  dwuch  narodowości  należą- 
cy:  Na  pograniczu  ludzie  bywają,  dwujęzyczni. 
L.  Ludność  Czech  jest  dwujęzyczna.  3.  przeu. 
nieszczery,  obłudny,  kłamliwy:  Usty  dwujęzycz- 
nemi  brzydzę  ś.  Wuj. 

Dwujęzykowy  p.  Dwujęzyczny. 

Dwukanciasty  p.  Dwugraniasty.  <D"W  -f 
Kant> 

XDwukancisty  p.  Dwugraniasty. 

Dwukątny,  Cwukątowy  7?ja;qcy  Jw;a  kaiy.  <DW 
-fK;it> 

Dwukątowy  p.  Dwukątny;  anat.:  Macica  dwu- 
k.itowa  p.  Macica. 

Dwukiasowy  I.  z  dwuch  klas  zwożony:  Szkoła 
dwuklasowa.  2.  dwom  klasom  odpowiadającyf 
z  dwuch  klas  wyniesiony :  Wykształcenie  ilwu- 
klasowe.     <DW_+Klasa> 

Dwuklasówka,  i,  Im.  i  szkoła  dwuklasowa. 

Dwukłoć,  i,  Im.  e  bot.  (barnadesia)  roś.  z  ro- 
dziny złożonych.      <?> 

XDwukłykty  majacł/  dwa  kłykcie,  stawy:  Palce 
dwuklykte.  L.     <DW-f KŁ(TK)> 

Dwukolba,  y,  blm.  hut.  żelazo  fryszerskie,  tnj- 
kute  dojńero  po  środku,  zakończone  dwiema  kolba- 
mi.    <DW-fKolba> 

Dwukolczak,  a,  Im.  i  bot.  p.  Drzewo.  <DW 
4-K0Ł> 

XDwuko!e,  a,  Im.  a  p.  Dwukółka.  Mącz. 
<DW^-fKOŁ> 

Dwukoleo,  Ica,  Im.  Ice  welocyped  o  dwuch  ko- 
łach. 

Dwukoleśny  p.  Dwukołowy:  Zdarzyło  ś.,  że  140 
maż,  wozów  dwukoleśuych,  z  sol%  przekroczyło 
granicę.  Roi.     <DW4-K0Ł> 

Dwukolny  p.  Dwukołowy:  D.  wóz  nocy.  Koch. 
J.     Dwukolna  dryndulka.  Miek. 

Dwukolorowy  p.  Owubarwny.     <DW-f Kolor > 


602 


DWUKOŁOWY 

Dwukołowy,  Dwukoleśny,  Dwukolny  mnjąaj  dwa 
Voin:     Wóz  D.     <DW-|-KOŁ> 

Dwukomorowy  z  diouch  komór  złożony,  anat. 
d  w  u  j  a  m  i  s  t  y:  a)  anaf.:  Macica  dwukomoro- 
•wa  p.  Macica,  b)  bot.:  Zalążnia  dwukomorowa. 
Rost.     <I)W4-Koraora> 

Dwukomórkowy  z  dwuch  komórek  złożony. 

Dwukonka,  i,  Im.  i  dorożka  dwukonna.  <  DW 
-j-KOŃ> 

Dwukonny  w  dica  konie  zayrzężony,  parokonny: 
Dorożka  dwukonna. 

Dwukończasty  p.  Dwukończyaty. 

Dwukończaty  I.  p.  Dwukończysty.  2.  xanat.  p. 
Dwudzielny. 

Dwukończysty.  Dwukończaty  I.  a.  Dwukończa- 
sty, Dwójkończaty,  Dwójkończysty  mający  dwa 
końce,  dim. 'szpice.  2.  Xanat.p.  Dwudzielny.  <DW 
+KOŃ(C^> 

Dwukopytny  zool.  mający  dwa  kopyta.  <DW 
-fKOP> 

Dwukólka,  i.  Im.  I,  xDwukole  wóz  o  dwu  ko- 
łach.   <dw4koł> 

Dwukrajowy  do  dwuch  krajów  należący:  Naraz 
Tarłowie  zostali  dwukrajowerai  poddanemi.  Roi. 
<DW+KRAJ> 

Dwukreślny  muz.:  Oktawa  dwukreślna  =  .<tze?e5' 
ionów  ud  c  nad  trzecią  do  c  ?ia  drugiej  dodanej 
we  ujolinie.     <DW-|-Kros> 

Dwukroćsłotysięczny  dwieście  tysięcy  zawierają- 
cy: Sto  tysięcy  królewskiego  wojska  obleg-lo 
dwukroćstotysieczną  armję  Dziedzialy.  Sieuk. 
<DW+KROT-fST-|-Tysiąe> 

Dwukropek,  pka,  Im.  pki  znak  pisarski  :,  z  dwuch 
kropek  (punkiow)  złożony.     <DW-|-KROP> 

Dwukropkowy  dioie  kropki  mający:  Xl^i"ątki 
dwukropkowe  p.  Dyplokok. 

Dwukrotnie,  [Dwakrotnie]  przys.  od  Dwukrotny, 
dwa  razy:     D.  i)ył  konsulem.  Krasiń. 

Dwukrotny,  [Dwakrotny]  \.dwa  razy  powtórzo- 
ny: Dwukrotne  wezwanie.  2.  dwa  razy  toiąk- 
szy,  podwójny:  Dwukrotna  nagroda.  3.  bot.: 
Słupek  D.  =  złożony  z  dwuch  owocolistków.  Rost. 
<DW+KROT> 

xDwukruszcowość,  I,  blra.  system  monetarny, 
mający  za  podstawę  jtodwójną  jednostkę  pieniężną: 
złotą  i  srebrną,  in.  b  i  lu  e  t  a  1  i  z  m.  <  D W-j- 
KRUCH> 

XDwukrU8ZC0Wy  mający  za  podstawę  podwójną 
jednoMkę  pieniężną,  złotą  i  srebrną:     System  D. 

Dwuksztaltnjk,  a,  Im.  I  bot.  (araphisporium) 
grzyli.      <DW-j-Ksztalt> 

bwuksztaltność,  i,  blni.  I.  rz.  od  Dwukształtny. 
2.    a.  Dwupostaciowość,    Dymorfizni,    Dimorfizm 

clieni.  i  min.  własnoić  pewnych  ciał  krystalizowa- 
nia 8.  w  dwuch  odmiennych  układach  a.  w  dwuch 
szeregach  krystalograficznych  jednego  układu,  wcale 
sobie  nie  odpowiadających. 

Dwuksztaltny,  xDwójpo8tatni  z  dwuch  różnych 
kształtów  złożony:     Centaur  D. 

Dwukwadrat,  u.  Im.  y  mat.  potęga  czwarta,  bi- 
kwadrat.     <  DW-|-Kwadrat> 

Dwukwadratowy  mat.  przym.  od  Dwukwadrat, 
b  i  k  w  a  d  r  a  t  o  w  y  :  Równanie  dwu-kwadratowe 
=  równanie  stopnia  czwartego. 

Dwukwarc,  u,  Im.  e,  Bikwarc  blaszka  kwar- 
coica,  czcić  składowa  sacharymetru.  <DW-|- 
Kwarc> 

Dwukwiat,  u.  Im.  y  bot.  (lophospermum)  roi. 
<DW-l-K\ViT> 


DWUŁOPATNT 

Dwukv/iatowy  mający  dwa  kwiaty;  bot.:  Dzi- 
waczek D.  p.  Dziwaczek. 

Dwulatek,  tka.  Im.  tki,  [Dwuletek]  osobnik, 
szczeą.  zwierzęcy,  mający  dwa  lata:  Byczek  D. 
<  DW+LAT  > 

Dwulatka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Dwulatek; 
[Dwuletka]:     Owca  D. 

Dwulecle,  a,  Im.  Zl  przeciąg  dwuch  lat.  <DW 
+LAT> 

[Dwuletek,  tka,  Im.  tklj  p.  Dwulatek:  Koń  D. 

[Dwuletka,  i,  Im.  i]  p.  Dwulatka:  Co  przeszłe- 
go roku  urosło,  zowie  ś.  latorośl,  co  drugiego, 
b.  Kluk. 

Dwuletni,  Dwuroozny,  [Dwaroczny]  I.  dwa  lała 
mający:  Dziecko  dwuletnie.  2.  dwa  lata  łrioa- 
jacy:  Praca  dwuletnia.  3.  co  dwa  lata  przypa- 
dający: Sejmiki  dwuletnie,  na  których  wybie- 
rano posłów  na  sejmy,  i  coroczne.  Kora.  <DW 
-fLAT> 

XDwulicny  p.  Dwulicy. 

Dwulicość,  i,  blm.  rz.  od  Dwulicy. 

Dwulicowo  przys.  od  Dwulicowy:  Postępo- 
wać D. 

Dwulicowość,  i,  blm.  rz.  od  Dwulicowy. 

Dwulicowy  p.  Dwulicy:  To  syn  Kiejstutay 
zdrajca  D.  Asn. 

Dwulicy,  Dwulicowy,  XDwulicny,  XDwuliczny 
I.  a.  Dwutwarzny  mający  dwie  twarze:  Unieśli 
młodą,  parę,  stojącą  na  progu,  podobną  Januso- 
wi, dwulicerau  bogu.  Mick.  2.  przen.  nieszczery, 
obłudny,  fałszywy :  Była  to  istota  dwulica.  Byk. 
<DW-|-LIK> 

XDwuliczność,  i,  blm.  rz.  od  Dwuliczny. 

XDwuliczny  I.  p.  Dwulicy.  2.  (o  tkaninie) 
barwny  na  obiedwie  strony:  Dwuliczna  kitajka. 
Rys. 

Dwulinjowy  mat.:  Forma  dwulinjowa  a.  bili- 
n  e  a  r  n  a  =  linjowa  względem  każdego  z  dwu  sze- 
regów zmiennych,  od  których  zależy.  Związki  dwu- 
linjowe.     <DW-}-Linja> 

Dwulist,  u,  Im.  y  bot.  p.  Dwójlist.  <DW-{- 
LIST  > 

Dwulistkowy  p.  Dwulistny:  Pochwa  dwulistko- 
wa.  Jund. 

Dwulistnik,  a.  Im.  i  bot.  I.  p.  Dwójlist.  2.  p. 
Gnieżnik.    3.  p.  Listera. 

Dwulistniowy  p.  Dwuliścieniowy. 

Dwulistny,  Dwójlistny,  Dwulistkowy,  Dwullścio- 
wy  mający  dwa  liście:  Liście,  stojące  w  dwu- 
listnych  okółkach.  Rost. 

Dwuliścieniowy  bot.:  Rośliny  dwuliścieniowe  a. 
dwuliścienne  a.  dwulistniowe  (dieotyle- 
doneae)  gromada  roślin  jawnokwiatowych,  okryto- 
nasiennych, zawierających  w  nasieniu  dwa  liidenie. 
<DW-t-LIST> 

Dwuliścienny  p.  Dwuliścieniowy. 

Dwuliściowy  p.  Dwulistny;  bot.:  Podkolan  D. 
Gnieżnik  D. 

[Dwuliść,  a,  Im.  e]  roi.  majanihemum  bi/olium.  - 

xDwulączny  we  dwoje  złączony:  Liście  dwu- 
łączne.  Jund.     <DW-|-ŁĘK> 

Dwutbisty  mający  dwa  łby,  dwugłowy:  Orzeł 
D.     <DW-|-ŁB> 

Dwułokciowy,  f  Dwulokietny  mający  dwa  łokcie 
wysokości,  długości  a.  szerokości.  <DW-|-ŁOKĆ> 

t  Dwulokietny  p.  Dwulokciowy:  Czosnaczek 
ziółko  łokietne,  czasem   dwułokietne.  Syr. 

XDwulopatny  I.  dwie  łopaty  mający.  2.  Owce 
dwuło}>atae   =   które  j^o  dwuch    latach,   straciwszy 


603 


DWUŁUCZE 

ftcofe  dxva  zch/,  inne  dwa,  owczemi  zwane,  (hatalj. 
<DW+Łopa'ta> 

Dwutucze,  a,  Im.  a  bud.  dwa  iuki  kołowe,  na- 
Ireilone  równani  promieniami  i  przecinające  i. 
<DW+Łuk> 

Dwukczny  bud.  pizym.  od  Dwułuk:  Sklepie- 
nie (]wu)uc7,ne  =  z/oione  z  dwuch  zetknięfi/ch  z  so- 
bą iuków  koła,  których  promienie  są  większe  od 
połowy  cii^ciwy  sklepienia.  Podcz. 

Dwuluk,  u,  Im.  i  bud.  dwie  żyły  sklepienia  go- 
tyckiego, idące  wprosi  od  słupa  do  słupa  i  przeci- 
nające ś.  Podcz. 

Dwumarkowy  wartości  dwuch  marek. 

Dwumarkówka,  i,  Im.  i  moneta,  zawierająca  dwie 
marki.     <  DAV-f  Marka  > 

xDwumastny  dwie  maści  mający:  Koń  D. 
<I)W4-MAZ> 

Dwumasztowy  dwa  maszty  mający:  Okręt  D. 
<I)W+Maszt> 

yDwumężna  która  ma  a.  miała  dwuch  mężów. 
<  DW  +MĘŻ  > 

Dwumian,  u,  Im.  y,  Binom  mat.  wyrażenie,  zło- 
żone z  dicu  wyrazów  ( jednomianów) :  D.  Newto- 
na (wzór  potęgi  dwumianu).      <DW-f-I(M)> 

Dwumianowy  mat.  przyra.  od  Dwumian,  hinom- 
jalny :  Spółezynniki  dwumianowe  (  —  spółczy)iniki 
rozwinięcia  potęgi  dwumianu). 

Dwumianowy  p.  Dwustopowy.    <DW-fMIAR> 

Dwumienny  mat.  złożony  z  divu  wyrazów:  Wy- 
rażenie dwnmwnne- dwumian.    <DW-|-I(M)> 

Dwumiesięczny  I.  dwa  miesiące  trwający:  Pra- 
ca dwumiesięczna.  2.  dwa  miesiące  mający:  Nie- 
mowlę dwumiesięczne.  3.  dwom  miesiącom  odpo- 
wiadający: Zapłata  dwumiesięczna.  4.  xco  dwa 
miesiące  powtarzający  ś.     <DW-j-MIESlĘC> 

Dwumiijonowy  dwa  miljony  wynoszący:  Armja 
dwumiljonowa.     Spadek  D.     <'DW-f-Miljon> 

Dwumilowy  dioie  mile  wynoszący:  Przerażała 
co  myśl  o  dwumilowej  drodze.  Orzesz.  <DW 
-fMiia> 

Dwumooznik,  a,  blra.,  Bluret  chem.  zuiązek  che- 
miczny, otrzymywany  przy  ogrzewaniu  mocznika. 
<DW+MOK> 

XDwumorski,  X  DwójmorskI,  f  Dwumorzy, 
t  Dwumorzowy,  f  Dwiomorskr  między  dwoma  mo- 
rzami leżący,  ?;<«  międzymorzu  znajdujący  ś.  a. 
międzymorze  stanowiący:  D.  Istm,  Zebr.  <DW 
+J\UiR> 

XDwumorze,  a,  Im.  a,    f  Dwomorze  mi':dzymo- 
rze. 
t  Dwumorzowy    p.     Dwumorski:     D.    Korynt. 

Chr. 

t  Dwumorzy  p.  Dwumorski:  D.  Korynt.  Otw. 

Dwunabojowy  mający  dwa  naboje  w  sobie:  Pi- 
Btolet  D.     <DW-fŃa4-BI> 

Dwunastak,  a,  Im.  i  myśl.  jeleń,  mająaj  po 
sześć  gałęzi  na  każdym  rogu.  <DW-ł-Na-f- 
DZ1ESIĘ> 

X  Dwunastek,    tka,    lnu    tki    dwanaście   sztuk, 

tuzin. 

Dwunastka,  i,  Im.  I  I.  liczba  dtcanaście;  w  grze 
karcianej  dwanaście  oczek.  2.  cyfra  dica7iaście.  3. 
y^dwunasta  część,  jedna  dicuna.^ta.  4.  druk. /ór- 
mat  książki,  w  której  arkusz  jest  złoiony  na  12 
części.   5.  myśl.  rodzaj  strzelby. 

Dwunastkowy  przym.  od  Dwunastka;  mat.: 
Układ  1).  liczenia  =  którego  poihuiwą  jest  liczba 
dwanaście.     [Popiół  D.]   p.  Popiół. 


DWDKASTOKROTNT 

Dwunastnica,  y,  Im.  e  anat.    (intesłiaum    dno- 

denura)  początek  jelita,  łączący  żołądek  z  dalszym 
przewodem  jelitowym,  in.  jdwunastocaló  w- 
ka,  kiszka  f  dwanaście  palcowa, 
Xkiszka  dwunastopaleowa,  xkiszka 
dwunastocalowa,  fjelito  dwunasto- 
c  a  1  o  w  e.     <  DW-fNa-l-DZIESlĘ  > 

Dwunastnico-nerkowy  anat.:  Wiąz  dwunaetnieo- 
nerkowy  (ligamentum  duodeno-renale)  =  zdwoje- 
nie otrzewnej,  wiodące  od  dwunastnicy  do  nerki 
prawej.     <i)W-f  Na-f  DZIESIĘ+Nerka> 

Dwunastnico-okrężniczy  anat.:  Wiąz  dwu- 
nastnico-okrężniczy  (ligamentum  duodeno-coli- 
cum)  =  zdwojenie  otrzewnej  pomiędzy  dwunastnicą 
a  okrążnicą.  <DW  +  Na  -|-  DZIESIĘ  -f-  O  -f 
KRĘQ> 

Dwunastnicowy  anat.  (duodenalis)  przym.  od 
Dwunastnica.     <DW4-Na+DZ1ESIĘ> 

Dwunastnik,  a,  Im.  i  bot.  nazwa  dawniejsza 
rośliny  bożyględ  a.  bożykwiał  (dodecatlieon). 

X  Dwunastny,  X  Dwanastny  liczbę  dwanaście  za- 
wierający. 

Dwunastoboczny  mający  dwanaście  boków. 

Dwunastobok,  u,  Ira.  i  mat.  fgura  złożona 
z  dwunastu  prostych  (boków),  z  których  żadne  trzy 
nie  przecinają  ś.  w  jednym  punkcie:  D.  zupełny, 
zwykły,  płaski.     <DW+Na-fDZIESIĘ+BOK> 

Dwunastocalowy  na  dwanaście  cali  długi:  Buty 
po  kolana  z  dwunastocalowemi  sztylpami.  Fred. 
A.  Anat.:  f  Jelito  dwunastocalowe  a.  Xkiszka 
dwunastocalowa  p.  Dwunastnica.  <DW-+-Na-ł- 
DZIESIĘ-|-Cal> 

t  Dwunastocaiówka,  I,  Im.  i  anat.  p.  Dwunast- 
nica. 

Dwunastodniowy,  Dwunastodzienny  I.  dwanaście 
dni  trwający.  2.  Xco  dtcanaście  dni  poictarzający 
i.     <DW-l-Na-fDZIESlĘ4-DŹŃ> 

Dwunastodzienny  p.  Dwunastodniowy. 

Dwunastofuntowy  dwanaście  Junlów  ważący. 
Działo  dwunastofuntowe  =  strzelające  pociskami 
dwunaslojuntowemi.  <DW  -\-  Na  -j-^  DZIESll^  -\- 
Funt> 

Dwunastofuntówka,  I,  Im.  J  działo,  strzelające 
pociskami  dwunastofuntowemi. 

Dwunastogodzinny  I.  dwanaście  godzin  trwają- 
cy.  2.  y.co  dwanaście  ąodzin  poictarzający  ś. 
<DW-1-Na4-DZIESIF:+G0D> 

Dwunastoherbowy  (o  szlaelieie  Jednego  na- 
zwiska) dwunastu  herbami  pieczętujący  ś.:  Za- 
krzewski D.  po  całym  kraju  rozsiany.  Kol. 
<DW-j-Na-fDZlESI^-|-Herb> 

Dwunastojodtowy  złożony  z  dwunastu  jodeł: 
Stos  D.  Gosz.      <DW-fNa-fDZIESIĘ-j-JÓI)L> 

Dwunastokąt,  a,  Im.  y  mat.  figura  złożona 
X  dwunastu  2>unktów  (wierzchołków),  z  których  ża- 
dne trzy  nie  leżą  na  jednej  z  prostych,  te  punkty 
łączących:  D.  zupełny,  zwykły  a.  prosty,  płaski. 
<DW-fNa-ł-DZlESIĘ-f-Kąt> 

Dwunastokątny  przym.  od  Dwunastokąt,  mają- 
cy  dwanaście  kątów:    Figura  dwunastokątna. 

Dwunastokolumnowy  z  dwuna.<;tu  kolumn  złożo- 
ny:  Kwadrat,  poprzedzony  dwunastokohniino- 
wym  portykiem.  Wejs.  Arkusz  D.  <DW+Na 
-f  DZlESIĘ-|-Kolumna  > 

XDwunastokrotnie  przy?,  od  Dwunastokrotny. 
<DW-j-Na-|-I)ZIESIĘ-fKROT> 

X Dwunastokrotny,  XDwanaściekrotny  dwana- 
icit  ruzy  większy;   dwanaście  razy  powtórzony. 


604 


DWUNASTOLATKA 


DWUOTWORNY 


Dwunastolatka,  I,  Im.  i  dzietcczynka  dwunasio- 
lelnia:  Jedna  z  dziewczi^t,  młódka  jeszcze,  mo- 
że D.,  niosła    za    księżnjj,    inaJij    luteiikc.  Sienk. 

<  DW+Na+DZIESlĘ+LAT  > 
Dwunastolecie,  a,  Im.  a  jirzec.iąg  dwunastu  lut: 

Epzemplarz  nasz  stanowi  ułamek,  obejmujący 
ostatnie  D.  życia  starościny.  Kol. 

Dwunastoletni  I.  dwanaście  lał  mający:  Cliło- 
piec  D.  2.  dwanaście  lat  irwająci/ :  Praca  dwu- 
nastoletnia. 3.  >!ico  dwanaście  lat  powtarzają- 
cy i. 

X  Dwunastoletnie  przys.  od  Dwunastoletni. 

Dwunastolistny  dwanaście  liści  mający.  <DW 
-hiNa+DZlESlK+LlST> 

Dwunastolokciowy,  xDwunastołokietny  mający 
dwanaście  łokci  długości.  <D\V'+Na-)-l)ZlESlE 
+ŁOKĆ> 

XDwunastolokietny  p.  Dwunastolokciowy. 

Dwunastomiesięczny  dwanaście  miesięcy  trwają- 
cy, całoroczny.  <DW  -|-  Na  +  DZIESIE  +  MIE- 
iSlE^O 

Dwunastoniedzielny  p.  Dwunastotygodniowy: 
Pani  S.,  skazana  na  dwunastoniedzielną  wieżę 
i  sto  rubli  kary.  Kol.  <DW-fNa+DZlESIĘ+ 
Nie-fDZlE> 

Dwunastonogi  dwanaście  nóg  mający.  L.  <D"W 
-f  Na+DZIESIĘ-I-NOG  > 

Dwunastoosobowy  z  dwunastu  osób  złożony: 
Zgromadzenie  dwunastoosobowe.  < DW-j-Na-j- 
DZIESIĘ+0-l-SlEB> 

XDwunastopalcowy  p.  Dwanaściepalcowy;  anat.: 
Kiszka  dwunastopalcowa  p.  Dwunastnica.  <DW 
4-Na+DZIESIĘ-f-PAŁ> 

Dwunastopolowy  na  dwanaście  pól  podzielony  : 
Gospodarstwo  dwunastopolowe.  Kog.  <DW-1- 
Ka-fDZIESIĘ-fPOŁ> 

Dwunastoprocentowy  I.  dwanaście  od  sta  przy- 
noszący:  Pożyczka  dwunastoprocentowa.  2.  dwa- 
naście od  sta  stanowiący :  C^o  dwunastoprocen- 
towe.  T.  K.  <DW+Na+DZIESlĘ+Procent> 

Dwunastorublowy  dwanaście  rubli  kosztujący: 
Akcje  dwunastorublowe.  <DW+Na-{-DZlESiE 
-|-Kubel> 

Dwunastostopniowy  i.  dwanaście  stopni  schodo- 
wych maj(icy :  Pałacyk  z  wieżyczkami  i  wielkim 
('. wunastostopniowym  gankiem.  Za]).  2.  dicana- 
ście  stopni  teinperaiuri/  wynoszący:  Mróz  D.  <DW 
-fNa-j-DZIESlF,+SfOP> 

Dwunastostrunny  dwanaście  strun  mający.  L. 
<l)W-fNa-fDZlESiĘ+Struna> 

Dwunastościan,  u,  Im.  y,  Dodekaedr  mat.  bryła 
ograniczona  dwunastu  płaszczyznami :  D.  foremny 
(  =oyra)iiczony   dwunastu   pięciokątami  for  emnemi). 

<  DW+Ka+DZlESIĘ-fŚCl  AN  > 
Dwunastotomowy  z  dwunastu  tomów  złożony:  "D, 

rękopis  historji  papieżów.  T.  K.  <DW+Na 
-i-DZIESll-:+Tom> 

Dwunastotygodniowy,  Dwunastoniedzielny  dwa- 
naście^ tygodni  trwający.  <DW-l-Na-f-DZlESlE4- 
T+DZN  > 

Dwunastotyslęczny  I.  licz.  porządkowy  od 
Dwanaście  tysięcy.  2.  dwanaście  tysięcy  liczący: 
Stał  na  czele  blizko  dwunastotysięcznej  aruiji. 
Sienk.     <DW-i-Na+DZIESlĘ-fTy6iąc> 

Dwunastowlerszowy  z  dwunastu  wierszy  złożo- 
ny:  Końcowy  D.  dodatek  jest  Kadłiibkowy. 
Lei.     <  DAY-l-Na+DZlESlĘ-i- W  ierez  > 


i  'Wiośl.    łódi,    mie- 
<DW+Na+DZIE- 


h  a  1  b  i  k, 
<DW+ 


Dwunastowiostówka,  i,  Im. 

szcznca  dwunastu    wioślarzy. 
SIĘ+WIOD> 

Dwunastu  p.  Dwanaście:  D.  apostołów.  <D"W 
-fNa+DZIESlĘ> 

Dwunasty,  f  Dwanasty,  [Dwanasty,  Dwanadzie- 
siaty]  licz.  porządkowy  od  Dwanaście:  D.  (dom. 
dzień)  stycznia.  Dwunasta  godzina.  Jedna  dwu- 
nasta (dom,  część).  Po  dwunaste.  Wpół  do 
dwunastej  =  rodzaj  gry  w  karty,  in. 
h  a  1  1)  e  c  w  e  1  w  e,  w  e  1  b  -  c  w  e  1  b. 
Na-j-DZIESIĘ> 

t  Dwunaście  p.  Dwanaście :    Na  D.  łokiet. 

XDwunaściory  p.  Dwanaścioraki. 

Dwunawowy  dwie  nawy  mający:  Dwunawowa 
halia.  Tonik.     <DW-i-Nawa>' 

XOwuniedzielnie  przys.  od  Dwuniedzielny. 
<L)W4-Nie+DZIE> 

Dwuniedzielny  p.  Dwutygodniowy. 

[Dwunit,  u,  Im.  y]  rodzaj  płótna.  <DW+NIT> 

Dwunitkowy  fiz.:  Zawieszenie  dwunitkowe  igły 
magnesowej,  in.  b  i  f  i  1  a  r  n  e  =  umocowanie  jej 
w  dwuch  punkt acli. 

Dwunitny  z  nici  podwójnie  skręconych  złożony. 
<DW-fNIT> 

Dwunogi  p.  Dwunożny. 

Dwonos,  a,  Im.  y,  Dw6]no9  my ś].  wyźeł  hiszpań- 
ski, cicajnos.  Gol.     <DW+NOS> 

Dwunosy  mający  nos  rozdwojony:  "Wyżeł  D. 
Goł. 

XDwunoźek,  żka,  Im.  żki  lek.  p.  Dobywadlo. 

Dwunożny,  Dwunogi,  Dwójnożny,  Dwójnogi, 
f  Dwonogi  mający  dwie  nogi:  Zwierzę  dwunożne 
(n\i.'k.  =  czioiviek),  Francuz  emigrant  był  to  po- 
niekąd osobny  gatunek  z  rodzaju  dwunożnych 
zwierząt,  ludźmi  zwanych.  Skarb.  T^ek.:  '  by- 
wadło  dwunożne  p.  Dobywadlo.     <DW-|-NOG> 

Dwucczny  lek.  (binocularis)  ohu  oczu  dotyczą- 
cy, obuoczny:  Widzenie  dwuoczne  a.  obu- 
oczne. Opaska  dwiioczna,  Xwiór  dwuoczny 
a.  krzyżowy  (binoculus).     <DW-)-OK> 

Dwuoddziatowy  podzielony  nn  diva  oddziały: 
Klasa    dwuoddzialowa.       <  DW+Od+l)ZIAŁ> 

Dwuogonna,  ej,  Im.  e,  Dwuogonnik,  Dzierocznik, 
Dzieraczyżnik  bot.  (diuris)  roś.  <DW-l-0-t- 
GON> 

Dwuogonnik,  a,  Im.  i  bot.  p.  Dwuogonna. 

Dwuogonny  mięsień,  anat.  (musculus  bicauda- 
tus)  dzielący  ś.  na  dwa  brzuśce  i  mający  dwa 
przyczepy,  mięsień  dwuogonowy. 

Dwuogonowy  anat.   p.  Dwuogonny. 

Dwuokapowy  dach  p.  Dach.  <DW4-0  + 
KAP> 

Dwuokienny  mający  dwa  okna.    <DW+OKN> 

Dwuorganowy  mający  dwa  organy;  bot.:  Kwiat 
D.  Pis.  (=  dwupłcioicy).     <DW-fOrgan> 

Dwucrzeszek,  szka,  Im.  szki  bot.  p.  Sprężak. 
<DW-|  Orzech  > 

Dwuosiowy  mający  dwie  osie:  Wagonik, D. 
Kryształy    optycznie    dwuosiowe.     <DW-j-OS> 

Dwuosobowość,  i,  blm.  zboczenia  umysłowe,  po- 
legajcice  na  rozróżnianiu  w  sobie  samym  dwuch 
osób:     Chorzy  na  D.    Prus.     <DW+0+SIEB> 

Dwuosobowy  mogący  pomieścić  dwie  osoby:  Wy- 
znaczono mu  dwuosobową  kajutę.  Chełm. 

y  Dwuotworny  p.  Dwuolwcrowy.  <DW4-0d(0t) 
+WOii> 


605 


DWDOTWOROWT 


DWUROŻE 


Owuotworowy,  XDwuotworny  dwa  otwory  po- 
siadający; anat.:  Macica  dwuotworowa  p.  Ma- 
cica. 

Owupaloowy  I.  na  dwa  palce  uzeroki  a.  dliKji. 
2,  z  dwuch  palcóto  zloiony :  Stogław  normuje  tak 
zwane  dwuperstwjo  (dwupalcowe  ułożenie  dło- 
ni).    <DW-|-PAŁ> 

Dwuparówka,  i,  Ira.  i  wiośl.  łódź,  w  której  dwuch 
wioślarzy  robi  parą  unosel;  parówka,  mieszcząca 
dwuch  wioślarzy.     <  D W+Para  > 

Dwuparzystopalcowy  zool.:  Ptaki  dwuparzy- 
stopalcowe  p.  Ptak.     <  DW+Para-j-PAŁ  > 

XDwupieniężny  dwa  pieniądze  (rodzaj  dawnej 
drobiie'j   monety)    wynoi-zący.      <DW+Pienijjdz> 

Dwupienny  bot.:  Roślina  dwupienna  =  mająca 
kwiaty  a.  tylko  pręcikowe  a.  tylko  słupkowe  na  jed- 
nym osobniku.     <  DW  +  PN  > 

KDwupiędzisty  na  dwie  piędzi  długi  a.  szeroki. 
<DW-f  PIĘDŹ  > 

Dwupiętrowy  i.  a.  XDwupiętry  diva  piętra  ma- 
jący: Kamienica  dwupiętrowa.  2.  wysoki  na 
dwa  piętra.  Żart.:  Na  złość  mężczyznom  dajmy 
sobie  słowo  nosić  turniurę  wiecznie,  dwupiętro- 
wa^. Rod.    <DW+PIĘ(TR)> 

XDwuplętry  p.  Dwupiętrowy. 
XDwupiętrze,  a,  Ira.  a    budynek    o    dwuch  pięt- 
rach. 

Dwupiłek,  Ika,  Im.  Iki  bot.  p.  Nasierek.   <DW 

-fPIŁ> 

Dwupióry  mający  dwa  pióra;  wiośl.:  Wiosło 
dwupióre.     <DW4-PI0R> 

Dwupiramidainy  z  dicuch  piramid  złożony:  Dwu- 
nastościan  D.  Łab.     <DW+P'''araida> 

Dwupłatkowy  r  dwuch  płatków  złożony:  Koro- 
na kwiatka  dwupłatkowa. 

X  Dwupłatowy  anat.  (bivalvis)  z  dwu  równych 
płatków  złożony,  dwuskrzydły.  <  DW-f- 
PŁAT> 

XDwuplawy  dwa  płyny  z  siebie  wypuszczający: 
D.  bok  Pana  Jezusa.  Mias.    <DW+PŁY> 

Dwupłciowiec,  wca,  Im.  wcy  p.  Obojnak.  <DW 
+PŁT> 

Dwuplciowość,  i,  blm.  p.  Obojnactwo. 

XDwupłciowstwo,  a,  blm.  p.  Obojnactwo. 

Owupłciowy  (herinaphroditus)  łączący  lo  sobie 
płeć  męską  i  żeńską,  o  b  U  p  ł  c  i  O  W  y  ;  bot.:  Roś- 
liny dwui)łciowe.  Śł.  M'il. 

XDwuplodny  jiodwójny  owoc  przynoszący.  <DW 
4-PŁ0D> 

Dwuptucny  pajijk,  zool.  p.  Pająk.  <DW-f 
PŁUO 

Dwupokładowy  mająry  dwa  pokłady:  Okręt  D. 
<DW-fPo-f-KŁAI)> 

Dwupokojowy  z  dwuch  pokojów  złożony:  Lokal 
D.  <DW-ł-Po+KOJ> 

Dwupolowy  z  dwuch  pól  złożony,  na  dwa  pola 
prowadzony:  Gospodarstwo  dwui)olowe,  <D"W 
+POŁ> 

Dwupolówka,  i,  Im.  i  gospodarstwo  dwupolowe. 

Dwupoły  z  dwuch  oddzielnych  polów  złożony: 
Drzwi  dwupołe.  Dacii  D.  p.  Dach.  <DW-j- 
POŁ> 

Dwupostaciowość,  i,  blm.  min.  p.  Dwuksztalt- 
ność.     <DW-f  Postać  > 

Dwupostaciowy,  Dymorfny  min.  posiadający 
dwuposluciowość. 


Dwupręgi  mający  dwie  pręgi ;  zoo].:  Krzyżodsiób 
D.  p.  Krzyżodziób.     <DW-fPRZĘG> 

Dwuprocentowy  dwa  od  sta  przynoszący :  Po- 
życzka dwuproceutowa.     <D'W-}-Procent> 

Dwuprzymierze,  a,  Im.  a  przymierze  dwuch 
państw:  Trójprzy mierze  i  D.  wzajemnie  równo- 
waż!i  ś.     <l)W-f-rrzy-fMlR> 

Dwupunktowy  druk.:  Pismo  dwupunktowe^no;- 
drobniejsze  czcionki,  używane  «a  podpisy  Jirm  dru- 
karzy pod  drukami  i  na  napisy  nu  banknotach. 
Interlinja  dwupunktowa  =  gruba  na  dwa  punkty 
<DW-|-Punkt> 

Dwuramienny  mający  dwa  ramiona;  fiz.:  \)\s[- 
żek  D.  =  inaj(icy  punkt  podpory  między  punktami 
przyczepienia  siły  i  oporu,  in.  d  r  ą  ż  e  k  pierw- 
szego rodzaju.     <DW-}-RA(M)> 

Dwuramnik,  a,  Im.  i  w^oj.  szaniec,  składający  i. 
z  dwuch  linji,  formujących  kąt  wyskakujący. 

Dwuramnikowy  przym.  od  Dwuramnik:  Linja 
dwuramnikowa. 

Dwurazowy,  xDwuraźny,  f  Dworażny  dica  ra- 
zy powtórzony,  dwukrotny:  Bytność  dwurazowa. 
<DW-fRZAZ> 

XDwuraźny,  f  Dworaźny  I.  p.  Dwurazowy: 
Dwuraźne  ostrzeżenie.  2.  dwa  razy  większy, 
podwójny:  Dwuraźna  potęga.  Zebr.  Karczmarz 
z  szkodą,  bliźniego  kretki  zażywał  dwuraźnej. 
Pot.  (  ~  piszącej  dwie  kreski  zamiant  jednej).  3. 
Piwo  dwuraźne  =  dwa  razy  mocniejsze  od  zwykłe- 
go, dubeltowe,  marcowe,  (ioł.  4.  Cegła  dwuraź- 
na =  (/?t'n  razy  palona.  AV"apno  dwuraźne  =  «•//;;«- 
lone  drugi  raz  po  domieszaniu  gliny.  5.  nie.izcze- 
ry,  obłudny,  dwulicowy :  Nieszczerzy  ludzie  i  dwu- 
raźni.  Clir.  6.  [Dwuraźny]  =  a)  ani  zły,  ani 
dobry,  b)  dziwny,  osobliwy,  niezrozumiały,  nietcy- 
raźny,  oryginalny,  c)  niezły:  Człowiek  D.  7. 
t  mat.:  Dwuraźna  progresja  =  postęj)  gieome- 
iryczny. 

Dwuręczny  I.  p.  Dwuręki.  2.  dwiema  rękoma 
podnoszony:  Do  dwuręcznego  brzeszczota  nie- 
raasz  nad  Niemca.  Sieuk.     <DW-|-REK> 

Dwuręki,  Dwuręczny  dwie  ręce  mający. 

Dwurękoieściowy  dwie  rękojeści  mający.  Bóbr. 
<DW+Rł^K-fJM> 

Dwurocznialc,  a,  Ira.  j  I.  koń  a.  byk  dwuletni, 
dwulatek.  2,  żołnierz,  obowiązany  służyć  w  wojsku 
dwa  lata.     <DW-fRZEK> 

Dwuroozny  p.  Dwuletni. 

XDwurodny  I.  dwa  razy  rodzący  ś.:  Ptak — 
zwierzę  dw urodne.  2.  dwie  matki  mający:  D. 
Bacchus.  Zebr.      <DW-fROD> 

Dwurodzajowy  I.  z  dicuch  rodzajów  złożony, 
dwojakiego  gatunku.  2.  mający  dwa  rodzaje  gra- 
matyczne:    Rzeczownik  D. 

Dwurodztwo,  a,  blm.  fizj.  (generatio  digenea) 
płodzenie  płciowe. 

Dwurogaty  p.  Dwurogi:  Dwurogata  infuła. 
Zygr.  Anat.:  Kość  dwurogata  p.  Gnyk.  <1)W 
4-ROa  > 

Dwurogi,  Dwurożny,  Dwurogaty,  f  Oworogaty 
mający  dwa  rogi,  końce,  szpice:  Dwurogie  widły. 
Otw.  Dwuroga  czapka.  Odym.  Dwuroga  ga- 
łąź. Ot  w. 

Dwurogowlec,  wca.  Im.  wce,  Dwuroinia  bot. 
/dichondria)  roś.   z  rodziny  powojowatych. 

Dwurosly:  Wełna  dwu  rosła  =  <rw</no  oddziela- 
jąca ś.,  zlepia.     <DW-fROST> 

Dwuroże,  a,  Im.  a.  Dwurożec  rzecz  o  dwuch 
rogach,  półksiężyc:    Widać  meczety,    w    których 


606 


DWtJROZEC 


DWUSTOSUITOK 


fo  dwnrożu  djnraentowe  światło  wiecznl«»  mru- 
ga. Słów.    <I)W+ROG> 

Dwurożec,  źca,  Im.  żce  p.  Dwuroże:  On  mi:ił 
1).  postawić  sobie  w  straż  ii  śpiącej  głowy.  Słów. 

Dwurożek,  żka,  Im.  żkl  rodzaj  kowadła. 

Dwurożnia,  I,  Im.  e  bot.  p.  Dwurogowiec. 

Dwurożny  p.  Dwurogi:  Dwurożni  Faunowio. 
Cłir.  D.  kapelusz.  L.  Anat.:  Kość  dwurożna  p. 
Gnyk.  Macica  dwurożna  p.  Macica  i  Dwu- 
dnowy.  <I)W+KOG> 

Owurublowy  kosztujący,  wart  dwa  riihle:  Ko- 
pja  testamentu  na  papierze  stemplowym, 
o  trzech  arkuszacłi,  każdy  arkusz  dwurublo- 
wej    warto.ści.  Roi.     <DW4-Kiibel> 

Dwururka,  I,  Im.  I,  Dwururnia  strzeliła  o  dtou 
htfach,  duheliótcka:  Razem  zagrzmiały  dwurur- 
ki. Mick.     <DW+Rura> 

Dwururnia,  i,  Im.  e  p.  Dwururka:  Z  dwurur- 
nia. w  roku  pod  wiatr  upatruję  kusego.  Wilk. 

Dwururny,  Dwójrurny  mający  dwie  rury,  hify: 
Strzelba  dwururna. 

Dwurząd,  u,  Im.  y  bot.  p.  Wielichota.  <DW 
+RZĘD> 

Dwurządowy  dica  rządy  mający,  dwom  rządom 
uhfjający :  Najpilniejszym  wydało  ś.  ułagodzić 
poddanycłi  dwurzędowych.  Kai.  <DW-]-RZl^D  > 

Dwurządztwo,  a.  Im.  a  władza  z  dwuch  osób 
złożona:  Sama  chęć  dobrego  zarządu  domu  nie 
dozwalała  narażać  Słowianina  na  niebezpieczeń- 
stwo dwurządztwa.  Szaj. 

Dwurzędak,  a,  blm.  jęczmień  dwurzędowy. 

Dwurzędność,  i,  blm.  ustawienie  w  dwa  rzędy; 
lek.:  D.  rzęs,  rzęsy  dwurzędne  (distiehia- 
sis). 

Dwurzędny,  Dwurzędowy  I.  w  dwa  rzędy  usta- 
wiony: Liście  dwurzędne.  Lek.:  Rzęsy  dwu- 
rzędne (distichiasis)  2.  mający  dwa  rzędy  cze- 
goś: Okręt  D.  (  =  maj({cy  dwa  rzędy  wioseł).  Bot.: 
Jęczmień  D.  a.  dwurzędów  y  =  mający  kłoski 
ustawione  w  dwa  rzędy,  p.  Jęczmień.  <DW-|- 
RZĘD> 

Dwurzędowy  I.  p.  Dwurzędny:  Liście  dwurzę- 
dowe. Jund.  2.  bot.:  Jęczmień  D.  p.  Jęczmień. 

XDwurzęsnoŚć,  I,  blm.  lek.  zwrócenie  ś.  rzęs 
(trichiasis),  przy  którym  tworzą  drugi  rząd  loy- 
rainy  (distichiasis).     <DW-fRZĘS> 

Dwusążniowy,  X  Dwusążny  mający  dwa  sąinie 
długości,  szerokości  a.  wysokości.    <DW-|-SIEG> 

X  Dwusążny  p.  Dwusążniowy. 

Dwusetietni  p.  Dwuchsetletni. 

Dwusetny  p.  Dwuchsetny. 

Dwusieczny  mający  dwa  ostrza,  ohosieczny  : 
Dziesięć    siekier   dwusiecznych.    Dra.     <DW-4- 

srEE> 

Dwusiednia,  i,  Im.  e  wóz  wojenny  na  dwie  oso- 
by :  Srebrnolitemi  i  złotolitemi  pasami  D.  przy- 
mocowana do  osi.  Ml.     <DW-]-SIAD> 

Dwusiedzeniowy  mający  dwa  siedzenia:  Ro- 
wer D. 

Dwusiekierkowy  rok  =  kończący  ś.  na  77,  np. 
1877.  Od.  <DW-fSIEK> 

Dwusilny  bot.:  Pręciki  dwusilne  — cz<en/  p7-ęci- 
ki  na  jednym  kwiatku,  z  których  dwa  są  dłuższe, 
a  dwa  krótsze.  Rost.     <DW-fSlŁ> 

XDwuskaz,  u,  blm.  gram.  liczba  podwójna. 
<DW-fZ-l-KAZ> 

Dwuskibowiec,  woa,  Im.   wce   rodzaj  pługa,  in. 
płng  dwuskibowy.     <DW-fSKIB> 
Dwu^ibowy  pług  p.  Dwuskibowiec. 


X  Dwuskładny,     X  Dwuspojny,    X  Dwuspójny 

z  dwuch  złożony:  Dwuskładne  poruszenie.  Pilch. 
<I)W-|-Z-(-Kf.AD> 

Dwuskoki,  ów,  blp.  rodzaj  ćwiczenia  gimnastycz- 
nego.    <DW-fSKOK> 

Dwuskorupowy  zool.  okryty  dwiema  skorupami. 
<DW-i-(S)KOR(UP)> 

Dwuskośnoosiowy  min.  p.  Monoklinlczny.  <DW 
-}-Z-|-KOS-|-OŚ> 

Dwuskrzelny  głowonóg,  zool.  p.  Mięczak.  <DW 
-1-SKRZEL> 

Dwuskrzelowy  głowonóg,  zool.  p.  Mięczak. 

XDwuskrzydelny  p.  Dwuskrźydly:  Szyk  woj- 
ska D.  Jak.  J.     <I)W-|-(S)KRZY(DŁ)> 

Dwuskrzydla,    i,  Im.  e  bot.  p.  Dwuskrzydiec. 

Dwuskrzydlasty  p.  Dwuskrźydly:  Drzwi  dwu- 
skrzydlaste.  L. 

Dwuskrzydlcowaty  bot.:  Rośliny  dwuskrzydl- 
cowate  (dipterocarpeae)  rodzina  przyrodzona  roś- 
lin kwiatowych  dwuliściennych. 

Dwuskrzydiec,  Ica,  Im.  Ice,  Dwuskrzydla  bot. 
(dipterocarpus)  roś.  z  rodziny  dwuskrzydlcowa- 
ty eh. 

Dwuskrźydly  I.  a.  Dwuskrzydlasty,  XDwu8krzy- 
delny  jnający  dwa  skrzydła:  Ptaki  dwuskrzydłe. 
L.  Zool.:  Owady  dwuskrzydłe  p.  Owad.  Przen. 
(o  drzwiach,  wojsku):  Drzwi  dwuskrzydJe 
(  =  o  dwuch  połowach).  Szyk  wojska  D.  2, 
anat.    p.    Dwupłatowy.     <DW-f (S)KRZY(DŁ)> 

XDwuslowie,  a,  Im.  a,  xDwuchslów,  XDwóoh- 
sIÓW  wyraz  z  dwuch  wyrazów  złożony.  <DW-{- 
SŁOW> 

XDwu8lowność,  i,  blm.  rz.  od  Dwuslowny. 

XDwU8lowny  nieszczery,  obłudny,  dwulicowy: 
Djakoni  mają,  być  męże  stateczne,  nie  dwu- 
słowne.  Bud. 

XDwuslupie,  a,  Ira.  a  para  słupów.  <D"W-{- 
S(T)ŁUP> 

Dwuspadkowy  dach  p.  Dach.  <DW-+-Z-ł- 
PAD> 

XDwuspojnie  przys.  od  Dwuspojny.  L.  <DW 
+Z-|-POJ> 

X Dwuspojny  p.  Dwuskładny:  Dwuspojne  sło- 
wo. L. 

X  Dwuspójny  p.  Dwuskładny.  Sł.  wil. 

XDwuspólnik,  a,  Im.  cy  p.  Obojnak.  <DW-|- 
Z-ł-POŁ> 

XDwusprzężny,  f  Dwosprzężny  mający  dwaza^ 
przęgi.      <  DW-f  Z+PRZĘG  > 

Dwustanowy  z  dwuch  stanów  złożony:  Prawo 
urządziło  gminę  dwustanową.  Spaś.  <D"W-[- 
ST(0)  > 

Dwustojnia,  i,  Im.  e  wóz  wojenny,  w  którym  mog^ 
ło  stać  dwuch  ludzi:  Poręcze  dokoła  dwustojni 
oblały  ś.  krwią.  Ml.     <DW-fST(0)> 

Owustopniowość,  i,  blm.  rz.  od  Dwustopniowy: 
W  gniinaeli  wiejsklcli  zachowaną  będzie  D. 
<  DW-f  STOP  > 

Dwustopniowy  mający  dwa  stopnie,  dwie  katego- 
rje:  Zastosowanie  zasady  elekcyjnej  na  podsta- 
wie oszacowania  majątkowego  i  dwustopniowych 
wyborów.  Spaś. 

XDwustopny  p.  Dwustopowy:  Dwustopna  mia- 
ra.  Kn.     <DW+STOP> 

Dwustopowy  I.  a.  xOwu8topny  na  dioie  stopy 
.•szeroki  a.  długi.    2.    a.  Dwumiarowy  (o  wierszu) 

mający  dwie  stojiy. 

Dwustosunek,  nku,  Im.  nki  mat.  znaczek,  stoso- 
loany  w  hadaniach  syntetycznych  nad  utworami 
gieometrycznemi,    in.    stosunek    podwójne- 


607 


DWUSTOTTSIĘCZNT 

go  podziału,  stosunek  anharraonicz- 
ny  a.  nieharmoniczny.  <  DW+Stosu- 
nek> 

Owustotysięozny  p.  Dwuchsettysięczny  :  Dwu- 
Btotyslęczna  ludność.     <DW+ST-f TYSIĘO 

Dwustoże,  a,  Im.  a  bud.  ozdoba  archUektonicz- 
na,  złoiona  ze  stożków,  poziomo  stykających  i. 
z  sobą  po  dwa  podstawami  i  uciętemi  loierzchołka- 
mi.     <DW+STOG> 

Dwustronnie  przys.  od  Dwustronny:  Ugoda 
D.  obowiązująca.     <i>W+STRZEN> 

Dwustronnokuty  z  dwuch  stron  okutij :  Włócznie 
(Iwustronnokute.  Ml.  (=z  okuiemi  grulami  i  tylca- 
mi).    <DW-j-STKZEN+KU> 

Dwustronny,  t  Dwostronny  I.  z  dwtich  strun 
znajdujący  ś.  a.  irykonywany,  obustronny:  Nie- 
bezpieczeństwo dwustronne.  Ugoda  dwustronna. 
Śmierć  patrzy  w  oczy  moje  dwustronnym  obli- 
czem. Słów.  C  E  2  dwuch  stron  grożącym).  2. 
(o  monecie)  mający  stempel  z  olu  stron:  Pół- 
brakteaty  są  typem  przejściowym  między  mone- 
tą grubą  dwustronna,  a  jednostronneini  cienkie- 
rai  brakteatami.  Piet.  3.  y.wąlpliicy,  niepewny, 
dwuznaczny:  Dwustronna  wyrocznia.  <DW4- 
STRZEN> 

Dwustrunny  dwie  struny  mający :  Skrzypce 
dwustrunne.  Weru.     <DW-f-'^'''"n^> 

Dwustrzaiowy  dwa  strzaiy  wydający^  dwa  nabo- 
je mieszczący :     Pistolet    D.      <DW-fSTRZAŁ> 

Dwustrzyżka,  i,  Im.  i  I.  wefna  z  owiec,  dwa 
razy  na  rok  strzyżonych.  2.  owca  dwa  razy  na 
rok  strzyżona.     <  DW+STRZYG  > 

Dwustu  p.  Dwieście. 

Dwustuletni  p.  Dwuchsetietni:  Bałwochwal- 
stwo ledwie  już  dyszano,  po  dwustuletnich  tru- 
dach wszystko  rokowało  jego  rychłe  zgaśniecie. 
Lei.     <DW+ST+LAT> 

Dwustuzłotowy  dwieście  złotych  kosztujący,  dwie- 
ście złotych  wynoszący:  Z  tysifjca  porcji  dwustu- 
złotowych zrobiono  1058  porcji  189-złotowych. 
Gors.     <DW-fST+ZŁOT> 

xDwusylabnie  przys.  od  Dwusylabny.  L. 

xDwusylabny  p.  Dwuzgloskowy.  <DW+Sy- 
laba> 

Dwusyiabowy  p.  Dwuzgloskowy:  Grzmotowi 
fabryki  odpowiadał  D.  krzyk  pantarek.  Prus. 

Dwuszali  mająaj  dicie  szalu :  Waga  dwuszala. 
Wor.  <DW-fSzala> 

Dwuszczytny  p.  Dwuszczytowy:  D.  Parnas. 
Bóbr.  <DW-fSZC7.YT> 

Dwuszczytowy,  Dwuszczytny  mający  dwa  szczy- 
ty:     Góra  dwuszczytowa. 

Dwuszeregowy  mający  dwa  szeregi,  w  dwa  sze- 
regi ustawiony:  D.  a  do  wybrzeży  równoległy 
kierunek  wysp.  Jeż.  Czyniono  próby  szyku 
dwuszeregowego.  Gors.     <l)W-f-Szereg> 

t  Dwusześciogran,  u,  Im.  y  mat.  szósta  potęga. 
Ustrz.     <DW-fSZOS+GRAN> 

XDwu8zkiełko,  a.  Im.  a  binokle.  <DW-j- 
Szkło> 

XDwu8ZÓstny  dwa  razy  liczbę  sześć  zawierają- 
cy: Dwuszóstni  apostołowie.  Rok  D.  =  mający 
,il)(!  dni,  przestępny,  przybyszowy.   <DW-ł-SZÓS> 

Dwuszpaltowy  {\T\\k  =  prowadzony  dwiema  szpal- 
tami.    <  l)\\'-fSzpaita> 

Dwuszrubowieo,  wca;  Ira.  wce  p.  Dwuśrubo- 
wicc.      <  l)W-|-Szrulia> 

Dwuszrubowy  ]>.  Dwuśrubowy. 

Dwuszyjny  dwie  szyje  mająaj;  anat.:  Macica 
dwuszyjua  ji.  Macica.     <DW-fSZY(J)> 


DWUTYGODNIOWY 

Dwuszynowy  dv:a  rzędy  szyn  mający:  Kolej 
dwuszynowa  \=jednotorowa).     <DW-}-Szyna> 

t  Dwuściennorówny  trójkąt  =  mający  dwa  boli 
równe.   Sol.      <  DW-f  ŚCIAN+ROW(N)> 

XDwuśpiozasto    przys.    od    Dwuśpiczasty.    L. 

XDwuśpicza8ty  mający^  dwa  szpice,  dwa  za- 
ostrzone   końce.     <DW4-Śiiiczasty> 

Dwuśpiew,  u,  Im.  y  śpiew  na  dwa  glosy,  duet. 
<DW+Z+PIE> 

Dwuśpiewka,  i,  Im.  i  nudy  dwuśpiew,  duecik. 

Dwuśrubowiec,  wca,  Im.  wce,  Dwuszrubowieo 
okręt  o  dtruch  śrubach.     <DW-f=Szruba> 

Dwuśrubowy,  Dwuszrubowy  mający  dwie  śruby: 
Parowiec  D. 

Dwuświat,  a,  Im.  y  dwa  śtciaty,  złączone  z  sobą. 
Przeu.:  D.  męczarni  (-połączenie  męczarni  dwuch 
rodzajów,  moralnych  i  Jizycznych).  <DW  -\- 
ŚWIT> 

Dwuświatfo,  a,  Im.  a  połączenie  dwuch  świateł, 
podwójne  światło:  W^szystkie  osoby  i  przedmio- 
ty przedstawiają  ś.  w  dwuświetle  zorzy  wie- 
czornej i  porannego  brzasku.  Spaś.  <DW-f- 
ŚWIT> 

Dwuświecznik,  a,  Im.  i  śvnecznik  o  dwuch  ra- 
mionach.    <  DW-f  ŚWIT  > 

Dwutarcznik,  a,  Im.  i,  Pleszozotka,  Tarczyk 
podwójny  bot.  Cbiscutella)  roś.  z  rodziny  krzyżo- 
wych.    <DW-|-Tarcza> 

Dwutarczowy  mający  dwie  tarcze:     Zegar  D. 

Dwutempowy  na  dwa  tempa  wykonywany:  Krok 
D.  piechoty.     <  DW-f  Tempo  > 

Dwutercjałowy  co  dwie  trzecie  roku  przypada- 
jący: Cesarz  zgodzić  ś.  raczył  na  uwolnienie 
Mickiewicza  na  rok  jeden  z  zachowaniem  mu 
dwutercjałowej  pensji  jego.  Chm.  <DW-f 
Tercjał  > 

Dwutomikowy    z    dwuch    tomików  złożony.  Chm. 

Dwutomowy  z  dwuch  tomów  złożony:  Dzieło 
dwutomowe.     <  DW-f  Tora  > 

Dwutorowy  dwa  tory  mający:  Kolej  dwutoro- 
wa.    <DW4-T0R> 

!  Dwutreściowy  anat.:  Macica  dwutreściowa  p. 
Macica.     <DW-fTREŚC> 

Dwutrzonowy  z  dwu  trzonów  złożony;  anat.: 
Macica  dwutrzonowa  p.  Macica.  <DW  -f 
TRZON  > 

Dwutulny,  Dwubuńczuczny  mający  luńczuk 
z  dwuch  końskich  ogonów:  Basza  D.  <  DW-f 
Tuł> 

Dwutulowiec,  wca,  Im.  wce  (dicoryphus)  jJo<tt'o'r 
o  dtruch    iuloiciach.      <DW-fTUŁ> 

Dwutwarzny  p.  Dwulicy:  Szczęście  wydało  mu 
ś.,  jak  Janus,  dwutwarzne.  Krasz.  <DW-f 
TWOR> 

Dwutw."'rzowiec,  wca,  Im.    wce    lek.    (diproso- 

j)Us)  jiolicur  o  dwuch    twarzach. 

Dwutworność,  i,  blm.  lek.  (diploconesis)  zroś 
dwu  płodów.     <DW-fTWOR> 

Dwutwór,  oru,  Im.  ory  lek.  (monstrum  per  di- 
plogenesim)  potwór  powstały  ze  zrostu  dwu  pło- 
dom. 

Dwutygodnik,  a,  Im.  i  pismo  perjodyczne,  wycho- 
dzące co  (lira  tygodnie.     <  DW-f  T-ł-"DŹŃ> 

Dwutygodniowo  juzys.  od  Dwutygodniowy,  co 
dwa  tygodnie:     Wyjiłata   odbywa  ś.  D. 

Dwutygodniowy,  Dwuniedzieiny  I.  dwa  tygodnie 
trwający:  Ferje  dwutygodniowe.  2.  a.  XCo  D.= 
co  dwa  tygodnie  jirzypadający :  Zapłata  dwuty- 
godniowa rzemieślnikom  po  fabrykach. 


608 


DWUTYPOWOŚĆ 

Owutypowość,  i,  blm.  rz.  od  Dwutypowy:    Jest 

w  naturze  ludzkiej  pewnego  rodzaju  dualizm, 
D.  Roi.     <DW+Typ> 

Dwutypowy  dwa  typy  przedstawiający. 

Dwutysiącletni  w  roku  dwutysięcznym  przypada- 
jący:     Obchodzić    jubileusz     D.     Brk.     <DW+ 

tysif;c+lat> 

Dwutysięczny  p.  Dwutysięczny. 

Dwutysięczny,  Dwutysląozny  I.  licz.  porządko- 
■wy  od  Dwa  tysiące:  Rok  D.  2.  dwa  tysiące  U- 
czący,  wynoszący:  Załoga  dwutysięczna.   <D"W-|- 

TysiĘc> 

Dwuuchy,  Dwuuszny,  Dwójuchy,  Dwójuszny, 
+  Dwouchy  mający  dwa  ucha :  Kufel  D.  Mias. 
<DW+UCH> 
Dwuuszny  p.  Dwuuchy:  Pzbaniec  D.  Ml. 
Dwuwargowy  mający  dwie  wargi.  L.  Bot.: 
XKii'lii-li  D.  Jund.  (=wargowy).  <DW + 
WARG> 

XDwuwarowy  dwa  razy  gotowany:  Piwo  dwu- 
waiowe.  L.     <DW+W'AR> 

Dwuwarstwowy  z  dwuch  warstw  złoiony.  <DW 
+WRZOT  > 

Dwuwartościowy  (o  pierwiastkach  i  związkach 
chemicznych)  maj({cy  dwie  wartości.  <DW+ 
Wart> 

Dwuwektor,  u,  hu.  y,  Biwektor  raat.  pewna 
forma,  badana  w  rachunku  gieometrycznym,  odpo- 
wiadająca parze  sił  w  mechanice.  <DW+Wek- 
tor> 

Dwuwladrówka,  i,  Ira.  i  naczynie,  zawierające 
dw<i  wiadra.      <DW+WIADR> 

Dwuwiązkowy  z  dwuch  wiązek  złożony;  bot.: 
Pręcikowie  dwuwiązkowe  =  dziesięć  pręcików, 
z  których  jeden  jest  wolny,  a  dziewięć  zrosłych 
nitkami.  Rost.   <DW4-WIĘZ> 

xDwuwidztwo,    a,    blm.    lek.    p.    Dwojenie    ś. 
<DW+WID> 
XDwuwiecznie  przys.  od  Dwuwieczny. 
Dwuwieczny  p.  Dwuwiekowy:     Gdyby  przynaj- 
mniej to  upłynne  życie  chociaj  dwuwieczna  obej- 
mowała sfera.   Zabł.     <DW+WIEK> 

Dwuwiekowy,  Dwuwieczny  dwa  wieki  trwający, 
dwa  wieki  liczący:  Przeszło  D.  pobyt  i  ważna 
rola  Słowiaa  w  Hiszpanji.  Szaj.  Dwuwiekowe 
wino.  Roi. 

Dwuwiersz,  a,  Im.  e,  Dwuwierszówka.  utwór  dwa 
toiersze  liczący,  zdanie  dwuwierszoioe ,  dystysh: 
I'aui)er  zaśpiewał  D.  o  kryminale.  Bał.  <DW-+- 
Wiersz> 

Dwuwierszowość,  i,  blm.  rz.  od  Dwuwierszowy, 
forma  dwuwierszoica :  Obok  trójjedni  składowej, 
obok  dwuwierszowości,  trzeci  jeszcze,  a  osobli- 
wy dowód  podaje  autor  na  starożytność  krako- 
wiaka. Kawcz. 

Dwuwierszowy  z  dwuch  toierszy  złoiony:  Przy- 
bywa do  pamiętnika  króciutka,  dwuwierszowa, 
ale  treści  i  wagi  pełna  notatka.  Kos. 

Dwuwierszówka,  i.  Im.  i  p.  Dwuwiersz:  Żół- 
kowski parodjował  wszystkie  dwuwierszówki, 
kończące  strofy  tego  śpiewu.  And. 

Dwuwierzchny  p.  Dwuwierzchołkowy:  D.  Par- 
nas. Stryjk.     <DW-fWIERZ(;H> 

Dwuwierzchołkowy,  Dwuwierzchny,  Dwuwierz- 
chowy,  Dwójwierzchny,  Dwójwierzchy  mający  dwa 
wierzchołki:     Góra    dwuwieizchołkowa. 

Dwuwierzchowy  p.  Dwuwierzchołkowy:  Dwu- 
wierzchowa  góra.  Bohr. 

Dwuwieźowy  mający  dwie  wieże.  <  DW-j- Wie- 
ża > 


DWUZNACZNY 

Dwuwiorstowy  dwie  wiorsty  wynoszący:  Prze- 
strzeń dwiiwiorstowa.     <DW'-f-Wiorsta> 

Dwuwioskowy  posiadający  dwie  wioski:  Jedno- 
lub  dwu  wioskowi  dziedzice.  Roi.    <DW-|-WŚ> 

Dwuwiostowy  mający  dwa  wiosła:  Łódź  dwu- 
wiosłowa.      <DW4-WI0D> 

Dwuwiostówka,  i.  Im.  i  wiośl.  łódi,  mieszcząca 
dwuch  uHOŚlarzy,  łódka   dwuwiosłowa. 

XDwuwl08y  mający  dwie  grzywy,  dwugrziftui/. 
Bóbr.     <r)W-|-WŁOS> 

Dwuwłókowy  z  dwuch  lolók  złożony:  Różnice 
między  dwuwtókową  posiadłością  a  sześcio  lub 
czteromorgowa  zachodzą  wszędzie.  Paw.  <DW 
-i-WLEK> 

X  Dwuwykladnie  przys.  od  Dwuwykladny. 
<DW-|-Wy-j-KŁAD> 

XDwuwykładność,  i,  blm.  rz.  od  Dwuwykladny: 
W  pisaniu  unikaj  wszelkiej  dwuwykładności. 
Jak.  J. 

X  Dwuwykladny  mogący  hyć  dwojako  tłumaczony, 
dwuznaczny:  Ciemne  i  dwuwykładne  wielomów- 
stwo. Zam. 

Dwuwymierność,  i,  blm.  mat.  pewna  własność 
przekształceń,  używanych  w  wyższych  badaniach 
gieometrycznych.     <  DW-j-Wy-f-MIAR  > 

Dwuwymierny  raat.:  Przekształcenie  dwuwy- 
m.\Qrvi&— posiadające  własność  dwuiuy mierności. 

Dwuzadzieo,  dźca.  Im.  dźce  lek.  (dipygus)  po- 
ttoór,  mający  pośladek  podwójny.  <DW  -j- 
ZAD> 

Dwuzawiasowy,  xDwójzawiesisty  mające  dwoj^ 
zawias:  Drzwi  dwuzawiasowe.  <DW-}-Za-|- 
WIS> 

Dwuząb,  zęba,  Im.  zęby  f.  a.  Dwójzęb  przedmiot 
o  dwuch  zębach  (np.  luidły  dwuzębe).  2.  bot.  p. 
Uczep.     <DW+ZĘB> 

Dwuzębny  p.  Dwuzęby:  Dwuzębne  bydlęta. 
Bol)r.     Widły  dwuzębne.  Sienk. 

Dwuzęby,  Dwójzęby,  Dwuzębny  mający  dwa  zę- 
by:    Wid^y  dwuzębe. 

Dwuzgtoskowy,  Dwójzgloskowy,  Dwusylabowy, 
XDwusylabny  z  dwuch  zgłosek  złożony:  Wyraz 
I).   <DW-fZ-|-GŁOS> 

Dwuziarnczak,  a,  Im.  i  bot.  (diachaenium)  ro- 
dzaj owocu,  odmiana  ziarnczaka.  <DW-|-ZIARN> 

[Dwuzłotek,    tka.    Im.    tki]    p.  Dwuzłotówka. 
I    <DW4-ZL0T> 

[Dwuzlotowiec,  wca,  Im.  wce]  Ys  lalara. 

Dwuzlotowy  dwa  złote  wari  a.  kosztujący :  Mo- 
neta dwuzłotowa.  Dwuzłotowe  cygara  wyschły 
jak  piejirz.  Krasz. 

Dwuzłotówka,  i.  Im.  i,  [Dwuzlótka,  Dwuzłotek] 
moneta  polska,  dioa  złote  zawierająca.  <DW-ł- 
ZŁOT  > 

[Dwuzlótka,  I,  lin.  i]  p.  Dwuzłotówka. 

Dwuznacznie  przys.  od  Dwuznaczny.  <DW 
-fZN(A)> 

Dwuznacznik,  a,  Im.  i.  Dwuznaczność  wyraz  a. 
zdanie,  dające  ś.  dwojako  tłumaczyć:  Wykręcał 
ś.  dwuznacznikarai.  Krasz.  Niczym  innym,  jak 
tylko  potwarczym  dwuznacznikiem  była  owa 
niegodziwa  wzmianka  o  żonie.  Szaj. 

Dwuznacznikowy  przym.  od  Dwuznacznik,  za- 
wierający dwuznacznik,  dwuznaczny:  Dowcip  D. 

Dwuznaczność,  i  I.  blm.  rz.  oil  Dwuznaczny: 
D.  wyrażenia,  postępowania.  2.  Im.  i  p.  Dwu- 
znacznik: Umie  łatkę  przypiąć,  dwuznaczności 
gada.  Fred.  A. 

D'wuznaczny,  Dwójznaczny    I.  dający  ś.  dwojako 
I   tłumaczyć,  niejasny:     Dwuznaczna  odpowiedź.    2. 


609 


39 


DWUZWY 

rodzący  tcątpłiwoi^,  podejrzany :  Dwuznaczne  po- 
stępowanie.  <DW4-ZŃ(A)> 

XOwuzwy  dwojakie  nazwisko  mający.  <DW 
-j-ZW> 

Owużeniec,  ńca,  Im.  ńoy,  xDwójżeniec,  fOwój- 
żon,  t  Dwojżon,  f  Owużon,  f  Dwożenia  I.  mający 
dwie  żony  jednocześnie,  higamista.  2.  wdowiec  oże- 
itiony  powtórnie.      <  DW-f-ŻON  > 

Dwużenny,   XDwójżonaty  dwie  żony  mający. 

Dwużeństwo,  a,  hu.  a,  >CDwÓjŻeństW0  I.  /'osia- 
danie naraz  dwuch  żon,  bigamja.  2.  powtórne  oże- 
nienie ś.  po  owdowieniu. 

t  Dwużon,  a,  lin.  owie   p.  Dwużeniec. 

Dwużuchwowiec,  wca,  Im.  wce  lek.  (ilig'nathus) 
poticór  o  dwu  żucincach,  płód  d  w  uż  u  c  h  wy. 
<DW-|-ŻU> 

DwuŻUChwy  lek.  posindajacy    żuchwą    j)0ilwójną: 

Płód  D.  p.  Dwużuchwowiec. 

X  Dwużywotny  podwójnym  życiem  żyjący.  L. 
<DW+ŻYCW>> 

1.  [Dy  (A  dy)  a.  Ad)',  Ady]  "w.  nuże,  dalejże: 
Ady  go,  ady  go,  schwytać  tego  ptaszka!  Ady, 
ady,  1)0  ucieeze!      <DY> 

2.  [Dy  (A  dy),  Ady,  Ady,  Dyj,  Dej,  Adyj,  Adyó, 
A  dyćj  przys.  I.  a  toć,  a  tuż,  a  oto  tcszak,  przecie: 
Dziecię  woła:  „Habuhi,  ady  ja  sierota."  Pśń.  Dy, 
patrzajno!  2.  a.J  Dyć,  Da  dyć,  De  dyć,  Hadyć,  E  dyć, 
Edyć,  Że  dyć,  Zedyć,  Dycki,  Dyćki]  przecie,  prze- 
cież, no  przecież,  wszak,  icszakże,  jednakże,  ależ,  toć: 
Powiadali,  że  j.i  zbójnik,  ady  ja  sera  nie  zbójni- 
czek.  Pśń.  Mięsara  nie  jAd,  adyui  wesół.  Pśń. 
Adyby  ja  ci  otworzyła,  aleby  ranie  marauliczka 
biła.  Pśń.     <DY> 

3.  [Dy]  sp.  f/dy,  kiedy:  Musi  stary  żebraci, 
dy  nie  może  dziełaci.  Pśń.  Jene  cóż,  dy  ze  śnie- 
ga  wyleźć  nie  uniienie.     <Zara.    Gdy> 

4.  [Dy]  dziec.  jazda,  dalej!:  Pojedziem  dy  do 
raaniyl      <Dziec.> 

Dy-  (a.  Di-)  cliem.  p.  2.  Dwu-.  <  Gr.  dy-> 
Dyba,  y,  Im.  y  I.  X-''^"7')  pf^y  którym  smagano 
złoczyńcóic,  pręgierz.  2.  częś.  w  Im.  kfoda  j^rze- 
wiercona,  wkładana  za  karę  na  ręce  i  nogi:  Przy- 
sądziłeś raię  więzieniu  i  dybom.  Chr.  Dyby  ko- 
mu na  ręce  dać.  Troć.  Wziąć  kogo  w  dyby. 
Pizen.  więzy,  pęta,  powrozy;  kajdany,  łańcuchy: 
Sędzia  krzyknął:  W  dyby  tego  zucha!  Mick.  3. 
Xw  Im.  dwie  belki  z  wycięciami  do  szczelnego 
ściskania  pali.  4.  w  Im.  bart.  narząd  w  rodzaju 
zawio.^ki,  zaciskający  tchawki  u  pszczoły.  7Av. 
XDybki.  <DB> 
Dybać,  bie  a.  Xba,  bal,  f  Debać    I.  skradać  L, 

zmierzać,  podchodzić  ostrożnie,  ścigać  kogo  zwolna: 
Złodziej  dybie  do  komory.  Klon.  On  znowu  smyk 
do  Zosi,  dybie  przez  konopie.  Mick.  Dybie  za 
nim,  jak  cień  za  ciałem., Prz.  Blizko  widać,  da- 
leko D.  Prz.  Przen.:  Śmierć  dybie  za  tobą. 
2.  czaić  ś.,  czyhać,  czatować,  godzić  na  kogo  a.  co: 
Lis  dybie  na  kury.  Kej.  Dzień  Pański  na  nas 
dybie,  jak  złodziej.  l{ej.  "Wszyscy  dybią  na  ry- 
dza. Mick.  Więc  to  dziecko,  Zo."<ia  wi)adła  ci 
w  oko,  i  na  nią  dybiesz?  Mick.  Przen.  ubiegać 
ś.  o  co,  dobijać  &.:  D.  na  urząd.  3.  t  kogo,  co  = 
godzić  w  kogo,  trafiać  t«  kogo.  4.  [D.]  — a)  kogo  = 
dosięgnąć ;  spotka-,  b)  iść  powoli,  nawracając  ś.  co 
chwila.     (•)  chodzić  po  ciemku.      <1)I?> 

Dybanie,  a,  blra..  czynność  cz.  Dybać. 

I  Dybczyć,  y,  yl]  lecieć  prędko. 

[Dybek]  tylko  w  wyrażeniarh:  [Dybkiem]  na 
p<dcach,  cichutciiko.  [Na  dybki  stać|  icspiąć  ś.  na 
j)alce.  [Na  dybkach  skradać  ś.J  skradać  ś.  na 
palcach. 


DYCIIAWICZENIE 

Dybel,  bia.  Im    ble  p.  Tybel. 

[Dybić}tko,  a.  Im.  a]  źrebiatko.  <?> 

XDybidzban,  a,  Im.  y,  xDybikufel  pijak,  opój, 
moczyniorda.     <  I)I)-(-Dzban  > 

XDybik,  u,  Ira.  i  dokuczanie,  icyrządzanie  przy~ 
krości :  Dać  a.  napęilzić  komu  dybiku  =  da<i  ś.  fco- 
7nu  IV e  znaki.      <DB> 

xDybikufel,  fla,  Im.  fle  r-  Dybidzban.  <DB 
-f-Kure!> 

XDybiwieczorek,  rka,  Im.  rkowie  wieczorem 
dybiący  na  kogoś,  złodziej,  rzezimieszek:  Wiedz, 
(iybiwieczorku,  żeś  w  Iskarjotowyni  szachowa- 
nym worku.    Klon.      <DB-|-W1ECZ(0R)> 

i.  [Dybka,  i.  Im.  ij  dybanie  na  kogoś.     <DB> 

2.  [Dybka,  i,  Im.  i]  wyżłobienie  w  żarnacłi, 
w  które  ś.  sypie  zboże.    <?> 

X Dybki,  bek,  blp.  p.  Dyba:  W  złote  D.  zwią- 
zane ręco  miała.  Bardz.      <DB> 

[Dybkiem]  p.  Dybek:  Ptaszka,  postrzegszy 
kotka,  D.  nań  czatuje.  Toł.     <DB> 

Dy  brach,  a,  Im.  y  stopa  wierszowa,  złożona 
z  dwuch  zgłosek  krótkich.  <Now.  z  Gr.  dy(o)  = 
dwa-f-brachys  -  krótki  > 

Dyby,  dyb,  blp.  \>.  Dyba. 

[Dyby]  sj).  gdyby:  D.  ma  oeas  krótki,  a  ku 
temu  i  gładki.  Prz.     <Zam.  Gdyby  > 

[Dybzak,  a,  Im.  i]  kieszeń;  worek:  Jedzcie, 
pijcie...,  a  w  dybzaki  nie  chowajcie.  <Nm. 
I)icbsack  > 

1.  Dych,  u,  Im.  y  dech,  o/klech,  tchnienie:  f  On 
już  ostatnie  ziewa  tylko  dychy.  Chr.  O  banku 
ani  słyehu,  ani  dychu.  Kog.   <I)UOII> 

2.  Dych,  u,  im.  y  rzeź.  p.  Dyszek:  D.  cie- 
lęcy.  <Nni.  Diceh> 

1.  Dycha,  y,  Im.  y  p.  I.  Dyska. 

2.  Dycha,  y,  Im.  y  I.  rurka,  umieszczona  w  gło- 
wie miecha,  którą  wiatr  w/adcc  do  ogniska.  2. 
I  D.j  człowiek,  ciężko  kaszlący,  schorzały,  dycha- 
wiczny,  chorowity.    <DUCn> 

Dychacz,  a,  Im.  e  p.  I.  Dyska:  Ten  i  ów  do 
portmonetki  sięga,  aby  koncept  dychaczem  wj'- 
nagrodzić.  Kos.      <  p.  Dyska  > 

[Dychacz,  a,  Im.  e,  DychalJ  tchawica. 

X Dychać,  a,  a\  I.  i  [D.]  j).  Dyszeć:  Ledwie 
dycha.  Pierś  moja  ciężko  dycha.  1'ot.  W^szystko, 
co  dycha,  wynisz  zył.  Bud.  Cóż  tu  u  was  sły- 
chać ? — Kto  nie  jadł,  to  nie  może  1).  Prz.  Przen.: 
Tym  dycha,  kto  ś.  czego  z  dzieciństwa  naj)ije. 
Toł.  C  =  trąci).  2.  ciężko  oddychać,  piersiami 
robić,  zipać,  tchnąć:  Bydlęt.a  dychają  w  choro- 
bie. Przen.:  Już  znacznie  brama  dycha  pod  ta- 
rany. Pot.  3.  ziać:  El  na,  góra  w  Sycylji, 
ogniami  i  kurzawą  dychająca.  Otw.  Przen.: 
Król  Achab  mordem  na  proroki  dycha.  Pot. 
<DUCII> 

[Dychał,  a,  Im.  e]  p.  [Dychacz]. 

Dychanie,  a  I.  bim.,  czynność  cz.  Dychać.  2. 
[D.]  Im.  a  oddech,  tchnienie. 

Dychawica,  y,  Im.  e  I.  lek.  (asthma)  ciężkie 
kurczoice  oddychanie,  d  y  c  h  a  w  i  c  z  n  o  ś  ć,  d  u  s  z- 
n  ość,  astma,  Xzadyszka,  [cemir].  fD. 
z  suchotami  (i»hthisis  pulmonum).  2.  wet. 
(asthma)  choroba  bezgorączkowa  zwierząt  domo- 
wych, cechująca  ś.  utrudnionym  i  przyśpieszonym 
oddychaniem,  dusz  noś  ć,  Xchrapliwość:  D. 
świszcząca  (  =  7).  z  głośnym  oddychaniem). 
<1)UCI1> 

I  Dychawicowaty]   p.  Dychawiczny. 

Dychawiczeć,  eje,  al  p.  Dychawicznieć. 

XDychawiczenie,  a,  bIm.  I.  czynność  cz.  Dy- 
chawiczyć.    2.  czynność  cz.  Dychawiczeć. 


610 


DYCIIA^WICZNTE 

Dychawicznie  przys.  od  Dychawiczny:  Wy- 
gls^da   jakoś  D.  ,    ,    ,       . 

Dychawicznieć,  eje,  al,  Dychawiczeć  dychawtcz- 

itym  ś.   .s/r/icrit'. 

XDychawicznienie,  a,  blrn.,  czynność  cz.  Dy- 
chawicznieć. 

Dychawicznik,  a,  Im.  cy  człowiek  chory  ua  dy- 
cliatilct^,   (islinutijk. 

Dychawiczność.  i,  blin.  lek.  \\  Dychawica. 

Dychawiczny,  [Dychawicowaty]  I.  lek.  (astlnua- 
ticus)  (lychawirą  ilolhiięly.  2.  [D.]  bez  posagu: 
Ma.  żono  iiięknn,  ale  dyeliawiczną. 

Dychawiczyć,  y,  yl  dychawicy  nabawiać,  dycha- 
tciczHi/m  czytiic. 

Dychawka,  i,  Im.  I  \.  [D.]  duszność.  2.  zool- 
Hrachea)  rurka  oddechowa,  otwiercijąca  ś.  na  ze- 
n-nątrz  stzparkowudi  przetchlinką,  rozgałęziająca  ś. 
w  jiinńe  ciula  zicierzcria  staiconogiego  i  oblana 
z  zcirmitrz  krwią.     <DUCH> 

Dychawkowy  przym.  od  Dychawka;  zoo].: 
Skrzele  dyehawkowe  =  dychawka  wodnych  gąstie- 
ł  ic,  mająca  przetchlinkę  zamkniętą  i  obwodow(i  część 
ruząalpzio»ą  te  fałdzie  skóry. 

[Dychciuńkol  \).  |Dycht|":     D.  byia  czarn;i. 

Dychinidyna,  y,  Hm.  apt.  glótcna  część  .•ikłado- 
ir<t  cliinoidyny.  <Now.  Z  Gr.  dy-  =  dwa+Cliini- 
»lyiia> 

IDychnąć,  nie,  nąl]  odetclmąć:  Ani  D.  =  nie 
vtlctfliv(iws2y,    umrzeć,    ani    zipnąć.    Por.  Dychać. 

<DUcii>  ■ 

XDychotomiczny  fil.  pizym.  od  Dychotomja, 
dwudzielny.  <Now.  z  Gr.  dichotoraó5  =  dzielę  na 
dwoje> 

dychotomja,  i,  blm.  I.  astr.  nazwa  tycli  odmian 
księżyca,  gily  tarcza  jego  jest  w  połowie  oświetlona, 
t.  j.  pierwszej  i  drugiej  kwadry.  2.  Xfil.  p.  Dwu- 
Lzieiność.   <Gr.  dichotomia> 

Dychowy  rub.  kosztujący  dziesięć  groszy:  Cy- 
garo (lycliowe.     <p.  Dyska> 

Dychroit,  u,  Ira.  y  min.  p.  Kordjeryt.  <Now. 
z  Gr.   (liehroos  =  dwubarwny  > 

Dychroizm,  u,  blm.  Hz.  i  min.  p.  Dwubarw- 
ność. 

Dychroskop,  u,  Ira.  y  fiz.  przyrząd  do  badania 
zjawiska  dwubarwności,  in.  lupa  d  y  c  h  r  o  s  k  o- 
j)  i  j  n  a.  <Now.  z  Gr.  di'chroos  =  dwubarwny-f- 
BkopćG  — patrzę  > 

Dychroskopijny  przym.  od  Dychroskop:  Lupa 
dycliroskopijna  p.  Dychroskop. 

Dycht,  u,  Im,  y  I.  a.  Dychtunek,  X  Dykt  port? o- 
sy  z  szcrści  a.  przędziwo  usmolone  do  zatykania 
szpar  w  statku.  2.  [D.]  cięgi:  Zadać  komu 
dyclitu  (  =  sprawić  łaźnię,  wziąć  w  obroty).  3.  stoi. 
(^ruby  fornir.     <Nm.   Diehte> 

[Dycht,  Decht,  Dicht,  Dykt,  DykJ  I.  tęgo,  mocno, 
szczelnie,  ściśle:  D.  włazi,  mie.ści  s.  2.  a.  [Dych- 
tyk]  akurat,  rychtyk,  właśnie,  w  sam  raz ;  zupeł- 
nie:  Przyszedł  D.  na  naznaczoną,  godzinę.  Sł. 
\v\\.  Ni  mógł  D.  służącego  utrzymać  (  =  to  ża- 
den sjiosób).  I),  jak  nagłębi.  Nacelnik  kozeł, 
eoby  spisy  wojskowe  były  I),  po  Matce  Boskiej. 
Sienk.  3.  tuż  przy  czymś.  Zdr.  [Dychciunkoj. 
<Nm.  dicht  > 

Dychtować,  uje,  owal,  f  Dyktować,  [Dyktować] 
(szc/.eg.  fl.)  zatykać  szpary,  zapychać  szczeliny. 
<Nm.  dichten> 

[Dychtować,  uje,  owal]  p.  Dyktować:  D.  ro- 
zumem —  wyobrażać  sobie. 

Dyciitowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dychtować: 

Siin)^y    i    wosku    żeglarze  zażywają  do  dychto- 
"wania  okrętów.  Otw. 


DYDEK 

[Dychtowanie.  a,  blm.]  czynność  cz.  [Dychto- 
wać], dyktowanie. 

xDychtownie  I.  przys.  od  Dychtowny:  TJle 
z  deszczek  a.  z  łat  D.  zbite.  Gost.  2.  sztywno^ 
tęgo,  mocno:     Koszule  1).  wykrochmalone. 

XDychtowność,  I,  blm.  rz.  od    Dychtowny. 

Dychtowny,  [Dyktowny]  I.  X£"  częściach  swoich 
ściśle  spojony,  szczelny,  spójny,  ścisły,  tęgi:  Dobre, 
(lychtowne  "i  trwałe  .'iukna.  liaur.  [Płótno  dycli- 
towne].  Las  D.=  gęsty:  Gęstym  lub  dyclitowiiym 
lasem  jest  ten,  w  którym  drzewa  i  krzaki  tak 
blizko  koło  siebie  stoją,  że  żaden  człowiek 
przejść  nie  może.  Łs.  2.  XStyl  D.^wymui^zony, 
ciężlci.  3.  [D.]  tęgi,  silny,  porządny,  trwały:  Chłop 
D.  Dychtowua  zima.  Dychtowne  popręgi.  Kras, 
<Z  Nra.  dicht- gęsty > 

Dychtunek,  nku.  Im.  nki  I.  p.  Dycht.  2.  gór. 
okrążenie  tłoka  pakułami,  in.  6  z  c  z  e  1  n  i  e  n  i  e. 

Dychtura,  y,  blm.  gm.  p.  Tektura.  Zdr.  Dych- 
turka.    <Sld.  do  Dy  elit- > 

Dychturka,  i,  Ira.  i  gm.  p.  Dychtura. 

Dychturowy  gm.  przyra.  od  Dychtura,  iektu' 
rowy. 

[Dychtych]  p.  Dychtyk. 

[Dychtyg]  p.  Dychtyk. 

[Dychtyk]  I.  a.  [Dychtych,  Dychtyg,  Dyktyk] 
dzielnie,  tęgo,  mocno,  dobrze:  Kocieł  garkowi 
przy  mawia,  a  oba  D.  smolą.  Prz.  2.  p.  [Dycht]. 
<Nra.  tuchtig> 

[Dychwark,  u,  blm.]  szerść  bydlęca  a.  kiałci, 
smołą  napuszczone,  do  zatykania  szpar;  iargctn, 
<Nm.  Dichtwerg> 

[Dycki]  I.  p.  2.  Dy.    2.  p.  Dyćki. 

Dycynchonina,  y,  blm.  apt.  substancja  roślinna 
otrzymywana  z  clunoidyny.  <Now.  z  Gr.  dy(o)  = 
jwa-f-Cynchonina> 

1.  [Dyć]  p.  2.  Dy:  Myśliwy  mówił:  „O  Boże, 
D.  to  być  nie  może,  aby  bez  zwierzyny  było  tu 
w  tym  borze."  Garnijze  se,  Kasiu,  talary! — 
Dydziek  ik  wgarnęła  w  jedbawny  fartusek.  Ona 
wstała,  otwierała:— D.  ja  cię  nie  poznała!  D 
to  zrób!  (  =  zróbże  to  j)r zecie).  <Dy-|-Ci> 

2.  [Dyć]  p.  Dąć. 

[Dyćki]  L  a.  [Dycki,  Decki]  zawsze.  2.  p.  2.  Dy. 
jDyd,  a,  Im.  yj  p.  Dydko. 

1.  [Dydać,  a,  al,  Dydolić,  Dyndolić]  nieumie- 
jętnie krajać,  j)owoli  zarzynać,  rznąć  tępym  noiem. 

<?DYD> 

2.  [Dydać,  a,  al]  p.  Dydkać. 

1.  [Dydak,  a,  Im.  i]  p.   Dydko. 

2.  [Dydak,  a,  Im.  i]  nóż  Uchy.  <p.  1.  Dydać > 
Dydal<tycznie  i)rzys.  od  Dydaktyczny. 
Dydaktyczność,    i,    blm.    rz.    od  Dydaktyczny; 

Dydaktyzm  ton  pouczający,  dążność  pouczania. 

Dydaktyczny  uczący,  pouczający,  nauczający: 
Poemat  D.  Dydaktyczno-satyryczna  literatura 
czasów  Zygmuntowskieh.  Chleb.  <Now.  z  Gr. 
didaskO  =  uczę> 

X Dydaktyk,  a,  Ira.  cy  biegły  w  sztuce  naucza- 
nia, pedagog.     <  Gr.  didaktikós  =  nauczający  > 

Dydaktyka,  i,  blm.  część  pedagogiki  o  naucza- 
niu:  Wielka  D.  Komeńskiego.  <Now.  z  Gr. 
didaktikś  dosł.  =  nauezająca> 

Dydaktyzm,  u,  blm.  p.  Dydaktyczność:  Spra- 
wia wrażenie  dydaktyzmu,  ujętego  w  opowieść. 
Kasz.     <Now.  z  Gr.  didAskó  =  uczę> 

[Dydanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dydać. 

I.  [Dydek,  Dudek,  Dutek,  Dytek,  Detk,  Datek] 
moneta,  zawierająca  sześć  groszy  polskich  :  Dydka 
nie    wart.     Gdzie    są    Żydki,   tara  i  dydki.  Prz. 


Gil 


©TDEK 


DYFUZYJNY 


(rsipieniądze).  <Dnm.  dflttke,  dittke  =  Qnm.  DUtt- 
ehen,  z  HI.  duit> 

2.  [Dydek,  dka,  a.  w  Im.  dki,  Dydy  Im.,  Dydy 
nieod.  dziee.]  pieri  kobieca:  Pac  dziecku  dydka 
(^nakarmić  je  piersią).  Odsądzić  od  dydka  (  =  od- 
ttawió  od  piersi).  Zdr.  [Dydoszkij.  <  Zap.  Nm. 
Dutte> 

3.  [Dydek,  dka,  Im.  dkl]  duch  górniczy.  <p. 
Dydko> 

Dydelf,  a,  Ira.  y  zool.  (didelphys)  zuńerzę  ssące 
workowate,  drapieine.  <Now.  z  Gr.  di-  =  dwU"|- 
delfys=macica> 

[Dydkać,  a,  al,  Dydać]  ssać.  <Zap.  Nm. 
diitten> 

[Dydkanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dydkać. 

[Dydko,  a,  Ira.  dki,  Didko,  Dyd,  Dydak,  Dętko, 
Dzidko,  Idko,  DydoJ  \.(ljabel.  2.  strach,  straszy- 
dło; strach  na  dzieci,  bobo,  [hnbacz] :  D.  na  sło- 
mianych nogacli.  3.  duch,  pj-zemieszkujący  w  gó- 
rach. 4.  rodzaj  gry  wiejskiej.  <Ukr.  did'ko,  od 
did  =  dziad  > 

[Dydli  dydli|  naśladowanie  głosu  skrzypiec:  D. 
D.  dąm  (lam!  Jak  pAn  śpićwd,  tak  jń  grslm. 
<Dźwn.  > 

[Dydnąć  się,  nie  ś.,  nąl  ś.]  wypić  (szczeg.  go- 
rzałki), golu  ir,  palnąć,   łyknąć.     <Dźwn.> 

[Dydo,  a,  ira.  y]  p.  Dydko. 

IDydolenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dydolić. 

[Dydolić,  i,  ił]  I.  p.  I.  Dydać.  2.  nieumiejętnie 
grać  na  narzędziach  smyczkowych,  rzępolić.  <? 
I)YD> 

[Dydom  jeno  dydom!]  p.  Dy  dyl 

IDydoszki,  ów,  blp.]  p.  2.  Dydek. 

Dydrachma,  y,  Ira.  y  moneta,  zawierająca  dwie 
drachmy.     <Gr.  didrachmon  ni.> 

[Dydu  dydu]  naśladowanie  odgłosu  piłowania. 
<Dźwn.> 

[Dydy,  ów,  blp.]  i  nieod.  dziec.  p.  2.  Dydek: 
Dać  dziecku  D.     <Zap.  Nm.  Dutte> 

[Dy  dyl]  I.  a.  [Dydy  moje  dydyl  O  dydy  I  Dy- 
dom jeno  dydom  I]  okrzyk  narzekania.  2.  a.  [Oj 
dydy!  Oj  dydy  dydy  dana]  okrzyk  wesoły :  Wczo- 
ra  byJo:  dy  dy  dy,  a  dzisiaj  je  dość  biedy. 
<Dy!> 

Dydym,  u,  blm.  chem.  pierwiastek  metaliczny 
2  gromady  cerytowej,  Di.  <  Now.  z  Gr.  didymos 
dosł.  =  podwójny  > 

[Dyfama,  y,  blm.]  złość:  Prepinator  rozsier- 
dzi ś.  na  chłopa  i  z  dyfaraą,  zakrzyczy. 

Dyfamaoja,  i,  blm.  p.  Dyfamowanie:  "Wyto- 
czyć komu  proces  o  i?yfamacjc.  <Łć.  diffama- 
tio> 

xDyfamja,  I,  blm.  p.  Dyfamowanie. 

Dyfamować,  uje,  owal  \ .  pozbawiać  kogo  dobre- 
go imienia,  zniesłatciać,  oczerniać,  ostawiać,  2.  [D.] 
przezywać,  wymyślać,  lżyć,  besztać,  łajać.  <łjć. 
diffaraare> 

Dyfamowanie,  a,  blra.,    Dyfamacja,    XDyfamja 

czynność  cz.  Dyfamować. 
Dyfenbachja,  i,  Im.  e,  Difenbachja  bot.  (dicffiMi- 

bachia)  roś.  z  rodziny  obrazkowych.    <0d  nazwi- 
ska przyrodnika  Nm.  Dieftenbach  •}•  1855 > 

Dyferencja,  i.  Im.  e  I.  y.róinica,  okoliczność 
niepodobna:  To  wielka  D.I  2  zatarg  o  granice, 
kontrowers;  grunt  sporny.  Syrok.  3.  Xfil.  i  mat.  p. 
Różnica.  4.  han.  różnica  pomiędzy  kursem  umó- 
wionym przy  sprzedaży  papierów  na  dostawę, 
a  kursem  rzeczywistym,  ustalonym  na  giełdzie  dla 
tych  papierów  w  goiowiźnie  w  dniu  likwidacji. 
<Łć.  differentia> 


Dyferenojacja,    I,    im.    e   fil.  p.  Różnicowanie. 

<Now.  z  Łć.  differentia  =  różnica > 

Dyferencjalny  mat.  p.  Różniczkowy. 

Dyferencjonalny  dotyczący  dyferencji  wekslo- 
wych:   Taryfy  dyferencjonalne. 

Dyferencjować,  uje,  owal  i  D.  ś.  fil.  p.  Różni- 
cować. 

Dyferencjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyfe- 
rencjować. 

Dyferencjowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dyferencjować  ś. 

Dyferencyjny  I.  dyferencji  =  sporu  granicznego 
dotyczący,  sporny:  Sprawa  dyferencyjna  C= o  ^ra- 
nicę).     2.  fiz.  p.  Różnicowy. 

XDyferować,  uje,  owal  różtnć  i.,  nie  zgadzać 
i.  <Łć.  dit]'('rre> 

XDyferowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyfero- 
wać. 

XDyfidacja,  i,  Ira.  e  nadużycie  z&ufania:  Przed 
jego  sj^dera  rozstrzjgajfj  ś.  sprawy  karne  o  kra- 
dzież i  o  dyfidację.  Bale.     <Śr.  Łć.  diffidatio> 

XDyfidencja,  i,  blm.  niedowierzanie,  podejrze- 
nie: Wspomniał  i  żonę  swoj%  z  wielką  ku  niej 
dyfidencją  i  uskarżeniera  ś.  na  nią.  Szaj.  Ostrość 
i  ścisłość  więzienia  naszego,  a  nadewszystko 
D.  pogańska.  List  Jana  Sapiehy.  <Łć.  diffi- 
dentia  > 

XDyfidować,  uje,  owal  niedowierzać:  Zawsze 
dyfidował  takowemu  dla  mnie  sukcesowi.  Mat. 
<Łć.  dilfidere> 

xDyfinitor,  a,  Im.  owie  =  Definitor.  <Śr.  Łć. 
diffinitor  > 

Dyfinitorjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  ja,  J6w,  częś. 
Definitorjum  zgromadzenie  definitorów,  czyli  dele- 
gatów klasztornych:  Prowincja  polska  r.  1726 
na  gieneralnyra  zgromadzeniu  czyli  D.  w  Ma- 
drycie, otrzymała  stanowcze  urządzenie.  Szaj. 
<   Śr.  Łć.  definitorium,  diffinitoriura> 

iDyfIa,    i.    Im.    e]    chodak    drewniany.     <Dnm. 
"ol,  z  Fr.  pantouffle> 

Dyfrakcja,  i,  blra.  fiz.  p.  Uginanie.  <Now. 
z  Łe.  dift"ractus  =  rozłamany  > 

Dyfrakcyjny  fiz.  przym.  od  Dyfrakcja:  Widmo 
dyfiakeyjne  (^^powstające  wskutek  uginania  świa- 
tłu).    Siatka  dyfrakcyjna  p.  Siatka. 

!  Dyfterja,  j,  blm.  lek.  p.  Błonica.  <  Now. 
z  (ir.  difthćra  =  skóra> 

Dyfteryt,  u;  blm.  lek.  p.  Błonica. 

Dyfterytyczny  przym.  od  Dyfteryt,  błonicowy: 
Laseeznik  D.     Chory  D.  (-mający  dyfteryt). 

Dyftong,  u,  Im.  i  p.  Dwugloska.  <Gr.  dif 
toggos   ż.> 

Dyftyk,  u,  Im.  i   p.  Tyftyk. 

Dyftykowy  przym.  od  Dyftyk,  tyftykowy. 

Dyfundować,  uje,  owal  chcra.  i  fiz.  ulegać  dy- 
fuzji.    <  Lć.  ditlundere  dosł.  =  rozlewać  > 

Dyfundowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyfundo- 
wać, fi  y  f  u  z  j  a. 

(Dyfuzion.  u,  Ira.  y]  p.  Dyfuzor. 

Dyfuzja,  i,  blm.  I.  chem.  i  fiz.  mieszanie  ś. 
dtcuch  cieczy,  nierozdzielonych  przegrodą,  a.  dwuch 
gazów:  Szybkość  dyfuzji  (  =  szybkość,  z  jaką  to 
mieszanie  ś.  zachodzi).  2.  cukr.  sposób  otrzymy- 
wania soku  z  buraków.     <Łć.   dltfusio> 

Dyfuzor,  a,  Im.  y,  [Dyfuzion,  Dywizion]  cukr. 
przyrząd  do  wysladzu/iia  krajanki  buraczanej. 
<Ńow.  z  Łć.  diff'usus  =  rozlany  > 

Dyfuzyjny  przym.  od  Dyfuzja:  a)  chem.:  Zdol- 
ność dyfuzyjna  \  =  do  dyfuzji),  b)  cukr.:  Sok. 
D.  (  =  otrzymany  drogą  dyfuzji). 


612 


DTd 


DTJETKA 


Dyg,  u,  Ira.  I,  XDig,  DykS  vklon  Jcobiea/,  dy- 
gnięcie, dudnienie.      <?  DVG> 

Dyga,  i,  Im.  i  grobla  (liad  brzegiem  morskim): 
Poznałem  wreszcie  i  miasto,  port  Ibrahim,  i  dy- 
gi i  wszystkie  statki.  Sienk.     <Fr.  digue> 

[Dyga,  i,  Im.  I]  I.  drzewo  długie  a  cienkie.  2. 
deneczka  pod  strunami  w  g<;ś.ach.  <Ze  Sgnra. 
daliaii,  Niu.  deuhen,  dauhen  =  dźwignią  pocis- 
kać > 

Dygać,  a,  ał  I.  p.  Dygnąć:  OJ  Telimeny 
pięknie  I),  wyuczona.  Mick.  2.  Xp.  Dygotać: 
Nie  (Ir/.yj,  niech  ci  nie  dygają  nogi.  Pot. 
<?  DYG'> 

XDygamja,  I,  blm.  posiadanie  dwuch  żon  naraz, 
dwnżeństu-o,  hiyamja,  <Now.  z  Gr.  digaraos  = 
dwa  kroi-  żonaty  > 

Dyganie,  a,  Im.  a  czynnoćd  cz.  Dygać. 
<?I)YG> 

t  Dyg  dyle,  u,  Im.  I  p.  Tyftyk:  Towary  turec- 
kie, kobierce,  kilimy,  dygdyki.  Vol.  <p.  Tyf- 
tyk > 

Dygiestja,  I,  blm.  I.  chem.  p.  Wytrawianie.  2. 
liizj.  {).  Trawienie.     <Łć.  digestio> 

Dygiestor,  u,  Im.  y  chem.  przyrząd  szczelnie 
zamknięty  do  ogrzewania  materji  lotnych.  <Now. 
z  Łć.  digestio=trawienie> 

Dygiestorjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  ja,  jów  chem. 
przestrzeń,  zwykle  oszklona  i  zaopatrzona  w  wen- 
tylację, gdzie  odbywają  i.  roboty,  przy  których  wy- 
dzielają i.  pary  i  gazy  szkodliwe.  <p.  Dygie- 
stor > 

XDygie8tyjny  przym.  od  Dygiestja  (strawie- 
nie): Po  obiedzie  jaśniejsze  miewał  myśli, 
skutkiem  zapewne  jakiegoś  fenomenu  dygiestyj 
nego.  Krasz, 

Dygitaleina,  y,  blm.  apt.  substancja  bezkształtna, 
naleiąca  do  rzędu  glukozydów,  otrzymywana  z  roś- 
liny:  naparstnica  szkarłatna.  <0d  bot.  nazwy 
digitalis  (z  Łć.  digitus  =  palec)  =  naparstnica  > 

Dygitalina,  y,  błra.  apt.  substancja  trująca,  na- 
leżąca do  rzędu  glukozydów,  otrzymywana  z  rośli- 
ny:  naparstnica  szkarłatna.     <p.  Dygitaleina  > 

Dygitoksyna,  y,  blm.  apt.  substancja  krystalicz- 
na, nadzwyczaj  trująca,  otrzymywana  z  rośliny:  na- 
parstnica szkarłatna.  <Now.  z  początku  Łó.  na- 
zwy rośliny  naparstnica  (digitalis)  i  przekształ- 
cenia wyrazu  toxikón  ni.  =  trucizna  (u  strzał  łu- 
kowych > 

Dygnąć,  nie,  nął,  nied.  Dygać  zrobić  dyg,  ukło- 
nić ś.  po  kobiecemu,  zginając  kolana:  Zosia 
grzecznie  dygnęła,  on  skłonił  ś.  nizko.  Mick. 
<?DYG> 

[Dygnerys,  Dignere]  tylko  w  wyrażenia:  Spra- 
wić komu  D.  =  sprawić  komu  łaźnię,  ujybió  kogo, 
wysmagać,  sprawić  lanie.  <  Drogą  jakiejś  ironji 
z  Łć.  dignus  =  godzien,   dignor  =  cenię,  czczę > 

Dygnienie,  a,  im.  a  p.  Dygnięcie:  Na  D.  Zosi 
krzyknęła  z  rozpaczy.  Mick.  Gości  witała  dyg- 
nieniem.  Mick.     <?  DYG> 

Dygnięcie,  a,  Im.  a,  Dygnienie  czynność  cz. 
Dygnąć. 

Dygnitarczyk,  a,  Im.  i  pog.  syn  dygnitarza ;  po- 
chodzący z  rodu  dygnitarskiego.  <  p.  Dygni- 
tarz > 

Dygnitarjat,  u,  I.  Im.  y  p.  Dygnitarstwo:  Peł- 
ne porucznikostwo  w  husarskiej  chorągwi  było 
niemal  dygnitarjatem  wojskowym.  Sienk.  2.  blm. 
zb.  dygnitarze:  Francuska  izba  wyższa  za  cza- 
sów monarchji  orleańskiej  oraz  senaty  Napo- 
leońskie posługiwać  ś.  musiały  dygnitarjatem 
urzędniczym.  Hemb.   <Z  Dygnitarz > 


Dygnttarka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Dygnitarz,  f/o- 
stojna  niewiasta:  Jeśli  traf  szczęśliwy  do  dyg- 
nitarki  go  nie  poprowadził,  wystawiał  obraną 
piękność  na  to,  że  u  drzwi  z  pokorą  czekała, 
póki  na  nią  kolej  po  pierwszych  damach  zgro- 
madzenia nie  przyszła,  aby  próg  pokoju  prze- 
stąpić. Skarb. 

Dygnitarski  przym.  od  Dygnitarz:  Fi!  to  godna 
zabawka  dygnitarskiej  córki!  Mick.  Niedygni- 
tarska  szlachta.  Rerab.  (  =  nie  zajmująca  urzę- 
dów). Po  dygnitarski!  przys.  jak  dygnitarz,  jak 
na  dygnitarza  przystoi:  Wyglądać  po  dygnitar- 
sku.     <p.  Dygnitarz  > 

Dygnitarstwo,  a.  Im.  a,  Dygnitarjat  wysoki 
urząd,  zaszczytne  stanowisko,  wysoka  godność,  do- 
stojeństwo: Mieczysław,  pragnąc  pierwszego  dyg- 
niitarstwa,  Kraków  opanował.  Paszk. 

Dygnitarz,  a,  Ira.  e  I.  wysoki  urzędnik,  dostoj- 
nik. Żart.:  D.  szpicberski^i^a/?/  niedźwiedź.  2. 
y.znakomitszy  gracz  w  palcaty.  Goł.  <Fr.  di- 
gnitaire,  z  Łć.  dignitas  =  godność  > 

Dygnitarzątko,  a,  Im.  a  dziecko  dygnitarza:  Ma- 
łe D.  Roi. 

Dygnitarzowa,  ej,  Im.  e  żona  dygnitarza. 

Dygnitarzówna,  y,  Im.  y  córka  dygnitarza:  Nie- 
bogata, lecz  za  to  urodzeniem  równa,  z  domu 
senatorskiego,  jest  D.  Mick. 

Dygotać,  cze  a.  ce,  ta,  tal,  x  Dygać  drżeć 
trząść  ś.:  Długo  jeszcze  nie  mógł  ochłonąć 
uspokoić  ś.  po  wzburzeniu,  dygotał  jeszcze  ca- 
ły. Bał.     <?  DTG> 

Dygotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dygotać, 
Xdygotka;  lek,  chorobliwe  drganie,  drżenie, 
trzęsienie  ś.  członków,  d  y  g  o  t  k  i. 

XDygotka,  I,  Im.  I  p.  Dygotanie. 

Dygotki,  tek,  blp.  i.  posp.  i  lek.  p.  Dygotanie. 
2.  wet.  drżenie  w  nogach  u  koni. 

[Dygować,  uje,  owal]  p.  Dugować;  nieść,  dźwi- 
gać.    <p.  Dyga> 

[Dygowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dygować. 

Dygresja,  i,  Im.  e  I.  odbieganie  od  przedmiotu: 
Pewniebym...  lecz  ta  spowiedź  jest  za  długa, 
dygresje  nudzą.  Słów.  Za  dygresję  tę  jeszcze 
raz  przepraszam  najmocniej.  Jeż.  2.  astr.  naj- 
większe oddalenie  kątowe  planety  od  słońca,  wschod- 
nie  a.    zachodnie.     <  Łć.    digressio> 

DygresyjnoŚĆ,  i,  blm.  obfitość  dygresji,  częste  od- 
bieganie od  przedmiotu:  D.  poematu  Słowackie- 
go. Chm. 

[Dygu  dygu !]  naśladowanie  odgłosu  kołysania  •' 
Dziewczyna  kolibeczką  rucha:  D.  D.  we  dnie, 
D.  D.  w  nocy.     <Dźwn.> 

[Dygus,  a,  Im.  y]  p.  Dyngus. 

[Dyj]  p.  2.  Dy:  D.  se  juhasi!  JA  wianek 
straciła,  wyście   mi  go  znaśli. 

[Dyja,  i,  blm.]  krew  Pana  Jezusa  na.  krzyżu. 
Por.  Drjalćiew.     <  Zap.  zamiast  Dryja(kiew)> 

[Dyjaktylowy] :  Dyjaktylowa  maść  p.  Djachy- 
lon. 

Dyjamb,  u.  Im.  y  stopa  czterozgłoskowa,  złożona 
z  dwuch  jambów.  <Now.  z  Gr.  di-  =  dwu~|-iara- 
bo6> 

[Dyjament,  u,  blm.]  p.  Dynamit. 

[Dyjamit,  u,  blm.]  p.  Dynamit. 

!  Dyjestja,  I,  blm.  p.  Trawienie.  <Zara.  dy- 
giestja, z  Łć.  digestio> 

Dyjeta,  y.  Im.  y  p.  Djeta.    Zdr.  Dyjetka. 

Dyjetarjusz,  a,  Im.  e  p.  Djetarjusz. 

Dyjetka,  i,  Im.  i  p.  Dyjeta:  D.  nie  zaszko* 
dzi. 


613 


DYJMOWY 

[Dyjmowy]  p.  2.  Dymowy. 

IDyjnyJ  p.  I.  [Dana]. 

Dyk,  a,  Im.  i,  Dyl  ucz.  Jedtioió  {jako  utopień). 
<!> 

[Dyk]  p.  [Dycht]:  Żołrairze,  jak  ś.  ubiera.,  D. 
w  }Hilu  kwiatki. 

Dykasterja,  i,  im.  e,  IDekasterja  I.  X  a) 
zhioroice  urzędy  sądowe,  sądownictwo,  b)  sąd  luyż- 
szy,  zajimtjący  ś.  sprawami  i  łcyrokaini  karnemi. 
c)  sąd,  rozstrzygający  sprawy  kolegialnie.  2.  in- 
styfucja  rządowa,  urząd  jyaństwowy,  biuro  :  Różne 
dykasterje  wysti^piiy  w  munduracli  galowycli. 
<Gr.  dika.sterioa  ni.> 

yDykasterjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  ja,  jów  urząd 
sądoicy,  sąd:  Prawo  odwołania  ś.  od  wyroku 
sc(iziów  do  najwyższego  I).  Nagan. 

Dykasteryjny  przyn).  od  Dykasterja:  Pełno 
kamienic,  austerje  wygodne,  kilka  domów  dy- 
kasteryjnycli.   Rzew. 

Dykcja,  i,  blra.  \.  sposób  mówienia,  wymawiania, 
wysłowienia  s',,  wymowa:  S.'^  dobrzy  aktorowje, 
a  majij;  złą,  dykcję,  i  odwrotnie:  można  mieć 
dobrjj  dykcję,  a  być  złym  aktorem.  2.  sposób 
wyrażania  ś.,  dobieranie  luyrazóio:  W  opowiada- 
niu uderza  trafny  rzut  oka  na  rzeczy  i  otwarta 
D.  pisarza:  słów  on  zbyt  nie  waży.  Która  I), 
ma  zostać  już  odtijd  poprawną?  Pol.  <Łć. 
dictio> 

Dykcjonarski  przym.  od  Dykcjcnarz,  slowni- 
karski. 

Dykcjonarz,  a,  Ira.  e  książka,  zawierająca  ob- 
jaśnienie znaczeń  oddzielnych  wyra~óio,  słownik, 
leksykon;  encyklopedja.  Zdr.  Dykcjonarzyk.  <  Fr. 
dictionnaire,  Włos.  dizionario,  z  Łć.  dictio  = 
dykcja,  frazowanie,  mowa,  wykład > 
"Dykcjonarzyk,  a,  Im.  i  p.  Dykcjonarz. 

Dyk !  dyk !  w.  naśladowanie  nierótcnego  siąpa- 
nia :  llieiina  szkapa,  cóż  z  nią  teraz  zrobię, 
kiedy  mi  kuleje,  dyk!  dyk!  dyk!  L.     <Dźwn.> 

[Dyki]  gr^d/y,   otyhj.     <  Nm.  dick> 

xDyk8,  a,  Im.  y  p.  Dyg:  Agata  trzy  razy 
dyksa  zrobiła.  Skarb.  Dyksy  poważne  jejmości, 
dyksy  i)omi(>szane  Agaty,  nizki  ukłon  z  czapką 
na  dół  jegomości.  Skarb.  <?  DYG  z  upodobnie- 
niem zakończenia  do  Nm.  Knicks?> 

Dyksztyn,  u,  Im.  y  jub.  rodzaj  djomenlu  rznię- 
tego, brylant  mniej  fucetowany,  z  obu  stron  płaski, 
in.  tablica.     <Nm.  Dickstein> 

Dykt,  u,  Im.  y  wyrażenie,  sąd.poicicdzenie,  orze- 
czenie. Mał.     <Łć.  dictum   dosł.  =  p()wiedziane> 

XDykt,  u,  Im.  y  p.  Dycht:  W"  okręcie  dziura 
ś.  otwarła,  woskowy  zroniwszy  D.,  lak  śmier- 
telny wpuszcza.  Zebr. 

[Dyktl  p.  [Dycht]. 

1.  Dykta,  y,  Im.  y  p.  Dyktando:  Musiał  deey- 
frować  i  jirzepisywać  na  czysto  lub  pisać  pod 
dyktą.  Krasz.  Przygotował  ś.  pisać  pod  dyktą 
pani.  Krasz.  Pisać  dyktę.  <Z  Łć.  dictare  = 
dyktować,  przez  Fr.  dietce  > 

2.  Dykta,  y,  Im.  y  szczot.  grid>y  forner  na 
szczotkę.  <?  Nm.  dicht  =  gęsty,  czy  też  dick  = 
gruby > 

Dyktacja,  I,  Im.  e  p.  Dyktando:  Pisać  pod 
dykfacją.  CMiodź.     <Łć.  dictatio> 

Dyktanda,  y,  Im.  y  p.  Dyktando:  Listy,  kreś- 
lone i)od  dyktanda  jirzez  jakiegoś  niezręcznego 
ekryptora.    Krasz.     <p.   Dyktando > 

Dyktando,  a.  Im.  a.  Dykta  I.  a.  Dyktacja,  Dyk- 
tat, Dyktanda  dyktowanie  piszącemu:  Pisać  za 
dyktandem.  2.  r:.ccz  dyktowana:  Pisać  D.  Po- 
prawić D.     <Łć.  dictando  dosł.  =  dyktując > 


DTKTUEOWY 

Dyktandowy  przym.  od  Dyktando :     Stopień  D. 
Dyktat,  u,  im.  y  p.  Dyktando:   Spisana  podług 
własnego  dyktatu  notaika  d  wizji  biskupa.  Mał. 
<Łć.  dictatura  dosł.  =  j)odyktowane> 

Dyktator,  a,  Ira.  rzy  a.  owie  \.wódz  naazelny 
i  najwyższy  urzędnik  z  whulzą  nieograniczoną,  wy- 
bierany w  razie  wielkiego  niebezpieczeństwa  (w  Rzy- 
mie starożytnym,  a  niekiedy  i  w  późniejszych 
czasach):  Przen. :  D.  Gallów  (=  Napoleon  I) 
grzmiącemi  słowy  zaczął  poemat  wielki,  dziejowy. 
Syrok.  2.  człowiek,  tcodzricy  rej  w  jakimś  stronni- 
ctwie a.  społeczeństwie:  Siciński  był  D.  na  każdym 
sejmiku.  Mick.  3.  f  pierwszy  uczeń  w  klasie,  pry- 
7nus :  Obok  katedry  stalą  mała  ławeczka  z  pul- 
pitem do  pisania,  siedlisko  dyktatora,  owego 
pierwszego  ucznia  szkoły.  Skarb.  <Łć.  dicta- 
tor> 

Dyktatorjalny  p.  Dyktatorski:  Najdłużej  do- 
kazywały zastępy  litewskie  Radziwiłła  z  Gą- 
siewskim,  posiadającym  dyktatorjalną  władzę 
na  Polesiu  kijowskim.  Roi. 

Dyktatorski,  Dyktatorjalny  przym.  od  Dyktator: 
Władza  dyktatorska.  Przen.:  Ton  1).  =  nakazu- 
jący, rozkazujący,  stanowczy,  arbitralny.  Po  dykta- 
torski! przys.  =  jak  dyktator,  nakaztijąco,  stanoio- 
czo. 

Dyktatorstwo,  a,  Ira.  a  p.  Dyktatura. 

XDyktatorzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dykta- 
torzyć. 

X  Dyktatorzy ć,  y,  yl  być  dyktatorem ;  miećprze- 
tvagę,  znaczenie. 

Dyktatura,  y,  Im.  y  I.  a.  Dyktatorstwo  władza 
dyktatora:  D.  Cyneynata,  Chlopickiego,  Krora- 
wela.  Złożyć  dyktaturę,  2.  przen.  władza  nad 
kimś,  przetcodzenie,  przewaga:  Nie  dążył  do 
dyktatury  ])omiędzy  młodzieżą.  Roi.  Chwytają 
moralną  dyktaturę.  Krasz.  Aprjorystyczna  D. 
(  =  narzucanie  własnych  przekonań).  3.  Xrozkaz. 
L.   <Lć.  dictatura  > 

Dykterja,  i,  Im.  e,  częś.  zdr.  Dykteryjka  fc^o/fc/e 
opowiadanie  żartobliwe,  anegdotka,  facecja:  Opo- 
wiadanie dziejów,  przystrojone  dykterjami,  przy- 
]>owiastkami,  erudycją.  Lei.  <Łó.  dieterium 
ni.> 

Dykteryjka,  i,  Im.  i  p.  Dykterja. 

Dyktować,  uje,  owal,  [Dychtować]  I.  mówió  ko- 
muś, co  ma  pisać:  D.  list  sekretarzowi.  2. 
przen.  icskazyirać,  podawać,  przepisywać,  nakazy- 
wać: Ja  tylko  to  mówię,  co  mi  rozum  dyktuje. 
Dyktował  mu,  co  ma  robić.  Strona  woźnego  za- 
prasza i  dyktuje  mu,  co  chce,  a  woźny  ogłasza. 
Mick.  D.  komu  prawa  (^narzucać  swoją  wolę). 
<Łć.  dictare> 

-[•  Dyktować,  uje,  owal  i  [Dyktować]  p.  Dychto- 
wać. 

Dyktowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyktować: 
Pisać  pod  dyktowaniem.  Krasz. 

[Dyktowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  [Dykto- 
wać]. 

[Dyktownie]  przys.  od  Dyktowny: ,  Naczynia  te 
mają    być    z  dylów  D.  spojonych.  Świt. 

IDyktównyj  p.  Dychtowny. 

Dyktum  nieod.  powiedzenie,  shnoa,  wyrazy:  Na 
takie  1).  muszę  milczeć.  <Łć.  dictum  dosJ.= 
powiedziano  > 

Dyktura,  y,  Im.  y  gm.  p.  Tektura.  Zdr.  Dyk- 
turka. 

Dykturka,  I,  Im.  i  gm.  )>.  Dyktura. 

XDykturka,  i,  Im.  i  p.  Tynkturka.  L. 

Dykturowy  gm.  przym.  od  Dyktura,  tekfuro^cy. 


iiU 


PTKTYK 

[Dyktykl  p.  Dychłyk.  , 

Dyl,  a,  im.  e  I.  piai  drzewa  z  pnia,  przepiło- 
wanego wzdłuż  na  dtuie  połowy,  gruba  tarcica, 
bul:  A  my  od  śmierci  tylko  przez  D.  raaly. 
Kochan.     2.  ucz.  p.  Dyk.   <Nm.  Diele  ż. > 

Dylacja,  i,  Im.  e,  Dylata  praw.  przedłużenie 
iertninu,  odroczenie,  odłożenie,  zwłoka:  W  kró- 
lestwie Polskim  prokuratoria  miała  dawniej 
prawo  żądać  trzykrotnej  szescioiniesiccznej  dy- 
lacji  w  Każdej  sprawie.     <Ł^.  diIatio> 

XDylacyjny  przym.  od  Dylacja:  Sprawa  ta, 
ajfitujjłc  6.  długo,  dwa  niemal  całe  tygodnie 
dylacYJne  zabrała,  ilat. 

[Dylak,  a,  Im.  i]  drążek.    Por.  Dyl,  Dy  lar. 

[Dylany]  p.  Dylowany. 

XDylapidacja,  i,  blm.  trwonienie,  marnowanie, 
rujnowanie.     <Łć.  dilapidatio> 

[Dylar,  a,  Im.  y]  dyl  a.  deska  w  parkanie:  Bez 
przełazik,  bez  delary,  bez  ogrodzenia  da  moje 
dałaś  buzi  Jasieńkowi.  Por.    Dylak.     <p.  Dyl> 

Dylata,  y,  Im.  y  praw.  p.  Dylacja. 

XDylatacja,  i,  blm.  rozszerzenie:  Granic  D. 
chrześcijańskich,  trackiego  księżyca  rogami 
znacznie  przyciśnionych.  Bart.  <Łć.  dilata- 
tio> 

Dylatometr,  u.  Im.  y  fiz.  I.  przyrząd  do  mie- 
rzenia rozszerzalności  cieczy.  2.  rodzaj  alkoholo- 
metru. <Now.  z  Łć.  diiatare  =  rozszerzyć-j-Gr. 
mt'tron  =  -inierz> 

Dylatoryjny  praw.  dylaty  dotyczący:  Wniosek 
I).  -  irniosek  O  przewłokę  sprawy.  Czasokres  I), 
p.  Czasokres.     <Lć.  dilaforius> 

Dylawka,  i,  Im.  i  zł.  ]>.  Dulawa. 

[Dyląg,  a,  Im.  i]  p.  Dryląg:  Z  ostatniej  ławki 
wychodziło  dwuch  dyhjgów  pod  w^sem.  Budź. 
<'Zap.  od  Dyl  > 

Oyiąż,  a,  Im.  e  zool.  (prionus)  chrząszcz  cztero- 
członkowy,  diugorogi.      <?> 

[Dyl  dyli  Dyl  dyl  bom  bom!  DyU  dyli  dylica! 
Dyli  dyli  dani  Dylu  dylu  rom  tom  I]  przyipiew. 
Vl)źwn.> 

XDylema,  tu,  Im.  ta  ni.  fil.  p.  Dylemat. 

Dylemat,  u,  Im.  y,  xDylema  lii.  w  logice  I. 
wniosek  hipotetyczno-rozjeniczy.  2.  sojizmat,  do- 
zwalający na  wybór  między  dwoma  sądami  sprzecz- 
nemi.     <Gr.  dilemma  ni.> 

Dyletancki  przym.  od  Dyletant:  Wychowanie 
dyletanckie.  Po  dyletancku  przys.  jak  dyletant: 
Traktować  coś  po  dyletancku.     <p.   Dyletant> 

Dyletanctwo,  a,  blm.  p.  Dyletantyzm. 

Dyletant,  a,  Im.  ci  I.  w  estetyce:  miłoinik 
sztul^i ;  znawca  dzieł  sztuki.  Przeć.  Artysta.  2. 
]iosp.  miłośnik  jakiejś  sztuki  a.  nauki,  nie  oddają- 
cy ś.  jej  całkowicie  i  nie  mający  gruntownej  znajo- 
mości rzeczy:  Pieszy  podróżnik  nie  przestaje 
być  dyletantem,  zapisującym  tylko  powierzchow- 
ne   wrażenia.    Ochor.     <  Włos.  dilettante> 

Dyletantka,  i,  Ira.  i  forma  ż.  od  Dyletant. 

Dyletaityzm,  u,  blm.  I.  fil.  =  a)  w  estetyce: 
miiośiiictwo,  znawstwo  sztuki;  cecha  dyletanta,  b) 
kierunek  Jilozojiczno- literacki,  polegający  na  este- 
tycznym kontemplowaniu  najważniejszych  spraw 
i  zagadnień  ducha  ludzkiego,  pozostając  na  stano- 
iri.iku  sceptycznym.  Por.  Estetyzm.  2.  a.  Dyle- 
tanctwo posp.  milośnictwo  jakiejś  sztuki  a.  nauki 
bez  gruntownej  jej  z7iaji>mości  i  bez  całkowitego  od- 
dania ś  jej. 

Dylica,  y,  Im.  e  bud.  p.  Podlożnica.  <p.Dyl> 

[Dyli  dyli!]  p.  Dyl  dyl! 

[Dyiina,  y,  Im.  y,  Delina]  1. podłoga  z  okrągla- 
ków.  2.  parkan  z  oknigluków,  dylów,  [delowina]. 


DTM 

[Dylin  dylin!]  naśladowanie  głosu  dzwonka,  den- 
deleń,  dzyń  dzyń  dzyń:  Słychać:  D.  D.,  ktoś  je- 
dzie z  dzwonkiem.     <Dźwn.  > 

[Dylitament,  u,  Ira.  a]  =  Delektament. 

[Dyliżan,  a,  Im.  y]  I.  p.  Dyliżans.  2.  płtjta 
kuchenna. 

Dyliżans,  u,  Im.  y,  XDeliżans,  [Dyliżan]  karetka 
pocztowa;  omnibus.     <Fr.  diligence> 

Dyliżansowy  przym.  od  Dyliżans:  Koń  D.  Zna- 
jomość dyliżansowa.  Krasz.  (  =  w  dyliżansie  za- 
warta). Poznał  dyliżansowego  towarzysza  swe- 
go. Kórz.  (  =  z  dyliżansu). 

[Dylon,  a,  Im.  y]  p.    Dryląg.     <zop.  od  Dyl> 

Dylować,  uje,  owal  I.  z  dylów  układać:  Podło- 
ga w  kurniku  dylowana  być  ma.  Ilaur.  Dylo- 
wany parkan.  Bóbr.  2.  dylami  wykładać:  Dy- 
lowana wieża.  Baz.     <p.  Dyl> 

Dylowanie,  a.  Im.  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Dy- 
lować. 2.  pomost  z  dylów,  podłoga  z  dylów:  Uczy- 
nili sobie  D.  i  obdaszek.  Baz.  D.  pod  kartaunę. 
Dek.  3.  przegroda  w  gumnie  między  sąsiekiem 
a  bojowiskiem  a.  klepiskiem.  4.  [D.]  parkan  z  dy- 
lów. 

Dylowany,  [Dylany,  Delany]  ułożony  z  desek, 
zrobiony  z  desek:  Podłoga  dylowana.  P.  Dylo- 
wać. 

[Dylowina,  y.  Im.  y,  Delowina]  ściana  z  desek, 
szalowanie,  dylowanie. 

Dylowy  przym.  od  Dyl :  Wokół  dworu  biegł 
parkan  D.  Roi.  (  =  z  dylów  złożony). 

[Dylówka,  i,  im.  ij  podłoga  z  tarcic  w  stajni. 

XDylucydacja,  i,  Im.  e  wyjaśnienie,  wyświetlenie, 
wykazanie.     <Now.  z  Łć.  dilucido  =  wyjaśniam> 

[Dylu-dylu]  naśladowanie  grania  na  skrzypcach: 
Dylu-dylu  na  badylu,  nie  potrzeba  smyczka. 
Pśń.     <Dźwn.> 

[Dylu  dylu  rom  tom!]  p.  Dyl  dyl! 

Dyluwjalny  przym.  od  Dyluwjum:  Formacja 
dyluwjalna  p.  Formacja.  Okres  D.  Osad  D. 
<Łć.  djluvialis> 

Dyluwjum  nieod.  gieol.  grupa  skał  osadowych 
czwartorzędowych  starszych.  <Łć.  diluvium  =  po- 
wódź > 

[Dylas,  a,  Im.  y]  przezwisko,  dawane  chłopcu. 
Por.  Dylda.     <Może  od  Dyl> 

[Dyłda,  y,  Im.  y]  duży  niezgrabny  człoioiek. 
Por.  Dylas.    <Może  od  Dyl> 

Dym,  u,  Im.  y  I.  mieszanina  ciał  lotnych,  j)0- 
wstających  przy  niezupełnym  spaleniu  ś.  substancji 
palnych:  D.  z  komina,  z  fajki.  Kłąb  dymu. 
Dymy  ciągnąc  z  cybucha,  "wonnym  ś.  okrył 
obłokiem.  Mick.  Dymem  kogo  dusić.  Troć.  Dy- 
mem wykurzać.  D.  bażantowy  =  rodzaj  dymu 
bażantom  przyjemny,  za  pomocą  którego  odieciaie 
z  bażantarni  napowrót  można  sprowadzić.  Potra- 
wa ta  trąci  dymem  a.  czuć  ją  dymem.  Ty  masz 
wędzonkę  w  jukach,  czuję  stąd  po  dymie.  Miek. 
Nawet  D.  słodki  w  swojej  chatce.  Prz.  Tchó- 
rzowi dymem  dzwonią.  Prz.  (  =  wykurzają  go). 
Pasorzyt  patrzy  tylko  dymu  z  komina.  L.  Ani 
dymu,  ani  popiołu.  Prz.  (  =  ani  śladu,  jak  gdyby 
nigdy  nic).  Banicje  lecą  jak  D.  Troe.  (  -  kupą, 
chmarą).  Dusza  mego  pana  z  dymem  pójdzie 
do  nieba.  L.  (=prościusieńko).  Przen.:  Jużeś  mu 
w  oczach  dymem,  gorzka,  zaniedbana.  Koss.  A. 
(  =  solą  w  oku,  kością  w  gardle).  Puścić  kogo 
z  dymem  =  spa//^  komu  dom.  Pójść  z  dymem  a. 
XW  D.  =  a)  spalić  ś.;  b)  przen.  w  niwecz  ś.  obró- 
cić, marnie  przepaść,  zniknąć:  Co  to  miast  i  wsi 
w  tej  wojnie  z  dymem  ku  górze  poszło.  Falib. 
Wszystkie  jego  zamiary  z  dymem    poszły.    Na- 


615 


DTM 


DYMIĆ 


ostatek  u  nas  pisane  i  niepisane  prawa,  wszyst- 
ko to  pńjdzie  z  dymem.  Górn.     Rady    ich    w  D. 
l)oszły.  Skar.     xSkoro  ma   pienijjdze,  tak  zaraz 
miłość  w    D.    b.    rozchodzi.   L.     Jak  w  D.  =  Łez 
trahania,  na  pewne,  bez  ceremonji,    obcesowo,    pro- 
sto, z  kopyta :    Uderzyć    do    kogo    a.    Xw  kogo, 
jak  w  D.     W  komplement,  jak  w  D.  Prz.  Więc 
w    D.    do    Bączalskiego.    Pol.     Otóż  to  zwyczaj 
panów,  na  hulanki  radzi,  a  gdy   worka  pociąg- 
nąć, jak  w  D.  do  czeladzi.    Zabł.     2.  przen.  =  a) 
rzecz    marna,    czcza,    marność:    Cnoto,  czczy  dy- 
mie I  Mick.     "Wszystko    to    D.,    w    czym   ś.  tak 
ludzkie    serca    zakochały.  P.  Koch.     h)  urojenie, 
fantazja:     Dawne  były  matki  wesołe    i    zdrowe, 
nie  durzyły  im  głowy  dymy    romansowe.    Niem. 
Mają  ludzie  swe  fantazje,    mają    w    głowie  dy- 
my. Pot.     Na  cóż  ś.  przyda  ten  spoczynek,  któ- 
ry   wiatry    ściga,    dymem    karmi    ś.    Alber.     c) 
fulsz,  omamienie,  oszukaństwo :     Obie  strony  chy- 
trością  swoją  chciały    sędziemu  D.  w  oczy  puś- 
cić. Baz.  Dymem  karzą,  kto  D.  przedawał.  Kosz. 
Kto  wiatrem  f^łuży,  temu  dymem  ma  być  płaco- 
no. Wer".  (  =  jaka  praca,    taka   płaca).    Nabra- 
wszy   materklasów,  i  wiatru,  i  dymu,    powracał 
jeden  łajdak.  Tremb.     d)  ułudne  siówka,  pochleb- 
st/ro:    Kto  w  pochlebnym    kocha  ś.  dymie,    ten 
we  mgle  grubej  osiędzie.  L.     Ma    on    dosyć  ta- 
kowych dymów,  co  ś.  niemi    rad  pasie,    bo  jest 
ehiciwy  sławy,  i  w  małych    rzeczach    radby  był 
głośny.     Łubom.     Marny    pochwał  dymie!  Mick. 
e)     Xduma,    pycha,    próżność:     Człowiek    pełen 
dymu,     a     nader  pragnący     sławy.     Górn.    Nie 
próżnej  ambicji  dymy    przywiodły    mię  do  pisa- 
nia    życia      mego.     Ossol.    3.      f  wyziew ,    wa- 
por:     Ziewanie  przychadza    z    dymów   grubych, 
które,  gdy  ś.  ku  czeluściom  ustnym  zbierają,  te- 
dy odtwierają   je.    And.    z   Kobył.     Wilgotności 
i  dymy     ziemi    czynią    dziwne    sprawy    w  ciele 
człowieka.  Lat.     Dymy,  które   z  zapalenia  krwi 
pochodzą.  Baz.    Zbytek  trunków  napełnia  głowę 
dymem.     L.      4.    j)rzedział    w     kominie:     Komin 
o  czterech  dymach.     5.  komin:  Fort!  bo  cię  sta- 
ropolskim    każę     obyczajem     powiesić  w  dymie 
i  ciąć  we  dwoje    nahajem.  Zabł.     6.  dom  (z  ko- 
minem), szczcg.  chata  loieśniacza,  chałupa:     50  dy- 
mów we  wsi.   Dawał  mu  folwark  pięciu  dymów 
w  dożywocie.  Mick.    Średnią  wielkość  gospodar- 
ki włościańskiej  na  Ukrainie  nazywano  osiadłym 
dymem.     Przez  D.  rozumieć    należy    nie    komin, 
ale  całą  zagrodę,  siedzibę    i    to  taką,  która  po- 
datkowi podlega    i    w    jednym    jest  zbudowana 
okręgu.  T.   K.     Klasztory,     kanonje     rachowane 
były  za  jeden  D.  T.  K.     Gdzie  włók  wymierza- 
nych nie  mają,  jedno   dymy,    jak    na    Podlasiu, 
tam  po  dwa  dymy  na  jeden    złoty    poboru  skła- 
dać 8.  mają.  Vol.     7.  f  chata  dymna,  kurna.  Ko- 
chan.    8.  [Dymy]  =  mgły,   mgła:     ISnchc,  mokro 
dymy.     9.  myśl.:     a)  Na  D.  iść  =  a)  na  wiatr,  za 
węchem;    P)  (o  dziku  a.  niedźwiedziu,  łosiu)  rzu- 
cać ś.  na  myśliwego  po  strzale   chybionym  a.  będąc 
od  strzału  zranionym,     b)    Spaść    dymem  (o  pta- 
kach) =."!/)ató  zaraz  po  strzale,  in.    upaść     k  a- 
mieniem.     10.    zł.    dom  mieszkalny.     Zdr.  Dy- 
mek, Dymeozek.     <DYM> 

Dym.  (w  B\r6cGaiRch)  =  dymisjonowany. 
Dyma,  y.  Im.  y    tkanina    bawełniana    a.  baweł- 
niano-lniana.    Zdr.  Dymka.    <Tur.  dimi=barchan, 
z  Gr.  dfmiton    dosł.=:^dwunit> 

Dymacz,  a,  Im.  e  I.  Xten,  co  dmucha.  L.  2. 
nrow.  przyglądający  ś.  grze  w  karty,  prow.  k  i- 
I)  i  c.  3.  [D.]  =  a)  mieszek,  przyrząd  do  roznieca- 
nia  ognia  w  piecu,  b)  wydęcie    (choroba).    <  DM  > 


xDymaczek,  czka,  Im.  czki   p.  Dymaczka. 

Oymaczka,  i.  Im.  i,  xDymaczekmj«5zefc  kowal' 
ski;  ręczny  mieszek  do  dmuchania.      <DM> 

Dymać,  a,  al  I.  Xdąć,  dmuchać:  D.  na  węgK 
Hut.:  D.  miechem  =  ciągnąc  za  drąiek  zwany  gi- 
huczką,  dmuchać  miechem.  2.  gm.  prędko  iść  a. 
biec,  ruszać,  pędzić,  machać:  Dyma,  kiejby  dziad 
na  wesele.  Prz.  Chciało  mu  ś.  D.  za  jedną  owcą. 
Bał.  A  dymaj,  co  konie  wyskoczą!  Jeż.  (=jedż 
prędko).  3.  ucz.  uciekać  z  lekcji.  4.  rub.  ciężko  pra- 
coicać:  Dymałem  przez  cały  tydzień  aż  do 
krwawego  potu.  5.  gm.  coire.  6.  prow.  przy- 
patrywać ś.  grze,  nie  biorąc  w  niej  udziału,  two- 
rzyć galerję,  prow.  kibicować.     < DM > 

[Dymak,  a.  Im.  ij  garnek  do  okurzania  pszczół. 
<DM> 

XDymalny  I.  służący  do  dmuchania,  nadyma- 
jący: Miechy  dymalne.  L.  2.  dający  ś.  rozdmu- 
chiwać:   Węgle  dymalne.  L.     <DM> 

Dymanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dymać:  Miech 
do  dymania. 

XDymarka,  i.  Im.  i  I.  chata  włościańska  bez 
komina,  dymna  chata,  kurna  chata.  2.  a.  XDy- 
mówka  hut.  ognisko,  używane  w  dawnej  metalurgji 
do  bezpośredniego  wytapiania  z  rudy  żelaza  ko- 
walnego.     <  DM  > 

X  Dymarski  przyra.  od  Dymarz:  Ognisko  dy. 
marskie.     Majster  D. 

XDymar8two,  a,  blm.  hut.  wyrabianie  żelaza 
w  dymarkach. 

X  Dymarz,  a.  Im.  e  liut.  robotnik,  który  w  dy- 
markach wytapiał  z  rud  żelazo.     <DM> 

Dymeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Dym:  Gdy  ś.  cy- 
na rozgrzeje,  niby  D.  żółty  czyli  waporek  wy- 
latuje. Torz.     <DYM> 

Dymek,  mku,  Im.  mki  I.  p.  Dym:  D.  pachną- 
cy ś.  rozchodzi.  Troć.  XGdy  ś.  gorzałki  napi- 
je, D.  mu  mózg  zamroczy.  Perz.  (=upojenie,  za- 
wrót głowy).  xDymki  filozoficzne  trochę  im  gło- 
wy zakręcają.  L.  (^urojenia,  mrzonki).  xCze- 
go  mię  te  tchórze  przechodzą  dymki?  L.  (-czcze 
obawy).  Ma  D.  w  głowie.  Prz.  D.  chwały.  L. 
2.  zapach  starego  wina,  myszka:  Winko  niemło- 
de ma  D.  L.  (  =  myszką  trąci).  3.  [D.]  2  pp. 
mka  kowal.  4.  fot.  p.  Szlajer.  5.  myśl.  pot 
a.  zapach,  który  z  siebie  tcydają  ptaki:  D.  dubelta. 
<DYM> 

Dymensja,  i,  Im.  e  I.  xodstęp,  przedział.  2. 
mat.  p.  Wymiar.  <Łć.  dimensio,  przez  znacze- 
nie Fr.  dimension> 

X Dymicie!,  a,  Im,  e  ten,  który  dymi;  namiętny 
palacz,  fajkarz.     <  DYM  > 

Dymić,  i,  II  I.  a.  D.  Ś.  dym  a.  parę  z  siebie 
łcypiiszczać,  kurzyć  ś.:  Piec  dymi.  Drzewo  dy- 
mi. Wulkan  dymi  jeszcze.  Na  wiosnę  łąki 
i  bagniska  dymią.  Woda  tych  studni  śklni  ś., 
plamista  rdzą  krwawą,  a  z  wnętrza  ciągle  dy- 
mi, zionąc  woń  plugawą.  Mick.  Wyszedszy 
z  wody,  suszyli  ś.,  nadstawiając  grzbiety  słoń- 
cu, aż  dymiło  ś.  z  nich,  jak  ze  smolarni.  Sienk. 
Koń  zrywa  ś.,  chrapami  dymi.  Ostr.  S.  Wiatr 
od  północy  dymi,  że  świata  nie  widać  C=u)zmecrt 
kurzawę).  Lampa  dymi  (-  kopci,  czadzi,  jiluje). 
Przen.:  Jeszcze  ich  krew  ś.  dymi.  Naprzeciw 
baron,  z  usty  wciąż  rozciągniętymi,  jak  gdyby 
ze  skalistej  rozpadliny  dymi.  Mick.  (  =  puszcza 
kłęby  dymu  z  fajki).  2.  przen.  palić  tytuń,  kw 
rzyć:  Ciągle  dymi.  3.  Xkopcić:  Piec  źle  wy- 
lepiony  dymi  wszystkie  ściany.  L.  4.  Xprzy- 
dytniai:     Zły  kucharz    wszystkie  potrawy  dyrał. 


616 


DYMIENICA 

L.  5.  y,wcdzió:  Dymnik,  gdzie  co  dyiuir^.  Bóbr. 
6.  X  (w  lecznictwie  i  sztukach  pięknych)  dy- 
1116771  7iapuszczać.  L.  7.  [D.]  — wydzielać  mgły,  ku- 
rzyć i.:  Wirchy  dymią.  8.  ohem.:  Kwasy  dy- 
miące =  nazwa  pewTtych  kwasów  w  st(i7ne  bezwodny77i 
a.  bardzo  stężonego  roztwoiu:  Kwas  solny  dy- 
miący. D.  ś.  i.  p.  Dymić.  2.  Xnieos.:  Dymi  6.= 
dy77i  ś.  wydziela,  kurzy  i.:  W  tym  budynku,  w  tej 
izbie  dymi  ś.  L.     <DYM> 

Dymienica,  y,  Im.  e  lek.  I.  a.  tDyminloa  =  a) 
a.  t  Dymnica,  [Dymnica,  Dumienica],  Bubon, 
[Bąbon,  Bombon]  (l)ubo)  zapalenie  ropne  gruczo- 
łów chion/iych,  osobliwie  w  pachwitue,  f  b  o  1  ą  c  z- 
ka,  fkita:  D.  prosta,  doraźna,  zarazkowa. 
D.  morowa,  powietrzna  p.  Morówka.  b)  f  (apo- 
Stema)  ropień.  Mur.    2.  bł.  przepuklina.    <?  DY> 

Dymienicowy  przym.  od  Dymienica. 

Dymieniczny  bot.:  Dymieniczne  ziele  a.  t  ^  y- 
mionne  ziole  (aster)  pospolita  nazwa  rośliny 
aster. 

Dymienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dymić. 
<DyM> 

Dymienie  się,  a  ś.,  blm.,  czvnno6<$  cz.  Dy- 
mić ś. 

Dymię,  enia,  Im.  ona  p.  Pachwina.  Zdr.  f  Dy- 
mionka.     <?DT> 

Dymik,  u.  Im.  i  I.  Xluft  do  odiwieiania  powie- 
trza iu  stajni.    2.  [D.]  p.  Dymnik.     <DYM> 

t  Dyminica,  y,  Im.  e  p.  Dymienica.  Mym. 

XDyminuacja,  i,  Im.  e,  xDyminucja  zmniejsze- 
nie, uszczerbek,  uszkodzenie:  Nie  będą  mogli  nic 
stanowić,  coby  za  sobą  szkodę  a.  dyminuację 
dóbr  pospolitych  niosło.  Remb.  <Z  Łó.  dimiuuo 
dosł.  =  rozdrabniam  i  Śr.  Ł(^.  diminutio> 

XDyminucja,  i.  Im.  e  p.  Dyminuacja:  Król  nie 
chciał  mieć  dyminucjej,  ale  radniej  pożytek. 
Paw. 

t  Oymionka,  nek,  blp.  p.  Dymię:  Wydęcie 
i  napuchnienie  w  dymionkach.  Spicz.  <p.  Dy- 
mię > 

t  Dymionny  I.  p.  Dymionowy:  Dymionne  nie- 
mocy. Urzęd.  2.  bot.:  Dymionne  ziele  p.  Dymie- 
niczny. 

Dymionowy,  f  Dymionny  (inguinalis)  przym. 
od     Dymię,  pachwi7iowy. 

Dymisja,  i,  Ira,  e,  XDemi8Ja  uwolnienie  od  służ- 
by pa/istwowej:  Podać  ś.  do  dymisji.  Przen.: 
Uważał  te  słowa  za  wyjątek  ze  swojej  miłosnej 
dymisji.  Kórz.     <Łć.  dimissio> 

Dymisjonować,  uje,  owal  kogo  =  dawać  komu 
dymisję,  uwai/iiaó  ze  służby:  Nałogowych  pija- 
ków i  nie  obiecujących  poprawy  hultajów,  wy- 
mazawszy z  regiestru,  dymisjonował.  Kaczk. 

Dymisjonowanie,  a,  blm, czynność  cz.  Dymisjo- 
nować. 

Dymisjonowany,  xDymisjowany  mafący  dy7ni- 
sję,  uwolniony  od  służby:     D.  i)ułkownik. 

xDymisjowany  p.  Dymisjonowany. 

Dymisorjaija,  ów,  blp.  świadectwo,  pozwalające 
członkowi  jednej  para/ji  a.  djecezji  dopełniać  ob- 
rządków religijnych,  (np  przyjmować  święcenia  ka- 
płańskie)   w  innej.     <Sr.  Łć.  dimissorialia  lra,> 

XDymltować,  uje,  owal  oddawać,  doręczać: 
Synowi  daję  za  macierzystą  część  i  z  mojego 
dobra  dwa  razy  tyle  wartą  i  tę  natychmiast  mu 
dymituję.  Krasz.     <Łć.   dimitto> 

xDymitowanle,  a,  blm.,   czynność  cz.    Dymito- 

w£lC> 

I.  Dymka,  I,  Im.  I  I.  p.  Dyma.  2.  [D.]  długa 
$podnica.  3.  przen.  kobietka,  spódniczka:  Dałbyś 
spokój  tej  dymce.  Kaczk.     <p.  Dyma> 


DYMNY 

2.  Dymka,  i.  Im.  i  I.  fD.  a.  Dymówka]  cebula 
(allium,  cepa).  2.  [D.]  =  a)  śliwka,  irędzo7ia  iv  dy- 
mie: Śliwki  dymki,  b)  fajka  z  krótkim  cybu- 
chem: Fajecka  D.,  capecka  krymka,  kónicek 
turek,  sdm  pan  mazurek.  3.  ogr.  cebula  wędzo- 
na, żeby  nie  kwitła.     <DYM> 

[Dymka,  i,  Ira.  ij  rodzaj  szabli,  demeszka,  da- 
mascenka.  <Zap.— Dćmka,  p.  Daraascena,  por. 
Demeszka> 

XDymkowaty  I.  do  dy7nku  podobny.  2.  Wino 
dymkowate  =  d^mfc«em  tracące,  stare. 

Dymkowy  przym.  od  I.  Dymka:    Kaftanik  D. 

Dymnica,  y,  Im.  e  I.  p.  Dymnik.  2.  bot.  (fu- 
maria)  i-oś.  z  rodziny  dy/ii/ńcowatych.  Gatunek: 
D.  lekarska,  V  a  i  1 1  a  n  t  a  a,  K  o  k  o  r  y  c  z  le- 
karski, posp.  Polną  rutą,  kwitnąca  Ptasią 
rutą  zwana  (f.  offieinalis  s.  Yalllantii).  3.  a. 
Dymnisko  kol.  część  kotła  parowego,  którą  odcho- 
dzi dym  do  komi7ia.      <DYM> 

X Dymnica,  y,  Ira.  e,  częściej  w  Ira.  pagórek, 
wał  piaszczysty  nad  brzegiem  morskim:  Przy 
dymnicach  morza  Niemieckiego  stoją  jeszcze 
upadłe  mury  miasta  Winety.  Błaż.  <p.  Dyna; 
Dymnica  jest  sld.  do  DM> 

t  Dymnica,  y,  Im.  e,  [Dymnica]  lek.  p,  Dymie- 
nica. 

[Dymnica,  y,  Im.  e]  p.  Dennica. 

Dymnicowaty  bot.:  Rośliny  dyranicowate  (fu- 
mariaceae)  rodzina  przyrodzona  roślin  dwuliścieii- 
nych.     <DYM> 

Dymnik,  a.  Im.  i  I.  a.  Dymnica  =  a)  otwór  do 
wypuszczania  dymu  w  dymnej  chacie:  Najlepszy 
oddech  z  poddasza  dymowi,  bo  mu  wiatr  prze- 
szkodzić nie  może,  a  dymnikiem  za  wiatrem  go 
wypuszczać.  Haur.  b)  izba  bez  koinina,  dym/ia 
chata,  kurna  chata,  c)  izba  do  wędzenia  mięsa, 
wędzar7%ia:  D.,  gdzie  co  dymią.  Bóbr.  d)  Xzła 
garkuchnioi  Kn.  2.  okno  w  dachu  na  poddaszu. 
3.  a.  Wysuwnica  okienko  pod  daszkiem  w  dachu 
do  zakładania  belek  przy  restauracji  do7tiu.  4. 
otwór  ttad  kapturem  nleinhikowym.  5.  a.  [Dymikl 
rura  do  wypuszczania  dymu  z  pieca,  komin :  Nad 
zrębem  ścian  piętrzył  ś.  olbrzymi  dach  z  czte- 
rema dymnikami  w  pośrodku.  Sienk.  6.  bot.  p. 
Placzlin.  7.  węgl.  otwór  iv  7nile7-zu  (= stosie)  dla 
przystępu  powietrza.      <DYM> 

Dymnikowy  przym.  od  Dymnik:  Klapa  dymni- 
kowa. 

Dymnisko,  a.  Im.  a  kol.  p.  Dymnica. 

XDymnisty  dyin  z  siebie  wypuszczający,  dymią- 
cy; pełen  dymu,  zady77iiony.  Przen.:  Wre  ukrop 
od  ognia,  potok  wody  D.  burzy  ś.  Koch.  A. 
(=parą  buchający).      <DYM> 

Dymno  przys.  od  Dymny:  Zimno,  D.  i  do  do- 
mu daleko.  Prz. 

Dymnoszary  mający  barwę  szarą,  pomieszaną 
z  brunatną.     <DYM-j-SZAR> 

Dymny  I.  p.  I.  Dymowy:  Udusił  gęszczą  dym- 
nych kłębów.  Mick.  2.  zakopco7iy:  Ściany  dym- 
ne i  brudne,  jak  czarna  opona.  Mick.  3.  pełen 
dymu,  zadymiony:  Dymna  chata  (  =  nie  mająca 
komina,  kurna).  4.  podobny  do  dymu,  kłębiący  ś. 
nakształt  dymu:  Jary  ś.  tumanią,  dymnej  kurza- 
wy przesłonięte  złotem.  Slow.  5.  Xdy7niący, 
kopcący:  Dymne  drewka.  L.  6.  Xdymem  tra- 
cący, L.  7.  Xprzen.  mglisty,  niejasny:  Myśli 
dymne.  8.  Xznikomy  jak  dyi7i,  czczy,  próżny : 
Gdzie  wasza  dymna  sława?  Z  pogrzebem  za- 
ginie. Paszk.  9.  [Dymna  bedka  a.  dymna  \in' 
\)2k\=  grzyb  sromotnik  sinrodliwy  (phallus  impudi- 
CHS),     <DYM> 


617 


DTMOCHŁON 

Dymochlon,  u,  Im.  y,  Chłonidym  kol.  urządzenie 
w  palenisku  parowozu,  mające  na  celu  dokładne 
spalenie  cząstek  wi^gla,  zawartych  w  dymie.  <DYM 
+0HŁ0(N")> 

Dymochtonny  dym  pochłaniający  :     Przyrz.yl  D. 

XDymonośny  dymem  zionący:  Dymonosnemi 
rykami  byki  miejsce  owe  napełniały.  Otw. 
<I)YM-|-NIOS> 

KDimopelny  j)ełen  dymu:  D.  obłok.  Koeli.  J. 
<DYM+Pf.(xV)> 

XDymoplód,  oda,  Im.  ody  i.  zly  kucharz.  2. 
triełrznik,  pustak,  szaławiła,  świszczypała.  <DYM 
-|-PŁOD> 

Dymorfizm,  u,  blm.,  Dimorfizm  cheiu.  i  min.  p. 
Dwukształtność.     <Ur.  dim()rlos> 

Dymorfny  min.  j).  Dwupostaciowy. 

[Dymowato]  mglisto.   <DYM> 

xDymowąch,  a,  \m.  y  pasibrzuch,  pieczeniarz. 
<])YiVl+WJ^;Cll> 

t  Dymowe,  ego,  blm.  p.  Podymne.   <DYM> 

Dymownia,  i,  Im.  e  hut.  zabudowanie,  mieszczą- 
ce dwa  ofjniska :  jedno  do  wytapiania  rudy  z  kłę- 
bu, drugie  do  ogrzewania  kłęba.    <DYM> 

1.  Dymowy,  Dymny  przym.  od  Dym:  Cały 
dom  zgorzał,  jego  tylko  komórka  od  zapału  i  od 
woni  dymowej  była  wolna.  Birk.  Odrębni}  po- 
stać powiatowego  żołnierza  stanowili  dymowi 
żołnierze.  Paw.  (  =  według  stosunku  dymów -do- 
mostw titrzymywani). 

2.  Dymowy  przym.  od  Dyma;  [Dyjmowy]: 
Obrus   i). 

Dymówka,  i,  Im.  i  I.  xp.  Dymarka:  W  dy- 
niówkaeh  wyrabiano  łupy,  t.  j.  kawały  żelaza. 
Kol.  2.  [D.j  p.  2.  Dymka.  3.  zool.  p.  Jaskółka. 
<I)YM> 

[Dym waga,  i,  Im.  i]  kawałek  drzewa,  umieszczo- 
ny poprzecznie  do  dyszla,  do  którego  przyczepiają 
ś.  orczyki,  stelwaga;  grundwaga.  <  Druga  część 
wyrazu  jest  Nm.  Wagę  =  stelwaga,  pierwsza 
może  jest  skróceniem  wyrazu  [Podyma]  =  •po- 
dejmą-deska  wozowa> 

Dyna,  y,  Im.  y  fiz.  jednostka  sił  w  układzie  miar 
bezwzględnym,  siła,  która,  działając  na  masę  jedne- 
go grama,  nadaje  mu  w  ciągu  sekundy  prędkoić 
jednego  centymetra  na  ^■■.  '■■nidę.  <  Niedawne  umyśl- 
ne skrócenie  Gr.  dyuamis  =  siła> 

1.  [Dyna]  p.  I.  [Dana]:  Oj  D.,  oj  1).,  oj  1)., 
niecił  żyje  Pan  .Teziis  dziecina!  Pśń.  Ojze  1) ! 
1).  moja  ]).!  Oj  ty  D.!  <Por.  Dana  i  in.  okrzy- 
ki> 

2.  [Dyna,  y,  blm.]  rodzaj  tańca.     <?> 

3.  [Dyna,  y.  Im.  y,  Dynuga]  wydma,  góra  pias- 
kowa, odsypisko  nadmorskie.     <p.   Duna> 

Dynametr,  u,  Im.  y  fiz.  p.  Auksometr.  < Nie- 
właściwe  skrócenie  wyrazu  Dynamoiiietr> 

Dynamiciarz,  a,  Im.  e,  Dynamitard,  Dynamista, 
Dynamitnik  zbrodniarz,  posługujący  ś.  dynamitem, 
anarchista,  używający  dynamitu  jako  środka  znisz- 
czenia.    <p.  Dynamit > 

Dynamicznie  fil.  przys.  od  Dynamiczny:  Zacho- 
wywać ś.  D.  (=io  charakterze  siły).  Rozważać 
coś  D.  (  —  ze  stanowiska  dynamiki). 

Dynamiczny  I.  fil.  =  a)  do  siły  należący;  posia- 
dający naturę  siły:  Proces,  czynnik  D.  b)  do 
dynamiki  należący:  Twierdzenie  dynamiczne,  e) 
bł.  zam.  Dynamisłyczny:  PogL-^d,  kierunek  D. 
Przeć.  Statyczny.  2.  fiz.  polegający  na  ruchu: 
Dynamiczna  toorja  ciepła  =  teo>7rt,  tłumacząca  ob- 
jawy ciepła  ruchem  najdi  obniejszycli  cząstelc  ciał, 
in.  mechaniczna  teorja  ciepła.  <Now. 
z  Gr.  dyaamis  =  6ila> 


DYNAREK 

Dynamida,  y,  Im.  y  fiz.  atom  wraz  z  otaczającą 
go  atmosferą  eteru.  <Now.  z  Gr.  dynamis  = 
siła> 

Dynamika,  I,  blm.  I.  fil.  częić  filozofii  przyrody, 
rozważająca  wszecldwiat  jako  proces  zależny  od  nie- 
równowagi sit  działających,  jako  mechanizm  w  dzia- 
łaniu :  I),  świata,  życia,  społeczna  (Spencer). 
Przeć.  Statyka.  2.  fiz.  częić  mechaniki,  traktująca 
o  rucliu.  <Gr.  dynamiki  dosł.  =  silna > 

Dynamista,  y.  Im.  ści  I.  fil.  zioolennik,  przed- 
stawiciel diptamizmu;  filozof  wyznający  dynamizm. 
2.  p.  Dynamiciarz.     <p.  Dynamizm  i  Dynarait> 

Dynamistycznie  fil.  przys.  od  Dynamistyczny: 
Pojąć,  objaśnić  coś  D.  <Now.  z  Gr.  dynaniis^ 
siła> 

Dynamistyczny  I.  fil.  w  duchu  dynamizmu  poję- 
ty ;  z  zasadami  dynamizmu  zgodny ;  dynamizmem 
nacechowany:  Pogląd,  kierunek  D.  2.  dynami- 
stom  właściwy:     Zamach  D. 

Dynamit,  u,  blm.,  [Dyjamit,  Dyjament]  chem. 
mieszanina  nitrogliceryny  z  peione  ni  ci(dami  syp- 
kiemi,  jak  oto  z  trocinami,  ziemią  okrzemłcoiuą  i  t.  p. 
<Now.  z  Gr.  dynamis- siła> 

Dynamitard,  a,  Im.  owie  p.  Dynamiciarz.  <Fr. 

dynamitard  > 

Dynamitnik,    a,   Im.    cy    p.  Dynamiciarz.    <p. 

Dynamit  > 

Dynamitować,  uje,  owal  wysadzać   w  potoietrze 

dynamitem. 

Dynamitowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dynami- 
tować. 

Dynamitowy  przym.  od  Dynamit;    Nabój  D. 

Dynamizm,  u,  blm.  fil.  \.  filozof  ja  a.  kierunek 
fil.,  przyjmujący  silę  jako  czynnik  niezbędny  dla 
objaśnietiia  świata:  D.  joński.  2.  pogląd  fil., 
przyjmujący  siłę  za  jedyną  podstawę  bytu :  D.  bez- 
względny. Przeć.  Mechanizm.  <Now.  z  Gr. 
dyna  mis  =  siła  > 

Dynamoelektryczny  fiz.:  Maszyna  dynamoelek- 
tryczna  =  maszyna  magneto-elektryczna,  w  której 
zam.  magnesów  stcdowych  działają  eleJctromagtie.ty, 
przyrząd,  wytwarzaj(iry  prądy  elektryczne  bezpo- 
średnio nakładem  pracy  mechanicznej,  in.  maszy- 
na dynamo,  d  y  n  a  m  o  mas  zy  na:  Maszyna 
dynamoolektryczna  o  prądach  przemiennych 
(  —  wytioarzaj<ica  prądy,  biegnące  naprzemian  w  jed- 
ną i  drugą  .^stronę).  Maszyna  dynamoelektryczna 
o  prądach  statecznych  (—loylwarzająca  prądy 
stale  to  jednym  kierunku  zwrócone).  <Now.  z  Gr. 
dynamis  =  siła-(-Klektryczny  > 

Dynamogienicznie  fil.  przys.  od  Dynamogieni- 
czny:    D.    działać,    wi)ływa(''. 

Dynamogieniczny,  X  Siłorodny  fil.  w  psycho- 
logji :  siłę  wzbudzający;  objawy  siły  mięśniowej po- 
tęijtijący;  poczucie  siły  wzmagający;  cenestezję  sle- 
nirzną  wywołujący :  Czynnik  D.  Wpływ  D.  bar- 
wy, dźwięku,  zapachu.  <Now.  z  Gr.  dynamis  = 
siła-f  genikós  =  -  rodny  > 

Dynamogienja,  i,  blm.  fil.  w  psychologji :  j9o- 
tęgowanie  ś.  siły;  wzmaganie  i.  ohjaioów  siły; 
wzro.it  poczucia  siły  a.  cenestezji  stenicznej. 

Dynamomaszyna,  y,  Im.  y  fiz.  p.  Dynamoelek- 
tryczny. <Now.  z  Gr.  dynamis  =  siła-|-Maszy- 
na  > 

Dynamometr,  u,  Ira.  y,  Silomierz  fiz.  przyrząd 
do  mierzenia  sił.  <Now.  z  (Jr.  dynamis -]- mć- 
tron  =  -  mierz  > 

t  Dynar,  a,  Im.  y  p.  Denarek. 

Dynarek,  rka,  Im.  rki  p.  Denarek. 


618 


DYNASTA 

Dynasta,  y,  Im.  ŚCi  I.  władca,  możnotcładca,  ma- 
gnat: W  zwyczaju  było  u  ilynastów  naszych 
traktować  z  s%siedniemi  dworami.  Puł.  2.  czło- 
nek dynasiji.    <Gr.  dynistes> 

Dynastja,  i,  Im.  e  I.  szereg  panujących  z  jedne- 
go rodu.  Przen.:  Zaczął  dynastję  trupów,  był 
ostatnim  z  rodu.  Slow.  2.  rodzina  panująca. 
<Gr.   dynasteia  dosł.  =  władza,  panowanie > 

Dynastycznie  przys.  od  Dynastyczny:  3Iiał  do 
czynienia  ze  skomplikowanemi  stosunkami  dwuch 
państw,  połjjL-zonyeh   D.  Smól. 

Dynastyczność,  i,  blm.  rz.  od  Dynastyczny. 

Dynastyczny,  Dynastyjny  przym.  od  Dynastja: 
Interes  1).  Porządek,  tron  D.  (-  dziedziczny). 
Pocłiodzenie  dynastyczne  szlachty  polskiej  {  =  od 
dynastóto).   <  Gr.   dynastikós> 

Dynastyjny  p.  Dynastyczny. 

X  Dynastyk,  a,  Im.  cy  zwolennik  dynasiji  panu- 
jącej. <Now.  z  Gr.  dynasteia  =  władza,  pano- 
wanie > 

Dynda,  y,  Im.  y,  x  Dyndel  rzecz  kołysząca  ś., 
wisząca:  Silnemi  barki  dziadów  w  tę  i  owę  stro- 
nę ogromne  dyndy  hałas  czynią  poruszone. 
Węg.  (=  dzwony).    <?  Dźwn.  > 

Dyndać,  a,  al  rub.,  [DeńdaćJ  I.  a.  D.  ś.  hujaó 
i.,  wisząc,  kołysać  ś.:  Kiełbasy  dyndają  na  sznur- 
ku. D.  na  szubienicy  {  =  być  poiuieszonym.  wisieć). 
2.  czym^poruszac'  coś  tvisząrego,  fajtać :  Może 
go  tam  w  tarasie  dłużnik  jaki  więzi,  może  już 
gdzie  nogami  dynda  na  gałęzi.  Tremb.  3.  dzwo- 
nić.   <?  I)źwn.> 

Dyndał,  a,  Im.  y  zł.  dzwon. 

Dyndanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dyndać. 

Dyndanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dyn- 
dać ś. 

X  Dyndel,  a,  Im.  e  p.  Dynda:  Od  dyndela  u 
ucha  talar  niech  płacą.  Lekar.  (  =  kolczyka). 

[Dyndera,  y,  Im.  y]  p.  Dziędzicrzawa:  Sam  nie 
wiem,  czy  ś.  dziad  spił,  czy  objadł  dyndery, 
wyprowadzić  go  jednak  muszę  z  tej  chimery. 
Zabł.   <  p.  Dendera> 

[Dyndolić,  i,  itj  p.    I.  Dydać. 

[Dyndolik,  a.  Im.  i]  tępy  kozik,  tępy  nóż.  <Zap. 
Dzwn.  > 

[Dyndołek,  Ika,  Im.  Iki]  małe  brzemię.    <?> 

Dyndować,  uje,  owal  myśl.  (o  lisie)  swobodnie 
hiifjać,  chodzić  za  zdobyczą.     <Dźwn.  > 

Dyndowanie,  a,   blm.,  czynność  cz.    Dyndować. 

[Dyndy]  w  wyrażeniu:  [D.  bić]  wałęsać  ś., 
próżniaczyć.    <Zap.  Dźwn;> 

fDyndyrz,  a.  Im.  e  fen,  co  wodzi  niedźwiedzie, 
niedźwiednik,  niedźwiedziarz :  Wodzi  każdego,  ja- 
ko dyndyrze  niedźwiedzia.   Gil.  <?> 

Dyng,  u,  Im.  i  I.  X  gór.  tu/oda  od  łatra  (=są- 
inia)  bieżącego  szybu,  chodnika  i  t.  p.  Kopać  na 
D.  =na  ugodę,  umowę.  2.  [D.]  p.  Dyngus.  <Nm. 
Ding> 

X  Dyngarz,  a,  Im.  e  gór.  robotnik  w  kopalni, 
biorący  zuj)Iatę  na  ugodę  od  łatra  {=  sążnia)  lie- 
iącego  szybu  a.  chodnika.    <  p.  Dyng> 

t  Dyngnus,  u,  Im.  y  p.  Dyngus. 

Dyngować,  uje,  owal  I.  [D.]  godzić  od  roboty. 
2.  f  nakładać  okup  za  uicolnie7łie  od  dyngusu : 
Mężczyźni  i  kobiety  łupią,  dyngują  ś.  wzaje- 
mnie o  podarki,  mianowicie  jajka.  Brk.  3.  [D. 
a.  Dyngusować]  chodzić  [po  dyngusie],  oblewać  ś. 
wzajemnie  wodą.   <p.  Dyng  i  Dyngus  > 

Dyngowanie,  a,  blm.  I.  t  i  [D.]  czynność  cz. 
Dyngować:  Nie  trzeba  dosłownie  wierzyć,  że 
podczas    dyngowania    wielu     ś.    topiło.     Brk. 


DTPLAZJON 

(=urządzania  dyngusu).    2,  [D.]    oblewanie  wodą 
3.  t  okupywanie  i.    od  dyngusu. 

[Dyngownik,  a,  Im.  cy]  przyfmująaj  udział  w  dyn- 
gusie. 

Dyngus,  u,  Im.  y  I.  f  a.  f  Dyngnus  okup,  kon- 
trybucja. 2.  [D.]  =  a)  a.  [Dągus,  Dygus,  Dyng] 
oblewanie  wodą  w  poniedziałek  wielkanocny,  śmi- 
gus: D.  mokry.  D.  suchy  =  czę.'<tow(mie  święconym. 
Przyszliśmy  po  dyngusie,  zaśpiewamy  o  Jezu- 
sie. Pśń.  b)  dar,  dawany  przez  gospodynią,  jako 
wykup  od  oblewania,  c)  drugie  święto  ]Vielkano- 
cy.  d)  kraszanka,  pisanka.  Zdr.  [Dyngusek,  Dyn- 
gusik].  <Nm.  daw.  dingnus  a.  dingnis  =  wy- 
kupno,  okup,  kontrybucja  wojenna,  jako  obrona 
od  rabunku > 

t  Dyngus,  u.  Im.  y  owsiany  =  polewka  owsiana. 
<Nm.   DUnngu88> 

[Dyngusek,  ska,  Im.  ski]  p.  Dyngus. 

[Dyngusik,  a,  im.  i]  p.  Dyngus. 

[Dyngusować,  uje,  owal]  p.  Dyngować. 

[Dyngusowanie,  a,  blm.J  czynność  cz.  Dyngu- 
sować. 

[Dyngusowy]  przyra.  od  Dyngus,  śmigusotcy. 

Dynia,  i,  Im.  e,  [Bania]  bot.  (cucurbita)  roś. 
z  rodziny  dyniowych.  Gatunki:  a)  D.  zwyczaj- 
na a.  D.  arbuz,  D.  wielkoowocowa, 
Bania,  posp.  Arbuzem  a.  Harbuzem  zwa- 
na (c.  maxima  a.  e.  melopepo);  b)  D.  tykwa 
(c.  aurantiaca);  c)  D.  pospolita  (c.  pepo);  d) 
D.  kawon  (c.  citruUus)  a.  Ogórek  arbuz 
(cucumis  citrullus),  posp.  Kawonem  zwana. 
Łeb  jak  D.  Prz.  Dawidgrodecka  D.  Prz.  {  =  czło- 
wiek  otyły).  <?> 

Dyniak,  a,  Im.  I  bot.  (pepo)  oiroc  mięsisty,  nie 
otwierający  ś.,  zawierający  w  miazdze  mięsistej 
wiele  komórek,  z  których  każda  ma  jedno  nasienie, 
ściśle  do  ścian  jej  przylegające. 

Dynioklęb,  a,  Ira.  y  bot.  p.  Pierś.  <  Dynia 
-f  KŁĘB  > 

Dyniowaty  I.  mający  kształt  dyni:  Kaktus  D. 
2.  bot.:  Rośliny  dyniowate  (cucurbitaceae)  ro- 
dzina przyrodzona  roślin  kwiatowych  dwuliściennych. 
<p.  Dynia> 

Dyniowy  przym.  od  Dynia:  Zupa  dyniowa. 
Ziarnka  dyniowe.  X  Dyniowe  glisty  wyglądają 
właśnie,  by  pasmo  z  ziarnek  dyniowych  jedno 
w  drugie  powtykanych  utkane.  Perz. 

[Dyniowy]:  Krople  dyniowe —fcro/)/e  anodyno- 
we,  anodyny.     <Sld.  do  Dynia > 

I^Dyniuchy,  ów,  blp.]  środek,  miękisz  dyni,  tyk- 
wy i  t.  d. 

[Dyniusyna,  y.  Im.  y]  mała  dynia. 

[Dynki  moja  dynkii]  =  I.  [Dana!]. 

[Dynko,  a,  Im.  a]  p.  Dno. 

[Dynom  moje  dynom!]  =  I.  [Dana]. 

[Dyno  moje  dyno]  =  I.  [Dana]. 

[Dynowe]  na  nowo.  <Z  Łć.  de  novo> 

[Dynowy]  przyra.  od  3.  [Dyna]:  Piasek  D. 

[Dynuga,  i,  Im.  i]  p.  3.  [Dyna]. 

[Dyny,  dyn,  blp.]  unodyuy.   <p.  Anodyny > 

Dyń-dyńl   p.  Deń-deńl 

Dyodynamista,  y,  Im.  ści  zwolennik  dyodyna- 
mizmu.  Dęb.   <  p.  Dyodynaraizm> 

Dyodynamizm,  u,  blm.  teorja,  ograniczająca  treió 
duszy  ludzkiej  rcyłricznie  do  samowiedzy,  a  dla  cia- 
ła przyjmująca  osobną  siłę  żywotną.  Dęb.  <Now. 
Z  Gr.  dyo  =  dwa-|-dynamis=:siła> 

Dyoptr-  =  Dioptr-. 

Dyplazjon,  u,  Im.  y  rodzaj  fortepjami  z  dwiema 
klawjałurami  naprzeciw  siebie  leżąceiai.  <No|!''-. 
z  Gr.  diplaslos  =  podwójny  > 


619 


DYPLEJDOSKOP 

Dyplejdoskop,  u,  Im.  y  astr.  przyrząd  do  ozna- 
cziinia  chwili  górowama  gwiaznif,  polegający  na 
zastosoicaniu  pryzmatu  prostokątnego.  <  Now. 
z  Gr.  diplóos  =  podwójny -f- eidos  =  postać+sko- 
peO  =  patrzę  > 

Dyplokok,  u,  Im.  i  lek.  jedna  z  bakterji  kuli- 
stych, układających  ś.  po  dwie,  in.  w  lin.  Xp  i'  %  t  k  i 
dwukropkowe.  <Now.  z  Gr.  diplóos  =  po- 
dwójny-f- kókkos=  jądro,  pestka> 

Dyplom,  u,  Im.  y  I.  a)  akt,  zawierający  nadanie 
pewnego  przywileju,  szczeg.  świadectwo,  stanowią- 
ce dowód  pochodzenia  szlacheckiego  a.  otrzymania 
stopnia  naukowego:  D.  szlachecki,  uniwersytecki, 
akademicki.  Dyplomem  z  dnia  5  czerwca  1798 
roku  do  godności  hrabiów  byli  wyniesieni.  H. 
Pol.  b)  p.  Dyplomat.  2.  odznaczenie  na  piśmie: 
Otrzymać  D.  honorowy  na  wystawie.  <Gr.  di- 
pl5ma,  2  pp.  dipldraatos  dosł.  =  coś  podwójne- 
go, we  dwoje  złożonego,  bo  tak  dokumenty  skła- 
dano; w  Gr.  późń.  =  list  polecający,  pasport; 
now.  przejście  znaczenia  na  dyplomację  przez 
pojęcie  ważnych  dokumentów   państwowych > 

X  Dyploma,  tu,  Im.  ta  ni.  p.  Dyplomat. 

Dyplomacja,  i,  blm.  I.  nauka  o  stosunkach  ze- 
wnętrznych państwa,  formy  utrzymywania  stosun- 
ków z  ohcemi  państwami :  Uczyć  ś.  dyplomacji. 
2.  ogól  instytucji  i  osób,  kierujących  sprawami  ze- 
wnętrznemi  państwa:  Służyć  w  dyplomacji.  D. 
europejska.  3.  przen.  zręczny  sposób  postępowania, 
taktyka  w  iyciu.    <p.  Dyplom  > 

X  Dyplomacki  przym.  od  Dyplomata. 

X  Dyplomaoyjnie  przys.  od  Dyplomacyjny. 

X  Dyplomacyjny  p.  Dyplomatyczny. 

Dyplomat,  u,  Im.  y  I.  a.  Dyplom,  X  Dyploma 
akt ,  zawierający  nadanie  pewnego  przywileju , 
szczeg.  pochodzący  z  dawnych  czasów^  dawny  doku- 
ment urzędowy:  Od  króla  polskiego  Jana  Kaźmi- 
r/.a  w  r.  16(32  D.  na  szlachectwo  dziedziczne 
otrzymał.  H.  Pol.  Herb  ten  wraz  z  dziedzicznym 
szlachectwem  nadany  został  dyploraatem  króla 
polskiego  Stanisława  Augusta  z  dnia  17  lutego 
1791  roku.  H.  Pol.  D.  na  otrzymany  tytuł  pod- 
pisany został  przez  cesarza  Mikołaja  I.  H.  Pol. 
Dyplomatyka  zajmuje  ś.  około  dyplomatów  czyli 
piśmiennych  pomników,  które  służyły  do  zapew- 
nienia i  praw  i  zobowiązań.  Lei.  2.  kuch.:  Bu- 
dyń D.  =  rot/za;'  leguminy.     <p.  Dyplom> 

Dyplomata,  y,  Im.  ci,  X  Dyplomatyk  I.  urzęd- 
nik, ministerjnm  spraw  zagranicznych,  urzędnik 
państwowy,  załatwiający  zagraniczne  interesu  pań- 
stwa. 2.  człowiek  zręczny  w  postępowaniu :  Wpraw- 
ny D.  pokojowy  ogarniał  jednym  rzutem  oka 
wszystkie  stopnie  i  całą  kolej  tej  hierarchji 
i  podług  tego  ustanawiał  pierwszeństwo  i  na- 
stęi)Stwo  gości.  Skarb. 

Dyplomatarjusz,  a,  Im.  e,  Dyplomatarz  zliih- 
dyplomatów,  dokumentów  historycznych.  <Sr.  Łć. 
diplomatarius> 

Dyplomatarz,  a,  Im.  e  p.  Dyplomatarjusz:  D. 
wielkopolski.  Mał. 

Dyplomatka,  I,  Im.   i  forma  ż.   od   Dyplomata: 

Kobiety  są  z  natury  dyplomatkami.  Kórz.  <p. 
Dyplom  > 

Dyplomatycznie  przys.  od  Dyplomatyczny. 

Dyplomatyczny  I.  tyczący  ś.  dyplomatyki:  Ko- 
deks D.  2.  a.  X  Dyplomacyjny  tyczący  i.  dyplo- 
macji: Język  D.  Stosunki  dyplomatyczne.  Cia- 
ło dyplomatyczne  -  ogół  dyplomatów,  działają- 
cych w  interesie  swoich  państw  przy  obcym  dwo- 
rze. Pomyślny  rezultat  jednej  z  tych  dyploma- 
tyuzno-społeczaych    kampanji.  Jeż.    Takim    liył 


DYRDAK 

dyplomatyczno-polityczny  jego  punkt  wychodni. 
Jeż.  3.  przen.  zręcznie  postępujący,  ostroiny,  liczą- 
cy ś.  ze  słowami :  Odpowiedź  dyplomatyczna.  Roz- 
dzieleni niedyplomatyczną  interwencją  p.  Skryp- 
towicza.  Lam.  (  =  bezceremonjalną).  <  p.  Dy- 
plom > 

X  Dyplomatyczyć,  y,  yl  p.  Dyplomatyzować: 
Woli  negocjować  i  D.,  i  tak  wygrywa  w  koń- 
cu. Krasiń. 

Dyplomatyk,  a.  Im.  cy  I.  zajmujący  ś.  dyploma- 
tyką; paleo.^raf.  2.  X  p.  Dyplomata. 

Dyplomatyka,  i,  blm.  I.  nauka  pomocnicza  hi- 
slorji,  trak/u/ąca  o  dawnych  dokumentach  urzędo- 
wych. 2.  dyplomacja,  dyplomatyzowanie,  polityko- 
wanie:  D.  i  łowy.  Mick.  U  niego  D.,  u  panów 
polityka,  a  u  Żydów  szachrajstwo  to  jedno. 
Prz.   <p.  Dyplom> 

Dyplomatyzować,  uje,  cwał,  X  Dyplomatyczyć 
postępować  dyplomatycznie:  Dyplomatyzował,  by 
osłodzić  odmowę. 

Dyplomatyzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dy- 
plomatyzować: Łatwiej  mu  to  przychodziło  od 
dyplomatyzowania  z  przebiegłym  wielkim  we- 
zyrem. Roi. 

Dyplomować,  uje,  owal  ^ogo  =  dawa6  komu  dy- 
plom.   <p.  Dyplom  > 

Dyplomowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyplo- 
mować. 

Dyplomowany  mającif  dyplom :  Dyplomowana 
krojczyni.  Dyrektor  popędził  pocztą  dalej  w  po- 
szukiwaniu rozumnej  a.  głupiej,  młodej  czy  sta- 
rej, byle  dyplomowanej.  Jeż. 

ł  Dypsas,  a,  im.  y  gadzina  jadowita,  wąi.  <Gr. 
dipsas> 

I  Dypsoman,  a,  Im.  i  człowiek,  cierpiący  na 
dypsomanję. 

I  Dypsomanja,  i,  blm.  opilstwo,  powracające 
w  pewnych  okresach.  <  Now.  z  Gr.  dipsa  =  prag- 
nienie -f-  mania  =  manja> 

I  Dypsomanka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Dypso- 
man. 

Dyptam,  u.  Im.  y  bot.  Dyptan,  [Deptan],  Trzem- 
dala  (ilictamnus)  roi,  z  rodziny  rulowatych.  Gatu- 
nek: D.  biały  a.  kreteński  a.  Jesionka, 
daw.  Fraksynelą  zwany  (d.  albus).  <Gr. 
dfktamnos,  skąd  Łć.  dictamnus,  Nra.  Diptam> 
Dyptan,  u.  Im.  y  bot.  p.  Dyptam. 
Dypterologja,  i,  blm.  część  zoologji,  traktująca 
o  dwuskrzydłych.  <  Now.  z  Gr.  dipteros  =  dwu- 
skrzydły  -\-  -  logia  -  znawstwo  > 

Dyptych,  u.  Im.  y  I.  ;>.  Dyptyk.  2.  w  Im.  =  a) 

lista  imienna  urzędników  u  starożytnych,  b) 
w  pierwszych  wiekach  kościoła  spisy  chrześcijan  iy- 
wych  i  umarłych,  c)  lista  kolatorów  a.  dobroczyń- 
ców klasztoru.  <Gr.  diptychos  dosł.  =  we  dwoje 
złożony,  później  Śr.  Łć.  diptycha  Im.  =  nazwa 
(zwykle  we  dwoje  składanych)  dokumentów; 
por.  Dyplom  > 

Dyptychy,  ów,  bip.  p.  Dyptych. 

Dyptyk,  u,  Im.  i,  Dyptych  obraz  złożony  z  dunich 
czc.ii-i.    <Gr.  diptychos> 

IDyrczki]  p.  Derdy. 

[Dyrczkiem]  p.  Derdy. 

X  Dyrda,  y.  Im.  y  pog.  ksiądz  złych  i  gru- 
bija/iskich  obyczajów.    <  ?  > 

[Dyrda]  p.  Derdy. 

[Dyrdaczki]  p.  Derdy. 

Dyrdać,  a,  a<  I.  [D.]  p.  Dyrnąć.  2.  x(o  ko- 
niu) ciężko  nosić,  trząść.  L.    <Diwn.  DYRD> 

[Dyrdak,  a,  Im.  i]  p.  Oerdak.  <?> 


620 


DTRDAKA 


DYRWANIEd 


[Dyrdaka,  w  Dyrdaka]  ^  Derdy. 

[Dyrdakiem]  p.  Derdy. 

Dyrdanie,  a,  blni.    I.  czynność    ez.   Dyrdać.    2. 

X  rodzdj    chodu    konia,    in.    trucht.     <  Dźwn. 
I)YKD> 

Dyrda]  p.  Derdy. 
Dyrdeczki]  p.  Derdy. 
Dyrdem]  p.  Derdy. 
Dyrdnąć,  nie,  nąl]  p.  Dyrnąć. 
Dyrdolenie,  a,  bliu.J  czynnot>(!  cz.  Dyrdoiić. 
Dyrdolić,  i,  i(J  p.  Dcrdolió. 
Dyrdort,    a,    Im.  ej    Knop,    przykrywający    kupę 
tnopów.    <  ?  > 

X  Dyrd08,  a,  Im.  y  koń  dciko  noszący,  trzęsą- 
cy. <Dźwn.  DYRD> 

[Dyrdosić  się,  i  ś.,  ii  ś.]  p.  Dyrnąć:  Dyrdosi 
sie,  (iyrdosi,  do  góry  sie  podnosi. 

[Dyrdun,    a,  Im.  y]  p.  Derdak. 

[Dyrdy]  p.  Derdy:  W  D.  lecieć. 

Dyrdymalka,  i,  Ira.  i  I.  gra  hazardowna  V)  bi- 
lard, ruleta  bilardowa.  2.  w  lnu  koszałki  opałki: 
Pleść  dyrdyraałki.    <?> 

[Dyr  dyr]  naśladowanie  odgłosu  biegania:  Dyr 
dyr  dyr,  pobiegła  do  dworu.    <Diwn.> 

[Dyrdzić  się,  i  Ś.,  ił  ś.]  żart.  zdychać,  ttmie- 
rać.    <?> 

[Dyrechtor,  a,  Im.  owie]  p.  Dyrektor. 

[Dyregnować,  uje,  owałj  p.  Dyrygować. 

[Dyregnowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dyregno- 
wać. 

Dyrekcja,  I,  Im.  e  I.  blm.  kierowanie,  kierow- 
nictwo, przewodnictwo,  rządzenie,  zarząd,  dyrygo- 
wanie: Orkiestra  pod  dyrekcją  pana  N.  wyko- 
nała kantatę.  Pamiętnik  do  literatury  polskiej 
XIX  wieku  (Winceutego  Pola)  w  dwudziestu 
prelekcjacłi,  stenografowanych  pod  dyrekcją,  Lu- 
bina Olewińskiego.  2.  X  wskazywanie  kierunku, 
wskazówka:  Przyszli  królowie  do  kapłanów  Je- 
rozolimskich, aby  za  ich  dyrekcją  Jezusa  do- 
szli. Bals.  3.  a.  Dyrektorjum  biuro,  zarządzające 
ogółem  pewnych  instytucji,  zarząd;  koncelarja  za- 
rządu: D.  okręgu  naukowego,  teatrów,  kolei. 
Powiedziano  mi  o  tyra  w  dyrekcji.  4.  X  =  a) 
wychowywanie,  kierowanie:  Znaczni  panowie  za- 
ciągali Św.  Wincentego  do  dyrekcji  dziatek 
swoich,  aby  ś.  pod  jego  dozorem  wychowywa- 
ły. Skar.  b)  a.  X  Dyrektorstwo  obotoiązek  nau- 
czyciela domowego,  guwer..erka,  korepetycja:  Dy- 
rekcje prefekt  rozdawał.  Goł.  5.  woj.  kierunek: 
Strona  dyrekcji  naszego  raarszu.  Fred.  A.  Ko- 
menda: D.  na  prawo,  na  lewo.    <Łć.  directio> 

Dyrekcyjny  przym.  od  Dyrekcja:  Okólnik  D. 

IDyrekte  %uprost.   <Łć.  directe> 

Dyrektor,  a.  Im.  owie,  [Dyrektor,  Dyrechtor] 
I.  kierujący  pewr.ą  instytucją  a.  peicnym  wydzia- 
łem danej  instytucji :  D.  gimnazjum,  fabryki,  tea- 
tru. D.  kancelarji,  wydziału  dyskontowego.  D. 
trupy  prowincjonalnej,  cy\V\\'  ( =przedsiąbierca 
prywatny,  kierujący  trupą  a.  cyrkiem).  2.  X  na- 
urzyciel  duchowny,  ojciec  duchowny,  spowied- 
nik:^ Jak  ś.  nadzwyczajna  pobożność  godziła 
z  wielu  innemi  skłonnościami,  o  tym  tylko  wie- 
dział D.  sumienia.  Krasz.  3.  X  nauczyciel  domo- 
wy, guwerner,  korepetytor:  D.  domowy,  D.  dzieci. 
D.  uczył  nas  wszystkie  po  polsku  czytać,  pisać 
i  rachować,  a  ksiądz  kapelan  katechizmu.  Hof. 
4.  [D.]  nauczyciel  wiejski.  5.  f  D.  koła  =  marsza- 
łek  na  sejmiku:  Nazywają  go  lauda  marszał- 
kiem, dyrektorem  koła,  rządcą  obrad  sejmiko- 
wych. Paw.  Zdr.  Dyrektorek.  <Now.  z  Łć.  di- 
ngo  =  kieruję,  im.  przeszły  direetu6> 


Dyrektorat,  u,  Im.  y  p.  Dyrektorjat.  ' 

Dyrektorek,  rka.  Im.  rkowle  p.  Dyrektor. 
Dyrektorjalny    dyrektorjatu  dotyczący. 
Dyrektorjat,  u.  Im.  y   I.    władza    najwyisza    w» 
Francji,    utworzona    z    pięciu  człon  óo  w  r.   77.95. 

2.  a.  Dyrektorat  władza  najwyisza  w  Szwajcarji. 
<Now.  z  Łć.  dirigo  =  kieruję,  Fr.  directoire 
w  1-m,  directoriat  w  2-m  znaczeniu  > 

Dyrektorjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  Ja,  J6w  I.  p. 
Dyrekcja:  D.  j)(tczt  zgłaszało  ś.  o  zabezpiecze- 
nie służby  pocztowej  od  gwałtów.  T.  K.  2.  ogól 
dyrektorów ,  zwierzchników.  <  Sr.  Łć.  directo- 
rium  > 

Dyrektorka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Dyrektor;  D. 
szkoły. 

Dyrektorowa,  ej,  Im.  e  żona  dyrektora. 

Dyrektorować,  uje,  owal  byó  dyrektorem. 

Dyrektorowanie,  a,  blm  ,  czynność  cz.  Dyrekto- 
rować. 

Dyrektorski  przym.  od  Dyrektor. 

Dyrektorstwo,  a,  Im.  a  I.  urząd  dyrektora:  Drze- 
wiecki dnia  1  września  wprowadził  na  D.  lice- 
um Aloizego  Felińskiego.  Drz.  2.  X  P-  Dyrekcja. 

3.  blm.  dyrektor  z  ioną :  U  nas  i  D.  z  dziećmi 
i  z  całym  swym  mieniem  przytułek  zaaleźli. 
And.    <p.  Dyrektor > 

[Dyrektor,  a,  Im.  owie]   p.  Dyrektor. 

Dyrektywa,  y  I.  blm.  dyrygowanie,  dyrekcja  (np. 
na  koncercie).  2.  Im.  y  fil.  idea,  norma,  zasada 
kierownicza  a.  przewodnia;  reguła  przepisana  dla 
kierownictwa  a.  nadająca  kierunek:  D.  rozumowa- 
nia, postępowania.  <Śr.  Łć.  directiya  przym. 
ż.  > 

[Dyrgotać,  ta  a.  ce,  tal]  trząió  i.,  chwiać  i., 
dygotać:  Piórko  dyrgotało,  porusane  od  wiatru. 
<'DRG> 

Dyrhem,  a,  Im.  y,  Dirhem  rodzaj  monety:  Dla 
historji  polskiej  nie  jest  obojętną  informacja 
o  srebrnych  dirhemach,  jakie  w  niemałej  liczbie 
są  odkopywane  na  szlakach  handlowych  Sło- 
wiańszczyzny. T.  K.  <Arab.  dirhem,  skąd  Qr. 
drachmę  =  drachma  > 

X  Dyrkacz,  a,  Im.  e  p.  Derkacz  i  Chróściel. 
[Dyrlać,  a,    al]    gderać,   gniewać    i.    na    kogo. 

[Dyriaga,  I,  Im.  ij  I.  średniej  wielkości  ierdka. 
2.  człowiek  cienki  a  wysoki.  Por.  Dryląg,  Dyr- 
lagi.     <?> 

[Dyriagi,  ów,  blp.  a.   Deriogi]   trójnóg,   słuiący 
za  kołyskę  dla  dzieci  w  polu.    <  ?  > 
Dyriatka,  i.  Im.  i]  p.  Dzierlatka. 
Dyriąg,  a.  Im.  i]  p.  Dryiąg. 
Dyrnąć,  nie,    nąl,  Dyrdnąć,  Dernąć,  Oerdnąć], 
lied.  [Derdać,    Dyrdać]    I.  a.  nied.    [Derdać  ś., 
Oyrdosić    Ś.]    pobiec    szybko    drobnemi    krokami: 
Myszka  dopadła  zielonej  równiny,  dyrdając,  ja- 
ko szczurek,  kiedy  sadło  śledzi.  Tremb.  2.  uciec, 
Kmknąć,  dropnąć:    Jej    ś.  chciało  D.  z  klasztoru 
i    być    choćby    żoną   chłopa,    a    nie    zakonnicą, 
^low.     <Dźwn.  DYRD> 

"Dyrnięcie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dyrnąć. 
Dyrować,  uje,  owal]  p.  Derować. 
Dyrowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dyrować. 

jDyrsa,  y,  Im.  y]  bot.  p.  Stokłosa.  <  Brs. 
hlrea,  dyrsa,  Ukr.  tyrsa,  Lit.  dir6e> 

[Dyrszczka,  i.  Im.  i]  kiszka.    <?> 

[Dyrwan,  u.  Im.  y]  rola  od  kilku  lat  nieuiywa- 
na,  odłóg,  ugór.    <Lit.  dirv6nas> 

[Dyrwanleć,  eje,  al]  leieć  długo  odłogiem,  dzi- 
czeć (o  roli):  Te  dwa  morgi  już  piąty  rok  dyr- 
wanieją. 


631 


•DTRYGIENT 


DTSFORJA 


Dyrygient,  a,  Im.  cl  ten,  co  dyryguje,  dyrektor: 
D.  chóru,  orkiestry,  kapeli  królewskiej.  <Now. 
z  iA.  dirigens,  2  pp.  dirigentis  im.  teraźń.  od 
dirigo  =  kieruję  > 

Dyrygować,  uje,  owal  I.  a.  [Oyregnować,  De- 
ręgować]  kierować,  prowadzić  co:  D.  chóreiu,  or- 
kiestr.-^.  Dyrygował  mazurem.  Wilcz.  D.  koleją;. 
Prus.  Dzieci  szły  przodem,  dyrygowane  przez 
poważną,  parę.  Bał.  Dać  komu  D.  sobą.  Sł.  wil. 
2.  X  posyłać,  wypraiciać:  Duiera  i  nocą  trębacza 
Króla  Jinci  szwedzkiego  z  paszportem  do  W.  M. 
I^I.  Paniej  dyryguję.  Kalie.  Przyczyną  tego  był 
częścią  niedostatek  okazyj  takowych,  przez  któ- 
reby  ś.  bezpiecznie  D.  mogło.  List  Jana  Sapie- 
hy.    <ŁÓ.  dirigere> 

Dyrygowanie,  a,  bhn.,  czynność  cz.  Dyrygować. 

[Dyrzić,  i,  ii]  (dyr-zić)  biec  drobnym,  niespo- 
ryin  krokiem,   dreptać.    <Por.  Derdać,  Dyrdać  > 

[Dys,  u,  lin.  y]  p.  Deszcz. 

Dysażjo,  a,  blm.  han.  potrącenie  przy  zmianie 
fjnrszef/o  gatunku  pieniędzy  na  lepszy,  strata  na 
kursie.   <Włos.  disagio,  por.  Ażjo> 

X  Dyscensja,  i,  Im.  e  waśń,  rozterk :  Do  jakich 
dyscensyj  i  trudności  Waszą  Królewską  Mość 
i  wszystką  rzpltę  wiedzie.  Krasz.  <Zap.  po- 
myłkowo zam.  dyssensja,  p.  Dysensja> 

X  Dysceptacja,  i,  Im.  e  rozpraioy,  roztrząsanie: 
Po  różnych  dysceptacjach  o  poprawkacli,  przy- 
szła kwestja,  z  kogo  ta  administracja  złożona 
będzie.  Kai.    <Łó.  disceptatio> 

X  Dyscernencja,  i,  Im.  e  p.  Dyscernowanie : 
Tę  kategorią  odłożyliśmy  do  samego  Fleminga 
dyscernencji.  Mat.  <Now.  z  Łć.  discerno  =  roz- 
różniam; rozstrzygam  > 

X  Dyscernować,  uje,  owal  rozróżniać:  Tego  po 
czuprynie,  tego  po  karku,  nie  dyscernując.  Łoz. 
<Łć.  discerno> 

X  Dyscernowanie,  a,  blm.,  x  Dyscernencja 
czynność  cz.  Dyscernować. 

X  Dyscesja,  i,  im.  e  rozdzielenie  i.,  rozbicie  ś. : 
Co  ś.  tyczy  rachowania  większości,  wykazuje 
kilka  użyć  ś.  mogących  środków,  np.  przez  dys- 
cesja   in   duas  partes.  Kis.    <Łć.  discessio> 

[Dyscympulka,  i,  Im.  i]  p.  Dyscypulka. 

Dyscyplina,  y,  Im.  y,   [Deceplina,   Wyscyplina] 

1.  karność,  rygor:  D.  wojskowa.    X  D.  kościelna. 

2.  X  biczowanie  ś.:  Ciężkie  dyscypliny  sam  nad 
sobą  czynił.  Birk.  Gdybym  cię  przeprowadził 
przez  pięć  piątków,  przez  miserere  i  dyscyplinę, 
mógłbyś  odrazu  zostać  jubilatem.  Chodź.  3.  na- 
rzędzie do  biczowania,  bicz  o  paru  rzemieniach, 
daw.  rózga  a.  bicz  o  paru  sznurkach.  4.  uderzenie 
dyscypliną:  Dostał  pięć  dyscyplin.  5.  fil.  =  a) 
zbiór  systematyczny  prawd,  reguł,  maksym  pewnego 
kierunku:  D.  eleatów,  stoików,  akademicka,  pe- 
rypatetyczna.  b)  teorja,  stanowiąca  część  jakiej 
nauki;  dział  jakiej  nauki:  Logika,  etyka,  raeta- 
lizyka  są  to  dyscypliny  filozoticzne.  e)  szkoła, 
kierunek:  D.  materjalistyczna,  idealistyczna.  Zdr. 
Dyscyplinka.  <  Lć.  disciplina  =  nauka,  szkoła 
i  t.d.;  w  Sr.  Łć.  znaczy  też  rózga  > 

X  Dyscyplinant,  a,  Im.  cl  ten,  co  dyscyplinuje, 
biczownik.      <Now.  z  Łć.  disciplina > 

fDyscyplinarka,  i,  Im.  i]  proces  dyscyplinarny, 
służbowy:  Przeciwko  urzędnikowi  wytoczono  dy- 
scyi)linarkę.    <Now.  z  Łć.  disciplina> 

Dyscyplinarny,  X  Dyscyplinaryjny  dotyczący 
dyscypliny,  służący  do  utrzymania  karnośd:  Pro- 
ces D.  {  =  wytoczony  za  przewinienia  służbowe). 
Kara  dyscyplinarna.     <Now.  z  Łć.    disciplina > 

X  Dyscyplinaryjny  p.   Dyscyplinarny. 


Dyscyplinka,  I,  Im.   i  p.  Dyscyplina:    Pan  66g 

za  lada  kilkoma    dyscyplinkami    wielkich  grze- 
chów nie  odpuszc    i.    Kaezk.     <p.  Dyscyplina> 
X  Dyscyplinny  p.    Dyscyplinowy :    Dyscyplina* 
z  ciałem  bitwy. 

Dyscyplinować,  uje,  owal  I.  bić  dyscypliną,  bi- 
czować, chłostać,  ćwiczyć:  Dyscyplinował  ciało 
swe  aż  do  krwi,  siekąc  je  okrutnie.  Birk.  Pro- 
sił ś.  Hugo  dla  Boga,  żeby  był  dyscyplinowany, 
to  jest  rózgami  bity.  Skar.  Dyscyplinował  on 
niejednego,  niechże  popróbuje  tegoż  samego 
specjału.  Chodź.  2.  ćwiczyć,  wprawiać  do  po- 
rządku, doskonalić,  wyrabiać:  Akademja  wileńska 
hartowała  i  dyscyplinowała  umysły  i  życie. 
Mor.  K.  D.  Ś.  biczować  ś. :  Będzie  musiał  D.  ś. 
u  Bernardynów.  Chodź.  <Now\  ze  Sr.  Łć.  di- 
sciplina > 

Dyscyplinowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyscy- 
plinować. 

Dyscyplinowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dyscyplinować  ś. 

Dyscyplinowany  I.  im.  od  Dyscyplinować.  2. 
X  karny,  posłiiszny. 

Dyscyplinowy,  X  Dyscyplinny  przym.  od  Dy- 
scyplina. 

t  Dyscypul,  a,  Im.  owie  uczeń.  Skar.  <  Łć. 
discipuius> 

[Dyscypulka,  I,  Im.  i,  Dyscympulka]  rózeczka, 
pręcik  do  loodzenia  po  książce  przy  nauce  czyta- 
nia, wskdzóicka. 

X  Dysekcyjny  analizujący,  rozczłonkowujący, 
rozkładający  całość  na  szczegóły  lo  celu  ich  bada- 
nia: Pod  wpływem  rozwoju  naukowego,  litera- 
tura tworzy  powieść  analityczną,  dysekcyjny. 
<Now.  z  Łć.  disseco- kraję  > 

X  Dysekować ,  uje ,  owal  badać  drobiazgowo: 
Dziś,  ostygły,  sądzę  sam  siebie  szydersko,  zimno, 
bez  litości  dysekuję  ś.  Orzesz.  <Łe.  disseca- 
re  =  krajać  > 

X  Dysekowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyse- 
kować. 

X  Dysensja,  I,  Im.  e,  x  Disensja,  IDysenzja 
niezgoda,  nieporozumienie,  waśń:  Sapieha,  pod- 
kanclerzy  litewski,  jest  w  dysensji  z  ks.  Radzi- 
wiłłem, hetmanem  wielkim  litewskim.  Mat.  Mię- 
dzy braćmi,  Karolem  i  Ksaweryni,  przyjść  mia- 
ło do  disensji.  Puł.     <Łć.  dissensio>"' 

Dysenterja,  i,  Im.  e,  Dyzenterja,  [Oezenterja] 
lek.  (dysenteria)  biegunka  krwawa.  <Gr,  dy- 
senteria  > 

IDysenzja,  i.  Im.  e  p.  Dysensja:  Wdaje  po- 
wagę królewską  w  te  dysenzje.  Szaj.  <p.  Dy- 
sensja > 

Dysertacja,  i,  Im.  e  monografja,  rozpratoa  wog., 
a  szczeg.  broniona  publicznie  przy  ubieganiu  i. 
o  stopień  naukowy.  Przen.:  Odważyłem  ś.  zacze- 
pić delikatnie  o  narodowy  przesąd  o  Niemcach, 
co  duło  powód  dl)  długiej  dysertacji,  w  której 
kasztelanowa  swoje  lekceważenie  i  poniżenie 
Niemców  usj)rawiedliwiala.  Skarb.  <FjĆ.  disser- 
tati()> 

Dysertant,  a,  Im.  ci  ten,  co  broni  dyscrtacii. 
<Now.  z  Li'.    ilissertator> 

X  Dysertować,  uje,  owal  rozprawiać,  rozwodzić 
ś.    <  łić.  dissertare> 

X  Dysertowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyser- 
tować. 

Dysforja,  i,  blm.    fil.    w    psychologji:    uczucie 
przygnębienia  Jizycznego ;    złe,    nieprzyjemne   samo 
poczucie.  Przeć.  Euforja.   <Gr.  dysforia > 


622 


DYSG 


DYSKUTOWANIE 


Dusie.    Zdr.  w  Ip.  [Dyśka, 
Oysie. 


Dycha  mone- 

karlii  o  dzie- 

<Z  Fr.  (lix 

jednej   strony 


Dysg-  p    Dyzg- 

Dysh  -  ]>.  Dyzh  - 

IDysie,  ów,  blp.' 
Dysiuchna]. 

[Dysiuchna,  y,  Iru.  y]  p. 

JDysiu  dyś!|  p.  Dyś  dyś! 

Dysj-,  p.  Dyzj-. 

Dysk,  u,  liu.  i  I.  krąg  kamienny  a.  metalowy, 
którym  xo  starożytności  rzticuno  do  mety.  2.  X  wog. 
krąg,  kolo,  tarcza:  1).  słońca.  <Łó.  disciis,  z  Gr. 
di6kos> 

1.  Dyska,  i.  Im.  i  I.  a.  Dychacz, 
ta  dziesięciogroszowa,  dzieciątka.  2, 
sicciu  oczkach,  dzieciątka,  X  kralka. 
(wy ni.    dis)  =  dziesięć  > 

2.  Dyska,  i,  Im.    i  kol.    tarcza  z 
zielona,    z  drogiej   czerwona,    oznaczająca    granicę 
ftac/i.    <Z  Dysk> 

byskancik,  a,  Im.  i  p.  Dyskant. 

Dyskant,  u,  Im.  y  I.  ]i.  Dyszkant.  2.  myśl.  ro- 
dzaj głosu  jiaa.  Zdr.  Dyskanclk.  <p.  Dyszkant  > 

[Dyski  dis!J  p.  Dyś  dyś! 

X  Dyskomodować,  uje,  owal  kogo  =  sprawiać  ko- 
mu ytrudnienie,  być  niewygodnym  dla  kogo :  To 
bardzo  dyskoniodowaio  wojsko,  że  nawy,  w  któ- 
rycii  żywność  była,  w  mili  od  obozu  stały. 
Kraus.  <Now.  naśladowanie  z  Łć.  ineommo- 
do  =  utrudniam,  uniedogodniam> 

X  Dyskomodowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dys- 
kumodować. 

Dyskont,  u,  blm.,  Dyskonto,  Eskonto  lian.  po- 
trącanie przy  kupnie  tcekclu  pewnego  procentu  za 
czas  pozostający  do  dnia  platno&ci.  <Fr.  daw. 
discompte> 

Dyskonter,  a,  Im.  rzy  a.  owie  ten,  co  skupuje 
triksle  za  potrąceniem  dyskonta.  <Nm.  (niby  Fr.) 
l)isconteiir,  z  Fr.  discompte> 

Dyskontjer,  a.  Im.  rzy  a.  ovi\e  pracownik  w  han- 
In  a.  w  kantorze  Itankie.rskim,  zajmujący  ś.  potrą- 
caniem dyskonta.   <p.  Dyskonter > 

Dyskonto,  a,  blm.  p.  Dyskont. 

Dyskontować,  uje,  owal  han.  (o  wekslach)  ku- 
pować  weksle  za  potrąceniem  dyskonta.  <  Nm. 
diseontiren,  z  Fr.  discorapte> 

Dyskontowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyskon- 
tować. 

Dyskontowy  przym.  od  Dyskont :  Bank  D. 

Dyskos,  u.  Im.  y  piecz,  pa^^na.  <Gr.  diskos, 
(fktjd  Łć.  discus> 

1.  Dyskowy  przym.  od  I.  Dyska,  dziesiątkę  kosz- 
tujący:    Dyskowe  cygaro.      <p.  Dyska> 

2.  Dyskowy  i)rzym.  od   Dysk.     <  p.  Dysk> 
IDyskrazja,  i,  blm.  lek.  p.  Skaza.  <Gr.  dyskra- 

fiia  > 

Dyskrecja,  i,  blm.,  x  Dyszkrecia  I.  X  łączność, 
oględność,  roztropność:  Roztropność  a.  D.  jest  ja- 
ko "woźnica  cnót  wszelkich.  Skar.  2.  X  wzgląd, 
względność,  delikatność:  Czasem  i  goście  nie  ma- 
ją, dyskrecji  dla  gospodarza,  musi  ś.  z  niemi 
upić,  choćby  rad  był  trzeźwym.  Petr.  3.  X  ła- 
ska: Poddać  ś.  pod  dyskrecją  nieprzyjacielowi. 
L.  Biada  królowi,  który  na  dyskrecją  takich 
plotkarzów  ś.  daje.  Jabł.  4.  szanowanie  cudzych 
tajemnic:  Rachuję  na  twoją  dyskrecję.  <Łć. 
discretio,  pod  wpływem  znaczeń  Fr. > 

Dyskrecjonalny  zostawiony  do  looli,  do  uznania: 
Władza  dyskrecjonalna.  Fundusz  D. 

X  Dyskredyt,  u,  blm.  utrata  kredytu,  zaufania, 
zła  opinja:  W  D.  podać  kogo  i  w  ostatnie  po- 
śmiewisko za  grzech  nie  poczytują.  Lach.  <Fr. 
diserćdit> 


Dyskredytować,  uje,  owal  pozłmuuać  kogoś  zau- 
fania, wzictości,  dobrej  sławy,  psuć  komu  opinję: 
Druga  strona  przez  takowe  sj)osoby  chce  mar- 
szałka kowieńskiego  D.  i  nazad  go  do  siebie 
oderwać.  Rzew.  <Fr.  discrćditer,  ze  Śr.  Łć. 
discredere> 

Dyskredytowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dys- 
kredytować. 

X  Dyskret,  a,  Im.  ci,  X  Dyszkret  człowiek 
oględny,  delikal)ty.  <Łć.  discretus,  pod  wpły- 
wem znaczenia  Fr.  > 

Dyskretnie  przys.  od  Dyskretny:  X  Dosyć  go 
D.  ten  paii  traktował.  Skar.  {=  grzecznie,  uprzej- 
mie). X  Teraz  ten  dobry,  kto  trochę  dyskretniej 
złym  jest.  Freil.  M.   {  =  oględniej). 

Dyskretność,  i,  blm.  rz.  od  Dyskretny,  dyskre- 
cja. 

Dyskretny,  X  Dyszkretny  I.  X  baczny,  oględny, 
roztropny:  Usłuchał  tej  niedyskretnej  rady.  L. 
2.  X  grzeczny,  względny,  delikatny :  Był  on  równie 
D.,  jak  miłosny.  Ńiem.  3.  szanujący  cudze  tajem- 
nice, polityczny,  przyzwoity.  4.  X  skromny,  nie- 
wygórowany:  Choć  dyskretne  jarmarkowe  biorąc, 
czynił  jarmark  rosieński  dziesięć  tysięcy  zło- 
tych. Mat.  <Łć.  discretus,  pod  wpływem  zna- 
czeń Fr.  discret> 

Dyskryminant,  a,  Im.  y  mat.  p.  Wyróżnik. 
<Now.  z  Łć.  discriminans,  2  pp.  discriminan- 
tis  =  oddzielający,  odróżniający > 

[Dyskurant,  a,  Im.  ci]  człowiek,  wiele  opowia- 
dający, rozprawiający. 

Dyskurować,  uje,  owal,  X  Dyszkurować,  I.  a. 
X  Diksurować  rozprawiać,  prowadzić  dyskurs: 
O  tym  ci  niechaj  dyskurują,  którzy  ś.  filozotją 
bawiąc,  takowe  rzeczy  wyjiatrują.  Warg.  Spieszy- 
łem znowu  jak  n.ijzininiej  D.  o  sprawach,  o  sej- 
mikach, a  nawet  żartować.  Mick.  2.  [D.]  kłócić 
ś.  z  kim.     <  Łć.  discurrere  > 

Dyskurowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyskuro- 
wać. 

Dyskurs,  u,  Im.  y,  X  Dyszkurs  I.  rozmowa, 
rozprawa:  Wszczął  D. —  o  czym?  o  córki  wese- 
lu. Mick.  Pies  mówił,  a  wilk  słuchał  uchem,  gę- 
bą, nosem;  nie  stracił  słówka,  jjołknął  D.  cały. 
Ma-k.  Martwy  D.  bez  skutku.  Prz.  Córka  prze- 
rwała D.  ])aua  Bielewicza.  Chodź,  {z^opowiada- 
nie).  2.  xmoioa,  przemowa.  Zdr.  Dyskursik. 
<  Łć.  difieursus> 

Dyskursik,  u,  Im.  i  p.  Dyskurs. 

!  Dyskursywe  jirzys.  mówiąc  nawiasem:  Ale  — 
I).  —  kogo  iniaii..ś  na  myśli?  Krasz. 

Dyskursywnie  przys.  od  Dyskursywny :  D.  my- 
śleć, i)oznawać  coś,  pojmować.  Przeć.  Intuicyj- 
nie. <Now.  z  Łć.  discurrere  =  obiegać;  późń. 
rozprawiać  > 

Dyskursywny    fil.    I.    posługujący    ś.    pojęciami 

v;  czipniościach  sicoich.:  Myśl  dyskursywna,  roz- 
sądek D.  2.  za  pomocą  jnijęć,  nie  inluicyjnie  po- 
myślany, zrozumiany,  dający  ś.  objaśnić:  Wiedza, 
prawda  dyskursywna.    Przeć.  Intuicyjny. 

Dyskusja,  i,  Im.  e  ustne  roztrząsanie  .tprawy, 
wymiana  wzajemna  poglądów:  Dwie  części  w  dy- 
skusji całej  uważałem.  Mick.  Dyskusje  publicz- 
nej sprawie  nie  zaszkodzą.  Mick.  <Łć.  dis- 
cussio> 

Dyskutować,  uje ,  owal,  X  Dyszkutdwać  pro- 
wadzić  dyskusję,  roztrząsać,  rozbierać.  <  Lć.  dis- 
cutere,  pod  wpływem  znaczenia  Fr. > 

Dysi^Lutowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dysku- 
tować. 


623 


DTSL 


DYSPOZYCJA 


Dy8l-  p.  Dyzl  - . 

Oysocjacja,  i,  blin.  I.  chera.  rozpadniecie  i. 
cz<is(eczki  zwlązka  chemiczne</o  na  cząsteczki  prost- 
sze a.  na  atuini/,  spowodowane  przez  działanie 
ciepła.  2,  fil.  w  iisycliologji :  zerwanie  związku 
asocjacyjnego,  rozluźnienie  wyolnażeń  skojarzonych, 
rozicojarzenie.  Przeć.  Kojarzenie.  <Łć.  disso- 
ciatio  > 

Dysoluoja,  I,  Ira.  e  fil.  rozkład,  rozprzęienie : 
D.  całości,  będącej  wynikiem  rozwoju.  1).  czyn- 
ności psychicznych  odbywa  ś.  w  |  or/ądku  od- 
wrotnym do  ich  ewolucji.  D.  pamięci.  Powiada- 
ją, że  podagra,  ale  mnie  .ś.  zdaje,  że  to  jest  D. 
kompletna,  vulgo  śmierć.  Kaczk.  Przeć.  Ewolu- 
cja.   <Łć.  dissolutio> 

X  Dysolwować,  uje,  owal  rozkładać,  rozdzielać: 
Litwa  dala  ś.  {)rzez  Polskę  w  samych  wnętrzno- 
ściach rozebrać,  D.  Stadn.   <  Łć.  dissolyere> 

X  Dysolwowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dysol- 
wować. 

Dysonans,  u,  Ira.  e  muz.  niezgodność,  nie  kon- 
sonans, rozdźwięk:  Każdy  D.  musi  być  rozwią- 
zany. Przen.  coś  niezgodnego  z  oijólnym  cha- 
rakterem pewnego  szeregu  przedmiotów  a.  zjawisk : 
Ten  człowiek  stanowi  rażący  D.  ze  swoim  oto- 
czeniem.    <Łe.  dissonans  im.> 

Dysonansowy  przym.  od  Dysonans:  Emeryt 
profesor  był  nutą  dysonansową  w  tym  domu. 
Krasz. 

X  Dyspartować,  uje,  owal  p.  Dyspartymento- 
waó:  Dwór  tak  jest  dyspartowany,  że  po  lewej 
stronie  jest  ogromna  sala  z  chórkiem  dla  muzy- 
kantów. Kaczk.    <Łć.  dispartire> 

X  Dyspartowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dys- 
partować. 

X  Dyspartycja,  i,  Im.  e,  X  Dyspartyment  po- 
dział: Skończywszy  dyspartycję  pieniędzy  we- 
dle zrobionego  regiestru,  każdy  pakiet  zawinął 
w  osobny  papier.  Kórz.  <Now.  z  Łć.  dispartio=: 
rozkładam,  dzielę  > 

X  Dyspartyment,  u,  Im.  y  p.  Dyspartycja:  D. 
uczyniony  będzie  do  proporcji.  Wej.  <p.  Dyspar- 
tycja > 

X  Dyspartymentować,  uje,  owal,  x  Dysparto- 
wać, X  Dyspartymować  dzielić,  rozdzielać,  segre- 
gować: Dyspozycje,  ażoby  w  razie,  gdy  sztab- 
lub  oberoficerskio  [)()rcje  zawakują,  szef  regi- 
mentu nie  dyspartymentował  ich  do  przyszłego 
regulaminu.  Gors.  (300  ludzi  do  wystawienia 
różnym  posesorom  dyspartymentowani.  Mat. 
<Now.  z  Łć.  dispartire  -  rozkładać,  dzielić> 

X  Dyspartymentowanie,  a,  blm.,  czynność  cz. 
Dyspartymentować. 

X  Dyspartymentowy  przym.  oil  Dyspartyment: 
Wybieranie  hyberny  z  mozołem  połączono  by- 
ło, jak  ś.  o  tym  łatwo  przekonać  z  dysparty- 
raentowych  rozporządzeń  i  regiestru  dłucrów. 
Roi. 

X  Dyspartymować,  uje,  owal  p.  Dyspartymen- 
tować. 

X  Dyspartymowanie,  a,  blm.,  czynność  cz. 
Dyspartymować:  Regulamin  o  dyspartymowaniu 
polepszonej  płacy.  Górę. 

X  Dysparycja,  i,  blm.  zniknięcie:  Ciekawym, 
jak  ś.  wytłumaczy  z  tej  dysparycji  osobliws*zej. 
Krasz.  <Fr.  disparition,  z  Łć.  dispareo  =  zni- 
kara> 

I.  Dyspensa,  y,  Im.  y,  prow.  Dyspensacja,  [Is- 
pensa]  zwolnienie  od  zachowania  jakiegoś  przepisu 
kościelnego:    D.    od  postu.     Ożenić    ś.    ze    swoją 


krewną  za  dyspensą.  D.  do  małżeństwa.  L.  D. 
do  jedzenia  z  mięsem.  Sł.  wil.  <Łć.  dispensa- 
tio,  skąd  Fr.  dispense> 

2.  Dyspensa,  y.  Im.  y  spiżarnia  klasztorna: 
Zdaję  Waszeci  zupełnie  naszą  dyspensę,  sklep 
i  kuchnię.  Chodź.    <Śr.  Łć.  i  Włos.  dispensa> 

Dyspensacja,  i,  Im.  e  prow.  p.  I.  Dyspensa. 

Dyspensatorja,  ów,  blp.  postanowieniu  władzy 
duchownej.     <  Śr.  Łć.  dispensatoria  Im.  ni.> 

Dyspensować,  uje,  owal,  X  Dyspenzować  kogo 
od  czego,  z  czego,  a.  X  z  kim  w  czym  I.  udzie- 
lać dyspensy:  D.  od  postu.  2.  wog.  zwalniać, 
inoalniać:  Z  serca  życzę,  abyś  kogo  do  Rzymu 
dyspensował  dla  wsparcia  sprawy.  Krasz.  Gdy 
mnie  starosta  piotrkowski  od  takowych  obliga- 
eyj  dyspensował,  tedy  przyjechaliśmy  do  ks. 
kanclerza.  Mat.  Tenże  sąd  marszałkowski  nie 
może  6.  D.  od  zadyktowania  przez  stronę  prze- 
ciwną dekretu  kontumacyjnego.  Kraus.  <Łć. 
dispensare,  pod  wpływem  znaczenia  Fr.  dispda- 
ser> 

Dyspensowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyspen- 
sować. 

[Dyspensowany,  Dysponowany]  zniesiony,  skaso- 
wany: Święta  dyspensowane. 

X  Dyspenzować,  uje,  owal  p.  Dyspensować: 
Nad  przyjęciem  urzędu  zastanowićbyra  ś.  powi- 
nien, gdyby  mię  dyspenzował  respekt,  powinny 
dla  wyraźnej  w  tej  mierze  woli  WMć.  Panów. 
Kis. 

X  Dyspenzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz,  Dys- 
penzować. 

Dyspersja,  i,  blm.  fiz.  p.  Rozszczepianie.  <Fr. 
dispersion,  z  Łć.  dispergo  =  rozpraszam > 

Dyspondej,  a,  Im.  e  stopa  toierszowa,  złoiona 
z  dwuch  spondejów.  <  Now.  z  Gr.  di  -  =  dwu  -  -\- 
Spondej> 

Dysponent,  a,  Ira.  ci  zarządzający  przedsiębier- 
słwem  prywatnym:  D.  domu  handlowego,  banku, 
fabryki.  <Łć.  disponens,  2-i  pp.  dispouentis 
ira.  =  porządkujący  > 

Dysponować,  uje,  owal  I.  przygotowywać,  gotować 
usposabiać:  D.  kogo  na  śmierć  a.  X  D.  kogo 
(  =  udzielać  mu  ostatnich  sakramentów).  2.  kim, 
czy m.  =  rozporządzać:  Nie  w  ludzkiej  to  naturze 
D.  losem.  Kras.  3.  co  ~  wyluwać  rozkazy  wzglę- 
dem czego,  zarządzać:  D.  obiad.  4.  komu  =  rozfcrt- 
zywać,  nakazywać,  dawać  polecenia:  Co  ty  mi 
masz  D. !  5.  X  rozkładać,  rozdzielać,  segregować. 
D.  ś.  przygotowywać  ś.,  gotować  ś.  (na  śmierć):  Mu- 
sisz iść  na  szubienicę,  ale  ci  pozwalamy  D.  ś. 
na  śmierć.  Hoh.    <Łć.  disponere> 

Dysponowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyspono- 
wać. 

Dysponowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Dysponować  ś. 

Dysponowany  I.  do  czego  =  usposobiony.  2.  Xna 
co -przygotowany.    3.  [D.J  p.  Dyspensowany. 

Dyspozycja,  I,  Im.  e  I.  X  usposobienie,  skłon- 
ność: D.  ciała  do  jakiej  choroby.  L.  Trwa 
w  tychże  samych  dyspozycjach  dla  ciebie.  Sł. 
wil.  2.  rozporządzenie,  rozrządzenie:  Oddać  co 
do  czyjej  dyspozycji.  3.  rozkaz,  rozporządzenie, 
rozkazanie:  Wydać  dyspozycjo.  Rządca  dworu 
codziennie  rano  dla  dyspozycji  wewnętrznej 
przychodzi  do  pana.  Kras.  Propozycja  nie  D. 
Prz.  4.  X  rozkład,  układ,  rozłożenie.  5.  X  przy- 
gotowanie na  śmierć.  6.  (w  stylistyce)  podział 
tematu  7ia  części.  7.  woj.  rozrządzenie  wojskient 
w  celu  loykonania  jakiegoś  działania  wojennego. 
<Łć.  dispositio> 


624 


DTSPOZTCJNT 

Dyspozycyjny  którym  można  rozporządzać,  roz- 
rządzalny:  Fuiiiliisz  D.  Skarbiec  D.  {  =  «;  którym 
są  zioione  funchtsze  do  rozporządzenia). 

Dyspozytor,  a,  Im,  owie  i.  y^  rządca  folwarku: 
Urzctinik,  późniejszy  D.,  i  dwornik,  późniejszy 
gospodarz,  byli  do  zarządu  i  do  pilnowania  ro- 
botników w  rolnym  gospodarstwie.  Gac.  2. 
druk.  zarządzafąa/  drukarnią,    <ŁĆ.  di8positor> 

X  Dyspozytorka,    i,   Im.   I,    x  Dyspozytorowa 

gostpodyni  folwarczna. 

Dyspozytorowa,  ej,  Im.  e  I.  iona  dyspozytora. 
2.  X  p.  Dyspozytorka:  Siostra  gospodarowała 
jako  D.  Kzew. 

Dyspozytorski  przym.  od  Dyspozytor:  Szczebel 
r>.  mógł  etanaó  wyżej  od  gubernatorskiego. 
Byk. 

Dyspozytorstwo,  a,  Im.  a  urząd  dyspozytora: 
Król  oddał  mu  najwyższe  u  dworu  D.  ekonomicz- 
ne. Szaj. 

X  Dysproporcja,  I,  Im.  e  hrak  proporcji,  nie- 
pioporcjonalność.   <Fr.  disproportion> 

X  Dysproporojonalny  nieproporcjonalny ,  nie- 
kształtny. 

X  Dyspuciarka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Dyspu- 
ciarz.  <p.  Dysputa  > 

X  Dyspuciarski  przym.  od  Dyspuclarz. 

X  Dyspuciarstwo,  a,  blra.  cecha  dyspuciarza, 
iijwdobanie  w  dysputowaniu,  gadulstwo. 

X  Dyspuciarz,  a,  Im.  e  p.  Dysputant. 

t  Dysput,  a.  Im.  owie  p.  Despota:  D.  serbski. 
Janczar.  <Zanj.  Despot,  p.  Despota> 

Dysputa,  y,  Im.  y  I.  a.  Dysputacja  spór  nau- 
l.fwy,  prowadzony  ustnie,  rozprawa,  roztrząsanie; 
inzen.  żart.  wog.  spór:  Nam  na  zwycięstwo, 
a  wam  za  pokutę,  plac  wyznaczamy :  prosim  na 
dysputę.  Kras.  D.  publiczna.  D.  lipska.  Przen.: 
Wiesz  dobrze,  że  u  panów  D.  nie  długa,  co 
rozkaże  pan,  musi  wykonać  to  sługa.  Min. 
(  =  rozmowa).  2.  X  rozprawa  drukowana.  <Fr. 
dispute,  "Włos.  di6puta> 

Dysputacja,  i,  Im.  e  p.  Dysputa:  O  nauce  Je- 
zusa słysząc,  rabinowie  na  gadanie  go  i  dyspu- 
facje  wyzwali.  Skar.  W  takiej  dysputacji,  w  ta- 
kim djalogu  sam  Mateusz  dzieje  polskie  opo- 
wiada. Lei.  <Ł(5.  disputatio> 

X  Dysputant,  a,  Im.  cl,  X  Dysputator,  X  Dys- 
putownik,  X  Dyspuclarz  ten,  co  dysputuje.  <p, 
Dysputowaó> 

X  Dysputator,  a,  Im.  owte  p.  Dysputant:  Oslad* 
pomiędzy  krytykantami  i  dysputatorami.  Spaś. 
<  Łć.  di8putator> 

Dysputatorjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  ja,  jów  ćwi- 
czenie naukowe,  polegające  na  dysputowaniu : 
W  dysputatorjach,  "mianycli  ze  słuchaczami, 
wdrażał  młode  umysły  do  samodzielnej  pracy 
myslL  T.  K.  <Now.  z  Ł6.  disputare=rozpra- 
wia(5> 

Dysputowaó,  uje,  owal  a.  X  D.  ś.  prowadzić 
dysputą,  spierać  i.:  Radzęć,  baranie  nie  dyspu- 
tiij  z  wilkiem.  Bratk.  Dysputował  6.  jeden  filo- 
zof z  L  Epifanjuszem,  a  spór  długi  miał.  Skar. 
Przen.:  Nie  dysputuj,  ale  rób,  co  ci  każą.  (=nie 
rezonuj,  nie  rozumuj).     <Ł6.  disputare> 

Dysputowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dysputo- 
waó. 

X  Dysputowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynnośd  oz, 
Dysputowaó  ś. 

X  Dysputownik,  a.  Im.  oy  p.  Dysputant.  Bóbr. 

tDysputów  przym.  od  Dysput:  Syny  dysputo- 
ve.     <p.  Despota  > 


DYSTRTBUTYWNT 

X  Dystanoja,  I,  Im.  e  p.  Dystans.  <Ł<J.  dłs- 
tantia  > 

Dystans,  u,  Im.  e  I.  a.  X  Dystancja,  [Dyśtano, 
DysztansJ  odległość,  oddalenie.  2.  pewna  część 
wymierzona  toru  wyścigowego.    <Fr.  di6fance> 

Dystansowaó,  uje,  owal  kogo  =  zos/atmd  w  wy- 
ścigu  poza  sobą  na  długość  dystansu.  <Fr.  distan- 
cer> 

Dystansowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dystan- 
sować. 

Dystansowy  przym.  od  Dystans:  Słup  D.  Wy- 
ścig D.  (-na  znacznej  przestrzeni  odbywany). 

Dysteleologicznie  przys.  od  Dysteteologiczny. 

Dysteleologiozny  fil.  1.  w  kierunku  dystekologji 
objaśniany,  pojęty;  dysteleologji  dowodzący.  2. 
przeciwny  planowi  celowemu  a,  celowości:  Objaw 
D.  3.  bł.  zam.  Bezcelowy.  <Now.  z  Gr.  dys-  = 
nie  -  +  Teleologiczny  > 

Dysteleologja,  i,  blm.  fil.  I.  teorja  zjawisk  nie' 
zgodnych  z  celowością,  z  planem  celowym  świata  j 
objaśnienie  zjawisk  przeciwnych  celowości:  D.  bio- 
logiczna, astronomiczna.  2.  niezgodność  z  pla- 
nem celowym;  sprzeciwianie  ś.  celowości:  D.  bu- 
dowy organizmu,  popędu,  instynktu.  3.  bł.  zam. 
Bezcelowośó.  <Now.  z  Gr.  dy8-  =  zły,  ile-|- 
Teleologja> 

Dysten,  u,  Im.  y  min.  bezwodny  krzemian  glinu^ 
tworzący  kryształy  trójskośne  oraz  bryły  blaszko- 
watę,  promieniste  i  pręcikowate,  po  ogrzaniu  fos- 
foryzujący.  O^m^ML^ :  a)  Cyanit,  błękitny  i  nie- 
bieski, noszony  jako  kamień  szlachetny  w  pierścion- 
kach i  szpilkach ;  R  e  t  y  c  y  t ,  nie  błękitny,  a  czę- 
sto od  domieszki  węgla  szary  a.  prawie  czarny. 
<Now.  z  Gr.  dis -=  podwójnie -|-6thćnos»a  siła, 
z  powodu  dwojakiego   elektryzowania  6.> 

Dystrakcja,  i,  Ira.  e  I.  X  roztargnienie,  zapo- 
mnienie i.:  Na  modlitwie  rzadko  miewał  dys- 
trakcje.  Skar.  2.  y^  rozrywka,  rozrywanie  ś.: 
Potrzebujesz  dystrakcji.  3.  przeszkadzanie  w  za- 
jęciu: Robid  komu  dystrakcję.  <Łd.  distractio, 
ze  znaczeniem  Fr.  distraction> 

X  Dystrakt,  a.  Im.  cl  człowiek  roztargniony, 
<Ł6.  distractus  do8ł.  =  rozerwany > 

Dystrybucja,  i,  Im.  e  I.  X  rozdawanie,  rozdzie- 
lanie: D.  żywności.  2.  X  rozkład,  ruzłoienie:  D, 
tego  apartamentu  jest  dobra.  3.  sklep  z  wyro- 
bami tabacznemi,  trafika.  4.  praw.  podział  fun- 
duszów dłużnika  między  wierzycielami.  <Łd.  dis- 
tributio> 

X  Dystrybucyjnie  przys.  od  Dystrybucyjny. 

X  Dystrybucyjny  przym.  od  Dystrybucja,  rox» 
dawczy,  podzielny,  szczegółowy,  nie  zbiorowy, 

Dystrybuta,  y,  blm.  p.  Dystrybutywa:  Król  pol- 
ski wraca  obecnie  do  swego  prawa  dystrybuty. 
Kai.  <Now.  z  Ł6.  distribuo  =  rozdaję > 

Dystrybutor,  a,  Im.  owie  I.  X  ten,  co  rozdziela 
coś  między  kogoś,  rozdawca:  Właściwemi  dystry- 
butorami wstążeczek  i  kokardek  są  ministro- 
wie. 2.  handlujący  ifyrobami  tabacznemi,  trąfikarz^ 
trafikant.   3.  X  p.  Żupnik.     <Ł(5.  distributor> 

bystrybutorka.  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Dystry- 
butor. 

Dystrybutywa,  y,  blm  Dystrybuta  (w  daw. 
Polsce)  rozdawanie  urzędów  wakujących.  <Now. 
z  Łć.  distribuo  =  rozdaję > 

Dystrybutywny:  Towarzystwo  dystrybutywnea 
nabywające  artykuły  handlu  hurtem  i  sprzedające 
je  detalicznie  członkom:  Towarzystwo  wzajemnej 
pomocy  i  dystrybutywne.  Bał.  Towarzystwo  dy- 
Btrybutywne,  t.  j.  do  zakupowania  materjałów 
z  pierwszej  ręki.  Bał.    <Fr.  distributif> 


625 


40 


DYSTRYKT 


DYSZA 


Dystrykt,  u,  Im.  y  okrąg,  ohwód,  powiat:  Nowi 
wjznawcy  krajali  Polskę  i  Litwę  na  kawały, 
jakby  na  djeeezje,  które  nazywali  dystryktami. 
Bart.  <Łć.  districtus  im.,  ze  znaczeniem  Fr. 
di6trict> 

X  Dystryktualny  przym.  od  Dystrykt:  Bronił 
ś.  na  konwencie  dystryktualnyra  dzielnic.    Szuk. 

Dystych,  u,  Im.  y  dwmoiersz.   <Gr.  distichos> 

Dystychowy  przym.  od  Dystych:  Dystychowe 
eksperymenty.  Szuk. 

Dystylacja,  i,  Im.  e,  Destylacja  chem.  zamiana 
cieczy  a.  ciała  stałego  na  parę  przez  ogrzewanie 
i  następne  skroplenie  parij  w  innej  części  przyrzcj- 
(łu,  przyczym  ciecz  oczyszcza  ś.  od  nielotnych  all»o 
mniej  lotnych  przymieszek,  in.  p  r  z  e  k  r  a  p  1  a  n  i  e, 
j)  r  z  e  k  r  o  p  1  e  n  i  e,  (i  r  z  opędzanie,  X  p  C  d  z  e- 
n  i  e.  <Łć.  (lestillatio,  rzadziej  distillatio> 

Dystylarnia,  i,  Im.  e,  Destyiarnia  I.  fabryka, 
gdzie  ś.  odbywa  dystylacja  spirytusu,  olejów  i  t.  p. 
2.  niek.  iciekszy  szynk. 

Dystylał,  u,  Im.  y,  Destylat  chem.  produkt  dy- 
stylacji,  in.   od  pęd. 

Dystylator,  a,  Ira.  owie,  Destylator  ten,  co  dy- 
styliije,  właściciel  dystylurni.    <  Fr.  distillateur> 

Dystylatorski  przym.  od  Dystylator, 

Dystylatorstwo,  a,  bim.,  Destylatorstwo  zajęcie 
dystylator  a. 

Dystylować,  uje,  owal,  Destylować  poddawać 
dyslylacjij  przepędzać.  D.  ś.  ]>odlegać  dystylacji. 
Przea.:  Krople  wilgoci  spadały  wciąż  równo 
i  tak  posępnie,  jakby  przez  nie  dystylował  ś. 
mrok  i  smutek  całej  natury.  Sienk.  <Łó.  de- 
stillare,  rzadziej  di6tillare> 

Dystylowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dystylo- 
wać. 

Dystylowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dy- 
stylować ś. 

Dystylowany  im.  od  Dystylować.  Przen. : 
X  W  dystylowane  perjody  mowę  komponuje.  L. 
(= przesadzone,  uiymuszone). 

Dystyngować,  uje,  owal,  X  Dystyngwować  ivy- 
róiniać:  Posadziła  go  nawet  przy  sobie  i  cale 
dystyngowała  nad  innych.  Krasz.  <Ł(f.  distin- 
guere> 

1.  Dystyngowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dystyn- 
gować. 

2.  Dystyngowanie   przys.    od    Dystyngowany: 

Szepnęła  mu  wcale  D.  Orzesz. 

Dystyngowany  mający  cechy  dolnego  loychnca- 
nia,  elegancki,  wytworny,  salonoicy :  Człowiek  I). 
Obejście  dystyngowane.  <Łć.  distinguo  dosł.— 
odróżniam,  przez  znaczenie   Fr.  distinguo > 

X  Dystyngwować,  uje,   owal    p.   Dystyngować: 

Król  najwięcej  w  tej  i)artji  Benedykta  !Sa]>ielię 
(lystyngwował.  Mat.  X  D.  Ś.  tvyróiniać  ś.,  odzna- 
czać i.,  celować:  Familja  Umizgalskich  od  wie- 
ków w  tym  ś.  od  innych  dystyngwowała.  Boh, 
<p.  Dystyngować > 

X  Dystyngwowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dys- 
tyngwować. 

X  Dystyngwowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność 
cz.  Dystyngwować  ś. 

X  Dystyngwowany  wysoko  wodzony,  znakomite- 
go rodu,  mający  znaczenie:  Lubo  dystyngwowana 
dama,  nio  mniej  powinna  mieć  miłości  ku  dzie- 
ciom, jak  nai|)odlejsza  niewiasta  ku  swoim.  L. 
<p.  Dystyngowany  > 

Dystynkcja,  i,  Im.  e  I.  rozróituanie,  odróinia- 
nie:  Brali  cziladź  kupiecką,  bez  żadnej  dystynk- 
cji. Kai.     2.  różnica  stanu  a.  darów  natury:  Dys- 


tynkcje towarzyskie.  3.  znaczenie,  znaczne  sta- 
nowisko: Może  stracić  tę  ambicję,  która  posłuży 
mu  kiedyś  do  dystynkcji  w  świecie.  Kórz.  Obec- 
ność osób  wyższej  dystynkcji  nadawała  zebra- 
niu więcej  przyzwoitości  i  etykiety.  And.  Za 
karawanem  szedł  cesarzewiez,  otoczony  mini- 
strami, senatorami  i  pierwszej  dystynkcji  oso- 
bami. And.  4.  zb.  blm.  ludzie  wysoko  postawieni, 
mający  znaczenie,  arystokracja:  Całe  prezbite- 
rjum  zapchane  było  parafjanami  z  dystynkcji, 
jak  pani  sędzina  ś.  wyrażała.  Abg.  5.  tczglę- 
dy,  uszanoicanie,  tcyróżnianie :  Być  dla  kogo 
z  dystynkcją.  Wyjjtkowe  istoty,  jak  pani,  ma- 
ją jirawo  do  największych  dystynkcji.  Krasz. 
6.  blm.  sposób  obejścia,  zdradzający  dobre  wycho- 
u-anie,  eleganckie  maniery,  szyk,  wylworność :  Pe- 
łen dystynkcji.  Ubierał  ś.  z  dystynkcją.  Krasz. 
<Łć.  dislinctio> 

Dystynkcyjny  przym.  od  Dystynkcja  odróżnia' 
jacy:  Przyodziany  w  znaki  dystynkcyjne.  Ivrasz. 

Dystynktorjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  ja,  jów  I. 
krzyż,  noszony  przez  prałatów  i  kanoników.  2.  od' 
znaka:  Co  ś.  tycze  rozmaitych  dystynktorjów, 
to  i  o  kawalerstwa  było  nietrudno,  jeżeli  nie 
o  maltańskie,  to  choć  miechowskie.  Byk.  <Śr. 
Łć.  distinctoriura  > 

Dysunita,  y.  Im.  ci  p.  Dyzunita. 

Dysydencki  juzym.  od  Dysydent.  Po  dysydencku 
przys.  y«fc  dysydenci. 

Dysydent,  a,  Im.  ci  I.  (w  daw.  Polsce)  czło- 
wiek, nie  wyznający  rcligji  państiuowej,  róinowier- 
ca.  2.  i>rzen.  człowiek,  należący  do  odlaniu  ja- 
kiegoś stronnictwa,  odszczepieniec,  odstępca:  Na- 
stał czas  pozyskania  dysydentów  zachowaw- 
czych, t.  j.  różniących  ś.  w  polityce.  <Łć.  dissi- 
dens,  2-i  pp.   dissidentis  im.> 

Dysydentka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Dysydent. 

Dysymilacja,  i.  Im.  e  jęz.  rozpodobnienie,  zastą- 
pienie powtarzającego  L  brzmienia  innym,  np.  mu- 
larz zam.  murarz,  Wolamin  zam.  Wolanin  i  t.  p. 
<Z  łj6.  dissimulatio,  Fr.  dissimilation  > 

X  Dysymilować,    uje,    owal    p.    Dysymulować: 

Od  niejakiego  czasu  kSkrzetuski,  nie  wiem,  może 
dysymiiuje,  ale  taki  jest,  jakby  najmniej  z  nas 
wszystkich  o  salwowaniu  ouej  niebogi  myślał. 
Sienk.     <Łć.  dissimulare> 

X  Dysymilowanie,  a,  blm., 
miłować. 

X  Dysymulacja,  I,  blm.  p. 
X  Dysymular.t,  a,    Im.    ci 

czlowieł:.  skryły:     D.    wielki 
dissimulans,  2-i  pp. 

X  Dysymulować, 

ukrywać  coś,  taić,  nie  dać  poznać  po  sobie,  uda::'ać, 
symuloioać:  D.  urazę.  Był  to  człowiek  bardzo 
umiejący  ś.  powściągać  i  D.  Byk.  <Łć.  dis.Si- 
mulare  > 

X  Dysymuiowanie,  a,  blm.,  x  Dysymulacja 
czynność  cz.  Dysymulować. 

X  Dysypacja,  i,  blm.  roztrwonienie,  zmarnowa- 
nie: Oskarżył  go  wojewoda  przed  gienerałem 
kartuskim  o  dysypację  dóbr  i  sura  klasztornych. 
Mat.    <Łć.  dissipatio> 

X  Dysypator,  a,  Im.  owie  ten,  co  trwoni  coś  a. 
rozlr:cunil,  marnotrawca:  D.  wielkiej  ojcowskiej 
substancji.  Mat.   <Łć.  dissipator> 

[Dysz,  y,  Im.  e]  p.  Dysza. 

Dysza,  y.  Im.  e  I.  a.  XDy2a,  [Dysz]  hut.  za- 
kończenie 7'ury,  prowadzącej  strumień  powietrza 
z  iiiiecha  do   pieca    hutniczego.    2.   w  łra.  otworki 


czynność  cz.  Dysy- 
Dysymulowanie. 

ten,    co    dysymidnje, 
bywał.    Łoz.     <  Lć. 
dissimulantis> 
uje,    owal,    X  Dysymilować 


626 


DYSZCZTÓ 

w  rtoste  rcęglargkm .  do  kierowania  ogniem,  in. 
orl.lochy.     <DUCH> 

IDyszczyć,  y,  yl]  p.  Deszczyć. 

Dyszeć,  y  a.  X  e,  al  I.  a.  X  Dychać,  [DychaćJ 

o,hl,irhaó :  Dyszał  jeszcze,  wylewał  strumień 
krwi  przez  chrapy.  Mick.  Z  tego  ś.  daru  śjuiele 
tylko  piszę,  żem  wierny  panu  memu,  póki  dyszę 
{=iyjO-  Nht.  Ledwiem  dyszała,  tego  slucliajfic. 
Stasz.  Widzę,  słyszę,  jak  id/ie  i  jak  dysze. 
Mick.  Przen.:  Dotijd  ich  sław^  dyszą  skotarzów 
multanki.  Wor.  Uśmiechał  ś.  tej  błękitnej  po- 
godzie, co  wokół  dyszała  świeżościj^  zaranną. 
Kon.  Przen.:  Zemstą  D.  (z=  pragnąć  bardzo  ze- 
7)»stij).  Przen.:  Tylko  dyszy  =>i  t/,lko  na  włosku 
K-tsi,  tijlko  comaupaić:  Deszcz,  pułap  tylko  dy- 
szy. 2.  X  z  trudnoicią  oddychać,  zipać,  robić 
piersiami:  Zemdlony  żniwiarz  upałem  srogim  dy- 
i!zy  w  południe,  leżąc  pod  brogiem.  Nar.  3X 
■(iczeć,  stękać:  W  niewoli  i  w  poddaństwie  ciężkim 
liyszą.  Warg.  Ojczyzna  moja  pod  wielkiemi  dy- 
szała nieszczęściami.  Troć.  4.  przen.  hyć  ukry- 
tym, ukrywać  ś.,  leżeć  w  ukryciu:  X  Zakryta  jest, 
dyszy  kradzież.  Kn.  Niecli  mię  jak  chcą  ludzie 
piszą,  gdy  pieniążki  w  skrzyni  dyszą.  Prz.  We 
mgłach  dyszą  ciche  jary.  l'ol.  Spadając  w  losę, 
gdzie  wśród  wiecznych  eieśni  dyszała  woda 
z  pod  zielonych  pleśni.  Mick.  5.  X  na  co -chci- 
tcie  pragnąć  czego ,  czatować ,  czyhać,  dybać : 
Wszyscy  dyszą  na  mą  zgubę.  L.  Dyszy  na  to, 
jak  djabeł  na  dobrą  duszę.  Prz.     <DUCH> 

Dyszek,  szka,  Im.  szki  rzeź.  I.  a.  .Dych  udo 
baranie  a.  cielęce,  in.  ćwiartka.  2.  tylna  część 
cielęcia  a.  barana,  dwie  ćwiartki  razem.  3. 
szynka  przez  pół  przekrajana  bez  kości,  sznurkiem 
związana  i  tak  nwędzona.     <Nm.  Diech> 

Dyszel,  szła,  Im.  szle  m.  I.  a.  [Dyszel,  szli. 
Im.  szle  ż..  Dyszla,  Dyśla]  drąg,  służący  do  kie- 
rowania wozem  a.  powozem :  D.  u  karety,  u  po- 
wozu. X  D.  podwójny  (-hołoble).  Jechać  rze- 
miennym dyszlem  (^zbaczając  z  drogi,  wstępu- 
jąc po  drodze).  Życie  na  dyszlu  prowadzić  ('  = 
w  ustawicznej  włóczędze).  Przen. :  X  Usieść  na  Ay- 
Bi[\\-usiąść  na  koszu:  Mamże  usieść  na  dyszlu, 
ujechawszy  tak  daleko?  L.  Kto  ś.  nałoży  dwor- 
skiej polewki,  trudno  rau  jej  dostać,  przyjdzie 
mu  na  dyszlu  ostać.  Mącz.  Przen.:  Grać  na 
dyszlu  (=z  byle  kim,  z  kim  ś.  zdarzy).  D.  płu- 
gowy (=  grądziel,  grządziel).  2.  drąg,  któi-ym 
wiatrak  obracają  naprzeciw  wiatrowi.  Zdr.  Dysze- 
lek,  [Dyszolek].     <Nm.  Deiehsel> 

Dyszelek,  Ika,  Im.  Iki  I.  p.  Dyszel.  2.  [D.] 
drążek  do  zagniatania   ciasta. 

Dyszenie,  a,  blm.  I.  czynność    cz.  Dyszeć.    2. 

lek.  (anhelatio)  oddech  prędki  i  trudny,  duszność. 
<I)UCH> 

Dyszkanoik,  a.  Im.  I  p.  Dyszkant. 

X  Dyszkanoista,  y.  Im.  ści  p.  Dyszkant. 

Dyszkant,  u,  Im.  y  I.  muz.  =  a)  a.  Dyskant, 
X  Diskant  najwyższy  (najcieńszy)  głos  w  śpiewie, 
sopran,  b)  najwyższy  głos  w  utworze  na  śpiew  wie- 
logłosowy.  c)  wyższa  połowa  klawjatury,  in.  wjo- 
lin:  Ten  fortepjan  ma  D.  dobry,  ale  bas  zły. 
d)  y,  glos  kontrapunktujący  z  kantem,  t.j.  z  zasad- 
niczym, a.  chorałem.  2.  X  przen.  śpiew  dyszkan- 
towy: Słowik  miłosny  swój  D.  przez  noc  całą 
śpiewał.  Przyb.  3.  2  pp.  a,  a.  Dyskant,  X  Dy- 
szkancista  ten,  co  śpiewa  dyszkantem:  Słowiku, 
wdzięczny  muzyku,  dyszkancie  naszego  gaju! 
Zabł.  Zdr.  Dyszkancik.     <Śr.  Łć.  discantus> 

Dyszkantowo  przys.  od  Dyszkantowy,  dyszkan- 
tem: Chrząknęła  D.  Roi. 


DYWAGOWANIE 

Dyszkantowy  przym.  od  Dyszkant:  Klucz  D. 
Głos  D.  (-diiszkant,  sopran). 

X  Dyszkiepcja,  i.  Im.  e  =  Despekt:  Wie  już 
o  waścinej  dyszkiepcji,  i  bardzo  ś.  skrzywił, 
choć  to  Niemiec.  Kórz.  <  Przestawka  wyrazu 
despekcia  =  despekt,  sld.  do  Kiep> 

X  Dyszkrecja,  I,  blm.  p.  Dyskrecja :  Z  łaski, 
przychylności  i  dyszkrecji  najjaśniejszego  cesa- 
rza krymskiego,  idziemy  pomścić  strasznych 
i  okrutnych  krzywd  naszych.  Sienk.  <p.  Dy- 
skrecja > 

X  Dyszkret,  a,  Im.  ci  p.  Dyskret:  Jazda  bez 
siodła,  pole  bez  obłowu,  gość  nie  D.  —  prędko 
naprzykrzą  ś.  Prz. 

X  Dyszkretny  p.  Dyskretny. 
X  Dyszkurować,  uje,  owal  i  [Dyszkurować]  p. 
Dyskurować:  Nie  gębą  dyszkurują,  ale  szablą 
sieką.  Pot.  Ja  i  prowincjałów  woził,  a  brat 
za  brat  ze  raną  dyszkurowali.  Chodź.  <  p. 
Dyskurować> 

X  Dyszkurowanie ,  a,  blm.,  [Dyszkurowanie] 
czynność    cz.   Dyszkurować. 

X  Dyszkurs,  u.  Im.  y  p.  Dyskurs:  Łacno  do- 
ma  dyszkursy  na  kozubie  (  —  na  swoich  śmie- 
ciach) odprawować.  Prz. 

X  Dyszkutować,  uje,  owal  p.  Dyskutować:  Łat- 
wie  wam,  doma  siedząc,  D.  o  tyra.  Zwr.  M.  <p. 
Dyskutować  > 

X  Dyszkutowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dysz- 
kutować. 
[Dyszla,  i,  Im.  e]  p.  Dyszel. 
Dyszlowe,  ego,  blm.,    x  Dyszlówka   oplata  od 
powozów  dyszlowych. 

Dyszlowy  przym.  od  Dyszel:  Wóz  D.  (sttoJy- 
szel  zaopatrzony).  Koń  D.    (-do  dyszla  przyprzc- 
żony). 
X  Dyszlćwka,  I,  Ira.  i  p.  Dyszlowe. 
(Dyszny]:  Dyszna  Aznira,  -  krtaii,  gardło  odde- 
chowe.    <DUCH> 

Dyszolek,  łka.  Im.  łkl]  p.  Dyszel. 
Dysztans,  u,  Ira.  e]  p.  Dystans. 
Dyś  dyśl,  Dyziu!,    Dyziu  dyziu!,    Duś  I,    Duś 
duś!,   Duziu  duziu!,  Dyziu  dyś!,  Dyski  dis!,  Daj- 
sie  dajsie!,    Oj  duś   duś   dusieńkul,    Dyzieńkul] 
wołanie  na  gołębie. 

Dyśka,  i.  Im.  i]  p.  Dysie. 
Dyski]  rzeźbi,  żwawy:  Dziecko  było  dyśkie. 
Dyśla,  i.  Im.  e]  p.  Dyszel. 
Dyśtanc,  a,  Im.  e]  p.   Dystans:   Siedli   w  je- 
duein  kącie  z  matkom,  a    un  w  drugim,  bo  mu- 
siał tak  D.  trzymać  (  =  %(5  w  pewnej  odległości). 
X  Dyteizm,  u,    blm.    fil.   p.    Dualizm.     <Now. 
z  Gr.  di-  =dwu- -|-łheós==bóg> 
[Dytek,  tka.  Im.  tki]    p.  I.  Dydek. 
Dytrochej,  a.  Im.  e  czterozgłoskowa  miara  wier» 
szorca,  podwójny    trochej.     <  Now.    z    Gr.    di  -  = 
d  wu  -  -j-  trochaios  =  trochej  > 

Dytto,  Ditto  toż  samo  jak  wyżej,  równiei.  <WłoS. 
dito  a.  detto  =  (wyżej)  powiedziany > 

Dytyramb,  u,  Im.  y  I.  pieśń  pochwalna  na  cześć 
czyjąś.  2.  przen.  pieśń  natchniona,  <Gr.  dithy- 
rarabos> 

Dytyrambiczny  dytyrambu  dotyczący;  przen« 
natclmiony,  entuzjastyczny. 

X  Dywagacja,  I,  Im.  e  p.  Dywagowanie.  <Fr. 
divagation,  z  Łć.  diragari  =  błąkać  ś.> 

X  Dywagować,  uje,  owal  gadać  od  rzeczy;  od- 
stępować w  mowie  od  głównego  przedmiotu.  <Ł(5. 
diyagari  > 

X  Dywagowanie,  a,  blm.,  X  Dywagacja  czyn- 
ność cz.  Dywagować, 


627 


DYWAN 

Dywan,  u,  Ino.  y  I.  izba  w  pafnfu  sułtana  do 
gadów  i  rady.  2.  rada  pańalwotca  i  sąd  najtuyż- 
szy  to  Turcji:  Sprawy,  które  odprawowali  na 
dywanie.  Star.  Racz  ku  mnie  błysnąć,  gwiazdo 
dywanu!  Mlek.  Przen. :  Szatany,  siedzące  w  dy- 
wanie Eblisa.  Mick.  3.  a.  [Dywan]  gruba  wzo- 
rzysta tkanina  wełniana,  uiywana  do  pokrycia  ścian, 
podłogi  a.  sprzętów,  kobierzec:  Na  kaszerairskim 
zasiadł  dywanie  basza  pośrodku  haremu.  Mick. 
D.,  co  stół  naddziada  ministra  okrywał.  Kras. 
Przen.:  U  stóp  jedwabny  D.  rozesłała  łąka.  Od. 
4.  ogr.  klomb  z  barwnemi  kwiatami,  malowniczo 
ulożonemi,  kwietnik,  kobierzec  kwiatowy,  Zdr.  Dy- 
wanik. <  Przez  Tur.  z  Prs.  divan=:dwór;  rada; 
zgromadzenie;  przejście  znaczenia:  z  pokoju, 
przybranego  w  kobierce,  na  kobierzec> 

Dywanik,  a,  liu.  i  p.  Dywan. 

Dywanowy  przyni.  od  Dywan,  mający  wygląd 
dywanu:  Serweta  dywanowa.  Otomana  dywano- 
wa. Meble  pokryte  obiciem  dywanowym.  Klom- 
by dywanowe,  trawniki  strzyżone  były  dla  niej 
ideałem.  Kow.     <p.  Dywan > 

[Oywart,  a,  Im.  e]  p.  Dywan. 

X  Dywański  uakszlałt  kobierca  tureckiego  wyra- 
biany: Ściany  obite  były  kobiercami  dywańskie- 
mi.  Mor. 

[Dywderewo,  a,  Ira.  a]  p.  D2iędzierzawa.  <Ukr. 
dyw(Jerewo> 

Dywdyk,  u,  Im.  I  p.  Tyftyk:  Jechał  rycerz 
odziany  w  szaty  królewskie  na  dzielnym  stępa- 
ku  pod  dywdykiem  szkarłatnym.  Nar.  <p.  Tyf- 
tyk > 

Dywdykowy  przym.   od  Dywdyk,  tyftykowy. 

[Dyweldrek,  u,  blm.]  p.  Asafetyda:  Niemcy 
w  nie  (w  wino)  musieli  namieszać  dyweldrekn, 
blekotu,  ja  nie  wiem  czego.  Krasz.  Do  miodo- 
wego rozcieku  naraieszał  dyweldreku.  Baka. 
<Dnm.  diwelsdreck  =  Nm.  Teufelsdreck> 

[Dywelsdrek,  u,  blm.J  p.  Asafetyda. 

Dywersja,  I,  Im.  e  I.  Xuszczerbek,  szkoda:  Ten 
wydatek  zrobił  wielką  w  mojej  kasie  dywersję. 
2.  woj.  działanie  wojenne  w  celu  odwrócenia  w  in- 
ną stronę  uwagi  i  sił  nieprzyjaciela:  Wtargnąć 
w  kraj  nieprzyjacielski  dla  zrobienia  dywersji. 
<Fr.  diyersion,  z  Łć.  divertor  =  odwracam  ś. 
i  t.  d.> 

Dywersyjny  przym.  od  Dywersja:  Uknutym  zo- 
stał plan  D.  napadu  na  Saksonję.  Kraus. 

X  Dywertyment,  u,  Im.  y  rozryioka,  zabawa, 
uciecha,  przyjemnoU:  W  dywertymentach  zato- 
l)ieni  świata  hołdownicy.  Bals.  <Włos.  diver- 
timento> 

Dywidenda,  y,  Ira.  y  I.  (za  księstwa  "War- 
szawskiego) podział  Junduszów  na  pewne  katego- 
rje  co  do  wydatków.  2.  zysk  z  przedsiębierstwa 
akcyjnego,  przeznaczony  do  podziału  pomiędzy 
akcjonarjuszami.  <Z  Ł6.  diyidenda  im.  ni.  =:co 
jest  do  podziału,  skąd  Fr.  diyidende  ra.> 

Dywidendowy  przym.  od  Dywidenda:  Komisja 
dywidendowa.  Zyski  dywidendowe.   Kupon  D. 

X  Dywinacja,  i,  blm.^Dewinacja.  <Łć.  diyi- 
natio> 

X  Dywinacyjny  przym.  od  Dywinacja :  Nikt  nie 
ma  prawa  wymagać  od  Zygmunta,  żeby  był 
obdarzony  dywinacyjnym  talentem.  Lis. 

Dywiz,  u.  Im.  y  druk.  łącznik,  linijka  a.  linijki, 
łączące  a.  dzielące  unjrazy  (-,-).  <Nm.  DiVis, 
z  Łć.  divisus  im.  =  podzielony  > 

[Dywizjon,  u,  Im.  yj  p.  Dyfilzor. 

Dywizja,  i,  Im.  e  I.  (we  F ydaeji)  podział  kraju 
pod  względem    wojskowym.     2,  t'"«t.  =  dzielenie. 


DTZGRACJOWAĆ 

3.  woj.  =  a)  oddział  wojska  z  dwu 
z  czterech  a.  sześciu  pułków :  D.  .vo.  i,  ,,  ,, 
Gienerał  dywizji,  b)  X  oddziri  wojska  t  n  'ej 
liczby  żołnierzy  złożony,  Sł.  Trii.  <Fr.  dl>!.  lon, 
z  Łć.  divisio  =  podział > 

Dywizjon,  u,  Im.  y  oddział  iagdy,  zło&ony  z  dwuch 
szwadronów;  oddział  piecloty,  eif^orty  »  dwuch 
kompanji:  Każdy  bataljon  skłhja'  ...  z  8  kom- 
panji,  które  w  szyku  bati»iiciu)Wi  r^  formowały 
4  dywizjony.  Gors.  <Ff.  uiYieioD,  z  Łć.  diri- 
sio  =  podział  > 

Dywizjonainy  p.  Dywizyjny:  Temuż  jenerałowi 
komisja  kazała  zachować  komendę  dywizjonal- 
ną.  T.  K. 

Dy  wizjoner,  a.  Im.  rzy  dowódca  dywizji;  do- 
wódca, mogący  walczyć  na  własną  rękę:  D.  nie- 
zrównany, ale  jako  mąż  polityczny  dziwnie  był 
do  decyzji  nieskory.     <p.  Dywizja> 

Dywizjonowy  przym.  od  Dywizjon:  Trzy  głębo- 
kie ścieśnione  w  dywizjonowych  kolumnach  ba- 
taljony  piechoty.   Jeż. 

Dywizor,  u.  Im.  y  druk.  widełki  do  przytrzymy- 
wania rękopis77iu ,  stanotciące  część  dywizorka. 
<Now.  z  Łć.  diyisor  dosł.  =  dzielca> 

Dywizorek,  rka.  Im.  rkl,  Dywizorjum  druk.  przy- 
rząd, utrzrjmujący  rękopism  nad  kasztą  w  czasie 
składania  go  przez  zecera.  <Śr.  Łć.  divisorium> 

Dywizorjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  ja,  jów  druk.  p. 
Dywizorek. 

Dywizyjny  przym.  od  Dywizja;  Dywizjonainy: 
Lekarz  D. 

X  Dywulgować,  uje,  owal  odkryć  co  komu,  wta- 
jemniczyć kogo  w  co:  Jedna  czarownica  w  Azji 
wszystkie  arkana  czarnoksięskiej  sztuki  mi  dy- 
wulgowała.  Sienk.     <.Łć.  divulgare> 

X  Dywulgowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dywul- 
gować. 

X  Dyza,  y,  Im.  y  p.  Dysza.  Łab. 

Dyzarmować,  uje,  owal  p.  Dezarmować. 

Dyzarmowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyzarmo- 
wać. 

Dyzasocjacja,  I,  Im.  e  fil.  w  psychologji  =  .ffco- 
jarzenie  krańcowych  ogniw  szeregu  wyobrażeń  wsktt- 
tek  wypadnięcia  ogniw  pośrednich  tegoż  szeregu. 
Por.  Kojarzenie.  <  Now.  z  Gr.  dis-=roz-, 
od  -  -|- Asocjacja  > 

IDyzasymilaoja,  I,  blm.  proces  przeciwny  asy- 
milacji, rozpodobnienie.  <Now.  z  Gr.  dis-  =  roz-, 
od  -  4- Asymilacja  >.  Por.  Dysymilacja. 

!  Dyzasymilacyjny,  por.  Dysymilacja  przym.  od 
Dyzasymilacja:  Okres  D. 

IDyzelować,  uje,  owal]  p.  Dezolować. 

[Dyzelowanie,  a,  blm.J  czynność  cz.  Dyzelować. 

JDyzenter,  a,  Im.  owie]  p.  Dezerter. 

Dyzenterja,  i,  blm.  p.  Dysenterja. 

X  Dyzgracja,  i.  Im.  e, ,  X  Dysgracja  wypadnię- 
cie z  łaski,  niełaska.     <Sr.  Łć.  disgTatia> 

X  Dyzgracjonować,  uje,  owal,  X  Dysgracjono- 
W8Ć,  X  Dyzgracjować,  x  Dysgraojować  wyptt- 
szczać  z  łaski,  łaski  pozbawiać.  <Fr.  disgra- 
cier> 

X  Dyzgraojonowanie,  a,  blm.,  X  Dysgracjono- 
wanie  czynność  cz.  Dyzgracjonować. 

xDyzgracjonowany,  xDysgracjonowany,  xDyz- 
gracjowany,  X  Dysgracjowany  który  wpadł  w  nie- 
łaskę. 

X  Dyzgracjować,  uje,  owal,  X  Dysgraojować 
p.  Dyzgracjonować :  Uknowali  sobie,  ażeby  sej- 
mik był  zerwany  i  o  to  zerwanie  oskarżyć  mn^e 
przed  kanclerzem,  a  zatem  D.  mnie  a  tego  pa- 
na. Mat.     <Fr.  disgracier> 


628 


DTZORAOJOWANIft 

y  Dyzgracjowanie,  a,  blm.,   X  Dysgracjowanie 

ezynnoM-  ci.  Dyzgracjować. 

X  Dyzgraojowany,  X  Dysgracjowany  \k  Dyzgra- 
ojonowany. 

X  Dyzgust,  u.  Im.  y  a.  a,  x  Dysgust  I.  nie- 
chęć: Tam  pańskie  i  poddanych  dyzgusty  do 
pana.  Pot.  2.  nieukontentowanie,  zły  humor:  D. 
na  tym  balu  pani  leśniczyny  był  materj;^  wielu 
szeptów.  Kras.  3.  obelga,  zniewaga:  Zawszeó 
to  chrześcijanie,  choć  Bogu  dyzgusta  czynią. 
Sienk.  Małoż  to  owi  psubratowie  dyzgustów  Bo- 
e:u  uczynili,  mało  napalili  kościołów,  mało  na- 
hańbili  krzyżów?  Sienk.     <  Włos.  disgusto> 

X  Dyzgustowany,  x  Dysgustowany,  X  Zdyz- 
gustowany,  X  Zdysgustowany  zniechęcony,  nie- 
chętny. 

X  Dyzgustownie,  xDy8gustownie  w  sposób  ubli- 
lający :  Waitowi  ichmość  panowie  oficerowie  D. 
rejj^ientów  miejskich  przez  żołnierzów  wokować 
każj^.  Hol. 

Dyzharmonijnie,  Dysharmonijnie  przys.  od  Dyz- 
harmoniiny,  n  i  e  h  a  r  in  o  n  i  j  n  ie  :  Harmonijna  or- 
ganizacja tych  wszystkich  żywiołów,  które  ś. 
dysharmonijnie  w  kolei  wieków  objawiły.  Cieszk. 

Dyzharmonijny,  Dysharmonijny,  Nieharmonijny 
pełen  di/zharmonji;  nie  odpowiaddjmii  wymaganiom 
harinonji;  zdwierający  w  sobie  niezgodne,  źle  zhar- 
vwnizowane  pierwiastki:  Całość  dyzliarmonijna. 
Nuta  ciyzhanuonijna.  Krasz. 

Dyzharmonja,  i,  Im.  e,  Dysharmonja  I.  a.  Roz- 
dźwięk  fil.  =  a)  brak  harmonji,  zgodności;  niezgod- 
niiió.;  roz:>tr6j;  nieodpowiednioić  w  przystosowaniu. 
b)  nkład  niezgodny,  o  ile  do  siebie  przystosowa- 
nych częściach,  o  planie  nie  odpowiadającym  wy- 
maganiom porządku  a.  piękna :  D.  dźwięków,  barw, 
praw,  świata.  2.  y  \)rzen.  niezgoda:  Żyć  w  dyz- 
iiarmonji.  <Fr.  dćsharmonie,  Włos.  disarrao- 
nia> 

X  Dyzharmonjować,  uje,  owal,  X  Dysharmonjo- 

waó  nie  zgadzać  L,  psuć   harmonję. 

X  Dyzharmonjowanie,  a,  blm.,  X  Dysharmonjo- 
wanie  czynność  ez.   Dyzharmonjować. 

Oyzhonor,  u,  Im.  y,  Dyshonor  obraza  na  hono- 
rze, zniewaieiiie,  obelga.     <Śr.  Łć.  diRhonor> 

Dyzhonorować,  uje,  owal,  Dyshonorować  wyrzą- 
dzać komu  dyzhonor,  obraiać,  znieważać. 

Dyzhonorowanie,  a,  blm.,  Dyshonorowanie  czyn- 
ność cz.  Dyzhonorować. 

[Dyzieńku]  p.  Dyś  dyś ! :  "Wolałam  Ich,  D.,  nie 
przyjćżdżaj,  Jasieńku.  Pśń. 

Dyzintegraoja,  I,  Ira.  e  (dyz-integracja)  roz- 
cołkowanie,  rozdzielanie  i.,  rozłączanie  i. :  Proce- 
sy poł<iczenia  i  rozłączenia  zjawisk,  czyli  inte- 
gracja i  D.  Str.  <Now.  z  Qr.  dis-  =roz-  + 
Integracja> 

[Dyziul  a.  Dyzlu  dyziul]  p.  Dyś  dyś  I:  D.  mój, 
1).  mój,  D.  gołąbeckii.     <Dźwn.> 

Dyzjunkcja,  i,  blm.,  Dysjunkoja  fil.  p.  Rozjem- 
czość.     <Łó.  disjunetio> 

Dyzjunkcyjny,  Dysjunkcyjny  fil.   p.    Rozjemczy: 

Sądy  dyzjunkcyjne. 

Dyzjunktor,  a,  Im.  y,  Dysjunktor  fiz.  przyrząd 
pomocniczy  w  machinach  eleklroindukcyjnych,  po- 
zwalający wprowadzać  w  działanie  jedynie  prądy 
powstające  przy  zamykaniu  a.  jedynie  przy  przery- 
waniu prądu  wzbudzającego.  <Now.  z  Łć.  dis- 
jungo  =  rozłączam  > 

Dyzlokacja,  I,  Ira.  e,  Dyslokacja  I.  rozlokowa- 
nie, rozmieszczenie,  rozłoienie:  D.  wojska  na  kwa- 
terach.   2.  gie^  łoyprowadzenie    warstw  z  pierwot- 


D2BANARŻ 

nego  połoienia,  przemieszczeaie.   <Fr.  dU- 
locatlon> 

Dyzlokaoyjny  przym.  od  DyzidJcaoja;  Dysloka- 
cyjny: Mapa  dyzlokacyjna. 
'Dyzlokować,  iije,  owal,  Dyslokować  robić  dyz- 
lokacja, rozmie$z'zać ,  rozlokowywać,  umieszczać 
to  różnych  miejscach,  rozrzucać,  rozsypywać:  D. 
wojsko  po  okolicy.     <Śr.  Łć.  dislocare> 

Dyzlokowanie,  a,  blm.,  Dyslokowanie  czynność 
cz.  Dyzlokować. 

Dyzmembraoja,  i,  Im.  e,  Dysmembracja  I.  Xp. 
Dyzmembrowanie:  Padniemy  ofiarą  nowej  dys- 
mombracji.  Kai.  2.  praw.  uszczuplenie  uposaie- 
nia  kościelnego  bez  ustanowienia  nowego  beneficjum. 
<Ze  Śr.  Łć.  dismembrare  > 

X  Dyzmembrowaó,  uje,  owal,  XDy8m8mbrowaó 
rozczłonkowywać,  rozdzielać,  dzielić:  Marszałek 
nadworny  litewski  ważył  ś.  ordynację  D.,  dzie- 
lić i  aljenować.  Mat.     <Śr.  Łć.  dismembrare  > 

X  Dyzmembrowanie,  a,  blm.,  x  Dysmembrowa- 
nle,  X  Dyzmembraoja,  X  Dysmembracja  czynność 
cz.  Dyzmembrować. 

X  Dyzobligować,  uje,  owal  postępowaniem  swoim 
uwalniać  kogoś  od  zobotoiązań:  Sapiehów  D.  so- 
bie może.  Mat.  <Złacińszczenie  Fr.  dćsobli- 
ger> 

X  Dyzobllgowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyzo- 
bligować. 

Dyzunita.  y,  Im.  ci,  Dysunita  fw  daw.  Polsce) 
wyznawca  Kościoła  greckiego,  który  nie  przystąpił 
do  unji  brzeskiej,  nieunila.  <Now.  z  Łć.  dis-  = 
roz-,  od- -|- Unita  > 

Dyzunja,  i,  blm.  religja  dyzunitów,  prawosławje. 

[Dyzma,  y.  Im.  y]  dziesięcina,  pobierana  w  Be- 
sarabji  od  włościan  przez  właściciela  ziemi.  <  Rum. 
dijraa> 

Dyżur,  u.  Im.  y,  Deżur,  IDeżurstwo  kolejno  przy- 
padający obowiązek  wykonywania  w  ciągu  całego 
dnia  pewnych  czynności  urzędowych,  polegających 
na  dozorowaniu.  <Z  Fr.  de  jour  dosł.  =  (tego) 
dnia,  dzienny,  dzisiejszy > 

[Dyżurek,  rka.  Im.  rkl]  tużurek.  <.p.  Tużu- 
rek> 

Dyżurna,  ej,  Im.  e  kobieta  dyżurująca. 

Dyżurny,  [Doziorny]  I.  będący  na  dyżurze,  dy- 
żurujący: D.  urzędnik,  oficer,  uczeń.  2.  Giene- 
rał  D.  =  stojący  na  czele  głównego  dyżur glwa.  Dy- 
żurny, ego.  Im.  I  rz.  ten,  co  dyżuruje,  dyżurny 
ojieer,  urzędnik  a.  uczeń.     <  p.  Dyżur  > 

Dyżurować,  uje,  owal  być  na  dyżurze. 

Dyżurowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dyżurować. 

Dyżurstwo,  a.  Im.  a:  Główne  D.=jeden  z  dwuch 
wydziałów  sztabu  głównego  w  b.  wojsku  polskim. 

[Dzambas,  a,  Im.  y]  pośrednik.,  faktor.     <Prs. 
dżanbaz  =  linoskok,    przez    Tur.    dżanbaz  =  liao- 
skok;  koniarz  > 
Dzar]  p.  Drzeó. 

]Dzarl]  p.   Drzeó. 

Dzarna,  y,  Im.  y]  p.  Darnina. 

DzartyJ  p.  Drzeć. 

Dzban,  a.  Im.  y,  fCzban,  fZban,  [Żban]  f. 
naczynie  baniaste  z  uchem  do  napojów:  Poty  D. 
wodę  nosi,  póki  ś.  ucho  nie  urwie.  Prz.  Brzu- 
chaty jak  D.  Prz.  Przen.:  Za  młodym  jeszcze 
do  dzbana.  Wyb.  (=  do  pijatyki).  2.  y,  pewna 
miara  ciał  płynnych:  D.  piwa,  miodu.  Od  każde- 
go dzbana,  w  którym  gorzałkę  palą,  cztery  gro- 
sze. Yol.  Zdr.  Dzbanek,  Dzbaneozek,  Dzbanuszek, 
[Dzbanuś,  Zbanek,  Zbaneczek].  Zgr.  Ozbanisko. 
<Zap.  Wschodniego  pochodzenia  > 

Dzbanarz,  a.  Im.  e,  Dzbankarz  I.  ten,  co  i-oiii 
dzbany.     2.  X  pijak,   pijanica,   «póft    To  teł  ale- 


629 


DZBANECZEK 


T)ZIAĆ 


borak  on  D.  Lada  gdzie  w  biocie  «.  powali,  tam- 
że i  uśnie.  Rej. 

Dzbaneczek,  czka,  Im.  czki  p.  Dzban. 

Dzbaneczkowaty  lek.  (urceolaris)  do  dzbaneczlca 
podoimy. 

Dzbanecznlk,  a,  Im.  i,  Łagiewnica,  Kufelka  bot. 
(nepontiie.';)  roś.  z  rodziny  dzhanecznikowałych. 
Gatunek:  D.  konoweczki  (n.  destillatoria). 

Dzbaneoznikowaty  bot.:  Rośliny  dzbaneczniko- 
wate  (nepentliaceao)  rodzina  przyrodzona  roślin 
dwuliściennych. 

Dzbanek,  nka,  hu.  nki  p.  Dzban:  Wypió  cały 
D.  wody    (^tyle  wody,  ile  ś.    mieści    w  dzbanku). 

Dzbaniec,  ńca,  Im.  ńce  loielki  dzban. 

Dzbanisko,  a,  im.  a  m.  a.  ni.  p.  Dzban. 

Dzbaniwo,  a,  Im.  a,  Drzewo  baniorodne  a.  ba- 
niowe  bot.  (eroscentia)  roś.  z  rodziny  ostrojowa- 
tyrh.  Gatunek:  D.    kalabasja   (e.  eujete). 

Dzbankarz,  a,  Im.  e  p.  Dzbanarz. 

Dzbankowy  przym.  od  Dzbanek:  Kształt  D. 
Cyna  dzbankowa.  Krura.  (~na  dzbanki  używana). 

Dzbanowaty  mający  kształt  dzbana. 

Dzbanowy  przym.  od  Dzban:  I.  Ueho  dzbano- 
we. 2.  na  dzbany  sprzedawany :  Miód  D.  Piwo 
dzbanowe.  3.  lek. :  Odgłos  "D.- dźwięk  nieprawid- 
łowy przy  osłuchiwaniu  a.  opukiwaniu  płuc. 

Dzbanuszek,  szka,  Im.  szki  I.  p.  Dzban:  [Iść 
w  dzbanuszka]  =  iść,  prowadząc  kogoś  pod  rękę 
z  obu  .'!t7-oji.  2.  (Dzbanuszki]  pierwiosnek  lekar- 
ski (primula  oftłcinalis).  3.  w  Im.  rodzaj  ozdoby 
arcłiitektonicznej. 

[Dzbanuś,  a.  Im.  s]  p.  Dzban:  Oberwie  mi  ś. 
po  głowie  dzbanusiem  od  wody. 

[Dzbele,  i,  blp.j  badyle.     <?> 

t  Dzber,  u,  Im.  y  ceber.  Tnch.     <p.  Ceber  > 

Dzbęk!  naśladowanie  odgłosu  uderzenia:  D.  go 
w  kark.     <Dźwn.> 

Dzbękać,  a,  at  p.  Dzbęknąć. 

Dzbękanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dzbękać. 

Dzbękaniec,  ńca,  Im.  ńce  rub.  uderzenie,  kuksa- 
niec, szturchaniec. 

Dzbęknąć,  nie,  nąl,  nied.  Dzbękać  rub.  I.  upaść, 
grzmotnąć  ś.,  rymnąć.  2.  kogo  =  uderzyć  silnie, 
palnąć,  walnąć,  huknąć,  grzmotnąć. 

Dzbęknienie,  a,  blm.  p.  Dzbęknięcie. 

Dzbęknięcie,  a,  blm.,  Dzbęknienie  czynność  cz. 
Dzbęknąć. 

[Dzbuchnąć,  nie,  nął]  p.  Dzbuknąć :  Jak  go 
dzbuchnie  pod  bok.      <Dźwn.> 

Dzbuk,  a,  Im.  i  I.  [D.]  p.  Zbuk.  2.  a.  Na- 
parst,  Zaprzal  bart.  płód  olnunarly  u  pszczół. 
< Właściwie  Zbuk,  Z-}-BUK> 

[Dzbukać,  a,  ał|  p.  Dzbuknąć. 

[Dzbuknąć,  nie,  nął,  Dzbuchnąć,  nied.  Dzbukać | 
szInrchiKfć,  trącić.      <Dźwn.> 

[Dzbunchaniec,    ńca,    Im.    ńce,    Dzdunchaniec] 

sztitrcłtaniec. 

[Dzdon,  a.  Im.  owie]  p.  Zdun. 
I  Dzdunchaniec.  ńca,  im.  ńce|  p.  Dzbunchaniec: 
I);U  mil    p;'ire  dzdunch.ariców   w   pićrsi. 
IDzekucyja,  i.  Im.  ej  p.  Egzekucja. 
IDzekutnik,  a,  Im.  cyj  p.  Egzekutnik. 
Dzelować,  uje,  owal  p.  Żelować. 
Dzeiowanie,  a,  \>\m.,  czynno.ść  cz.  Dzelować. 
Dzelówka,  i.  Im.  i  p.  Zelówka. 

|Dzen!|   ndśladninanie  glo^u  trznadla.   <r)źwn.> 

JDzendzelija,  i,  Im.  ej  p.  Dzendzeija. 
(Dzendzelja,  i.    Im.    e,    Dzendzelija)   roś.    ery- 

tliraca  centaiiriiim.    <?> 

Dzeńdzeleń! -Deń  deńl     <Dźwn.  > 
Dzeń  dzeńl   p.  Dpń  deń! 


[Dzer,  a,  Im.  y]  naczynie  do  mleka,  rodzaj  doj- 
nicy,  in.  [p  u  ci  era].     <Ukr.  dzer,  z  Rum.  > 

IDzerdza,  y,  Im.  e]  roś.  veronica.  Por.  Rdest. 
<■?> 

[Dzębnąć,  nie,  nąl]  ugryźć,  uszczypnąć.  Por. 
Cępnąć.     <Zap.  w  zwif^zku  z  ZĘB,  Zobać> 

Dzę  dzę!  p.  Deń  deń! 

[Dzęknąć,  nie,  nął]  %oydać  glos  podobny  do  od- 
głosu szklą  tłuczonego:  Jak  go  palnął  po  łbie, 
Żyd  już  ani  dzęknął.    <Dźwn.> 

1.  [Dziaba,  y,  Im.  y]  sztywna  taśma  z  nici  rói- 
nołiarwnycłi,  używana  jako  pas  przez  chłopów  bin- 
łorusłcich.     <Brs.  dziaba  > 

2.  [Dziaba,  y.  Im.  y]  leniwy,  łekki  robotnik  a. 
takaż  robotnica;  próżniak.     <  Zap.  z  Dziabać> 

[Dzlabać,  bie,  bal,  Dziab-dziabać]  I.  p.  Dziab- 
nąć; rąbać  powoli  drzewo,  łapać:  Rano  drzewa 
podziabie  i  bede  miał  drzazgi.  2.  robić  motyką 
dołki  do  sadzenia  kartofli;  kopać  kartofle.  3.  dzio- 
bać, brać  po  trochę  czego  przy  jedzeniu,  jeść  bez 
apetytu.  4.  icymyślać,  kląć,  wygadywać.  <  DZIOB  > 

[Dziabaka,  i,  Im.  i]  p.  Dziabka. 
Oziabanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dziabać. 
Dziab-dziabać,  bie,  bal]  p.  Dziabać  i  Dziabnąć. 
Dziabel,  bla.  Im.  bli]  p.  Djabeł:  Pilno  cie  tam, 
jak  dziabła  w  Częstochowie.  Prz.    <p.  Djabeł > 

[Dziabika,  i,  Im.  ij  p.  Dziabka. 

I  Dziabka,  r,  Im.  i,  Dziabika,  Dziabaką,  Dziobka, 
Dziaka]  I.  motyka,  graca:  Porwał  ś.  jak  z  dziabka 
na  rzepę.  2.  motyka  a.  hak  do  kopania  kartofli : 
Skoro  śniegi  spadną  i  powierzchnia  podeschnie, 
okopuje  ś.  oziminę  ręcznie  dziabka,  jak  kar- 
tofle.   <DZIOB> 

[Dziablica,  y,  Im.  e]  p.  Djabllca. 

[Dziablowy]  przym.  od  Dziabel:  Jedwabne  słó- 
weczko,  dziabłowe  serdeczko.    Pi'z. 

[Dziabnąć,  nie,  nąl,  nied.  Dziabać,  Dziab-dzia- 
bać] uderzyć,  np.  kijem,  kijanką,  cepami,  siekierą 
i  t.  p.;  rąbnąć,  ciaclmąć:  Taki  ci  nieborak  poju- 
szony,  jakby  go  kto  siekierą  dziabnij-ł.  Prus.  |0. 
ś.]  skaleczyć  ś.,  zranić  ś.:  Dziabnęła  ś.  sierpem, 
wyrzynajf-jc  łopuchę.      <  DZIOB  > 

[Dziabnięcie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dziabnąć. 

[Dziabol,  bla.  Im.  bli]  jk  Djabeł.  <p.  Djabeł> 

Dziachać,  a,  al  /A.  p.  Dziachnąć. 

Dziacbanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dziachać. 

Dziachnąć,  nie,  nął,  Dziaknąć  zł.  I.  a.  Dziag- 
nąć,  nied.  Dziachać,  Oziagać  dać.  2.  uderzyć. 
<Dźwn.,  por.  Ciachn<-j,ć  i  Czach! > 

Dziaczyć,  y,  yl  zł."!,  żądać:  Siedli  za  stół 
i  dziaczyli  ognia.  2.  komu  hvs^=  przekupić  ko- 
go.    3.  Dziacz  f^i^is  -  daj  pokój.      <?> 

Dziać,  eje,  al,  [Dziać,  Dziejąc,  Dziajać, 
częstot.  Dziewać]  I.  fi  [D.]  działać,  robić,  czy- 
nić; urządzać:  Ku  zbawieniu  swemu  dziejcie 
co.  Smotr.  Pszczoły  miód,  wosk  dziejij.  L. 
Ciasto  D.  (=  gnieść).  [D.  kiełbasy].  D.  wier- 
sze =  układać,  składać,  Icomponować:  Sercu  ję- 
zyk posłuszny  pełnemu  dobiera  słowa  i  no- 
wy rym  dzieje.  Kochan.  X  D.  barć  =  wyra- 
biać barć  na  drzewie  bartnicą.  X  D.  drzewo  =  M'.y- 
rabiać  na  drzewie  żywym  bartnicą  barć  a.  dzień. 
Z  jakich  tylko  chcieli  sosen  tworzyli  barcie, 
i  rzadki,  ktoby  ich  tu  nie  dział.  Gac.  X  Dziane 
drzewo  =  drzewo,  ua  którym  urządzono  barć  a. 
dzień,  p.  Dzianek.  X  D.  dzień  -  dłubać  drzewo  na 
barć.  2.  a)  X  tkać:  Jedne  będą  szyły  na  kro- 
sienkach, drugie  rękawiczki  jedwal)ne  będjj  dzia- 
ły. Star.  Wstydać  ś.  będą,  którzy  sprawują  len, 
którzy  dziali  a  tkali  subtelne  rzeczy.  Leop. 
Dziana  suknia.    Pieśni,  jak  szatę    dziana,  świat 


630 


DZIAD 

boły  dzieliły.  Kon.  b)  [D.]  rohió  ua  drutach 
[ipionkuchj :  D.  pończochy.  L.  D.  rękawice,  c) 
tD.  aieci  =  robić  sieci.  <1)  [D.]  robić  szydełkiem. 
e)  X  haftować,  wyszywać :  Złotem  dziane  dywany. 
Pot.  Pizen.:  Pajgczyny  srebrem  dziany.  Pol. 
3.  y.  Uóć.  nadziewać:  Gotów  był  z  kiipzy  D. 
Sijnk.  4.  tkomu  =  naz«'c  dawać,  nazywać:  Fraszki 
lym  książkom  dziejs^.  Koclian.  Tankred  mu  dzie- 
ją. P.  Koch.  Dziano  mn  Jezus.  Fort.  Imię  dzia- 
no Sybilla.  Kaz.  Guieź.  Syn  Boży  jest  ci  on  nam 
był  (izian.  5.  X  opoioiadać^  głisić:  Hóżnie  tam 
o  tym  dzieją,  jako  .<;zyki  pan  hetman  sjuawił. 
Pol.  6.  [l).\  =^  podziać :  Koniczku,  gdzieś  dział 
swego  |);ina?  D.  Ś.,  częstot.  [Oziejać  Ś.|,  X  Dżle- 
wai  Ś.,  t  D2iejać  Ś.  I.  staioać  ś.,  być,  zachodzić,  zda- 
rzać ś.,  wydinzać  ś.,  Ira/iać  ś.,  przytrafiać  ś. :  Niech 
ś.  dzieje  wola  boża.  W  tej  sztuce  rzecz  ś.  dzieje 
w  Warszawie.  Działo  ś.  w  parafji  f^w.  Antonie- 
go w  VVar.«zawie.  "W  karczmie  z  wieśniakami 
rozprawiał  niemało,  a  zawsze  o  tym,  co  ś.  w  cu- 
dzych krajacli  działo.  Mick.  Co  ś.  z  przykładu 
dzieje,  słusznie  ś.  zda  D.  Petr.  Chcę  mu  wszyst- 
ko odkryć,  cokolwiek  ś.  w  sercu  moim  dzieje. 
L.  Tu  6.  coś  źle  dzieje.  Krzywda  mi  ś.  dzieje. 
Widzą,...  fatalnie  ś.  dzieje.  Mick.  Co  ś.  z  tobą, 
dzieje?  Nie  wiedziałem,  co  ś.  ze  mną  działo. 
X  Dzieje  ś.  mną,  tobą,  t}m  ś.  to  dzieje.  Kn.  2. 
komu  =  wieić  ś.,  powotlzić  ś.:  Nie  porzucaj  nadzie- 
je, jakoć  ś.  kolwiek  dzieje.  Kochan.  Oby  nam 
ś.  dobrze  działo!  3.  X  w  co  =  obracać  ś.  w  co: 
Wszystko  tu  ginie,  wszystko  w  nic  ś.  dzieje. 
Zabł.  4.  fi  [D.]  dok.  i  nied .- podziać  ś.:  Gdzie 
ś.  owo  szczęście  działo?  Lied.  Kajżeście  mi  ś. 
dzieli,  mamuliczko  dobra?  Sława  krzywoprzy- 
siężcy,  jako  punkcik  jeden,  i  ci,  co  nań  patrzy- 
li, rzekną:  Gdzie  ś.  dział?  Skar.  Gdy  łamiesz 
pęta  ich,  gdzie  ś.  dzieją,  co  więźniów  strzegą? 
Mias.  5.  -J-nieos. :  Dzieje  ś.  o  czym  =  r2'ecz  ś. 
toczy,  chodzi  o  co,  traktuje  ś.  o  czym:  W  księ- 
gach Salomonowych  kaznodziejskich  o  marno- 
ści świata  tego  ś.  dzieje.  Leop.  Dziedzina  (  =  po- 
siadłość), o  którą  ś.  dzieje.  St.  wiśl.  <DZIE> 
Dziad,  a,  Im.  y,  [dziadzi,  dziadowie]  I.  Im. 
owie,  a.  zdr.  Dziadelc,  f  Died  ojciec  ojca  a.  matki, 
niek.  stryj  a.  wuj  ojca  a.  matki:  Wnuk  za  dzia- 
da nie  odpowiada.  Prz.  D.  po  oieu  a.  X  od  ojca. 
D.  po  matce  a.  X  od  matki.  Miał  bardzo  boga- 
tego dziada  stryjecznego.  Krasz.  Chłop,  któ- 
rego dziady  i  rodzice  pomarli.  Mick.  2.  przodek, 
antenat:  Przecz  chwalisz  dziady,  gdyś  sam  szka- 
rady?  Prz.  Z  dziada  pradziada  (  =  od  dawnych 
lat).  3.  (niek.  pog.)  stary  człowiek,  staruch:  Sta- 
ry p.  Baba  o  szydle,  a  D.  o  mydle.  Prz.  Był 
sobie  D.  i  baba,  bardzo  starzy  oboje.  Krasz. 
Gadu  gadu,  stary  dziadu,  bajże  baju  po  zwy- 
czaju... Pol.  Dziada  i  baby  tylko  brakuje!  Czas 
D.,  ale  z  kosą.  Prz.  Mężczyźni,  póki  młodzi, 
chociaż  w  myślach  zmienni,  w  uczuciacli  są  od 
dziadów  stalsi,  bo  sumienni.  Mick.  Siedzi  mu, 
jak  morski  D.  na  karku.  Prz.  (=bożek).  Żart.: 
Kadca  żubr,  już  D.,  ledwie  goni  resztą  rogów. 
Mick.  Przen.:  Wiecie  wy.  co  to  znaczy?  Oto,  że 
•wy  dziady,  niedołęgi!  Mick.  (  =  ludzie  zdziadziali, 
tniedolężniali).  Przen. :  Wiedzieli,  że  gdy  na 
Edroisku  D.  nie  zieleniał,  jeszcze  chłodem  gro- 
ziło. Krasz.  (  =  stary  dąb).  [Wyrżnij  dziadzie, 
kiehj. ..]  =  zupełnie,  jak... :  Ależ  to  wasz  syn  wy- 
rżnij dziadzie,  kieby  mój.  4.  iebrak,  szczeg.  sta- 
ry: I),  przy  kościele  śpiewa.  Zabł.  D.  szpitalny. 
D.  żebrzący  chleba,  hez  ręki  lub  bez  nogi.  Mick. 
Gardzi,  jak  D.  Szostakiem.  Prz.  Lubią  go,  jak 
psy  dziada.  Prz.  Straszyć  dzieci  dziadem.  [Cho- 


DZTADF.K 

dzić  po  dziadach]  -  po  żebraninie.  Spuścił  ś.  D. 
na  cudzy  obiad.  Prz.  Pan  w  głowie,  D.  w  kie- 
szeni. Prz.  (=nędzarz).  Zejść  a.  wyjść  a.  xpójść 
na  dziady  =p(f/^<5  z  torbami,  zubożeć:  Niema  ra- 
dy, zejdziesz,  kochanku,  na  dziady.  Rod.  Będę 
musiał  pójść  z  żoną  i  z  dziećmi  na  dziady,  je- 
żelibym  was  wszystkich  miał  raczyć.  Oss.  Gdy- 
by 6.  każdy  człowiek  z  twą  naturą  rodził,  już- 
by  dawno  świat  z  torbą  między  dziady  chodził. 
Nar.  5.  a.  Dziadek  sługa  kościelny,  kościelny: 
Wieczorem  w  niedzielę  przy  wiejskim  kościele 
D.  stoi  i  bije  we  dzwony.  Jaś.  6.  (w  kartach) 
p.  Dziadelc.  7.  jakiś  przyrząd  w  młynie.  8.  ro- 
dzaj ciasta,  in.  baumkuchen,  baurakucli. 
9.  [D.]  =  a)  placek  z  bakaljami.  b)  mgła,  okry- 
wająca górę.  c)  owoc  łopuclia  i  iniiych  rośli)/,  cze- 
piający ś.  ubrania,  [czepiak].  (])  prawiący  prze- 
mowę łia  weselu,  e)  człowiek  bez  charakteru,  nie- 
zaradny,  niedołęga ;  biedak.  1)  bału:an  ze  słomy, 
straszydło  na  ptaki.^  zrobione  na  podobieństwo  dzia- 
da, g)  potrawa  z  mąki  razowej,  h)  narzędzie  do 
strugania  gontów,  i)  beleczka  u  krokwi  w  budyn- 
ku, j)  zagon,  k)  postument  do  wtykania  pcdącego 
ś.  łuczywa.  10.  [dziadzi]  ^-  djabli:  Tańcowali 
Moski  w  sieni,  az  jednego  dziadzi  wzieni.  fi. 
[Dziady]  =  a)  obrząd  zaduszny  u  ludu.  b)  chmu~ 
ry :  Dziady  wyłażą  ^cAmury  wychodzą.  Por.  Za- 
dziadzić  ś.  c)  stare  sprzęty,  rupiecie:  Przetrząsa- 
ła dziady  w  skrzyni  i  nalazła  w  chuście  ma- 
łom  rącke.  d)  nasiona  rośliny,  zwanej  y,psim  języ- 
kiem.'^ e)  a.  [Dziadki]  =  cc)  kopy  siana  na  polu; 
P)  rodzaj  jabłek;  f)  chomąt  z  uprzężą,  f)  Dziady 
kogo  biją,  =^  womituje.  12.  w  Im.  bot.  pospolita 
nazwa  rośliny  malina  jeżyna  a.  jej  jagód.  13.  zł. 
policjant;  dozorca  toięzienia.  Zdr.  Dziadek,  Dzia- 
deczek,  Dziadulek,  Dziaduś,  Dziaduszek,  Dziadzio, 
Dziadunio,  Dziaduńko,  Dziadulo,  jDziadyozek, 
Dziaduleniek,  Dziadko,  Dziadeńko,  Dziadzia,  Dzia- 
dulko,  Dziaduleńko,  Dziadulinek].  Zgr.  Dziadzisko, 
Dziaduch,  x  Dziadowisko,  X  Dziadosko,  [f  Dzia- 
dowsko, [Dziadak,  Dziadok,  Dziadyk,  Dziadyga]. 
<  DZIAD  > 

[Dziadak,  a,  Ira.  i]  I.  p.  Dziad.  2.  człowiek pro' 
szący  bez  wstydu  i  ambicji,  wypraszający  co  z  ubli- 
żeniem swej  godności.  3.  człowiek  zdziadzialy^ 
zniedołężniały ,  który  ś.  zaniedbał,  opuścił. 

[Dziadaki,  ów,  blp.l  plewy. 

[Dziadarz,  a,  Im.  e]  wyglądający  na  dziada,  nę- 
dzarz. 

Dziadeozek,  czka,  Im.  czki  p.  Dziad. 

Dziadek,  dka,  Im.  dkowie  I.  p.  Dziad:,  a)  D. 
stryjeczny  (=  stryj  ojca),  b)  =  staruszek:  Śmierć 
lub  dziatki,  lub  dziadki  mknie,  jako  ś.  nawiną. 
Bratk.  Jakiż  to  D.,  jak  gołąb  siwy,  z  siwą  aż 
do  pasa  brodą?  Mick.  Nie  śmiej  .ś.,  dziadku, 
z  cudzego  upadku.  Prz.  Bywaj  dziadku!  (o  nie- 
dźwiedziu). Sienk.  c)  Przyszedł  D.  pochyły,  ta- 
ki oto  ubogi.  Len.  (=  żebrak).  2.  Kościany  D.  = 
człowiek,  ruszający  ś.  jak  automat.  3.  a.  Dziad 
(w  kartach)  osoba  fiknjjna,  zastępująca  gracza: 
Wist  z  dziadkiem.  4.  blm.  rodzaj  gry  w  karty: 
Trzeba  rozegrać  ś.  o  resztę  w  maczka  lub 
dziadka.  Lam.  5.  blm.  żart.  liczba  V0  w  grze 
zwanej  lolenjjką,  In.  Staruszek.  7.  hu.  dki 
j)rzyrząd  do  gniecenia  orzechów,  in.  Xorzecho- 
łom,  X  stryszek,  fz  ąb.  8.  [D.]  Im.  dki  = 
a)  deska  pionowa,  tworząca  zakończenie  ławy  nie- 
ruchomej pod  ścianą,  b)  ława  ciesielska  do  stru- 
gania drzewa,  c)  ostatni  snop,  zebrany  z  pola.  d) 
luft  do  przeprotoadzenia  dymu  z  pieca  do  komina. 
9.  [Dziadki]  =  a)  zupa  mączna  na  wodzie,  b)  p. 
Dziad.     <DZIAD> 


631 


DZIADEl^O 


DZIAKIEL 


[Dziadeńko,  a,  Irn.  i  a.  owie]  p.  Dziad. 

[Dziadki,  ów,  blp.]  p.  Dziad  i  Dziadek. 

[Dziadko,  a,  Im.  owie]  I.  p.  Dziad.  2.  a.  [Dziadź- 
ko,  Dziadzia,  Dziadzio]  siryjaszek  a.  wujaazeh. 

Dziadkostwo,  a,  bhii.  istnienie  w  charakterze 
dziadka,  posiadanie  wnuka :  Niemała  stąd  radość 
była  hetmana:  doczetał   ś.  dziadkostwa.  Roi. 

t  Dziadkowizna,  y,  Im.  y,  [Dziadkowizna]  p. 
Dziadowizna. 

Dziadkowy,  [Dziadków]  przym.  od  Dziadek: 
Z  pagórka  o  kilka  staj  tylko  przed  sobą  ujrza- 
łem wieś  dziadkową.  Kaczk. 

[Dziadków]  p.  Dziadkowy :  D.  dom.  "Wyprowa- 
dzić na  D.  ogT6dek  =  wyprowadzić  w  pole. 

[Dziadek,  a,  Im.  i]  I.  p.  Dziad.  2.  pog.  biedak. 

[Dziadora,  y,  Ira.  y]  dziad,  dziadzii<ko. 

X  Dziadosko,  a.  Im.  a  ra.  i  ni.  p.  Dziad :  I  jest 
h.  czego  lękać,  żeby  zwątlon  troską  z  samego 
przywidzenia  nie  zamarł  D.  Zabł. 

Dziadostwo,  a,  blra.  I.  zb.  dziady:  D.  spiesznie 
rozpraszać  ś.  zaczęło.  Krasz.  2.  dziadek  z  hub- 
ką:  Biegała  na  futor  do  dziadostwa  Ni«zypo- 
rostwa  w  celu  zasięgania  rady  u  baby.  Jeż. 

Dziadować,  uje,  owal  I.  hyć  dziadem,  chodzić 
po  proszonym,  iebrać.  2.  [D.]  żyć  w  niedostatku, 
biedować.  [D.  Ś.]  guzdrać  ś.     <pZIAD> 

Dziadowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Dziadować. 

Dziadowina,  y,  Im.  y,  Dziadzina  dziad  godny 
politowania,  starowina. 

X  Dziadowisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Dziad. 

t  Dziadowizna,  y,  Im.,  y  I.  a.  f  Dziadkowizna, 
[Dzi^ókoyiizna]  spadek  po  dziadku:  Starszego  sy- 
na dziad  jogo  kazał  zostawić  na  tej  dziadowi- 
zni<i,  to  jest  w  siedlisku  domowym  mieszkać  ma. 
Gac.  2.  i  [D.  a.  Babizna]  grunt,  otrzymany  w  spad- 
ku po  matce:  Po  matce  (grunt)  zwał  ś.  babizną 
lub  dziadowizna.  Gac.  Kostyrowie  o  ojczyznę 
przyprawują  niejednego   i  o  dziadowiznę.    Klon. 

[Dziadowoda,  y,  Im.  y]  I.  a.  [Dziadowód]  ten, 
co  wodzi  ślepych  dziadów.  2.  w  Im.  prowadzanie 
ślepych,  dziadów:  Ińć  na  dziadowody.  3.  włóczy- 
kij, powsinoga,  włóczęga;  ohdartus.  < Spolszcze- 
nie Ukr.  didow6d> 

[Dziadowód,  oda.  Im.  ody]  p.  Dziadowoda:  Nie- 
doczekanie  twoje,  dziadowodziel  Prus. 

Dziadowski,  Dziadów  przym.  od  Dziad  f.  a) 
Dziadowska  sztuka  tycze  ś.  wnuka.  Prz.  b)=ie- 
hraczy:  Torba  i  kij  D.  Żart.:  Zupa  dziadowska 
=  krvpnik  z  kartofiami.  Morze  dziadowskie  a. 
woda  dziadowska  =/)ta.';fct;  Masz  tobie!  zamiast 
siana,  dziadowska  woda,  t.  j.  duża  przestrzeń 
głębokich  piasków.  Kórz.  Rozpuścić  kogo  a.  co, 
jak  D.  bicz  =  Ł«rdco  rozj/uścić.  Rozpuścił  ś.,  jak 
D.  bicz.  Prz.  Języka  na  D.  bicz  nie  rozpuszczał 
i  nmiał  go  za  zębami  trzymać.  Krasz.  2.  [D.] 
-&)biedny,  opriszczony,  niechlujny,  b)  D.  korzeń, 
dziadowBKie  ziele,  dziadowska  wesz,  krew  p. 
Korzeń,  Ziele,  Wesz,  Krew.  Po  dziadowsku  przys. 
jak  dziad,  jak  żebrak.     <  DZIAD  > 

t  Dziadowsko,  a,  Im.  a  p.  Dziad.  Hist.  w  Lan., 
Rej. 

Dziadów  p.  Dziadowski:  Tfy,  na  psa  uroki,  na 
dziadowe  tłumoki.  Prz.  [Dziadowa  kapuetaj  p. 
Kapusta. 

Dziadówka,  I,  Im.  i  1.  iebraczka,  baba:  Jakaś 
stara  jejmość,  podobno  podupadła  szlachcianka, 

tóJ  D.,  pół  dewotka.  Hał.  Przen. :  O!  niedoczo- 
anie  jej,  żeby  tani  moja  noga  postała  u  tej 
dumne)  arystokratki :  D.  i  bawi  ś.  w  paniąl  Bał. 
(- uboga  kobieta,  nędzarka).  2.  [D.]  =  a)  córka 
dziada,     b)  zuj^a  ze  skórek  chleba,     c)  morga. 


Dziaduch,  a.  Im.  y  p.  Dziad.    Sow. 

[Dziadula,  i.  Im.  ej  człowiek  biedny,  niedołęini/, 
lahij  (o  mężczyźnie  i  kobiecie). 

Dziadulek,  Ika,  Im.  Ikowie  p.  Dziad. 

[Dziaduleniek,  ńka.  Im.  ńki  a.  ńkowie]  p.  Dziad. 

[Dziaduieńko,  a,  hu.  i  a.  owie]  m.  p.  Dziad. 

[Dziadulinek,  nka,  Im.  nki  a.  nkowle]  p.  Dziad. 

[Dziaduiko,  a,  Im.  i  a.  owie]  m.  p.  Dziad. 

Dziadulo,  a.  Im.  owie  p.  Dziad:  Nie  znacie  me- 
go dziadula.  Kon.  Podpórki  dziewczątka  z  po- 
dwórka przynoszą,  gdzie  struże  D.  staruszek. 
Len. 

Dziadunio,  a,  Im.  owie  p.  Dziad:  Straszny  D. 
Rodź. 

Dziaduńko,  a,  Im.  owie  p.  Dziad:  Chodźmy, 
dziaduńku!  Orzesz. 

Dziaduszek,  szka,  Im.  szkowie  p.  Dziad:    Jam 

od  Krakowa,  od  tego  starego  naszego  dziadusz- 
ka.  Krasz. 

Dziaduś,  a,  Im.  owie  p.  Dziad :  A  mnie  ś.,  dzia- 
dusiu,  zrobiło  tak,  jakby  to  dusza  moja  śpie- 
wała i  grała.  Jeż.  Sam  nie  wie  co  plecie,  D. 
nigdy  na  wielkim  niebywały  świecie.  Miek. 

[Dziady,  ów,  blp]  p.  Dziad. 

[Dziadyozek,  czka,  Im.  czki  a.  czkowie]  p. 
Dziad. 

[Dziadyga,  i,  Im.  i]  m.  I.  p.  Dziad.  2.  biedak 
a  próżniak,  człowiek  zaniedbany,  niezaradny,  głu- 
piec. 

[Dziadyk,  a,  Im.  i]  p.  Dziad:  Jabka  dla  mło- 
dzika, zgniłki  dla  dziadyka. 

1.  [Dziadzi]  należąaj  do  dziada.  [Dziadzia  mą- 
ka] p.  Mąka. 

2.  [Dziadzi,  dów]  p.  Dziad. 

[Dziadzia,  i,  Im.  owie]  I.  p.  Dziad.  2.  p. 
Dziadko. 

Dziadzieć,  eje,  al  dziadem  =  starcem  i.  siatcać, 
starzeć  ś.:  Chłopak  mi  w  oczach  dziadzieje.  Prus. 
(  =  staje  ś.  cherlakiem,  traci  młodzieńczą  żywość). 
<DZIAD> 

Dziadzienie,  a,  blm..  czynność  cz.  Dziadzieć. 

Dziadzina,  y,  Im.  y  m.  a.  X  ż.  p.  Dziadowina: 
Pełznie  jakowaś  D.  z  toporem.  L. 

Dziadzio,  i,  Im.  owie  I.  p.  Dziad:  Po  dziadzi 
wziął  nos  orli.  Kon.    2.  [D.]  p.  Dziadko. 

Dziadzisko,  a,  Im.  a  p.  Dziad. 

[Dziadiko,  a.  Im.  owiej  p.  Dziadko:  Dziadźko- 
wi  na  swojej  własnej  ziemi  panować  pozwalasz. 
Orzesz.     <Brs.  dziadźkam> 

Dziagać,  a,  al  zł.  p.  Dziachnąć:  D.  manele  = 
nakładać  kajdany.      <Dź\vn;  p.  Dziachnąć> 

Dziagnąć,  nie,  nąl  zł.  p.  Dziachnąć. 

[Dziaha,  y,  Im.  yj  pasek  rzemienny  ze  sprzążką 
do  podtrzymywania  spodni,  oczkur;  wog.  pasek: 
Kolorowym  paskiem,  zwanym  dziahą,  przepasa- 
ła kaftan.  Orzesz.  Zdr.  [Dziażka].  <Brs.  dziaha, 
zdr.  dziażka> 

(Dziajać,  je,  Jal]  p   Dziać. 

[Dziajdać,  a,  al]  I.  lekko,  nienależycie  ubijać. 
2.   zrzędzić.      <?> 

ł  Dziak,  a.  Im.  owie  p.  DJak:  D.  cerkiewny. 
Perz.  Poprośmyż  Boga  za  króla  polskiego  i  za 
dziaki  jogo.  <Brs.  dziak,  z  Qr.  dińkonos,  p. 
Diak> 

[Dziaka,  i.  Im.  I]  p.  Dziabka. 

[Dziakać,  a,  al]  ji<>!<t>ikiu'ać,  często,  głośno  a  lek- 
ko uderzać;  mówić  (/losem  jednostajnym.  <Dźwn., 
por.  Dziahać,  Dziachać"> 

[Dziakanie,  a,  l)lm.l  czynność  cz.  Dziakać. 

t  Dziakiel,  kia,  Im.  kle  p.  Dziaklo. 


C32 


DZIAKIKLNT 
t  Dziakielny  przym.    od  Dziaklo :    Siaao    dzia- 

lr*f  fil  n  A     O  7 

t  Dziakieł,  kia,  Im.  kly  p.  Dziaklo  :  W  przy- 
wileju na  biskupstwo  wileńskie  Jagiełło  wyzwa^ 
la  dobra  duchowne  od  wyprawy  wojennej,  stra- 
ty, oprawowania  mostów,  dziakłów  etc.  Stryjk. 
<p.  Dziaklo  > 

t  Dziakla,  ł,  Ira.  e  p.  Dziaklo :  Pomocne  w  Lit- 
wie   nazywało  ś.  D.  "Wiszn. 

+  Dziaklo,  a,  Im.  a,  fDziaklel,  fDziakiel,  fDziak- 
la,  t  Djaklo  I.  dawna  danina  zboiowa  na  Litwie  : 
To,  co  nazywało  ś.  w  Polsce  pomocne,  miało 
w  Litwie  imię  dziakła.  Cz.  2.  [D.]  dareniazczy- 
zna,     <Br6.  nziakła  ni.> 

Dziaknąć,  nie,  nąl  zł.  I.  p.  Dziachnąć.  2.  wziąć. 
3.  wypić.  4.  zażyć.  5.  jwjść.  6.  pojechać.  7.  skrze- 
mć  ognia.     <  Dźwn.,    por.   Dziaehną($> 

Dziaknięcie,  a,  blm.,  czynność   ez.  Dziaknąć. 

t  Dziakon,  a,  Im.  i  p.  Djakon. 

f  Dziakostwo,  a,  Im.  a  p.  Djakostwo. 

X  Dziakowiec,  wca,  Im.  wcy  p.  Djakowieo. 

t  Dziakowski  przyra.  od  Dziak. 

t  Dzialny  p.  2.  Działowy:  Huki  dzialne  i  ruś- 
nicze.  Dor.  Dzialna  strzelba.  Goł.  (  =  strzelanie 
z  dział).     <DZIE> 

Dział,  u,  Im.  y  I.  dzielenie,  rozdzielanie,  podział: 
Kto  nie  był  przy  dziale,  nie  weźmie  nic.  Prz. 
Cześ.  w  Im.  =  dzielenie  majątku  między  współ- 
właścicielami: Działy  dobrowolne,  jirzymusowe 
czyli  sądowe,  tymczasowe,  ostateczne.  Sprzedaż 
nieruchomości  w  drodze  działów.  Powinna  bia- 
łogłowa po  trzydziestu  dniach  mężowym  sukce- 
sorom D.  uczynić.  P.  Clieł.  2.  część  z  podziału 
wypadająca  =  a)  część:  D.  jakiejś  nauki.  D.  ilu- 
strowany gazety.  (O  książkach):  Wykaz  hipo- 
teczny składa  ś.  z  czterech  działów.  Rękopis 
Modlitw  Wacława  zapisany  jest  w  dziele  „Ca- 
talogus  codicum"  w  dziale  VL  Malin,  b)  rodzaj, 
gatunek,  kategorja:  To  zwierzę  należy  do  działu 
mięsożernych,  c)  y.częśćkomu  przeznaczona, udział: 
Turcy  mówią.,  że  Bóg  dał  działem  wodę  chrze- 
ścijanom, a  onyra  ziemię.  Kłok.  d)  a.  [Dziel] 
część  fpadku  na  kogoś  przypadająca,  scheda:  Sprze- 
dać swój  D.  e)  fJ).  a.  [Dziel]  roli-^n.  f)  gór. 
część  dochodu  z  kopalni  gwarkowi  przypadająca. 
Łab.  3.  f  udział,  los,  przeznaczenie.  Glosy  z  w. 
XV.  4.  gie. :  D.  wód  =  linja  wyniosłości,  często 
niedostrzegalnych,  po  której  obu  stronach  wody  spły- 
wają ku  róinym  systematom  rzecznym.    <DZIAŁ> 

[Dział,  U,  Im.  yj  góra  zdatna  do  uprawy;  pola 
uprawne  na  górach;  wog.  wzgórek,  góra:  Grysi- 
kob,  D.,  który  rozgranicza  dolinę  sandecką  od 
doliny  Ropy  i  Wisłoki.  Pol.  Sołtys  jechał  przo- 
dem i  prowadził  na  ścieżki  i  działy.  Pol.  Wejdź- 
my do  lasu,  póki  noc  jeszcze,  a  jak  oświtnie,  to 
8.  działami  dostaniemy,  gdzie  chcemy.  Kaczk. 
Zdr.  [Działeczek].  <Ukr.  dił,  z  Rum.  deal  = 
wzgórek > 

Działacz,  a,  Im.  e  I.  tetiy  co  działa,  człowiek 
czynny:  D.  społeczny.  2.  sprawca,  winowajca: 
My  jesteśmy  nieszczęścia  naszego  działacze. 
Kras.  3.  czynnik,  motor:  Odkrył  nowy  D.  w  na- 
turze. Prus.  Teraz  już  rzeczy  w  blizkich  przy- 
czynach pojmuję  i  do  pierwszych  działaczów  już 
znalazłem  drogę.  Przyb.  (=przyczyn,  powodów). 
<DZIE> 

Działaczka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Działacz :  Ona 
to  jest  zausznicą  i  główną  działaczką  spisku. 
Kraus.     <DZIE> 

Działać,  a,  ał,  fDziełać,  [Dzieląc],  częstot. 
XDziaływać,  fDziaławać,  tOziałowaó  I.  łi[D.] 


DZIAŁKA 

robić,  czynić,  wykonywać,  uskuteczniać:  Roksolany 
z  surowych  skór  wołowych  kaftany  sobie  dzia- 
łali. Biel.  M.  Nie  wiedzą,  co  działają.  Op.  Jej 
boleść  działała  inszym  boleść.  Op.  (=  sprawiała). 
Wieczerzą  s  nimi  działał.  Op.  Kazanie  D.  Op. 
(-mówić)  Aby,  tako  działając,  drugie  nauczali. 
Op.  Sami  tylko  Żydowie  winnym  go  działali 
i  śmierci  jego  żądali.  Op.  (-rohili).  Co  nie  ma 
słuszności,  to  też  pożytku  nie  działa.  Warg.  C=m« 
przynosi).  Źle  działamy,  a  fortunę  obwiniamy.  Jak. 
W.  (—postępujemy).  Powinności  swej  dosyć  nie 
działał.  Orzech.  Liczbę  za  co  D.  Leop.  (-ra- 
chunek  zdawać  z  czego).  D.  i)rośby  do  Boga. 
Kochan.  (  =  zanosić).  X  D.  arytmetycznie.  L.  Ser 
D.  L.  (Niech  ze  mną  działają,  co  mi  naznaczyli]. 
[D.  masło].  2.  czynnym  być,  rozvńjać  czynność: 
Nie  mówić,  bracia,  lecz  D.  przystoi.  Kras.  D. 
w  czyim  imieniu  (  =  występować).  D.  sądownie 
przeciw  komu  (^występować).  D.  zaczepp^ie,  od- 
pornie przeciw  nieprzyjacielowi  (=poczynać,  wy- 
stępować). D.  pod  wrażeniem  chwili.  Osoby,  dzia- 
łające w  sztuce.  Maszyna,  telegraf  działa.  Słoń- 
ce działa  (  =  operuje).  Armja  działająca.  Czło- 
wiek ś.  urodził  do  życia  działającego.  Zabł. 
(=  czynnego).  X  Część  nauki  działająca.  Perz. 
(—praktyczna).  X  Sześć  dni  jest,  których  ma 
być  działano.  Sekl.  ( —pracowano).  3.  wpływ 
mieć,  wpływać,  moc  wywierać,  oddziaływać:  D.  na 
umysł,  na  imaginację.  Wymowa  działa  na  umy- 
sły. D.  na  ma8j\  Lekarstwo  działa  (—sprawia 
skutek,  skutkuje).  Czas  ponury  nietylko  fizycznie, 
ale  i  moralnie  nad  nami,  a  raczej  w  nas  D. 
zwykł.  Kras.  Przyczyny  działające.  Bals.  X Dzia- 
łaj =ju(ź,  nuie.  4.  [D.]  robić  masło.  fD.  ś.  nazy- 
wać siebie,  czynić  ś. :  Wszelki,  co  ś.  działa  kró- 
lem, odpowieda.  Op.     <DZIE> 

X  Dzialalnościowy  przym.  od  Działalność:  Przy- 
czyny niemocy  mogą  być  organiczne  i  działalno- 
ściowe  (  =  czynnościowe,  funkcjonalne). 

Działalność,  i.  Im.  i  I.  x  rz.  od  Działalny.  2. 
o^o7  działań  dokonywanych  w  pewnym  kierunku, 
praca:  Obrąb  działalności.  D.  na  polu  nauko- 
wym. W  wir  mistycznych  rojeń  i  działalności  za 
sobą  go  pociągnął.  Chra.  3.  X czynność,  Junkc ja: 
Różniczkują  8.  działalności,  służące  do  zaspoko- 
jenia życia  społecznego.     <DZ1E> 

X  Działalny  I.  mający  moc,  możność  działania. 
2.  skitteczny:  Lekarstwo  działalno. 

Działanie,  a.  Im.  a  I.  czynność  cz.  Działać:' 
Działania  wojenne.  Gdzie  niema  łajania,  tam 
niema  działania.  Prz.  Fil.:  wywieranie  icpłytcu 
na  coś,  przyczynianie  ś.  do  zmian  czegoś:  D.  du- 
szy na  ciało  i  ciała  na  duszę.  D.  na  odległość. 
Pod  działaniem  połączonych  czynników,  budzą- 
cych w  nim  dziecinne  wspomnienia,  postanowił 
spełnić  akt  pokory  religijnej.  Chni.  Mat.:  Cztery 
działania.  2.  chem.  =  a)  oddziaływanie,  reakcja: 
D.  kwaśne,  zasadowe,  obojętne,  b)  wpływ  che- 
miczny  jednego  ciała  na  drugie.  3.  lek.  p.  Ope- 
racja.    <DZIE> 

t  Działanie  się,  a  ś.,  blm..  czynność  cz.  Dzia- 
łać ś. 

X  Działany  im,  od  Działać,  sztuczny,  podrobio- 
ny: Siarka  jest  samorodna  i  działana.  Sleszk. 

fDziaławać,  a,  ał  p.  Działać:  Bogu  h.  ofiara 
działawała. 

[Działeczek,  czka.  Im.  czki]  p.  [Dział]:  Moja 
raiła  na  dziAłecku  trAwe  zbićra. 

Działka,  i.  Im.  f  I.  część  na  kogoś  z  podziału 
przypadająca:  Spłata  działek  współsukeesorów. 
D.  gruntu.    2.  yC podziałka,  skala:  D.  prędkości. 


688 


DZIAŁKO 


DZIARDTŃ 


3.  liot.  (sepalum)  liatek  kielicha.  4.  X  lek.  p. 
Dawka.     <  DZIAŁ  > 

Działko,  a,  Im.  a  ]>•  Działo.  Gór.:  D.  puste,  in. 
))  II  s  t  k  i. 

Działkować,  uje,  owal  parcelować,  rozjyarcelo- 
trijinK^:   I).   griWlt.       <1)ZIAŁ> 

Działkowanie,  a,    blni.,    czynność   ez.    Dzialko- 

y/i&t,  ]>arcelacja:    1).  grantów. 

X  Dziallejnia,  i,  Im.  e  p.  Działolejnia.  <DZ1K 
+  LE> 

X  Dziatiejnik,  a.  Im.  cy  p.  Dziaiolej. 

Dzia(o,  a,  Im.  a  (6  jip.  )m.  tdziałmi,  7  pp.  Im. 
I  dzielech)  I.  fp-  Dzieło:  Tegoć  działa  rząd 
zbawienia  naszego  potrzebował.  P.<ń.  w.  X\'. 
Naśladować  żywota  mojego  działa.  Pśń.  w.  XV. 
Wejrzyj,  Panie,  na  D.  twoje.  Wr.  Trzysta  ko- 
ściołów w  Kijowie,  rozmaitym  działem  budowa- 
nych. Biel.  M.  Pługiem  wyoraao  buławę  i  kilka 
żeleźców  od  strzał  staroświeckim  działem.  Biel. 
M.  (=  staroświeckiej  roboty).  2.  a)  f  ivog.  narzę- 
dzie wojen7ie  do  wyrzucania  pocisków :  Tłómacze- 
nie  „machina"  przez  „D."  nie  jest  anachroni- 
zmem. Brk.  b)  broń  palna  dużego  kalibru,  uży^cana 
przez  arłylerję,  np.  armata,  moidzierz,  granatnik, 
icężownica,  kolubryna:  Działa  ciężkie,  lekkie,  polo- 
we, piesze,  konne,  wałowe,  forteczne,  oblężnicze, 
spiżowe,  stalowe,  z  pr7<lu  a.  z  tyłu  nabijane. 
Rychtować,  zagwoździć  D.  Strzelać,  bić  z  dział. 
Działa  zagrzmiały,  w  bębny  uderzono.  Mlek.  Nie 
tyle  przejdzie  uczuć  przez  serce  w  rozpaczy,  ile 
z  tych  dział  leciało  bomb,  kul  i  kartaczy.  Mick. 
Przen.:  Bazyli  i  Nazjanzenus,  wie  kie  dwa  dzia- 
ła na  heretyki.  Skar.  (=  bicze).  3.  [D.]=ra)  czło- 
wiek niezgrabny,  nieruchawy,  b)  len  wyczesany, 
gotoioy  do  przędzenia.  4.  gór.  =  a)  gniazdo  soli, 
skądś,  sól  wybiera,  b)  D.  puste —prcż^a  przestrzeń 
po  im/braniu,  gniazda  soli,  komora.  Zdr.  Dzialko. 
<DŻIE> 

Działobitnia,  i,  Im.  e  I.  axDziałownia  pewna 
liczba  dział,  połączonych  dla  wspólnego  działania, 
osłanianych  przedpiersiem ,  baterja  oszańcowana : 
Działobitnie  polowe,  strzelnicowe,  nadszańcowe, 
poziome,  wkopane,  oblężnicze  pierwsze  i  dru- 
gie a.  wyłomowe.  2.  X  strzelanina  z  dział,  ka- 
nonada: Słyszeliśmy  odległą  dwugodzinną  dzia- 
iobitnię.     <DZIE-fBI> 

X  DziałoleJ,  a,  Im.  e,  X  Dzialolejnik,  x  Dzial- 
lejnik  ten,  co  tcyrabia  działa,  litdicisarz.  <DZ1E 
-ł-LE> 

X  Działolejnia,  i,  Im.  e,    X  Dziallejnia  fabryka 

dział,  ludwisarn  ia. 

X  Dzialolejnik,  a,  Im.  cy  p.  Dzialolej. 

[Dzialomęter,  tra,  Im.  trzy  a.  trowie]  p.  Gieo- 
metra.  <  SId.  przystosowany  do  DZIAŁ  -j- 
[Oraętra]> 

X  Dzialomiar,  u,  Im.  y  narzędzie  do  mierzenia 
kalibru  dział.     <DZlE-fMTAU> 

X  Dzialostrzelec,  Ica,  Im.  joy  artylerzysta,  ka- 
nonjer.     <  DZlE-f-STKZAŁ> 

fDzialować,  uje,  owal  p.  Działać:  Działowali 
toż  przed  laty  do  spustów  stawu  bórtnice.  Strum. 
<DZ1E> 

X  Działownia,  i.  Im.  e  p.  Działobitnia:  Wyje- 
chaliśmy z  Topane  (port  z  działownia)  do  Caro- 
grodu.  Budź.     <DZIE> 

1.  Działowy,  x  Dzielczy,  f  Dzielny  przym.  od 
Dział:  Ikład,  akt,  spór  D.  Skarga  działowa.  To- 
warzystwo działowe  ( ^jwbierające  pensję  w  sto- 
f  linku  do  dorhoiiów,  ndziaiowe,  akaijne).  <  DZIAŁ  > 

2.  Działowy,  -|-Dzialny,  i  Dzielny  przym.  od 
Działo:  Strzał  D.  X  Działowy,  ego,  Im.  i  dozorca 
ikial;  kunoHjer,      <DZ1E> 


X  Dzialywać,  a,  ał  p.  Działać:  Wiele  często- 
kroć działywał  dla  niego.  Odym.     <DZ1E> 

X  Dzialywanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Dzialy- 
wać. 

I  Dziam  !]  naśladowanie  szczekania  psa.  <Dźwn.> 

[Dziama,  y,  Im.  y]  I.  a.  [Dziamoń,  Dziamo- 
ra]  nicpoń,  ciapa,  jlegmatyk,  niemrawa,  czUmiek 
rozlazły,  nieporadny,  niedbalec  (o  mężczyźnie  i  ko- 
biecie). P.  Ciama.  2.  brajka,  zacierka.  <Dźwn.> 

[Dziamać,  a,  al]  I.  jeść  niesmaczne  potrawy,  jeś6 
niechętnie.  2.  rozdziawiać  szczęki.  3.  robić  po- 
u-oli  a  źle.  4.  gotować  niesmacznie.  5.  miesić 
cianto  od  niechcenia.     <Dźwn.,    por.  (Ciamkać]> 

IDziamanie,  a,  blra.]  czynność  cz.  Dziamać. 

[Dziamdzia,  i,  Im.  e]  i.  a.  [Dziumdzia,  Dzióm- 
dzia,  Dziamdzialamcia,  Ciamcia]  m.  a.  ż.  człowiek 
rozlazły,  niedojda,  gamajda,  niedołęga :  Siłacz  z  nie- 
go, ale  D.  Krasz.  Po  to,  żebyś  nie  zrobiła  z  nie- 
go baby,  dziamdzi  takiej,  jak  sama  jesteś.  Kog. 
St.  2.  ten,  co  dziamdzia;  człoicick,  mówiący  niezro- 
zumiale, pod  nosem,  mamroczący.  <  Dźwn.,  por. 
Ciamcia  > 

[Dziamdziać,  a,  ał]  I.  mamrotać  miękkim  gli- 
sejii,  zrzędzić  niedołężnie.  2.  mówić  niewyraźnie 
pod  nosem,  bąkać,  bezustannie  mamrotać.  <Dźwn.> 

[Dziamdzialamcia,  i,  Im.  e]  p.  Dziamdzia.  <Por. 
Ciamcia]amcia> 

[Dziam  dziam]  w.  naśladowanie  mowy  poicolnej, 
flegmatycznej.     <Dźwn.> 

[Dziamdzianie,  a,  blm.,]  czynność  ez.  Dziam- 
dziać. 

[Dziamgać,  a,  ał]  robić  co  powoli,  nie  śpieszyć 
ś.;  jeść  powoli.  Por.  Ciamkać. 

[Dziamka,  i,  blm.]  =  Ciamka. 

[Dziamolić,  I,  ił]  narzekać  bezustannie,  nudzić 
narzekaniem.     <Dżwn.,  por.  Dziam!  > 

[Dziamoń,  a,  Im.  e]  p.  Dziama. 

[Dziamora,  y,  Im.  y]  p.  Dziama. 

t  Dziana,  ej,  Im.  e  (dom.  szata)  szata  wyszy- 
wana.     <  DZIE  > 

[Dziandolić,  i,  ił]  nudzić,  wantyczyć,  dziwaczyć. 
<Dźwn..  por.  Dziamolić  > 

[Dziandziar,  a,  Ira.  y]  żandarm.  <p.  Żandarm  > 

Dzianecik,  a,  Ira.  i  p.  Dzianet:  Jej  chciało  ś. 
bardzo  powodnego  dzianecika  dosiąść.  Sienk. 
<p.  Dzianet > 

X  Dzianek,  nka,  Im.  nki,  X  Dzianka,  XDrzewo 
dziane  drztwo,  w  którym  jest  ul,  drzewo  bartne^ 
barć.      <DZ1E> 

Dzianet,  a,  Im.  y,  -j-Dzienet,  Dżamet  daw.  na- 
zwa konia  okazałego,  ułożonego  wedhig  szkoły 
hiszpańskiej.  Zdr.  Dzianecik.  <  WJos.  giannetto, 
ciemnego  pochodzenia  > 

[Dzianglo,  a.  Im.  a]  |>.  Dzięgna  i  Gnilec. 

t  Dzianica,  y,  Im.  e  szuta  d-Jana:  tkanina,  opo- 
na. B.  Sz.  Zdr.  fDzianiczka.     <I)Z1E> 

fDzianiczka,  i,  Im.  i  |i.  Dzianica.  Hel. 

Dzianie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dziać.  2. 
X  tkanina.    Sł.    wil.      3.    [D.]    potraica    z    rzepy 


i  milki. 

X  Dzianka,    i,   Im. 

tkana,  nie  szyta,  fioł 

fioł.    4.  p.  Dzienia. 


i    I.  p.    Dzianek.    2.   szata 
3.  nocna    kamizelka.  Troć, 
5.  [D.J  barć,  w  startj  sośnie 
wyrobiona.      <  DZ 1 E  > 

Dzianwa,  y,  Im.  y  bot.  (gaillardia)   roś.    <?> 
I  Dziany  I  w  wyrażeniu:  Dobrze  1).  — gęsty,  pu- 
szysty (o  lutrze).     <I)Z1E> 

Dziapa,  y.  Im.  y  gm.  gęba,  py.ik,  morda,  japju 
<V  Dźwn.,  por.  Japa,  Papa> 

X  Dziardyn,  u,  Im.  y,   X  Dżiardin  ogród,  wiry 
durz:  Zakwitły    piękne   dziardyuy.  Koch.    Z  6U- 


634 


DZTARF.NKO 


DZICZEĆ 


ehyeh  wydmów  rozkoszne  wyrabiam  dziardyny. 
Zabł.     <Włos.  giardino> 

[Dziarenko,  a,  Im.  a]  p.  Dziarno. 

[Oziarg,  u,  Im.  i]  p.  Dziarno:  Co  sie  na  tym 
dziArjrn    urodzi? 

[Oziargan,  a,  Im.  y]  I.  łach,  galgan.  2.  wc- 
droitńec  podejrzanej  wai-tnści,  licho  uhrany.  3.  gal~ 
gan,  chłystek,  śmiałek.  4.  przezwisko  mie.izczani- 
H«,  ł>/k.     <  ?  I)ZIOR> 

[DziargowatyJ  złoiony  z  drobnych  kamyczków, 
ze  iiiMru  (o  ziemi). 

Dziarnina,  y,  blm.  bart  miód  ze  starości  skry- 
Kializowanij  w  ziarna,  in.  miód  if  r  u  p  n  i  s  t  y. 
<ZlAiiN'> 

X  Dziarnisty,  X  Oziarsfwisty ,  f  Drząstwisty  , 
t  Drząstwisty  pełen  ziam ,  kamyków,  ziarnisty^ 
grriliniiirnisiy,  iwirowaty :  Piaseif  do  wmieszania 
w  waj»no  powinien  być  kamienisty,  a.  jak  mó- 
wimy,   D.  Kluk.     <ZrARN> 

Dziarno,  a,  Im.  a.  I.  X  a.  X  Dziarń,  X  Dziar- 
stwo,  t  Dźwiarstwo,  .fZdziarstwo,  f  Drząstwo, 
fDrzastwo,  [Dziarg,  Zarstwo]  piasek  z  kamyka- 
mi, piasek  gruby,  gruboziarnisty,  drobniutkie  ka- 
myczki, żwir.  2.  (D.J  okruchy  zwietrzałego  grani- 
tu. Zdr.   [Dziarenito].    <ZIAliN> 

[Dziamyj  p.  Dziarski:  I),  koń,  chłop.  D.  do 
roboty  (-dobry  do  roboty). 

X  Dziarń,  i,  Im.  e  p.  Dziarno. 

X  Dziaro,  a,  blm.  piasek  suchy  i  gruby,  którym 
wodę  zaskórną  w  pacach  bursztynowych  zasypupf. 
<Por.   Dziarno  > 

Dziarski,  f  Darski,  X  Dzierzki,  [Dziarny,  Dzir- 
ski,  Dżerski,  Oźyrski,  Dzierży,  Dzirzyl  pełen  ży- 
cia, żioawy,  hoży,  ochoczy,  zuchotoaty.  dzielny :  D. 
cłiłopiec.  Dziarska  mina.     <DZIARSK> 

Dziarsko  przys.  od  Dziarski;  [Dzirsko,  Dzirie, 
Dzif  zo  |. 

Dziarskość,  i,  blm.  rz.  od  Dziarski. 

Dziarstwina,  y,  Ira.  y  zool.  p.  Tolp. 
<DZ1ARN> 

X  Dziarstwisko,  a.  Im.  a  miejsce  iwirem  zasy- 
pane. 

X  Dziarstwisty  p.  Dziarnisty:  Twierdze  z  ka- 
mienia dziarstwistego.  Jak.  J. 

Dziarstwo,  a,  Im.  a  I.  X  p.  Dziarno.  2.  a. 
t  Drząstwo  lek.  (sabulum  urinae)  piasek  moczo- 
wy.    <DZIARN> 

[Dziarwa,  y,  lin.  y]  m.  elegant,  panicz.    <?> 

*[Dziarzość  (dziar-zość),  I,  blm.,  Dzierzośó, 
Dzirskość]  dziarskość,   odwaga,  śmiałość. 

Dziateczki,  czek,  blp.  p.  Dziatki.    <DZIE> 

Dziateńki,  niek,  blo.  p.  Dziatki:  Chcesz  k.  że- 
nić, czego  tu  płakać/  weselcie  ś.,  D.  Krasz. 
ŁDziateńko,  a,  Im.  a]  p.  Dziecię, 
iziatki,  tek,  blp.  małe  dzieci:  Dobre  dziatki 
zdobifj,  matki.  Prz.  f  Dziatkami  chodzić  =  być 
w  ciąży:  Mnie,  kiedym  dziatkami  chodziła,  ta 
też  rozmowa  była.  Gosł.  Przen:  Nie  jednej  matki 
D.  Prz,  (=:ludzie  różnych  skłonności),  D.  modlą 
8.  do  Boga.  Mick.  Zdr.  Dziateczki,  Dziateńki. 
<DZIE> 

[Dziatowina,  y,  Im.  y]  p.  Dziecina:  Dużo  lAtek 
psezył  nieDoecyk...  z  zono  i  dzidtowinilmi 
(=  z  dzieciskami). 

[Dziatuszko,  a,  Iro.  a  a.  i]  p.  Dziecię. 

Dziatwa,  y,  blm.  zb.  dzieci. 

t  Dziatwa,  y,  blm.  p.  Dzietwa:  A  jeśliby  on 
opiekun  przez  te  lata,  w  któreby  on  bór  trzy- 
mał, dziatwą  na  onym  boru  wystatczył,  tedy 
powinien  za  każdą  sośnia  po  catery  arrosze 
Skr.     <DZIE>  •'    .»  • 


[Dziaty,  ów,  blp.J  dzieci,  dziatki:  Wyjdź  do 
nas,  maty,    przywitaj  swoje  D. 

[Dziaucha,  y,  im.  yj  p.  Dziewucha. 

[Dziaukać,   a,  al]   p.  Dziawkać. 

X  Dziaur,  a,  Im.  owie  p.  Giaur. 

X  Dziaurski  p.  Giaurski.  X  Po  dziaursku  przys. 
Jak  giaur:  Tyś  krew  mumeńdoń.sk;j  po  d/.iaur.-^ku 
przelał.     <p.  Giaur  > 

[Dziawkać,  a,  al,  Dziaukać]  (o  psie)  szczekać 
urywanym  głosem,  ujadać.     <Dźwn.> 

'Dziawkanie,  a,  blm.]  czynno.ść  cz.  Dziawkać. 
Dziawolenie,  a,  blm.j  czynność  cz.  Dziawolić. 
Dziawoiić,  i,  ii]  I.  skomleć  (o  psie).  2.  kwi- 
lić, cicho  płakać  (o  dzieciach).  3.  gderać:  Ko- 
biecina dziawoli  na  chłopa.    <?> 

[Dziawraga,  i,  Im.  i]  m.  mizerota,  nędzota  (o  czło- 
wieku).    <?> 

Dziażenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dziażyć. 
Dziażka,  i,  Im.  i|  p.  Dziaha. 
Dziażyć,  y,  yl]  bić,  hatożyć,  chłostać:  D.  skórę. 
Oziągwy,  dziągw,  blp.]  łyżwy  (do  chodzenia  po 
morzu).  <?> 

xDziąslak,  a.  Im.  i  lek.  Cepulis)  więsak  dzią- 
sła.    <DZIĄS> 

Dziąsło,  a,'^lm.  a,  fDziąsna,  [Dziąsna,  Dziąsno, 
Dąslo,  Duslo,  Dusno,  Wdziąslo]  anat.  (gingiva) 
błona  śluzowa,  obrastająca  wyrostki  zębodołowe 
szczęk  i  otaczająca  szyjki  zębów.      <DZIAS> 

Oziąslowy,  fDziąśiany  przym.  od  Dziąsło; 
anat.:  -j- Myszka  dziąsło wa  kości  językowej  p. 
Bródkognykowy.  X  Komórki  dziąsłowe,  in.  z§- 
bodoły  (alyeoli  dentium). 

fDziąsna,  y,  Im.  y,  [Dziąsna]  p.  Dziąsło: 
"Wrzód  przy  dziąsnach.  Mur.     <DZIĄS> 

[Dziąsno,  a,  Im.  a]  p.  Dziąsło. 

fDziąśiany  p.  Dziąslowy:  D.  ból.  Mym. 

f  Dziążka,  i,  częś.  w  Im.  i  p.  Dzięga:  Dla  po- 
spólstwa kuć  należy  grosze  i  półgroszki,  jako 
Moskwa  ma  zwyczaj  robić  swoje  dziążki.  Star. 
<p.  Dzięga> 

[Dzib  !,  Dziub  I,  Cip  I]  wołanie  na  kury  :  Cip  cip 
dzib  dzib!  Dzib  dzib  dziub  dziub!     <Dźwn.> 

1.  [Dzichcisko,  a,  Im.  a]  p.  Dziegcisko. 

2.  [Dzichcisko,  a,  Im.  a]  p.  Dzichta. 
[Dzichta,  y,  Im.  y]   p.  Dziechta:    D.    bez  koń- 
ców =łafdak.  Zgr.   [Dzichcisko]. 

Dziciiy,  ów,  blp.J    węzełki  podróżne.      <?> 
Dzicie]  widzicie.   <p.  Widzieć  > 
Dzicko,  a,  Im.  a]  p.  Dziecię. 

Dzicz,  y,  blm.  I.  a.  Dziczą  =  a)  dńkoś^:  Minęły 
czasy  dziczy,  już  i  lud  myślić  zaczyna.  Stasz.  b) 
Im.  e  zb.  ludzie  dzicy,  niecywilizowani:  Walczyć 
równie  ze  zwierzętami,  jak  i  z  dziczą.  Krasz.  Prze- 
chody północnej  i  wschodniej  dziczy  ku  państwom 
rzymskim.  Nar.  Tym  to  szlakiem  ordy,  dzicze 
biły  w  dziejach  ode  wschodu.  Pol.  c)  ludzie 
gburowaci,  nieokrzesani ,  nietowarzyscy :  To  D.^ 
a  nie  porządni  ludzie,  d)  dzikie  zwierzęta:  D. 
z  krwawemi  pazury.  Mick.  2.  piasek  a.  odrobi- 
ny innego  ciała  obcego  w  żelazie.  3.  X  narasta- 
jące na  ranach  mięso.      <DZIW> 

Dziczą,  y,  blm.  p.  Dzicz:  Twych  słumlców 
sprośna  D.  Fred.  A.  Dokoła  taka  rozkoszna  skał 
D.  Gosz.  (=  widok  dziki). 

X  Dziczak,  a.  Im.  i  zwierz  dziki:  D.  ubieżeó 
złemu  ś.  zdał  razowi.  Zebr. 

Dziczeć,  eje,  al  I.  stawać  ś.  dzikim:  Nie  trzeba 
z  bydłem  groźno  ś.  obchodzić,  inaczej  z  bojaźni 
dziczeje,  łlaur.  Drzewa  ogrodowe^  do  lasu  prze- 
niesione, dziczeją.  Boh.  J.  Człek  dziczeje,  nie 
mając    zwierzchności.    Błaż.     2.    X  (o   rzekach; 


635 


DZICZEK 

rozszfirzn^,  L  w  ujściu  i  zanieczyszczaó  i.  piaskiem. 

<miw> 

Dziczek,  czka,  Im.  czki  I.  p.  Dzik.  2.  p.  Dzi- 
kus: Skromne  i  nieśmiałe  minki  dobre  w  klaszto- 
rze, ale  w  salonie  robi;j  dziczka  z  panny.  Bał. 
3.  myśl.  drapieżny  ptak  iiiiiUiwski,  który  ś.  nie  dal 
uloiyó  do  polowanid.  4.  a.  Dziozka  ogr.  podkładka 
pod  szlachetne  drzewo,  plmka. 

Dziczenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dziczeć.  2. 
X  czynność  cz.-Dziczyć. 

Dziczenie  się,  a  ś,,  blm.,  czynność  ez.  Dzi- 
czyć  ś. 

Dziozka,  I,  Im.  i  I,  dzika  dziewczyna :  Ale  prze- 
strzegam, zdała  te.(  dziczki,  bobyście  były  współ- 
zalotniczki.  Zabł.  X  p.  Dziczek.  3.  [D.]  dzika, 
nieszczepiona  grus^zka  a.  jej  owoc.      <DZIW> 

Dziczlina,  y,  Im.  y  bot.  (brabeium)  roi.  z  ro- 
dziny owelkowatych. 

Dziczy,  Dzikowy  przym.  od  Dzik:  Skóra  dzi- 
czą. Krasz.  Szynki  dzicze.  Sienk. 

XDziOZyó,  y,  yl  dzikim  robić.  D.  Ś.  dzikim  ś. 
pokazywać,  stronić  od  kogo  a.  czego  (szczeg.  od 
ludzi):  Chociaż  zrazti  nieco  ś.  dziczył,  dawał  je- 
dnak odpowiedzi  dorzeczne.  Sienk.  Polska  mog- 
ła już  roznosić  światło  ludom  takim,  które  ś. 
jeszcze  dziczyły  chrześcijańskiej  cywilizasji,  jak 
Prusowie.  Bart.     <  DZIW  > 

Dziozyna,  y,  blm.  p.  Dzikowina. 

Dziczyzna, y,  Im. y  l.a)  a.  x Dzikowina,  [Dzlwo- 
OZyna,  DzikOWizna]  dzikie  zwierzęta,  dzikie pias iwo, 
zwierzyna:  Złapanie  dziczyzny  na  stawie,  jak  oto 
dzikich  gęsi,  kaczek.  Haur.  b)  mięso  dzikich  zwie- 
rząt iptastwa.  2.  rośliny  dziko  rosnące:  Pociąg  idzie 
tuż  przy  wejściach  do  kenjonów,  porosłych  doba- 
mi, platanami,  drzewem  bobkowym  i  pomniejszą 
dziczyzną,  górską.  Sienk.  3.  miejsce  dzikie,  nieu- 
prawne:  W  ogrodzie  widzim  kwatery,  drzewa, 
dziczyzny.  Dm.  4.  dziki  charakter,  dzikość:  Ta- 
picer Francuz  dziczyznę  dawną  zamku  miał 
przekształcać.  Kras.  W  tym  kraju  jest  jeszcze 
dużo  dziczyzny  (  =  barbarzyństwa  a.  ludzi  barba- 
rzyńskich).   5.  p.  Dzikowina.  <DZI'W> 

Dzida,  y,  Im.  y  I.  a  x  Dzyda,  fDziga  lekka 
kopja,  drzewce  ze  slrzalkowatym  ostrzem,  spisa,  pi- 
ka, lanca.  Żart.  Składam  dzidę,  sam  spać  idę. 
Prz.  2.  [D.]  kula,  hasło,  znak,  puszczany  w  obieg 
z  oznajmieniem:  Dzidę  zanieść  sąsiadowi.  Zdr. 
Dzidka.  <Tnr.  dżyda> 

Dzidka,  I,  Im.  I  I.  p.  Dzida.    2.  x  kolec. 

[Dzidko,  a,  Im.  owie  a.  ij  p.  Dydko. 

Dzidlak,  a,  Im.  I  bot.  (chamaepeuee)  ro^.  <?> 

[Dzidort,  a,  Im.  e]  wysoki  a  szczupły  człowiek. 
Dzidula,  I,  Im.  ej    wysoka    a  szczupła    kobieta, 
gidja.   <0d  Dzida  > 

Dzidzi  nieod.  dzieo.,  Dzidzluś  małe  dziecko. 
<Dziec.> 

ŁDzidziaty]  spiczasty. 
izidziuś,  a,  Im.  e  p.  Dzidzi. 

fDzle  wyraz  wtrącony  =  ł/irfuJt,  rzecze,  powia- 
da: Rzekąc  tako:  Bracia,  D.,  miła.  Kaz.  Gnieź. 
Rsekąc  k  niemu  tako,  iże  toć  D.  jest  ołtarz 
niebieski.  Kaz.  Gnieź.     <Zap.  Czos.  di> 

[Dzie]  p.  Gdzie. 

Oziebielatka,  i,  Im.  I  zoo],  p.  Kolczatka.  <?> 

fDzIebko,  a,  Im.  a]  p.  Źdźbło. 

[Dzlebra,  y.  Im.  y]  dolina  jniędzy  górami. 
<DEBR,  por.  [Debrze]  > 

Dciebrenosek,  ska,  Im.  skf  bot.  I.  a)  =  Bodzl- 
•zek.  h\  p.  Bodziszek.  2.  p.  Iglica.  Por.  Dziem- 
braaożki.    <7> 


DZIECIĘ 

Dziebrzan,  a,  Ira.  y  bot.  (rhynchanthera)  roi. 
<?> 

[Dzieoheć,  chciu,  blm.]  p.  Dziegieć:  Chłopa 
prostego  smarować  chociaż  balsamem,  on  prze- 
cie dziechciem  cuchnie.    Haur.     <p.  Dziegieć > 

[Dziechetka,  I,  Im.  i]  p.  Dzieohta. 

[Dziechta,  y,  Im.  y,  Dzichta]  duża  chustka  do 
zbierania  trawy.  Zdr.  [Dzieohetkaj.  <Moraw. 
dichta> 

Dzieci  Im.  p.  Dziecię  i  Dziecko:  [Pójść  na  D. 

=  wyjść  za  wdowca  dzielnego. 

Dzieciaczek,  czka.  Im.  czki  p.  Dzieciak:  Po< 
dwaja  uprzejmość  i  zmusza  dzieciaczki  do  po- 
łykania ciasteczek.  Kos.     <DZIE> 

[Dzieciaczono,  a,  Im.  a]  p.  Dziecię. 

Dzieciaczyna,  y,  Im.  y,  Dzieciaczysko  dzieciak 
godny  politowania. 

Dzieciaczysko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  I.  p.  Dzie- 
ciak.   2.  p.  Dzieciaczyna. 

Dzieciak,  a,  Im.  i,  Dzieoiuoh,  Dzieoiuk  rub.  I. 
dziecko,  szczeg.  spore,  malec:  Nieznośny  D.  2. 
częś.  Dziecluch  loyrostek,  niedorostek,  gołowąs, 
smarkacz,  młokos.  Zdr.  Dzieciaczek.  Zgr.  Dzie- 
ciaczysko.    <DZIE> 

Dzieciarnia,  i, Im.  e  gromadka  dzieci:  Hałaśli- 
wa D. 

Dzieolary,  ów,  blp,  dzieciaki,  dziatwa. 

Dzieciarz,  a,  Im.  e  człowiek,  lubiący  dzieci: 
Połaniecki,  który  był  wielki  D.     Sienk, 

Dzieoląteozko,  a,  Im.  a  p.  Dziecię:  Z  tych 
dwojga  dzieciąteczek  były  dwie  płonące  świece. 
Słów.  Gwiazda  przyszła  tu  dzieciąteczek  posre- 
brzyć włos  płowy.  Kon.  Dzieciąteezkiera  był, 
kiedy  Herod  niewiniątka  mordować  kazał.    Kon. 

[Dziecląteńko,  a.  Im.  a]  p.  Dziecię. 

Dzieciątko,  a.  Im.  a  p.  Dziecię:  D.  Jezus. 
[Dać  co  na  D.]  -  dać  na  kolędę,  kolędnikom. 

[Dzieoiątuszko,  a,  Im.  a]  p.  Dziecię. 

[Dzieciątyszko,  a,  Im.  a]  p.  Dziecię. 

[Dzieci !  dzieci  !J  wołanie  na  różne  zwierzęta  do- 
mowe, szczeg.  na  drób:  D. !  D.!  dzieciuchny ! — 
Taśl  taś!  D.l  D.I— .  D.!  D.!,  pilu  pilu  piluśkL 

[Dzieciewina,  y,  Im.  y]  p.  Dziecina. 

Dziecię,  ęcia  a.  [dziecia],  3  pp.  [dzieolu]  a. 
f  dzieoięci,  [6  pp.  dzieciemj,  Im.  dzieci  a.  xdzle- 
clęta,  [dzieciąt],  Dziecko,  [Dzicko,  Dzieclo,  Dzieó] 
I.  gyn  a.  córka  względem  rodziców:  D.  prawe, 
nieprawe.  A.  mi  to  żona,  a.  dzieci,  a.  kto  trze- 
ci? Prz.  Bodajeś  cudze  dzieci  uczył!  Prz. 
■j- Dziećmi  a.  z  dziećmi  chodzić  (  =  być  w  ciąiy). 
Przen. :  Zła  żona,  zły  sąsiad,  djabeł  trzeci,  je- 
dnej matki  dzieci.  Prz.  Rodzone  dzieci  =  a)  włas- 
ne dzieci,  nie  pasierbowie;  b)  przen.  rodzeństwo: 
Kawaler,  panna  i  ksiądz  trzeci,  to  rodzone  dzie- 
ci. Prz.  Przen.:  Dzieci  Adama  (  =  potomkowie  Ada* 
ma,  ludzie).  Trudno  go  było  na  bulwarach  od- 
różnić od  rodowitych  dzieci  Lutecji.  Krasz. 
(= mieszkańców).  Kocham  was,  me  dzieci  wieszcze. 
Mick.  (  =  utwory).  Dzieci  Byrona  nie  są  to  po- 
spolici zbrodniarze.  Mick.  (  =  bohaterowie).  O  zwie- 
rzętach: fDzieoi  ptaszę,  rybie.  Kn.  ■{•  Szczenięta 
a.  dzieci,  f  D.  jastkołczyno.  tDzieci  jastkoł,  kru- 
kowe,  gawronowe.  Te  pary  zwierząt  główne  i  pa- 
tryarchalne,  ukryte  w  j.-^drze  puszczy,  światu 
niewidzialne,  dzieci  swe  slą  dla  osad  za  grani- 
cę lasu.  Mick.  2.  (piesz.)  Moje  D.  a.  moje  dziec- 
ko =  moje  kochanie,  moje  serce.  3.  człowiek 
w  wieku  małoletnim,  chłopiec  a.  dziewczynka,  mb. 
malec:  Powiła  D.  płci  męskiej.  D.  ma  być  rze- 
czone, póki  nie  dojdzie  siedmiu  lat.  Groic.  Gdzie 
wiele  maniek,  tam  D.  bez  nosa.  Prz.  Ryby  i  dzie- 


63U 


DflECnjCOŚÓ 

«I  głosn  nfe  mają.  Prz.  Stary  jak  P.  Piz.  Z(lr. 
Dzieciątko,  Dzieciąteczko,  [Dzieciątuszko,  Dzla- 
teńko,  Dziatuszko,  Dzieciąteńko,  Dzieciątyszko, 
Dzieciutejko,  Dzieciaczono,  DzieciszozkoJ.  Zgr. 
[DzieciórJ.     <I)Z1E> 

Dzieoięcość,  i,  bliu.  rz.  ud  Dziecięcy. 

Dziecięclwo,  a,  blm.,  Dzieciństwo,  fDzlectwo, 
fDzieczyzna  tńek  iycia  cztowitka  po  niemowlęctwie 
następujiicy,  wiek  dziecięcy,  lata  dziecinne:  Do  ry- 
bołówstwa iiczuwał  od  dziecięctwa  pociąg,  z  na- 
miętnościij.  graniczijcy.  Orzesz. 

Dziecięcy  I.  a.  Dziecinny,  [Dzieciński],  fDzie- 
Oiński,  -J-Dziecki  dzieci  dotyczący,  dzieciom  whiś- 
cirjoy :  Wieli  D.  (=^  dziecięctwo).  Szpital  D.  (  =  rf/rt 
dzieci  przeznaczony).  Głos  D.  W  odpowiedzi 
tej  było  coś  dziecięco-naiwnego.  Orzesz.  Coś  do 
tego  stopnia  dziecicco-naiwnogo  słycliać  w  tym 
uśmiecłiu.  Dsjb.  Miała  minkę  figlarną,  powiemy 
dziocięco-zalotną.  Kog.  2.  [Dziecięca  herbata] 
p.  Herbata.  [D.  jiroszek]  p.  Proszek.  3.  lek.: 
Oddecłi  D.  (respiratio  puerilis)  =  oddech  jawny 
i  powierzchowny,  in.  oddech    chłopięcy. 

X  Dziecięta,  ąt  Im.  p.  Dziecię:  Na  ivr.  Miko- 
łaja czeka  dzieciąt  cała  zgraja:  da  posłusznym 
ciasteczko,  złych  przekropi  rózeczką.  Prz.  Szka- 
radne rzezie  i  niecne  zabory,  za  które  dzieciąt 
przeklina  ich  łkanie.  Krasiń.  Z  prostotą  dzie- 
ciąt, w  niewieściej  pokorze.  Krasiń.  Zaznaj 
dobrodziejstw,  jakie  Bóg  przeznaczył  dziecię- 
tom, jak  ty,  a  odjęli  ludzie.  Mał.  Ku  śpiącemu 
ojcu  D.  ś.  garną.  Kor.     <DZIE> 

Dziecina,  y,  Im.  y  ż.  a.  X  m.  I.  fpiesz.)  mile 
dziecko:  Ładna  D.  W  małej  dziecinie  nauka 
słynie.  Prz.  2.  a.  [Dzieciewina,  Dzieckowina, 
Dziatowina]  godne  politowania  dziecko:  Biedna  D. 
Zdr.  Dziecinka,  Dziecineczka. 

Dziecinada,  y.  Im.  y  p.  Dzieciństwo.  <Dzieci- 
na-f-końeówka  niby  Włos.  > 

Dziecineczka,  i,  im.  i  p.  Dziecina:  Powiedz  co 
o  tej  dziecineczce  małej,  co  go  dziś  karmisz. 
Orofth.     <DZ1E> 

X  Dziecinić  się,  i  ś.,  II  ś.  p.  Dziecinnić  ś.: 
Przestań  D.  ś.  Orzech. 

Dzieciniec,  ńca,  Im.  ńoe  I.  choroba  dzieci.  2. 
tp-  Macica:  Kiedyś  u  matki  w  żywocie  a.  w  dzie- 
eińcu  leżał,  aza  przez  pępek  żyła  nie  szła,  co 
wątrobie  pokarm  dawała?  Ocz.     <DZIE> 

X  Dzieciniec,  eje,  al  p.  Dziecinnieć. 

X  Dzieolnlenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dzieci- 
niec. 

Dziecinka,  I,  Im.  i  p.  Dziecina:  Śpij,  dziecin- 
ko, już,  śliczne  oczki  zmruż. 

Dziecinnić  się,  i  ś.,  II  ś.,  x  Dziecinić  ś.  po- 
stępowaó  jak  dziecko,  f/lup.ttwa  wyrabiać.  Krasz. 

Dziecinnie  przys.  od  Dziecinny. 

Dziecinnieć,  eje,  al,  X  Dzieciniec  stawać  i. 
dziecinnym,  tracić  energję  umysłową:  D.  ze  sta- 
rości. 

Dziecinnienie,  a,   blm.,   czynność  cz.    Dziecin- 
nieć. 
Dziecinność,  I,  blm.    I.   rz.   od    Dziecinny:   D. 

rozumowania.  2.  X  cechy  wlaiciwe  dzieciom,  zwy- 
czaje dziecinne:  Gdym  już  jest  mężem,  opuściłem 
D.  Gil. 

Dziecinny,  [Dzieciński],  f  Dzieciński  l.p.  Dzie- 
cięcy: Wiek  D.  Izba  dziecinna.  Siwą  matkę 
Ino  dziecinną  siostrę  zabawić  wojny  kłamanej 
obrazem.  Mick.  (  =  małą).  2.  naiwny,  niedo- 
rzeczny, nierozumny,  niedojrzały:  Dziecinne  zda- 
nie, rozumowanie.    3.  [D.]  dzielny,  mający  dzieci: 


DZIECTORODZENIE 

D.  ojciec,  dziecinna  matka  =  o;ciec  di«*«cjom,  matka 
dzieciom.  Po  dziecinnemu  przys.  ;Vjfc  dziecię:  Po 
dziecinnemu  szczebiocze.     <DZIE> 

ł  Dzieciński,  [Dzieciński]  I.  p.  Dziecięcy:  Z  dzie- 
cińskiego  wieku  były  nagle  pomknione  do  mę- 
skiego. Otw.  2.  p.  Dziecinny:  Strach  D.  Troć. 
(  =  próiny,  nieuzasadniony).  fPo  dzleclńsku  przys. 
jak  dziecię:  Gdym  był  dziecięciem,  mówiłem  po 
dziecińsku.  Gil. 

f  Dziecińskie  przys.  od  Dzieciński:  Maxiraus 
Hannibala,  D.  sobie  poczynającego,  swą  cierpli- 
wo:*cią  zmiękczał.  Tam.  *J. 

Dzieciństwo,  a  I.  blm.  p.  Dziecięctwo:  Siódme- 
go roku  kończy  ś.  D.  Boh.  J.  Drugi  wiek  życia 
ludzkiego,  dzieciństwa  samego,  od  siedmiu  do 
dwunastu  lat.  Kołak.  Wyszedł  z  dzieciństwa, 
kiedy  już  doszedł  lat  dwudziestu  jednego.  P.  Cheł. 
(=  przesiał  być  nieletnim).  Od  dzieciństwa  a. 
z  dzieciństwa  =  z  młodu.  Przen.:  Podczas  dzie- 
ciństwa tureckiej  potęgi  osłabiały  siły  panów 
sąsiedzkich  przez  domowe  rozterki.  Kłok.  Szko- 
ły nigdzie  nie  są  w  większym  dzieciństwie,  jak 
w  Norwegji.  L.  W  owej  epoce  malarstwo  było 
jeszcze  w  dzieciństwie.  Sł.  wił.  2.  Im.  a,  a. 
Dziecinada  postępek  a.  zdanie  dziecinne,  niedo- 
rzeczność:  Dzieciństwa  robic^,  gadać.     <DZ1E> 

[Dzieclo,  a,  Im.  a]  p.  Dziecię:  Widział,  że  to 
jest  od  niedobrego  to  D. 

t  Dziecioblorka,  i,  Im.  I  akuszerka.  Tuch.  <DZIE 
+BIOR> 

Dzieclobójca,  y,  Im.  y  I.  wog.  zabójca  dzieci: 
Herod  D.  Birk,  2.  praw.  zabójca  własnego  dzie- 
cka.    <DZIE-j-BI> 

Dzieclobójczy  zabijający  dzieci:  Dłonie  dziecio- 
bójcze.  Żelazo  dzieciobójcze. 

Dzieciobójczyni,  i,  Im.  e  forma  ż.  od  Dzieclo- 
bójca. 

Dzieciobójstwo,  a.  Im.  a  I.  zabijanie  dzieci.  2. 
praw.  zamordowanie  własnego  dziecka. 

t  Dzieolochroniclel,  a,  Im.  e  ten,  co  pilnuje 
dzieci.     <DZIE-|-CHRON> 

X  Dzieciogubnie  przys.  od  Dzieciogubny.  <DZ1E 
-|-GUB> 

X  Dzieciogubny  gubiący  dzieci.  L. 

Dzieclojad,  a,  Im,  y,  x  Dzieciożerca /en,  coyi . 
iera  dzieci:  Myszy,  wilcy,  nowe  dzieciojady  i  in- 
sze cuda,  któremi  był  starty  faraon.  Pot.  Mie 
znam  tradycji  o  dzieciojadzie,  królu  czerwien- 
nym. Darów.     <DZIE-fJAD> 

X  Dzieclokarmiciel,  a,  Im.  e  ten,  co  karmi  dzie- 
ci.    <DZIE-j-KARM> 

X  Dzieciolubnie  przys.  od  Dzieciolubny.  <DZ1E 
+LUB> 

X  Dzieciolubnik,  a,  Ira.  Cy  ten,  co  lubi  dzieci. 

X  Dzieclolubność,  1,  blm.,  x  Dzieclolubość  lu- 
bienie dzieci.  L. 

X  Dzieciolubny  lubiący  dzieci. 

X  Dzieclolubość,  I,  blm.  p.  Dzieclolubność. 
Sł.  wil. 

X  Dziecioplodziciel,  a.  Im.  e,  x  Dzieciorób 
ten,  co  płodzi  dzieci.     <DZlE-)-PŁOD> 

X  Dziecioplód,  odu,  Im.  ody,  x  Dzieciorodzenie 
płodzenie  dzieci. 

X  Dziecloporubstwo,  a,  Im.  a  spółkowanie 
z  dziećmi.     <DZIE-|-Porubstwo> 

X  Dzieclorodnie  przys.  od  Dzieclorodny.  L. 
<DZIE-|-ROD> 

Dzieclorodny  dzieci  rodzący;  anat.:  f  Naczynia 
dzieciorodne,  fdzieeiorodne  członki  =  części  płcio- 
we (genitalia). 

X  Dzieciorodzenie,  a.  Im.  a  p.  Dziecioplód. 


637 


DZIECIORODZICIELKA 


DZIEDZICTWO 


X  Dzieclorodziolelka,  I,  Im.  i  ta,  co  rodzi  dzieci. 

X  Dzieciorób,  oba,  Im.  oby  p.  Dzieoioplodzl- 
oiel.     <1)Z1K4-R0B> 

X  Dzieoiowódz,  odza,  Im.  odze  wychowawca,  pe- 
dagog.    <DZIE-f-WIOD> 

X  Dzieclowództwo,  a,  blra.  wychowywanie  dzie- 
ci, pedar/ofjja. 

X  Dzleciożeroa,  y,  Im.  y  p.  Dzieolojad:  Saturn 
D.   <DZIE+ŻR> 

X  Dzieciożywlenie,  a,  blm.  iywienie  dzieci. 
<DZ1E-|-ŻY(W)> 

[Dzieciór,  ora,  Im.  ory]  p.  Dziecię. 

Dziecisl<a,  ów,  bip.  nieznośne  dzieci;  dzieci  god- 
ne politowania:  Wiózł  z  sobą  D.  Krasz.  Dzie- 
cisków aż  troje.  Orzesz.     <DZIE> 

[Ozieoiszczko,  a,  Im.  a]  p.  Dziecię:  Chleba 
trza  dla  dzieciszezka.  Kon. 

Dzieciuch,  a,  Im.  chy  a.  f  szy  I.  p.  Dzieciak: 
Patrzno  na  dzieciiicha,  jak  w  siedra  lat  zęby 
roni.  Koch.  Nadzy  dzieciiiszy.  Chr.  Nauczę  tego 
dzieeiucha  statkować.  Troć.  2.  [D.]  dziewka. 
Zdr.  Dzieciuszek. 

X  Dzieciuozek,  czka,  Im.  czki  p.  Dzieoluk:  Ku- 
pidyn  jest  D.  mały.  Toł. 

Dzieciuk,  a,  Im.  I  p.  Dzieciak:  Kierował  dzie- 
cinkami, zaprawiał  do  złego.  Krasz.  Kupido,  D. 
on  hardy  pani  złotoruchej.  Tw.  Zdr.  X  Dzie- 
ciaczek. 

Dzieciuszek,  szka,   Im.  szki    p.   Dzieciuch:   D. 

jak  łą,tka  opięty.  L.  A  trza  jej  dać  na  fartu- 
sek,  bo  jej  podrze  ten  dzieciusek.   Pśń. 

IDzieciutejko,  a,  Im.  a|  p.  Dziecię. 

(Dzleokać  się,  a  ś.,  ał  ś.,  Dzieckować  ś.]  po- 
stępować,  jak  dziecko;  byó,  dziecinnym. 

[Dzieckanie  się,  a  ś. ,  blm.]  czynność  cz. 
Dzieckać  ś. 

1.  t  Dziecki  p.  Dziecięcy. 

2.  f  Dziecki,  fDzieczski  zajęty,  wzięty  w  se- 
kwestr,  aresztowany.  fDzlecki,  egO,  Im.  ccy  rz., 
fDzieczski  (na  Litwie-)  egzekutor  sądowy  a.  ksią- 
żęcy, komornik.  <S.  Brs.  dzieckij,  S.  Ukr.  dit- 
śkyj> 

Dziecko,  a.  Im.  dzieci,  f  dziecka  i  [dziecka, 
dziecek,  dzieckom,  dzieckami]    I.  p.  Dziecię:  a) 

D.  i)rawe,  naturalne.  I),  za  rękę,  to  matkę  za 
serce.  Bał.  Przen.:  D.  szczę.śeia  (  =  człowiek,  któ- 
remu i.  tve  wszystkim  powodzi).  Przen.:  Byron 
był  dzieckiem  przeszłego  wieku.  Mick.  Poeta 
pie.ści  ś.  tym  utworem,  jako  najmłodszym  i  naj- 
ukochańszym dzieckiem.  Chm.  b)  Moje  D.  ('  =  . •cer- 
ce, kochanie),  c)  D.  u  piersi.  Od  dziecka  a. 
dzieckiem  jeszcze  przywykał  do  trudów.  Nie- 
winny jak  D.  Płacze  jak  D.  Gdzie  nianiek  sześć, 
tam  D.  bez  ręki.  Prz.  Dziecka  do  jezuitów  cho- 
dzjj.  Opal.  Przen.:  Więc  to  D.,  Zosia  wpadła  ci 
w  oko?  Mick.  (=  młodziutka  dziewczyna).  Przen. 
człowiek  dziecin/iy:  Nie  bądź  dzieckiem.  Jakieżeś 
ty  D.  I  2.  [D.]  dziecko  nieprawe.  3.  (w  grze 
w  palanta)  mający  prawo  podbić  piłkę  raz  (D. 
młodsze)  a.  dwa  razu  (D.  starsze),  in  bachor. 
<DZ1E> 

t  Dzieckować,  uje,  owal,  f  Dzieozkować  fanto- 
wai,  egzekwować,  zajmować:  .Jagiełło  poddane 
kościelne,  gdy  mu  stacji  nie  dawali,  bydło  im 
zabierając,  D.  zapoczął.  Błaż.  Gdy  o  winę  pań- 
ską kmiecie  dzieckowanoby  częstokroć  abo  dra- 
pieżono...  St.  wiśl.     <p.  2.  Dziecki  > 

[Dzieckować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  p.  Dzieckać  ś. 

t  Dzieckowanie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Dziecko- 
wać: Na  ciążenie  czyli  D.  jeździli  hurmem  urzęd- 
nicy sądowi.  Wisza. 


[Dzieckowanie  się,  a  ś.,  blm.j  czynność  cz. 
Dzieckować  ś. 

[Dzieckowina,  y,  Im.  yj  p.  Dziecina:  Niechieby 
na  początek  choć  ze  trzy  milrejsy  dali,  tobym 
dzieckowiny  jakbądź    ogarnęła.  Dyg.     <DZIE> 

f  Dzieckowny  zajmujący,  zagrabiający:  Stacje 
ostrze,  a  zgoła  dzieckowną  bydląt  chłopskich 
grabieżą  wyciągać,  królu,  nie  zabraniasz.  Błaż. 
<p.  2.  Dziecki  > 

t  Dziectwo,  a,  blm.  p.  Dziecięctwo :  Święty 
Jan,  skoro  z  dziectwa  swego,  mieszkał  na  puszczy. 
Wuj.     <DZ1E> 

[Dziecza,  y,  Im.  e]   p.  Dzieża.     <p.   Dzieża> 

fDzieczkować,  uje,  owal  p.   Dzieckować. 

ł  Dzieczkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dziecz- 
kować:  D.  a.  ciążanie  czynić.  Herb.  <p.  2. 
Dziecki  > 

fDzieczski  przym.  i  rz.  p.  2.  Dziecki:  Od  każ- 
dego bydlęcia  dzieczskiego  dać  trzy  pieniądze. 
St.  wiśl.     <p.  2.  Dziecki > 

f  Dzieczyzna,  y,  blm.  p.  Dziecięctwo.  Przen.: 
Porachuj  ś.  i  ty,  ojczyzno,  z  sobą,  od  pierwszej 
koronowanej  głowy  siedm  wieków  dzieczyzny 
pędząc.  Koch.     <DZ1E> 

1.  [Dzieć,  a,  Im.  e]  p.  Dziecię. 

2.  [Dzieć,  dzieje,  dział]  p.  Dziać. 

Dziedzic,  a,  Im.  owie  a.  e,  fy  (3  pp.  fu)  I. 
spadkobierca,  sukcesor,  następca:  D.  fortunki  mo- 
jej. Mick.  Myślałem  zakopać  go  (=  miecz)  ra- 
zem z  ręką  w  grobie,  lecz  znalazłem  dziedzica — 
'  niechaj  służy  tobie.  Mick.  Źle  nabyte  dobra 
rzadko  ś.  trzeciemu  dziedzicowi  dostaną.  Prz. 
Przen.:  Synami  boskiemi  jesteśmy,  a  jeśli  syna- 
mi, pewnie  i  dziedzicami  i  spółdziedzicami  z  Chry- 
stusem. Karnk.  Przen.  żart.:  Niebieski  D.,  na 
ziemi  nie  ma  nic.  Prz.  2.  dziedziczny  pan,  dzie- 
dziczny właściciel:  Królowie  po  tytułach  prowin- 
cji, Polskę  składających,  używali  słowa:  D. 
Śkrzet.  Nawet  niewolnik  na  zagonie,  zyskując 
usamowolnienie,  otrzymywał  nazwę  dziedzica. 
Szaj.  Część  gruntu  od  zamku  dziedzica  zabrała 
i  Soplicom  dała  Targowica.  Mick.  Pan  na  Płu- 
żynach,  którego  pradziady  były  Switezi  dzie- 
dzice. Mick.  Była  naówczas  książęciu  zamężną 
córa  na  Lidzie  możnego  dziedzica.  Mick.  Przen.: 
My  starzy  tu  dziedzice,  więc  po  wiośnie  nie  za- 
plaezem.  Pol.  Stają  przed  duszą  starzy  gospo- 
darze, wielcy  dziedzice  twojego  porzecza.  Pol. 
3.  wog.  właściciel,  pan :  Kto  raz  grunt  posiądzie, 
ten  D.  Mick.  4.  właściciel  majątku  ziemskiego, 
obywatel  ziemski,  pan.  5.  gm.  właściciel  domu, 
gospodarz,  kamienicznik.  6.  [D.j  =  a)  pojedyncza 
stara  sosna,  otoczona  małemi  krzewami,  b)  drze- 
wo, zostawione  na  nasienniki  po  wycięciu  lasu. 
<DZIAD> 

f  Dziedzica,  y,  Im.  e  p.  Dziedzio:zka:  Niebie- 
ska 1). 

f  Dziedzicki  p.  Dziedziczny:  Król  a.  D.  pan  a. 
inny  pan.  Ort.    Dziedzickio  wójtostwo.  Ort. 

[Dziedzicowy]  należący  do  dziedzica:  W  dzie- 
dzicowym sadzie. 

Dziedzictwo,  a,  Im.  a  1.  prawo  dziedziczenia:  Pra- 
wo do  niego  (  =  do  spadku)  nazywało  ś.  dziedzic- 
twem. Mał.  2.  spadek,  pttściztia,  spuścizna,  sukce- 
gja:  Wszystko  naczynie  srebrne  do  dziedzictwa 
należy.  Sz.  Dziedzictwem  co  dostać.  L.  Chciałem 
ten  sprzęt  zostawić  w  dziedzictwie  dla  dzieci. 
Mick.  Z  głowy  na  głowę  dziedzictwem  to  prze- 
chodzi. Chodź.  Miał  bardzo  bogatego  dziada 
stryjecznego,  na  którego  ogromne  D.  czyhali 
uboczni  krewni.    Krasz.    Przen.:    D.  niebieskie. 


638 


DZIEDZICZENIE 

Skar.  "W  moc  oddaje  światowe  dziedzictwa  na 
chłostę  temu,  co  chce  władzy  krwawej.  Pol.  Te 
ode  mnie  w  dziedzictwie  miejcie  wiecznie  pra- 
wa: cnota  waszym  żywiołem,  a  rzemiosłem  sła- 
wa. Wor.  Dobre  imię  jest  najlepsze  D.  Prz. 
Puszcz  i  żubrów  to  kraina,  a  D.  Giedymina.  Pol. 
Synom  Witolda  w  Lidzie  zostawimy  {fodne  D. — 
popioły  i  dymy.  Mick.  Przen.  =  ;i)  udział:  Sro- 
gość  dziedzictwem  zwierząt,  a  litość  człowieka. 
L.  b)  daUzij  ciąg:  Za  przybyciem  swym  do  Ber- 
lina zastaje  D.  rokowań,  podjętych  poprzednio 
praez  Fleminga.  Jarocli.  3.  wiasność  dziedziczna: 
Dobiecko  od  lat  dwuehset  dziedzictwem  jest 
Krasickich.  Kras.  Dobra  ziemskie,  przez  nich 
różnemi  tytułami  dzierżone,  oddano  były  na  D. 
H.  Pol.  Oddajmy  im  w  D.  posiadanie  ziemi.  Mick. 
Wczoraj  ufałem  książęcemu  słowu,  że  sobie  Li- 
dę  w  D.  zabiorę.  Mick.  4.  wog.  własność,  po- 
aindioić:  Chce  hrabiego  osadzić  na  nowym  dzie- 
dzictwie legalnie  i  formalnie.  Mick.  Jak  pies 
usiądzie  na  dziedzictwie  szlachcica,  to  ogon  za 
granicą  trzyma.  Prz.     <DZ1AD> 

Dziedziczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dziedzi- 
czyć. 

Dziedziczka,  i,  Im.  i  I.  a.  f  Dziedzica  forma  ż. 
od  Dziedzic:  \V^ziął  więc  Zosię,  Horeszków  dzie- 
dziczkę ubogą,  hodować.  Mick.  (  —  spadkobierczy- 
nią, sttkcesorkę).  2.  żona  dziedzica  (  =  obywatela 
ziemskiego).     <  DZl  A  D  > 

Dziedzicznie  przys.  od  Dziedziczny:  D.  co  po- 
siadać. Nieukowie  szaleństwo  r>.  trzymają.  Biel. 
M.  Zdolności,  któreby  D.  przeszły  na  dalekiego 
potomka.  Clim. 

Oziedzicznik,  a,  Im.  cy  władca  dziedziczni/: 
Kniaź,  koczujący  ze  stolca  na  stolec,  przerabia 
6.  w  kniazia  dziedzicznika  i  osiada  na  miejscu. 
Spaś.     <DZIAD> 

xDziedzlcznonajemnie  przys.  od  Dziedzlczno- 
najemny.  r>.  <l)ZIAL)-i-Na-PJM> 

X  Dziedzicznonajemny  najęty  dziedzicznie.  L. 

Dziedzicznorodowy  dziedzictwa  rodowego  doty- 
czący: Prawo  dziedzicznorodowe.  Mał.  <  DZIAD 
4-R0D> 

Dziedziczność,  i,  blm.  I.  rz.  od  Dziedziczny: 
D.  tronu.  Przyi)adający  stryjcora  spadek  nie 
był  już  dla  nicli  ojczyzną,  ale  dziedzizną,  a. 
inaczej  dziedziną,  prawo  do  niego  nazywało  ś. 
dziedzictwem,  a  własność  takiej  dziedziny  dzie- 
dzicznością. Mał.  2.  embr.  i  lek.  (hereditas) 
zdolność  potomstwa  do  odtwarzania  znamion  rodzi- 
cielski'}!,  zdolność  ustroju  do  przejmowania  właści- 
wości a.  wad  i  chorób  od  przodków,  oraz  przeno- 
szenia ich  na  potomstwo  dalsze:  D.  praszczurowa 
a.  '.atawizm  (atavismus).  D.  przerywana  (h. 
intermittens).  D.  przeskakująca  a.  kolejna,  prze- 
mienna (h.  alterans).  D.  trwała  (h.  continua). 
D.  uboczna   (h.  collateralis).     < DZIAD > 

Dziedziczny,  fDziedzinny,  f  Dziedzicki  \.  drogą 
spadku  z  jednego  na  drugiego  przechotlzrfcy,  w  dzie- 
dzictwie otrzymany,  odziedziczony,  spadkowy,  sukce- 
syjny: Urząd,  tron  D.  Dobra  dziedziczne.  Szla- 
chectwo dziedziczne.  Państwa  dziedziczno. 
Wyrw.  (=  dziedzicznie  rządzone).  Przen.:  Nim 
twe  serce  krwią  dziedziczną  kochać  mogło  zie- 
mię śliczną.  Pol.  2.  dziedziczący,  lo  spadku  otrzy- 
mujący, d.iedzicznie  coś  posiadający  a.  czymś  bę- 
dący:  D.  pan,  szlachcic.  Między  gósjioda- 
rzami  czynili  różnicę  dziedzicznych,  czyli  gos- 
podarzy z  gospodarzy,  od  gospodarzy  no- 
wych. Skarb.  Święto  nełk  był  poprzednio 
dziedzicznym,    a    i>óź,iiej    stał     &.     hołdownyin. 


DZIEDZINA 

Szaj.  (= wolnym,  niepodległym).  •{•Dziu.lziezaa  io- 
iia,  =  mająca  swój  bór  D.  3.  gór.  =  a)  robiony  tak, 
żeby  mógł  na  długo  pozostać:  Okładziny  dzie- 
dziczne, b)  Sztolnia  dziedziczna  =  s^^o/m«  ^fów/ja, 
do  której  spływają  wody  ze  wszystkich  chodników 
i  sztolni.  4.  lek.:  Choroby  dziedziczne  —  fctóre 
przenoszą  ś.  z  rodziców  na  potomstwo. 

Dziedziczyć,  y,  yl  I.  w  spadku  otrzymywać:  D. 
tron.  Kto  duży  liczy,  mało  dziedziczy.  Prz. 
Włości  szerokie  i  skarby  w  komorze  i  mleko 
ptasie  dziedziczyła  może.  Kor.  D.  co  a.  fw^czym, 
fna  czym.  Przen.:  Syn  nie  dziedziczy  w  rozu- 
mie. Kochan.  Dziewki,  które  braci  nie  mają, 
jako  na  boru  I),  mają.  Skr.  Przen.:  Trzeba  słu- 
żyć Panu  Bogu,  jeśli  chcemy  w  niebie  D.  Hrb. 
Rodzaj  architektury,  obcym  budowniczym  wca- 
le nieznany;  my  go  oil  Żydów  dziedziczym.  Mick. 

2.  posiadać,  coś  dziedzicznie:  Wielką  po  ojcu  dzie- 
dziczy majętność.  Troć.  Jan  Czechowski  dzi»y- 
dziczył    dolMa    Idzikowicc-Pielgrzymy.    H.    Pol. 

3.  y^  przechodzić  na  kogo  dziedzicznie:  Ojczysta 
w  dzieciach  często  dziedziczy  choroba.  Troć. 
<  DZIAD  > 

(Dziedzieniec,  ńca,  Im.  ńce]  p.  Dziedziniec:  Po- 
jedziemy na  odpust,  a  z  odpustu  na  D.,  uplecie- 
my ])Hnnie   wieniec.  Pśń.      <p.  Dziedziniec > 

t  Dzledzierzysty,  mocny,  silny;  tęgi,  krępy:  Mło- 
dość dziedzierzysta.  Pot.  Chłop  D.  Pot.  <Ukr. 
dżendżury.styj  > 

jDziedziewnik,  a,  blm.]  p.  Dziedziwil. 

Dziedzina,  y,  Ira.  y  I.  a.  f  Dziedzizną  część 
spadku  po  iłziadku  przypadająca,  scheda:  Przypa- 
dający stryjcom  spadek  nie  był  dla  nich  ojczy- 
zną, ale  dziedzizną,  a.  inaczej  dziedziną.  Mał. 
2.  a)  X  posiadłość  dziedziczna  (szczeg.  drobnej 
szlachty);  wog.  posiadłość,  włość,  majętność:  Dzie- 
dziny i  winnice  nasze  inni  dzierżą.  B.  Sz.  Ten 
pan,  w  czyjej  dziedzinie  będą  bobrowe  gony.  St. 
lit.  D.,  o  którą  ś.  dzieje.  St.  wiśl.  Strumień,  któ- 
ry jest  między  dziedzinami,  za  granicę  ma  być 
{•oczytany.  Tarn.  J.  Wiedząc,  że  Jurand  naka- 
zał wszystkim  posłuch  dla  Zbyszka  i  że  iii:i 
dziedzinę  na  Sj)ychowie  przekazał...  Sienk.  Przen.: 
Posiedli  jjrzychodnie  obce  dziedziny.  Skar.  Gdzie 
Chrystusowa  D.,  tam  murem  i  pajęczyna.  Skar. 
b)  przen.  rodzinne  strony,  ojczysta  siedziba:  Tum  ś. 
pasł  na  dziedzinie,  jako  w  lesie  zając.  liej. 
Wilk  na  dziedzinie  nie  szkodzi.  Prz.  c)  przen.  dzie- 
dziczna kraina,  dziedzictwo:  Tatarskie  dziedziny. 
Zim.  Od  tych  ruskich  rzek  wybrzeży  aż  po  Ta- 
trów  pierś  jałową,  po  dziedzinę  Krakusową  .. 
Pol.  Jeszcze  wielka,  już  pusta  Girajów  D.  Mick. 
Królu  potężny,  w  którego  dziedzinach  legły  te 
kraje,  gdzie  słońce  ś.  rodzi.  Mank.  Z  pod  niego 
(króla)  kradła  dziedzinę  grobową.  Słów.  d; 
przen.  ojczyzna,  środowisko,  sieiilisko:  Włochy  s;j, 
dziedziną  sztuk  pięknych.  Sł.  wil.  e)  przen.  Xmiej- 
scowość:  Bez  przyczyny  nie  szukaj  innej  dziedziny. 
Prz.  Wilk  w  tej  dziedzinie  nie  szkodzi,  na  któ- 
rej wilczęta  spłodzi.  Prz.  3.  przen.  obszar,  sfe- 
ra, zakres,  kraina:  D.  wiedzy.  D.  myśli,  diiclia. 
W  innych  dziedzinach  życia  nie  było  już  ta- 
kiego podobieństwa.  Chm.  Niech  nad  martwym 
wzlecę  światem  w  rajską  dziedzinę  ułuily.  Mick. 

4.  [D.]  =  a)  wieś.  h)  domostwo,  za/rodu:  Naburczy 
pszczółkę,  że  ś.  nie  śpieszy  na  rój,  na  wrzosy, 
a  jeszcze  dziedzinę  musi  niejedną  oblecieć.  Kasj). 

5.  mat.  ogół  pewnycli  liczb  a.  wartości,  obszar, 
w  Ictórym  rozpatrujemy  zmieniającą  ś.  wielkość  it.p.: 
D.  liczb  całkowitych,  liczb  wymiernych,  warto- 
ści zmiennej,  w.nrtośei  funkcji.  Zdr.  [Dzledzlnka, 
DziedzlneczkaJ,     <DZ1AD> 


639 


DZIEDZINECZKA 

[Dzfedzrneozka,  i,  Im.  ij  p.  Dziedzina:  Na 
pi^iwsą^ray  dziedzineckę  biegali,  przecieśmy  se 
oj  Jconików  dostali. 

Oziedzinieo,  ńoa,  Ira.  ńce,  [Oziedzleniec]  plac 
ogrodzony  przy  budowli,  szczeg.  przed  domem,  po- 
dwórze (daw.  tylko  przy  pałacach  i  zamkach) : 
Przy  dziedzińcu  dom  chędogi.  Pol.  Zdi*.  Dzie- 
dzlńczyk.     <  DZIAD  > 

[Dziedzinka,  i.  Im.  i]  p.  Dziedzina:  Co  D.,  to 
inna  dziewczynka.  Prz.     <DZIAD> 

fDzledzinnle  przys.  od  Dziedzinny:  Twierdzę 
D.  gruntował  (=  fundamentalnie). 

Dziedzinny  I.  tp-  Dziedziczny:  Pezoły  dzie- 
dzinne.  D.  pan.  Ort.  Dom  dziedzinnym  prawem 
przedany.  Leop.    2.  X  p-  Dziedzińcowy.  Sł.  wił. 

Dziedzińcowy  przym.  od  Dziedziniec;  X  Dzie- 
dzinny. 

Oziedzińczyk,  a,  Im.  I  p.  Dziedziniec:  Towa- 
rzyszył jej  aż  do  oddzielnego  dziedzińczyka. 
Krasz. 

[DziedzińskI]  wiejski.     <  DZIAD  > 

7  Dziedziszoze,  a,  Im.  a  niecka  soli  dziedzicznie 
zapisana.     <  D  Z I A  D  > 

[Dziedziwil,  u,  blm.,  Dziedźwil,  Dzłedzlewnik] 
gatunek  trany. 

fDziedzizna,  y,  Im.  y  p.  Dziedzina. 

[Dziedźwil,  u,  blm.]  p.  Dziedziwil. 

DzieQClarnia,  i,  Im.  e  miejsce,  gdzie  dziegieć  wy- 
rabiają.    <?  DZIEG> 

Dziegclarstwo,  a,  blm.  zajęcie  dziegciarza. 

Dztegoiarz,  a,  Im.  e  I.  zajmujący  i.  wyrabia- 
niem a.  sprzeda\o<m\iem  dziegciu.  2.  Rusin,  dzieg- 
ciem ś.  suiarujący.      <?  DZIEQ> 

Dziegciować,  uje,  owal  smaroicaó  dziegciem: 
D.  buty,  koszulę.  Wozy  ładowne,  przykryte 
dziegciowanemi  skórami.  Byk. 

Dziesciowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dziegcio- 
wać. 

X  Dzlegclowato  przys.  od   Dziegciowaty.  L. 

Dziegciowaty  do  dziegciu  podoimy :  Wody  dzieg- 
ciowate.  Perz. 

Dziegciowy  j)rzym.  od  Dziegieć:  Wolę  żyć 
w  szałasach  z  dziegciowemi  gbury,  niż  z  Jaśnie 
Wielraożnemi  Pany  lui)iskóry.  Nar.  (=śmicrdzą- 
cemi  dziegciem). 

[Dziegcisko,  a,  Im.  a,  Dziclicisko]  kwacz  od 
dziegciu. 

Dziegieć,  gclu,  blm.,  [Dziecheć]  chem.  produkt 
fuchej  dystylacji  rozmaitych  materjalów,  złożo- 
ny z  różnych  ciał  smolistych  i  olejków  lotnych. 
<?  DZIEG> 

iDzlegienlec,  lica,  h\m.]  jakaś  roślina.     <?> 
DziejJ  mówi  (przysłowiowe).     <  p.  Dzio> 
Dzieją,  i,  blp.]    los,  dola:    U  złodzieja    dobra 
D.,  sl.rzynie  wylupi  i  odzianie  kuiii.     <DZIE> 

[DzieJać,  e,  al]  1  [D.  ś.],  fD.  ś.  p.  Dziać:  To 
ś.  nie  jedną,  dzicjało,  ale  ś.  często  dziejało.  Pśń. 
w.  XV.  Pokojówka  opowiedziała  wsystko,  jak 
Bie  dziejało.     <DZIE> 

X  DziejarskI  p.  Dziejowy. 

Dziejarz,  a,  Im.  e  p.  Dziejopis :  Porzućmy 
później  ijiszących  dziejarzy  naszych.  Lol, 

Dzieje,  ów,  blp.  1.  a)  io,  co  ś.  stało,  fakta,  zda- 
rzenia, wypadki,  przeszłość,  przebieg  życia,  istnie- 
nia: Stare  D.  D.  ludzko.<ci.  Przeszłych  dziejów 
doświadczenie.  Jabł.  Okropne  D.  przyniósł  nam 
czas.  Uj.  Tym  to  szlakiem  ordy,  dzicze  biły 
w  dziejach  ode  wschodu.  Pol.  Wówczas  ziemi 
D.  całe  naniby  były  zrozumiałe.  Pol.  Nucili 
pieśni  o  dziejach  męki  Zbawiciela.  Wójc. 
W  skróceniu    przejść    główne    fazy    niedługich 


DZIEJOZNAWSTWO 

dziej*ów  swojej  miłości.  Chm.  Przedstawimy  D. 
tej  podróży.  Chm.  Takie  były  D.  największego 
gienjuszu  poetyckiego,  jaki  wydała  Polska.  Chm. 
b)  opis  tego,  co  i.  działo,  historja:  D.  narodu  pol- 
skiego. D.  apostolskie.  Weź  księgę  i  odczytaj 
D.  dawnych  wieków.  Mick.  D.  poezji.  Chm.  D. 
piśmiennictw  słowiańskich.  Chm.  2.  f  dzieła, 
czyny,  uczynki:  Pauzanjasz  i  Lizander  dziejami 
swemi  państwo  lacedemońskie  rozszerzyli.  Bud. 
B.  Nie  patrz  na  nasze  złe  D.  (Wiek  XV). 
<DZIE> 

Dziejobadawczy  p.  Dziejoznawczy :  Rozprawy 
dziejobadawcze.  Bonk.     <DZIE-|-BOD> 

fDzieJodziw,  u,  Im.  y  czyn  zadzitoiający,  podzt- 
wienia  godny:  Aza  kto  jepzcze  chętliwy  wspo- 
mni jego  dziejodziwy.  Groch.   <DZ1E-|-DZIW> 

Dziejomowny  świadczący  o  tym,  co  ś.  działo, 
historyczny:  Gmach  D.   Wor.     <DZIE-fMOW> 

Dziejopis  I.  a,  Im.  owie,  a.  Dziejopisarz,  XDzie- 
joplsca,  fDzlejopisa,  Dziejarz  ten,  co  pisze  dzieje, 
historyk,  historjograf.  2.  X  U,  Im.  y  p.  Dziejo- 
plsmo.     <DZIE-fPIS> 

fDzlejopisa,  y,  Im.  owIe  p.  Dziejopis:  Jozefus 
D.  znamienity.  Op. 

Dziejoplsarski  przym.  od  Dziejopisarz. 

Dziejopisarstwo,  a,  blm.  nauka  a.  sztuka  pisa- 
nia dziejów,  historjografja. 

Dziejopisarz,  a,  Ira.  e  p.  Dziejopis:  Nakreślił 
piękny  wiersz,  w  którym  przedstawił  zadanie 
dziejopisarza.  Chm. 

X  Dziejopisca,  y,  Im.  y  p.  Dziejopis:  D.  stary 
Gades  miasto  to  nazwał.  Nar. 

X  Dziejopismo,  a,  Im.  a,  X  Dziejopis^  X  Dzie- 
jopistwo  dzieło  historyczne,  historja,  historjografja, 
dzieje:  W  dzicjopismie  przyczyny  główniejszych 
w  rządach  odmian  dochodzić.  Stasz.  D.  rzeczy 
przyrodzonych.  Rogal.  (  =  łiistorja  naturalna). 
<DZ1E+PIS> 

X  Dziejopisny  należący  do    htsłorji,    historyczny. 

X  DzIejopisowskI  przym.  od  Dziejopis:  Powin- 
nościti  dziejopisowską  jest  prawdy  dochodzić.  L. 

X  i)ziejopistwo,  a.  Im.  a  p.  Dziejopismo. 

X  Dziejośpiew,  a,  Im.  owie  ten,  co  opiewa  dzie- 
je, śpiewak  dziejów.  Wor.     <DZIE+Z-j-PIE> 

Dziejośpiewny  opiewający  dzieje:  Dziejośpiewno 
nuiltanki.  Wor. 

X  Dziejowiec,  wca,  Im.  wcy  obrońca  przeszło- 
ści, konsertuatysta,  zacliowawca;  wstecznik,  zacofa- 
niec.    <DZIE> 

Dziejowo  przys.  od  Dziejowy:  Urządzenia  D. 
i  społecznie  inaczej  urobione.  Oezap. 

Dziejowość,  i,  blm.  p.  Dziejoznawstwo:  Histo- 
ryk, pełen  eru(Iycji,  który  gromadził  skarby  do 
dziejowości  naszej.  Kasz. 

Dziejowy,  X  DziejarskI  dziejów  dotyczący;  ważny 
pod  tczględcm  łdstorycznym,  należący  do  łństorji, 
historyczny:  Zastosowanie  ś.  dodziejowo-prawnych 
tłómaczeń.  ,Też.  W^ypadki  dziejowe.  Znaczenie 
dziejowe.  Na  dziejowej  płyniem  fali.  Pol. 
<DŻ1E> 

Dziejoznawca,  y,  Im.  y  znawca  dziejów,  biegły 
historyk:  Zostawiamy  dziejoznawcom  i  dziejopi- 
som  z  powołania  krytyczne  ocenienie  dzieł  his- 
torycznych Moraczewskiego.  Lib.  <  DZIE  -|- 
ZNA> 

Dziejoznawczy,  Dziejobadawczy  badający  dzieje: 
W  oddaleniu  wieków,  w  świetle  dziejoznawczej 
nauki  postacie  historyczne  odzyskują,  właściwe 
swe  rozmiary.  Paw. 

Dziejoznawstwo,  a,  blm.,  Dziejowość  badanie 
dziejów,  nauka  historyczna:  Towarzystwa  archeo- 


640 


DZIEKAN 


DZIELNICA 


logiczne  zapowiadały  znakomitą  dla  dziejoznaw- 
Btwa  korzyść.  Lib. 

Dziekan,  a,  im.  I,  [Dziekun]  I.  jn-oboszcz,  mają- 
cij  władzę  nad  kilku  /jarafjatni,  stanowiącemi  de- 
kanat: D.  warszawski,  grodziski.  2.  tytuł  jedne- 
yo  z  prałatów:  D.  kapituły,  kolepjaty.  3.  Kar- 
dynał D.  =  pierwszłj  z  kardynałów  biskupów.  4. 
profesor,  stojący  na  czele  wydziału  uniwersyteckie- 
go:  I),  wydziału  lekarskiego,  historyezno-filolo- 
gicznego.  5.  przen.  cziowiek,  wodzący  rej  w  pew- 
nym toioarzystwie:  D.  złotej  młodzieży.  <Łd.  de- 
canus  dosł.  =  dziesictnik> 

Dziekanat,   u,    Im.   y     i.    p.   Dziekaństwo.    2. 

pewna  liczba  paraf ji,  podlff/lych  tciadzy  dziekana, 
dekanat:  Otrzymuje  bogaty  D.  Trep.  <Śr. 
Ł6.  decaaatus> 

Dziekanja,  I,  Im.  e  I.  p.  Dziekaństwo.  2.  mie- 
szkanie dziekana  (pod  1):  Pójść  na  dziekanję. 
<Sr.  Łć.  decania> 

Ozlekanowa,  ej,  Ira.  e  I.  żona  dziekana.  2. 
przen.  żart.  kobieta,  rej  wodząca  w  jakimś  towa- 
rzysticie:  Z  kobietą,  którą  w  Warszawie  dzie- 
kanową  pań  nazywano...  Karp. 

Dziekanowy  p.  Dziekański. 

Dziekanówna,  y,  Im.  y  córka  dziekana. 

Dziekański,  Dziekanowy  przym.  od  Dziekan: 
Urząd  D, 

Dziekaństwo,  a,  Im.  a  I.  a.  Dziekanja,  Dzieka- 
nat urząd  dziekana,  dekanat.  2.  j oddział 
z  dziesięciu  ludzi  w  podziale  zaciąrjów  irojshnoycli 
za  IHastów,  in.  f  d  zies  i  ą  t  k  a.    <]>.  Dekanat  > 

I  Dziekun,  a.  Im.  i  a.  owie]    p.  Dziekan. 

Dziel  I.  a,  Im.  owie  p.  I.  Dzielca.  2.  [D.j  u, 
Im.  e  p.  Dział.     <  DZIAŁ  > 

7  Dzielą  przyi.  =  rfia;  Twego  D.  Krzciciela. 
Bogar.     <DLA> 

[Dzielanka,  I,  blm.]  mięso,  pokrajane  na  kawał- 
ki dla  ..drużyny''   na  obiad. 

X  Dzieląca,  ej,  Im.  e  p.  Dzielący.  Sł.  wil. 
<DZIAŁ> 

X  Dzielący  :  Krzyżowa  dzieląca,  rzeź.  =  rodzaj 
mięsa.  D.,  ego ,  Im.  e,  X  Dzieląca  liczba,  przez 
którą  dzieli  i.  inna  liczba,  dzielnik.   L.     <  DZIAŁ  > 

1.  t  Dzielca,  y  I.  Im.  y  m.,  f  Dziełezy,  f  Dziel 
ten,  co  dzieli,  rozdziela.  2.  Im.  e  ż.  ta,  co  dzieli. 
<  DZIAŁ  > 

2.  t  Dzielca,  y,  Ira.  y  działacz,  pracownik: 
Wiernemu  dzielcy  wielo  Pan  Bóg  dawa.  Biel.  M. 
<DZIE> 

X  DzIelCZOŚĆ,  i,  blm.  podzielność:  D.  materji 
nieskończona.    Fil.     < DZIAŁ > 

X  Dzielozy  p.  I.  Działowy:  Tranzakcja  dziel- 
cza.  Cz.  Listy  dzielcze.  St.  lit.  f  Dzielczy,  ego, 
Ira.  y  rz.  p.    I.  Dzielca.     <  DZIAŁ > 

X  Dzielozynl,  I,  Im.  e  forma  ż.  od  I.  Dzielca. 
Bóbr. 

t  Dziel  —  dziel  częścią  —  częścią ,  bądź  —  bądź, 
jużto—jużto.   <  DZ I AŁ  > 

[Dziele  przyi.  z  2  pp.]  względem,  wedle,  co  do: 
D.  tego.  Przyszedłem  pogadać   D.  lasu. 

t Dzieleń  do  działu  należący:  Był  D.  ze  swym 
oćcem.  Nie  będę  (  =  będąc)  z  nami  D.  naszemi 
pieniędzmi  i  swemi.     <DZIAŁ> 

[Dzielenica,  y  Im.  e]  p.  Dzielnica. 

Dzielenie,  a,  I.  blm.,  czynność  cz.  Dzielić.  2. 
Im.  a  mat.  fedno  z  działań  arytmetycznych 
<DZ1AŁ> 

Dzielenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dzie- 
lić ś. 

[Dzieięgać,  a,  al]  dzwonić.     <Diwn.> 


Dzielić,  i,  ił  I.  rozkładać  na  części,  rozdzielać: 
D.  co  na  równe  części.  D.  majątek  między  dzie- 
ci. Każde  ciało  daje  ś.  D.  L.  Pisarz  ten  dzieło 
swoje  dzieli  na  cztery  ezę.ści.  L.  Mat.:  D.  Jedną 
liczbę  przez  drugą.  Dzielnik,  liczba,  która  dru- 
gą dzieli.  L.  Przen.:  Sofokl  z  Eurypidesem  dzie- 
lili Ateny,  długi  z  sobą  spór  wiodąc  o  pierw- 
szeństwo sceny.  Dm.  (=  różnili).  Wątpliwość  ta 
dzieli  różnie  umysł  jego  ponury.  Kniaź.  Oto 
plącze,  oto  kwili,  a  plącząc,  serce  me  dzieli. 
Groch.  (  =  kraje).  Milczeć  czy  radzić?  na  dwoje 
myśl  dzieli.  Mick.  Maryla  słodkie  miłości  wy- 
razy dzieliła  skąpo  w  rachubie.  Mick.  2.  oddzie- 
lać, odgraniczać:  Pireneje  dzielą  Hiszpanję  od 
Francji.  Włóczni  dwadzieścia  rozdarło  zasłonę, 
która  nas  od  perystylii  dzieliła.  Krasiń.  Przen.: 
oddalać,  rozłączać:  Dzieli  ich  wzajemna  niechęć, 
nierówność  majątkowa.  Ta  niej)rzytomność,  co 
nas  tak  długo  dzieliła,  Tereso,  serca  twego  dla 
mnie  nie  zmieniła.  Niem.  To  żelazo  zabójcze  na 
wieki  dzieli  nas.  Mick.  3.  (co  z  kim)  uczestni- 
kiem być,  podzielać:  D.  (z  kim)  władzę,  radość, 
niebezi)ieczeństwa,  los.  D.  z  kim  zdanie.  Sposób 
myślenia  państwa  dzielę.  Hof.  Losy  gminu  dzie- 
lił samowładny  do  śmierci  Bolesława  Chrobrego 
monarehizm.  Smól.  4.  X  i  [D.]  kogo  =  rozdzie- 
lać co  między  innych,  oł>dzielać:  Drugich  dzieląc, 
siebie  nie  zapominaj.  Prz.  Równiateczki  wiła,  pa- 
nięta  dzieliła.  5.  Xkomn  =  udzielać,  użyczać:  Na 
cóżeście  tak  wiek  rozrządziły  fata,  mnie  zbyt  dłu- 
gie, synowi  dzieląc  krótkie  lata?  Min.  Ón  tak 
sąsiadowi  swoje  myśli  dzieli.  Dm.  (=komuniIcuje). 
D.  Ś.  I.  rozdzielać  między  siebie,  udzielać  komuś 
część  czegoś:  D.  ś.  zyskami.  D.  ś.  majątkiem 
z  ubogiemi.  Z  głupim  źle  ś.  D.  Prz.  2.  rozpa- 
dać ś.  na  części,  rozdzielać  ś.:  Ta  rzeka  dzieli  ś. 
na  dwie  odnogi.  Rok  dzieli  ś.  na  dwanaście 
miesięcy.  Na  obrazy  świat  ś.  dzieli,  w  boże  bar- 
wy ustrojone.  Pol.  3.  (o  liczbach)  dawać  ś.  po- 
dzielić: Liczba  piętnaście  dzieli  ś.  przez  trzy.  4, 
być  rozdzielanym,  rozdawanym:  Wszyscy  chciej- 
my dokonać,  dokona  kto  może,  bo  ś.  nierówną 
miarą  dzielą  dary  boże.  Mick.  5.  X  oddalać  ś., 
rozłączać  ś. :  Nigdy  od  ciebie  D.  ś.  nie  chcę 
i  przy  tobie  trwać  będę.  Skar.  Oczy  nabożnie 
w  niebo  obróciła  i  przed  śmiercią  ś.  z  światem 
już  dzieliła.  P.  Koch.  Po  wielkim  żywocie  cier- 
pienia i  chwały,  gdy  duchem  ś.  dzielira — nam 
tylko  zostały  puścizną  twe  szaty  podróżne.  Pol. 
6.  X  różnić  ś.,  odróżniać  ś. :  To  są  te  artykuły 
wiary,  którerai  ś.  dzielimy  od  poganów  i  od- 
szczepieńców.  Wuj.  7.  piw.  (o  piwie,  brzeczce) 
przeświecać  podczas  klarowania,  in.  łamać  ś. 
<DZIAŁ> 

Dzielinkowiec,  wca.  Im.  wce  najprostsza  istota 
organizowana,  złożona  z  pojedynczej  komórki,  mno- 
iąca  ś.  przez  dzielenie  osobnika,  in.  grzybek 
dzielinkowy.  <  DZIAŁ  > 
Dzielinkowy  grzybek  p.  Dzielinkowiec. 
Dzieliworek,  rka.  Im.  rki  pog.  służący,  np.  do- 
rożkarz, przywłaszczający  sobie  część  zarobku  gos- 
podarza.    <DZIAŁ-fWOR> 

[Dzielizna,  y,  Im.  y]  cząstka,  dział,  udział. 
Dzielna,  ej,  Im.  e  mat.  liczba  w  dzieleniu,  którą 
dzielimy  przez  drugą  liczbę.     <  DZIAŁ  > 

Dzielnica,  y.  Im.  e,  [Dzielenica]  I.  część  pewnej 
całości,  oddzielona  od  inny  cli  części:  a)  część  kra- 
ju, stanowiąca  pewną  odrębną  całość:  D.  książęca. 
D.  mazowiecka,  wielkopolska.  D.  dawnej  Polski. 
X  D.  biskupia  =  c/yece2;a:Biskup  ten  utrzymywał, 
że  to  miejsce  jeszcze  do  jego  dzielnicy  należało. 
Skar.  b)  część  miasta:   D.  miasta.    D.  staro miej- 


641 


41 


DZIELNICOWY 

ska,  żyilowska.  c)  fpas,  strefa :  Boskci  piecza 
w  pięć  (iziebi*  ziemię  usadziła.  Zebr.  d)  t»'"- 
jęlność  drogą  działów  oti-zijmana,  częió  wiasnoici  na 
kogo  przypadająca:  Dzierżek  wwiązał  ś.  na  me 
dzierżenie  i  wziął  tego  roku  siano  z  łąk,  aniśtn 
ja  z  swymi  dzie^*mi  dzielnico  wzięła.  Rota  krak. 
r.  1400.  o)  XD.  karty,  k.siążki  — szpaito;  Księ- 
ga o  dwu  dzielnieaeli  czyli  warstach.  Wł.  i") 
X  D.  rodu,  domu,  \\Qx'b\x -linja,  galąi:  Te  rodzi- 
ny z  dawnego  wieku  są  jednej  z  Toporczykami 
dzielnicy.  Papr.  g)  Ki),  herbu  =  czc^(f  herhu 
czymś  oddzielona,  li)  X  znaczny  oddział  wojska,  zo- 
stający pod  rozkazami  jednego  wodza:  D.  wojska 
abo  artylerji,  dywizja,  znaczna  ich  część.  Jak. 
J.  i)  gór.  część  kopalni,  zoslajtica  pod  zarządem 
jednego  sztygara.  2.  X  to,  co  oddziela :  D.  grun- 
tów =mi"e(/:;a.  3.  X  a.  y.  Dzielnik  narzędzie  słu- 
żące do  równego  dzielenia  na  części.  4.  X  różni- 
ca. 5.  bud.:  D.  przyozdobienia  =  ^^o  a.  otoczyna 
przyozdobiona,  ograniczona  szlakiem  a.  ramką. 
Podcz.  6.  tech.  maszyna  do  dzielenia  kręgów  i  na- 
cinania zębóxv.     <  I)  Z I A  L  > 

Dzielnicowy  p.  Dzi3!niczy:  Książęta  dzielnico- 
wi. Sm. 

Dzielnicznik,  a,  Ira.  i,  Rumień  bot.  (eranthe- 
mum)  roś.  z  rodziny  rozdżeńcowatych. 

Dzielniczy  I.  a.  Dzielnicowy  przyra.  od  Dzielni- 
ca, udzielny:  Rozbicio  Polski  na  księstwa  dziel- 
niczo.  Tat.  Wymarcie  książąt  dzielniczych.  Tat. 

2.  X  który  dzieli,  dzieliiry :  Liczba  dzielnieza  = 
mianoumik.  Ustrz. 

Dzielnie  przys.  od  Dzielny.     <DZIE> 

t  Dzielnie  przys.  od    X  Dzielny,  dzieląc.    Tueh. 

<  DZIAŁ  > 

Dzielnik,  a.  Im.  I  I,  flui.  cy  ten,  który  dzieli, 
podział  czyni:  Któż  mię  uczynił  sędzią,  abo  dziel- 
nikiem między  wami?  Wuj.    2.   X  p.  Dzielnica. 

3.  mat.  =  a)  liczba  to  dzieleniu^  przez  którą  dzieli- 
my dzielną,  b)  liczba,  która  liczbę  daną  dzieli  bez 
reszty:     Wspólny     D,     dwu     a.     więcej      liczb. 

<  DZIAŁ  > 

[Dzielnik,  a,  Ira.  i]  p.  Dziennik:  Król  rozpis;lł 
dzielniki,  żeby  sie  wszćscy  króle  zjachali  do 
jego  pałacu.    <Zara.  Dziennik  > 

V Dzielnik,  a.  Im.  cy,  fDzilnlk  I.  działacz, 
sprawca:  Dzielnicy  niei)rawo.ści.  Leop.  2.  robot- 
nik,   rękodzielnik.      <  DZIE  > 

Dźielnopłatkowy  bot.  p.  Wielopiatkowy.  < DZIAŁ 
+PLAT> 

X  Dzielnoplciowy   bot.    p.    Rozdzlelnopiciowy: 

Kozłek  D.  Kluk.     <DZrAŁ-f-PŁY> 

Dzielność,  i.  Im.  ł  rz.  od  Dzielny:  I.  a)  ener- 
gia, moc  okazywana  w  działaniu:  D.  umysłu,  cha- 
rakteru. Mych  sposobów  uznaj  D.  Mick.  Kiedy 
Pascal  wydał  dwa  listy,  dowiedzieli  ś.  Francu- 
zi o  nowym  sposobie  pisania  i  o  nowej  dzielno- 
ści swego  języka,  Sniad.  W  własnych  dziclno- 
ściach  ufny,  śmiałych  żądań  pełny.  Mick.  b) 
Y,zdatnoś6  do  działania,  siła,  loładza,  zdolność: 
Wola  ludzka  nad  dzielnościanii  dusznemi  jest 
panią,  IJals.  Bóg  dał  D.  słońcu,  ziemi,  zwierzę- 
tom, aby  nam  pokazał  wszechmocnośó  swoje. 
Boh.  J.  2.  czyn  dzielny:  Wyśpiewawszy  dziel- 
ności jego,  zapalili  stos  drew  smolny.  Stadn. 
3.  X  }>rzymiot,  zaleta:  Dzielnością  konia  są  spo- 
sobność i  trwałość.  Kluk.  Dzielności  abo  pizy- 
mioty  jogo  przechodzą  jeszcze  zacność  urodze- 
nia, którą  ma.  Wys.     <DZIE> 

X  Dzielność,  i,  blm.  rz.  od  X  Dzielny,  podziel- 
ność.    <L)ZIAŁ> 


DZIEŁO 

Dzielny  I.  okazujący  swoją  moc  w  działaniu,  sku' 
tecznie  działający,  energiczny,  lęgi,  walny:  D.  czło- 
wiek, wódz,  rycerz,  charakter,  umysł,  opór.  Dzielna 
pomoc,  ręka.  Dzielno  serce.  Mowny  język,  ale 
nie  D.  mają.  Bals.  Naszą  przywarą  jest,  iż  po- 
czątki zawżdy  żywe  i  dzielne;  im  zaś  dłuższa 
trwałość,  tym  większo  osłabienie.  Kras.  (= gor- 
liwe w  działaniu).  Dzielnaż  to  przecie  rzecz  mo- 
narchów czyny,  skoro  król  uciekł,  wszyscy  za 
nim  w  nogi.  Kras.  D.  rumak  (  =  żwawy,  ognisty^ 
a  przytym  kształtny).  Dzielne  lekarstwo  (  =  sku' 
teczne,  silnie  działające).  2.  X  mogący  działać, 
zdatny  do  działania,  działający:  Bóg  dał  dziel- 
ność słońcu,  ziemi,  zwierzętom,  aby  nam  poka- 
zał wszechmocnośó  swoje,  która  więcej  w  dziel- 
nych, niż  bezdzielnych  wydaje  ś.  dziełach  jego. 
Boh.  J.  Operacją  możemy  zwać  działaniem,  abo 
dzielną  mocą.  Skar.  3.  X pracowity,  czynny: 
Trąd  (=  truteń)  między  dzielnomi  pszczołami. 
Klon.  4.  X  mocny,  tęgi:  Dzielniejszo  bywał* 
dawniej  piwo  z  serem,  niż  teraźniejsze  herbaty 
i  buljony.  Kras.  (-posilniejsze).  Dwa  miesiące 
mijały,  a  moc  żalu  mego  równie  dzielną  jak 
dnia  pierwszego  była.  Stasz.  5.  X  rozsądny, 
roztropny,  baczny.  Kn.     <DZIE> 

X  iJzielny  I.  dzielący,  rozdzielający:  D.  kopiec. 
L.  2.  dający  ś.  dzielić:  Liczba  dzielna.  Sł.  wil. 
3.  podzielony:  Tarcza  (zegara),  dzielna  na  go- 
dzin 20  i  4.  Pol.  4.  -^podlegający  działom: 
Miedzy  tymi  rzeczami  dzielnemi.  Ort.  5.  f  p.  I. 
Działowy:  List  D.  (—dowód  prawnie  dokonanych 
działów).   <  DZIAŁ  > 

t  Dzielny  p.  2.  Działowy :  Szaniec  D.  Dek.  300 
kul  dzielnych.  Piotr.     <DZIE> 

Dzielsimin,  u.  Im.  y  bot.  I.  p.  Jaśmin.  2.  D. 
dziki  p.  Jaśminek.  <Włos.  gelsomino,  z  Arab. 
jasemln> 

Dzielsiminowy  przym.  od  Dzielsimin:  Dziel« 
siininowe  drzewa.  Troć. 

Dzielzamin,  u,  Im.  y  bot.  p.  Jaśmin.  <p.  Dzielsi- 
min > 

Dzielżamin,  u.  Im.  y  bot.  p.  Jaśmin.  <p.  Dziel- 
simin > 

Dzielżaminowaty  bot.:  Rośliny  dzielżaminowate 
p.  Jaśminowaty. 

Dzielżan,  u,  Im.  y,  Helenka  słonecznikowa  bot. 
(helenium)  roś.  z  rodziny  złożonych.      <?> 

fDziełaciel,  a,  Im.  e  działacz,  sprawca,  wino- 
wajca: Odejdźcie  ode  mnie,  dziełaciele  nieprawo- 
ści. Bud.   <DZIE> 

t Dzieląc,  a,  ał  i  [Dziełaćj  p.  Działać:  Wiel- 
kie jal możny  kościołom  dziełała.  Ż.  E.  (  =  dawa- 
ła, składała).  Wszytkim  wielką  |)oezliwo.-'ó 
dziełała.  Ż.  E.  (  =  okazywała).  (Jrzesznikom  dzie- 
łającem  wolę  jego.  Ż.  E.  Któż  nic  wio,  iż  ty  to 
pod  chy trością  (  -  chytrze,  zdradliwie)  dziełasz.  Ż. 
E.  [Musi  stary  żebraei,  dy  nio  może  dziełaeij. 
<1)Z1K> 

Y  Dzielanie,  a,  blm.,  [Dziełanie]  czynność  ca. 
Dziefać:  Ku  dziełaniu  maści. 

Dziełko,  a,  Im.  a  p.  Dzieło. 

X  D^ielrnistrz,  a.  Im.  e  artysta,  sztukmistrz. 
Sniad.     <DZlE-f  Mistrz  > 

Dzieło,  a.  Im.  a,  f  Działo,  f  Dziło  I.  czyn 
(szrzeg.  wielki),  uczynek:  Wielkie  dzieła.  Dzieła 
wojenne,  rycerskie.  Rwą  ś.  ku  stronom  obcym, 
dziełom  nadzwyczajnym.  Mick.  Dzieł  mi  ś.  pań- 
stwa wznoszą,  a  nie  słowy.  Kras.  Zniknęły  owe 
ery  i  nowe  i  dawne,  to  tych,  a  owo  tamtych 
królów  dziely  sławne.  Dm.  2.  wykonanie  czegoś^ 
usłcutecznianie,  sprawa,  praca,  robota,  czynność:  D. 


642 


DZrEŁORODNTE 


DZIENNY 


stworzenia,  oi^kiijtienia.  Koniec  D.  chwali.  Prz. 
Nlgcizie  nie  iiylo  j)ieca,  retort  i  porządnego 
przyborn,  pracujj^cych  około  wielkiego  dzieła. 
Kraez.  3.  skutek  działania,  owoc  jnucy,  twór: 
Szczęście  narodu  dziełem  jest  tego  lujjdrego  kró- 
la. L.  Człowiek  jest  dziełem  njk  bożych.  D.  rąk 
ludzkich.  Dzieła  rąk  Twoich  są  niebiosa.  Wuj. 
Z  dzieła  poznaje  ś.  mistrza.  Sam  tylko  gienjusz 
żyje  z  siebie,  on  sam  tworzy  dzieła  godne  wie- 
ków. Dm.  4.  utwór  piśmienniczy,  praca  naukowa 
a.  literacka,  pismo,  ksiąika:  Dzieła  Mickiewicza, 
Śniadeckiego.  Dzieła  ])rozą,  wierszem.  D.  treści 
filozoficznej.  5.  y^zajęcie,  zatrudnienie,  zawód: 
D.  rycerskie  C=7-ce77»'o.'«^  rycerskie,  służba  wojsko- 
wa). Szlachcic  w  dzieciństwie  ma  być  wycho- 
wany w  naukach,  gdy  podrośnie,  w  rycerskim 
dziele,  w  gospodarstwie.  Petr.  Przez  wszystek 
czas  nie  innego  nie  był  żywot  tych  ludzi,  tylko 
ustawiczne  D.  wojenne.  Klok.  Towarzysze  mają 
ś.  bawić  sposabianiem  konia  do  dzieła.  Vol. 
Durny  a  młody  basza,  i  polskiego  dzieła,  i  spo- 
sobów nie  wiadora,  na  hakby  siła  ich  naraził. 
Tw.  (=  sposobu  wojowania).  Mistrzyni  kradzie- 
ży i  dzieła  nocnego  (=  roboty  nocnej,  łotrostwa). 
6.  X  czynnoió,  funkcja  ,  sprawa,  przeznaczenie : 
Jako  jest  własne  (=  właściwe)  D.  słońca  oświe- 
cać i  zagrzewać.  Ml.  duch.  Wątroba  dobrze 
swoje  D.  robi.  Troć.  Zaczął  D.  urzędu  swego. 
Troć.  7.  X  sprawa,  praca,  robota,  trudność,  kło- 
pot: Mieć  D.  z  kim  =  mieć  z  kim  do  czynienia: 
Miał  cesarz  Zygmunt  z  Wenety  dzieła  dosyć. 
Biel.  M.  Gdy  miał  Bolesław  jeszcze  D.  z  królem 
czeskim,  poczęła  Ruś  o  sobie  radzić.  Biel.  M.  8. 
X  rzecz,  sprawa,  interes:  Posły  swe  z  dobrym 
dziełem  i  zupełną  mocą  do  króla  posłał.  Biel. 
M.  9.  X  dzielność,  tęgość:  Klacz  ta  paść  musiała, 
chociaż  równej  urodą  i  dziełem  nie  miała.  Koch. 
łO.  Ibitioa:  Oczakowskie  D.  było  krwawe.  Mick. 
II.  woj.  jakakolwiek  część  fortyfikacji,  uiyta  do 
obwarowania  twierdzy:  D.  fortyfikacyjne.  D.  rogo- 
we -  złoione  z  frontu  i  z  diouch  długich  boków, 
często  mające  przed  frontem  półksiężyc.  D.  koro- 
nowe =:2/oio/ie  z  dwuch  obszernych  frontóto  i  dwuch 
boków,  in.  korona.  D.  naprzodnie  =  z«ay(yti;'(;ce 
ś.  poza  .stokiem.  Dzieła  oddzielne  =^  odłączone  od 
warowni.  Zdr.  Dziełko.    <DZIE> 

X  Dziełorodnie  przys.  od  Dziełorodny.  L. 
<DZlIi;-fROD> 

X  Dziełorodny,  x  Dziełowy  tworzący  dzieła,  dzia- 
łajffcy,  twórczy. 

X  Dziełotwórca,  y,  Im.  y  ten,  co  tworzy  dzieła; 
pisarz  oryginalny.     <DZIE-4-TW0R> 

X  Dziełowy  p.  Dziełorodny.     <DZIE> 

fDziembrenożki,  ów,  blp.  roś.  bodziszek  czerwo- 
ny, in.  dziebrenose  k.  Catalogus  Schneberge- 
ra  z  r.  1557.     <?> 

[Dziendobry]  I.  p.  Dzień.  2.  p.  Dzieńdobry. 

Dziendziera,  y.  Im.  y  bot.  p.  Dziędzlerzawa. 
<j).  Dendera> 

fDzienet,  a,  Im.  y  p.  Dzianet.  Rej. 

X  Dzienga,  i,  Im.  I  p.  Dzięga:  U  kupców  tam 
dziengi,  jak  lodu.  Mick. 

[Dziengiel,  gla,  Im.  gle]  p.  Dzięgiel. 

X  Dzienia,  i,  Im.  e,  X  Dzień,  x  Dzienie  i  [Dzle- 
nle]  I .  a.  X  Dzienne  barć  w  drzewie  żywym  wy- 
robiona, ul  leŚ7iy;  barć  w  ulu:  Z  kalabryjskiej 
miodu  nie  znam  dzieni.  Kniaź.  Ule  takie  mają 
mieć  w  sobie  barć  długą  a.  dzienią,  od  wierzchu 
aż  do  spodku.  Kąc.  2."  to,  co  pszczoły  zrobiły, 
plaster  miodu:  Miodowych  dzieni  wydzieranie 
i  pszczelne  kradziectwo  świętokradztwem  mienią. 
Klon.  Zdr.  X  Dzianka.     <DZIE> 


[Dzienlaszek,   szka,  Im.  szki]    I.  p.  Dr.leń.    2. 

dzień  o  loschodzie  słoi'ica. 

X  Dzienie,  a,  Im.  a  i  [Dzienie]  p.  Dzienia:  a) 
Któryby  bartnik  ważył  ś.  komu  z  dzienia  pszczoły 
wykurzyć,  takowy  ma  do  czwierdzi  być  osadzon. 
Sicr.  b)  D.,  robota  pszczelna  w  barci.  Kn.,  Bóbr. 
D.  jest  pszczelna  robota  w  ulu.  Toł.     <DZIE> 

Dziennica,  y,  Im.  e  I.  f  kolejne  sprawowanie 
obowiązków  w  pewne  dni,  dyżur.  2.  bot.  J).  Llljo- 
wiec.     <DŹŃ> 

Dzienniczek,  czka,  Im.  ozki  p.  Dziennik:  D.  Ju- 
stysi.  Chwytam  gorączkowo  mój  mały  D.  Dąb. 
D.  nauczyciela  do  zapisywania  stopni  (  =  noie- 
sik).  D.  ucznia  do  zapisywania  stopni  i  uwag 
względem  sprawowania.     <DŹŃ> 

Dziennie  I.  każdego  dnia,  codziennie,  dzień  to  dzień, 
na  dzień :  Wydaje  10  rubli  D.  2.  na  jeden  dzień, 
na  dzień,  od  dnia:  Najmować  ludzi  D. 

Dziennik,  a,  Im.  i  I.  kajet  do  zapisywania  co- 
dziennie tego,  o  czym  ś.  chce  pamiętać,  djarjusz, 
notatnik,  pamiętnik.  2.  księga  urzędowa  a.  ku- 
jdecka  do  zapisywania  loszystkich  czynności.  3.  fc.v«c- 
ga  do  zapisywania  uicag  o  sprawowaniu  i  postępach 
ucznióiu.  4.  pismo  codzienne,  gazeta  codzienna: 
D.  literacki,  ]H)iityczny.  5.  X  książka,  zawiera' 
jąca  modiiticy  na  dzień.  D.  kapłański  (  =  djurnał). 
6.  [D.]  =  a)  miejsce,  ogrodzone  żerdziami  a,  dylami^ 
służące  do  zamykania  bydła  w  lecie  podczas  silne' 
go  upału,  gdy  zaczynają  dokuczać  bąki.  b)  oho- 
rzysko,  dziedziniec  przed  oborą,  c)  a.  [Dzielnik] 
rozkaz  pisany,  okólnik,  cyrkularz.  ^  7.  bot.  p.  Li- 
Ijowiec.  Zdr.  Dzienniczek.     <DŹŃ> 

Dziennikarka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Dziennikarz. 

Dziennikarski  przym.  od  Dziennikarz:  Kaczka 
dziennikarska  (  =  pogłoska  fałszywa,  puszczona 
przez  dzienniki). 

Dziennikarstwo,  a,  blm.  I.  zawód  dziennikarza. 
2.  zb.  dzienniki,  prasa.  3.  zb.  przen.  dziennika- 
rze: Przedstawiciele  dziennikarstwa. 

Dziennikarz,  a,  Im.  e  I.  pisujący  do  dzienników, 
jmblicysta,  gazeciarz.  2.  współpracownik  Dziennika 
Warszawskiego:  Ja  go  dziesięć  razy  wyżej  kładę 
nad  dziennikarzów,  t.  j.  autorów,  pisujących  do 
Dziennika  Warszawskiego.  Chm.  3.  urzędnik, 
utrzymujący  dziennik:  Starszy  D.  D.  główny. 
<DŹŃ> 

X  Dzienne,  a.  Im.  a  p.  Dzienia:  Przedał  i  na 
wieczność  darował  pszczoły  w  dwojniey  w  wyż- 
szym dziennie  za  gr.  40.  Gac. 

X  Dziennonocny  dzień  i  noc  trwający:  Rozryw- 
ki dziennonocne.  L.     <DŹŃ-|-NOĆ> 

Dzienny,  Dniowy  I.  dnia,  jako  czasu  obecności 
słońca  nad  poziomem  dotyczący:  Wszystkie  nasze 
dzienne  sprawy  przyj m  litośnie.  Boże  prawy. 
Karp.  Światłość  dzienna  gwiazdy  zatlumiła. 
Otw.  Przen.:  Ujrzeć  światło  dzienne  (-urodzić  ś., 
przyjść  na  świat).  Zool. :  Motyl  D.  Ptak  drapież- 
ny D.  p.  Ptak.  X  Niedzienny  puhaez.  Kulig. 
(=  nocny).  2.  dnia,  jako  doby  dotyczący:  Płaca 
dzienna.  Obrachunek  D.  Robotnik  D.  Dzienna  praca 
(gór.)  =  na  dobę  płatna.  Rozkaz  D.  =  rozkaz,  v}yda- 
ny  przez  wodza  do  wojska,  obejmujący  czynności 
danego  dnia.  X  Ludzie  wyrzutni  i  jakoby  dzienni 
(  =  mający  żyć  jeden  dzień).  Porządek  D.  (=po- 
rządek  czynności  urzędowych  danego  dnia).  Przen.: 
Być  na  porządku  dziennym  (=na  dobie,  na  cza- 
sie). Przejść  nad  czymś  do  porządku  dziennego 
(  =  zostawić  na  boku,  nie  uznać  godnym  roztrząsa- 
nia). Astr.:  Łuk  D.  =  ^w^",  jaki  opisuje  w  ciągu  dO' 
by  planeta,  posuwając  ś.  po  swej  drodze  dokoła 
słońca.  Obrót  D.^^pozorny  obrót  sklepienia  niebie- 


643 


DZIE* 

tkif^fjo  Ul  ciągu  doby,  icyioolany  rzeczywistym  ohro- 
teiii  wirowym  ziemi.     <  DŻŃ  > 

Dzień,  idnia,  [dzienia,  3  pp.  dniu,  6  pp.  dną, 
dnie  I,  Im.  dni  a.  dnie  I.  (astr.)  częió  doby,  iv  cią- 
gu której  słońce  Jest  nad  poziomem,  (posp.)  prze- 
ciąg czasu  od  rana  do  wieczora:  D.  astronomiczny 
=  przeciąg  czasu  od  tuschodu  do  zachodu  słońca. 
D.  fizy<iZTij=  przeciąg  czasu  od  początku  zorzy 
rannej  do  końca  zorzy  tcieczornej.  D.  i  noc.  Po- 
równanie dnia  z  nocj.  D.  jest  najJhiższy  w  le- 
cie, a  najkrótszy  w  zimie.  Święta  Łiica  dnia 
przyrzuca.  Prz.  Na  Nowy  Rok  przybyło  dnia  na 
zajęczy  skok.  Prz.  W  I),  jechał,  a  w  nocy  od- 
poczywał. Podobne,  jak  D.  do  nocy.  Prz.  Każda 
sowa  głupia  w  D.  Fred.  A.  Z  dnia  robić  noc 
(  =  spaó  w  dzień,  a  w  nocy  ś.  hawió).  Długi,  jak 
I),  o  głodzie.  Prz.  [D.  morze]  =  ^//?/^ł  dzień.  Dni 
zwyczajne  racliuji},  ś.  od  rana  do  wieczora.  Stasz. 
Da  ci  wolny  opał  w  lecie,  a  światło  w  D.  Prz. 
Biały,  jasny  D.  Takiego  ze  świecą  w  biały  D. 
szukać.  Prz.  Nie  tylko  w  nocy  to  a.  dzieje,  ale 
też  i  śrzód  biała  dnia.  Petr.  Po  jasnym  dniu 
climury  nastawają.  Kołak.  Jest  to  prawda  tak 
jasna,  jak  słońce  bez  plamy,  jak  to,  że  tu  sto- 
jemy,  jak  to,  że  D.  mamy,  Zabł.  Dniaby  mi  nie 
stało,  bym  wszystko  wyliczyć  miał.  Baz.  Na  D. 
ś.  ma==;'M3  blizko  w.^chód  ^hńca.  Już  dobrze  po 
północy  na  D.  ś.  skłoniło.  Bnrdz.  Już  dobrze  na 
D.,  iiiźmy  teraz.  L.  Z  obudwu  stron  długo  na  D. 
z  równą,  nadzieją,  zwycięstwa  bitwa  trwała. 
Stryjk.  Szóstą  na  D.  godzinę  zegar  bił  ratuszny. 
Pot.  (=  szóstą  z  rana).  Słońce  w  południe  zapad- 
ło, zwątpili  o  dniu  ludzie.  Bardz.  D.  ś.  robi. 
Już  D.  Już  dobrze  D.  D.  już,  jak  wół  {-a)  już 
dawno  słońce  wzeszło ;  b)  dzień  już  jest  długi,).  D. 
pochmurny,  pogodny,  wietrzny.  fMały  'D.-świl 
a.  zmierzch:  Skoro  mały  D.,  póki  jeszcze  nie  by- 
ło dobrze  widzieć,  niewiele  rycerstwa  swego 
ukazał.  Kosz.  (  =  skoro  świtało).  [Jeno  D.,  jak 
D.]  ( =jah  tylko  zaczęło  świtać).  Za  ikrns,— przed 
zachodem  słońca,  przed  wieczorem:  Rad  bym  tam 
jeszcze  za  dnia  stanąć.  ( Wschód  słońca,  świt:) 
Choć  D.  blizki,  nie  zobaczę  słońca.  Krasiń.  Wraz 
ze  dniem  a.  równo  ze  dniem  ^^^  o  iwicie:  Równo 
ze  dniem  wszystko  było  na  pogotowiu  do  dal- 
szej podróży.  Kras.  Przede  dniem  a.  do  dnia=: 
przc<l  wschodem  słońca,  przed  świtem:  Do  dnia 
wstawać.  Ku  dniowi,  przed  wschodem.  "Warg. 
(l'(izdrowienie)  D.  dobry  a.  X  Dobry  D.,  a.  Dobry- 
dzicń,  Dzieńdobry,  [  Dzieńdobre,  Dziendobry, 
dzicc.  DzieńdoberkiJ.  Powiedzie-'-  komu  D.  dobry. 
Na  dobry  D.  grają,  wesele  opowiadają.  Dar.  J. 
[l)nia]  =  w  aę^TM  dnia,  na  D.:  Tę  modlitwę  dwa 
razy  dnia  mawiać  bodzie.  [Dnie]  przys.- t«e  dnie: 
Dnie  śpiewA,  a  nocą  czyta.  [Na  Y).\=po  xoschodzie 
flońca:  Dworska  panna  na  D.  długo  sypia.  [Na 
<IniuJ-2a  dnia,  w  D.  Przen.:  W  jego  (Reymonta) 
])owie8ci  panuje  zawsze  bardzo  trzeźwy  D.  Pot.  A. 
( =  ośivietlanie  faktów,  sposób  ich  jirzedsławiania). 
2.  przeciąg  czasu  od  północy  do  pulnocy,  przeciąg 
dwudziestu  czterech  godzin,  doba:  Tydzień  ma  sie- 
<Iem  dni.  Ten  miesiąc  ma  30  dni.  Trzy  dni  jak 
-wyjechał.  Nie  za  je'den  D.  K^raków  zbudowano. 
Prz.  Nie  frasuje  ś.  o  D.  jutrzejszy.  Birk.  Co  trze- 
ci D.  Lada  D.  j)rzyjedzie.  I),  świąteczny,  niedziel- 
ny. Pamiętaj,  abyś  D.  święty  święcił.  D.  po- 
wszedni a.  t pospolity.  D.  roboczy  (=  przezna- 
czony na  pracę,  nieświąteczny).  D.  imienin  (=  imie- 
niny). D.  narodzenia  czyjego.  L.  (  =  urodziny). 
D.  przed  uroczystością  (  =  wilja).  D.  odjazdu.  D. 
nieszczęśliwy,  ieralny.  [Stare  i\m]  =  dni  po  no- 
wiu. Na  starych  dniach  posadzona  kapusta.  [D. 


dzisiejszy]  przys.  =  dnia  dzisiejszego,  dziś:  Słu- 
chajcie, co  wam  powiem  D.  dzisiejszy.  [Czarny 
D.j  =  Wielki  Piątek.  Sądny  D.  =  a)  uroczysty  post 
M  Żydów;  b)  przen.  wielkie  zamieszanie,  rwetes, 
nieszczęście.  X  D.  sądowy,  krytyczny,  lekarski 
abo  chorobny,  zdrowiu  ludzkiemu,  abo  też  drze- 
wom, owocom  szkodliwy,  abo  niebezpieczny.  Kn. 
D.  wypłaty  robotnikom.  D.  terminowy  =  dste/i  za- 
platy  wekslu.  Dni  respektowe  a.  ulgowe  =  <in{ 
prawnej  zwłoki,  przysługującej  dłużnikowi  po  ier» 
minie  płatności  wełcslu.  D.  protestowy  =  następny 
po  dniu  loymagalności  wekslu,  w  którym,  w  razie 
niezapłacenia,  sporządza  ś.  protest.  D.  nieprotesto- 
■wy  =  wyłączony  z  terminu  wymagalności  z  powodu 
święta.  fD.  d&6=wyznaczyć  iermiyi.  f  Dalszy  D.  = 
termin  ośmnastotygodniowy  w  prawie  niemieckim. 
fD.  (komu)  wypowiedzieć  =  s^uifcf  wymówić. 
Przen.:  Ona  już  doprawdy  światu  D.  wypowie 
i  czyni  profesją.  Tw.  (=pożegna  ś.  ze  światem). 
D.  sądowny,  niesądowny.  X  D.  królewski  (u  rze- 
mieślników) =2:>oniedziałek  (gdyż  stanowi  dalszy 
ciąg  hulanki  niedzielnej).  Lada  D.  po  niedzieli. 
Prz.  Nazajutrz  !>.=■  nazajutrz.  Sienk.  Za  D.  to 
zrobi.  L.  Przen.:  Wczorajszego  dnia  szukasz. 
Kn.  (=  szukasz,  czegoś  nie  zgubił,  nie  wiedzieć 
czego).  Na  D.  =  dziennie:  Ile  zarabiasz  na  D? 
Brać  lekarstwo  trzy  razy  na  D.  Na  D.  robić  = 
pobierać  zapłatę  nie  od  sztuki,  lecz  za  czas  roboty. 
Na  dni  ieh  zgodził  ( =  bez  zobowiązania  na  dłuż- 
szy czas,  z  obowiązkiem  płacenia  dziennie).  Na  D. 
mu  strawę  dałem.  L.  (—  na  jeden  D.)  D.  w  D., 
co  D.,  D.  po  D.,  co  boży  D.,  co  dnia,  X  D.  na 
D.,  fD,  podle  a.  pole  Amsj=: codziennie:  Szły  D. 
na  D.  uniwersały,  pełno  potwarzy  i  fałszów. 
Ust.  D.  pole  (a.  podle)  dnia  rozkoszują.  Leop. 
Nie  siecz  D.  podle  dnia  trzech  dni.  Gost.  (=bez 
przerwy  to  ciągu  trzech  dni).  Z  dnia  na  D.,  ode 
dnia  do  dnia,  D.  od  dnia,  X  D.  za  D.— jeden  D. 
za  drugim,  nieustannie:  Z  dnia  na  D.  suknią  brał 
piękniejszą  na  ś.  L.  Ode  dnia  do  dnia  pokutęm 
odkładał.  Kulig.  D.-od-dnia  ciągnął  sobie  życie. 
Krasili.  D.  za  D.  odkładać,  od  jutra  do  jutra. 
Mąc7..  Z  dnia  na  D.  żyć,  X  na  D.  żyć,  X  D.  za 
D.  ż)'ć  =  lolec  życie,  nie  dbając  o  jutro:  Na  D.  żyć, 
D.  za  D.  żyć,  nie  starać  o  jutrzejszym  dniu,  nie- 
być  troskliwym.  Mącz.  Na  D.  żyją,  nie  myślą 
o  grobie.  Pot.  [W  jeden  D.]  —jednego,  pewne- 
go dnia.  [D.  na  D.,  a.  D.  przy  dniu]  =  Z).  xo  D., 
co  dzień.  Lpd. :  •]-  Po  dwu  dniu.  Leop.  3. 
przen.  przestrzeń,  którą  można  ujść  a.  ujeclinć 
w  ciągu  jednej  doby:  D.  drogi,  jazdy.  4.  ])rzen. 
liczba  godzin  na  dobę,  obracanych  7ia  pracę:  [Iść  na 
D.].  D.  roboczy,  in.  czas  roboczy,  godziny 
pracy.  D.,  pańszczyzna  jednego  dnia.  L.  Za  D. 
robić  komu.  L.  D.  odrabiać.  L.  Należy  ś.  panu 
od  tego  chłopa  cztery  dni.  Tyle  dni  pieszych, 
a  tyle  sprzężajnych  potrzeba  odbyć.  5.  przen. 
czas:  Od  dziś  dnia  a.  od  dzisiejszego  dnia.  Do 
dziś  dnia,  do  dzisiejszego  dnia,  po  dziś  D.  (  =  do 
tego  czasu,  dotąd).  Przyjdzie  taki  J).  (=czas,  po- 
ra, chwila).  Pragną  odwlec  D.  gniewu  i  klęski. 
Sienk.  Chrystus  mówił  do  Jana:  wyszedłem  ocl 
Ojca  od  dniów  (zam.  dni)  wieczności.  Białob. 
Clirystus  był  narodzony  za  dniów  Heroda  kró- 
la. Białob.  6.  w  Im.  przen.  lata,  życie:  Dni  na- 
sze, jak  dni  motylka.  J\Iick.  Smutek  dni  moje 
kroci.  Kulig.  Umarł  Abraham  w  dobrej  staro- 
ści i  dniów  (zam.  dni)  pełny.  Skar.  Zakończył 
dni  swoje  Micypsa.  Pilch.  W  liście  życzy  mu 
długich  dni.  Birk.  Bodajby  zło  dni  mieli  ci  nie- 
wieściucliowie.  Górn.  7.  bot.:  D.  i  noc  p.  Psze- 
niec.     8.  gór.   przestrzeń    zewnątrz    kopalni,   po- 


H 


044 


DZTEŃ 

wierzcliTiifi  ziemi:  Od  dnia  =  z  powierzchii  ziemi. 
Zdr.  Dzionek,  Dzioneczek,  [Dzieniaszek,  Dziony- 
8zek,  Dniaszek],     <DŹŃ> 

X  Dzień,  i.  Im.  e  p.  Dzienia:  Zwykli  niektórzy 
pszczoły  świeżo  osiadłe  z  dzieni  wvlvurzywae. 
Skr.     <I)ZIE> 

[DzieńdoberkIJ  dziec.  p.  Dzień. 

[Dzieńdobrel   I.  p.  Dzień.    2.  p.  Dzieńdobry. 

Dzieńdobry  I.  p.  Dzień.  2.  [D.  a.  Dzieńdob- 
ry, Dzieńdobre]  w  wyrażeniu:  Chodzić  po  dzień- 
dobry m  =  odwiedzać  z  kapelą  dumy  gospodarzy 
(o  weselnikach).     < DŹŃ+DOB  > 

X  Dzieńdzierzysło  rzeźko,  zwinnie,  zręcznie:  Na 
jednej  nodze  w  lot,  prędko,  D.  pałasz,  zbroję 
i  inny  luoderunek  przynoś.  Dramat  szkolny  XVIII 
wieku.     <Ukr.  dzyndzurysty,   dżyndżurysty  > 

X  Dzieńga,  i,  )m.  i  p.  Dzięga. 

[Dzieńgiel,  gia,  Im.  gle]  p.  Dzięgiel. 

X  Dzieńha,  y,  Im.  y  p.  Dzięga:  Stuk  ław  i  brzęk 
dzieńh  i  szabel  zgrzyty.  Słów. 

Dzień  i  noc,  dnia  i  nocy,  blm.  bot.  p.  Psze- 
nieo. 

Dzlepierol  p.  Dopiero.     <p.  Dopiero  > 
Dziepierz  I  ^  Dopiero.     <p.  Dopiero > 
Dzieprem  I  p.  Dopiero.     <p.  Dopiero > 
Driepro]  )>.  Dopiero.     <]).  Dopiero  > 
Dziepurta,  y,  Im.  y]  jablho  oporla.   <p.  Opor- 
ty,  por.  Daporty,  Deporty> 
"  [Dzier,  u,  a.  im.  yj  p.  Dzior. 

Dzieraczyżnik,  a,  Im.  i  bot.  p.  Dwuogonna. 
<?> 

X  Dzierać,  a,  al  i  {Dzierać,  Dzirać]  =  Drzeć 
(częstot.):  Pszczół  żadnemu  bartnikowi  w  drze- 
wach pospolitych  nie  dzieralem,  Skr.  Nocki  nie 
Sjiała,  piórka  dzierała  na  podusecki.   < DZIOR > 

Dzieraza,  y,  Im.  y,  Dzierazna,  Dereza]  bot. 
roi.  roidiak  goździsty  (lycopodium  clavatura). 
<  Brs.  dziaraz(n)a,  dziareza,  Ukr.  dereza> 

[Dzierazna,  y.  Im.  y]  p.  Dzieraza. 

Dzierbian,  u.  Im.  y,  Alamanda  bot.  (alamanda) 
roL  z  rodziny  toinowatych.     <?> 

[Dzierbolenie  się,  a  ś.,  blra,]  czynność  cz. 
Dzierbolić  ś. 

[DzierbolIĆ  się,  i  ś.,  ii  ś.]  biedzić  i.  <  ?  por. 
Dziermolić> 

X  Dzierg,  u,  Im.  i  i  [Ozierg]  węzei,  supeł,  pętla: 
Sidła  z  końskich  włosów,  ukręconych  na  dzier- 
gi.  11  aur.     <DZIERZG> 

jDziergacz,  a,  Im.  e]  p.  Chróśoiel  i  Derkacz. 
<l)źwn.> 

Dziergaczka,  i,  Ira.  i  narzędzie  z  długiemi  zęba- 
mi do  dziergania  lnu.     <DZIERZG> 

Dziergać,  a,  al,  Dzierzgać,  x  Dzierżgać  I.  x  p. 
Dziergnąć.  2.  wyszywać,  haftować.  3.  ohszywać 
co  drobnym  i  gęstym  ściegiem  po  brzegach:  D. 
dziurki  od  guzików.  Haf.:  D.  z&hki  =  obrabiać  je 
grubo  po  brzegach.  Chusteczka  dziergana  (  =  »in- 
jąca  ząbki  obrabiane).  4.  \).\&li— przeciągać  gar- 
ście  zerwanego  lnu  po  żelaznym  grzebieniu  w  celu 
poodrywania  głótcek.  5.  [D.]  kogo  =  wieszać.  [D. 
i.]  I.  wieszać  i.  2.  zadluiać  ś.  3.  zamieniać  i., 
przijlncrać  różne  postacie.      <DZIERZG> 

Dzierganie,  a,  blm..  czynność  cz.  Dziergać. 

Dziergarka,  i,  Im.  i  tech.  maszyna  do  zszywania 
iciei/iem  łańcuszkowym.      <DZIERZG> 

Dzierglica,  y,  Im.  e  narzędxie  do  czochrania  lnu, 
in.    rata.     <nZIERZG> 

X  Dziergnąć,  nie,  nąl,  nied.  x  Dziergać  spleść 
i(t  węzełek:  Forboty  dzierganej  roboty.  Haur. 
<DZIERZG> 


DIZKRŻADEO 

[Dziergnienle,  a,  blm.]  oberwanie  główek  nasien- 
nych u  lnu.    Por.  Dziergać. 

iDziergon,  a.  Im.  yJ  p.  Dzierzgoń. 

[Dzierka,  i,  Ira.  i]  bójka,  bijatyka:  Zaraz  też 
nam  ś.  po  tej  dzierce  lżej  na  sercu  stało.  Kon. 
<DZIOR> 

[Dzierkacz,  a,  Im.  e]  p.  Chróściel  i  Derkacz. 
<I)źwn.> 

Dzierlatka,  i.  Im.  i,  [Derlatka,  Dyriatka],  tDziur- 
latka,  fDziurladka  I.  a.  Pośmieciuszka,  Śmie- 
ciuszka,  [Śmieciuszek,  Pośmieciucha,  Fagas]  zool. 
(galerita  erisfata)  ptak  wróblowaiy  stoikodzioby 
z  rodziny  skowronków.  2.  przen.  dziewczyna  we- 
soła, pusta:  Zacny  z  waści  kawaler,  i  dlatego 
ją  chwalisz,  ale  że  D.,  to  D.  Sienk.  Młodsza 
(  =  pokojówka),  nic  nie  znająca  D.  Kon.  <Dźwn.> 

[Dziermoienie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dziermolić. 

[Dziermoiić,  i,  ii,  Dzierzmolić]  grać  lada/ako. 
<>> 

Dzierocznik,  a,  Im.  i  bot.  p.  Dwuogonna.  <?> 

Dzierotka,  i.  Im.  i  bot.  (clarkia)  roś.  z  rodziny 
wiesiolkowalych.     <  ?  > 

Dzierstwa,  y,  Im.  y  bot.  (triumfetta)  roi.  z  ro- 
dziny lipowaiych.     <?> 

Dzierwota,  y,  Im.  y  bot.  (ortegia)  roś.   <?> 
Dzierzba,  y.  Im.  y,  Dzierzba  zool.   I.  a.  Gąsio- 
rek,  [D.   mała,    Zemszczyk]    (lanius  minor)  j^tak 
wróblowafy    zębodzioby    z  rodziny  tej  samej  nazwy. 
2.    [D.  wielkaj    p.   Srokosz.    3.   w  Im.   rodzina 
ptakóia  wróblowafych  zębodziobych.      <  DZIERZB  > 
Dzierzbieniec,  ńca,  Im.  ńcej  Pawianek  bot.  (ba- 
rn ad  ry  as)  roś. 
Dzierzepnica,  y,  Im.  e  bot.  (ricotia)  roś.   <?> 
[Dzierżęga,    i.    Im.    i]    1.    rodzaj   wyki.    2.    p. 
Dzierzmola.      <  DZIOR  > 


pać. 


[Dzierzępać,  a,  al]  targać,  rwać.    <?  DZIOR > 
[Dzie 


ierzępanie,  a,    blm.]    czynność  cz.  Dzierzę- 


Dzlerzgacz,  a,  Im.  e  zool,  p.  Wiklacz. 
<DZIERGZ> 

Dzierzgać,  a,  al  p.  Dziergać.  Przen.:  Ziemię, 
całą  wiatr  tumanami  osnuł,  a  słońce  dzierzgało. 
Mick.  Widziałem  piękną  dolinę  przy  Kownie, 
kędy  rusałek  dłoń  wiosną  i  latem  ściele  mura- 
wę, kraśnym  dzierzga  kwiatem.  Mick.  Pogodna 
noc  grudniowa  rozpięła  błękitny,  brylantami 
dzierzgany  namiot.    Cfioiii.     <DZiERZG> 

Dzierzganie,  a,  blra.,  czynność    cz.    Dzierzgać. 

[Dzierzgnąć,  nie,  nąl]  trzeć  fnp.  o  obuwiu): 
Skorznia  za  mAł4,  dzerzgnie.  [D.  ś.]  trzeć  ś.,  czo- 
chać  ś.:  Koła  dzierzgną  ś.  o  osie,  jak  zabraknie 
smarowidła. 

[Dzierzgoń,  a,  Im.  y,  Dziergon]  r.arzędzie  do 
dziergania  lnu. 

X  Dzierzki  (Dzier-zki)  p.  Dziarski:  Bramy  jieł- 
ne  dzierzkiego  samej  młodzieży  żołnierslwa. 
Stasz.     <DZIARSK> 

[Dzierzmolenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dzierz- 
molić. 

[Dzierzmolić,  i,  II]  p.  Dziermoiić. 

[Dzierzmola,  y,  Im.  y]  I.  człowiek  licho  grają- 
cy, rzępoła.  2.  a.  [Dzierżęga]  człowiek  wątły,  sla- 
by, niewyrosły. 

[Ozierzość,  i,  blm.]  (Dzier-zość)  p.  Dziarzość. 

IDzierztla,  i,  Im.  e]  p.  Gierztla.  <  p.  Gierzthi> 

Dzierzwotina,  y,  Im.  y  bot.  (prockia)  roś.  z  ro- 
dziny lipotcalych.     <  ?  > 

[Dzierży]  (Dzier-zy)  p.  Dziarski. 

I  Dzierżąc,  a,  al]  p.  Dzierżyć. 

+  Dzierżadlo,  a.  Im.  a  (2  pp.  Im.  fdzierźadl) 
I.  pętla.     2.  rączka    do  trzymania    naczynia:    Ko- 


aa^ 


DZIERŻAK 


DZIERŻENIE 


ne^r  z  dzieiżndłem.  (Przy wil.  konw^s.  lubel.  1620). 
<1)ZIERŻ> 

Dzierżak,  a,  Im.  i,  [Dzierżuk,  Dzirdzak]  I.  rą- 
Icojeść,  trzoneky  szczeg.  =  a,)  kij  dłuższy  cepa,  ce- 
pisko;  b)  [D.]  trzonek  motyki,  kilofa  i  t.  p.  2. 
[D.]  czerpak:  Ryby  łowi%  na  D.     <  DZIERŻ  > 

Dzierżan,  a,  Im.  y  bot.  (chiraarrliis)  roś,  <?> 

IDzierżanie,  a,  blin.]  czynność  cz.    Dzierżąc. 

[Dzierżanka,  i,  1  ra.  i]  córka  chrzestna.  <  DZIERŻ  > 

Dzierżawa,  y,  Im.  y,  fDzirżawa  I.  f  trzymanie, 
posiadanie,  władanie,  władza,  panowanie :  Człowiek 
ma  jedynie  czas  w  swej  dzierżawie,  a  jednak 
mniej  dba  o  niogo.  Pilch.  Odzierży  dzierżawę 
wiecznego  żywota.  Ml.  duch.  Imiona  dzierżawę 
znaezą,ce,  nomina  possessiva.  Kn.  2.  a)  X  ma- 
jętność, majątek  ziemski:  Dzierżawy  królewskie. 
L.  Dzierżawy  i  pieniądze  obróć  ku  klasztorowi. 
Ż.  E.  b)  przen.  wog.  posiadłość:  Spadłe  dla  ranie 
po  żonie  dzierżawy.  Mick.  Zagrabiać  cudze  do- 
koła dzierżawy.  Mick.  Rozszerzając  swoje  pa- 
nowanie, Azji,  Afryki  podbili  dzierżawy.  Mank. 
3.  używanie  cudzej  własności  za  opłatą  właścicie- 
lowi, arenda:  D.  czasowa  (=  kot\cząca  ś.  po  upły- 
wie pewnego  czasu  z  góry  określonego).  D.  wie- 
czysta ( —  własność,  której  posiadacz  obowiązany 
jest  opłacać  czynsz  dzierżawny  stały).  D,  poło- 
wiczna (-dzierżawa,  przy  której  dzierżawca  zam. 
czynszu  w  pieniądzach  oddaje  właścicielowi  połowę 
zbioru  w  naturze).  D,  ceł,  dochodu  tabacznego, 
maszyny  parowej.  "Wypuścić  co  w  dzierżawę. 
Wziąć  co  w  dzierżawę.  4.  majętność  dzierża- 
wiona. 5.  opłata  dzierżawna,  czynsz,  dzierżawne: 
Ile  płacisz  dzierżawy?  6.  y^  dożywocie  na  kró- 
lewszczyźnie,  starostwo  bez  juryzdykcji.  7.  [D.]  ma~ 
jąłek  ziemski,  szczeg.  taki,  którym  zawiadują  mieszka- 
jący gdzieindziej.  ZAt.  Dzierżawka.  <  DZIERŻ  > 

fDzierżawać,  a,  al  p.  Dzierżyć  i  Dzierżeć: 
Bywali  na  królestwo  brani  i  dzierżawali  scep- 
trum  a.  berło  w  rękach  swoich.  Orzech. 

t  Dzierżawanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dzierża- 
wać. 

Dzierżawca,  y,  Im.  y,  2  pp.  Im.  fdzierżawiec, 
tDzirżawca,  fDzirżewoa  I.  ten,  co  trzyma  czy- 
jąś własność  w  dzierżawie,  arendarz.  2.  X  staro- 
sta bez  władzy  sądowej.  3.  f  właściciel,  posiadacz, 
pan:  Podnoszę  rękę  rroję  do  Boga,  dzierżawcy 
nieba  i  ziemi.  Wuj. 

Dzierżawczy  I.  przym.  od  Dzierżawca;  fDzir- 
żewczy.  2.  a.  x  Dzierżawny  gram.  posiadanie 
oznaczający:  Zaimek  D. 

Dzierżawczyni,  I,  Im.  e  I.  a.  f  Dzierżawka  for- 
ma ż.  od  Dzierżawca.     2.  żona  dzierżawcy. 

Dzierżawić,  I,  ii  I.  trzymać  w  dzierżawie,  aren- 
dować:  Od  lat  wielu  dzierżawił  karczmę.  Mick. 
2.  X  w  dzierżawę  wypuszczać,  wydzierżawiać. 
<  DZIERŻ  > 

Dzierżawienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dzierżawić. 

Dzierżawina,  y,  Im.  y  licha  dzierżawa:  Wziąć 
jaką  dzierżawinę.  Orzesz. 

Dzierżawka,  i,  Im.  i  I.  p.  Dzierżawa.  2.  fp. 
Dzierżawczyni. 

Dzierżawne,  ego,  blm.  opłata  za  dzierżawę, 
czynsz  dzierżawny. 

Dzierżawny  I.  przym.  od  Dzierżawa:  Kontrakt 
D.  2.  Ifmoaiy,  potężny:  Ku  ozdobie  Najjaśniej- 
szego i  Dzierżawniejszego  Wielkiego  Ilosudara 
Jana  III.  Vol.  3.  gram.:  X  Zaimek  D.  p.  Dzier- 
żawczy.  <  DZIERŻ  > 

Dzierzba,  y.  Im.  y  zool.  I.  p.  Dzierzba.  2.  p. 
Srokosz.     <p.  Dzierzba  > 

X  Dzierżeć,  y,  al,  fDzirżeó,  ozęstot.  fDzier- 
żawać   I.  p.    Dzierżyć:    a)  Dzierż  to,    co    masz. 


Rej.  Stał  i  ku  ziemi  dzierżał  lice  blade.  Mick. 
Przen.:  Dzierżał  na  wodzy  swe  żądze.  Górn.  b) 
Ci  wszystko  dzierżą,  tamci  nic  nie  mają.  Kras. 
D.,  posiadać  jako  dzierżawca  majętno-ść,  dobro. 
L.  liulgarowie  zwojowali  Traeją  i  dotychmiast 
dzierżą.  Lat.  2.  Dziecię  D.  a.  przy  piersiach 
D.  =piersi  dawać,  karmić,  piastować,  niańczyć :  Bia- 
da brzemiennym  i  przy  piersiach  dzierżącym 
w  tamte  dni.  Leop.  Mamka,  iż  dziecię  dzierży, 
trzeba,  żeby  nagrodę  miała.  Boh.  3.  trzymać 
gdzieś,  nie  puszczać,  zatrzymywać :  Wielkie  trud- 
ności bywają  o  zbiegłe  poddane;  jedni  ś.  ich 
niesłusznie  upominają,  a  drudzy  niesłusznie  pod- 
dane cudze  dzierżą.  Górn.  Takiego  mają  do  wię- 
zienia wsadzić  i  D.  w  nim  dotychmiast,  póki 
stronie  żałosnej  dosyć  nie  uczyni.  St.  lit.  Ma 
być  dzierżan  w  wieży,  f  Pruski  mistrz,  nie  ma- 
jąc czym  zapłacić  służebnym  swoim,  dzierżał  je 
na  słowie.  Paszk.  (  =  trzymał  na  słowo),  f  D.  na 
sobie  nieprzyjaciela  =  2a<rzymyM;a<i  go,  nie  puszczać 
dalej:  Herburt  ordę  wszystkę  tatarską  na  sobie 
dzierżawszy,  gardło  swe  mężnie  dał.  Orzech.  4. 
Ster  D.  =  7nocno  kierować:  Ku  portu  ster  dzierżcie. 
Orzech.  5.  zachowywać ,  podtrzymywać  :  Pilność 
z  oszczędliwością  dzierży  gospodarstwo.  Mącz. 
6.  j;- toykonywać,  dokonywać,  dopełniać,  do  skutku 
doprowadzać:  Aby  ten  urząd  dobrze  i  czesno 
dzierżał.  Ort.  Odpór  przeciwko  komu  'D.-opór 
stawiać,  występować  przeciwko  komu:  Dysputował 
o  rzeczach  ku  filozofji  należących;  przeciwko 
któremu  odpór  dzierżał  Jan  Karmelita.  Baz. 
(  =  oponował).  D.  komu  danego  słowa,  =  dotrzymy- 
wać, dochowywać.  Dzierżał  wiarę,  posłuszeństwo. 
Byście  nigdy  z  podejrzanemi  składów  nie  dzier- 
żeli.  Papr.  (= spółki  nie  utrzymywali).  7.  a)  D. 
czyją  B\,rQn^  =  trzymać  czyją  stroną,  b)  D.  zkim  = 
trzymać  z  kim:  D.  z  kim,  tak  mniemać,  jak  i  on. 
Mącz.  8.  fD.  kogo  na  czy m  =  utrzymywać  go 
w  czym:  Prosili  Polacy  Kazimierza,  aby  ich 
upewnił  i  na  wątpliwej  rzeczy  nie  dzierżał,  jeśli 
ma  przyjąć  królestwo  lub  nie.  Biel.  M.  (  =  w  wąt- 
pliwości nie  utrzymywał).  9.  f  D.  czym  na  kogo  = 
przy  nim  z  czym  obstawać,  jemu  przysądzać :  Po 
śmierci  Mieczysławowej  wszyscy  na  Leszka 
Białego  monarchją  dzierżeli.  Biel.  M.  10.  t*>  l^'™. 
o  czym  a.  kogo,  co  =  trzymać,  sądzić,  mniemać, 
myśleć,  uważać  za  kogo  a.  za  co:  O  nim  wszyscy 
dobrze  dzierżą.  Op.  Pannę  Maryją  nabłogosła- 
wieńszą  między  niewiastami  być  dzierżę.  Baz. 
Dzierżę  o  tym,  że  ktoby  tak  mówił,  iżby  go 
trudno  wyrozumieć,  byłaby  to  silna  wada.  Górn. 
Juljan  o  Krystusie  przedtym  nie  dzierżał,  jako 
Arjan.  Biel.  M.  (  —w  Chrystusa  tiie  wierzył). 
X  D.  Ś.  I.  i  [Dzierżyć  Ś.]  trzymać  ś.  czego,  nie 
odstępować  od  czego:  Sędzia  samego  prawa  pol- 
skiego ś.  dzierży.  Górn.  Dzierżąc  ś.  zwyczaju. 
Glicz.  Opuści  człowiek  ojca  swego  i  matki, 
a  będzie  ś.  dzierżał  żony  swojej.  Leop.  2.  «'«}- 
zać  ś.  z  czym,  spajać  ś.,  trzymać  ś.,  r~cgo:  Jedn» 
ś.  zgoła  drugiego  nie  dzierży,  cbdć  wiersz  nie- 
równy niemal  nicią  mierzy.  Opal.  Ł.  3.  na 
czym  =pędzić  życie  pośród  czego,  zajmując  ś.  czym. 
Kn.     <  DZIERŻ > 

X  Dzierżek,  żka,  Im.  żki  żart.  ten,  co  ma  w  ręku, 
posiadacz:  Wolę  być  zawsze  dzierżkiem.  niżeli 
ezekajem.  Koch.  <  Zap.  żart.  imię  Dzierży- 
(-kraj,  -sław  i  t.  p.),  w  zdrobnieniu  Dzierżek; 
por.  Sobek,  Świętoszek  z  Sobiesław,  Święto- 
sław  i  t.  p.> 

Dzierżenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dzierżyć 
i  Dzierżeć:  Był  w  dzierżeniu  piątej  części  karcz- 
my 15    lat.    Kota  krak.    1400    (~w   posiadaniu). 


64G 


DZIERŻENIE   snę  * 

Ode  sta  lat  z  ich  dzierżenia  nie  -wychodziło. 
Rota  krak.  1400.  AVolno  -wypuścić  dłużnika 
z  swego  dzierżenia.  Ort.  (=  zatrzymania,  aresztu). 
tDzierżek  -wwiązał  8.  na  me  D.  i  -wzi.-ił  tego  ro- 
ku elano  z  lijk.  Rota  ki-;ik.  r.  1400  (=  posiadłość). 
<  DZIERŻ  > 

X Dzierżenie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz.  Dzier- 
ieć  ś. 

Dzierżęga,  I,  Im.  i  Lot.  I.  p.  NIestatelc.  2.  p. 
Rzęsa.     3.  p.  Turzyca.     <p.  Dzierżęga  > 

X  Dzierżgać,  a,  al  p.  Dziergać.  <1)Z1ERZG> 

X  Dzierżganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dzierż- 
gać. 

X  Dzierżny  mogący  być  dzierionym.  <  DZIERŻ > 

Dzierżon,  a,  Im.  y  rodzaj  ula.  <0d  nazwiska 
księdza  Jana  Dzierżona,  f  przed  kilku  laty> 

[Dzierżuk,  a,  Ira.  I]  p.  Dzierżak. 

X  Dzierżyciel,  a,  Ira.  e  ten,  co  dzieriy,  posia- 
dacz, szczeg.  czasoioy:  D.  starost-wa  (-w  Galicji) 
«=  ianutarjusz.     <  DZIERŻ  > 

X  Dzierżycielka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Dzlerży- 
oiel. 

Dzierżyć,  y,  yl,  X  Dzierżąc,  [Dzierżąc],  fDzir- 
Żeć,  częstot.  -f- Dzierżawać  I.  trzymać,  nie  pw^zczać: 
Dzierżąc  palec  przy  ustach,  temi  rzekła  słowy. 
Mick.  Marek,  dzierżąc  -w  ręku  prosię,  przygrywa 
na  krzywonosie.  Kant.  Ja  gdybym  "w  dłoni  mojej 
dzierżył  światy...  Rod.  Pjawki  podkomorzego 
dzierżą  go  pod  uszy.  Mick.  Kogut,  nieruchomie 
dzierżąc  dziób  zadarty...  Mick.  Przen. :  Żona 
dzierży  urząd  i  jego  czuprynę.  Fred.  A.  Szczęś- 
liwi ludzie,  których  anioł  dzierży  -w  swojej  opie- 
ce. Słów.  2.  mieć  w  swojej  władzy,  szczeg.  czaso- 
wej, władać  czasowo;  wog.  władać,  posiadać:  Skąp- 
stwo panów,  usiłujących  uwolnić  ś.  od  powin- 
nych  wydatków  z  dzierżonych  przez  siebie  sta- 
rostw. Szaj.  Nie  znając  własności  osobistej, 
dzierżyli  w  charakterze  posiadaczów  nadane  ira 
przez  monarchę  grunta  państwowe.  Smól.  Co 
ojee  dzierżyli,  to  i  nam  D.  Sifnk.  Dobra  ziem- 
skie, przez  nich  różnerai  tytułami  dzierżone,  od- 
dane b^ły  na  dziedzictwo.  H.  Pot.  Dowództwo 
nad  nierai  dzierżył  wysoki  i  smukły  rycerz. 
Sicnk.  xD.  czym:  Korjat  dzierżył  Now-ogródkiem. 
Stadn.  3.  myśl.  (o.  psie)  długo  i  rączo  gonić: 
Ogar  dzierżjr  mocno  kota.  [D.  ś.]  I.  p.  Dzierżeć: 
Dzierży  ś.,  jak  ślepy  klamki.  Prz.  [2.  trzymać 
i.,  nie  dawać  ś.,  nadrabiać  miną:  Miiez  ni  mdsz, 
alo  sie  dzierż.  Prz.  3.  trzymać  ś.,  miewać  ś.: 
A  jakoż  baba  dzierży  sie  ta  jesce?]  <  DZIERŻ  > 

Dziesiatyna,  y,  Im.  y,  [Dziesięcina]  iniara  po- 
wierzchni iiemi,  in.  diesiatlna.  <  Spolszcze- 
nie Ros.  desjatina> 

[Dziesiątaczelt,  czl(a,  Im.  czki]  p.  DzIesiątak: 

Gramy  po  dziesiątaczku.     <DZIESIĘ> 

DzIesiątak,  a,  Im.  i  I.  kosz  butelkowy  z  prze- 
gródkami na  dziesięć  butelek.  2.  [D.]  =  a)  a. 
[Dziesiątka]  dom  o  dziesięciu  jnieszkaniach.  b)  p. 
Dziesiątka,  c)  moneta  dziesiędoccntowa,  szóstka.  3. 
myśl.  jeleń,  mający  po  pięć  gałęzi  na  kaidym 
z'rogow.    Zilr.   [Dziesiątaczek].     <DZIESIĘ> 

Dzieslątozyna,  y,  Im.  y  mama  dziesiątka:  Jak 
ciężko  żałował  dziesiątczyn!  iiiirao  to  musiał  za- 
płacić i  list  poszedł.  Prus.  Łeb  to  zadziera,  ale 
nim  ci  da,  człeku,  dziesiątczynę,  to  ją  pierwej  ze 
trzy  razy  obejrzy.  Prus. 

Dziesiąteozka,  i,  Im.  i  p.  Dziesiątka. 

Dziesiątek,  tka,  Im.  tki  I.  a)  a.  Dziesiątka  dzie- 
fięć  sztuk:  1).  osób,  b)  mat.  dziesięć  jedności: 
Klasa  dziesiątków.  Klasa  dziesiątków  tysięcy. 
2.    [D.]    dziesięć     snopów   zboża,    ustawionych    na 


DZIESIĄTY 

polu.  3.  f  miara  drzewa:  D.  drew  ma  siągó-vf 
8.  Sol.  4.  X  D.  żołnierzów  p.  Dziesiątka. 
Kn.  5.  tp.  Dziesiętnik:  Z  dziesiątka  by- 
wa rotmistrz,  z  szlachcica  książę,  z  księdza 
biskup.  Górn.  6.  p.  Dziesięciolecie:  W  ostatnim 
dziesiątku  przeszłego  stulecia.  7.  a.  Techer 
garb.  paczka  z  dziesięciu  skór  cielęcych,  a.  innych 
drobnych.     <DZ1ESIĘ> 

Dziesiątka,  i,  Im.  i  \ .  cyfra  oznaczająca  dziesięć. 
2.  p.  Dziesiąteić:  Lat  dziesiątkę  bez  niego  musiał 
żyć.  Słów.  3.  p.  Dziesięciolecie:  Najwięcej  przy- 
czynili ś.  do  rewolucji  w  poezji  jjierwszych  dzie- 
siątek naszego  wieku.  4.  =  a)  karta  o  dziesię- 
ciu  oczkach,  d  y  s  k  a,  X  k  r  al  k  a.  b)  kostka  o  dzie- 
sięciu  oczkach.  5.  a.  Dzieslęciogroszówka,  [DzIe- 
siątak] moneta  dziesięciogroszowa,  dyska.  6.  [D.J 
moneta,  zawierająca  dziesięć  guldenów:  Miały  być 
miljony,  tymczasem  trudno  już  było,  nie  powiem 
o  setki,  nawet  o  dziesiątki  i  piątki.  Rog.  7.  a. 
X  Dziesięcina  dziesiąta  część:  ^|■^^  okm  dziesiątek. 
Jak.  J.  8.  [D.J  =  a)  p.  DzIesiątak.  b)  drugie  śnia- 
danie. 9.  a.  X  Dziesiątek ,  f  Dziesiętnica  od- 
dział wojska  z  dziesięciu  żołnierzy,  in.  fdzie- 
kaństwo:  Na  dziesiątki  dz,ieliły  ś.  zaciągi 
wojskowe  za  Piastów.  10.  a.  Dekada  lii. 
jedna  z  dziesięciu  zasadniczych  liczb  tv  metafizyce 
pitagorejskiej.  II.  gór.  stos,  ułożony  z  dziesięciu 
skrzynek,  korcy  i  t.  p.  rudy  a.  icęgla  kamiennego. 
12.  rzeź.  kiełbaska  sucha  myśliwska.  Zdr.  Dzie- 
siąteozka.    <DZIESIĘ> 

Dziesiątkować,  uje,  owal  I.  karać  co  dziesiąte- 
go, d  e  e  y  m  o  w  a  ć.  2.  })rzen.  dotykać  a.  tępić 
w  wielkiej  ilości,  szerzyć  zniszczenie,  wyrywać  ofia- 
ry:  Choroba  straszliwa,  dziesiątkująca  w  oko- 
licach niektóre  wsie  i  największe  osady,  powoli 
ustawać  poczęła.  Krasz.  Tyle  tysięcy  ws])ółbra- 
ci  naszych,  dziesiątkowanych  ustawicznie  pla- 
gą pogańską.  Szaj.  3.  X  dzielić  na  dziesiątki. 
<DZIESIĘ> 

Dziesiątl<owanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dzie- 
siątkować. 

Dziesiątkowy  I.  przym.  od  Dziesiątek,  p.  Dzie- 
siętny. 2.  X  przym.  od  Dziesiątka:  Cyna,  do 
której  dziesiątą  część  ołowiu  dodają,  dziesiątko- 
wa. Krura.  (  =  dziesiątą  część  ołowiu  zawierająca). 
<DZIESIĘ> 

X  Dziesrątnica,  y.  Im.  e  I.  obchód  dziesiątej 
rocznicy:  Konstantyn,  dziesiąty  rok  na  państwie 
mając,  dziesiątnicę  sprawował  nie  po  pogańsku, 
w  igrzyskach  i  biesiadach,,  ale  w  modlitwach. 
Skar.  2.  p.  Dziesięciolecie:  Żyjemy  już  w  ostat- 
niej   dziesiątnicy  wieku   ośmnastego.  L. 

X  Dziesiątnictwo,  a,  blm.  urząd  dziesiętnika. 

t  Dzieslątnik,  a,  Im.  oy  I.  jeden  z  dziesięciu 
najwyższych  urzędników  rzymskich.,  d  e  c  e  m  w  i  r. 
2.  p.  Dziesiętnik:  Uczynił  ich  rotmistrzami,  set- 
niki,  pięćdziesiątnik!  i  dzJesiatniki.  Leop. 
<DZIESIĘ> 

t Dziesiętny  p.  Dziesiętny:  Ułomki  dziesiątne. 
Łs. 

X  DziesiątorOczny  I.  p.  Dziesięcioletni.  2.  eo 
dziesięć  lat  przypadający:  D.  fest.  Kn.  <DZ1ESIĘ 
-fRZEK> 

Dziesiąty  licz.  porządkowy  od  Dziesięć:  D.  raz. 
Dziesiąta  godzina.  D.  (dom.  dzień)  lipca.  D.  na 
liście.  Papież  Leon  D.  Pięć  dziesiątych  ((lora. 
części).  Po  dziesiąte  (przys.).  Powie  on  i  dziesią- 
temu, żeby  mi  nie  przymawiał.  Boh.  (  =  niejednemu., 
każdemu).  Dziesiąta  (dora.  godzina)  biła.  Piąte 
przez  dziesiąte  a.  [z  dziesiąta  jedno]  =  niedo- 
kładnie. Dziesiąta  woda  po  kisielu  a.  na  kisiel-i  --= 


047 


DZIESIĘCINA 

bardzo  daleki  krewny:  On  Horeszkom  dziesiąta 
woda  na  kisielu.  Mick.     <DZIESIĘ> 

Dziesięcina,  y,  lin.  y  I.  dziesiąta  część  płodów 
ziemi  a.  przychówku,  oddawana  jako  podatek  koś- 
ciołowi, niek.  państwu:  Dziesięciny  kościołowi 
wiernie  oddawać.  Dziesięciny  prawem  królew- 
skim za  pogaństwa  będące,  za  chrześcijaństwa 
ustĄpione  zostały  kościołom.  Skar.  D.  krwawa, 
gruntowa,  stara,  nowa  (prow.  nowizna),  właś- 
ciwa C  —  naturalna),  wytyczna,  snopowa,  woro- 
wa,  osepowa.  Dziesięcinę  dawać.  Dziesięcinę  od- 
bierać, wytykać.  Z  pczół  i  innego  wszelakiego 
bydła  dziesięcinnik  bierze  swoje  dziesięcinę.  Sz. 
2.  X  p.  Dziesiątka:  AVielki  post  jest  dziesięciną, 
wszystkiego  roku.  Sak.  3.  [D.]  p.  Dziesiatyna. 
Zdr.  Dziesięcinka.    <DZIESIE> 

Dziesięcinka,  i,  im.   i  p.  Dziesięcina. 

X  Dziesięcinnik,  a,  hu.  cy  ten,  co  pobiera  dzie- 
sięcinę: Z  pczół  i  innego  wszelakiego  bydła  D. 
bierze  swoję  dziesięcinę.  Sz. 

Dziesięcinny  I.  X  dziesięciny  dotyczący :  Lata 
dziesięcinnego  trzeciego.  Dziesięcinne  pole.  Bóbr. 
(=z  którego  dziesięcinę  pobierano).  2.  a.  Dzie- 
Sięofnowy  jako  dziesięcina  dawany:  Snop  D.  3. 
X  obowiązany  do  dziesięciny:  Dzierżawca  ten  dzie- 
eięcinnym  jest  kościołowi.  4.  X pobierający  dzie- 
sięcinę: Cerkiew  dziesięcinna  w  Kijowie.  5. 
X  przen.  wyborowy,  najlepszy,  przedni:  Wybrany, 
lepszy,  D.,  jakby  z  dziesięciu  wybrany.  Bóbr. 
<DZIESIĘ> 

X  Oziesięcinować,  uje,  owal  dawać  dziesięcinę 
o.  jako  dziesięcinę:  Dziesięcinujecie  miętkę  i  rutę. 
Bud. 

X  Dziesięcinowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dzie- 
sięcinować. 

Dziesięoinowy  p.  Dziesięcinny. 

Dziesiącioboozny  dziesięć  boków  mający.  <DZIE- 
8IĘ-fB0K> 

Dziesięciobok,  u,  Im.  i  mat.  figura  złożona 
z  dziesięciu  prostych  (boków),  z  których  żadne  trzy 
nie  przecinają  i.  w  jednym  punkcie :  D.  zupełny, 
łwykły  a.  prosty,  płaski,  foremny. 

Dziesięciooentowy  dziesięć  centów  kosztujący; 
dziesięć  centów  zawierający :  Jednego  dnia  brako- 
wało mi  dwuch  srebrniaczków  dziesięeioeento- 
wych.  Bał.    <DZIESIĘ+Cent> 

Dziesięolochatowy  dziesięć  chat  liczący:  Folwar- 
ezek  D.  Orzesz.     <DZIESIĘ-j-Chata> 

Dziesięciodniowy  I .  dziesięć  dni  trwający:  Praca 
dziesięciodniowa.  2.  dziesięć  dni  mający:  Nie- 
mowlę dziesięciodniowe.  3.  XCo  D.  =  co  dzie- 
sięć dni  przypadający.  Sł.  wil.  <  DZIESIĘ  -|- 
DŹŃ> 

Dziesięclogarncowy  dziesięć  garnców  zawiera- 
jący: Chcą,  żeby  im  cliłopską  miarą  dziesięcio- 
garncową  mierzyć.  Krasz.   <DZIESIĘ+GARN> 

Dzieslęcioglowy  dziesięć  głów  mający.  <  DZIESIĘ 
+GŁOW> 

Dziesięciogodzinny  I.  dziesięć  godzin  trwający: 
"Walka  dziesięciogodzinna.  2.  X  Co  D.  =  co  dzie- 
sięi  godzin  powtarzający  ś.  Sł.  wil.  <DZIESIE-|- 
GOD> 

Ozieslęoiogroszówka,  I,  Im.  i  p.  Dziesiątka. 
<DZIE8IĘ-f  Grosz  > 

X  Dziesięciogród,  ody,  Im.  ody  ogół  dziesięciu 
miast,  znajdujących  i.  to  jednym  pańsłune.  <DZIE- 
8IĘ-fGR0D> 

Dzieslęcioherbowy  (o  rodzinach  szlacheckich 
jednego  nazwiska)  dziesięciu  herbami  pieczętujący 
i.:  Ostrowski  D.  po  wszystkiej  Rzeczypospoli- 
t«ij.  Roi.     <DZ1ESIIJ+Herb> 


DZIESIĘCIORGI 

Dziesięciokąt,  a,  hu.  y  mat.  figura  złożona 
z  dziesięciu  punktów  {wierzchołków),  z  których  ża- 
dne trzy  nie  lezą  na  jednej  proste/,  i  z  prostych, 
łączących  te  wierzchołki:  D.  zupełny,  zwykły  a. 
prosty,  plaski,  foremny,  wpisany  w  koło  a.  opi- 
sany na  kole.     <DZIESIĘ-f-Kąt> 

Dziesięciokątny,  X  Dzieslęciokąty  dziesięć  ką^ 
tów  uia/ficy:  Figura  dziesięciokątna.  Sol. 

X  Dzieslęciokąty  p.  Dziesięciokątny.  Bóbr. 

Dziesięciokopiejkowy  I.  dziesięć  kopiejek  zawie- 
rający: Moneta  dziesięciokopiejkowa.  2.  dziesięć 
kopiejek  kosztujący:  Cygaro  dziesięciokopiejkowe. 
<DZIESIĘ-f  Kopiejka  > 

Dzieslęclokoplejkówka,  i,  Im.  i  moneta  dziesic- 
ciokopiejkown. 

Dziesięciokorcowy  dziesięć  korcy  zawierający: 
Skrzynia  dziesięeiokorcowa.  < DZIESIĘ -f- Ko- 
rzec  > 

Dziesięciokoronowy  dziesięć  koron  (=  monet) 
zawierający:  Moneta  dziesięciokoronowa  <DZIE- 
SIĘ-f-Korona> 

Dziesięciokrotny,  X  Dzieslęćkrotny  dziesięć  ra- 
zy powtórzony.      <  DZIESIĘ-j-KROT> 

Dziesięciolecie,  a.  Im.  a,  Dziesiątek,  Dziesiątka, 
X  Dzieslętnia,  X  Dzieslątnica  przeciąg  dziesięciu 
lat.     <DZIESIĘ-1-LAT> 

Dziesięcioletni  I.  a.  x  Dzleslątoroczny  dziesięć 
lat  trwający  u.  mający.  2.  [Rocznica  dziesięcio- 
letnia =  dziesiąta. 

Dzieslęciolokciowy  mający  dziesięć  łokci  długo- 
ści, szerokości  a.  wysokości:  D.  pulpit.  Ochoć. 
<DZIESIĘ-fŁOK(Ć)> 

X  Dzissięciomleslęcznie  przys.  od  Dziesięcio- 
miesięczny. L. 

Dziesięciomiesięczny,  X  Dziesięćmiesięczny  I. 
dziesięć  miesięcy  trwający  a.  mający.  2.  X  Co 
D.  =  co  dziesięć  miesięcy  przypadający.  <  DZIESIĘ 
-ł-MIESIĘC> 

Dzieslęclomlljonowy  dziesięć  miljonów  liczący: 
Dość  mu  skinąć,  ażeby  za  pośrednictwem  panny 
stać  ś.  współwłaścicielem  dziesięciomiljonowej 
fortuny  jej  ojca.  Kasz.     <DZIESIĘ4-Miijon> 

Dzieslęciomllowy  dziesięć  mil  wynoszący:  Już 
tylko  dziesięciomilowa  odległość  przedzielała  go 
od  Lwowa.  Szaj.     <DZIESIĘ-|-Mila> 

fDzieslęcIon,  u,  bhn.  dziesięcioro  bożego  przy- 
kazania.    <  DZIESIĘ  > 

DzIeslęcIonogI  dziesięć  nóg  mającif;  zool.:  Sko- 
rupiak D.  p.  Skorupiak.     <DZIESIĘ-|-NOG> 

Dzieslęcloplętrowy  i.  dziesięć  piętr  mający:  Dom 
D.  2.  na  dziesięć  jiięlr  wysoki:  Dziesięciopiętro- 
wa  huśtawka.   Prus.     <DZIESIĘ4-PIĘTR> 

Dzieslęolopręcikowy  bot.  dziesięć  pręcików  ma- 
jący: Kwiat  D.     <DZIESIĘ-(-PRĘT> 

Dziesięciopudowy  dziesięć  pudów  ważący  a.  po- 
mieścić mogący:  Ciężar  D.  Beczka  dziesięciopu- 
dowa.     <bZiESIĘ-fPud> 

1.  [Dzieslęciorak,  a,  Im.  ij  dom  dworski,  na 
dziesięćrodzin parobków przeznaczoin.' ,  < DZIESIĘ > 

2.  [Dzieslęciorak]  p.  Dziesięcijrako. 
Dzieslęcloraki    I.  dziesięć  gatunków    mający.    2. 

X  a.  t  Dzieslęclory  dziesięć  razy  tyle  wynoszący, 
dziesięciokrotny:  D.  zysk.  Falib.'    <  DZIESIĘ  > 

Dzioslęciorako,  [Dzieslęciorak]  przys.  od  Dzie- 
slęcloraki. 

Dzlesięclorakość,  i,  blm.  rz.  od  Dzieslęcloraki. 

Dzieslęcioramlenny  dziesięć  ramion  inaiacij:  1). 
głowonóg.  Śhis.     <DZIESIĘ+RA(Mll«:Ni> 

t  Dziesięciorgi  p.  Dziesfęciory :  Przt^stępca 
przykazania  dziesięoiorgiego.  Dekalog  z  w.  XV. 
<DZIESIĘ> 


648 


DZIF.SIĘCIOHNASOBNY 

X  Dziesięoiornasobny  wi/nos^zący  dziesięć  rasy 
tyle.     <r)ZIESIĘ-t-Na+SIKB> 

X  Dziesięciornasób,  X  W  dziesięciornasób  dzie- 
sięć razu  (tyle):  W  D.  więcej  (grosza)  przywioz- 
łem. Skal. 

Dziesięcioro,  rga  a.  tra  I.  licz.  zb.  od  Dzie- 
sięć, dziesięć  sztuk  (szczeg.  róinego  rodzaju):  D. 
ludzi,  zwierząt.  D.  bożego  przykazania.  fNie 
dodał  dzlesięciora  skotu.  X  Panie  Boże,  nagródź 
tyle  D.  (  =  dziesięć  razy  tyle).  Jeden  łeb  utniesz, 
drugi  rośnie  skoro  —  i  ten  ucięty  rośnie  w  D. 
Mick.  [Chleba  D.].  2.  zaiii.  dziesięcioro  hożego 
przykazania:  Ojcze  nasz,  i  Zdrowaś,  i  Wierzę, 
D.  i  koronki.  Mick.     <DZIESIĘ> 

DziesJęciorogi  mający  dziesięć  rogów:  Potwór 
D.  Wor.     <DZ1ES1^J4-R0Q> 

Dziesięciorublowy  dziesięć  rubli  zawierająa/:  Pa- 
pierek 1).     <I)Z1ES1I^+Rubel> 

Dziesięciorublówka,  i,  Ira.  i  moneta  dziesięcioru- 
llowa:  Nie  patrzyła  na  dziesięciorublówkę,  pie- 
nij^dze  dla  niej  w  tej  chwili  nie  miały  żadnego 
znaczenia.  Zap. 

-j- Dziesięciory  I.  p.  Dziesięcioraki :  Dziesięeio- 
ra  dziesięć  uczyni  sto.  (irz.  2.  a,  fDziesięcior- 
gi  dziesięć  jedności  liczący:  Dziesięcioro  boże  przy- 
kazanie. Karnk.     <DZIESI?:> 

Dziesięoiorzędny  w  dziesiątym  rzędzie  stolący, 
na  podrzędniejszy:  Chciałby  jednym  tchem  wszyst- 
ko z  dziesięciorzędnemi  szczegółami  odmalować. 
Dąb.     <DZlESIĘ-ł-RZĘD> 

Dziesięciorzędowy  dziesięć  rzędów  (wioseł)  ma- 
jący: Vi.  okręt.   Bóbr. 

bziesięciosłupkowy  bot.  dziesięć  słupków  mają- 
cy:   Kwiat    D.     <DZIESIĘ+S(T)ŁUP> 

Dziesięclostopowy ,  x  Dziesięćstopny  dziesięć 
stóp  wynoszący:  Oszczep  D.  Ml.  <DZIES1Ę-|- 
STOP> 

DziosicCiostrzaJowy  dziesięć  nabojów  mieszczący: 
D.  rowolwer.   Es.     <DZIESIĘ-f STRZAŁ  > 

Dzlesięciotysięczny,  X  Ozlesięćtysięczny  I.  licz. 
jiorządkowy  od  Dziesięć  tysięcy.  2.  dziesięć  ty- 
sięcy liczący:  Armja  dziesięciotysięczna.  <DZIE- 
SIĘ4-Tysiąc> 

Dziesięciowlekowy  dziesięć  wieków  trwający: 
Dziesięeiowiekowa  praca.   <  DZIESIĘ+WIEK  > 

Dziesięciowloslówka,  I,  Im.  i  wiośl.  iódź.  mie- 
szcząca dziesięciu  irioślarzy.  <DZ1ESIĘ-|"^^"^0D> 

Dziesięciozłotówka,  I,  Im.  i  moneta,  zawierają- 
ca dziesięć  złotych,  dziesięć  złotych  w  jednej  mone- 
cie.    <DZIESiĘ-f  Złoty  > 

Dziesięciu  p.  Dziesięć.  (O  zwierzęciu):  Lepszy 
jeden  wróbel  w  garści,  jak  D.  na  dachu.  Piz. 

Dziesięć,  dziesięciu,  [dziesięci,  dziesięciuk, 
dziesiąciu,  dziesiąci),  f dziesięci,  fdziesiąci,  f3 
j))!.  dzieslęciom),  G  pp.  fdzlesiącią  a.  f  dzieslęcią, 
7  pp.  fw  dziesięci,  [dziesięcicii,  dzieslącich,  dzie- 
siącik],  o  mężczyznach  Dziesięciu  -  ^0;  D.  kobiet, 
dzieci,  koni.  fD.  a  \).=po  dziesięciu.  D.  tysię- 
cy =10.000.  f  Synowie  judzcy  pojmali  drugą  D. 
tysięcy  mężów.  Wuj.  fOt  dziesięci  lat.  fDo 
dziesiąci  lat.  fPod  dziesięcią  grzywien.  fDzie- 
siąeią  tysięcy  omów.  fW  dziesię'»i  grzywien. 
<DZ1ESIĘ> 

X  Dziesięćkroć  dziesięć  razy,  po  dziesięć  razy : 
Djabolistowie  D.  na  dzień  djabłu  pokłon  odda- 
M'ali.  Birk.     <DZIESIĘ-f-KROT> 

X  Dziesięćkrotnie  przys.  od  Dzicsięćkrotny. 
<DZlESlK-f-KKOT> 

X  Dziestęćkrotny  p.  Dziesięciokrotny. 

X  Dziesięćmiesięcznie  przys.  od  Dziesięćmie- 
Bięozny.     <DZIESIĘ-|-M1ESIEC> 


DZIEWA 

X  Dzieslęćmiesięczny   p.   Dziesięciomiesięczny. 

t  Dziesięćnitny  dziesięć    nici  maj'in/:    Dziesięć- 

nltna  arfa.  KUm.  ( ^10  nici).   <DZlESIĘ+NrT> 

X  Dziesięćstopny  p.  Dziesięclostopowy:   Dzie- 

sięćstopna  laska  =prc<  mierniczy.  <DŹlESIĘ-j- 
STOP> 

X  Dziesięćtysięczny  p.  Dzlesięciotysięczny: 
Dziesięćtysięczna  liczba.  Ku.  <  DZIESIĘ  -f- 
Tysiąc> 

Dziesiętka,  I,  Im.  I  bot.  p.  Czerpatka.  <  DZIE- 
SIĘ > 

Dziesiętkowaty  bot.:  Rośliny  dziesiętkowate  p. 
Czerpatkowaty. 

Dziesiętnia,  i,  lin.  e  I.  xp.  Dziesięciolecie.  2. 

leśn.  przestrzeń  lasu,  na  dziesięć  cięć  rocznych  po- 
dzielona.    <  DZIESIĘ  > 

fDziesiętnica,  y.   Im.   e    I.   p.  Dziesiątka.    2. 

cerkiew  dziesięcinna:  Cerkiew  i  monastery  Micha- 
ła Archanioła,  św.  Bazylego,  dziesiętnicy  czyi* 
Narodzenia  Dziewicy.    Lei. 

Dziesiętnik,  a,  Im.  cy  I.  naczelnik  dziesięciu  tu 
dzi^a)  &.  fDziesiątnik,  j- Dz\e8\ątek  przełożona 
nad  dziesięciu  żołnierzami,  b)  Y  przełożony  nad 
dziesięciu  domami  włościan,  c)  y. przełożony  nad 
dziesięciu  oficjalislanti  dworskiemi:  D.  karbowycii, 
polowych.  Goł.  Kmieć  szedł  śmiało  ze  skarg,;, 
na  włodarza,  dwornika,  czy  dziesiętników.  Rost. 
d)  oficjalista  władzy  rzecznej,  przełożony  nad  10 
wytycznemi.  2.  X  najniższy  urzędnik  policyjny. 
<DZIESIĘ> 

Dziesiętny,  fDzieslątny  mat.  I.  Miary  dziesięt- 
ne =</2«e/qce  L  na  dziesięć,  sto,  tysiąc  częici  drob- 
niejszymi, szczeg.  miary  metryczne,  in.  X  miar/ 
dziesiątkowe.  2.  Układ  liczenia  D.  a.  Dzie- 
siątkowy =  układ,  łdorego  podstawą  jest  liczba  dzie* 
sieć.  Logarytmy  dziesiętne.  3.  Ułamek  D.  =  uła- 
mek, którego  mianownikiem  jest  10,  100  a.  wo^'. 
jalcdkolwiek  polega  całkowita  liczby  10.  4.  Wa- 
ga dziesiętna  =  (cayi^/,  na  A;<oVe/  dany  ciężar  można 
zważyć  gwichtami dziesięć  razy  Iżejszemi,  in.  waga 
decymalna.     <DZIES1Ę> 

[Dziesiętować,  uje,  owal]  kogo  =  łmrdzo  komu 
coś  polecać:  Zróbże  to,  to  cie  dziesiętuję.  Por. 
Zadzlesiętać. 

[Dziesiętowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dziesię- 
tować. 

[Dzieslętucha,  y.   Im.  y,   Święta   dzieslętucha] 

1,  jarmiirlc    ic  dziesiątym  tygodniu  po    Wielkanocy. 

2.  piątek  dziesiąty  po    Wielkanocy. 
Dziesprzyn,  u.  Im.  y  bot.  (seriphium)  ro^.   <?> 
[Dzi3ś]  p.  Gdzieś. 

Dzietny  mający  dzieci,  obarczony  dziećmi.  <  DZIE  > 

•j-Dzietwa,  y,  blm.,  f  Dziatwa  urządzanie  dzienl 
w  drzewach:  Powinien  na  onym  boru  robotą 
i  d/.ietwą  na  każdy  rok  wystatczać.  Skr.  <DZIE  > 

[Dzleucha,  y.  Im.  y]  p.  Dziewucha:  Przybacy- 
ła  sobie  babka,  kady  dzieueho  byra.  Prz.  Zdr. 
[Dzieuszeozka,  Dzieuszyoa].  Zgr.  [Dzieuszysko]. 
<DZ1W> 

Dzieuszeczka,  i.  Im.  i]  p.  Dzleucha. 
Dzieuszyca,  y,  Im.  e]  p.  Dzleucha. 

[Dzieuszyna,  y,  Ira.  yj  p.  Dziewuszyna. 

IDzleuszysko,  a,  Im.  a]  p.  Dzleucha. 

Dziewa,  y.  Im.  y  I.  a.  Dziewoja  dziewczę  hoże, 
urocze,  niewinne,  dziewica:  A  ty,  młodsza  dziewo, 
co  rai  przyrzekasz?  Slow.  Wando,  krasna  dzie- 
wo nasza!  Faleń.  Ów  renegat  basza,  sroższy  nad 
lwa  i  tygrysa,  co  go  nie  tknęła  żadna  D.  na- 
sza. Mick.  2.  pog.  p.  Dziewka:  D.  kieby  łania 
Prz.     <DZIW> 


649 


DZ1E"WA(5 

[Dzfewaó,  a,  al]  i).  Dziać:  Co  ta  panna  dzie-  j 
wała,  co  nam  ś.  tu  dostahi?  X  D.  ś.  ]>.  Dziać: 
Cuda  ś.  dziewały  przy  onych  grobach.  Gil.  Mnie 
piekło  skosztować  i  zła  i  dobra,  a  popatrzeć, 
jak  ś.  to  tam  gdzieindziej  dziewało.  Krasz. 
<DZIE> 

[Dzlewanle,  a,  blra.]  czynnofed  cz.  Dziewać. 

X  Dziewanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dzie- 
wać ś. 

1.  Dziewanna,  y,  Im.  y  I.  a.  Dziwizna  bot. 
(yeibascura)  roś.  z  rodziny  irędownilcowatych.  Ga- 
tunki: a)  D.  górna  a.  Gorzykwiat,  Gorzy- 
knot  (v.  niontanum).  b)  D.  mniejsza  (v. 
lyelinitis).  c)  D.  wielka  a.  lekarska  (v. 
thapsus).  2.  D.  guzowata  p.  Helmek.  <DZIW, 
por.  Cześ.  divizna,  Srb.  divizma> 

2.  Dziewanna  zł.  I.  osiem.  2.  a.  Dziewun,  Dzi- 
worum,  Dziwora,  Dziwem,  Dzigora,  Dzikus  dzie- 
więć (w  mętowaniu).    <  Przekręcenie  Dziewięć  > 

Dziewczaozek,  czka,  Im.  czki  p.  Dziewczak: 
Biedny,  biedny  mój  D.I  Ale  siuprem  zieleniaczek! 
Chęć.' 

Dziewczak,  a.  Im.  I  m.  p.  Dziewczę:  W  isto- 
cie nieszpetny  D.  ś.  robi.  Krasz.  Zdr.  Dziewcza- 
ozek.    <DZIW> 

Dziewczarz,  a,  Im.  e  p.  Dziewkarz. 

[Dziewoząna,  y,  Im.  yj  p.  Dziewczyna. 

Dziewcząteczko,  a,  Im.  a  p.  Dziewczę. 

Dziewczątko,  a,  Im.  a  p.  Dziewczę:  D.  jedno, 
D.  małe  chowało  sobie  gołąbki  białe.  Len. 

[Dziewczątuszko,  a,  Im.  a]  p.  Dziewczę. 

{Dziewczenie  się,  a  ś. ,  blm.]  czynność  cz. 
Dziewczyć  ś. 

Dziewczę,  ęcia,  Im.  ęta,  Dziewczak,  [Dziwczę, 
Dziwczak]  I.  młoda  panna,  panienka,  dziewczyna. 
Tak  ś.  stroiła,  jak  D.  młode.  2.  dziecię  płci 
ieńskiej,  dziewczynka:  Mleko  białej  głowy  D.  kar- 
miącej. Syr.  Stanieją  panny  w  tym  roku,  bo  ś. 
same  dziewczęta  rodzą.  Prz.  Zdr.  Dziewczątko, 
Dziewcząteczko,  Dziewczątuszko,  [Dziwczatko]. 
Zgr.  Dziewczęcisko,  [Dziewczochaj.    <DZ1W> 

X  Dziewczęcisko,  a.  Im.  a  p.  Dziewczę:  Temu 
dziewczęcisku  ś.  zmarło.  Kaczk. 

Dziewczęcy  przym.  od  Dziewczę. 

[Dziewczocha,  y,  Im.  y]  p.  Dziewczę. 

fDziewczy,  f  Dziewczyn  przym.  od  Dziewka, 
panieńitki:  Dziewczę  pieszczoty.  Mor.  A.  Kwia- 
tek czysty,  smutnego  sierca_  ucieszenie,  rodzaj 
D.  Pśń.  z  w  XV.  D.  Helikon.  Zebr.  (jako  miejsce 
pobytu  Muz).  Cło  dziewczę  od  Mahometa  po- 
stanowione, aby  każda  panna,  gdy  ś.  zrękuje, 
dała  od  siebie  4  złł.  Star.     <DZIW> 

[Dziewczyca,  y,  Im.  e]  I.  p.  Dziewczyna.  2. 
córka.   Zgr.  [Dziewozyozysko]. 

IDziewozyczyna,  y.  Im.  y]  p.  Dziewozynina. 

[Dziewozyczysko,  a,  Im.  a]  j).  Dziewczyca. 

[Dziewczyć  się,  y  ś.,  yl  ś.]  stroić  L  (o  dziew- 
czętach). 

t  Dziewczyn  p.  Dziewczy. 

Dziewczyna,  y  a.  [I],  Im.  y  a.  [dziewczynie, 
dziewczyn,  dziewczyniom,  dziewczyniamij,  {Dziw- 
ozyna,  Dziewoząna,  Dziwczyca,  Dziewczyca]  I. 
dziecko  płci  ieńskiej,  dzieweczka:  Parobek  za  płu- 
giem chodzi,  D.  ś.  rodzi,  i  tę  mu  ś.  za  żonę 
brać  godzi.  Prz.  Jeszcze  D.  mała,  już  kokietka. 
Słów.  2.  młoda  kobieta  niezamęina,  młoda  panna, 
panienka,  dziewczę:  Sto  lat  zdrowia,  beczka  wina, 
dobry  sąsiad  i  D.  Prz.  D.  jak  maliua.  3.  słu- 
ż(ira  niezami-żna.  Zdr.  Dziewczynka,  [Dziewozy- 
nica,  Czynkal,  Dziewczyneczka,  Dziewczyneńka, 
Dziewczyniątko.   Zgr.  Dziewczynisko.    <DZIW> 


DZIEWIĄTY 

Dziewczyneczka,  i.  Im.  i  p.  Dziewczyna:  D.  to 

jest  mała.   Moraw. 

Dziewczynertka,  I,  Im.  i  p.  Dziewczyna:  Ot  to- 
bie, dziewezyneńko,  ś.  z  Orekimem  za  bary  brać. 
Zap. 

Dziewczyniarz,  a.  Im.  e  p.  Dziewkarz. 

Dziewczyniątko,  a,  Im.  a  p.  Dziewczyna:  Poczci- 
we jakie.ś  D.  Wilcz. 

[bziewczynica,  y.  Im.  e]  p.  Dziewczyna. 

[Dziewozynin]  ]>.  Dziewczyński. 

Dziewczynina,  y.  Im.  y,  Dziewczynisko,  [Dziew- 
czyczyna,  Dziewczynowina]  biedna  dziewczyna. 

Dziewczynisko,  a.  Im.  a  ni.  a.  x  ż.  I.  p.  Dziew- 
czyna.   2.  p.  Dziewczynina. 

Dziewczynka,  i,  Im.  i  p.  Dziewczyna:  Ogrodnicz- 
ka dziewczynką  zdawała  ś.  małą.  Mick.  "Wa- 
szeć  wczoraj  gryzłeś  wargi,  [loglądając  z  po- 
dełba  na  pewną  dziewczynkę.  ^ic,V.( -panienkę). 
Co  dziedzinka,  to  inna  D.  Prz.     <DZ1W> 

[Dziewczynowina,  y.  Im.  y]  p.  Dziewczynina. 

Dziewczyński,  [Dziewozynin]  przym.  od  Dziew- 
czyna, dziewczęcy:  Burkołaki  na  dziewczyńską 
krew  najłakomsze.   Sienk. 

Dziewczysko,  a.  Im.  a  p.  Dziewka:  O  srogie 
bajecznego  Parnasu  dziewczyska.  Zabł.  (o  Mu- 
zach). 

[Dziewczyszcze,  a,  Im.  a]  p.  Dziewka. 

X  Dzieweczczyn  przym.  od  Dzieweczka. 

Dzieweczka,  i,  Im.  i  I.  p.  Dziewka:  U  prząś- 
niczek  siedzą  jak  anioł  dzieweczki,  przędą  so- 
bie, przędą  jedwabne  niteczki.  Od.  Marja,  jako  D. 
króla  wiecznego.  Op.  (=  córeczka).  2.  [D.]  pieszczot- 
liwa nazwa  kobiety  a.  mężczijzny:  .Tantek,  bieżno 
tara,    dzieweczko   (=^kochanl-u).     <DZI"W'> 

[Dziewecznil<,  a.  Im.  i,  Dziewic-wieczór,  Dzie- 
Wicz-wieczorj  zabawa  wieczorna  w  wilję  ślubu, 
podczas  której  rozplatają  pannie  młodej  warkocz, 
<DZIW> 

Dzieweńka,  i.  Im.  i  p.  Dziewka:  Jasna  zoreń- 
ka,  boża  slużeńka,  niech  sobie  świeci  Bogu, 
a  ranie  niech  kocha  raoja  D.    Len. 

Dziewiątak,  a.  Im.  i  belka  dziewięć  sążni  długa. 
<DZIEWIĘ> 

Dziewiątek,  tka.  Im.  tki  dziewięć  sztuk. 

Dziewiątka,  i.  Im.  i  I.  cyfra,  oznaczająca  dzie- 
więć: Napisać  dziewiątkę.  2.  a)  karta  o  dzie- 
więciu oczkach ,  nejlca.  b)  kostka  o  dziewięciu 
oczkach.  3.  X  dziewiąta  część:  %  cztery  dzie- 
wiątki. Jak.  J.  4.  dziewiąty  krzyżyk:  Już  mi  D. 
dobiega.  5.  żart.  =  a)  stara  kobieta  (mająca  dzie- 
toiąty  krzyiyk).  b)  Star n,  !).  =  stara  dziewka,  stara 
panna.  6.  [D.]  robak,  którego  ukąszenie  sprowa- 
dza śmierć  w  dziewięć  dni.  7.  a.  Eneada  fil.  =  a) 
jedna  z  dziesięciu  zasadniczych  liczb  w  metafizyce 
pilagore/skiij.  b)  dziewięcioksiąg  xv  dziełach  Platy- 
na: 54  księgi  Ploty  na  podzielono  na  sześć  dzie- 
wiątek a.  enead.  8.  mul.  cegła  ucięta  do  dzie- 
więciu cali.     <  DZIEWIE  > 

X  Dziewiątkowy  p.  Dziewiętny.    Bóbr. 

X  Dziewiątny  j).  Dziewiętny. 

fDziewiątobrzegi,  fDziewiętobrzeżny  dzietoigó 
brzegów  mający :  D.  Styg.  Tw.  ( =  dzielący  i.  na 
dziewięć  ramion,  z  których  każde  ma  swe  brzegi). 
<DZIEWIĘ+BRZEG> 

Dziewiąty  licz.  porządkowy  od  Dziewięć:  D. 
raz.  Dziewiąta  godzina  a.  dziewiąta.  Dziewiąta 
(dom.  godzina)  bije.  D.  miesiąc,  dzień.  D.  (dom. 
dzień)  stycznia.  Ona  jest  już  w  dziewiątym  mie- 
siącu (dom.  ciąży).  Jedna  dziewiąta  (dom. 
część).    Po    dził>wiąte  (przys.).    X  Piąte  w  dzie- 


650 


DZIEWIĄTY  NAĆCIE 

wlate    C=piąte  przez  dziesiąte,    groch    z  kapustą). 
<DZ1EW1Ę> 
t  Dziewiąfynaćcie  p.  Dziewiętnasty. 
ł  Dziewiątynasty  p.  Dziewiętnasty. 
Dziewica,  y,  lin.  e    I.  kobieta,  która  nie  straciła 
panieństwa,  j.auua ;    kobieta   niezamężna,    dziewczę, 
panienka,  dziewczyna:  Dziewice  Bogu  poświęcone. 
Bogarodzica  D.  D.  Orleańska.  Chłopcowi  każda 
piękność  zda  ś.  rówiennicj,  a  niewinnemu  każda 
kochanka    dziewicą.    Mick.     Swawolna    D.   jęła 
skakad  przez  pawie,  gołębie  i  kury.  Mick.  Nie- 
raz na    pustych    cmentarzach    i    błoniach    staje 
widomie  morowa  D.    Mick.     2.   X  męiczijzna,  za- 
chowujący czystość:    Ci,  którzy    ś.  z  niewiastami 
nie  pomazali,  dziewice  f^jj.  Skar.     <r)ZIAV> 

Oziewioorodny  z  kobiety  niezamęinej  zrodzony: 
Eudnros  I).  Ml.     <DZIW-|-ROD> 

Dziewictwo,  a,  blm.,  fDziewstwo  stan  dziewicy, 
panieństwo;  anat.  (virginitas  intacta)  stan  pa- 
nieństwa, nienaruszony  spólkowaniern  przy  całości 
błony  dzietoiczej:  Niewiasta  ta  narzekała,  że  jej 
D.  mocą  odjął.  Skar.  "W  dziewictwie  żyć.  Przen. 
czystość:  I  poganie  D.  i  powściągliwość  czcili. 
Skar.  (O  mężczyźnie):  Józef  D.  swoje  i  czystość 
cielesną  do  śmierci  zachował.  Skar.  <DZ]W> 
[Dziewic-wieczór,  oru,  Im.  ory]  p.  Dzieweoznik. 
<DZ1W+W1ECZ(0R)> 

f  Dziewicze,  ego,  blm.  rodzaj  podatku.  Glosy 
z  w.  XV.     <DZ1W> 

Dziewiczlin,  u,  Im.  y,  Panienka  bot.  (kirga- 
nella)  roś.     <DZIW> 

Dziewiczo  przys.  od  Dziewiczy,  bez  zmazy,  nie- 
pokalanie. 

Dziewiczopiękny  piękny  juk  dziewica,  mający 
piękność  dziewicy:  Strojna  narzoczona,  dziewiczo- 
piękna  w  swej  złocistej  koronie.  Zap.  <DZ1"W 
4-PIKK> 

Dziewiczość,  i,  blm.  rz.  od  Dziewiczy,  dziewic- 
two,   czystość.     <DZIW> 

[Dziewicz-wieczór,  oru.  Im.  ory]  p.  Dziewecz- 
nik:  Przypomniała  babka  D.  Prz.  <DZ1W+ 
WIECZ(OR)> 

Dziewiczy  I.  naleiący  do  dziewicy,  właściwy  dzie- 
wicy, panieński:  Ale  syn  człowieczy,  to  jest  syn 
D.,  nie  ma  gdzieby  swą  głowę  skłonił  z  swymi 
zwoleniki.  Op.  Dziewicza  góra  =  wz(/oV2a,  gdzie  za 
czasów  pogatiskich  zbiercUy  ś.  same  dziewice  i,  śpie- 
wając chórem,  schodziły  dla  połączenia  ś.  z  mło- 
dzieńcami. Jeżeli  cię  dziewicze  nie  bawią  bie- 
siady, od  wewnętrznej  skłonności  masz  zasięgać 
rady.  Zabł.  Henryk  podatki,  które  zwano  dzie- 
wiezemi,  wdowiemi,  i  takich  innych  wiele  zniósł. 
Biel.  M.  X  Dziewicze  pomieszkanie.  L.  (=kla- 
.sztor  ieński).  Prawy  staw  miał  wody  gładkie 
i  czyste,  jako  dziewicze  jagody,.  Mick.  2.  przen. 
czysty,  niepokalany,  bez  zmazy:  Święty  Kazimierz 
z  daru  bożego  dziewiczego  kwiatu  nigdy  nie 
utracił.  Skar.  (=czystości).  Długo  serce  młodzień- 
ca, proste  i  dziewicze,  chowa  wdzięczność  za 
uierwsze  miłości  słodycze.  Mick.  Żart.:  Ogromna 
Kanapa  niedziewiczej  już  czystości.  Chm.  3.  rę- 
ką człowieka  nietknięty,  w  stanie  natury  znajdują- 
cy i.,  dziki:  Las  D.  Ziemię  czystą  początkową 
nazywają  elementarną,  pojedynczą,  dziewiczą. 
Kluk.  4.  D.  korzeń,  olejek,  dziewicza  skórka, 
śmietanka,  dziewicze  ziele  p.  Korzeń,  Olejek, 
Skórka,  Śmietanka,  Ziele.  5.  anat.:  Błona  dzie- 
wicza p.  Błona.  XPo  dziewiozu  przys.  jak  dziewi- 
ce: Prze.«;tr()jony  po  dziewiczu.  Zabł.  <DZIW> 
Dziewiczyć,  y,  yl  być  dziewicą:  Nigdym  już 
nie  odzyskała  tego  zdrowia,  jakiem  miała  daw- 
niej, kiedym  dziewiczyła.    Jeż.     <DZIW> 


DZIEWlĘCIOPEREOVSnr 

[Dziewierka,  I,  Im.  f]  szwagierka.  Por.  Dzle- 
wierz. 

Dziewierz,  a.  Im.  e  I.  X  a.  fDziewior  brat 
męża,  szicagier:  Agamemnon,  D.  Heleny.  Kochan. 
2.  ■[ ojciec  męża,  świekier:  Niewiastka  Helego  by- 
ła brzemienna;  a  usłyszawszy,  że  umarł  D.  jej 
Heli,  tudzież  i  mąż,  poroniła.  Leop.  <DZ1E- 
WIOR> 

X  Dziewierzowy  przym.  od  Dziewierz. 

[Dziewiesił,  a,  Im.  y]  p.  Dziewięćsił. 

Dziewięciernik,  a.  Im.  I  bot.  p.  Dziewięciornik. 

X  Dziewięcina,  y,  Im.  y  dziewiąta  część  docho- 
du, składana  jako  podatek:  Obok  dziesięciny 
istniała  w  Polsce,  podobnie  jak  na  Zachodzie, 
D.  (nona),  którą  ustanawiał  książę  lub  osoby 
prywatne.  Pleb.     <  DZIEWIE  > 

X  Dziewlęciny,  in,  blp.  obchód  pamięci  zmarłe- 
go  w  dziewięć  dni  po  śmierci. 

Dziewięcioboozny  mający  dziewięć  boków.  <DZIE- 
WIĘ-|-BOK> 

Dziewięciobok,  u.  Im.  i  mat.  fgura  złożona 
z  dziewięciu  prostych:  D.  zupełny,  płaski. 

Dziewięciodniowy,  X  Dziewiętodniowy,  X  Dzie- 
więtodzienny  dziewięć  dni  trwający.  <I)Z1EW1E 
+  DŹŃ> 

Dziewięciogalkowy  p.  Dziewięcioperlowy:  Ko- 
ronka dziewięciogałkowa.  Byk.  <DZIEWlĘ-f- 
Gałka> 

Dziewięcioherbowy  (o  rodzinach  szlacheckich 
jednego  nazwiska)  dziewięciu  herbami  pieczętują- 
cy ś. :  Zawadzki  D.  przeważnie  w  Kijowskim. 
Roi.     <DZIEWlĘ-fHerb> 

[Dziewięciojesiennik,  a.  Im.  I]  roś.,  którą  leczą 
od  dżumy.     <  DZIEWIĘ-|- Jesień  > 

Dziewięciokąt,  a,  Im.  y  mat.  figura  złożona 
z  dziemęciu  punktów  (wierzchołków)  i  prostych, 
łączących  te  punkty:  D.  zupełny,  płaski.  <DZ1K- 
WIĘ-f-Kąt> 

Dziewięciokątny,  x  Dziewięciokąty  mający  dzie- 
więć kątów:  Figura  dziewięciokątna. 

X  Dziewięciokąty  p.  Dziewięciokątny.  Bóbr. 

Dziewlęciokrotny,  X  Dziewięćkrotny,  Dziewię- 
ciorazowy,  X  Dziewięclory  dziewięć  razy  powtórzo- 
ny.    <DZIEWIĘ+KROT> 

Dziewięcioksiąg,  ągu,  Im.  ągi  ogół  dziewięciu 
książek:  Dziewięcioksiągi  Plotyna.  <DZIEW1Ę 
-f  Księga  > 

Dziewięciolecie,  a.  Im.  a  przeciąg  dziewięciu  lat. 
<DZIEW1Ę+LAT> 

Dziewięcioletni,  X  Dziewięćletri,  x  Dziewięto- 
letnl  dziewięć  lat  trwający  a.  maj(icy. 

Dziewlęciolokciowy  dzietińęć  łokci  liczący:  Rze- 
mień D.  Ml.     <DZIEWIĘ+ŁOKĆ> 

X  Dziewięciomiesięcznie  przys.  od  Dziewięcio- 
miesięczny. L.     <DZlEWlĘ-fMIESlĘC> 

Dziewięciomiesięczny  I.  dziewięć  miesięcy  mają- 
cy a.  trwający.  2.  X  a.  X  Co  D.  =  co  dziewięć 
miesięcy  przypadający. 

lii\evi\ąc\ono^^  mający  dziewięć  nóg.  <  DZIEWIE 
+NOQ> 

Dziewięciopatkowy  (o  koronach  herbowych) 
dziewięć  pałek  mający,  hrabiowski,  d  z  i  e  w  i  ę  c  i  o- 
gałkowy,  dziewięcioperłowy:  Do  zło- 
conego herbu  szlachcica  brakowało  dziewięcio- 
pałkowej  korony.  Zap.    <DZIEWIĘ4-PAŁ> 

Dziewięcioperlowy,  Dziewięciogalkowy  dziewięć 
pereł  w  koronie  nad  herbem  liczący,  hrabiowski, 
dziewie  ciopałkowy:  Korona  dziewięcioper- 
łowa.  Większość  należała  o  jeden  stopień  wy- 
żej do  dziewiccioperłowych.  Krasz.  < DZIEWIE 


C51 


DZTKWIĘCIOPERŁOWKA 

Dziewięcioperlówka,  i,  Ira.  I  korona  herhou-n 
dziewięcioperłotca ,  korona  hrabiowska:  Papiery  miał 
rozmaite:  z  cyframi  bez  korony,  z  hrabiowską 
(Iziewiccioperłówkfj,,  z  brzeżkami  i  bez  brzeżków. 
Krasz. 

Dziewięciopręcikowy  dziewięć  pręcików  mający: 
Kwiat  D.     <DZ1EWIĘ+PRĘT> 

[Dziewięcior,  a,  Im.  y]  I,  7-oś.  [dziewięćsił],  cha- 
tneleon  nifjer.    2.  p.  Dziewięciornik. 

[Dziewięciorak]  p.  Oziewięciorako. 

Dziewięcioraki,  [Dziewięciorny,  Dziewięciorzy- 
8ty]  I.  dziewięć  gatunków  mający.  2.  [D.  ulepek, 
dziewięeiorakie  korzenie,  ilziewiceiorakie  krople, 
dziewicciorakie  ziele]  p.  Ulepek,  Korzeń,  Kropla, 
Ziele.     <DZIEW1Ę> 

Oziewięciorako,  [Dziewięciorak]  przys.  od  Dzie- 
więcioraki. 

[Dziewięcioranek,  nka,  Im.  nki]  p.  Dziewięcior- 
nik.    <DZIEWIĘ> 

Dziewięciorazowy  p.  Dziewięciokrotny:  fDzie- 
wicciorazowa  woda  Styga  ( =  dzieiuięć  razy  piekło 
okrążająca).     <DZIEWlĘ-(-RZAZ> 

Dziewięciornik,  a,  Im.  i  I.  a.  Dziewięciernik 
(parnassia)  roś.  z  rodziny  skalnicowatych.  Gatu- 
nek: D.  pospolity  a.  [Dziewięcioranek], 
niek.  B 1  u  s  z  c  z  o  p  e  r  z  e  m  a.  P  r  z  y  w  r  ó  t  e  m 
zwany  (p.  palustrig).  2.  [D.  a.  Dzio'A-ięcior]  roś. 
gpina  alba.     <  DZIEWIE  > 

Dziewięciorny  I.  y.  dziewięć  roz;/  tyle  w  sohie 
zawierający.  2.  [D.]  =  a)  p.  Dziewięcioraki.  b) 
[D.  kołtun]  -  rodzaj  kołtuna. 

Dziewięcioro,  rga  licz.  zb.  od  Dziewięć:  D. 
dzieci,  sanek.     < DZIEWIE  > 

XDziewięclory  p.  Dziewięciokrotny:  Dziewię- 
ciora  szesnaście  czyni  144.    (irz. 

[Dziewięciorzysty]  p.  Dziewięcioraki:  Suchoty 
6%  dziewicciorzyste. 

Dziewięcfostopowy  dziewięć  slóp  Uczący.  <DZIE- 
WIĘ+STOP  > 

Dziewięciościan,  a,  Im.  y  mat.  I^ryła,  o(/rani- 
mona  dziewięciu  płaszczyznami.  <  DZIEWIĘ4- 
ŚCIAN> 

Dziewięciościenny  ograniczony  dziewięciu  ścia- 
nami. 

Dziewięclowleżowy  dziewięć  wież  mający:  Zamek 
D.     <DZIEWIĘ+Wieża> 

Dziewięolowolowy  ze  skór  dziewięciu  wołów  zro- 
ftton^.- Tarcza  dziewięeiowołowa.  Ml.  <  DZIEWIE 
+WOŁ> 

Dziewlęciożebrowy  mający  dzieioięć  żeber  a.  2vy- 
puktości  w  postaci  żeber :  Owoc  D.  Rost.  <  DZIEWIE 
-j-ŻEBR> 

Dziewięciu  p.  Dziewięć:  D.  ludzi,  młodzieńców. 

<  DZIEWIE  > 
Dziewięciuset  p.  Dziewięćset. 

Dziewięć,  cciu  a.  fęci,  fąci,  7  pp.  f  dziewią- 
ci, [2  pp.  dziewięci,  dziewiąci,  dziewiąciu,  (>  p]). 
dziewięciema,  7  pp.  o  dziewięci,  o  dziewiąci, 
o  dziewlęoloh],  o  nn/.ezyznach  Dziewięciu  1.  =  .*^; 
D.  muz.  D.  tysięcy.^  Ni  w  pi«^(^,  ni  w  D.  (=hez 
sensu,  ni  to,  ni  owo,  koszałki-opałki).  f  D.  a  D. 
(=po  dziewięciu).  fPo  dziewiąci  i  po  dziewiąci 
dziesiąt  lat.    2.  bot.:    [D.  mocy]  p.  Przetacznik. 

<  DZIEWIE  > 

Dziewięćdziesiąt,  [Dziewięćdziesięt],  f  Dziewięć 
dziesiąt,  dziewięćdziesięciu,  f  dziewiąci  dziesiąt, 
6  pp.  fdziewiącią  dziesiąt,  o  mężczyznach  Dzie- 
więćdziesięciu !I0:  1).  jeden  a.  D.  i  jeden.  fDzie- 
wic(^  dziesiąt  i  dziewięć,  f  Po  dziewiąci  i  po 
dsiewi%ci  dziesiąt  lat.    j-Opu.ścii  dziewiąci  dzie- 


DZIEWIĘTNASTOLETNI 

siąt  i  dziewiąci  owiec.  Sekl.  D.  pierwszy  =  dzie- 
więćdzie^iąly  pierwszy.  Z  siedemset  D.  czwartym 
rokiem,  odmieniwszy  przydomek,  ochrzcił  ś.  Za- 
bokiem.  Mick.     <DZIEWIĘ_-fDZIESIĘ> 

Dziewięćdziesiątletni  p.  Dziewięćdziesięcioletni. 
<DZlEWIĘ-|-DZIESlĘ-f-LAT> 

X  DziewięćdziesiątoletnI  p.  Dziewięćdziesięcio- 
letni. 

Dziewięćdziesiąty,  t  Dziewięćdziesty,  [Dziewięć- 
dziesty]  licz.  porządkowy  od  Dziewięćdziesiąt: 
1).  pierwszy  a.  dziewięćdziesiąt  pierwszy. 
Rok  D.  trzeci  (  =  1793;  powieść  Wiktora  Hugo). 
<DZIEWIĘ-f-DZIESIĘ> 

Dziewięćdziesięcioletni ,  Dziewięćdziesiątletni, 
X  Dźiewięćdziesiątoletni  dziewięćdziesiąt  lat  trwa- 
jący a.  mający.    < I)ZlEAVIĘ-f DZIESiE+LAT> 

Dziewięćdziesięciu  p.  Dziewięćdziesiąt 

[Dziewięćdziesięt,  ęciu]  p.  Dziev/ięćdziesiąt. 

t  Dziewięćdziesty,  [Dziewięćdziesty]  p.  Dzie- 
więćdziesiąty.    <DZIEWIĘ-|-DZIESI^> 

X  Dziewięćgłosy  z  dziewięciu  głosów  złożony, 
<DZIEWIĘ4-GŁ0S> 

Dziewięćkroć  dziewięć  razy:  Po  D.  bitwę  zwlókł. 
Skar.     <DZIEWIĘ-fKROT> 

X  Dziewięćkrotnio  przys.  od  Dziewięćkrotny. 

X  Dziewięćkrotny  p.  Dziewięciokrotny. 

X  Dziewięćletni  p.  Dziewięcioletni. 

Dziewięćlistnik,  a,  Im.  i  bot.  (enneaphyllon) 
roi.     <DZIEWIĘ-ł-LIST> 

[Dziewięć  mocy',  dziewięciu  mocy,  blm.]  bot.  p. 
Przetacznik. 

tDziewięćnaćcie,  dziewięcinaćcie  p.  Dziewięt- 
naście.  <  DZIEW  IĘ4-Na-fDZlESIĘ> 

fDziewięćnaście,  [Dziewięćnaście]  p.  Dziewięt- 
naście. 

Dziewięćset,  ciuset,  o  mężczyznach  Dziewię- 
ciuset =.700:  D.  kobiet,  osób,  dzieci,  koni,  owiec. 
<DZIEWIĘ-fST> 

Dziewięćsetny  I.  licz.  porządkowy  od  Dzie- 
więćset: D.  z  rzędu.  Jedna  dziewięćsetna.  2. 
X  dziewięćset  jedności  liczący. 

Dziewięćsił,  a.  Im.  y  I.  fp.  Dziewięsił:  Strza- 
łami piorunów  uskrora  harde  dziewięćsiły.  Koch. 
2.  bot.  =  a)  a.  [Dziewiesil,  Dziswiosil,  Dziewosil, 
Dziwosił]  -  ot)  roi.  kąsina  nizka  (carlina  acaulis); 
^)  roś.  oman  wielki  (inula  heloniura);  y)  a.  Dzłe- 
wiosilowy  korzeń]  korzeń  radiz  helenii.  b)  p. 
Mieczyk.     <DZIEWIĘ-]-SIŁ> 

t  Dziewięsił,  a.  Im.  y,  f  Dziewięćsił,  fDzie- 
więsiot  olbrzym:  Miał  potyczkę  i  straszną  z  dzie- 
więsiłem  onym.  P.  Koch. 

f  Dziewięśiłka,  I,  Im.  i,  f  Dzicwięsiołka  olbrzym- 
ka:  Rugier  zwycięża  dziewięsilkę  srogą  Eryiilc. 
P.  Koch. 

fDziewięsIoł,  a.  Im.  y  p.  Dziewięsił. 

fDziewięsiołka,  i,  Im.  i  p.  Dziewięśiłka. 

Dziewiętnastka,  i,  Im.  i  liczba  a.  cyfra  W. 
<DZlEWlĘ-[-Na-[-DZIESIP]> 

Dziewiętnastoboczny  ograniczony  dziewięłtiastu 
bokami. 

Dziewiętnastobok,  u,  Im.  i  mat.  Jigura  złożona 
z  dziewiętnastu  prostych.  <  DZIEWIE  -{-  Na  -\- 
DZIES1Ę-|-B0K> 

Dziewiętnastokąt,  a.  Im.  y  mat.  Jigura  złożona 
z  dziewiętnastu  punktów  (wierzchołków),  z  których 
żadne  trzy  nie  leżą  na  jednej  prostej.  <DZIEWI!'j 
-(-Na-t-DZIESIĘ-|-Kąt> 

Dziewiętnastokątny  mający  dziewiętnaście  kątów. 
Dziewiętnastoletni  dziewięln<dcii'.  lat  trwajan/  u. 
mający.     <DZlEWlIJ-|-Na4-DZlESll';-f  LAT> 


652 


DZrRWIĘTNASTOŚCIENNY 

DziewiętnastoŚCienny  mająai  dziewiątmdrie 
ścian.     <  DZIEWIĘ+N:i4-1>ŻIKSIĘ+SCIAN> 

Dziewiętnastu  p.  Dziewiętnaście. 

Dziewiętnasty,  fDziewiątynasty ,  fDziewiąty- 
naćcle  I.  licz.  porząiikowy  od  Dziewiętnaście. 
2.  X  dziewiętnaście  jedności  liczący.  <  DZIEWIE 
+Na+DZIESIĘ> 

Dziewiętnaście,  stu,  f  Dziewięćnaście,  fDzie- 
więćnaćcie,  [Dziewięćnaście,  Dziewitnaś,  Dewat- 
nastl,  o  mężczyznach  Dziewiętnastu  =  i.'A  <DZIE- 
WlĘ+Na-fDZlESIĘ> 

KDziewiętnik,  a,  Im.  i  I.  nahożeńsiwo  dzieuńę- 
ciodniuire.  2,medziela  staro-aputitna,  siedmdziesiątni- 
ca.     <  DZIEWIE  > 

X  Dziewiętny, "  X  Dziewiątny,  X  Oziewiątliowy 
dziewięć  jedności  liczący,  w  liczbie  dziewięciu 
znajdujący  ś.:  Dziewiętne  grono  córek  Helikonii. 
Pir.  Mnemozyne  Jowiszowi  dziewiętne  porodziła 
córy.  :\Iiii.     <DZlEWIi;> 

fDziewiętobrzeżny  p.  bziewiątobrzegi.  <DZIE- 
WIĘ-|-BHZEG> 

X  Dziewiętodniowy  I.  p.  Dziewięciodniowy.  2. 
co  dziewięć  dni  przypadający.  <  DZIEWI1^-|- 
DŹŃ> 

X  łJziewiętodzienny  p.  Dziewięciodniowy:  Dzie- 
^\ictodzieiinG  nabożeństwo.  L. 

X  Dziewiętoletni  p,  Cziev/ięcioletni. 

fDziewior,  a,  Im.  owie  \>.  Dziewierz:  Margare- 
fa  dowodziła  Bwyiiii  dziowiory.  Księg.  Avaveck. 
r.  1423.  Zdr.  fDziewiorek.     <p.  Dziewierz  > 

f  Dziewiorek,  rka,  Im.  rkowie  ji.  Dziewior. 
Golj. 

[Dziewiosil,  u,  Im.  y]  bot.  p.  Dziewięćsił  i  Oman. 
<p.  Dzi('wioćsił> 

jDziewlosilowy  korzeń]  p.  Dziewięćsił. 

I  Dziewitnaś]  p.  Dziewiętnaście. 

Dziewka,  i,  Im.  i,  -j- Dziwka,  [Dziwkal,  Ipd. 
t  dziewce,  2  i  7  pp.  f  dziew  ku,  3  i  6  pj).  ttJziew- 
kanta  I.  rub.  mh>da  lobieia  niezamężna,  szczeff. 
z  (jminu:  Tęga  D.  Biega  za  dziewkami.  Dziewki 
ś.  sj)łakały,  że  f;krzypki  grać  jirzestały.  Len. 
Dziewki  chcą  tańczyć,  clilopcy  w  miejscu  nie 
dostoją,.  Mick.  Oboje,  dziewki  i  raatrony  wdzię- 
ki, na  jednym  licu  zes])()IiJa  cudnie.  Mick.  Mała 
D.  do  pieszczoty,  wielka  do  roboty.  Prz.  (=dziew- 
czynka).  |I).  z  czterema  o<^on!.\m'\\- dziewczyna, 
dostająca,  ic  posagu  cztery  sztuki  inwentarzu  żywe- 
go. Ja  nie  mogę  zastrzelić  tej  dziewki.  Mick. 
(mowa  o  mężatce).  Pijany,  jak  cztery  dziewki.  Prz. 
Uwinęli  ś.,  jak  trzy  dziewki.  Prz.  (  =  niezgralmie). 
2.  f  dziewica,  panna:  Wynidźcie  i  obeźi  życie  cór- 
ki Syon,  cóż  dziewki  jerozolimskie.  Op.  15ogo- 
$ławiona  dziewko,  święta  Maryja.  3.  shiżąca  nie- 
zamążnu:  D.  od  bydła.  "^D.  lolwarcziia.  Koza  nie 
bydło,  1).  nie  czeladź.  Prz.  AVezwano  pokojową. 
i  służącą,  dziewkę.  Mick.  4.  t'  |D-]  córka: 
Przystąpili  k  niemu,  wołając  i  prosząc,  by  jej 
fW,it>wU-,.  opętaną  uzdrowił.  Op.  Jaka  matka,  ta- 
ka i  D.  jej.  Leop.  Soi)licy  Horeszkowie  (nimó- 
wili  dziewkę.  Mick.  O  synowej:  U  nas  ś.  w  Pol- 
szczę zachowywa,  że  zięcia  zowie  ojciec  żcnin 
i  matka  synem;  jako  też  i  Noemi  stara  Ruth  nie- 
wiastkę  swoje,  syna  swego  żonę.  dziewką  swoją 
zwała.  Pialob.  5.  [D.]  =  a)  dorosła  dziewczTjna.  b) 
druchna.  6.  a.  -j-zła  T>.  =  nierządnica.  7.  1).  na  wy- 
daniu =  zabawa  mhtilzieży  wiej.-l-icj.  (jol.  Zdr. 
Dzieweczka,  Dzleweiika,  [bziewbńka,  DziewonkaJ. 
Zgr.  Dziewczysko,  [Dziewczyszcze],  Dziewa. 
<DZIW> 

Dziewkarz,  a,  Im.  e,  Dziewczarz,  Dziewczy- 
niarz    ten,  co    ś.  ugania  za  dziewkami,    kobieciarz. 

<Dznv> 


DZIK  WOSŁĘ  BOWAĆ 

Dziewnica,  y,  Im.  e,  Wylina,  Koszulka  bart. 
powloką  jedwabista,  którą  poczwarka,  przeobrażona 
na  pszczołę,  wyłaiąc  z  komórki,  pozostawia  przy 
jej  ścianacli.     <DZIE> 

X  Dziewobójca,  y,  Im.  y  zabójca  dziewicy. 
<DZIW-|-BI> 

X  Dziewogwalciciel,  a,  Ira.  e  ten,  co  gwaid 
dziewice.     <  DZI W-j-Gwałt  > 

X  Dziewogwalt,  u,  Im.  y  gwahcnie  dziewic. 

Dziewoja,  i.  Im.  e  p.  Dziewa:  Śliczna  D.  Mą- 
dro Parnasu  dziewoje.  Zabł.  (  =  Muzy).  Zdr.  Dzie- 
wojka.     <DZIW> 

Dziewojka,  I,  Ira.  I  p.  Dziewoja. 

[Dziewoja,  i,  Im.  e]  p.  Dziewucha. 

iDziewonka,  i,  Im.  i]  p.  Dziewka:  Wyrosła  D. 
Czegóż  jej  nie  staje:  czy  może  pierścionka? 
Fred.  A.     <DZIW> 

fDziewońka,  i,  Im.  i]  p.  Dziewka. 

Dziew  orodny  rozwijający  ś.  bez  zapłodnienia: 
Jajko  dzieworodne.     <DZIW-ł-ROD> 

Dzieworództwo,  a,  blm.  embr.  ]>.  Dzieworództwo. 

Dzieworództwo,  a,  blm.,  Dzieworództwo  embr. 
(parthenogenesis)    rozwój  jajka   niezapłodnioueijo. 

[Dziewosll,  a,  Im.  y]  bot.  p.  Dziewięćsił  i  Oiran. 
<  p.  Dziewięćsił  > 

fDziewosław,  a.  Im.  OWie  starający  ś.  o  rękę, 
zalotnik,  konkurent.  Mur.      <DZ1W-1-SŁ0W> 

Dziewosłąb,  ęba,  Im.  ęby  I.  poseł  od  starające- 
go ś.  o  pannę,  proszący  w  jego  imieniu  o  jej  rękę, 
swat:  Rutygeius  jjoslał  do  Wandy  dziewosłęby., 
prosząc,  aby  jego  małżonką  była.  Biel.  M.  Przen. 
(o  archaniele  Gabrjelu):  Mówi  z  świętą  D.  dzie- 
wicą, by  pozwoliła  bożą  być  rodzica.  Groch. 
Ale  6.  więcej  zapala  z  słów  i)osła  i  dziewosłęba 
bożego.  Op.  Przen.:  Oczy  dziewosłęby  niewsty- 
du.  Poc.  2.  X  przełożony  icc.^ela,  starosta  weselny. 
3.  [Dziewosłęby,  Im.  a."  Dziwosłąby,  Dziewosłębi- 
ny]  staranie  ś.  o  rękę  czyj(i,  zaloty,  konkury;  sini.- 
ty;  zaręczyny:  Potrzeba  odliczyć  coś  czasu  u* 
dziewosłęby  czyli  zalecania,  na  zrękowiny,  jio- 
życie  i  t.  d.  Roi.  Młodzież  z  takich  rodzin  jjewna 
by!a  j)ierwszei'istwa  ))rzed  innemi  w  dziewoslę- 
bach    i    zawarciu    ślubów     maJżeńskich.    Skarb. 

<dziw-|-słp:b> 

[Dziewosłąbića,  i,  Im.  i]  p.  Dziewosłębina:  Star- 
sza D.  —  .'>tarośeina  {wescltia). 

Dziewosłębi,  Dziewosłębowy  przym.  od  Dziewo- 
słąb: Urząd  swój  D.  gorliwie  spełniał.  Krasz. 

X  Dziewosłębica,  y,  Im.  e  lorma  ż.  od  Dziewo- 
słąb. 

Dziewosłębić,  i,  ił  I.  a.  Dziewosłębować  pro- 
sić w  czyimś  imieniu  o  rękę,  być  swatem:  ^\'^;- 
spół  z  cypryjskim  marszałkiem  Balduinem  dzie- 
wosłębił  od  króla  Jana  o  królewnę  Jadwigę 
J;igielłównę  w  Krakowie.  Szaj.  Z;i  swym  możua 
Jiino  dziewosłębi  synem.  Ustrz.  D.  kogi) -swa- 
tać: Biskupi  dziewosłębili  Kolomanowi  Salomkę, 
za  małżonkę.  Biel.  M.  D.  co  -jako  dziewosłąb, 
doprowadzić  co  do  skutku:  Tyś  im  sam  dziewo- 
słębił  szczęsne  zrękowiny.  Wor.  2.  Xi>yć  prze- 
łożonym wesela:  Wesele  to  godne,  by  Helena 
w  nim  dziewosłębiła.    Bardz.   <I)ZI  vV-fSŁKB> 

Dziewosłębienie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Dziewo- 
słębić. 

I  Dziewosłębina,  y,  Im.  y,  Dziewosłąbka]  swatka, 
baba,  wysłana  na  wywiady. 

[Dziewosłębiny,  in,  blp.]  p.  Dziewosłąb:  Ura- 
dzili zbrojni  swatowie  dwoma  osobnemi  zagona- 
mi odprawić  swoje    D.  ogniem  i  mieczem.    Szaj. 

Dziewosłębować,  uje,  ował  p.  Dziewosłębić. 


C53 


DZIEWOSŁĘBOWANIE 

Dziewosiebowanie,  a,  blm.,  czynnofeć  cz.  Dzie- 
Mioslębowac:  Znękanego  podkomorzyca  upokarza- 
ło to  D.  Roi. 

Dziewoslębowy  p.  DziewoslębI:  Inicjatywę  opie- 
kunki dziewosłębowej  przyjęła  na  siebie  p.  Jó- 
zefina  Potocka.  Roi. 

X  Dziewoslębstwo,  a,  Im.  a  prowadzenie  swa- 
tów, dziewosląbienie,  swatanie,  swatostwo:  Posłał 
Bolesław  do  Beli  z  dziewosłębstwem,  aby  mu 
córę  Bwą  dał  za  małżonkę.  Paszk.  Posłać  kogo 
•w  dziewosłębstwie  a.  z  dziewosłębstwem.  <  DZIW 
4-SŁĘB> 

[Dziewoslęby,  ów,  blp.]  p.  Dziewosłąb. 

fDzlewstwo,  a,  blm.  p.  Dziewictwo:  Ostawiam 
cie  przy  tym  dziewstwie.  Leg.  Al.  Odleganie 
dziewstwa    (-nierząd,  cudzołóstwo).     <DZIW> 

Dziewucha,  y,  Im.  y,  [Dzieucha,  Dziaucha,  Dzi- 
wucha,  Dziwocha,  Dziosa,  Dziocha,  Dziócha, 
Dzioucha,  Dziowcha]  nib.  dziewczyna.  Zdr.  Dzie- 
wuszka, Dziewuchna,  [Dziewuś,  Dziewusia,  Dzie- 
wuszątko,  Dziewula,  Dziewola],  Zgr.  Dziewu- 
szysko. 

Dziewuchna,  y,  Im.  y  (piesz.)  p.  Dziewucha. 

[Dziewula,  I,  Im.  e]  p.  Dziewucha:  Pudhalskie 
dziewule,  tylko  skrobać  grule  (  =  kartofle).  Prz. 
Zdr.  [Dziewuleczka]. 

[Dziewuleczka,  I,  Im.  I]  p.  Dziewula. 

Dziewun  zł.  p.  2.  Dziewanna. 

[Dziewusia,  i,  Im.  e]  p.  Dziewucha. 

[Dziewuszątko,  a,  Im.  a]  p.  Dziewucha. 

Dziewuszka,  i,  Im.  I  p.  Dziewucha,  dziacczynka, 
dzieweczka:  Dostałam  od  jednej  dziewuszki  gro- 
Bzówkę.  Kon.     <DZIW> 

[Dziewuszyn]  przym.  od  Dziewucha,  dziewczęcy: 
Dziewuszyna  cnota,  jako  kula  złota.  Prz. 

Dziewuszyna,  y,  Im.  y,  [Dzleuszyna]  dziewuszka 
godna  politowania. 

Dziewuszysko,  a,  Im.  a  p.  Dziewucha:  Wy  mo- 
że myślicie,  że  D.  od  gorąca  tak  zczerwieniało. 
Prus. 

[Dziewuś]  p.  Dziewucha:  Dzie  ty  idziesz,  D., 
tak  późno? 

Dzieża,  y,  Im.  e,  [Dzieża,  Dziża,  Dziecza]  naczy- 
nie do  rozczyniania  i  mieszenia  inoki  na  chleb: 
Niechaj  jako  chleb  w  dzieży  rozrośnie  ś.,  roz- 
szerzy. Len.  Wyniosła  jak  D.  Prz.  (  =  nizka 
i  pękata).  Zdr.  Dzleżka,  Dzieżeczka,  [Dzieżyca]. 
<Nm.  [d(5se]  =  Nni.  Dose> 

Dzieżeczka,  i,  Im.  i  p.  Dzieża:    D.  mąki.  Birk. 

Dzleżka,  1,  Im.  1  I.  p.  Dzieża.  2.  [D.]  garnek 
na  mleko.  3.  [D.]  doniczka  do  kwiatów.  4.  X  na- 
czynie pewnej  miary  na  miód:  Każdy  kmieć  od 
beczki  miodu  przedanego  na  stronę  płacić  wi- 
nien groszy  12,  a  od  każdej  dzieżki  groszy  6. 
<p.  Dzieża  > 

Dzieżkowy  przym.  od  Dzieżka:  [Ser  D.]  =  .ser 
nieświeży,  składany  w  dzieię. 

Dzieżny  przym.  od  Dzieża:  Mąka  rozczynia  ś. 
kwasem  dzieżnym  a.  drożdżami.  Kluk.  Pospól- 
stwu w  niektórych  miejscach  barszcz  robi  z  kwa- 
su iizit'/.nego.  Gol- 

[Dzieżyca,  y,  Im.  el  p.  Dzieża:  Czarownica  ma- 
sło kleci,  nakleciła  awie  dzieżycy. 

Dzięcielln,  u,  Im.  y  p.  IMaolerzanka.  <p.  Dzię- 
cioł > 

Dzięcielina,  y.  Im.  y  bot.  I.  p.  Kanianka.  2.  p. 
Koniczyna.  3.  p.  Lucerna.  4.  p.  Macierzanka. 
6.  p.  Rzęśnia.     <  p.  Dzięcioł  > 

DzięcJelinka,  i,  Im.  i  p.  Koniczyna. 

Uzięclelnica,  y,  Im.  e  bot.  p.  Macierzanka. 


DZIĘGIEL 

Dzięcielniczny  przym.  od  Dzięcielnica:   Zapach 

D.   L. 

Dzięcioł,  a,  Im.  y  I.  a.  [Dziętel,  Ozięciur,  Clę- 
Cloł]  =  a)  ptak  dwuparzystopalcowy  ze  skupienia  tej 
samej  nazwy.  Gatunki :  D.  b  i  a  ł  o  g  r  z  b  i  e  t  n  y 
(picus  leuconotus);  D.  czarny  p.  Żołna;  D.  pstry 
^p.  major);  D.  suchy  (myśl.)  p.  Dzięciolek;  D. 
średni  (p.  medius);  D.  trój  palcowy  (p.  tri- 
dactylus)-..D.  zielonosiwy  (p.  canus);  D.  zie- 
lony p.  Żołna,  b)  w  Im.  skupienie  ptaków  dwu- 
parzystopalcoioych,  in.  d  z  i  ę  ci  o  ło  w  a  te.  2.  żart. 
=  a)  cieśla,  b)  telegrafista.  Zdr.  Dzięclolek.  <S. 
Sł.  dętli,  Cześ.  datel  i  t.  d.  Por.  Miki.  Etym. 
Wćirterb.  41  > 

Dzięclolek,  Ika,  Im.  łkl  I.  p.  Dzięcioł:  Leszek 
na  dąb;  nuż  po  pniu  skakać  jak  D.  Mick.  2.  a. 
[Świerczyk]  zool.  (picus  minor)  ptak  dicuparzy- 
siopalcowy  ze  skupienia  dzięciołów.,  myśl.  dzię- 
cioł   suchy. 

[Dzięciołek,  łka,  Im.  łkl]  p.  Dzięciorek. 

Dzięciolowaty  zool.:  Ptaki  dzięciołowate  p. 
Dzięcioł. 

Dzicciołowy  przym.  od  Dzięcioł. 

[Dzięclor,  u,  Ira.  y]  kojec,  klatka  w  postaci  ko- 
sza bez  dna  z  wązkim  otworem  na  wierzchu  do 
chowania  drobiu  w  ciągu  dnia.  Zdr.  [DzięcIorek], 
<Zap.  =  Więcior,  p.  Więcierz> 

[Dzięciorek,  rka,  Im.  rki]  I.  p.  Dzięolor;  [Dzię- 
ciołek].     2.  zatrzask  do  łowienia  gołębi. 

[Dzięciur,  a,  Im.  y]  p.  Dzięcioł. 

(Dziędzieć,  eje,  al]   nucić,  śpiewać.     <Dźwn.> 

Dziędzlera,  y,  Im.  y  bot.  p.  Dziędzlerzawa. 
<p.  Dendera> 

Dziędzlerawa,  y,  Im.   y  bot.   p.   Dziędzlerzawa. 

<p.  Dendera> 

Dziędzlerzawa,  y.  Im.  y,  Dziędzlerawa,  Dzię- 
dzlera, Dziendziera,  Dendera,  Denderewa,  [Den- 
derewo,  Dyndera,  Dywderewo,  Diwderewo]  bot. 
(datura  stramoniura)  roś.  z  rodziny  psiankotca- 
tych,  in.  bieluń  pospolity,  pindyrynda. 
P.  Bieluń.     <p.  Dendera  > 

X  Dzięga,  I,  Im.  I,  X  Dziertga,  X  Dzienga, 
X  Dzieńha,  x  Dęga,  x  Denga  1.  drobna  moneta 
rosyjska:  Aspr  turecki,  podobny  dzięgom  mos- 
kiewskim. Star.  2.  w  Im.  a.  x  Dzięgl,  ów  pie- 
niądze: Gdyśmy  tak  wiele  dziąg,  pereł,  srebra 
i  złota  do  Polski  wnieśli...  Star.  Szat  drogich, 
dzięg  i  pereł  w  obozie  moskiewskim  wielkość 
była.  Paszk.  Lepsze  dzięgi,  niż  dzięki.  Prz.  Ma 
dzięgów  jak  lodu.  Prz.  A  w  tym  pierwszym, 
co  dał  wstęgi,  brata  miećbym  rada,  a  w  tym 
drugim,  co  dał  dzięgi,  teścia  lub  sąsiada.  Pol. 
Zdr.  XDziążka.  <Ros.  dentgi  Im.  =  pieniądze, 
z  języków  Azjat. > 

[Dzięga,  i,  blm.,  Dżwięga,  Dźwęga,  Dzioka]  iuj- 
ka,  pokarm,  który  bydlę  jwiotórnic  żuje. 

[Dzięgać,  a,  al,  Dżwięgać,  Dżwiągać]  jeić,  żuć, 
(fłośno  poruszać  ustami  podczas  jedzenia;  lizać. 
'<?  Dźwn.> 

[Dzięganie,  a,  blm.J  czynność  cz.  Dzięgać. 
Dzięgiel,  glu    a.  gielu,  Im.  gle    a.  giele   I.  [D.l 
choroba  koni  i  bydła.     2.    bot.  =  a)  a.  [Dzieńgiel] 

(angeliea)  roś.  z  rodziny  baldaszkowych.  Gatunki: 
D.  pospolity  a.  zwyczajny  (a.  silyestris); 
D.  s  z  e  r  o  k  o  1  i  ś  c  i  o  w  y  a.  lekarski  a.  A  r- 
cy  dzięgiel  (a.  archangelica  s.  archangelica 
ollifinalis).  Przen.:  Damy  mu  teraz  dzięgie  u. 
Sienk.  (=pieprzu).  Dać  kminu  z  dzięgielem. 
Prz.  (^dać  i.  komu  we  znaki),  b)  D.  drzewny  p. 
Dzięglawa.  c)  xD.  włoski  p.  Lubczyk.  <Łć.  późń. 


654 


DZIĘOISLNICA 

angelica,  dosł.  anielska,  dom.  herba  =  rośliaa, 
przez  Nin.  die  Engel(wurz)> 

Dzięglelnica,  y,  Im.  e,  Lubszoza  bot.  (sylj)hium) 
roś.  z  rodziny  baldaszkowycJi. 

Dzięgień,  gnia,  blm.  lek.  rak  wodny,  zgorzeń. 
Por.  Noma.    <?> 

[Dzięgiowy]  przym.  od  Dzięgiel:  D.  korzer  p. 
Korzeń.  1).  S(iirytus  a.  wyskok  p.  Spirytus. 

Ozięglówka,  i,  Im.  I  wódka  z  dzięgUni,:  Łyknsjł 
jeiitiyiii  haustem  kielich  dzięglówki  domowego 
przepalania.  I31iź.     <p.  Dzięgiel  > 

(Dzięgla,  y,  blm.]  p.  Dzięgna  i  Gnilec.  <?> 

Dzięglawa,  y,  Im.  y,  Dzięgiel  drzewny,  Bluszczow- 
n\W  bot.  (aralia)  roi.  z  rodzimj  dzięglawowatych. 
<p.  Dzięgiel  > 

Ozięglawowaty  bot.;  Rośliny  dzięgławowate, 
In.  araljowate  a.  blii  s  z  c  zo  wa  t  e  (aralia- 
ceae)  rodzina  przyrodzona  roślin  kwiatowych  dum- 
liściennych.      <  p.  Dzięgiel  > 

Dzięgna,  y,  blm.,  Dzięgna,  gien,  blp.,  [Dzięgla, 
Dzianglo]  lek.  (storaacace)  zapalenie  usl  wrzo- 
dziejące,  zgorzelina    ust.     <?> 

X02lęk,  u.  Im.  i  odgłos:  Usłyszałem  dziway 
hałas,  D.,  brzęk,  właśnie  jak  łańcuchy.  L. 
<Dżwn.  > 

fDzlęk,  u,  Im.  i  p.  Dzięka:  Francuzi  Kata- 
rzynę królową  witali,  skąd  D.  brali.  Stryjk. 
Miej  go  D.-icdzi^cznym  ci  za  to:  Rzekł  pan  do 
sługi,  który  dwa  talenta  zyskał:  Miej  go  D., 
sługo  dobry  i  wierny.  Leop.  W  D.  =  dobrowolnie: 
Proszę,  abyście  przez  wszelaką,  okazją,  bądź 
w  D.,  bądź  bez  dzięki,  dostojeństwo  jego  na  pa- 
mięć   przywodzili.     Wer.     <  Nm.  Dank> 

Dzięka,  i,  lin.  i,  fDzięk  I.  f  dobra  wola,  zezwo- 
lenie, chęć:  Bez  dzięki  a.  przez  dzięki,  przys.  = 
a)  koniecznie:  Chce  sobie  sam  zadać  śmierć  przez 
dzięki.  Wys.  b;  gwałtem,  przeciw  woli,  wbrew 
woli,  pod  przymusem:  Wodzono  je  bez  dzięki, 
a  z  gorzkim  przymuszeniem.  Leop.  2.  Xa.  lep. 
Dzięki,  ów,  bl|).  oświadczenie  wdzięczności,  dzięko- 
wanie, podziękowanie,  dziękczynienie:  Bogu  D. 
f  =  chwalą  Bogu).  Ojciec  z  Synem  niech  to 
sprawi,  by  mu  D.  zabrzmiała.  Pśń.  kość.  Kto  ś. 
sam  do  usług  wprasza,  żadnej  dzięki  nie  odna- 
sza.  Prz.  Obrócił  ś.  Poljarch,  chcąc  uczynić 
dziękę.  Pot.  f  Dziękę  mi^Ł— przyjąć  dziękczynie- 
nie: Miej  tedy  i  dziś  dziękę,  biskupie  cnotliwy, 
żeś  pospolitej  rzeczy  służyć  tak  ehętliwy.  Kochan. 
3.  \  wdzięczność :  On  zaś  do  nieba  wzniósszy 
obie  ręce,  o  wiekopomnej  bogom  ślubił  dzięce. 
Chr.  4.  \  wdzięk,  j)Oivab.  5.  -f  ozdoba,  zaszczyt, 
chluba:  O  klejnocie,  o  dzięko  domu  upadłego! 
Bardz.    <Nm.  Dank> 

Dziękczynienie,  a,  Im.  a  oświadczanie  wdzięczno- 
ści, czynienie  dzięk,  dziękowanie,  składanie  podzię- 
kowań.    <Dzięka-|-CZYN> 

Dziękczynnie  przys.  od  Dziękczynny. 

Dziękczynność,  i,  blm.  rz.  od  Dziękczynny, 
wdzięczność. 

Dziękczynny,  t  Dziękowny  dzięki  składający,  dzię- 
kujący:  Modły  dziękczynne.    <Dzięka-f CZTN> 

Dzięk  dzięki  w.  naśladowanie  diwięku,  szczeg. 
dzioonka:  Sanie  za  saniami  dzięk  dzięk  dzięk 
dzięk.  L.     <Dźwn.> 

I.  Dzięki,  ów,  blp.  p.  Dzięka:  Bogu  D.  (dom. 
niech  będą)!  =  c^wa^a  Bogu!  D.  Ci,  Boże,  za  twe 
wszystkie  dary  (  =  dziękuję,  podziękowanie  skła- 
dam). Składać,  czynić  D.,  f  D.  wzdawać.  Jakie 
ja  Tobie,  Panie,  dać  mam  D.?  Kochan.  Bogu  D., 
uratowaliśmy  go.  Wnidźcie  w  kościół,  nieście 
D.  Panu.  Kochan.  Wielkieśmy  zawżdy  D.  winni 


DZIKI 

Panu  i  Bogu   naszemu.   Skar.     Wrócił   ś.  do  P. 

Jezusa  z  dziękami.  Skar.  Mieszka  nie  napełnisa 
dziękumi,  ale  dzięgami.  Prz.  Panie!  za  ten  dar 
z  Twej  ręki  oddawać  Ci  będzlem  D.  Koch.  Do- 
żyj ty  szczęścia  i  późnego  wieku,  i  pokój  tobie 
i  D.  Mick.     <p.  Dzięka  > 

2.  Dzięki  przys.  zawdzięczając  czemu,  wskutek 
czego:  D.  twoi.ii  staraniom  wyszedłem  na  czło- 
wieka.    <p.  Dzięka  > 

Dziękować,  uje,  owal  za  co  a.  f  z  czego,  [cze- 
go, z  czego]  I.  wdzięczność  oświadczać,  dzięki  skła- 
dać: D.  Bogu  za  dobrodziejstwa.  Dziękuję  za 
już,  a  proszę  o  jeszcze.  Dziękuję  ci  za  taką 
przyjemność  (ir.)  =  nie  chcę  takiej  przyjemności. 
Dziękujęć  z  wieczerzy.  Kn.  (  =  nie  obiecuję  przyjść 
na  wieczerzę,  wymawiam  ś.  od  wieczerzy).  Dzięku- 
ję sobie,  żem  tej  a  tej  za  żonę  nie  wziął.  Górn. 
(=  jestem  sobie  wdzięczny,  oboici  izany,  winszuję  so- 
bie). [On  jej  odpisuje,  że  z  przyjaźni  już  dzię- 
kuje. Podziękujcie  Panu  Bogu  z  obiada].  2.  po- 
rzucać co:  D.  za  służbę.  3.  y.  odpowiadać  na 
ukłon  a.  iyczenie:  Kłaniał  mu  ś.  nizko,  ale  on 
mu  nie  dziękował.  L.  (  =  nie  odkłonił  ś.).  Juk 
przepijasz,  tak  ci  dziękują.  Prz.   <Nm.  dankea> 

Dziękowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dziękować. 

Dziękowany  któremu  dziękują:  Źle  ś.  mówi  być 
dziękowaaym  od  drugiego.  Gol.  Proszony  czy 
nieproszony,  a  skoro  gość,  to  już  zawsze  D. 
Byk.  Nieproszony,  niedziękowany,  nabawiłeś  nas 
kłopotu.  Fred.  A. 

t  Dziękowny  p.  Dziękczynny. 

[Dziętel,  tla.  Im.  tle]  p.  Dzięcioł. 

tDziga,  i,  Im.  i  p.  Dzida.     <p.  Dzida> 

Dzigora  zł.  p.  2.  Dziewanna.     <?> 

XDzigun,  a,  blm.  p.  Dżygun. 

1.  Dzik,  a,  Im.  i  I.  u  dr  zew  n -dziki  wyrostek, 
wilk:  Dziki  i  wilki  od  korzenia  i  pnia  drzewa 
uprzątnione  być  mają,  aby  soków  nie  kradły. 
Kluk.  2.  X  i>.  I.  Dzikus:  a)  Nie  mogliśmy  zro- 
zumieć gadaniny  dzika.  Przyb.  (=  dzikiego  czło- 
wieka), b)  To  i).,  co  ani  ś.  pokaże  w  świecie. 
Sł.  wil.  3.  a.  Dzika  świnia  200I.  (sus  scrofa) 
zwierzę  parzystokopytowe,  szczep  wielu  przynajmniej 
ras  świni  swojskiej,  myśl.  czarna  zwierzyna, 
błoeiarz,  smolak:  Jak  idziesz  na  niedźwie- 
dzia, gotuj  łóżko,  a  na  dzika  mary.  Prz.  D.  ka- 
ledoński.  Tak  dzieje  ś.  z  rozmową :  zwolna  ś. 
pomyka,  aż  natrafi  na  przedmiot  wielki,  jak  na 
dzika.  Dzikiem  rozmów  strzeleckich  był  ów  spór 
zażarty.  Mick.  Przen.:  Zgrał  ś.  jak  bizun,  zła- 
pali dzika  panowie  jubilerowie.  L.  (=  znaczny 
zysk  otrzymali).  Spudłowałeś,  stary  dziku.  Sienli. 
(o  starym  kawalerze).  Zdr.   Dziczek.   <I)ZIW> 

2.  Dzik,  Dzikos,  Dzika,  Oziksom  zł.  dziesięć. 
<?> 

fDzikawieo,  woa.  Im.  woy  człowiek  dziki,  sro- 
gi. Zebr.     <DZIW> 

X  Dzikawy  mający  barwę  żelaza. 

X  Dzikczejszy  p.  Dziki. 

Dziki,  st.  wyższy  Dzikszy  a.  X  Dzikczejszy,  fDzl- 
wy,  [Dziwy],  fDziwoki,  [Dziwoki]  I.  nie  domowy,  nie 
swojski,  nieoswojony,  nieobłaskawiony:  Dzikie  zwie- 
rzęta. Gołąb  D.  Orłowie  dzicy.  Mick.  Wilka  dzikim 
psem  zowią,  bowiem  jemu  postawą  i  wyciem 
podobny.  Sień.  [D.  jendykj  p.  Indyk.  2.  nie  ogro- 
dowy, polny  a.  leśny:  Dzika  jabłoń,  grusza. 
Czosnek  D.  |D.  rozmaryn]  p.  Rozmaryn.  [Dzika 
sałata]  p.  Sałata.  3.  nieucywiiizowaiiy,  nieoświe- 
cony,  barbarzyński:  Dzicy  ludzie.  Dzikie  ludy. 
Hordy  dzikie.  Ród  ludzki  D.,  w  lasach  roz- 
P"ierachniony.    Mlek.    ■fD.    mi^ż  =  satyr.    Kochan. 


655 


DZTKHW 


DZIOBANKA 


I>sSkle  postacie  wujownik('iw.  Sienk.  4.  srof^i, 
okritlnij,  drapieżny,  krwioierczy,  rozbealwioiuj,  ruz- 
loicieczony,  zatarty,  zajadły,  zaciekły,  rozjuazony: 
D.  ch;irakter.  Dzikie  seree.  D.  ś.  pastwi,  śmia- 
ły (larujo.  Prz.  Dzikie  łowy,  pełne  wrzasków, 
okrzyków  i  nawoływań.  Sienk.  Chcąe  być  wi- 
dzem dzikich  bojów,  już  u  zwierzyńca  podwo- 
jów król  zasiada.  Miek.  Brody  ich  (zbójców) 
dług-ie,  kręcone  wjjsiska,  wzrok  D.,  suknia  plu- 
gawa. Mick.  Twarze  stawały  ś.  dzikie,  coraz 
dziksze.  Choin.  5.  nienaturalny,  szalony,  lościekhj, 
nieiiohanwioany,  gwałtowny:  D.  śmiech.  Dzika  ra- 
dość, wściekłość.  Wzrok  nań  obrócił  tak  ostry 
i  I).,  że  Rejent  zbladnął,  zaczął  zapinać  guziki. 
Mick.  Łkał  i  dzikim  głosem  wył.  Kulig.  Pro- 
łiiień  ksiożyca  tak  dziką  tkliwość  rzucał  w  przy- 
mrużone oczy,  z  jaką  mizg  upiorzycy,  gdy  ko- 
chanka zoczy.  Malcz.  Dzika,  szalona,  zuchwała, 
istna  dziwożona.  Sow.  X  Dziwactwo  jego  poka- 
zuje, że  on  coś  musiał  dzikiego  zachwycić.  L. 
( =  zivarjuwnó).  Dzika  melodja.  Uderzył  lutnię 
i  głosem  niepewnym  szedł  za  dzikiemi  tonami 
Konrada.  Mick.  Ivoń  D.  (-gorący,  popędliwy, 
nieufjlaskany).  6.  dziczący  ś.,  nietowarzyski,  nie- 
śmiały, wstydliwy :  Dzikie  dziecko.  7.  nietknięty 
ręlcą  ludzką,  w  stanie  natury  znajdujący  ś.,  nie- 
uprawny:  D.  ogród.  Dzika  okolica,  przyroda. 
Dzikie  kraje.  Sienk.  Dzikie  stepy,  skały.  Z  naj- 
dzikszej pustyni  miło.'5ć,  wierzaj  mi,  ogród  roz- 
koszy uczyni.  Mick.  Dzikie  pole  --^  a)  szezeg. 
myśl.— puste  pole,  pustynia:  Pola  bez  roli  pusty- 
nią i  dzikiemi  polami  mianują.  Haur.  b)  a.  częś. 
Dzikie  \Mi\&  =  stepy  puste  nad  morzem  Czarnym  za 
czasów  Rzeczypospolitej.  8.  dziwaczny,  dziwny, 
osobliwy,  szczerjólny,  oryginalny,  ekscentryczny,  po- 
tworny, niedorzeczny:  D.  wygląd,  gust.  Dzika  pre- 
tensja. Pannie  Lali  i)rzyszła  myśl  dzika,  ażeby 
jiójść  wreszcie  za  mąż  choć  za  kuchcika.  Mick. 
9.  Drożdże  iizik[Q  =  rozwijające  ś.  z  zarodników, 
unoszących  ś.  w  powietrzu.  10.  Staw  D.  =  titwo- 
rzony  jirzez  zatamowanie  wody  w  naturalnym  ko- 
rycie. X  Dzika  rzeka  =  mająca  koryto  rozprzężo- 
iie.  Dzikie  wody  =  wody  zbyteczne  polami  odcfio- 
dzące.  Łab.  II.  D.  kAtnień  — kamień  nieociosany. 
Mur  ]).  =  wystawiony  z  dzikiego  kamienia,  bez  ładu 
w  spojeniach  i  bez  należytego  przylegania.  12. 
X  Dzika  farba  =  ielazna,  żelaznego  koloru.  13. 
[Dzikie  kolędy]  p.  Kolęda.  14.  lek.:  Dzikie  mię- 
so \).  Oziwy.  15.  zool.:  a)  D.  kur  (gallus  bank- 
hiva)  szcze/)  swojd-iego  kura.  b)  D.  osiel  p.  Osiel. 
c)  Dzika  świnia  p.  Dzik.  Dziki,  ego,  Im,  cy  rz. 
I.  człowiek  dziki,  nieucywilizowany ,  dzikus.  2. 
członek  parlamentu,  nie  należący  do  żadnego  stron- 
nictwa. 3.  człowiek,  uprawiający  jakiś  sport,  ale  nie 
należący  do  stowarzyszenia  sportowego.  <I)ZIW> 

Ozikmin,  u.  Im.  y  bot.  (lagooeia)  roi.  z  rodzi- 
ny baldaszkowych.      <?> 

Dziko  przys.  od  Dziki:  D.  rosnąć.  D,  patrzeć, 
rozśmiać  ś.,  wyglądać.  X  D.  pachnąć,  smako- 
wać. Sł.  wil.     <DZIW> 

xDzikoksztalty  dziki  kształt  mający,  dziko  wy- 
glądający.    <DZ1\V'-|-Kształt> 

Dzikoludy,  ów,  blp.  I.  dzicy  ludzie:  Nuż  który 
z  tych  dzikoludów  poczuje  w  sobie  ducha  po- 
dobnej pobożności.  Szaj.  2.  y.rodzaj  małp.  Kluk. 
<DZIW-fLUD> 

Dzikos  zł.  p.  2.  Dzik. 

Dzikość,  i.  Im.  i  rz.  od  Dziki:  Spojrzenia, 
w  których  maluje  ś.  D.  Sł.  wil.  W  księgach  ś. 
tych  dzikości  wszystkich  aauczyleś.  Niem. 
<DZIW> 


X  Dzikośmieszny  dziki  i  śmieszny  zarazem :  Pija- 
cy (racą  z  zdrowiem  baczenie  rozumne  i  dziko- 
śmłesznym  bawią  świat  widokiem.  Nar.  <DZIW 
-fŚMIE> 

Dzikotęskny  dziki  a  tąskny  zarazem:  Czegóż  bo 
tam  nie  było  w  tej  dzikotęsknej  a  miłosnej  do 
szalu  pieśni  cygańskiej!  Krasz.  <  DZIW  4- 
TSK  > 

Dzikowato  przys.  od  Dzikowaty. 

Dzikowaty  trochę  dziki. 

Dzikowiec,  wca.  Im.  wce  sokół  nie  dający  i. 
oswoić,  in.  hagart.     <DZIW> 

Dzikowina,  y,  Im.  y  I.  x  p.  Dziczyzna.  2.  a. 
XD2ikowizna-a)  a.  Dziczyzna,  Dziozyna  mec.so 
2  dzika,  b)  X  pustynia,  puszcza :  Spojrzyj  na  te 
puste  dzikowiny,  gdzie  człowiek  ś.  jeszcze  nie 
sadowił.  Stasz.  3.  [D.]  =  a)  pustkoioie  lośr ód  la- 
sów, b)  ziemia  opuszczona,  nieiiprawna.  c)  a.  [Zy- 
wiec]  spodnia  nieurodzajna  warstwa  gruntu. 

Dzikowizna,  y,  Im.  y  I.  Xp.  Dzikowina:  Chodź 
ze  mną  w  puszcze  Apeninu;  dobywajmy  jej  dzi- 
kowizny  i  uprawiajmy  jej  ziemię.  Stasz.  2.  [D.] 
p.-  Dziczyzna. 

Dzikowy  p.  Dziczy:    Dzikowe  kły.  L. 

Dzikowybrzeżny  mający  dzikie  wybrzeża:  Lemnos 
dzikowy  brzeżna.    Ml.    <  DZI  W-f-Wy-J-BRZEG  > 

Dziks  zł.  p.  2.  Dzik. 

[Dziksel]  p.  Diksel  <  Zap.  (i)dzi -}- k  4- se 
(  =  sobie)> 

Dziksom  zł.  p.  2.  Dzik. 

[Dziku!]  przyipiew:  Hej  D.  bendziku  dylu  dylu! 

[Dzikula,  i,  Im.  e,  Dikula]  owoc  dzikiej  jabłoni 
a.  gruszki:  Po  Spasie  i  D.  zda  ś.    <DZI\V> 

[Dzikun,  a,  Im.  yj  robak,  toylęgły  z  jajek  much. 
<DZIW> 

1.  Dzikus,  a.  Im.  y,  X  Dzik  I.  człowiek  dziki, 
nieucywilizowany.  2.  a.  Dziczek  (szezeg.  o  dziecku) 
człowiek  niehniały,  nieoswoiony  z  ludźmi,  unikają- 
cy ludzi,  odludek:  A  chodźcież,  dzikusy!  nie  sły- 
szycie, że  panienka  chce  tego?  Bał.  <DZ1W 
z  końcówką  Łć.> 

2.  Dzikus  zł.  p.  2.  Dziewanna. 
Dzikuska,  i.  Im.  i  dzikus  dziewczyna. 

t  Dziinik,  a.  Im.  cy  j).  fDzielnik:  Nad  pocztem 
dzilników  był  postawion  urzędnikiem  Adomiram. 
Leoi>-     <Czes.  delnik  > 

fDzilo,  a,  Ira.  a  p.  Dzieło. 

X  Dżin,  u,  blm.  p.  Dżyn. 

fDzin^ć,  nie,  nął,  jDzinąć]  ginąć:  Alboć  teże 
oni  złą  śmicircią  dziną.  Kaz.  Gnicź.    <p.  Ginąć > 

[Dzindzinier,  a,  Im.  owiej  \i.  Inżynier. 

fDzinga,  i,  Im.  i  p.  Dzynga:  Ni  Orf  ej  lutnią, 
ni  Amfjon  dzingą,  ani  przesławną  Merkury  sy- 
ryngą  taki  wab  daje.  Koch.     <Zap.  Dżwn.> 

fDzinia,  i,  Im.  e  tkanina:  Obłoezył  jeśm  ś. 
w  dzinię.  Ps.  puł.     <DZ1E,  por.  Dzianka> 

[Dziń!]  naśladowanie  brzęku  szkła  tłuczonego. 
<Dźwn.> 

t  Dzirtsia  p.  Dziś.    Kaz.  Święt. 

Dziob,  a,  Im.  y  ;).  Dziób. 

Dziobać,  bie,  bal  1.  |>.  Dziobnąć.  2.  [D]  ko- 
pać: D.  kartotle.     <  DZIOB  > 

Dziobak,  a,  Im.  I  I.  [D.]  narzędzie  do  zdejmo- 
wania gnoja.  2.  bot.  =  a)  bł.  p.  Przygielka.  b)  bł. 
p.  Rukwiel.  3.  zool.  (ornithorliynchus  anatinus) 
zwierzę  ssące  jednootworne,  jajorodne,  z  płaskim 
dziobem.     <  DZIOB  > 

Dziobanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dziobać. 
Dziobanka,  i,  Im.  i    I.  \v\f.  tło  zamaloipane  drob- 
niutko   hdftowanemi     punkcikami,    in.    maczek, 
I  piasek,  zakrapianie.     2.  hut.  mała  flaszka 


656 


DZIOBAS 


T)ZIÓBA\EK 


apłekargka  w  kształcie  bańki  z  długą  xzyjq,  bo- 
etatikd. 

Dziobas,  a,  Im.  y,  Dzióbas,  Dziubas  I.  fD.J  p. 
Dziób.  2.  rniilfi  sieicierhd  do  wydrąiania  drzewa. 
3.  koniec  oskarda  do  rąbania  muru. 

Dziobato  \>Tzy^.  od  Dziobaty,  ospowato:  D.  wy- 
gląilii.  Sł.  wil. 

Dziobatość,  i,  blm.,  X  Dziubatość  stan  dolko- 
walij  skuri/  jio  /irzebylef  os/)ie,   osj)owaloió. 

Dziobaty,  x  Dzióbaty,  X  Dziubaty    I.  a.  Dzio- 

biasty  ma/'(ci/  dziób,  szczeg.  dhuji,  dlugotlztob;/: 
Żóraw  I).  Mick.  (Wron.i)  wyciągała  na  prawo 
i  na  lewo  dziobat.-j  głowę.  Dyg.  2.  mający 
na    Iwttrzij    dołki    bliznowate    po    ospie,    ospowaty. 

<i)Zi<)n'> 

Dziobeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Dziób  i  Dziobek. 

Dziobek,  bka,  Im.  bki  I.  p.  Dziób:  a)  Kałdy 
ś.  ptaszek  swoim  dziobkiem  żywi.  Fr/.  b>  anat.: 
n.  łyżeczkowaty  w  jamie  bębenkowej  i^rostrura 
cochleare).  2.  p.  Dzióbek.  3.  [D.]  wyrostek  w  pO' 
staci  dziobka  u  mlona  w  inrnnch.  4.   bot.:  D.   ż6- 

rawi  p.  JMuszkatei.  Zdr.  Dziobeczek. 

Dziobiasty  I.  p.  Dziobaty:  D.  bocian.  Przyb. 
2.  anat.  do  dzioba  podobny:  Wyrostek  D.  kości 
łokciowej,  in.  x  wyrostek  w  roni  as  ty  (ros- 
trum  olecrani).  Wyrostek  D.  szczęki  dolnej,  in. 
Xróg  przedni  żucłiwy,  wyrostek  Xwro- 
niasty,  Xwroni8ty,  Ikoronowy,  Ikształ- 
tokoronny,    fwyrost    kliniasty. 

(Dziobka,  i,  Im.  ij    p.  Dziabka.     < DZIOB > 

Dziobnąć,  nie,  nąt,  nied.  Dziobać,  fZobać, 
X  Dzióbać,  X  Dziubać  dziobem  uklóó  a.  schwycić: 
Sęp  dziobał  wfjtrobę  Prometeusza.  Będij  ci  dzio- 
bać nasze  zboże  ptacy.  Jabł.  Przen.:  Maraeiuki 
krzywemi  nas  szablami  dziobią,  gdyby  kruki. 
Słów.  Przen.:  D.  kogo  =  powiedzieć  komu  coś  przy 
krego,  ukłóć,  uboić  go.  D.  czego  =  skosztować.  D.  Ś. 
uklóć  L  dziobami:    Ptaki  ś.  dziobią.      <  DZIOB  > 

Dziobnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dziobnąć. 

Dzfoborożeo,  żoa,  Im.  źoe  zool.  I.  (buceros) 
ptak  wróblowały  z  rodziny  tej  samej  nazwy.  2. 
w  Im.  rodzina  ptaków  wróhlowatych.  <DZIOB-j- 
ROG> 

Dziobowato  przys.  od  Dziobowaty.  L.  <  DZIOB  > 

Dziobowaty  ma/ą-y  kształt  dzioba:  Strąk  D. 
Jund. 

Dziobowy  przym.  od  Dziób;  Dziubowy. 

[Dziocha,  y,  3  pp.  dziose.  Im.  y]  p.  Dziewucha. 
Zdr.  [Dzioszka,  Dzióazka].    <DZIW> 

[Dzioka,  I,  bim.j  p.  [Dzięgaj. 

7  Dzioł,  II,  Im.  y  rodzaj  taAca:  Rozmaitą  z  nim 
pląszą  manierą,  jedni  hołubca,  drudzy  ruskie 
dzioły.  Pot,     <  Brs.  dźort.> 

[Dzlolna,  y,  Im.  y]   p.  Żołna. 

[Dziotndzlaó,  a,  al,  Dziómdziać]  jeść  powoli  (np. 
o  małych  dzieciach).  Por.  Dziómdzia,  Dziamać, 
Dzięgać,  Dźwięgać.     <Dźwn.> 

Dzion,  u.  Im.  y  \.  ul  słomiany  a.  drewniany, 
in.  koszka.  2.  [D.)  ul  na  drzewie,  barć:  Sosna 
Btojała  z  dzionem.     <DZIE> 

Dzioneczek,  czka,  Im.  ozki  p.  Dzień. 

Dzionek,  nka,  Im.  nkl  p.  Dzień:  .Już  na  górach 
świta  D.  Zal.  Kiedyć  może  skowronek,  wyla- 
tując nad  kłosy,  jak  świt  tylko,  jak  D.,  trzepo- 
tać ś.  w  niebiosy...  Len.  Dobry  D.,  dobre  dwa. 
Prz.  t  Naprzód  przed  świtaniem  godzinę  trąbio- 
no, a  skoro  jedno  był  mały  D.,  powtóre  trąbio- 
no i  ,w  bębny  bito.  Paszk.  (  -  iwit,  brzask). 
<DŹN> 

ŁDzionia,    i,    Im.    e]    otwór    ida     na     drzewie. 
.   ►ZIE> 


[Dziono,  a,  Ira.  aj  wylrąimic  pnia  (częió  ula). 
<DZIK> 
iDzionyszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Dzień. 
[Dziopa,  y,  Im.  y]  I.  dziewczyna,  dziewka,  pod- 
lotek. 2.  szmata,  c/iustka  na  głowę.  Zdr.  [Oziop- 
ka,  Dziopię].  Zgr.  [Dziopiagaj.  Por.  Dziewa. 
<  DZIWI 

Dziopan,  a,  Ira.  yl  bocian.     <?> 
Dziopiaga,  i.  Im.  ij  p.  Dziopa. 
Dziopię,  ęoia.  Im.  ęta]  p.  Dziopa. 
Dziopka.  i,  Im.  i]  p.  Dziopa. 
Dzior,    u,    Ira.    y,    Dziór,    Dzier    a.    częś.    Ira. 
Dziery]  pierwsze,    najgrubsze   wijczoski    lnu  a.  ko- 
nopi.    <  DZIOR  > 
tDziora,  y.  Im.  y  p.  Dziura. 
tDziorawy  p.  Dziurawy. 
Dziosa,  y.  Im.  y]  p.  Dziewucha. 
Dzioszka,  i,  Im.  i]   p.  Dziocha. 
Dzioucha,  y,  Im.  yj  p.  Dziewucha.  Zdr.  [Dziou- 
szyca'. 

Dziouszyca,  y,  Ira.  e]  p.  Dzioucha. 
Dziowcha,  y,  Ira.  y]  I.  p.  Dziewucha.  2.  córka. 
Dziób,  oba  a.  óba,  Ira.  oby  a.  óby,  Dziob,  Dziub, 
[Dzioba]  znacznie  wydłuione  szczęki,  nie  okryte 
wargami:  D.  ptaka.  Szponami,  krzywemi  dzioby 
szarpajray  jadło  na  sztuki.  Mick.  Bił  w  ryby 
dzióbera,  jak  sztyletera.  Słów.  Przen.:  Jeżelim 
tam  nie  pozostawił  zbyt  wielu  piór,  to  tylko  dla- 
tego, że  zanira  tam  wszedłem,  raiałera  już  D. 
nieźle  zakrzywiony  i  niezgorzej  ostre  pazury. 
Sienk.  (mowa  o  Płoszowskim).  2.  przen.  buzia, 
usta,  usteczka:  Daj  dzioba.  3.  zwykle  w  Im.  a. 
[Dziobaki]  blizny  dolkowate  po  ospie,  znaki  ospo- 
loe:  iOzy  na  tobie  groch  młócili,  że  ci  dziobów 
narobili?].  4.  ostry  i  wystający  koniec  czegoś:  a) 
Młot  kamieniarski  z  dziobem  spiczastym.  Łab. 
b)  koniec  rury  wodociągowej,  sterczący  w  ścianie: 
Wody  utoczył  z  dzioba,  sterczącego  w  ścianie. 
Krasz.  c)  D.  a.  Dziobek  gazowy  =  rwrfca  koń- 
czasta,  którą  wychodzi  gaz.  d)  przód  sani.  e)  przód 
okrętu:  Odszedłem  na  D.  statku,  gdzie  wiszą 
kotwice.  Sier.  f)  pozioma  belka  rogatki,  szlaban: 
Za  spuszczonym  dziobem  rogatki  przeleciało 
wszystko.  Orzesz,  g)  X  koniec  buta,  t.  j.  okucia 
u  spodu  pala.  h)  [D.j  nos  u  wozu.  i)  anat.:  D. 
kości  klinowej  czaszki  (rostrum  sphenoidale).  D. 
spoidła  wielkiego  mózgu  (rostrum  corporis  callo- 
si).  D.  kruczy,  in.  wyrostek  kruczy  (pro- 
cessus  eoracoideus).     5.  bot.:  Czapli  D.  p.  iglica. 

6.  lek.:   XD.  krMaij  -  narzędzie  do  rwania  zębów. 

7.  łyżw.  rodzaj  figury,  wykonywanej  przez  łyżwia- 
rza na  lodzie:  D.  zwyczajny,  in.  odwrócona 
trójka.  D.  zwany  Q.  D.  zwany  odwrócone  Q. 
D.  bez  zmiany  kantu  łyżwy.  D.  odwrócony  bez 
zmiany  kantu  łj^żwy.  Zdr.  Dziobek,  Dzióbek, 
Dziobeczek,  Dziobeczek,  [Dzióbuś,  Dzióbanek, 
DzióbasekJ.  Zgr.  [Dziobas,  Dzióbas].    <  DZIOB > 

1.  [Dzioba,  y,  Im.  y]  p.  Dziób;  znak  po  ospie. 
Pol.     <  DZIOB  > 

2.  [Dzioba,  y,  blm.]  pypeć,  choroba  kur.  <  DZIOB  > 
Dzióbać,  bie,  bal  I.  Xp.  Dziobnąć:  D.  obiesia 

ptacy  będą.  Jabł.  2.  [D.]  p.  Dzióbnąć.  3.  [D.] 
kłóć,  uwierać:  Boskie  chodził  nie  bede;  skale 
w  nogi  rae  dzióbiom. 

Dziobak,  a,  Ira.  I,  Dziubak  młot  kamieniarski 
z  dziobem  śjnczastym  do  ociosywania  kamieni,  in. 
nosaciec.  Łab.     <DZIOB> 

[Dziobaki,  ów,  blp.]  p.  Dziób:  A  znajdzie  ś. 
chłopiec  taki,  że  nie  zważa  na  D. 

[Dzióbanek,  nka,  Ira.  nkl]  p.  Dziób:  A  tyś  Kra- 
kowianka, korauz  dde  dziobanka?  Pśń. 


mi 


42 


DZIOBANIE 


T>7TŚ 


X  Dziobanie,  a,  blm.,  czynnoi^ć  cz.  Dzióbać. 

Dzióbas,  a,  lin.  y  I.  [D.J  p.  Dziób.  2.  p.  Dzio- 
bas.    <  DZIOB  > 

[Dzióbasek,  ska,  Im.  ski]  p.  Dziób:  lAti  ptii- 
8et  popod  l^sek,  zakrzywiony  ind  D. 

X  Dzióbaty  p.  Dziobaty:  Młot  D.  do  ooiosywa- 
nia  kamieni.  Łab. 

Dzióbeczek,  ozka,  Im.  ozki  p.  Dziób  i  Dzióbek: 
A  j&  uiaaecka,  komuz  ddm  dzióbecka?  Pśń. 

Dzióbek,  bka,  Im.  bki  I.  p.  Dziób:  a)  Złotai- 
ezeńku,  zrób  mi  kubek,  tylko,  proszi^,  zrób  rai 
ładnie:  zamiast  uszka  ptasi  D.  Len.  b)  a.  Dzio- 
bek, Dziubek  =  a)  buziak,  twarzyczka:  We  dwo- 
rze aby  8.  D.  młody  pokazał,  król  musi  f  o  zo- 
baczyć. Krasz.  Przyjechał  do  mnie  i  raówH  „Daj 
buzi,  mój  kochany  dzióbku!"  (=usteczka).  P) 
[Dzióbek]  przen.  całus,  f)  wyrostek  w  postaci 
dzioba:  Kłosek  pszenicy  zamknięty  jest  w  dwu 
plewach,  zakończonych  dzióbkiem.  Rost.  8)  nosek 
naczynia,  np.  dzbanka,  2.  pusz.  koniec  kurka  re- 
toolwerowego,  uderzający  w  nabój.  Zdr.  Dzióbe- 
OZek.     <  DZIOB  > 

[Dzióbnąć,  nie,  nąl,  nled.  Dzióbać]  napić  i.  tro- 
chę z  kieliszka,  n^ypić  trochę.  [Dzióbnąć  Ś.]  ude- 
rzyć i.:  Jk  przyleciał  do  Słonego  i  dzióbłek  sie 
okropnie  na  sęku. 

t  Dzióbo-krukowy  anat.:  Myszka  dzióbo-kruko- 
■Wa  =  mięsień  kruczoharkowy  (musculus  coraco- 
brachialis).     <DZI0B4-KRUK> 

[Dzióbrys,  a.  Im.  y]  I.  człowiek  dziobaty.  2. 
człowiek  ciekawy. 

[Dzióbuś,  a,  Im.  e]  p.  Dziób:  Daj  dzióbusia, 
dziewczyno! 

[Dzlócha,  y,  Im.  y]  p.  Dziewucha. 

[Dziómdzia,  i,  Im.  e]  p-  Dziamdzia.  Por.  Dziom- 
dziać.    <Dźwn. > 

Dziómdziać,  a,  al]  p.  Dziomdziać. 

Dzlór,  oru.  Im.  ory]  p.  Dzior. 

Dziószka,  i.  Im.  i]  p.  Dziooha. 

Dzirać,  a,  ał]  p.  Dzierać. 

[Dzirbić  się,  i  ś.,  ii  Ś.]  dźioigaó  i.  (z  łóżka): 
Trza  ś.  D.,  bo  jak  ni,  to  słabość  nie  odydzie. 
Por.  Dzierbolió  ś.  <  ?  Może  w  zwiąjzku  z  Cześ. 
drbati  •=  drapać,  bić  i  t.  d.,  por.  wdrapać  ś.  > 

[Dzirdzak,  a.  Im.  i]  p.  Dzierżak. 

[Dzirgiem]  p.  Ciurkiem. 

[Dzirski]  p.  Dziarski. 

[Dzirsko]  p.  Dziarsko. 

[Dzirskość,  i,  blm.]  p.  Dziarzość. 

Dziryd,  u,  Im.  y  p.  Dziryt. 

Dziryda,  y,  Ira.  y  p.  Dziryt.  Wor. 

Dziryt,  u,  Im.  y,  Dziryd,  Dziryda,  X  Dżyryd, 
X  Dzeryd,  X  Dżeryd  pocisk  w  postaci  grotu,  osa- 
dzonego na  krótkim  drzewcu,  rodzaj  krótkiej  kopji. 
<Arab.  dżerid,  przez  Tur.  dżirid> 

[Dzirzo]  (dzir-zo)  p.  Dziarsko:  Być  D.  =  nie 
spać,  czwoać. 

[Dzirzy]  (dzir-zy)  p.  Dziarski. 

D2irża,  y.  Im.  e  bot.  (olyra)  roi.     <?> 

tDzirżantny  p.  Dzirżętny:  Ustawienia  praw 
króla  Kaziniirowych  miedzy  dzirżantnymi  s^  po- 
łożona. Św.  z  Woc.     <  DZIERŻ  > 

fDzirźawa,  y,  Im.  y  p.  Dzierżawa. 

+  Dzirżawoa,  y,  Im.  y  p.  Dzierżawca. 

[Dzlrże]  p.  Dziarsko. 

fDzirżeć,  y,  al  p.  Dzierżyć  i  Dzierżeó. 

t  Dzirżenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dzirżeó:  Byó 
■w  dzirżeni    dziedziny. 

tDzIrżewca,  y,  Im.  y  p.  Dzierżawca. 

tDzIrżewozy  p.  Dzierżawczy:  Dzirżewcaa  dzie- 
dzina (  =  ioIość  jjosiadana).  Ort. 


tDzirżęlny.  fDzirżantny  moc  prairn  mający, 
prawomocnij:  U.stawienia  dzirżętna  (^ustawy  pra- 
womocne).' <  DZIERŻ  > 

tDzisi,  [Dzisi]  p.  Dzisiejszy:  Od  dzisiego  dnia 
dwiema  wiedroma  będę  nosiła.  Ż.  E.  Takżee 
wieku  dzisiego  my  właśnie  czynimy,  że  ludzi 
mądrych  radą  upornie,  gardzimy.  Papr.  [Z  dzi- 
siego obiada].     <DŹŃ+S> 

xDzisia,  [Dzisiaj  p.  Dziś:  Do  D.  dnia.  Pot. 
Lepsze  pewne  D.,  niż  najlepsze  niepewne  jutro. 
Fred.  M.  Nie  będzie  spała  D.  Kolb.  Co  ja  wi- 
dział, widział  D.!  Zal.  Przyjmi  D.  nasze  dusze. 
Ż.  B.     <DŹŃ+Ś> 

Dzisiaj  p.  Dziś:  Trosk  nie  wystraszym  przez 
płacze  rzewne,  D.  jest  naszym,  jutro  niepewne. 
Kras.  [Magdalenkę  D.  nocy  zabił]. 

[Dzisiajszy]  p.  Dzisiejszy:  Dnia  dzisiajszego. 

[Dzisiak]  p.  Dziś. 

[Dzisidzien,-dnia,  blm.]  c.  Dziśdziert. 

TDzisie  p.  Dziś:  Takiej  wojny  aż  po  D.  nl- 
gdyra  nie  doświadczyła.  Przyb. 

fDzisiedniowy  p.  i)zisiejszy:  Nigdy  tenże  noc- 
nego miesiąca  kształt  wiekuje,  zawżdy  jutrzej- 
szegp  D.  uboższy,  jeśli  go  przybywa.  Zebr. 
<DZŃ-hŚ+DŹŃ> 

[Dzisiej]  p.  Dziś. 

Dzisiejszość,  i,  blm.  teraźniejszość,  obecność:  "Wię- 
cej tam  było  dzisiejszości.  Szai.    <DŻŃ-|-Ś> 

Dzisiejszy,  Im.  dzisiejsi  a.  f  dzisiejszy,  [Dzi- 
siajszy], f  Dzisi,  [Dzisi]  fDzisiedniowy,  t  Dziś- 
tegodniejszy  I.  z  obecnego  dnia:  Dzień  D.  Chleb 
D.  Gazeta  dzisiejsza.  2.  teraz  istniejący,  teraźniej- 
szy, tegoczesny,  obecny,  współczesny:  Dzisiejsza 
młodzież,  moda.  Dzisiejsze  obyczaje,  pojęcia.  Ja- 
ko poohlebnicy  dzisiejszy.  Wuj.  -j-Do  dzisiejszy 
godziny.  Domyślają  ś.  niektórzy  dzisiejsi,  że 
biskup  ten  ai-janinem  umarł;  ale  podobnie]  tym 
wierzyć,  którzy  na  on  czas  żyli.  Skar.  3.  dzii 
dopiero  iyjący,  istniejący:  Pan  nie  jest  już  D. 
i  wie  dobrze,  że  starzy  Polacy  szczerości  nie 
mieli  za  zuchwalstwo.  Zabł.  Nie  dzisiejsza  to 
refleksja,  wielu  ją  ludzi  przede  mną  uczyniło.  L. 
Niedzisiejszy  =  a)  dawno  istniejący,  daiony,  od- 
wieczny, stary:  Drzwi  i  sklepienia,  nabijane 
gwiazdami,  miały  niedzisiejszą  postać.  Bał.  Gdym 
niedzisiejszy,  nie  wadzi  wspomnieć  o  daleko 
ubiegłej  praeszjości.  Lei.  b)  przen.  doświadczony, 
wytrawny.     <  DZŃ-f-Ś  > 

IDzisiok]  p.  Dziś. 

[Dzisz]  widzisz:  D.  go.  Jaki  mi  tul  D.  ty,  Szy- 
mek,  dyć  ślachta  ku  nam  id%.  Dyg.  <p.  Wi- 
dzieć > 

Dziś,  Dzisiaj,  X  Dzisia,  fDzisie,  fDzirtsia, 
[Dzisia,  Dzisiej,  Dzisiok,  Dzisiak]  L  przym.  = 
I.  obecnego  dnia:  Co  D.  opuścisz,  jutro  nie  do- 
gonisz. Prz.  Co  mnie  D.,  jutro  tobie.  D.  rano, 
D.  wieczór  a.  X  D.  w  wieczór.  Kiedyś,  ale 
nie  D.  Prz.  D.  tydzień,  jak  ś.  to  stało.  2.  teraz, 
obecnie,  w  obecnej  chwili:  D.  wóz  drew  za  kopę, 
00  był  pierwej  za  groszy  cztery.  Falib.  Jak  oi- 
ce  żyły  w  raju,  tak  D.  żyją  wnuki.  Mick.  Nie 
D.  dopiero  żyję,  a  nic  podobnego  nie  widziałem. 
Kto  to  D.  słyszał,  żeby  robić  takie  głupstwa! 
(=.znoimt,  bo,  zaś).  3.  [D.  na  jntTo]  =  zawczasu : 
BraciA  do  domku  wstąplóli  i  D.  na  jutro  mieli 
se  zawdy  zrychtowane  pojedzćnie.  IL  I.  rzeczow- 
nikowo =•  dzień  obecny ,  bieiący ,  dzisiejszy :  Ze 
złego  D.  może  byó  jutro  dobry.  Hrb.  Na  każdy 
dzieri,  na  każde  D.  chleba  prosimy.  Hrb.  Żyć  na 
D.  tylko.  Od  D.  za  tydzień.  Nie  od  D.  ś.  znamy. 
[Jutro,  jak   przyjdzie,   znowu    dzisiem    będzie]. 


65S 


PZIŚ 

2.  przy miMnWowo  =  dzisiejszy,  obecny:  Od  D.  daia. 
i)o  D.  dnia  a.  Dodziśdnia  a.  Po  D.  dzień,  fPo 
dzi8ie  =  a)  do  obecnego  dnia;  b)  do  terainiejszego 
izasu,  dotychczas:  Ogromni  Marsowie,  do  D.  dnia 
jeszcze  przez  nikogo  nie  pokonani.  Stasz.  Od 
Amurata  po  D.  dzień  tego  żaden  sułtan  nie  czy- 
nił. Star.     <DŹŃ+Ś> 

( Dziś  I]  wykrzyknik  w  tańcu:  Oj  dziś  dziś!  <  Zap. 
DŹŃ-fŚ> 

[Dziśdzień,  dnia,  bim.,  Dzisidzleń]  dzień  dzisiej- 
fzy,  dzisiaj :  Do  dzisiednia.  ,  ,      , 

tDziśtegodniejszy  p.  Dzisiejszy.  <DZN+S4- 
T+DŹŃ> 

Dziub,  a,  Im.  y  p.  Dziób:  Z  dołków  dziubów 
wyclioilzfjce  włosy  tworzyły  rzadki  zarost.  Bał. 
Z(ir.  Dziubelt,  Dziubeozeit.     < DZIOB > 

X  Dziub,  I,  Im.  bie  p.  Dziupla. 

[Dziub!]  p.  Dzib! 

1.  (Dziuba,  y,  Im.  y]  dziewczyna:  Próżno  D.  rę- 
ce łamie.  Pol.  Kozak  konie  napawał,  D.  wodę 
brała.  Por.  Dziewa.     <Ukr.  dziuba> 

2.  [Dziuba,  y.  Im.  y]  I.  kura:  Na  tutejszej  gro- 
bli D.  wodę  pije.  2.  indyczka.  Por.  Dziuby,  Dziu 
dziu  dziu.     <p    Dziuby  > 

XDziubać,  bie,  bal  p.  Dziobnąć. 

[Dziuba  dziubal]  p.  Dziu  dziu  dziu  I 

[Dziuba  dziuba  dylu  dylu!]  przyśpiew. 

Dziubak,  a,  Im.  i  p.  Dziobak. 

XDziubanie,  a,  blra.,  czynność  ez.  Dziubaói 

Dziubas,  a,  Im.  y  p.  Dziobas. 

[Dziubas,  a,  Im.  y]  p.  I.  Dubas. 

XDziubatość,  I,  blra.  p.  Dziobatośó. 

XDziubaty  p.  Dziobaty., 

^Dziub  dziub  dziubuśki  dziubuchna!]  p.  DzIu 
dziu  dziu! 

Dziubeczek,  czka,  ^m.  czki  p.  Dziub  i  Dziubek. 

Dziubek,  bka,  Im.  bki  p.  Dziub  i  Dzióbek.  Zdr. 
Dziubeczek. 

[Dziubi]   indyczy. 

[Dziubiaki,  ow,  blp.]  małe  indyki,  indyczęta, 
<p.  Dziuby> 

[Dziubnąć,  nie,  nąl  sobie  a.  D.  ś.j  upić  i.:  To 
ci  dopiero  dziubnął  sobie!  A  to  ci  s.  Piotrek 
dziubnął! 

[Dziubnia,  i,  Im.  e]  p.  Dziupla. 

Dziubowy  p.  Dziobowy:  Kleszcze,  zagięte 
w  obłąk,  dziubowerai  nazywają.  Krum. 

[Dziubuchna]  p.  [Dziub]  i  [Dziu]. 

[Dziubuśki]  p.  [Dziubi  i  [Dziu]. 

[Dziuby,  ów,  blp.]  indyki.  Por.  Ozlubiakl,  Dziu- 
ba.    <Może  DZIOB  > 

[Dziudzia,  i,  Im.  e]  człowiek  zaspany,  ociężały. 
<?  Dźwn.  > 

XDziu  dziu  w.  naśladowanie  grania  a.  śpiewa- 
nia: Gra  tak  trelisto  dziu  dziu.  L.    <Dźwa.> 

[Dziu  dziu  dziu!,  Dziub  dziub  dziubuśki  dziu- 
buchna I,  Dziuba  dziuba!,  Diu  diu  dlui]  nawo- 
ływanie kur,  cip  cip  cip!  Por.  2.  Dziuba.  <Dźwa.> 

1.  [.Dziug,  u,  Ira.  i]  cienkusz,  lura.   <?> 

2.  [Dziug,  a,  Im.  i]  p.  Dziuk:  Zjesz  dziuga  = 
zjesz  djabła.  Dziugiem  być  porażonym  =  mted  po- 
rażony stos  pacierzoioy. 

[Dziugaó,  a,  al]  I.  p.  Dziugnąó.  2.  ślizgaó  i. 
na  jednej  łyżwie.  3.  huśtać  (np.  dziecko).  [D.  ś.] 
ślizgać  ś.  Por.  Dziągwy.     <p.  Diugnąó> 

[bziuganie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dziugaó. 

[Dziugawka,  i,  Im.  i]  ślizgawka. 

[Dziugda]  kłusem:  Pędził  D.  (  =  biegł  kłusem). 
<?> 

Dziugl,  ów,  blp.  I.  a.  Dzugi  osad  po  wytopionej 
Ływicu  i  smole,  zdatny  do  wyrabiania  sadzy,  2. 
[D.J  śmiecie.     <Może  Ang.  jug  =  kałuźa> 


DZIUBA 

[Dziugnąć,  nie,  nąl,  Diugnąó,  nied,  Dziugaó, 
Diugać]  uderzyć,  szturchnąć.  [D.  Ś.]  uderzyć  ś.T 
Dziugnduom  sie  u  roboty  widłami  w  nogę.  Por. 
Dzióbnąć   ś.     <p.  Diugnąó> 

[Dziuk,  a.  Im.  I,  Dziug]  I.  wielka  włochata  gą- 
sienica. 2.  rodzaj  choroby  u  bydła:  Krowę  D.  po- 
raził i  zdecbła.  3.  uderzenie,  szturchnięcie. 
<Ukr.  diuh,  diuk -owad  wilczomleczowiee> 

[Dziulej,  a.  Im.  e]  oprawca,  mistrz.     <?> 

[Dziumdzia,  i,  Ira.  e]  p.  Dziamdzla:  Siłacz  jest 
i  w  szablę  zagrać  umie,  ale  D.  i  niunia  z  nie- 
go! Krasz.  Por.  Dziundzia.    <Dziec.> 

[Dziundzia,  i,  Im.  e]  j>ijak.  Por.  Dziumdzia. 

Dziuńdziuczyć  się,  y  ś.,  yl  ś.  gm.  guzdrać  L, 
wybierać  ś.  opieszale.     <?> 

Dziupel,  pla  (m.)  a.  [pli]  (ż.)  Im.  nie  p.  Dziupla. 

Dziupla,  i.  Im.  e,  Dziupel,  Dziuplo,  Dupla,  Du- 
pel  m.  i  [ż.],  Duplo,  X  Dup,  X  Dub,  X  Dziub, 
[Dziubnia]  I.  wydrążenie  ro  drzewie,  stojącym^  na 
pniu,  powstałe  wskutek  wygnicia  rdzenia,  wypróch- 
niały  otwór  w  drzewie:  Wam,  króle,  nie  znać, 
co  siano  a  słomka,  a  co  s,|.  dziuple,  a  co  pszczel- 
ne ule.  Słów.  Zbiór  trudniejszy,  potrzebują;Cy 
suszarni,  przechowania  w  stodotaci  lub  dziup- 
lach. Lei.  2.  wog.  szpara,  rozpadlina:  Pszczoła 
miód  swój  w  dziuplach  ziemi  składa.  Lei.  Skal- 
na D.  Ml.     <DUP/DZ1UP> 

Dziuplasty,  Dziuplawy,  XDupnia8ty,  [Dupnowa- 
ty]  mający  dziuplę,  wydrążony,  wypróchniały:  Drze- 
wo dziuplaste. 

Dziuplawy  p.  Dziuplasty. 

Dziuplo,  a,  Im.  a  p.  Dziupla.  Pol.  Przez  dziupła, 
szczeliny  i  przeręble  w  lodzie  wydobywała  ś. 
woda.  Gaw.  <DUP/DZIUP> 

Dziupnik,  a,  Im.  i  zool.  p.  Siniak. 

Dziura,  y,  Im.  y,  fDziora,  fDura,  [Dora,  Du- 
ra, Ozura,  Dźura]  I.  miejsce  przedziurawione, 
otwór:  D.  w  sukni,  na  łokciu.  D.  wq  drzwiach 
kluczowa.  Kn.  Nowe  ze  staremi  dzi arami.  Prz. 
Jaki  świder,  taka  D.;  jaka  matkci,  taka  córa. 
Prz.  Dziury  w  niebie  nie  będzie.  Prz.  Potrzeb- 
ny, jak  D.  w  moście.  Prz.  D.  w  sieci,  z  robie- 
nia jej,  z  tkania,  nie  z  rozdarcia.  Kn.  (=oko). 
W  Soczawie  dobrze  ś.  bronili,  a  co  nasi  we  dnie 
w  murze  dziurę  uczynili,  to  oni  j.ą,  w  nocy  za- 
prawili. Biel.  M.  (  =  wyłom).  Gdyby  nie  D.  pod 
nosem,  byłby  człowiek  z  groszem.  Prz.  (  =  usta). 
W  całym  dziury  szukać.  Prz.  (o  lubiących  przy- 
ganiaó).  [Dyszna  dziura]  =  fcrż«7i,  gardło  oddecho- 
we. Piw.:  D.  czopowa  =  otwór  we  fronto'mjm  dnie 
beczki,  służący  do  jej  opróżnienia,  in.  otwór 
czopowy.  D.  szpuntowa  =  oii«oV  w  pęku  beczki, 
służący  do  napełniania,  in.  otwór  szpuntowy. 
Gór.:  D.  wywiercona  =  oitiJoV  wywiercony  na  wsy- 
panie prochu  czyli  założenie  ładunku  do  rozerwa- 
nia skaty.  Przen.:  Urząd  —  to  D.  w  kieszeni 
(=pociąga  za  sobą  wydatki),  X  Dziurę  ma  w  gło- 
wie. Troć.  (  =  postrzelony,  warlogłów).  Aż  po  dziu- 
ry a.  częś.  po  dziurki  =  po  uszy:  Chociażeś  go 
chlebem  nakarmił  aż  po  dziury,  odraówże  mu 
co,  królu,  aż  zaraz  gniewem  szaleje.  Pot.  Zatkać 
dziurę  =po<rze6c  zaspokoić,  dług  opłacić:  Zatyka- 
jąc tę  dziurę,  wioskę  zastawił.  Troe.  fZłe  a. 
najgorsze  dziury  kim  zatykni^ powierzać  komu 
niebezpieczne  przedsięwzięcia,  stawiać  kogo  w  nie- 
bezpiecznym położeniu :  Nikim  inszym  nie  było 
i  w  Polszczę  i  w  Litwie  złe  dziury  zatkać,  je- 
dno Janem  Tarnowskim.  Orzech.  Kiedy  ś.  bić, 
nami  najgorsz;],  dziurę  zatykają,  i  na  złe  razy 
idziemy  wszelakie.  P.  Koeh.  Lpd.:  fDwie  dziu- 
rze.   Nie  wystrzelił   dwu  dziuru  z  kożucha.    2* 


659 


DZIURAWCÓW  ATT 


DZIURKO  WATy 


y.  zogłęhienie,  wydrążenie:  D.,  dół  wodą  wyryty. 
L.  I),  w  budowaniu  od  gruntu  do  wierzchu  dla 
wysuszenia.  Kn.  (-luft).  D.  i)iszczałliowa  wzdłuż, 
rura.  L.  3.  X  przen.  utrata,  uszczerbek,  brak,  nie- 
dostatek: Dowcipem  nagradza  mądra  białogłowa, 
gdzie  w  gładliości  I).  Bud.  B.  Obaczywszy  znacz- 
ną w  sobie  dziurę,  drapnęli.  Jabł.  D.  w  miesziiu, 
w  majętności.  Kn.  Wszystkie  dziury  w  tyra  piśmie 
wypełnić  trzeba.  Troć.  (-miejsca  niewykończone, 
luki,  niedokładności).  4.  X  przen.  sposób  wy- 
wikłania ś.,  droga,  sposób,  wybieg,  podstęp :  Tak 
i  tu  ordzie  gdy  wezbrano  skóry,  szuka  gdziein- 
dziej przeprawy  i  dziury.  Jabł.  Klęska  pod  Ko- 
ronowem nic  krzyżaków  nie  zastraszyła,  owszem 
oni  w  niej  sobie  dziurę  do  fortelu  znaleźli.  Paszk. 
Słowa  kontraktu  należy  dotrzymać,  dziur,  spo- 
sobów złycii  i  chytrych  nie  wynajdować.  Haur. 
Dziurą  na  urząd  wejść  a.  vi\^ió,  -  nieprawą,  nie- 
uczciwą drogą:  Bonifacius,  jako  dziurą  wszedł 
na  stolicę,  także  też  poczynał.  Biel.  M.  5.  ja- 
ma, nora,  kryjówka:  Do  dziury,  myszko,  do  dziu- 
ry! A  wychodźże  mi  z  dziury,  bo  sto  batów  ma- 
ło. L.  6.  ciasne  miejsce,  ciasny  kąt,  szczeg.  nie- 
wygodne mieszkanie:  Mieszkać  w  dziurze.  Sł.  wil. 
Starał  ś.,  jakoby  z  onej  ciasnej  dziury,  z  złego 
razu  i  miejsca  wojsko  wywiódł.  Skar.  Przen.: 
Przyparł  go  do  ciasnej  dziury.  Prz.  (-uprawił 
w  położenie  bez  wyjścia).  7.  [D.]  więzienie,  ciu- 
pa, koza:  Wsadzić  kogo  do  dziury.  Sł.  wil.  Po- 
seł do  dziury.  8.  miejsce  podejrzane,  knajpa: 
Włóczysz  ś.  po  dziurach.  9.  kąt  zapadły,  zaka- 
zany, odległy  zakątek,  miejsce  odludne,  wygon, 
przedpiekle:  To  taka  zaklęta  D.  10.  gra.  =  a) 
pośladek:  Dostaniesz  w  dziurę,  b)  pudendum  mu- 
liebre.  ii.  anat.  =  a)  otwór  w  kościach  płaskich: 
Dziury  stawowe  potylicy  (foramina  con- 
dyloidea);  Wielka  D.  potylicy  (foranien 
oecij)itale  ni.Tgnum);  D.  wzrokowa  kości 
klinowej  (foraraen  opticura).  b)  f Dziury  żo- 
łądka prawa  i  lewa  =  odźwiernik  i  wpust  żo- 
lidka.  c)  D.  Wlnslowa  w  otrzewnej  (fora- 
nien Winslowii).  12.  zł. -a)  drzwi,  b)  oko.  c) 
juwnica.  Zdr.  Dziurka,  Oziureczka,  [Dorka,  Durka, 
Dziurczyna].     <DZIOR> 

Dziurawcowa^y  bot.:  Rośliny  dziurawcowate 
(hyperlcaceae)  rodzina  przyrodzona  roślin  dtvu- 
liścicHuych.      <  DZ lOR  > 

Dziurawoowy  przyra.  od  Dziurawiec. 

Dziurawić,  i,  II  I.  dziurę  w  czyn  robić,  prze- 
dziurawiać:  We  krwi  pływający  język  jego  igłą 
dziurawiła.  Odym.  Przen.:  Obmowcy  cudzą  sła- 
wę jak  czerw  wiercą  i  dziurawią.  Birk.  2.  lek.: 
Wrzód  dziurawiący  stopowy  =  swoista  choroba 
stoj)y,sr.i':<'g.  częsta  w  krajach  gorących.  <  DZIUR  > 

Dziurawiec,  WCa,  Im.  WCe  I.  Xnarzędzie  doro- 
bienia dziur  uderzeniem  a.  wierceniem.  2.  a.  Dzlur- 
kawiec  bot.  (hypericum)  roś.  z  rodziny  dziuraw- 
cpwatych.  Gatunki:  D.  czworoboczny,  niok. 
Świętojańskim  zielem  zwany  (h.  ąuadran- 
gulum);  D.  górny  (h.  raontanum);  D.  pospo- 
lity a.  Panny  Marji  dzwonki,  Dzwonek 
Matki  Bożej,  Dzwoniec,  Świętojal^s- 
k  i  o    ziele  (h.  perforatura). 

Dziurawiec,  eje,  al,  X  Dziurawić  ś.  I.  dziura- 
uryin  ś.  stawać:  Pończochy  też  już  dziurawieją, 
ciioć  nowe.  Troć.  (  =  drą  i.)  2.  przen.  nadioerę- 
żać  ś.,  ulegać  skażeniu,  psuć  ś.,  upadać:  Dla  mar- 
nego złota  dziurawieje  cnota.    Prz.     <DZIOR> 

Dziurawienie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dziura- 
wić.   2.  czynność  cz.  Dziurawiec. 

Dziurawka,  i.  Im.  i  I.  cegła  z  dziwkami.  2. 
[D.]  deszczulka  w  krosnach:  Cyny  a.  czyny,  wązkie 


deseczki,  dzielące  nici,  a  umieszczone  w  deszczuł- 
kach,  zwanych  dziurawkami.  3.  bot.  p.  Wiąśl. 
Por.  Dziurowatka.     <DZIOR> 

Dziurawnica,  y.  Im.  e  maszyna  do  wybijania 
otworów  w  płytach  metalowych. 

Dziurawo  przys.  od  Dziurawy:  Szedł  do  Wilna 
D.  i  wytarto.  Krasz.  (=w  dziurawym  ubraniu). 
Przen.:  Zewsząd  D.,  zewsząd  bardzo  świta,  nie 
wzwiemy,  skąd  nas  miecz  Pański  przywita. 
Stryjk.  (—zeiosząd  bieda). 

Dziurawość,  i,  blm.  rz.  od  Dziurawy. 

Dziurawy,  fDziorawy  I.  mający  dziurę  a.  dziu- 
ry, pełen  dziur,  podarty,  rozdarty:  Dziurawe  suk- 
nie, buty.  [D.  kij.]  p.  Kij.  Przen.:  D.  wór  a.  wo- 
rek-człowiek  nienasycony  a.  rozrzutny.  2.  przen. 
zepsuty,  nadwerężony,  skażony:  Więc  z  takową 
od  kilku  odszedłem  odprawą,  że  ja  sam,  co  tom 
mówił,  mam  głowę  dziurawą.  Nar.  (-mam  dziu- 
rę w  głowie  =  jestem  postrzelony).  Sumnienie  dziu- 
rawe. L.  Nie  pomogą  nie  złota,  gdzie  dziurawa 
cnota.  Jag.  Michajło,  widząc,  iż  nadzieja  dziu- 
rawa, udał  ś.  w  pokorę.  Stryjk.  (  =  licha). 
<DZIOR> 

[Dziurczyna,  y.  Im.  y]  p.  Dziura. 

Dziureczka,  i.  Im.  i  p.  Dziura:  Wypatrzył  dziu- 
reczkami  u  drzwi,  co  robili.  Skar.  Że  drzewa 
pływają  na  wodzie,  to  jest  skutkiem  powietrza, 
którym  najdrobniejsze  ich  dziureczki  są  zapeł- 
nione. Hubę.  (—pory).  Anat.:  Dziureczki  potne 
a.  fzaskórne  p.  Dziurka. 

[Dziurgiem]  p.  Ciurkiem:  Prawie  D.  nam  le- 
ciały z  modrych  oczu  kapki.  Len.  Krew  leje  ś. 
D.     <Dźwn.  > 

[Dziurgotać,  ce,  tałj  zrządzić.     <Dźwn.  > 

Dziurka,  i,  Im.  i,  (Ipd.  f  dziurce)  p.  Dziura:  a) 
Dziurki  od  guzików.  D.  od  klucza.  Dziurki  w  no- 
sie. Przen.:  Ma  dziurki  w  nosie  =^/u<,  ma  dobry 
węch.  Po  dziurki  a.  po  dziur y=po  uszy,  w  bród: 
Mam  co  jeść  i  pić,  aż  po  dziurki  obie.  Min.  Na 
krzywą  dziurkę  krzywy  kołek.  Byk.  b)  [D.]  pu- 
dendum muliebre.  c)  anat.:  a)  Dziurki  potne,  in. 
dziureczki  potne  a.  fzaskórne,  otwor- 
ki skórne,  Xpotnice,  przeziewniki. 
■J-sierotki  (pori  cutanei).  ^)  =  otworek,  ponik, 
przepust  (porus):  Dziurki  sitowe  kości  czołowej 
(foramina  ethiuoidalia).  D.  ślepa  kości  czołowej 
(foramen  coecum).  y)  fl^-  głosowa  p.  Głośnia. 
<DZIOR> 

Dziurkarka,  i,  Im.  i  szwaczka,  robiąca  dziurki 
w  biellźnie. 

Dziurkawiec,  wca,  Im.  wce  bot.  p.  Dziurawiec. 

Dziurkować,  uje,  owal  co  =  dziurki  w  czym  ro- 
bić: Szwaczki,  coby  płótno  rzezały,  dziurko- 
wały, psowały,  mają  dać  Doboru  gr.  10.  Lekar. 
<DZIOR> 

Dziurkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dziurko- 
wać. 

Dziurkowany  im.  od  Dziurkować,  pełen  dziurek, 
dziurkowaty:  Ziele  to  ma  listki  dziurkowane. 
Sień.  Garniec  dno  dziurkowane  miał,  jako  dur- 
szlak. Sień.  Cegła  dziurkowana. 

Dziurkowało  przys.  od  Dziurkowały. 

Dziurkowatość,  i  I.  blm.  rz.  od  Dziurkowaty: 
a)  D.  plastrów  miodowych,  b)  liz.  tołasność  ciał, 
polegająca  na  tym,  że  posiadają  odstępy,  zwane 
porami,  wypełnione  substancją  różną  od  sub.<tancji, 
tworzącej  te  ciała,  jak  powietrzem  a.  wodą.  2. 
X  Im.  I  otwór,  dziurka:  Wilgoć  włosów  ich  dziur- 
kowatościami  przesączająca  ś.  Perz. 

Dziurkowaty  pełen  dziurek :  Przez  pełne  żyły 
dziurkowatej  ziemi  zdrój  żywej  wody  w  pora© 


6(50 


DZIURLA 

znaczonych  wytryskał.  Przyb.  Kamień  D.  Kn. 
(=porowa(<i,  gąbczasty).  Anat.:  Brze<;  P.  blaszki 
■wężownicowej  w  uchu  (tractus  spiralis  forami- 
nuleatus).     <DZIOR> 

ł  Oziurla,     i,    Im.     e     coś    odnoszącego    się    do 
Iduai:     Nie  upoui    (iriig^i  żołnierz    drzewcem    te- 
go, co  tlnig-i  (tanecznik)  doskoczy  dziiirlij.  Gors. 
J.   <?  Może  z  Rum.   giur  =  ko[o> 
tDziurlatka,  i,  Im.  i  p.  Dzierlatka, 
f  Dziurladka,  I,  Im.  I  p.  Dzierlatka, 
tDziurnik,  a,  Im.  i  anat.  p.  Odbyt.    <DZI01i> 
Dziurować,  uje,  owal  hut.  dziury  w  czym  robić, 
przebijać. 

Dziurowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Dziurować. 
[Dziurowatka,    I,    Im.    i]    deseczka    w    krosnach 
%  dziurkami  w  liczbie  nie  mniej  niż  40,  przez  któ- 
re przeprowadza  ś.  nici.  Por.  Dziurawka. 
Dziurowatość,  i,  blm.  rz.  od  Dziurowaty. 
Dziurowaty,    X0ziurzy8ty   pełen    dziur,  podziu- 
rawiony, dziurawy. 

Oziurownioa,  y,  Im.  e  maszyna  do  urybijunia 
dziur  w  metalach,  in.  wybij  alnia,  prze  bi- 
ja rka,  sztanca.     <DZIOK> 

[Dziursko,  a,  Im.  a]  pudendum  muliebre. 
(Dziurzyć,  y,  yl]  (o  deszczu)  padać:   Na  dwo- 
rze dószcz  dziurzy.     <Dźwn.  > 
XOziurzy8ło  przys.  od  Dziurzysty. 
XDziurzy8ty  p.  Dziurowaty:     Haran    z    zawi- 
łym   koło   skroni   dziurzystych    porożem.    Zebr. 
<DZ10R> 

Dziw,  u,  im.  y  I.  a.  Dziwo  rzecz  dziwna,  za- 
dziwiająca, niezwyczajna:  Nie  wielkie  dziwy,  że 
łotr  szczęśliwy.  Prz.  (=nic  dziwota).  Opowiada 
pii^ć  dziwów,  sześć  awantur.  Prz.  Hrabia  opo- 
wiadał dziwy  o  dżentelmenerji  Wokulskiego. 
Prus.  Oto  dopiero  D.,  eo  kura  Jaje  zniesie.  Prz. 
Nie  D.  tedy,  że  nie  działo  ś.  w  Dobrzynie  nic 
bez  Maćka  rady.  Mick.  (=nie  dziwota).  (Chmu- 
ry) ściskają  6.,  grubieją,  rosną,  —  nowe  dziwy: 
dostają  krzywych  karków.  Mick.  Słońce  w  ])o- 
łudnie  dogrzewało  tak  mocno,  że  —  D.  nad  dzi- 
wy! —  zielona  ruń  okryła  stepy  już  w  połowie 
grudnia.  Sienk.  D.  na  podziw.  fSiedm  dziwów 
świata  (  =  cudów).  Mauzoleum  było  poczytane 
między  siedmią  dziwami  świata.  Petr.  Było 
w  tym  coś  strasznego,  a  zarazem  tak  niezwy- 
czajnegi>,  iak  gdyby  ś.  patrzało  na  ów  D.,  zwa- 
ny gomon,  w  czasie  którego,  jak  wierzy  pro- 
stactwo, zrywają  ś.  i  idą  przed  ś.  zwierzęta, 
a  nawet  kamienie  i  krzaki.  Sienk.  (  =  dziwne 
zjawisko).  Nucili  pieśni  o  cudach  świętych,  o  dzi- 
wach, które  widzieli.  Wójc.  xWier8z  bohatyr- 
ski  okraszony  dziwem.  Dm.  (=  okolicznościami 
godnemi  podziwienia,  lecz  nie  przechodzticemi  uńary). 
Troje  dziwów  a.  Xtroje  dziwy  a.  Xtroje  dziwa  = 
bardzo  dziwne  rzeczy:  Zgiełku  onego  nie  wiedząc 
przyczyny,  prawią  o  nim  troje  dziwy.  Pot.  O  któ- 
rej (Heleny;  gładkości  i  urodzie  troje  dziwy  sły- 
szał. H.  Tr.(- cuda),  f  Dziwy  robić,  czynić,  wy- 
rabiać, stroić,  broić,  rodzić,  płodzić  ^mezw^czo/ne 
rzeczy  wyrabiać,  wydziwiać:  Dziwy  ze  mną  Metopis, 
a  wszystko  zdradliwie  robił.  Jabł.  Podpisy  mł- 
szywe  zmyślał  i  inne  dziwy  czynił.  Skar.  Go- 
dzien wrzawy  i  wielkie  wyrabiali  dziwy.  L. 
Plują  nań  i  inne  dziwy  stroją.  Rej.  Starzy  cza- 
sem dziwy  broją,  gdy  ich  czym  dobrym  napoją. 
Prz.  Szalona  ta  troje  dziwy  broi.  Kochan.  Wie- 
le na  sobie  taki  przewodzi,  kto  cierpi  żonie,  gdy 
dziwy  rodzi  (a.  płodzi).  Prz.  [.Mdm  nie  całe  dzi- 
wy, całóm  nockę  marudzimy]  (  =  nie  trzeba  i. 
dziwić).  2.  X  zjawisko  nadprzyrodzone,  cud:  Ohry- 


DZIWACZNOŚĆ 

stus  tyle  dziwów  uczynił,  a  przecie  ma  nio  wie- 
rzyli. Wuj.  Mesyjasz  przyszedł  na  świat  praw- 
dziwy i  prorok  zacny  z  wielkienii  dziwy.  Kant. 
3.  2  pp.  a=a)  X  a.  X  Dziwo  istota  dziwna,  dzi- 
woląg, potwór,  poczwara:  D.  lasu,  tak  rzadko  wi- 
dziany halcjon,  a  na  Litwie  zimorodkiem  zwa- 
ny. Słów.  Głosami  bydlęta  mówiły  Imlzkiemi, 
dziwów  ś.  namnożyło  z  członkami  dziwnemi. 
Bardz.  [Wywłóczą  siecią  wielkiego  dziwa  z  ro- 
gami i  ze  łłjem  kozim]  (■=  ducha  wodnego).  Przen.: 
Zdanie  wszystkich  senatorów  o  Zbigniewie  było, 
aby  dłużej  nic  cierpieć  dziwa  takiego.  Paszk. 
b)  -f-lek.  p.  Dziwotwór.  4.  zdziwienie,  podziw:  Kro- 
M'a  coraz  ku  niebu  wznosi  wielkie  oko,  usta 
z  dziwu  otwiera  i  wzdycha  głęboko.  Mick.  Stali, 
patrząc  z  dziwem  na  siebie.  Mick.  Pokrzyk,  co 
kopany  nie  krzyczy,  uderzał  jej  myśl  dziwem. 
Kon.  Na  trzy  dziwy  i  na  czwarty  śmiech.  Wilcz. 
Pogrom  ten  więcej  zarobił  u  obcych  ludzi  na 
dziwy,  niż  na  wiarę.  Birk.  Męstwo  w  cierpliwo- 
ści same  pogany  do  dziwów  porywało.  Birk. 
fW  D.  a.  fw  dziwy  a.  fna  dziwy,  [do  dziwu] 
=  na  podziw,  nadzwyczajnie :  Lny  egiptskie  w  D. 
cienkie.  Jabł.  Siostra  Wisława  iż  na  dziwy  by- 
ła szpetna,  nikt  jej  pojąć  nie  chciał.  Biel.  M. 
[Wojsko  masyrowało  tak  do  dziwu,  ze  wsysey 
pogłupieli].  5.  f  dziwowisko,  widowisko:  Wszyscy, 
którzy  o  śmierci  jego  usłyszeli,  jakoby  na  jakie 
dziwy  zjeżdżali  ś.  Baz.  Dzień  zawodom  nazna- 
czony przychodzi;  wysypuje  ś.  na  D.  niezmierna 
ludzi  wielkość.  Paszk.  6.  [D.l  =  a)  moc,  mnóstwo: 
Co  to  tam  za  D.  ciąży  jest!  To  nie  będzie  koszto- 
wać takich  dziwów  (=  tak  wiele),  b)  [Dziwy]  = 
wydziwianie:  Każdemu  coś  brakuje,  dlatego  to 
teraz  dziwy,  wrzask,  hałas,  c)  [Dziwy]  piosnki 
wesołe,  wyrwasy.  d)  [Dziwy  nieraieekiej  =  plaster 
hamburski.  e)  [Dziwem  dziwować  ś.]  -  bardzo  ś. 
dziiuić.    7.  X2  pp.  a  p.  Dziwicie!.    <DZIW> 

X  Dziwi  w.  okrzyk  zdziwienia:  D. !  jako  on  to 
mógł  uczynić.  L.  A  nie  D.  temu!  Wr.   <I)ZIW> 

[Dziw,  Dziwa,  Dziwo]  i  fDziw  o  mah,  żale- 
dwie:  Jak  go  wzięła  łopaciskiem,  D.,  że  ś.  nie 
wściekła.  Do  ciebie,  dziewcyno,  ocka  mi  ś. 
śmieją;  co  pożrę  na  ciebie,  D.  mi  nie  saleją. 

[Dziwa]  p.  [Dziw] :  Wyjrzę  ku  Czeszewu,  D. 
nie  omgleję. 

Dziwaoki  p.  Dziwaczny.  xPo  dziwaoku  a.  xPo 
dziwackiemu  przys.  jak  dziwak,  dziwacznie:  Cały 
mój  dom  był  z  gruntu  przestrojony,  ale  tak  po 
dziwacku,  iż  go  ledwie  poznałem.  L.  Służący 
ustrojeni  po  dziwackiemu.  Kras.     <DZ1W> 

Dziwacko  przys.  od  Dziwaoki. 

Dziwactwo,  a,  Ira.  a  dziwaczne  postępowanie, 
usposobienie  dziwaczne,  dziwaczność,  oryginalność, 
ekscentryczność;  postępek  dziwaczny,  wybryk,  ka- 
prys: On  chce  udawać  Anglika  pr/ez  D.  Kras. 
<DZIW> 

Dziwaczeć,  eje,  al    dziwakiem  i.  stawać. 

Dziwaczek,  czka,  Im.  czki  I.  p.  Dziwak.  2.  bot. 
=  a)  a.  Dziwacznioa,  Cudaczek,  Rozciemla,  Nocna 
ozdoba  (mirabilis)  roś.  z  rodziny  nocnicowatych. 
Gatunki:  D.  dwukwiatowy  (m.  longiflora);  D. 
ja  łapa  (m.   jalapa).     b)  p.  Nocnica. 

Dziwaczenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Dziwa- 
czeć.    2.  czynność  oz.  Dziwaczyó. 

Dziwaczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Ozi- 
waczyć  ś. 

Dziwaczka,  I,  im.  i  forma  ż.  od  Dziwak. 

Dziwacznioa,  y,  Im.  e  bot.  p.  Dziwaczek. 

Dziwacznie  przys.  od  Dziwaczny. 

Dziwaczność,  I,  blm.  rz.  od  Dziwaczny. 


6e^ 


DZIWACZNY 


DZIWNY 


Dziwaczny,  Dziwacki  dziwny  aż  do  śmie.iznoki, 
cudarzity,  cudacki,  oryginalny,  ekscentryczny:  D. 
glist,  humor.  Dziwaczna  chęć,  moda.  Marzenia 
dziwaczne.  Krasz.  Co  znaczy  mistrza  dziwaczna 
ballada?  Mick.     <DZIW> 

Dziwaczyć,  y,  yl  i  D.  ś.  dziwakiem  hyó,  dzi- 
wactwa robić,  dziwacznie  postępować,  cudaczyć,  ka- 
prysić, (jrymasić:  Telimena  nie  mogła  pojąć,  co 
*o  znaczy;  ruszywszy  ramionami,  myślała:  Dzi- 
(vaczy !  Mick.  Honor,  honor  to  jakiś  z  nami  tak 
dziwaczy.  Zabł.  Dziwaezy  ś.,  kiedy  ś.  nie  tyle 
wyśpi,  ile  potrzeba  wyciąga.  L.  Ot  tak  mi  ś. 
te  myśli  po  głowie  dziwaczą.  ^yrok.  (- dziwacz- 
nie L  okładają).  Z  gniewu  dom  własny  zapa- 
lił, ekąd  gdy  po  blizkich  dachach  wiatr  dziwa- 
czy, całe  miasteczko  spłoncU).  Chr.  (=w  dziwny 
sposób  ogień    roznosi).      <DZIW> 

Dziwaczyna,  y,  Im.  y  dziwak  godny  poUtowanui. 

Dziwaczysko,  a,  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Dziwak: 
Mój  Stanisławie,  stare  D.  z  ciebie.  Oliz. 

[Dziwać  cię,  a  ś.,  al  ś.l  p.  Dziwić:  DziwA  sie, 
jak  wół  na  nowe  wrota.  rrz.  Idąc  po  drabinie, 
przy  mularce,  nie  D.  ś.  na  dół,  bo  ś.  skulą  na 
dołek.     <DZ1W> 

Dziwadlo,  a,  Ira.  a  p.  Dziwoląg:  Ma  jedne  gło- 
wę, nie  dwie,  nie  trzy,  bo  to  już  byłoby  D.  Gil. 
„Dziwadła."  tytuł  powieści  Kraszewskiego.  Na 
ideały  wiele  ira  braknie:  ujdą  na  dziwadła.  Krasz. 
<DZiW> 

Dziwak,  a,  Im.  i  I.  a.  f  Dziwisz  człowiek  dzi- 
waczny, cudak,  oryginał,  ekscentryk,  fantastyk: 
Jest  to  D.,  fantastyk  trochę,  ale  młody,  poczci- 
wy. Mick.  O  kobiecie:  [Dziwak  matka,  nijak  jej 
nie  dogodzi],  Przen.:  Dwa  kurantowe  w  szafach 
zamknięte  zegary,  dziwaki  stare,  dawno  ze  słoń- 
cem w  niezgodzie,  południe  wskazywały  często 
o  zachodzie.  Mick.  2.  t  '^»)  ^'o  j^^^  podziwu  go- 
dzien: Gdy  anioła  pytał,  co  za  imię  jego,  powie- 
dział mu,  iż  D.  przezwisko  u  niego.  Rej.  3. 
X  dziki  Jastrząb,  in.  Xzłowek:  Trudniejszy  do 
unoszenia  D.  a.  złowek,  który  ś.  bujać  i  sobie 
nauczył  gonić,  aniżeli  młodzik  w  kojcu  ocliio- 
stany  jastrząb.  Pot.  Zdr.  Dziwaczek.  Zgr.  Dzi- 
waczysko.    <DZI"W> 

[Dziwaśka,  Dziwaśkany]  gdzieniegdzie,  mało 
cdzie:  Ludzie  u  nas  dziwAśka  warmóz  jedzą. 
Por.  [Dziw].     <DZlW-f|Ka]> 

[Dziwaśkany]  p.  Dziwaćka.  <DZIW-|-[Kany]> 

[Dziwaśkio]  kiedy  niekiedy.  Por.  [Dziw].  <DŻIW 
+[Kie]> 

[Dziwaśktóry,  Poniektóry]  rzadko  który.  Por. 
[Dziw].     <DZIW+Kt6ry> 

[Dziwczak,  a,  Im.  I]   p.  Dziewczę. 
Dziwczatko,  a.  Im.  a]  p.  Dziewczę. 
Dziwczę,  ęcia,  Ira.  ęta]  p.  Dziewczę. 
Dziwczyca,  y,  Im.  o]  p.  Dziewczyna. 
Dziwczyna,  y,  Im.  yj  p.  Dziewczyna. 
Dziw     dziw  ]     naśladowanie    świergotu    wróbli. 
<I)źwn.> 

Dziwem  zł.  p.  2.  Dziewanna.     <?> 

Dziwer,  u,  Ira.  y,  Dźwicr,  Dżwier  deseń  na  siali 
damasceńskiej.     <Pis.  Tur.  dżćvhćr> 

Dziwerować,  Dżwierować,  Dżwierować,  Dżwi- 
rować,  [Żwirować]  skręcać  żelazne  i  stalowe  dru- 
ty, następnie  obwijać  je  koło  żelaznego  pręta  i,  ku- 
jąc, ottzy mywać  stal  z  deseniem,  odznaczającą  ś. 
twardością  i  wytrzymałością,  in.  damafikować, 
il  (Mil  (' s  z  k  o  wać  ,   ni  odra  wić.     <p.  Dziwer  > 

Dziwerowanie,  a,  bhn.,  czynność  cz.  Dziwero- 
wać. 


Dziwerówka,  I,  Im.  i,  Dziwjrówka,  Dźwierówka, 
Dżwierówka,  [Dziworówka,  Żwirówka]  s«rze/6a  ze 
stali  damasceńskie/,  strzelba  dziwerowana,  dama- 
scenka.     <p.  Dziwer > 

X  Dziwiciel,  a,  Im.  e,  X  Dziw  ten,  który^  coś 
podziwia:  Zganiszli  jego  wiersze?  to  on  gdziein- 
dziej dziwicielów  chwyta,  i  kto  tylko  da  ucho, 
temu  wiersze  czyta.  Dm.  Otoczony  licznym  dzi- 
wicielów zbiorem.  L.     <DZI"W> 

Dziwić,  i,  II  I.  \ogo  =  sprawiać  na  czyimś  umy- 
śle wrażenie  czegoś  niezwykłego,  zadziwiać,  w  po- 
dziio  wprawiać,  zdumiewać:  Dziwi  mię  twoje  po- 
stępowanie. 2.  t  czynić  coś  dziwnego,  cudownego: 
Błogosławiony  Pan,  że  zdziwił  miłosierdzie  swe 
mnie.  Leop.  D.  ś.  a.  Dziwować  ś.  I.  a.  [Dziwo- 
raozyć  Ś.]  mieć  wrażenie,  że  ś.  ma  przed  sobą  coś 
niezwykłego,  doznawać  zdziwieińa,  zdumiewać  ś.: 
D.  ś."  czyjej  mądrości.  2.  fi  [D-  ś.  a.  Dziwać 
Ś.]  przypatrywać  ś.,  patrzeć,  przyglądać  ś.:  Apollon, 
stojąc,  począł  ś.  tej  grze  D.  Hist.  rzym.  <DZ1W> 

X Dziwić,  I,  ii,  [Dziwować  ś.]  (o  wróblu)  głos 
wydawać,  świergotać:  Wróbel  dziw  dziw  dziwi, 
tak  tak  kwaczą  kaczory.     <Dźwn.> 

Dziwidlo,  a,  Im.  a  bot.  (amorphophallus)  roś. 
z  rodziny  obrazkowatych.  Gatunek:  D.  dzwon- 
kowate  (a.  carapanulatus).     <DZIW> 

Dziwiellpa,  y.  Im.  y  bot.  (saurayia)  roś.  <DZIW 
-fLIP> 

Dziwienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dziwić 
ś.    <DZIW> 

Dziwlrowy  z  dziweru  zrobiony:  Lufa  dziwirowa. 
<p.  Dziwer  > 

Dziwirówka,  I,  Im.  i  p.  Dziwerówka.  <p.  Dzi- 
wer > 

f  Dziwisz,  a,  Im.  owie  p.  Dziwak:  Dowiaduj  ś. 
od  owych  dziwiszów  świętych.  Orzech.  <Żart. 
podprowadzenie  pod  Dziwisz  =  Dyonizy> 

Dziwizna,  y,  Im.  y  I.  [D.]  p.  Dziwy.  2.  bot. 
p.  Dziewanna.     <DZIW> 

t  Dziwka,  i,  Im.  !,  [Dziwka]  p.  Dziewka. 

Dziwlo,  a,  im.  a,  bł.  Rozłóg  bot.  (echeTeria) 
roi.  z  rodziny  gruhoszowatych.      <?> 

Dziwnie,  f  Dziwno  przys.  od  Dziwny:  D.  poczci- 
wie w  tej  sprawie  postąpił.  Warg.  (  =  bardzo). 
X  D.  nie  lubię,  że  ś.  te  bębny  włóczą  koło  ranie. 
L.  (-Strasznie,  okrutnie).     <DZIW> 

Dziwno  I.  komu  =  jest  dla  kogo  dziwne,  zadzi- 
wia kogo:  D.  rai  to  bardzo.  Baz.  2.  f  p.  Dziwnie: 
Bóg  D.  uczcił  świętego  swego.  Wr. 

X  Dziwnostraszny  potworny:  Dziwnostraszna 
poczwara.  L.     <  DZIW+STRACH> 

Dziwność,  1  1.  blm.  rz.  od  Dziwny.  2.  [D.]  Im. 
{  dziw,  rzecz  dziwna:  D.  była  -  dziwne  to  było. 
Dziwności  rai  ś.  robiły  =/j?-27/b-o  7?u'  było. 

Dziwny  I.  a.  [Dziworaczny,  Dziwucny]  zadziwia- 
jący, podziw  lozhudzujący,  osoblitcy,  szczególny, 
nadzwyczajny,  niezwykły:  Dziwna  ])amięć,  zręcz- 
ność. Ludzie,  dziwując  ś.  życiu  jego,  sławili  go 
i  dziwnym  z  nich  czynili,  tale,  iż  zewsząd  po 
błogosławieństwo  do  niego  bieżeli.  Skar.  fDziwno 
rodzenie  figuruje  ś.  w  żywocie  z  zapatrzenia  ś. 
matki.  Groic.  W  Żydostwie  wielu  ś.  znakom 
dziwnym  Jezusowym  sprzeciwiało.  Białob.('=zna- 
kom  nadprzyrodzonym,  cudom).  Nic  dziwnego  (  =  me- 
wa ś.  co  dziłoić).  [Myśli,  ze  mi  woda  dziwni] 
(=że  wodę  uwazatn  za  coś  nieztuykłego).  Dzi' 
waczny,  oryginalny,  ekscentryczny :  Ty  mię  ko- 
chasz, to  dosyć;  w  układacłi  swych  dziwni, 
ojciec  mój  i  macocha  dotąd  nam  przeciwni. 
Xiem.  Płocha  była  i  dziwna,   P,  Koch.    X  Czyli 


(162 


DZIWO 

cl  ś.  co  dziwnego  marzy?  L.  (=czyi  ztparjowalf). 
X  Co  dziwnego  sobie  zrobić  gotów  jestem.  L. 
f  =  szalonego,  wnrjackiego;  zabić  i.).  [Dziwna  raaść] 
p.  Maść.  2.  anat.:  Dziwna  siatka  (rete  mirabile) 
niektóre  rozr/ałęzienia  drobnych  naczyń  krwistych, 
\a.  cudna  siatka.  X  Dziwny,  ego,  Im.  i  rz. 
dziwak.     <DZIW> 

Dziwo,  a,  Im.  a  I.  p.  Dziw:  a)  Siostrzyco  mo- 
ja! ...o!  jakież  to  D.,  o!  jakie  szczęście!  Słów. 
"Wielkie  ś.  dziwa  tam  porobiły.  L.  Hreliory 
opowiada  troje  cudów,  troje  dziwa.  Syrok.  b) 
Umrzeć  musi,  niecłi  miejsca  nie  ma  takie  D. 
Pot.  Przypuszczał  wprawdzie,  że  to  to  samo  „D." 
obeszło  go,  a  teraz  zbliża  ś.  z  przodu.  Sienk. 
( -strach,  straizydio).  2.  [Z  dziwa]  bardzo  rzadko. 
<DZIW> 

[Dziwo]  przys.  I.  nie  dziw,  cóż  dziwnego:  D.,  że 
cłiory,  kiedy  tak  był  pijany.  2.  dziko.  3.  p. 
[Dziw]:  Markotny,  D.  mu  serce  nie  pęknie. 

(Dziwochą,  y.  Im.  y]  p.  Dziewucha. 

KDziwocizna,  y,  Im.  y,  X  Dziwocyna  gór. 
glejta,  zawierająca  jeszcze^  w  sobie  części  srebra, 
czarna  i  twarda.      <DZIW> 

X Dziwocyna,  y,  Im.  y  gór.  p.  Dziwocizna. 

fDziwoczek,  czka.  Im.  czki  dzikie  zwierzątko: 
Żóraw,  doma  chowany,  wolno  sobie  chodzi,  na 
oweco  dziwoczka  każdy  z  kijem  godzi.  Rej. 
<DŻIW> 

Dziwooznia,  I,  Im.  e  bot.  (epimedium)  roi.  z  ro- 
dziny berberysowatych,  in.  bezkwiat. 

DŻiwoczy  przyra.  od  Dziwok;  myśl.:  Sieć  dzi- 
yf oczu  =  rodzaj    sieci,  używanej   na  sokoły  dziwoki. 

[Dziwoczyna,  y,  blm.j  dziczyzna,  dzika  zwie- 
rzyna. 

xDziwoalowy  mający  dziwnie  uksztalconą  gło- 
wę. Sł.  wil.     <DZIW4-GŁ0W> 

Dziwok,  a.  Im.  i  myśl.  sokół  a.  jastrząb,  który 
dojńero  od  paru  tygodni  gniazdo  opuścił,  nieśmia- 
ły, wszystkiemu  ś.  dziwujący.     <DZIW> 

f  Dziwoki,  [Dziwoki]  p.  Dziki:  Winnicę  hojną 
wypasł  wieprz  D.  Mias.  Osłów  jest  rodzaj  dwo- 
jaki: jedni  dziwocy,  które  zowią  łosi,  drugi  ro- 
dzaj swojski.  Trzyc.     <DZIW> 

[Dziwoki,  ów,  blp.]  dziwne  rzeczy,  dziwy. 

Dziwoklowaty  bot.:  Rośliny  dziwoklowate  p. 
Srożypiątowaty.     <?> 

I  Dziwokracznie]  dziwacznie.    <DZIW-j-KOR> 

(Dziwokrak,  a.  Im.  i]  człowiek,  wejrzeniem  spra- 
wiajacy  urok  kapuście.      <DZIW-[-KOR> 

Dziwoląg,  a,  Im.  i  I.  a.  X  Dziwoplód,  X  Dzi- 
wotwór,  X  Dziworód,  xDzlwowidz,  X  Dziwo- 
wiszcze,  Dziwadlo  istota  a.  zjawisko  dzitoaczne, 
poczwara:  Wlepił  oczy  w  tego  dziwoL-^ga,  któ- 
remu łatana  przyłbica  połowę  twarzy  zasłania- 
ła. Zakrz.  Przen.:"  D.  językowy.  Dziwolągi  popisał 
(  =  głupstwa,  niestworzone  rzeczy).  Najznakomitsze 
osoby  w  Warszawie  i  wojskowości  chciały  uło- 
żyć teraz  ten  interes,  lecz  D.  odrzucił  pośrednic- 
two słusznych  osób.  Drz.  2.  lek.  p.  Dziwotwór. 
<DZIW-ł-LĘG> 

Dziwolążny  p.  Dziwolężny:  Dziwolążne  wyma- 
ganie. Dyg. 

Dziwolężny  I.  a.  Dziwolążny  mający  cechy  dzi- 
woląga, dziwaczny,  potworny,  cudaczny:  Precz  zgra- 
ja zabobonna,  dziwolężna,  twarda,  co  w  Rodo- 
pie  trackiego  rozszarpała  barda.  Przyb.  Sztuka 
jioniża  ś.  wtedy,  gdy,  zamiast  krzepić  i  podno- 
sić społeczeństwo,  denerwuje  je  dziwolężnemi 
obrazami.  Prus.  Pisma  Nietzschego  noszą  prze- 
różne, po  większej  części  dziwolężne  tytuły.  Doli. 
2.   Xlek.  p.  Dziwotwortiy.     <DZIW-1-LEG> 


DZIWOTWÓRCZY 

Dziwonia,  i,  im.  e,  [Dębonosek]  zool.  (carpo- 
dacus  erythrinus)  ptak  wróblowały  stożkodzioby 
z  rodziny  łuszczakóio.     <?> 

X Dziwoplód,  odu,  Im.  ody  I.  p.  Dziwoląg. 
Kniaź.  2.  lek.  p.  Dziwotwór.   <DZIW-fPŁOD> 

Dziwora  zł.  p.  2.  Dziśwanna.     <?> 

[Dziworaczny]    p.    Dziwny.     <DZIW> 

[Dziworaczyć  się,  y  ś.,  ył  ś.]  p.  Dziwić. 

Dziworodny  I.  X  czarnoksięski:  Dziworodne 
wiedmy  maści.  L.  2.  lek.  ł.  X  posp.  p.  Dzlwo- 
tworny:  D.  kształt. 

X  Dziworód,  odu,  Im.  ody  i.  p.  Dziwoląg:  D. 
morski,  podobny  do  konia.  Bóbr.  Przen.:  Zazdrość, 
ten  to  srogi  D.,  łez  ludzkich  niesyty.  L.  2.  lek. 
p.  Dziwotwór.     <DZIW+ROD> 

[Dziworówka,  i,  Im.  i]  p.  Dziwerówka.  <p. 
Dziwer> 

Dziwopum  zł.  p.  2.  Dziewanna. 

Dziworzosznia,  i,  Im.  e  bot.  (lodoieea)  roi.  z  ro- 
dziny palm.     <DZIW-[-Orzech> 

[Dziwosil,  a,  Im.  y]  p.  Dziewięćsił. 

[Dziwosłąby,  ów,  blp.]  p.  Dziawosląb. 

X  Dziwosprawca,  y,  Im.  y,  X  Dziwotwórca 
cudotwórca  a.  czarnoksiężnik:  Z  magji  uczyli  ś. 
w  rzeczach  bardzo  tajemnych  być  umiejętncmi 
i  dziwosprawcami.  Białob.  <  DZIW  -f  2  -|- 
PRAW^  > 

Dziwostręt,  a,  Im.  y  bot.  (mandragora)  roi. 
z  rodziny  psiankowatych.      <?> 

Dziwostroja,  i,  Im.  e  bot.  (ferraria)  roi.  z  ro- 
dziny kosaćcowatych.     <?> 

X  Dziwosy,  ów,  blp.  dziwne  rzeczy,  dziwactwa: 
Co  za  androny,  co  za  D.,  co  znowu?  Zabł.  Pewnie 
opowiadał  D.  Od.     <DZIW> 

[Dziwośd,  i,  blm.]  I.  zdziwienie:  Pan  dziwością. 
przystanął.    2.  dzikoić. 

Dziwota,  y,  l)lm.  1.  rzecz  dziwna,  dziw,  przed- 
miot, obudzający  podziw,  osobliwość:  Był  ulubień- 
cera  wioski  i  dziwota,.  Krasz.  Nie  D.  a.  X  niema 
dziwoty  =  ju'c  dziwnego,  niema  i.  czego  dziwić:  Nie 
D.,  że  tak  postąpił.  [D.  bogatej,  oj  ze  sie  nie 
wydała].  2.  X dziwność,  nadzwyczajność:  Kroczy 
szatan  dumnie,  zbrojony  w  djament  i  złoto, 
a  chrzęszcząc  zda  ś.  straszyć  ogromu  dziwota. 
Przyb.     <DZIW> 

Dziwotka,  i,  Im.  i,  Liiijka  bot.  (eriospermum) 
roś.  z  rodziny  liljowatych. 

X  Dziwotworek,  rka,  Ira.  rki  posp.  i  lek.  p. 
Dziwotwór:  Bobo,  mały  D.  L.  < DZIW-j-TWOR > 

X  Dziwotworność,  i,  blm.  rz.  od  Dziwotworny. 

Dziwotworny,  Dziworodny  I.  X  a.  x  Dziwo- 
twory  mający  dziwne,  potworne  kształty,  potioorny, 
dziwaczny.  2.  a.  X  Dziwolężny  lek.  (monstrno- 
sus)  niezwykle,  dziwacznie  zbudowany,  potwor- 
ny.    <DŻIW-i-TWOR> 

X  Dziwotwory  p.  Dziwotworny:  Dziwotwore 
widziadła.  W^or. 

Dziwotwór,   oru,   Im.  ory    i.    xp.   Dziwoląg: 

Wchodzi  D.,  baba  przestarzała.  Kras.  2.  a. 
Dziwoląg,  x  Dziwoplód,  X  Dziworód,  x  Dziwo- 
tworek, t  Dziw  lek.  (monstrum)  płód  ludzki  a. 
zwierzęcy,  na  świat  przychodzący  w  stanie  rozwoju 
nieprawidłowego,  dziwacznego,  potwór,  potwo- 
rek, Xpoczwara.  Zdr.  x  Dziwotworek. 
<DZIW+TWOR> 

X  Dziwotwórca,  y.  Im.  y  p.  Dziwosprawca. 

Dziwotwórczy  sprawiający  cuda:  Dziwotwórcza 
dzielność.  Wor.  Duchem  wielkim,  pgtmięcią  iiaj- 
bliżej  dosięgał  owych  dziwotwórczy  eh  zapaśni- 
ków naszych.    Wor. 


66a 


nznvowA(5 


DZWON 


Dziwować,  uje,  owal  I.  •];■  dziwić  i.  czemu  re 
zyoruzeniem,  mieć  za  zle:  Kog^o  Pan  Bóg  na  raale 
pocieszy,  nie  dziwuję  mu,  ie  ś.  dalej  śpieszy 
Klon.  Nie  dziwuję  Njobie,  że  na  martwe  ciaJa 
swoicti  najmilszych  dziatek  patrząc,  skamienia- 
ła. Kochnn.  2.  [D.]  podziwiać:  Pan  dziwował 
kwiaty  Jantosi.  3.  f  przypisywać :  Sobie,  a  nie 
inszemu  ma  1).  Ma  D.  swemu  lenistwu.  D.  ś. 
p.  Dziwić:  a)  Pocoś  to  zrobił?  —  Żeby  ś.  tacy, 
jak  ty,  dziwowali.  [Komu  dziwował  e.  kumie, 
że  tak  dobrze  pić  umie].  [Dziwem  D.  ń.]  =  bardzo 
ś.  dziwić,  b)  Jeśliby  kto  śmiał  w  dzień  święty  a. 
ś.  jakim  igrzyskom  D.,  a.  ś.  przy  sędzim  zaba- 
wiać, taki  rycerstwo  straci  i  ojczyznę.  Sz. 
<DZIW> 

[Dziwować  się,  uje  ś.,  owal  ś.j  p.  X  Dziwić: 
Wróbel  dziwuje  ś.:    dziw -dziw!  dziw -dziw! 

ł  Dziwowanie,  a,  blm.  p.  Dziwowanie  ś.:  a) 
Daj  nam,  Panie  Jezu,  gorjjce  sprawom  twoim 
D.  i  dobrodziejstw  twoich  pilne  rozmyślanie. 
Skar.  (  =  dziwienie  i.,  podziw),  b)  Białogłowa 
oprawę  swą,  traci,  jeśliby  na  D.,  na  gry  a.  inne 
złe  towarzystwa  chodziła  nad  wolą  mężową.  Sz. 
C  =  przypatrywanie  i.). 

Dziwowanie  się,  a  ś.,  blm.,  f  Dziwowanie  czyn- 
ność cz.  Dziwować  ś. 

t  Dziwo  wid,  u,  Im.  y  rzecz  dziwna  i  ciekawa: 
Żydowska  arka  w  świątnicy  skryta  dziwowidem 
niewidnym  samemu  Izraelowi  była.  Bz.  <DZIM' 
-|-WID> 

X  Dziwowidz,  a,  im.  e  i.  widz^  spektator:  Teatr 
był  pełen  dziwowidzów.  Pot.  Żydzi  ślepi  cudów 
Pańskich  dziwowidze.  Pot.  2.  człowiek,  mający 
urojenia;  fantasti/k,  dziwak:  Jest  rodzaj  marzących 
na  jawi  dziwowidzów.  L.  Zacięty  upornie  w  swo- 
im widzi  mi  ś.  dziwak  czyli  D.  L.  3.  f  człowiek 
ciekawy.  Glosy  pełplińskie  w.  XV.  4.  p.  Dziwo- 
ląg: Tam  nie  z  ludźmi  tylko,  ale  i  z  dziwowi- 
dzami  wojna  była.  Fal.  Tam  wiele  gadziny 
i  dziwowidzów  morskich  i  rozmaitego  robactwa. 
Paszk.     <DZ1W+WID> 

Dziwowieża,  y,  Im.  e  wieża  dziwna,  o.<iohliiva: 
Cóż  mówić  o  tej  dziwowieży?  Od.  <DZIW+ 
Wieża> 

Dziwowisko,  a,  Im.  a  I.  rzecz  dziwna,  zadzi- 
wiająca, przedmiot  podziwu:  Jeżeli  to  dziecię  dal- 
szych lat  tlojdzie,  będzie  wielkim  człowiekiem 
i  światu  dziwowiskiem.  Skar.  Dla  sokoła  las 
nie  jest  dziwowiskiem.  Prz.  2.  dziwactwo,  wybryk: 
Jeszcze  większe  wyrabiała  dziwowiska.  Kor. 
3.  widowisko:  Zbiegli  ś.,  jak  na  D.  Prz.  Przez 
te  dni  publicznej  radości  igrzyska  tylko  były 
i  różne  dziwowiska.  Troć.  D.  krototilue,  pu- 
bliczne, widok,  spektakl.  Kn.  4.  X  miejsce  do 
patrzenia  na  widowisko,  np.  teatr.  Przen. :  Świat 
D.,  życie  podróż,  przyszedłeś,  poszedłeś.  L.  5. 
X  ludzie  przyglądający  i.,  widzowie:  Skończyła  ś. 
ta  ceremonja  z  powszechnym  ukontentowaniem 
dziwowiska.  Troć.  6.  X  dziwoląg,  poczwara,  po- 
twór: Wszystkie  straszydła,  dotąd  światu  nie- 
widziane, i  dziwowiska  z  różnych  form  w  jedne 
zebrane.  Kulig.  Przen.:  Sparta,  D.  one  polityki. 
Alber.     <DZIW> 

X  Dziwowiszcze,  a,  Im.  a  p.  Dziwoląg:  I  takie 
ot  D.  bierze   ją  w   kości  jak  w  kleszcze.    Gosz. 
fDziwowrony    (o    Etjopach)    wzbudzający   po- 
dziw   swoją    czarnt     twarzą.     Klon.      <  DZIW  -f" 
WRON> 

Dzi wożona,  y,  Im.  y  istota  Tnityc2na  złoUiwa 
i  brzydka:  Dzika,  szalona,  zuchwała,  istna  dzi- 
wożona.  Sow.    Tylko    czekać,  jak    zaśpiewa  D. 


Sienk.  (w  puszczy  białowieskiej).  <  DZIW-ł- 
ŻON  > 

rOziwucha,  y,  Im.  y]  p.  Dziewucha. 

[Dziwucny]  p.  Dziwny:  Dziwucne  dziwy.  Prz. 
<DZIW> 

Dziwy  I.  t'  [D-]  p-  Dziki:  Weź  szczawiu  bądź 
sadzonego,  bądź  dziwego.  Syr.  [D.  kur,  D.  olej, 
dziwa  oliwa]  p.  Kur,  Olej,  Oliwa.  2.  lek.:  Dziwę 
a.  dzikie  mięso,  [D  z  i  w  i  z  n  aj  (caro  luxu- 
rians)  =  niezwykle  wybujała  ziarmiia  w  ranie  a. 
wrzodzie,  bujanie,  wybujałość,  Xwybuj, 
Xwybujak.     <DZIW> 

[Dziża,  y.  Im.  e]  p.  Dzieła:  D.  reprezentowała 
stół  jadalny.  Jeż.  Zdr.  [DziżkaJ.    <Nm.  [d58e]> 

[Dziźka,  i.  Im.  i]  p.  Dziła:  Mizdrzy  ś.,  jak 
suka  w  dziżce.  Prz. 

Dzugi,  ów,  blp.  p.  Dziugi. 
[Dzura,  y,  Im.  y]  p.  Dziura. 
X  Ozwonarka,  i.  Im.  i   forma  ż.  od   Dzwonarz. 
Dzwon,  u  a.  a.  Im.  y,  fZwon,  [Zwonj  I.  przy- 
rząd metalowy  kształtu    kielicha,    wydający  diwięk 
za  uderzenien  ielaznym  sercem:  D.  kościelny.  Bić 
we    dzwony.    Uderzyć  w  D.    D.    na  trwogę.    D. 
gości  i  czeladź    domu  na  obiad  zaprasza.  Mick. 
Tyle  dzwonów!    Gdzie    te    dzwony,    czy    w  mej 
głowie  huczą?  Uj.     Żart.:    Głośny,  jak  słomiany 
D.  Prz.    Przen. :    Drży    D.  serca  i  w  piersi  mej 
uderza  młotem.  Kon.  Przen.:  Od  wielkiego  dzwo- 
nu =o(/  święta,  nn  loielkie  uroczystości:    Suknia  od 
wielkiego    dzwonu.     Chować    co     od    wielkiego 
dzwonu  (—od  wielkiego   święta;    z  wielkim  posza- 
nowaniem).   Przen.:    •}■  Ruszać  dzwona  =  zacze/)ła<i 
kogo,  drażnić:  Już  dawno  Wenus  porzucona,  zno- 
wu zaś  rusza  dzwona.  Petr.  Przen.:  -j-Pod  jednym 
dzwonem  siedzieć  a.  mieszkać  =  za/eżed  od  jedne- 
go prawa,  od  jednej  juryzdykcji  sądowej:  Kto  sie- 
dzi z  drugim  pod  jednym   prawem,  jako  mówią, 
pod  jednym    dzwonem,    ma  tego  dochodzić,  niżll 
rok  i  sześć  niedziel  wyjdzie.  Groic.    A  kto  cho- 
dzi po  służbach,  po  rzemiosłach,  tam  nie  miesz- 
ka pod  tym    dzwonem,    takiemu    dawność  dzie- 
sięć lat.  (Artykuły  prawa  magdeburskiego).  Lu- 
dzie jednego    prawa,   jako    mówią,    pod  jednym 
dzwonem,  nie  dalej  mają  sądu  czekać,  jedno  od 
wschodu  słońca    aż  do  południa.  Groic.     2.  bry- 
ła metalowa  róinej  postaci,   wydająca  diioięk  przez 
uderzenie  młotem:   I),  zegarowy.     3.  D.  chiński  a. 
Tamtam  krąg  metalowy,  lu  który  i.  silnie  uderza,  uży- 
wany w  orkiestrach.  4.  poet.  kwiat  dzwonek:  Opie- 
rać kwiatów  gmachy  na  kolumnach  malw  i  dzwo- 
nów   lazurowych.    Slow.     5.    sieć    na    kuropatwy 
w  kształcie  dzwona  a    namiotu.  Kluk.     6.   D.   nur- 
kowy —  przyrząd,  stnif^cy  nurkotn  do  zagłębiania  i. 
w  wodę    i  pozostawa-iia    tam   przez    czas  potrzebny 
do   wykonania  pewnej    roboty  podwodnej.     7.    t  ro- 
dzaj sukni  dawnej,  obu  płciom  służącej.     8.  a.  Sa- 
mobitnia    bart.    kloc    drzewa,    uwiązany    na    wici^ 
przybiły  poniżej  zatworu  barci  v  ic/u  przeszkodze- 
nia niedźwiedziowi  dostać  ś.  do  miodu.     9.  fi  z.  na- 
czynie szklane  szeroko  otwarte,  używane  do  zbiera- 
nia   gazóio    i    innych    doświadczeh    fizycznych,    in. 
klosz:    I),  pompy    powietrznej.     10.    gór.—   a) 
zaczepnik  u  iwidra  górniczego,    do  chwytania    uła- 
manych    części     w    otworze     świdrowym,      b)     po- 
zostawione     w    stropie    z    płonnej    skały    sterczące 
kamienie,     c)    (o    węglu)    brzęk,     dźwięk:    Wę- 
giel ma  piękny    D.     II.    a.  Dzwonidło    hut.    bla- 
cha   na    gichcie ,    t.  j.    u    wylotu    wielkiego    pieca 
do  wybiiaiiia    ilości    nabojów    a.  oznajmiania  o  za- 
sypaniu    naboju.       12.     karc.     czwarta     matadora 
w  grze  zwanej  szymel.     13.  ogr.    i  kuciu  naczynie 


664 


nZWONARZ 

tzkUinc  do  nahijwditia  roślin  i  potraw:  Niechaj 
ś.  i  pod  ziemię  wryje,  niech  naostatek  dzwonem 
B.  oilzieje,  naiuacam  ja  g^o.  P.  Koch.  14.  [D.]  =  a) 
godzina:  Jeden  D.  =  pierwsza  godzina.  D.  dwa  = 
druga  godzina,  b)  Drugie  dzwony  =  i««rt  parafja. 
15.  z\.  Język:  Nie  umie  podwijjzaó  dzwona  ('  =  ««« 
umie  milczeć,  wygada  wszystko).  Ziir.  Dzwonek, 
Dzwoneczek,  [Dzwonyszek,  Dzwonuszek,  Dzwonik]. 
Z^^r.  Dzwonisko.     <I)ŻWIEN> 

xDzwonarz,  a,  Im.  e  I.  p-  Dzwoniarz.  2.  p. 
Dzwonnik. 

(Dzwonczany]  p.  Dzwonkowy:  I)iii)ok  I).  (  =  wa- 
let karowy). 

Dzwoneczek,  czka,  Im.  czki  p.  Dzwon. 

Dzwonecznlk,  a,  Im.  I  bot.  p.  Zięblokrasa. 

Dzwoneczny  opatrzony  to  dzwonek,  z  przywiąza- 
nym dzwonkiem:  Klucz  D.  Pol. 

Dzwonek,  nka.  Im.  nkl  I.  p.  Dzwon:  D.  elek- 
tryczny =  w  którym  młotek  wprawiany  Jest  w  ruch 
działaniem  prądu  galwanicznego.  Dzwonki  u  sa- 
nek, u  ptaków  myśliw.skich,  u  bydła,  w  stroju 
błazeńskira.  D.  srebrny.  Śmiech,  jak  D.  Krasz. 
D.  szkolny.  Buchni^ł  dźwięk,  jakby  cała  janczar- 
ska kapela  ozwała  ś.  z  dzwonkami,  z  żelami, 
z  b-benki.  Miek.  Ligawka  przycichnie  —  to  D. 
z  kościółka  na  ranne  modlitwy  zadzwoni.  Len. 
Sumnienie  niby  D.  budzi.  Wad.  Przen.:  f  Ruszyć 
dzwonka ^=  za<ir2e<},  wywołać  zatarg:  Z  tym  panem 
źle  tam  dzwonka  ruszyć.  Rej.  Musisz  tam  nie- 
jednego dzwonka  ruszyć.  Rej.  (  =  niejednemu  ś. 
narazić).  2.  ! dzwonienie:  Czy  był  D.l  (  =  c  y  dzwo- 
niono?). Pierwszy  D.  3.  częś.  w  Im.  a.  Dzwonka 
rodzaj  koloru  w  kartach,  karo:  Dwadzieścia 
w  dzwonki,  dobre  poczj^tki.  Byk.  Przen.  żart.:  Ma 
tuza  i  dzwonki  na  głowie.  Prz.  (=  pełno  guzów  na 
(/łowię).  4.  rodzaj  zabawy  dziecinnej.  Goł.  5.  a) 
D.  i  młotek  =  a)  rodzaj  gry  towarzyskiej.  ^)  kartka 
z  wt/rysowanym  dzwonkiem  i  młotkiem,  uiywana 
w  tej  grze.  b)  D.  =  kartka  z  wyrysowanym  dzwon- 
kiem, uiywana  w  tej  grze.  6.  [Dzwonki]  kwiatki, 
mające  własność  odpędzania  dziwożon.  7.  [D  J 
nazwa  wzoru  na  pisankach:  W  dzwonki.  8.  a 
[Dzwonyszok]  bot.  =  a)  (campanula)  roś.  z  rodzi- 
ny dzwonkotoatych.  Gatunki:  a)  D.  falisty  a. 
Kol  ni  k  (c.  rapunculu.s);  p)  D.  średni  a.  Koł- 
paki (c.  medium),  f)  D.  wielkokwiatowy 
a.  szorstki  a.  Paluszki  Panny  M  a  r  j  i 
(c.  trachelium).  b)  D.  Matki  Bożej  a.  Dzwonki 
Panny  Marji  p  Dziurawiec.  Żal  mi  jeno  tej  łfjki, 
gdzie  fijołki  i  dzwonki.  Len.  9.  w  Im.  bud.  ozdóbki 
w  postaci  dzwonkowatych  kwiatów.  10.  w  Im. 
zool.  =  a)  nagie,  obunsle  płaiki  pod  szczękami  u  ku 
ra.  b)  p.  Brodawka,  c)  mięsiste  narośle  pod  dolną 
szczęką  u  Świń.     <DŹWIEN> 

Dzwoniarz,  a,  Im.  e,  y  Dzwonarz  I.  ten,  co  ro- 
bi dzwony,  ludwisarz.  2.  p.  Dzwonnik:  D.  nasz, 
niezły  kantor,  przy  farskim  kościele.  Zebr. 

X  Dzwonica,  y,  Im.  e  p.  Dzwonnica. 

X  Dzwcnlotwo,  a,  blm.  prawo  uiywania  dzwo- 
nów: Król  Władysław  Gdańszczanom  wolne 
Bzafowanie  dzwonictwa  postąpił.  Baz. 

X  Dzwoniozny  przym.  od  Dzwonica. 

Dzwonić,  i,  ii,  trwonić,  [Zwonió,  Dzwoniować] 
I.  a)  tlić  we  dzwony,  dawać  znak  dzwonem  a. 
dzwonkiem:  D.  na  mszę.  D.  umarłemu.  Na  tyra 
tu  świecie  jednego  leczą,  a  drugiemu  dzwonią. 
Rej.  Słyszał,  że  dzwonią,  ale  nie  wie,  w  którym 
kościele.  Prz.  (—powtarza  niedokładnie  usłyszuim 
wiadomość).  Chuda  fara,  sam  pleban  dzwoni. 
Prz.  D.  na  służbę.  D.  u  czyichś  drzwi.  Przen.: 
Fleming  z  innemi  razem  dawonił  na  pozbycie  ś. 


DZTV0NT5?K0 

despotyzmu  dumnej  hrabiny  Oosel.  Krasz.  Tchó- 
rzowi dymem    dzwonią.    Prz.     X  Człowieka   jak 
bydło  zabijają;    większa  cena   szkapy,  niż  czło- 
wieka.   Azaż    tak    stworzeniu    bożemu  dzwonią? 
Lekar.  (=takje  cenią,  szacują),    b)   przen.  wog. 
poruszać  a.  uderzać  coś  tak,  ieby  wydawało  diwięk, 
brząkać,    szczękać:     D.    w    struny,    w    lutnię.    D. 
szklankami.     Był    w  kościele,  gdzie  szklankami 
dzwonią.  Prz.  (=«?  szynku,  w  karczmie).  Dzwonił 
w  ostrofri.  Mick.    Dzwoniąc    mieczami  w  tarcze, 
czarci  bluźnierstwa   wyrzekli.    Przyb.    (-bijąc). 
Koń  dzwoni  w  głazy.  Słów.  D.  zębami  =  a)  szczę- 
kać   zębami  (np.  od  zimna).    ^)  przen.  głód  cier- 
pieć.   Przen.:     Lutnio     ogniem    sina    (mowa    tu 
o  Wielkiej  Niedźwiedzicy),  na  tobie  dzwoni  pół- 
nocna godzina.  Słów.  Przen.:  D.  komu  w  ucho  = 
trąbić,  dokuczać  naleganiem:  Gdy  mu  o  toż  matka 
w  ucho  dzwoni...  Chr.  Przen.:  D.  nogami  =  kiwać: 
Z  niechcenia  dzwonił,  jak  mówią,  nogami.  Skarb. 
Przen.:    Wszędzie    Labjen    zbrojnym    wojskiem 
dzwoni,    na  każdej  drodze  dybiąc    i  przeprawie. 
Chr.  (-daje  ś.  .'słyszeć  i  widzieć).  2.  a)  (o  dzwo- 
nie   i  dzwonku)    wydawać  dźwięk,    dźwięczeć:    Im 
bardziej  we  dzwon  biją.    tym  on  głośniej  dzwo- 
ni. Nar.   b)  wog.  wydawać  dźwięk,  dźwięczeć,  brzę- 
czeć, brzmieć:  Tym  wszystkim  dzwoni  lutnia  twa 
marząca.  Grab.  B.  Trąbka  dzwoni.  Mick.  Srebro 
zwykle  dzwoni.  Pot.    Róg  jego  dzwonił  po  doli- 
nach i  skałach.  Krasili.  Gospodarz  nosi  konwią- 
ci  piją,  że  już    beczka  dzwoni.  Pot.    Śpiewa  ła- 
będź,   kiedy  kona,    dzwoni    flasza   wypróżniona. 
Min.  Przen.:  Jaż  z  prowjantem  torba  resztą  dzwo- 
ni. Pot.    Muzyka    echowa   zacznie  hymnami  po- 
wietrznomi  D.  Słów.  Dzwoni  mu  w  uszach  (nieos  ) 
a.  X  Uszy    mu    dzwonią    ( =  słyszy    dźwięki,   nie 
istniejące  na  zewnątrz).    Zgadnij,  w  którym  uchu 
dzwoni.  Przen.:    W  uszach  mu  przykro  dzwoni. 
Bardz.  (=nie  lubi,  kiedy  mu  to  przypominają,  nie- 
rad  to  słyszy).    Przen.:     Jeszcze    dzwonią    w  jej 
uszach  łudne  te  słowa.    Przyb.  (^źywo  ś.  przy- 
pominają).    Ty    w  te    inszego    zaciągnij    amory, 
moja  za  uchem  Testylis  mi  dzwoni.    Tw.  (=od- 
zywa  mi  i.,  przypomina  mi  ś.).     Strach    po    całej 
włoskiej  ziemi  dzwoni.  Chr.  (^rozchodzi  ś.).  Ten 
waleczny    kawaler,     ten    jej    w    sercu    dzwoni 
(=  jest  przyczyną  niespokojności).  Jeden  drugiemu 
poprzysięgłym    bratem,    a   gdybyś    wiedział,  co 
inu  w  sercu  dzwoni.  Pot.  {  =  dzieje  ś.).  Serce  jej 
dzwoni,  twarz  szkarłatem  gore.  L.  (=puka,  bije). 
Mój  wiersz    cną  Lalagę  dzwoni.    L.    (:^opiewa). 
Kto  o  prawdzie    dzwoni,  taki  na   guz  goni.  Prz. 
(  =  głośno  ś.  z  nią  odzywa).     3.    fi.    ściągać    linkę, 
przestając  holować.     4.    myśl.  =  a)  a.  Przepierko- 
wać    (o    skowronku)   glos    wydawać,     b)    (o  psie, 
szczeg.  wyżle)  macJutć  ogonem.     <DŹWIEN> 
Dzwonld?a,  a.  Im.  a  hut.  p.  Dzwon. 
Dzwoniec,  ńca.  Im.    ńce    I.  rub.  chłopczyk.    2. 
bot.:^a)  p.  Dziurawiec,  b)  p.  Pszenisc.  c)  p.  Sze- 
lężnik.    3.  a.    [Konopka]    zool.   ptak    wróblotoaty 
stotkodzioby  z  rodziny  łuszczaków. 

Dzwonieozlin,  u,  Im.  y,  Dzwonieozlina  bot.  (oa- 
narina)  roś.  z  rodziny  dzwonkowatych.      <?> 

Dzwonieozlina,  y,  Ira.  y  bot.  p.  Dzwonieozlin. 
Dzwonienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dzwonić:  D. 

w  uszach.  D.  zębami.     <DŹWll<i'N> 

[Dzwonik,  a,  Ira.  I]  p.  Dzwon:  Rano  wczas  D. 
cynkał. 

[Dzwoniować,  uje,  owal]  p.  Dzwonić. 

[Dzwoniowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dzwo- 
niować. 

Dzwonisko,  a,  Im.  a  p.  Dzwon. 


665 


DZWONKA 

Dzwonka,  i,  Im.  i  p.  Dzwonek. 
Dzwonkarz,  a,  Im.  ę,    X  Dzwonkolej    ten,  który 
0(1  cwa  <lztronLi.      <  DZ  WIEN  > 
Dzwonki,  ów,  blj).  p.  Dzwonek. 
Dzwonko,  a.  Im.  a  p.  Dzwono:   D.  śledzia,. 
X  Dzwonkolej,  a,  Im.  e  p.  Dzwonkarz.  <  DŹM^IEN 

Dzwonkowato  przys.  od  Dzwonkowaty:  Boki 
na  wszystkie  strony  D.  ś.  rozchylajj^.  Jund. 

Dzwonkowaty  mający  kształt  dzwonka :  Korona 
kwiatów  dzwonkowata.  Kwiaty  dzwonkowate. 
Kost.  Bot.:  a)  Dziwidło  dzwonkowate  p.  Dziwi- 
dlo.  b)  Rośliny  dzwonkowate  (campanulaceae) 
rodzina  przyrodzona,  roślin  kwiatowych  dwuliścien- 
nych.    <DŹ'WIEN> 

Dzwonkowy  I.  dzwonka  dotyczący;  w  dzwonek 
zaopatrzony:  Aparat  dzwonkowo  -  elektryczny. 
Sygnał  D.  Przewodnik  telegraficzny  D.  2.  a. 
[Dzwonny,  Dzwonczany]  (w  kartach)  ka-owy. 
I)ziesią.tka  dzwonkowa.  3.  bot.:  Lilja  dzwonko- 
wa a.  Ognizierka  (eustephia)  roL    <DŹWIEN> 

XDzwonne,  ego,  bhn.  zaplata  za  dzwonienie, 
podzwonne. 

Dzwonnica,  y,  Ini.  e,  xDzwonioa  wieża  przy  koś- 
ciele, w  której  dzwony  wiszą.  Zdr.  Dzwonniczka. 
<DŹWIEN> 

Dzwonniczka,  I,  Im.  i  p.  Dzwonnica:  „Nie  bój 
ś."!  szepnęła,  wygrażając  pięścią  w  stronę  sza- 
rej dzwonniczki.  Prus. 

Dzwonniozny  p.  Dzwonniozy:  Wieżyczka  dzwon- 
niczna. 

Dzwonniczy,  Dzwonniozny  przym.  od  Dzwonni- 
ca: Kazał  mu  (dzwonnikowi)  zjeść  sznur  D.  od 
węzła  do  węzła.  Sienk. 

Dzwonnik,  a.  Im.  oy,    Dzwoniarz,    X  Dzwonarz 

ten,  co  bije  we  dzwony:  Niedobrze,  zawoła,  jeśli 
księdza  plebana  chcą  uczyć  dzwonniki.  Mick. 

Dzwonny  I.  Xp.  Dzwonowy:  Powróz  D.  Birk. 
2.  X  wydający  diwięk  nakształt  dzwonu,  dzwonią- 
cy, diwiączny,  dźwięczący:  Skowronkami  dzwonne 
tirmamenta.  Słów.  3.  Metal  !>.  =  mieszanina  4 — 5 
części  miedzi  i  jednej  części  cyny.  4.  [D.]  p. 
Dzwonkowy.     <DŹWIEN> 

Dzwono,  a,  Im.  a,  fZwono,  [Zwono,  Zwiono]  I. 
czqś6  obwodu  koła,  umocowana  na  dwuch  szpry- 
chach. 2.  koło,  krąg,  zwój,  pierścień:  Smok 
pozwijany  w  przeogromne  dzwona.  Przyb. 
Przen.  o  człowieku:  Zwija  ś.  we  trzy  dzwo- 
na. Pot.  Narzeka  i  we  trzy  ś.  chodząc  dzwo- 
na skrzywi.  Pot.  3.  kawał  ryby  a.  płazu,  przecię- 
tego wpoprzek  ciała:  Siekierą  węża  przeciął  na 
trzy  dzwona.  Jak.  W.  Zdr.  Dzwonko.  <DŹWIEN  > 

Dzwonowy  I.  ą.  x Dzwonny  przym.  od  Dzwon: 
Dźwięk  D.  Gil.  Spiż  D.  Łab.  {=na  dziimny  uży- 
wany).   2.   X  przym.  od  Dzwono.  Sł.  wil. 

[bzwonuszek,  szka.  Im.  8zk!]   p.  Dzwon. 

[Dzwonyszek,  szka,  Im.  szki]  I.  p.  Dzwon: 
Głośno  w  dzwonyszkach  mnogie  kuleczki  brzą- 
kały. Toł.    2.  p.  Dzwonek. 

fDzwyrze,  y,  blp.  drzwi.  B.  Sz. 

[Dzybasty]  mający  długie  nogi.  Por.  Dzyby. 
Dzyby,  dzyb,  blp.]  długie  nogi.  <por.  Gyby> 

X  Dzyda,  y.  Im.  y  p.  Dzida. 

Dzyń -dzyń  I  p.  Deń-deńl 

[Dzyndra,  y,  Im.  y]  p.  Zędra. 

[Dzyndz,  a,  Im.  ej  p.  Łechtaczka. 

Dzyndzyk,  a,  Ira.  I  I.  X  to,  co  ś.  dynda;  dzwo- 
nek; kutasik.  Przen.  pog.  mw;  Powiedz  mu,  we 
drzwi  niech  nosa  nie  wtyka,  bo  mu  ś.  D.  urwie 
i\.  skrwawi.  l*ulp.  2.  |i).|  człowiek  niezaradny: 
Ślt'py  D.    3.  [D]  p.  Łechtaczka.     <Dżwn. > 


DŹWIĘCZNY 


fDzynga,  F,  zwykle  w  Im. 
żele  w  orkiestrze:  Przy  tym 
flet,  kobza  i  z  drumlą.  Pot. 

[Dzyngować,  uje,  owal]    I. 

Dziegciem  buty  dzyngowane. 


tDzyngi,    tDzinga 

dzyngi,    piszczałki, 
<Dźwn.  > 
smarować,  nacierać: 
Krasz.     2.  polewać, 
lukrować:  Dzyngowane  sucharki.     <Dźwn.> 

[Dzyngowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dzyngo- 
wać. 

Dzyń-dzyńl  p.  Deń-deń! 

[Dźbać.  bie,  bał]  ćpać. 

[Dzbanie,  a,  blra.j  czynność  cz.  Dźbać. 

[Dźbiąkać,  a,  al,  Diblęozeć]  dzwonić:  KI ucy ka- 
mi dźbiąkA.      <Dźwn.> 

IDźbląkanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dźbiąkać. 

IDźbięczeć,  y,  al]  p.  Dźbiąkać. 

[Dźbięczenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dibicozeć. 

XDźblo,  a,  Im.  a   p..  Źdźbło. 

Dźgać,  a,  al  I.  p.  Zgnąć.  2.  [D.]  vić  wiele, 
chlać:  Dźga,  jak   wół. 

Dźganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dźgać. 

Dźgnąć,  nie,   nąl  p.  Zgnąć. 

Dźgnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dźgnąć. 

'Dźwaka,  i,  blm.j  p.  [Dzięga]. 
Dźwęga,  i,  blm.J  p.  [Dzięga].    <p.  Dzięgna> 

^Dźwi,  i,  blp.]  p.  Drzwi.  Zdr.  [Cźwiczki]. 

tDźwiarstwo,  a,  blm.  p.  Dziarno.  Ew.  ś.  Mat. 
<?  ZIARN> 

[Dźwlągać,  a,  al]   p.  Dzięgać.     <p.  Dzięgna> 

[Dźwiąganle,  a,  blm.]    czvnuośe  cz.   Oźwiągać. 

[Dźwiczki,  czek,  blp.]  p.  Dźwi. 

fDźwienaćcIe  p.  Dwanaście. 

Dźwłer,  u,  Im.  y  p.  Dziwer. 

[Dźwiereczka,  czek,  blp.)  p.  Drzwi. 

[Dźwiereczki,  czek,  blp.]  p.  Drzwi. 

[Dźwiergać,  a,  al.  Dźwigać]  wierzgać:  Koń 
dźwierga.  Dziecko  nogami  dźwierga.  <p.  Wierz- 
gać > 

[Dźwierganie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Dźwiergać. 

[Dźwierka,  rek,  blp.]  p.  Drzwi. 

[Dźwierki,  rek,  blp.]  I.  p.  Drzwi.    2.  szufladki. 

Dźwierować,  uje,  owal  p.  Dziwerować. 

Dźwierowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dźwiero- 
wać. 

Dźwierówka,  i.  Im.  i  p.  Dziwerówka. 

[Dźwierza,  y,  blp.]  p.  Drzwi. 

fDźwierze,  y,  blp.,  [Dźwierze]  p.  Drzwi:  Kazał 
więcej  straży  do  dźwierzy  więzienia  przysądzić. 
Papr.  Zdr.   xDźwierzki.     <DŹWR> 

XOźwierzki,  rzek,  blp.  p.  Dźwierze.  Sł.  wil. 

Dźwięczeć,  y,  al  p.  Dźwięknąć. 

Dźwięczek,  czku.  Im.  czki  p., Dźwięk:  Srebrny 
D.  mnie  przeraził.  Igrasz.   <1)ŹWIEN> 

Dźwięczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dźwięczeć: 
D.  w  uszacii.  Perz.  (-dzwonienie). 

Dźwięcznie  przys.  od  Dźwięczny. 

DŹwięcznostrunny  maiący  dźwięczne  .iłrutiy, 
dźmęczny,  mile  brzmiący:  Zawiesił  dźwięczno- 
strunne  na  ścianie  cymbały.  Mick.  Za  ojca  da- 
no mu  Apollina,  pana  dźwięcznostruntuM  lutni 
i  zabójczych  strzał.  Pawi.  <  DŹWIEN  + 
STRUN  > 

Dźwięczność,  i,  blm.    I.   rz.  od  Dźwięczny.   2. 

liz.  właściwość,  jaką  wyróżniają  ś.  dźwięki  a.  wog. 
glosy  jednakiej  wysokości  i  jednakiego  natężenia, 
a  pochodzące  z  różnych  źródeł  (np.  dźwięki  róż- 
nych narzędzi  muzycznych  a.  mowa  różnych  lu- 
dzi), bł.  tembr,  barwa  głosu.  <  DŹWI  EN  > 
Dźwięczny  I.  dźwięk  toydający,  dźtoięk  maji}cy, 
dźwięczący,  mający  głos  metalu  a.  struny,  meta- 
liczny, srebrzysty:  Ołos,  Śpiew  D.  Przen.:  Usty 
ł.  Mick.   Gram,:    Spół- 


dźwlęcznemi  tak  brząknął 


666 


DŹ  WIED  A  (5 

głoska  dźwięczna,  a.  głośna,  s  ł  a  L  a  (np 
b,  (1,  g).  Lek.:  Otlg-łos  dźwięczny  a.  jasny 
(soniis  ciarus)  =  sh/nzani/  przy  opukiwaniu,  gdy 
płuca  są  zdrowe.  2.  przen.  mile  brzmiący,  przy- 
jemny dla  ucha:  Styl,  wiersz  D.  <nzWIEN> 
[OŹwiędać,  a,  al]  ględzió,  mantyczyć:  Jak  wzię- 
na  I),  od  ranią,  to  nie  ekońcyła  jaz  w  połu- 
dnie.    <?  I)źwn.> 

Ożwiędanie,  a,  blni.]  czynność  cz.  Diwiędać. 
Dźwięga,  i,  blm.]  p.  [Dzięga]. 
'Dżwięgać,  a,  al]  p.  Ozięgać. 
Ożwięganie,  a,  blm.]  czynno^'  cz.  Oźwięgać. 
Dźwięk,  u,   Im.   i,   fiwięk,    [Źwięk,  Żwink]    I. 
glos,  szczeg.  czysty,  wysoki,  wydawany  przez  metal 
a.  sfrunę,    brzmienie,  odgłos:    D.    głosu,    muzyki, 
pieśni,  złota,    lutni.    D.  bębna.    Otw.    Cłirapliwy 
D.    trąby.  Uderz  w  garniec,    D.  go  wyda.    Prz. 
(  =  uderz    w    stół,   nożyce    i.     odezioą).     Gończe 
dźwięki    przeraźliwe.    Tw.    ( =  glos    psów    goń- 
czych).   Wiatr    wolny    czyni,    że   liście    i    wody 
D.  czynie  wdzięczny.  P.  Kocli.  (  =  szmer).    D.  za 
węch.  Prz.  (=juka  praca,  taka  płaca;  wet  za  wet; 
jak  ty  komu,  tak  on  to'>ie).  2.  przen.  treść,  brzmie- 
nie: Rymy  te  tego  były  dźwięku.  Pot.    3.  nz.= 
a)  wog.=gios.  b)  S7xzeg.=  głos,  mający  brzmienie 
muzyczne.    Zdr.  Dźwięczek.      <DŹWIEN> 
Dżwiękać,  a,  al  p.  Dźwięknąć. 
Dźwiękanie,   a,  blm..    czynność  cz.    Dżwiękać: 
Nadjeżdżało  to  gwarnie   i  szumno,  wśród  rżenia 
koni,  warczenia    bębnów,    dźwiękania    litaurów. 
Sienk.     <DŹWIEN> 

DŻwfękliwy  dźwięk  wydający,  dźwięczący,  brzęk- 
liwy:  Uszy  ich  ułowiły  do.-^yć  wyraźnie  dźwiękli- 
we  odgłosy  kilofów,  biJQ,cych  w  skalną,  ścianę. 
Sienk. 

Dźwięknąć,  nie,  nąl,  nied.  Dźwięczeć,  Dżwiękać 
I.  wydać  dźwięk,  zadźwięczeć,  zabrzęczeć:  Kielich 
w  ręku  tak  potężnie  cisn.-^ł,  że  szkło,  dźwięk- 
n.-jwszy,  pękło.  Miek.  Od  skoku  tego  zatrząsł 
ś.  stół,  dźwiękn-^ly  talerze.  Orzesz.  Miedź  dźwię- 
czy. Pszczoły  dźwięczą  bardzo,  gdy  ś.  z  nie- 
przyjaciółmi swemi  potykają.  Trzyc.  (  =  brzęczą, 
beczą).  Nie  będę  mu  dźwięczeć,  niestotyż  panie, 
niesfotyż  zacny  mężu.  Leop.  (=irąbić).  Przen.: 
Ton  satyryczny  najsilniej  dźwięczy  w  „Wilczym 
brewjarzu."  Gom.  2.  tiderzaj(}c  a.  poruszając,  spra- 
vuć,  ieby  coś  wydawało  dźwięk,  zadzwonić:  Kilku 
dźwiękało  przeraźliwie  w  miedziane  talerze. 
Sienk.  Żołnierze  poczęli  dźwięczeć  szablami. 
fc>ienk.  <DŹW1EN> 
Dźwięknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dźwięknąć. 
Dźwiękonaśladowczość,  i,  blp.  jęz.  p.  Dźwięko- 
naśladownictwo. 


Dźwlękonaśiadowczy    jęz. 
śladujactf    glosy    przyrody. 
ŚLAD'> 


onomatopeiczny,    na- 
<r)ŹWIEN-|-Na  + 


Dźwiękonaśladownictwo,  a,  blm.,  Dźwiękonaśla- 
dowczość onomutopeja,  naśladowanie  głosów  przy- 
roda. 

Dźwiękotek,  tka,  Im.  tki  bot.  (roella)  ro^.  <?> 

Dźwiękowiec,  wca,  Im.  wce  min.  p.  Fonolit. 
<1)ŹWIEN> 

Dźwiękowy  przyra.  od  Dźwięk:  Wyraz  jest 
dźwiękowym  lub  graficznym  symbolem  pewnego 
pojęcia.  liog. 

[Dźwig,  u,  blm.]  I.  ciężka  robota,  podźwiganie 
i.:  Choruje  z  dźwigu,  z  ciężkiej  roboty.  ,?.  erek- 
cja:   Kozie  mleko  dobre  je   na  D.     <DŹW1G> 

Dźwigacz,  a,  Im.  e  I.  X  a.  X  Dźwigoń  ten,  co 
dźwiga  ciężary,  tragarz:  Dźwigacze,  ciężary 
z  okrętów    wynoszący.  Baz.     2.  lewar,  przyrząd 


DŹWIGNĄĆ 

do  podnoszenia  ciężarów.    3.  anat.  =  3)  It^j  sccry- 
towy,  in.  obrotnik,    b)    (levator)  mięsieh  dźwi- 
gający, jiodnoszący  jakąś  część  ciała:    a)  D.  kąt  a 
łopatki,    mięsień    podnoszący    kąt    ło- 
patki, Xmięsień  kącisty,  f  m  u  s  k  uł  kąt- 
ny    łopatki,     t"iuskuł     cierpliwości, 
t  myszka    cierpiętliwa    (musculus    lerator 
anguli    scapulae     8.    musculus     patientiae).     P) 
Dźwigacze  żeber,  fm  u  skuły  nierówno- 
trójkątne,    Xróżnoboczne,  Xmuszkuly 
utrzymujące    żebra,    f  mysz  ki    nierów- 
no-trzygraniaste,     nierówno-trój- 
ścienne  karkowe,    fmyszki    szyje    nie- 
równe trzyboezne  a.  trzykąto  wefmusculi 
scaleni),  y)  D.  j  ądr  a,  X  D.  j  a  j  e  k,    mięsień 
dźwigający  jądro,  fmuskuł  podnoszą- 
cy a.  utrzymujący  jądra,  Xniuskuł   ją- 
d  r  o  w  y,  fk  r  yj  ą  c  a  jądrowa  m  y  s  z  k  a,  b  ł  o  n- 
ka    myszezasta,    fzawieszacz    jąder 
(musculus  creraaster).     < DŹWIG > 
Dźwigaczka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Dźwigacz. 
Dźwigać,  a,  al,    [Dwigać]     I.    nosić   a.    nieść  co 
ciężkiego:  Wolałbym  D.  więzy  u  brodacza  Turka. 
Maicz.  Owca  niewinna  przez  rok  wełnę  dźwiga,' 
ostrzygą  wełnę,  a  jej    za   to    figa.  Bratk.     Nie- 
próżno  głowę  dźwigasz  na  karku.  L.  Stół  dźwigał 
w  górę  smukłą  lampę.   Zap.    Przeu.:  Podbiliśmy 
Antemnatów,   ale  Marsowie  jeszcze  nie  dźwiga- 
ją rzymskiego  jarzma.  Stasz.    D.  cały  ciężar  in- 
teresów.    Długo    ja   żyłem   i    na  siwym    włosie 
dźwigam  i  czasów  i  czynów   niemało.   Mick.    2. 
p.  Dźwignąć.  Przen.:    D.  swoje  cra,wsL-=  podnosić, 
upominać  ś.  o  nie,  dochodzić  ich:  Po  śmierci  Wa- 
cława Łokietek    znowu    prawa   swoje  D.  zaczy- 
nał. Nar.  D.  Ś.    I.  z  trudnością  przenosić  ś.  z  miej- 
sca na  miejsce:  Ledwie  ś.  dźwiga.  Sł.  wil.    2.  p. 
Dźwignąć.     <  DŹWIG  > 

[Dźwigać,  a,  al]  p.  Dźwiergać. 

XDźwigalny  służący  do  dźwigania:  Drąg  D.  Sol. 

Dźwiganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dźwigać. 

Dźiwlganle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dźwi- 
gać ś. :  (Monarchizm)  słabł  w  miarę  dźwigania 
ś.  szlachty.  Smól. 

Dźwigar,  a,  Im.  y  belka  sztucznie  wzmocniona, 
służąca  do  podtrzymywania  sklepień,  pomostów,  wią- 
zań i  t.  p.  części  budowli. 

Dźwigarka,  i,  Im.  i,  Dźwigownica  kol.  przyrząd 
do  podnoszenia  ciężarów,  in.  lewar,  podnośni- 
ca,   winda.     <DŹWIG> 

Dźwignąć,  nie,  nąl,  ęla,  a.  [gla],  [Dwignąć],  nied. 
Dźwigać,  [Dwigać]  I.  podnieść  co  ciężkiego:  Już 
ławę,  jak  taran  murowy,  w  tył  dźwignął  dla  za- 
machu. Mick.  [Jak  ci  łyżka  upadła,  to  se  ją 
dźwignij].  Przen.:  Ta  żmija  buntu  D.  nie  mogła. 
Słów.  [D.  nos]  -  zhardzieć.  2.  udźwignąć,  ura- 
dzić: Nie  dźwignę  tego  ciężaru.  3.  [D.]  dźwig- 
nąioszy,    zarzucić:    Baba    dźwigła    nań   brzemię. 

4.  przen.  wznieść,  wybudować,  postawić:  Dla  ubez- 
pieczenia dalszych  gwałtów  dźwignął  nad  Wi- 
słą zameczek,  skąd  wypadając  statki  łupił.  Nar. 

5.  przen.  naprawić,  odnowić,  podnieść  z  upadku, 
podźwignąć:  D.  zrujnowane  fortyfikacje.  Sł.  wil. 
Przen.:  D.  dom,  ród.  Kazimierz,  chcąc  D.  spu- 
stoszało kraje...  Pot.  6.  przen.  wydobyć,  wyrwać: 
D.  kogo  z  poniżenia,  z  nieszczęścia.  7.  [D.] 
uderzyć  silnie,  palnąć.  8.  anat.:  Mięsień  dźwigają- 
cy jądro  p.  Dźwigacz.  D.  Ś.  podnieść  i.,  powstać, 
podźwignąć  ś.:  Dźwignął  ś.  z  krzesła.  I  drzewo 
prędzej  do  góry  ś.  dźwignie,  gdy  go  nikt  z  mło- 
du do  ziemi  nie  przygnie.  D.  ś.  na  łóżku.  D.  ś. 
pu    chorobie.    Przen.:     Jedno    państwo    upaduie, 


667 


DŹWIGNIA 

a  drugie  ś.  dźwignie.  Litwa,  dźwignąwszy  ś.  na 
eiłach  po  dawniej  odniesionych  klęsl^ach,  chciatii- 
szkód  swoich  j)owetować.  Nar.  (  =  wzjnóf/ł.izy  ś.) 
Gór.:  Woda  8.  dźwiga  w  szybie.  Łab.  <  DŹWIG  > 
D/.wignia,  I,  Im.  e  1.  fiz.  p.  Drążek.  Pr. en.: 
Wszysrkie  swoje  dźwignie  powinieneś  obrócić  na 
drugą,  sjirężynę  tej  machiny.  Kórz.  (=  sposobi/, 
łrodki).     2.  niek.  winda  a.  inna  podobna  maszyna. 

3.  przen.  podpora,  podstawa:  Rolnictwo  jest 
główną,    dźwignią,    pomyślno.ści    kraju.    Si.    wil. 

4.  belka  w  środku  podparta  i  przy  wahaniu  poru- 
szająca zawieszone  u  Jej  końców  drągi  od  tłoków, 
korb  i  t.  p.,  \n.  wahacz,  balansje^r.  5.  na- 
rzędzie do  wydobywania  pni  z  roli.    <  DŹWIG  > 

Dźwignienie,  a,  blm.  p.  Dźwignięcie:  O  dźwig- 
nieniu  sił  Rzpltej  ani  pomyśleć  wolno  było. 
Kołł. 

Dźwignięcie,  a,  blm.,  Dźwignienie  czynnoiść  oz. 
Dźwignąć. 

Dźwignięcie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Dźwig- 
nąć ś. 

Dźwignięty  p.  Dźwigniony. 

Dźwignil(,  a.  Im.  i  ko  w.  i  ślus.  przyrząd,  złożo- 
ny z  łańcuszka  i  poprzecznego  drążka,  przy  pomo- 
cy którego  porusza  i.  miechem.  Kol.:  D.  kolanko- 
wy, in.  k  o  1  a  n  k  o    hamulca. 

Dźwigniony,  Dźwignięty  I.  im.  od  Dźwignąć.  2. 

X  dający  ś.  udźwignąć:  Ogromne  a  ledwo  ludzką, 
sWą  dźwignione  ciężary  bez  trudności  unaszać 
uczyli  6.  Pilch.  Niedźwignione  ubił  mi  kajdany. 
Chr.      <  DŹWIG  > 

X  Dźwigoń,  a,  Im.  e  p.  Dźwigacz.  Dudz. 

Dźwigownioa,  y,  Im.  e  kol.  p.  Dźwigarlca. 

IDźwirka,  rek,  blp.]  p.  Drzwi. 

Dźwirki,  rek,  blp.  i.  fi  [D.]  p.  Drzwi.  Trzyc. 
2.  myśl.  rodzaj  pułapki  na  zwierzynę  leśną:  Jeden 
krok  nieostrożny,  a  D.  z  bukowego  drzewa,  na- 
ciśnięte sprężynami,  t.  j.  dwoma  silnemi  drążka- 
mi z  grubego  laskowego  drzewa, ,  chwytają  sto- 
])ę  lui)  łapę  w  swe  objęcia.   <DŹWR> 

Dźwirówka,  i,  blm.   hut.   p.  Damasoenka.    <p. 

I)ziwer> 
fDźwirz,  y,  a.  w  Im.  e  p.  Drzwi. 
fDźwirze,  y,  blp.,  [Dźwirze],  6  pp.    fdźwirzmi 

p.  Drzwi:  I),  były  zawrzony,.  ,0p.  Nie  słychać 
tikrzypu  dźwirzy.  Matl.      <I)ŹWR> 

[Dźwyrzy,  y,  blp.]  p.  Drzwi. 

[Dźagan,  a,  Ira.  y]  rodzaj  młota,  czekan,  kilof. 
<p.  Czekan  > 

Dźamet,  a.  Im.  y  p.  Dzianet:  Bohater  w  wal- 
kach nil  wielbłądzie  i  dżamecie.  Krasiń.  <p. 
J)zianet> 

Dżamid,  u,  Im.  y  p.  Dżamja:  Rozchodzą  ś. 
z  ilżaniidów  pobożni  u  ieszkańce.  Mick.  <  Właś- 
ciwie  dżamja,  Arab.  Tur.  dżami> 

Dżamja,  i,  Im.  e,  Dżamid  meczet:  Odtąd  mołła 
nie  zapraszał  już  z  wierzchołka  dżaniji  wyznaw- 
ców Allaha  na  modlitwę.  Roi.    <  p.  Dżamid> 

(Dźan  dżanl]  hej  ha!  (wy krzyk  w  tańcu). 
<Dźwn.> 

XDżaur,  a.  Im.  owie  p.  Giaur  Dżaura  zapewne 
wytłómaczę.  Mick.     <  p.  Giaur> 

XDżawr,  a,  Im.  owie  p.  Giaur:  Rozbijałem 
kupców,  dżawrów  greckich  i  mołdawskich  Ży- 
dów. IJndz.     <p.  Giaur > 

fDżber,  a,  Im.  y  p.  Ceber:  Warz  w  wodzie 
ełomę  i  wlej  gorącą   w  I).  Syr.     <p.  Ceber > 

f  Dżdżawy  p.  Dżdżysty:  D.  Orjon.  Klon.  Czas 
D  Hild.  D.,  dżdżysty,  deszcz  przynoszący.  Bóbr. 
<DŻDŻ> 


DŻENTELMEN 

X  Dżdżenośny  p.  Deszczonośny:  Dżdżenośne 
obłoki.   L.     <1)ŻDŻ+NI0S> 

fDżdżewnica,  y,  Im.  e  i.  p.  Dżdżownica:  Mię- 
dzy inszemi  wodami  D.  jest  bardzo  dobra, 
zwłaszcza,  która  lecie  z  gromem  spada.  Trzyc. 
2.  zool.  p.  Dżdżownik.     <DŻDŻ> 

fDżdżewniczy  Deszczowy:  Dżdżewnicza  (wo- 
da) jest  słodsza  niźli  insza.  And.  z  Kobył. 

tDżdżewny  p.  Deszczowy:  Dżdżewne  wody. 
Trzyc. 

fDżdżewy  p.  Deszczowy:  Dżdżewe  wody. 
Ryb.  J. 

XDżdżonośny  p.  Deszczonośny.  L.  <DŻDŻ-ł- 
N10S> 

Dżdżownica,  y.  Im.  e  I.  fa.  fDżdżewnica  wo- 
da deszczowa,  deszczówka.  Strum.  2.  f  grzyb,  któ' 
ry  un/rósł  po  deszczu:  W  Epirze  z  bedł  dżdżownic 
mieli  ś.  rodzić  ludzie.  Otw.  3.  f  kamień,  podług 
dawnego  mniemania  spadający  z  deszczem.  Kn.  4. 
w  Im.  astr.  rodzaj  gwiazdozbioru,  in.  baby, 
babki,  kwoka  z  k  u  i'  c  z  ę  t  a  ra  i ,  plejady. 
5.  zool.  p.  Dżdtownik.     <DŻDŻ> 

Dżdżownik,  a,  i:n.  i  zool.  |.  p.  Siewka.  2. 
a.  Dżdżownica,  łDżdźewnica,  Glista  ziemna  (lum- 
bricus)  robak  pierścieninicali/,  mieszkaiący  w  ziemi. 

XDżdżowy  p.  Deszczowy:  Dżdżowa  woda.  Wuj. 

Dżdżu  p.  Deszcz. 

[Dżdżyce,  yc,   blp.]  rodzaj  grzybów. 

Dżdżyć,  y,  yl  I .  t  spuszczać  deszcz  a.  Jako  deszcz: 
Dżdżyłem  na  jedno  miasto,  a  na  drugie  miasto 
nie  puściłem  dżdżu.  Leop.  Bóg  dżdżył  im  mannę 
ku  jedzeniu.  Wuj.  Ogniem  i  siarką  D.  będę  nan 
i  na  jego  wojsko.  Wuj.  Bodajby  nań  wypuścił 
gniew  zapalczywości  swojej,  a  dżdżył  nań  woj- 
nę swoje.  Wuj.  2.  nieos.:  Dżdży  ~  deszcz  pada. 
X  D.  Ś.  nieos.:  Dżdży  ś.  =  ma  i.  na  deszcz,  chmu- 
rzy ś.  <DŻDŻ> 

Dżdżysto  j)rzys.  od  Dżdżysty:  Na  dworze  było 
ciągle  D.  i  pochmurno.  Orzesz. 

Dżdżysty  I.  a.  X  Deszczysty,  f  Dżdżawy  obfi- 
tujący w  deszcz,  pełen  dżdżu,  wilgotny:  Dzień  D. 
Pora  dżdżysta.  Klimat  D.  Wiatr  D.  Fingal,  król 
pagórków  dżdżystych.  Kras.  2.  deszczowy:  Wo- 
da dżdżysta.  Syk.  Kilka  wichrów  raz  po  raz 
prześwisnęło  spodem,  jeden  za  drugim  lecą,  mie- 
eąc  krople  dżdżyste.  Mick.  Potoki  dżdżyste. 
Kras.  (—przez    deszcz   uttoorzone).     <DZDZ> 

Dżecik,  u,  Im.  i  p.  Dżet. 

XDżelozja,  \,  h\m.  zazd7-ośó.   <Wło6.  gelosia> 

XDżelsamina,  y,  Im.  y  p.  Jaśmin.  <  Włos. 
gelsomino,  z  Prs.  Arab.  ja6omin> 

XDżel8emina,  y.  Im.  y  p.  Jaśmin:  Obsadzano 
je  przy  kratkach  z  łat,  aby  nie  spadały  na  zie- 
mię, dżelseminą  czyli  hiszpańskim,  katałońskim 
a.  indyjskim  jaśminem.  Goł. 

[Dżendżurzysty]  czupumy  i  nadęty,  jak  indyk. 
<Ukr.  dżyndżurystyj> 

Dżentelman,  a.  Im.  i,  Dżentelmen,  Dżentlmen 
człowiek  szlachetny  i  dobrze  wychowany,  umiejący 
zachoicać  swoją  godność,  prawdziwy  pan.  <Ang. 
gentleman  > 

Dżentelmański  przym.  od  Dżentelman;  Dżentel- 
meński. Po  dżentelmańsku  przys.  jak  dżenteUnwi: 
W  tak  przyzwoity  sposób  przychodzi  nam  z  po- 
mocą, prawdziwie  po  dżentelmańsku.  Bał. 

Dżentelmaństwo,  a,  blm.,  Dżentelmenerja  ogól 
właściwości  dientelmana ,  postępowa  de  szlachetne 
i  pełne  godności:  Angielki  wymagają  za  swoje 
D.  znacznie  więcej,  niż  córa  Skandynawji. 

Dżentelmen,  a,  Im.  i  ^.  Dżentelman. 


dG8 


4 


EŹFNTKT.Mr^TF.UJA 


E 


Ożentelmenerja,    i,    blm.    p.    Dżenteimaństwo : 

Hral)ia    opowiadał   dziwy  o  dżentelineiUTJi  Wo- 
kulskiejro.  Prus. 

Dżentelmeński   p.    Dżentelmański:    Truiino  ])o- 
Btępek  jego  nazwać  inaczej,  jak  zupełaie  taktow- 
nym i  dżentelmeńskim. 
Dźentlmen,  a,  Im.  i  p.  Dżentelman. 

[Ożerskij  p.  Dziarski. 
XDżeryd,  u,  hu.  y  p.  Dziryt. 

Dżet,  u,  Ira.  y  paciorek  a.  paciorki  z  węgla  hru- 
nahiego,  fiużące  do  ubierania  sukien  kobiecych: 
Jaka  moja  kaszmirowa  suknia  śliczna!...  z  dże- 
tami. Orzesz.  Zdr.  Dżecik.     <Ang.  jet> 

Dżetowy  przym.  od  Dżet:  Suknia  naszyta  dże- 
toweiui  perłami.  Mórz.. 

Dżgać,  a,  al    I.  p.  Żgnąć.    2.  p.  Dźgnąć. 

Dżganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dżgać. 
XDŻgiI  Dżga!  w.  oznaczający  dodawanie  ochoty: 
Maski  kuligowe  tańcują:    E!  dżgi,   dżga,  łia  ha 
ha!  L.     <r)źwn.> 

Dźgnąć,  nie,  nął,  nied.  Dżgać  I.  p.  Żgnąć.  2. 
rxifzyć,  i><>iniexzyć:  Nuże  żywo  dżgaj  śmiało!  L. 
3.  wypić,  łyknąć:  Dźgnął  sobie  dobrze,  łyknął 
dobrze  duszkiem.  Troć.  Dżgnii,  bracie  kwesta- 
rzu,  bo  przez  ścianę  słyszę,  że  wrą  kołduny 
w  ukropie.  Chodź.    <p.  Żgnąó> 

Dźgnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dźgnąć. 

XDżiardin,  u,  Ira.  y  p.  Dziardyn:  Zakładają  ś. 
u  nas  dżiardiny,  wirydarze,  szpalery,  altany. 
Dęb.  L.     <Włos.  giardino> 

ł  Dżioja,  I,  \m.  e  kamień  drogi.    <'Włos  gioja> 

XDŻog,  u,  Im.  i  taniec  ludowy  angielski:  Na  nic 
tryle  i  dżogi.  Niem.     <Ang.  jog> 

Dżokiej,  a.  Im.  e  I.  służący  do  ujeżdżania  koni, 
masztalerz,  foryś,  ujeżdżacz;  służący,  dosiadający 
konia  na  wyścigach:  Jechał  na  czele  dżokiejów 
szeregu.  Mick.  2.  X  handlarz  koni.  <  Ang. 
jockey  > 

Dżokiejka,  i.  Im.  i,  Zokiejka  czapka  diokiejska: 
Był  to  pan  szczupły,  w  jasnym  odzieniu  i  aksa- 
mitnej dżokiejce  na  głowie.  Prus.  Proszę  o  gu- 
stowny kałamarz,  z  siodłem  i  dżokiejka.  Prus. 
(  —  podobizną  czapki  dżokiej skiej). 

Dżokiej-klub,  u,  blm.  rodzaj  perfum:  Trzebaż 
mi  było  oblać  ś.  dżokiej-klubem  od  stóp  do  gło- 
wy. Os.     <Ang.  jockey  club> 

Dżokiejski  przym.  od  Dżokiej;  Żokiejski:  Ze 
szpicrutą  w  ręku  i  w  czapeczce  dżokie)skiej  na 
głowie.  Kow.  Po  dźokiejsku,  Po  żokiejsku  przys. 
jak  dżokiej,  w  .sposób  właściwy  dżokiejom:  Ubrany 
po  dźokiejsku. 

Dżokiejstwo,  a,  blm.  I.  zawód  diokieja.  2.  zb. 
dżokieje:  Hrabia  biegł  ze  swym  dżokiejstwem. 
Mick. 

Dźon-Buli,  a,  Im.  owio  żart.  Anglik.  <Ang. 
John  Buli  dosł. -Jan  Byk> 

Dżongla,  i,  Im.  e  Dżungla   rodzaj  zaroili  w  In~ 


djnch  Wschodnich ;  płaszczyzna  łakiemi  zaroślami 
]>okryta:  Nieuprawne  polanki,  porosłe  dźongiami, 
nad  któremi  wznosiły  ś.  samotne  baobaby. 
Sicnk.  <  Z  języków  indyjskich ,  przez  Ang. 
jungle> 

DźongIcr,  a,  Im.  owie  p.  Żongler. 
Dźonka,  i.  Im.  i  statek  chiński.     <Chiń.  czuen, 
w  gwarze  Kantouskiej  dżonk> 

[DŹuk,  a,   Im.  i]  rodzaj  tańca.     <?> 
Dżuma,  y.  Im.  y,  x  Czuma,  bł.  Cuma,  [Cluma] 
lek.  (typlius  anthracicus)   choroba  zakaźna  ostra, 
in.    durzyca    wąglikowa,    mór,    pomór 
wschodni,    z.iraza    morowa:    Uciekać,   jak 
od  dżumy.    Hiszpanie    trwożni  z  miasta  uciekli, 
D.  za  niemi  w  ślad  biegła.  Mick.     Imię  zdrajcy 
przylgnęło    do    mnie   jako    D.    Mick.     Straż    ich 
przednia,   już    północne    dżumy    obrońców    ludu 
pozwiewały  głowy.  Słów.  Przen.:    Kraj  ten  zni- 
szczyła tak  wolno.^ci    D.  Słów.     <Tur.  czuma> 
X  Dźumny  p.  Dżumowy:    Dymienica  dżumna  = 
dymienica  morowa,  morówka  (bubo  pestilentialis). 
Dżumowy,  XDżumny  przym.  od  Dżuma,  morowy. 
Dżungla,  i.  Im.  e  p.  Dżongla:  Jestem,  jak  tyg- 
rys: skoro  chybię  od  pierwszego  skoku,  wracam, 
mrucząc,  do  dżungli,  ale  gdy  tra'ię,  złamię  odra- 
zu.  Spaś.     <p.  Dżongle> 
[Dżura,  y,  Im.  y]  p.  Dziura. 
X  DŹUS,  a.  Im.  owie  gach.  kawaler:  Gdyby  tak 
była  wdową,  to  jeszczeby  s.  więcej  dżusów  krę- 
ciło koło  niej,    nłżeliby  sama   pragnęła.    Kaczk. 
<  Ukr.  dżus> 
Dżwier,  u,  Im.  y  p.  Dziwer. 
Dźwierować,  uje,  ował  p.  Dziwerować. 
Dżwierowanie,  a,    blm.,  czynność  cz.   Dźwiero- 
wać. 
Dżwierów!<a,  i.  Im.  i  p.  Dziwerówka. 
Dźwirować,   uje,    ował   p.    Dziwerować:    Hełm 
niknął  przy  tarczy  krągłej,  złotem  dżwirowanej. 
Krasz.  ( —  blachmalowanej).      <p.  Dziwer> 
Dźwirowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Dźwirować. 
Dźygietaj,  a,  Im.  e  zool.  (eąuus  hemionus)  ztuie- 
rzę    ssące  jednokopytowe.     <  Północ.    Tur.   dżigi- 
taj  > 

Dźygitówka,  i,  blm.  ćwiczenia  na  koniu,  wyko- 
nywane przez  kozaków  kubańskich.  <  p.  Dźygie- 
taj > 

xDźygun,  a,  blm.,  X  Dzigun  rodzaj  dawnego 
tańca:  Lubił  wyskakać  ś.  w  galopadzie,  tańcu 
włoskim  dżygunie.  Chrząsz.  <Może  Ukr.  dżu- 
hun^gaeh,  trzpiot> 

Dżyn,  u,  blm.,    X  Dżin    wódka  z  jagód  jałowco- 
wych,   nasienia    anyżu ,    cynamonu ,    cukru ,    wody 
i  wyskoku.     <Ang.  gin> 
[Dżyrski]  p.  Dziarski. 

XDżyryd,  u,  blm.  p.  Dziryt:  Spisy  i  dżyrydy, 
lecące  wskroś  powietrza,  jak  ogniste  węże. 
Krasiń.     <p.  Dziryt  > 


I.  E  I.  samogłoska  podniebienna  a.  wazka; 
w  dzisiejszym  języku  piśmiennym  zawsze  jest 
etwarta,  jasna.  W  dawnej  polszczyźnie  i  w  gwa- 


rach zachodnich  dotąd  daje  iś.  słyszeć  5  e  po- 
chylone, pośrednie  między  e  i  i,  przechodzące 
w  innych    gwarach    w   czyste    i,  y;  np.   gniew - 


^no 


EDUKOWANIE 


gr\Uvr-gn\w,  umiprfi(5-unii(?ra(<-tiniira(^,  brzeg - 
brz('g--brzyg,  i  t.  p.;  w  piśmie  aż  do  niedawnych 
czasów  oznaczano  je  przez  e.  Oprócz  czystego 
e,  jest  jeszcze  e  nosowe,  wyrażane  w  piśmie  staie 
znakiem  ę,  np.  język,  niosę,  pracę.  Ani  od  e  ani 
od  ę  żaden  wyraz  polski  ś.  nie  zaczyna,  oprócz 
kilku  wykrzykników.  2.  fil.  w  logice:  pierwsza  sa- 
mogłoska £6.  wyrazu  Nego  (=  przeczą),  symbol  są- 
du powszechnego  przeczącego.  3.  muz.  =  a)  trzeci 
stopień  tonacji  c  major:  E  leży  między  daj",  b) 
E  dur  a.  major  (twarde),  E  moll  a.  minor  (mięk- 
kie) =na2ti»y  tonacji  a.  gam  majorowej  i  minoro- 
wej: Koncert  e  minor  Mendelssohna.  E  major  ma 
cztery  krzyżyki. 

2.  El  w.  I.  p.  Ech  I:  E!  co  mi  tam!  E!  daj  rai 
pokój  I  2.  p.  Ejl:  E!  czy  być  może?  3.  [E!  a. 
Eć!]  a  (w  pytaniach  i  odpowiedziach):  E  coz  ta 
u  wAs  słychać?    E  zdrowiście  ta? 

[Ebda,  y,  Ira.  y]  rodzaj  ziela  rosnącego  w  boru, 
używanego  do  kąpieli,  hebd,  ehebd.  <p. 
Hebd> 

lEbenisterJa,  i,  blm.  stolarstwo  artystyczne,  kunsz- 
towne: Wspominaliśmy  wyżej  o  kunsztownym 
stolarstwie  (ebenisterji).  T.  K.  <Fr.  óbónisterie> 

f  Eberman,  a,  Im.  I  gór,  p.  Oberman.  <Nm. 
Obermann=  przełożony,   naczelnik > 

Eblis,  a,  blm.,  Iblis  ziy  duch,  przyiuódca  szata- 
nów podług  Mahometa:  U  tych  w  źrenicach  sza- 
fir niebieski,  u  tamtych  cienie  eblisa.  Mick. 
<Arab.  iblis  (podobno  z  Gr.  diAbolo8)> 

Eblisowy  przym.  od  Eblls:  Kochanka  straszne- 
go eblisowego  wnuka.    Mat.  I. 

Ebonit,  u,  blm.  I.  c\iQm.  jeden  z  przetworów,  otrzy- 
mywanych przez  wulkanizację  kauczuku,  in.  guma 
stwardniała,  kauczuk  rogowy,  kau- 
czuk zrogowaciały.  2.  elektrot.  materjał  izo- 
lująaj ,  tamujący  przejście  prądu  elektrycznego. 
<Now.  z  Ang.  ebon  =  heban,  z  końcówk{|  niby 
Gr.> 

fEbor,  a,  blm.  koić  słoniowa:  Od  domów  z  ebo- 
ra.  Ps.  puł.     <Łó.  ebur,  2  pp.  eboris> 

Ebuljoskop,  u,  Im.  y  chem.  przyrząd  do  ozna- 
czania ilości  alkoholu  w  napojach  spirytusowych, 
in.  alkoholometr.  <Nbw.  z  Łó.  ebullire  = 
wrzeć    fGr.  skopó(5  =  patrzę > 

fEburowy  zrobiony  z  kości  słoniowe/':  Mirra 
i  gutta  i  cassia  od  odzienia  twego  i  domów 
cburowych.  Ps.  flor.     <p.  Ebor> 

Ech  I  Eh  I  w.  I .  a.  E !  okrzyk  inlu  a.  niezadowo- 
lenia, zniechęcenia,  zniecierpliwienia,  ach:  Litowali 
a  żałowali  go,  mówiąc:  „Ech,  także  oto  upadł  mo- 
carz!" Leop.  Ech!  pocoś  to  zrobił?  2.  okrzyk  obo- 
jętności—atl:  Ech!  co  mnie  to  obchodzi! 

Echel  p.  Ehe! 

XEchej  p.  Ehej!:  E.,  żono,  śpisz  czy  czujesz? 
Troć.     <p.  Ehej> 

Echin,  u,  Im.  y,  Eohinus  bud.  rodzaj  ozdoby 
rzeźbiarskiej,  in.  jajownik,  wołowe  oczy; 
kapitel  w  porządku  doryckim.     <Gr.  ecliinos> 

Eohinus,  a,  Im.  y  p.  Eohin:  Kolumny  o  złoco- 
nych echinusach.  Sienk. 

Echo,  a,  Im.  a  I.  odbicie  i.  głosu  od  muru, 
skały  a.  innej  przegrody,  in.  odgłos:  E.  jodno- 
zgłoskow.e,  dwuzgłoskowe,  wielozgłoskowe.  E. 
jednokrotne,  dwukrotne,  wielokrotne.  Głos  jogo 
powtarzały  echa.  Kras.  Ryknął  niedźwiedź 
i  echem  napełnił  las  cały.  Mick.  Wszystkim  ś. 
zdawało,  że  Wojski  wciąż  gra  jeszcze,  a  to  E. 
grało.  Mlek.  Przen.:  Być  czyim  echem  (=powta- 
rzać  dokładnie  czyjeś  słowa).  Przen.:  Jaki.4  głos 
tęskny  słyszę  w  duszy  echu.  Slow.  2.  przen. 
pogłoska,  wieść.     <Gr.  C'Cho> 


Echowo  przys  od  Echowy:  Linsn  F^  skargi.  Kon. 
(  —  będąc  powtarzane  przez  echo).  Nie  znaleźliśmy 
szczęścia  oboje!  —  powtarza  Henia  E.  Haj.  (=jak 
echo).   <p.  Echo> 

Echowy  przym.  od  Echo  =  a)  ecAem  kończący  ś., 
przez  echo  powtarzany:  Grzmot  E.  Krasiń.  Tara 
płacz  bez  końca,  zgrzyt  E.  Krasiń.  Muzyka  echo- 
wa zacznie  hymnarai  powietrznemi  dzwonić.  Słów. 
Pieśń  gdzieś  leci  ode  mnie  echowa.  Słów.  Brzmia- 
ła w  dali  piosnka  echowa.  Kon.  b)  echu  właici- 
vxy  a.  do  echa  podobny :  Echowe  dźwięki  giną... 
mrą...  Or-Ot.  Głos  pól  i  chat  w  westchnieniu 
rozwiał  ś.  echowym.  Kon.  Zabrzmiały  dźwięki 
stłumione,  echowe.  Kon.  Głosy  rozwieję  echowe. 
Kon.  c)  echo  odbijający:  Modliły  ś.  echowe  ko- 
lumny. Kon. 

!  Echt  żart.  prawdziwie,  jak  ś.  naleiy:  E.  idea- 
lista. E.  interes  (=  doskonały  interes).  <Nm. 
echt  =  prawdziwy  > 

[Ec  IcieoJ  p.  Hec  kiec. 

fEcować,  uje,  owat  p.  Heoowaó. 

•j-Eoowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ecować:  Że- 
laza E.,  t.  j.  wyżeranie  jakich  form.  Sień. 

fEcz]  p.  2.  Eó. 

Eozka,  i,  Im.  I  zdń.  kafel  riaroiny  z  fazami 
z  rodzaju  kafli  kwadratowych ,  in.  narożnik 
kwadratowy.     <Nm.  Ecke  =  róg,  kat> 

1.  [Eó]  p.  2.  E.     <E+Ci> 

2.  [Eó!,  Oól,  Aól,  Eoz!]  od  siebie!  od  się!  na 
prawo!  (wołanie  na  woły  i  konie,  aby  ś.  zwróci- 
ły na  prawo).  Por.  Kse. 

[  Eony  ]  (wół)  chodzący  po  prawej  stronie  a. 
(w  innych  okolicach)  po  lewej.  Por.  Hećny. 

[Eć  peó  a.  Heoie-pecie,  gdzie  jedziecie?]  ko- 
szulki opałki,  duby  smalone.  <  Por.  Hecze-pecze 
i  t.  p.> 

Edeiing,  a.  Im.  owie  szlachcic  u  starożytnych 
Gierinanów:  U  Sasów  pod  innym  drzewem  wy- 
dawano wyroki  edelingom,  pod  innym  lasom. 
Lei.    <Nm.  Edeliug^szlaehciO 

Eden,  u,  blm.  raj.  <Hb.  eden  =  przyjemność, 
wdzięk,  raj> 

Edenizm,  u,  blm.  czas,  poprzedzający  epoką  bar- 
barzyństwa.    <p.  Eden> 

Edertski  przym.  od  Eden:  Odwieczny  miłośnik 
zniszczenia  ogród  E.  nanowo  wyplenia.  Mick. 
Kwiat  ten  świeży  1  piękny,  jak  edeńskie  róże. 
Krasiń. 

I  Edier,  a,  Ira.  owie  szlachcic  niemiecki:  Nie  sta- 
wała pomiędzy  panną  Gretchen  lub  Ketchen, 
a  edlerami,  ritterami,  baronami  i  grafami.  Jeż 
<Nm.  Edler  =  szlachcic> 

Edredon  1.  a,  Im.  y  zool.  p.  Kaczka.  2.  u,  blm. 
jmch  kaczki  edredonowej.  <Fr.  ćdredon,  to  zaś 
ze  Szwed.  eider  =  nazwa  ptaka-j-dun  =  puch> 

Edredonka,  ł,  Im.  I  p.  I<aczka.  <p.  Edredon > 

Edredonowy  przym.  od  Edredon:  Budząc  ś.  w  po- 
ścieli edredonowych  puchów,  miększej  od  ką- 
pieli, powitał  słońce.  Mick.  Zool.:  Kaczka  edre- 
donowa  p.  Kaczka. 

Edukacja,  i,  blm.,  [Adukaoyja,  Hadukaoyja,  He- 
dukacyja,  HajdukaojaJ  wychowanie  (szczeg.  umy- 
.'^łowe),  wykształcenie.     <Łć.  edueatio> 

Eduliacyjny  przym.  od  Edukacja:  Systera  E. 
Komisja  edukacyjna.  X  Cóż  miałem  robić,  zna- 
h\.zszy  Polanowskiego  grzecznym,  cnotliwym, 
edukacyjnym?  Karp.  (=  edukowanym,  rcyksztaico- 
nym). 

Edukowaó,  uje,  cwał,  [Adukować,  Hadukować, 
Hajdukować]  wychoioywac,  kształcić.  <ŁĆ.  edu- 
eare  > 

Edukowanie,  a,  blm.,   ozynaość  cz.   Edukowaó. 


670 


EDUKOWANY 

Edukowany  im.  (mI  Edukować,  [Adukowany]  do- 
'orze  toy chowali  ij. 

Edukt,  u,  Im.  y  I.  chom.  ciało,  zawarte  w  ma- 
lerjule  rodzimijm  w  stanie  gotowym,  które  naleiy 
tylko  wydzielić  mechanicznie  z  pośród  przymieszek. 
2.  X  praw.  =  a)  dowodzenie  sądowe  pochodzenia 
szlacheckiego,  b)  wyciąg  ze  sprawy,  dokumentu. 
<Lć.  eductus  im.  =  wyprowadzony > 

Edycja,  I,  Im.  e  (o  książkach)  ogół  egzempla- 
rzy Jakiegoś  dzieła,  odbitych  jednocześnie,  i  sposób 
ich  wydrukowania,  wydanie:  Druga  E.  E.  popraw- 
na. Przen.:  Kobietka  nowej  edycji.  L.  (  =  mody, 
typu.  rodzaju).  Zdr.  Edycyjka.     <Łć.  editio  > 

Edycyjka,  I,  Im.  i  u.  Edycja:  E.  przepyszna, 
okładka  różowa!  SyroK. 

X  Edycyjny  przym.  od  Edycja:  Umiejętność 
edycyjna. 

(Edyć,  E  dyć]  p.  2.  Dy:  E.  se  owiecki,  nie 
siekieście  moje!     <E-}-Dy-fCi> 

XEdyfiojum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  budynek, 
budowla,  gmach:  Ozdobienie  kraju  w  budowle  wsi, 
miasteczek,  domów  i  różnych  edyficjów.  T.  K. 
<ŁÓ.  aedificium  =  budynek > 

XEdyfikować,  uje,  owal  budować,  stawiać:  Nigdy 
u  nas  nie  edyfikowano  tak  wiele  i  wspaniale. 
Krasz.     <Łć.    aedificare> 

XEdyflkowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Edyfiko- 
wać. 

Edykt,  u,  Ira.  y  a.  a  rozkaz,  ogłoszony  przez 
władzę  wyiszą:  E.  medjolański  cesarza  Konstan- 
tyna. E.  restytucyjny  cesarza  Ferdynada  II. 
<fjć.  edictura> 

Edyktalny  praw.  \.  edyktu  dotyczący.  2.  Edyk- 
taliie  postępowanie  karne  =  zaoczne  postępovmnie 
przeciwko  nieobecnym  z  pobytu  nieznanym. 

Edyl,  a,  Im.  owie  urzędnik  rzymski,  mający  do- 
zór nad  budowlami  puldicznemi  i  nad  porządkiem 
w  mieście.     <Łć.  aedilis> 

Edylostwo,  a,  Ira.  a  urząd  edyla. 

Edylski  przym.  od  Edyl. 

Edypowy  trudny  do  odgadnięcia:  Nie  pomógłbym 
do  rozwiązania  tej  edypowej  zagadki.  Krasz. 
< Od  imienia  bajecznego  króla  Gr.  Oidfpous> 

I  Edytor,  a,  Im.  owie  ten,  co  wydaje  książki,  wy- 
dawca.    <Łó.  editor> 

[Edytorski  przym.  od  Edytor:  Tę  postać  ko- 
biecą jużbyśmy  w  edytorskim  przypisku  skreślili. 
Syrok.     <Z  Łć.  editor> 

!  Edytorstwo,  a,  Im.  a  zajęcie  edytora,  wydawa- 
nie ksiąiek,  wydawnictwo. 

[Edziu  bedziu  dylu  dylu!]  przyśpiew. 

Eę!,  Ęsiu!  stękanie  dziecka,  ostrzegającego  o  swej 
potrzebie  naturalnej;  potrzeba  naturalna:  Zrobić, 
chcieć,  wotae  E.     <Dźwn.  > 

Ef  nieod.  nazwa  litery  F. 

Efeb,  a,  Im.  owie  młodzieniec  grecki,  szczeg. 
10  okresie  przygotowania  do  życia  obywatelskiego : 
Efebowie  ateńscy.   <Qr.  ćfebos  =  młodzieniec  > 

Efebja,  i  I.  blm.  wiek  efeba,  dojrzałość  młodzień- 
cza. 2.  Im.  e  instytucja  i  gmach,  gdzie  efebowie 
odbywali  swe  ćwiczenia:  W  efebjaeli  odbywały  ś. 
wyjątkowo  zajmujące  zapasy.  Śienk,  <  1-e  zna- 
czenie z  Gr,  efeMa;  2-e  z  Gr.  ef6beion=:7nie/5ce 
ćioiczeń  dla  młodzieńców  > 

[Ef  ef  1]  naśladowanie  szczekania  psa.  <Dźwn.  > 

Efekciarski  przym.  od  Efekoiarz:  Sposób  ma- 
lowania E.     <p.  Efekt> 

Efekciarstwo,  a,  blm.  cecha  efekciarza,  ugania- 
nie ś.  za  efektem:  Uznano,  że  mistrz  nasz  unikał 
wszelkiego  efekciarstwa.  Żel. 


EFOR 

Efekciarz,  a,  Ira.  e,  Efekolsta  (fn,  co  goni  ża 
efektami:  E.  pierwszej  klasy.    Ochor. 

Efekoik,  u,  Im.  I  p.   Efekt. 

Efekcista,  y,  Im.  śoi  p.  Efekciarz.  <p.  Efekt  > 

Efekt,  u,  Im.  y  a.  a  i.  wrażenie:  E.  komiczny. 
2.  prow.  zadanie  szyku,  ściągnięcie  na  siebie  uwa- 
gi. 3.  w  Im.  Efekta  =  rzeczy,  własność  ruchoma, 
ruchomości,  utensylja,  sprzęty,  rekwizytu:  Elekta 
wojskowe,  ezjjitalne.  W  magazynie  nie  było 
efektów.  Efekta  podróżne  (z=pakunki,  bagaże),  po- 
grzebowe. 4.  fil.  p.  Skutek  i  Wrażenie.  5.  Qz.  i  tech. 
natężenie  pracy,  wykonywanej  przez  siłę,  szczeg. 
przez  motor  jakikolwiek,  przez  machinę  parową, 
praca  wykonana  przez  motor  w  ciągu  jednej 
sekundy ,  in.  potęga  siły  a.  motoru, 
Xsprawność.  5.  w  Im.  ha.n. -papiery  warto- 
ściowe, procentowe.  Zdr.  Efekcik.  <  Łć.  effectus, 
6  znaczenie  z  Fr.  effet> 

Efektownie  przys.  od  Efektowny. 

Efektownośó,  I,  blm.  rz.  od  Efektowny. 

Efektowny,  Efektowy  sprawiający  dobre  wraże- 
nie, uderzający,  bijący  w  oczy,  wydatny:  Gra  efek- 
towna. 

Efektowy  p.  Efektowny. 

Efemeryczny  krótko  trwający,  jednodniotoy, 
krótkotrwały,  przemijający,  chwilowy,  znikomy,  nie- 
trwały.   <Gr.  efemćrikos  dosł.c  jednodniowy  > 

Efemeryda,  y.  Im.  y  I.  istota  a.  zjawisko  szybko 
przemijające  bez  śladu.  2.  W  1  m.  =  a)  pisma  perjo- 
dyczne  ulotne,  podające  wypadki  dzienne,  b)  roczni- 
ki attronomiczne  a.  tablice  astronomiczne,  w  któ- 
rych podane  jest  położenie  ciał  niebieskich,  z  góry 
obliczone  na  pewien  przeciąg  czasu,  na  rok  naj- 
częściej.    <Gr.  efemeris,  2  pp.  ef6merIdos> 

xEfemeryzra,  u,  blm.  krótkotrwalość :  W  tajno- 
ści leży  rękojmia  odśrodkowego  efemeryzmu  idei 
ezoterycznej.    Nagan.     <  Now.  z  Gr.  efSmerf8> 

EfendI,  ego,  blm.,  Efendy,  Efendim  tytuł,  da- 
wany u  Turków  duchownym,  uczonym  i  znaczniej- 
szym urzędnikom.  <Tur.  efendi  =  pan,  z  Ngr. 
efćntes,  z  Gr.  auth^ntg8=span,  władca  > 

Efendim  nieod.  p.  Efendi:  Ty  wiesz,  E.,  co  to 
znaczy.    Jeż. 

Efendy,  ego,  blm.  p.  Efendi:  Skłonił  ś.  i  rzekł: 
E.!  Mick. 

X Eferwescencja,  I,  Im.  e  chem.  wzburzenie, 
pienienie  ś.  przy  wydzielaniu  gazów,  np.  dwutlenki* 
węgla  przy  zwilżeniu  węglanu  kwasem.  <Fr.  effer- 
vesceni'e> 

Efeta,  y,  Im.  owie  sędzia  kryminalny  w  Atenach. 
<Gr.  efótes> 

X  Efimek,  mka,  Im.  mkl  talar:  W  Polsce  i  Lit- 
wie dla  złotych  i  efimków  nigdy  niema  jedna- 
kowej ceny.  Dar.  <Ros.  efimokt  -  talar,  od 
miejscowości  Joacbirasthal,  Cześ.  Jachymoy, 
gdzie  pierwsze  talary  w  w.  XVI  wybijano  > 

X  Eflorescencja,  i,  blm.,  chem.  I.  p.  Wykwit. 
2.  rozpadanie  ś.  kryształów  niektórych  soli  na  miałki 
]>roszek  przez  zostawienie  kryształów  w  ciepłym 
miejscu,  przez  co  tracąc  wodę  krystalizacy jną,  zmie- 
niają ś.  w  proszek.  <  Złacińszczenie  Fr.  eftio- 
rescence> 

fEfod,  u.  Im.  y  chustka,  lokładana  przez  księdza 
na  ramiona  pod  ornat,  humerał;  takiż  naramiennik, 
używany  przez  arcykapłana  w  Starym  Zakonie. 
<'Hb.  ephod> 

Efor,  a,  Ira.  owie  i.  a.  -fŁiordiTl  urzędnik  spar- 
tański, czuioający  nad  obyczajami  królów  i  urzęd- 
ników. 2.  (w  dzisiejszej  Grecji)  przełożony,  zn- 
toiadowca:  Kawwadias  jest  głównym  eforem  Pta- 


671 


EFORAKZ 


KORFTKA 


roiytnoftci,  oeyli  przełożonym  nad  muzeami  i  wy- 
kopaliskami  całej  Grecji.  Wejs.    <Gr.  ^'foros> 

tEforarz,  a,  Im.  e  p.  Efor.  Paszk.  <p.  Ef()r> 

Eforaf,  u,  Ira.  y  urząd  efora.   <  Z  Qr.  ćforos  > 

Eforka,  i,  Im.  i  duma  klasowa:  Odebrałam  po- 
chlebną nominację  na  eforkę  od  komisji  oświe- 
cenia. Hof.     <Now.  z  Gr.  <5foros> 

Eforski  przyra.  od   Efor. 

Efraim,  a,  Im.  y  p.  Efraimita:  Talary  z  do- 
brego srebra  mieniano  na  efraimy  różnego  ro- 
dzaju, w  których  miedzi  więcej  niż  srebra  było. 
Krasz. 

Efraimita,  y,  Im.  y,  Efraim,  Eframity  Im.  mo- 
neta z  lichego  srebra  a.  złota,  która  była  w  obiegu 
za  Augusta  III:  Fryderyk  W.  w  czasie  wojny 
wypłacał  regularnie  hrabinie  Cosel  jej  pensję, 
ale  w  tej  lichej  monecie,  którą  zwano  efraimi- 
tami.  Krasz.  <0d  imienia  Efraima  Brenna,  któ- 
ry we  Wrocławiu,  za  Augusta  III,  bił  tymfy  fał- 
szywe > 

XEfral(Oja,  i,  Im.  e  praw.  wyłamanie,  włama- 
nie L     <Fr.  effraction> 

Eframity,  ó'- ,  blp.  p.  Efraimita. 

Efronol(i  zuchwały,  butny,  arogancki,  bezczelny: 
Efronckie  spojrzenie.     <Fr.   effrontó> 

Efront,  a,  Im.  y,  •KEUonitr  zuchwalec,  hniałekt 
arogant.      <Z  Fr.  effrontó> 

yEfronter,  a,  Im.  y  p.  Efront. 

Efronterja,  i,  blm.  buta,  zuchwalstwo,  arogancja, 
zarozumiałość,  lekceważenie,  bezczelność:  Każdy 
wołał:  a  jedź  tędy!  a  patrz  na  to!  rzekł  z  efron- 
terja pan  August.  Kórz.     <Fr.  effronterie> 

Efrontl(a,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Efront:  Zaśmiała 
ś.  głośno  E.  Kórz. 

!  Egalitarny  dąiący  do  równouprawnienia:  W  gmi- 
nowładztwie  dążenia  egalitarne  narażają  na 
szwank  swobodę  polityczną.  Oczap.  <Fr.  śgali- 
taire> 

!  Egalizaoja,  I,  blm.  równouprawnienie:  Modne 
formuły  o  egalizacji.  Orzesz.  <  Fr.  ^galisa- 
tlon  > 

Egalizować,  uje,  owal  czeion.  wyrównywać  po- 
wierzchnię gahoanotypu.     <Fr.  6galiser> 

Egalizowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egalizować. 

Egida,  y.  Im.  y  I.  tarcza  Zeusa.  2.  X  przen. 
tarcza  świetna,  ogromna.  3.  przen.  obrona,  osłona, 
opieka,  protektorat:  Pod  egidą  Francji.  <Gr. 
aigfs,  2  pp.  aigfdos> 

Egidowładca,  y.  Im.  y  posiadacz  egidy,  epitet 
Zeusa:  E.  Kronida.  Ml.     <Gr.  aigfs4-WŁ0D> 

Egipcjan,  u,  blm.  druk.  rodzaj  grubych  czcionek 
łacińskich,  używanych  do  tytułów  i  t.  p. 

Egipsiii  I.  Robota  egipska  =  trudna  do  wyko- 
nania. 2.  Ciemności  egipskie  =  nieprzeijrzane,  niczym 
nie  rozjaśnione.  3.  żart.  Baranki  egipskie  =  w.<!2r/. 
Niewinny,  jak  E.  baranek.  Prz.  4.  Wrona 
egipska,=zacofaniec,  wstecznik,  obskurant.  5.  X  Ce- 
gła egipska  =  na  słońcu  wysuszona.  6.  bot.:  a) 
Bób  E.  p.  Nurzybób.  b)  Jarka  egipska  (bł.)  p. 
Pszenica,  o)  Pszenica  egipska  p.  Pszenica,  d) 
Żyto  egipskie  =  odmiona  żyta  zwyczajnego.  7.  zool.: 
Pszczoła  egipska  p.  Pszczoła.  <Z  nazwy  Egiptu, 
Qr.  Aigyptos,  Łć.  Aegyptus> 

Egiptjolog,  a,  Im.  owie  a.  dzy  p.  Egiptolog. 
<Now.  Egipt-j-Qr.  -  logos  =  znawca> 

Egiptolog,  a.  Im.  owie  a.  dzy,  Egiptjolog  znawca, 
badacz  Egiptu. 

Egiptologiczny  przym.  od  Egiptologja:  ISzkoła 
egiptologiozna. 


Egiptologja,  1,  blm.  nauka,  zajmująca  i.  tym 
wszystkirn,  co  dotyczę  Egiptu.  <Now.  Egipt-|-- lo- 
gia =nauka> 

I  Egiantyna,  y.  Im.  y  róża  dzika:  Grzywę  mu 
białą  przeplata  złotem  oraz  kwiatkami,  co  na 
eglantynie  kwitną.  Słów.     <Fr.   ^glantino> 

Egocentryczny  fil.  I.  uważający  swoje  ja  (ego) 
za  środek  świata,  za  głóiony  cel  wszystkiego:  My- 
śliciel E.  2.  robiący  z  jaźni  środek,  cel  główny 
wszystkiego:  Pogląd  E.  Doktryna  egocentryczna. 
<Now.  z  Łó.  ego=i  ja -f  Gr.  kśntron,  Łó.  cen- 
trum-środek  > 

lEgofonJa,  i,  blm.  lek.  (aegophonia)  objaw  przy- 
słuchowy,  In.  beczenie,  kozi  bek.  <Now. 
z  Gr.  afx,  2  pp.  aigós  =  koza-|-fóne  =  głos> 

Egoista,  y,  Im.  ści  fil.  w  etyce  1.  człowiek 
odznaczający  i.  egoizmem,  pełen  egoizmu:  E.  w  po- 
stępowaniu, w  sposobie  myślenia.  2.  (i  posp.) 
samolub,  sobek,  x  sobolub.  Przeć.  Altruista. 
<Now.  z  Łć.  ego=ja> 

Egoistka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Egoista.  2. 
powozik  na  jedną  osobę. 

X  Egoistostwo,  a,  blm.   fil.  i  posp.    p.  Egoizm. 

X  Egoistowski  fil.  i  posp.  p.  Egoistyczny.  xPo 
egoistowsku  przys.  jak  egoista,  egoistycznie.  <  p. 
Egoista  > 

Egoistycznie  przys  od  Egoistyczny:  E.  postę- 
pować, poczynać  sobie. 

Egoistyczność,  i,  blm.  rz.  od  Egoistyczny;  fil. 
w  etyce  =  a)  cecha,  właściwość,  istota  egoizmu; 
charakter  egoistyczny,  b)  samolubność;  interesow- 
ność z  zasady. 

Egoistyczny,  Egoistowski  fil.  w  etyce:  1.  egoi- 
zmem nacechowany,  do  efjoizmu  należący:  Popęd, 
postępek  E.  Usposobienie  egoistyczne.  2.  (i  posp.) 
samolubny,  X  sobkowy,  X  sobolubny,  interesowny, 
przekładający  z  zasady  interes  włiwny  nad  cudzy. 
Przeć.  AltruJstyozny. 

Egoizm,  u,  blm.,  X Egoistostwo  fil.  w  etyce:  I. 
popęd  a.  skłonność  wrodzona  do  oceny  i  wyzyski- 
wania wszystkiego  ze  stanowiska  interesu  osobiste- 
go, dobrobytu  własnego:  E.  przyrodzony,  naiwny. 
E.  dziecka.  2.  (i  posp.)  samolubstwo,  sobkostum, 
interesowność  rozmyślna,  przekładanie  z  zasady  in- 
tere.tu  rcla.ttiego  nad  cudzy,  wyłączna  miłoś:  samego 
siebie:  Rządzić  ś.,  kierować  ś.  egoizmem.  Por. 
Egotyzm.  Przeć.  Altruizm.  <Now.  z  Łć.  ego  = 
ja> 

Egotyozność,  i,  blm  fil.  cecha,  charakter  ego- 
tyzmu.     <Now.  z  Łć.  ego:=ja> 

Egotyczny  fil.  I,  do  e(^otyz?nu  należący;  egoły- 
zmem  nacecliowany :  Poezja  egotyczna  (  =  której 
przedmiotem  jest  osoba  autora).  2.  samobytny,  sa- 
ynoistny,  na  uznaniu  istnienia  tylko  własnego  ja  po- 
legający:  Pogi.-jil   E. 

Egotysta,  y,  Im.  ści  zwolennik  egotyzmu:  Sterne 
oddzielił  ś.  od  poprzedników  i  stanął  na  czele 
egotystów.  Chni.     <p.  Egotyzm  > 

Egotyzm,  u,  blm.  fil.  I.  skłonność  do  mótoienia 
wciąż  o  sobie,  do  zajmowania  wszystkich  swoją  oso- 
bą: Zarzucali  mu  płaczliwy  E.  i  byronostwo. 
Krasz.  2.  samobyl;  samoistność;  uioażajiie  siebie  za 
podstaiuę  i  źródło  wszystkiego:  Filozofja  jaźni  Fich- 
tego  jest  egotyzmera.  Por.  Solipsyzm.  <Now. 
z  Łć.  ego  =ja> 

Egreta,  y.  Im.  y  fantazja  .'ftojąca  z  piór  przy 
kapeluszu  dum.tkim;  kitka  z  piór  a.  drogich  kamie- 
ni. Zdr.  Egretka.     <Fr.  aigrette> 

Egretka,  i.  Im.  i  p.  Egreta:  Mam  ja  prawie  za 
półdarmo  czei)cy,  siatki,  egrefki,  karwasze  że- 
lazne, polerowane  jak  zwierciadło.   Łoź. 


fi72 


EGWENTARZ 


EGZF.GTETYCZNT 


[Egwentarz,  a,  Im.  e]  p.  Inwentarz. 
KEgzacerbacJa,  I,  Im.  b  rozjątrzenie,  podrainie- 
nic:  Sejmik    podkomorski  rozezedł  ś.  bez  żadnej 
egzaceibacji.  Mat.    <Ł(5.  oxaeerbatio> 

X  Egzacerbować,  uje,  OWał  rozjątrzać,  drażnić: 
Miałem  tej  mojej  raciy  takie  motywa:  naprzód, 
aby  kondemnowaniem  ks.  kanclerza  tymbardziej 
go  nie  E.  Mat.  Radzi  dissimulare  w  tych  rze- 
czach i  raczej  połykać,  przyszłoliby  do  czego, 
aniżeli  E.  i  na  s.  i  majętności  swe  go  wsadzać. 
Kraus.     <Łó.  exacerbare> 

xEgzacerbowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Egza- 
cerbować: Rozgłaszano  baśnie  dla  egzacerbo- 
wania  animuszów  szlacheckich.  Szaj. 

Egzagieracja,  i,  Ira.  e  I.  x  przesada,  przesadza- 
nie. 2,  prow.  blaga,  klant.ftwo,  łgarstwo.  3.  Xret. 
figura  krasomówcza,  powiększająca  rzecz  dla  tym 
większego  wratenia,  hiperbola.  <Łć.  exaggera- 
tio  > 

XEgzaglerant,  a,  Im.  ci  p.  Egzagierator.  <Łć. 
exaggeran3  im.,  2  pp.  exaggerantis> 

Egzagierator,  a,  Im.  rowie  I.  Xa.  xEgzaglerant 
ten,  co  przesadza.  2.  prOw.  blagier,  kłamca,  łgarz. 
<Łć.  exaggerator> 

Egzagierować,  uje,  owal  I.  y, powiększać  coś 
w  opowiadaniu,  przesadzać.  2.  prow.  mówić  nie- 
prawdę, zmyślać,  kłamać,  łgać,  blagować.  <Łć. 
exaggerare> 

Egzagierowanie,  a,  blm,,  czynność  cz.  Egzagie- 
rować. 

XEgzakcja,  I,  Im.  e,  XEksakcja  I,  pobieranie, 
szczec/.  z  przymuszaniem,  np.  podatków.  2.  obwód, 
z  którego  ś.  ściąga  podatki:  Wyraz  E.  oznacza  a. 
pewien  obwód,  z  którego  egzaktor  ścią-ga  podatki, 
a.  nawet  samą  czynność  poborową.  T.  K.  Spis 
egzakeji  litewskich.  T.  K.  3.  biuro  do  ściągania 
podatków:  Ks.  Lubomirski  ofiarował  rezydencję 
murowaną  dla  egzakeji  i  kancelarji  superinten- 
denta.  T.  K.  Pomnożenie  monety  krajowej  w  ka- 
sach i  egzakejach  skarbowych.  T.  K.  <Łć. 
exactio> 
Egzakcyjny  przym.  od  Egzakoja:  Urząd  E. 
X Egzaktor,  a,  Im.  owie,  XEk8aktor  i.  poborca 
podatków  i  ceł.  2.  kwatermistrz :  Każda  taka 
kwatera  ma  swego  kwatermistrza  czyli  egzak- 
tora.  .Taroch.     <Łć.  exactor> 

XEgzaktor8ki  przym.  od  Egzaktor:  Mogli  być 
zaleceni  do  urzędu  egzaktorskiego.  Paw. 

Egzaltacja,  i,  blm.  rozgorączkowanie  wyobraźni, 
zbytnia  czułość,  zapał  przesadny,  łatwość  unosze- 
nia ś.,  podniecania  ś.:  Wpadać  w  egzaltację.  E. 
czyniła  mowę  piękną.  Krasz.  <Łć.  exaltatio> 
Egzaltować,  uje,  owal  I.  wprawiać  w  egzaltację, 
wzbudzać  w  kim  zapał  przesadny:  Książka  egzal- 
tuje. Kraez.  2.  Xp.  E.  ś.  Sł.wil.  E.  ś.  a.  xE. 
wpadać  w  egzaltację,  unosić  ś.,  zapalać  ś.:  Odcho- 
dzisz od  przytomności,  egzaltujesz  ś.  Krasz. 
Egzaltowałem  ś.  do  malowanego  obrazka.  Bał. 
XEgzaltowan  p.  Egzaltowany:  E.  w  ludzi  tłoce. 
Słów. 

Egzaltowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egzaltować; 

egzaltacja.  Słów. 

Egzaltowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Egzaltować  ś. 

Egzaltowany,  x  Egzaltowan  ulegający  egzaltacji, 
łatwo  ś.  unoszący,  za/)alony:  Głowa   egzaltowana. 

X  Egzamen,  enu  a.  inuj  Im.  ena  a.  ina  p.  Egza- 
min: Śledztwo,  a.,  jak  go  nazywają  współcześni, 
„E."  trwał  przez  trzy  tygodnie.  Sul.  <  Łć. 
examen> 

X  Egzamenacyjny  p.  Egzaminacyjny. 


Egzamin,  u,  Im.  a,  X  Egzamen,  xEk8amen,  [Agza- 
minj  I.  próba,  mająca  na  celu  ocenienie  nabytych 
przez  kor/oś  wiadomości:  Składać,  zdawać  egza- 
mina.  E.  państwowy.  E.  na  patent  dojrzałości. 
2.  y^  sprawdzanie,  kontrola,  rewizja:  Przypomnia- 
no sprawę  przy  dalszym  egzaminie  skarbowym. 
Kai.  Prezydujący  w  deputacji  do  rewizji  (egza- 
minu) różnych  komisji  rządowych.  T.  K.  3. 
przen.  badanie,  wypytywanie  ś.,  wyciąganie  na 
słółcka:  Brać  kogo  na  E.    <Łć.  examen> 

Egzaminacyjny,  X  Egzamenacyjny  \.  dotyczący 
egzaminu,  przeznaczony  do  egzaminowania :  Sala, 
komisja  egzaminacjna.  2.  sprawdzający,  kontro- 
lujący: W  imieniu  deputacji  egzaminacyjnej 
czytał  relację  o  skarbie  koronnym.  Kai.  <Now. 
z  Łć.  examen> 

Egzaminator,  a,  im.  owie  ten,  co  egzaminuje. 
<Łć.  examinator> 

Egzaminatorka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Egzami- 
nator. 

Egzaminatorski  przym.  od  Egzaminator.  Przen. 
przesadnie  powainy,  nadęty,  napuszony:  Ton  E. 

Egzaminować,  uje,  owal  i.  poddawać  egzamino- 
wi, sprawdzać  stopień  czyichś  wiadomości.  2. 
X  sprawdzać,  kontrolować,  rewidować,  przeglądać: 
Regiestra  zsypkowe  były  egzaminowane.  T.  K. 
3.  przen.  badać,   wypytywać.     <Łć.   examinare> 

Egzaminowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Egzami- 
nować. 

Egzaminowany  który  zdał  egzamin:  E.  urzędnik. 

XEgzarch,  a,  Ira.  owie  p.  Egzarciia. 

Egzarcha,  y,  Im.  owie,  X  Egzarch  I.  wielko- 
rządca bizantyński .  2.  tytuł  niektórych  biskupów 
w  początkach  kościoła.  3.  biskup  wyiszy  godnością 
od  metropolity,  a  niższy  od  patryarchy:  E.  bułgar- 
ski.    <Z  Gr.  ćxarchos> 

Egzarcliat,  u.  Im.  y  I.  godność  egzarchy.  2. 
część  kraju,  zostająca  pod  władzą  egzarchy:  E.  ra- 
weński.     <Sr.  Łć.  exarchatu6> 

X  Egzarmować,  uje,  owal  -  Dezarmować.  L. 
<Łć.  exarmare> 

X  Egzarmowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egzar- 
mować. 

X  Egzasperacja,  i,  blm.  rozdrażnienie,  rozjątrze- 
nie: Do  egzasperacji  doprowadziła  go  wiadomość 
o  tym.  Myc.     <Fr.  exaspćration> 

X  Egzasperować,  uje,  owal  rozdrażniać,  roz- 
jątrzać: Wszystko  to  wybuchało  śmiechem,  rzuca- 
ło ku  oszalałemu  człowiekowi  drażniące  i  egzas- 
perująee  go  zaczepki  i  żarty.  Orzesz.  Hrabia 
jest  tym  do  najwyższego  stopnia  rozdrażniony, 
zmęczony,  mogę  powiedzieć  egzasperowany. 
Kras/..     <¥r.  exaspćrer> 

XEgzasperowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egzas- 
perować. 

[Egzdum]  p.  Egzum. 

Egzdywizja,  i.  Im.  e,  Eksdywizja  (w  dawnej 
Litwie)  podział  majątku  ziemskiego  na  części  mię- 
dzy wierzycieli.     <Sr.  Łć.  exdivisio> 

Egzdywizor,  a,  Im.  owie  ten,  co  kogoś  poddaje 
egzdywizji:  Cieszył  k.,  że  trzyma  w  pewnym  ro- 
dzaju oblężenia  owych  smyków  egzdywizorów. 
Byk.    <Śr.  Łć.  exdivisor> 

Egzdywizorski  przym  od  Egzdywizor,  egzdywi- 
zji dotyczący:  Sąd  E. 

[Egzecerować,  uje,  owali  p.  Egzercyrować. 

[Egzecyrować,  uje,  owal]  p.  Egzercyrować. 

Egzegieta,  y,  Im.  ci  ten,  co  zajmuje  ś.  egzegiezą. 
<Gr.  exeg-etes> 

Egzegietyczny  przym.  od  Egzegietyka  i  Egze- 
giezą: Wykład  E.     <Qr.  exegetikiós> 


e73 


43 


EGZEGIETTKA 

Egzegletyka,  I,  blm.  nauka  wykładania,  objaśnia' 
nia.     <Qr.  ex6getike> 

Egzegieza,  y,  blm.  objaśnianie  tekstu  IHsma  Świę- 
tego.    <Gr.  exegesis> 

XEgzekracja,  i,  blm.  odjęcie  świętości,  zdjęcie 
święceń.     <  Łć.  ex6ecratio> 

[Egzekuciarz,  a,  Im.  e]    sekwestrator,  komornik. 

Egzekucja,  i,  Im.  e,  [Zekucyja,  Sekuoyja,  Ze- 
gucyja,  Dzekuoyja]  I.  (szczeg.  praw.  i  muz.)  toy- 
konaiiie,  uskutecznienie,  spełnienie,  dopełnienie,  urze- 
czywistnienie: X  To  do  egzekucji  nie  przyszło. 
Dyak.  X  Prawo  jest  martwe  bez  egzekucji.  L. 
X  Posłowie  często  Zygmunta  praszali,  aby  E., 
to  jest  wypełnienie  praw  i  swobód  koronnycłi, 
stać  8.  mogła.  Vol.  E.  wyroku,  dekretu.  E.  tym- 
czasowa =  rygor,  którym  sąd  zaopatruje  wyrok 
w  wypadkach  j)7zez  ustawę  przewidzianych.  E.  zbroj- 
na dekretu  nazywała  ś.  zajazdem.  Mick.  Żału- 
j;j;Cy,  uzyskawszy  dekret,  musiał  po  egzekucję 
udawać  ś.  do  stanu  rycerskiego.  Mick.  E.  utwo- 
ru muzycznego  (  -  im/konanie,  oddanie).  2.  a) 
y^wykonanie  wyroku:  Ukrzywdzona  sprawa,  gdzie 
wprzód  E.,  niżeli  sąd  stawa.  Pot.  b)  wykonanie 
wyroku  śmierci,  stracenie:  E.  złoczyńcy.  3.  ściąga- 
nie należności  skarbowych,  np.  podatków:  E.  sądo- 
wa, administracyjna.  Egzekucją,  w  dawnym 
prawie  polskim  publicznym  zwano  odebranie 
dóbr  królewskich  temu,  ktoby  je  miał  po  statu- 
cie króla  Aleksandra  nadane.  Powiadają  po- 
spolicie, iż  to  jest  E.  brać,  co  komu  nad  prawo 
dano.  Orzech.  4.  iołnierze,  posłani  w  celu  wymu- 
szenia podatku:  Posłać,  postawić  komu  egzeku- 
cję.    <Łć.   exsecutio> 

Egzekucyjnie  przys.  od  Egzekucyjny:  Pozwolo- 
no regimentarzowi  ściągać  podatek  tynfowy 
przemocą,  E.  Roi. 

Egzekucyjny  przym.  od  Egzekucja:  Wydać  pa- 
let E.  Majątek,  oceniony  protokółem  egzekucyj- 
nego oszacowania  sądu  przemyskiego  na  100,000 
złr.  Spór  E.  (:=  wynikły  podczas  egzekucji  co  do 
właściwego  jej  prowadzenia). 

Egzekut,  a,  Ira.  ci  p.  Egzekwowany. 

Egzekutne,  ego,  blm.,  [Sekutne]  kara  pienięina; 
opłata  żołnierzom,  przysłanym  na  egzekucję. 

[Egzekutnica,  y,  Im.  e]  p.  Sekutnica.  Por. 
Egzckutnik. 

[Egzekutnik,  a,  Im.  oy,  Gzekutnik,  Dzekutnik, 
Sekutnik]    utrapieniec,  kłótnik.    Por.    Egzekutnica. 

Egzekutor,  a,  Im.  owie,  XEk8ekutor  I.  luyko- 
nawca:  E.  testamentu.  xE.  abo  wyciągacz  spra- 
wiedliwości bożej.  Wye.  Muz.:  Dobry  E.,  ale  zły 
kompozytor.  2.  żołnierz  a.  policjant,  wysiany  dla 
wył>rania  podatków.  3.  X  kat,  oprawca,  mistrz: 
Kiedy  ś.  w  Kowlu  zagęściły  dzieciobójstwa, 
a  egzekutora  nie  odszukali,  radzili  sobie  ina- 
czej; oto  skazali  winowajczynię  na  zakopanie 
żywcom  i  przebicie  palem.  Roi.  4.  urzędnik  niż- 
szy, mający  obowiązek  przesyłania  wszystkich  pa- 
pierów, z  biura  wychodzącijch,  i  wykonania  zleceń 
gospodarczych  naczelnika.     <Łć.  exsecutor> 

Egzekutórka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Egzekutor, 
wykonaicczyni:  E.  testamentu. 

X  Egzekutywa,  y,  blm.  wykonanie,  władza  wy- 
kcnawczt:  Stan  rycerski,  j;iko  wchodzi  do  pra- 
wodawstwa, tak  i  do  egzekutywy  należeć  po- 
winion.  Kai.    <Śr.  Łć.  exsecutiva  przym.  ż.> 

XEgzekutywny  wykonawczy:  Rada  Nieustają- 
ca ma  moc  ogzckutywną,  t.  j.  władzę  i  powin- 
ność przyprowadzenia  no  skutku  konstytucji 
i  decyzji  sejmów.   Kon.  St. 


FGZENTEROWANIE 

XEgzekutywu3,  a,  Im.  y  żart,  człowiek,  ściśls 
spełni(ij(icy  polecenia,  rimiejący  egzekwować. 

Egzekwent,  a,  Im.  ci  ten,  który  na  mocy  wyroku 
egzekwuje.     <Łć.  exsequens,  2  pp.  exsequentis> 

Egzekwjalny  przym.  od  Egzekwje. 

Egzekwje,  ji,  blp.  nabożeństwo  żałobne.  <Łć. 
exsequiae> 

Egzekwować,  uje,  owal  I.  go  =  wykonywaó,  speł- 
niać, uskuteczniać:  E.  wyrok,  dekret.  Wszak  hra- 
bia wygrał,  zyskał  dekretów  niemało,  tylko  je 
E. !  Mick.  Próżno  jest  prawa  czynić,  które  wy- 
iszczane  abo  egzekwowane  nie  będą.  Herb.  E. 
sztukę  muzyczną.  Sł.  wil.  (-oddawać).  2.  co  = 
odbierać  jakąś  należność  na  mocy  wyroku  sądowe- 
go: E.  zaległe  podatki.  Lubił  E.  weksle.  Rog. 
3.  kogo  =  wykonywać  na  kim  tayrok:  E.  ich  zarazi 
Słów.  Jakim  to  prawem  chcecie  mnie  sądzić 
i  E.?  Sienk.     <Z  Łć.  exsequi> 

Egzekwowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egzekwo- 
wać. 

Egzekwowany,  ego.  Im.  i,  Egzekut  ten,  prze- 
ciwko któremu    wykonanie  wyroku  jest  skierowane. 

Egzemcja,  i,  Im.  e  p.  Egżempcja:  E.  z  pod  są- 
downictwa grafów.  Tat.     <Łć.  exem(p)tio> 

Egzemcyjny  p.  Egzempcyjny:  Przywileje  egzem- 
cyjne.  Szaj. 

[Egzempcarz,  a.  Im.  e]   p.  Egzemplarz. 

Egzempoja,  i.  Im.  e  praw.  (w  prawie  pol- 
skim) I.  a.  Egzemcja,  Egzempt,  Egzemta  przy- 
wilej, uwalniający  od  obowiązku  prawem  nakaza- 
nego. 2.  wykup  majątku,  oddanego  w  zastaw. 
<Łć.  exem(p)tio> 

Egzempcyjny  przym.  od  Egzempoja;  Egzemcyj- 
ny uwalniający:  Sposobność  taka  nastręczała  ś. 
w  przywilejach  egzempcyjnych  i  lokacyjnych. 
Mał.     <p.  Egzempoja  > 

xEgzemplarny  służący  za  przykład,  wzorowy: 
Postępki  moje  przyjdą  na  examen  et  trutinam 
tak  wielkiego  w  kościele  Bożym  bisku])a  et  sum- 
mae  famae  egzemplarnego  "  pasterza.  Kraus. 
<Łć.  exeraplaris> 

Egzemplarz,  a,  Im.  e,  X  Eksemplarz,  [Egzemp- 
carz] I.  X  wzór,  model,  przepis.  2.  jedna  sztuka 
jakiejś  rzeczy,  szczeg.  dzieła,  jeden  okaz.  3.  przen. 
człowiek  szczególny,  jedyny  ic  swoim  rodzaju,  typ, 
okaz:  Doskonały  E.  dorobkowicza.  Krasz.  A  to 
ciekawy  E.!  Zdr.  Egzemplarzyk.  <Łć.  exemplar> 

Egzemplarzyk,  a.  Im.  i  p.  Egzemplarz:  Nim  ś. 
to  odbierze,  sprzedając  po  egzemplarzyku,  do- 
brze trzeba  poczekać.  Krasz. 

Egzempt  I.  X  a,  Im.  cl,  a.  x  Egzemt  człowiek 
uwolniony  od  jakiegoś  obowiązku.  2.  u.  Im.  a  p. 
Egzempoja:  To  nie  wywierało  żadnego  wpływu 
na  rabusia,  broniły  go  bowiem  egzempta  het- 
mańskie i  glejty  królewskie.  Roi.  <Łć.  exemp- 
tus> 

X Egzemt,  a,  Im.  ci   p.  Egzempt. 

Egzemta,  y,  Im.  y  p.  Egzempoja. 

XEgzenteracja,  i,  Im.  e  p.  EgzenterowaDie. 
<Łć.  esenteratio  > 

X  Egzenterow&ć,  uje,  owal,  [Egzentrować]  wyj- 
mować wnętrzności  z  trupa,  robić  sekcję:  Ciało 
Naijaśniejsz(>go  Króla  .Imci,  egzenlerowane  i  bal- 
samowane, zaraz  jak  węgiel  po  balsamowaniu 
zczerniało.  Mat.  <Łć.  eienterare,  z  Qr.  exen- 
ter{zein> 

X  Egzenterowanie ,  a,  blm.,  x  Egzenteraoja, 
[Egzenterunek]  czynność  cz.  Egzenterować:  Dana 
wolność  doktorom  powiatowym  do  egzeuterowa- 
nia  pacjentów.  L. 


074 


IGZENTERUNEK 


EGZOTERMICZNOŚĆ 


[Egzenterunek,  nku,  Im.  nki]  p.  Egzenterowa- 
nie:  Zmarzniętego  owczarza  z  dzieckiem  odwo- 
zili do  sądu,  pewnie  na  E.  Prus.  <Z  Ł6.  exen- 
terare,  z  końcówką  -unek  (Nm.-ung)> 

[Egzentrować,  uje,  owal]  p.  Egzenterować. 

XEgzercermaJ9ter,  tra,  Im.  trowie  p.  Egzer- 
Cyrmajster:  Odliczając  dwucli  plac  -  majorów 
i  egzercermajstra,  otrzj'mamy  zaledwie  32  osoby 
na  całe  biuro.  T.  K. 

XEgzercerować,  uje,  owal  I.  robić  bronią.  2. 
ćwiczyć  kof/o,  szczefj.  w  robieniu  bronią,  musztro- 
wać.    <Nm.  oxorciren,  z  Łi.  exercero> 

XEgzercerowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Egzer- 
cerować. 

X  Egzercerunek,  nku,  Im.  nki,  XEgzeroyrunek, 
[Egzercyrka,  Igzycyrka]  ćwiczenie  wojskowe,  ro- 
bienie }Monią,  musztra. 

Egzercerunkowy  przym.  od  Egzercerunek:  Re- 
gulamin E.  Gors. 

Egzeroyoja,  i,  Im.  e  I.  X  a.  x  Egzercytacja 
wog.  ćwiczenie.  2.  muz.  ćwiczenie,  wprawka.  <Łe. 
exercitio> 

xEgzeroyrhauz,  u,  Im.  y  budynek  do  ćwiczeń 
wojskowych.     <Nm.  Exercirhaus> 

[Egzercyrka,  i.  Im.  i,  Igzycyrka]  I.  p.  Egzerce- 
runek: Wyuczę  ś.  egzercyrki.  2.  chłosta.  <,'L  Nm. 
exerciren  =  ćwiczyć  > 

X  Egzercyrmajster,  tra,  Im.  trowie,  X  Egzer- 
cermajster  ten,  co  ćwiczy  żołniczy,  instruktor: 
Musztrował  piechotę  i  posiadał  zdolnych  egzer- 
cyrraajstrów,  którzy  wojska  iiowozaciężne  do 
frontowej  służby  nałamywali.  Roi.  Egzercyrmaj- 
strowie  nie  chcieli  ś.  zadowolić  tym  prostym 
i  praktycznym  szykiem.  Gors.  <  Ńm.  Exercir- 
raei.';ter> 

[Egzercyrować,  uje,  owal,  Egzecyrować,  Egze- 
oerować,  Igzycyrowaćj  I.  ćwiczyć,  musztrować.  2. 
ćwiczyć,  bić.  3.  manewrować:  Owcami  bardzo 
egzercyrował  (=  manewrował  pędzając).  [E.  Ś.j 
ćwiczyć  i.,  musztrować  ś. 

xEgzercyrunek,  nku,  Im.  nki  p.  Egzercerunek: 
Troskliwość  o  E.  rekrutów.    T.  K. 

X Egzercytacja,  i,  Im,  e  p.  Egzercycja.  <Łć. 
exercitatio> 

Egzercytować,  uje,  owal  ćwiczyć,  kształcić,  do- 
skonalić, tcpruwiać.  E.  Ś.  ćwiczyć  k,  kształcić  ś., 
doskonalić  ś.,  wprawiać  ś.  do  czego :  E.  ś.  w  gra- 
niu, w  śpiewaniu.     <Łó.   exercitare> 

Egzercytowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egzer- 
cytować. 

Egzercytowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynno.ść  ez. 
Egzercytować  ś. 

Egzerga,  i,  Im.  i  mała   przestrzeń  u  dołu  monę- , 
ty  a.  medalu,    na  której   umieszcza  ś.  napis,  cyfra, 
dewiza  a.  data.   <Fr.  exergue,  to  zaś  z  Gr.  ex  = 
z,  poza-|-ergon=  praca,  dzieło  > 

[Egzesterować,  uje,  owalj  p.  Egzystować. 

X  Egzhalacja,  i.  Im.  e,  xEkshalacja  I.  wyziew, 
wapor,  para.  2.  bot.  wydalanie  przez  rośliny  gazów 
niepotrzebnych.      <  Łć.  exhalatio  > 

X  Egzhalacyjny  przym.  od  Egzhalacja;  X  Eks- 
halacyjny  wyziewający. 

X  Egzhalować,  uje,  owal,  X  Ekshaiować  gazy 
z  siebie    wydalać.     <Łć.  exhalare> 

X  Egzhalowanie,  a,  blm.,  XEk8halowanie  czyn- 
ność cz.  Egzhalować. 

Egzm-  p.  Eksm-. 

X  Egzoficja,  ów,  blp.,  XEksoficja  bezpłatne  da- 
wanie kwater  dla  dworu  królewskiego  i  dygnitarzy. 

Egzogamiczny  przym.  od  Egzogamja,'  Eksoga- 
miczny;  riouiiona  egzogaipiczae. 


Egzogamja,  i.  Im.  e,  Eksogamja  małżeństwo  ze- 
ii'ii({/iz  plemienia  zawarte.  <Now.  z  Gr.  ćxd  — ze- 
wiijjtrz  -{-  -  gamia,  z  gAmos  =  małżeństwo  > 

X  Egzolucja,  i,  Im.  e  zapłata:  Aby  prędszą  żoł- 
du mogli  odebrać  egzolucję.  Remb.  <Łć.  ex8o- 
lutio> 

XEgZOnerowaĆ,  uje,  owal  wualniać  od  cięiaru: 
Mowa  jednak  utriusąue  nie  ma  wylatywać  do 
wyliczania  urazów,  tylko  praecise  E.  conscien- 
tiam,  że  ś.  szczyrze  jednamy.  Radź.  K.  <Łć. 
exonerare> 

XEgzorbitancja,  i,  Im.  e,  XEksorbitancja  loy- 
kroczenie  przeciw  prawu,  przestępstwo,  przewinienie, 
bezprawie,  wybryk:  Trzymając  ś.  prawa,  nie  trze- 
ba nowych  szukać  środków  na  zniesienie  niesły- 
chanej egzorbitaneji.  Letyzez.  Roku  1669  był  sejm 
egzorbitancji,  na  którym  starano  ś.  przywrócić 
do  dawnego  trybu,  co  z  kluby  należytej  wypad- 
ło. Kras.  <Sr.  Łć.  exorbitantia,  z  Łć.  exorbi- 
tare  > 

X  Egzorbitancyjny    przym.    od    Egzorbitancja : 

Groził  konfederatom  zwołaniem  sejmu  egzorbi- 
taneyjnego.  Kraus.  ( —  usuwającego  egzorbitancje). 

XEgzorbitant,  a.  Im.  ci  ten,  co  wykracza  przę- 
dzo prawu,  gwałciciel  prawa,  przestępca:  Nie  tak 
daleko  mieszkam,  żebym  egzorbitantów  stąd 
z  Prus  dosiąc  nie  miał.  Kalie.  <Łć.  exorbi- 
tans,  2  pp.  exorbitantis  im. -wykraczający > 

XEgzorbitować,  uje,  owal  uchylać  i.  z  pod  pra- 
wa, wykraczać  przeciw  prawu,  popełniać  naduży- 
cia, robić  wybryki:  Marszałek  sądzi  ekscesa,  któ- 
re pod  bokiem  królewskim  egzorbitowały.  Nieś. 
<Łć.  exorbitare> 

XEgzorbitowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egzor- 
bitować. 

Egzorcysta,  y.  Im.  ści  I.  ten,  co  ma  moc  wy- 
pędzania złych  duchów:  Ojciec  Idzy,  co  był  wiel- 
kim egzorcystą.  Rzew.  2.  kleryk,  mający  trzecie 
mniejsze  święcenie.     <Gr.  exorkistes> 

Egzorcyzm,  u,  Im.  y,  |  Egzorma]  zaldinanie  czar- 
ta. Żart.:  Najlepszy  na  złych  duchów  E.,  kij.  L. 
<Gr.  exorkismós> 

Egzorcyzmować,  uje,  owal  zaklinać  czarta;  po- 
święcać coś  w  celu  usunięcia  z  pod  wpływu  złego 
ducha:  Olej  egzorcyzraowany.  Skar.  <Now  z  Gr. 
exorkismós> 

Egzorcyzmowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egzor- 
cyzmować:  Jiadzono  mi,  żebym  sobie  sprowadził 
kwestarza  od  Bernardynów  do  egzorcyzraowania 
tych  strachów.   Bał. 

[Egzorma,  y.  Im.  y]  p.  Egzorcyzm. 

Egzorta,  y,  Im.  y,  [Agzorta]  I.  przemowa  reli- 
gijna, nauka:  Tygodniowe  do  dyseypułów  (  =  ucz- 
niów) egzorty  miewał.  Skar.  Żart.:  Zaczęła  mysz 
egzortę,  kot  jej  pilnie  słuchał.  Kras.  2.  |E.] 
mowa,  którą  łcsiądz  ma  nad  grobem  umarłego.  Zdr. 
Egzorteczka.   <Z  Łć.  exhortatio  =  napomnienie  > 

Egzorteczka,  i,  Im.  i  p.  Egzorta. 

Egzosmoza,  y,  blm.,  Eksosmoza  I.  chem.  i  fiz. 
przesiąkanie  krystaloidu  przez  porowatą  ściankę  do 
środka,  w  którym  nie  znajduje  ś.  locale  a.  w  małej 
ilości;  przenikanie  przez  przegrodę  dziurkowatą  przy 
mieszaniu  ś.  dwuc.h  cieczy  tej  z  nieh,  która  wolniej 
przenika.  2.  Ifizj.  p.  Wynikanie.  <Now.  z  Gr. 
ćx5  =  zewnątrz -f- błędnie  urobione  ósraósis,  zam. 
ósm6sis  =  wąchanie  w  znaczeniu  wciąganie  pa- 
ry > 

Egzotermiczność,  i,  blm.,  chem.  cliarakter  zja- 
wisk, przy  których  przebiegu  ciepło  ś.  wydziela. 
<Now.  z  Gr.  ćxó  =  zewnątrz -}- thćnue  =  ciepło  > 


675 


EGZ,OTfiRYCZNT 

EQ20teryCzny  fil.  (w  greckich  szkołach  filozo- 
ficznych) dla  ogółu  przeznaczony,  przystępny,  po- 
pularny: Nauka  egzoteryczna.  Pogląd  E.  <Qr. 
eiHLtyerikós  =  zewnętrzny  > 

XEgzotepy8ta,  y,  hu.  ści  ten,  co  podaje  nauką 
w  sposób  przystępny  dla  wszystkich,  popularyzator. 
Kozł. 

XEgzotyoyzm,  u,  Im.  y  zwrot  a.  wyraz  obcy, 
barharyzrn.  <N()W.  z  Gr.  eiOtikós  =  zagraniczny  > 

Egzotycznie  przys.  od  Egzotyczny.  Przen.:  To- 
warzystwo, w  którym  elegancja  wyglądała  E. 
Jeż.     <p.  Egzotyczny  > 

Egzotyczność,  I,  blra.  rz.  od  Egzotyczny:  Kom- 
plikacja, zaostrzona  w  dodatku  przypraw."},  egzo- 
tyezności.  Bał. 

Egzotyczny  obcy,  niekrajowy,  zagraniczny,  cu- 
dzoziemski: Rośliny  egzotyczne  (=z  innej  strefy 
pochodzące).  X  Dobra  egzotyczne,  t.  j.  należące  do 
cudzoziemca,  niezamieszkałego  w  kraju,  nieindy- 
gieny.  Bart.     <Qr.  exotikós  =  zagraniczny  > 

X  Egzul,  a,  Im.  owie,  X  Egzulan,  X  Egzulant 
wygnaniec,  banita:  Ou  to  przytulił  nas  tu  w  Lu- 
biczu, nas  biednych  egzulów,  bez  dachu  nad  gło- 
wą. Sienk.     <Ł6.  ex(8)ul> 

XEgzulan,  a,  Im.  owie  p.  Egzul:  Przełożonym 
monasteru  był  E.  z  Wołoszczyzny,  mnich  Pai- 
sjusz.  Dub.  M.     <Łć.  ex(s)iil  =  wygnauiec> 

XEgzulancki  przym.  od  Egzulant,  wygnańczy: 
Egzulanckie  sejmiki,  smoleńskie,  starodubowskie. 
Vol.  Zapewne  apostoł  poszedł  nawracać  muzuł- 
manów, przymawiająe  do  wędrówek  egzulanckich. 
Krasz.  K. 

X Egzulant,  a,  Ira.  ci  p.  Egzul:  Kasztelanowie 
oświadczyli  ś.  za  wsparciem  egzulantów,  t.  j. 
wychodźców  ukrainnych,  co  przed  kozactwem 
pouciekali.  Moracz.  <Z  Łó.  ex(s)ulans,  2  pp. 
ex(s)ulantis  =  będący  na  wygnaniu  > 

XEgzulat,  u,  Im.  y  ogół  wygnańców:  Jest  tu 
ludzi  godnych  ze  dwu  armad  zrujnowanych 
i  z  egzulatu  czeskiego,  falckiego,  szwajcarskiego 
tak  wiele.  Kraus.     <Łó.  exsulatus> 

XEgzulować,  uje,  owal  pójśó  na  wygnanie:  Scy- 
zoryk, choć  nie  egzulował,  ale  bojąc  ś.  śledztwa 
całą  zimę  nieborak  tułał  ś.  po  lasach.  Mick. 
<Łć.  exularo  =  byó  na  wygnaniu  > 

XEgzulowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egzulo- 
wać. 

[Egzum,  Egzdum,  Hegzdum]  zaraz,  natychmiast; 
koniecznie,  bądźcobądź.  <  Zepsute  z  Łć.  ex  = 
z-f-nunc  —  teraz,  natychmiast > 

XEgzyljum,  w  Ip.  nieod..  Im.  a,  ów  wygnanie: 
Birona  z  dalszej  Syberji,  dokąd  poszedł  Minich, 
na  bliższe  E.  rezolwowała.  Mat.  <Łć.  exsi- 
lium> 

XEgzylować,  uje,  owal  toyganiaó,  wypędzać,  wy- 
dalać. L.     <Z  Łó.  exsilium  =  wygnanie  > 

XEgzylowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egzylować. 

Egzystencja,  i,  blm.  I.  fil.  =  a)  lep.  byt,  bytowa- 
nie, istnienie:  E.  Boga,  materji,  duszy.  Zaprzeczać 
egzystencji,  lep.  istnienia,  h)  bł.  zam.  istnośó, 
rzeczywistość,  c)  powstawanie,  gieneza.  2.  posp. 
istnienie;  częś.  rnożriość  a.  sposób  istnienia,  był, 
utrzymanie:  Zabezpieczyć  sobie  egzystencję  nie- 
zależną.    <Śr.  Łć.  existentia> 

X Egzystencjalny  w  logice:  dotyczący  istnienia 
przedmiotu;  rozważający  przedmiot  jako  dany:  De- 
finicja egzystencjalna,  lep.  d  e  f  i  n  i  ej  a  istnie- 
nia. Por.  Gienetyczny. 

Egzystować,  uje,  owal  f.  fil.  p.  Istnieć.  2.  a. 
[EgzesteroMWlćJ  posp.  istnieć,  być;  częś.  mieó  moż- 


EJ  OSA 

noió  istnienia,  iyó:  Czy  ja  mogę  E.  w  takich  wa- 
runkach?    <Łć.  exsistere> 

Egzystowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Egzysto- 
wać. 

X  Egzystymaoja,  I,  blm.  poszanowanie,  poważa- 
nie, szacunek:  Człowiek  znaczny  i  wielkiej  egzy- 
stymacjej  u  ludzi.     <Łć.  existlmatio> 

Eh !  p.  Ech  I  E.,  koledzy,  mam  i  kilka  butelek. 
Mick. 

Ehe!  Echel  Ehę!  w.  \,  potwierdzenie^  aha  I,  tak, 
istotnie.     2.  niek.  ir.  czy  takf,    naprawdę? 

XEhejI,  XEchej!  w.  hej!  słuchaj-no.  <E!-ł- 
Hej!> 

X  Eheu  w.  okrzyk  smutku  =  ach!,  niestety! :  Czło- 
wiek, choćby  chciał,  by  nie  być  z  niemi,  musi 
ś.  oddać  djabłu,  E. !  smutno!  Słów.  E.,  doświad- 
czony sługo  mój  dobry.  Odym.     <Łć.  eheu> 

Ehę  I  p.  Ehe! 

Els  nieod.  muz.  nuta  e  z  krzyżykiem,  czyli  pod- 
wyższona o  pół  t07iu,  równająca  ś.  f  (na  narzę- 
dziach utemperowanyeh).  <E  muz. -f--is,  cecha 
krzyżyków  > 

Ej  w.  I.  okrzyk  radości,  oj !  oh  I  ha !:  Ej !  da- 
łemże  jemu,  dałem!  Boh.  2.  okrzyk  żądania 
niecierjdiwego :  Ej!  kija!  3.  okrzyk  zachęcania, 
hal:  Ej!  pókiż  to  rycerstwo  ponosić  będzie- 
my? Pilch.  4.  okrzyk  zadziwienia ,  ach!  oj!:  Ej, 
ej,  jakie  dziwy!  Mącz.  5.  okrzyk  niechęci, 
zniechęcenia:  Ej,  cóż  tu  robić?  Kto  mu  doda 
rady?  L.  6.  a.  Ejże  skrzyk  przestrogi,  groź- 
by: Ej  daj  mi  pokój,  bo  weźmiesz  i  drugi  raz 
w  pysk!  Boh.  7.  a.  El,  Ejże  I  okrzyk  wątpliwo- 
ści:   Czy  mówisz  to  na  serjo?— Na  serjo.  —  Ej  ? 

XEJa!  w.  I.  okrzyk  zdzitoienia :  Zawołał  zły 
duch:  K.!  co  nam  i  tobie!  Bud.  2.  okrzyk  tryumfu: 
Hejnał  wszyscy  zaśpiewamy,  E. !  Pśń.  <Łć. 
eia!  > 

Ejalet,  u,  Im.  y  okrąg,  powiat  w  Turcji,  pa- 
szalyk.     <Tur.  ejalet,  z  Arab.  > 

|Ej  ciuch  bej  ciuch  dylu  dylu]  przyśpieio. 

Ejekt,  u,  Im.  y  w  psychologji :  cudzy  podmiot 
utworzony  na  wzór  własnego,  z  danych  własnego 
podmiotu  i  uprzedmiotowiony.  Por.  Objekt  i  Sub- 
Jekt.     <ŁĆ.  ejectum  im.  ni.> 

[Ej  hola!]  przyśpiew:  Ej  hola  ej  hola,  mijajom 
sie  pola.     <Ej-fHola> 

Ejkonogien,  u,  blm.  fot.  preparat  chem.  do  loy- 
wolywania  obrazu  7ia  płycie  emulsyjnej.  <Now. 
z  Gr.  eikon  =  obraz-j-gśnos  =  ród  > 

XEjmer,  u,  Im.  y  miara  rzeczy  płynnych,  wia- 
dro.    <Nni.  Eimer,  por.  Wębor> 

[Ej mul,  a,  blm.]  rodzaj  zabawy  dziecinnej.  <?> 

XEjnalik,  a,  Im.  I  p.  Ejnal. 

X  Ejnal,  u,  Im.  y  p.  Hejnał.  Zdr.  X  Ejnalik, 
X  Ejnalek.  <"Węg.  hajnal  dosł.=  jutrzenka,  po- 
ranek > 

XEjnalek,  Ika,  Im.  łki  p.  Ejnal. 

XEjnalopis,  a,  Im.  owie  ten,  co  pisze  hejnały. 
Troć.   <Ejnał-ł-PIS> 

XEjnalośpiew,  a,  Im.  owie  ten,  co  śpiewa  hej- 
nahj.  Troć.     <Ejnał-fZ-f PIE> 

[Ejnemer,  a,  Im.  owie,  Ajnemer]  poborca:  Mimo 
krzywienia  ś.  pilnującego  ejnemera,  zostałem 
jednak  przepuszczony.  Budź.  <Nm.  Einnehraer> 

Ejngryf,  u,  blm.  zeg.  zabieranie  trybu  przez  kół- 
ko.    <Nm.  Eingriif> 

!  Ejnspaner,  a,  Im.  y  pojazd  jednokonny:  Jeden 
niech  po  ejnspanera  duchem  kroczy!  Zap.  <Nm. 
Einspanner> 

[Ej  osa!]  przyśpiew:  Ej  osa  osa  osa  za  moje 
dwa  grosa!    <Ej-[-0-j-Sa> 


t)7tj 


FJROMETR 

El^Smetr,  u,  Im.  y  narzędzie,  wskazujące  gru- 
toić  wioska  wełny.  <Now.  z  Qr.  eiro6-j-  =  weł- 
na+ra4tron  =  miara,  -  mierz  > 

El  sal]  wykrzyknik  przy  poganianiu  krów. 

"El  tu  tu  durul]  przyśpiew. 

(Ejzebana,  y,  Im.  y  =  Ajzybon.  <Nm.  Eieen- 
bahn> 

[Ejzybona,  y,  Im.  y]  =  Ajzybon. 

Ejżel  p.  Eil:  a;  E.,  E,  nie  żartujże,  kiedy  ko- 
chasz, pocałujże!  Pśń.  b)  S.-j  tu  ryby?  — Są.. — 
E. !  podobno  niemasz!   Pot.     <EJ4-Że> 

Eka,  i,  Im.  I  I.  kosz.  narożna,  yruhuza  szlaka 
w  koszu  podróżnym.  2.  zdń.  narożnik  fusztykowy. 
<Nra.  Ecke> 

Ekaaluminjum  nieod.  chem.  p.  Gal.  <Eka, 
czjjstka,  utworzona  przez  prof.  Mendelejewa  na 
wyrażenie  nieodiirytego  jeszcze,  lecz  pokrewnego 
z  idącym  po  nim  pierwiastku  chemicznego  -f* 
Ahiminjura> 

Ekabor,  u,  blra.  chero.  pierwiastek  skand  tak 
nazwany  przez  Mendelejewa.  <Eka-|-Bor,  p.  Eka- 
aluminjum > 

Ekarte  nieod.  rodzaj  gry  w  karty.  <Fr,  ecar- 
U  > 

Ekasylicjum  nieod.  chera.  pierwiastek  gierman 
tak  nazwany  przez  Mendelejewa.  <Eka-|-Sylicjum, 
p.  Ekaaluminjum  > 

Ekier,  u,  im.  y  p.  Węglelnioa.  <Fr.  ćquerre  = 
węgielnica> 

Ekierka,  i,  Im.  i  p.  Węgielnica. 

lEkiwok,  u,  Ira.  i,  I  Ekwiwok  dwuznacznik,  ka- 
lambur.    <Fr.  ^quivoque> 

lEklampsja,  i,  bim.  lek.  drgawki  porodowe,  rzu- 
cawka.    <Gr.  eklamp8fa> 

Eklegma,  y,  Im.  y  apt.  (eclegraa  v.  linctus) 
wszelka  mikstura  gąstawa,  smaku  słodkiego,  skła- 
dająca ś.  głównie  z  ulepku  i  kleiku.  <Qr.  śkleig- 
ma> 

XEklektyoyzm,  u,  blm.  fil.  p.  Eklektycznośó. 

Eklektycznie  przys.  od  Eklektyczny. 

Eklektycznośó,  i,  blm.  fil.  rz.  od  Eklektyczny; 
xEklektycyzm.     <Now.   z   Gr.  Łć.  6clecticus> 

Eklektyczny  fil.  I.  eklektyzmem  nacechowany; 
z  metodą  a.  zasadami  eklektyzmu  zgodny:  Kieru- 
nek E.  Filozofja  eklektyczna.  Filozof  E.  2.  niesa- 
modzielny, kompilowany,  z  zapożyczonych  poglądótu 
ułożony. 

Eklektyk,  a,  Im.  cy  \.^\.  =  ak)  filozof,  trzymają- 
cy i.  eklektyzmu;  zwolennik,  wyznawca,  przedstawi- 
ciel eklektyzmu,  b)  filozoj'  niesamodzielny,  komjńlu- 
jąaj  poglądy.  2.  przen.  wog.  badacz  niesamodziel- 
ny, zbieracz,  kompilator.  Sł.  wil.   <Łć.  eclecticus> 

Eklektyzm,  u,  blra.  I.  fil.  =  a)  metoda,  polegają- 
ca na  wybieraniu  z  różnych  systematów  Jilozoficz7\ych 
takich  twierdzeń  a.  rozwiązań,  które  i.  najbliższe- 
tni  prawdy  wydają,  b)  Jilozof/a  nie  z  jednej  zasady 
konsekwentnie  wysnuta,  lecz  ułożona  z  wybranych 
filozof ematów;  filozofja  kompilowana,  niesamodziel- 
na, c)  kierunek  fil.,  zrzekający  i.  twórczości  samo- 
dzielnej i  poprzestający  na  wybieraniu  z  gotowych 
poglądów,  d)  szkoła  a.  kierunek  fil.  w  Aleksandrji 
w  III  wieku  po  Chr.  a.  we  Francji  na  początku 
XIX  w.  2.  przen.  wog.  icybieranie  i  zużytkowy- 
wanie  najlepszych  stron  innych  kierunków :  E. 
w  sztuce.    <Now.  z  Gr.  Łe.  eclecticus> 

lEklerur,  a.  Im.  owie  żołnierz,  należący  do  od- 
działu, wysianego  na  zwiady:  Byli  to  wypróbowa- 
ni przewodnicy,  doskonali  eklererowie.  Jeż. 
<Fr.   ^claireur> 

Eklezjarcha,  y.  Im.  owie  rządca  kościoła,  za- 
rządzający djecezją,  biskup:  W  Połockiej  djecezji 


EKONOMICZNY 

ze  Staroruska  jest  E.  Bart.  <Qr.  ekkl5slar- 
chos> 

XEklezjarch]a,  I,  blra.  władza  kościelna,  pano- 
wanie kościoła.     <Gr.  ekklesiarchia> 

X  Eklezjasta,  y,  Im.  ści,  X  Eklezjastyk  duchow- 
ny, ksiądz,  kapłan.     <  Gr.  ckklC'Siast^s> 

XEklezJastyozny  I.  natiki  kościoła  dotyczący, 
kościelny.  2.  duchowny,  kapłański,  księży.  <Z  Gr. 
ekklesiastikós  > 

X  Eklezjastyk,  a,  Im.  oy  p.  Eklezjasta.  <Qr. 
ekklesiastikós  > 

Eklimetr,  u,  Im.  y  przyrząd  do  mierzenia  kątów 
nachylenia  do  poziomu.  <Now.  z  Gr.  śkklima  = 
wyboczenie-f-mćtron  =  miara,  -  mierz  > 

I  Eklipsowaó  się,  uje  ś.,  cwał  ś.  znikać,  usuwać 
i.:  Kogóż  będziemy  obserwować,  jak  i  on  znik- 
nie z  berlińskiego  horyzontu?  -Turków,  mój  dro- 
gi, bo  i  ja  ś.  eklipsuję.  Jadę  z  ambasadą  do 
Stambułu.  Rodź.     <Fr.  s'  śclipser> 

lEklipsowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Eklipsować  ś. 

Ekllptyczny  astr.  przym.  od  Ekliptyka:  Eklip- 
tyczne  spółrzędne  gwiazdy  są  długość  i  szero- 
kość.    <Gr.  ekleiptikós> 

Ekliptyka,  f,  blm.  astr.  wielkie  koło  sfery  nie- 
bieskiej, które  środek  słońca  w  ciągu  roku  przebie- 
ga; rzut  drogi  ziemi  dokoła  słońca  na  pozorne  skle- 
pienie niebiesJde:  Pochyłość  ekliptyki  =pochylenie 
jej  względem  równika,  t.  j.  kąt,  zawarty  między 
płaszczyzną  ekliptyki  a  płaszczyzną  równika. 

Ekloga,  i,  Im.  i  sielanka,  idylla:  Eklogi  Wirgi- 
Ijusza.     <Gr.  eklogi  > 

[Ekomun,  a,  Im.  owie]  p.  Ekonom. 

Ekonom,  a,  Im.  owie  I.  a.  [Ekumun,  Ekomun, 
Ekumon,  Ekunom,  Okunom,  Okonom,  Okomon, 
Okumun,  Okumon,  Wokomon,  Wokumon,  Woku- 
mun]  oficjalista  dworski,  dozorujący  robotników 
w  polu.  2.  ^człowiek  dobrze  ś.  znający  na  gospo- 
darstwie, dobry  gospodarz :  Dobry  z  niego  E.  L. 
3.  a.  X  Ekonomik  człowiek  dobrze  ś.  rządzący,  go- 
spodarny i  oszczędny.  4.  y.rządca  gmachu;  sza- 
farz: Ekonomów,  adwokatów,  prokuratorów  i  roz- 
maitych urzędników  zakonnych  zawsze  bywało 
w  klasztorze  sporo.  Sienk.  E.  w  szpitalu  woj- 
skowym (w  b.  wojsku  polskim).  Zdr.  Ekonomek. 
<Gr.  oikonómos> 

Ekonomat,  u,  Im.  y  oddział  gospodarczy  przy 
urzędach  w  Galicji. 

Ekonomczuk,  a,  Ira.  i  syn  a.  potomek  ekonoma: 
Jej  syn  na  jednej  ławce  z  ekonomczukami.  Krasz. 
W  życie  jego   spokojne,  życie  ekonomczuka,  na 

Eosesora  wyrosłego,  jakaś  mara  ciemna  ś.  wcis- 
a.  Zap. 

Ekonomek,  mka,  Im.  mkowie  I.  p.  Ekonom.    2. 

synek  ekonoma:  Kasztelanostwo  trzymali  do  chrztu 
małego  ekonomka.  Dzierż. 

EkonomIckI  przym.  od  Ekonomika:  Wszystko, 
co  tam  stoi,  postawione,  zda  ś.,  dla  samej  ko- 
nieczności ekonomickiej.  Dzierż. 

Ekonomicznie   przys.  od  Ekonomiczny:   Żyć  E. 

Ekonomiczny  I.  dotyczący  gospodarstwa  domo- 
wego, gospodarczy:  Wiadomości  ekonomiczne.  L. 
2.  dotyczący  gospodarstwa  krajowego:  Wszystko 
to  wynikało  z  niedostateczności  wykształcenia 
umysłowego  w  kierunku  ekonomiczno-finanso- 
wyra.  T.  K.  Warunki  ekonomiczne.  3.  dotyczą- 
cy majątku:  Dohro  ekonomiczno,  =  jvszy!^tko,  co  słu- 
ży do  zaspokojenia  potrzeb  ludzkich.  Względy 
ekonomiczne  (^majątkowe,  pieniężne,  malerjalne). 
4.  X  należący  do  ekonomji  królewskiej:  Brakując 
ekonomicznych  chłopów,  ledwie  ich  połowg  i  to 


677 


EKONOMIK 


EKSCENTRYZM 


dotrych  pod  moj^  ohorącwią  miałem.  Mat.  Król 
oddał  rau  najwyższe  u  dworu  dyspozytorstwo 
ekonomiczne.  Szaj.  5.  dotyczący  czijnności  gospo- 
darczych w  urzędach:  Urząd  E.  Kasa  ekono- 
miczna =  kaaa  miejska^  do  której  wnosi  ś.  opłata 
podatków  miejskich.  Wej.  Posiedzenie  są,du  eko- 
nomiczne =  załatwiające  czynności,  dotyczące  spraw 
wewnętrznych.     <Gr.  oikoaomikÓ8> 

X Ekonomik,  a,  Im.  oy  1.  p.  Ekonomista.  2.  p. 
Ekonom.    <Gr.  oikonomikós> 

Ekonomika,  i,  blm.  i.  p.  Ekonomja:  a)  Wielkie 
za  Kazimierza  Wielkiego  zasługi  koło  wnętrznej 
kraju  ekonomiki.  Nar.  b)  E.,  nauka  gospodar- 
stwa. Petr.  2.  rozrządzenie  części:  E.  dramatu. 
<Gr.  oikonomik^  (dom,  epistóme)  =  nauka  > 

Ekonomina,  y,  Ira.  y  godny  politowania  ekonom: 
Mój  mąż  nie  jakiś  tam  E.,  któregoby  można 
skrzy wdzid  bezkarnie.  Krasz.      <p.  Ekonom > 

lEkonomiser,  a,  Im.  y  p.  Oszczędzacz.  <Fr. 
^cononiiseur  > 

Ekonomista,  y,  Im.  śoi  I.  a.  X Ekonomik  znawca 
ekotiomji  politycznej.  2.  X  rządca  majątku,  eko- 
nom, włodarz:  Podżyły  podstarości,  który  młodsze 
lata  na  wyprawach  strawił,  a  teraz  przez  poczci- 
we pełnienie  obowiązków  ekonomisty  okupić 
chciał  grzechy  młodości.  Skarb.  <Now.  z  Qr. 
oikonómos> 

Ekonomizować,  uje,  owal  oszczędnie  ś.  rządzić, 
oszczędzać.     <Fr.  śeonomiser> 

Ekonomizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekono- 
mizować. 

Ekonomja,  i,  Im.  e  I.  blm.,  a.  Ekonomika  =  a) 

zarząil  domu,  gospodarstwo,  szczeg.  rolne,  b)  rząd- 
ność,  oszczędność,  gospodarność.  Przen.:  E.  czasu 
( =  oszczędzanie).  2.  E.  polityczna  a.  Ekono- 
mika nauka  gospodarstwa  narodowego  a.  społe- 
cznego. 3.  mieszkanie  ekonoma.  4.  dobra  i  do- 
chody królewskie  w  daw.  Polsce:  Przez  cały  wiek 
ta  E.  chodziła  jako  osobne  starostwo.  Gac. 
5.  (dziś)  zarząd  dawnych  dóbr  królewskich,  podu- 
chownych i  t.  p.,  należących  do  rządu;  pewien  kom- 
pleks dóbr  rządowych,  stanowiący  całość  admini- 
stracyjną. 6.  zarząd  gospodarczy  miejski.  7.  gru- 
pa  kilku  folwarków  a.  majątków  z  lasami  i  innemi 
realnościami;  (w  Galicji)  obszar  dworski:  Kuku- 
rydza z  ekonomji.  8.  y.urząd  ekonoma  królewskie- 
go. Troć.     <Gr.  oikonomia> 

Ekonomka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Ekonom,  gospo- 
dyni: E.  w  klasztorze,  w  pensjonacie.  Matka 
asystentka,  siostra  E.  i  podekonomka.  Prus. 
Przen.:  Jesień  najlepsza  jest  E.  i  szafarka,  po- 
trzebom wszystkiego  dostarczająca.  L. 

Ekonomowa,  ej,  Im.  a  żona  ekonoma. 

Ekonomować,  uje,  ował  być  ekonomem:  Dziadek 
jego  ekonomował.  Krasz. 

Ekonomowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekono- 
mować: Dziadek  jego  zebrał  sobie  fundusz  na 
ekonomowaniu  w  wielkich  jakichś  dobrach. 
Orzesz. 

Ekonomówna,  y,  Im.  y  córka  ekonoma. 

Ekonomski  przym.  od  Ekonom:  E.  koń  górą  łeb 
nosi.  Prz.  Z  tych  słów  marszałka  głowa  eko- 
nomska  wniosła...  Mick. 

Ekonomstwo,  a,  Im.  a  zajęcie  ekonoma:  Dano 
mu  E.  i  nie  byle  jakie.  Orzesz. 

XEkram,  u.  Im.  y  p.  Ekran. 

Ekran,  u.  Im.  y,  xEkram  I.  zasłona  od  pieca  a. 
od  świaiht  r(tż(irei/o,  o  stawa.  2.  Ekran,  liz.  -  a) 
przegroda,  na  której  i.  rysują  obrazy  rzeczywiste 
przedmiotów,    toydawane  przez    zwierciadła    a.    so- 


czewki, b)  Ekrany  elektryczne  i  magnetyczne  = 
powłoki,  chroniące  umieszczone  wewnątrz  nich  ciała 
naeleklryzowane  i  magnesy  od  wpływów  zewnętrznych, 
któreby  mogły  powodować  zmiany  w  rozkładzie  elek- 
tryczności i  magnetyzmu.  3.  myśl.  zasłona  z  wy- 
malowanym na  niej  Jakimś  zwierzęciem,  np.  krową, 
cielęciem  i  t.p.,  za  którą  ukrywa  ś.  myśliwy  i  cza- 
tuje na  zwierza,  in.  cielę,  kobyła,  krowa, 
tarcza.     <  Fr.  śeran  > 

Ekrytuar,  u,  Im.  y  przyrząd  do  pisania,  przybo- 
ry piśmienne,  zebrane  w  kształcie  ozdobnego  sprzę- 
tu.    <Fr.  ćcritoire> 

Eks-  cząstka,  dodawana  na  początku  rzeczow- 
ników, rzadko  przymiotników;  znaczy  bj/ły,  dawny, 
niegdyś;  np.  ekspijar,  eksobywatel,  ekswojsko- 
wy.  Przyznajże,  eks  -  sułtanie,  iż  jestem  jeden 
z  najpoczciwszych  ludzi,  l^^red.  A.  Przy  histo- 
i*ycznym  tym  obiedzie  honory  czyniła  ataraanka 
młoda,  eksmałżonka  Czaplińskiego.  Jeż.  W  po- 
koju eksredakcji  „Dzwonu  literackiego."  Wilk. 
<  Łć.  ex=:z> 

XEk8akoja,  I,  Im.  e  p.  Egzakoja:  Waćpano- 
wie  jesteście  woleatarzarai  i  eksakcji  czynić  nie 
możecie,  Sienk,    <ŁĆ.  exaetio> 

XEk8aktor,  a,  Im.  owie  p.  Egzaktor:  Eksakto- 
rowie  celni  na  komorach  pogranicznych  żadnych 
towarów  sine  persolutione  cła  przepuszczać  nie 
mają,  Vol.  Z  pomiędzy  siebie  eksaktorów  do 
podatków  na  milicję  miejską  i  publiczną  obiorą. 
Wej.     <Łć.  exaetor> 

XEksamen,  lnu,  Im.  Ina   p.  Egzamin. 

[Eksamit,  u,  Im.  y]  i  XEksamit- Aksamit:  Eksa- 
mity  i  postawce,  tyeh  ś.  ranie  nigdy  nie  chce, 
Djalog  śmierci    z    mistrzem.     <  p.  Aksamit  > 

Eksaryzater,  a,  im.  y  apt.  naczynie  napełnione 
wodą,  w  które  ś.  wstawia  djalizator.  <Now.  z  Łć. 
esarescere  =  wysuszać  > 

Eksoedent,  a.  Im.  ci  p.  Eksoesanł.  <  Łć. 
exeedens  im.,  2  pp.  excedentis> 

Ekscedentka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Eksoedent. 

Ekscelencja,  I,  Im.  e  I.  tytuł  wysokich  dostojni- 
ków państwowych  i  biskupów:  Wasza  E.  =  Wasza 
Dostojność,  Jaśnie  Wielmożny  Panie.  2.  przen. 
żart.  łiysoki  urzędnik,  dostojnik,  dygnitarz:  Roz- 
gniewana E.     <Śr.  Łć,  excellentia> 

xEksoelentnie  wybornie,  doskonale,  znakomicie: 
Trzeba  ci  wiedzieć,  że  robi  kawę  E.  Bał.  <Łć. 
excellenter> 

Ekscentrycyzm,  u,  im.  y  p.   Ekscentryczność: 

Słów.  Szeptano  sobie  o  hrabinie  Julji  i  jej  fan- 
tazjach, o  ekscentrycyzmie  hrabianki  Elizy. 
Krasz.  <Now.  z  Łć.  ex  =  wy --|- centrum  = 
środek > 

Ekscentryczka.  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Ekscen- 
tryk;  Dotykam  tych  tylko  punktów,  które  po- 
służyć mogą  do  scharakteryzowania  ekscentryczki 
naszej.  Jeż. 

Ekscentrycznie  przys.  od  Ekscentryczny:  Ubie- 
rać ś.  E. 

Ekscentryczność,  i  I.  blm.  rz.  od  Ekscentrycz- 
ny; Ekscentrycyzm,  Ekscentryzm  <hiwaczność,  ory- 
ginalność. 2.  mat.  p.  Mimoiró'J,  <Fr.  exoontri- 
eitć  > 

Ekscentryczny  I .  dziwaczny ,  oryginalny.  3. 
mat.  p.  Mimośrodkowy.    <  Fr.  excentrique> 

Ekscentryk,  a  I.  Im.  cy  człowiek  ekscentryczny, 
dziwak,  oryginał.     2.   Im.   i   mech.   p.   MlmoŚPÓd. 

fEkscentrytet,  u,  Im.  y  mat.  p.  Mimośród. 

Ekscentryzm,  u,  Im.  y  p.  Ekscentryczność:  E. 
jej  polega  na  tym  głównie,  iż  za  mąż  nie  idzie. 
Jeż. 


678 


EKSCEPCJA 

Ekscepoja,  I,  Im.  e  I.  X  wyjątek,  ograniczenie, 
wyłączenie:  Są,  jak  mówi%,  ekscepcje  od  reguł 
pospolitych.  Kras.  2.  praw.  =  a)  zarzut,  przez 
kióry  pozwany  udaremnia  iądanie  powoda  a.  za- 
wiesza sprawę  na  pewien  czas,  irodek  odwodowy:  E. 
osobista,  rzeczowa,  ciągła,  b)  czynność  ekscep- 
tora.      <  Łó.    exceptio> 

Ekscepcjonalnie  przys.  od  Ekscepcjonalny :  E. 
z  temperamentu  bałamut.  Krasz. 

Ekscepcjonalny  wyjątkowy:  Ekscepcjonalne  po- 
łożenie. Kórz.  Juryzdykcja  administracyjna  jest 
ekscepcjonalna.     <Fr.  exceptionnel  > 

XEk8cepować,  uje,  owal  p.  Ekscypować:  Roz 
porządzenia    książąt,  ekscepującycli    pewne   ga- 
tunki zwierzyny    wyłącznie    dla    swoicli    łowów. 
Tat.     <Łć.  eićipere> 

XEksoept,  u,  Im.  a  I.  p.  Ekscerpt:  E.  mani 
festu,  w  konsystorzu  spiskim  uczynionego,  ode- 
słałem niedawno.  Krasz.  2.  Ekscepta  mazo- 
wieckie a.  wyjątki  m  a  zo  w  i  ec  k  i  e  =  mefc<Jr( 
przepisy  z  dawnych  statutów  zebrane,  których  zacho- 
wanie zastrzegło  sobie  księsttuo  mazowieckie  przy 
połączeniu  z  Koroną.     <Ł($.   exceptura> 

Eksceptor,  a.  Im.  owie  praw.  rodzaj  pisarza 
protokulisty.  <  Zam.  "Ekscerptor,  Łd.  excerpere 
=  wyciągać  > 

X Ekscerpt,  u,  im.  y,  xEk80ept  praw.  wyciąg, 
:rypis  Z  ksiąg.     <Ł<5.   excerptum  > 

Eksces,  u,  Im.  y  a.  a  I.  wykroczenie,  naduiy- 
cie,  przewinienie,  przeskrohanie,  przestępstwo,  bez- 
i>rawie,  wybryk:  Król  Wacław  coraz  to  głębiej 
w  ciężkie  zabrnął  ekscesa.  Skar.  2.  Xzbyteczny 
pobór,  zdzierstwo.  Zdr.  Ekscesik.   <Łć.  excessus> 

Ekscesant,  a,  Im.  ci,  Ekscedent  ten,  co  dopuszcza 
ś.  ekscesów,  gtoałciciel  prawa :  Jam  nie  E.  i  kry- 
minału popełniać  nie  chcę,  ale  bronić  ś.  będę. 
Łoź.  W  piwnicach  siedział,  potym  jako  E.  po 
kraju  chadzał.  Łoź.  Do  turmy!  do  kordegardy! 
i  okuć  ekscesanta,  kryminalistę!  Chodź.  <Sr 
Łć.  eicessans  im.,  2  pp.  excessantis> 

Ekscesik,  u,  Im.  i  p.  Eksces:  Ociec,  gasząc 
jego  ekscesiki,  sobie  obroku  ujął.  Falib. 

Ekscesowość,  i,  blra.  rz  od  Ekscesowy:  W  tym 
oburzeniu  niema  żadnego  uprzedzenia,  żadnej 
ekscesowości,  żadnej  ślepej  namiętności.  Spaś. 
<Z  Łć.  excessu8> 

Ekscesowy  przym.  od  Eksces,  stanowiący  eksces: 
Krok  E. 

Ekscyndencyjny  praw.  (w  Galicji):  Skarga 
ekseyndencyjna=pozeM;  o  wyłączenie  rzeczy  z  pod 
egzekucji,  z  pod  zajęcia  sądowego.  <  Now.  z  Łć. 
exscindere  do8ł.  =  wyrywać  > 

Ekscypować,  uje,  owal  I.  X  a.  X  Ekscepować 
warować  sobie,  zastrzegać,  loyjmowai:  Ze  sprzeda- 
nego ogrodu  ekscy pował  sobie  kilka  drzew.  2. 
firaw.  odrzucać,  wyłączać:  E.  sędziego.  E.  ś.  wy- 
ączać  ś.:  Sędzia  sam  ś.  ekscypował.  <Łć.  exci- 
pere> 

Ekscypowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekscypo- 
wać. 

Eksoypowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Ekscypować  ś. 

Ekscytacja,  i,  Im.  e  {.podniecenie,  podrainienie: 
Dziwna  E.  umysłu.  2.  Xpobudzenie,  podnieta, 
zachęta:  Nic  nie  pomogły  ekscytacje  przyjaciół. 
3.  a.  XEkscytatorjuni  praw.  ponowne  wezwanie 
władzy  do  spełnienia   czegoL     <Łć,  excitatio> 

Ekscytarz,  a,  Im.  e  I.  X  wiersz  pobudzający, 
pobudka:  E.  do  walecznego  rycerstwa  polskiego. 
Koch.  ?.  X  ten,  co  budzi:  Dziewki  nakoniec 
pogniotły  pana  ekscytarza.  Tremb.  (  =  koguta,  co 


EKSKLUZTWIZM 

je  budził).  3.  przyrząd  budzący  tu  zegarze:  Zegar 
z  ekscy tarzem.  4.  zegar  budzący,  in.  budzik, 
budzidło,  budziciel,  Ibudnik.  <Z  Łć. 
excitare  =  budzić> 

Ekscy  tator,  a.  Im.  y  fi  z.  przyrząd,  używany  do 
rozbrajania  czyli  toyładowywaniu  kondensatorów 
elektrycznych,  szczeg.  butelki  lejdejskiej,  in.  w  y  ł  a- 
liowywacz,    rozbrajacz.     <Łe.  excitator> 

xEk8cytatorjum,  w  Ip.  nieod..  Im.  a,  ów  p. 
Ekscytacja.     <Śr.  Łć.  excitatorium> 

Ekscytować,  uje,  owal  pobudzać,  podniecać,  po- 
drażniąc.      <  Łi-.  excitare  > 

Ekscytowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Ekscyto- 
wać. 

Eksdywizja,  i,  Im.  e  p.  Egzdywizja. 

[Eks  ekci  kS  kci !]  wykrzyknik  przy  ndpędzaniii 
<iriń. 

XEksekutor,  a,  Im.  owie  \).  Egzekutor. 

xEksemplarz,  a,  Im.  e  p    Egzemplarz. 

Ekshal  -  p.  Egzhal  - . 

fEkshaustja,  i.  Im.  e  mat.  p.  Wyczerpanie. 

Ekshaustor,  a,  Im  y  p.  Bąk.  <Now.  z  Łć. 
i'xhaurio  =  wyczerpuję. 

xEksheredować,  uje,  owal  wydziedziczyć  a.  loy- 
(Iziedziczać :  Ojciec  syna  własnego,  a  daleko 
więcej  jeszcze  zięcia  niezbożnego  ex  bonis  suis 
E.  może.    Łoź.   <Łe.    exhaeredare> 

xEk8łieredowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekshe- 
radować. 

Ekshibent,  a,  im.  ci  praw.  ten,  co  robi  podanie 
do  władzy.     <Łó.    exhibens,    2    pp.  exhibentis> 

Ekshibicja,  i.  Im.  e  okazanie,  wydanie:  Nie  było 
sposobu  uniknienia  ekshibicji.  Krasz.  <  Łć. 
exhibitio  > 

Ekshibit,  u,  Ira.  y  praw.  I.  dowód,  dokument 
należący  do  sprawy  sądowej.  2.  podanie  do  wła- 
dzy.    <Łć.  exliibituiu  dosł.- wydane > 

Ekshipotekować,  uje,  owal  praw.  wymazywać 
z  ksiąg  hipotecznych.  <  Now.  z  Łć.  ex  =  z,  wy - 
-|- Hipoteka  > 

Ekshipotekowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekshi- 
potekować. 

XEkshortaCJa,  i.  Im.  e  upomnienie,  napomnie- 
nie, przestroga:  Ekshortacje  najczulsze  kapłana 
zaciętości  przezwyciężyć  nie  mogły.  And.  <Łć. 
exhortatio> 

Ekshumacja,  i,  Im.  e  wygrzebanie  trupa  i  oglę- 
dziny jego  w  celach  sądowo-lekarskich.  <Sr.  Łć. 
exhumatio  > 

Ekshumacyjny  przym.  od  Ekshumacja. 

Ekshumować,  uje,  owal  dopełniać  ekshumacji. 

Ekshumowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekshumo- 
wać. 

[E  ksiel]  p.  Ksie! 

Ekskawator,  a.  Im.  y  dent.  narzędzie  do  tuydłu- 
bywania  rozmiękczonej  zębiny,  in.  dłubaczka, 
dłub  ad  ło.   <Now.  z  Łć.  excavare  =  wydrążać  > 

lEkskiamacja,  i,  Im.  e  wykrzyk,  wykrzyknięcie, 
okrzyk.     <Łć.  exclamatio> 

lEkskludować,  uje,  owal  wyłączać.  <Łć.  exclu- 
dere> 

lEkskludowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eksklu- 
dować. 

lEkskluzja,  I,  Im.  e  wyłączenie.  <  Łć.  exclu- 
sio  > 

lEkskiuzywe  p.  lep.  Wyłącznie.  Przeć.  Inklu- 
zywe.     <Łć.  exelusi7e> 

I  Ekskluzywizm,  u,  blm.  w^^^czno^fi:  Jest  uprze- 
dzony do  w.<5zech  rzeczy,  nie  leżących  w  i)romie- 
niu  ekskhizywizmu  sekeiarskiego.  Nagan.  <Fr. 
exclusivisrae> 


(j79 


EKSKLUZYWNOŚÓ 

lEkskluzywność,   I,   blin.   rz.  od   Ekskluzywny. 

<Fr.  exclusivetć> 

!  Ekskluzywny  wyłączny,  wyjątkowy.  <Fr.  eiclu- 
6if  > 

Ekskomunika,  i,  Im.  i,  !  Ekskomunikaoja  u»flą- 
czenie  ze  społeczeństwa  wiernych,  klątwa,  wyklęcie: 
E.  papieska.  Przen.:  E.  Ezopowego  rodzaju 
(  =  bajki).  Siem.  (=  potępienie).  < Skrócone  z  Łć. 
cxcomiuunieatio> 

lEkskomunikacja,  i,  Im.  e  p.  Ekskomunika. 

Ekskomunikować,  uje,  owal  wyłączać  ze  społe- 
czeństwa wiernych,  rzucać  klątwę,  wyklinać.  <ŁĆ. 
exeoiumunicare  > 

Ekskomunikowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Eks- 
koiriutukować. 

lEkskorporaCJa,  i,  Ira.  e  wydzielanie,  usuwanie: 
Wydzielanie  ze  społeczeństwa  niepotrzebnych 
i  zużytych  żywiołów  (  E.).  Spaś.  <Now.  z  Łć. 
ex -z,  "wy --|- Korporacja  > 

!  Ekskrement,  u,  częś.  w  Ira.  a  odchód,  kał,  sto- 
lec, wydalina.     <Z  Łć.  excreiiientuiu  > 

XEk8krescenoje,  i,  bip.  (w  daw.  Polsce)  obsza- 
ry nie  nadane  nikomu,  należące  do  powszechnej 
własności.   <Śr.  Łć.  excrescentia> 

I  Ekskret,  u,  Im.  y  ostateczny  produkt,  wywiązu- 
jący ś.  w  organizmie  zwiei-zęcym  z  procesu  wymia- 
ny pierwiastków  i  wydzielany  przez  organizm.  <  Łć. 
exeretum> 

Ekskurs,  u,  Im.  y  ustęp  w  dziele,  odbiegający 
od  głównego  przedmiotu:  Kwestji  tej  poświęca 
autor  E.,  mający  dowieść,  że...  Proch.  <Łć. 
excursus> 

Ekskursja,  I,  Im.  e  wycieczka,  wyprawa:  E.  bo- 
taniczna. Częstokroć  jest  mowa  o  podróżach 
misyjnych,  czyli  tak  zwanych  ekskursjach.  Przen.: 
E.  słowna  (= zaczepka,  zaatakowanie  kogo).  <Łć. 
exeursio> 

Ekskursyjny  przyin.  od  Ekskursja:  Nawykli 
do  ekskursyjnych  niewygód,  cierpliwie  znosili- 
śmy dającą  ś.  uczuć  potrzebę  posiłku.  And.  Na- 
sza bryczka  wiozła  nasze  ekskursyjne  plony. 
And. 

Ekskuza,  y,  Im.  y,  XEkskuzacja  wymóioka,  tlu- 
Tnarzenlf,  uniewinnianie  ś.     <  Fr.  excuse> 

XEk8kuzacja,  i,  Im.  e  p.  Ekskuza:  Żadnych 
ekskuzacji  nie  chciał  słuchać.  Mat.  <Łć.  excu- 
8atio> 

XEk8kuzować,  uje,  owal  wymawiać,  tłumaczyć, 
uniewinniać.  X  E.  Ś.  wymawiać  ś.,  tłumaczyć  ś., 
uniewinniać  «'.:  Ekskiizował  ś.,  iż  o  tym  nie  my- 
śl ił.  Skar.     <Łć.  excusare>  «■ 

XEk8kuzowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Eksku- 
zować. 

XEkskuzowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Ekskuzować  ś. 

Eksmisja,  i,  ira.  e,  Egzmisja  praw.  wydalenie 
z  majątku  a.  z  mieszkania  na  mocy  wytłoku  sądo- 
wego.    <Łć.  exmissio> 

Eksmisyjny  przym.  od  Eksmisja;  Egzmisyjny 
usuwający  z  majątku,  z  mieszkania:  Wyrok  E. 

Eksmitować,  uje,  owal,  Egzmitować  wyrzucać 
z  posiadłości,  z  mie<kania  na  mocy  wyroku  s  ido- 
wego.     <Łć.  exmittere> 

Eksmitowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eksmito- 
wać. 

X  Eksoflcja,  ów,  bIp.  p.  Egzoflcja. 

Eksogamiczny  p.  Egzogamiozny:  Plemiona  ekso- 
gamiczne. 

Eksogamja,  I,  Im.  e  p.  Egzogamja.  <Now.  z  Gr. 
ćxó  ■=  poza,  za  granicą-|-^atuos  -  małżeństwo  > 


EKSPEDYTORKA 


m.  e  praw.  p.  Egzorbitan- 
I.  fiz.   p.   Egzosmoza.    2. 


X  Eksorbitancja,  i, 
cja. 

Eksosmoza,  y,  blm. 
Ifizj.  p.  Wynikanie. 

!  Ekspandować,  uje,  owal  wybuchnąć,  eksplodo- 
wać: Pocisk  ekspandował.    <Łć.  expandere> 

!  Ekspandowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekspan- 
dować. 

Ekspansja,  i,  blm.  rozszerzanie  ś.  pary  i  gazów 
wskutek  zmniejszenia  ś.  ciśnienia:  Maszynka  z  eks- 
pansją (=maszynka,  w  której  cylinder  posiada 
dwie  zasuwy,  wpuszczające  ograniczoną  ilość  ;  ary, 
działającej  następnie  na  tłok  tylko  siłą  swej  roz- 
prężliwości).     <Łó.  expan8io> 

I  Ekspansywność,  i,  blm.  własność  rozszerzania 
ś.,  rozpościerania  ś.:  Warunkiem  i  przyczyną  tej 
ekspansywności  jest  fakt  przyrodniczy  płodno- 
ści kobiet.     <Z   Fr.   expansif  =rozpościeralny  > 

Ekspansywny  pękający,  wybuchający:  W  lewą 
lufkę  wkładałem  pocisk  E.  Sienk.  <Fr.  expan- 
sif  > 

Ekspatrjacja,  I,  blm.  wydalenie  z  kraju,  wygna- 
nie, banicja.     <Fr.  expatriation> 

Ekspatrjować,  uje,  owal  wydalać  z  kraju,  wy- 
ganiać, banitować.  E.  Ś.  wysiedlać  ś.,  opusz-zać  oj- 
czyznę dobrowolnie,  wynaradawiać  i.:  Narymund 
Bazyli  Giedyminowicz,  służąc  Nowogrodzianom, 
ekspatrjował  ś.  niejako.  Lei.  <Śr.  Łć.  expa- 
triare> 

Ekspatrjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekspa- 
trjować: E.  Milana. 

Ekspatrjowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Ekspatrjować  ś. 

Ekspedjent,  a,  Ira.  ci  homisant,  wypramający 
towary.      <Łć.  expediens,  2  pp.  expedientis  > 

EK.spedjentka,  i,  Im.   i  forma  ż.  od  Ekspedjent. 

Ekspedjować,  uje,  owal  I.  wysyłać,  wyprawiać: 
E.  towary.  2.  yjcończyć,  wygotowywać,  załatwiać. 
<Łć.  expedire> 

Ekspedjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekspe- 
djować. 

Ekspedycja,  ł,  Im.  e,  [Despozycja]  I.  y.wypra- 
wa:  E.  wojskowa.  E  gieneralna -joo.s:/;oh7e  ru.ize- 
nie.  2.  wysyłanie,  wyprawianie,  ekspedjowanie :  E. 
poczty,  gazet.  3.  biuro  a.  pokój  do  przyjmowa- 
nia interesantów  i  przesyłek.  4.  kopja  urzędowa 
aktu.  5.  Xrada  sztabowa:  Już  i  E.  czyli  sztabo- 
wa rada  odważyła  ś.  zapytać  naczelnika  o  zda- 
rzonym przypadku  i  zaaresztować  go  kazała. 
Ciec.     <Łć.  expeditio> 

Ekspedycyjne,  ego,  blm.  opłata  za  wysyłkę. 

Ekspedycyjny  |)rzym.  od  Ekspedycja:  a)  Biuro 
ekspodycyjac.  Księga  ekspedycyjna  =  księga 
w  biurach  ekspedycyjnych  do  zapisywania  rzeczy 
ekspedjowanych.  b)  Handel  E.  a.  Spedycyjny  = 
polegający  na  przewoieniu   i  wysyłaniu  towarów. 

[Ekspedyt,  u,  Im.  y]  urząd  wysyłkowy.  <Now. 
z  Łć.  expedire  =  wysyłać > 

Ekspedyte  biegle,  doskonale,  śnietnie,  wybornie, 
wyśiiuoiirit',  z  łatwością:  E.  czvlasz  z  księgi  i  ła- 
cina ci  nie  obca.  Niemoj.      <Łć.  expedite> 

Ekspedytor,  a,  Im.  owie  I.  urzędnik,  zajmujący 
ś.  irysyłaiiicm  papierów  i  przesyłek:  E.  pocztowy. 
E.  na.  kolei.  2.  komisant,  załatwia/tiry  form<dności 
celne  na  komorze.  3.  a.  Spedytor  przedsiębierca, 
zajmujifcy  ś.  przewozem  i  wysyłką  towarów.  <Łć. 
cx|ic(iitor  > 

Ekspedytorka,  i,  Im.  i   forma  ż.  od  Ekspedytor: 

Pocztmi.sirz  przyjął    młodą  i  piokna  ekspcrlylur" 
kę.  Ro^. 


(i80 


EKSPEDYTURA 

Ekspedytura,  y,  Im.  y  I.  wydz>nl  jakie.qoi  hinrcf, 
znhiliriiijącij  czynności  ekspedycyjne.  2.  biuro  eks- 
pedycyjne, biuro  komisowo-handlowe.  3.  niek.= 
ekspedjuwanie.  <Ł6.  expeditura  im.  ni.  Ira.  od 
expodio> 

Ekspektant,  a,  Im.  ci  praw.  I.  ten,  który  ma 
udzielofi  I  sobie  przywilej  na  przeiycie.  2.  oczeku- 
jący na  co,  kandydat  do  posady.  <Łć.  exspec- 
tans,  2  pp.  eispectantis> 

Ekspektatywa,  y,  Im.  y  (w  daw.  Polsce)  przy- 
wilej  otrzymany  od  króla,  zapewniający  w  przy- 
szłości otrzymanie  jakieji  godności  a.  królewszczy- 
ztiy  (na  przeżycie):  Ma  u  króla  ekspektatywę  na 
biskupstwo,  starostwo.  Kn.  Ekspektatywy,  przy- 
wileje na  przeżycie  dawane.  Cz.  Za  pomocą 
ekspektatyw  czyli  zapewnienia  sobie  na  przy- 
szłość królewszczyzn...  T.  K.  <Śr.  Ł6.  exspecta- 
tiv;io  dom.  litterae  =  pismo > 

Ekspektoracja,  i,  Im.  e  wywnętrzanie  ś.,  wyjjo- 
widttunie  swych  myśli:  Ale  mój  drogi  panie  Paw- 
le,—  przerwała  żółciowe  ekspektoracje  Viola  — 
zawsze  chciałabym  grać  jak  najlepiej,  potrzebu- 
ję porady  czyjejś.  Krasz.  <Śr.  Łć.  expectora- 
lio  > 

Ekspens,  u  m.  a.  Xy  ż.,  Im.  a,  X  Ekspensa 
wydatek,  rozchód,  koszt,  nakład:  E.  ta  z  docho- 
dów, na  ekspensa  nieprzewidziane  wyznaczo- 
nych, wyłożona  byd  ma.  Vol.  Zdr.  Ekspensik. 
<Łć.  exi)eu.sus> 

X Ekspensa,  y,  Im.  y  p.  Ekspens:  Za  miljonami 
percepty  szła  E.  Kol.  Przen.:  Ręka  silna  i  mło- 
da miała  zagarnsjć  wszystko,  co  zbierał  z  tak 
wielką,  ekspensa  sił  i  sumienia.  Kórz.  <Łć. 
expeasa> 

Ekspensik,  u.  Im.  i   p.  Ekspens. 

Ekspensować,  uje,  owal  wydawać,  łoiyć  na  co. 
E.  Ś.  robić  znaczny  wydtitek,  łoiyć  na  co  ze  znaczną 
dla  siebie  stratą,  rujnować  ś. :  Ja  nie  chcę,  żeby 
ś.  twój  pan  miał  E.  dla  mnie.  L.  Przen.:  Niebardzo 
ś.  ekspensowali  z  sił  i  ochoty  przez  wiosnę  i  la- 
to. Kaczk.     <Łć.  expensare> 

Espensowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekspenso- 
wać. 

Ekspensowanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Ekspensować  ś. 

Ekspensownie  przys.  od  Ekspensowny:  E.  żyje. 

Ekspensowność,  i,  blm.  rz.  od  Ekspensowny. 

Ekspensowny  I.  wiele  kosztujący,  kosztowny, 
drofji.    2.  nie  liczący  ś.  z  wydatkami,  rozrzutny. 

XEksperjencja,  i,  blm.  doświadczenie,  biegłość, 
wyłrawność:  Uczynili  projekt,  ażeby,  pokazawszy 
eksperjencję  swoją  na  wojnie  z  Turkami,  wziął 
po  Potockim  buławę  koronną.  Mat.  Jak  ci  wy- 
tłumaczę, zyskasz  na  eksperjencji,  ojczyku.  Sienk. 
<  Łć.  experientia> 

Ekspert,  a.  Im.  ci  biegły,  znaioca,  rzeczoznawca, 
■f  świadomca,  fświadomia.      <Łć.  expertus> 

Ekspertyza,  y,  Im.  y  orzeczenie  biegłego  przed 
sądem.     <  Fr.  experti6e  > 

Eksperymencik,  u,  Im.  i  p.  Eksperyment. 

Eksperyment,  u,  Im.  y  I.  til.  (i  w  naukach 
przyrodniczych)  p.  lep.  Doświadczenie.  2.  X  pró- 
ba, dowód:  Pierwszy  E.  posłuszeństwa  dał  w  szko- 
łach. Skar.  3.  X  prow.  rozkaz  stawienia  ś.  do 
sądu,  pozew.  Zdr.  Eksperymencik.  <ŁĆ.  expe- 
rimentum> 

Eksperymentacja,  I,  Im.  e  p.  Eksperymento- 
wanie. 

Eksperymentalista,  y,  Im.  ści  p.  Eksperymen- 
tator: IJóżue  fizyczne  narzędzia  paryską  mister- 
ną robotą,  a  wynalezieniem  p.  Nollet'a,  sławne- 


t:kspt.oato-wa(5 

go  eksperymentalisty.  Smól.     <Now.  z  IJ.  oxpe- 
rimentum  =  doświadczenie  > 

Eksperymentalnie  przys.  od  Eksperymentalny, 
doświadczalnie.     <Z  Fr.  eipćrimental  > 

Eksperymentalny  p.  Doświadczalny.  <Z  Fr. 
expćrimental> 

Eksperymentator,  a.  Im.  rzy  a.  owie,  Ekspery- 
mentalista ten,  co  robi  eksperymenty  -  doświadcze- 
nia naukowe.  <Now.  z  Łć.  experimentare  =  ba- 
dać, doświadczać > 

Eksperymentować,  uje,  owal  p.  Doświadczyć: 
Sara  to  eksj)erymentowałem.  Krasz.  <Łć.  ex- 
perimentare> 

Eksperymentowanie,  a,  blm.,  Eksperymentacja 
czynność  cz.  Eksperymentować. 

Ekspir,  u,  Im.  y  znak  zakończenia:  Położę  jaki 
suspir  albo  E.  Słów.  <  Wyraz  przez  Słowackie- 
go zaimprowizowany,  jako  analogja  do  suspir 
=  pauza  (muzyczna);  jak  ten  z  Fr.  soupir,  od 
soupirer  =  wzdychać,  tak  tamten  z  Fr.  expirer  = 
wydychać,  kończyć  ś.,  upływać > 

Ekspiracja,  I,  Im.  e  I.  skończenie  ś.,  wyjście  {n\t. 
kontraktu):  upłynienie  lat,  terminu.  2.  X  przen. 
śmierć,  skon.     <Łć.  exspiratio> 

Ekspirować,  uje,  owal  kończyć  ś.,  upływać,  wy- 
chodzić: Kontrakt  ekspirował.  Przyciśnieni  dłu- 
giem, którego  termin  ekspirował,  jedni  po  dru- 
gich zbywali  swoje  posiadłości.  Kórz.  <  Łć. 
exspirare> 

Ekspirowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekspiro- 
wać. 

Ekspjaoja,  i,  Im.  e  zmazanie  winy,  przebłaganie, 
pokuta,  odpokutowanie:  Moje  życie  musi  spłynąć 
samotne,  bez  rodziny,  jako  E.  za  winy.  Krasz. 
<Łć.  expiatio> 

Ekspjacyjny  przyra.  od  Ekspjacja,  przebłagalny: 
Co  do  strony  tendencyjnej  utworu,  zgadzamy  ś. 
na  znaczenie  ekspjacyjne.  Pług. 

t  Ekspjejacja,  i,  Im.  e  praw.  p.  Wykoczolowa- 
nie.     <Sr.  Łć.  expleiatio> 

I  Eksplikacja,  i,  Im.  e  I.  wyjaśnienie,  wytłuma- 
czenie; tłumaczenie  ś.,  wiiewinyńajiie  ś.  2.  fil.  w  lo- 
gice: rozwinięcie,  wyjaśnienie,  wyiuszczenie  treści, 
która  domyślnie  tkwi  w  pojęciu.  Przeć.  Implikacja. 
<Łe.  explicatio> 

Eksplikować,  uje,  owal  I.  objaśniać,  wyjaśniać, 
rozbierać,  tłumaczyć,  wyłąszczać:  Mówca  coś  tłu- 
maczy, i  palcem  eksplikuje,  i  na  dłoni  znaczy. 
Mick.  2.  y^tiumaczyć,  przekładać:  Zacząłem  sa- 
tyry Horacjusza  na  wiersz  polski  E.  Mat.  E.  ś. 
I.  rozwijać  ś.,  rozciągać  ś.:  Kiedyśmy  już  tak 
gotowi  byli,  naszego  wojska  większa  część  nie 
mogła  ś.  tak  prędko  E.  Gors.  2.  a.  [Eśpiikować 
ś].  tłumaczyć  ś.     <Łć.  explieare> 

Eksplikowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekspliko- 
wać. 

X  Eksplikowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Eksplikować  ś. 

Eksploatacja,  I,  Im.  e  I.  ciągnienie  zysków  z  cze- 
go, uiytkdiranie;  wyzyskiwanie :  E.  ziemi,  kopalni. 
E.  czyjej  pracy.  2.  wyrównywanie  ziemi,  np.  pod 
kolej  żelazną.     <Fr.  exploitation  > 

Eksploatacyjny  przyra.  od  Eksploatacja:  a) 
Przemysł  E.  (  =  użytkujący,  wyzyskujący  co),  h) 
Roboty  eksploatacyjne  (—  zmierzające  do  uoy- 
równania  ziemi). 

Eksploatator,  a,  Im.  rzy  a.  owie  ten,  co  eks- 
ploatuje, wyzy.tkiwacz:  Nie  każdy  ś.  poznał,  że  był 
ofiarą  eksploatatora.    Bał.     <Fr.  exi)loitateur> 

Eksploatować,  uje,  owal  I.  ciągnąć  z  czego 
możliwe  zyski,  użytkować  co,    toyzyskiwać :    E.  zie- 


681 


EKSPLOATOWANIE 

mię,  cudzą,  pracę.  2.  E.  z\emi(^  =  wi/równijwai,wy- 
płaszcznó,  tia.>-owaó,  plantować.      <Fr.  expIoiter> 
Eksploatowanie,  a,  blm.,  czynaośu  cz.  Eksploa- 
tovirać. 

Eksplodować,  uje,  owal  pękać  a.  pęknąć  z  hu- 
kiem, wybuchać  a.  wybuchnąć:  Nabój  eksploduje, 
eksplodował.     <Łe.  explodere> 

Eksplodowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eksplo- 
dować. 

1  Eksploracja,  i,  Im.  e  badanie.  <Łć.  explo- 
ratio  > 

I  Eksploracyjny  przyra.  od  Eksploracja:  Widzę, 
że  dla  ciebie  nie  była  to  eksploracyjna  podróż! 
Kod  z. 

!  Eksplorator,  a,  Im.  owie  badacz;  poszukiwacz. 
<Łć.  exi)lorator> 

I  Eksplorować,  uje,  owal  badać:  Zacząłem  E. 
okolicę,  w  celu  znalezienia  potrzebnego  mi  przed- 
miotu. Orzesz.     <Łć.  explorare> 

[Eksplorowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eksplo- 
rować. 

Eksplozja,  i,  Im.  e  chera.  p.  Wybuch.  Przcn. : 
E.  gniewu,  zapalczywośei  i  zemsty  rozległa  ś. 
jak  huk  burzy.  Kórz.      <Łć.  explosio> 

Eksplozyjnie  przys.  od  Eksplozyjny,  z  siłą  eks- 
plozji: Epidemja  wystjjpiła  E. 

Eksplozyjność,  i,  blm.  zdolność  wybuchowa:  Ace- 
tylen ciekły  jest  ciałem  niebezpiecznym,  ponie- 
waż pod  względem  eksplozyjnośei  równa  ś.  on 
prawie  bawełnie  strzelniczej. 

Eksplozyjny  przym.  od  Eksplozja:  Siła  eksplo- 
zyjna. 

Eksplozywny    gram.    wybuchowy,   chwilowy,   do- 
raźny: Sjiółgloski  eksplozywne.     <Fr.  explo8if> 
Eksponat,  u,  Im.  y   okaz  umie.<<zczony  na  wysta- 
wie.    <  Now.  błędnie    urobiony  niby    im.    Łć.  od 
exponerc  -  wystawiać  > 

Eksponent,  a,  Im.  cl  1.  ten,  co  umieszcza  swoje 
wyroby  a.  okazy  na  wybawię,  wystawca.  2.  mat. 
p.  Wykładnik.  <Łć.  exp()nens,  2  pp.  exponentis> 
Eksponować,  uje,  owal  I.  wyjniniać,  okazywać, 
przedstawiać  dowody,  dowodzić.  2.  wystawiać,  na- 
•^aiać:  Moja  mysz  miałaby  ś.  K.  na  dachy,  po 
których  kot  poluje?  Krasz.  3.  fot.  wystawiać  na 
światło.     <Łć.  exponere> 

Eksponowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekspo- 
nować. 

Eksport,  u,  blm.  I.  handel  z  zagranicą,  handel 
wywozouyy,  wywóz.  2.  towary,  wywoione  za  gra- 
nicę.    <Ang.  Nm.  export> 

Eksperta,  y,  Im.  y  p.  Eksporłaoja.  < Skrócone 
z  Łć.  exportatio> 

Eksportacja,  i,  Im.  e  I.  wywóz,  wywożenie :  E. 
towarów  za  granicę.  E.  przestępców.  2.  a.  Eks- 
perta wyprowadzenie  ciała,  pogrzeb.  <Łć.  expor- 
tatio> 

Eksportacyjny  przym.  od  Eksportacja:  Or- 
szak E. 

EkSportant,  a,  Im.  ci  ten,  co  naleiy  do  ekspor- 
tacji  zmarł  go.  <Łć.  exportan6,  2  pp.  expor- 
tanti6> 

Eksporter,  a,  Im.  rzy  kupiec  a.  przemysłowiec, 
ujywozący  wyroby  krajowe  za  granicę.  <Fr.  expor- 
teur> 

Eksportować,  uje,  owal  I.  wywozić,  np.  towa- 
ry za  granicę,  przestępców  na  wygnanie.  2.  wyno- 
sić niebo: s-.zyka  do  grobu,  wyprowadzać,  grzebać, 
chować,  (o  księdzu)  prowadzić  orszak  pogrzebowy. 
3.  X  E.  ]>rLy\i\\(\] -udzielić,  rozciągnąć:  Musiał 
Ich    zagodzić,    dać    każdemu    po  00,000    złotych 


EKSPROBRACJA 

"i  dopiero  nowy   na   też  dwie  wsie   E.  przywilej. 
Mat.     <Łć.  exportare> 

Eksportowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekspor- 
tować,  eksportacja. 

Eksportowy  przym.  od  Eksport:  Handel  E. 
(=na  eksportowaniu  polegający).  Towar  E.  C  =  M,'y- 
wożony,  eksportowany).  Kra.]  E.  C  =  2  którego  odby- 
wa ś.  eksport).  Siły  eksportowe  kraju.  Dom 
eksportowo-komisowy  {-zajmujący  ś.  eksportem). 

X  Eksposesjonować,  uje,  owal  wyzuć  z  posiad- 
łości: Król,  przyjjjwszy  od  eksposesjonowanych 
przysięgę  wierności  i  hołd  lenuiczy,  zwrócił' im 
zabrane  kniaźstwa.  Statin.  <Now.  z  Łć.  ex  = 
wy-,  z -}-possesslo  =  posiadanie > 

X  Eksposesjonowanie,  a,  blm.,  czynność  oz. 
Eksposesjonować. 

X  Ekspostulacja,  i,   Im  o  p.  Ekspostulowanle: 

Marszałek  sejmowy  doniósł  księciu  hetmanowi 
o  naszej  ekspostulacji.  Mat.   <Łć.  expostulatio> 

X  Ekspostulować,  uje,  owal  z  kim  =  żądać  od 
kogo  zdania  sprawy,  spierać  ś-  z  kim:  Poczęliśmy 
z  gospodarzem  E.,  czemuby  w  tak  zacną  wigilję 
tak  słaby  dał  obiad.  Skar.  Kiejstut,  dowiedzia- 
wszy ś.,  że  Jagiełło  nań  ś.  zmówił  z  mistrzem 
Pruskim,  ekspostulował  z  nim  o  to.  Biel.  M.  Z  J, 
K.  Mością,  i  całą,  Rzplitą  E.  będziecie.  Kraus. 
Nie  znalazł  nawet  tyle  przytomności,  by  E. 
wobec  pana  naczelnika  za  ten  ciężki  brak  for- 
malności. L;ini.     <  Lć.  expostulare> 

X  Ekspostulowanie,  a,  blm.,  x  Ekspostulacja 
czynność  cz.  Ekspostulować. 

Ekspozycja,  I,  Im.  e  I.  wykład,  wyjaśnienie,  przed- 
stattiienie  rzeczy,  np.  w  utworze  beletrystycznym: 
Ekspozycję  poematu  zwlekam.  Słów.  2.  wy.<tawa 
przedmiotów  sztuki  i  przemysłu.  3.  fot.  czas,  przez 
który  klisza  jest  wystawioną  na  dzialunie  światła 
dla  otrzymania  obrazu.     <Łć.  expositi<»> 

Ekspozytura,  y,  Im.  y  urząd  zastępczy,  filjalny, 
szczeg.  kościół,  który  pierwotnie  byl  fdjalnym,  zwolna 
wszakże  doszedł  do  praw  i  przywilejów  parafjulne- 
go.     <Śr.  Łć.  expositura> 

1  Ekspres  I.  a.  Im.  owie  posłaniec;  umyślny.  2. 
U,  Im.  y  (w  Galicji)  pośpieszny  pociąg  kolejowy. 
<Fr.  expr^s> 

Ekspresja,  I,  blm.  fil.  I.  w  psychologii:  lep.  wyraz, 
oddanie,  wyrażenie  w  postawie  i  ruchach  zewnętrznych 
odpowiedniego  stanu  wewnętrznego:  E  afektu,  uczu- 
cia, wzruszenia.  E.  miiiiiczna  =  «;//r«i€m(;  stanu 
weivnctrznego  w  układzie,  grze  rysów  twarzy.  E. 
pantomiiuiczna  —  irijrażenie  stanu  wewnętrznego 
w  postawie  i  ruchach  całego  ciała.  2.  w  estety- 
ce: lep.  wyrazistość,  dosadność  w  oddaniu:  K.  por- 
tretu, E.  w  obrazie.  Deklamować  z  ekspresja. 
Muz.:  wyraz  (w  grze),  uczucie,  dobre  cieniowanie, 
wyrazistość,  barwność:  Grać  z  ekspresji^.  <Łć. 
expressio> 

Ekspreskula,  i,  Im.  e  myśl.  kula,  pękaj uca  przy 
uderzeniu  o  coś  twardego.  <Z  Łć.  expressus  = 
wyciśnięty-f-KuIa> 

!  Ekspresowy  przym.  od  Ekspres:  Bilet  E.  <p. 

Ekspres> 

Ekspresyjny  I.  w  psychologji:  wyrazoioy;  loyra- 
żający  stan  wewnętrzny:  Postawa  ekspresyjna. 
Ruch  E.  2.  w  estetyce:  zalecający  ś.  ekspresją; 
kładący  nacisk  na  ekspresję,  na  dosadność,  wyra- 
zistość: Talent  E.  Kierunek  malarstwa  E.  <Z  Lć. 
oxpressio> 

XEksprobracja,  I,  Im.  e  wyrzut,  aarzul,  ostra 
wymówka:  Oni,  według  onyeh  słów  ewangiolicz- 
aych   eksprobracji,   oczy"  mają,    a    nie    widaą, 


682 


EKSPROBROWAĆ 

nszy  mają,  a  nie  słyszij.  Mat,  <Ł6.  exprobra- 
tio> 

xEk8probrować,  uje,  owal  wyrzucać,  wymawiać, 
tarzucać:  Na  i)okrycie  gnuśności  swojej,  ekspro- 
browali  królowi  dobrowolne  i  jakoby  umyślne 
nieprzyjaciela  upuszczenie.  Szaj.  <Łć.  expro- 
brare> 

XEk8probrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eks- 
probrować. 

Ekspromisja,  i,  lin.  e  praw.  zmiana  osoby  dłuż- 
nika bez  zmiany  zobowiązania.  <Łć.  expromissio> 

X  EkspromiSOr,  a,  liu.  OWie  biorący  na  siebie 
cudze  zobowiązanie,  poręczyciel.  <Łó.  expro- 
missor> 

I  Eksproprjaoja,  i,  blm.  wywłaszczenie.  <Now. 
z  Łó.  ex:=wy-,  z-}-proprius  =  własny,  Fr.  expro- 
priation> 

lEksproprjacyjny  przym.  od  Eksproprjaoja: 
Ustawa  eksproprjacyjna. 

!  Eksproprjować ,  uje,  owal  wywłaszczyć  a.  wy- 
właszczać. <Now.  z  Łć.  ex -z,  wy--|-propriu8 
=  własny,  Fr.  exproprier> 

lEksproprjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eks- 
proprjowaó. 

XEk8prymowaĆ,  uje,  owal  m/raiać,  okazywać: 
Wiele  z  nim  rozmawiał,  ekspryrauj^c  radość 
i  wesele  z  przyjazdu  jego.  Szaj.  <Łe.  expri- 
raere> 

XEksprymowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Eks- 
prymować. 

X  Ekspugnaoja,  i,  Im.  e  zdobywanie:  Trzeba 
nam  wytrwałości  około  dalszej  ekspugnacji 
miasta.  Gors.     <Łć.  expugnatio> 

XEkspulSJa,  I,  blm.  wyrugowanie,  usunięcie, 
$zczeg.  z  majętnoici.     <Łć.  expulsio> 

xEk8pui8yjny  przym.  od  Ekspulsja:  Nakaz  E. 
Skarga  ekspulsyjna  (w  daw.  prawie  polskim) 
=  skarga,  mająca  na  celu  odebranie  majętności,  dziś 
skarga    posesoryjna. 

XEk8purgaoja,  i,  blm.  oczyszczenie  z  zarzutu, 
usprawiedliwienie:  Ucieczka  następuje  z  powodu 
niedopuszczenia  obwinionego  do  ekspurgacji. 
<Łć.  expurgatio> 

xEk8purgaoyjny  przym.  od  Ekspurgacja:  Od- 
sył.i  przysięgę  ekspurgacyjuj^  do  zwykłych  ro- 
ków  ziemskich.  Bale. 

Eksrotulacja,  i,  blm.  praw.  (w  Galicji)  odbiór 
akt  procesowych.    <Now.  z  Łć.  ex  =  wy-  -(-Rotuł> 

Ekstabuiaója,  i,  Im.  e  p.  Ekstabulowanie.  <Now. 
z  Łć.  ex  =  z,  wy--|-tabula  =  tablica,  zapis,  księ- 
ga > 

Ekstabuiowaó,  uje,  owal  praw.  wykreślać  a.  wy- 
kreślić z  księgi  hipotecznej  dług  zapłacony:  Sumy, 
intabulowane  na  Jaryczowie,  ekstabulowane  nie 
były.  Roi.     <  p.  Ek8tabulacja> 

Ekatabulowanie,  a,  blm.,  Ekstabulacja  czynność 
ez.  Ekstabuiowaó. 

Ekstatycznie  przys.  od  Ekstatyczny:  E.  wiel- 
biła Mat.kę  Bożą  i  niektórych  świętych.   Orzesz. 

Ekstatyozność,  i,  blm.  rz.  od   Ekstatyczny. 

Ekstatyczny  I.  fil.  =  a)  ekstazą,  zachwyceniem 
nacechowany:  Stan,  wyraz  twarzy  E.  b)  do  eksta- 
zy należący:  Objaw,  symptom  E.  c)  przez  ekstazę 
tpowodowany,  ze  stanu  zachwycenia  wynikający : 
Sposób  zachowania  ś.  E.  2.  posp.  do  ekstazy 
tkłonny:  Umysł  E.  <Z  Qr.  ek8tatikós  =  uniesio- 
ny, zachwycony  > 

Ekstatyk,  a,  Im.  oy  fil.  będący  w  ekstazie,  w  sta- 
nie ekstazy;  podlegający  ekstazie;  wpadający  w  za- 


EKSTENUOWANIE 

chwycenie.     <Gr.  ekstatikós  =  zachwycony,   unie- 
siony > 

Ekstaza,  y,  blm.  fil.  I.  w  mi.styce:  uniesienie, 
zachwyt  duszy  a.  ducha;  zachwycenie;  stan,  gdy  du- 
sza pozbywa  ś.  cielesności  i  zbliża  ś.  a.  zlewa  ś. 
z  Bogiem.  2.  w  psychologji:  stan  jednowyobrażen- 
ności  a.  monoideizmu;  stan,  gdy  wytwory  w  jednym 
kierunku  podnieconej  wyobraźni  bywają  brane  za 
rzeczywistość:  Wpaść  w  ekstazę,  być  w  stanie 
ekstazy,  działać  pod  wpływem  ekstazy.  <Qr. 
ćkstasis> 

Ekstazjować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  I.  fil.  wpra- 
wiać ś.  10  ."tan  ekstazy,  zachwycenia;  podlegać  obja- 
wom ekstazy ;  zachowywać  ś.  jak  ekstatyk.  2. 
Xprzen.  unosić  ś.  nad  czym,  zachwycać  ś.  czym. 
Sł.  wil.     <Z  Gr.  ćkstasis> 

Ekstazjowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Ekstazjować  ś. 

XEkstazjowany  uniesiony,  zachwycony. 

Ekstemporale,  w  Ip.  nieod..  Im.  Ija,  Ijów  ćwi- 
czenie kla.'<owe,  polegające  na  tłumaczeniu  piśmien- 
nym z  jednego  języka  na  drugi:  Ten  glansowany 
kajet  na  ekstemporalja.  Kos.  <Łć.  extempora- 
lis  =  robiony  naprędce,   bez  przygotowania  > 

Ekstende  nieod.  druk.  gatunek  pisma  o  czcion' 
kach  szerokich.  <Now.  z  Łć.  extendere  =  wy- 
ciągać, rozciągać  > 

X  Ekstendować,  uje,  owal  rozciągać,  rozszerzać: 
Za  rzecz  potrzebną  u  siebie  znajdujemy,  ażebyś 
Uprzejmość  Wasza  w  księstwie  Słuekim  do  dal- 
szej deklaracji  naszej  hostiliratem  nie  eksten- 
dował.  Jan  Kaz.  Duglas  na  czele  Szwedów  co- 
raz szerzej  ekstendował  w  Kurlandji  niebezpie- 
czeństwo. Kalie.     <Łć.   extendere> 

X  Ekstendowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eks- 
tendować. 

Ekstensja,  I,  blm.,   Ekstenzja    I.    x  rozciągnie- 
nie,    rozszerzenie,    rozpostarcie.     2.     X  rozciągłość, 
objętość.     3.    praw.   wykonanie   dekretacji.     <  Łć. 
xtensio> 

XEk8tensywe  rozciągłe,  obszernie,  w  całej  roz- 
ciągłości: Przytoczyć  czyjeś  słowa  E.  <Łć.  ex- 
tensive> 

Ekstensywnie  przys.  od  Ekstensywny:  Więk- 
sze obszary,   jeszcze  dość    E.  zagospodarowane. 

Ekstensywność,  i,  blm.,  Ekstenzywność  fil.  rz. 
od  Ekstensywny  p.  lep.  Rozciągłość.  Przeć.  In- 
tensywność.    <Z  Łć.  extensivus  =  rozciągliwy  > 

Ekstensywny,  Ekstenzywny(szczeg.  o  rolnictwie) 
wolny,  nienaiężony,  zwyczajny,  pospolity:  Gospo- 
darstwo ekstensywne.  Po  gospodarstwie  spotę- 
żonym  jęli  ś.  obszarowego  (ekstensywnego).  Pol. 
<Z  Łć.  extensivus> 

Ekstenuacja,  i.  Im.  e  I .  yprzedłużenie:  Ta  ma- 
terja,  szczególnie  na  ekstenuację  sejmowego 
czasu  wniesiona,  dwie  niedziele  zabawiła.  Mat. 
2.  (w  prawie  polskim)  dzierżawa  dóbr  królew- 
skich na  wytrzymanie  sumy,  danej  na  te  dobra. 
<Łć.  extenuatio  > 

Ekstenuacyjny  przym.  od  Ekstenuacja:  Zawie- 
sił nad  możnemi  groźbę  rewindykacji  wypuszczo- 
nych w  dzierżawę  ekstenuacyjną  dóbr  królew- 
skich. Szuj. 

XEk8tenuować,  uje,  owal  odbierać  dług,  ciążą- 
cy rui  dobrach  królewskich,  trzymając  je  w  dzierżawie: 
W  takim  razie  8500  zł.  może  oznaczać  sumę 
rocznie  ekstenuowaną,  czyli  przez  zastawnika 
wydzierżaną,  a.  odsiedzianą.  Paw.  <  Z  Łć. 
extenuare  > 

XEk8tenuowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekste- 
nuować. 


683 


EKSTENZJA 

Ekstenzja,  I,  blin.  p.  Ekstensja:  Rozum  nasz, 
ograniczony  w  swojej  ekstenzji,  nie  pokazuje 
pewniejszego  i  skuteczniejszego  środka.  Kis. 

Ekstenzywnie  przys.  od  Ekstenzywny,  p.  lep. 
Rozciągłe.     <Now.   z  Łó.   extensivus  =  rozci{iga- 

h^y,  wyc''ło^J^cy> 

Ekstenzywność,  i,  blm.  p.  Ekstensywność. 

Ekstenzywny  I.  p-  Ekstensywny.  2.  fil.  p.  lep. 
Rozciągły.  Przeć.  Intenzywny.   <Łć.  extensiviis> 

1  Eksterjeryczny  zewnętrzny,  tyczący  ś.  LsztuUóiu 
zewnętrznych.     <Z  Fr.  extórienr> 

Eksterjoryzacja,  i,  blm.  fil.  p.  Rzutowanie. 
<Fr.  extóriorisation> 

Eksterjoryzować,  uje,  owal  fil.  p.  Rzutować. 

Eksterminacja,  i,  Im.  e  wytępienie,  wykorzenienie, 
tnglada,  wyplenienie,  wyniszczenie;  wydalenie  z  kra- 
ju, wygnanie,  banicja:  E.  narodu.  Ko.^^ciól,  przy- 
zwany na  pomoc  przeciwko  eksterminacji  nie- 
mieckiej. Szaj.     <hL  extermin;itio> 

Eksterminacyjny  przym.  od  Eksterminacja:  Sy- 
stem E.  Polityka  eksterminacyjna.  Spotykać  ś. 
dawały  świeże  ślady  wojny  eksterminacyjnej. 
Jeż. 

Eksterminować,  uje,  owal  wydalać  z  kraju,  ba- 
nitowaó.     <Łć.  exterminare> 

Eksterminowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekster- 
minować, eksterminacja. 

Ekstern,  a,  Im.  owie  I.  uczeń  nie  mieszkający 
to  internacie,  uczeń  przychodni.  2.  ten,  co  składa 
egzamin  w  celu  otrzymania  świadectwa,  nie  będąc 
uczniem.  3.  zeiunętrzny  lekarz  szpitala.  Por.  Eks- 
traneusz  i  Eksternista.  <  Łć.  exterQus  =  ze- 
wnętrzny > 

Eksternat,  u,  Im.  y  szkolą  dla  uczniów  przychod- 
nich.    <Fr.  externat> 

Eksternista,  y.  Im.  ŚCi  uczeń  prywatny,  nie 
uczęszczający  do  szkół  publicznych.  <Now.  z  Łć. 
externus  =  zewn(2trzny. 

Eksterytorjainość,  i,  blm.  praw.  p.  Zakrajowość. 

Eksterytorjalny  praw.  nie  podlegający  sądom 
miejscowym:  Sądy  eksterytorjalne.  Prawa  ekste- 
rytorialne. <Now.  z  Łć.  ex  =  wy-,  z--}-Tery- 
torjalny> 

X  Ekstorsja.  i,  Im.  e  wydzieranie,  wymuszanie: 
Dobra  nejburskie  różnemi  ekstorsjami  i  agrawa- 
cjami  stanowisk  żołnierskich  uciemiężone  były. 
Mat.     <Łć.  extorsio> 

Ekstra  I.  nieod.  =  ą)  p.  Ekstrameta:  Zagrasz 
z  nami  w  E.  b)  fot.  format  zdjęcia  fotograficznego 
40y.50  centymetrów.  2.  [E.]  y,  Ira.  y'p.  Ekstra- 
cug  i  Ekstrapoozta:  Naczelnik  jedzie  ekstra. 
<  Now.    z    Łć.  extra  =  zewn;],trz,  nadto> 

Ekstra-  cz.-^stka  dodawana  do  rzeczowników, 
przymiotników  i  przysłówków  _=  a)  przy  rzeczow- 
nikach: nadzwyczajny:  Komisja  rozkazała  Koiś- 
ci liszce,  aby  na  ekstra-ekspens  tymczasem  fun- 
duszów wojskowych  użył.  T.  K.  W  gor;}.efj 
walce  zły  przykład  gwałtowności  i  namiętn().ści 
dali  i  daj;}  ci,  co  ^.  ekstra-katolikami  być  mie- 
nią,. Krasz.  Ekstra-komi.sja  zasądziła  wszystkie 
zadłużone  sumy  do  zwrotu.  T.  K.  Przypadali 
sekundanci  i  przyznając  obu  doskonałość  i  eks- 
tra-kunszt,  godzili  powaśnione  strony.  Ochoć. 
2.  przy  przymiotnikach  i  przysłówkach :  nadztcy- 
czaj,  bardzo,  arry :  Pa|>ier  ze  wspaniałą,  ogromną 
cyfrą  niebieską  był  kolorowy,  pachnący,  eks- 
tra -  dystyngowany.  Krasz.  Gabinet  Taaffogo 
w  ostatniej  fazie  był  ekstra  -  narlamontarny. 
Husyta  staje  ś.  ich  przewodnikiem  nietylko 
w  życiu  duchowym,  ale  nawet  ekstra-religij- 
nvm.  Hzew.    Z  choremi  obchodził  ś.  ekstra-bra- 


EKSTRAKUIUER 

tersko.  Ki-asz.  Piąte    piętro,   ubogo,  ekstfa-ubo- 
go.  Krasz.     <Łć.  ekstra  =  zewnątrz;  nadto> 

1.  X  Ekstra  przys.  bardzo,  wielce,  nader,  mocno, 
nadzwyczajnie,  arcy:  Gołego  oręża  E.  ś.  lękam.  L 

2.  X  Ekstra  przyi.  oprócz,  nad.  L. 
Ekstracug,    u,    Im.   i,   Ekstrapociąg ,    [Ekstra] 

pociąg  osobny,    nadzwyczajny,    tdeobjęty   rozkładem 
jazdtj:    Zamówisz    jutro    E.    w    zarządzie    kolei. 
Kodz.    <Ekstra-fCug  14> 
Ekstracugowy  przym.  od  Ekstracug:  Bieg  E. 
Ekstradent,  a,  Im.  ci  p.  Palestrant.  <Łć.  extra- 
dens,  2  pp.  extradentis  =  dosl.  wydający > 

Ekstradować,  uje,  owal  I.  Xwydaó  kogo  w  czy- 
je ręce.  2.  [E.  a.  Odstradować]  odłączyć.  <ŁĆ. 
extradere> 

X  Ekstradowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekstra- 
dować. 

Ekstradycja  i.  Im.  e  praw.  wydanie  przestępcy 
w  czyje  ręce  (najczę.^ciej  o  zbiegłych  poddanych). 
<Łe.  extraditio> 

Ekstrafajn  nieod.  żart.  wyborny,  doskonały,  prze- 
iliczny :  Już  to,  że  jegomościne  panienki  E.,  to 
sam  rabinby  przyznał.  Dzierż.  < Ekstra  ■|-Fajn> 
X  Ekstrafajnowy  bardzo  cienki:  Wyrabia  cza- 
sem i  sukna  ekstrafajnowe,  t.  j.  najcieńsze, 
w  najwyższych  gatunkach.  T.  K. 

Ekstrakadencja,  i,  Im.  e  kadencja  nadzwyczajna, 
nadliczbowa:  Sąd  kazał  grodom  sądzić  sprawy 
o  buntach  na  ekstrakadencjach.  T.  K.  <  Ekstra 
-|-Kadencja> 

Ekstrakadenoyjny  przym.  od  Ekstrakadencja: 
Sejm  kazał  grodom  sądzić  oskarżonych  na  po- 
siedzeniach nadzwyczajnych  (ekstra  -  kadoncyj- 
nyeh).  T.  K. 

Ekstrakcik,  u,  Im.  i  p.  Ekstrakt. 

Ekstrakcja,  i,  blm.  I.  y.  wyciąganie,  wydobywa- 
nie. Sł.  wil.  Przen.:  Pewnie  chłopianka  i  nędznej 
ekstrakcji,  ale  nóżki  i  rączki  miała,  gdyby  kró- 
lewna. Krasz.  (—pochodzenia).  2.  chem.  p.  Wy- 
ciąganie. 3.  hut.  otrzymywanie  z  rud  metalów  dro- 
gą 7nokrą.     <ŁĆ.  extractio> 

Ekstrakcyjny  przym.  od  Ekstrakcja:  Płyn  ten 
otrzymano  sposobem  ekstrakcyjnym.  <  Z  Łć. 
extractio  > 

Ekstrakt,  u,  Im.  y  I.  numer  wyciągnięty  na  loterji: 
E.  nr.  90.  Koź.  2.  chem.  p.  Wyciąg:  E.  mięsny 
Liebiga.  Kip.:  E.  w'ma.  =  części  jego  składowe,  nie 
ulatniające  ś.  przy  temperaturze  100°  C.  Przen.: 
Wycisnął  E.  wniosku.  Mick.  3.  praw.  =  a)  wy- 
ciąg, wypis  z  kjiąg  a.  akt.  E.  tabularny  =  f<;j//>ts 
z  taijuU,  t.  j.  hipoteki  austryjackiej.  b)  świa- 
dectwo o  doko-anym  wpisie  do  ksiąg  hipotecznych. 
Zdi.  Ekstrakcik.   <Łć.  extractum> 

Ekstraktor,  a  I.  X  Im.  owie  człowiek,  robiący 
wyciąg,  wypis  z  k.^iąg :  Niedoskonały  bardzo  E., 
prześladowca  mój.  JKraus.  2.  Im.  y  garb.  p.  Łu- 
gownik.  3.  lin.  ytech.  przyrząd  do  otrzymywa- 
nia wyciągów.     <Śr.  Łć.  extractor> 

Ekstraktować,  uje,  owal  garb.  p.  Ługować. 
<NoM-.  z  Łć.  extractum  ira.  ni.  dosł.  -  wyciąg- 
nięte> 

Ekstraktowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekstrak- 
tować. 

Ekstraktowy,  Ekstraktywny  przym.  od  Ekstrakt, 

wrhoilz({ry  w  ekstrakt:  Ekstraktowe  a.  ekstrak- 
ty wne  pierwiastki  roślin.  Sł.  wil.  Substancja 
eksiraktowa.     <p.  Ekstrakt > 

Ekstraktywny  p.  Ekstraktowy. 

Ekstrakurjer,  a,  Im.  y  pociąg  kurjerski  nadzwy- 
czajny.    <  Ekstra-j-Kurjer  > 


684 


EKSTRAMETA 


EKWILTBRYSTA 


Ekstrameta,  y,  blm.,  Ekstra  rodzaj  gry  to  pił- 
kę^ in.  zbijany.     <Ekstra-(-Met.a> 

Ekstramundur,  u,  Ira.  y  mundur  yalowy:  W  ko- 
morze brytradne''  widzieć  było  można  E.  od  wiel- 
kiej parady.  Hiikar.     <Ekstra-|-Miiadur> 

Ekstraneusz,  a,  Im.  e  ten,  co  składa  egzamin 
dojrzałości,  nie  będąc  uczniem.  <Łć.  extraneus  = 
zewnętrzny  > 

X  Ekstraordynalny  p.  Ekstraordynaryjny:  Dzia- 
ła ekstrairdynalne.  Dek. 

X  Ekstraordynarja,  i  a.  ów^  blp.,  X  Ekstra- 
ordynarjum  wydatki  nadzwyczajne.  <ŁĆ.  extra- 
ordinaiiiis> 

X  Ekstraordynarjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów 
j).  Ekstraordynarja:  Komisja  budżetowa  rozpo- 
częła obrady  nad  E.  wojskowym. 

I Ekstraordynarny  p.  Ekstraordynaryjny:  Pro- 
fesor E. 

Ekstraordynaryjnie  przys.  od  Ekstraordynaryj- 
ny: Palet  rosyjski  na  prowjant  E.  wielki.    Mat. 

Ekstraordynaryjny,  I  Ekstraordynarny,  X  Ekstra- 
ordynalny nadzwyczajny:  Sejm  E.  warszawski 
17tj8  r. 

Ekstrapociąg,  u,  Im.  i  p.  Ekstracug.  <Ekstra 
-|-Pociąg> 

Ekstrapoczta,  y,  Im  y  Jazda  szybka  końmi 
pocatowemi  osobno  najętemi :  Jechać  ekstrapoczta. 
Przen.r  Robić  co  ekstrapocztjj  (—bardzo  szybko). 
< Ekstra  -}-Poczta> 

Ekstrapocztowy  przym.  od  Ekstrapoczta:  Bry- 
ki ekstrapocztowe.  Bliź. 

Lkstraprąd,  u.  Im.  y  fiz.  krótkotrwały  prąd 
elektryczny,  który  ś.  wzbudza  przez  indukcję  to  obwo- 
dzie elektrycznym,  czyli  to  samymże  drucie,  po  któ- 
rym prąd  przebiega,  w  chwili,  gdy  prąd  ten  prze- 
rywa ś.  a.  zamyka.     <Ekstra-j-Pr^d  > 

Ekstrawagancja,  i,  Ira.  e  l.dziwaczność,  dziwactwo, 
niedorzeczność:  Pobłażliwi  na  nasze  ówczesne 
ekstrawagancje.  Lis.  H.  2.  muz.  spadki  muzyczne 
dzihie,  niespodzietoane.     <  Fr.  eKtrayagance  > 

X  Ekstrawagować,  uje,  owal  pleść  niestworzone 
rzeczy,  opowiadać  banialuki:  Ekstrawaguj}|ce  proe- 
mjum  było  koniecznością  w  owym  wieku.  Lei. 
<  Fr.  extravaguer> 

tEkstrawagant,  a,  Im.  y  praw.  dopełnienie  zasad- 
niczych postanowień  statutu. 

XEkstrem,  u,  blm.  stan  czegoś  ostateczny,  krań- 
cowy:  Potym  w  E.  wpadszy,  srodze  lamentować 
począł.  Łoź.     <Łó.  extreraum  =  ostateczność  > 

Ekstynktor,  a,  Ira.  y  przyrząd  do  gaszenia  ognia. 
<Łć.  ex.stin(rtor> 

!  Ekstyrpacja,  i,  Im.  e  p.  Ekstyrpowanle.  <Łć. 
exstirpatio> 

Ekstyrpator,  a,  hu.  y  gracownik,  płtig  do  kar- 
czowania, narzędzie  do  oczyszczania  i  spulchnia- 
nia gruntu,  składające  ś.  z  paru  rzędów  w  drewnia- 
nych ramach  umieszczonych  lemieszów.  <Łć.  ex- 
6tirpatoi-> 

I  Ekstyrpować,  uje,  owal  toyłuskiwać,  wyrywać: 
Żaden  jeszcze  takiego  zęba  nie  miał,  i  żadneiiiii 
tak  zręcznie  nie  był  ekstyrpowany.  Fred.  A. 
Przen.:  W  dzieciństwie  jeszcze  ekstyrpowano 
ze  mnie  wiarę.  Krasz.     <Łć.   exstirpare> 

!  Ekstyrpowanle,  a,  blm.,  I  Ekstyrpacja  czynność 
cz.  Ekstyrpować. 

X  Ekswinkulacja,  i,  Im.  e  uwolnienie  i.,  uchyle- 
nie ś. :  Zgodzono  ś.  bez  oporu  na  konfederacje 
detronizującą  króla,  czyli  na  tak  zwań;}  ekswin- 
kulację  od  posłuszeństwa.  Kraus.  <Now.  z  Łć. 
ex  =  wy-,  z  - -f  Yineulare  =»  wiązać,   krępować > 


X  EkSWłsOerować,  uje,  owal  tcyczerpywać  siły, 
wycieńczać:  Przyjechałem  do  M^ilna,  iistawiczne- 
mi  podróżami  i  ekspensami  ekswiscerowany. 
Mat.  (  =  zrujnowany,  zniszczony  materjalnie),  O  pie- 
niądze trudno  było  we  Francji,  ekswiscerującej  iś. 
na  wojnę  przeciwko  Anglikom.  Mat.  <Łc.  ex- 
viscerare> 

X  Ekswiscerowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eks- 
wisoerować. 

X  Ekswota,  ów,  blp.  przedmioty,  ofiarowane  do 
kościoła  na  mocy  jakiegoś  ślubu,  toota:  Gdzienie- 
gdzie na  rogu  płonęła  drżąca  lampa  przed  ka- 
mienną we  wstążki,  paciorki,  E.  i  kwiaty  stroj- 
ną Madoną.  Krasz.  <Łć.  ex  voto  dosł.  =  ślubem, 
ze  ślubu  > 

[E-ksyl]  w.,  wołanie  przy  popędzaniu  a.  odpę- 
dzaniu młodych  świń. 

Eksykator,  a,  Im.  y  I.  chem.  przyrząd,  to  któ- 
rym ciała  wysuszają  i.  przy  zwykłej  temperaturze. 
2.  tech.  przetwór,  do  osuszania  toilgotnych  ścian 
używany.     <Now.  z  Łć.  exsiccaro  =  suszyć > 

Ektenja,  i.  Im.  e  rodzaj  modlitwy  w  kościele 
wschodnim:  Ektenje  a.  litanje.  Pim.  Pop  na  ekte- 
nji  wspomniał  raz  Aleksandra,  nie  Napoleona. 
Bart.     <Gr.  ektóneia> 

Ektypografja,  i.  blm.  drukowanie  literami  wy- 
pukłemi,  in.  eh  al  ko  typ  ja.  <  Now.  z  Gr.  ćkty- 
pos  =  wypukły -j--- grana  -  pismo  > 

Ekunien ,  a,  Im.  owUi  proboszcz  w  kościele 
wschodnim:  Wolno  było  usamowolnionerau  na- 
czelnikowi kościoła  mianować  ekumenów  i  kusto- 
szów cerkiewnych.  Bart.     <Gr.  oikoumonos> 

X  Ekumenicki  p.  Ekumeniczny:  Focjusz  zebrał 
synod  w  Carogrodzie,  który  ósmym  ekuraeniekim 
i  gieneralnym    abo  powszechnym  nazwał.    Skar. 

Ekumeniczny,  X  Ekumenicki  powszechny,  ogólny, 
uniwersalny:    Sobór    E.    Koncyljum   ekumeniczne. 
Patrjarcha  E.     <Gr.  oikoumenikós> 
Ekumon,  a,  Im.  owie]  p.  Ekonom. 
Ekumun,  a,  Im.  owiej  p.  Ekonom. 
Ekunom,  a.  Im.  owiej  p.  Ekonom. 

X  Ekwal,  u,  Im.  y  równia,  równość,  jednako- 
toość:  Tamto  w  E.  z  tym  idzie.  Troć.  <Z  Łć. 
aeąualis  =  równy  > 

Ekwator,  a  a.  u,  Im.  y  p.  Równik.  <  Łć. 
aeąuator  =  równający  > 

Ekwatorjalny  przym.  od  Ekwator:  Strefa  ekwa- 
torjalna.  Przen.:  Gorąco  ekwatorjalne  (-bardzo 
toielkie,  tropikalne).   <Z  Łć.  aequator> 

Ekwatorjai,  u,  Im.  y  astr.  luneta  tak  osadzona 
i  opatrzona  kołami,  podzielonemi  na  stopnie,  że  po- 
zwala oznaczać  położenie  gwiazd  tuzglę.dem  równi- 
ka, zatym  ich  zboczenie  i  wznoszenie  proste.  <Now. 
z  Łć.  aeąuare  =  równać  > 

Ekwilibr,  u.  Im.  y,  X  Ekwilibrja,  X  Ekwilibrjum 
równowaga:  Z  nich  wszystkich  ta  ś.  jakimś  ekwi- 
librera  nadzwyczajnym  trzyma  najdłużej.  Krasz. 
<Fr.  ćquilibre> 

X  Ekwilibrja,  i,  blm.  p.  Ekwilibr. 

X  Ekwilibrjum ,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  p. 
Ekwilibr.     <Łć.  aequilibrium> 

Ekwilibrować,  uje,  owal  równoważyć,  równowa- 
gę utrzymywać.     <Łe.  aequilibrare> 

Ekwilibrowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ekwili- 
brować, 

Ekwillbrycznie  przys.  od  Ekwilibryczny. 

Ekwilibryczny  równoważny,  równowagę  utrzynm- 

my. 

Ekwilibrysta,  y,  Im.  ści,  Ekwilibrzysta  I.  gimna- 
styk,   zajmujący    ś,    ekwilibrystyką,    linoskok,   lino- 


685 


EKWTT.rBRTSTTCZNTE 

ehifd,  alcrohala,  pajac.  2.  przen.  człowiek,  umieją- 
cj/  ś.  zręcznie  wykręcać  z  trudnego  położenia:  Był 
lirahia  Toni,  koniarz,  karciarz,  zadłużony  E., 
który  trzymał  ś."  na  majątku,  jak  akrobata  na 
linio  w  powietrzu.  Krasz.  <Now.  z  Ł6.  aequi- 
libriuni> 

Ekwilibrystycznie   przys.   od  Ekwilibrystyozny. 

<Now.  z  Łć.  aequiliDrium> 
Ekwilibrystyczny    przym.    od    Ekwilibrystyka: 

Pojtisy  ekwilibrystyczne. 

Ekwiiibrystyka,  i,  blm.  I.  sztuka  ekwilihrysty, 
umicjętnoić  zachowania  równowagi,  łamańce  gimna- 
styczne. 2.  przen.  nmicjętnoić  wykręcania  L,  zręcz- 
ność w  postępowaniu,  obrotność:  E.  dyplomatyczna. 
<Now.  z  Ł6.  aequilibrium> 

Ekwilibrzysta,  y,  Im.  śoi  p.  Ekwilibryata :  Bra- 
wo! Loio!  E.!  Jeż. 
Ekwinokcjalny     I.    astr.     p.    Równonoony.    2, 

X  Zegar  H.-- na  dachu  umieszczony,  dachowy.  <Łó. 
ae(iuinoctialis> 

Ekwipaż,  u,  Im.  e  I.  y^ruchomoici  wojskowe,  ba- 
gaże, juki:  E.  wojenny  lądowy  znaczy  sprzęt  woj- 
skowy abo  bagaże.  Papr.  2.  yCzałoga  okrętowa, 
osada:  Ekwipaże  różnych  okrętów  wypowiedzia- 
ły posłuszeństwo  zwierzchności.  L.  3.  y, pojazd 
z  ko/uni;  zb.  pojazdy  z  końmi:  Komisarz  nie  ma 
mieć  więcej  ekwipażu  nad  kolaskę  i  wózek; 
w  kolasce  cztery,  a  w  wózku  koni  dwa.  Kras.  4. 
pojazd,  powóz,  kareta.   <Fr.  óquipage  =  zaprząg  > 

Ekwipotencja,  i,  Im.  e  mat.  równość  gieome- 
iryczna  odcinków  pro.itolinjowych  przy  uwzględnie- 
niu długości  hie.runku.  <Now.  z  Łć.  aociiuis  = 
równy-|-potentia  =  potęga  > 

Ekwipotenojalny  mat.:  Powierzchnie  ekwipoten- 
cjalne  =■  których  punkty  posiadają  jednaki  potencjał, 
in.  powierzchnie  jednakiego  poten- 
cjału, powierzchnie    poziomowe. 

Ekwipować,  uje,  owal  kogo  (o  rzeczach  nie- 
zbędnych i  zbytkownych)  zaopatrywać  w  co,  spra- 
wiać co  komu;  (o  wojsku)  mundurować,  sztyfto- 
wać,  zbroić.  E.  Ś.  zaopatrywać  ś.,  sprawiać  sobie, 
urządzać  ś.;  mundurować  ś.,  zbroić  ś.:  Zapewne 
myśli  E.  ś.  w  czasie  jarmarku  i  zbywa  wpół- 
(lariiio,  co  ma.  Kórz.      <Fr.  śquiper> 

Ekwipowanie,  a,  blm.,  x  Ekwipówka  czynność 
cz.  Ekwipować. 

Ekwipowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Ekwi- 
pować ś. :  Weselne  E.  ś.  And. 

X  Ekwipówka,  i,  Im.  i  p.  Ekwipowanie. 

X  Ekwitacja,  i,  blm.  jazda  konna:  Uczącemu 
niejedno  ważne  prawidło  ekwitacji  pokazał.  And. 
<Łć.  equitatio> 

X  Ekwitaoyjny  przym.  od  Ekwitacja:  Przedo- 
biodne  ekwitacyjne  ćwiczenia.   Orzesz. 

X  Ekwiwalencja,  i,  blm.  równowaga,  równowaie- 
nic  ś.:  Suchorzewski  zauważył  brak  ekwiwalen- 
cji pomiędzy  wydatkiem  na  regiment  i  wartością 
Śzadawa.  T.  K.  <Now.  z  Łć.  atóqui7alere  =  być 
równoważnym,  równoznacznym  > 

Ekwiwalent,  u,  Im.  y  chem.,  liz.  i  Xfil.  p-  Rów- 
noważnik. <Łć.  aequivalons,  2  pp.  aequiyalen- 
tis  > 

lEkwIwok,  u,  Im.  I  p.  Ekiwok.  <Łć.  aequivo- 
CU8  =  dwuznaczny  > 

X  Ekwiwokacja,  i,  blm.  mówienie  dwuznaczni- 
kami:  To  raczej  na  śmiech  i  ekwiwokację,  niżeli 
na  przeprosiny  poszło.  Szaj.  <Now.  z  Łć.  aequi- 
Tocus> 

El  alood.  nazwa  litery  L 

[ElaJ  p.  ElO. 


ELEGANT 

Elaborat,  u,  Im.  y  (zwykle  o  projektach)  pra- 
ca piśmienna,  opracowanie,  wypracowanie :  E.  ko- 
misji.    <Łć.  elaboratum  ni.> 

Elaidyna,  y,  blm.  chem.  substancja  stała,  otrzy- 
mywaim  z  oleiny.     <Z    Gr.    ćlaion  =  oliwa,  olej> 

X  Elail,  u,  blm.  chem.  p.  Etylen.  <Now.  z  Gr. 
ćlaion  =  olej,  oliwa> 

Elastycznie  przys.  od  Elastyczny. 

Elastyczność,  i,  blm.  rz.  od  Elastyczny,  spręży- 
stość :  E.  gazów  =  prężność. 

Elastyczny  I.  sprężysty,  giętki,  rozciągliwy:  Gu- 
ma elastyczna  =^MmaZa.t^?/fca,  elastyka.  Przen.: 
Ruchy  elastyczne.  2.  przen.  chwiejny,  niepewity, 
dający  ś.  łatwo  nagiąć,  nie  mający  pewnych  zasad: 
Sumienie  elastyczne.  Charakteru  elastycznego, 
raożnaby  powiedzieć:  żadnego.  Kai.  <Z  Fr.  ćla- 
stique,  to  zaś  z  Łć.  późń.  elasticus,  a  to  z  Sr. 
Gr.  elastikós> 

Elastyka,  i,  blm.  a.  Gummi  elastyka  p.  Guma- 
lastyka.     <Z  Fr.  (gomme)  ćlastique> 

Elateryt,  u,  blm.  rodzaj  ziemnej  smoły,  podob- 
nej do  asfaltu,  in.  kauczuk  kopalny.  < Now. 
z  Gr.  elater  =  pędzący,  poganiający> 

Elatynek,  nka.  Im.  nki  bot.  p.  Nadwodnik.  <Gr. 
elatine> 

Elbacwelba,  y,  blm.  p.  Halbecwelwe. 

Elbik,  a,  blm.  p.  Halbecwelwe. 

Eldorado,  a,  blm.  kraj  złotodajny,  ziemia  obie- 
cana: Zbiegły,  nieznanego  nazwiska  szlachcic, 
kwalKikująey  ś.  na  Zaporożca,  lecz  z  powodu 
dzieciny  małej  zmuszony  zatrzymać  ś.  w  przed- 
sieniu tego  zbiegów  wszelkiego  rodzaju  eldora- 
da. Jeż.  <Hp.  el  dorado  dosł.  =  (kraj)  pozłaca- 
ny, złocisty  > 

Eldruk,  u,  Im.  I  tech.  obraz  litograficznie  olejną 
farbą  odbijany,  oleodruk.     <Nra.  Oeldruck> 

Ele  nieod.  piwo  angielskie.    <Ang.  ale> 

Eleacki  przym.  od  Eleata,  bł.  Elejski :  Filozofja 
eleacka.     <p.  Eleata > 

X  Elear,  a,  Im.  owie  p.  EIjer:  Przewagi  elea- 
rów polskich  1619 — 1623,  krótko  naprędce  zgro- 
madzone. Dęboł.  ( =  lisowczyków) .  <.7i  Węg.  eli)- 
harcos  =  wojownik  przodującj  > 

Eleata,  y,  Im.  ci  fil.  filozof  ze  szkoły  filozoficznej, 
założonej  to  Elei  przez  Ksenofanesa.  <Gr.  EleA- 
tes  =  mieszkaniec  Elei,  miasta  południowo-wło- 
skiego> 

Eleatyzm,  u,  blm.  fil.  I.  plozofja,  kierunek  filo- 
zoficzny eleatów.  2.  djaleklyka  jednego,  czystego 
bytu.  <  Z  Gr.  Eleśtes,  od  Gr.  nazwy  miasta 
Elća> 

Elefant,  u,  blm.  papier  42  cali  szerokości,  28 
cali  wysokości.     <  Z  Gr.  Łć.  elćfas  =  słoń  > 

Elegancieć,  eje,  al  stawać  ś.  elegantem:  Ależeś 
wy  przystojniał,  wyrósł,  wyeleganciał!  daj  go 
katu!  Krasz.     <Z  Łć.  elegans> 

Elegancik,  a,  Im.  i  p.  Elegant. 

Elegancja,  i,  blm.  I.  wytworność,  wykwintność, 
gustowność,  strojność,  szyk,  dobry  smak:  Ubiór  pe- 
łen elegancji.  2.  zb.  osoby  eleganckie,  loielki  świat, 
wyższe  towarzystwo:  Cała  E.  zbiera  ś.  u  niego. 
Sł.  wil.  3.  Im.  e  cacko,  świecidełko,  bły.fkotka: 
Na  stoliku  połyskiwały  tysiące  fraszek  i  ele- 
gancji. Krasz.     <Łć.  elegantia> 

Elegancki,  [Elegański,  Elegantny,  Aligancki] 
wyttcorny,  tcykwintny,  gustotuny,  strojny.  xPo  el6- 
gancku  przys.  elegancko.     <p.  Elegant  > 

Elegancko  przys.  od  Elegancki:  E.  ubrany. 

Elegant,  a,  Im.  oi  !.  a.  jAlagant,  Alegant,  Ali- 
gant,  Halegant]  ten,  co  ś.  elegantuje,  modniś,/rcmt, 


< 


68U 


ELEGANTKA 


ELEKTRO!  NDUKCJA 


dandy.t,  strojnii:  E.  od  trzechkroć  etu  tysięcy. 
Kaczk.  Ir.:  E.  z  morskiej  piany.  Piz.  2.  |E.] 
czarny  salceson,  in.  hycol,  kadryl.  Zdr.  Ele- 
gancik.  <Z  Łć.  elegans,  2  pp.  eieg-aatis  dosł.  = 
■wytworny  > 

Elegantka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Elegant;  [Ale- 
gantka,  Helegantka]. 

[Elegantnyl  p.  Elegancki:  E.  chłopak. 

Elegantować  się,  uje  ś.,  owal  ś.,  [Halaganto- 
Waó  Ś.]  stroić  ś.,  elegancko  ś.  ubierać.  <ji.  Ele- 
gant > 

Elegantowanie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz.  Ele- 
gantować ś. 

jElegański]  p.  Elegancki. 

Elegijamb,  u,  Im.  y  elegja,  w  której  wiersz  zlo- 
ioiif/  jest  z  jamhów.     <Now.    z  Elegja -ł-Janib  > 

Elegijny,  Elegjacki  przym.  od  Elegja;  przon. 
smutny,  ialusui/:  I<^legijne  wiersze.  L.    Ton  E. 

Elegja,  i,  Im.  e  i.  rodzaj  poezji  o  naslriiju  smut- 
nym, tren.  2.  muz.  utwór  smutny,  ialosny.  <Qr. 
elegeia> 

Elegjacki  p.  Elegijny:  Dystych  E.  =  dwuwiersz 
klasyczny,  zloiony  z  hehsametru  i  penłamełru.  <Gr. 
elegiakÓ8> 

Elejski  bł.  fil.  p.  Eleacki.  <Z  Gr.  Elća=nazwa 
miasta  we  Włoszech  południowych  > 

Elekcja,  I,  Im.  e,  [Welekcyja]  obiór,  wybieranie 
(na  urz.-jd):  E.  królów.  E.  urzędników.  Sł.  wil. 
<Łć.  electio> 

X  Elekojonalny  p.  Elekcyjny. 

Elekcjonista,  y,  Im.  ści  zwolennik  obieralności 
królów:  Tego  właśnie  bali  ś.  elekcjoniści.  Kai. 
<Z  Łó.  electio> 

Elekcyjnie  przys.  od  Elekcyjny. 

Elekcyjność,  i,  blm.  rz.  od  Elekcyjny,  zwyczaj 
obierania,  obieralność:  E.  w  Polsce  (dom.  królów). 
<Z  Łć.  electio> 

Elekcyjny,  X  Elekojonalny  przym.  od  Elekcja: 
Król  E.  (  =  obieralny).  Tron  E.  (  =  drogą  obioru 
otrzymywany,  nie  dziedziczny).  Sejm  E.  (-zwołany 
w  celu  obrania  króla). 

[Eleks-ryka,  i,  blm.]  p.  Elektryczność. 

Elekt,  a  I.  Im.  ci  nowo  obrany:  Rad  E.  ko- 
nia dosiadał,  choć  inni  biskupi  tego  nie  chwalą. 
Sienk.  2.  Im.  y  poprawna  rasa  baranów.  <Łć. 
electus  =  wybrany  > 

Elekta,  y,  blm.  najcieńsza  i  najdoskonalsza  weł- 
na owiec  hiszpańskich,  mających  cienką  wełnę.  <Łć. 
electa  =wybrana> 

Elektor,  a,  Im.  owie  I.  Xten,  co  obiera,  wy- 
borca: "Wybrani  po  departamentach  elektorowie 
zgromadzą,  ś.  dla  obrania  reprezentantów.  L.  2. 
udzielny  książę  Rzeszy  Niemieckiej,  mający  przy- 
wilej obierania  cesarza:  E.  saski.  Zdr.  Elektore- 
czek.     <Łć.  elector> 

Elektoracki  przym.  od  Elektorat:  Biskupstwa 
elektorackie.  Birk.    <p.  Elektorat  > 

Elektoralny  wyborczy:  Pole  elektoralne.  Zgro- 
madzenie elektoralne. 

Elektorat,  u,  Im.  y  I.  godność  elektora,  władza 
elektora.  2.  p.  Eiektorstwo:  W  Niemczech  dzie- 
więć jest  elektoratów.  "Wyrw.  <Śr.  Łć.  electo- 
ratu8> 

Elektoreczek,  czka,  Im.  czkowie  p.  Elektor:  E. 
dotąd  ś.  wykręcał,  teraz  ś.  nie  wykręci.    Sienk. 

Elektorka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Elektor.  2. 
p.  Elektorowa. 

Elekłorowa,  ej.  Im.  e,  Elektorka  żona  elektora. 

Elektorowicz,  a,  Im.  e  syn  elektora:  Młody  E., 
mimo  łez  i  opozycji  matki,  przeszedł  na  religję 
katolicka.    "Wessl. 


Elektorowy   ji.  Elektorski. 

Elektorówna,  y.  Im.   y  córka  elektora. 

Elektorski,  Elektorowy  przym.  od  Elektor: 
(lodaość  olektorska.  Cyrkuł  E.  a.  dolnego  Renu. 
Wyrw.     <p.  Elektor  > 

Eiektorstwo,  a,  Im.  a  I.  godnoió  wyborcy,  elek- 
tora. 2.  panowanie  elektora,  rządy  elektora.  3.  a. 
Elektorat  kraj  rządzony  przez  elektora.  4.  blm. 
elektor  z  żoną:  Wczoraj  E.  z  Drezna  wyjechali 
lio  Pilniey.   L. 

Elektrobodźczy  fiz.  p.  Elektrotwórozy  i  Elektro- 
wzbudzający.     <  Elektro  - -f- BOD  > 

Elektrochemiczny  przym.  od  Elektroohemja: 
Dział;inia,  teorje  elektrochemiczne.  <  Elektro --|- 
Cheiniczny  > 

Elektrochemja,  i,  blm.  I.  nauko  o  stosunku  po- 
między elektrycznością  a  powinowactwem  chemicz- 
nym. 2.  zastosowania  elektryczności  do  celów  che- 
micznych, ogół  zjawisk  chemicznych,  wywoływanych 
przez  prąd  elektryczny.    <Elektro--|- Chemja> 

X  Elektrocynetyka,  i,  blm.  p.  Elektrodynamika. 
<Elektro--l-Cynetyka> 

Elektrod,  u,  Im.  y.  Elektroda  fiz.  koniec  prze- 
toodnika,  doprowadzającego  prąd  elektryczny,  połą- 
czonego z  biegunem  dodatnim  a.  ujemnym  źródła 
elektryczności:  E.  dodatni  (  =  anod,  anoda).  E.  ujem- 
ny (-katod,  katoda).  <Now.  z  Gr.  Elektron,  p. 
Elektryczność-f-hodós  ż.  =  droga > 

Elektroda,  y,  Im.  y  liz.  p.  Elektrod. 

Elektrododatni  fiz.  posiadający  elektryczność  do- 
datnią, tyczący  ś.  elektryczności  dodatniej :  Ładu- 
nek E.  Biegun  E.  stosu.  Metal  E.  ogniwa  galwa- 
nicznego. Jon  E.  (=jon,  zbierający  ś.  na  elektro- 
dzie ujemnym,  katjon).    <  Elektro  - -|- Do-|-DA> 

Elektrodynamiczny  fiz.  przym.  od  Elektrodyna- 
mika: Działania  elektrodynamiczne.  Siła  elektro- 
dynamiczna. E.  układ  miar  =  układ  miar  elek- 
trycznych, oparty  na  wzajemnym  na  siebie  działa- 
niu prądów  eleklrycznych. 

Elektrodynamika,  I,  blm.  fiz.  I.  nauka  o  wza- 
jemnym na  siebie  działaniti  prądów  elektrycznych, 
o  ruchach,  jakim  ulegają  przewodniki,  po  których 
prądy  te  płyną.  2.  X  a.  X  Elektrocynetyka  tcog. 
nauka  o  przebiegu  elektryczności,  o  elektryczności 
dynamicznej,  galwanizm.  <  Elektro  -  -|-  Dynamika  > 

Elektrodynamometr,  u,  Im.  y  fiz.  przyrząd,  słu- 
żący do  mierzenia  natężenia  prądów  elektrycznych, 
a  polegający  na  zasadzie  wzajemnego  ich  na  siebie 
oddziaływania.      <  E lektro  -  -f-  Dynamometr  > 

Elektrofor,  u,  hn.  y  fiz.  przyrząd  do  wytwarza- 
nia i  zachoioania  elektryczności  statycznej,  złożony 
z  krążka  żyuńcznego  a.  ebonitowego ,  pokrytego 
krążkiem  metalowym,  opatrzonym  rękojeścią  izolu- 
jącą. < Elektro --f-Gr.  -fóros  =  niosący,  noszą- 
cy > 

Eiektrogien,  u,  Im.  y  fiz.  przyrząd,  mający  słu- 
żyć do  usuwania  osadów,  tworzących  ś.  na  ścianach 
kotłów  parowych,  a  to  przez  rozkład  ich  działaniem 
prądów  elektrycznych,  wytwarzanych  dzałaniem  te- 
go przyrządu,  in.  iskiernik.  <Elektro- -f-Qr. 
gćnos  =  ród,  rodzenie  > 

Elektrografja,  i,  blm.  rytowanie  za  pomocą  iskry 
elektrycznej.   <  Elektro  -  -|-  Gr.  -  grafia  =  pisanie  > 

Elektroid,  u,  blm.  materja,  stanowiąca  przycznę 
zjawisk,  wytwarzanych  za  pomocą  przyrządu,  wy- 
nalezionego  przez  liychnowskiego.  <EIektro--4- 
Gr.   -eides  =- kształtny > 

Elektroindukcja,  I,  blm.  fiz.  wzbudzanie  prądów 
przez  prądy ,  indukcja  elektryczna,  in- 
dukcja woltaiczna,  w  o  1 1  o  i  n  d  u  k  c  j  a. 
.  <Elektro--|-Indukcja> 


687 


ELEKTROINDUKCY.INT 


F.T.F,KTRYCZNOf5(* 


Elektroindukcyjny  fiz.  przyra.  od  Elektroinduk- 

Cja:  l'i/.yrz,'j(l  Ł.  =  rodzaj  maszyny,  służącej  do 
wzhudzdtiin  pr-ądóu)  elektrycznych  przez  indukcję. 

Elektrojemność,  i,  blra.  fiz.  stosunek  ilości  elek- 
Iri/czności  do  jego  potencjału,  pojemność  elek- 
tryczna, zdolność  elektryczna.  E.  czyli 
pojemność  akumulatora  =  na/wyiszy  ładunek, 
Jaki  akumulator  przyjąć  moie.   < Elektro- 4"  JM > 

Elektrolit,  Uj  Im.  y  chem.  ciało,  ulegające  roz- 
kładowi chemicznemu  pod  wpływem  prądu  elek- 
trycznego. <Now.  z  Qr.  Elektro- -j-lytós  =  roz- 
wif^zany,  rozłożony  > 

Elektrolityczny  fiz.  przym.  od  Elektroliza:  Dzia- 
łania elektrolityczne.  E.  rozkład  wody.  Metal  E. 
(osadzony  za  pomocą  prądu  elektrycznego). 

Elektroliza,  y,  blm.  chera.  i  fiz.  rozkład  związku 
chemicznego  pod  wpływem  prądu  elektrycznego. 
<Now.  z  Qr.  Elektro --{-lysis  =  rozwi?izanie,  roz- 
łożenie > 

Elektrolizować,  uje,  owal  rozkładać  za  pomocą 
elektł-yczności. 

Elektrolizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Elektro- 
lizować. 

Elektromagnes,  u,  Im.  y  fiz.  magnes,  utworzony 
przez  działanie  prądu  elektrycznego  na  pręt  żela- 
za miękkiego  czyli  kutego.   <  Elektro  - -f- Magnes  > 

Elektromagnetyczny  fiz.  polegający  na  działaniu 
elektromagnesów:  Telegraf  E.  Sygnały  elektro- 
magnetyczne. Maszyny  elektromagnetyczne  a. 
motory  elektromagnetyczne  =  eZ«A;/ro7?ia'7ne.'!i!/,  uży- 
wane jako  eleklromolory.  E.  układ  m\Av -układ 
miar  elektrycznych,  polegający  na  wzajemnym  dzia- 
ianiu  prąd  '■v  elektrycznych  i  magnesów. 

Elektrofiłfłgnetyzm,  u,  blm.  fiz.  I.  magnetyzm, 
wzbudzany  przez  działanie  prądu  elektrycznego.  2. 
nauka  o  tr^ajemnych  zioiązkach,  zachodzących  mię- 
dzy elektrycznością  a  magnetyzmem.  <Elektro--[- 
Magnetyzm> 

Elektromedyczny  stosujący  elektryczność  w  me- 
dycynie: Aparat  E.,  służący  do  przyśpieszenia 
])ulsii.  Lam.     <  Elektro -  + Medyczny  > 

Elektrometalurgja,  i,  blra.  ^7j.  zastosowanie  włas- 
ności prądów  clektrijrznych  do  wydobywania  met<di 
2  rud  i  wog.  do  icszelkich  robót  hutniczych,  do  obra- 
biania metali.     <  Elektro --j-Metalurgja  > 

Elektrometeor,  u,  Im.  y  zjawisko,  objaśniane  ja- 
ko   objada   działania    elektryczności    atmosferycznej. 

<  Elektro --{- Meteor  > 

Elektrometr,  u,  Im.  y,  Elektromierz  fiz.  przy- 
rząd do  mierzenia  ilości  elektryczności,  czyli  ła- 
dunków elektrycznych:  E.  o  listkach  złotyełi.  E. 
ćwiartkowy  a.  kwadrantowy.  E.  heterostatyezuy 
=  elektrometr,  w  którym  oprócz  elektryczności  bada- 
nego ciała  wproicadza  ś.  dla  porównania  elektrycz- 
ność z  innego  źródła  pochodzącą.  <  Elektro --|- 
Gr.  mćtron  =  miara,  -  mierz  > 

Elektromierz,  a,  Im.  e  fiz.  p.  Elektrometr.  <Elek- 
tro--f-MIAR> 

Elektromięśniowy  fizj.  (electromuscularis)  do 
objawów  elektrycznych  w  mięśniach  naleiący.  <  Elek- 
tro-j-Mięsień  > 

Elektromotor,  u,  Ira.  y  fiz.  maszyna,  dozwala- 
jąca wytwarzać  pracę  mechaniczną  kosztem  energji 
prądu    elektrycznego,    in.  motor  elektryczny. 

<  Elektro --f-Motor> 

Elektromotorograf,  u,  Im.  y  fiz.  rodzaj  telefonu. 
<Elektro--|-Motor  +  (ir.  -gr;i(os  =  -  pis> 
Elektromotoryczny  fiz.    p.  Elektrowzbudzający. 

<  p.  Elekt  lomotor  > 

Elektromotryczny  fiz.  p.  Elektrowzbudzający. 


Elektroodjemny  fi/..  [•.  Elektroujemny.  < Elek- 
tro--!-0.1+ JM  > 

Elektrooptyka,  i,  blm.  fiz.  nauka  o  związkach 
ogólnych  pomiędzy  światłem  i  elektrycznością.  <  Elek- 
tro--{-Optyka  > 

X  Elektropunktura,  y.  Im.  y  lek.  wkłówanic 
igieł  połączonych  z  biegunami  elektrycznemi ,  n  a- 
kłówanie  elektryczne,  galwanopunk- 
tura.    < Elektro --(-Łć.  punctura  =  nakłówanie> 

Elektrorodny  p.  Elektrotwórczy.  < Elektro --|- 
ROD> 

Elektroskop,  u.  Im.  y,  Elektrowskaz  fiz.  przy- 
rząd, służący  do  wykazania  stanu  elektrycznego  cia- 
ła i  rodzaju  jego  elektryczności.  <  Elektro --{- 
skopós  =  -skaz> 

Elektroskórny  fizj.  (electrocutaneus)  odnoszący 
ś.  do  objawów  elektrycznych  w  sJcórze.  <  Elek- 
tro- -j- Skóra  > 

Elektrostatyczny  fiz.  przym.  od  Elektrostatyka: 
Układ  miar  E.  (=  układ  miar  elektrycznych,  opar- 
ty na  zasadzie  elekirostatyki).  <Elektro  - -|- Sta- 
tyczny > 

Elektrostatyka,  i,  blm.  fiz.  nauka  o  elektrycz- 
ności statycznej,  szczeg.  część  jej,  zajmująca  ś.  roz- 
kładem elektryczności  na  powierzchni  przewodników 
różnej  postaci.     <Elektro -  -j- Statyka  > 

Elektrotechniczka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Elektro- 
technik. 

Elektrotechniczny   przym.   od  Elektrotechnika. 

<  Elektro--]- Techniczny  > 

Elektrotechnik,  a,  Im.  cy  ten,  co  ś.  zajmuje  elek- 
trotechniką: Inżynier  E.     < Elektro--}- Technik > 

Elektrotechnika,  i,  blm.  zastosowanie  elektrycz- 
ności w  przemyśle.     <Elektro--|-Technika> 

Elektroterapeuta,  y.  Im.  ci  ten,  co  leczy  elek- 
troterapją.     <  Elektro  -  -\-  Terapeuta  > 

Elektroterapeutyczny  jirzym.  od  Elektroterapja: 
Przyrząd  E.  f^ecznica  elektroterapeutyczna. 

Elektroterapja,  i,  blm.  leczenie  za  pomocą  elek- 
tryczności.    <  E 1  e  k  t  ro  -  -}-  Te  ra  p  j  a  > 

Elektrotwórczy,  Elektrobodźczy,  Elektrorodny 
xoytwarzaj(icy  elektryczność.   <  Elektro  -  -f-  TWÓR  > 

Elektrotyp,  u,  Im.  y  fiz.  p.  Galwanotyp.  < Elek- 
tro--f  Typ  > 

Elektrotypja,  I,  blm.  fiz.  p.  Galwanotypja. 
<Now.  z  (łr.  Elektro--}- typia  — odbijanie > 

Elektroujemny,  Elektroodjemny   fiz.  posiadający 

elektryczność  ujcmmi,  tyczący  ś.  elektryczności  ujem- 
nej:  Ładunek  E.  jirzcwodnika.  Biegun  E.  stosu. 
Metal  Yj.  ogniwa  galwanicznego.  .Jon  E.  (-jon 
zbierająoi  ś.  na  elektrodzie  dinlatnim,  anjon).  <  Elek- 
tro--f- U +JM> 

Elektrowegietomierz,  a,  Im.  e  fiz.  przyrząd  elek- 
tryczny, roskazujący  wzrost  roślin. 

Elektrowskaz,  u.  Im.  y  p.  Elektroskop.  < Elek- 
tro--f-Wz -f-K.\  Z  > 

Elektrowzbudzający  fiz.:  Siła  elektrowzbudza- 
jąca  a.  elektromotoryczna,  e  1  e  k  t  r  o  m  o- 
t  r  y  c  z  u  a,  e  1  o  k  t  r  o  b  o  d  ź  c  z  a  =  siła  czyli  przy- 
czyna, wytwarzająca  prąd  elektryczny,  szczeg.  w  sto- 
sach i  0(/niwach  elektrycznych.  <  Elektro --f- Wz 
-f-HUD> 

Elektrycznie  przys.  od  Elektryczny:  Wstrzą- 
sać E. 

Elektryczność,  i,  blm.  fiz.,  rub.  Elektryka, 
[Elekstryka]  przyczyna,  przeprowadzająca  ciała 
w  „stan  elektryczny,"'  w  którym  ujawniają  one  sze- 
reg objawów  „elektrycznych,^  jakich  nie  okazują 
w  statiie  zwykłym,  nieelektrycznym:  E.  dodatnia 
i  ujemna,  szklana  i  żywiczna.  E.  statyczna  {  =  na- 
gromad-.ona    w   ciałach    przez    tarcie  i  pozostająca 


ii66 


ELEKTRYCZNY 

ło  ałanU  spoczynku).  E.  przez  wpływ  a.  infliiencję 
(—  wzbudzana  przez  przewodnik  naelekiryzowany 
w  przewodniku  sąsiednitn).  Uość,  gęstość  elek- 
tryczności. E.  atmosferyczna  E.  chmur.  E.  zwie- 
rzęca. <Now.  z  Qr.  elektron  =  bursztyn,  żywica, 
Bmoła> 

Elektryczny  I.  fiz.  tyczący  ś.  elektrycznoici,  po 
le</ający  na  działaniach  elektrycznych:  Stan  K.  Zja- 
wiska czyli  działania  elektryczne.  Przyciijganie 
i  odpychanie  elektryczne.  Iskra  elektryczna. 
Maszyny  elektryczne  =  a)  przyrządy,  słuiące  do 
wytwarzania  elektryczności,  b)  gieneratory  elek- 
tryczności, słuiące  do  celów  przemysłowych,  maszy- 
ny mag  neto -elektryczne  i  maszyny  dynamo-elektrycz- 
ne.  Ładunek  E.  (  =  pewna  ilość  elektryczności,  udzie- 
lona przewodnikowi).  Stos  E.  a.  galwaniczny 
(  -j/rzyrząd,  wytwarzający  elektryczność  przez  dzia- 
łania chemiczne).  Ogniwo  elektryczne  a.  galwa- 
niczne, element  E.  a.  galwaniczny  (  =  od- 
dzielna cząió  stosu  elektrycznego).  Prąd  E.  (  =  prze- 
bieg elektryczności  po  przewodnikach,  w  szczególno- 
ści po  drutach).  Uderzenie  elektryczne  (  =  krótko- 
trwały prąd  elektryczny,  nagłe  wyładowanie  kon- 
(iensatorów  elektrycznych,  szczeg.  butelki  lejdejskiej). 
Światło  elektryczne  (  =  światło,  wzbudzone  działa- 
niem prądu  elektrycznego).  Pojemność  a.  zdolność 
elektryczna  p.  Elektrojemność.  Motor  E.  p.  Elek- 
łromotor.  Ogrzewanie  elektryczne.  Złocenie 
i  srebrzenie  elektrj-^czne.  Elektryczne  przeno- 
szenie energji.  Jajko  elektryczne  (  -  naczynie 
ksziałtu  jajowatego,  służące  do  doświadczeń  z  iskra- 
mi elektrycznemi  w  powietrzu  rozrzedzonym).  Ekra- 
ny elektryczne  (  =  powłoki,  chroniące  umiesz- 
czone wewnątrz  nich  ciała  naelektryzowane  od  wpły- 
wów zewnętrznych,  któreby  mogły  powodować  zinia- 
ny  w  rozkładzie  elektryczności).  Wahadełko  elek- 
tryczne (  =  kulka  z  rdzenia  bzowego,  zawieszona  na 
nitce  jedwabnej,  służąca  do  łuskazywania  stanu 
elektrycznego  ciał).  Ryby  elektryczne  (=  ryby, 
sprawiające  silne  uderzenie  elektryczne,  jak  drętwa 
i  drętwik,  p.  Ryba).  Fizj.:  Napięcie  elektryczne 
(electrotoniis).  Lek.:  Nakłówanie  elektryczne  p. 
Elektropunktura.  ZooK:  Sum  E.  p.  Sum.  Węgorz 
E.  p.  Strętwa.  2.  przen.  poruszający,  pobudza- 
jący:   Wpływ  E.     <p.  Elektryczność  > 

Elektryk  I.  a,  Im.  cy  badacz  .specjalny  elektrycz- 
noiici.  2.  U,  Ira.  i  fiz.  ciało  z  łatwością  podlegają- 
ce wpływom  elektryczności,  przepuszczające  łatwo 
eUkIryczność. 

Elektryka  I.  i,  blm.  p.  Elektryczność:  Para  i  E. 
z  olbrzymiego  przed  wiekami  globu  zrobiły  nie- 
wielką kulę.  Rog.  2.   Xlm.  i  maszyna  elektryczna. 

Elektryzacja,  i,  blm.  p.  Elektryzowanie. 

Elektryzować,  uje,  owal  I.  poddawać  działaniu 
elektryczności.  2.  j)rzen.  pobudzać,  poruszać,  pod- 
niecać: Efekt  oznacza  sprawienie  tak  silnego 
wrażenia,  że  elektryzuje  widza  lub  słuchacza. 
Kras.  A.  Zachwycano  ś.  elektryzującą  pieśnią 
wąjdeloty.  Chm.  E.  Ś.  poddawać  ś.  działaniu 
elektryczności.  <Nra.  electrisiren,  Fr.  ćlectriser, 
p.  Elektryczność > 

Elektryzowanie,  a,  blm.,  Elektryzacja  czynność 
cz.  Elektryzować. 

Elektryzująco  przys.  od  Elektryzujący :  Wynik 
głosowania  powszechnego  E.  podziałał  na  Mic- 
kiewicza. Chm. 

XEIektuarjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  p. 
Elektwarz:  Zaopatrzył  ś.  obficie  w  elektuarja, 
drjakwie,  konfekcje,  wyciągi  i  różne  tajemnicze 
eliksiry.  Krasz.  <Lć.  p6źó.  eleetarium,  zap. 
X  Qr.  ekleiktón> 


ELEWACJA 

f  Elektwarz,  a,  Im.  e,  fElekwarz,  x  Elektua- 
rjum,  fLektwarz,  fLekwarz,  f  Lakwarz  (electua- 
rium)  lek  złożony,  gęsty,  do  powideł  podobny.,  po- 
widelka.     <p.  Elektuarjum> 

fElekwarz,  a,  Im.  e  p.  Elektwarz.  <p.  Elek- 
tuarjum> 

Ejement,  u^  hu.  a  a.  y,  f  Aliment  I.  fil.  =  a)  i  fiz. 
p.  Żywioł.  Przen.:  Z  partykularza  przeniósł  ś. 
do  wielkich  ognisk,  gdzie  najprzeróżniejsze  ele- 
menty gorączkowo  dobijały  ś.  uznania  i  znacze- 
nia. Chm.  Żart.'.  Pieniądze  są  tych  wieków  pią- 
tym elementem.  Świt.  b)  i  chem.  p.  Pierwiastek. 
2.  fiz.  -  a)  ogniwo  galwaniczne,  ogniwo  stosu,  przy- 
rząd wytwarzający  prąd  elektryczny  pod  wpływem 
reakcji  chemicznej,  b)  czynnik:  Elementy  me- 
teorologiczne (t.  j.  ciśnienie  atmosferyczne,  tem- 
peratura powietrza,  opad  wodny).  3.  mat.  część 
składowa  dowolnie  mała,  nieskończenie  mola,  po- 
czątek: E.  linji,  powierzchni,  przestrzeni,  funkcji, 
całki.  4.  w  Im.  przen.  pierwsze  zasady,  początki: 
Elementa  nauki.   <Łć.  elementum  ni.> 

[Elementa,  y,  Im.  y]  p.  Elementarz. 

Eleroentarka,  i,  Im.  i  szkółka  elementarna:  Przy- 
patrzyłem 8.  życiu  Pijarów:  asceci  i  wzorowi 
profesorowie  w  szkole  miejscowej  (E.).  Słotw. 

Elementarnie  przys.  od  Elementarny:  Od  cza- 
sów greckich  nic  w  budownictwie  E.  nowego  nie 
powstało.  Krasz. 

Elementarny  I,  będący  sprawą  żywiołiC,  żywio- 
łowy: Klęski  elementarne.  2.  uczący  początków, 
początkowy,  wstępny:  Szkoła  elementarna.  Książka 
elementarna.  Logika  elementarna.  Wiadomości 
elementarne.  Elementarne  zasady  techniki  po- 
wieściopisarskiej  (= najprostsze,  najpierwotniejsze, 
zasadnicze,  podstawowe).  Towarzystwo  elementarne 
(=.  zajmujące  ś.  nauczaniem  początkowym).  3.  Knieu- 
prawny,  w  stanie  pierwotnym  znajdujący  ś.:  Ziemia 
elementarna.  4.  mat.  złożony  z  elementów,  po- 
czątkowy, prosty:  Działania  elementarne.  Funkcje 
elementarne.     <ŁĆ.  elementariiis> 

Elementarz,  a.  Im.  e,  [Elementa,  Alamenta,  Ali- 
menta,  Alemętarz,  Alamentar/,  Halamentarz,  La- 
mętarz,  Lementarz]  ktsiążka  początkowa  do  nauki 
czytaniu,  abecadlnik.  Zdr.  Elementarzyk.  <Z  Łć. 
elementarius,  dom.  liber  =  książka  początkowa> 

Elementarzyk,  a,  Im.  i  p.  Elementarz. 

Elementarzysta,  y,  Im.  ści  początkujący. 

Elemi  nieod.  żywica  z  drzewa  indyjskiego  Amyris 
elemifera.  <Hp.  elemi,  Fr.  elćmi,  z  języków 
Ameryk.  > 

X  Elemozyna,  y,  Im.  y  p.  Jałmużna:  Skarżył 
ś.  przed  jednowiercami  na  ubóstwo  cerkwi,  niby 
elemozyny  żebrząc.  Roi.     <Gr.  eleemosyne> 

tElemozynarz,  a,  Im.  e  p.  Jalmużnik.  <Śr. 
Łć.  eleeiuosynarius> 

Elench,  u,  Im.  y  I.  xfil.  w  logice:  lep.  wątek 
dowodzenia;  istotny  punkt  w  dowodzeniu.  2.  praw. 
(w  Galicji)  arkusz  ekspedycyjny.   <Gr.  ćlegchos> 

Eleolit,  u,  Im.  y  min.  p.  Nefelin.  <Now.  z  Qr. 
ćlaion  =  olej,  oliwa-^-Hthos  -  kamień  > 

Eleuterje,  i,  blp.  uroczystości  na  cześć  Zcusa. 
<Gr.  Eleuthćria  Im.  ni.> 

Eleuzynje,  i,  blp.  uroczystości  w  Eleuzysie  na 
cześć  Demetry.     <Gr.  Eleusinia  Im.  ni.  > 

Elew,  a,  Im.  owie  wychowaniec,  uczeń.  <Fr. 
ćlfeye  m.  i  ż.> 

X  Elewa,  y,  Im.  y  p.  Elewka. 

Elewacja,  i.  Im.  e  I.  X  wyniesienie  ś.,  znacze- 
nie: Czartoryscy  do  wielkiej  w  rzpltej  potencji 
i  elewacji  przyszli.  Mat.  2.  y,  podniesienie  Prze- 
najświętszego iiakrumentu.   3.  bud.  rysunek  fasady 


QQd 


44 


FLEWACYJNY 


ELONGACJA 


óudynku:  Plan  i  elowacjp  frontu  kościoła  nary- 
sował architekt.  Gac.  -v.  cukier,  p.  Fontanka. 
5,  woj.  podniesienie  tcijlotu  działa.  <Ł6.  eleva- 
tio> 

Elewacyjny  woj.  przym.  od  Elewacja,  okrągła- 
wo  podnoszący  ś.  i  zniżający. 

Elewator,  a,  Im.  y  I.  p.  Podnośnik.  2.  E.  zho- 
iowj  — wielki  magazyn  zbożowy  z  mechanizmem  do 
gatunkowania,  czyszczenia  i  przechowywania  zboża 
<Łć.  elevator> 

Elewatorowy  p.  Elewatorski:  E.  magazyn  na 
zboże. 

Elewatorski,  Elewatorowy  przym.  od  Elewator: 
Młynarze  są.  akcjonariuszami  kompanji  elewa- 
torskicłi. 

Elewka,  i,  Im.  i,  X  Elewa  forma  ż.  od  Elew: 
Dziwne  jest  położenie  i  dziwny  stosunek  młode- 
go nauczyciela  do  młodej  i  pięknej  elewki.  Bał. 

Elf,  a,  im.  owie  duch  powietrzny  a.  ziemski  w  mi- 
tologji  skandynawskiej.     <  Szwed.  elf> 

[Eli]  p.  Oli. 

X  Eliberacja,  i,  blm.  p.  Eliberowanie:  "W  ł-n- 
heracji  więźniów  wielkiego  przykładał  starania. 
Roi.   <Łć.  eliberatio> 

X  Eliberowaó,  uje,  owal  uwalniać,  oswohadzaó: 
Jan  Sobieski  już  od  pogan  był  zagarniony,  ale 
cudownie  od  nich  eliberowany.  Ośw.  Książę 
Bogusław  eliberował  ś.  z  niewoli.  Sienk.  <Łó. 
e]iberare> 

X  Eliberowanie,  a,  blm.,  x  Eliberacja  czynność 
cz.  Eliberować:  Musiałem  ś.  o  E.  cnego  z  wię- 
zienia starać.  Łoź. 

X  ^liO^ir,  u.  Im.  y  p.  Eliksyr:  Człowiek  liczy 
na  Boga  w  niebie,  na  E.  życia.  Dąb. 

[Eliasz,  u,  Im.  e]  p.  Aloes. 

[Elijos,  u,  Im.  y]  p.  Aloes. 

Eliksir,  u,  Im.  y  p.  Eliksyr. 

[Eliksjer,  u,  Im.  y]  p.  Eliksyr. 

Eliksyr,  u,  Im.  y.  Eliksir  I.  a.  [Eliksjer]  apt.  (eli- 
y.\r)  lek  płynny  złożony.  2.  X  chem. ---a)  rfawna  nrt- 
ztva  rozmaitych  cieczy,  b)  a.  XEIig2ir  (w  alchemji) 
})lyn  tajemniczy,  posiadający  cudowne  własności. 
Przen.:  E.  życia,  młodości.  <  Arab.  eliksir  =  ka- 
mień, proszek  lilozoticzny,  to  zaś  z  Gr.  xirion 
(od  xeros  =  suchy)  =  proszek  (lekarski) > 

eliminacja,  i,  Im.  e  I.  chem.  p.  Rugowanie.  2 
fil.  w  logice  •=  a)  wykluczanie,  wyłączenie,  rw/o- 
wanie  indukcyjne  przyczyn  i  skutkóto  pobocznych, 
by  odkryć  przyczynowy  związek,  o  który  chodzi,  b) 
p.  lep.  Rugowanie.  3.  mat.  działanie,  stosowane 
w  teorji  i  w  metodach  rozwiązywania  równań  dla 
usuwania  jednej  a.  kilku  niewiadomych,  in.  rugo- 
wanie. 4.  praw.  zniesienie,  unieważnienie  przy~ 
znanych  w  księgach  sądowych  zapisów,  zobowiązań, 
wykreślenie  z  ksiąg.     <Łć.  eliminatio> 

Eliminować,  uje,  owal  I.  X  wykreślać,  wymazy- 
wać, wyrzucać,  usuwać:  Gieneralność  eliminowała 
ze  znanego  manifestu  ustęp,  uznany  jako  podbu- 
rzający przeciw  królowi.  Puł.  2.  fil.  p.  lep. 
Rugować.  3.  mat.  loykonyioaó  eliminację,  rugo- 
wać. 4.  lira  w.  wykreślać  z  ksiąg,  unieważniać: 
E.  za])is  z  aktów.   <ŁĆ.  elirainare> 

Eliminowanie,  a,  blm.,  czynnoś'^  cz.  Eliminować. 

XEIimozna,  y,  Im.  y  p.  Jałmużna:  Przyjechał 
ich  (Ormian)  kapłan  ze  Wschodu,  wywoływał 
olimoznę  (jałmużno).  Roi.     <p.  Eleraozyna> 

Elipsa,  y,  Im.  y  1.  (w  stylistyce)  opuszczenie 
wyrazu  w  zdaniu,  wyrzutnia.  2.  fil.  p.  lep. 
Wyrzutnia.  3.  mat.  linja  krzywa  zamknięta,  na 
której  suma  odległości  każdego  z  jej  punktów  od 
dwu  punktów    wewnątrz   figury  (ognisk)   jest  stała 


i  równa  osi  wielkiej;  jedno  z  przecięć  stożkowych 
a.  jedna  z  krzywych  stopnia  drugiego.  4.  astr.: 
E.  aberacyjna  =  c/ro^a,  jaką'  w  ciąf/u  roku  gwiazda 
pozornie  opisuje.     <  Gr.   ćlleipsis  > 

Elipsograf,  u,  Im.  y  mat.  narzędzie  do  kreślenia 
elipsy.     <Now.  z  Gr.  ćlleipsis -f--grafos  =  -pi8> 

Elipsojda,  y,  Im.  y  mat.  jedna  z  powierzchni  dru- 
giego stopnia.  <  Now.  z  Gr.  ślleipsi8  =  elipsa -f- 
-  eides  =  kształtny  > 

Elipsojdalny  mat.  mający  postać  elipsojdy. 

Eliptycznie  przys.  od   Ełłjrtyozny. 

Eliptyczność,  i,  blm.  rz.  od  Eliptyczny. 

Eliptyczny  I.  (w  stylistyce)  o/;u.?^cza/<fcy  wyra- 
zy w  zdaniu:  Styl  E.  2.  fil.  w  logice:  z  opuszczoną 
przesłanką,  z  wyrzutnią:  Wniosek  E.  (  =  entyme- 
mat).  3.  fiz.  i  astr.  dokonywający  ś.  według  elipsy: 
Polaryzacja  eliptyczna.  E.  ruch  planet.  4.  mat. 
należący  do  elipsy,  związany  z  własnościami  elipsy: 
Funkcje  eliptyczne.  Podstawienia  eliptyczne. 
<Gr.  elleiptikó8> 

Elita,  y,  blm.  wybór  towarzystwa,  śmietanka  to- 
warzystwa, arystokracja:  Parwenjuszowie,  nie- 
dawno do  elity  przypuszczeni.  Es.  <Fr.  ćlite  = 
wybór> 

X  Eliz,  u  I.  blm.  p.  Elizjum:  Już  twej  z  elizu 
nie  wrócę  Barbary.  Nar.  2.  Im.  y  lekki  wietrzyk, 
zefir:  Cichuehnym  szmerem  E.  szeleści.  Troć. 
Choćby  leżał  na  wonnym  zły  człowiek  elizie... 
Pot.     <Gr.  elysion> 

[Zlizabecki] :  Elizabeekie  karbowańce -;>ie»m- 
dze  bite  za  cesarzowej  Elżbiety.  <0d  imienia 
Slżbieta,  Łć.  iillisabeth,  z  Hb.  Eliszeba> 

X  Elizabetanka,  i,  Im.  i   p.   Elżbietanka.     <p. 

Elizabecki> 

Elizejski  przym.  od  Elizjum;  XEIizowy:  Pola 
elizejskie  p.  Elizjum:  Podobieństwo  grzybobra- 
nia do  przechadzki  cieniów  elizejskich.   Mick. 

Elizeuin  nieod.  p.  Elizjum. 

Elizjum  nieod.,  Elizeum,  X  Eliz  poet.  jniejsce 
pobytu  dusz  błogosławionych,  niebo,  raj,  pola 
elizej  ski  e.    <p.  Eliz> 

X  EJizowy  p.  Elizejski. 

X  Eijęr,  a.  Im.  owie,  X  Elear,  X  Heijer,  X  Hal- 
jer  żołnierz,  poprzedzający  wojsko  przed  bitwą,  har- 
cownik;  w  Im.  jlankiery,  harce:  Miał  z  sobą  ludzi 
20,  których  on  nazywał  eljerami,  tak  jako  w  woj- 
sku wybór  zwano  naówczas  najdzielniejszych 
i  najsprawniejszych.  Krasz.  Nim  ś.  zaczęła  bitwa, 
nalegał  Chodkiewicz  na  Zamojskiego,  ażeby  go 
pospołu  z  Sieniawskira  na  eljery  wypuścił.  Nar. 
<p.  EIear> 

Elk,  3,  Im.  i  zool.  p.  Tchórz. 

Elka,  i.  Im.  i  zool.  p.  Tchórz. 

Elki,  ów,  blp.,  X  :lki  kuśn.  futro  tchórza:  E. 
amerykańskie.  E.  damskie.  <bnm.  ilk,  a  także 
iltke,  ilsk(e),  olsk  =  tchórz  > 

[Elko]  p.  Elo. 

Elkowy  przym.  od  Elki:  Kołnierz  E. 

[Elo,  Ela,  Elko,  %  ą,  En  en  enj  dziec.  na  dwór: 
Iść  elo  =:  iść  na  dwór,  na  usiadkę. 

X  Elokuoja,  i,  blm.  wyrażenie,  wysłowienie,  spo- 
sób mówienia.     <Łó.  elocutio> 

Elokwencja,  i,  blm.  wymowa,  wymoionoió,  kra- 
somówstwo.     <Ł6.  eloquentia> 

Elokwencyjny  przym.  od  Elokwencja,  kraso- 
mówczy: Popis  taki  E.  służył  do  celu.   Kalie. 

Elokwentny  wymowny,  pięknie  mówiący.  <ZŁć. 
eloąuens,  2  pp.  elo(juentis> 

Elongacja,  i,  blm.  astr.  odległość  kątowa  pla- 
nety od  słońca,  i.  j.  kąt,  jaki  tworzą  linje,  popro- 


liUO 


ELSZTAJN" 


EMBLEMATYCZNT 


tendzone  od  ohn  obserwatora  do  środka  słońca 
i  środka  planety.  <Now.  z  Łć.  elongare  =  wy- 
dłużać > 

Elsztain,  a,  Ira.  y  kamień  amerykański  do  ostrze- 
nia rylców,  polewany  przytym  oliwą.  <Nm.  Oel- 
Btein  > 

Elucja,  I,  blm.  tech.  wytrawianie  związków 
w  pewnych  roztworach  celem  oddzielenia  od  innych 
związków,  w  roztworach  tych  nierozpuszczalnych. 
<Łd.  elutio> 

Elukubracja,  I,  Ira.  e  rzecz  mozolnie  tcypraco- 
wana,  szczeg.  piśmiennicza;  slaJry  utwór  literacki. 
<Now.  z  Łć.  elucubrare  =  wypracowywać  (przy 
świetle)  > 

Eluwjalny  grunt,  gie.  =  grunt  powstały  na  miejscu 
wskutek  zwietrzenia  skalnego  podłoia.  <Z  Łć. 
elurio  =  powódź,  zalew  > 

y.Ł\m\BiU}y szydzenie,  naigrawanie  ś.:  Tak  trudno 
w  wyposażeniu  córki  nezyaił  propozycje  i  z  na- 
dziei   dobrych    oczywistą,    prawie    eluzję    czyni. 
Mat.     <Łć.  elusio> 
Elwe-cwelwe  nieod.  p.  Halbecweiwe. 
[Elwer,  a,   Im.   y]    rewolwer:    Wezmę    elwera 
i  strzćle  jćj  w  łeb.   <  Przekręcone  z  Rewolwer  > 
Elza,  y,  Im.  y  kolo  z  lanego  żelaza,  np.  w  siecz- 
karni   tak  zwane  kolo  szalone,  gdzie  są  umieszczo- 
ne rzezaki.     <Nra.  Hiilse,  por.  Ilelza,  Hełża> 

[Elzenerka,  I,  Im.  i]  rodzaj  czapki.  <Może  od 
nazwiska  Nm.  Oelsner> 

Elzewir,  u,  Ira.  y  I.  w  Ira.  wydania  dzieł,  dru- 
kowanych przez  drukarza  tegoi  nazwiska.  2.  druk. 
p.  Medjawel.  <Z  nazwiska  drukarzów  holen- 
derskich Elzevier,  Elzevir,  Elsevier,  Elsevir,  Hel- 
Bevir  > 

Elżbietanka,  f,  Im.  i  I.  a.  y.Elizabetanka  zakon- 
nica trzeciej  reguły  Św.  Franciszka  (odmiana  Bernar- 
dynek). 2.  siostra  miłosierdzia  (u  prawosławnych). 
<0d  iraieaia  Elżbieta  > 

El  nieod.  nazwa  litery  Ł. 

Em  nieod.  nazwa  litery  M. 

Emablować,  uje,  owal  bawió  (kobiety):  Jak  za- 
czął E.,  ani  odstał.  Krasz.  Poszedł  E.  starą, 
Czyżyczkową.  Zap.  <Z  Fr.  airaable  =  raiły,  przy- 
jemny > 

Emablowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Emablować. 

Emaija,  i,  Im.  e  i.  a.  X  Amaija  chera.  szkło 
trudno  topliwe,  często  zabarwione  a.  mleczne,  któ- 
rym pokrywają  powierzchnię  metali  dla  zabezpie- 
czenia od  zmian  chemicznych  a.  dla  ozdoby,  in. 
szkliwo.  2.  aaat.:  Emaija  zębowa  p.  Szkliwo. 
<  Fr.  ^mail> 

Emaijernia,  I,  Ira.  e  oddział  fabryki,  w  którym 
pokrywają  wyroby  szkliwem. 

Emaijować,  uje,  owal  I.  a.  x  Amaijować  powle- 
kać emalją,  szmelcować.  Przen.  malować,  różować 
a.  blanszować:  Nie  raogę  patrzeć  na  tę  emaljo- 
waną  księżnę.  Krasz.  Straszna  ruina,  twarz  eraa- 
Ijowana,  raalowana.  Krasz.  2.  fot.  pokrywać  od- 
hicia  na  papierze  białkowym  warstwą  żelatyny  dla 
nadania  im  połysku  lustrzanego.    <  Fr.  ćmailler> 

Emaijowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Emaijować: 
Wynalazek  emaljowania  buziaków  niewieścich 
przyniósł  railjonowy  majątek.  Byk. 

Emaijowy  i)rzyra.  od  Emaija;  emaljowany. 

Emanacja,  i,  Im.  e,  X0efluk8ja  fil.  I.  u  gnosty- 
ków  i  nowoplatoników  =a)  proces  wypływania,  wy- 
łaniania ś.,  wysmtwania  ś.  z  Boga.  b)  wypływ,  wy- 
łonienie ś.  wszystkiego,  co  istnieje,  z  Boga.  c)  wszech- 
świat z  Boga  luyłoniony.  Przeć.  Stworzenie  z  ni- 
czego. 2.  u  scholastyków:  działanie  za  pośrednic- 
twem  substancji,   wydostającej  ś.  z  tego,  co  działa, 


i  przenoszącej  ś.  do  tego,  co  działaniu  idega.  Przeć. 
Działanie  z  odległości.     <Łć.  emanatio> 

Emanacyjnie  przys.  od  Emanacyjny. 

Emanacyjny  I.  til.  =  a)  na  emanacji, polegający: 
Proces  E.  b)  z  wypływu  powstający :  Świat  E.  c) 
działający  przez  einanację  a.  de/luk.yę;  wywierany 
przez  e.manację:  Wpływ  E.  Działanie  emanacyj- 
ne.  2.  fiz.:  Teorja  emanaeyjna  światła  p.  Emi- 
syjny. 

Emancypacja,  i,  Ira.  e  uwolnienie  z  zależności, 
usamowolnienie,  równouprawnienie:  E.  kobiet,  nie- 
wolników, włościan.     <Łć.  emaneipatio> 

Emancypacyjny  przym.  od  Emancypacja:  Ruch  E. 

Emancypant,  a,  Im.  ci  zwolennik  emancypacji 
kobiet.  <Z  Łć.  eraancipans,  2  pp.  emancipan- 
tis> 

Emancypantka,  i,  Ira.  i  kobieta  emancypowana, 
zwolcnnicika  emancypacji  kobiet:  Emancypantki, 
tytuł  powieści  Prusa. 

EiTiancypator,  a,  Im.  owie  krzewiciel  emancypa- 
cji, oswobodziciel:  Torował  drogę,  po  której  mieli 
stąpać  przyszli  emaneypatorovio.  Spaś.  <Łć. 
eraancipator> 

Emancypować,  uje,  owal  uwalniać  z  zależ.\o^ci, 
usamoioalniać,  równoupratuniać.  E.  Ś.  pozbywać  ś. 
zależności,  zdobywać  sobie  równouprawnienie.  Żart. 
(o  młodych  chłopcach;:  Eraancypuje  L,  pali  pa- 
pierosy.    <Łć.  emancipare> 

Emancypowanie,  a,  blm.,  czynnoiść  cz.  Emancy- 
pować. 

Emancypowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Emancypować  ś. 

Emancypowany  I.  im.  od  Emancypować.  2.  hoł- 
dujący emancypacji,  dążący  do  równouprawnienia: 
Kobieta  emancypowana  (  =  emancypantka) . 

Emanować,  uje,  owal  fil.  I.  wydzielać,  wyłaniać 
z  siebie  drogą  wypływu.  2.  działać  zapośrednictireni 
wypłyiou.     <Łó.   eraanare> 

Emanowanie,  a,    blm.,  czynność  cz.  Emanować. 

[Emaus  nieod.]  obchód  ludowy  w  drugie  święto 
Wielkanocy.  <Z  nazwy  miasta  w  Palestynie,  po 
Gr.  Emmaous> 

Embargo  nieod.  p.  Ambargo.  <  Przez  Fr.  em- 
bargo, z  FIp.  embargar  =  przeszkadzać,  od  Hp. 
barra  =  rygiel,  zapora  > 

Embarkader,  u,  Im.  y  =  Ambarkader.  <Fr.  era 
baread^re  > 

I  Embarkować,  uje,  owal  wńnść  na  okręt,  łado- 
wać towary  na  okręt.  Por.  Ambarkować  Ś.  <  Fr. 
8'erabarqiier> 

I  Embarkowanie,  a,  blm.,  czynność  xiz.  Embarko 
wać. 

[Embeleus,  u,  Im.  y]  p.  Jubileusz. 

lEmbetować  się,  tije  ś.,  owal  ś.  nudzić  ś.:  Przy- 
szli tu  całą  paczką  z  wieczoru  w  Namiestnictwie, 
na  którym  embetowali  ś.  w  towarzystwie  do- 
brze wychowanych  kobiet.  Zap.  Por.  Ambeto- 
wać. 

Emblema,  tu,  Im.  ta  p.  Emblemat:  Róża  uważa 
8.  za  E.  miłości,  kolor  zielony  za  E.  nadziei. 
Kras.  A. 

Emblemat,    u,    Im.    y,    Emblema,    X  Amblemat 

przedmiot  zmysłowy,  do  którego  przywiązuje  ś.  ppAune 
znaczenie,  figura  alegoryczna,  godło,  symbol:  Róża 
jest  emblematem  miłości.     <Gr.  ćmblema> 

Emblematycznie  przys.  od  Emblematyczny:  Mó- 
wić E. 

Emblematyczny  przedstawiony  pod  Jigrirą,  figu- 
ryczny,  symboliczny,  alegoryczny,  przenośny:  J(,'żyk 
kwiatów  i  kolorów  nazywa  ś.  językiem  emble- 
raatvcznym.  Kras.  A.      . 


691 


F.MBOLISTYCZNT 


EMIT0WA(5 


Embolistyczny   przym.    od   Embolizm:    E.    rok, 

miesiąc. 

Embolizm,  u,  l)lm.  ti-khulnnie  jednego  dnia  w  mie- 
fiir.     <(ir.  embolismó.s> 

Embrjologja,  i,  blin.  fizj.  nauka  o  rozwoju  pło- 
du. <Now.  z  Gr.  ^Mubryoa  =  zarodek,  plód  +  -lo- 
gi'a  =  nauka  > 

Embrjologiozny  przym.  otl  Embrjologja:  Bada- 
nia, poszukiwania  eiiibi-jologiczne. 

Embrjon,  u,  Im.  y  I.  zarodek  istoty  żyjące/, 
szcze.tj.  ludzki  a.  zwierzęcy.  2.  prow.  człowiek po- 
czdjkiijąry,  noicirjnsz.      <Gir.  (''iiibryon> 

Embrjonalny  przym.  od  Embrjon:  Komórki  em- 
"brjonalne.  Przen. :  Tu  jeszcze  wszystko  było 
w  stanic  embrjonalnym,  nic  g-otowego.  Krasz. 

[Emena,  y,  Im.  yj  "p.  Enema. 

|E;nentura,  y,  Im.  yJ  j).  Emerytura. 

Em^rsja,  i,  Im.  e  astr.  p.  Wynurzenie.  <Łó. 
emersio> 

[tmeryk,  a,  Im.  i,  Amerek,  Amer]  dolna  osada 
dri  wniana  u  podłużnej  piły  trackiej  ręcznej.  <Nm. 
Hammer  -młot > 

Emeryt,  a,  Im.  ci  ten,  co  pobiera  emeryturę. 
Przen.  człowiek  niedołężny,  niezdolny  do  pracy, 
<Łó.  emeritus  im.  > 

Emerytalny  emerytury  dotyczący:  Pensja,  komi- 
sja, kasa  emerytalna. 

Emerytka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Emeryt.  2. 
żona  a.  córka  emeryta,  pobierająca  pcnsj  ■  p.)  imier- 
ci  męża  a.  ojca. 

Emerytować,  uje,  owal  tidzielió  dymis',i  z  em$- 
ryturą:  Emerytowany  =  będący  na  emeryturze,  po- 
bierający emeryturę:  Urzędnik  emerytowany.  Rog. 
<p.  Emeryt> 

Emerytura,  y,  Ira.  y,  [Ementura,  Ameryta]  pen- 
sja, pobierana  przez  urzędnikmo  po  wyjściu  ze  służ- 
by i  przez  członków  pryioatnycli  kas  emerytalnych 
w  razie  utraty  zdolności  do  pracy.  Zdr.  Emery- 
turka. <Z  Łó.  emeriturus  dosł.  =  mający  wy- 
służyć > 

Emeryturka,  i.  Im.  i  p.  Emerytura. 

Emetyk,  u,  blm.  apt.  (tartarus  eraeficus)  toi- 
nian  ]>otasu  i  anlynioniln,  środek  tcymiotny:  Nudny 
jak  E.  Prz.  <Gr.  emetikós  =  sprowadzający  wy- 
mioty. > 

Emetykowy  przym.  od  Emetyk;  apt.:  Winko 
emetykowe  (vinum  stibiatum)  =  środek  wymiotny 
dla.  dzieci. 

Emetyn,  u,  blm.,  Emetyna  apt.  i  lek.  alkaloid 
z  korzeni  skupiętki  wymiotnej  a.  snchotrui  luyiniot- 
nfij,  X  wymiotni  k.  <Now.  z  Gr.  ćmetos  = 
wymioty  > 

Ernetyna,  y,  blm.  apt.   p.  Emetyn. 

Emfatyczriie  przys.  od  Emfatyczny;  lAmfa- 
łycznie. 

Emfatyczny,  lAmfatyczny  pełen  emfazy,  mówirp- 
cy  z  emfazą,  przesadny,  nienaturalny,  wymuszony, 
napuszony,  wyniosły,  pompatyczny ,  hombustyczny. 
<Gr.  omfatikGs  dosł. -wyraźny  > 

Emfaza,  y,  blm.,  x  Emfazys,  lAmfaza  nacisk, 
kładziony  w  mowie  na  pewne  wyrazy  a.  zgłoski; 
])alos;  przesada,  nnpuszonośó,  nienaturalnoió,  wy- 
tnuszoność,  pompatycztiośó.  <Qr.  ćmtasis  dosł. — 
odbicie,   obraz  > 

X  Emfazys  nieod.  p.  Emfaza. 

XEmfitenja,  i,  Im.  e  p.  Emfiteuza:  Król  dał 
mu  w  posagu  emfitenjo  na  starostwo  opeskie. 
Kzew.     <  lU.  zam.  Emlitouza> 

EmflteutT,  y.  Im.  ci  ten,  co  ma  dzierżawę  emji- 
łeutyczną.     <Ur.    późu.  emfytout($s> 


Emfiteutyczne,  ego,  blm.  czynsz,  płacony  za  em- 
fiteuzę:  Zapłacił  już  E.  Wej. 

Emfiteutycznie  przys.  od  Emfiteutyczny.  L. 

Emfiteutyczny  emfiteuzy  dotyczący,  dzieriaiony: 
Grunt  E.  Prawo  emfiteutyczne. 

Emfiteuza,  y.  Im.  y,  X  Emfiteuzys,  X  Emfltenja 

dzierżawa  pustych  obszarów  na  długie  lata  z  ob,>- 
wiązkiem  przyprowadzenia  ich  do  lepszego  utanu: 
Sanguszko  uznał  za  stosowne  zrzec  ś.  emfiteuzy 
na  dwa  starostwa.  T.  K.  <Śr.  Łć.  emphyteo- 
sis> 

X  Emfiteuzys  nieod.  p.  Emfiteuza. 

Emigracja,  i,  Im.  e  I.  opuszczanie  kraju,  toy- 
chodźtiro:  Towarzystwo  liistorycznD-literackie,  za- 
łożone aa  emigracji.  2.  emigranci,  wychodicy:  E. 
polska.  E.  rozproszona  tuła  ś.  i  marnieje.  Bał. 
3.  dom,  gdzie  ndeszkają  emigranci:  Wyruszyliśmy 
do  domu  emigranckiego,  który  zwykle  krótko 
emigracją,  nazywają.  Cliełra. 

Emigracyjny    przym.  od    Emigracja:    Ruch   E. 
Paszport  E. 
Emigrancik,  a,  Im.  i  p.  Emigrant. 
Emigrancki    przym.  od  Emigrant:    Pisma  erai- 

granckie.  Siem. 

Emigrant,  a,  Im.  ci  ten,  co  emigruje,  tcychodźca. 
Zdr.  Emigrancik.  <Łć.  emigrans,  2  pp.  emi- 
grautis> 

Emigrantka,  i.  Im.  f  forma  ż.  od  Emigrant. 

Emigrować,  uje,  owal  opuszczać  kraj  rodziyiny; 
przebywać  za  granicą  jako  wychodźca.  <?jĆ.  emi- 
grare> 

Emigrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Emigrować. 

Eminencja,  i,  blm.  I.  wysokość,  przewielebność 
(tytuł  kardynałóio).  2.  X  stopień  celujący:  W  szko- 
le co  rok  miałeś  eminencję  z  kaligrafji.  Byk. 
<Łć.  eminenlia> 

X  Eminens,  a.  Im.  owie,  XEminent  ten,  co  przo- 
duje przed  innenii,  np.  uczeń  celujący.  <ŁĆ.  emi- 
nens, 2  pp.  eminentis> 

XEminent,  a,  Im.  ci  p.  Eminens. 

Emir,  a  I.  Im.  owie  władca  u  mahometan,  na- 
czelnik, książę:  E.  Tadż  -  ul  -  Fech  (Wacław  Rze- 
wuski). E.  Bucliary.  Zapewne  E.,  bo  w  zielonym 
stroju.  Mick.  2.  Ira.  y  rozkaz  sullański:  E.,  rozkaz 
sułtański,  upoważniał  icłi  do  tego.  Roi.  Lipek 
Kryczyński  dostał  E.  na  Bar.  Kol.  Cesarz  turecki 
posłał  erairy  do  wezyra.  Pas.  <Arab.  amlr  = 
dowódca  > 

Emirat,  u,  Im.  y  kraj,  podlegający  władzy  emi- 
ra: Po  nim  wielkie  państwo  ś.  rozprysło,  roz- 
padło ś.  na  pojedyncze  miasta  i  emiraty.  Spaś. 
<p.  Kmir> 

Emisarjusz,  a,  Im.  e  wysłaniec  polityczny  z  ta- 
jemnym poleceniem,  wysłany  na  zwiady  a.  w  celu 
propagandy:  Fryderyk  Scłilegel  nazwał  go  erai- 
sarjuszem  szatana.  Mick.  E.  klubów.  Mick.  <Łć. 
emissarius> 

Emisja,  i,  Im.  e  I.  (o  papierach  wartościowych) 
puszczanie  w  obieg:  Listy  zastawne  drugiej  emi- 
sji. 2.  liz.  wysyłanie  przez  ciału  promieni  ciepła 
i  światła,    promieniowanie.     <Łć.  emissio> 

Emisyjny  przym.  od  Emisja:  a)  Kurs  E.  b)  fiz. 
polegający  na  emisji,  na  wysyłaniu  promieni:  Emi- 
syjna teorja  światka  =  </awna  teorja,  przyjmująca, 
że  światło  jest  substancją  nieważką,  złożoną  z  czą- 
stek świetlnych,  in.  teorja  e  m a n  a  c  y  j  n  a,  teo- 
rja wypływu.  Widmo  emisyjne  p.  Widmo. 
<Z  Łć.  emissio> 

Emitować,  uje,  owal  wypuszczać  w  obieg,  pusZ' 
czać  w  kurs:  E.  akoje.    <Ł(J.  emittere> 


093 


5  MITÓW  ANIE 


ENCYKLOPEDJA 


Emitowanie,  a,  blin.,  czynaośd  cz.  Emitować. 
[Emici,    emelc,    blp.l   odmiana   karlnjli,    j  a  n  k  i. 
<()(!  miejscowości  Nni.  Ein6> 

Emocja,  i.  Im.  e  (w  psychologji)  p.  lep.  Wzru- 
szenie.    <Fr.  <5motion> 

Emocjonalność,  I,  blm.  rz.  od  Emocjonalny:  Du- 
ło emop.jonalności,  tak  szkodliwej  w  pracach 
naukowych.  Karł.     <Z  Fr.    ^motioniiel> 

Emocjonalny  w  psycholo^^ji:  I.  do  wzruszeń,  do 
wijbuchów  uczuciowych  skłonny:  Temperament,  typ 
E.  Plemię  emocjonalne.  2.  bł.  zam.  Emocyjny, 
p.  lep.  Wzruszeniowy:  Przyczyna  wstrętu  do  tej 
tary  jest  emocjonalna,  fizyczna.  Spaś.  <Z  Fr. 
ćmotionnel  > 

!  Emocjonować,  uje,  owal  sprawiać  emocją,  po- 
ruszać: Klasyczna  walka  na  wiosła  corocznie 
emocjonuje  An<;-lję.  lE.  i.  ulegać  emocji,  wzru- 
szać i.:  E.  8.  byle  wypadkiem.  <Fr.  ćmotion- 
ner> 

.'Emocjonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Emocjo- 
nować. 

!  Emocjonowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czyaność  cz. 
Emocjonować  ś. 

Emocyjny,  bł.  Emocjonalny  w  psychologji :  p. 
lep.  Wzruszeniowy. 

X  Emolument,  u,  częś.  w  Im.  a  dochód  uboczny. 
<Łć.  eraoluraentum> 

X  Empir,  u,  Im.  y  p.  Empireum. 

!  Empira,  y.  Im.  y  /«/«;  n  w  stylu  cesarstwa:  Stół 
dźwigał  w  górę  smukł;^  lampę  empire,  okrytą 
różowym  zalotnym  abażurem.  Zap.  <  Fr.  empire 
dosł.  =  cesarstwo  > 

Empirejski,  Empiryjski  przym.  od  Empireum, 
niebieski,  rajski,  nieziemski,  niewi/powiedzianie  roz- 
koszni/:  Miłość  moja  to  sprawiła,  by  człowieka 
wywyższyła  pod  nieba  empirejskie.  Pśń.  kość. 
<  p.  Empireum> 

Empireum  nieod.,  Empyreum ,  X  EmpIr  poet. 
najwyższa  sjera,  uiiejsce  pobytu  dusz  błogosławio- 
nych, niebo,  raj.  <Z  Gr.  empyrios  dosł.  =  płoną- 
cy, ognisty  > 

Empireumatyczny  chem.  przypalony,  przyswędzo- 
ny.  <Now.  z  Gr.  erapyreiiein  -  zapalać,  rozża- 
rzać > 

Empirja,  i,  blm.  I.  fil.  p.  Doświadczenie.  2. 
a.  Empiryzm  lek.  wykoiawstwo  sztuki  lekarskie/' 
bez  uwzi/li^dniania  zasad  naukowych,  jedynie  na 
podtlawie  doświadczenia  powierzchownego,  X  d  o- 
8  w  i  ad  cze  ńs  t  wo.     <(ir.  crapeiria> 

Empirycznie  przys.  od  Empiryczny,  doświad- 
czalni o. 

Empiryczny  I.  fil.  p.  Doświadczalny.  2.  lek. - 
Doświadczenny.     <Z  (ir.    empeirikós> 

Empiryjski  p.  Empirejski:  Wiera,  córa  winien 
memu  nazwisku  i  tobie,  bóstwo  empiryjskie. 
Prus. 

Empiryk,  a,  Im.  oy  I.  fil.  =  a)  zwolennik  empir ji; 
filozof,  wywodzący  wszelkie  poznanie  z  doświadcze- 
nia, b)  przyznający  wartość  tylko  wiedzy  doświad- 
czalnej; poprzestający  tylko  na  bezpośrednich  wyni- 
kach doświadczenia,  c)  odrzucający,  lekceważący  so- 
bie spekulacje  teoretyczne,  które  sięgają  poza  do- 
świadczenie. 2.  lek.  p.  Doświadczeniec.  <  Gr. 
empeirikós> 

X  Empiryka,  I,  blm.  fil.  p.  Empiryzm.  <Z  Gr. 
e!ni)eirikós> 

Empiryzm,  u,  blm.  I.  a.  X  Empiryka  fil.  =  a) 
filozofja^  wywodząca  wszelkie  poznanie  z  doświadcze- 
nia, b)  kierunek  fil.,  przyznający  wartość  tylko 
wiedzy  doświadczalnej,  c)  poprzestawanie  w  nauce 
tylko    na    bezpośrednich    wynikach    doświadczeń    a. 


spostrzeień,  na  prostym  gromadzeniu  faktów;  zanie' 
chanie  a.  lekceważenie  spekulacji  teoretycznych,  się- 
gojących  poza  fakty  doświadczalne:  E.  gruby,  czy- 
sty. 2.  lek.  p.  Empirja.   <Now.  z  (Jr.  einpeiria> 

lEmplojować,  uje,  owal  p.  Amplojować:  Józef 
Witte,  gienerał-major,  emplojowany  w  wojsku 
koronnym.  Roi.  <Z  Fr.  fcmployer=  używać  ko- 
go do  czego,  posługiwać  ś.  kim> 

lEmplojowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Emplojo- 
wać. 

Emporjum,  w  Ip.  nieod.,  częś.  w  Im.  a,  ów 
rynek,  targ;  miejsce  uprzywilejowane,  szczeg.  mia~ 
sto,  gdzie  przewożący  towary  musieli  ś.  jakiś  czas 
zatrzymywać,  by  wystawić  swe  towary  na  sprzedaż. 
<Gr.  empórion=    rynek,  plac  składowy  > 

Empyreum  nieod.  p.  Empireum.  Przen.:  Tak 
zasmakowałem  w  tym  moim  E.,  że  trawiłem  tam 
dnie  i  godziny  bez  liku.  Spaś. 

Emulacja,  i,  blm.  współzawodnictwo,  współubie- 
ganie  ś.,  rywalizacja.      <Łć.  aemulatio> 

XEmulant,  a,  Im.  ci  p.  Emulator:  Sejm  nie  do- 
szedł przez  oponujących  e.  dworowi  Potockich, 
emulantów  z  książętami  Czartoryskiemi.  Mat. 
<Łć.  aemulans,  2  pp.  aemulantis  =  współzawod- 
niczący > 

X  Emulator,  a,  Im.  owie,  X  Emulant  ten,  co 
emuluje,  współzawodnik,  rywal.  <  Łć.  aemula- 
tor  > 

X  Emulować,  uje,  owal  iść  w  zawody,  współza- 
wodniczyć, rywalizować.     <Łć.  aemulari> 

X Emulowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Emulować. 

Emulsja,  i,  Im.  e  chem.  mieszanina  cieczy  z  nie- 
rozpuszczalną w  niej  inną  cieczą,  w  której  ta  ostat- 
nia jest  w  postaci  niezmiernie  drobnych  kropelek 
i  trudno  ś.  oddziela,  raleczanka,  zawiesina. 
<Łć.  emulsio> 

Emulsyjny  przym.  od  Emulsja;  fot.:  Plata  emul- 
syjna p.  Plata.  Klisze  emulsyjne.   <p.  Eraulsja> 

Emulsyn,  u,  blm.,  Emulsyria,  lEmulzyna  chem. 
(emulsinum)  część  składowa  nasion  niektórych,  np. 
migdałów,  maku  i  t.p.,  syn  a  pt  as,  miecznik. 
<  Now.  z  Łć.  emulsus  dosł.  =  wydojony  > 

Emulsyna,  y,  blm.  p.  Emulsyn. 

lEmulzyna,  y,  blm.  p.  Emulsyn. 

XEmundować,  uje,  owal  oczyszczać,  unietoinniaó, 
tłumaczyć,  usprawiedliwiać:  E.  ś.  per  juramentum, 
jako  i  inni  w  tymże  trybunale  uczynili.  VoI. 
Emundująe  siebie,  produkował  laudum,  dowodząc, 
że  8.  nie  podpisał.  Mat.     <Łe.  emundare> 

xEmundowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Emundo- 
wać:  Cóż  mieliśmy  innego  czynić,  jak  szukać 
sposobu  emundowania  przez  publiczny  proceder 
naszego  honoru.  Mat. 

En  nieod.  nazwa  litery  N. 

Enantowy  chem.:  Aldehid  lS.  =  aldehid  heptylo- 
wy  normalny,  C^Hj^O.  Alkohol  E.=jeden  z  alko- 
holów heptylowych,  C^rHisOH.  <Now.  z  Gr.  oinos 
=  wino-f-Anthos  —  kwiat  > 

Enohirydjon,  u,  Im.  y  podręcznik.  <Gr.  enchei- 
n'ilion> 

Encyklika,  i,  Im.  i  okólnik  wyższej  władzy  kościeU 
nej  katolickiej,  szczeg.  papieża  do  biskupóio.  <Śr. 
Łć.  (epistoła)  encyclica,  z  Gr.  enkyklios> 

XEnoyklografja,  i,  blm.  wszechstronne  przed- 
stawienie jakiejś  umiejętności,  encyklopedja  pewnej 
gałęzi  wiedzy.  Sł.  wil.  <Now.  z  Gr.  enkyklios  = 
kołowy,  okrągły -|--grafia  =  opis,  opisanie,  nau- 
ka > 

Encyklopedja,  i,  Ira.  e  i.  zarys  wszystkich  umie- 
jętności.    2.  zarys  wszystkich  gałęzi  pewnej  nauki: 


fi9.^ 


ENCKLOPEDYCZNIE 

E.  prawa.  E.  nauk  lekarskich.  3.  zUór  alfabe- 
tyczny wiadomości,  dotyczących  Jednej  a.  wielu 
umiejętności:  E.  powszechna.  E.  popularna  medy- 
cyny i  hygjeny.  4.  fil.  =  a.)  zbiorowe  dzieło  uczo- 
nych i  myślicieli  francuskich,  wydane  1751 — 1772 
i  wyczerpujące  w  szeregu  alfabetycznie  uporządkowa- 
nych artykułów  cały  zakres  wiedzy  ówczennej  ze 
stanowiska  popujących  naówczas  poglądów  filozo- 
ficznych, b)  E.  filozoficzna  =  W!/fc/arZ  systematyczny 
wszystkich  działów  filozof ji.  (Hegel).  <Now.  zGr. 
enkyklios  paideia  dosł.  =  wykształcenie  okrągłe 
t.  j.  całkowite,  zupełne > 

Encyklopedyoznie  przys.  od  Encyklopedyczny, 
wszechstronnie:    Człowiek  wykształcony  El. 

Enoyklopedyoznośó,  i,  blin.  rz.  od  Encyklope- 
dyczny, wszechstronność  wiedzy. 

Encyklopedyczny  przyra.  od  Encyklopedja:  Słow- 
nik E.  Wykształcenie  encyklopedyczne  (  =  ws2ecA- 
stronne). 

Encyklopedysta,  y,  Ira.  ści  I.  ten,  co  pracuje 
nad  encyklopedja.  2.  ten,  co  ma  unele  ańadomości 
ze  loszystkich  gałęzi  wiedzy.  3.  fil.  —  a)  każdy 
z  Jilozojow,  którzy  brali  udział  w  opracoicaniu 
dzieła :  Encyclopedie  ou  dictionnaire  raisonnd  des 
Sciences,  b)  wohiomyśliciel  francuski  X  VIII  stule- 
cia, malerjalista  a.  sensualista. 

X  Endeburski:  Wino  endeburskle  ^roJtoy'  winu 
węgierskiego.  < Właściwie  Edenburski,  od  na- 
zwy miasta  Nm,  Oo'Jenburg> 

!  Endemicznie  pn,ys.  od  Endemiczny,  lo  jednym 
kraju,  w  jednej  okolicy. 

!  Endemloznośó,  i,  blm.  rz.  od  Endemiczny.  Sł. 
wil. 

!  Endemiczny  przym.  od  Endemja,  miejscowy, 
swojski:  Choroba  endemiczna  =  endtjmya.  <Gr. 
ćndemos  do8ł.  =  domowy,  swojski,  narodowy  > 

I  Endemja,  I,  Im.  e  lek.  (raorbus  endemius)  c/(o- 
roba  mdejscowa,  okolicowa,  swojska.  <Now.  z  Gr. 
ćndemos,  p.  Endemiczny  > 

Endogamiczny  przym.  od  Endogamja:  Plemiona 
endogamiczne.     <p.  Endogamja > 

Endogamja,  i,  Im.  e  małżeństwo  wewnątrz  plemie- 
nia zawarte.  <Now.  z  Gr.  ćndon  =  wewnątrz -j- 
gńmos  =  małżeństwo  > 

I  Endoskop,  u,  Im.  y  lek.  (endoscopium)  narzę- 
dzie do  badania  ceuiki  moczowej,  wziernik  cew- 
kowy.     <Now.  z  Gr.  ćndon -j- skopÓ3  = -skaz  > 

EndOSmometr,  u.  Im.  y  fiz.  przyrząd,  służący 
do  oznaczania  szybkości  endosmozy  dwu  danych  cie- 
czy. <Now.  z  Gr.  ćndon  =  wewnątrz  4- osm^  = 
zapach-f-mśtron  -  miara,  -  mierz  > 

Endosmotyczny  fiz.  przym.  od  Endosmoza:  Rów- 
noważnik E.  — liczba,  irskazuiąca  szybkość  endosmo- 
zy dwu  danych  cieczy.  <Now.  z  Gr.,  p.  Endos- 
moza > 

Endosmoza,  y,  blm.  I.  fiz.  =  a)  mieszanie  ś.  dwu 
cieczy,  rozdzielonych  przegrodą  dziurkowatą,  szczeg 
hloną  zwierzęcą,  osmoza,  diosraoza.  h)  prze- 
nikanie cieczy  szybciej  przenikającej  przez  błonę; 
cliera.  przesiąkanie  cieczy  a.  koloidu  do  roztworu 
kry.-italoidu.  2.  Ifizj.  lonikanie,  przenikanie  cieczy 
<Now.  z  Gr.  ćndon  =  wewnijtrz-}-błędnie  urobio- 
ne ósm5si8,  zam.  ósmesis  =  wijchanio,  w  znacze- 
niu wcii^gania  pary> 

Endospora,  y,  Im.  y  bakterja,  wytwarzająca  w  so- 
bie zarodniki.  <Now.  z  Gr.  ^ndon  =  wewnątrz -{- 
spord  ~ sianie,  rodzenie  > 

Endotermiczność,  i,  blm.  chem.  charakter  zja- 
wisk chemicznych^  przy  których  przełiiegu  ciepło  zo- 
staje pochłonięte.  <Now.  z  Gr.  ćndon  =  wewnątrz 
-J-therraós  =  ciepły  > 


ENGREST 

Endotermiczny  chem.  pochłaniający  ciepło,  kry- 
jacy  w  sobie  energję  cieplikową:    Gaz  E. 

Endywja,  i  1.  im.  e  bot.  p.  Cykorja.  2.  blm. 
liście  cykorji  endywji,  używane  jako  sałata.  <Z  Nm. 
Endivie,  to  zaś  zapewne  z  Łó.  intybus  lub  intu- 
t)us  =  rodzaj  cykorji,  z  Gr.  ćntybon> 

Endywjowy    przym.   od    Endywja:    Endywjowa 
■iłata.  L. 
[Ene]  ot  tam,  a  oto.  oto. 
Tneada,  y,  Im.  y  fil.  p.  Dziewiątka.     <Gr.  en- 

ne;la,  2  pp.  enneados  =  dziewiątka  > 

Enema,  y,  In.  y,  [Emena,  Aman]  I.  p.  Lawa- 
tywa:  Nia  pomoże  już  E.,  kiedy  duszy  w  człeku 
niema.  Prz.  Enemę  dawać,  brać.  2.  (niewłaści- 
wie) narzędzie  do  dawania  lawatyw.  Por.  Klistera. 
<Gr.  ćnema  =  wpuszczenie,  klistera > 

[Enema,  y,  Im.  y]  pobór  podatku.  <  Z  Nm. 
Einnahme> 

Enemowy  przym.  od  Enema.  L. 

I  En  en  en]  p.  E!o. 

Energicznie  przys.  od  Energiczny,  z  energją: 
Postępować  E.    <p.  En?rgja> 

Energiczność,  i,  blm.  rz.  od  Eiieryśczny. 

Energiczny  pełen  insrgji,  mocay,  dzielny,  tęgi, 
sprężysty:  E.  aharakter.  Energiczne  lekarstwo 
(—.  mocno  działująci). 

Energjetyoziiy  przym.  od  Eneryiatyka. 

Energietyka,  i,  blm.  nauka  o  eneryji  (fizycznej). 
<Now.  z  Gr.   enćrgeia  =  czynność  > 

Energja,  i,  blm.  1.  moc,  siła,  hart,  dzielność,  tę- 
gość,  sprężystość:  E.  charakteru.  Upadające  rządy 
energji  nie  mają.  Krasiń.  Księżna  prawie  mu 
wyrównywała  energją  i  nieugiętością  charakte- 
ru. Sienk.  E.,  w  krasomówstwie  termin,  znaczą- 
cy moc  a.  zwięzło.ść  wymowy.  Kras.  Od  dawnych 
pisarzów  uczmy  ś.  energji,  która  ś.  po  polsku 
jakąś  piśmienną  żywością,  raczej  pióra  każdego 
duszą  nazwać  może.  Łubom.  2.  fil.  =  a)  stan 
czynny,  stan  działania,  rozważany  w  przeciwsta- 
wieniu do  stanu  potenrjcdnego  a.  moilucości. 
(Arystoteles),  b)  (w  psychologii)  siła,  spraw- 
ność: E.  myśli,  woli.  c)  zdolność  ołjawiania  ś., 
działania:  E.  specyficzna  zmysłów.  3.  fiz.  zdol- 
ność wykonywania  pracy:  E.  j)otencjaIna  a.  sta- 
tyczna a.  możliwa  a.  E.  położenia  ( -  zale- 
żąca od  położenia  ciała).  E.  cynetyezna  a.  kine- 
tyczna a.  E.  ruchu  ( r=r{jawniająca  ś.  w  ruchu  ciała 
a.  to  ruchu  cząsteczek  jego).  E.  elektryczna  (=  obja- 
wy i  skutki  elektryczności,  jej  działania).  E.  wodo- 
sj)adu,  wiatru,  węgla  kamiennego,  prądu  elektrycz- 
nego. E.  promienista  słońca.  Przemiana  czyli 
przeobrażanie  energji.  Przenoszenie  onergji('=.<<o- 
sowanie  energii  pewwj o  iródła  do  toykonywania  pra- 
cy w  mniejszym  a.  iciększym  oddaleniu).  Zasada 
niezniszczalnośei  czyli  zachowania  energji.  Roz- 
praszanie energji  (  -  rozprzestrzenianie  ś.  we  wszech- 
świecie energji  ciał,  tracących  ją  przez  promienio- 
icanie).  Chem.:  E.  chemiczna  =:?ucofcr€!i/ona  dotych- 
czas ściśle  postać  energji,  od  której  zależą  zjawiska 
chemiczne ,  atrakcja,  p  o  w  i  :i  o  w  a  c  t  w  o , 
przyciąganie  chemiczne.   <  Gr.  enćrgeia> 

X£nerwacja,  i.  Im.  e  osłabienie  nerwów,  roz- 
drażnienie, zdenerwowanie.     <Łć.  enervatio> 

XEnerwować,  uje,  owal  nerwowoć,  denerwować, 
rozdrażniać:  Chcesz  ze  mnie  mieć  jakiegoś  byro- 
nistę,  enerwiijącego  już  i  tak  wyenerwowanych. 
Słów.      <  łjć.    enervare> 

XEnerwowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Enerwo- 
wać. 

KEnflIada,  y.  Im.  y  =  Amfllada.   <Fr.  enfilade> 

[Engrest,  u,  Im.  y]  p.  Agrest. 


694 


ENGUOSISTA 

!  Engrosista,  y,  Ira.  ŚCi  kupiec  hurlowny,  hurto- 
wnik.    <Fr.  en  gros  ^  hurtem  > 

Engymetp,  u,  Im.  y  fiz.  p  Dalekomierz.  <Now. 
z  (ir.  engys  =  blizko-f mćtrou  =  miara,  -mierz> 

Enharmoniczny  muz.  przym.  od  Enharmonja: 
Niiia  enharmoniczna..  Akord  E.  Przejście  enliar- 
iiioniezne.     <p.  Enharmonja> 

Enharmonja,  i,  Im.  e  muz.  stosunek  tonów  gamy, 
różniących  ś.  ilością  drgań,  nazwą  i  pisownią,  lecz 
na  narzędziach  utemperowanych  i  w  praktyce  po- 
czytywanych za  teżsame,  np.  cis  i  des,  h  i  ces  i  t.  p. 
<Now.  z  Gr.  enarmonikńs  =je(lnobrzmi<'iey> 

xEnignia,  tu,  Im.  ta  p.  Enigmat. 

Enigmat,  u,  Im.  y,  X  Enigma  zagadka.  <Gr. 
ainiLrina> 

Enigmatyczny  zagadkowy.  <Z  Gr.  ainigraati- 
k6s> 

Enkaustyka,  !,  blra.  teeh.  sztuka  malowania 
z  pomocą  roztopionego  wosku;  sztuka  napawania 
woskiem  a.  tłuszczem  przedmiotów  gipsowych  w  celu 
nadania  im  lejyszego  pozoru ;  loy pałanie  farb  na 
porcelanie.     <Now.    z  Gr.    enkaiistes  =  wypala- 

fEnkawst,  u,  Im.  y  p.  Inkaust.  Baz. 

Enklawff,  y,  Im.  y,  Ankiawa  część  kraju,  oto- 
czona nos  ladlościumi  drugiego  państwa.  <Fr.  en- 
clave> 

Enkiityczny  przym.  od  Enklityka:  Wyraz  E. 

Enklityka,  i,  Im!  i  gram.  nryraz  tak  kiile  zwią- 
zany z  poprzednim,,  że  jego  akcent  zależy  od  akcen- 
tu wyrazu  poprzedniego  (ap.  bądź,  li,  że  i  t.  p.). 
<Gr.  enklitike> 

X  Enkracja,  i,  blm.  wstrzemięźliwość,  powściąg- 
liwość, umiarkowanie.     <  Gr.  eakrd,tcia> 

Enkratyta,  y,  Im.  ci  członek  sekty  z  II  wieku, 
która  wstrzymywała  i.  od  mięsa  i  wina  i  za  grzech 
uważała  małżeństwo.     <(»r.  eQkratites> 

Enkrynit,  «,  Im.  y  pa),  rodzaj  zaginionych  li- 
Iji  morskich,  któiych  skamieniałe  szczątki  są  znaj- 
dowane w  pokładach  osadowych  drugorzędowych, 
w  Łrjasie.     <Now.  z  Gr.  eu- w -|-k:rinon  =  lilja> 

Enkrynilowy  enhrrputy  zawierający:  Wapień  E. 

1.  lEno,  Enba,  Cno]  ano,  tak. 

2.  [Eno]  p.  Jeno. 

Enoohemik,  a,  ha.  cy  kip.  chemik,  badający 
głównie  skład  chemiczny  wina.  <Now.  z  Gr.  oinos 
=  wino -|- Chemik  > 

Enocyjanin,  u,  blra.  kip.  czerwona  harwa  wina. 
<Now.  z  Gr.  oinos  =  wino-}- Cyjanin> 

Enolog,  a,  Im.  owie  znawca  enologji.  <Now. 
z  Gr.  oinos  =  wino 4- -logos  =  znawca,  badacz > 

Enologiozny  przym.  od  Enologja. 

Enologja,  i,  blm.  nauka  o  winach.  <Now.  z  Gr. 
oinoR  =  wino  -|-  -  logia  =  nauka  > 

Enopatja,  i,  blm.  żart.  używanie  wina,  jako 
lekarstwa:  Życzę  ci  użycia  hidropatji,  kiedy  ani 
E.,  ani  ginopatja  nie  w  sraak.  Krasz.  <Now. 
z  Gr.  oinos  =  wino-|-piithos:=  cierpienie  > 

X  Enoptromancja,  i,  blm.  loróienie  ze  zwierciadła. 
<Now.  z  Gr.  ćnoptron  =zwiereiadło-(-inanteia=: 
wróżenie  > 

[Enos]  p.  I.  Eno.     <Zam.  enoz  =  enoż  =  anoż> 

[Ensa,  y,  blm.]  p.  Ansa. 

XEn8iak,  u,  Im.  I  jrrzyprawa  do  wina:  Wino 
muskatow%  podkurzać  gałką  naks/.tałt  enslaku. 
Haur.     <Nm.  Ein8chlag  =  zaprawa > 

Entelechia,  i,  blm.  fil.  u  Arystotelesa:  \.  for- 
ma, działająca  na  martwą  bierną  materję  i  ura- 
biająca ją  10  osobnika.  2.  przyczyna  sprawcza  i  ce- 
lowa zarazem  każdej  oddzielnej  istoty.  3.  organizm, 
ustrój  żywy.  4.  dusza  kształtująca  organizm.  <  Gr. 
entel4cheia> 


EOCEŃ 

Enterotomja,  I,  Im.  e  lek.  przecięcie,  rozcięcie  je* 
lii.  <Now.  z  Gr.  ćnteron  =  wnętrzności -|--to- 
m(a  =  cięcie  > 

Entomolog ,  a.  Im.  owie  badacz  entomologji. 
<Now.  z  Gr.  óntomon  =  owad-f-- logos  =  znawca  > 

Entomologiczny  przym.  od  Entomologja:  Dzieło 
entomologiczne. 

Entomologja,  i,  blm.  część  zoologji,  dotycząca 
staiconogich.  <Now.  z  Gr.  ćntomon  =  owad-(-- lo- 
gia =  znawstwo  > 

Entreprener,  a,  Im.  rzy  =  Antreprener.  <Fr. 
entropreneur> 

Entreprenerski  przym.  od  Entreprener. 

Entreprenerstwo,  a,  Im.  a  podejmowanie  ś.  wy- 
konania robót  rządowych  a.  prywatnych. 

XEntrepryner,  a.  Im.   owie  =  Antreprener. 

Entrepryza,  y,  Im.  y  =  Antrepryza.  <Fr.  entre- 
prise> 

Entresol,  u.  Im.  e  =  Antresola:  Okna  entresolu 
wychodziły  na  podwórko  spokojne.  Krasz.  <Fr. 
entresol > 

Entropja,  i,  blm.  fiz.  ta  część  weumętrznej  energji 
ciała,  która  już  do  dalszych  przeobrażeń  jest  nie- 
zdolna.    <Gr.  entro])ia  dosł.  -  zwrócenie  > 

Entuzjasta,  y,  Im.  ^c\  I.  człowiek  łatwo  entuzjaz- 
mujący ś.,  zapaleniec.  2.  członek  pe>i'nej  sekty:  En- 
tuzjastów a.  zbogomowców  kaeerstwo.  Zygr. 
<Gr.  enthousiastes> 

Entuzjastka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Entuzjasta. 

Entuzjastycznie  przys.  od  Entuzjastyczny. 

Entuzjastyczny  przym.  od  Entuzjazm,  pełen  en- 
tuzjazmu: Przyjęcie  entuzjastyczne.  <Z  Gr.  en- 
thousiastikós> 

Entuzjazm,  u,  blra.  I.  zapał,  uniesienie.  2.  flL 
w  mistyce:  stan  natchnienia  przez  bóstwo;  stan  za- 
pału a.  podniecenia  władz  ducha  jako  skutek  kon- 
templacji idei  Boga;  stan  jasnowidzenia  przez  na- 
tchnienie boskie :  Porwany,  uniesiony  entuzjazmem. 
Wpaś(^,  wprawić  ś.  w  E.  Por.  Ekstaza  pod  1. 
<Gr.  enthousiasmós> 

Ertuzjazmov/ać,  uje,  owal  zapalać,  niecić  w  kim 
zapał.  E.  Ś.  wpadać  jo  entuzjazm,  zapalać  ś.:  Umiał 
ś.  E.  do  pojedynczych  przedmiotów.  Prus.  <Now, 
z  Gr.  enthousiasmós> 

Entuzjazmowanie,  a,  Wm.,  czynność  cz.  En- 
tuzjazmować. 

Entuzjazmowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Entuzjazmować  ś. 

Er.tymemat,  u,  Im.  y  lii.  I.  w  logice:  wniosek, 
sylogizm  skrócony;  uniiosek,  w  którym  jedna  prze- 
tlanka  nie  jest  wyrażona,  jako  powszechnie  znana, 
łatwa  do  domyślenia  ś.;  wniosek,  sylogizm  eliptyczny. 
2.  wniosek  analogiczny,  którego  większa  przesłanka 
jest  tylko  prawdopodobna.  (Arystoteles).  <  Gr. 
enthymema> 

XEnumeracja,  i,  Im.  e  wyliczenie.,  wymienienie, 
<Łć.  enumeratio> 

{Enuncjacja,  i.  Im.  e  oświadczenie,  wynwzetde^ 
obwieszczenie.     <Łć.  enunciatio> 

Enzootja,  i,  Ira.  e  wet.  clwroba  zaraźliwa  bydła, 
panująca  stale  w  pewnej  miejscowości,  in.  choro- 
ba stadna  okolicowa.  <Now.  z  Gr.  en  = 
w -f- zoon  =  zwierzę  > 

Enzyma,  y,  Ira.  y  chera.  ferment  nieorganizowa- 
ny  rozpuszczalny.     <Gr.  enzyme  =  kwas> 

Enzymowy  przym.  od  Enzyma:  Substancje  en- 
zym owe.  , 

Eń  nieod.  nazwa  litery  N. 

Eocen,  u,  blm.  gieol.  grupa  skat  osadourych 
trzeciorzędowycli  najstarszych.  <Now.  z  Gr.  eos  = 
jutrzeaka-j-kainós  =  nowy,  świeży,  wyraz,  utwo- 


095 


EOCENTCZNT 


EPIGON 


rzony  przez  gieologa  Ang'.  Lyella;  por.  mloce- 
niczny    i   pliocenieziiy> 

Eoceniczny  p.  Eoceński. 

Eocenowy  p.  Eoceński:  Eocenowa  gromada. 
Łab. 

Eoceński,  Eoceniczny,  Eocenowy  przym.  od 
Eocen:  Formacja  eoceń.sk.i   p.  Formacja. 

Eolimelodykon,  u,  Im.  y,  Eolipantaijon  rodzaj 
forlepjanu,  znanego  w  Warszawie  to  pierwszej  ■po- 
lowie XIX  wieku.  <  Now.  z  Gr.  Aiolos  =  Eol  -f- 
Melodykon> 

Eolina,  y,  Im.  y  org.  jeden  z  regiestrów  organo- 
wych.    <0d  imienia  Gr.  boga  wiatru  A(olos> 

Eolipantaijon,  u,  Im.  y  p.  Eolimelodykon.  <Now. 
z  Gr.  Aiolos  =  Eol-|-Pantaljon> 

Eolipila,  I,  Im.  e  fiz.  daw.  przyrząd,  służący  do 
okazania,  że  ruch  może  być  działaniem  pary  wywo- 
łany; przyrząd,  używany  do  wydymania,  gii^cia  i  lu- 
towania szkła  za  pomocą  płomienia  spirytusowego. 
<Now.  z  Gr.  A(olos  =  Eol  (bóg  wiatrów)-|-pylc 
=  wrota,  drzwi  > 

Eolski:  Arf  a  eolslia  =  struny  rozciągnięte,  hrzmiące 
za  powiewem  wiatru.  <Z  Gr.  Aiolos  =  bóg  wia- 
trów > 

Eon,  a,  Ira.  owie  fil.  w  spekulacji  gnostyków: 
istota  pośrednicząca  pomiędzy  stwórcą  a  stworzeniem: 
E.  'i\y  =  Demjurg.  E.  dobry  =  Chrystus.  <Gr.  aioii  = 
■wiek> 

Eozyna ,  y,  blm.  barwnik  anilinowy  kwaśny. 
<Now.  z  Gr.  eos  —jutrzenka,  z  powodu  barwy 
różowej  > 

Epakta,  y.  Im.  y  astr.  liczba,  używana  przy  ohli- 
czaniu  kalendarza,  wskazująca  wiek  księżyca  w  dniu 
Nowego  Roku,  t.j.  podająca,  na  ile  dni  przed  po- 
czątkiem roku  nowego  przypadał  ostatni  nów  roku 
poprzedzającego.  <  Now.  z  Gr.  epaktai  (dom. 
hemśrai)  =  dodane  (dni)> 

Epanafora,  y,  Ira.  y  powtórzenie  tego  samego 
wyrazu  na  początku  kilku  zdań  po  sobie  następu- 
jących.    <0r.  epanafora > 

XEpanalepsys  nieod.  ret.  bezpośrednie  powtó- 
rzenie na  końcu  okresu  słowa,  początek  jego  skła- 
dającego.    <Gr.  epaa41epsis> 

X  Epanodos  nieod.  ret.  figura,  polegająca  na 
zwracaniu  i.  do  glóionego  przedmiotu,  od  którego 
poprzednio  zboczono.      <Gr.  ejiAnodo3> 

Eparch,  a,  Im.  owie  (w  (irecji  i  Rzymie)  rządca 
tuojskoury  a.  administracyjny  w  kolonji  a.  prowincji. 
<Gr,  óparchos> 

Eparchja,  i,  Im.  e  I.  proiuincja,  rządzona  przez 
eparcha;  wielkorządztwo.  2.  djecezja  biskupa  obrząd- 
ku wscJiodniego.    <Gr.  eparcliia> 

Epenteza,  y.  Im.  y,  XEpentezys  wtrącenie  głoski 
a.  zgłoski  w  wyraz.      <Gr.  epenthesis> 

XEpentezy8  nieod.    p.  Epenteza. 

EpI  -  chom.  używa  ś.  niek.  dla  odróżnienia 
związków,  których  skład  a.  budowa  pozoMawiają 
petone  wątpliwości:  Epichlorohidryna.  <Gr.  przyi- 
mek  epf  =  na> 

Epicentrum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów:  E.  sejsmiczne, 
gie.  =punkt  powierzchni  ziemi,  leżący  wprost  nad 
centrum  sejsmicznym.  <  Now.  z  Gr.  epi  =  na-|-kón- 
tron  =  środek  > 

Epioheremat,  u.  Im.  y  fil.  w  logice:  umiosek  a. 
dowód  złożony,  którego  część  każda  z  kolei  poparta 
jest  dowodem  a.  loysnuta  z  wniosku.  <Qr.  epi- 
ehoirr-ina-  wniosek  > 

Epicki  p.  Epiczny. 

Epicykl,  u,  Im.  e  astr.  =  a)  kolo,  toczące  i.  jw 
okręyu  kołu    innego,     b)    szczeg.    (w    astronomji 


przedkopernikowej)  koło  obmyślone  dla  wyjaśnienia 
biegu  planet,  mianowicie  koło,  którego  środek  toczył 
ś.  po  okręgu  innego  koła  zwanego  deferentem,  po 
okręgu  zai  epicyklu  toczyła  ś.  planeta.  <Gr.  epi- 
kyklos  dosł.  =  koło  poboczne  > 

Epicyklojda,  y,  Im.  y  mat.  krzywa  opisana  przez 
punkt  okręgu  koła  toczącego  i.  po  innym  okręgu. 
< Now.  z  Gr.  epfkyklos  =  kolo  poboczne-j- -eides  = 
-  kształtny > 

Epicyklojdalny  mat.    mający  postać  epicyklojdy. 

Epiczny,  Epicki  epopei  dotyczący,  charakter  epo- 
pei mający,  opisowy,  bohaterski:  Poemat  E.  <Gr. 
epikós> 

Epidemicznie  przys.  od  Epidemiczny:  Cholera 
panuje  E. 

Epidemiczny  lek.  fepidemlus)  nagminny,  pospól- 
ny:  Choroba  epidemiczna.  Przen.:  Epidemiczna 
chęć  pisania. 

Epidemja,  i,  Im.  e  lek.  choroba  szeroko  panują- 
ca, choroba  nagminna,  po  spoina,  Xłoż- 
na,    pomór,  Xłożuica.     <Gr.  epidemia > 

lEpidemjolog,  a,  Im.  owie  znawca  epidemjologji. 
<  Now.  z  Gr.  epidemia  =  epidemja -{- -iógos  = 
znawca  > 

!  Epidemiologiczny  przym.  od  Epidemjologja, 
epidemiczny:  E.  charakter   cholery  azjatyckiej. 

X  Epidemjologja,  i,  blm.  lek.  nauka  o  chorobach 
nagminnych.  <Now.  z  Gr.  epidemia  :^  epidemja 
-]-- logia  =  nauka  > 

Epidot,  u.  Im.  y  min.  wodny  krzemian  wapnia, 
glinu  i  żelaza,  tworzący  kryształy  jednoskośne,  pra- 
wie zawsze  zabarwione,  najczęściej  zielone  i  żółte, 
odznaczające  ś.  trójbarwnością  i  należące  do  ka- 
mieni ozdobnych.  Odmiany:  B  u  k  1  a  n  d  y  t ,  czarny, 
zawierający  wiele  żelaza;  P  i  s  t  a  c  y  t ,  pistacjowo- 
a.  czarniawo-zielony ,  tworzący  agregaty  krystaliczne, 
pręcikoioate,  ziarniste,  zbite  i  ziemiste;  Pjemontyt 
a.  E.  manganowy,  czarniawo-fijołkowy  i  czer- 
wonaioo-czarny.  <Now.  z  Gr.  epidosis  ::i  dodatek, 
przyrost > 

xEpifanja,  i,  blm.  święto  Trzech  Króli.  <Gr. 
epifAneia  dost.  =  zjawienie  ś.  > 

Epifenomen,  u.  Im.  y  fil.  w  psychologji:  zja- 
wisko dodatkowe;  zjawisko  psychiczne  a.  stan  świa- 
domości, rozważany  jako  dodatkowy  do  odpowied- 
niego procesu  fizycznego;  zjaicisko  nieistotne,  samo 
przez  ś.  nic  nie  znaczące;  znak  podmiotowy,  pod- 
miotowa  strona  odpowiedniego  procesu  fizycznego. 
<Gr.  epifainómenon  dosł.  =  zjawiające  ś.> 

Epifity,  ów,  blp.  gie.  rośliny  żyjące  na  drugich 
roślinach,  niezawsze  jednak  żywiące  ś.  ich  sokami, 
t.  j.  niezawsze  identyczne  z  pasorzytami.  <Now. 
z  Gr.  epi  =  na-|-fytón  =  ro.4lina> 

Epifityzm,  u,  blm.  istnienie  epifiłów  na  ciele 
roślin:  Nadzwyczaj  ciekawe  zjawisko  epifityzmu 
spostrzeżono  w  Brazylji.  Jent. 

Epigienetyczny  I.  biol.  epigienezy  dotyczący.  2. 
gie.:  Dolina  epigicnetyczna -</oima,  której  kieru- 
nek nie  odpowiada  obecnej  plastyce  powierzchni, 
będąc  wyznaczonym  przez  dawny  ksJult  powierzclini, 
t.  j.  przez  kształt  powierzchni  warstw,  które  nie- 
gdyś pokryioały  powierzchnię  obecną,  a  następnie 
zostały  zniesione.  <Now.  z  Gr.  epi  =  na-f-genet6s 
=  zrodzony,  powstały  > 

Epigieneza,  y,  blm.  biol.  stopniowe  rozwijanie  i. 
jestestw,  teorja  stopniowego  rozwoju. 

Epigon,  a,  Im.  owie  a.  i  potomny;  naśladowca  i  pro- 
pagator wielkich  idei  swych  poprzedników :  Brędy 
Cuvier'a  zwyrodniali  jego  epigonowie  uważają 
za  dogmat.     <Gr.  ep(gonos> 


aoa 


tPIGRAT" 
Epigraf,  u,  Im.  y    napiit,    dewiza,   godło.     <0i". 

Epigraficzny  pr;  ym.  od  Epigrafika  z  epup-afcm: 
Pomnik'  K.  PIpigraficzna  strona  na  medalach. 

Epigrafika,  i,  blm.  I.  nauka  o  epigrafach,  umie- 
jętność oilczytyionnia  napisów.  2.  zb.  epigrafy,  na- 
pisy: Z  prawdziwym  zbytkiem  rozsiadła  ś.  na 
nich  łacińska  E.,  zastępujsjjCa  malownicze  ozdo- 
by.    Krasz.   <Now.  z  Gfr.  epigrafe^ napis > 

Epigram,  u,  Im.  y  p.  Epigramat.  Mick. 

XEpigrama,  tu,  Im.  ta  ]•.  Epigramat. 

Epigramat,  u,  im.  y,  Epigram,  X  Epigrama  myśl 
wyrażona  w  wierszyku  krótkim  i  dowcipnym.  <Gr. 
epigTamma> 

XEpigramatologja,  I,  blra.  I.  zhiór  epigramatów. 
2.  p.  Epigramatyka.  <Now.  zGr.  epigrararaa  = 
napi.<;  -f--  logia  =  nauka  > 

Epigramatycznie  przys.   od  Epigramatyczny. 

Epigramatyczny  włdściwy  epigramatom,  krótki, 
zwięzły.   vStvl  E. 

Epigramatyk,  a,    Im.   oy,    Epigramatysta    autor 

epit/raniatów. 

Epigramatyka,  i,  blra.,  X Epigramatologja  naufca 

o  epii/ramatnch. 

Epigramatysta,  y,  Im.  śoi  p.  Epigramatyk. 

Epika,  i,  blm.  rodzaj  poezji  opowiadająco-opi- 
BOicy. 

.'Epikrytyczny  lek.  epikryzy  dotyczący. 

lEpikryza,  y,  blm.  lek,  (epicrisis)  sąd  o  choro- 
bie po  jej  ukończeniu,  wnioski  ostateczne  o  niej. 

Epikureizm,  u,  blm.  (ii.  I.  fdozofja  a.  nauka 
o  moralności  Epikura;  kierunek  fil.  szkoły  Epiku- 
ra. 2.  etyka  uznająca  używanie  zmysłowe  za  naj- 
wyższe dobro  moralne  (fałszywie  zrozumiany  epi- 
kureizm). 3.  przen.  zmysłowość,  hołdowanie  zmy- 
słowości; Ud)Owanie  i.  w  uciechach  zmysłowych;  roz- 
pusta, rozwiązłość.  <  Now.  od  imienia  filozofa 
Gr.  Epikoiiros> 

Epikurejczyk,  a,  Im.  cy  fil.  I.  zwolennik,  wy- 
znawca poglądów  EpiJcura;  filozof  szkoły  a.  kierun- 
ku Epikura;  zwolennik  epikureizmu.  2.  przen. 
zwolennik  zmysłowości  (t.  j.  J  niszy  wie  pojętego  epi- 
kureizmu), rozpustnik. 

EpikurejskI  fil.  I.  zgodny  z  pogląilinti  Epikura; 
w  duchu  jilozofji  Epikura  pojęl'i;  epikureizinem  na- 
cechowany:  Filozof  ja,  moralność  epikurejska.  2. 
przen.  zmysłowy,  zmysłowość  podnoszący  do  zasady; 
rozwiązły,  rozpustny. 

Epilema,  y,  Im.  y  ret.  zarzut,  który  mówca  sam 
sobie  czyni,  hy  uprzedzić  przeciwnika  i  z  gói^y  go 
odeprzeć.     <Gr.  epilemma> 

Epilepsja,  i,  blm.  lek.  p.  Padaczka.  <Qr.  epi- 
iTpsis  a.  epilepsfa> 

Epileptyczny  lek.  p.  Padaczkowy. 

Epileptyk,  a.  Im.  oy  człowiek  chory  na  padaczkę. 
<(ir.  e|)ileptikós> 

Epilog,  u,  Im.  i  zakończenie  utworu  piśmiennicze- 
go, o.'il(ilni  rozdział:  E.  poematu,  powieści.  Przen. 
wog.  kouiec,  zakończenie:  E.  Sprawy,  j»rocesu. 
<Gr.  (•|ii''ogos> 

Epilogowy  przym.  od  Epilog:  Artykuł  E.  o  skoń- 
czonych uroczystościach. 

lEpisjer,  a,  Im.  owie  kupiec  korzenny:  Markiz, 
etarajj^cy  ś.  o  córkę  bogatego  episjera.  Orzesz. 
<Fr.  ^picier> 

lEpisjerski  przym.  od  Episjer:  Klasa  episjerska. 
Jeż. 

[Episjerstwo,  a,  blm.  ogół  episjerów:  Schlebiać 
episjer.stwu. 

Episkop,  a,  Im.  owie  Inskup,  szczeg.  wschodniego 
obrządku:  Nriniicsfnik  episkopa  polskiego.  Roi. 
<Gr.  e]>iskopos  =  dozorca >  i 


EPITTT^ATOR 

Episkopalny  I.  należący  ilo  biskupa,  Iń.-^kupir 
Zjechał  do  Wilna  dla  objęcia  swojej  djecezji 
i  zamieszkania  w  swoim  episkopalnym  i)ałacu. 
Rzew.  Rezydencja  episkopalna  reprezentowała 
źródło  dochodu.  Roi.  2.  dotyczący  religji  państwo- 
wej w  Anglji,  anglikański:    Kościół  E. 

Episkopat,  u,  blra.  !.  konsekracja  biskupa.  2. 
święcenie,  godność,  władza  biskupia.  3.  zb.  biskupi: 
Ottonowi  towarzyszyli  zapewne  i  jiizedstawiciele 
episkopatu  niemieckiego  wraz  z  Gi/lerem,  me- 
tropolitjj  magdeburskim.  Pleb.  "Wśród  polskiego 
episkopatu  nie  znala/ł  król  na  razie  pewnych 
i  gorliwych  pracowników.  Mor.  K.  4.  a.  Episko- 
pja  biskupstwo,  djecezja. 

Episkopi,  Episkopski  przym.  od  Episkop:  Pierw- 
szy kanon  apostolski  o  urzędzie  episkoplra  po- 
wiada. Bart. 

Episkopja,  i.  Im.  e  p.  Episkopat. 

Episkopski  p.  Episkopi:  Danjel  odznaczył  k. 
w  onej  burdzie,  nazwanej  w  protestach  nieszczę- 
śliwym wjazdem  do  rezydencji  episkopskiej.  Roi. 

Episkopstwo,  «,  Im.  a  biskuj)stwo  loschodniego 
obrządku:  Młodzieniaszkowie  zaledwie,  pomagają, 
już  matce  w  rabowaniu  kraieciów,  do  epigkop- 
stwa  należących.  Roi. 

Epistemolugja,  i,  blm.  fil.  p.  Teorja.  <Now 
z  Gr.  episteme  =  nauka,  poznawanie -}-- logia  = 
nauka> 

Epistolarjusz,  a,  Im.  e  zbiór  listów:  E.  rodziny 
Sobieskich.     <Łć.    epistolariiis    dosł.=  Iistowy> 

Epistolarny  przym.  od  Epistoła,  unijąry  charak- 
ter listu:  Co  ś.  napocił  nad  raptularzami  każde- 
go utworu  epistolarnego ,  trudno  dać  wiary. 
Krasz.     <  Łć.  epistolaris  =  listowy  > 

XEpistolografja,  i,  blm.  sztuka  pisania  listów. 
<Gr.  epistolografia  =  pisanie  listów  > 

Epistoła,  y,  Im.  y  I.  list,  daw.  szczeg.  tcierszo- 
wany,  dziś  szczeg.  długi  i  mi/fny:  Gallus  loz^iisuje 
ś.  w  dedykacje,  epistoły  (prologi),  epilf>gi.  Lei. 
Opowieda  święty  Ambroży  w  jedne  epistole.  Op. 
2.  część  mszy,  in.  lekcja.  <Łć.  epistoła,  z  Gr. 
epistole -zlecenie,  poselstwo,  list> 

Episylogizm,  u,  Ira.  y  fil.  w  logice:  1.  sylot/izm 
a.  wniosek  dodatkowy,  dopełninj(fcy  inny  wniosek. 
2.  postępujący  a.  syntetyczny  łańcuch  wniosków. 
Przeć.  Prosylogizm.  <Now.  z  Gr.  epi  =  na,  nad 
-j-Nylogizm  > 

Epitaf.  u.  Im.  y  p.  Epitafium. 

X  Epitafja,  i,  Im.  e  p.  Epitafjum. 

Epitafjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów,  Epitaf, 
X  Epitafja  napis  na  grobie,  luujrobek;  kamień  gro- 
bowy.    <Gr.  epitAfion> 

Epitalam,  u,  Im.  y  p.  Epitalamjum:  Nie  obeszło 
ś.  bez  epitalamu.  Krasz. 
Epitalamjum,  w  Ip.  nieod..  Im.  a,  ów,  Epitalam 

pieśń  weselna.  <Now.  z  Gr.  epithalńmios  =  dosł. 
nadłożniczy  > 

Epitet,  u.  Im.  y  przezwisko  stałe,  dane  komuś  a. 
czemuś  dla  oznaczenia  jakiejś  szczególnej  cechy  (np. 
Achilles  szybko''ogi,  kruk  czarnopióry).  Przen.: 
Obsypać  kogoi  niej)c)ch]ebnemi  epitetami  (=  wy- 
razami, przezwiskami).     <Gr.  epitheton> 

Epitomator,  a,  Im.  owie  fen,  co  robi  skrócenia, 
wyciągi  z  dzieł  innych  autorów:  Późniejsi  epito- 
matorowie,  uwiedzeni  powaga  Długosza,  krze- 
wili i  rozsiewali  liczne  przeciw  historji  błędy. 
Wlszn.  <Now.  z  Gr.  epitom^  =  skrócenie,  wy- 
ciąg > 

Epiurator,  a,  Im.  y  aparat,  służący  do  oddzie- 
lania  przedgonów    {eterów)    zrektyjikować  ś.  mają- 


fi07 


EPIZOD 

eego  spirytusu  surowego:  E.  Bormana.  <Z  Fr. 
^purer  =  oczyszczać  > 

Epizod,  u,  Im.  y  I.  ustąp  w  utworze  piinuenni- 
czym,  nie  należący  do  właściwego  przedmiotu.  Przen.: 
Wchodzi  ona  (miłość)  do  życia,  jako  E.,  bardzo 
ważny  wprawdzie  i  bardzo  wpływowy,  ale  nie 
j)ochłaniający  całego  umysłu,  całej  duszy  czło- 
wieka. Cłiiii.  2.  przen.  zdarzenie,  wypadek:  Nie- 
przyjemny E.  Zdr.  Epizodzik.  <Gr.  epeisódion 
dosł.  =  wnijście  (dom.  aktora)  > 

Epizodycznie  przys.  od  Epizodyczny:  Dla  prądu 
to  tego  głównie  podnosimy  E.  pobyt  wojewody 
w  Perejasławiu.  Jeż. 

Epizodyczność,  I,  blm.  rz.  od  Epizodyczny: 
Układowi  dzieła  możnaby  zarzucić  E. 

Epizodyczny  w  epizodach  przedstawiony,  wtrąco- 
ny, mimochodem  opowiedziany:  Niezbędnym  ś.  zda- 
ło dać  epizodyczne  obrazy  osób,  cliarakterów 
i  współczesnycli  wypadków.  Krasz. 

Epizodzilt,  u,  Ira.  i  p  Epizod:  Zna  ś.  jej  sto- 
sunki domowe,  majątkowe,  najdrobniejsze  epizo- 
dziki  z  jej  życia.  Bał.  Musi  h.  ukrywać  jakiś 
skandaliczny  E.  z  życia.  Bał, 

Epizoiczny  tyjący  na  zicierzątach:  Nawet  wiel- 
kie morskie  glony  często  obierajjj.  sobie  epizoiez- 
ne  siedziby.  Jent.  <Now.  z  Gr.  epf  =  na,  nad -[- 
zOon=:  żyjątko,  zwierzę  > 

Epizoizm,  u,  blm.  istnienie  pasorzytów  na  ciele 
zwierząt:  Niezwykły  objaw  epizoizmu  odkryto 
j)rzed  kilku  laty  na  leniwcach.  Jent. 

Epizootja,  i,  Ira.  e  wet.  zaraza  na  zwierzęta  za- 
niesiona i  przemijająca,  po  morek.  <Now.  z  Gr. 
epi  =  na,  między  =  z6on  =  zwierzę > 

Epizootycznie  przys.  od  Epizootyczny:  Ta  cho- 
roba zwierząt  szerzy  ś.  E. 

Epizootyczny  przym.  od  Epizootja,  szerzący  ś. 
zaraźliwie  między  bydłem,  grasujący  między  bydłem: 
Cbiiroby  epizootyczne. 

Epizować,  uje,  owal  nadawać  charakter  epiczny: 
Mickiewicz  nie  epizuje  mowy  swych  osób.  Chm. 

xEpocłia,  y,  Im.  y  p.  Epolca.  Wor.  Oznaczone 
być  powinny  epochy  pewne  do  poznania  i  obra- 
eiiowania  czystych  dochodów  gruntowych.  Strojn. 
<(}r.    epoche> 

Epoda,  y,  Im.  y  rodzaj  utworu  lirycznego.  <Gr. 
epf)ide> 

Epol(a,  i,  Im.  i,  XEpoctia  I.  okres  czasu,  czasy, 
wiek:  E.  odrodzenia.  E.  Konarskiego.  2.  punkt 
czuciu,  odznaczający  ś.  jakim  ważnym  wypadkiem, 
jninkl  zwrotny:  Wynalezienie  druku  stanowi  epokę 
w  dziejach  cywilizacji.  To  stanowi  epokę  w  mo- 
im życiu.  Kras.  A.  3.  astr.  chwila,  do  której 
H.  stosuje  wskazane  połoienie  ciała  niebieskiego.  4. 
łiz.  chwila,  do  której  i.  stosuje  wskazane  położenie 
ciała,  idegającego  ruchowi  per  jody  cznemu,  szczeg. 
ruchowi  falowemu.     <:p.  Epocha> 

Epokowy  stanouńący  epokę ,  pamiętny,  ważny, 
7n(itaii'>my,  wybitny:  Wyilarzenie  epokowe. 

Epolecik,  u,  Im.  i  p.  Epolet. 

Epolet,  u,  Ini.  y  naramiennik  na  mundurze  woj- 
sk(>ii'inii.  Zdr.  Epolecik.     <Fr.  ći)aulette> 

Epopeiczny  iwielny,  podniosły,  okazały,  wspania- 
li/: 'l'e  pojiioły  (Napoleona),  ten  pogrzeb  morski, 
ten  lud  wielki,  czekający  na  brzegu,  to  jedna 
chwila  i'p<)i)ei('zna  czasu  naszego!  Krasiń. 

Epopeja,  i,  Ini.  e,  Epos  rodzaj  utworu  poetyckie- 
go, itpDiciailający  o  zdarzeniach,  obchodzących  cały 
naród,  poemat.  Przen.:  Epizody  wielkiej  epopei 
panowania.  Rzew.     <{Jr.  epopoiia> 

Epos,  u.  Im.  y  p.  Epopeja:  E.  zwierzęcy.  <Gr. 
ćpos  > 


EREZIE 

Eprewa,  y,  Im.  y  fot.  odbitka  fotograficzna. 
<Fr.   ćpreuve> 

Epruwetka,  i,  Im.  i  chem.  rurka  z  jednego  koń- 
ca zamknięta,  używana  we  wszystkich  doświadcze- 
niach na  małą  skalę,  Xdoświadczalnik,  pro- 
bierka,  probówka.     <Fr.  ćprouvette> 

Epsomit,  u,  Im.  y  min.  naturalny  siarczan  wod- 
ny magnezu,  tworzący  kryształy  różnoosiowe,  a  tak- 
że agregaty  ziarniste,  włókniste  i  ziemiste,  używany 
za  środek  lekarski  i  do  otrzymywania  węglanu  ma- 
gnezu. <0d  nazwy  miasta  Ang.  Epsom,  gdzie 
sól  ta  się  znajduje  > 

Epu  I  epu  I  zł.  unjraz  pocichu  wymawiany  dla 
zwrócenia  uwagi  toioarzysza  o  nadchodzeniu  kogoi. 
<?> 

Epuzer,  a,  Im.  owie  żart.  mężczyzna,  mający 
chęć  do  żeniaczki  i  posiadający  odpowiedni  po  temu 
majątek  a.  stanowisko,  kandydat  do  małieństwa. 
<Fr.  ćpouseur> 

Er  nieod.  nazwa  litery  Ii. 

Era,  y,  Im.  y  I.  wielki  wypadek  w  dziejach 
ludzkości,  od  którego  zaczyna  ś.  rachuba  lał:  E. 
żydowska,  chrześcijańska,  mahometańska.  2.  bł. 
epoka,  okres  czasu.     <Łć.  późń.  aera> 

1.  Erb,  u,  blm.,  chem.  pierwiastek  metaliczny,  nale- 
żący do  rodziny  metali  ccrytowych,  Er.  <0d  nazwy 
miejscowości  Szwed.  ytterby> 

2.  Erb,  u,  Im.  y  I.  [E.]  dziedzictioo ,  spadek. 
2.  X  własność  dziedziczna,  szlachecka:  Po  sławnym 
synodzie  Łęczyckim  okryła  ś.  Polska  bujnym 
porostem  ślachty  i  erbów.  Szaj.  <Nm.  Erb(e), 
stąd  też  Herb> 

[Erbować,  uje,  owal]  dziedziczyć,  brać  spadek. 
<p.  2.  Er.i> 

xErbowy  przym.  od  2.  Erb:  Dziedzice  alodjal- 
ni,  protoplaści  późniejszej  szlachty  polskiej,  mieli 
szeroko  rozpostarte  rody  erbowe.  Szaj. 

[Erc-marszalek ,  Ika,  \m.  Ikowie]  feldmarsza- 
łek; marszałek  w  szopce:  (Król  mówi:)  Zawołajcie 
mi  erc-marszałka!  <  Zmieszanie  Ero-  (Nm. 
Erz-)  =  arcy  z  Feldmarszałek  > 

Erdredonka,  i,  Im.  I  zool.  p.  Kaczka.  <  p.  Edre- 
don> 

Ereb,  u,  blm.  poet.  podziemna  kraina  ciemności, 
piekło.     <Gr.  ćrebos> 

Erekcja,  i,  Im.  e  I.  założenie,  wzniesienie,  wysta- 
wienie, wybudowanie,  fundacja:  E.  gmachu,  kościo- 
ła. 2.  dokument,  świadczący  o  tcybudowaniu  czegoś: 
Erekcji  kościół  w  Jedlnie  nie  posiada.  Gac.  3. 
wysztyftowanie,  toystawienie:  E.  strzelców  dla  wojsk 
koronnych.  4.  X(w  astrologji)  szukanie  gwiazdy, 
pod  którą  ś.  kto  urodził:  Erekcją  komu  czynię, 
narodzenia  jego  godziny  a.  gwiazdy  pytam,  szu- 
kam. Kn.  5.  wyprężenie  prącia,  fwzwód.  <Łć. 
orectio> 

Erekcyjny  przym.  od  Erekcja:  Zapis  E.  Teodo- 
ra Korjatowicza.  Stadu.  Akt  E.  Tablica  erek- 
cyjna. 

XErem,  u,  Im.  y,  xErmitaź,  Eremitarja  miesz- 
kanie ])ustelnika,  pustelnia.  <Gr.  ćremos  =  samot- 
ny, pusty  > 

X  Eremit,  a,  Im.  cl  p.  Eremita. 

Eremita,  y.  Im.  ci,  X  Eremit,  x  Eremiłarz  pu- 
stelnik, .samotnik.     <Gr.   ereinitgs  =  j>usteliiik  > 

XEremitarja,  i.  Im.  e  p.  Erem.  <Z  (ir.  eremi- 
tes  ;-■  pu.stelnik> 

X  Eremitarz,  a.  Im.  e  p.  Eremita. 

[Ereśt,  u,  Im.  y]  =  Areszt. 

[ErezielJ  wołanie  na  owce  przy  nadawaniu  im 
innego  kierunku.  <  Zap.  z  Węg.  Orizkedik  = 
strzec  ś.> 


fi98 


KRFAJL 

Erfajl,  a,  Im.  e  noż.    pUnik  (jruho  ciąlij.      <?> 

Erga,  i,  liii.  i  liz.  w  układzie  miar  bezwzględnym 
feihiDstka  do  mierzenia  pracy  czyli  energji,  praca 
poirzcfma  do  pokonania  jednej  dyny  na  przestrzeni 
jedne.fii  centymetra.   <Now.  z  Gr.  ćrgon  =  prat<a> 

XErgal,  a,  blra.  fiz.  energja  potencjalna.  <Now. 
z  Gr.  łTgon  =  praca > 

XErgoci8ta,  y,  Ira.  ŚOi  ten,  co  uparcie  dysputu- 
je.   <Z  Fr.  ergoter  =  uparcie  dysputowae  > 

Ergograf,  u,  lin.  y  przyrząd  do  zapisywania  ilo- 
ici  wykonywanej  pracy.  <Now.  z  Gr.  urgon  = 
praca+  -  grMos  =  -pis  > 

Ergometrja,  i,  blm.  (w  naukach  przyrodniczych) 
mierzenie  pracy. 

Ergometryozny  przyra.  od  Ergometrja:  Przy- 
rząd K. 

Ergotyna,  y,  blm.  apt.  loyciąg  ze  sporyszu. 
<Z  Fr.  ergot  =  sporysz  > 

Ergotyzm,  u,  blm.  skhnnoió  do  sporów:  E,  teo- 
logiczny rozprzestrzenił  ś.  w  stanie  świeckim 
społeczeństwa.    Chm.      <  Fr.  ergotisme> 

Erjometr,  u,  Im.  y  narzędzie  do  mierzenia  deli- 
katności tkaniny^  w  e  ł  n  o  ni  i  e  r  z.  <  Now.  z  Gr. 
śrion  =  wełna-f-mśtron  =  -  mierz  > 

lErkier,  u,  Im.  y  ganek,  balkon:  Grube  mury, 
erkiery,  wieże  narożne  i  okna,  opatrzone  kra- 
tami. Tat.  <  Nm.  Aerker  a.  Erker,  skąd  też  Al- 
kierz > 

Erkuszka,  I,  Im.  i  zool.  (cyprinus  phoxinus) 
rodzaj  ryby.      <?> 

[Eriik,  a,  Ira.  i]  p.  [Jarlyk]. 

X  Ermitaż,  u,  Im.  e  p.  Erem.   <Fr.  ermitage> 

Ernagiel,  gla,  Ira.  gle  powr.  kolek  drewniany 
a.  rogowy  do  rozkręcania  liny  a.  sznurka  w  da- 
nym miejscu,  aby  to  nie  wsadzić  koniec  drugiej  li- 
ny, drugiego  sznurka,  przy  szpicowaniu  (p.  Szpi- 
cować).      <Nm.  Oehrnagel> 

X  Erogowaó,  uje,  owal  wypro.^ić:  "Wynagro- 
dzenie kosztów,  JUŻ  na  dawnych  sejmach  ero- 
gowanych.  Paw.  <Z  Łó.  erogare  =  wybrać,  wy- 
prosić > 

Eros,  a,  blm.  fil.  I.  mihśó  Cpojęcie  zapoży- 
czone przez  filozofów  greckich  z  raitologji:  Erape- 
dokles,  Heraklit),  jako  jedna  z  zasad  wszechrze- 
czy (drugą  —  nienawiść),  pierwiastek  syntezujacy, 
organizujący  we  wszechświecie.  2.  (w  filozofji  Pla- 
tona) p.  Miłość.      <Gr.    ćr5s  =  miłość  > 

Erotematyczny,  Sokratyczny  fil.  polegający  na 
pytaniach  i  odpowiedziach:  prowadzony  metodą  za- 
dawania pytań.,  posługująi  y  ś.  pytaniami:  Naucza- 
nie erotematyczne.  Wykład  E.  Metoda  naucza- 
nia erotematyczna.  Por.  Akroamatyozny.  <Gr. 
erótematikós> 

!  Erotoman,  a,  im.  i  człowiek,  podlegający  obłędo- 
wi miłosnemu:  Większość  inteligientnych  eroto- 
manów wywodzi  pewno  swój  ród  od  kochanka 
i  niewolnika  celtyckiej  wróżki.  Mat.  I.  <Qr. 
erótomdnes  > 

Erotycznie  przys.  od  Erotyczny:  Pomimo  wro- 
dzonej nieśmiałości  do  kobiet,  serce  jednak  po- 
czyna w  nim  bić  E.    Kasz. 

Erotyczny  miłości  płciowej  dotyczący,  lubieiny : 
Wier.*;/,  sonet    E.     <Z   Gr.   er6tikós  =  miłosny > 

Erotyk,  u.  Im.  I  wiersz  miłosny.  <Gr.  eróti- 
kón  =  utwór  miłosny > 

Erotyzm,  u,  blra.  kierunek  xo  literatwze,  które- 
go głównym  przedmiotem  jest  miłość  płciowa. 
<Now.  z  Gr.  ćrós  =  miłość  > 

Erozja,  i,  Im.  e  gie.  wyżłabiające  działanie  wo- 
dy płynącej  (działalność  Unijna   w  przeciwstawieniu    \ 


ERTfTROCENTATTRYNA 

do  działalności  powierzchniowej  czyli  ablacji).  <Łć. 
erosio> 

Erozyjny  przym.  od  Erozja:  Kraina  erozyjna. 
Erozyjne  doliny  rzek.  Gie.:  Góry  erozyjne  =  .9oV(/ 
powstałe  z  równiny  wskutek  gęstego  jej  pokrajania 
przez  erozję. 

Erpetologja,  i,  blm.  część  zoologji,  dotycząca  ga- 
dów. <Now.  z  G.  herpetón  =  płaz,  gad-|-- logia 
= nauka > 

Errata,  y.  Im.  y  ż.  a.  Errata,  errat,  blp.  ni. 
spis  omyłek  drukarskich,  sprostowania.  <Łć.  erra- 
ta  =  omyłki  > 

Erratyczny  gie.:  Głazy  erraty czne  =  umesioMe 
przez  lodowce  i  osadzone  w  innym  nnejscu,  in.  gła- 
zy   błędne.'    <Łć.  erraticus> 

KErszt,  a,  Im.  owie  p.  Herszt. 

tErszyb,  u.  Im.  y,  fHerszyb  gór.  (w  kopal- 
niach olkuskich)  szyb  główny.  <Nra.  erb-  =  dzie- 
dziczny-f-Szyb> 

Erubescyt,  u,  blm.  tech.  rodzaj  rudy  miedzianej. 
<Now.  z  Łć.  erubescere  =  czerwienieć > 

Erudycja,  i,  blm.  I.  wiedza  rozległa  i  grunto- 
wna. 2.  mek.  głęboka  znajomość  literatur  klasycznych. 
<Łć.  eruditio> 

Erudycyjnie  przys.  od  Erudycyjny:  Mickiewicz 
potrafił  obudzić  w  słuchaczach  zajęcie  dla  dzie- 
jów literatury  łacińskiej,  która  bywała  zazwy- 
czaj rutynicznie,  oschle,  wyłącznie  E.  traktowa- 
na. Chm. 

Erudycyjny  przym.  od  Erudycja:  Nie  wdaje  ś. 
w  żadne  pożyczane,  wyszukane,  erudycyjne  wy- 
słowienia. Lei.  Francuskie  i  niemieckie  erudy- 
cyjne nowostki.  Lei.  (  =  naukowe). 

Erudyt,  a,  Ira.  ci,  Erudyta  człowiek,  inający  roz- 
ległe i  gruntowne  toiadomości.      <Łe.  eruditus> 

Erudyta,  y,  Im.  ci   p.  Erudyt. 

Erudytka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Erudyt. 

Erupcja,  i.  Im.  e  wybuch  (wulkanu):  E.  wulka- 
niczna. Góra  zwykle  pewnemi  symptomatami 
zapowiada  każdą  mającą  nastąpić  erupcję. 
Krasz.     <Łć.  eruptio> 

X  Erygować,  uje,  owal  I.  wznieść,  postawić,  toy- 
hiidoioać,  założyć,  ufundować:  Szkoły  erygowane 
być  nie  mają.  Vol.  Tutejszy  kościół  przez  kogo 
erygowany,  niewiadomo.  Gac.  2.  wysztyftować, 
utworzyć,  uformować,  wystawić:  Przyeliodził  z  cho- 
rągwią swoją  nowo  zaciężną,  na  tę  kampanją 
erygowaną.  Dyak.  Erygował  z  gruntu  regiment 
ordynacki.  Roi.  Związki  wojskowe  z  krzywdą 
ojczyzny,  a  na  pociechę  nieprzyjaciół  erygowa- 
ne. Sienk.  (  =  zawiązane).  3.  nakreślić,  sporządzić: 
Na  papierze,  podług  zwyczaju  wojennego,  szyk 
erygowali.  Dyak.  Kazałem  ministrowi  Adersowi 
w  gwiazdy  patrzyć...  Zaraz  erygował  figurę 
i  mówi,  że  złe  są  konjunktnry.  Sienk.  Mistrz 
misterną  laseczką  począł  kreślić  jakieś  figury 
i,  erygowawszy  jakąś  figurę,  podniósł  ś.  i  szep- 
tał jakieś  wyrazy.  Przybór.     <Łć.  erigere> 

XErygowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Erygować: 
Znalazł  ś.  fundusz  na  E.  siedmiu  bataljonów 
strzelców.  T.  K. 

Eryka,  i,  Ira.  i  roś.  wrzos:  Wielkie  liście  beto- 
nji  i  drobne  eryki  rzucały  na  ścianie  cienie  dzi- 
waczne. Mórz.     <Gr.  erike> 

lErystyczny  sprzeczający  ś.,  spory  jyroioadzącip 
Djalektyka  erystyezna,  czyli  sztuka  posiadania 
zawsze  racji.  <  Z  Gr.  eristikós  =  sporny,  sprzecz- 
ny > 

Erytrocentauryna,  y,  blm.  apt.  svł>stancja  kry- 
staliczjia,    otrzyinywana    z    rośliny    tysiącznik   ser* 


699 


ERyTROFITOSKOP 


ESKAMOTOWAĆ 


ilccznih.  <Now,  z  Gr.  erythrós  =  czerwony + 
k('iitaiirios  =  Centaurowy  > 

Erytrofitoskop,  u,  lin.  y  fiz.    p.  Erytroskop. 

Erytrofleina,  y,  blm.  apt.  truj({ca  krijstaliczna 
substancja,  otrzijmywana  z  kory  drzewa  erythro- 
phlaeum  guinense. 

Erytroglucyna,  y,  blm.  chein.  p.  Erytryt.  <Now. 

z  Gr.  erytlirós -czerwony-f-8'ly^'.y'*  =  s^°'^'^''> 

Erytromannit,  u,  blm.  chom.  |i.  Erytryt.  <Now. 
z  Gr.   erythrós  =  czerwony-|-Manna  > 

Erytroskop,  u,  im.  y,  Erytrofitoskop  liz.  j)rzy- 
rząd  optyczny,  rodzą/  okularów,  złożonych  z  dwu 
szkieł  róinoharwnych,  przez  które  rośliny  zielone 
wyda/ą  ś.  czerwonemi,  a  różne  inne  zabarwienia 
w  osobliwy  sposób  przeinaczone.  <  Now.  z  Gr. 
erythrós  -  czerwoiiy-|-skopós  =  -  widz  > 

Erytrozyna,  y,  blm.  tech.  barwnik  czerwony. 
<Now.  z  Gr.  erythrós  =  czerwony  > 

Erytryt,  u,  blm.,  Erytromannit,  Erytroglucyna 
chem.  alkohol  czterohidroksyluwy,  C\H.(,0,,  In.  l'i- 
cyt.     <Now.  z  Gr.  erythrós  =  czerwony.  > 

1.  Es,  a,  Im.  esy,  Xessy  I.  jedno  oko  na  kostce, 
a  daw.  i  na  karcie  (—as):  Kostki  wzisjwszy, 
rzucił  essy.  Haur.  Przen.:  Zawsze  umysł  jednaki, 
lub  essy  lub  zessy  kość  padnie,  nie  zmiesza  go, 
nie  zrzuci  z  imprezy.  Pot.  (—cokolwiek  mu  ś. 
zdarzy).  Niechaj  już  wedle  ich  wyroku  lub  es, 
lub  zes,  ja  za  prawo  przyjmuję.  Orzech.  ( ^  co- 
koiwieLb(idź).  2.  X  najmniejszy  ywichcik  złota  a. 
srebra:  Jeśli  to  pójdzie  na  wagę,  wiem,  że  wiele 
mu  essów  nie  będzie  dostawać.  Boh.  <Z  Łć. 
as  =  pieniądz  miedziany  > 

2.  Es,  a,  Im.  y  I.  kształt  łacińskiej  litery  S, 
(/zygzak,  wykrętas:  Gąsienica  esein  lezie.  Troć. 
2.  nieod.  nazwa  litery  S.  3.  a.  Esak  nóż  skrzy- 
rciony  w  kształcie  S.  4  część  kapitelu.  5.  W  Im. 
rodzaj' przyrządów  haczykoniatijch:  Haczyki  te  mu- 
siały być,  jak  teraz  esy.  Bud.  U  flisów  esy  za- 
kładają h.  na  oszewkę  podczas  gwałtownej  fali, 
i  na  tych  drugi  i  trzeci  rząd  tarcie  ś.  kładzie, 
gdy  wysoko  bije  fala.  L.  6.  Esy-Horesy  — ozdoby 
10  gzyqzaki,  girlandy  i  inne  linje  nieregularne.  7. 
[EsJ  skohelek  blaszany  cienki  formy  litery  S  do  za- 
bijania  w  czolacłi  drewna,  żełnj  nie  pękało  (xi  dębiny). 

8.  leśu.  sztuka  drzeira  dębowego,  w  dwuch  przeciw - 
nijch  kierunkacli  łukowato  w  kształcie  litery  S  wzrosła. 

9.  w  Im.  muz.  nieod.  dwa  wycięcia  w  górnej  dece 
narzędzi  smyczkowych  ksztuitn  S.    <  Od  głoski  S> 

3.  Es  nieod.  muz.  wita  e  z  bemolem,  czyli  ołmi- 
iona  o  pół  tonu,  równająca  ś.  dis  (na  narzędziach 
utemperowanych):  Symfonja  es  dur  a.  es  major. 
Gama  (z)  es  minor.  <  E  muz.  -\-  (e)s,  cecha  be- 
moli > 

Esak,  a,  Im.  i  p.    2.  Es. 

[Esanoyja,  I,  Im.  e|  p.  Esencja. 

Esaul,  a,  Ini.  owie  |).  Asawuła:  Pułkownik 
czerkaski  pełnił  lunkcję  esaula  gieueralnego,  t.  j. 
szefa  sztabu  przy  osobie  komisarza.  Jeż.  Odpo- 
wiedzieli esaułowie  ze  straży.    Sienk. 

Esauta,  y,  lin.  owie  =  Asawuta:  Zawołali,  po- 
szedłem; nie  iść  nie  można  było:  E.  prowadził. 
Jeż.  (zz  ekonom,  karbowy).      <p.   Asawuła> 

Esawul,  a,  Im.  owie  =  Asawuta. 

Esbukiet,  u,  blm.  rodzaj  perfum:  Podniosła  do 
góry  chusteczkę  od  nosa  batystową,  woń  esbu- 
kietu  wydającą.  Jeż.  <  Fr.  esbonquet,  skrócone 
z  essence  dc  bouoiiot  =  esencja    bukietowa> 

Eschatokól,  olu,  Im.  oly  zakończenie  pisma:  Te- 
go, co  nasze  doknmcnta  XII  wieku  w  swym  pro- 
tokole i  eschatokole  podają,  nie  należy  brać  na 
serjo.  Kętrz.  <Gr.  eschatokólliou  =  ostatnia 
stronica  pisma > 


Eschatologja,  i,  blm.  nauka  koicioia  o  rzeczach 
ostatecznych,  t.  j.  o  śmierci,  sądzie  ostatecznym  i  ży- 
ciu pozagrobowym.  <Now.  z  Gr.  ćschatos  =  ostat- 
ni -|-  -  logia  -  nauka  > 

Eseista,  y,  Ira.  Ści  autor  szhców;  pisarz,  uzdol- 
niony do  pisania  szkiców.      <Ang.   essayist> 

Esencja,  i,  Im.  e,  [Esancyja,  Asencyja]  I.  roz- 
twór skoncentrowany,  zaioieraj({cy  najgiówniejsze 
składniki,  wyciągnięte  z  jałcigoś  ciała,  wyciąg,  wy- 
war, odwar,  dekokl,  ekstrakt:  E.  z  ziół.  E.  herba- 
ty. E.  ponczowa.  E  octowa.  2.  przen.  treść,  istota, 
osnowa,  wątek:  Jest  E.  i  kadencja.  Prz.  E.  pisma 
tego  ta.  Troć.  3.  E.  w^giers^ka,  -  drogi  gatunek 
toina  węgierskiego.  4.  Xchem.  p.  Eteryczny.  5. 
Xfil.  p.  lep.  Istota.     <  Łć.  essentia> 

XEsencjalnie  przy.?,  od  Esencjalny.   Bohr. 

XEsencJalność,  i,  blm.  rz.  od  Esencjalny. 

xEsencjalny  I.  p.  Esencjonalny:  Kilka  słów 
esencjaliiyeh  kazał  bardzo  cienkim  piórkiem  na- 
pisać, aby  potym  mógł  one  wyskrobać.  Mat.  2. 
fil.  w  logice:  dotyczący  istoty  rzeczy,  cech  za- 
sadniczych, pierwotnych:  Definicja  esencjalna  (lep. 
definicji  istoty;  określenie  za  pomocą  cech  pierwot- 
nycli). 

Esencjonalnie  przys.  od  Esencjonalny:  Zmienić 
E.  formę  rządu.  Kai.  Systemat  E.  teologiczny. 
Roi. 

Esencjonalność,  i,  blm.  rz.  od  Esencjonalny. 

Esencjonalny  \.  złożony  z  najistotniejszych  skład- 
ników, pożywny,  posilny,  mocny:  Pokarm  E.  2. 
przen.  pełen  treści,  treściwy,  zwięzły,  silny:  Mowa 
esencjonalna.  3.  a.  X  Esencjalny  przen.  stanowią- 
cy istotę  rzeczy,  istotny,  ważny:  Nie  możemy  mu 
racji  i  słuszności  odmówić  w  tym  esencjonalnyra 
punkcie.  Jaroch.   <Z  Ł^.  essentia  =  byt,  istota  > 

Eseńczyk,  a,  Im.  cy  człotiek  pewnej  sekty  ży- 
dowskiej z  czasów  Clirystusa.  <Z  Hb.  asa -le- 
czyć, Chald.  asaya> 

Eses  nieod.  muz.  nuta  ś  z  bemolem  podwójnym, 
czyli  dwakroó  obniżona,  równająca  i.  d.  <E  muz, 
-|-(e)ses,  cecha  podwójnych  bemoli  > 

[E  sil]  p.  SI! 

[Esi!]  loykrzyknik  przy   odpędzaniu  kur. 

X  Esisty  p.  Esowaty:  Drzwi  stolarskiej  roboty 
z  esistemi  zawiasami  (wiek  XVIII).  <0d  nazwy 
litery  S> 

Eskadra,  y.  Im.  y  część  floty,  złożona  z  kilku 
okrętów.     <Fr.  escadre> 

Eskadron,  u,  Im.  y  I.  p.  Szwadron.  2.  część 
/lułka  jazdy,  złożona  z  czterech  kompanji.  <Fr. 
escadron> 

Eskadronlsta,  y,  Im.  ści  I.  dowódca  szwadronu, 
rotmistrz.  2.  kardynał,  który  w  konklawe  nie  jest 
stronnikiem  żadnego   dworu. 

Eskadrowy  przym.  od  Eskadra:  Pancernik  E. 

!  Eskalada,  y,  Im.  y  todzieranie  ś.  na  mury  po 
drabinach;  zakradanie  ś.  złodzieja  nie  przez  drzwi: 
O  eskaladzie  nie  było  co  myśleć.  Gors.  <Fr. 
escalado  > 

I  Eskaladować,  uje,  owal  wdzierać  i.  dokąd  po 
drabinach;  wchodzić  nie  przez  drzwi.  <Fr.  esca- 
lader > 

lEskaladowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eskala- 
dować: Możeby  ś.  nie  kompromitował  aż  do 
eskaladowania  cudzych  murów.  Es. 

Eskamoter,  a,  Im.  owie  kuglarz;  zręczny  zlo- 
dziij;  człowiek,  oszukujący  przy  grze  w  karty. 

Eskamoterski  przym.  od  Eskamoter:  Sztuczka 
eskamoterska. 

Eskamotować,  uje,  owal  I.  pokazywać  sztuki 
kuglarskie.  2.  kraść  zręcznie:   Wiedzą,   żem   eska- 


700 


ESKAMOTOWANTE 

inołował  woreczek  z  pieniędzmi  wekslarza.  Drz. 
<  Fr.  escainoter> 

Eskamotowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eskamo- 
tować. 

Eskapada,  y,  Im.  y  [.fałszywy  skok  konia.  2. 
wybryk,  swawola:  Szeptano  jeszcze  nazajutrz 
o  podejrzanej  eskapadzie.  Krasz.  <Fr.  esca- 
pade  > 

KEskarpa,  y,  Im.  y  p.  Skarpa.   <Fr.  escarpe> 

lEsklander,  dru,  Im.  dry,  lEsklandra  zgomze- 
nie,  skandal:  Nie  wystawisz  sobie,  co  za  E.  spra- 
wiło w  okolicy  naszej  to  małżeństwo.  Orzesz. 
<Fr.  esclandre> 

lEsklandra,  y,  Im.  y  p.  Esklander:  Cóż  mam 
poczj^i'-'  o  Iprawę  dać?  Jeszcze  g-orzej,  E.  Jeż. 

XEsklaważ,  u,  Im.  e  rodzaj  bransolety:  Kafta- 
nik z  szarei^o  płótna  z  długiemi  rękawami,  za- 
kończononii  esklawaiami  żelaznemi,  mosiężnemi 
bez  kamieni  i  pozłoty.  Octioc.  <Fr.  esciavage 
dosł.  =  niewola  > 

Eskont,  u,  Im.  y  =  Dyskont.     <Fr.    escorapte> 

Eskonto  nicod.  p.  Dyskont. 

Eskontować,  uje,  owal  =  Dyskontować.  <Fr. 
escompter  > 

Eskontowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eskonto- 
wać. 

Eskorta,  y,  Im.  y  strai  ochronna  dla  bezpieczeń- 
ttwa  w  drodze,  konwój:  Jechać  pod  eskortą. 
<Fr.  escorte> 

Eskortować,  uje,  owal  kogo  =  stanoroió  czyją 
eskortę,  zttrojno  odprowadzać,  towarzyszyć  komu  ja- 
ko strai  honorowa;  konwojować:  E.  aresztantów. 
Przen.  odprowadzać:  Panie  opuściły  salon,  eskor- 
towane do  powozów  ])rzez  wymokłe  hrabiątko. 
Bał.  Ir.:  Często  ją  eskortował  do  domu  (=  towa- 
rzyszył jej  mimo  jej  chęci).     <Fr.  escorter> 

Eskortowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Eskorto- 
wać. 

XEskortysta,  y,  Im.  ści  ten,  co  eskortuje. 

Eskulap,  a,  Im.  owie  żart.  lekarz,  doktór,  kon- 
syljarz.  <Łć.  Aeseulapius  (  =  Gr.  Asklepios)  = 
imię  lekarza  mitycznego > 

Eskuletyna,  y,  blm.  chem.  związek  CigllijO,, 
powstający  z  eskuUny,  która,  przybierając  cząsteczkę 
wody,  rozpada  ś.  na  cukier  i  eskuletynę.  <p. 
Eskulina> 

Eskulina,  y,  blm.  cliem.  glukozyd  z  kasztana 
gorzkiego,  OjoHj^Ojj,  in.  tucznik.  <Now.  zŁć. 
nazw.    kasztana  esculus  dosł.  ==  jadalny > 

X  Eskwibelka,  i,  Im.  i  myśl.  rodzaj  fuzji  my- 
iliwskiej:  Szturkały  i  w  zwierza  te  gwintówki, 
muszkiety,  raadrytki,  eskwibelki.  Sp.     <?> 

[Eso,  a,  Im.  a  a.  yl  I.  ielazo  w  Kształcie  li- 
tery S,  którym  umocowuje  ś.  siekierkę  na  toporzy- 
fku.  2.  ozdoba  na  drzwiach.  3.  wzór  na  pisan- 
kach: Esa  i  wiatraczki. 

Esowatość,  I,  blm.  rz.  od  Esowaty.  <0d  na- 
zwy litery  S> 

Esowaty,  y.  Esisly  mający  postać  litery  S:  Mun- 
sztuk  z  czanką  krótką  esowatą.  Dor.  Anat.:  Kiszka 
esowata  (S  rom&num)  -  końcowa  część  kiszki  .{/r»- 
6e/,  in.  X  kiszka  esowa  zagięta,  xeso- 
we  zagięcie,  zgięcie  biodrowe  okręż- 
nie y. 

xEsowieC:  wca,  Im.  wce  bud.  p.  Esownik. 

Esownica,  y,  Im.  e  p.  Esownik. 

Esownik,  a,  Im.  I,  Esownioa,  X  Esowieo  bml. 
członek  kroju,  np.  gzenis,  z  brzegu  iłohiasły,  przy 
nasadzie  loypnkly  na  podobieństwo  litery  S,  in. 
gruszce:  E.  prosty  i  odwrotny.  <0d  nazwy 
litery  S> 


ESTR 

X  Esowy  anat.  p.  Esowaty. 

Esówka,  I,  \m.  \  rodzaj  dachówki,  in.  dachów- 
ka h  o  I  e  n  d  e  rs  ka.  <6d  formy  i  nazwy  lite- 
ry S> 

Espanjoleta,  y,  Im.  y  drąiek  do  zamykania 
okna.     <  Fr.  espagnolette  > 

Esparceta,  y,  blm.  bot.  p.  Sparceta.  <Fr. 
esparcette> 

Esparto,  a,  blm.  kosz.  gatunek  ryżu  do  plecenia 
koszyków.   <Hp.  esparto  =  roślina,  Łć.  spartum> 

1  Esperantyzm,  u,  blm.  teorja,  mająca  na  celu 
rozpowszechnianie  języka  międzynarodowego  Espe- 
ranto:  Propaganda  esj)erantyzmu. 

Esplanada,  y,  Im.  y  płaszczyzna  sztucznie  tuy- 
gładzona,  szczeg.  przed  warownią  a.  budowlą.  <Fr. 
esplanade> 

X  Estafeta,  y,  Im.  y  p.  Sztafeta:  O  czym  gdy 
ś.  dowiedział,  zaraz  wysłał  estafety  do  kancle- 
rza lit.  i  do  Sapiehy  podkanclerzego  lit.  Mat. 
<p.  Sztafeta  > 

Estakada,  y,  Im.  y  I.  pomost,  wchodzący  dlaeko 
w  morze  dla  .spacerujących  to  miejscach  kąpielo- 
wych. 2.  rodzaj  lamy,  urządzonej  na  rzece  przez 
wbicie  wielkich  p<di.     <Fr.  estacade> 

X  Estamp,  u,  Im.  y  rycina  rznięta  na  miedzi, 
kopersztych,  miedzioryt.     <Fr.  estaiupO 

Ester,  u,  im.  y,  Estr  chem.  produkt  zastąpienia 
wodoru  w  ktoasie  przez  rodnik  alkoholowy,  eter 
złożony.     <Now.,  może  sztucznie  z    etor> 

Esteta,  y,  Ira.  ci  fil.  człowiek,  pisarz  wszystko 
rozważający  ze  stanowiska  esletijcznego;  skłonny, 
zdolny  dostrzegać  i  oceniać  iv  rzeczach  tylko  stronę 
estetyczną;  przesadnie,  jednostronnie  wrażliwy  na 
piękno  i  brzydotę.  <Gr.  aisthćtes  dosł.  =  czujący, 
do.strzegający  > 

Estetycznie  przys.  od  Estetyczny:  Charakter 
głównej  i)ostaei  nie  może  być  ani  E.  ani  etycz- 
nie uważany  za  dobry.  Chra.  (=pod  tozględem 
estelijcznym). 

Estetyczność,  I,  blm.  rz.  od  Estetyczny. 

Estetyczny  fil.  (i  posp.)  I.  do  estetyki  należący, 
w  zakres  estetyki  wchodzący.  2.  do  sądów  o  pięknie 
a.  brzydocie  zdolny,  przydatny :  Zmysł,  smak  E.  3. 
z  wymaganiami  estetyki  zgodny.  4.  warunkom  piękna 
odpowiadający,  poczucie  smaku  zadawalniaiąpy,  pięk- 
ny, guMowny:  Strój  E.  Postać  estetyczna.  <Gr. 
aisthetikós  dosł.  =  zdolny  czuć,   pojinować> 

Estetyk,  a,  Ira.  cy  fil.  (i  posp.)  I.  badacz,  znawca 
piękna  i  sztuki;  uczony,  specjalista  poświęcający 
i.  estetyce;  autor  estetyki  a.  rozpraw  o  pięknie.  2. 
człowiek  obdarzony  smakiem,  poczuciem  piękna.  3. 
człowiek  dbały  o  piękno,  loi/bredny  w  rzeczach  pię- 
kna.    <(h-.  aisthetikós- zdolny   do  czucia > 

Estetyka,  i,  blm.  fil.  I.  nauka  o  czuciach, 
o  zmysłach.  2.  E.  transcendentalna  (Kant)  - 
teorja  cza^n  i  przestrzeni  jako  form  intuicyjnych, 
w  które  umijsl  ujmuje  wszelkie  doświadczenie  zmy- 
słowe. 3.  nauka  o  pięknie  i  sztuce;  nauka  o  sma- 
ku, gu.icie  10  rzeczach  piękna.  4.  warunki  a.  wzglę- 
dy piękna;  piękno:  Brak  estetyki  (—piękna).  E. 
zuniedhana,  (  =  względy  piękna  zaniedbane).  <Now. 
z  Gr.  aisthetike  ż.,  p.  Estetyczny  > 

Estetyzm,  u,  l)l'ii.  fil.  lueranek  filozoficzno-lite- 
racki,  rozważający  i  oceniuj(icy  wszystko  ze  stano- 
wiska wyłącznie  estetycznego;  przesadna,  jednostron- 
ne rozmiłowanie    ś.    w  pięknie.    Por.  Dyletantyzm. 

XEstez„ologja,  I,  blm.  anat.  p.  Estezjologja. 

XE8tezjologja,  I,  blm.,  x  Estezeologja  anat. 
nauka  o  narzędziach  zmysłowych. 

Estr,  u,  Ira.  y  chem.  p   Ester. 


701 


ESTRADA 


ETER 


Estrada,  y,  Im.  y  tuzniesienie,  podwyższenie,  try- 
huna,  szczer/.  dla  artijstój)  leoncertujących:  E.  kon- 
certowa. Kwiatem  dam  ś.  pokrywa  E.  szeroka. 
Słów.     <Fr.  estradę  > 

Estradowy  przym.  od  Estrada,  koticertoioy:  Po- 
pisy estradowe. 

Estraganek,  nka,  Im.  nki  bot.  =  Bylica  draga- 
nek.     <p.  Estragon> 

Estragon,  u,  Ira.  y  bot.  p.  Bylica.  <Fr.  estra- 
goii> 

Estragonowy  przym.  od  Estragon:  Ocet  E. 
.'Estrapada,  y,  Ira.  y  zrzucanie  złoczyńcy  za  rę- 
ce uwiąiane    z  szubienicy,    ieby    mu   ś.  ręce  wywi- 
nęły.    <Fr.  estrapade> 

XEstyma,  y,  blra.,  X  Estymacja  poważanie, 
szacunek,  cześć,  uszanowanie:  Dla  tej  potwarzy 
mało  dawnej  o  nim  nie  utracili  estymy.  Star. 
Wiek,  co  sobie  zasłużył  na  mądrego  imię,  w  ma- 
łej przecie  rozumnycli  ludzi  ma  estyraie.  Węg. 
<Z  FjÓ.  aestimare  =  cenić  > 

X  Estymacja,  i,  blm.  p.  Estyma.  <Ł6.  aesti- 
matio> 

X  Estymator,  a,  Im.  OWie  czciciel,  wielbiciel, 
adorator ,  admirator:  Pan  Jan  to  E.  wielki  wdzięk- 
ów   pani.    Zabł.     <Łć.  aestiraator> 

X  Estymatorka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Estyma- 
tor. 

X  Estymować,  uje,  owal  czcić,  powaiać,  szano- 
wać, cenić:  Posyła  oboźnego,  wielce  estymowa- 
neg'o  przez  zagorzałego  barszczanina.  Roi.  <Łć. 
aestimare> 

X  Estymowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Esty- 
mować. 

Esy,  ów,  blp.  p.  2.  Es, 

lEszafot,  u,  Im.  y  p.  Szafot.   <Fr.  ^cłiafaud> 

Eszelon,  u,  Im.  y  woj.  Jeden  z  oddziałów  różne; 
v)ielkuści,  na  które  dzielą  ś.  pułki  podczas  podró- 
ży:  Nasz  pułk  stanął  eszelonami  w  asekuracji 
dział.  Gocz.     <Fr.  ćchelon> 

lEszofować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  rozgniewać  ś., 
unieść  ś.     <Fr.  s'ćchau(fer> 

lEszofowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Eszo- 
fować  ś. 

EŚ  nieod.  nazwa  litery  i>. 

[Eśpllkować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  p.  Ekspliko- 
wać.    . 

Et  I  at!  eh!:  Et  daj  mi   pokój! 

lEtablisować,  uje,  owal  p.  Etablizować. 

!  Etablisowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Etabliso- 
wać. 

.'Etablizować,  uje,  owal,  lEtablisować,  lEtablo- 
Wać  otwierać  zakład  przemysłowy  a.  handlowy. 
<Z  Fr.  ćtablir  =  ustawiaó> 

lEtablizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Etablizo- 
wać. 

Etablon,  u,  Im.  y  ręk.  część  skóry  odcięta  na  rę- 
kawiczkę.    <Może  Fr.  tabloin  =  deseczka  > 

Etablonować,  uje,  owal  r^k.  wyrobić,  wyciągnąć 
etdblon  do  zamierzonych  wymiarów  rękawiczki. 

Etablonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Etablono- 
wać. 

lEtablować,    uje,    owal    p.   Etablizować.  !E.  ś. 

urziiihić    ś.,  załatwić  i.    z  urządzeniem    czego,    np. 
haiidbi,  fabryki. 

lEtablowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Etablować. 

lEtablowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Eta- 
'  blować  ś. 

lEtalaż,  u,  Ini.  e  wystawa  przed  sklepem:  Etala- 
ie  sklepowe  wypływają  na  trotuar  falą  porce- 
lany, lub  kaskadą  kolorowych  tkanin.  Zap.  <Fr. 
ćuUajiO> 


Etalon,  u,  Im.  y  (pewnej  jednostki  miar)  =  nita- 
ra  uznana  za  urzędową,  z  którą  porównywane  być 
mają  miary  w  powszednim  użyciu  będące,  p  i  e  r  w  o- 
wzór ,  pro  toty  p,  wzorzec:  E.  metra,  kilo- 
grama.    <Fr.  ćtalon> 

Etaminowy  z  tkaniny  wełnianej  zrobiony:  Dobrze 
skrojona  etaminowa  sukienka.  Zap.  <Fr.  ^ta- 
rninę =  tkanina  wełniana> 

Etan,  u,  blm.,  XEtylowodór  cliem.  węglowodór 
ze  składem  Cj  Hg ,  drugi  w  szeregu  metanowym. 
<Now.  z  Qr.  afthein  =  palić  ś.  > 

Etap,  u,  Im.  y  I.  żywność  dla  żołnierzy,  prowjant; 
zakupienie  i  rozdawanie  żołnierzom  prowjantu.  2. 
a.  Etapa  miejsce  odpoczynku  dla  żołnierzy  ze  .<!kła- 
dem  żywności,  stacja  dla  wypoczynlcu  i  wyżywienia 
komend  luojskowych.  Przen. :  W  podróżach  Tynna 
stanowiła  E.  dla  wypoczynku.  Roi.  Przen.: 
(Swieżawski)  stanowi  ostatni  E.  w  rozwoju  ciiao- 
tyczności  epigonów  lelewelowskich.  Smól.  3. 
transportowanie  więźniów  pod  .ttrażą  do  miejsca  są- 
du a.  kary:  Odesłać  kogo  etapem  a.  Xpo  eta- 
pie.    <Fr.  ćtape> 

Etapa,  y.  Im.  y  p.  Etap:  Nazajutrz  posunięto 
ś.  dalej  i  zatrzymano  ś.  na  nowej  etapie,  która 
ich  do  Dniestru  zbliżała.  Jeż. 

Etapowy  przym.  od  Etap:  Droga  etapowa 
(=  droga,  którędy  wojsko  a.  ivięźniowie  przechodzą). 

Etat,  u,  Ira.  y  I.  (w  gospodarstwie)  wykaz  spo- 
dziewanych dochodów  i  loydatków  na  jeden  rok  a. 
na  dłuższy  czas:  E.  raaterjalny  \eśnj  =  roczny  do- 
chód drzewa,  płanem  gospodarczym  wskazany.  E. 
rębów,  ei^6  =  obszar  lasu,  przeznaczonego  według 
rocznego  planu  do  wycięcia.  E.  uprawy  sztucznej 
=  wykaz  obszaru  gruntu  leśnego,  przypadającego  do 
uprawy  rocznej.  2.  (w  skarbowości  państwowej) 
=  a)  część  budżetu,  tycząca  ś.  pojeilyńczej  ga- 
łęzi ad>itinistracyjnej:  Wstąpił  jako  ochotnik  do 
służby  w  wojsku  Ks.  Warszawskiego  dnia  25 
maja  1809  (3  maja  według  etatu,  datowanego 
w  Fontainebleau  d.  3  kwietnia  1814  r.).  Big. 
Przen.:  Łacinnik,  człek  starego  etatu,  głupstw 
gadać  nie  będzie.  Krasz.  (—starego  autoramentu, 
starej  daty),  b)  E.  skarbowy  (często)  =  budżet 
ogólny  państwa,  e)  stała  płaca  ui-zędnika,  zamieszczo- 
na 10  Imdżecie:  Być  na  etacie.  Spaść  z  etatu  (=być 
usuniętym  ze  służby  z  powodu  znie.iienia  po- 
sady). W  tej  paralji  jest  E.  dla  wikarjusza. 
<Fr.  ćtat> 

Etatowy  przym.  od  Etat:  a)  Szkoła  etatowa 
(-objęta  budżetem),  b)  Miejsce  etatowe  (-do 
którego  przywiązana  jest  stała  pens/a ,  płatne). 
Urzędnik  E.  (—będący  na  stałej  posadzie). 

Etaż,  U,  Im.  e  I.  ! piętro.  2.  ręk.  przycinanie 
skóry  porozcinanej  na  palce,  według  długości  pal- 
ców ręki.     <  Fr.  ćtage  > 

Etażerka,  i.  Im.  j  I.  sprzęt,  składujticy  ś.  z  kilku 
półek  do  książek,  papierów  i  t.  p.;  wisząca  półlca 
bez  boków.  2.  patera,  naczynie  na  wysokiej  nóżce: 
E.  do  owoców,  do  kwiatów.     <Fr.  ćtagfere> 

Etc,  p.  Etcetera. 

Etcetera,  w  skróceniu  Etc.  i  tak  dalej,  i  tam 
dalej,  i  tym  podobne.   <ŁĆ.  et=i-|-cetera  =  inne> 

Eten,  u,  blm.  chem.  p.  Etylen.  <Now.  z  Qr. 
aithein  opalić  ś.  > 

Etenil,  u,  blm.  chem.  rodnik  CjHj,  winił. 
<Now.  z  Gr.  aithein  =  palić  ś.> 

Eter,  u,  blm.  I.  Im.  y  chem.  =  a)  związek  or- 
ganiczny, w  którym  dwa  rodniki  alłcoholowc  są  złą- 
czone za  pomoccp  atomu  tlenu:  E.  dwuetylowy,  bł. 
E.  siarczany,     b)  p.    Ester,    c)    handlowa   nazwa 


70: 


ETERNIE 


ETYK 


przetworów,  posiadających  zapachy  owocowe.  2> 
fil  =  a)  (i  w  fizyce  starożytnej)  a.  Kwintesen- 
cja substancja  ognista ,  bardzo  subtelna ;  jeden 
z  iywiolów  kosmicznych^  piąty  najwyższy  żywioł 
Jilozofów  starożytnych;  zasada  bytu  i  źródło  ży- 
cia, substancja,  z  której  ś.  składa  sfera  gwiazd 
stałych,  obdarzona  ruchem  doskonałym,  kołowym 
i  Jednostajnym,  b)  dusza  świata;  pierwiastek  a.  za- 
sada kosmiczna,  z  której  powstał  byt  widomy  i  myśl 
wszelka,  c)  (w  filozofji  nowożytnej)  p.  niżej.  3. 
fiz.  =  a)  (w  fizyce  starożytnej)  p.  wyżej,  b)  (w  fi- 
zyce nowej  i  w  filozofji  nowożytnej)  substancja 
hipotetyczna,  bezpośrednio  zmysłami  ncLszemi  nie- 
ujęla,  wypełniająca  wszechświat ,  której  drgania 
stanowią  śmalło,  substancja,  według  pojęć  obecnych 
będąca  roznosicielem  objawów  elektrycznych,  in.  E. 
świetlny.     <Gr.  aither> 

XEternie  przys.  od  Eterny,  jak  w  niebie,  nie  po 
ziemska:  Żyje  E.  w  modlitwie  i  pieśni.  Pol. 

X  Eiernizować,  uje,  owal  uwieczniać:  Gdy  oby- 
czaje z  winy  czasów  uadpsowane  do  swej  kluby 
przywiedziesz,  nietylko  imię  swoje  eternizujesz, 
ale  i  tron  królewski  potomności  utwierdzisz.  Szaj 
<Fr.  ^ter[iiser> 

XEternizowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Eterni- 
zować. 

XEterny  p.  Eteryczny:  Pieśnljj  proroczą.,  z  ta- 
jemnic duchowych  poczętą,  eterną..  Pol.  <p. 
Eter> 

Eteromanja,  i,  blm.  skłontiość  do  odurzania  ś. 
eterem:  Jak  wytłumaczyć  eteroraanję  pospólstwa 
w  Anglji?  Nagan.  <Now.  z  Gr.  aithgr  =  eter-|- 
Manja> 

Eterowy  przym.  od  Eter:   Lampka  eterowa. 

Eteryczność,  i,  blm.  rz.  od  Eteryc*zny:  Takiej 
eteryczno.ści  ducha  nie  zdarzyło  mi  ś.  jeszcze 
.spotkać  w  żadnej  kobiecie.     Kaczk. 

Eteryczny  I.  chem.:  Olejki  eteryczne  =  ciecze 
lotne,  zawarte  w  różnych  częściach  roślin,  zwykle 
silnie  pachnące,  najczęściej  mieszaniny,  złożone  z  róż- 
nych węglowodorów,  aldehidów  i  eslróiu,  in.  xesen- 
cje.  2.  a.  xEterny  przen.  lekki,  powiewny,  wiotki, 
subtelny,  niemalerjalny,  nieziemski:  Postać  ete- 
ryczna. Takie  istoty  sjj.  dziwnie  eteryczne  i  poe- 
tyczne w  słowach,  ale  często  bardzo  ijrozaiczne 
i  praktyczne  w  życiu.  Bał.  Właściwość  umysłu, 
nadmiarem  eterycznej  wyobraźni  nacechowana. 
Chm. 

Eteryflkacja,  i,  blm.  chom.  zamiana  na  eter  a. 
estr.  <  Now.  z  Gr.  aither  =  eter-|-Łć.  -ficatio  = 
czynienie  > 

X  Eteryn,   u,    blm. 
z  Gr.  aitli6r> 

X  Eteryzacja,  i,  lu 
moctf   eteru. 

X  Eteryzowaó,  uje,  owal  znieczulać  za  pomocą 
eteru. 

X  Eteryzowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Etery- 
zować,  eteryzacja. 

Eterzaga,  i,  Im.  I  (eter-zaga),  Eterzega  stoi. 
I>ilk(i  największa  do  rznięcia  drzewa.  <Nm.  Oei- 
tersage> 

Eterzega,  I,  Im.  I  (etcr-zega)  stoi.  p.  Eterzaga. 

Etin,  u,  blm.  chem.  =  Acetylen.  <Now.  z  Gr. 
aithcin  =  palie  ś.> 

Etiud,  u,  Im.  y  I.  a.  Etiuda  muz.  ćwiczenie, 
wprawka,  egzercycja  w  formie  kompozycji:  Etiudy 
Szopenowskie  są  arcydziełami.  2.  X  w  Im.  nj- 
sunJci  dla  wprawy  robione;  wzory  początkowe  do  ry- 
sowania.    <Fr.  ćtude  ż.> 

Etiuda,  y,  Im.  y  p.  Etiud. 


chem.   p.   Etylen.     <Now 
e   lek.   znieczulenie  za  po- 


X  Etjologiczny  przym.  od  Etjologja;    X  Ajtjolo 

giczny  przyczynowy. 

Etjologja,  I,  blm.,  XAjtjologja  lek.  nauka  o  przy- 
czynach chorób.  <Ńow.  z  Gr.  aitfa  =  przyczyna 
-\-  -  log(a=nauka  > 

X  Etman,  a,  Im.  i  p.  Hetman. 

XEtnicy,  ków,  blp.  poganie,  bałwochwalcy. 
<Qr.  późń.  ethnikós> 

Etniczny  cech  odrębnych  narodu  dotyczący,  naro- 
dowy: Grupa  etniczna.  Cywilizacja  amerykańska 
pochłania  życie  etniczne  pokoleń  indyjskich. 

Etnogienja,  i,  blm.  nauka  o  tworzeniu  ś.  naro- 
dów. <Now.  z  Gr.  óthnos  =  plemię -|--genfa  = 
pochodzenie> 

Etnogonja,  i,  blm.  nauka  o  pochodzeniu  ludów. 
<Now.  z  Gr.  ćthnos  =  plemię -{--gonią  =  począ- 
tek > 

Etnograf,  a,  Im.  owie  badacz  etnografji,  ludo- 
znawca. <Now.  z  Gr.  ćthnos  =  plemię -|- -  grA- 
fos  =  opisujący  > 

Etnograficznie  przys.  od  Etnograficzny:  Jak 
daleko  kraj  jakiś  rozciąga  ś.  E. 

Einograficzny  przym.  od  Etnografja  I.  etno- 
grafji  Jako  nauki  dotyczący:  Prace  etnograficzne. 
2.  pewnego  plemienia  dotyczący:    Obszar  E. 

Etnografja,  i,  blm.  nauka,  mająca  za  przedmiot 
opisanie  narodów  z  ich  zwyczajami  i  obyczajami, 
ludoznawstwo.  <Now.  z  Gr.  ćthnos  -  plemię -|- 
-grafia  -  opiR> 

Etnologiczny  przym.  od  Etnologja. 

Etnologja,  i,  blm.  nauka  o  ludach  pod  wzglę- 
dem ich  pochodzenia,  zwyczajów  i  obyczajów,  cech, 
ras  i  i.  p.  <Now.  z  Gr.  ćtlinos  -  plemię -f-- lo- 
gia =  nauka  > 

Etnopsychologiczny  [>rzym.  od  Etnopsychologja. 

Etnopsychologja,  i,  blm.  fil.  ])sychologja  ludów; 
psychologia  stosowana  do  objaśnienia  powstania 
i  rozwoju  języka,  mitów  i  obyczajów.  Por.  Psycho- 
logja.    <Now.  z  Gr.  ćthnos  =  plemię -j- Psycholo- 

XEtografja,  i,  h\m.  ^znajomość  obyczajów  Jakie- 
go ludu.  <Ńow.  z  Gr.  Ithos  =  zwyczaj,  obyczaj 
-f--graffa  -  oi)is> 

Etologja,  I,  blm.  fil.  |.  nauka  o  obyczajach 
i  wyobrażeniach  obyczajowych;  dział  elnopsychotogji. 
(O.  Ribbeck).  2.  nauka  o  charakterze,  teorju  psy- 
chologiczna charakteru.  (J.  St.  Mili).  P,  Charak- 
terologja.     <(ir.  ethologia> 

[Etom  detom  datar  data  detom!]  przyśpiew. 

lEtrena,  y.  Im.  y  kolęda,  gwiazdka:    Etreny 
nowy  rok  dla  Francuzów  są  konieczną  potrzebą. 
Koź.  A.     <Fr.  ćtrenne> 

Etrusk,  a,  Im.  I  naczynie  etruskie:  Mnóstwo  mai- 
murów,  brouzów  dawnych,  etrusków.  Krasz.  <0d 
nazwy  narodu  Łć.  Etruscus> 

[E  tsi!J  p.  Tsll 

[Et  tada,  et  tadal]  przyśpiew. 

Etycznie  przys.  od  Etyczny:  Charakter  głównej 
postaci  nie  może  być  ani  estetycznie  ani  E.  uwa- 
żany za  dobry.  Chm. 

Etyczny  fil.  I.  do  ehjki  należący,  ściągający  ś.; 
będący  przedmiotem  badań  ze  stanowiska  etyki.  9. 
wymaganiom,  przepisom  etyki  odpowiadający.  3.  d', 
sądów  moralnych  a.  oceny  dobrego  i  zlegj  zdolnj 
przydatny:  Umysł  E.  4.  bł.  zam.  moralny,  ohii- 
czajny.  Por.  Moralny.     <Gr.  ethikós> 

Etyk,  a.  Im.  cy  I.  badacz,  znawca  moralności 
obyczajów;  uczony,  specjalista  poświęcający  ś.  etyce- 
autor  etyki  a.  rozpraw  o  moralności.  2,  bł  zam' 
Moralista.     <p.  Etyka> 

7U3 


ETTŁA. 

Etyka,  I,  blm.  I.  fil.  nauka  o  moralnoici,  o  ohy- 
ezajach;  urniejęłnośó  cnoty;  nnuka  o  cnotach  i  obo- 
wiązkach. Por.  X  Deontologja.  2.  zbiór  przepisów 
o  cnotach  i  obowiązkach:  E.  dziennikarska,  lekar- 
ska. 3.  bł.  zam.  moralność,  obyczajność:  Upadek 
etyki  społecznej.  Por.  Moralność.  <Gr.  gthike, 
dom.  episteine -nauka  obyczajności,  moralności > 

Etykiet,  u,  Im.  y  I.  Xp.  Etykieta.  2.  (u  intro- 
ligatorów i  księgarzy)  kartka  z  nazwiskiem  auto- 
ra i  tytułem  dzieła,  przylepiana  na  grzbiecie  ręko- 
pisu a.  książki  nieoprawnej. 

Etykieta,  y  I.  blm.  oy ot  zwyczajów^  zachowywa- 
nych w  stosunkach  towarzyskich,  szczeg.  na  dworach 
panujących;  ceremoitjał:  E.  dworska.  2.  Ira.  y  =  a)  a. 
X  Etykiet  kartka  z  napisem,  przyczepiana  do  naczyń 
a.  pak,  zawierających  towary ;  kartka  z  receptą 
u  naczynia  z  lekarstioem.  b)  tabliczka  z  napi- 
sem, przyczepiana  do  roślin.  Zdr.  Etykietka.  <CFr. 
^ti(|Uotte> 

Etykietalnie  przys.  od  Etykietalny:  Powitać  ko- 
go E. 

Etykietalność,  i,  blm.  rz  od  Etykietalny. 

Etykietalny  zgodny  z  etykietą,  ceremonjalny,  za- 
chowują :y  formy,  ugrzeczniony  i  jednocześnie  po- 
zbiiwiony  serdeczności:  Powitanie  etykietalne. 

Etykietka,  i,  Im.  i  p.  Etykieta:  E.  na  lekarstwie. 

Etykietować,  uje,  owal  zaopatrywać  w  etykiety: 
E.  rośliny  w  ogrodzie  wzorowym.  Etykietowana 
butelka.     <Fr.  ótiqueter> 

Etykietowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Etykieto- 
wać. Przen.:  Porzućmy  zwyczaj  etykietowania 
niewłaściwemi  nazwami  opinji  filozoficznych 
i  naukowych.  Kozł. 

Etyl,  u,  blm.  chem.  rodnik  ze  składem  C^Hj, 
pozostałość  po  odjęciu  jednego  atomu  wodoru  od 
etanu.     <Now.  z  Gr.  aithein  ;=  palie  ś.> 

Etylamin,  u,  blm.  chem.  (w  Galicji)  p.  Etyijak. 

Etylamina,  y,  blm.  chem.  p.  Etyijak. 

Etylen,  u,  blm.,  Eten,  xEterynchem.  węglowo- 
dór ze  składem  Cj H^ ,  Xelail,  Xgaz  w-olej- 
zmienny.     <Now.  z  Gr.  aithein  =  palić  ś.> 

Etyliden,  u,  blm.  chem.  izomeryczna  z  etylenem 
grupa  CHjCII,  występuj<icii  tylko  lo  związkach. 
<Now.  z  Gr.  aithein  =  palić  ś.  > 

Etylina,  y,  blm.  chem.  używa  ś.  tylko  w  złożo- 
nych: Wodan  czteroetyliuy  =  (CjH5)4N.OH  (tetra- 
aethylammoniumhydrat).  <Now.  z  Gr.  aithein  = 
palić  ś.  > 

Etyijak,  u,  blm.,  Etylamina,  Etylamin  chem. 
związek  C3H5.NH.J.  <Now.  z  Gr.  aithein  =  i)a- 
lić  ś.> 

XEtylowodór,  oru,  blm.  chem.  p.  Etan.  <Now. 
z  (ir.  aithein  =  palić  ś. -f- Wodór > 

Etylowy  chem.  przym.  od  Etyl:  Alkohol  E.  = 
alkiihol  w  ścisłym  znaczeniu  słowu,  wyskok,  C,  Ifj  OH. 

Etymolog,  a,  Im.  owie,  Etymologista  ten,  co  ś. 
zajmuje,  ctymologją.     <  Gr.   etym()Ióg-()s> 

Etymologicznie  przys.  od  Etymologiczny :  Wy- 
razy pokrewne  E. 

Etymologiczny  przym.  od  Etymologja:  Badania 
etymologiczne.    Słownik    E.     <Z  Gr.  etymologi- 

kÓR> 

Etymologista,  y,  Im.  ści  p.  Etymolog:  Wieża 
IJabel  czyli  Bi^bel,  na  ziemi  wyrosły,  jak  świad- 
czy tonżo  E.  Krasz. 

Etymologizować,  uje,  owal  rozprawiać  na  zasd- 
ildch  ityuiolog/i,  zajuii>{r(ić  ś.  ('Iymolog)({,  docliodzić 
elymolog/i:  Koncept  niemieckiego  mnicha,  etymo- 
logizujijcy  o  Św.  Wicie,  zastąpiono  jeszcze  do- 
woliiiiMszym  »()  widzeniu  świata"  konceptem. 
JSzaj.  Z  pomi(^dzy  wszystkich  Słowian  my,  Pola- 


EUFORBJA 

oy,  najmniej  etymologizujemy.  Kawcz.  <p.  Ety- 
mologja > 

Etymologizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ety- 
mologizować. 

Etymologja,  I  I.  Im.  e  wyprowadzenie  pochodze- 
nia wyrazu,  źródtosłów,  słoworód:  E.  jakiegoś  wy- 
razu. E.  ludowa.  2.  blm.  nauka  o  pochodzeniu 
wyrazów,  słoworodnia,  słoworód.  <Gr.  etymolo- 
gia > 

[Eu  I]  ahu!  (wykrzyknik,  oznaezajijcy  biadanie): 
Djeboł  uciyk  do  piekła  i  powiada:  Eu,  co  sie  mi 
jaw  zrobiyło,  ledwiek  uciyk. 

XEubiotyka,  i,  blm.  (eubi-otyka)  S2<ufca  do- 
brego  życia.  <Now.  z  Gr.  eubios  =  dobrze  żyją- 
cy > 

Eucharystja,  i,  blm.  sakrament  Ciała  i  Krwi 
Pańskiej,  Przenajświętszy  Sakrament,  sakrament  oł- 
tarza. <  Gr.  eueharistia  dosł.  =  wdzięczność,  dzięk- 
czynienie > 

Eudemonista,  y,  Im.  ści  til.  I.  zwolennik,  wy- 
znawca eudemonizmu  w  ieorji  etycznej.  2.  czło- 
wiek kierujący  ś.  w  postępowaniu  swoim  względa- 
mi szczęścia  osobistego  a.  potoszechnego.  <Now. 
z  Gr.  eudaimonismós  =  eudemonizra> 

Eudemonistycznie  przys.   od   Eudemonistyczny. 

Eudemonistyczny  fil.  I.  w  duchu  eudemonizmu 
pojęty,  na  zasadach  eudemonizmu  oparty:  Etyka 
eudemonistyczna.  Pogląd  E.  2.  z  przepisami, 
wskazówkami  eudemonizmu  zgodny:  Życie,  zacho- 
wanie ś.  eudemonistyczne.  <Gr.  eudaimonisti- 
kós> 

Eudemonizm,  u,  bira.  fil.  doktryna,  kierunek  ety- 
ki, uznający , szczęście  osobiste  a.  potoszechne  za  naj- 
wyższe dobro  moralne,  za  cel  i  probierz  moralności. 
Por.  Hedonizm.     <Gr.  eudaimonismós> 

Eudemonologja,  i,  blm.  fil.  umiejętnośó  życia 
szczęśliwego;  część  etyki,  traktująca  o  życiu  szczę- 
śliwym; zbiór  przepisów,  jak  żyć  należy,  by  osiągnąć 
szczęście.  <Now.  z  Gr.  eudaimón  =  szczęśliwy 
-j-  -  logia  =  nanka  > 

Eudjometr,  u,  Im.  y  chem.  przyrząd  do  analizy 
ciał  gazowych.  <Now.  z  Gr.  eudios  =  spokojny-|- 
mćtron  =  miara,  -  mierz  > 

Eudjometrja,  i,  blm.  chem.  mierzenie  i  rozbiór 
ciał  gazowych.  <Now.  z  (ir.  eudios-j-- nietria  = 
mierzenie  > 

Eufemicznie  przys.  od  Eufemiczny :  Dobrą  wia- 
rę można  było  podejść  owemi  dowodami  uzna- 
nia i  wdzięczności,  o  jakich  E.  w  koresponden- 
cji między  elektorem  a  Hoverbeckiem  tylokrotnie 
mowa.  Jaroch. 

Eufemiczny,  Eufemistyczny  zastępujący  wyraże- 
nie drażliwe  innym  przyjemniej  brzmiącym.  <  Z  Gr. 
eufemos  =  dobrze,  pomyślnie  mówiący  > 

Eufemistycznie  przys.  od  Eufemistyczny:  Za- 
myka uszy  na  hałaśliwe  stare  i  młode  głosy 
antagonizmu  narodowego  (Niemcy  i  Polacy,  lub 
eufemistyczniej:  Niemcy  i  Słowianie).  Pleb. 

Eufemistyczny  p.  Eufemiczny. 

Eufemizm,  u,  blm.  zastąpienie  wyrażenia  drażli- 
wego innym  przyjemniej  brzmiącym,  szczeg.  ze  wzglę- 
dów reli(jijnych.      <  Gr.  eufemismós> 

Eufon,  u,  lin.  y  rodzaj  nariędzia  muzycznego. 

XEufonicznie  przys.  od  Eufoniczny. 

xEufoniczny  przym.  od  Euf(in\a,  mile  brzmiący, 
dźwięczny,  harmonijny. 

xEufonja,  i.  Im.  e  złagodzenie  przykrego  diuńęku, 
głos  przyjemny.      <  Gr.   eufóm'a> 

Euforbja,  i,  Im.  e  bot.   p.  Wilozomleoz.     <0r. 

euforbfa> 


704 


EUFORBJOWT 


EWANGTELTCZNre 


Euforbjowy  1>ot.:  Rośliny  euforbjowe  p.  Wllozo- 
mleozowaty. 

Euforja,  i,  blm.  fil.  w  psychologji:  dobre,  przif- 
jemne  sninopoczucie;  poczucie  siły,  zdrowia,  spraw- 
ttości;  rfuesfezfa  słeniczna.  Por.  Cenestezja.  Przeć. 
Dysforja.     <Z  Gr.  eufórios  =  dobrze  ś.  mający  > 

Eufotyd,  u,  Ina.  y  min.  p.  Gabro.  <  Now.  z  Gr. 
ed  =  (lobrze-|-f<Śs  =  światło  > 

Eufuista,  y,  Im.  śoi  nazwa  poetów,  odznaczają- 
cych i.  wykwinlną  formą:  Twórczość  Morsztyna 
oceniać  wypada,  zaliczając  go  do  grupy  tycli 
poetów,  którzy  we  Włoszech  miano  koncepty- 
Btów,  w  Hiszpanji  kultystów,  we  Francji  prć- 
cieux,  w  Anglji  eufuistów  nosili.  Ohm.  <Z  Gr. 
eiify^s  =  rosły,  ładny;  dobry  > 

I  Eugienista,  y,  Im.  śol  człowiek,  naleiący  do 
wyiszych  klas  społecznych:  Idzie  tutaj  o  podnie- 
sienie pospólstwa  do  poziomu  eugienistów.  Krzyw. 
<  Now.  z  Gr.  e(i  =  dobrze-f-g^no8=:ród,  pochodze- 
nie> 

lEucienizm,  u,  blm.  dohre  pochodzenie,  dobre 
urodzenie,  należenie  do  wytszych  klas  społecznych. 
Przen.:  Rolnictwo  woła  o  kontrolę  państwową 
nad  powstającą  śmietanką  eugienizmu  zwie- 
rzęcego. Krzyw.  <Z  Gr.  eugen^s  =  dobrze  uro- 
dzony > 

Eugienka,  i,  Im.  i  bot.  p.  Jambusowy.  <Z  imie- 
nia ż.  Eugienja> 

Eugienol,  u,  blm.  apt.  substancja  płynna,  stano- 
wiąca czcić  składową  olejku  goździkowego.  <  Nra. 
Eugenol,  niby  z  Gr.> 

Euhemeryoznie  przys.  od  Euhemeryczny :  Mit 
E.  wytłumaczony. 

Euhemeryczny  p.  Euhemerystyczny. 

Euhemerystyczny  przym.  od  Euhemeryzm;  Ewhe- 
merysłyczny,  Euhemeryozny. 

Euhemeryzm,  u,  blm.,  Ewhemeryzm  metoda  mito- 
lofjiczna,  poUf/aJąca  na  pojmowaniu  istot  nadprzy- 
rodzonych, jako  ludzi  ubóstwionych.  <0d  imienia 
iilozofa  Gr.  Euemeros> 

Eukaliptol,  u,  blm.  apt.  substancja  płynna,  sta- 
noiriąca  część  składową  olejku  eukaliptowego. 
<Z  Gr.  nazwy  rośliny  eukalyptos> 

Eukallptowy  olejek,  apt.  rodzaj  olejku  eterycz- 
nego. 

Eulogja,  i,  Im.  e  chleb  poświęcony.  <Qr.  eulo- 
gia> 

XEunomJa,  I,  blm.  dobre  prawo,  dobry  zarząd, 
ditł)ra  konstytucja.    <Gr.  eunomia> 

Eunuch,  a,  Ira.  owie,  fEunuk  rzezaniec,  kastratf 
y(. trzebieniec,  Xewirat;  stroi  haremu:  Nazwa  E., 
głównie  w  znaczeniu  pokojowca,  sługi  pałaco- 
wego, zrosła  ś.  z  nazwą  Słowianin.  Szaj.  Przen. 
żart.  (o  jenerale  Skrzyneckim):  Dziesięciu  Feba 
sułtanie  E.  Słów.     <Qr.  eunouchos> 

fEunuk,  a,  hu.  owie  p.  Eunuch:  Biali  i  czarni 
eunukowie  pilnują  szaraju.   Mik. 

Eur,  u,  blm  ,  Eurus  matr  południowo-wschodni. 
<Gr.  Earos> 

Eureka  I.  nieod.  znalazłem  (okrzyk  Archime- 
desa).  2.  i,  Im.  I  mł.  maszyna  do  obcinania  koń 
ców  ziarna  we  młynie,  obłuskiwacz.  <Gr.  heii- 
r€ka  dosł.  =  znalazłem,  wykryłen,  okrzyk  Archi- 
medesa,  odkrywającego  prawo  hidrostatyczne> 

Europeizm,  u,  blm  ,  Europejskość  charakter  eu- 
ropejski, cechy  europejskie:  E.  nie  dozwala  im  wy- 
stąpić na  pole  czynnej  działalności.  Chm.  <0d 
nazwy  części  świata  Gr.  Europ6> 

Europeizować,  uje,  owal  nadawać  czemu  charak- 
ter europejskie   przerabiać   co   na    sposób    europej- 


ski: Gwałtownemi  środkami  Rosję  zewnętrzni* 
europeizował.  Spaś.     E.  ś.  stawać  ś.  europejskim. 

Europeizowanie,  a,  l)lm.,  czynność  cz.  Euro- 
peizować :  Na  to  E.  powierzchowne  ludzie  XIX 
wieku  mogli  patrzeć  satyrycznie.    Spaś. 

Europeizowanie  się,  a  i.,  blm.,  czynność  cz. 
Europeizować  ś. :  Cala  historja  Rosji  od  Piotra 
W.  jest  niczym  innym,  jeno  europeizowaniem  ś. 
staromo.skiewskiego  towarzystwa.  Spaś. 

Europejski  brodawnik  bot.  p.  Brodawnik. 

Europejskość,  i,  blm.  p.  Europeizm:  Teraźniej- 
szość Rosji  za  panowania  cesarza  Mikołaja 
z  rzekomą  europejskością  zdała  mu  ś.  martwym 
pustkowiem.    Spaś. 

Eurus,  a,  blm.  p.  Eur. 

Eurykles,  a,  Ira.  y  bot.  (euricles)  roi.  z  rodzi- 
ny amarylkowatych.   <?  Z  imienia  Gr,  Eurykl6s  > 

X  Euryp^  u,  Im.  y  poet.  morze.  Troć.  <0d 
nazwy  cieśniny  Gr.  Eurlpos> 

Euryskop,  u,  Im.  y  fot.  rodzaj  ohjektywu  .foto- 
graficznego. <Now.  z  Gr.  eurys  =  daleki-j-skopćó 
=  patrzę  > 

Eurytmja,  I,  blm.  bud.  dobrze  uchwycony  sto- 
sunek pojedynczych  częici  budowli  do  całości.  <  Gr. 
eurythmia> 

Eustyl,  u,  Im.  e  bud.  odstęp  od  osi  do  osi  ko- 
lumny, wynoszący  od  2  do  2^/^  średnic  kolumny, 
międzysłupie.     <Qr.  eiistyIos> 

X  Eutanazja,  I,  blm.  śmierć  w  stanie  łaski;  śmierć 
lekka.   <Gr.  euthana8fa> 

Euterpe    nieod.  bot.  p.  Warzywnia.     <0d  Gr. 

imienia  jednej  z  muz:  Eutórp6> 

Eutychjanin,  a,  Ira.  anie  człowiek  sekty,  odrzu- 
cającej naturę  ludzką  lu  Chrystusie,  monofizyta. 
<0d  imienia  założyciela  sekty  Futyches> 

Ewakuacja,  I,  Im.  e  I.  opróinienie:  E.  kraju 
z  wojsk  nieprzyjacielskich.  2.  rugowanie,  usu- 
nięcie: E.  wojsk  z  kraju  nieprzyjacielskiego.  3. 
woj.  opróinienie  szpitali  z  rannych  i  chorych. 
<Ł6.  eyacuatio> 

Ewakuować,  uje,  owal  opróiniać,  rugować,  wy- 
prowadzać skąd,  np.  wojsko. 

Ewakuowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ewakuo- 
wać. 

Ewaluacja,  i,  Im.  e  I.  ocenienie  rzeczy  według 
jej  prawdziwej  wartości.  2.  men.  porównanie  war- 
tości monety  dawnego  stempla  a.  zagranicznej  z  mo- 
netą współczesną  a.  krajoioą.     <Fr.   6Taluation> 

Ewaluacyjny  przym.  od  Ewaluacja:  Wykaz  E. 
Tabela  ewaluacyjna. 

Ewaluować,  uje,  owal  oceniać,  szacować:  Nakiel- 
ski  częstokroć  ewaluuje  datę,  co  prawda  błędnie. 
<Fr.  ćvaluer> 

Ewaluowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ewaluować. 

[Ewanelja,  i,  Im.  e]  p.  EwangieIJa. 

Ewangielicki,  Ewanielicki,  f  Ewanlelijski  nale- 
żący do  wyznania  protestanckiego  a.  reformowane- 
go: Kościół  E.  (= społeczeństwo  religijne,  utworzo- 
ne w  r.  1817  w  Niemczech  z  połączenia  protestan- 
tów i  kalwinisiów).  "Wyznanie  ewangielicko-augs- 
burskie  (  =  protestanckie,  luterskie).  Wyznanie 
ewangielicko- reformowane  (  =  reformowane,  kal- 
wińskie). Głowa,  jak  E.  kościół.  Prz.  (^bardzo 
duia  głowa).  Po  ewangielicku  przys.  jak  ewangie- 
licy. 

Ewanglellozka,  i.  Im.  I,  Ewanieliczka  I.  kobieta, 
naleiąca  do  wyznania  ewangielickiego,  protestantka 
a.  kalwinka.  2.  a.  Ewangielijka,  Ewanielijka 
książeczka  z  ewangieljami. 

Ewanglelioznie  przys.  od  Ewangiellozny:  Żyć  E. 


705 


45 


EWANGIELTCZNY 


EWIKCJONOWAĆ 


Ewangieliczny,  Ewanieliczny  właściwy  ewangielji, 
z(/o<liiij  z  cwanjieljc^,  chrześcijański:  Nauka  cwan- 
ifieliczna.  Prawda  ewangieliczna.  Ubóstwo  ewaa- 
giellczne. 

Ewangielljka,  I,  Im.  i  p.  Ewangieliczka :  Znacz- 
ny zapas  katechizmów,  ewangielijuk.  Łoi.  <p. 
E\vangielja> 

Ewangiellk,  a,   Im.  cy,    Ewanielik,    [Wannielik] 

człowiek,  wyznający  religją  ewangielicką;  protestant, 
luter,  luteranin;  kalwin,  kaltoinista,  reformowany, 

Ewangielista,  y,  Im.  śoi  I.  a.  Ewanielista,  [Anie- 
lista,  Angielista,  WanielistaJ  autor  ewangielji: 
Czterej  ewangieliści.  2.  iehrak,  chodzący  z  ewan- 
gieliczicą:  Nie  groszami,  ale  Szostakami  1  tynfa- 
mi  odbywali  ewangielistc.  Smól.  <Gr.  późń. 
euangelist4s> 

Ewangielistarjon,  u,  Im.  y  p.  Ewangieijarz:  Ten 

charakterystyczny    motyw  spotyka   i>.  w  ewan- 
gielistarjonie    buczackim  z    XIII  w.    Sok.     <Śr. 
Gr.  eiiangelisterion> 
XEwangielistwo,  a,  Im.  a,  xEwanieli8two^oJno4'({ 

ewaiigielisly. 

Ewangielizacja,  i,  bim.  p.  Ewangielizowanie. 
Ewangielizacyjny    przym.    od    Ewangielizacja: 

Działalność   ewangielizaeyjna. 

Ewangielizować,  uje,  owal,  Ewanielizowaó , 
X  Ewanieliczyć  opowiadać  ewangielję,  szerzyć  naukę 
Jezusa  Chrystusa:  E.  między  pogany.  <Gr.  późń. 
euangelizoin> 

Ewangielizowanie,  a,  bira.,  Ewangielizacja  czyn- 
ność cz.  Ewangielizować. 

Ewangieija,  i,  Im.  e,  Ewanieija,  [Ewaneija,  Ewa- 
nielija,  Wanielija,  Wannielija,  Wanilija,  Dowanie- 
Ija,  Jewanielija,  Aniela]  I.  blm.  nauka  Jezusa 
Chrystusa:  Światło  ewangielji.  Opowiada'ć  ewan- 
gjeljc.  Wierzy,  jak  w  ewangieiję.  Prz.  Odszcze- 
pieńska  ta  nie  E.  (t.  j.  dobra  noioina),  ale  ka- 
kangielja  (t.  j.  zła  nowina).  Wuj.  Przen.:  Po- 
słannictwo szerzenia  na  Zachodzie  ewangielji 
wolności.  Chm.  (  =  nauki,  zasad).  2.  tyiul  czterech 
ksiąg  Noioego  Testamentu,  zawierających  opis  iy- 
cia  i  nankę  Jezusa  Chrystusa:  Cztery  ewangielje. 
E.  świętego  Mateusza.  3.  księga,  zawierająca  czte- 
ry ewangielje:  Przysiąc  na  ewangieljc.  Zdrową 
gło\vc  kłaść  pod  ewangieljc.  Prz.  4.  część  ewan- 
gielji, czytana  podczas  mszy  a.  przed  kazaniem: 
Przyjść  do  kościoła  podczas  ewangielii.  <Qr. 
euangólion  dosł.  =  dobra,  we.^oła  wieść  >, 

Ewangieijarz,  a.  Im.  e,  Ewangislistarjon  ksiąika 
średniowieczna  z  eiciingiej'iłmi:  'J'akicli  komemo- 
racji,  zapisywanych  w  agiendach,  ewangielja- 
rzacli,  wyciągnąłem  sobie  niemało.  Lei.  To  zrzyn- 
ki pergaminowe  należały  do  owangieljarza  nie- 
dzielnego z  XIV  wieku."  Nr.  <Śr.  Łć.  evange- 
liarius> 

Ewanieliokf  p.  Ewangielicki. 

Ewanisiiczka,  i,  Im.  i  p.  Ewanglc!iczka. 

Ewanielicznie  przys.  od  Ewanieliczny:  Vaude- 
Tille  p.  Scribo  napisze  E.    Krasiń. 

Ewanieliczny  p.  Ewangieliczny. 

X  Ewanieliczyć,  y,  yl  p.  Ewangielizować:  Tu 
zaledwo  znajdzie  ś.  parę  słów,  któreby  ś.  zmie- 
nić chciało,  mianowicie  ołowianej  wagi  czasow- 
nik E.  Tarn. 

lEwaniclija,  i,  lui.  ej  p.  Ewangieija. 

Ewanielijka,  i,  Im.  i  p.  Ewangieliczka. 

t Ewanielijski  p.  Ewangielicki:  Zasmakowała 
Im  ta  wolność  ewanielijska,  która  jest  dziesię- 
cin nie  płacić,  trzymać  plebanjo.    Wuj. 

Ewanielik,  a,  Im.  oy  p.  Ewangielik. 


Ewanielista,  y,  Im.  ści   I.  p.  Ewangielista.    2. 

Xopowiadacz  ewangielji:  E.  jest,  który  z  przepo- 
wiadaniem ewanielji  Jezusa  Chrystusa  z  apo- 
stolską powagą  jest  posłany.  Rej. 

XEwanlelistka,  i,  Im.  i  ta,  co  opouńada  ewan- 
gielję. 

XEwanielistwo,  a,  Im.  a  p.  Ewangielistwo. 

Ewanielizowaó,  uje,  owal  p.  Ewangielizować. 

Ewanielizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ewanie- 
lizowaó. 

Ewanieija,  i.  Im.  e  p.  Ewangieija. 

X  Ewaporacja,  i,  Im.  e  wyziew,  para;  parowa- 
nie, ulatnianie  i.     <Łć.  evaporatto> 

Ewaporymetr,  u,  Im.  y  fiz.  p.  Atmidometr. 
<Now.  z  Łó.  eyaporare  =  parować-f-Gr.  mśtron  = 
miara,  -  mierz  > 

fEwazja,  i.  Im.  e  praw.  I.  upadek  sprawy 
wskutek  niestawienia  ś.  w  sądzie  powoda.  2.  od- 
parcie zarzutu  ze  strony  oskarżonego,  usprawiedli- 
wienie 1,  in.  t  wy  pra  w  i  eni  e  ś.  z  ob  winie- 
ni a.     <Łć.  eyasio> 

Ewekcja,  i,  Im.  e  astr.  jedna  z  wielkich  nie- 
równoici  czyli  niejednostajności  w  biegu  księiyca, 
powslafąca,  ze  zmiany  mimośrodu  drogi  księiyco- 
wej,  która  znów  następuje  skutkiem  ruchu  jej  linji 
apsydów,  czyli  osi  wielkiej.      <Łó.  evectio> 

X  Ewekt,  u,  Im.  y  I.  a.  X  Ewekta  wywóz,  han- 
del toywozowy,  eksport.  2.  do  od  wywozu:  Królo- 
wi jegomości  zostaną  jeszcze  cła:  ewekty  i  in- 
wekty.    Moracz.     <Łć.  eyectus^  wywożenie  > 

X  Ewekta,  y,  Im.  y  p.  Ewekt:  Cóż  to  są  cła  na 
inwektę  i  ewektę,  jeżeli  nie  irapozycja  i  ucisk? 
Stasz.    <Łć.  eyecta  Im.  ni.  =  rzeczy  wywożone  > 

Ewektant,  u,  Im.  y  mat.  pewna  forma  używana 
w  teorji  niezmienników  w  algiebrze  nowej, 

X  Ewektowy  przym.  od  Ewekt,  toywozowy,  eks- 
portowy:   Handel  E. 

X  Ewenjencja,  i,  blm.  wychodzenie,  wychodźtwo: 
Ewenjeneji  pochody  wypłynęły  z  rad  szkodli- 
wych, Waszej  Królewskiej  Mości  danych.  Kis. 
<Śr.  Łć.  evenientia> 

Ewentualnie  przys.  od  Ewentualny. 

Ewentualność,  I,  Im.  i  rz.  od  Ewentualny:  Przy- 
gotowany na  wszelkie  ewentualności. 

Ewentualny  mogący  ś.  zdarzyć,  możliwy,  przy- 
puszczalny.     <Z  Fr.  ćyentuel> 

X  Ewerman,  a,  Im.  owie  gór.  p.  Oberman. 
<Z  Nm.  Obermann  =  przełożony > 

Ewernja,  I,  Im.  e,  Mąkla  bot.  (evernia)  roś. 
z  gromady  porostów,  z  rodziny  brodaczkowatych. 
Gatunek:  E.  śliwkowa  (e.  prunastri).  <Now. 
niby  Łć.  evernia> 

Ewhemerystyczny   p.  Euhemerystyczny. 

Ewhemeryzm,  u,  blm.  p.  Euhemeryzm. 

t Ewidencja,  I,  blm.  fil.  p.  Oczywistość.  <Łć. 
eviilentia> 

Ewikcja,  I,  Im.  e  praw.  I.  w  prawie  polskim 
=  a)  zaręczenie  za  pewność  nabycia,  odpowiedzial- 
ność sprzedawcy  wobec  nabywcy,  że  nikt  go  niepo- 
koić nie  będzie,  b)  rękojmia  na  dobrach,  zapisana 
za  dług  osoby  trzeciej.  2.  pokonanie  prawem,  wy- 
zucie z  czegoś.  3.  pewność,  zabezpieczenie,  rękojmia, 
gwarancja:  Daję  ewikcję  (=  waruję  co  komu). 
Biorę  ewikcję  (  =  waruję  co  sobie).  E.  hipoteczna. 
Zdr.  Ewikcyjka.     <Łć.  evictio> 

Ewikcjonalny  p.  Ewikoyjny:  Sumy  owikcjonalne 
(w  prawie  polskim)  — su/wy  zabezpieczone,  trzyma- 
jące pierwsze  miejsce  przy  eksdywizji. 

Ewikcjonować,  uje,  owal  zabezpieczać,  warować, 
gwarantować. 


700 


EWIKCJONOWANIE 

Ewikcjonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ewikcjo- 
nować. 

Ewikcyjka,  i,  Im.  i  p.  Ewikoja:  Niech  pan  zięć 
ewikcyjko  iia  dobrach  zapisze.  Syrok. 

Ewikcyjny,  Ewikcjonalny  przym.  od  Ewikcja. 

X  Ewiktor,  a,  Im.  owie  praw.  ten,  co  daje  ewilc- 
c/ę,  gwarancie,  szczeg.  sprzedawca  odpowiedzialny 
do  czasu  przed  kupującym.   <Now.  z  Łć.  evincere> 

X  Ewinkować ,  uje ,  owal  slanoioczo  dowodzić, 
udowadniać:  Potrzeba  było  zaprzysi^c  przy  po- 
daniu illacji,  żądajjjc  pozwolenia  procesu  na  no- 
wo, że  te  dokumenta  ewinkują  sprawę.  Ochoć. 
Jego  świadectwo,  ewinkowane  przysięgą,  jak- 
kolwiek podejrzane,  w  obliczu  prawa  jest  mocno. 
Mtev!.  (=^ potwierdzone).  Wymagało  prawo,  aby 
dokument  nowy  był  cał^  sprawę  ewinkuji^cy, 
t.  j.  tak  stanowczy,  iż  gdyby  ś.  znajdował  przy 
pierwszym  sprawy  sądzeniu,  inny  wypaśćby  mu- 
siał dekret.  Kraus.     <Łć.  evincere  > 

X  Ewinkowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ewinko- 
wać. 

X  Ewiracja,  i,  Im.  e  kastracja,  mmszeme.  <Łć. 
eviratio> 

X  Ewlrat,  a,  Im.  ci  rzezaniec,  eunuch,  kastrat: 
Z  mężów  czynią  nożem  ewiratów.  Chr.  <Łć. 
pvirfltus  ^ 

Ewokacja,  i,  Im-  e  praw.  (w  prawie  polskim) 
poztcanie  przed  niewlaiciwy  sąd.  <  Łć.  evocatio 
dosł.  =  wywołanie  > 

Ewokacyjny  przym.  od  Ewokacja:  Wydał  po- 
zew do  trybunału  do  poparcia  sprawy  o  peny 
ewokacyjne.  Mat. 

Ewolucja,  i,  Ira.  e  I.  poruszenie,  ruch  (szczeg. 
gwałtowny),  skok,  łamaniec:  Wykonać  karkołomną 
ewolucję.  2.  częś.  w  Im.  ohrót,  wykonywany  przez 
wojsko.  3.  blin.  fil. -a)  wywijanie  1,  tuysnmoanie 
i.  czegoś  z  idei,  w  której  potencjalnie  a.  domyślnie 
to  coś  było  zawarte,  tkwiło:  E.  djalektyczna  =  jt-y- 
snuwanie  ś.  nowej  syntezy  z  tezy  zaprzeczonej  przez 
antytezę  (Hegel).  Przeć,  "inwolucja.  b)  p.  lep.  Roz- 
wój. Przeć.  Dysoluoja.     <Łć.    evolutio> 

Ewolucjonista,  y.  Im.  Ści  fil.  zwolennik,  wy- 
znawca, przedstawiciel  ewolucjonizmu  a.  teorji  roz- 
tooju. 

Ewolucjonlstyczny  fil.  przym.  od  Ewoluojonizm: 
Pogląd,  kierunek  E.  <Now.  z  Łć.  evolutio  = 
ewolucja  > 

Ewolucjonizm,  u,  blm.  Iii.  I.  doktryna  metafizycz- 
na,   według   której  icszechświat  i  dzieje  są  wynikiem 
djatektycznej    ewolucji  z  idei.     2.    teorja,    doktryna 
rozwoju  form  i  czynności  hardziej  złożonych  z  prost-    I 
szych.    Por.    Darwinizm.      <Fr.    ćvoluti()unisme> 

Ewolucyjność,  i,  blm.  rz.  od  Ewolucyjny:  E. 
pozytywna.    Nowin. 

Ewolucyjny  fil.  i  woj.  przym.  od  Ewolucja:  Pro- 
ces E.  Eskadra  ewolucyjna  (  =  oddział  floty,  który 
przez  ciągle  zmieniany  ruch  okrętów  siara  ś.  po- 
dejść nieprzyjaciela).     <Now.  z  Łć.  evolutio> 

Ewonlmit,  u,  blm.  chem.  p.  Dulcyt.  <0d  nazwy 
rośliny  niby  Łć.-Gr.  evonymus> 

Ewonymina,  y,  blm.  apt.  żywiczna  substancja 
ekstraklipwa,  otrzymywana  z  kory  trzmieliny  szkar- 
łatnej.    <p.  Ewonirait> 


ĘSIU 

Eworsja,  I,  Im.  e  gie.  toyilabiająca,  a  raczej  wy- 
drążająca działalność  wody  u  stóp  wodospadu  przy 
pomocy  głazów^  loprawionych  w  ruch  wirowy.  <  Now. 
z  Łć.  eYertere  =  wywracać  > 

[EzdrońskiJ:  [Ezdrońska  sól]  p.  Sól.  [Ezdroń- 
ska  woda]  p.  Woda.    <?> 

Ezechjelista,  y,  Im.  ścI  zwolennik  Jana  Brother- 
sa,  który  w  końcu  XVIII  w.  wystąpił  w  Anglji ja- 
ko prorok.    <  Od  imienia  proroka  Hb.   Ezechjel> 

Ezelbryk,  a,  Im.  i  książka  do  użytku  młodzieży 
szkolnej,  zawierająca  tłwnaczenie  jakiegoś  autora 
klasycznego  a.  zbiór  rozwiązań  zadań  matema- 
tycznych i  t.  p.,  klucz.  <Nm.  Eselsbrilcke  dosł.  = 
ośli  most> 

Ezeryna,  y,  blm.  apt.  trująca  substancja  krysta- 
liczna, otrzymywana  z  bobu  kalabaryjskiego.  <  Od 
nowoogipskiej  nazwy  bobu:  esere> 

Ezopowy  odznaczający  ś.  zwięzłością  i  trafnością: 
Wypowiedział  prawd  śmiałych  coniemiara  swo- 
im czopowym  językiem.  Spaś.  <  Od  imienia 
bajkopisarza    Gr.  Ais6pós> 

Ezoteryczny  fil.  w  greckich  szkołach  filozo- 
ficznych: weM;nc^7'2n^,  dla  wtajemniczonych  tylko  prze- 
znaczony, tajemniczy,  dla  ogółu  nieprzystępny:  Nau- 
ka, zasada  ezoteryczna.  Pogląd  E.  Nad  odgadnię- 
ciem ezoterycznych  znaczeń  słynnej  epopei  Ma- 
habharata  spędziła  lat  sledm.  Nagan.  Przeć. 
Egzoteryczny.     <Gr.  esCterikÓ8> 

Ezoteryk,  a,  Im.  cy,  Ezołerysta  badacz  nauki, 
przeznaczonej  tylko  dla  wtajemniczonych:  Ezoterycy 
widzą  w  wydychaniu  Brahmy  manifestację  je- 
dynego życia  w  nieskończonych  mirjadacłi  zja- 
wisk. Nagan. 

Ezoterysta,  y,  Im.  ścI  p.  Ezoteryk.  Kozł. 

Ezoteryzm,  u,  blm.  charakter  jakiejś  nauki,  do- 
stępnej tylko  dla  totajemniczonych:  E.  buddyjski. 
Nagan. 

X  Ezotyczny  nie  wszystkim  znany,  tajemniczy, 
skryty.     <Z  Gr.  ćsó  =  wewnątrz  > 

lEzotyka,  I,  blm.  nauka  tajemna,  dostępna  tylko 
wtajemniczonym:  E.  buddyjska.  <Z  Gr.  ćsó  = 
wewnątrz  > 

[Ezybona,  y,  Im.  y]  p.  Ajzybon.  <Z  Nm.  Ei- 
senbahn> 

fEż,  [Eż]  p.  Iż:  Zableszczysz  na  stronę  oczy, 
eż  ci  z  ciała  pot  wyskoczy.  P.  Sand.  (=tak,  że; 
aż).  Eż  Jasiek  wwiązał  ś.  w  dziedzinę.  Rota 
krak.  1400.    <p.  Aż> 

fEżby  iżby. 

fEże  p.  Iż:  Smiłuj  ś.  nad  nad  nami,  gospod- 
nie,  ,eże  napełniony  jeśmy  wzgardzenia.  Ps. 
flor.  Świadczę,  eże  Szczepanów  kmieć  nie  uczy- 
nił gwałtu.     <E+Żo> 

1.  [E  ęl]  okrzyk  zachęcający. 

2.  [C  C]  P-  ElO!  Bździoszek  woła,  że  mu  ś. 
chco  ę  ę. 

[Ęgrest,  u.  Im.  y]  p.  Agrest. 
[Ehę  !J    wykrzyknik,    oznaczający  powątpiewanie. 
[ĘnoJ  p.  Eno.     <Toż  co  ano-a-|-no> 
Ceiać,  a,  al    (o    małych    dzieciach)   robić  ęsiu, 
odl I yioać  potrzebę  naturalną.      <  Dziec.> 
Csianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ęsiać. 
Ęsiu  p.  Eę. 


707 


F.  f.  epółgłosta  wargowo-zębowa  bezdźwięcz- 
na, czyli  cicha  (mocna),  powiewna,  przeciągła. 
W  piśmie  występuje  przeważnie  w  wyrazach  przy- 
swojonych, w  polskich  zaś  rzadko  i  głównie  w  wy- 
razach dźwickonaśladowczych,  jak  /rvwaó,  Jiukaó 
i  t.  p.;  w  wymawianiu  zaś  ukazuje  się  często, 
chociaż  się  pisze  %v,  mianowicie  na  końcu  wyra- 
zów i  w  środku  po  innych  cichych,  np.  krew, 
łów,...  kwiat,  twój,  Irwaiy,...  które  brzmią:  kref, 
iufy..  kjiat,  tfuj,irfah/...  2,  a.  Fa  muz.  =  a)  czwar- 
iy  stopień  tonacji  c  major:  F  leży  pomiędzy  e  a.  g. 
h)  F  dur  a.  major,  F  moll  a.  minor  =  nazwy  tona- 
cji a.  gam  majorowej  (twardej)  i  minorowej  (mięk- 
kiej): Gama  f  minor  ma  cztery  bemole.  Symfonja 
f  major  Beethoyena.   Piosnka  (z)  f  major. 

Fa  nieod.  muz.  p.  F. 

fFal  p.  Fe!:  Nie  mogąc  wstrzymai?,  zawołali: 
fa,  fa!  L.   <P()r.  Łó.  fafae!> 

f  Fabin,  u,  blra.  Jakaś  tkanina. 

[Fabjan,  a,  blm.J  I.  gra  dziecinna.  2.  jeden 
z  uczestników  tej  ary.  <Zap.  od  imienia  P^abjan, 
1.6.  Fabianus> 

Fawor.    Zdr.   [Faborek]. 


y]  p- 


rki)  p.  Fabor. 

brkij  p.  Chaber.   <p.  Cha- 


[Fabor,  a,  Im. 
<p.  Fawor > 
[Faborek,  rka,  Im. 
[Fabrek,  brka,  Im 

ber> 

[Fabrycarz,  a,  Im.  e,  Filano,   Chabrycarz,  Ha- 

hryodsj]  urzędnik  jwdatkowy.     <  p.  Fabryka > 

Fabryczka,  i,  Im.  i  p.  Fabryka. 

Fabrycznie  I.  przys.  od  Fabryczny:  Wyrabiać 
F.  2.  przen.  niedbale.  Ucho,  ile,  ladajako. 

Fabryczność,  i,  blm.  ogól  przedmiotów  i  zjawisk, 
dotyczących  fabryki,  życie  fabryczne,  świat  fabrycz- 
ny: }'rzybył  mu  do  studjowania  żywioł  jeden 
więcej:  F.  Jeż. 

Fabryczny  przyro.  od  Fabryka:  Robotnik  F. 
Robota  fabryczna.  Praw.:  Prawa  fabryczne  = 
prawa,  regulujące  stosunki  pomiędzy  pracodawcami 
i  robotnikami.  Koś<5.:  Majątek  F.  p.  Fabryka. 

Fabryka,  i,  Im.  I  I.  a.  x  Wyrobnia  znaczne 
jirzedsiębierstwo  przemysłowe,  posługujące  ś.  moto- 
rami viechanicznemi  i  podziałem  pracy  na  wielką 
skalę:  F.  sukna,  cygJtr.  F.  stali  =  ."t^aW-ma.  F. 
cukru  =  cwŁrowmrt.  F.  piwa  =•  trotrar.  P.  papieru  = 
papiernia.  Przen.:  Słowa  nowe  z  ich  fabryki  wy- 
chodzące. Sentencjo  jezuickiej  fabryki.  Chodź. 
(=zroboty).  2.  X  wyrób:  Fajanza,  miasto  w  sta- 
nie papieskim,  sławne  wynalazkiem  pięknych 
fabryk  farfurowych ,  stąd  mających  fajansów 
nazwisko.  L,  3.  budoicanie,  stawianie  budowli: 
Mularze  idą  nn  fabrykę.  F.  zamku  grodzieńskie- 
go jeszcze  niedokończona.  Vol.  4.  X  budowla,  bu- 
dynek, gmach:  Kościół  św.  Zofji  wszystkie  inne 
fabryki  wspaniałością  swoją  przechodzi.  Star. 
Nagle  z  gruntu  na'  wierzch  F.  wspaniała  a  prze- 
ro/legła  powstała.  Przyb.  5.  y,  fabrykacja,  podra- 
bianie, fałszotcanie :  Są  kancelarje  nasze  pic- 
niactwa  i  wybiegów  składem,  sędztwo  —  fabryk 
i  konipcyj  piofesja.  6.  [F.  a.  Chabryka,  Habry- 
ka]  =  a)  tyhiń.  b)  tytuń  mocny,  uiej>r::yiemnego  za- 
pachu.   7.  -j-anat.  budowa,  skład,  uhicuie:    O  fa- 


bryce czyli  ułożeniu  serca.  Krup.  Serca  fabrykę 
opisywać  zacznę.  Krup.  8.  a.  Majątek  fabryczny 
kość.  majątek  ściśle  kościelny  tv  odróżnieniu  od 
beneficjum.  Zdr.  Fabryczka.     <Łć.  fabrica> 

Fabrykacja,  I,  ira.  e  p.  Fabrykowanie:  F.  cukru, 
aktu.  F.  aniołków  (■=  sprowadzanie  śmierci  na  nie- 
mowlęta).    <ŁĆ.  fabricatio> 

Fabrykacyjny  przym.  od  Fabrykacja:  Środki 
fabrykacyjne. 

Fabrykanoki  przym.  od  Fabrykant. 

Fabrykant,  a,  Im.  cl  I.  ten,  co  fabrykuje,  ręko- 
dzielnik, przemysłowiec,  właściciel  fabryki:  F.  wy- 
robów jedwabnych.  Przen. :  F.  monety  (=  fał- 
szerz). F.  plotek  (= plotkarz).  Fabrykantów  no- 
wych słów  i  odmian  okrywano  obelgą.  Śniad. 
2.  cukier,  żart.:  F.  lodowaty  = /en,  co  przyrządza 
lody  w  pracowni  cukierniczej.  <ŁĆ.  fabricans, 
2  pp.  fabricantis> 

Fabrykantka,   i,  Im.  I  forma  i.   od   Fabrykant. 

Przen.:  F.  aniołków  (-sprowadzająca  śmierć  na 
niemowlęta). 

Fabrykat,  u,  Im.  y  I.  wyrób  fałn-yczny.  2.  rzecz 
podrobiona,  falsyfikat.     <Łć.  fabricatum  ni.> 

Fabrykator,  a.  Im.  rzy  a.  owie  fałszerz,  falsy- 
fkator:  Oczywisty  F.  i  już  raz  odsądzony  od  pa- 
tronizacji.  Mat.     <Łć.  fabricator> 

Fabrykować,  uje,  owal  I.  robić,  wyrabiać,  pro- 
dukować: F.  maferje  jedwabne.  2.  przen.  wn/- 
twarzać,  urabiać,  klecić,  płodzić;  zmyślać,  kłamać: 
F.  opinję  publiczną,  wiersze,  nowiny.  3.  podra- 
biać, fałszować,  falsyfkować:  F.  wino,  monetę, 
akt.     <Łć.  fabricare> 

Fabrykowanie,  a,  blm.,  Fabrykacja  czynność 
cz.  Fabrykować. 

•j-Fabuiista,  y,  Ira.  ści  I.  autor  hajek,  bajkopi- 
sarz. 2.  człowiek,  lubiący  prawić  i  roznosić  bajki, 
plotkarz.      <Fr.  fabuliste> 

Fabulistyka,  i,  blm.  dział  poezji,  obejmujący  baj- 
ki, bajkopisarstico.     <p.  Fabulista> 

Fabuła,  y,  Im.  y  I.  Xbajka:  Jest  o  nieśmiertel- 
ności plotek  i  fabuł  u  pogaństwa  dosyć,  a  u  sa- 
mych chrześcijan  prawda  zostaje.  Skar.  Suszysz 
sobie  głowę,  smażąc  do  niej  wierszami  jakieś 
fabuły.  Chodź.  2.  X  plotka.  Rej.  3.  treść  faktyczna, 
osnowa  utworu  literackiego:  F.  ciekawa,  nudna, 
oklepana.  Z  powodu  nazwiska  Wahl  całą  tę 
fabułę  wydowcipowano,  a  z  niej  przysłowie  nie- 
mieckie powstało.  Lei.  4.  [F.]  =  a)  zmitrężcnie 
interesu,  czynność,  z  której  trudno  wybrnąć,  kłopot: 
Wprowadził  mnie  w  fabułę,  z  której  nie  wybrnąć, 
b)  bajka,  puszczona  w  obieg,  plotka,  kaczka,  far- 
sa.   Zdr.    X  Fabułka.    <Łć.  fabuła > 

X  Fabułka,  i,  Im.  i  p.  Fabuła. 

fFacalełek,  tka,  Im.  tki  p.  Faceletek. 

[Facambul,  a.  Im.  y,  Pacambułj  człowiek  opasły 
a  głupi.  <  Zap.  Nm.  Fatz  =  błazeństwo  -^  niby 
Łć.  ambulare  =  przechadzać  ś.> 

Facecik,  a,  Im.  owie  p.  Facet. 

X  Facecista,  y,  im.  ści  u.  Facecjonista :  Co 
myślisz  o  moim  faceciście,  któregoś  tuk  spokoj- 
nie słuchał?  Chodi. 


708 


PACEOA 

Facecja,  f,  Im.  e  żart,  koncept,  dowcip,  aner/do- 
ła,  di/UeruJlca.  Zdr.  Facecyjka.   <Ł(<.  l_acctia> 

XFacecjonat,  a,  Im.  ci   p.  Facecjonista. 

Facecjonista,  y,  Ira.  ści,  X  Facecjonat,  X  Fa- 
cecista,  Facetus  ten,  co  mówi  wiele  facecji,  żartow- 
»(/s.  dowcinnti,  jorrjalista,  koncepcista,  koncepciarz. 
<Z  Łi.  (aoctiA> 

Facecjonistka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Facecjonista. 

Facecjonistyczny  przym.  od  Facecjonista :  Li- 
ryki o  treści  lekkiej,  swawolnej,  nawot  face- 
cjonistycznej.  Kozi. 

X  Faoeojonować,  uje,  owal  mówić  facecje,  iar- 
tować,  dowcipkować.     <Z  Łć.  faeetia> 

XFacecjonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Face- 
cjonować. 

Facecyjka,  I,  Im.  I  p.  Faoeoja. 

yFacelet,  u,  Im.  y,  fFacelit,  fFaciiet,  fFaco- 
let  chustka,  szczeg.  do  nosa:  F.  jej  był  łzami  na- 
pojony. Kochan.  Twarz  jego  faceletem  zawiąza- 
na. Rej.  Zdr.  fFaoeletek.   <p.  Facolet> 

tFaceletek,  tka,  Im.  tki  p.  Faoelet;  fFaoale- 
tek.  Mur. 

fFacelit,  u,  Im.  y  I.  p.  Faceiet:  W  F.  co  za- 
win%(5.  Hrb.  Facelity  od  wierzchu  głowy  do  zie- 
mi. Petr.  2.  p.  Faoolet:  Goło  chodzili,  a  face- 
lity sobie  na  szyi  wieszali.  Sar. 

Facet,  a,  Im.  oi,  Facetus,  Fak,  ucz.  Fako,  [Fa- 
syjat]  lekceważąca  nazwa  męiczyzny,  szczeg.  mło- 
dego eleganta,  osobnik,  osobistość,  indywiduum,  jego- 
mość, kłoś:  To  szykowny  F.  Fiu  fiu,  co  za  F.  z  cie- 
bie! Był  tu  jakiś  F.  Wyśmiewano  ś.  z  facetów,  co 
w  bilard  grali.  Zdr.  Facecik.    <Z  Łć.  facetus  > 

Facetka,  i,  Im.  i  ferma  ż.  od  Facet;  dziewczy- 
na lekka:  To  ci,  panie,  szyk  F.!  Gom.  Co  to 
za  F.? 

1.  Facetować,  uje,  owal  jub.  szlifować  drogie 
kamienie.     <Fr.  facetter> 

2.  Facetować,  uje,  owal  prow.  zadawać  szyku, 
stroić  ś.,  elegantować  ś.      <p.  Facet > 

Facetowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Facetować. 

FacetowskI  przym.  od  Facet:  Znany  jest  wszę- 
dzie pod  tym  łobuzowsko-facetowskim  mianem. 

Facetus,  a,  Im.  owie  I.  p.  Facecjonista:  Przy 
nauce  i  pobożności,  wesoły  a  trochę  F.  Byk.  2. 
p.  Facet.     <Łd.  facetus  > 

Fach,  u.  Im.  y  I,  a.  X  Facha  przegroda,  prze- 
dział, podziałka:  F.  w  ławce  szkolnej,  w  skrzynce 
drukarskiej.  2.  właściwy  przedmiot  zajęcia,  zaję- 
cie, zawód,  specjalność,  proceder.,  profesja,  kunszt 
(szczeg.  rzemiosło):  Biegły  w  swoim  fachu.  Mied 
F.  w  Tą)i.Vi- znać  jakieś  rzemiosło.  3.  [¥.]  przęsło 
w  budynku.  4.  druc.  kąt,  tworzący  ś.  przez  roz- 
chylanie ś.  płaszczyzn  nitek  metalowych  na  maszy- 
nie tkackiej.    <Nm.  Fach  > 

Facha,  y.  Im,  y  I.  xp.  Fach:  Wy  dłub  z  jabłek 
jądra  i  z  ich  fachami  włóż  do  garca.  Sień.  2. 
org.  wierzch  a.  spód  drewniany  miecha.  <Nm. 
Fach  ni.> 

Fachel,  ohia,  Im.  chle  p.  Wachel.  <Nm.  Fft- 
chel  > 

Fachowe,  ego,  blm.  prow.  oplata  pocztowa  od 
półki  listowej. 

Fachowiec,  wca.  Im.  woy  człowiek  obeznany 
z  pewnym  fachem,  .•specjalista,  zawodowiec,  proce- 
dcrzysta:  Wypróbowany  F. 

Fachowo  przys.  od  Fachowy:  Pracownik,  wy- 
kształcony F. 

Fachowość,  i,  hlm.  znajomość  fachu,  wykształce- 
nie fachowe:  W  ostatnich  czasach  duch  facho- 
wo.*^ci  zapanował   powszechnie. 

Fachowy  I.  pewnemu  fachowi  poświęcony,  spe- 
cjalny,   zawodowy:    Wykształcenie    fachowe.     2. 


J-ACYLITOWAME   ś. 

biegły  w  pewnym  fachu,  obeznany  z  nim  specjalnie: 
Robotnik  F. 

[Fachówka,  i,  blm.]    sposób  budowania  chałupy. 

fFaciiet,  u,  Im.  y  p.  Faceiet.  Paszk. 

Facin,  a.  Im.  owie  cukier,  niedołężny  parobek, 
popychadło  w  pracowni  cukierniczej.  Por.  Fakill. 
<  Włos.  facchino> 

Facjat,  a.  Im.  oi  zł.  człowiek.     <p.   Facjata > 

Facjata,  y.  Im.  y  I.  środkowa  część  ściany  fron- 
towej domu  wysunięta  ponad  dom:  Krzyżyk  Ś.  wzno- 
sił na  facjacie,  i  człowiek  boży  mieszkał  w  tej 
chacie.  Syrok.  Herby  na  facjacie.  2.  mieszkanie 
pod  dachem,  poddasze.  3.  żart.  twarz,  oblicze,  gęba, 
pysk,  morda:  Dać  komu  po  facjacie.  Kałmucką,  fa- 
cjatą cię  nazwała.  Fred.  A.  O  ty  blada  facjato! 
Krasiń.  (o  księżycu).  Jakiś  szlachetka  dziwnej  fa- 
cjaty, z  krzywą  bródką,  rudym  włosem  i  nad- 
zwyczaj wielkim  nosem.  Moraw.  4.  człowiek,  oso- 
ba, figura,  szczeg.  śmie.<tzna:  Dziwna  z  niego  F. 
5.  ■];■  kształt,  postać,  wygląd:  Ta  była  rzymskich 
obrotów  F.  Chr.  6.  f  stronica:  Od  arkusza  eks- 
traktów, po  dwadzieścia  wierszów  na  jednej 
facjacie,  po  złotemu.  Vol.  7.  żart.  X  tył,  tyłek. 
Zdr.  Facjatka.     <Wło8.   facciata> 

FacjatJća,  i,  Ira.  i  p.  Facjata:  Wątpię,  aby  me- 
go pana  ta  malowana  ułudziła  F.  L.  Mieszkać 
na  facjatce. 

Facjenda,  y,  Im.  y  I.  interes  kupiecki,  tranzak- 
cja,  spekulacja,  gieszefi,  afera:  W  takie  go  fa- 
cjendy  wprawił  kunszt  łotrowski,  że  w  rok  po- 
szły intraty  i  sumy  i  wioski.  Kras.  2.  zł.  kra- 
dzież. Zdr.  Facjendka.  <  Włos.  faccenda,  z  pod- 
prowadzeniem pod  Łć.  > 

Facjendarka,    i,  Im.  i  forma  ż.  od   Facjendarz. 

Facjendarski  przym.  od  Facjendarz:  Duch  F. 
ogarnął  obywatelstwo.  Rzew. 

Facjendarstwo,  a,  blm.  zajmowanie  ś.  facjenda- 
mi:  Pozostały  u  nich  zwyczajem  owe  dawne  han- 
delki  i  F.   Kaczk. 

Facjendarz,  a,  Im.  e  I.  zajmujący  ś.  facjenda- 
mi,  spekulant,  gieszefciarz,  aferzysta.  2.  drobny 
handlarz,  tandeciarz.  3.  X  ten,  co  roznosi  ustawy 
urzędowe  drukowane  a.  książki.    Bóbr. 

[Facjender  jegier,  facjendera  jegra.  Im.  fa- 
Ojendery  jegryj  lokaj  a.  strzelec  dworski,  tułający 
ś.  bez  służby.  <Nm.  vacierender  Jager  dosł.  = 
tułający  ś.  strzelec > 

Facjendka,  i.  Im.  I  p.  Facjenda. 

Facjendować,  uje,  owal  I.  a)  zajmować  ś.  fa- 
cjendami,  przeprowadzać  interesu  handlowe,  speku- 
lować, b)  co  za  co  =.  zamieniać.  2.  zł.  dzielić  ś. 
zdobyczą  z  kradzieży. 

Facjendowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Facjen- 
dować. 

[  Facka,  i,  Im.  i]  policzek,  uderzenie  po  twarzy: 
Dać  komu  fackę.     <Czes.  facka > 

Facoleciki,  ów,  blp.,  Facoletki  skrawki  od  tka- 
nin, gałganki,  szmatki. 

f  Facolet,  u,  Im.  y  I.  p.  Faceiet:  Stroje  biało- 
głowskie,  jakie  są  rucha,  faeolety,  pończoszki, 
ferety.  Gostk.  2.  i  [F.]  a.  f  Faoeiit  coś  wiszą- 
cego u  sukni  kobiecej,  np.  wstążka;  strzępy,  wiszące 
przy  ubraniu:  Nacepiała  facoletów.  <  Włos. 
fazzoletto> 

Facoletki,  tek,  blp.  p.  Facoleciki. 

X  Facylitować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  ułatwiać  ś., 
załatwiać  ś.:  Potym  ś.  te  objekcje  tak  facylito- 
wały,  że  Wisłouchowie,  nie  wierząc  Sosnowskie- 
mu, chcieli,  abym  ja  ś.  za  niego  opisał.  Mat. 
<Fr.  faciliter> 

X  Facylitowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Facylitować  ś. 


709 


FACYT 


FAJCZANY 


Facyt  nieod.  (w  księgach  rachunkowych)  su7na, 
wujKidiL  z  ohliczenia.     <Ł(5.  facit  =  czyni  > 
[Faćka,  i,  blra.]  zielsko  posiekane  dla  świń.  <?> 
[Fader,  dra,  Im.  drowiej  pog.  Niemiec. 
Faeton,  u,  lin.  y,   X  Fajeton  pow.  rodzaj  powo- 
zu lekkiego  bez  drzwiczek.    Zilr.  Faetonik,   X  Fae- 
toncik,    [Fajtonik].     <Z  imienia    mitycznego  Gr. 
FaćthOn,  2  pp.  Faśthontos> 
X  Faetoncik,  u,  Im.  i  p.  Faeton. 
Faetonik,  u,  Im.  i  p.  Faeton. 
Faf,  u,  Im.  y  garb.  p.  Duozka.     <Może  z  Nm. 
Pfatf(e)> 

X  Fafaó,  a,  al  mówić   „/e";   Skoro  poczną  nie- 
czyste mieszad,  muszą.  F.,  nie  chcąc  i  nie  mogąc 
złego  wąchać.  L.   <0d  wykrzyknika  fa!> 
[Fafala,  y,  Im.  y]  p.  Fafuła. 
[Fafałek,  Ika,  Im.  Iki]  I.  p.  Fafol:   Złote  fafał- 
ki.  Nar.     2.  w  Im.  a.  [Fafolki]    okruszyny;   przy- 
smaczki.     <p.  Fafoł> 
X  Fafanie,  a,  blm  ,  czynność  cz.  Fafać. 
[Fafeoie,  i,  bip.]  suknie,  szmaty:  Zclyjmij,  miła, 
twe  fafeci,  a  weź  miotłę,  zamieć  śmieci. 
IFafelek,  Ika,  Im.  Iki]  p.  Fafol. 
(Fafernuołiy,  ów,  blp^]  p.  Fafernuszki. 
[Fafernuszkl,  szek,  blp.,  Fafernuchy]  i.  drobne 
pierniki;  orzeszki  z  piernika.  2.  nowolatki  (kwiatki). 
<  Nm.  Pfeft'erQUSS> 

Fafka,  i,  Im.  I  blach,  kowadeiko  okrągłe  do  wy- 
kuwania róinych  przedmiotów  i  do  ich  gładzenia. 
<Może  z  Nm.  Pfaff(e)> 

X  Fafla,  i,  Ira.  e  I.  warga  dolna  obwisła.  2.  pog. 
twarz,  gęba,  morda,  pysk.      <Nm.  'Watfel> 
[Faflak,  a,  Im.  Cy]    człowiek  dobrej  tuszy. 
Fafle,  ów,  blp.   myśl.  wargi  ogara. 
X  Faflować,  uje,  owal  mówić  sposobem  niezrozu- 
miałym i  nieprzyjemnym,  paplać.      <p.  Fafla  > 
X  Faflowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  faflować. 
[Fafol,    a,    Im.    y]      1^    strzęp,    szmata,   gatgan, 
ochłap.     2.  w  Im.  zgręzy,  pływające  w  cieczy,  śmie- 
cie, brudy,    nieczystości,   męty:    Fafoły    w    wodzie 
pływają.  Zdr.  [Fafolek,  Fafalek,  Fafelek].  <  Mo- 
że   w  związku   z   Fawor,    [Faforekl> 

[Fafolek,  Ika,  Im.  Iki]  I.  p.  Fafol.  2.  w  Im. 
p.  Fafalek. 

[Fafonować,  uje,  owal]  szyku  zadawać,  traktując 
innych  z  góry.  Por.  Fanfaron.   <Włos.  fanfano  = 
fanfaron  > 
[Fafonowanie,  a,  blm.]  czynność  oz.  Fafonować. 
[Fafor,  a,  Im.  y]  p.  Fawor.   Zdr.  [Faforek]. 
[Faforek,  rka,  Ira.  rki]  p.  Fafor. 
[Faforka,  i,  Ira.  i]  p.  Farfurka:  Panowie  na  fa- 
forkaeh  nic  nie  zostawili. 

[Fafrać,  frze,    fral]    mówić   niezrozumiale :    Ja- 
kisi  Miemiee,  bićda    go    wyrozumićć,    co    fafrze. 
<  D2wn.> 
jFafręgi,  ów,  blp.]  strzępy:  Zdarła  kosiule  na  F. 
Fafulski,  kiego,  Ira.  soy  p.  Fafuła. 
Fafuła,  y,  Im.  y  I.  a.  [Fafala]  =  a)  a.  Fafulski, 
Fafułowicz  człowiek  do  niczego,    safaiuhtła,  niedo- 
łęga, fuszer,   gamajda,    niezdara,    niedojda,    ciura. 
b)  [F.]  człowiek    opasły  a  głupi,    e)  człowiek   nie- 
wyrainie  mówiący.     2.  [F.]  p.  Bzówka. 
Fafułowicz,  a.  Im.  e  p.  Fafuła. 
Fagas,  a,  Ira.  y  I.  a.    Fagot   żart.  służący,  po- 
sługacz, lokaj,  kamerdyner,  kieluer,  garson,  sługus, 
służalec.     2.  pochlebca,  lizus:    Niektórzy  kłaniają 
ś.  zbyt   nizko    nauczycielom,    uwiadamiając    ich 
o  wszystkim,  co  b.  w  szkoło  dzieje;  tych  studen- 
ci nazywają  fagasami.    Rog.     3.    X  latawiec,  po- 
wsinoga, wiercinięta,  kręcicki,  wścihski.  4.  [l'\J  =  a) 
]'og.  owczarz,  h)  figlarz,  c)  p.  Dzierlatka.    <Może 
^  Łć.  vagus-=  włóczący  ś. > 


Fagasostwo,  a,  blra.  czynność  fagasa,  fagasa- 
wanie,  słHż(dstwo :  Nasza  miękkość  w  życiu,  le- 
nistwo, F.  są  rezultatem  pedagogiki,  stworzonej 
przez  kobiety.  Prus. 

Fagasować,  uje,  owal  hyi.  fagasem,  służyć,  wy- 
sługiwać ś.:  Ku  starości  chce  mu  ś.  F.  wielkim 
panom.   Prus. 

Fagasowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Fagasować. 

Fagocik,  u,  Im.  i  p.  Fagot. 

Fagocisko,  a,  Im.  a  p.  Fagot. 

X  Fagocista,  y.  Im.  ści,  x  Fagotysta  grający 
na  fagocie.     <  p.  Fagot  > 

Fagocyt,  u,  Im.  y  komórka  niszcząca,  pochłania- 
jąca bakterje.     <Now.  z  Gr.  fagein  =  żreć> 

Fagocytowy  przym.  od  Fagocyt:  Komórka  fa- 
gocytowa  (=  fagocyt). 

Fagocytoza,  y,  blm.  działalność  fagocytów.  Jent. 
<jp.  Fagocyt  > 

[Fagola,  i.  Im.  e,  Fagolas]  człowiek  przebiegły, 
chytry.  <Może  Z  Nm.  fegen  =  kraść,  dręczyć,  a. 
Vogel  =  ptaszek  > 

[Fagolas,  a,  Ira.  y]  p.  Fagola. 

[Fagolenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fagolić. 

[Fagolió,  i,  ił]  oszukiwać,  wyprowadzać  w  pole. 
<  p.  Fagola  > 

Fagot,  u,  Ira.  y  I.  a.  [Fargot]  muz.  narzędzie 
drewniane,  dęte  stroikowe,  o  dźwięku  nizkim,  noso- 
wym, o  skali  bardzo  szei-okiej,  używane  przeważnie 
w  orkiestrze.  2.  org.  Jedna  z  piszczałek  manual- 
nych organu  o  tubie  cylindrotoej.  3.  2  pp.  a  p. 
Fagas.  Zdr.  Fagocik.  Zgr.  Fagocisko.  <Fr.  fa- 
got > 

Fagotowy  przym.  od  Fagot:  Głos  F.  Partja  fa- 
gotowa. 

X  Fagotysta,  y,  Ira.  ści  p.  Fagocista. 

[Fagólny]  niepewny,  na  którym  nie  można  po- 
legać: To  je  chłop  nie  F.  (-na  którego  można 
Uczyć). 

fFairka,  I,  Im.  I  p.  Fajerka:  F.  stołowa  do 
grzania  potraw.  Kn.     <p.  Fajerka > 

[Faj]  p.  [Fajn]:  F.  gatunek  tej  tabaki. 

Faja,  i,  Im.  e  I.  duża  fajka:  Kurzy  sobie  faję. 
Nos  jak  F.  2.  rub.  żart.  człowiek  głupi,  nieokrze- 
sany; niedołęga,  safanduła,  fuszer,  ciura,  niezdara, 
cymbał,  fujara:  Nie  głupi  z  ciebie  F.  3.  X  ksiądz 
próżniak.      <p.  Fajka  > 

Fajans,  u,  [Fajens]  I.  blra.,  rodzą/'  gliny  białej. 
2.  Ira.  e  zb.  naczynia  wyrabiane  z  tej  gliny.  <Fr. 
faience,  Nra.  Fayence,  od  nazwy  miasta  Włos. 
Faenza,  słynnego  wyrobami  z  gliny  > 

Fajanser,  a,  Ira.  rzy  a.  o  wie  robotnik,  pracują- 
cy w  fabryce  wyrobów  Jujansowych.  Gac.  <Fr. 
faTencier> 

Fajanserja,  i,  Im.  e  fabryka  wyrobów  fajanso- 
wych: Odkąd  założono  fajanserję,  nic  dziwnego, 
że  wszystkie  doray  w  parafji  zapełniły  ś.  tale- 
rzami, salaterkami,  miseczkami.  Gac.  <Fr.  faien- 
cerie> 

Fajansowy  przym.  od  Fajans:  Naczynia  fajan- 
sowe. 

Fajbholc,  u.  Im,  e  kawałek  drewna,  w  który  za- 
sadza ś.  koniec  drutu,  kiedy  go  piłują,  aby  ś.  nie 
usuwał.  <Zap.  Nm.  Feile  =  pilnik4-Holz  =  drew- 
no > 

Fajchlap,  u,  Im.  y  powr.  kawałek  sukna,  którym 
ś.  wilży  lina,  szpagat  i  t.  d.  <Zap.  z  Nm.  feueht 
=  wiIgotny-[-Ijai)pon  =  szmata,  por.   Fajtłapa> 

[Fajcon,  a,  Ira.  y]  paliwoda;  plotkarz.  <  p. 
Fajka> 

Fajczany,  Fajkowy,  Fajeczny  przym.  od  Fajka: 
Tak    uiu    ś.   przez    pryzmat    dymów    fajczanych 


710 


FAJCZARNIA 

przedstawiał  porządek  społeczny.  Jeż.  <  p. 
Faia> 

Fajczarnia,  i,  Im.  e,  Fajkarnia  I.  pokój  a.  za- 
kład do  palenia  tytuniu.  2.  Xprzyio»-(/  do  palenia. 

Fajczarz,  a,  Ira.  e,  Fajkarz  lubiący  palić  fajkę, 
namięlny  palacz.     <p.  Faja> 

[Fajczenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fajozyć. 

[Fajczyć,  y,  ył]  paU^  fajkę  u.  wag.  tytuń. 

Fajczyna,  y,  Im.  y  Ucha  jajka. 

Faozysko,  a,  Im.  a  ni.  p.  Fajka. 

Fada,  y,  im.  y  coś  niepor żądnego,  rozpuszczone- 
go: Rozpuścił  was,  jak  cygańskie  fajdy.  Jeż. 
Rozpuścił  gębę,  jak  cygańska  F.  Prz.  <p.  Faj- 
da<5  > 

Faidać,  a,  al,  F.  ś.,  tFejdaó,  [Fejtać]  wyprói- 
niaó  i.,  paskudzió.  <Z  Nm.  feuchten  =  moczyć  fi., 
wilgoeic>  ,  ,  -  . .   . 

Fajdanie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Fajdać. 

Fajdanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fajdać  ś. 

Fajeczka,  i,  Im.  i  I.  p.  Fajka:  Kto  lubi  fajeczkę, 
wódeczkę,  dzieweczkę  — to  już  djabła  wart.  Prz. 
2.  [Y.]  jakai  roi.     <p.  Fajka > 

Fajeczkowaty  mający  kształt  fajeczki:  Nosek  F. 

Bał.  ^       ^ 

Fajeczny  p.  Fajozany:  Dym  t. 
Fajens,  u,  Im.  e]  p.  Fajans. 

[Fajer,  u,  blm.]  I.  zapal,  gorliwość:  Dobry  jest 
taki  F  w  interesie,  taka  dbałość  o  grosz  i  po- 
szanowanie dla  niego.  Jun.  2.  a.  [Fejer]  w  wy- 
rażeniach: a)F.  mi66  =  być  pijanym,  podpiły7n,pod- 
ochoconym:  Ma  w  głowie  F.  Prz.  =  jnjany.  b) 
Fajeru  daó  a.  zadać  =  oporządzić,  dać  pieprzu, 
[dycMu],  ffałagij.     <Nra.  Feiier  =  ogień > 

Fajera.^y,  Im.  y  duża  fajerka. 

FajeranU,  u,  Im.  y  rzem.  p.  Fajerant. 

Fajerant,  u,  Im.  y,  Fajerand,  Fajrant  rzcm. 
wieczorny  odpoczynek  rzemieślnika  po  pracy.    <Nra. 

Feierabend>  .    „  ,    ^     e  ■ 

Fajerantowy  przym.  od  Fajerant:  Robota  faje- 

rantowa.  ,     ,    ,.  ,  •  , 

X  Falerbal,  u,  Im.  e  kula  drelichowa,  materiała- 
mi zapalnemi  napełniona,  in.  X  p  i  ł k  a  ognista. 
Jak    J.     <Nm.  Feuerball  > 

Fajerka,  i,  Im.  I  I.  a.  X  Fejerka,  fFairka, 
X  Żarzelnia  piecyk  przenośny,  naczynie  do  rozpa- 
lania ognia:  Z  pod  fartuchów  sterczały  spisy  ko- 
zackie i  żerdź  z  fajerką,  kagańcową.  Roi.  2. 
blach,  piecyk  blaszany  przenośny  w  kształcie  cylin- 
dra do  grzania  kolb.  3.  naczynie  na  iar  do  ka- 
dzenia. 4.  ottoór  z  kraikiem  w  kuchni  angielskiej; 
krąiek,  zakrywający  ten  otwór.  5.  [F.J  =  a)  na- 
czynie do  kwiatów,  doniczka,  wazon,  b)  zapałka. 
c)  1).  Fajra.  d)  człowiek  nieprzyzwoity,  smrodziuch. 
6.  tl.  dwie  deski  na  kant  zbite,  ustawione  przy  ko- 
minie i  nie  puszczające  dymu  na  kuchnię.  7.  zł. 
ogień.     <Z  Nm.  Feuer  =  ogień  > 

Fajerkasa,  y,  Im.  y  I.  urząd  ubezpieczeń  od 
ognia.  2.  oplata  ubezpieczeniowa,  rata  asekura- 
cyjna: Opłacić  fajerkasę.  3.  ogólna  suma  ase- 
kuracyjna, wypłacana  po  pożarze:  Odebrać  fajer- 
kasę.    <Nra.  Feuerkasse> 

Fajerman,  a,  Im.  i  prow.  członek  straty  ognio- 
wej, straiak.     <Nm.  Feuennann> 

Fajerwerk,  u,  Im.  i,  xFejerwerk  I.  ogień  sztucz- 
ny: Puszczać  fajerwerki.  2.  przen.  sztuczny 
efekt  wraienie  krótkie  a  sikie,  wybuch  uczucia  na- 
głego a  przemijającego:  Duch  w  ciągłych  fajer- 
werkach.    <Nm.  Feuevwerk> 

Fajerwerkarz,  a,  Im.  e,  X  Fajerwernlk,  X  Fe- 
Jerwemlk,  xFejerwerkier  fen,  co  urządza  fnjn- 
werki,  pirotechnik. 


PATNCtULD 

Fajerwerkier,  a,  Im.  rzy,    X  iFejerwerkier  woj. 
I  podoficer  w  artyletji:  F.  starszy,  młodszy. 

Fajerwerkowy  przym.  od  Fajerwerk:  Barono- 
wa przyjmowała  te  fajerwerkowe  wybuchy  uczu- 
cia. Bat. 

X Fajerwernlk,  a,  Im.  cy  p.  Fajerwerkarz. 

[Fajeryk,  a,  Im.  cy]  palacz  to  browarze,  na- 
jemnik do  wypalania  słodu.  <Z  Nm.  Feuer  = 
ogień  > 

XFajeton,  u,  Im.  y  p.  Faeton. 

[Fajfeczka,  I,  Im.  ij  p.  Fajfka. 

Fajfembret,  u,  Im.  y  org.  deseczka  z  szeregiem 
dziur,  w  których  stoją  piszczałki  cynowe  w  orga- 
nie.    <Nm.  Pfeifenbrett> 

Fajfer,  fra  I.  Im.  frowie  grający  na  piszczał- 
ce: F.  piszczy  nad  uchem.  Boh.  2.  Im.  fry  zool. 
p.  Gołąb.     <Nm.  Pfeifer> 

[Fajfka,  i.  Im.  I]  p.  Fajka:  Słodka  rozrywka 
w  cichym  pokoiku,  kochana  fajfko,  tlący  ś.  pie- 
cyku. Min.  Zdr.  [FąjfeczkaJ.     <p.  Fajka> 

IFajfkIok,  a,  Im.  i  p.  Fajfoklok:  Pieski,  zgro- 
madzone na  fajfkloku.   Rod.     <p.  Fajfoklok  > 

I  Fajfoklok,  u.  Im.  i,  \?a.]fk\ok  p7-zyjmowanie  gości 
o  szarej  godzinie  po  południu,  podwieczorek.  <Ang. 
fiye  o'clock  =  piąta  godzina > 

Fajfura,  y,  Im.  y  I.  [F.]  p.  Farfura;  Fajfury 
zmywał.     2.   X  zb.  wyroby  gliniane. 

[Fajgiel,  gla,  Im.  gle]  nibel.  <Żyd.  fajgiel- 
Nm.  Vogel  =  ptak,  wskutek  igraszki  słów  ru- 
bel— wróbel  > 

Fajka,  i,  Im.  I  I.  a.  [Fajfka,  Fejka,  Fejfka, 
Fefa,  Fyfka,  Falfka,  Falka]  przyrząd  do  palenia 
tytuniu,  lulka,  cybuch  z  lulką:  F.  porcelanowa, 
drewniana,  piankowa.  Palić,  kurzyć,  ćmić  fajkę. 
Przestańże  tara  trąbić  na  fajce!  Mick.  Ma  nos, 
jak  węgierska  F.  Prz.  2.  bot.  p.  Kokornak.  3. 
ucz.  dwójka,  jako  stopień  szkolny.  Zdr.  Fajeczka. 
Zgr.  Fajczysko.     <Nm.  Pf'eife> 

Fajkarnia,  i,  Im.  e  I.  fabryka  fajek  a.  sklej} 
z  fajkami.    2.  p.  Fajczarnia.  Roi. 

Fajkarstwo,  a,  hlm.  jjalenie  fajki:  Byłem  zawsze 
amatorem  fajkarstwa.  Rzew. 

Fajkarz,  a.  Im.  e  I.  rzemieślnik  icyrahiający  faj- 
ki a.  kupiec  sprzedający  je.  2.  p.  Fajczarz :  Ar- 
cydzieło, któreby  u  fajkarzy  chińskich  poklask 
wzięło.  Mick.    (o  puszczaniu  dymu  z  fajki). 

FajkIuba,  y.  Im.  y  p.  Fajtkluba. 

Fajkowy  p.  fajczany:  Nieodstępny  stróż  onej 
sali  fajkowej.  Byk.  Glina  fajkowa  (  =  na  fajki 
uiywana). 

Fajla,  i.  Im.  e,  Fejla  drobny,  delikatny  pilnik. 
<Nm.  Feile  =  pilnik> 

f  Fajlandysz,  u.  Im.  e  p.  Falendysz:  Dano  dla 
samego  posła  sukna  luńsklego,  fajlandyszu.  Paw. 
<p.  Falendysz  > 

fFajlendysz,  u,  Im.  e  p.  Falendysz. 

!^ajlKluba,  y,  Im.  y  rzem.  p.  Fajtkluba.  <Nm. 
Feilkloben> 

Fajn,  u,  blm.  I.  a.  f  Fejn  czyste  złoto  a.  srebro. 
2.  f cukier  przedni,  wyborowy:  33  funty  cukru 
wyborowego  czyli  fajnu.    Paw.     <Nm.  fein> 

[Fajn  nieod.,  Fejn,  Fań,  Faj]  I.  a.  [Fajny]  przym. 
piękny,  dobry,  delikatny,  wytworny,  ładny,  dzielny, 
dziarski,  zdatny:  Dziewka  mi  F.  wpadła  w  oko. 
To  F.  j)lótno.  2.  przys.  pięknie,  dobrze,  wytwornie 
i  t.  d.    Por.  Fajnie,  Fajnisty,  Fajnowny. 

XFajngold,  u,  blm.,  X  Fajngolt,  X  Fajnguld, 
X  Fajngult,  xFejngold,  xFejngolt,  X  Fejnguld 
czyste  złoto.     <Nm.  Feingold  > 

X Fajngolt,  u,  blm.  p.  Fajngold. 

X  Fajnguld,  u,  blm.  p.  Fajngold. 


■Jli 


PAJNGUT.T 


PAKT 


X  Fajngult,  u,  blni.  p.  Fajngold:  Blat  fajngultu. 
Haur. 

[Fajnie]  ładnie:  P.  będziesz  wyglądał.  Por.  [Fajn], 
Fainisty. 

[FajnlstyJ  wyborny,  doskonały.  Por.  [Fajn],  Faj- 
nie. 

Fajnmetal,  u,  blm.  hut.  I.  surowizna  oczyszczo- 
na w  ognisku.  2.  surowizna  oczyszczona  nieco  i  na 
ielazo  bielone  napół  przerobiona.    <Fajn-|-Metal> 

Fajnować,  uje,  owal  I.  a.  X  Fejnowaó  hut. 
oczyszczać  kruszce,  np.  .'srebro  od  ołowiu  (za  pomo- 
cą topienia),  rafinować,  fryszowaó:  Z  każdego  miej- 
sca braliśmy  kruszec  i  fajnowali.  T.  K.  2.  [F.l 
żart.  kłamać.     <Z  Nm.  fein:^  czysty  > 

FaJNOwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fajnować: 
F.  srebra,  surowizny. 

Fajnowaty  żart.  (o  aktorze)  pojmujący  najdrob- 
niejsze odcienie  roli.     <p.  Fajn> 

[Fajnownlca,  y,  Ira.  e  forma  ż.  od  Fajnownik; 
[Fejnownica].    <p.  Fajn> 

[Fajnownik,  a,  Ira.  oy,  Fejnownik]  elegant,  mod- 
niś,  dandys,  frant.     <p.  Fajn> 

[Fajnowny,  Fejnowny]  dobry,  czysty,  doskonały, 
świetny,  przedni,  elegaiicki.   Por.  [Fajn]. 

[Fajny]  p.  [Fajn]:  Fajaa  ta  twoja  panna.  Faj- 
ny porządek. 

X  Fajnzylber,  bru,  blm.,  X  Fejnzylber,  X  Fajn- 
zylbr,  xFejnzylbr,  fFańzylbr,  fFańzylber, 
tFańsIlber,  fFanczliber  \\.wi.  czyste  srebro.  <Nm. 
Peinsilber> 

XFajnzylbr,  u,  blm.  p.  Fajnzylber. 

[Fajra,  y,  Im.  y]  cebrzyk  dla  świń.  Zdr.  [Fa- 
jerka]. 

Fajrant,  u,  Im.  y  p.  Fajerant. 

[Fajstilk,  a,  Im.  I]  młotek  górniczy.  <Nm.  Pftu- 
Btel> 

Fajtl  w.,  oznaczający  szybką  ucieczkę,  bieg 
a.  upadek  =  I.  szust!  myk!  smyk!  fiut!:  F.!  i  w  nogi. 
Psy  za  nim  F.  na  lewo.  Mick.  2.  fik!  klap! 
chlap!  brzdęk!  bęc!  pęd  buch!  rym!:  F.l  i  leży. 
<Dźwn.> 

1.  [Fajt,  u,  Im.  y]  ród,  pokolenie,  gatunek:  Ję- 
drek je  ze  złodziejskiego  fajtu.  <Węg.  fajta  = 
gatunek,  rasa> 

2.  [Fajt,  a,  Im.  y]  spory  kawał  chleba.  <?  Por. 
Pajda  > 

Fajtaó,  a,  al  I.  i  F.  ś.  p.  "ajtnąć.  2.  X«"«a- 
gać,  ćwiczyć.     <  Dźwn.  > 

[Fajtalaohy,  ów,  blp.]  p.  Fatalach.  <Zap.  Tur. 
(z  Arab.)  battal  =  bezczynny,  próżny;  por.  Baj- 
talaszki  > 

Fajtanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Fajtaó. 

Faltanle  się,  a  ś.,  ^Mm.,  czynność  cz.  Fajtać  ś. 

Fajtkiuba,  y.  Im.  y,  Fajlkluba,  Fajkiuba  rzem. 
rodzaj  ręcznego  szrubsztaka  ze  słalt.  Zdr.  Fajt- 
klubka.     <p.  Fajlkluba > 

Fajtklubka,  I,  Im.  i  p.  Fajtkiuba. 

Fajttapa,  y,  Im.  y,  rub.  człowiek,  zawijający  no- 
gą w  czasie  chodzenia,  mający  krzywe  nogi,  uty- 
kający, kuternoga,  kulas,  koszlawiec;  niezgrabjasz, 
niezdara,  niedołęga.  <Może  Fajt  !-f- Łapa,  a.  toż, 
00  Fajchlap,  jak  flejtuch,  gałgan  i  t.  p.> 

[Fajt  majt]  z  pośpiechem  a  bez  ładu:  Przysed, 
fajt  majt  pokręciuł  sle  i  juz  go  nima.   <Dźwn.> 

Fajtnąć,  nie,  nąl,  nied.  Fajtaó  I.  kiwnąć,  mach- 
nąć, zachwiać,  zakołysaó:  Pies  fajtnął  ogonem.  2. 
upaść,  przewrócić  ś.,  zlecieć,  przelecieć  przez  co, 
fiknąć:  Wojtek  o  mały  włos  nie  fujtnąl  do  przy- 
kopy. Bał.  3.  [F.]  skoczyć:  Fajtnął  na  środek 
drogi.  F.  ś.,  kiionąć  ś.,  zachwiać  ś.,  zukolysać  ś. 
<Dźwn.> 


Fajtnięcie,  a,  blm.,  caynność  cz.  Fajtnąć. 

Fajłnięoie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Faj- 
tnąć ś. 

[Fajtonik,  a,  Im.  i]  p.  Faeton. 

[Fajtos,  a,  Ira.  y]  mający  krzywe  nogi.  Por. 
Fajtlapa,  Pajtas.     <?> 

XFajtuś,  a.  Im.  e  żart.  I.  pyszałek,  zarogumia- 
lec.  2.  człowiek  wzbudzający  śmiech,  błazen.  <? 
por.  Bajduś> 

Fak,  a,  Im.  I  p.  Facet:  To  porządny  ?.  <Żart. 
skrócenie   z  Facet> 

Fakcik,  u,  Im.  i  p.  Fakt:  Cuda  w  podobnym 
rodzaju  przytrafiają  ś.  w  Konstantynopolu  w  od- 
niesieniu do  faktów  i  fakcików  różnych.  Jeż. 
<  p.  Fakt> 

Fakcja,  i.  Im.  e  1.  parija,  stronnicttoo,  koter/a: 
F.  Czartoryskich  popierała  kandydaturę  stolnika 
litewskiego.  2.  y.roz(lział,  niezgoda,  rozruch,  .tpi- 
sek,  powstanie,  bunt:  Fakcje  stroić  =  burzyć  ś., 
wichrzyć  i.  W  gnuśnym  pokoju  tylko  fakcje, 
tylko  swary  stroją.  Koch.  3.  układ,  zmowa,  kno- 
wanie, konszachty:  Ze  Szwedera  miał  jakieś  po- 
tajemne fakcje.  Krasz.  Zdr.  Fakoyjka.  <  Łć. 
factio  > 

Fakojantka,  i,    Im.    i    kobieta,    tworząca  /akcje, 
stronnictwa;  wichrzycielka,  agitatorka:  Kasztelano- 
wa kamieńska,  wielka   F.,  podżegała  przyjaciół 
swoich  przeciwko  Czartoryskim.  Mat.   <p.  Fak- 
I  cja> 

!  Fakcjonista,  y,  Im.  śoi  tworzący  fakcje,  stron- 
nictwa; wichrzyciel,  burzyciel,  podiegacz,  agitator, 
buntownik. 

Fakoyjka,  I,  Im.  I  p.  Fakoja:  Bróździ  nam 
nędzna  F. 

Fakcyjnośó,  i,  blra.  rz.  od   Fakcyjny;  działanie 

w  interesie  fakcji:  Bał  ś.,  żeby  go  nie  posądzono 

o  F.  Tam.     <p.  Fakcja > 

Fakcyjny  przym.  od  Fakcja:  Zatargi  f akcyjne. 

fFakiel,  kii.  Im.  kle  p.  Wachla:  Fakle  jarzęce 

w  ręku  trzymali.  Auszp.     <Nra.  Fackel> 

Fakieloug,  u,  Im.  i  pochód,  korowód  z  pochodnia- 
mi, urządzony  w  celu  owacji.  <Nm.  Fackelzug> 
Fakin,  a,  Im.  owie  I.  \  tragarz:  Dobrzeby  było, 
żebym  ś.  prosto  do  niego,  nie  szukając  pomocy 
lokai  i  fakinów,  mógł  udać.  Słów.  2.  f  robotnik. 
Tuch.     <Włos.  facchino,  por.  Facin> 

Fakir,  a,  Ira.  owie  a.  rzy  a.'ireta  indyjski.  <Tur., 
z  Arab.  fakir  dosł.  =  ubogi  > 

Fakiryzm ,    u,    blm.    ascetyzm  fakirów ,    system 
surowych  umartwień,  surowa  moralność:  Fanatycz- 
ny nieomal  F.  moralności  Anglików.    Nagan. 
[Fakla,  y,  Im.   y]  pochodnia.    <Nm.   Fackel> 
Fako,  a.  Im.  owie  ucz.  p.  Facet:  Solidny  F. 
Fak8,    u.    Im.  y    I.    w    Im.    rub.    wykrzywianie 
twarzy,  miny,  giesty:  Pokazuje  sąsiadce  przez  okno 
rozmaito  faksy.     2.  szew.  deseń  kolorowy  na  po- 
de.<zirie.  <Nra.  Fachse> 

Faksymile,  w  Ip.    nieod.,  Im.  ja.  jów   dokładna 
kopja  czyjegoś  pisma,  podobizna.      <  Lć.  fac  simile 
dosł.  =  rób  podobne  > 
Faksymilowaó,  uje,  owal  robić  faksymile. 
Faksymilowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Faksy- 
milowaó. 

Fakt,  u,  Im.  y  a.  a  I.  rzecz  dokonana,  pewna; 
zdarzenie,  wypadek;  zjawisko ;  czyn ;  okoliczność: 
Faktu  negować  nie  można.  Fred.  A.  F.  histo- 
ryczny, naukowy.  Przeciwko  faktowi  bezsilne  są 
argumenty.  Przypuszczenio  stało  ś.  faktem.  O  od- 
zyskaniu tego  sj>adku  mówił  mi,  jako  o  fakcie 
nadzwyczajnym.  Krasz.  F.  spełniony,  dokonany. 
Doi)uścić  ś.  iaktu  niesłychanego.    O  prawdziwo- 


712 


FAKlX)R 


FALANSTEK.TA^rTN 


ści  te)  pogłoski  świadczy  F.,  że  pochodzi  ona 
t  wiaiogodnego  źródła.  2.  dowód,  w  Im.  dane: 
Przekonam  cię  faktami  a.  na  faktach.  3.  pewność, 
rzecz  niezawodna:  To  F. !  4.  praw.:  Kwestja  faktu 
=  sprawa,  w  której  trzeba  osądzić  rzeczywist(i  oko- 
licznoió.  Zdr.  Fakcik.     <Łć.  factum> 

Faktor,  a,  im.  owie  a.  rzy  I.  pełnomocnik,  ple- 
nipotent, administrator,  dysponent:  F.  fabryki,  ko- 
lonji  handlowej.  F.  drukarni  (=  dyspozytor).  2. 
y, pomocnik,  funkcjonarjusz,  oficjalista:  Tomu  ordy- 
nansowi  naszemu  raógł  z  faktorami  swojemi  coś 
uczynić.  Niera.  3.  komisjoner,  pośrednik,  stręczy- 
ciel, mekler:  F.  przy  zajeździe,  hotelu.  Bez  fakto- 
ra trudno  ś.  ruszyć  ze  dwora.  Prz.  Co  mi  po 
faktorze,  jak  złoto  położę!  Prz.  Żyd  F.  4.  i  Im. 
y  fil.  i  mat.  p.  Czynnik.  Zdr.  Faktorek.  <Łć. 
lactor  > 

Faktorek,  rka,  Im.  rkowie  p.  Faktor. 

Fakłorja,  i,  Im.  e  kolonja  handlowa  a.  oddalony 
skład  towarów,  zarządzane  przez  faktora;  kantor 
europejskiej  kompanji  handlowej  w  innej  części  śioia- 
ta.     <Ang.  factory> 

Faktorjalna,  ej,  Im.  e  mat.  nazwa  pewnych  funk- 
cji, uływanych  w  analizie  matematycznej. 

Faktorka,  I,  Im.   i  forma   ż.  od  Faktor   pod  3. 

Faktcrne,  ego,  blm.  zaplata  za  faktorowanie. 

Faktorować,  uje,  owal,  Faktorzyć  I.  trudnić  ś. 
faktorstwem,  jjośredniczyć,  stręczyć.  2.  za  kim  = 
przemawiać,  usprawiedliwiać,  wstawiać  ś.,  adwoka- 
towaó:  F.  za  współuczniem  nieukiem. 

Faktorowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Faktoro- 
wać. 

Faktorski  przym.  od  Faktor. 

Faktorstwo,  a,  Im.  a  czynność  faktora  a.  faktor- 
hi,  faktorowanie,  pośredniczenie,  pośrednictwo  w  in- 
teresach, stręczycielstwo. 

Faktorzenie,  a,   blm.,  czynność  cz.  Fakłorzyó. 

Faktorzyć,  y,  yl  p.  faktorować. 

Faktotum  nieod.  człowiek  do  wszystkiego,  totum- 
facki, wyręczyciel,  prawa  ręka,  popychadło.  <Łć. 
fac  totum  dosł.  =  rób  wszystko> 

Faktura,  y.  Im.  y  I.  han.  =  a)  szczegółowy  ra- 
chunek towarów  sprzedanych  i  wydanych  przez  kup- 
ca, przeznaczony  do  poświadczenia  sprzedaży  i  do- 
ręczany kupującemu,  b)  a.  Faktur-księga  a.  lep. 
Księga  fakturowa  księga  kupiecka  ze  spisem  na- 
leiności  za  towary.  2.  robota,  budowa  techniczna, 
utworu  muzycznego  a.  literackiego,  sposób  układu: 
Hulewicz  nie  doszedł  do  pożądanej  taktury  wier- 
sza. Roi.  Jest  F.  np.  dramatyczna,  która  w  je- 
dnakowe kształty  ubiera  treść  sztuki  zarówno 
w  Paryżu,  jak  i  w  Wiedniu  lub  w  Warszawie. 
Paw.     <Łć.  factura> 

Faktar-księga,  i,  Im.  I  p.  Faktura. 

Fakturować,  uje,  owal  han.  udzielać  komu  ra- 
chunku w  formie  faktury.      <p.  Faktura > 

Fakturowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fakturo- 
wać. 

Fakturowy  przym.  od  Faktura:  Księga  faktu- 
rowa  p.  Faktura. 

Faktycznie  przys.  od  Faktyczny:  Choć  dziś  nie- 
ma niewolnictwa,  ale  F.  człowiek  nieraz  bywa 
niewolnikiem.  F.  ona  rządzi,  nie  mąż.  <p. 
Fakt> 

Faktyozność,  i,  blm.  rz.  od  Faktyczny. 

Faktyczny  I.  rzeczywisty,  realny,  aktualny,  czynny: 
Zbigniew  posiadał  faktyczną  władzę.  F.  stan 
rzeczy.  Trzyma  ś.  zdała  od  wszelkiej  agitacji 
faktycznej.  2.  na  fałdach  oparły,  z  faktami  zgod- 
ny: Materjał,  dowód  F.  Z,  faktu  dotyczący:  Błąd 
F,    <i).  Falit> 


713 


X  Fakultatywny  dowolny,  do  iryboru  zostawiony, 
nieobowiązujący:  Urządzenie  fakultatywnych  kur- 
sów nauki   języka  polskiego.     <Fr.  facultatif> 

Fakultet,  u.  Im.  y  I.  wydział  w  wyższych  za- 
kładach naukowych:  F.  lekarski,  prawny,  przy- 
rodniczy, matematyczny,  teologiczny,  historycz- 
no-filologiczny.  2.  mat.  iloczyn,  którego  czynniki 
postępują  w  szeregu  arytmetycznym.  <Fr.  facultć, 
z  Łc.  facultas  =  zdolność  > 

Fakultetowy  przym.  od  Fakultet,  wydziałowy. 

IFakunda,  y,  blm.  wymowa,  elokwencja,  gadatli- 
wość, gadulstwo:  Uderzające  podobieństwo  zwięk- 
sza nawet  raiodopłynna  F.,  z  ust  królewskich 
płynąca.  Spaś.   <Z  Łć.  facundus  =  wymowny > 

I.  Fala,  i.  Im.  e  I.  bałwan,  wal  wody:  F.  mor- 
ska. Spiętrzone  fale.  Przen.:  Fale  życia  poli- 
tycznego w  Niemczech  są  silnie  wzburzone.  Fa- 
le przeciwnej  fortuny.  Pot.  Przen.:  Z  falą  pły- 
nąc (=postępotoać  zgodnie  z  ogółem).  Przen.:  Eta- 
laże  sklepowe  wypływają  na  trotuar  falą  por- 
celany. Zap.  Przen.  =  <^UOT,  chmara,  7nasa  posu- 
wająca i.,  kołysząca  ś. :  F.  ludu.  Krasiń.  F.  zale- 
wała kraj  coraz  dalej,  gdzieniegdzie  tylko  o  wa- 
rowne mury  ś.  odbijając.  Sienk.  Falą  =  przys. 
hurmem,  ławą,  masą,  tłumnie.  2.  przen.  nurt,  woda: 
Ona  śpi,  falmi  (lep.  falami)  pokryta  chłodnemi. 
Mick.  Przen.:  Utoniesz  w  zapomnienia  fali.  Mick. 
3.  smuga  deszczu,  ulewy,  deszcz  a.  grad  z  wiatrem, 
burza,  nawałnica:  F.  idzie.  Uciekajcie  z  pola,  bo 
F.  nadciąga.  Przen.:  fFale  źrzenicze.  Gawin. 
(=łzy,  wielki  plącz).  Lecz  są  daremne  (łzy), 
owszem  większe  żale  rodzą  te  fale.  Gawin.  4. 
fiz.  odległość,  na  której  cząstki  drgającego  ciała 
pozostają  jednocześnie  we  wszystkich  fazach  je- 
dnego drgnięcia :  F.  linijna,  dwuwymiarowa,  trój- 
wymiarowa, odbita,  załamana,  poprzeczna,  po- 
dłużna, kołowa,  eliptyczna,  kulista,  elipsojdal- 
na,  pła»ka,  odbita,  załamana,  stojąca,  głoso- 
wa, świetlna,  elektryczna,  elektromagnetyczna. 
Góra,  dół,  wysokość,  długość  fali.  F.  pulsu. 
Zdr.  Falka.     <Nra.  Welle  =  fala > 

2.  Fala,  i.  Im.  e  ślus.  rodzaj  rygla,  służącego 
do  zamykania  drzwi  na  klamkę  a.  zatrzask,  ry- 
giel odciągany. 

IFalacja,  i.  Im.  8  oszukaństwo,  Jortel:  Nie  tłu- 
maczył k.  nawet  żadną  falacją  cudzą.  Krasz. 
<ŁĆ.  fallacia> 

fFalacz,  a,  Im.  e  chwalca.  <Zam.  Chwalacz, 
por.  Fała  zam.  Chwała  > 

f  Falandysz,  u.  Im.  e  p.  Falendysz:  Za  ciężki 
staropolski,  choć  trwały  na  szaty,  porzucili  F, 
Pot.  <Nm.  fein  lUadisch  =  cienkie  luńskie,  tj.  lon- 
dyńskie (dom.  sukno);  por.  Lundysz> 

Falanga,  I,  Im.  i  1.  pewien  szyk  bojowy  w  Ma- 
cedonji  starożytnie)':  F.  wielka  miała  szesnaście 
tysięcy  żołnierzy.  2.  przen.  zastęp,  gromada, 
tłum:  F.  przestępców,  robotników.  Zbita  F.  ży- 
wiołu żydowskiego.  3.  stowarzyszenie  socjalistyczne 
według  systemu  Fourriera:  Czysty  furjeryzm  i  za- 
stosowanie falang  do  krajów  nieznanych  zdo- 
bycia. Słów.     <  Gr.  fi,lagx  > 

Faianster,  u,  Im.  y,   Falansterja,   Falansterjum 

budynek  na  pomieszczenie  jednej  falangi  (stowarzy- 
szenia socjalistycznego  podług  Fourriera):  F.  sprze- 
ciwia ś.  ludzkiej  naturze,  czy  on  jest  osadą  ro- 
botników, czy  kolonją  miljonerów.  Chł.  Możesz 
zaraz  gromadę  zagórską  zamienić  w  F.  Kaczk. 
<Fr.  phalanstfere,  z  Gr.  fAla^^K^  falanga > 

Falansterja,  I,  Im.  e  p.  Faianster. 

Falansterjanin,  a.  Im.  anie  mieszkaniec  jalan- 
steru. 


FAL AN STER  JUM 


FALISTY 


Falanster]um,  w  Ip.  uieod.,  Im.  a,  ów  p.  Fa- 
lanster. 

Falansteryczny  przym.  od  Falanster. 

Falansterzysta,  y,  Im.  ści  strounit  socjalistyczne- 
go syste77iu  Fourriera. 

XFalaryzm,  u,  blm.  okrutny  rząd,  tyranja,  des- 
potyzm.    <Otl  imienia  tyrana  Gr.  F<4,lans> 

[Falarz,  a,  Im.  e]  p.  Fararz.    <Nm.  Pfarrer> 

f-alba,  y,  Im.  y  szczot,  szczecina,  włos  jasny. 
<Nm.  falb  =  płowy  > 

f  raJbaka,  i,  Im.  i  p.  Falbana. 

fFaJbala,  i,  Im.  e  p.  Falbana. 

[Fa^ban,  a,  Im.  y]  p.  Falbana. 

Falbana,  y,  Im.  y  I.  a.  fFalbaka,  tFalbala,  fFal- 
bu!a,  fFaJbula,  [Falban,  Falbela]  obszycie  mar- 
szczone u  spódnicy,  fai-tucJia  i  t.  d.,  plisa:  Suknia 
z  lalbaną.  2.  węgl.:  F.  milerzowa^^^a^fzfct,  fctó- 
remi  ś.  obkłada  naokoło  milerz  u  podstawy.  Zdr. 
Falbanka.  XFelbanka,  xFalbonka.  <Fr.,  Włos., 
Hp.,  Pg.  falbala> 

FaSbaniasty  I.  a.  Falbanowaty  mający  kształt 
falbany.  2.  obszyły  wielu  falbanami:  Suknia  fal- 
baniasta. 

FaSbank,  u,  Im.  i  warsztat  Husarski.  <Nm. 
Feile  =  pilnik+Bank  =ława  > 

Falbanka,  i,  Im.  i  p.  Falbana. 

Falbankowy  przym.  od  Falbanka. 

FallHinowaty  p.  Falbaniasty. 

Falbanowy  przym.  od  Falbana. 

[Falbarz,  a,  Im.  e]  p.  Farbiarz. 

[Fatbela,  i,  Im.  e]  p.  Falbana. 

+  Fa!bi8r8ki  przym.  od  Falbierz:  Boryt,  ziele 
faloierskie.  Birk.     <p.  Farba > 

t  Falbierz,  a.  Im.  e  i  [FalbierzJ  p.  Farbiarz: 
Glosy  z  w.  XV.     <Z  Nm.  Farber> 

X  Falbonka,  i,  Ira.  i  p.  Falbana:  Pokojowe  pra- 
cują, około  falbonki.  Mick.     <p.  Falbana > 

fFalbula,  i,  Im.  e  p.  Falbana. 

Fale,  u,  Im.  o  I.  p.  Fele.  2.  fp.  Fałda.  3.  garb. 
p.  Strug.  4.  intr.  nó&  kościany  a.  drewniany  do 
wygiadzania  sznurków  na  grzbiecie  książek.  <Nm. 
Falz> 

Falcaiz,  y,  Im.  y  ż.  blach.  p.  Falcajza. 

Falcajza,  y,  Im.  y,  Falcajz  blacli.  żelazko  do 
falcowania.     <Nra.  Falzoisen  > 

Fa!o330k,  a,  Im.  i  garb.  słupek.  <Niu.  Falz- 
bock> 

Falocęgi,  ów,  blp.  blach,  cęgi  do  falcowania. 
<Nm.  Falzzange> 

FaScer,  a,  Im.  rzy  garb.  strugacz,  robotnik,  wy- 
gladzający  skóry  ftdcem.     <Nm.  Falzer> 

X  Faloet,  a,  Im.  y  p.  Falset:  Baba  wtóruje  mu 
falcetem. 

X  Falograbia,  i  a.  ego.  Im.  owie  p.  Falcgraf. 

XFaiograbina,  y,  Im.  y  I.  forma  ż.  od  Falegra- 
bia.    2.  iona  falcgrabiego. 

X  FalcgrabskJ  przym,  od  Falegrabia:  31ektor 
F.  L. 

X  Faicgrabstwo,  a,  Im.  a  I.  godność  falcgrafa. 
2.  państwo  falcgrafa,  palalynat:  F.  wyższe  (ba- 
warskie), niższe  (reńskie).  3.  zb.  falcgraf  z  ioną. 

Falegraf,  a,  Im.  owie,  X  Falegrabia  elektor  pa- 
latynatu  reńskiego  a.  bawarskiego.  <Nm.  Pfalz- 
grJfiO 

Falografowa,  ej,  Im.  e  iona  falcgrafa. 

Falcgrafówna,  y,  Im.  y  córka  falcgrafa:  Odda- 
no zarząd  w  imieniu  młodej  falcgrafówny.  Bart. 

Falcmaszyna,  y.  Im.  y  blach,  maszyna  do  fal- 
cowania.    <Nin.   Falz-j-Maszyna> 

Falcować,  uje,  owal  I.  p.  Felcować.  2.  garl). 
p.  Strugać.     <Nm.  falzen> 

Faloowanie,  a,  blm.,  ostynność  cz.  Faleowaó. 


Faicszpany,  ów,  blp.  garb.  p.  Strużki.  <Nra. 
Falzspaun> 

X  Falcydja,  i,  blm.  praw.  i.  w  prawie  ogólnym 
polskim  —  czwarta  część  dochodu.  2.  w  prawie 
miejskim  =  rozdział  proporcjonalny  sum  dłuinika 
przy  zbiegu  wierzycieli.     <ŁĆ.  falcidia> 

X  Falcydyjny  praw.  przym.  od  Falcydja:  Dług 
¥.=pozostaly  przy  dobrach. 

[Faleza,  y,  Im.  e]  miara  powierzchni  =  około  2^li 
morga.     <Rum.  falcea> 

Faldistorjum,  w  Ip.  nieod..  Im.  a,  ów,  [Falsy- 
storjum]  krzesło  biskupie  w  kościele  katolickim. 
Por.  Faldysterz.     <Śr.  Łć.  faldistorium> 

■j-Fale  ufając,  z  ufnością:  Przebywać  będzie 
Izrael  F.  B.  Sz. 

fFalebny  chwalebny. 

Faleder,  dru,  Im.  dry,  Faledra  garb.  szara  skó- 
ra, obrócona  na  wierzch  wewnętrzną  stroną  wypra- 
wioną.    <Nm.  Fahlleder> 

Faledra,  y.  Im.  y  garb.  p.  Faleder. 

Faledrowy  garb.  przym.  od  Faleder:  Skóra  fa- 
ledrowa.  Sak  F.=szary. 

Falena,  y,  Im.  y  motyl  nocny:  Anieli  zdało  ś., 
że  ją  widzi  każda  róża  w  ogniu  i  phalena. 
Słów.     <Gr.  fillaina> 

fFalendysz,  u.  Im.  e,  f  Falandysz,  fFajlendysz, 
fFajlandysz  cienkie  sukno  holenderskie  a.  angiel- 
skie: Falecdyszu  najprzedniejszego  drożej  nie 
mają  przedawać  łokieć  nad  złotych  trzy.  Vol. 
<p.  Falandysz  > 

f  Falendyszowy  przym.  od  Falendysz:  Falen- 
dyszowa  suknia.  Sak. 

f  Falenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Falić. 

Falern,  u,  Im.  y  gatunek  wina  w  staroiytnym 
Rzymie.     <  Łć.  falernum> 

Falerurka,  i,  Im.  i  ślus.  p.  Falrurka. 

[Faleśnik,  a,  Im.  cy]  p.  Fałszerz. 

[Falfa,  y,  Im.  y]  I.  pręt  iela.%ny  przy  koło- 
wrotku z  walcem  do  zwijania  nici.  2.  wielka  cewka 
tkacka.     3.  w  Im.  kołki.     <  Nm.  Pfeife  > 

[Faifierz,  a,  Im.  e]  dwadzieścia  falf.  Por.  Fal- 
firka. 

Faifirka,  i,  Im.  i]  część  warsztatu  tkackiego.  Por. 
Faifierz. 

IFalfka,  i,  Im.  i]  p.  Fajka. 

[Falga,  i.  Im.  i]  p.  Felga. 

X  Falgield,  u,  Im.  y,  X  Falgild  opłata  przy  rogat- 
kach, rogatkoiue,  myto.    <Nm.  Pfahlgeld> 

X  Falgild,  u,  Im.  y  p.  Falgield. 

t Falić,  i,  it  i  [Falić]  p.  Chwalić:  fF.  ś.  po- 
trzebnoby  (= jeżeli  należy  ś.  chwalić).  [Co  sie  to 
falić,  kie  ni  ma  eąm  pAlić].  Prz.  <Zam.  Chwa- 
lić > 

X Falić  się,  I  ś.,  II  ś.  p.  Falować:  Szereg  ga- 
lopem (ali  ś.  jak  morze.  Słów. 

Faliment,  u,  Im.  y  prow.  niemożność  wypłat,  nie- 
irypłacalność,  upadłość,  bankructwo;  bankructwo 
podstępne.     <Włos.  falliniento> 

Falisto  przys.  od  Falisty:  F.  wynoszące  6. 
jiłaskowzgórza.  Warstwa  F.  ś.  ciągnie.  Łab. 
<p.  Fala> 

Falistość,  I,  blm.  rz.  od  Falisty:  Substancja 
międzykomórkowa  traci  swą  F. 

X  Falistwo,  a,  Im.  a  bankructwo,  faliment.  <p. 
Faliment  > 

Falisty  I.  pełen  fal,  bałwaniący  i.,  wzłmrzony: 
Morze  fjiliste.  2.  przon.  a.  Falowany,  Falowaty 
mający  nierówności  kształtu  fal:  Li.ść  F.  Powierzch- 
nia falista  =  wznosząca  ś.  łagodnie  i  opadająca. 
Jesteśmy  w  Normandji,  okolica  falista,  pagórko- 


7J4 


FALIT 

wata.  Chł.  Ruch  F.  eteru.  Anat.:  X  Splot  F. 
(tętnicowy),  in.  wężykowy  (plexus  undulatus). 
Lek.:  Tętno  faliste  (pulsus  uadosiis).  <p.  Fala> 
X  Falit,  a,  Im.  ci  bankrut;  nieslowuy  wspólnik 
to  handlu  a.  dłużnik;  szalbierz,  oszust.  <Włos. 
fallito  =  bankrut  > 

f  Falltarz,  a,  Ira.  e  spekulant.   Gil.     <Z  "Włos. 
lalllto=  bankrut  > 

X  FaIJa,  i,  Im.  e  mnlerja  jedwabna  z  parskiem. 
<Fr.  faille> 

Falka,  i,  Im.  i    p.  I.  Fala:    Jak  Falki  srebrne, 
jaj^nięta  stoją.    Słów. 
[Falka,  i,  Im.  I]  p.  Fajka. 
Falkonet,  u,  Im.    y,   Falkoneta  rodzaj  dawnych 
dział      <Włos.    falconetto,  Sfr.    falconet,  z  Nm. 
Falkaun> 
Falkoneta,  y,  Im.  y  p.  Falkonet. 
X  Falla,  i,  Im.  e  p.  Zapadka. 
Falllczny  przym.    od  Fallus:    Symbol    F.     <p. 
Fallus> 

Falllstwa,  y,  Ira.  y  fortep.  Listwa  za  klawjatu- 
rą  nad  końcami  klawiszy.      <  Nm.  Falleiste> 

t  Fallo    nieod.    błąd,    omyłka:    Ruś    wielkie  F. 
w  tym  tobie  przyznaje.  Plra.     <"Wło8.  fallo  > 
Fallus,  a,  Im.  y  membrum  virile.   <Gr.  l'allós> 
Falmować,  uje,  owat  hut.    odszumowywaó   szkło 
roztopione.     <Nm.  feimen> 
Falmowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Falmować. 
X  Falmusy,  ów,   blp.    szumowiny  ze  szklą  rozto- 
pionego:   Majster    powinien  swój    tygiel  sfalmo- 
wać;   F.    te    osobno    zbierad    i    schować.    Torz. 
<Nm.  +Feimnu8S,  tFeimniss> 

Falny  przym.  od  I.  Fala:  Stać  pod  falną,  skałą. 

Slow.  (=oplókiwaną  przez  fale).      <p.    1.  Fa!a> 

Falochron,  u,  Ira.    y   wiośl.    podwyższenie    burty 

w    łodziach    ważkich    wyścif/owi/ch^    zabezpieczające 

wioślarzy  od  fal.     <Fala-fCHRON> 

Falolomny  łamiący  fale,  o  który  fale  się  rozbi- 
jają: Brzeg  F.  Ml.     <F;)la-|-LOM> 

Falować,  uje,  owal,  F.  ś.,  x  Fallć  ś.  poru- 
tznó  i.  falą,  bałwanić  ś.,  kołysać  wodą:  Ocean  fa- 
luje. Przen.  poruszać  ś.  nakszlalt  fali,  chwiać  i., 
kołysać  ś.:  Pierś  jej  falowała  lekko.  Zach.  Pola 
zbożera  falujące.  Falował  głos,  to  ś.  podnosząc, 
to  zniżając.  Krasiń.  Lud  zaczął  F.  na  wszystkie 
strony.     <p.  1.  Fala> 

X  Falować,  uje,  owal  I.  i  [F.  a.  Felować]  szwan- 
kować, niedomagać,  mieć  feler,  podupadać,  utykać, 
chwiać  i.,  słaniać  ś.:  Dla  podeszłej  starości  na  roz- 
raowie  falował.  Pilch.  Jeślić  głowa  faluje,  pij 
znowu.  Bies.  Pierwiastki  raagistratur  naszych  le- 
piej słynęły,  koniec  faluje.  Nar.  Ten  koń  zaczy- 
na F.  na  nogi.  2.  co  =  nabawiać  szwanku,  nad- 
weręiaćy  triieszać,  mącić:  Pijaństwo  zwykło  ludzki 
rozum  F.  Haur.  3.  bankrutować.  <Nin.  fehlen> 
Falowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Falować:  F. 
raorza,  głosu,  tętna.  Kurs  dewiz  ustala  h.  po- 
dług falowań  rubla  (=■  wahania  ś.  Jego  ceny). 
Fiz.  -  ruch  falowy,  rozchodzenie  ś.  ruchu  drgające- 
go w  jakimkolwiek  środku,  na  powierzchni  wody, 
w  strunie,  w  powietrzu,  w  eterze :  Teorja  falowań 
a.  teorja  untlulacyjna.     <p.  1.  Fala> 

X  Falowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  XFalować. 
Falowanie  się,   a  ś.,  blm.,  czynność  cz.   Falo- 
wać ś. 
Falowany  p.  Falisty. 
Falowato  przys.  od  Falowaty. 
Falowatość,  I,  blm.  rz.  od  Falowaty. 
Falowaty  p.  Falisty:  Grunt  F. 
Falowy  polegający  na  tumrzeinu  i.  fal:  Ruch  F. 


FAŁD 

Falrurka,  I,  Im.  I,  Falerurka  ślus.  przyrząd 
w  maskaście,  odpowiadający  uusowi  w  zamku  we- 
wnętrznym. 

Fals,  u,  Im.  y  p.  Fele. 

Falsabraga,  i,  Ira.  i  woj.  rodzaj  wału  forłeczne- 
go.  <Śr.  Łć.  falsa  braga  a.  braca,  skąd  Fr. 
fausse-braie  =  kryta  droga,  tunel > 

•j- Falsarucha,  y,  Im.  y  rodzaj  sukni:  One  falsa- 
ruchy,  one  delje,  żupany.  Rej.  <Zap.  Łć.  fal- 
sa =  fałszy  wa-j-Rucho  =  suknia  > 

X  Falsecista,  y,  Im.  ści  ten,  co  falsetem  śpiewa. 
<p.  Falset > 

Falset,  u,  Ira.  y,  X  Fale  et  gios  męski,  zakra- 
wający  na  żeński,  regiestr  wyższy  głosu  śpiewaka, 
tak  zwany  „z  glowy'^,\n.  fis  tuła;  Śpiewać,  mó- 
wić falsetem.     <Włos.  falsetto> 

Falsetowy  przym.  od  Falset:  Charczenie  false- 
towych tonów.  Kon.  Głos  F.  Nuty  falsetowe. 

Falsować,  uje,  owal  p.  Felcować. 

Falsowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Falsować. 

Falstlinja,  i,  Im.  e  intr.  przyrząd  do  formowa- 
nia oprawy.     <Nm.  Falzlinie> 

Faisyflkacja,  i,  Im.  e  p.  Falsyfikowanie:  Jeżeli 
mocła  dokonać  malwersacji  czy  falsyfikacji  ja- 
kiej, dokonała  jej.    Orzesz.     <Fr.  falsification> 

Falsyfikat,  u,  Ira.  y  rzecz  sfałszowana,  podro- 
biona, fabrykat:  Rozróżniać  autentyczne  dokumen- 
ta  od  falsyfikatów.  <ŁĆ.  falsificatus  =  sfałszo- 
wany > 

Falsyfikator,  a,  Im.  rzy  fałszerz,  podrabiacz. 
<Fr.  falsificaleur> 

Falsyfikatorski  przym.  od  Falsyfikator:  Mani- 
pulacja falsyfikatorska. 

X  Falsyfikatorstwo,  a,  blm.  fałszerstwo,  fałszo- 
wanie, podrabianie:  Trudnić  ś.  falsyfikatorstwem. 

Falsyfikować,  uje,  owal  fałszować,  podrabiać, 
fabrykować.     <Łć.  falsilicaro> 

Falsyfikowanie,  a,  blm.,  Faisyflkacja  czynność 
cz.  Falsyfikować. 

[Faisystorjum,  w  Ip.  nieod.,  w  Im.  a,  ów]  p. 
Faldistorjum. 

[Fałsz,    u,   Ira.    e]  p.  Fałsz.     <p.  Fałsz > 

I  Falszunek,  nku,  Im.  nki]  fałsz,  sfałszowanie. 

[Fałszywiec,  wca,  Ira.  wcy]  p.  Fałszywiec. 

[Fałszywy]  p.  Fałszywy. 

Faluna,  y,  Im.  y  gieol.  warstwa  ziemi,  .okłada- 
jąca ś.  z  piaskowca,  zmieszanego  z  wapniem.  <Fr. 
falun  > 

Faluński:  Brylanty  isi[\xń&kiQ  =  klejnoty  szklane, 
wyrabiane  w  Szwecji.  <0d  nazwy  miasta  Szwed. 
Falun.  > 

[Falusz,  a,  Ira.  e]  p.  Folusz. 

fFala,  y,  blm.,  [Fala]  p.  Cłiwała:  Marna  F. 
<p.  Chwała  > 

X  FnlagI,  ów,  blp.,  [Falangi]  plagi  w  pięty. 
Przen.:  Zadać  tęgie  F.=  zbić  potężnie.  Wziąć  tę- 
gie F.  =  być  pobitym  .silnie.  Dać  korau  F.  =  oszukać 
kogo,  ograć  go.  <Tur.  Arab.  falaka,  raoże  z  Gr. 
fiilagx  =  polano  > 

Falanda,  y,  blm.  zł.  tytuń.     <?> 

[Falangi,  ów,  blp.]  p.  Falagi. 

[Fałat,  a,  Ira.  y]  1.  szmat,  wiecheć:  Z  odzienia 
i  butów  wyłażą  rau  fałaty.  2.  kawał,  kc.-<,  piat: 
F.  lasu,  pola,  drogi,  skóry,  słoniny.  Zdr.  [Fala- 
tek].    KW^g.  fałat  =  kawał  > 

[Fałatek,  tka.  Im.  tki]  p.  Fałat. 

tFalbula,  y,  Im.  y  p.  Falbana.   L. 

Fałd,  u.  Im.  y  I.  p.  Fałda:  X  Fałdy  rozsypy- 
wać a.  rozpuszczać.  Fałdów  przysiady wae  =7;i7- 
nie  pracować,    f  Fałdów  komu    przysieść  =  a)  dać 


715 


FAŁDA 


FAŁSZERSTWO 


tnu  i.  we  znaki:  Nieprzyjaciel  naszym  bardzo  fał- 
dów przysiadł.  Żółk.  b)  przysiadać  i.  do  kogo, 
wysiadywać  przy  kim:  Zaczyna  ś.  przytulać,  fał- 
dów jej  przysiadać.  L.  Fałdy  na  ciq\q  =  zrnarszcz- 
ki,  brózdy:  Dziad  wiele  lat,  tyle  fałdów  ma- 
jący na  gębie.  Tremb.  fFałdy  \&m&&  -  marszazyć 
i.,  chmurzyć  i.:  Darmo  fałdy  łamie:  już  dla  niego 
nadziei  niema.  Pot.  X  F.  postawowy  =  ^rodefc,  za- 
loiony  w  postawie  sukna,  sztaba^  bruch.  2.  tvog. 
zmarszczenie,  np.  krawędzi  blachy  przy  pokrywaniu 
dachu.  3.  anat.:  fF.  niewieści  =  rjma  pudendi. 
4.  org.  bok  miecha  składający  i.  do  kupy,  skład. 
Zdr.  Faldzik.     <Nm.   Falte> 

FaJda,  y,  Im.  y,  Fałd,  fFaud,  f  Fauda,  fFalo, 
[Fałdra]  I.  zmarszczka  w  tkaninie :  W  fałdy  a. 
lałdy  nkladnó  =  fałdować.  Suknia  rzuca  a.  pnszcza 
iałdy.  Przen. :  W  sto  fałd  i  zmarszczek  wy- 
rzeźbione czoło.  Orzesz.  (  =  brózd,  zmarszczek). 
2.  przezwisko,  dawane  cywilnym  przez  wojskowych 
polskich  z  przed  1830  r.:  Kiedy  chcesz  być  kole- 
gą, to  choć  jesteś  jeszcze  fałdą,  poradzić  ci  trze- 
ba. 3.  anat.  marszczka,  przegub,  zakładka,  zała- 
mek:  F.  półksiężyoowa  otrzewny  (plica  semiluna- 
ris  Douglasii).  4.  gie.  wygięcie  warstw,  składające 
i.  z  wyniosłości  czyU  siodła  i  zagłębienia  czyli  niec- 
ki: F.  izoklinaina.  F.  monoklinalna  p.  Fleksura. 
Zdr.  Fałdka,  Faldeczka.     <Nm.  Falte> 

Fatdeozka,  I,  Im.   i  p.  Fałda. 

Fałdka,  I,  Im.  i  p.  Fałda:  Fałdki  na  innych 
liczy  (=  rozpatruje  drobnostkowa,  jak  kto  ubrany). 

Fałdować^  uje,  ował,  X  Faldzió  układać  fałdy, 
zbierać  w  fałdy,  marszczyć,  drapować:  F.  suknię 
Przen.:  Kończy  Moloch,  czoło  fałdując  z  rozpaczy. 
Przyb.  F.  Ś.  układać  i.  w  fałdy,  nie  leieć  gładko, 
marszczyć  i.,  ciągnąć  i.:  Suknia  źle  uszyta 
fałduje  ś.  Przen.:  Czoło  mu  ś.  fałdowało.  Krasz. 
<Nm.  falten> 

Fałdowanie,  a,  blm.    I.  czynność  cz.  Fałdować. 

2.  Im.    a  miejsce  sfałdowane,  fałdy :    F.  w  sukni. 

3.  mat.  nazwa  pewnego  działania,  umywanego  w  teo- 
rji  form  w  algiehrze  nowoczesnej. 

Fałdowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fałdo- 
wać ś. 

Fałdowany  I.  im.  od  Fałdować.  2.  a.  Fałdzi- 
8ty,  X  Fałdowały,  f  Fałdowny  jf^e^cn /«/(/;  Suknia 
fałdowana. 

X  Fałdowały  p.  Fałdowany :  Papie  brodate , 
fałdowate.   Syr. 

tFałdowny  p.  Fałdowany. 

Fałdowy  przym.  od  Fałda;  gleol.:  Góry,  doliny 
fałdowe  =:pow.<.<aie  wskutek  kurczenia  ś.  skorupy 
ziemskiej. 

[Fałdra,  y,  Ira.  y|  p.  Fałda. 

[Fałdrowanie,  a,  Im.  a,  Fantunek]  gór.  stara  ce- 
cha, zasypanie.   <p.  Fołdrować> 

[Fałdy  rydy  łwpsalj  przyipiew. 

Fałdysterz,  a.  Im.  e,  fFałdysztor  klęcznik:  F., 
półka  i  pulpitek  —  owo  sprzęt  wszystek.  Pol. 
<Śr.  Łć.  faldi6torium> 

fFałdysztor,  u.  Im.  y  p.  Fałdysterz. 

X  Faldzenie,  a,  blm.,  czynnoiść  cz.  Fałdzió. 

X  Fałdzić,  i,  ił  p.  Fałdować:  Morze  w  kłęby 
F.  poczęło  błękitnym  zatokiem.  Kniaź.  <p. 
Fałda  > 

Faidzik,  a,  Im.  i  p.  Fałd. 

Faldzistość,  I,   blm.  rz.  od  Fałdzisty. 

Faldzisty  I.  p.  Fałdowany:  Suknia  fałdzista. 
Nar.  (—szeroka,  bufiasta).  (Ogórki)  liściem  wiel- 
kim, rozłożystym  okryły  grzędy,  jakby  kobier- 
cem fałdzistym.  Mick.  2.  Żołąciek  ¥.  (abomasunil 
s:  czwarty  oddział  iolądka  zwierząt  przekuwających. 


śluz,    trawienie e,    żołądek  właściwy. 
<p.  Fałda  > 

fFałecznie,  [Fałeozno]  przys.  od  Fałeczny:  F. 
a  pokrycie  obchodzili  s.  z  nim.  Rej.  Nie  będę 
F.  przodków  sobie  wymyślał.  Krasz.   <  p.  Fałsz  > 

t  Fałecznik,  a.  Im.  cy  i  [Fałecznik]  p.  Fałszerz: 
Omylacze  a  fałecznicy  świata.  Kej. 

IFałeczno]  p.  Fałecznie. 

fFałeczność,  I,  blm.,  [Fałeczność]  rz.  od  Fa« 
łeczny:  Pełni  zdrady  i  wszelkiej  iałeczaości. 
Wuj.  ( =fałszywoici,  obłudy). 

Fałeczny  I.  [F.]  ł  fp.  Fałszywy:  Mamy  świat- 
łość prawdziwą  przeciwko  fałecznej  światłości 
mędrców  tego  świata.  Białob.  2.  [F.J  p.  Fa- 
łeszny.  3.  f  a.  f  Fałeczny  owczarz  -  owczarz,  ma- 
jący udział  we  własności  stada,  w  zyskach  i  stra- 
tach właściciela  stada.     <p.  -Fałsz  > 

[Fałesz,  u,  Im.  e]  p.  Fałsz. 

t  Fałesznie,  [Fałesznie]  przys.  od  Fałeszny:  [Mi- 
łujesz F.J  (=falszywie,  obłudnie). 

fFałesznlk,  a,  Im.  cy  i  [Fałesznik]  p.  Fałszerz: 

Od    takowych    fałeszników     pisma    święte    nas 
przestrzegają  Rej.     <p.  Fałsz  > 

fFałeszność,  I,  blm.,  [FałesznośćJ  rz.  od  Falesz- 

ny:    Znamię    wszej  chytrości  i  fałeszności.  Sień. 
( =fahzywości,    obłudy). 

[Fałeszny]  I.  i  t  P-  Fałszywy:  F.  świadek.  Leop. 
Bóg  pomści  niecnoty  i  fałesznej  zdrady.  Kochan. 
[Fałeszne  wszystko  na  świecie].  2.  a.  [Fałeczny, 
Faieśny,  Feleśny]  chory,  nadpsuty,  chorowity :  Ma 
fałeszną  nogę  (-chory  na  nogę). 

[Fałeśnica,  y,  Im.  e]  forma  ż.  od  Fałeśnik.  <p. 
Fałsz  > 

[Fałeśnie]  przys.  od  Fateśny. 
[Fałeśnik,  a,  Im.  cy]  p.  Fałszerz. 
[Fałeśny]    I.  p.  Fałszywy.    2.  p.  Fałeszny. 
t  Fałeczny  p.  Fałeczny. 

t  FałkJ,  ów,  blp.  odpadliny  od  mąki:  Mąkę  prze- 
siać trzeba  z  otrąb  i  z  fałków.  Syr.  <Z  Nm. 
(Ab)  fali  > 

f  Fałsarz,  a.  Im.  e  p.  Fałszerz. 

Fałsik,  a.  Im.  i  p.  Fałsz:  Trefny  i  piękny  F. 
tak  nam  smakuje.  Krasz.     <p.  Fałsz  > 

Fałsz,  u,  Im.  e,  [Fałesz,  Fałsz]  I.  nieprawda, 
kłam,  kłamstwo,  zmyślenie,  oszustwo,  obłuda:  F. 
wierutny.  Zbijać,  wykazywać  F.  Rozsiewać  fał- 
sze (=  wieści  f'ałszy we).  Dziś  mogę  prawdę  mó- 
wić, jutro  F.  Mick.  Od  skrytości  krok  tylko  je- 
den do  fałszu,  a  F.  leży  tuż  obok  zdrady.  Góra. 
[We  dworze  miareńka  uściwa  i  żadnego  fałszu 
niema].  F.  ożywać  ś.  chrześcijaninem,  a  uczyn- 
ków chrześcijańskich  nie  naśladować.  Rej.  2. 
sfałszowanie,  fałszerstwo:  F.  w  dokumencie.  Silny 
F.  w  monetach  ś.  ukazał.  Paszk.  3.  [F.]  de- 
fekt, brak.  4.  kraw.  część  sukni  z  tańszego  ma- 
teriału, nadstawiona  w  miejscu  niewidocznym:  Dać 
na  F.  płótno  do  tyłu  kamizelki.  Ułożyć  falbany 
na  F.  (  =  na  podszewce).  Żupan  jasny  bez  fałszu, 
z  grodeturu  szyty.  Moraw.  Czy  nie  możnaby 
per  abbreyiationem?  naprzykład  łokci  pięć?  — 
Nie  można,  bo  byłby  żupan  z  fałszem,  a  ja  praw- 
dą chcę  żyć  na  świecie.  Chodź.  5.  muz.  diunck 
mylny,  pomyłkowy  a.  nieczysty,  za  wysokie  a.  za 
nizkie  brzmienie  tonu.  Zdr.  Falsik.  <Z  Łć.  falsus, 
przez  Nm.  falsch> 

Fałszerka.  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Fałszerz. 

Fałszerski  przym.  od  Fałszerz. 

Fałszerstwo,  a,  Im.  a  jalszowanie,  fałsz,  podro- 
bienie: Dowieść  fałszerstwa.  Przekonani  o  F. 
Nar. 


71  fi 


FAŁSZERZ 

Fałszerz,  a,  Im.  e,  fFalszyrz,  fFalsarz,  fFa- 
lesznik,  tFałeoznik  I.  a.  X  Falszownik  ten,  co 
fałszuje,  podrabiacz:  F.  monety,  testamentu.  2. 
Xa.  [Falesznik,  Faleoznik,  Faleśnik]  człowiek 
fnhzywy,  fałszywiec,  kłamca,  obłudnik,  pochlebca, 
oszust:  Takie  jawne  matactwo  anaczy  fał- 
szerza szlakownego.  Przyb.  3.  F.  =  żart.  nuta 
'fałszywie  wzięta.  4.  F.  a.  Sztos  fałszywy  bil. 
uderzenie  bili  w  bok.    <Nm.  Falsclier> 

tFalszny  p.  Fałszywy:  Falszną  miarą  i  wag-ą. 
Biel.  M. 

t  Falszoapostol  a,  Im.  owie  fałszywy  apostoł, 
psetidoaposfoł,  rozsieioacz  fałszu:  Za  czasów  apo- 
stoła Pawła  byli  fałszoapostołowie,  robotnicy 
nieprawości.    Zigr.     <Fałsz-f  Apostoł  > 

tFałszomówoa,  y,  Im.  y  igarz,  kłamca.  <  Fałsz 
-|-MOW> 

t  Falszopjszec,  szca,  Im.  szcY  piszący  fałsze, 
kłajnstwa:  Ów  arjanin  i  F.  niezbożną  był  wydał 
książkę.  Steb.     <Fałsz-hPIS> 

tFalsZOrodny  rodzący  fałsze,  stanowiący  tch 
źródło:  Fałszorodne  herezje.     <Fałsz-fROD> 

Fałszować,  uje,  ował  I.  podrabiać,  naśladować 
podstępnie:  F.  testament,  podpis,  monetę.  2.  po- 
zbawiać istotnej  wart  oki,  psuć  podrabianiem,  fabry- 
kować: F.  wino,  lekarstwo.  Przen.:  Odszczepień- 
cy  fałszowali  wiarę.  Wuj.  Wenus,  która  boga- 
tej Ankonie  panujesz,  a  frasunkami  ludzkie  roz- 
koszy fałszujesz.  Kochan.  (= psujesz,  kazisz,  ni- 
weczysz).  3.  muz.  nieczysto,  za  wysoko  a.  za  nizko 
ipiewać  a.  grać:  Grała  sobie,  fałszując  raelodjc. 
Sienk.     <Nm.  falschen> 

Fałszowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.   Fałszować. 

Fałszowany  podrabianej,  fałszywy,  fabrykowany, 
zaprawny:  Podpis  F.  Wino  fałszowane. 

X  Fałszownik,  a,  Im.  cy  p.  Fałszerz. 

Fałszowy  przym.  od  Fałsz:  Sprawa  fałszowa 
(  =  0  sfałszowanie).  fGłębokio  jezioro  w  ryby  bo- 
gate, a  to  fałszowa  miłością  nazwane.  Bron. 
(  -  fałszywą). 

t  Fałszura,  y,  Im.  y  żupan  z  plecami  na  fałsz, 
ł.  j.  pióciennemi:  F.  turecka.     <  p.  P'ałsz> 

fFałszyrz,  a,  Im.  e  p.  Fałszerz:  Fałszyrze 
swojej  powagi  nadstawiają  sobie.    Gil. 

Fałszywie,  Fałszywo  przys.  od  Fałszywy:  F. 
.świadczyć. 

Fałszywiec,  wca,  Im.  woy,  [Fałszywiec]  czło- 
wiek fałszywy,  obłudnik. 

Fałszywo  p.  Fałszywie:  Półmisku  F.  pozłaca- 
ny! Krasiń.  (o  księżycu). 

Fałszywość,  i,  blm.  rz.  od  Fałszywy:  O  wielka 
F.  złosnego  Jtidasza!  Op. 

Fałszywy,  f Cłiwałszy wy ,  fFałeczny,  fFałe- 
szny,  tFałszny,  [Fałeczny,  Fałeszny,  Fałeśny, 
Fałszywy]  I.  sfałszowany,  podrobiony,  naśladowa- 
ny: F.  pieniądz,  podpis,  dokument.  2.  nieprawdzi- 
wy, zmyślony:  Fałszywa  wic.ść,  historja.  3.  pozor- 
ni/:  F.  blask.  Fałszywa  wielkość.  4.  udany, 
nieszczery,  obłudny,  kłamany:  F.  atak.  Fałszy- 
wa skromność,  obietnica.  5.  obłudny,  zdradliwy, 
kłamliwy,  przewrotny:  F.  człowiek,  charakter,  F. 
duch  w  ustach  waszych  proroków.  Leop.  Fał- 
szywe zeznanie  przed  sądem.  Nie  będziesz  mó- 
wił fałszywego  świadectwa  przeciw  bliźniemu 
twemu.  F.  świadek.  Przysięga  fałszywa  (-krzy- 
woprzysięstwo). Słówka  farbuje,  umysł  F.  cukru- 
jąc Błaż.  (= podstęp).  Obym  był  fałszywym  pro- 
rokiem! 6.  mylny,  błędny:  F.  sąd,  krok.  Fałszy- 
we pojęcie,  rozumowanie.  7.  niewłaściwy,  źle 
zrozumiany,  nieuzasadniony:  F.  wstyd,  punkt  hono- 
ru,   8.  niehannonijny:   F.  ton,  głos.     9.    muz.:  a) 


FAMIL.IARNY 

Fałszywe  kwinty  p.  Kwinta,  b)  Fałszywy  stosu- 
nek a.  fałszywa  relacją  j).  Stosunek.  10.  anat.: 
X  Żebra  fałszywe  p.  Zebro.  Nozdrza  fałszywe 
(saccus  V.  tuba  nasalis).  II.  bil.:  Sztos  F.  p. 
Fałszerz.  12.  lek.:  Wody  fałszywe  p.  Woda. 
fBóle  fałszywe  p.  Ból.  Fałszywa  chęć  do  jadła, 
in.  przegłód,  fprzemór  (bulimus)  =  iaWoca!- 
ność  chorobowa.  F.  apetyt.   <Nm.  falsoh> 

Fama,  y,  blm.  wieść,  pogłoska,  rozgłos:  Stugębna 
F.  F.  głosi  o  twoim  przybyciu.     <ŁĆ.  fama> 

[Famelija,  I,  Im.  e]  p.  Famllja:  Moja  P.  jest 
Pietrzak. 

SFamielija,  i.  Im,  e]  p.  Famiija. 
Familijant,  a,  Im.  ci]  p.  FamiIJant. 
amilijka,  i,  Im.  i  (zwykle  ir.)  p.  Famiija:  Miła 
F.l  ojciec  pijak,  córeczka  zalotnica.  Krasz,    <p. 
Familja> 

Familijnie  przys.  od  Familijny:  F.  mieszkać 
(■^mieszkać  z  rodziną).  Młodzież,  wysoko  skoliga- 
cona  F.  (=co  do  familji). 

FamIlijnoŚĆ,  i,  blm.  rodowość,  rodowitoić:  Knia- 
ziowie zapewnili  bojarom  dziedzictwo,  tworząc 
ich  F.  wyłączną.  Lei. 

Familijny  I.  przym.  od  Famiija:  Człowiek  F. 
(  =  mający  rodzinę).  Herbatka  familijna  C= w  gro- 
nie rodzinnym).  Szlachta  stała  w  życiu  familijną 
radą.  Pol.  Życie,  stosunki  familijne  C  =  rodzinne). 
Mieszkanie  familijne  (  =  dla  familji).  Ćwierć  czar- 
nej herbaty  w  mniej  dobrym  gatunku,  nazwanej 
familijną,  Rzew.  Prawo  familijne  (^regulujące 
stosunki  rodzinne).  Rada  familijna.  2.  p.  Fami- 
Ijarny:  Stosunek  F. 

Famiija,  i,  Im.  e,  pog.  Famuła,  [Famielija,  Fa- 
nielija,  Famulja,  Famulija]  I.  rodzina,  dom:  Mieć 
liczną  familję.  Głowa  lamilji.  2.  ogół  osób  .spo- 
krewnionych, szczeg.  jednego  nazwiska,  ród,  pokre- 
wieństwo, kuzynostwo,  powinowactwo,  parentela:  F. 
szlachecka,  uczciwa.  Postanawiamy,  aby  tron 
Polski  elekcyjnym  był  przez  familje.  Ust,  Stron- 
nicy familji  (=  Czartoryskich).  Słynie  cudzerai 
dziełami,  kto  liczy  famiiją.  Bardz.  (=  przodków, 
antenatów).  Przon.:  Całe  plemię  ludzkie  jedną 
familią  jest,  Jabł.  3.  służba:  F.  oboźna  (--służba 
króla  10  obozie).  U  Rzymian  ¥.  prócz  członków 
rodziny  obejmowała  niewolników,  wyzwoleńców 
i  klijentów.  4.  [F.  a.  Famelija]  (z  ruska)  nazwi- 
sko (rodowe).  5.  Xbot.  i  zool.  rodzina,  grupa.  6. 
mat.  klasa,  rodzaj  krzywych  powierzchni:  F.  po- 
wierzchni walcowych,  stożkowych,  Zdr.  Familij- 
ka.   <Łć.  familia  > 

FamiIjant,  a.  Im.  ci,  [Familijant]  I.  członek  fa- 
milji, krewny,  krewniak,  kuzyn,  powinowaty:  Przy- 
padła jakaś  sprawa  naszego  farailjanta,  czy  Ra- 
dziwiłłowska.  Chodź.  2.  y^członek  rodu,  terjoź  sa- 
mego herbu,  herbowny :  Więcej  farailjantów  tego 
herbu  nie  piszą.  Nieś.  3.  człowiek  znakomitego 
rodu  a.  domu,  pochodzący  z  dobrej  a.  hofjatej  ro- 
dziny, arystokrata:  Szesnastoherbowny  F,  L.  Nie- 
boszczyk pan  mój,  stolnik,  pierwszy  pan  w  po- 
wiecie, bogacz  i  F.  Mick.  <Niby  Łć,,  p.  Fa- 
miija > 

FamiIjantka,  i,  Im.  I  forma  i.  od  FamiIjant; 
[Famnielijantka]. 

Familjarnie  przys.  od  Famiijarny,  za  pan  brat: 
Waćpan  ze  mną  bardzo   sobie  F.  postęi)ujesz.  L. 

Famiijarność,  I,  blm.  rz.  od  Famiijarny:  Boś 
głupi,  drogi  Fasiu ,  rzekł  poważny  jegomość 
z  przyciskiem,  w  którym  brzmiał  akcent  farai- 
Ijarności.  Jeż. 

Famiijarny,  Familijny  poufały,  zażyły.  <ŁĆ.  fa- 
railjarls> 


717 


FAMTT..TAKT70WAĆ    ś. 


FANK 


X  Famlljaryzowaó  się,  uje  ś.,  owal  ś.  poufalió 
i.   <Fv.  so    iainiliariser> 

X  Famiijaryzowanie  się,  a  ś.,  blin.,  czynność 
cz.  Familjaryzowaó  ś. 

[FamnIelIJantka,  i,  Im.  i]  p.  Fatniijantka. 

X  Famula,  i,  Im.  e  m.  p.  Famulus:  Ksi.-iżka  ta 
pisana  przez  nieuniiejjicego  jc^zyka  famulc.  L. 
<p.  Famulus  > 

[Famiilija,  i,  Im.  e]  p.  Famiija. 

[Famulja,  i,  Im.  e]  p.  Famiija:  Kiedyś  łaskaw 
zaznajomić  nas  ze  swoj^  taimilją,  nie  zapomnij 
i  o  stryju,  organiście  w  Szydłowcu.  Wilk.  <Żart. 
zara.  Famiija  > 

X  Famulowaó,  uje,  owaJ  za  famulusa  służyć,  fa- 
gasownó.     <Łć.  famulare> 

X  Fatnulowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Famulo- 
wać. 

Famulus,  a,  Im.  y,  x Famula  I.  X^1uga  litera- 
ta, akademika.  2.  wog.  służący;  słuialec,  fagas; 
pochlebca:  Pani  podkomorzy  na  nigdy  na  to  nie 
pozwoli  —  rzekł  szlachcic,  widać  domowy  F.  pa- 
na Sielickiego.  Chodź.     <Łć.  famulus  > 

Famuła,  y,  Im.  y  pog.  p.  Famiija:  Zwaliła  mi 
ś.  na  kark  cała  F.     <Żart.  zam.  Famiija  > 

[Famufa,  y,  Im.  y]  I.  i  fa.  f Pamuła,  [Pamu- 
ła], X  Garnizorówka  potrawa  z  owoców  rozgoto- 
wanych i  chleba,  gramatka  (p.  Chamula):  Ośrzod- 
ki  suchej  z  chleba  warzyć,  do  tego  jabłek 
a  gruszek  warzonych  przydać,  będzie  potrawa, 
którą,  famułą  nasi  przodkowie  zwali.  Syr.  2. 
gąazcz,  breja.     <Ukr.  famuła  > 

f  Famural,  u,  a.  w  Im.  y,  fFemuraly  gacie, 
kalesony,  spodnie;  fartuch.  <Łć.  lemoralia  Im. 
ni.  > 

[Fana,  y.  Im.  y]  I.  chorągiew:  Pod  naszą  fana 
"wojacy  jadą.  2.  wieniec  na  trumnę.  <  Nm. 
Fahne> 

Fanaberja,  I,  Im.  e  wybryk,  grymas,  kaprys, 
aroganckie  nroszczenie,  zadzieranie  nosa:  Fanabe- 
rje  takie  miewa,  że  bez  kija  nie  przystępuj. 
Jun.  Ja  nauczę  panienkę  stroić  fanaberje.  Krasz. 
F.  w  głowie,  a  w  kieszeni  pustki.  Prz.  <Zap. 
Żyd.  fajne  berjes  =  tęgie  zuchy  (Nm.  fein-f-Hb. 
biriah  =  zuch)> 

XFanaberjować,  uje,  ował  wyprawiać  a.  stroić 
fanaberje,  dziwaczyć,  na  łbie  stawać. 

xFanaberjowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fana- 
berjować. 

xFanaberzy8ta,  y,  Im.  ic\  człowiek  pełen  fana- 
berji,  yrytnainik,  arugaiit. 

KFanaberzystka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Fanabe- 
rzysta. 

[Fanaberzysty]  nieprzystępny,  dumny. 

Fanarjota,  y,  lin.  ci  mieszkaniec  Fatiaru.  <Ngr. 
FanariótCs  dosł.==mie.szkanioc  części  Konstanty- 
nopola, zwanej  po  Ngr.  Fan;lr  dosł.  =  latarnia 
(morska)  > 

Fanarjotka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Fanarjota:  Zo- 
fja,  żona  Szczęsnego  Potockiego,  była  fana- 
rjotka. 

Fanatycki  p.  Fanatyczny :  Pisma  poważniejsze 
w  obronie  wiary  nazywano  powszechnie  płodem 
fanatyckini,  zastarzałym  przesądem.  Siem. 

Fanatyczka,  i,  Ira.  i  forma  ż.  od  Fanatyk.  <p. 
Fanatyk  > 

Fanatycznie  przys.  od  Fanatyczny. 

Fanatyczność,  i,  blm.  rz.  od  Fanatyczny. 

Fanatyczny,  Fanatycki  pełen  fanatyzmu,  zbyt 
gorliwy,  zagorzały,  zaMc/iiony,  zaciekły:  Fanatyczne 
uprzedzenie.  Kras.  Gorliwość  fanatyczna. 


Fanatyk,  a,  Im.  cy  człowiek  pełen  fanatyzmu, 
zapaleniec  religijny  a.  pidityczny,  zagorzalec,  zaśle- 
pieniec: "We  wszystkich  religjach  są  fanatycy. 
<Łć.  fanaticus> 

Fanatyzm,  u,  blm.  zagorzalstwo,  szczeg.  religijne, 
żarliwość  ślepa  i  zaciekła,  zaślepienie:  F.  krzyż 
w  jednej  ręce,  żelazo  ma  w  drugiej.  Karp.  <Fr. 
fanatisme> 

Fanatyzować,  uje,  owal  krzewić  fanatyzm,  roz- 
palać namiętności.     <Fr.  fanatiser> 

Fanatyzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fanaty- 
zować. 

Fanciarka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Fanciarz.  <p. 
Fant> 

Fanciarski  przym.  od  Fanciarz. 

Fanoiarstwo,  a,  blm.  zajęcie  fanciarza,  przyjmo- 
wanie IV  zastaw  rzeczy  z  udzielaniem  pożyczki. 

Fanciarz,  a,  Im.  e,  Fantownik  pożyczający  pie- 
niędzy na  fanty,  lichwiarz.     <p.  Fant> 

Fancik,  a.  Im.  i  p.  Fant. 

tFanoz,  u,  blm.  nieprzyjaźń,  nienawiść:  Ani  na 
F.,  ani  na  przyjaźń  nic  ś.  nie  oglądając...  (z  r. 
1604).     <Nm.  ■Feindschaft> 

tFanozlióer,  bru,  blm.  p.  Fajnzyiber.  Pot. 

fFanczlibrowy  przym.  od  Fanczliber:  W  fancz- 
librowym  rzędzie.  Pot. 

Fandango,  a,  Im.  a  wesoły  taniec  hiszpański. 
<Hp.  fandango > 

fFandekiel,  kia.  Im.  V.\%  pokrowiec  do  chorągwi. 
<Nm.  Fahnendeckel> 

Fanfara,  y.  Im.  y  I.  tryumfalna  muzyka  na  trą- 
bach a.  rogach,  wiwat  a.  tusz  przeważnie  na  trąb- 
kach na  cześć  czyjąś.  2.  krotki  utwór  muzyczny  na 
trąby;  sygnał,  hasł»,  wykonane  na  trąbach.  3.  Xw 
Im.  odgłos  trąbf  Słyctlulć  trębaezów  fanfary.  Jabł 
<Fr.  fanfarę  >;'!'.^ 

Fanfaron,  a.  Im.  y,  [Fenfaron]  I.  junak,  pyszałek 
zarozumialec,  samochwał,  bufon:  F.  chełpi  ś.  do- 
brem, którego  nie  zrobił.  2.  elegant,  modniś,  dandys, 
frant:  F.  pudrowany  a  bosy.  Prz.  Zdr.  Fanfaro- 
nik.     <Fr.  fanfaron  > 

Fanfaronada,  y,  blm.,  Fanfaroństwo  I.  junakie- 
rja,  zuchowatość  udana,  chełpliwość,  zarozumiałość. 
2.  eletjancja ,  szyk ,  pretensjonalność ,  bufonada. 
<Fr.  {"anfaronnado 

Fanfarcnik,  a,  1:::.  i  p.  Fanfaron. 

Fanfaronka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Fanfaron;  [Fen- 
faronka]. 

Fanfaronować,  uje,  owal  być  fanfaronem,  juua- 
czyć,  udawać  zucha,  cłiełpić  ś. 

Fanfaronowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fanfa- 
ronować. 

FanfarońskI  przym.  od  Fanfaron. 

Fanfaroństwo,  a,  blm.  p.  Fanfaronada. 

IFanfraluszka,  i.  Im.  i  drobiaz(f,  bagatela,  frasz- 
ka: Do  czego  to  takie  fanfraluszki  lei)ić?  Zap. 
<Fr.  fanfreluche> 

Fanga,  I,  Im.  i  wyrzucenie,  podbicie  piłki  tv  grze 
w  palanta:  Dać  fangę.  Zrobić  fangę.  Podać  fan- 
gę.    <Nm.  Fang  dosł.  =  złapanie;  cios> 

Fangier,  gra.  Im.  gry   fortep.  p.  Fangiertistwa. 

Fangierlistwa,  y,  Im.  y,  Fangier  fortep.  listwa, 
ułatwiająca  uderzenie  młotka  lo  struną.  <  Nm. 
Fangerleiste> 

[Fanielija,  I,  Im.  e]  p,  Famiija. 

fFanlenka,  I,  Im.  I  p.  Fanna. 

[Faniura^  y,  Im.  y]  policzek,  uderzenie  po  twarzy. 
<Czos.  fanura> 

[Fank,  a.  Im.  I]  fenig,  pieniądz:  Gdzie  mój  fun- 
dusz, gdzio  moje   fanki?     <p.  Fenig  > 


718 


Fankiel,  kia  a.   klu,   Ira.  kle,   Fenkiel,    Fankul 

bot.  (toeniculum)  roL  z  rodziny  hdlddszkotcijch. 
Gatunek:  F.  pospolity,  Koprem  włoskim, 
Feniklem  zwany  (f,  vulgare).  <Niii.  Feiicliel, 
(z  Ł^.  foenieulura)  > 

Fanklowany  zaprawiony  koprem  wioskim. 

Fanklowy  przym.  od  Fankiel;  apt.:  Ulepek  F. 
(syrupus  t'oeniciili)  =  M/e;3efc  z  kopru  włoskiego. 

[Fankowny]  jk  Szwankowny. 

Fankul,  a  u.  u,  Im.  e  p.  Fankiel. 

fFanna,  y,  Im.  y  skrzynia,  gdzie  wapno  rozczy- 
niają:  F.  wapienna.  Zdr.  f  Fanienka.  <  Nm. 
Pfanne> 

Fant,  u,  Ira.  y  I.  X  rzecz,  sprzęta  szczeg.  rzecz 
drogocenna,  wartościowa ;  świecidełko :  Bolesiaw, 
u6])okoiw3zy  Ruś,  podatki  na  nifj,  nietylko  pie- 
niężne, ale  wszelakich  fantów  do  życia  i  cho- 
dzenia przynalożj^cych  włożył.  Błaż.  Pierwej 
pieniąilze  trawiij,,  potym  też  i  fanty.  Klon.  Co 
po  fantach,  na  które  poszły  wsie  dziedziczne? 
Kras.  Wydawał  on  gdzie  trzeba,  ale  nie  na  fan- 
ty, nie  na  fraszki,  co  z  wierzchu  szkinic^  ś.,  we- 
wnątrz puste.  Kras.  2.  przedmiot  sluiący  do  za- 
bezpieczenia zwrotu  pewnej  pretensji,  zastaw,  za- 
kład: Pożyczać,  dawać  i)leni;j.dze  na  fanty.  F. 
zastawny.  Zam.  3.  przedmiot,  dany  w  czasie  gry 
za  niedopełnienie  jej  warunków,  rękojmia  wypełnie- 
nia kary:  Grać  w  fanty,  o  fanty,  na  fanty.  Dać 
F.  4.  przen.  kwestja,  kłopot,  ambaras:  Y/yci.-j.g- 
nt^ła  do  niego  rączkę;  Jan  nie  wiedział,  co  z  tym 
fantem  zrobić.  Bał.  5,  [Fiinly]^  odzienie.  6.  gór. 
p.  Słupek.    Zdr.    Fancik.    <Ńm.  Prand> 

XFaiita,  y,  Im.  y  jakiś  sprzęt  kościelny:  Fanta 
cynowa  gdańskiej  roboty.  <Może  Nm.  Pfanno 
(skąd  Panew)  =  rynka > 

Fantasmagorja,  i,  Im.  e  I.  złudzenie  optyczne, 
odtwarzające  obrazy  przezroczysto  i  ruchomie.  2. 
l)rzen.  przywidzenie,  złudzenie,  urojenie.  Zdr.  Fan- 
tastnagoryjka.  <Now.  z  Gr.  fjlntasraa  =  widmo 
-j-agoreiió  =  mówię  > 

Fantasmagoryczny  przym.  od  Fantasmagorja. 

Fantasmagoryjka,  i,  Ira.  I  p.  Fantasmagorja: 
Fanrasmagoryjką  Narcyzy  było  założenie  szko- 
ły. Żel. 

XFantast,  a,  Im.  ści  p.  Fantastyk. 

Fantasta,  y,  Im.  ści  p.  Fantastyk.  <Gr.  fjin- 
faslćs> 

Fantastka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Fantasta:  F. 
dziewczyna  idzie  za  mojego  syna.    Słów. 

fFantastycki  p.  Fantastyczny:  Eutyclijanie 
pletli,  iż  ciało  Chrystusowo  było  zmyślone,  lan- 
taetyckie.  iSkar. 

Fantastyczka,  ł.  Im.   I  forma  ż.  od   Fantastyk. 

Fantastycznie  przys.  od  Fantastyczny. 

Fantastyczność,  i,  blm.  rz.  od  Fantastyczny : 
F.  06Ó1),  działających  w  utworze,  dzieł,  i)omy- 
ełów.  F.  umysłu. 

Fantastyczny,  Fantazyjny  (posp.  i  fil.)  I.  a. 
fFantastycki  przez  fantazję  wytworzony,  dowolny 
co  do  treści  i  joniiy,  pełen  fantazji,  uro/ony,  zmy- 
ślony, wymarzony:  Eutychjanie  ciało  Chrystusa 
mieli  za  fantastyczne.  Utwór  F.  Powiejć  fan- 
tastyczna. AVidok  F.  (-czarowny,  wspaniały).  2. 
dziwny,  dziiunczinj,  kapryśiiy,  gryinnśny:  Charak- 
ter, umysł  F.  Plan  F.     <Gr.  fantastikós> 

Fantastyk,  a,  Im.  cv,  Fantasta,  X  Fantast  I. 
marzyciel,  roicid,  idealista:  F.  buduje  zamki  na 
lodzie.  I  teraz  jest  takich  fantastyków  wiele, 
co  z  prawdy  zmyślone  rzeczy  czynią.  Sak.  2. 
dziwak,  gryma^nik,  chimeryk.    <Gr.  fantastikós> 

Fantastyka,  i,  blm.  fantastyczność:  Ośmieszyli 
fantastyka  baladową.  Chm. 


FANTAZOWANIE 

t Fantastykować ,    uje,    owal    p.    FanUzjawać: 

Brzyiizo  ś.  takiemi  ludźmi,  co  to  ustawicznie 
myślą  a  lantastykują.  Kosz. 

fFantastykowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fan- 
tastykować. 

Fantazja,  I,  Im.  e  I.  blm.  fil.  =  a)  a.  Imaginacja, 
Wyobraźnia,  X  Um  władza  duszy,  tworząca  i  od- 
twarzająca wyobrażenia;  zdolność  kombinowania  no- 
wych wyobrażeń:  F.  odtwarzająca,  twórcza.  Puś- 
cić wodze  fantazji.  F.  artystyczna,  poetycka, 
płodna,  bogata,  dzika.  Nie  czuł  sercem,  jeno 
głową,  fantazją,  a  F.  chwyta  rzeczy  nie  jak  są, 
ale  jak  chce.  Bał,  b)  F.  kataleptyczna=po<i^U(7 
stoików  władza  duszy,  pojmująca  przedmioty  rze- 
czywiste, c)  zasada  procesu  wszechświata  (w  filo- 
zofji  idealistycznej).  2.  urojenie,  zmyślenie,  przy- 
widzenie: Fantazje  swoje  i  wymysły  za  słowo 
boskie  udawąją.  Wuj.  3.  kaprys,  dziwactwo, 
przywidzenie,  wybryk,  uprzedzenie :  Żyje  według 
swej  fantazji.  Miewa  czasem  swoje  fantazje.  4. 
blm.  dobra  myśl,  ochota,  wesołość,  humor,  rezon, 
kontenans,  dobra  mina,  animusz,  odwaga:  Tra- 
cić fantazję  a.  ua  fantazji  (  =  na  minie).  Pokrę- 
cił wąsa  z  fantazją.  Gdy  sobie  ludzie  podpiJM, 
wtenczas  poznać  fantazyją.  Prz.  F.  pańska,  a  cnu- 
dy  pachołek.  Prz.  Wiellciej  fantazji  kawaler. 
Sienk,  X  F.  dobra,  ^ęsta,  wesoła.  Fantazji  ża- 
dnej do  wesołości  nie  miewała.  Hanr.  Szłapak 
kasalący,  bo  dychawiczny,  ale  ma  jeszcze  fan- 
tazję, za  kąty!  Fred.  A.  (  =  żywość,  ogień).  Wy- 
pić na  fantazję.  X  Zbić  kogo  z  fantazji -zmie- 
szać  kogo,  zhić  z  pantalyku:  Łowczy  na  szcze- 
nięta nie  fuka  często,  boby  one  zbił  z  fantazji. 
Pilch.  5.  loylwór  fantazji,  tdwór  pełen  fantazji: 
F.  na  temat  idei  Platonowskieh.  6.  oryginalne 
ubranie,  upięcie  przy  sukni  a.  kapeluszu.  7.  f  Dumna 
Y.~ duma,  pycha:  Z  pysznemi  i  dumnej  fantazji 
ludźmi  przestawać  nie  chciał.  Skar.  8.  [F.  | 
uniesienie,  szat.  9.  muz.  dłuższy  utwór  muzyczny, 
w  stylu  swobodnym:  Chopin  używał  formy  fanta- 
zji. F.  na  tematy  z  Don  Juana.  Zdr.  Fantazyjka. 
<Gr.  fantasia> 

Fantazjasta,  y,  Im.  śei  członek  sekty,  podług 
której  Chrystus  miał  ciało  pozorne. 

Fantazjować,  uje,  owal  I.  a.  x  Fantazować, 
fFantastykowaĆ  -  a)  rządzić  ś.  fantazją,  snuć  z  fan- 
tazji, tworzyć,  roić,  marzyć,  zmyślać:  F.  w  feije to- 
nach. Koź.  b)  kaprysie,  grymasić,  dziwaczyć.  2. 
muz.  improwizować,  grać  bez  przygotowania:  Fan- 
tazjował na  temat  marsza  pogrzebowego.  Es. 
<Gr.  faat.izein> 

Fantazjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fantazjo- 
wać: Nerwowa  władza  fantazjowania  wzięła  gó- 
rę. Żm. 

X  Fantazm,  u,  Im.  y  p.  Fantazmat:  Reputacją 
tchórzów  fantazraera  nazywa.  Jabł. 

fFantazma  nieod.  ni.  p.  Fantazmat. 

Fantazmat,  u.  Im.  y  a.  a,  x  Fantazm,  fFan- 
tazma wijticór  Jantazji,  płód  wyobraźni  o  cechach 
zmijsloirych,  objaw  fantazyjny,  halucynacja,  widzia- 
dło, przywidzenie:  Umieć  rozeznać  prawdę  od  fan- 
tazmatów. Kaczk.  To  siódmym  zmysłem  dotknię- 
te dalekie  fantazmata  przyszłości.  Krasz.  <Gr. 
fdnta?iina> 

X  Fantazny  pełen  fantazji,  dobrego  humoru:  Na 
bandurcc  grajjjcy  F.  Polaczek.  Pol. 

X  Fantazować,  uje,  owal  p.  Fantazjować:  Trze- 
ba słyszeć  artystę,  gdy  z  duszy  tworzy  i  fan- 
tazuje  sam  sobie.  Krasz. 

xFantazowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fanta- 
zować. 


719 


FANTAZYJKA 

Fantazyjka,  i,  Im.  I  p.  Fantazja:  Pańska  F. 
Fantazyjnie  przys.  od  Fantazyjny. 
Fantazyność,  i,  blra.  rz.  od  Fantazyjny. 
Fantazyjny  (posp.  i  fil.)  przym.  od  Fantazja  I. 
fantazji  dotyczący:  Proces   F.  Czyuaość  fantazyj- 
na.  Objawy    {a.r\\».tf}ne  =  'halucynacje  i  przywidze- 
nia a.  widziadła.  2.  p.  Fantastyczny.  Utwór,  ka- 
pelusz F.  Meble  fantazyjne.     Oficerowie  zbytko- 
wali    uietylko    w    przepisanych    mundurach,    ale 
i  w  fantazyjnych    półmundurach.  Fred.  A. 

Fanterow&ó,  tijs,  owal  ręk.  przecinać  skórę  na 
palce,  rękawiczki.     <Zap.  Fr.   fendre> 

Faitterowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fantero- 
wać. 

fFantjoI,  u,  blra.  rodzaj  podatku:  Cła  im  wszyst- 
kit-  wodne  i  ziemne,  P.,  jakoby  od  wagi  po- 
datki, dwa  pieniądza  od  grzywny  i  narzaz  wie- 
l)rzem    zwany  podatek  król  im  odpuścił.    Murin. 

Fantom,  u,  Im.  y  I.  Xmara,  przywidzenie,  wid- 
mo, npiór.  2.  a.  X  Lalka,  X  Podoba  lek.  ciało 
a.  częió  dala  udana,  słuiąca  do  nauki.  <  Fr. 
fantóme> 

Fantować,  uje,  owal  I.  robić  zajęcie  cudzych  rze- 
czy na  mocy  wyroku,  tradować  za  długi,  licytować: 
Jeśli  tego  nie  uczynią,  obdarowany  dochodem 
luógł  żupników  F.  Hubę  R.  Winny  raa  być  fan- 
towany.  Hubę  R.  2.  f  zajmować  cudzą  własność 
za  zrządzoną  szkodę,  konjiskować:  Bydło  zajęte 
a.  fantowane.  Sz.  3.  y^oddawać  w  zastaw,  zasta- 
wiać: Bez  potrzeby  kto  wszystko  kupuje,  z  po- 
trzeby wszystko  przedaje,  fantuje.  L.  4.  gór. 
p.  Podpierać.  F.  ś.  zastawiać  swoje  rzeczy:  Zgra- 
łem ś.,  musiałem  ś.  F.  L.  Poczciwemu  przyjdzie 
8.  F.,  żeby  nabytej  nie  utyrał  sławy.  Jabł. 
<Nm.  pfa.nden> 

Fantowanie,  a,  blra.,  czynność  ez.  Fantować: 
Takowego  sędzia  skaże  na  F.  Groic. 

Fantowanie  się,  a  i.,  blm.,  czynność  oz.  Fan- 
tować ś. 

Fantownia,  i,  Im.  e  miejsce,  gdzie  poiyczają 
pieniędzy  na  fanty,  lombard,  kasa  zaliczkowa.  <p. 
Fant> 

Fantownik,  a,  Im.  cy  I.  p.  Fanciarz.  2.  f  za- 
ciągający pożyczkę  na  fajii.     <p.  Fant> 

Fantowy  przym.  od  Fant:   Loterja  fantowa. 

[Fantunek,  nku,  Im.  nki]  (w  górnictwie)  p.  Fał- 
drowanie.     <Nm.  Plandung> 

(Fanzola,  I,  Ira.  e]  p.  Fasola. 

[Fań!  p.  [Fajn]. 

fFanaliber,  bru,  blm.  p.  Fajnzylber:  Historją, 
tę  na  drogira  ryeują  fańslibrze.  Pot.  <p.  Fajn- 
zylber > 

fFańzyiber,  bru,  blra.  p.  Fajnzyiber. 

tFańzylbr,  u,  blm.  p.  Fanjzylber. 

■j-Far,  u,  Im.  y  latarnia  morska.  <0d  nazwy 
wyspy  Qr.  Faros,  na  której  urządzona  była  słyn- 
na latarnia  morska  > 

Fara,  y,  Im.  y  I.  kościół  parafjalny;  parafja: 
Młody  ksiądz  jeszcze  nie  miał  fary.  Starsza 
słucka  F.,  niż  kalwińska  wiara.  Prz.  Chuda  F., 
sam  pleban  dzwoni.  Prz.  Przen.:  intraia,  mienie: 
Chuda  F.  2.  szkoła  parajjalna:  Chodzić  z  tablic;} 
do  fary  (=uczyć  i.).  Mądry,  chodził  do  fary. 
Prz.  3.  tP-  Faryna:  Do  tejże  też  fary  utrat 
przynależą  biesiady.  Lekar.  Tejże  fary  =  Waco. 
<Nm.  Pfarre,  z  Qr.   paroik(a> 

[Fara,  y,  Ira.  y]  p.  Czara. 

Farad,  a,  Im.  y  fi/.,  jednostka  elektrofemnośd, 
eUktroJemnoić  przewodnika,  który  przy  Jednostce 
potencjału  posiada  Jednostkę  ilości  elektryczności. 
<0d  nazwiska  ctom^ika  Ang.  Faraday  > 


FARBA 

Faradyzacja,  I,  blm.,  Faradyzm  lek.  stosowanie, 
prądów  indukcyjnych,  faradyzowanie.    <  p.  Farad  > 

Faradyzm,  u.  blm.  p.  Faradyzacja. 

Faradyzowao,  uje,  owal  stosować  w  celach  lecz- 
7iiczych  elektryczność  indukcyjną. 

Faradyzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Farady- 
zować. 

X  Farafamfa  wyraz  wtrącony  w  zdaniu,  nie 
mający  określonego  znaczenia.  Kn. 

[Faralny]  p.  Feralny. 

Faramuszka,  i.  Im.  i  I.  a.  xFarmu8zka,  XFar- 
mużka,  xFramużka,  fFarmuska,  [Framuszka, 
Warmuszka,  Warmóz,  Warmuz]  =  a)  zupa  z  chle- 
ba, rozgotowanego  w  wodzie  a.  w  piwie,  gramatka. 
b)  polewka  gęsta  z  mąki.  2.  rub.  drobnostka, 
fraszka,  bagatela:  Że  ostrygi  zdrożały,  to  F.,  ale 
że  kartofle  ś.  psują,  to  nie  F.  3.  w  Im.  rub. 
grymasy,  fochy,  fanaberje:  Wszystkie  wasze  fa- 
ramuszki  nic  bez  rubla  nie  znaczą.  Gaw.  <Ze 
Śr.  Grn.  warmuos> 

[Faramuszny]  I.  a.  [Faramuśny]  grymaśny  w  Je- 
dzeniu, wybredny.  2.  zawadjacki,  zuchwały.  3.  m- 
jaki. 

[Faramuśnica,  y,  Im.  e]  forma  ż.  od  Faramuś- 
nik. 

[Faramuśnik,  a,  Im.  cy]  człowiek  wybredny,  gry- 
maśnik.  <Do6ł.  =  taki,  coby  tylko  faramuszkę 
jadał > 

[Faramuśny]  p.  Faramuszny. 

Farandola,  I,  Im.  e  daw.  taniec  francuski;  mu- 
zyka do  niego.     <Fr.  farandole> 

Faraon,  a,  Im.  I  a.  o  wie  i.  nazwa  królów  egip- 
skich. 2.  blra.  rodzaj  gry  hazardowej  w  karty.  3.  zool.: 
Szczur  faraona  p.  Ichneumon.  Zdr.  Faraonik. 
<Gr.  farao,  z  Kopt.  p'ouro  =  król> 

Faraonik,  a,  blm.  p.  Faraon:  I  tam  także  ro- 
zegrywano  pulkę,  ale  faraonika.  Jeż. 

Faraonowy,  Faraoński  przym.  od  Faraon:   Za- 
twardziało serce  faraonowe.  Wuj. 
Faraoński  p.  Faraonowy.    Po  faraońsku  =  Jak 

faraon;  przen.  okrutnie:  Poddanych  w  niewoli 
ciemiężyć  po  faraońsku.  Haur. 

fFararz,  a,  Ira.  e  I.  i  [F.,  Falarz]  pro- 
boszcz, pleban:  Chudfl  fara,  kiedy  fardrz  zwoni. 
Prz.  2.  para/Janin.  3.  X  uczeń  szkoły  farskiej. 
<Nra.   Piarrer> 

Farba,  y,  Ira.  y,  [Farwa]  I.  kolor,  barwa,  7naić: 
Każdy  promień,  głos  każdy  z  podobnym  spojo- 
ny harmonją  ogłasza  przez  farby  i  tony.  Mick. 
Tyla  farb  różnych,  żywych  mak  źrenicę  mami. 
Mick.  Farbą  wstydu  zarumieniła  swe  lice.  Węg. 
X  Przen.:  cera,  płeć:  Farbę  raa  na  twarzy  cegla- 
ną. Rej.  Mienię  farbę.  Kn.  (= zmieniam  ś.  na 
twarzy).  2.  (ehem.  i  posp.)  materjał,  nadający 
barwę  innym  ciałom,  barwnik:  F.  olejna,  wodna. 
F.  drukarska.  F.  berlińska  (=  farbka).  Trzeó 
farby.  3.  j-  blichtr,  jwkrywka,  pozór,  płaszczyk : 
Cnocie  farby  obce  szkodzą.  Warg.  Aby  ża- 
dnych myt  pod  jakąkolwiek  zasłoną  a.  farbą 
nie  wybierali.  Przywilej  lubel.  1570.  Po- 
strzegł  farby  do  razu.  Pot.  (=  fałszu,  udawa- 
nia). 4.  X  biały  osad  na  dojrzałych  śliwkach, 
barwa.  5.  [F.J  =  a)  farbowanie:  Płótno  dają  do 
farby,  b)  barwa  twarzy,  kolory,  c)  posoka,  jucha, 
krew  «  zwierząt:  Memu  koniowi  puscono  farbę. 
Przen.:  Ten  podlec  zara  ci  pokład  ś.  na  ziemię 
i  puścił  farbę.  Prus.  (=  spłynął  krwią)  6.  [Farby] 
=  a)  rodzaj  gry  dziecinnej,  h)  rodzaj  preferansa.  7. 
bart.  zanęta,  którą  smarują  tonętrze  bard  dla  zwa- 
bienia nowego  roju.  8.  garb.  p.  Dębnica.  9.  myśl. 
fcł-eio  zwierząt,  Jucha,   barwa.     10.  piw.  słód  pało- 


720 


FARRRNTIAUZ 


FAKFOCF.L 


ny,  nndajury  piwit  cienmą  barwę.  Ziir.  f  Farblca, 
fFarblcka,  f  Farblozka.  <  Nni.  Farbo,  por. 
H:ir\vu> 

Farbenhauz,  u,  Ira.  y  gsrb.  p.  Dębiarnla.  <Nin. 
Farbenhaus  > 

Farbiarozyk,  a,  Im.  I,  Farbierczyk  uczeń,  ler- 
miiiiitor,  cKlopiec  u  farbiarza. 

Farbiarka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Farbiarz;  Far- 
bierka. 

Farblarnla,  \,  Im.  e,  Farbiernla  zakład,  fabry- 
ka, gdzie  farbują  tkaniny;  warsztat   farbiarski. 

Farblarski  przym.  od  Farbiarz:  Rzemiosło  far- 
biarskie.  Rośliny  farbiarskie. 

Farbiarstwo,  a,  blm.,  Farbierstwo  sztuka  far- 
howdiiin,  rzemiosło  farbiarskie. 

Farbiarz,  a,  Im.  e,  Farbiarz,  fFalbłerz,  [Fal- 
bierz,  Falbarz,  Farwarz]  ten,  co  farbuje  tkaniny. 
<Nm.  F;lrber> 

t  Farblca,  y,  Im.  e,  tFarbicka,  fFarbiczka  I. 
p.  Farba:  Urzędów  i  szlachectwa  poczyń  też 
różnice  nie  z  złota,  ni  z  klejnotów,  lecz  z  su- 
kien farbice  (=:.koloru).  Jabł.  2.  farba  do  malo- 
wania twarzy,  blansz,  bielidło,  czernidlo,  barwiczka, 
rói,  nimienidto.     <p.  Farba  > 

fFarbicka,  i,  Im.  I  I.  p.  Farba.  2.  p.  Farbica: 
Ten  zarzut  nikczemną  i  próżuf}.  pokazał  e.  być 
farbickjj,.    Zigr.  {=:pozorem). 

fFarbiczka,  I,  Im.  I  I.  p.  Farba.  2.  p.  Farbi- 
ca: Twarze  mażą  olejkami,  farbiczkami.  Wuj. 

X  Farbić,  I,  II  i  [Farbić]  p.  Farbować:  Nie- 
zawsze  wiosna  wonne  farbi  kwiaty.  Kobył.  <Nm. 
farbeii  > 

X  Farbienie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Farbić. 

X  Farblerczy  farbiar-ftwa  dotyczący. 

Farbierczyk,  a,  Im.  I  p.  Farbiarczyk. 

Farbierka,  i,  Im.  i  p.  Farbiarka. 

Farbiernia,  i,  Im.  e  I.  p.  Farblarnia.  2.  fF. 
e^inyośwleckii  =  zakład,  gdzie  folują,  wałkują  sukno, 
młyn  hlecharski,  folu.fz. 

Farbiernik,  a,  Im.  I  bot.  p.  Urzet.  <Nm.  Far- 
ber> 

Farblerski  I.  przym.  od  Farbierz:  Rzemiosło 
farbierskie.  2.  bot.:  Drzewo  farbierskie  p.  Su- 
mak. 

Farbierstwo,  a,  blm.  I.  p.  Farbiarstwo.  2.  fF- 
słaroi^wieckie  =folowanie,  blichowanie. 

Farbiarz,  a,  Im.  e  I.  p.  Farbiarz.  2.  fu.  f F. 
staroświecki  =  folarz,  wałkarz,  blicharz:  Szaty 
białe  jak  śnieg,  jakicłi  F.  na  ziemi  nie  może  tak 
białych  uczynić.   Sekl.     <Nm.  Farber> 

Farbisto  przys.  od  Farbisty. 

t  Farbistoohwosty  o  jtstryin,  barwnym  ogonie:  F. 
paw.  Otw.     <Farba-fChwost> 

Farbisty  I.  a.  Farbny  barwny,  kolorowy,  bar- 
wisly.  2.  a.  fFarbowny  o  bogatych,  mocnych  bar- 
wach, barwny,  jaskrawy:  Ogrody  farbistenii  zio- 
łami pachnące.  Otw.  3.  o  rozmaitych  kolorach, 
pstry,  pstrokaty:  Ziemia  farbista  kwiatki  różnych 
kolorów  rozpuszcza.  Jeżów.    <p.  Farba > 

Farbka,  i,  Im.  i  t)arwnik  niebieski,  używany  przy 
praniu  bielizny,  farba  berlińska,  lazurek  berliński, 
błękit  berliński,  [sinka],  [tazurekj. 

Farbkować,  uje,  owal  zaprawiać  bieliznę  farbką, 
lazurowa/;. 

Farbkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Farbkować. 

Farbkowy  przym.  od  Farbka:  iHirbkowa  nie- 
bieskość  cieniów.  Kolor  F. 

X  Farbnik,  a,  Im.  I  chem.  i  fizj.  ciało,  nadaj'ące 
barwę  innym  ciałom,  barwnik,  pigment:  P.  mine- 
ralny, roślinny,  zwierzęcy.  F.  krwi,  in.  barA'- 
nik  krwi,  barwili   krwi.     <p.  Farba> 


X  Farbnikowy  przym.  od  Farbnik. 
Farbny  p.  Farbisty. 

[Farbonica,  y,  Im.  e]  spódnica  farbowana. 

Farbotrop,  a,  Im.  y,  Farbowieo  myśl.  pies,  śle- 
dzący postrzelone  zwierzę.     <Farba-f-TROP> 

Farbować,  uje,  owal,  x  Farbić  I.  farbą  na- 
puszczać, nasycać,  napaj'ać:  F.  wełnę,  sukno,  szkło. 
2.  zaprawiać  farbą,  zabartoiać,  nadawać  kolor :  F. 
wodę  winem.  Morze  ś.  wszystko  krwią  farbuje. 
Bardz.  3, powlekać,  kryć  farbą,  maloioać:  F.  brwi. 
Było  zwyczajem  u  Polaków  F.  ogony  koniom. 
Czart.  A.  Przen.:  "Wstydem  rumiane  jagody  far- 
bował. P.  Koch.  4.  puszczać  kolor,  obłazić  z  far- 
by, brudzić,  smolić,  walać:  Sukno,  ściana  farbuje. 
5.  f  przen.  barwić,  zdobić;  ukrywać,  pozorować, 
obwij'ać  w  bawełnę:  Ty  zawzdy  zdrady  twoje 
wymówkami  jakiemi  pokrywasz  a  farbujesz.  Baz. 
Sprawami,  a  nie  słowy  cnota  ś.  farbuje.  Jag. 
Kłamliwy  słówka  farbuje.  Błaż.  6.  [F.  a.  Far- 
bić] =  a)  malować,  rysować :  Gęby  ich  farbowane, 
rycntyk  żywe.  Oj  kalino,  malino,  da  różo  farbo- 
wana, da  cego  opłakujes  da  Maryś  ukochana? 
b)  plamić  krwią:  Zając  farbowAł  śniśg  jaz  do  ła- 
sa, c)  zabarwiać  ś.:  Jarząbek  tylko  co  farbuje. 
7.  myśl.  puszczać  farbę  (^ juchę),  broczyć  krwią, 
krwawić:  Kot  farbuje.  8.  ucz.  zmyślać,  kłamać. 
<Nm.  farben> 

Farbowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Farbować. 

Farbowany  I.  ira.  od  Farbować.  2.  a.  fFar- 
bowny fałszywy,  obłudny,  podstęnny,  chytry;  upięk 
szony,  osłodzony,  błyskotliwy:  Słówka  farbowane. 
Rej.  Zna  ś.  na  farbowanych  lisach.  Prz.  Dyspu- 
tacja  i  spekulacja,  farbowanemi  słowy  ustrzę- 
piona.  Ocz.  3.  \pozorny,  rzekomy,  mniemany, 
udany,  sztuczny:  Nie  jest  tak  ciężka  niewola  pod 
Turczynem,  jako  w  naszej  farbowanej  wolności. 
Kłok.  Tyehci  ja  nie  lubię,  które  F.  wstyd  no- 
szą. Gosł.  Cnotę  ma  nic  nie  farbowaną.   Rej. 

Farbowieo,  woa,   Im.  wce   myśl.  p.   Farbotrop. 

Farbowik,  a,  Im.  i  myśl.  p.  Farbownik. 

Farbownik,  a.  Im.  i  I.  bot.:  a)  p.  Miodunka,  b) 
p.  Urzet.  2.  a.  Farbownik  myśl.  młoda  ku- 
ropatwa a.  cietrzew,  obrosłe  jui  piórami  o  stałej 
barwie. 

fFarbowny  I.  p.  Farbisty:  Za  przepaleniem 
z  kozim  blaskiem  srebro  staje  ś.  czystszym, 
twardszym  i  farbowniejszym.  Sień.  2.  p.  Far- 
bowany: Wiersz  na  zmyśloue  i  farbowne  przy- 
jaźni. Opal.  3.  do  farbowania  służący,  farbiarski: 
Farbowne  ziele  abo  sini(Hi>,  którym  farbierze 
farbują  płótno  i  sukna  modro.  Urzęd. 

Farbowy  przym.  od  Farba. 

Farbówka,  i,  Im.  I  I.  myśl.  =  a)  młoda  gęś  a. 
kuropatwa  mało  upierzona;  młoda  kuropatwa,  która 
posiada  jńóra  tołuściwego  koloru  na  szyi,  bokacli 
ciała  i  na  płaszczu,  oraz  zmieniła  lotki  i  sterówki. 
b)  bażant  młody,  kiedy  już  zaczyna  dostaiaać  pie- 
rza koloru  właściwego.  2.  niek.  dorastająca  dziew- 
czynka, podlotek.     <p.  Farba  > 

[Farenborek,  rku,  blm.]  p.  Fernambuk.  <p. 
Fernambuk> 

[Farfacka,  I,  Ira.  i]  kobieta  niespokojna,  gadat- 
liwa.    <Dźwn.> 

[Farfal  nieod.]    p.  Ferfal.     <p.  Ferfał> 

[Farflukter  nieod]  pog.  Niemiec.  Por.  Fluk, 
Fluktować.     <Nra.  yerfluchter  dosł.  =  przeklęty  > 

Farfocel,  Oia,  Im.  cle  I.  rub.  strzęp,  łachman 
wiszący:  Podszewka  ci  ś.  obwiesiła  i  wiszą  far- 
focle.  2.  [F.]  częś.  w  Im.  szyszkowina,  w  Im.  sa- 
dzele  bolesne  w  .siedzeniu.  3.  [Farfocle]  przcrosłe, 
wystające  części  labiorum  mi-orum.  <Nm.  Vor- 
fotzel> 


721 


46 


FARFORKA 

X  Farforka,  I,  Im.  i  p.  Farfurka. 

Farfura,  y,  lin.  y  I.  fajans:  Jedliśmy  na  fale- 
rzHcli  z  i)it?knej  słuckiej  gliny,  białej  jak  F. 
Chodź.  2.  w  Im.  zb.  serwia,  naczynia  furfurowe, 
fajansowe:  Półmiski,  wazy,  talerze  były  z  farfur 
zwyczajnycłi.  Kra.'!.  3.  [F.  a.  Fajfura]  naczynie 
fajansowe,  talerz.      <Tur.  ragfur  =  porcelana > 

Farfurka,  i,  Im.  i,  X  Farforka,  [Faforka]  na- 
czynie  farfurowe,  fajansowe;  talerz  furfurowy;  fili- 
żanka  farfurowa:  Zjadł  farfurkę  bigosu.  Kot  mle- 
ko wypił,  F.  ś.  stłukła.  Sienk.  [Syr  podać  na 
jakijś  farfurco]. 

Farfurkowy  przym.  od  Farfurka. 

Farfurowy  przym.  od  Farfura:  Glina  farfuro- 
wa. Kluk.  W  farfurowycli  naczyniach  mloka  na 
stół  dano.  Tw. 

X  Fargal,  u,  Ira.  e  hut.  ohno  w  piecu,  w  któ- 
rym przetapiają  srebro.  <Może  w  związku  z  Cześ. 
Irgill  =r  wartałka  > 

jFargot,  u,  Im.  y]  p.  Fagot:  Kuba  gra  na  far- 
goeio. 

[Farjon,  u,  Im.  y]  obrzęd  po  nocy  poUnbnej  w  ce- 
lu sprawdzenia  obyczajów  patii  młodej,  mianoioicie 
obnoszenie  podczas  wesela  prześcieradłu  państwa 
młodych:  Dobry,  zły  F.  <Qr.  fdrion  dosł.= 
prześcieradełko > 

[Farkać,    a,   al]    smarkać.     <Dźwn.> 

Farkanie,  a,  blm.  czynność  cz.  Farkać. 

Farma,  y,  Im.  y  p.  I.  Ferma.   <Ang.  farm> 

Farmaceuta,  y,  Im.  ci  zajmujący  ś.  przyrządza- 
niem i  sprzedażą  lekarstw,  aptekarz.  <Gr.  far- 
makeutes> 

Farmaceutyczny  przym.  od  Farmaceutyka,  apte- 
karski. 

Farmaceutyka,  i,  blm.  sztuka  przyrządzania  le- 
karstw, nauka  o  czynnościach  mechanicznych,  ko- 
niecznych przy  przygotowywaniu  lekarstw,  aptehir- 
stwo.  <Qr.  farmakeutike  (dom.  tćchne- sztuka)  > 

Farmacja,  i,  blm.  I.  a.  I  Lekodziejstwo  nauka 
o  jirzyrządzaniu  lekarstw,  aptekarstiuo :  Magister 
farmacji.  2.  kursą  aptekarskie:  Student  farmacji. 
<0r.  farmakefa> 

Farmak,  a.  Im.  I  a.  cy  żart.  farmaceuta,  student 
farmacji:  Dziś  farmaki  zdają  egzamin.  <  Skró- 
cenie żart.  z  Farmaceuta  > 

X  FarmakodynamJka,  i,  blm.  natika  o  działaniu 
lekarstw.  <Now.  z  Gr.  fdrmakon  ^lekarstwo-f- 
dynamike  =  nauka  o  8ile> 

Farmakognostyozny  przym.  od  Farmakognozja: 
Instytut  F.  <Ńow.  z  Gr.  filrmakon^  lekarstwo 
-|-gnostikós  -  rozpoznawczy  > 

X Farmakognozja,  i,  blm.  apt.  nauka  o  rozpo- 
znaioaniu    lekarstw ,    1  e  k  o  z  n  a  w  s  t  w  o.     <  Now. 

z  Gr.   farniakon  =  lekarstwo4-gnr)sis  =  poznanie  > 

XFarmakoidy,  ów  blp.  chem.  daw.  nazwa  /jro- 
madki  pierwiastków,  złożonej  z  fos  toru,  arsenu  i  an- 
tymonu. <Now.  z  (Jr.  fArmakon  :=  lekarstwo, 
trucizna-f-eides  =  kształtny  > 

Farmakolog,  a,  Im.  dzy  a.  owie  lekarz,  zajmujący 
ś.  iHtdaniami  farmakolog! icznemi.  <Ni)W.  z  Gr.  t:ir- 
makon  =  lekarstwo -|-- logos  r.   badacz,  uczony  > 

Farmakologiczny  przym.  od  Farmakologja. 

Farmakologia,  i,  blm.  lek.  nauka  o  działaniu 
i  wymierzaniu  dawki  lekarstw,  <Now.  z  Gr.  f;lr- 
makon  =  lekarstwo -[--  logia  =  nauka  > 

Farmakopea,  I,  Im.  e,  1  Lekospis  zbiór  przepisów, 
dotyczących  przyrządzania  lekarstw:  F.  szpitalna, 
wojskowa.     <Gr.  farmakopoiia> 

tFarmarcznIk,  a,  Im.  oy  p.  Frymarcznik:  Gdy 
i.  dwaj  farmareznicy  zejdą,  a  da  jeden  drugie- 
mu co  złego...  Mącz.     <p.  Frymark> 


FARSIDŁO 

fFarmarczyć,  y,  ył  p.  Frymarczyć:  My  Wło- 
chy nigdybyŚMiy  na  wasze  prawa  nie  farraarczyii. 
Górn.      <p.  Frymarczyć  > 

X  Farmarek,  rka.  Im.  rkowie  Uchy  aptekarz: 
Żaden  hebes  dobrym  aptekarzom  nie  biedzie,  lecz 
na  całe  życie  zostanie  popychadłem,  aiitomaiem, 
farraarkiem.     <Zam.  Farmak > 

Farmazon,  a.  Im.  i,  x  Farmazyn  I.  a.  X  Fran- 
mason,  X  Frankmason  loolny  mularz,  mason.  2. 
wolnomyślny,  liberał,  niedowiarek:  Choć  S)'nowiec 
biskupa,  ale  taki  był  F.  Krasz.  3.  kosmopolita: 
Że  pozna  gniazdo  rodzinne  i  przypatrzy  s.  pa- 
miątkom sławy  rodzinnej,  tym  lepiej,  bo  mi  ja- 
koś trochę  na  farmazona  choruje.  Sarn.  4.  [F. 
a.  Mason]  człowiek  zly,  bezbożny,  majctcy  sprawę 
ze  złym.  Zdr.  Farmazonik.  <Fr.  franc  macon 
dosł.  =  wolny  mularz > 

Farmazonik,  a.  Im.  i  p.  Farmazon:  Ta  lala,  ta 
tyczka,  ten  F.  Rodź. 

Farmazonja,  i,  blm.,  X  Franmasonja,  X  Frank- 
masonja,  X  Franmasonerja ,  X  Frankmasonerja, 
X  Frankmasoństwo  nauka  farmazonów;  ich  stowa- 
rzyszenie,  wolnomularstwo,  masonerja:  Żadna  here- 
zja takich  przywilejów  nie  miała,  jak  F.  Sraol. 
<  p.  Farmazon > 

Farmazoński  przym.  od  Farmazon:  Farmazoń- 
skie  nasienie.  Prus.  [Farmazońskie  kroplej  p. 
Kropla.  [Farmazońska  smoła]  p.  Smolą. 

Farmazoństwo,  a,  blm.  należenie  do  farmazoruho: 
Bluźnierstwem  bryznął,  więc  sam  posądzenie  o  F. 
nasuwał.  Syn. 

X Farmazyn,  a,  Im.  I  p.  Farmazon:  Czym  F., 
czym  libertyn?   Fred.  A. 

Farmer,  a.  Im.  rowie  a.  rzy  p.  Fermer. 

Farmerstwo,  a,  blm.  p.  Fermerstwo.  <p.  Fer- 
raerstwo> 

[Farmuga,  i.  Im.  I]   p.  Framuga. 

fFarmuska,  I,  Im.  i  p.  Faramuszka.   Mącz. 

Farmuszka,  i.  Im.  i  f.  X  p.  Faramuszka.  2. 
[F.  a.  Framuszka]  ciecz,  zakłócona  proszkiem,  np. 
mąką.     <p.  Warmuz> 

X  Farmużka,  I,  Im.  i  p.  Faramuszka:  Stara 
przyrządzała  mu   z  mąki  farmużke.   Jeż. 

[Farnabuk,  u,  blm.]  p.    Fernambuk. 

JFarnapiks.  u,  Idm  ]  p.  Fernepiks:  Dać  a.  za- 
dać komu  faruajiiksii.  <  Przekręcenie  Łć.  infor- 
nalis  pix  =  smoła   piekielna > 

Farny,  Farski  przym.  od  Fara,  parafialny:  Czy 
kwitnie  gaj  Mendoga  pod  iarnym  kościołem? 
Mick.      <p.  Fara> 

Faro,  a,  blm.  rodzaj  piwa  z  żyta:  Tuzin  bute- 
lek fara.  Wychodził  do  oberży  na  kawał  sznycla 
i  butelkę  fara.     <Fr.  (w  Belgii)  faro> 

fFaron,  a,  Im.  yj  p.  Piorun. 

Fars,  u.  Im.  y  kuch.  p.  Farsz. 

Farsa,  y.  Im.  y  I.  komed/a  z  plaskiemi  żartami, 
krotochwila,  bufonada.  2.  śmieszna  niedorzeczność, 
plotka,  bajka,  kaczka,  puf  Zgr.  Farsidlo.  <Fr. 
farce> 

Farser,  a,  Im.  rzy  ]>.  Farsiarz.   <Fr.  farccur> 

X  Farserz,  a.  Im.  e  p.  Farsiar/. 

Farsiarz,  a.  Im.  e,  Farser,  x  Farserz    I.  aktor 

z  plaskiemi  konceptami,  plaski  żarttjwniś,  niesmacz- 
ny koncepcisla:  Wesoły  F.  2.  ten,  co  prawi 
śmieszne  niedorzeczności,  puszcza  pufy ,  kaczki 
(  =  plotki):  F.  jesteś!  był  obraz,  ale  obiazł.  Gam. 
<Fr.  fareeur> 

Farsidlo,  a,  hu.  a  p.  Farsa:  Obmierzłe  farsi- 
dła.  :-■      •  •  ■ 


722 


FARSKl 

Farski  p.  Farny :  Młody  ksiądz  miał  kazanie 
w  kościele  farskim.  L.  Dora  F.  ( =  }ilebnuja).  <  p. 
Fara  > 

Farsowy  przym.  od  Farsa:  Karraij},  nas  farso- 
wą strawfj  (w  teatrze). 

Farsz,  u,  Im.  e,  Fars,  Fasz  kuch.  nadzienie  z  sie- 
ktinet/o  mięsa  a.  x  bulki,  cebuli  i  t.  p.:  Kapusta, 
zrazy  z  farszem.     <Fr.  farce> 

Farszować,  uje,  owal,  Faszerować  farszem  na- 
dziewać, nadzieniem  przekładać.     <Fr.    fareir> 

Farszowanie,  a,  blra.,  czynność  ez.  Farszować. 

Fart,  u,  blin.  zł.  szczęście,  powodzenie.  <Może 
Hm.  Falirt=  jazda > 

[Fartaczka,  i,  im.  I]  grzechotka  solti/na  do  zioo- 
hjtrania  croimidi/.    Por.  Fertawka.      <I)źwn.  > 

X  Fartować,  uje,  owal,  fFertować  tresować, 
dresowaó,  układać,  ujeidiaó  (konia):  Ociec  jego 
masztalerz  konie  fartował.  Pot.  <  Może  z  Nm. 
warten  =  ii()o;ląda(?,  pilnować > 

X  Farłowanie,  a,  bim.,  czynno.ść  ez.  Fartować. 

Fartowy  zł.  ])rzym.  od  Fart,  szczę.Uiwy,  po- 
mti>>lutj. 

Fartuch,  a.  Im.  y,  fChwartuch]  I.  okrycie  przy 
robocie  na  pieri,  brzuch  i  nopi,  zapaska:  F.  płó- 
cienny, skórzany.  Oziminę  w  fartuchu,  a  iarzy- 
nę  w  kożuchu  (siać).  Prz.  Złej  tanecznicy  i  F. 
zawadza.  Prz.  Przen.:  Onemu  się  babskie  fartu- 
chy podobają.    Prz.  (-lubi  i.  zalecać    do    kobiet). 

2.  [F. ]  spódnica  jdócienna.  3.  kol.  pokrycie,  za- 
słona: F.  ceratowy  (do  osiony  maźidc),  płócienny 
(do  osłony  breków,  kozłów),  blaszany  (do  longo- 
nów).  4.  pow.  skórzane  a.  sukienne  nakrycie  na 
uof/i  w  powozie.  Zdr.  Fartuszek,  Fartuszeczek, 
[Fartuszeczka,  Fartuszyna],    <Nm.  Vortucli> 

[Fartuna,  y.  Im.  y]  p.  Fortuna. 

Fartuszeczek,  cz'<a,  Im.  czki  p.  Fartuch. 

[Fartuszeczka,  i,  Im.  i]  p.  Fartuch:  Otóż  fobie 
panny  dary:  fartuszeczek  wyszywany,  fartu- 
szeczka, koszuleczkę,  otóż  tobie  i  chusteczkę. 

Fartuszek,  szka.  Im.  szki  I.  p.  Fartuch:  F.  ki- 
tajkowy.  2.  })rzen.  pudendum  muUebre;  kobieta: 
Powiedz  tam  kumowi,  niech  ś.  nie  zaleca  memu 
fartuszkowi.  Lubić  F.  Przepadać  za  fartuszkiem. 
Fartuszka    ś.    trzyma    (  =  idzie    za  radą  kobiecą). 

3.  przen.  utrzymanie,  mienie  kobiece,  wiano;  łaska, 
protekcja  kobieca:  Siedzi  u  żony  na  fartuszku. 
Prz.  Ńie  ważył  ś.  w  konkury,  aby  nań  nie  mó- 
wiono, że  chciał  siąść  na  żoninym  fartuszku. 
Krasz.  Zaprzedasz  ś.,  aby  cię,  posadziwszy  na 
fartuszku,  karmiła.  Krasz.  F.  mu  dopomógł 
(  =  doznał  protekcji  kobiecej).  4.  antr.:  F.  hoten- 
tockl  =:  niezwykłe  wydłużenie  toarg  sromnych  mniej- 
stycJi,  u  kobiet  afrykańskich  napotykane.  5.  X  kla- 
pa nabrzuszna  w  spodniach,  odpinająca  ś.  dla  po- 
trzeby:  Lewą  rękę  zaraz  wścibił  do  fartuszka. 
Hul. 

Fartuszkowy  przym.  od  Fartuszek;  przen.  ko- 
biecy, babski:  Fartuszkową  zyskawszy  protekcję, 
pobrali  buławy,  klucze  i  pieczęcie.  Kaczk.  Far- 
tuszkowe fawory.  Kaczk. 

I  Fartuszyna,  y,  Im.  y]  p.  Fartuch. 

fFartycznie  przys.  od  Fartyozny. 

tFartyczność,  i,  blm.  rz.  od  Fartyczny. 

■j-Fartyczny  p.  Fertyozny:  Fartyezna  sztusia. 
Pot.  Owa  jakaś  minka  fartyezna  czaruje  czło- 
wieka. L.     <Nm.  fertig> 

[Farun,  a,  Im.  y]  p.  Piorun. 

tFaruz,  a,  Im.  owie  p.  Faryzeusz.  <Hb.  fa- 
rusz  dosł.r:  oddzielony,  odróżniony;  sekciarz> 

f  Faruzajski  przym.  od  Faruz:  Chytrości  faru- 
zajskie.  Skar. 


FARYZi:i'5^ZOWA('!    f5. 

XFaruż,  a,  Im.  owie  p.  Faryzeusz:  Zbór  faru- 
żów,  uczon  chytrze.  Koch.  Obłudny  F.  Wor. 
<n.   Faruz  > 

[Farwa,  y,  Ira.  y]  n.  Farba. 

[Farwarz,  a.  Im.  e]  p.  Farbiarz. 

Faryna,  y,  Im.  y  I.  mączka  cukrowa  nierafino- 
loana.  2.  garkuchnia,  licha  łrakljernia;  jadłodaj- 
nia pod  gołym  niebem;  jedzenie  pod  gołym  niebem. 
3.  prow.  kupczenie.,  handel.  4.  j-gra  w  losy,  na 
fanty,  loterja  fantoioa:  Siedziałem  przy  farynie, 
kędy  nakształt  sieczki  wyjmowano  z  zawartej 
szuflady  karteczki.  Pot.  5.  [l'\]  =  a)  kawałłci 
ciepłego  mięsiwa  (wieprzowiny,  baraniny,  gęsiny); 
(laki:  Bykowe  mięso  służy  tylko  ludziom  grubszej 
natury  podczas  kit-rmaszu  gilzieś  na  faryne. 
łlaur.  b)  kiełbasa  z  sosem,  c)  handel  mięsem  wie- 
przowym, d)  gra  z  rzemykiem  i  szydłem:  Z  panem 
to  jakby  w  farynę  grał.  Hliź.  6.  fu.  fFara 
gatunek,  rodzaj.^  klasa,  kategorja,  rząd,  kaliber: 
Z  lada  gminu  i  wzgardzonej  faryny.  Tw.  Tejże 
faryny  =  /afc/€i  ladaco.     <Łć.  farina  =  mąka> 

tFarynarski  przym.  od  Farynarz:  Bania  fary- 
narska.     <Z  Łó.  farina  =  mąka> 

t Farynarz,  a,  Im.  e  I.  handlarz,  przekupień: 
Przekupnie,  farynarze,  wendetarze,  po  groszy 
piętnaście  płacą.  Vol.  2.  urządzający  loterję  po 
jarmarkach:  Kaczmarka  ś.  dziwuje,  co  za  pudła 
noszę,  mniemała  by    F.  Zwr.  M.     <p.  Faryna > 

Farynatom,  u,  Im.  y  przyrząd  do  oceniania  mą- 
czystoici  ziarn  zboiowych.  <  Now.  z  Łć.  farina  = 
mąka  4- Glr.  -  tómos  =  tnący  > 

Faryniarka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Faryniarz 
pod  1.  2.  [F.]  sprzedająca  duszoną  gęsinę  a.  flaki 
na  gorąco. 

FarynIarskI  przym.  od  Faryniarz. 

Faryniarz,  a,  Im.  e  I.  właściciel  garkuchni.  2. 
[F.  a.  Farynnik]  =  rzeźnik  a.  kupiec,  sprzedający 
wędliny,  b)  kupiec,  sprzedający  korzenie.  <  p.  Fa- 
ryna > 

[Farynnik,  a,  Im.  cyj  p.  Faryniarz. 

tFarynny  przym.  od  Faryna  pod  4:  Szczęście 
na  farynnym  stole  tak  trwałe,  jak  prz«piórcze 
pole.  Koch. 

Farys,  a,  Im.  owie  jeździec  arabski;  rycerz  u  Be- 
duinów:  Szanfary,  jeden  z  najsławniejszych  przed 
Mahometem  rycerzy  czyli  farysów.  Mick.  <Arab. 
faras  =  koń,  al-faris— jeździec > 

fFaryzajski  p.  Faryzeuszowski :  Faryzajska 
postać.  Pot. 

Faryzeizm,  u,  blm.  p.  Faryzeuszostwo :  Taki 
F.  i  takie  kłamstwo  w  głowie  mi  ś.  nie  pomie- 
ści. Sienk. 

Faryzejski  p.  Faryzeuszowski. 

X  Faryzeowie,  ów,  blp.  faryzeusze:  Z  faryzeów 
fałszywy  blask  zetrze.  Uj. 

Faryzeusz,  a,  im.  e   a.  owie,  tFaruz,    fFaruż 

I.  członek  sekty  żydowskiej,  odznaczającej  ś.  obłud- 
ną pobożnością:  Nie  ludziom,  jako  taryzeuszowie, 
aby  byli  widziani,  ale  Bogu  pośćmy.  Skar.  2. 
przen.  obłudnik,  nabożniś,  świętoszek,  bigot:  Owi 
faryzeusze  i  wyschli  i  smutni,  a  w  łakomstwie 
niesyci,  w  dumie  absolutni.  Kras.  <6r.  fari- 
saios,  Łć.  pharisaeus,  z  Iłb.  farusz  =  oddzielony, 
odróżniony;  sekciarz  > 

Faryzeuszostwo,  a,  blm.,  Faryzeizm  fałszywa 
pobożitość,  bigoterja,  obłuda,  fałsz. 

Faryzeuszować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  postępować 
Jak  faryzeusz,  osłaniać  ś.,  maskować  ś.:  "Wytrącił- 
by puginał  z  rąk  radykałom,  maskę,  którą  ś. 
faryzeuszują,  zdarł  im  z  lica.   Krasiń. 


723 


FARYZF.USZOWANIK  Ś. 


FAST 


Faryzeuszowanie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz. 
Faryzeuszować  ś. 

Faryzeuszowski  przym.  od  Faryzeusz;  Faryzej- 
ski,  tFaryzajski.    Po  faryzeu8zowsku=yaik /ury- 

zeusze,  obłudnie. 

Fasa,  y,  lin.  y  I.  naczynie  drewniane  z  Jednym 
dnem,  kadi,  oksefł:  F.  śliwek,  mąki.  F.  na  ra.-jkę. 

2.  olbrzymia  beczka  ua  piwo,  kufa:  Gruby  jak  F. 
Prz.  3.  pewna  Liczba  przedmiotów  -  sto  buntów:  F. 
noży.  4.  [F.]  naczynie  z  klepek,  stągiew,  beczka, 
kufa,  halja  do  praniu.  5.  a.  Kadź  garb.  naczy- 
nie wkopane  w  ziemię,  w  którym  garbują  ś.  skó- 
ry, gruba.  6.  przen.  człowiek  otyły,  tluicioch, 
brzuchacz,  baryła.  Ziir.  Faska,  Faseczka,  [Wazka, 
Waseozka],     <Nin.  Fass> 

Fasada,  y,  Im.  y  frontowa,  przednia  część  bu- 
dowli, wystawa.      <  Fr.  facade  > 

Fasąg,  u.  Im.  I  p.  Wasąg.  <Fr.  facon,  przez 
usta  Niemców  > 

Fascykul,  u,  Im.  y  I.  zwitek,  zwój,  plik  papie- 
rów, dokumentów.  2.  "zeszyt,  poszył,  sekstern  jakie- 
go dzieła.      <  Ł(^.   !"Hseiculus> 

tFasoyna,  y,  Im.y  p.  Faszyna:  Fascyny  i  chro- 
sty  z  winnic,  które  na  ogień  rzucają,  aby  go- 
rzały. Birk.     <  Włos.  fascina> 

Fascynacja,  i,  ira.  e  urok,  oczarowanie,  olśnie- 
nie.    <Łó.  l'aseinatia> 

Fascynacyjny  przym.  od  Fascynacja:  Ulegał 
sile  fascynacyjnej.    Kr,.sz. 

Fascynować,  uje,  owal  rzucać  urok,  czarować, 
olśniewać.     <  Le.  fascinare> 

Fascynowanie,  a,  blra.,  czynność  ez.  Fascyno- 
wać. 

Faseczka,  i,  Im.  I  I.  p.  Fasa  i  Faska.  2.  [F.] 
wanna,  wanienka  do  kąpieli. 

Faseta,  y,  Im.  y  I.  bud.  gzyms  ozdobny,  przy- 
krywający  górny  kąt  między  sufitem  a  ścianami.  2. 
czcion.  ostry  kant  stereotypu,  wchodzący  w  opra- 
wę, przytrzymującą    go,    gdy  ma  iść    pod    maszynę. 

3.  jub.  ścięcie  kanciaste  w  drogich  kamieniach 
i  w  wyrobach  metalowych.  Zdr.  Fasetka.  <Fr. 
facette  > 

Fasetka.  i.  Im.  i  p.  Faseta. 

IFasęgi,  ów,  blp.]   p.  Wasąg. 

Pasja,  i.  Im.  e  (w  (Jalicji;  deklaracja  podatko- 
wa, w  której  kontrybuent  oznacza  wy.<iokość  swego 
dochodu:  Opierają  podatek  na  deklaracjach  czyli 
fasjach.  T.  K.     <Śr.  Łć.  fassio> 

Fasjonować,  uje,  owaJ  prow.  wykazywać  czysty 
dochód  z  mnjiitku  do  opodatkowania.   <  |).  Fasja.  > 

Fasjonowanle ,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fasjono- 
wać. 

Faska,  I,  Im.  i  I.  }>.  Fasa;  naczynie  wązkie  o  pro- 
stych klepkach,  szersze  w  górze:  F.  masła,  do  mas- 
ła. 2.  [F.]  balja  do  prania  bielizny.  Zdr.  Fa- 
seczka.     <p.  Fasa> 

Faskowy  przym.  od  Faska:  Masło  faskowe 
(=  nieświ  ie).  X  Krowa  faskowa  ^  <ioy«rt;  Od 
laskowej  krowy  faska    masła    ma    być    oddana. 

G06t. 

Faskula,  I,  Ira.  e  kula  tej  wielkości,  co  kanał 
działa:  Z  szańców  miotano  bezustannie  faskule 
i  granaty.  Sienk.     <Nm.   Passkugel> 

[Fasol,  a,  Im.  ej  p.  Fasola. 

Fasola,  I,  Im.  e,  fFazjoIi,  [Fasol,  Fazol,  Fizola, 
Fanzolal  bot.  I.  (phaseolus)  roś.  z  rodziny  motyl- 
kowatych. Gatunki:  a)  F.  k  a  r  ł  o  w  a  t  a  a.  piesza 
(nizka),  pospolicie  Piechotą  zwana  (ph.  na- 
nu8j;  b)  F.  pospolita  a.  zwyczajna  (loy- 
jłota^,  pospolicie  F.  tyczkowa.  Bób  tu- 
recki,   Groch    turecki    u.     włoski     a. 


szablasty,  Szabelbon,  Szablak  zwana 
(pli.  yulgaris).  c)  ogr.  F.  szparagowa  (z  mięk- 
kim strąkiern,  bez  pergaminu),  d)  F.  wielokwia- 
towa, także  Szabelbon  zwana  (ph.  multi- 
florus).  2.  F.  drzewna  a.  afrykańska  p.  Dolik. 
Zdr.  Fasolka.  <Śr.  Gr.  phasol,  Łć.    phaseolus  > 

[Fasolec,  Ica,  Im.  Ice]  p.  Fasuleo. 

Fasolka,  i,  Im.  i  I.  p.  Fasola.  2.  rodzaj  deli- 
katnej fasoli,  soja. 

fFaSOlny  basowy,  gruby,  grzmiący:  Znagła  ś. 
głos  F.  strasznej  trąby  odzywa.  Brud.    <p.  Fa- 

80ł> 

Fasolowy  przym.  od  Fasola. 

fFasoł,  u.  Im.  y  I.  kłótnia,  swar,  rozterka,  bur- 
da:  Nic  ona  nie  umie,  jak  stroić  po  domu  faso- 
ły.  Szymon.  2.  troska,  frasunek,  mozół:  Wyma- 
wiał 8.,  nie  chcąc  wchodzić  w  takie  fasoły,  że- 
by pokoju  swego  nie  stracił.  Wys.  3.  w  Im. 
figle,  żarty:  Chlubne  fasoły  brzmiącym  czyni  ko- 
pytem jeździec.  L.  <  Może  Nm.  Faselei  =  bania- 
luki, brednie,  gadanina  a.  muz.  fa  sol> 

Fason,  u.  Im.  y  I.  krój,  kształt,  forma,  model 
sukien  a.  sprzętów:  Modny  F.  Przen.:  Przerobić 
kogo  na  swój  F.  (  —  na  swój  sposób,  na  swoje  ko- 
pyto,  przekabacić).  2.  forma  kapelusza  damskie- 
go ze  sztywnego  materjalu  do  pokrycia  i  ułtrania: 
Kupiłam  sobie  F.  na  kapelusz.  3.  przen.  gatu- 
nek ludzi:  Znam  ja  ten  F.  i  wiom,  o  co  im  cho- 
dzi. Prus.  4.  X  w  Ira.  ceremonje,  formy  etykie- 
talne:  Bez  fasonów  zachowywać  ś.   <Fr.  facon  > 

Fasonować,  uje,  owal  nadawać  j'ason,  formę, 
kształtować,  urabiać:  F.  kapelusz.  Nos  nowiuteńki 
widziałem  fasonowany  przez  sztukatora,  aby  był 
zupełnie  foremny.  Drz.  Obok  nauczania  fasonu- 
ją,  że  fi.  tak  wyrażę,  dusz(>.  Jeż.  <Fr.  iacon- 
ner> 

Fasonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fasonować. 

Fasować,  uje,  owal  I.  co  w  co  a.  co  ozy ra.  =  łado- 
wać, napełniać,  zapychać,  pakować:  F.  łodzie  zbo- 
żem. Tereus  swe  w  swe  brzucho  wnętrzności  fasu- 
je. Zebr.  Baszty  ziemią  z  gnojem  napoły  fasował. 
P.  Koch.  2.  z  większej  ilości  brać  w  detaliczne 
jnirtje,  porcje:  F.  furaż  z  magazynu.  F.  luaterja- 
ły  apteczne  z  gąsiorów  w  puszki  aptekarskie. 
3.  ubijać,  utykać,  np.  zianie  a.  mech  za  cembrzynę, 
aby  ś.  woda  zaskórna  nie  dostała.  4.  f  F.  lont  — 
wkładać  go  do  kurka  w  inu.^izkiecie.  5.  fi  [F.)  bić, 
ćwiczyć,  prać:  Dobrze  go  fasuje  po  gębie.  Drżą- 
ce Woźniki  kijem  fasuje.  Zebr.  Macocha  wał- 
kiem mie  fasuje.  6.  -^szarpać:  Zrzebca  na  ręce 
trzeba  uczyć  chodzić,  dzierżąc  za  duży  cugiel, 
a  nic  nie  fasując.  Dor.  7.  [F.]  =  a)  odbierać  za- 
potrzcboioanie  na  dostawę  czegokolwiek,  b)  napeł- 
niać faskę.  c)  otrzymywać,  pobierać,  przystosowy- 
wać. 8.  hut.:  F.  dul  =  odbijać  dul  fryszerski  z  iui- 
la  i  zamrozów.  F.  ś.  I.  koń.  zakręcać,  zaokrąglać, 
załamywać,  zataczać  kark,  in.  kanaszować  ś.: 
Koń  fasuje  ś.  2.  [F.  ś.  a.  Fassowaó  ś.]  forso- 
wać ś.,  męczyć  ś.:  Szkapa  stara  to  się  niby  faso- 
wała, to  cofała,  to  wierzgała.  <Nra.  fassen> 
Fasowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Fasować. 
Fasowanie  się,  a  ś.,  blm.,  csynaość  cz.  Faso- 
wać ś. 

Fasówka,  i,  Im.  i  ziemia,   .izczcg.   U,  który  i.  za 
cembrzynę  utyka    czyli  fasuje,    aby  toodg  taskórną 
z  boków  wstrzymać. 
[Fassować  się,  uje  ó.,  owal  ś.j  p.  Fasować. 

1.  fFast,  u,  Im.  y  p.  Chwast:  Park.  By  nic 
mróz  na  złe  pokrzywy,  byłby  ten  P.  zawsze  ży- 
wy. Prz.     <Zam.  Chwast > 

2.  fFast,  u,  blm.  duma,  pycha.   <ŁĆ.  fa6tus> 


724 


yFastek,  tka,  Im.  tki  kapusta  w  główki  nie- 
tbita,  miękka.     <Zam.  Chwastek  > 

X  Fastrybunek,  nku,  lin.  nki  poręcz  w  oknie. 

Fastryga,  i,  Ira.  I,  x  Fastrzyga,  [Fastrzyga]  «iV, 
którą  i.  fastryguje.  <  Cześ.  ia.strka,  to  zaś  może 
z  Niii.  Hast  =  łyko  > 

Fastrygować,  uje,  owal,  yFastrzygować  I.  zcze- 
pi<tć  wieUciemi  ściegami  przed  ostatecznym  zeszy- 
ciem: F.  przodki  z  plecami  w  surducie.  K.  bryty. 
2.  X  nacinać,  karbować.  <Czes.  fastrkovati,  p. 
Fastryga  > 

(Faatrygowaó  się,  uje  i.,  owal  ś.]  żart.  faty- 
gować ś.:  Nie  fastryguj  sio,  kochany! 

Fastrygowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fastry- 
gować. 

[Fastrygowanie  ślę,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz. 
Fastrygować  ś. 

KFastrzyga,  I,  Ira.  i,  fFastrzyga]  p.  Fastryga: 
Mieli  już  wojnę  domowij  obrzydem,  która  ich 
zbiera  jak  na  nić  fastrzygi.  Chr.  Mdłych  nici 
fastrzygi  pod  krawieckie  id.-j  nożyce.  Pot. 

X  Fastrzygować,  uje,  owal,  p.  Fastrygować: 
Nasz  rozum  potrzeba  cnotą  F.,  bo  gdzie  tej  nie 
dostanie,  trudno  go  bramować.  Rej. 

XFa8trzygowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fastrzy- 
gować. 

Fasuieo,  loa,  Im.  Ice  I.  [F.]  kawałek  drzewa  do 
ubijania  ziemi,  mąki  i  ł.  p.  2.  hut.  =  a)  narzędzie 
do  ubijania  piasku  w  skrzynkach  odlewniczych,  b) 
drąg  do  zatykania  otworu  spu.ftowego  wielkiego  pie- 
ca. 3.  a.  [Fasoleo]  koń.  trenzla  naciągnięta  i  przy- 
pięta do  siodełka,  zmuszająca  konia  do  kanaszowa- 
nia  i  miarkująca  jego  ruchy  głową.  <  Nm.  Fass- 
holz> 

fFasunek,  nku,  Im.  nki  I.  iywnoić  dla  wojska. 
2,  wierzch  bryczki  a.  powozu,  jeszcze  nie  wyplecio- 
ny, nie  wybity,  klatka  powozowa.  3.  fason,  kształt, 
postać.     <Nm.  Fassung> 

Fasung,  u,  Im.  i  zeg.  łoiysko  okrągłe,  w  któ- 
rym umocowywa  ś.  kamień  do  kółka  zegarowego. 
<Nra.  Fa8sung> 

[Fasyjit,  a.  Im.  y]  p.  Facet:  Byle  fasyjdt  bę- 
dzie mi  tu  wymyślił? 

Fasz,  u,  blm.  p.  Farsz. 

Faszerować,  uje,  owal  p.  Farszować:  Kapusta 
faszerowana. 

Faszerowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Faszero- 
wać. 

Faszerunek,  nku.  Im.  nki  kuch.  siekanina,  przy- 
gotowana do  nadziewania. 

Faszonety,  ów,  blp.  cukier,  p.  Gryzetki.  <Fr. 
fanehonnette> 

Faszyna,  y,  Ira.  y  I.  a.  fFasoyna  inż.  i  woj. 
wiązka  chrósłu,  uiywana  do  robót  Jortyfikacyjnych, 
do  urządzania  grobel  i  naprawy  dróg,  gać:  Zarzu- 
cić faszynfj  r»')w,  fosę.  Utrwalić  brzeg  rzeki  fa- 
szyna. F.  nadziewana  a.  zatopiona  ( ^wypehńo- 
na  iwirem  a.  kamieniami).  2.  [F.]  gałęzie,  chróst 
•i«  groblę.     <Włos.  fascina> 

Faszynada,  y,  Im.  y  inż.  roboty  Jaszynowe,  po- 
kład faazyn.      <  p.  Fas/.yna> 

IFaszynenmeser,  a,  Im.  y  broń  przyboczna  pjo- 
njerów:  Kanonjery  w  bionzowych  kabatach 
z  krótkiemi  faszynenmeserarai  przy  boku.  Zap. 
<Nm.  Faschiui'niiiesser> 

Faszynować,  uje,  owal  faszyną  zatykać,  gacią 
moicić. 

Faszynowanie ,  a,  blm.,  czynność  cz.  Faszyno- 
wać. 

Faszynowy  przyra.  od  Faszyna:  Tama  faszyno- 
wa.  Matorjał  F. 


I^ATAL\V 

fFaśoić,  I,  II  zwodzić,  oszukiwać,  durzyć,  ku- 
glarzyć:  Otoć  każdy  lekarz  faści,  nie  pomogą,  je- 
go iiiaści.     <Śr.  Łć.  fa6tio  =  oszukuję  > 

Fat,  a,  blm.  dawna  gra  w  karty  francuskie. 
<Fr.  fat> 

[Fat,  a,  Im.  y]  zool.  p.  Rap. 

fFatać,  a,  al,  fFytać  chwytać:  Ale  pokojnio 
obiaty  warzyli  w  kotlech  a  w  panwiach  a  w  garn- 
coch,  a  fatając  rozdawali  wszemu  ludu.  B.  Sz. 
f  F.  ś.  chwytać  i.:  Jakom  ś.  nie  fatał  "Wirzbięty 
za  jego  gardło,  ani  go  siepał  w  jego  domu 
gwałtem.  Księgi  kaliskie  1410.  <Zam,  Chwatać> 

Fatalista,  y,  Im.  ści  wyznawca,  zwolennik  fata- 
lizmu, wierzący  w  fatum,  w  przeznaczenie.,  w  los 
nieubłagany;  zachomijący  ś.  biernie  wobec  dopu- 
szczeń  losu:  Człowiek  powątpiewa  o  dziejach, 
o  sprawiedliwości,  o  logice  wypadków,  o  sumie- 
niu ogółu,  o  rozumie  w  historji,  o  słuszności 
w  losach...  staje  ś.  fatalista.  Krasz.  <Fr.  fa- 
taliste> 

Fatailstka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Fatalista:  Je- 
stem fatalistką:  co  ś.  ma  stać,  to  ś.  stać  musi, 
co  przeznaczone,  to  nieuniknione.   Krasz. 

Fatalistycznie  przys.  od  Fatalistyozny:  Wszel- 
ka religja  czy  filozofja  usprawiedliwia  F.  zdo- 
bywcę i  bohatera.  Spaś.  Osoby  F.  stworzone  na 
przestępców.  Spaś. 

Fatalistyozny  przym.  od  Fatalizm  I.  fil.  z  fa'a- 
lizmem  zgodny,  fatalizmem  nacechowany:  Pogląd, 
kierunek  F.  Doktryna  fatalistyczna.  2.  p.  Fa- 
talny: To  jakiś  rok  F.,  pełno  w  nim  przygód 
okropnych.    Sł.    wil.   <p.  Fatalista > 

Fatalizm,  u,  blm.  fil.  I.  (i  posp )  a.  Fatalność 
zaleiność  od  nieodmiennego  wyroku,  prawa,  prze- 
znaczenia, niedająca  ś.  usunąć  konieczność:  To  mój 
F.  Nieubłagany  F.  dziejów  ludzkich.  F.  praw 
wszechświata.  2.  pogląd,  podług  którego  wszystko 
dzieje  i.  z  nieubłaganą  koniecznością,  wiara  w  fa- 
tum, w  przeznaczenie :  F.  praw  przyrody  (=de- 
terminizm).  F.  przeznaczenia  (=: predestynacjotia- 
lizm).     <Fr.   fatalisme> 

X  Fataija,  ów,  blp.  wymiar  czasu  dla  dochodze- 
nia prawa  w  sądzie,  termin  sądowy  prekluzyjny: 
F.  a.  czas  wnoszenia  rzeczy  pomocnej  kończy  ś. 
do  sześciu  niedziel.  Dub.  Wyrok  uprawomocni 
ś.  przez  upływ  fataljów.  <Łć.  fatalia  Im.  ni., 
od  fatalis  =  fatalny  > 

Fatalnie  przys.  od  Fatalny:  Twoja  suknia  le- 
ży F.,  to  odwieczna  moda!  F.  ś.  pomyliłem 
(=  bardzo,  ogromnie,  wielce). 

Fatalność,  I,  blm.  1.  p.  Fatalizm:  W  losach  je- 
go tkwiła  jakaś  F.  2.  nieszczęście,  prześladowa- 
nie losu,  loypadek  niepojęty :  List  fatalnośeią  ja- 
kąś był  jemu  oddany.  L.  3.  fpraw.  termin  do 
zafoienia  apelacji. 

Fatalny  I.  stanowiący  o  losie;  z  góry  przezna- 
czony, konieczny,  nieuchronny,  ostateczny,  stanow- 
czy, niecofnięty,  nieubłagany:  Niech  bez  bojaźiH 
księgi  fatalnej  obaczę  otwarcie,  jednych  szczę- 
ścia, a  drugich  rozpacze.  Dm.  F.  wyrok,  kres.  2. 
a.  Fataiistyczny  nieszczęsny,  zgubny,  krytyczny, 
feralny:  Duma  raożuiejszych  i  uciemiężenie  gmi- 
nu przez  nich  była  od  wieków  fatalną  narodu 
naszego  przywarą.  Nar.  Dzień  F.  3.  zły,  beze- 
cny,  brzydki,  haniebny,  szkaradny,  okropny,  ka- 
duczny,  piekielny,  nieprzyjemny,  nieznośny:  Dóbr}', 
tylko  ma  jedną  fatalną  wadę.  Michał  jak  najfa- 
talniejszą  dostawał  kartę.  Krasz  F.  bruk,  krój. 
4.  [F.]  ułomny:  Dziewucha  taje  fatalna  w  krzy- 
żu.    <Łć.  fatalis>  . 


PATAŁACH 


PAWORYZACJA 


Fałafaoh,  a,  Im.  y  (częś.  w  Ira.)  pog.  I.  szmat' 
gałgan,  gałganek,  rupiei,  szpargał.  2.  drobnostka, 
drobiazg,  fraszka:  Coś  jest  dziwnego  w  tych  fa- 
tahichach,  porównanych  z  wielkiemi  rzeczami 
tego  świata.  Słów.  3.  w  Ira.  zgręzy,  płatki  pły- 
wające, far/ode:  Rosół  nieczysty:  pływają,  w  nim 
jakieś  fatałachy.  4.  [Patałachy  a.  FajtalachyJ 
piosnki,  śpiewki  światowe.  Zdr.  Fatalaszek.  <Tur. 
battal  =  bezczynny,  próżny,  skąd  też  Bajta- 
łaszki  > 

[Patałacha,  y,  Im.  y]  roztrzepana  dziewczyna. 
Por.  Patałacha. 

Fatalaszek,  szka,  Im.  szki  (częś.  w  Im.)  p.  Fa- 
talach:  Zaczęła  zapalać  ś.  do  tych  eleganckich 
iatałaszków.  Bał. 

Fatamorgana,  y,  blm.  I.  mirai  sycylijski,  złudze- 
nie optyczne,  polegające  na  ukazywaniu  ś.  w  po- 
wietrzu luiei,  pałaców,  kolumn.  2.  wog.  mamidło, 
miraż.  3.  przen.  odbicie  ś.  w  myśli,  w  pamięci, 
w  sercu:  Dziś  jeszcze,  acz  ułuda  fatamorgany 
od  tylu  już  lat  rozwiała  ś.,  czuję  oszołomienie, 
gdy  w  myśli  przebiegam  czarowną  ową  dobę. 
<Włos.    fata  morgana> 

tFatanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fatać. 

IFater,  tra,  Im.  trowie,  Fatrowski,  Faterak] 
dziec.  ojciec:  Chodźmy,  ale  jak  ś.  F.  dowie?  Por, 
Fader.     <Nra.  Vater> 

[Faterak,  a,  Ira.  oy]  p.  Fater. 

XFatermertler,  a,  Ira.  y  wysoki  kołnierzyk:  Słu- 
żąca prasowała  do  sztywności  'wykrochmalony 
pólkoszulek  i  stojące  fatermerdery.  Bał.  <Nm. 
YatermOrder  dosł.  =  zabójca  ojca> 

Fatersztul,  a,  Im.  e  krzesło  poważne,  wygodne, 
g  poręczami  i  miękkim  siedzeniem;  fotel:  Były  tam 
szezlongi,  fotele,  kozetki,  fatersztule,  berżerki. 
Krasz.     <Nm.  Vaterstuhl> 

[Fatka,  i,  Im.  I]  p.  Chwatka. 

[Fatrowski,  ego,  Im.  scy]  p.  Fater:  Jak  tylko 
twój  F.  ś.  pokaże,  zaraz  ci  krzykniemy.    Kos. 

Fatum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  ni.  los,  przezna- 
czenie, konieczność,  fatalnośó,  nieszczęście:  Fata 
zrządziły  inaczej.  Mał.  Jakieś  F.  ciąży  nade 
mną.  Złe  F.  =  /os  wrogi,  nieprzyjazny:  Chociaż 
złych  fatów  raz  ciężki  wytrzymali.  Wysz.  <Łć. 
fatum  > 

Fatyga,  I,  Im.  I  znużenie,  zmęczenie,  wysiłek, 
utrudzenie;  trud,  łaskawie  podjęty;  usługa:  Nie  ża- 
łować fatygi.  Bez  fatygi  znacznej  ostatek  drogi 
odprawił.  Skar.  Dać  komu  za  fatygę^  Odebrał 
za  fatygę  figę,  a  za  posługę  drugą.  Prz.  <Fr. 
fatigue  > 

Fatygant,  a,  Im.  ol  pog.  i  żart.  mężczyzna  na 
utrzymaniu  u  kobiet.  <Fr.  fatigant  im.  dosł.  = 
utrudzający > 

Fatygować,  uje,  owal  narażać  na  fatygę,  tru- 
dzić, męczyć,  nużyć,  wymagać  czegoś  od  kogo,  nie 
zważając,  że  go  to  utrudzi:  O!  ja  pana  fatyguję. 
Nie  śmiem  F.  pana  dalej.  F.  ś.  trudzić  ś.,  mę- 
czyć ś.,  zadawać  sobie  /iityr/ę,  podjąć  trud;  przybyć 
łaskawie:  Chory  fatyguje  ś.,  chodząc.  Pan  ś.  dla 
mnie  fatygował!  Napróżno  ś.  pan  do  mnie  faty- 
gował.    <Łć.  fatigare> 

Fatygowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fatygować. 

Fatygowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fa- 
tygować ś. 

[Fatynka,  I,  Im.  I]  p.  Rap.     <?> 

t  Faud,  u,  Im.  y  p.  Fałda:  Sposób,  aby  faudów 
i  żadnego  pogniecenia  w  szataoh  znać  uio  było. 
Haur.     <p.  B\ałda> 

fFauda,  y,  Im.  y  p.  Fałda. 


Faun,  a,  Ira.  owie  leśny  bożek  rzymski.  <Łć. 
Faunus> 

Fauna,  y,  blm.  zool.  ogól  wszystkich  a.  pewnych 
gatunków  zwierząt,  zamieszkujących  pewną  okolicę 
kuli  ziemskiej:  F.  Europy.  <Z  Łć.  nazwa  bóstwa 
ż.  Fauna > 

Faunista,  y,  hu.  óoi  badacz  świata  zwierzęcego, 
zoolog. 

Faustyzm,  u,  blm.  charakter  jakby  Fausta.  Słów. 
<0d  imienia  Faust,  bohatera  tragiedji  Gothego> 

XFautor,  a,  Im.  owie  łaskawca,  życzliwy,  pro-, 
tektor,  popieracz,  dobrodziej:  Ma  on  w  sądzie  tyra 
fautory.  Troe.     <Łć.  fautor> 

XFautorka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Fautor:  Wiel- 
ką ona  fautorką  nauk.  L. 

XFawoni,  ego,  blm.  wiatr  zachodni,  zefir.  <ŁĆ. 
Favonius> 

Fawor,  u,  Ira.  y  I.  łaska,  przychylność,  sprzyja- 
nie, życzliwość,  wzgląd,  protekcja,  poparcie,  wzię- 
cie: Kto  ma  P.  u  dworu,  ten  ma  i  zasługi.  Opal. 
Sędzia  nie  powinien  ś.  faworem  unosić.  2.  t' 
[F.J  a.  [Fabor,  Fafor]  wstążka  (szczeg.  u  szyi), 
tasiemka  (u  koszuli):  Płacić  mają  od  wstąg,  od 
faworów.  Vol.  Zdr.  f  Faworek,  [Faworek].  <Łć. 
favor> 

Faworek,  rka,  Im.  rki  I .  rodzaj  ciastka  karnawa- 
łowego, chróst,  X  krepie.  2.  f  i  [F.]  p.  Fawor : 
Bierzmy,  duszyczko,  z  nowej  mody  wzorki,  prze- 
dajmy  złoto,  a  kupmy  faworki.  Bratk.  <Fr. 
faveur  > 

X  Faworka,  I,  Im.  i  p.  Faworyta. 

Faworowaó,  uje,  ował  p.  Faworyzować:  Sam 
nawet  podstarosci,  faworowany  przez  pana  gie- 
nerała  podolskiego  i  dziedzica  miasteczka,  z  re- 
spektem był  dla  Ormianina  niemałym.  Roi.  <p. 
Fawor  > 

Faworowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Faworo- 
wać. 

Faworyoiki,  ów,  blp.  p.  Faworyty :  Dwa  małe 
F.  Prus. 

Faworyt,  a.  Im.  ol  I.  ulubieniec,  pieszczoszek, 
gagatek,  powiernik;  kochanek:  F.  królewski.  F. 
matki.  Poznać  z  miny  zuchwałej  sługę  faworyta. 
Kras.  Hrabia  Essex  'był  faworytem  królowej 
Elżbiety.  2.  przen.  rzecz  ulubiona,  np.  taniec  ulu- 
biony a.  muzyka  do  niego:  Woła,  żeby  mu  fawo- 
ryta zagrać.  Czart.  A.  3.  w  Im.  a.  [Chawory- 
ty]  zarost  na  policzkach,  baki,  bakiembardy,  boko- 
brody:  Mężczyzna  z  angielskiemi  faworytami. 
Zdr.  Faworytek.     <Fr.  favori> 

Faworyta,  y,  Im.  y  forma  ż.  od  Faworyt;  x  Fa- 
worka: F.  matki,  królowej.  Margrabina  de  Pom- 
padour  była  faworytą  Ludwika  XV  (  =  kochanką). 
Zdr.  Faworytka.     <Fr.  favorite> 

Faworytalny,  Faworytny  ulubiony:  Faworytalno 
narzędzie.  Prus.  Na  biedę  mi  i  moją  faworytalną 
muzykę  odbierają.  Krasz. 

Faworytek,  tka,  Im.  tkowie  p.  Faworyt. 

Faworytka,  I,  Im.  i  p.  Faworyta. 

Faworytki,  ów,  blp.  p.  Faworyty:  Z  angielskie- 
mi faworytkami,  które  mu  ś.  dopiero  zagęszczać 
zaczynały.  Bał. 

Faworytny  p.  Faworytalny:  Mój  pies  F.  żeby 
nie  miał  być  chwytuy!  Mick. 

Faworyty,  ów,  blp.  p.  Faworyt.  Zdr.  Faworytki, 
Faworyciki. 

Faworytyzm,  u,  blm.  wpływ  faworytów,  ich  po- 
tęga, znaczenie:  To  było  nadużycie,  skutki  fawo- 
rytyziiui  i  wpływu  familji.  Ochoć. 

Faworyzaoja,  i,  blm.  p.  Faworyzowanie.  <Fr. 
favorisatiou> 


72ti 


I 


FAWORYZOWAĆ 

Faworyzować,  uje,  ował,  Faworować  sprzyfać, 
popiernó,  proteffowuc,  otaczać  względami:  Fawory- 
lowana  broda.  Kocli.     <Fr.  favoriser> 

Faworyzowanie ,  a,  blra.,  Faworyzacja  czyn- 
ność ez.  Faworyzować. 

fFawować,  uje,  owal  faworyzować,  sprzyjać, 
dobrze  życzyć:  Żem  ci  w  rytmie  swym  zapomniał 
F.,  proszę,  nio  racz  ś.  stt^d  na  mnie  frasować. 
Rai£.     <Łd.  favere> 

tFawowanIe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fawować. 

I.  Faza,  y,  Im.  y  I.  astr.  odmiana  księżyca, 
Merkurego  i  Wenery.  2.  elektrot.  róinica  między 
momentami  najwyższego  napięcia  i  siiy  prądu,  wy- 
rażona w  Jednostkach  obwodu  kola.  3.  tiz.  różny 
stopień  rozwoju,  różny  stan  zjawisk  perjodycznie 
wracających:  Falą  nazywamy  odległość,  na  któ- 
rej cząstki  drgającego  ciała  pozostają  jedno- 
cześnie we  wszystkich  fazacli  jednego  drgnięcia. 
4.  przen.  wejście  w  odmienne  położenie,  odmiana, 
zmiana,  zwrot,  kolej,  stadjum,  stan:  Przez  dziwne 
fazy  przechodziło  jego  życie.  Uczucie  przeszło 
w  lazę  spokojniejszą.  Ludzkość  w  swym  rozwo- 
ju umysłowym  przechodzi  przez  trzy  główne  fa- 
zy czyli  stany.  Str.     <Qr.  f<lsis> 

2.  Faza,  y.  Im.  y  I.  Intr.  ścięcie  hizegu  okładki 
ozdobnej.  2.  stoi.:  Zebrać  kant  na  C{iz^  =  na  pół- 
okrągło. 3.  zdń.  p.  Bonia.  <Fr.  face,  przez 
usta  Nm.;  por.  Fa8etka> 

X  Fazan,  a.  Im.  y  p.  Bażant.  <Nm.  Fasan, 
z  Gr.  fasianós,  skąd  też  Bażant  > 

Fazenda,  y,  Im.  y  plantacja  kan-y  w  Brazylji: 
Zaprasza  mnie,  abym  go  odwiedził  w  jego  fa- 
zendzie.  Chełm.  <Pg.  fazenda  (  =  np.  hacienda) 
dosł.  =  zagroda  wiejska  > 

Fazender,  a,  Im.  rzy  a.  owie  właściciel  fa- 
zendy,  plantator  kawy  w  Brazylji:  Bogaty  F. 
z  San-Paulo.  Chełm.  <Pg.  fazendeiro  =  gospo- 
darz > 

Fazeta,  y,  Im.  y  noż.  część  grzbietu  ostrza  no- 
ia,  zebrana  na  cienko.  <Fr.  facette,  przez  usta 
Nra.;  por.  Fasetka> 

fFazjan,  a,  Im.  y  p.  Bażant:  Czy  boisz  ś. 
o  swoje  kapustę,  gdy  fazjany  i  kuropatwy  na- 
stępują? Skar.     <p.  Fazan  i  Bażant  > 

fFazjoll  nieod.  p.  Fasola. 

[Fazol,  a.  Im.  e]  I.  p.  Fasola.  2.  żart.  mały 
chh>piec. 

Fazować,  uje,  owal  I.  bud.  i  stoi.  zbierać  kanty 
na  fazę.  2.  intr,  ścinać  brzegi  ozdobnej  okładki. 
<p.  2.  Faza> 

Fazowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fazować:  F., 
zastosowane  do  belek,  ma  kształt  żłobień  go- 
tyckiej architektury  średniowiecznej. 

[Fąfa,  y.  Im.  y]  szczutek,  prztyczek  (w  nos). 
<por.  Finfa> 

Fąfel,  fla,  Im.  fle,  Fonfel  I.  smark  z  nosa.  2. 
a.  1  Fęfel]  smarkacz,  dzieciuch,  berbeć,  szmennel, 
pędrak:  Cicho  bądź,  nie  napieraj  ś.,  fątlu  jeden! 
F.  nieznośny.     <Zap.  Fr.  lanfan  =  dziecina > 

[Fąfola,  y.  Im.  y]  I.  kawał,  płat  (np.  śniegu): 
Co  to  za  duże  ląfoły  padają!  2.  łata,  szmat 
(u  sukni  podartej). 

[Fąfonić,  I,  ii]  bzdzieć.     <Dźwn.> 

[F^frać,  a,  al]  nadymać  i.,  grymasić,  in.  [f  o  n  f  r  y 
robić   a.   stroić]. 

Fąfry,  ów,  bln.  p.  Fonfry:  Gdyby  paniczowi 
akie  F.  przyszły  do  głowy,  to  od  ezegoż  ko- 
ierzec  i  plecionka  boćkowska?  Rzew.  Hę!  ga- 
daj bo  no  szczerze  i  bez  fąfrów.  Krasz.  [F.  ro- 
bić a.  stroić]  p.  Fąfraó.  <Może  w  związku 
z  Fanfaron  > 


i 


PECHTMISTRŻ 

Fątel ,    tia,    Im.    tle    klapa    w    pompie, 
<Z  Fr.  ventil,  przez  wymawianie  Nm.> 
[Foieć,  foe,  fcial]  p.  Chcieć.     <CliOT> 
Fe!  I.  a.  Pfel.  Fil,  Fuj!,  Pfuj!,  xFa!,  fPfa!, 
fPfy!,  fPil,  fP'!    w.    obrzydzenia,  wstrętu,  na- 
gany-(/'u.'  be!  bwe!  bla!:  Fe!  jaka  to  brzydota.  Fe! 
a  to  kto  słyszał  tak  robić  ?  A  fe  do  kata!    Boh. 
Fe  panno,  chcesz  iść  za   mąż,  a  nie  umiesz  nie. 
2.  przysłówkowo  =  «),</y<i.',  hańba!,  nieładnie!,  brzyd- 
ko!, do  obrzydliwości!,  aż  strach!:  Tak    go  zerżnę, 
że  aż   fe!    Była  ciekawą,   że    aż  fe!    Szewcowi 
pochlebstwami  tak  podkadzał,  że  aż  fe!  Fred.  A. 
<Fr.  fi,  Nm.  pfui  i  t.  p.> 

f  Feberka,  I,  Im.  i  p.  Febra:  Urodę  jedna  F. 
odmieni.  Skar. 

X  Feberny  p.  Febrowy. 

Feblil(,  a,  Im.  i  słabość,  skłonność:  Flirtowała 
go,  zresztą  miała  do  niego  F.  Prus.  <Fr.  fai- 
ble  m.> 

Febra,  y,  Im.  y,  [Frebra,  Frybra,  ChrybraJ  I. 
lek.:  a)  p.  Gorączl(a.  b)  p.  Zimnica:  Trzęsie  ś., 
jak  w  febrze.  Febrę  stracić,  zgubić.  Żeby  go  F. 
})orwała!  L.  2.  przen.  dreszcz,  drżączka,  mrowie, 
ciarki;  wstręt:  Aż  go  F.  zatrzęsła  ze  strachu.  F. 
mię  brała,  gdym  go  obaczyła.  h.  3.  przen.  namięt- 
ność, pasja:  Twój  brat  ma  ko.<5ztowną  febrę  ma- 
chin i  inwencji.  Krasz.  4.  a.  Skwinanoja  myśl. 
zapalenie  ganiła  u  p»n.  Zdr.  t  Feberka,  fFebreoz- 
ka.     <Ł6.  febri8> 

fFebreozka,  i,  Im.  i  p.  Febra:  Nędznego  czło- 
wieka lada  F.  porazi.  Wuj. 

Febrowy,  Febryczny,  X  Feborny  przym.  od  Fe- 
bra, zimniczy. 

X  Februaf,  a,  Im.   y  luł?/.     <Łć.   februarius> 

X  Februarjowy  lutowy:  lloczki  februarjowe. 

X  Febrująca,  ej.  Im.  e  forma  ż.  od  Febrująoy. 

X  Fobrujący,  ego,  Im.  y  człowiek  mający  napad 
zimnicy.   <p.  Febra  > 

Febryczny  p.- Febrowy. 

Febrzyatręt,  n,  Im.  y,  Drzewo  angustury  bot. 
(galipea)  roś.  z  rodziny  rutowatych.  <  Łó.  fe- 
bris  =  febra-f-Stręt  > 

Fecesa,  ów,  blp.  p.  Feoesy. 

Fecesowy  przym.  od  Fecesy  a.  Fecesa. 

Fecesy,  ów,  blp.,  Fecesa,  Fekaija  odchody,  łaj- 
no, kał.     <Łć.  faex,  Im.  faeces> 

Fechmistrz,   a.  Im.   e  a.   owie   p.  Fechtmistrz: 

Pan  Ranicki,  wielki  F.,  fechtował  ś.  gołą  ręką 
z  niewidzialnym  przeciwnikiem.  Sienk.  Bayard, 
wyglądający  na  tuzinkowego  fcchinistrza.  Kasz. 
<p.  Fechtmistrz  > 

Fechmistrzowski  przym.  od  Fechmistrz.  Po 
fechmistrzowsku  jak  fechjnistrz:  Stał  twardo,  po 
fechmistrzowsku  chwytając  cięcia  i  odskaku- 
jąc. Kaczk. 

[Fecht,  u,  blm.]  żebranina:  Nie  trzeba  rai  ś.  że- 
braczyć  ( =  biedowae),  kiedy  mogę  z  fechtu  żyć. 
Prz.     <Z  Nm.  fechten  =  żebrać  > 

Fechtarski  przym.  od  Fechtarz:  Sztuka,  sala 
feehtarska.  Fechtarskie  wykręty.  Mick. 

Fechtarz,  a,  Im.  e  p.  Fechtmistrz.  <Nm.  Fech- 
(er  -  szermierz  > 

Fechtmistrz,  a,  Im.    e   a.   owie,    Fechmistrz  I. 

nauczyciel  fechtunku:  Kto  innych  wybije  i  wypa- 
ruje z  kroku,  ten  wart,  żeby  był  fechtmi.-^trzera. 
Świt.  2.  a.  Fechtarz  szermierz:  Ranił  w  po- 
jedynku najsłynniejszego  między  kawalerami 
francuskiemi  feclitmistrza,  księcia  de  Fremouille. 
Sienk.  Padł  gifrejter,  F.  najpierwszy  z  Moska- 
łów. Mick,     <Nm.   Fechtmei8ter> 


727 


FECHTMISTRZOSTWO 


FEJIJi 


Feohtmlstrzostwo,  a,  blm.  zajęcie,  sztuka  fecht- 
mistrza,  szermierstwo. 

Fechtmistrzowski  przym.  od  Fechtmistrz. 

xFechtować,  uje,  owal  p.  Fechtować  ś. 

Fechtować  się,  uje  ś.,  owal  ś. ,  x  Fechtować, 
tFektować,  tWechtowaĆ  bronią  robić,  składać  i., 
szermować:  Pan  Ranicki  fechtował  ś.  gołą  ręką 
z  niewidzialnym  przeciwnikiem.  Sienk.  <Nm. 
fechten> 

XFeohtowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fechto- 
wać: Nauczyciel  fechtowania  w  szkole  wojsko- 
wej (=fechtunku). 

Fechtowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fech- 
tować ś. 

Fechtunek,  nku,  blm.,  Fechty  sztuka  fechtowa- 
nia i.,  szermierka,  rdbienie  bronią:  Nauczyciel 
fechtunku.  <Z  Nm.  fechten  =  szermować,  fechto- 
wać ś.> 

Fechtunkowy  przym.  od  Fechtunek:  Sala  fech- 
tunkowa.  Narzędzia  fechtunkowe. 

Fechty,  ów,  blp.  I.  p.  Fechtunek:  Miejsce  fech- 
tów.  2.  sztuki,  fortele  przy  fechtunku:  Dopilno- 
wała, żeby  ją  fechtów  uczył.  Sienk.  3.  [F.]  zł. 
sztuka,  umiejęttwść.  <Z  Nm.  fecliten  =  szermo- 
wać, fechtować  ś.> 

Fecjal,  a,  Im.  li  kapłan  rzymski,  który  w  imie- 
niu państwa  wypowiadał  wojnę  i  zawierał  pokój. 
Przen.:  F.  wschodni,  a.  opowiedzenie  wojny  przez 
czausza  tureckiego.  Kocn.     <ŁĆ.  fetiali8> 

Feder,  u,  Ira.  y  bud.  p.  Dusza.  <Nm.  Feder  = 
pióro  > 

Federacja,  )^  Jra.  e  związek,  połączenie,  zjedno- 
czenie, unja  państw,  ludów,  prowincji  a.  miast 
z  uwzględnieniem  ich  potrzeb  oarębnycf^  praw  hi- 
storycznych: F.  narodowa.  F.  państw.  <Łć.  foe- 
deratio> 

Federacyjny  przym.  od  Federacja;  Federalny: 
Polacy  przechowywali  federacyjno-stanową  for- 
mę uspołecznienia.  T.  K.  Sejm  F-  Ustrój  pań- 
stwa F. 

Federalista.  y,  Im.  ści  zwolennik  federaliz- 
mu:  Federalisci  amerykańscy  (  =  zwolennicy  unji 
północno-amerykańskiej).  Federalisci  austryjaccy 
(  =  stronnicy  samorządu  pojedynczych  krajów).  <Fr. 
fćdćraliste> 

Federalizacja,  i,  blm.  dąlenie  różnych  miast, 
prowincji,  ludów  a.  państw  do  zjednoczenia  i.  na 
zasadach  federalizmu:  Po  wyczerpaniu  wszyst- 
kich prób  federalizacji  Niemcy  zgodzą,  ś.  z  Ma- 
djarami  odnośnie  do  Słowian.  Spaś.  <Z  Fr. 
fćdćraliser  =  federalizować  > 

Federalizm,  u,  blm.  urządzenie  państwowe,  opar- 
te na  federacji.     <Fr.  fćdĆTalisme> 

Federalny  p.  Federacyjny:  Był  przywiązany  do 
rządu  federalnego.  Tarn.    <Fr.  fćdćral  > 

Federhauz,  u.  Im.  y  zeg.  bębenek,  w  którym 
mieści  i.  sprężyna  w  zegarku.    <Nra.  Federhaus> 

Federholc,  u,  Im.  e  intr.  listwa  drewniana,  w  któ- 
rej osadzone  są  pióra,  linjujące  papier.  <Nra. 
Federholz> 

Federkant,  u,  Im.  y  tap.  przedni  rząd  spręiyn 
w  siedzeniu,  osobno  usznurowany  (  =  nie  łączący  i. 
z  innemi  rzędami).      <Nm.  Federkante> 

Federkantowy  tap.  przym.  od  Federkant:  Szpa- 
gat ¥. -szpagat  średniej  grubości,  uływany  do  fe- 
derkantu. 

tFederkll,  u,  Im.  e  część  dęta  pióra,  pipa,  pie- 
niek,  pióro  samo  bez  pierza.    <Niii.  Federkiel> 

[Federkomenda,  y,  Im.  y]  wypraioa  po  pióra  na 
kapelusze,  urządzana  dato.  przez  iołnierzy  austry- 
jackich.     <Niii.  Feder  ^pióro-|-Komenda> 


XFederpU8Z,  u,  Im.  e  herb  a.  kita,  pióropusz  na 
przyłbicy  a.  na  szyszaku:  Na  nim  F.  ze  lwich 
grzyw  wity,  powiewne  trzęsąc  najeży  kity.  Nar. 
Porwał  go  za  federpusze.  Kochan.  Koń  z  feder- 
puszem.  Mącz.     <Nm.  Federbusch> 

fFederpusznik,  a,  im.  cy  szermierz.  <p.  Fe- 
derpusz> 

Federsztyft,  u,  Im.  y  I.  zwykle  w  Im.  ślus. 
sztyfty  kattciaste,  na  których  utrzymuje  ś.  spręiyna 
zamkowa.  2.  zeg.  walec  sprężynowy,  <Nm.  Fe- 
derstift> 

Federwajs,  u,  blm.  ręk.  p.  Biel.  <Nm.  Feder- 
wei8S> 

Federwinde  nieod.  zeg.  korbka  do  zwijania  sprę- 
żyny.    <Nm.  Federwinde > 

[Fedmarszal,  a.  Im.  owiej  p.  Feldmarszałek. 

Fedrować,  uje,  owal  I.  fortep.  naciskać  ausle- 
ter  do  halkiellistwy  a.  odciągać  daną  część  figury 
dla  utrzymania  figury  w  pewnym  położeniu.  2  rzez. 
ściągać  skórę  z  cieląt.     <Nm  fć)rdern> 

[Fedrować,  uje,   owal,   Fiedrować]    I.  wspierać. 

2.  wydobywać  z  ziemi  na  powierzchnię  Cnp.  węgle). 

3.  a.  [Fedrować]   iądać.     <Z    Nm.   fordom  =  żą- 
dać > 

Fedrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fedrować. 

[Fedrowanle,  a,  blm.]  czynność  cz.  [Fedrować]. 

f  Fedweresz,  a,  Im.  owie  żołnierz  pieszy,  pie- 
chur. Piotr.     <Wcg.  fegyveros> 

iFefa,  y,  Im.  y]  p.  Fajka.  Zdr.  [Fefka,  Fefecz- 
Fefeczka,  i,  Im.  I]  p.  Fefa. 
Fefer]  w  wyrażeniach:  a)  Dać  komufeferu  = 
dać  pieprzu,  dać  nauczkę,  napędzić  strachu,  prze- 
straszyć: Wysłał  ułanów,  żeby  tym  Niemcom 
pludrora  feferu  dodać.  Czajk.  b)  Fefra  mieć- 
bać  ś.,  obawiać  ś.     <Nra.    Pfefter  dosł.  =  pieprz  > 

[Feferacenta,  y,  blm.]  esencja  pieprzowa,  tinc- 
tura  piperis  albi.  < Przekręcenie  Nm.  Pfelłeres- 
senz  > 

[Fefermenc,  u,  hlra.]  p.  Wiatrówka.  <  Nra. 
Pfefłoniiinze  dosł.  =  mięta  pieprzowa> 

[Feferon,  u,  Im.  y]  papryka.  <Nm.  Pfefter - 
pieprz  > 

[Fefka,  i,  Ira.  i]  p.  Fefa.     <Nm.  Pfeiff'e> 

Fejchto#ać,  uje,  owal  garb.  p.  Zwilżyć.  <Nm. 
fouchten> 

Fejchtowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fe|chtować. 

[Fejda,  y.  Im.  y]  w  wyrażeniu:  Kusa  Y.-dziexo- 
czynka,  koza,  szmerinel,  berbeć,  smarkula.  <Z  Nm. 
feuchten  =  moczyć  ś.,  wilgocić> 

tFejdać,  a,  al  p.  Fajdać:  Nie  pomogą  rajce, 
kiedy  ś.  F.  zachce.  Prz.  <Nm.  feuchten  =  mo- 
czyć ś.> 

tFejdanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fejdać. 

[Fejer,  u,  blm.]  p.  Fajer:  Ma  F.  w  głowie. 
<Nm.  Feuer> 

[Fejeram,  u,  Im.  y]  godzina,  w  której  kosiarze 
przestają  robić.     <p.  Fajerant> 

X  Fejerka,  i.  Im.  i  p.  Fajerka. 

XFejerwerk,  u,  Im.  I  p.  Fajerwerk:  Po  wie- 
czerzy F.,  goście  patrzą  z  sali,  wpadł  szmer- 
mel  między  gumna,  stodoła  ś.  pall.  Kras.  <Nm. 
Feuerwerk  > 

xFeJerwerkier,  a,  Im.  rzy  I.  p.  Fajerwerkarz. 
2.  woj.  =  FaJerwerkłer. 

XFejerwernik,  a,  Im.  cy  p.  Fajerwerkarz. 

[Fejflta,  i,  lin.  IJ  p.  Fajka. 

[Fejka,  i,  Im.  i]  p.  Fajka. 

Fejla,  I,  Im.  e  p.  Fajia:  F.  półokrągła.  <Nia 
I    Felie> 


728 


FEJLETON 

Fejleton,  u,  Im.  y,  Feijeton  odcinek  w  czaso- 
pismach na  powieió  a.  lekkie  sprawozdanie.  Zdr. 
Fejletonik.     <Fr.  feuille(on> 

Fejletonik,  u,  Im.  i  p.  Fejleton:  Fejletoniki  hi- 
storyczne. 

Fejletonista,  sty,  Im.  ści,  Feijetonista  ten,  co 
pisze  fijlcfotiy,  atitor  /ejletonów. 

Fejietonowy  przym,  od  Fejleton:  Ton  F.  Ro- 
inaiiso  lejletonowe. 

tFejn,  u,  blin.  p.  Fajn:    Dziesięć    talarów    bi- 
tych z  grzywny    fejnu.  Vol.     <Nm.   Fein(6ilber) 
dosł.  =  czysto   (.srebro)> 
[Fejn]  p.  [Fajn]. 

xFejngold,  u,  blm.  p.  Fajngold.  <Nm.  Fein- 
gol(l> 

XFeJngolt,  u,  blm.  p.  Fajngold. 
xFejnguld,  u,  blin.  p.  Fajngold. 
XFejnować,  uje,  owal   I.  p.  Fajnować:    Fejno- 
wane  monety.  Świt.    2.  przen.  cienkim,  subtelnym, 
delikatnym    czynić:    Dowcipnie    fejnowane    bała- 
muetwa.  Pilch.     <p.   Fajnować  > 
X  Fejnowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fejnować. 
[Fejnownica,  y,  Im.  e]  p.  Fajnownica. 
FFeinownik,  a,  Im.  cy]  p.  Fajnownik. 
[Fpjnowny]  p.  Fajnowny. 
X  Fejnzylber,  bru,  blm.  p   Fajnzylber.     <Nra. 
Feinsilber> 

X  Fejnzyibr,  u,  blm.  p.  Fajnzylber. 
[Fejtać,  a,  alj  p.  Fajdać. 
Fekaija,  ów  «.  I,  1)1]).  j).  Feoesy:  Zbiorniki  fe- 
kalji.     <Ł(''.  faecalia  Im.  ni.> 
Fekalny  przym.  od  Fekaija,  kałowy. 
X  Feks,  u,  Im.  y  p.  Fez. 
[Fekserować,  uje,  ował]  ]).  Feksyrowaó. 
[FekserowanJe,  a,  blm.]  czynność  cz.  Feksero- 
wać. 

IFekayrować,  uje,  owal,  Fekserować]  drwinko- 
wać,  kpić,  wyitniewai:  Ty  mnie  nie  feksyruj. 
<Nm.  vexiren> 

[Feksyrowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Feksyro- 
waó. 

fFektować,  uje,  owal  p.  Feohtowaó  ś. :  Prze- 
ciwnik mój  F.  nie  umiał.  L.  Fektuje  ręką.  L. 
(=  macha,  wywija).     <p.  Fechtować  ś.  > 

t  Fektowanie,   a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Fektować. 

Fekulometr,  u,  Im.  y  p.  Mączkomierz.  <Now. 
z  Łć.  faecula=  mączka,  drożdże -|- Gr.  -nićtron 
=  miara,  -  mierz > 

Fel,  u,  blm.  I.  koń.  maić,  kolor  skóry:  Dobie- 
ra konia  do  szerści,  wzrostu,  felu.  Grzywa  i  ogon 
jednej  maści  z  felem.  Pol.  Zaletą  tej  maści  jest: 
wielka  krew,  silna  więź,  gładki  fel.  Pol.  Kazali 
sobie  wyprowadzać  konie,  decydowali  o  tym, 
ozy  miały  F.  lub  nie  miały  felu.  Kow.  2.  kosz. 
fartuch  skórzany,  przymocowany  do  werbretu.  <  Nm. 
Feli  dosł.  =  skóra  > 

1.  [Fela,  i.  Im.  e]  hląd;  wada:  ulomnoió  cielesna. 
<Nm.  Fehl,  p.  Feler> 

2.  [Fela,  I,  Im.  e]  deska  do  zabudowywania  sufitów 
w  kopalniach  węgla:  Okładziny  wązkie,  cienkie 
Bowią  górnicy  felarai.  Łab.  <Nm.  Pfahle  Ira, 
dosł.  =  pale> 

[Felać,  a,  al]  p.  Felować:  Chciwemu  wszystko 
&iA. 

[Felajz,  u,  Im.  y]  p.  Felajza:  On  już  F.  pakuje. 

[Felajza,  y.  Im.  y,  Felejza,  Felejzen,  Felejzun, 
Felajz]  torba  skórzana  podróina,  thmoczek,  zawi- 
rtiątko,  mantelzak,  uiywany  szczeg.  przez  wędrow- 
nych czeladników;  tornister  iotnierski.  <Nm.  Fell- 
ei8ea> 


FF.LDCECH 

X  Felbanka,  I,  Im.  \  p.  Falbana:  W  felbankach 
nowych,  w  ponsach  tak  ś.  gnieździsz  śmiało? 
L.  (o  myszy). 

[Felbonować,  uje,  owal]  zaliczyć,  wydać,  prze- 
znaczyć, ekspensować,  asyc/nować;  wziąć  na  siebie 
zapłatę,  koszt:  Na  ową  stypę  tysiąc  złotych  z  włas- 
nych funduszów  felbonowałera.  Byk.     <?> 

Fele,  u,  Im.  e,  Falo,  Fals  I.  a.  Rąbek,  Grad- 
falo  blach,  spojenie  blach  tui  dachach  przez  za~ 
winiecie  brzegu  niiszej  lo  zagięcie  wytize/:  Kryć 
dach  na.  felce.  2.  a.  Nut,  Wpust,  Paz,  Paza, 
Pazwa,  Zlobek,  Rowek  cies.  i  stoi.  wrąb,  nacięcie 
brzegów  drzewa  a.  kamienia  dla  iciilejszego  spaja- 
nia: Dać  co  na  F.  (  =  spoić  brzegami).  F.  w  futrze 
od  drzwi  a.  okna  (na  pomieszczenie  kitu)  =  przy- 
Iga.  3.  intr.  =  a)  pasek  papieru,  wklejony  w  miej- 
sce brakującej  kartki  w  książce,  b)  pasek  płótna, 
łączący  okładkę  z  for zecem.  4.  kow.  rowek  w  pod- 
kowie końskiej.  5.  szczot,  wklęinięcie  hrzeine  de- 
seczki od  szczotki.     <Nra.  Falz(e)> 

[Feicamer,  a,  Im.  y]  narzędzie  kowalskie.  <Nm. 
Falzliammer> 

Felcech,  u,  Im.  y,  Feldceoh  pas,  na  którym  wisi 
pałasz,  pendent.     <Nm.  Feldzeichen> 

Felchubel,  bla,  Im.  ble  (Felc-hubel)  hebel  do 
robienia  felców.     <Nm.  Falzhobel> 

Feloować,  uje,  owal,  Falcować,  Falsować  I. 
blach,  zaginać  brzegi  blach  dla  połączenia.  2. 
cies.  i  stoi.  spajać  na  felc:  F.  deski.  3.  druk. 
i  intr.  składać  arkusze  w  format  wydawnictwa. 
<Nm.  falzen> 

Feloowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Feicować. 

Felcownik,  a,  im.  I  p.  Strug. 

Feloowy  przym.  od  Fele:  Spójnia  felcowa. 

[Felozar,  a,  im.  rzy]  p.  Felczer. 

Felczer,  a,  im.  rzy,  [Felczar,  Felczerz,  Fersiol, 
Flajcer,  Flejcer,  Flejcerz,  Flejczer,  Flejczur,  Fyl- 
CZer]  unfkonaioca  chirurg/i  niiszej,  cyrulik:  f  F. 
chorągwiany,  kompaniczny.  F.  wojskowy.  Zdr. 
Felozerek.     <Nm.  Feld6cherer> 

Felozerek,  rka,  Im.  rkowle  I.  p.  Felczer.  2.  a. 
FelOZerzyna  skromny,  nierozgłoiny  felczer;  kiepski 
felczer. 

Felozerka,    I,    Im.    I    I.  forma   ż.  od    Felczer: 

Kursa  dla  felczerek  i  akuszerek.  2.  iona  fel- 
czera. 

Felozerować,  uje,  owal  felczerstwem  ś.  trudnić; 
zastępować  felczera:  Felczorowałem  nieraz  w  po- 
trzebie. Kaczk. 

Felozerowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Felozero- 
wać. 

Felczerski  przym.  od  Felczer:  Izba,  szkoła  fel- 
czerska.  Uczeń  F. 

Felczerstwo,  a,  blm.  zawód  felczerów,  cyrulictwo. 

X  Felczeryzm,  u,  blm.  wpływ,  powaga  felczerów, 
zaufanie,  którym  ś.  cieszą  felczerzy  u  publiczności: 
Lekarze  powstają  na    powszechnie    panujący  F. 

[Felczerz,  a.  Im    e]  p.  Felczer. 

Felozerzyna,  y,  Im.  y  p.  Felczerek. 

Feldcajgmajster,  tra.  Im.  trowie  p.  Feldcajmaj- 
ster.     <Nin.  Feldzeugraeister> 

Feldcajgmistrzostwo,  a,  Im.  a,  Feldcejgmistrzo- 
Stwo,  Feldoechmistrzostwo  godność  Jeldcajmafstra: 
Bohaterskiemi  czynami  dostąpił  feldcajgmistrzo- 
stwa  w  służbie  cesarzowej  rzymskiej.  Rzew. 

Feldcajmajster,  tra.  Im.  trowie,  Feldoejmejster, 
Feldcajgmajster,  Feldcejgmejster,  Foldcechmistrz 
główny  naczelnik  artylerji. 

Feldceoh,  u.  Im.  y  p,  Felcech:  Zaręcza,  że 
książę  da  mu  F.  srebrny.  Ochoe.  <Nm.  FelJ- 
zeichen> 


729 


FELDCECHMISTRZ 

Feldcechmistrz,  a,  Im.   owie  p.  Feidcajmajster. 

Feldcechmistrzostwo,  a,  lin.  a  p.  Feldcajg- 
mistrzostwo. 

Feldoejgmejster,  tra,  Im.  trowie  j).  Feidcajmaj- 
ster. 

Feldcejgmistrzostwo,  a,  Im.  a  p.  Feldcagmi- 
slrzostwo. 

Feldcejmejster,  tra,  Im.  trowie  p.  Feidcajmaj- 
ster. 

Feldfebel,  bla,  Im.  blowie,  X  Feldwebel,  X  Fel- 
febel,  [Feldfeber,  Felfeber,  Felfel,  Feleber,  Feld- 
WaJbelJ  woj.  najstarszy  z  podoficerom  w  kompanji. 
<Nm.  Feldwe(i)bel> 

[Feldfeber,  bra  a.  bera,  Im.  browiel  p.  Feld- 
febel: Za  pierwszym  strzaiem  ubił  feMfebera. 
Mick. 

Feldfeblostwo,  a,  Im.  a  stopień  feldfebla. 

Feldfeblowskl  przym.  od  Feldfebel. 

Feldfeblówna,  y,  Im.  y  rórha  feldfebla. 

Feldflasza,  y.  Im.  e  maujerka,  /łaszka  iołnierska, 
polowa,  obozowa:  Pisze  znów  o  broń,  feldflasze, 
namioty.  T.  K.   <Nm.  FeMflasche> 

Feldjegier,  Qra,  Im.  growie  goniec  rządowi/ 
u  Rosjan,  rodzaj  żandarma:  Staruszkowie  bledli, 
myśląc,  że  już  nadjeżdża  F.  ze  dzwonkiem.  Miek. 
<Nra.  Feld)figer> 

[Feldmarszal,  a.  Im.  owIe]  p.  Feldmarszałek. 

Feldmarszałek,  łka,  Im.  tkowie,  [Ferdmarszałek, 
Fertmarszał,  Fertmarszałek,  Felmarszał,  Fedmar- 
szał,  Feldmarszat,  Furmaszałek,  Ercmarszałek, 
Fertman]  woj.  najwyisza  ranga  (fieneralska  to  Ro- 
sji i  Niemczech:  Gienerał  F.  Wszedł  napowrót 
w  cesarską  służbę  jako  F.-lejtnant.  Rzew.  <Nm. 
Feldmarschall> 

Feldmarszalkostwo,  a  I.  Im.  a  urząd,  godnoió 
feldmarszałka.  2.  blra.  feldmarszałek  z  ioiią : 
Państwo  F. 

Feldmarszałkowa,  ej,  Im.  e  iona  fddmarszalka. 

Feldmarszałkowski  przym.  od  Feldmarszałek. 

Feldmarszalkówna,  y,  Im.  y  córka  feld  larszałka. 

Feldmyoa,  y.  Im.  e  czaplca  wojskowa:  Nieehno 
pana  brata  wezmą  w  dyscyplinę  niemiecką  pod 
muszkiet  i  feldmycę.  Łoi.    <Niii.  Feldmiitze> 

Feldspat,  u.  Im.  y,  Feldszpat,  Spat  polny  min. 
nazwa  ogólna  niektórych  mineralóiii,  przedstawi  tją- 
cijcli  bezwodne  krzemiany  glinu  i  potasu  a.  sodu, 
a.  krzemiany  glinu  i  wapnia.  Gatunki:  I.  F.  al- 
kaliczny: a)  F.  potażowy  p.  Ortoklas  i  Mi- 
kroklin;  b)  F.  sodowy  j).  Aibit.  2.  F.  sodo  w  o- 
wapienny  p.  Labrador.  3.  F.  s  z  k  1  i  s  t  y  p. 
Ortoklas.  4.  F.  wapi  ennoso  do  wy  p.  Oli- 
goklas  i  Andezyn.  5.  F.  wapien  n  y  =  Anortyt. 
<Nm.  Feldspath> 

Feldspatowy  przym.  od  Feldspat:  Minerał  F.(-z 
feldspalu  złożony).  Skała  feldspatowa  (-feldspat 
zawierająca). 

Feldszlanga,  i,  Im.  i  woj.  armata  z  A' 17  wieku, 
strzelającą  kulami  siediiuoj'unlowej  wagi.  Por.  Kolu- 
wryna ,  Smigownica ,  Węźownica.  <  Nm.  Fold- 
schlangc  dosł.  =  wąż  polowy  > 

Feldszpat,  u,  Im.  y  min.  p.  Feldspat. 

Feldszpatowy  przym.  od  Feldszpat. 

Feldsztuki,  uk,  blp.  różne  rodzaje  muzyld  woj- 
skowej: Sztabowy  trębacz  wszystkie  F.  powinien 
umicc';  grać.  Goł.  <Z  Nm.  Feldstilck  dosł.  = 
sztuka  polowa,  pochodowa > 

Feldwach,  u,  \m.  y  warta,  placówka:  Napadszy 
na  nocny  F.,  cały  zniosły.  T.  K.  <Nm.  Feld- 
waehe  > 

[Feldwajbel,  bia,  Im.  ble  a.  blowie]  p.  Feld- 
febel. 


fELKA 

X  Feldwebel,  bla,  Im.  blowie  p.  Feldfebel:  Za- 
miast dwóch  sierżantów  pozostawiono  jednego 
teldwebla.  Gors. 

Feleber,  bra,  Im.  brzyl  p.  Feldfebel. 

Felejza,  y,  Im.  y]  p.  Felajza. 

Felejzen,  a,  Im.  y]  p.  Felajza. 

[Felejzun,  a.  Im.  y]  p.  Felajza. 

Felek,  Ika,  Im.  Iki  myśl.  zając  chytry,  sprytny, 
nie  fryc.     <Z  imienia  Feliks> 

[Felement,  u,  Im.  y]  p.  Fundament:  Do  fele- 
mentu  =  (/o  korzenia,  <Zmieszanie  Fundaraent-f- 
Elpment> 

Feler,  u,  Im.  y  I.  a.  [Felor]  =  a)  wada,  uszko- 
dzenie, slcaza,  defekt,  ułomtiośó,  kalectwo:  F.  w  suk- 
ni, w  drzewie,  w  nodze.  Koń  z  felerem,  b) 
X  i  [F.]  błąd,  pomyłka,  omyłka,  u.<!terka.  2.  bil. 
nietrąfienie  bili  granej;  dotykanie  palcami;  dmucha- 
nie; wstrząsanie  bilardem:  F.  beztrafuy  =  nietrą- 
fienie cranej  bili  swoją.  Zdr.  Felerek.  <  Nm. 
Fehler> 

Felerek,  rka,  Im.  rki  p.  Feler:  Jest  to  P.  łatwy 
do  poprawienia.  Orzesz. 

[Felerny]  wadliwy. 

Felerowaty,  [Felowaty]  mający  felery,  pełen  fe- 
lerów. 

Felerowy  przym.  od  Feler;  mający  felery;  wy- 
brakonuiny,  wysortowany:  Towar  F.  ( =brdk). 

[Feleśny]  p.  Fałeszny.     <p.  Fałeszny> 

.\Felfebel,  bla.  Im.  blowie  p.  Feldfebel. 

[Felfeber,  bra.  Im.  brzy  a.  browie]  p.  Feld- 
febel. 

[Felfel,  fla.  Im.  flowle]  p.  Feldfebel. 

[Felga,  i,  Im.  I,  Falga)  dzwono  u  kota  wozowego. 
<Nmi.  Felgę  > 

Felicha,  y,  Ira.  y  zł.  p.  Filicha.  Zdr.  Feliszka. 
<p.   riliidia> 

Felicjanka,  I,  Ira.  I  p.  Kapucynka.  <0d  imie- 
nia Św.  Feliksa > 

Felicjański  przym.  od  Felicjanka:  Reguła  feli- 
cjańslwi. 

1  Feiicytacja,  i,  Im.  e  życzenie  szczęścia,  powin- 
szołcanie.      < Fr.   ft!licitation> 

[Felisz,  u,  Im.  e]  p.  Folusz.     <p.  Folusz  > 

Feliszka,  i,  Im.  i  zł.  p.  Felicha. 

Feliszkowy  zł.  przym.  od  Feliszka,  chodzący 
w  cltustcf :  Feliszkowa  binia. 

Feijant,  a,  Im.  ci  członek  pewnego  klubu  poli- 
ti/cznego  w  czasie  rewolucji  francuskiej.  <  Fr. 
f'euiliaut> 

Feijantyn,  a,  Im.  j  zakonnik  reguły  iw.  Bernarda. 
<Z  Fr.  feuillant> 

Feijantynka,  i.  Im.  i  załconnica  reguły  św.  Ber- 
nardę.    <Fr.  feuillantine> 

Feijeton,  u,  Im.  y  p.  Fejleton:  Spotkali  tara 
^•"/•^''iarzy,  polujących  na  feljetony.  Krasz.  Zdr. 
Feijetonik.     <p.  Feijeton  > 

Feijeonik,  u,  Im.  i  p.  Feijeton. 

Feljetonista,  y.  Im.  ści  p.  Fejletonista. 

Feijetonistycznie  przys.  od  Feijetonistyczny: 
1'oważao  kwestje  lubi  traktować^  trochę  F. 

Feijetonistyczny  przym.  od  Feijetonista :  Felje- 
tonistyczne  traktowanie  przedmiotu. 

Feijetonowo  przys.  od  Feijetonowy:  Pisać  rzecz 
F.  Spaś.  (  =  w  .<!posób  ulotny,   niewyczerpujący). 

Feijetonowy  przym.  od  Feijeton:  Styl,  artyku- 
lik F. 

1  Feijetować,  uje,  owal  przewracać  kartki  ksiąikt 
a.  papieróio,  nie  czytając,  przerzucać  książkę,  pa- 
piery, wertować.     <  Fr.  feuilleter> 

IFeIjetowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Feijetować. 

[Felka,  I,  Im.  IJ  ziemniak,  kartofel.  <Z  (^kar- 
to)telka> 


730 


FELLACII 

Fellach,  a,  Im.  owie,  Fellah  iciehuak,  rolnik 
w  Egipcie.  <Arab.  lullali  dosł.  =  rolnik,  wiei- 
iiink  > 

Fellah,  a.  Im.  owie  p.  Fellach. 

i  Felmarszał,  a,  Im.  owiej  i>.  Feldmarszałek. 

Felonja,  i,  Im.  e  praw.  i.  wiurołomsłwo,  zdrada, 
rpiMiiieicierzenie  ś.  w  stosunkach  lenmjch  i  w  obo- 
wiązkach iołnierza.  2.  (w  Angiji)  każde  prze- 
stępsttoo  polityczne.   <Fr.  felonio,  Sr.  h6..  fel()iiia> 

Feloplastyćzny  przym.  oil.  Feloplastyka:  Model 
F.  Płaskorzeźba  feloplastyczna. 

Feloplastyka,  I,  bliu.  sztuka  wyrabiania  figur 
2  drzewa  korkowego.  <Now.  z  Gr.  fellós  =  dąb 
korkowy-|-plastik^  =  rzeźbiarstwo,  snycerstwo > 

(Felor,  u.  Im.  y]  p.  Feler. 

[Felować,  uje,  owal]  I.  p.  X  Falować.  2.  a. 
[Felać]  brakować:  Albo  jemu  co  feluje?  (-czy 
VI u  na  czym  zbywa  ?j. 

[Felowanie,  a,  blin.]  czynność?  cz.  Felować. 

[Felowaty]  j).  Felerowaty. 

[FelownyJ  wadliwy.  <p.  1.  Fela> 

Felowy  przym.  od  Fel:  Odmiany  i  znaki  felo- 
•we  konia.  Poi. 

Felpa,  y,  Im.  y,  f  Welp'  tkanina  jedwabna  a. 
jedwabno-bawelniana,  włochata,  daw.  uiywana  do 
garnirowania  zimowych  sukien  kobiecych,  dziś  na 
kapelusze  męskie:  Od  aksamitów,  atłasów,  kita- 
jek,  felp  płaci  ś.  podatek.  Vol.  F.  farbista,  nea- 
politańska  (w.  XVII).     <Wło,s.  felpa> 

X  Feltonek,  nku,  Im.  nkl  żurnaU  Przynoszą  mu 
feltonki,  widzi  wszystkie  mody.  Niem.  <Fr.  feuil- 
let(in,   p.  Fejleton> 

Feiucha,  y,  Im.  y  z\.  p.  FIlioha.  <p.  Fili- 
cha  > 

X  Feluka,  i,  Im.  I  mały  okręt  z  wiosłami.  <"Włos. 
fehica,  z  Arab.  fulk  =  statek  > 

Femiezny:  Sąd  F.  =  średniowieczny  trybunał  ta- 
jemny, karzący  śmiercią  winowajców  bogatych  i  moż- 
nych: Sąd  tajemny  nazywał  ś.  jeszcze  trybuna- 
łem femicznym.  Mick.  Żart.:  W  usposobieniu 
umysłu  femicznym,  kiedy  głos  przeczuć  bardzo 
g-łośno  gada  trzykrotnym  głosem:  Biada!  biada! 
biada!  Słów.  (=podobnym  do  tego,  jakie  mieli  ska- 
zani na  śmierć  przez  sąd  femiezny).  <  Nm. 
Fe(li)mo  dosł.  =  kara,  męki;  Feragericht  =  sąd 
tajny  > 

Feministka,  i,  Im.  i  zwolenniczka  feminizmu :  Pa- 
trjotki  sprawy  niewieściej,  inaczej  zwane  femi- 
nistki.    <Z  Łć.  femina  =  kobieta  > 

Feminiściarz,  a,  Im.  e  żart.  zwolennik  feminizmu- 
Prus. 

Feminizm,  u,  blra.  dąiność  do  równoupratonienia 
kobiet  z  mężczyznami.    <Z  Łć.  femlna- kobieta  > 

fFemuraly,  ów,  blp.  p.  Famural. 

Fen,  u,  blm.  gie.  vńatr  górski,  ciepły,  stający  i. 
suchi/jH  z  wilgotnego  po  przejściu  przez  góry.  <Nm. 
Fo(li)n> 

Fena.  y,  Im.  y  płaska  strona  młotka.  <Nm. 
Finne,  Pinne  > 

Fenacetyna,  y,  blm.,  Aoetfenetydyna  apt.  i  chera. 
związek  chemiczny  w  postaci  szaro-białego  krysta- 
licznego proszku.  <Now.  z  Gr.  fafnesthai  =  błysz- 
czeć-f-fjć.  acetum  =  ocet,   kwas> 

Fenakistoskop,  u,  Ira.  y  p.  Stroboskop.  <Now. 
B  Gr.  fafnesthai  =  pokazywać  ś. -|- -  skopós  = 
-wid> 

Fenantren,  u,  blra.  chera.  węglowodór  izomerycz- 
ny z  antracenem.  <Now.  z  Gr.  faineethai  = 
błyszczeć-|-anthrax  =  węgiel  > 

f  Fendeł,  dla,  Ira.  die  I.  chorągiewka,  propor- 
fendU 


cayk,  znak:   Omy   knechtów   pod   stem   fendlów 


FENOMEN 

kroczą.  Stryjk.  2.  drobny  oddział  jezdnych  pod 
jednym  znakiem:  Fendle  proporce  w^zgórę  wzaa" 
szaią.  Stryjk.     <Nm.  Fahndel> 

tFendrych,  a,  Im.  owie  p.  Fenrych. 

[Feneg,  a,  Im.  i]  p.  Fenig. 

JFenegryka,  i,  Im.  i]  p.  Kozieradka.  <p.  Fen- 
grek  > 

[Fanfaron,  a,  Im.  y]  p.  Fanfaron. 

[Fenfaronka,  i,  Im.  I]  p.  Fanfaronka. 

Fengit,  u,  Im.  y  min.   p.    Mika.     <Now.   z  Gr. 
)6  =  blask  > 

Fengrek,  u,  Ira.  I  bot.  p.  Kozieradka.  <ŁĆ. 
foenuMi  graeeum  dosł.  =  siano  grecki* > 

Feniczek,  czka,  Im.  czki  p.  Fenik:  Feniczka  nic 
znajdą.  Ani  feniczka  nie  wart. 

Fenig,  a.  Im.  I,  FenIk,  [Feneg,  Fenyg]  1.  drobna 
moneta  niemicAka:  F.  pruski.  2.  przen.  najmniej- 
sza moneta,  grosz,  szeląg,  złamany  grosz,  złamany 
szeląg:  Nie  wart  feniga.  Nie  mara  ani  feniga. 
Zdr.  Fenio.     <Nm.  Pfennig> 

FenIk,  a,  Im.  I  p.  Fenig:  Zapłacą  co  do  fenika. 
Nie  mara  ani  fenika.  W  sercu  nie  raasz  za  F; 
dzielności.   Zdr.  Feniczek. 

Fenikl,  u,  Im.  e  bot.  p.  Fankiel. 

Fenikowy  przyra.  od  Fenik,  wartości  fenika:  My- 
dło fenikowe. 

Feniks,  a  I.  blra.  ptak  bajeczny,  odradzający  ś. 
ze  swych  popiohko.  Przen.:  Skonał  rok  stary;  z  je- 
go popiołów  wykwita  F.  nowy.  Mick.  2.  Ira.  y 
o!>oba  a.  rzecz  rzadka,  jedyna  tv  swoim  rodzaju, 
osobliwość,  rarytas,  fenomen.     <Gr.  Fofnii> 

Fenil,  u,  Ira.  e  ciiem.  rodnik,  pozostający  po  od- 
jęciu jednego  atomu  wodoru  od  benzolu.  <  Now. 
z  Gr.  fafnesthai  =  błyszczeć > 

Fenilen,  u,  Im.  y  chera.  rodnik  dwuwartościowy, 
C6H4.     <p.  Fenil  > 

Feniijak,  u,  blm.  chera.  p.  Anilina.   <p.  Fenil  > 

XFenilowodur,  oru,  blra.  chera.  p.  Benzol. 

Feniiowy  przym.  od  Fenil:  Alkohol,  x  kwas 
F.  p.  Fenol. 

FenIo,  a,  Ira.  e  p.  Fenig:  Ani  grosza,  ani  ko- 
piejki, ani  fenia,  ani  złamanego  szeląga.  Zap. 

Fenjanin,  a.  Im.  anie  zwolennik  fenjanizmu,  ra- 
dykalista irlandzki.  <Ang.  Fenian,  od  nazwy 
dawnego  wojownika  Clt.  Fi(o)nn> 

Fenjanizm,  u,  blm.  zasady  stronnictwa  polityczne- 
go, mającego  na  celu  roywalczeriie  Irlandczykom 
niezależności  od  Anglji. 

Fenjański  przym.  od  Fenjanin :   Przywódca    F. 

Fenkiel,  klu,  im.  kle  bot.  p.  Fankiel. 

X  Fenokaligrafja,  i,  blm.  sztuka  loyuczenia  ś. 
prędko  pięknego  pisania.  <Now.  z  Gr.  fafnesthai 
=  pokazywać  e.-j-Kaligrafja> 

Fenol,  u,  Im.  e  chem.  I.  a.  Oksybenzol,  Karbol, 
Alkohol  feniiowy,  X  Kwas  feniiowy,  XKwas  kar- 
bolowy (i  apt.)  produkt  zaMapienia  jednego  atomu 
wodoru  w  benzolu  przez  hidroksyl,  o  silnym  zapa- 
chu i  palącym  i  ostrym  smaku,  używany  jako  śro- 
dek dezynfekcyjny.  2.  WOg.  produkt  zastąpienia 
wodoru  w  pierścieniu  aromatycznym  tcęglowodorów 
przez  hidroksyle.  <  Now.  z  Gr.  fafnesthai  = 
błyszczeć -[-Łć.  oleum  =  olej  > 

Fenolowy  przym.  od  Fenol:  Połączenie  fenolo- 
we z  bizmutera.  Nen. 

Fenomen,  u,  Im.  a  a.  y  I.  fil.  =  a)  zjawi.<;lco, 
objaw:  F.,  wszelki  skutek  jfi-zyrodzony  w  świe- 
cie zachodzący  i  wpadający  w  zmysły.  Śniad. 
Po  dwunastu  godzinach  ciągłych  fenomenów 
cholerycznych,  w  rozmaite  Kii^runki  k.  obja- 
wiających, nad  wieczór  prawie  już  bez  zmysłów 


731 


FENOMENAT.tSTA 


ftT.T.TftOłf 


leiałetn.  Krasiń.  (  —przi/padłości,  st/nnitumów).  Ci<'- 
kawy  fen  F.  ogl^ilałeiu  z  Czatynialiu.  Mick  b) 
poilinioiowe  odbicie  rzeczi/wistości  ohjeklywnei ;  po- 
zór: Umysł  poznaje  fenomeny,  ale  noumeny  czyli 
rzeczy  same  w  sobie  są  niepoznawalne.  2.  zju' 
wisko  nadzwi/czajne,  niebywale,  z<id:iwiające,  rzecz 
wy/({lkow(t,  o.<iobliwoś<^.     <Qr.  faiiiómenon> 

Fenomenalista,  y,  Im.  śoi  zwolennik,  wyznawca 
fenomenalizmu.      <  p.  Fenomen  > 

Fenomenallstyoznie  przys.  od  Fenomenalisłyoz- 
ny. 

Fenomenalistyozny  przym.  od  Fenomenalizm : 
Poglą,d  F.  Filozofja  fenomenalistyczna.  Objaśnie- 
nie fenomenalistyczne. 

Fenomenalizm,  u,  blm.  fil.  kierunek  fil.,  uznający 
poznuwalnośó  tylko  Jenomenów  a.  sprowadzający 
byt  do  samych  tylko  fenomenów:  F.  subjeiftywny 
a.  podmiotowy  ( =  xubjektytvizm).  F.  objektywny 
a  przedmiotowy. 

Fenomenalnie  przys.  od  Fenomenalny:  Patrza- 
no mu  w  oczy  z  tyra  zdumieniem,  z  jakim  przy- 
gljjdajg,  ś.  F.  monstrualnej  roślinie.   Krasz. 

Fenomenalnośó,  i,  blm.  rz.  od  Fenomenalny. 
Jeż. 

Fenomenalny  przym.  od  Fenomen,  osobliwy, 
rzadki,  niezwykły,  niepospolity,  niebywały,  nadzwy- 
czajny,  wyjątkowy,  dziwny,  zadziwiający :  Była  to 
jedna  z  tyeli  istot  fenomenalnych,  które  k.  rzadko 
spotyka  na  świecie.  Krasz.  F.  apetyt.  Krasz. 
<p.  Fenomen  > 

Fenomenologicznie  przys.  od  Fenomenologiczny. 

Fenomenologiczny  ni.  I.  do  fenomenolog] i  nale- 
iący      2.  zjawiskowy. 

Fenomenologja,  i,  blm.  fil.  I.  nauka  o  fenome- 
nach, teorja  doświadczenia  wewnętrznego  i  zewnętrz- 
nego: F.  ducha  =  na?<fca  o  rozwoju  ducha,  postępu- 
jącego ku  wiedzy  bezwzględnej.  F.  świadomości 
moiulne'}  r=  rozwój  objawów  moralności.  2.  część  ja- 
kiejkolwiek jiauki,  zajmująca  i.  stroną  zjawi.^kową 
]>rzedmiotu.  <Now.  z  Gr.  fainómenon  =  zjawisko 
+  -  logia  =  nauka  > 

Fenon,  u.  Im.  y  chem.  aceton  aromatyczny:  Ben- 
/olenon.  Acetofenon.  <Now.  z  Gr.  /ainesthai^ 
błyszczeć > 

Fenowy  przym.  od  Fen:  Wiatr  F. 

tFenrycn,  a,  Im.  owie,  fFendrych  chorąży. 
Pi  zen.  (w  szachach):  Pospołu  z  draby  sieką 
i  fenrycha  tego  tu  wloką.  Kochan.  (  =  giermka, 
laufra).     <  Nm.  Fćilinrioli  =  chorąży  > 

[Fensterladlia,  I,  Im.  I]  okiennica.  <Nm.  Fen- 
8terlade> 

Fenta,  y.  Im.  y  praw.  podział  pokrewieństwa  na 
linę  ojczystą  i  macierzystą,  gdy  niema  krewnych 
zstępnych,  a  zbiegają  i.  do  spadku  wstępni  i  boczni. 
<  Fr.  fente  dosł.  =  szpara,  szczelina> 

[Fenugrekum  nieod.]  p.  Kozieradka.  <p.  Fen- 
grek> 

Feny,  ów,  blp.  gie.  osady  na  tcysuszonych  a.  wy- 
palonych torfowiskach  niziny  pólnocno-niemieckiij. 
<Nm.  Fenne> 

IFenyg,  a.  Im.  I]  p.  Fenig. 

Feod,  u,  Im.  y,  Feud,  Feudum  część  emi,  po- 
siadana przez  wasala  na  prawic  lennym,  lenno. 
<Sr.  Łć.  feudum,  z  Gierm.  > 

Feodalizm,  u,  blm.,  Feudalizm,  Feodalność,  Feu- 

dalność  średniowieczny  ustrój  społeczny,  mocą  któ- 
rego W(ts(tle  pniilegali  zwierzchniej  władzy  panów, 
n(i(l(ij({ryrh   im   feody. 

Feodalizowaó,  uje,  owal  nadatuać  charakter  Jeo- 
d'ihiy:  F.  prywatue  stosunki  Kzyniian. 


Feodallzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fcodali- 
zować. 

Feodalnie  przys.  od  Feodalny. 

Feodalność.  i,  blm.  p.  Feodalizm. 

Feodalny,,  Feudalny  lenny,  lenniczy:  Prawo  foo- 
dalno.     <  iśr.  Łć.  feudalis,  p.  Feoa> 

X  Feoda(,  a.  Im.  owie,    X  Feudal  wasal,  lennik. 

[Ferać,  a,  al,  Fergać]  (o  ptaku)  latać,  fruwać. 
<Dźwii.> 

fFeralis,  a,  Im.  y  dzień  ialobny,  pogrzebowy, 
nieszczęsny,  feralny:  Jakiś  na  mnie  dziś  F.  L. 
<Łć.  feraiis  dosł.  =  śmiertelny > 

Feralny,  [Faralny]    I.  fiałobny,  pogrzebowy.    . 
nieszczęsny,     nieszczęśliwy ,      niepomyślny,    fatalny 
Dzień  F.      <Łć.    feraiis  =  śmiertelny > 

[Ferąży,  ego,  im.  owiej  chorąiy. 

Ferbel,  bla,  blm.  pmw.  nazwa  gry  hazardowej 
w  karty,  in.  straszak:  Zasiedli  do  straszaka, 
którego  w  Galicji  ferblem  nazywają.  Zdr.  FeP- 
belek.  <Zap.  Nm.  farbuln  =  w  pewien  sposób 
grać  w  karty  > 

Ferbeiek,  ika,  blm.   p.  Ferbel. 

Fercentag,  u.  Im.  i,  Fircentag  rzem.  I.  czterna- 
ście dni  pracy:  Człowiek  nie  na  to  cały  F.  haru- 
je, żeby  potem  płakał.  2.  wyplata  za  tę  pracę, 
obrachunek  dwutygodniowy :  Odebrać  pieniądze  na 
F.  3.  czternaście  dni  obowiązkowej  pracy  u  maj- 
stra, który  wyzwolił:  F.  odbył  u  swego  majstra 
sumiennie.  Kórz.  <Z  Nm.  vierzehn  Tage  dosł. 
=  czternaście  dni,  dwa  tygodnie > 

Ferdek,  u.  Im.  I  garb.  .".fcora  powozowa.  <Nm. 
Verdeck> 

Ferdeka,  i,  Im.  i  fl.  pokład  na  statkach  ładunko- 
wych (np.  na  berlince,  gabarze  i  t.  p.).  <Z  Nm. 
Verdeck> 

Ferdekszpan,  u,  Ira.  y  pow.  listwa  drewiuana, 
używana  przy  naciąganiu  skóry  na  budę  powozową. 
<Nui.  VerdeckRpann(e)> 

[Ferdmarszalek,  łka,  Im.  Ikowie]  p.  Feldmar- 
szałek. 

[Ferdymanka,  i,  Im.  I]  dziewczyna,  lubiąca  stro- 
je, modnisia.      <?> 

X  Ferecik,  u,  Ira.  I  p.  Feret:  F.  od  kapy  księ- 
żej.    <  p.  Feret  > 

[Ferecina,  y,  Ira.  y]  p.  Ferecyna.  <Słc.  fera- 
ćina.  z  Kura.  ferecea> 

[Ferecyna,  y.  Im.  y,  Ferecina]    rodzaj  paproci. 

Feredżja,  i.  Im.  e  zwierzchnie  ubranie  tureckie, 
podobne  do  szlafroka:  Ukazała  ś.  w  feredżji  ko- 
loru malinowego.  Jeż.     <Tur.  fer(r)adże> 

t  Ferenc,  a.  Im.  owie,  t  Ferens  hołysz,  golec: 
Chudy  F.  Groch  <Zap.  Węg.  Ferenc  =  Franci- 
szek > 

t  Ferendyna,  y.  Im.  y  rodzaj  materji  jedwabnej. 
<Włos.  ferrandina> 

t Ferens,  a,  Im.  owie  p.  Ferenc:  Bezgroszni 
ferensowie,  co  gotowi  łupić.  Jag. 

t  Feret,  u,  Im.  y  wypukła  ozdoba  metalowa  na 
jakimkolwiek  stroju,  cętka,  nukrapianie;  sprząika, 
klamra,  agrafa:  łlalsbanly  złote  z  leretami 
srobrnemi.  Bud.  Na  żony  i  dziewki  łańcuchów 
i  bramów  i  feretów  nakłaść.  Rozm.  Pol.  Zdr. 
X  Ferecik,  fFeretek.     <Fr.  ferret(te)> 

tFereta,  y.  Im.  y,    [Fereta]    p.   Wereta.     <p. 

W  Cl  eta  > 

i  Feretek,  tka,  Im.  tki  p  Feret:  Bieretek  z  fe- 

retk.-iiiii.    Rej. 

(Feretka,  i,  Im.  I]  kurtka,  rnarynarka.  <p.  We- 
reta "> 

Feretron,  u,  Im.  y  obraz  święty  w  ramach  a. 
statua  na  podstawie    do  obnoszema  na  jirocfsji,  oł- 


FERETRONIK 


FERMUAR 


fnrzyk  ruchomy.  Zdr.  Feretronik.  <  Qr.  ft-re- 
tron  > 

Feretronik,  u,  Im.  I  p.  Feretron. 

•j-Ferezja,  i,  Im.  e,  [Ferezja,  Ferezyjd]  I.  suknia 
zwierzchnia  uieprzepasana :  Woźnica  nie  chce 
w  kożucliu  baranim  być  widzianym,  ale  go  fe- 
rezja z  wierzchu  okrywa.  Star.  Nie  zgodzi  ś. 
kurta  z  ferezja,  ani  kolet  z  kontuszera.  Prz.  2. 
rodzaj  ubioru  kobiecego,  kozaczynka.  3.  F.  dę- 
bowa, sosnowa  ^(/awn?/  sposób  leczenia  jirzymiołu: 
Już  h.  bez  cudzoziem-skiej  nie  obejdzie  choroby, 
bez  lekarza  i  dębowej  ferezji.  Ilaur.  Zdr.  -f-Fe- 
rezyjka.  <Tur.  fer(r)adże,  feredże,  może  z  Gr. 
lore8ia=ubiór> 

[Ferezyja,  i,  Im.  e|  p.  Ferezja. 

f  Ferezyjka,  i,  Ira.  i  u.  Ferezja. 

[Ferfal  nieod.,  FarfalJ  przepadanie,  zguba:  Puś- 
cił ś.  na  F.  (  =  na  utratę  mienia).  Wszystko  po- 
szło na  F.  f  =  na  przepadle).  Ferfał!  =  przepadh! 
<Nm.  Verfall> 

[Fergać,  a,  al]  p.  Feraó.   <Dźwn.  > 

Ferglajch,  u,  Im.  y  przyjęci'- przez  ogół  czeladni- 
ków świeio  wyzwolonego  rzemieślnika  za  towarzy- 
sza.  <Nra.  Vergleich> 

Ferglajchować,  uje,  owal  rzem.  poddawać  fer- 
glafchowi:  Starszym  dla  aspana  jest  majster 
i  każdy  z  towarzyszów  ferglajchowanyeh.  Kórz. 
F.  ś.  poddawać  i.  ferglajchowi:  Wyzwoleniec  za- 
raz ś.  fergiajchował.  Kórz. 

Ferglajchowanie ,  a,  blra.,  czynność  cz.  Fer- 
glajchować: Zespolenie  ś.  z  całym  towarzystwem 
czeladzi,  czyli  F.  Kórz. 

Ferglajchowy  przym.  od  Ferglajch:  Pragną;ł 
uiścić  opłatę  i';rglajchową.  Kórz. 

X  Ferja,  i,  Im.  e  p.  Ferje. 

Ferjalny  p.  Feryjny.    <Śr.  Łć.  ferialis> 

[Ferjaly,  ów,  blp.)  karanie,  ćwiczenie,  bały,  cię- 
gu  Sprawić  komu  F.  <Śr.  Łó.  forialis^świ,-};- 
teczny  ir.  > 

t  Ferjarz,  a,  Im.  e  księga  protoknlów  każdego 
posiedzenia  sądu:  W  ferjarzu  nietylko  kompary- 
cje  stron,  ale  i  przytomność  deputatów  sędziów 
na  każdej  sesji  pisane  być  mają.  Vol.  <Śr.  Łć. 
feriarius  > 

Ferje,  i,  blp.,  X  FerJa  czas  wolny  od  pracy, 
wakacie:  F.  szkolne,  sądowe.    <Łć.  feriae  Im. > 

tFerjOwać,  uje,  owal  innej  farby  przymieszać: 
Różaną  farbę  F.  blajgielem.  Haur.  <Zap.  z  Łć. 
Tariare  =  urozmaicać,  przez  Nra.   variiren> 

tFerjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.    Ferjować. 

Ferklajdunek,  nku,  Im.  nkl,  Ferklejdunek,  xFer- 
klajdunk,  X  Ferklejdunk  cies.  listwa  ramowa  do 
przybicia  naokoło  drzwi  u.  okien,  szalowanie.  <Nm. 
Verkleidung> 

X  Ferklajdunk,  u,   Im.  I  cies.   p.  Ferklajdunek. 

Ferklejdunek,  nku,  Im.  nkl  cies.  p.  Ferklajdu- 
nek. 

X  FerkljBJdunk,    u,    Im.  I  cies.  p.  Ferklajdunek. 

Ferlachówka,  I,  Im.  I  rodzai  strzelby  twjślitoskiej. 

1.  Ferm  przys.  ostro,  silnie,  mocno,  wytrwale, 
dobrze:  Trzymaj  ś.  F.!  nie  daj  ś.  orżnąć.  <Fr. 
fermę  > 

2.  Ferm,  u,  Ira.  y  teatr,  przystawka  przez  całą 
tzerokość  sceny,  dekoracja  ustawiana  z  przystawek 
na  tle  horyzontu.     <Fr.  fermę  > 

1.  Ferma,  y,  Im.  y.  Farma  małe  gospodarstwo 
Ujejskie,  folwark,  wydzierżawiona  część  ziemi: 
Wziął  w  dzierżawę  skarbową  fermę.  <Ang. 
farm,  Fr.  fermę  > 

2.  Ferma,  y,  Ira.  y  bud.  wiązanie:  F.  dachowa, 
mostowa. 


[Fermament,  u.  Im.  y]  p.  Firmament.  ' 

Ferman,  u,  Im.  y  p.  Firman. 

Fermata,  y.  Im.  y  muz.  I.  znak  /-,,  v;yrniająr,y 
zatrzymanie  ś.  na  nucie  a.  pauzie  wskazanej.  2, 
samo  to  zatrzymanie  ś.:  Autor  opuścił  fermatę  na 
b.  W  ostatnim  alegro  mnóstwo  jest  fermat. 
<Włos.  fermata  > 

Fermel,  mla,  im.  mle  piern.  kwiatek  z  wosku  do 
ubierania  świec.      <Zap.   N;ii.,  z  Łć.  forma  > 

Ferment,  u.  Im.  y  I.  a.  Orożdźeń,  Kisiel,  xZa- 
czyn  cheru.  i  j)iw.  malerja  organizowana  a.  nie- 
organizowana ,  powodująca  fermentacje,  2.  blin. 
fermentowanie,  fermentacja.  3.  blin.  przen.  czynnik, 
pobudzający  ludzi  do  myślenia  i  działania;  wrze- 
nie umysłów,  niezadowolenie,  niepokój:  F.  niezgo- 
dy, umysłowy,  polityczny.  Wszystko,  co  „Nord" 
napisał,  jest  bajką,  wymyśloną  dla  podtrzyma- 
nia fermentu  w  krajach  bałkańskicn.  Djalog, 
przeznaczony  do  sprawienia  fermentu  w  duszy 
jego.  Kasz.  Nauka  noszła  w  las,  przybrała  strój 
fałszu,  zdrady  i  obiudy,  nowy  F.  przybył  nam. 
Fred.  A.     <Łć.  fermentum> 

Fermentacja,  i.  Im.  e  I.  ohem.  działanie  che- 
miczne, spowodowane  przez  ferment:  F.  spirytuso- 
wa, octowa,  mleczna,  masłowa,  mannitowa  a. 
śluzowa,  dzika  a.  pieniąca  h.,  zgniła,  winna, 
glicerynowa,  garbnikowa,  błotna,  amonjakalna, 
dolna,  górna,  przypływowa,  odpływowa.  2.  gorz. 
i  piw.  p.  Drożdżownia.  3.  przen.  wzburzenie,  ruch, 
podniecający  <Jo  myślenia  a.  działania:  W  każdym 
zakątku  tego  kraju  zjawiła  ś.  F.  naukowa.  <Fr. 
fermentation> 

Fermentacyjny  przym.  od  Fermentacja:  Grzyb- 
ki fermentacyjne. 

Fermentomierz,  a,  Im.  e  teeh.  areometr  do 
oznaczenia  stopnia  przefermentowania  danego  płynu. 
<Ferment-fMlAR>  " 

Fermentować,  uje,  owal  I.  ulegać  fermentacji, 
robić,  zarajać  ś.:  Wina  włoskie  mało  fermentują. 
Krup.  2.  przen.  burzyć  ś.,  szumieć,  wrzeć,  goto- 
wać ś.,  kipieć,  niepokoić  ś.:  Umysły  fermentują. 
Jego  życie  młode  za  obfite,  za  wiele  fermentu- 
jących cząstek  zawierające,  występowało  często 
z  krawędzi  obywatelskiego  porządku.  Fred.  A. 
<  Łć    fennentare> 

Fermentowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fermen- 
tować. 

Fermentowy  przym.  od  Ferment. 

Fermer,  a.  Im.  rzy,  Fermjer,  Farmer  «;  Angiji 
iw  Ameryce  właściciel  a.  dzierżawca  fermy.  <Ang. 
farmer  > 

Fermerski  przym.  od  Fermer:  Związek  F.  Par- 
tja  fermerska. 

Fermerstwo,  a,  blm.,  Farmerstwo  I.  zajęcie  f er - 
mera,  gospodarstwo  fermerskie.  2.  ogół  fermerów: 
Drobne  F.  poczyna  przebudzać  ś.  z  bezczyn- 
ności. 

Fermjer,  a,  Im.  rzy  p.  Fermer.   <Fr.  feimier> 

Fermoar,  u.  Im.  y  p.  Fermuar. 

Fermoarka,  i.  Im.  i  p.  Fermuar. 

[Fermoda,  y,  Im.  y]  |).  Permoda:  Upić  ś.,  po- 
tym  spać,  to  już  taka  jego  F.  (=zwyczaj,  przy- 
zwyczajenie, nałóg,  natura).  Obydwie  <5.  ubierają 
n?  jedną  fermodę  ( -sposób,  formę,  modę).  <Z  Łć. 
per  modum  dosł.  =  przez  sposób,  przez  zwyczaj  > 

Fermowy  przym.  od  Ferma:  Gospodarstwo  fer- 
mowe. 

Fermuar,  u.  Im.  y,  Fermoar,  Fermoarka  zame- 
czek, zapinka,  klamerka  u  naszyjnikóio^  paciorków, 
łańcuszków  i  t.  p.     <Fr.  fermojr> 


733 


FERNAL 


FERTTK 


[Fernal,  a,  Im.  e)  p.  I.  Fornal. 

[FernambuckI]  p.  Fernambukowy :  Drzewo  fcr- 
naiii buckie  p.  Fernambuk. 

Fernambuk,  u  I.  liu.  i  a.  Drzewo  fernambuko- 
we  a.  brazylijskie  bot.  (caosalpiaia  echiuata)  roś. 
z  rodzaju  brezylji.  2.  blm.  a.  |  Farnabuk,  Faren- 
borek,  Drzewo  fernambuckie]  wióry  z  te(jo  drzewa 
do  farbowania  uiywane,  iu.  b  r  e  z  y  1  j  a,  [drzewo 
czerwone].  <Fr.  fernambouc,  Nm.  Fernambuk, 
od  nazwy  miasta  w  Brazylji  Pernambuoo> 

Fernambukowy,  [Fernambucki]  i>rzym.  od  Fer- 
nambuk; bot.:  Drzewo  fernambukowe  p.  Fernam- 
buk. 

Fernec,  u,  blm.  p.  Fernek. 

Fernefiks,  u,  blm.  p.  Fernepiks.  <p.  Farna- 
l)iks> 

Fernek,  u,  blm.,  Fernec  rodzaj  kruchego  bur- 
sztynu.    <  ?  > 

Fernepiks,  u,  blm.,  Fernefiks,  Fernepiksum, 
[Farnapiks]  używa  ś.  tylko  w  wyrażeniu:  Dad 
a.  zadach  komu  fernepiksu  =  rfa(}  ś.  we  znahi,  za- 
lać za  skórę,  aprawii  bal,  dać  bobu,  pieprzu,  kurtę 
ukroić,  sprawić  łaźnię:  Poezekaj-no,  damy  ci  ferne- 
piksul  Krasz.  Zadałeś  im  fernepiksu  nieraz. 
Krasz.  K.     <p.  Farnapiks  > 

Fernepiksum  nieod.  ni.  I.  p.  Fernepiks.  2.  lek, 
lekarstwo :  Gotowa  posłaó  jej  jakiego  F.,  i  ona 
mnie  przeżyje.  Glin. 

Ferniak,  a,  Im.  i  zł.  nog.     <?> 

[Fernoga,  i,  Im.    I,  fyrnóżkal   włóczęga.     <^> 

Ferocyjan,  u,  blm.,  Zeiazooyjan,  (w  Galicji)  2e- 
lasin  cliem.  rodnik,  złoiony  z  ielaza  dwuwarto- 
ściowego,  węgla  i  azotu:  Ferocyjanowodór,  <Now. 
z  Łć.  ferrum  =  żelazo-|-Oyjan> 

Ferotypja,  I,  Im.  e  sztuka  nadawania  połysku 
fotograf  join.  <Now.  z  Łó.  ferrum  =  żelazo -f- Gr. 
-typfa  =  odbijanie  > 

Ferołypowy  fot. :  Plata  ferotypowa  =  czarna 
blacha,  sluiąca  za  kliszę  do  fotor/rafji. 

Ferować,  uje,  ował  i.  (dok.  i  ni^A.) postanowić, 
zatwierdzić,  wydać,  orzec:  F.  wyrok.  F.  komu  przy- 
sicLTC.  2.  nadać,  ofiarować:  Król  ferował  woje- 
wodzie starostwo  owruckie.  Roi.  To,  co  posia- 
dał, łaskawie  mu  było  przez  bogatą  krewniaczkę 
ferowanym.  Roi.     <Ł(5.  ferre> 

Ferowani*,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ferować. 

X  Ferpaoht,  u,  Ira.  y  arenda,  dzierżawa,  pie- 
niądze za  dzieriawę:  Arcyksiążę  ferpachtu  pobie- 
ra rocznie  piętnaście  tysięcy  reńskich.  Rzew. 
<Z  Nm.  verpachten  =  wydzierżawiać  > 

[Ferpiao,  u,  Im.  e]  plac  musztry.  <Nm.  Wehr- 
])latz> 

Fersegung,  u,  Im.  i  teatr.  p.  Ferzegung. 

Fersenkować,  uje,  owal  garb.  p.  Zatopić.  <Nra. 
versenken> 

Fersenkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fersen- 
kować. 

Fersenkung,   u, 
Dmusz.,  Żółkow. 

[Fersiol,  a,  Im.  y]  p.  Felczer. 

Ferszledunek,  nku,  Im.  nki  po  w.  skórzana  za- 
słona na  koźle  u  faetonów  drągowych.  <Może 
z  Nm.  verscblagea  =  odgrodzić > 

Ferszlupka,  i,  Im.  I  ucz.  bicie,  cięgi,  lanie. 
<Zap.  Nm.  TerschlQpfen  =  wyśliznąć  ś.,  wykrę- 
cić d.> 

Fersznit,  u,  Im.  y  kip.  mieszanie  wina  z  innym 
gatunkiem  wina  a.  z  wodą,  spirytusem  dla  otrzyma- 
nia wina  o  poiądanych  przymiotach:  Żadna  anali- 
za nie  objaśni    kipra    przy    fersznicie    win    tak, 


Im.    i    teatr.    p.    Ferzegung. 


jak  go  objaśni.*},  trzy  zmysły:  smak,  powonienia, 
wzrok.     <Nm.  Verschiiitt> 

Fersznitować,  uje,  owal  kip.  robić  fersznit. 

Fersznitowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ferszni- 
tować. 

[Ferszys  nieod.]  odłączenie  od  koła  koleieńskie- 
go:  Pójść  na  F.  Wziąć  a.  posadzić  kogo  na  F. 
<Nm.  Verschiss> 

[Fertl,  Fyrtl]  naśladowanie  szybkiego  ruchu 
nazeirnątrz,  myk!:  F.  i  wyrwał  mu  z  rąk.  <  Dźwn.  > 

Fertać,  a,  al  I.  a.  fWartać  czym  =  j(,łer<7V, 
kręcić,  obracać,  szastać,  kiwać,  machać :' Y*ies  ferfa 
ogonem.  2.  [bYrtać]  p,  Fyrtać.  F.  ś.,  [Flr- 
tać  ś.,  Fyrtać  ś.j,  fWartać  ś.  wiercić  i.,  kręcić 
i.,  zwijać  L,  uwijać  ś. ,  obracać  ś. ,  szastać  ś.: 
Chłopiec  jak  żywe  srebro,  ferta  ś.,  skacze.  Fer- 
ta  ś.,  jak  wrona  na  klepisku.  Prz.  Twa  córka 
między  chłopy  ś.  ferta.     <Dźwn.  > 

Fertać,  a,  al]  grać  na  fujarce.  Por.  Fertawka. 

Fertag,  u.  Im.  ij  p.  Fertak. 

[Fertak,  u,  Im.  i,  Fertag]  drabinka  do  odgra- 
dzania owiec.  <Może  Nm.  Verdeck  dosł.  =  pokład, 
pokryeie> 

Fertalska,  kiej.  Im.   kle   forma  ż.  od  Fertalski. 

Fertalski,  ego,  Im.  scy  żart.  ten,  co  spokojnie 
nie  usiedzi,  nie  zagrzeje  miejsca,  kręci  i.,  kręcicki, 
kręłalski,  kręcielski.  iywiec,  fryga,  wiercipięta.  <  p. 
Fertać  > 

Fertanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fertać. 

Fertanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz,  Fertać 
ś. ;  Trzeba  nam  na  tym  baliku  młodzieży  dla 
fertania  ś.  L. . 

[Fertawka,  I,  Im.  i]  piszczałka  z  galę-i,  odar- 
tej z  kory.  Por.  Fertać,  Fertaczka.     <Dźwn.> 

Fertigmacher,  a.  Im.  rzy  I.  czcion.  ten,  co  wy- 
kończa robotę  na  czysto.  2.  fortep.  pracownik, 
składający  mechanizm  fortepianu.  <Nm.  fertig  = 
gotowy-j-Macher  =  ro  biący  > 

[Fertki]  zwinny,  zręczny,  fertyczny.  <  p.  Fertać  > 

[Fertman,  a,  Im.  i|  p.  Feldmarszałek.  <  Zmie- 
szanie Feldmarszałek  z  Hetman  > 

[Fertmarsza*,  a,  Im.  owie]  p.  Feldmarszałek. 

[Fertmarszałek,  Ika,  Im.  Ikowlej  p.  Feldmarsza- 
łek. 

[Fert-mertJ  aby  zbyć:  Robić  co  fert-mert. 
<Diwn.> 

tFerton,   u,  Im.   y   ]>.    Wiardunek.     <Śr.    Łć. 

forto  =  czwarta  część  grzywny > 
fFertować,  uje,  owal  p.  Fartować. 
fFertowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.   Fertować. 
tFertryngielt,   u,  Im.   y,    f  Fertrynkielt  rzem. 
jiieniądze  na    przepicie,    opłata    za  wypite:    Ojciec 
(gospodny)  więcej  towarzyszowi  żadnemu  borgo- 
wać  nie  powinien,  jeno  szynk  a  F.  Akta  grodzkie 
(XV  w.).     <Nm.  Vertrinkgeld> 

tFertrynkielt,   u,   Im.  y  rzem.    j).  Fertryngielt: 

L'st.  cechu  miechowników  lubel.  1597. 

[Fertuna,  y,  Im.  y]  p.  Fortuna. 

[Fertu-pertu]  p.  Fyrtu-pyrtu. 

IFertychj  p.  Fertyk.     <Nm.  fertig> 

Fertycznie  przys.  od  Fertyczny :  Zwykł  ś.  był 
¥.  na  jednej  nodze  wykręcać.  Krasz. 

Fertyczność,  I,  blm.  rz.  od  Fertyczny. 

Fertyczny  I.  a.  tFartyczny,  fFortyozny  zunn- 
ny,  zręczny,  zgrabny,  żwawy,  żywy,  oiyiciony,  ruch- 
liwy, chwacki,  gracki,  hoży,  prędki:  Fertyczna 
dziewczyna.  2.  [F.]  skończony,  zi-obiony.  <Nm. 
fertig> 

[Fertyk  nieod.,  Fertych]  I.  skończony,  załatioio- 
ny,  zrobiony,  gotowy:    Suknia  już  F.    2.  ten,  który 


734 


FERUŁA 

coś  ukończyć,  gotowy:  Jestem  F.  z  łą  pracs^.  <Nra. 
fertig> 

[Feruła,  I,  Im.  e]  I.  lyika  drewniana  do  miesza- 
nia ł^tycy.  2.  łopatka  z  deski,  uiywann  przy  ro- 
botach tfórniczych.      <Łć.    feruła  > 

Feruła,  y,  Im.  y  rózga;  przea.  dyscyplina,  regu- 
lamin, władza,  powaga:  Pójdziemy  na  staiośó  do 
ezkót  i>od  ferułę.  Krasz.  Wyemancypowany  z  pod 
feiu)y  szkolnej.  Orzesz.     <Łó.  feruła > 

(Ferwalter,  tra,  Ira.  trzy]  rządca.  <Nm.  Ver- 
walter> 

Ferwor,  u,  blm.  zajnil,  gorliwość,  jnnakierja, 
brawura:  Wpadł  W  F.  rozmowy.  Glin.  <  Łć.  fer- 
vor> 

Feryoyjan.  u,  blm.,  Nadżelazocyjan,  (w  Galicji) 
Nadżelasin  chem.  rodnik  złożony  z  ielaza  trój - 
(sze.iciu-)  wartościowego,  węgla  i  azotu,  Fe(CjN5)'" 
a.  Fo3(C,.jN„)vi:  Ferycyjanowodór  =  FeCCgNg)  Hj 
a.  Fe,(C„N„)Hg.  <Now.  z  Łó.  ferrura  =  żela- 
zo-|-Cyjan  > 

X  Feryczny  świąteczny:  Czy  były  to  widowiska 
feryczne,  czy  rytualne  ofiarnicze  obrzj^dki,  odgra- 
dujfj.  i  spierają  ś.  uczeni.   Weja. 

Feryjny,  prow.  Ferjalny  przyiu.  od  Ferje,  wa- 
kacyjny:  Czas  F.    <Z  ŁĆ.  feriae  =  ferje  > 

Feryk,  a,  Im.  owie  stopień  wojskowy  w  Turcji, 
odpowiadający  gienerałowi  dywizji.    <Tur,  lerik> 

Ferykować,  uje,  owal  piek.  zsuwni  do  siebie 
w.<(iilz(me  w  piec  bochenki  chleba,  gdy  jui  cokolwiek 
stwardnieją.     <Nm.  verrUcken> 

Ferykowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ferykować. 

Ferzegung,  u,  Im.  i,  (Fer-zegung),  Fersegung, 
Ferscnkung,  Trap  teatr,  ruchoma  część  podłogi 
sccntcznej  do    zapadania.      <Nra.  Versenkung> 

Ferzenka,  i,  Im.  i  (Fer-zenka)  garb.  p.  Zatop. 
<Z    Niu.  yersenken  =  pogrążać,  zatapiać  > 

Ferzenkiel,  kia,  Im.  kle  (Fer-zenkiel)  piecz  bor 
do  zbierania  vtet(du  ołzoło  dziurki  to  kształt  miseczki, 
IV  której  ma  ś.  pomieścić  iepek  śrubki.  <Z  Nm. 
yersenken  =  poi,'r;iżać,    ukrywać > 

Ferzenkować,  uje,  owal  (Fer-zenkować)  garb.  p. 
Zatopić.  <Nm.  versenken> 

Ferzenkowanie,  a,  blm.,  (Fer-zenkowanie)  czyn- 
ność cz.    Ferzenkować. 

Fes  nieod.  muz.  nuta  f  z  bemolem,  czyli  obni- 
iona  o  pól  tonu,  rówitająca  ś.  e  (na  narzędziach 
utemperowanych) :  Fes  rzadko  w  utworach  mu- 
zycznych ś.  spotyka.  <F  muz. -]-- es  =  cecha 
bemoli  > 

[Fesia,  i,  Im.  e]  żart.  Jaszczurka.  <Ze  zdr. 
imienia  Felicja  > 

1.  Fest,  u,  Im.  y  I.  a.  Festyn,  Festyna,  X  Fe- 
styn, X  Festa  uroczystość,  uczta,  biesiada,  zaba- 
wa, bał,  l/ankitt,  feta,  biba:  Będziemy  jutro  na 
wielkim  feście.  Ńa  F.  kładzie  s.  tylko  kitka  tak 
bogata.  Mick.  2.  prow.  uroczystość  parajjalna, 
np.  kotinekracja  kościoła,    odpust.     <Łć.  festnra> 

2.  Fest,  u.  Im.  y  duia  festona. 

1.  IFest,  Chwest]  przym.d3trtr.sfc/,  gracki,  zucho- 
waty, jędrny,  krzepki,  mocny,  silny:  F.  chłopak.  F. 
dziewczyna.  Trza  brać  wojsko  F.     <Nm.  fest> 

2.  [Fest,  Chwest]  pr/ys.  I.  trwale,  silnie,  mocno, 
krzej)ko,  poiętnie,  jundamentalnie,  Jędrnie,  dosko- 
nale: Dom  F.  zbudowany.  Umiem  dziś  lekcja  F. 
F.  Jaśka  trzymała  za  rękę.  2.  ściśle,  dycht,  tuż: 
F.   jeden  przy  drugim  siaa..jcie.   <Nm.  fest> 

X  Festa,  y,  Im.  y  p.  I.  Fest:  Widzieć  ich  po 
jarmarkach  i  prywatnej  feście.   Pot. 

Festiwal,  u.  Im.  e  wielka  uroczystość  muzyczna: 
Pojechała  po  bilety  na  ów  F.  muzykalny.  Krasz. 
<Fr.  Ang.   festivai> 


FETYSZYSTA 

Festmacher,  a,  Im.  y  fi.  gruba  lina  do  uwiązy- 
wania  statku,  in.  cuma.  <ZNm.  ffst  machen  = 
umocować  > 

Feston,  u,  Im.  y  zivieszaj({ca  ś.  malowniczo  ozdo- 
ba z  (naturalnych  a.  sztucznych)  kwiatów,  zieleni, 
owoców  a.  draperji:  Festony  nad  braiiią  tryumfal- 
ną. F.  w  sukni,  firankach,  katafalku  (-podpię- 
cie, draperja).      <  Fr.  feston  > 

Festona,  y,  Im.  y  póllcolista  część  kwaterki  mię- 
dzy końcami  prętów  parasolki  damskiej.  <  Fr. 
feston  > 

Festunek,  nku,  Im.  nki,  [Chwestunek]  I.  fi  [F] 
forteca,  twierdza,  miejsce  ol/ronne,  warownia,  fort. 
2.  [F.J  więzienie  kryminalne,  kryminał,  ciupa,  ko- 
za, prochownia:  Poty  kradł,  póki  go  nie  wsadzili 
do  fcstunku.     <Nni.  Festung> 

Festyn,  u.  Im.  y  p.    I.  Fest.     <Fr.  festin> 

Festyna,  y.  Im.  y  \).  I.  Fest. 

Festynny,  Festynowy  przym.  od  Festyn,  uro- 
czysty, świąteczny:  Zatrąbią  marsza  festynnego. 
Słów. 

Festynowy  p.  Festynny:  Oczekuję  dni  festyno- 
wych.  Krasiń. 

X  Festyn,  a,  Im.  e  p.  I.  Fest:  Goście  iłowy,  fe- 
stynie. Pol.     <  p.  Festyn  > 

Festyw,  u.  Im.  y  święto,  uroczystość:  Biegała  na 
festywy  do  kościołów  cudami  słynących.  Orzesz. 
<Z  Łć.   festivus  =  uroczysty  > 

[Feśter,  tra,  Ira.  trzy]  p.  Forszter. 

1.  Feta,  y.  Im.  y  uczta,    bankiet,   festyn.     <Fr. 

me  > 

2.  Feta,  y,  Im.  y,  Fetka  zł.  porcja  mięsa.  <  Mo- 
że z  Nm.  fett  =  tłusty > 

[Fetecluch,  a,  Im.  y]  I.  strzępek,  fręzla.  2. 
wstążka.  3.  szmata,  gałgan.  Por.  Feteć.  <  p.  Fe- 
teć> 

[Feteć,  a  a.  i,  Im.  e],  f  Fetocja,  fFetoć  I.  wstążka^ 
kokarda;  tasiemka  czerwona:  Stard  dzićwko,  kup 
se  F.  Prz.  2.  gałgan:  Widać  ci  F.  Fetecie  = 
strzępki,  frezie.  <  Włos.  fettuccia  dosł.  =  skrawek, 
pasek > 

Fetfa,  y,  Im.  y,  fFetwa  wyrok  sądowy  u  Tur- 
ków.    <Tur.  fćtva,  z  Arab.> 

Fetka,  I,  Im.  I  zł.  p.  2.  Feta. 

t  Fetocja,  I,  Ira.  e  p.  Feteć. 

fFetoć,  a,  Im.  e  p.  Feteć. 

X  Fetonić,  I,  ii  fajdać,  smrodzić,  hździeć.  <Z  Łć 
foetor  =  smród  > 

X  Fetonienre,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fetonić. 

Fetor,  u  I.  Im.  y  a.  Fetor  zapach  przykry,  smród, 
odór:  F.  zgnilizny.  2.  [F.  a.  Fotor]  blm.  toilgoó 
w  domu.  Zdr.  Fetorek.     <Łć.  foetor> 

Fetorek,  rka,  Im.  rki  p.  Fetor. 

Fetorzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fetorzyć. 

Fetorzyć,  y,  yl  smrodzić.  <Z  Łć.  foetor  = 
smród  > 

Fetować,  uje,  owal  raczyć,  ugaszczać,  podejmo- 
wać.    <Fr.   feter> 

Fetowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fetować. 

Fetor,  oru,  Im.  ory  p.  Fetor. 

fFetwa,  y  Im  y  p.  Fetfa:  Fetwę  włoży  osta- 
teczną. Tw. 

Fetysz,  a,  Ira.  e  wyobrażenie  boika,  bałwan. 
<Fr.  fćtiehe,  z  Pg.  feitico,  to  zaś  z  Łć.  facti- 
cius  =  zrobiony,  sztuczny> 

Fetyszerski  p.  Fetyszystyczny:  Świątynia  fe- 
tyszerska. 

Fetyszysta,  y,  Im.  ści  wyznawca  fetyszyzmn, 
bałwochwcdca:  Obojętność  religijna  nie  przeszka- 
dza murzynowi,  wyznającemu  mahometanizm , 
uważać  fetyszystów  za  niższe  istoty.  Sienk.  <p. 
Fetysz  > 


735 


FETYSZTSTKA 

Fetyszystka,  i,  Im.  i  forraa  ż.  od  Fetyszysta. 

Fetyszystyczny  I.  przyra.  od  Fetyszyzm;  Feły- 
Szerski  balmochwalczy.  2.  urojony:  Pog^lj^dy  fikcyj- 
ne czyli  fetyszystyczne. 

Fetyszyzm,  u,  blni.  cześć  boska,  oddawana  fety- 
szom, balwochwdbiwo.     <Fr.  fótiehisme> 

Feud,  u,  lin.  y  p.  Feod. 

Feudalizm,  u,  blm.  p.  Feodalizm. 

Feudalnie  przys.  od  Feudalny. 

Feudalność,  i,  blm.  p.  Feodalizm:  Przesąd  fou- 
dalności  uważał  jako  liańbijjce  szlachcica  pia- 
stowanie wszelkiego  urzędu  adrainistraeyjaego. 
Kzew.     <  p.  Feod> 

Feudalny  p.  Feodalny:  Rozprzężenie  feudalno- 
j)oli tycznych  żywiołów.  Szaj.  System  feudalno- 
wojskowy.    Pan  F. 

X  Feudał,  a,  Im.  owie  p.  Feodal. 

Feudatarjusz,  a,  Ira.  e,  Feudator  wasal,  len- 
nik: Uznanie  ś.  Mieczysława  feudatarjuszcni  mia- 
ło miejsce  w  Poznaniu.  Lei.  <Śr.  Łć.  feudata- 
rius> 

Feudator,  a,  im.  rzy  a.  owie  p.  Feudatarjusz: 
Dwór  jego  nie  dawał  wyobrażenia  polskiego  dwo- 
ru, raczej  zagranicznego  udzielnego  feudatora 
wieków  średnicłi.  Rzew.     <Sr.  Łó.  feudator > 

Feudum,  w  Ip.  nieod.,  Ira.  a,  ów  p.  Feodi  Len- 
nik, trzymający  lennośó  czyli  F.,  był  niewolny. 
Lei.  Urzędy  poczynały  ś.  przemieniać  na  feuda. 
Lei.     <p.  'Feod> 

Fez,  u,  Im.  y,  Fezka,  X  Feks  I.  nizki  czerwony 
kolpaczek  turecki  z  kutasem.  2.  turecka  wełniana 
mycka  pod  turbanem.  <Fr.  fez,  od  Arab.  nazwy 
miasta  marokańskiego  Fas,  Fes> 

Feza,  y,  Im.  y  zł.  noga.  <Może  Nm.  Fuss  = 
noga,  a.  Łó.  pes  =  noga> 

Fezka,  i,  Im.  i  p.  Fez. 

!  Fędesjeklowy  dotyczący  końca  XIX  wietcu, 
schyłkowy:  Poezja  fędesjeklowa.  <Fr.  fin  de 
si^ele  dosł. -koniec  wieku,  stulecia> 

[Fęfel,  fla,  Im.  fle]  p.  Fąfel. 

Fil  I.  p.  Fel:  Fi!  to  godna  zabawka  dy- 
gnitarskiej córki.  Mick.  2.  Fi!  fi!  =  w.  podziwu, 
pocłiwały  =  fiu  1  fiu !,  ho!  ho!,  oho!,  no!  no!  <  Fr. 
fi> 

fFiać,  eje,  al  chwiać.  Park.   <Zara.  Cliwiać> 

[Fiączeć,  y,  al]  świstać:  Aze  kule  fiącą  wele 
usów.     <Dźwn.> 

Fiberka,  i,  Im.  i  p.  Fibra:  Dla  ranie  każda  naj- 
drobniejsza F.  przyjemności  posiada  właściwą 
sobie  słodycz.  Orzesz. 

Fibra,  y,  im.  y  (.  drobny,  nitkowaty  twór  orga- 
niczny, włókno.  Przen.:  Wszystkie  fibry  we  mnie 
zadrżały.  2.  elektrot.  cienka  płytka  kauczuku  ro- 
'/•'wegn,  stanowiąca  małerjał  izolacyjny.  Zdr.  Fi- 
berka.    <Lć.   fibra > 

Fibroina,  y,  blm.  tecłi.  ciało  organiczne^  stano- 
wiące główną  część  jedwabiu,  przt^dzy  pajęczej  i  gą- 
b(k.     <Now.  z  Łć.  fibra  =  wh')kno> 

Fibryn,  u,  blm.  chem.  odmiana  białka,  z  której 
fą  utworzone  włókienka  mięśni,  in.  włóknik 
łwierzęcy.     <Now.  z   Ló.  fibra  =  włókno > 

Fibula,  I,  Im.  e  sprząika:  Wczoraj  jeszcze 
zapinałoś  fibule  chiamidy  mojej.  Krasiń.  <Ł(^. 
fibnla> 

Fic  tylko  w  wyrażeniu:  F.  wygrał,  F.  prze- 
grał =«.  wygrał,  a.  przegrał,  a.  starosta,  a.  kapu- 
cyn. 

X  Fio  w.  oznaczający  upadek  =  Jik,  fujt:  Koń 
i.icznic  brykać,  a  on  F.  z  niego  pod  most.  Boh. 
<  I)/.wn.> 

Fica,  y,  Im.  e  zł.  noga.     <p.  Ficad> 


FIDYBUS 

[Ficać,  a,  al,  Fyokaó]  fikać,  wierzgać,  rzucać 
nogami  (szczeg.  o  koniach  i  krowach).   <Dźwn.> 

[Ficanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fioać. 

Fiohteanizm,  u,  blm.,  x  Fichtjanizm  fil.  filozofja, 
Icierunek  Jil.  Fichtego  starszego.  <  Od  nazwiska 
filozofa  Nm.  Fichte> 

X  Fichtjanizm,  u,  blm.  fil.  p.  Fiohteanizm. 

X  Fichtjański  fil.  p.  Flohtowski:  Filozofja  ficli- 
tjańska. 

Fichtowski,  XFichtjański  fil.  do  kierunku  Ficłi- 
tcgo  starszego  naleiący:  System  F. 

Ficlaus,  a,  Im.  y,  Ficlauz,  [Bekas  kurka,  Bekas 
mały]  zool.  (limnocryptes  gallinula)  piab  podka- 
sały  z  rodziny  bekasów.  <Nm.  Filzlaus  dosł.  = 
pediculus  pubis> 

Ficlauz,  a,  Im.  y  zool.  p.  Ficlaus. 

Ficować,  uje,  owal  gór.  ciągnąć  wodę  maszy- 
ną a.  konewkami.     <  ?  > 

[Floówka,  i.  Im.  i]  szkopek.  <Zap.  zara.  ♦Świó- 

cówka  =  naczynie  do  robienia  świea  maczanych> 
X  Ficygierna,  y.  Im.  y   kobieta  lubiąca  ś.  stroić, 
elegantka,  strojnisia,  kokietka.     <?> 

[Ficyk,  a,  Ira.  i]  drobnostka,  bagatela,  rzecz  nie 
mająca  jeszcze  nazwy. 

[Ficyklajster,  tra.  Im.  try]  fircyk.     <?> 

Ficyt,  u,  blm.  chem.  p.  Erytryt. 

[Ficzbin,  u.  Im.  y]  p.  Fiszbin. 

Fidebus,  a,  Im.  y  p.  Fidybus. 

Fideikomis,  u,  im.  y  praw.  I.  zapis,  oboioiązu- 
jący  kogoś  do  oddania  całego  spadku  a.  jego  części 
osobie  trzeciej.  2.  spadek,  potoierzony  komuś  dla 
oddania  trzeciej  osobie,  dziedzictwo  przekazowe.  3. 
rodzaj  pełnomocnictwa,  zawierzenie  zupełne.  4.  ma- 
jątek, przechodzący  na  starszego  syna  i  nie  podle- 
gający obdłuieniu  i  sprzedaży,  majorat.  <Łć. 
fideicoramissum  > 

Fideikomisarjusz,  a,  Im.  e  praw.  osołm,  której 
dziedzictwo  przekazano  na  zasadzie  fideikomisu, 
dziedzic  powierniczy,  dziedzic  obciążony,  powier- 
nictioobierca.     <Łć.  fideicomniissarius> 

Fideikomisowy  przym.  od  Fideikomis:  Dotacja 
fideikoraisowa  w  ziemi  lub  w  dziedzicznej  rencie. 

Fidejusja,  i.  Im.  e  praw.  poręczenie,  poręka,  rę- 
kojemstwo.     <Łć.  fidejussio  =  poręka  > 

Fidejusor,  a,  Im.  rzy  a.  owie  praw.  poręczy- 
ciel.    <Łć.  fidojussor> 

Fidejusoryczny  praw.  poręczony  wiarą,  wierzy- 
telnością czyją,  oparły  na  moralnym  zapewnieniu. 

X  Fidelis,  a,  Im.  y  powiernik,  zausznik,  fawo- 
ryt.    <ŁĆ.  fidelis  =  wierny  > 

XFideli8ka,  i,  Im.  I  forraa  ż.  od  Fidelis:  Usłu- 
chała Algunda  rady  fideliski.  Min. 

[Fiderle,  i,  blp.]  p.  Kiderle:  Panny  fiderlami 
obwieszone.     <p.  Kidorle> 

[Fidryganc,  a,  Im.  ej  I.  a.  [Fidrygans,  Fry- 
drygans]  wiercipięta,  kręcicki,  wielrznik,  latawiec, 
pędziwiatr,  trzpiot,  fircyk;  pajac.  2.  (w  tańcu) 
niezwykły  skok,  sztuka,  łamaniec:  Wyprawiał  różne 
wykrętasy,  fidrygance.  <Może  Nm.  Firlefanz  = 
1)  wiercipięta,  2)  rodzaj  tańca > 

I  Fidrygans,  a  I.  Im.  owiel  p.  Fldry(|anc.  2. 
[Fidryganso,  Im.]  podryyi,  ceregiele,  dy/i,  cere- 
monje,  mizdrzenie  ś. 

[Fidrygantka,  i,  Im.  I]  forma  ż.  od   Fidryganc. 

jFidur,  a,  Im.  y]  I.  oprawca  psów,  hycel.  2. 
człoioiek  skory  do  bójki.  <  Może  z  imienia  Ukr. 
Fedir,  Fedor  > 

Fidybus,  a,  Im.  y,  Fideb"i3,  Filibus,  Filipus  zwi- 
tek papieru  do  zapalania  fiijli.  papiim^a,  cygara. 
<Jeżeli  nie    Fr.  fil  do    bois-łuczywko,  to  może 


786 


FTDZTAK 

Z  Łó.  fidibus  (iosł.  =  wiernym  (jakoby  drukowany 
niegdyś  początek  wezwania  do  fajczarui)  > 

Fidziak,  a,  Ira.  I,  Fidźak  bot.  owoc  mię.iisti/,  za- 
wierający wiele  pestkowców,  właściwy  drzewom  fyo- 
wym. 

Fidźak,  a,  Im.  i  p.  Figa. 

[Fiedrować,  uje,  owalj  p.  Fedrować:  Węgle  F. 
<Nm.  f(}rdera> 

[Fiedrowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fiedrowaii. 

fFierleJe,  ów,  bip.  p.  Flrleje. 

fFierlełka,  ł,  Im.  I  i>.  Firletka.   Svr. 

[Fiertać  się,  a  Ś.,  al  ś.J  niepotrzebnie  ś.  kręcić. 
<Dźwn.> 

Fierut]  p.  Chwierut. 
Fierutać,  a,  al]  p.  Chwierutnąć. 
Flerzgać,  a,  al]  |>.  Wierzgać. 
Fif,  a.  Im.  y]  przebieg loif,  sztuczka^  figiel,  wy- 
kręt: Fifa  wypłata-^  (-oszukać).    Kfiscczek  z  fi- 
fem  (=trochę  podstępnie).      <Nm.  PlilT> 

[Fifa]  w  wyrażeniu:  Fitę  mieć  =  wiec}  figę  z  octem. 

<■>  .       . 

.  [Fifak,    a,    Im.    I]    człowiek    sprytny,    dowcipny. 

<Z  Nra.  pfiffig  =  sprytny > 

I.  [Fifich  nieod.,  Fifik]  I.  kłamca.  2.  człowiek 
chytry,  przebiegły.      <Nm.  pf]ff'ig> 

'2. 'l Fifich,  Fifik]  przys.    chytrze,  przebiegle. 

[Fifidelko,  a,  Im.  a]  strój  przesadny  (szczeg.  gło- 
wy).  Por.  Fifidlo.     <?> 

[Fifidlo,  a,  Im  a]  loiełrznijc,  letkiewicz.  Por.  Fi- 
fidelko.    <?Dźwn.> 

[Fifik]  p.  I.  i  2.  Fifich. 

1.  [Fifrać,  a,  al]  I.  brudzić,  walaó.  2.  rozsma- 
rowywać  coś  nieporządnie.  <Czes.  fifrati  =  bru- 
dzie > 

2.  [Fifrać,  a,  9.\]  mruczeć,  mamrotać.  <Dźwn.> 
Fifrak,  a.  Im.  i]  człowiek  niewyraźnie  móioiący. 
Fifranie,  a,  blm.]  czynność  ez.  I.  i  2.  Fifrać. 
Fifrować,  uje,  owal]  I.  figlovmć,  zhytkować.  2. 

coire.     <Może  Nra.  pfeffern  dosł.  =  pieprzyć > 

[Fifrowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fifrować. 

fFig,  u,  Im.  i  p.  Figa:  Będziecie  jeść  każdy 
s  swej  winnice  i  s  swego  figu.  B.  Sz.  Owo  drze- 
wo, co  ś.  zdało  być  figiem,  było  cierniem.  Żarn. 

Figa,  I,  Im.  I,  fFig,  fFik  I.  l>t.  =  a)  a.  Drze- 
wo figowe  (ficus)  roś.  z  rodziny  chleboiocowafych 
Gatunek:  F.  pospolita  a.  k  ar  yj  ska  (f.  ca- 
rica).  b)  F.  amerykańska  p.  Kaktus,  c)  F.  indyj- 
ska p.  Opuncja.  d)  F.  morwowa  a.  egipska  p. 
Figomorwa.  e)  F.  rajska  p.  Banan.  2.  owoc  drze- 
wa  Jigowego:  Próżna  rzecz  szukać  fig  aa  głogu, 
a  gruszek  na  wierzbie.  Prz.  Figi  figami,  moty- 
kę motyką  zwać.  Kosz.  (=  być  prostakiem).  Przen.: 
Fig  ś.  objadła.  Troć.  (  =  zaszła  w  dążę).  3.  oso- 
ba a.  rzecz  mała,  drobna:  Taka  F.,  a  rzuca  ś 
4.  pewne  złożenie  palców  ręki,  okazujące  odmowę: 
Pokazać  a.  Xukazać  komu  figą  =  nic  mu  nie  dać, 
odprawić  z  kwitkiem,  wykwitoumć:  Figę  w  kiesze- 
ni pokazywać  (=grozić  komu  za  oczy,  kiiuać  pal- 
cem w  bucie).  Przen.  nic:  Dostaniesz  figę.  Figę 
wziąć  (  —  pójść  z  niczym,  z  kwitkiem).  Ważyć  so- 
bie co  za  figę.  Wszystkie  te  ^rady  on  miał  za 
figi.  Chr.  Będzie  z  tego  F.  [Śmiej  ś.  durniu,  to 
dam  gros;  a  nie,  to  figę  w  nos].  Prz.  5.  w  Im. 
a.  fFiżki  lek.  (condylomata  in  ano)  sadzele  bo- 
lesne w  siedzeniu,  szyszkowiny.  Urzęd.  Zdr.  f  Fiżka. 
<Z  Łć.  ficus,  przez  Cześ.  a.  Śr.  Gnm.  figa> 

Figarnia,  \,  Im.  e,  Figownia  cieplarnia  na 
dizewa  Jigowe.     <p.  Figa> 

Figaro,  a  I.  Im.  owie  cyrtdik,  fryzjer.  2.  Im. 
a  staniczek,  wkładany  na  stanik,  in.  ż  u  a  w  k  a. 
<0d  imienia  cyrulika  Hp.  w  komedji  Beaumar- 
chais'go  „Cyrulik  Sewilski"    i  operze  Mozarta > 


FIGLOWAĆ 

fFIgatele,  i,  blp.  I.  farsze,  luidzieńia;  pulpety. 
2.  przen.  rzeczy  kruche,  wątłe,  fraszki,  bagatele, 
figi:  Dawniej  zamki  i  miasto  wałem  obwodzono, 
dziś  F.  tylko  wystawiono.  Bratk.  <Włos.  fega- 
tello> 

Figi -migi  p.  Fik -mik:  Figi-migi  w  jego  gło- 
wie. Fred.  A.     <Dźwn.> 

Figiel,  gla,  Im.  gle,  [Chwigiel]  I.  a.  X  Fłglas 
psota,  psikus,  żart,  koncept,  kroiochwila,  błaznowa- 
nie, pustota,  w  Im.  zbytki:  Robić,  płatać  figle. 
Psie  figle  go  ś.  trzymają.  [Z  figlów]  =  żartem. 
2.  sztuka,  łamaniec,  skok,  sus:  Wyuczył  psa  ty- 
siąca figlów.  Małpa  stroi  figle.  3.  sztuka  ma- 
giczna: Co  F.,  to  grosz.  Prz.  F.  migiel.  Prz.  4. 
F.  a.  F.  mf^drości  =  wybieg,  fortel,  wykręt,  wymysł; 
ir.  przysłużenie  i.,  podstawienie  stoika,  nabawienie 
kłopotu:  Dopuścić  ś.  figla.  Zdobyć  ś.  na  F.  5. 
a.  Figlas  ozdóbka  doiocipna,  dodatek  dziwaczny, 
ogonek  fantastyczny  (przy  podpisie),  zakręt,  zakrę- 
tas, wykrętas,  zawiły  deseń,  w  Im.  esy-floresy :  F. 
malarski,  snycerski.  6.  bagatelka,  drobnostka, 
mały  włos,  idziebło,  fraszka:  O  mały  F.  nie  upad- 
łem. Zdr.  Figielek,  fFigiik.  <"Zap.  z  Ags. 
vigle  =  wróżba,  Śr.  Dnm.  wycholer  =  wróżbita; 
Miklosleh  wywodzi  z  Śr.  Łć.  vigiliae  =  liałaśliwe 
obchody  nocne > 

Figielek,  Ika,  Im.  Iki  p.  Figiel. 

[Figlanc,  a,  ira.  e]  p.  Figlarz. 

Figlarczuk,  a,  Ira.  I    i.    X  mały  figlarz,  psotnik; 
błazenek.     2.  bot.  (diplacus)  roś.  z  rodziny  trędo 
wnikowatych. 

Figlarek,  rka,  Ira.  rkl  bot.  I.  (leucocarpus)  roś. 
z  rodziny  łrędownikowa'ych.     2.  p.   Figlarz. 

Figlarka,  I,  Ira.  i   forma  ż.  od  Figlarz. 

Figlarnie  przys.  od  Figlarny. 

Figlarność,  I,  blm.  rz.  od  Figlarny. 

Figlarny,  X  Figlowny,  x  Figiarski  skłonny  do 
figlów,  zbytków,  zbytny,  żartobliwy;  zabawny,  po- 
cieszny;  filuterny:  Dziecko  figlarne.  F.  kotek, 
uśmiech.  Mina  figlarna.  Minka  figlarnie-pokorna. 
Jeż. 

X  Figiarski  p.  Figlarny. 

Figlarstwo,  a,  Im.  a  I.  platanie  figlów,  zbytki, 
swawola,  żarty.  2.  X  sztuki  kuglarskie,  kuglar- 
siwo;  wykręty:  Będziesz  ś.  wpruwował  przy  mnie 
w  gospodarstwo,  odrzuciwszy  te  fochy  i  twoje 
F.  Zwr.  M. 

Figlarz,  a.  Im.  e  I.  a.  [Figlanc,  Figiimont,  Fl- 
gotasj  ten,  co  figle  płata,  zbytnik,  swawolnik,  żar- 
towniś,  krotochwilnik,  filut,  psotnik.  2.  a.  [Figolas] 
pokazujący  sztuki,  kuglarz,  pajac,  błazen,  trefniś, 
arlekin.  3.  ten,  na  którego  liczyć  nie  można,  zwo- 
dziciel,  matacz,  szachruj:  Figlarze  Pan  Bóg  ka- 
rze. Prz.  4.  a.  Miiiślepek,  Figlarek  bot.  imimulus) 
roś.  z  rodziny  trędownikowatych.  Zdr.  Figlarzyk. 
<p.  Figiel > 

Figlarzyk,  a,  Im.  I  p.  Figlarz. 

Figlas,  a.  Im.  y  p.  Figiel :  Pamiętasz,  świekrze, 
owe  nadobne  figlasy,  kiedy  ci  ś.  był  dobył  do 
okutej  skrzyni?  Tremb.  Kobierzec  bawił  cudow- 
nością swoich  arabeskowych  figlasów.  Deo. 
Korowaj  ubierają  w  rozmaite  figlasy  z  ciasta. 

tFiglik,  a,  Im.  i  I.  p.  Figiel.  2.  w  Im.  zbiór 
wierszy  anegdotycznych,  fraszki. 

[Figiimont,  a.  Im.  y  a.  cl]  p.  Figlarz. 

Figlować,  uje,  owal  płatać  figle,  dokazywać, 
zbytkować,  stoawolić,  żartować,  psocić:  Nie  figluj, 
bo  sfiglujesz.  Prz.  F.  z  kobietą  =  za6awja(5  i.  z  nią, 
baraszkować,  gzić  ś.,  przewracać  ś.:  Trochę  za 
szalenie  z  damą  figlował  tak,  że  aż  podłoga  ś. 
trzęsła.     <p.  Figiel  > 


737 


47 


FIGLOWANIE 


FIGTTT?KA 


Figlowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Figlować. 

X  Figlownie  przys.  od  Figlowny. 

X  Figlowny  p.  Figlarny:  Nic  niemasz  fig'.ow- 
niejszego  od  chytrości,  którą  od  przybycia  twe- 
go narabiasz.  Troć. 

Figment,  u,  Im.  y  a.  a  zmyślenie,  wymysł:  Je- 
go figmenta  nie^M-iadomych  długo  uwodzić  nie 
mogły.  Lei.     <Łć.  figraentura> 

Fig -mig  p.  Fik -mik:  Życie,  tajemnica,  fig- 
mig,  i  skończyło  ś.,  jak  ćwieczkę  zgasił.  Krasz. 
<Dźwn.  > 

iFigojadek,  dka,  Im.  dki  bot.  p.  Przypoiudnik. 

Figojadka,  I,  Im.  I  bot.  bł.  p.  Przypoiudnik. 
<Figa+JAD> 

Figojadkowy  przym.  od  Figojadka.  Bóbr. 

[Figolas,  a,  Im.  y]  p.  Figlarz. 

IFigołek,  Ika,  Ira.  Iki]  koziołek:  Figołka  zrobić 
=  wywrócić  koziołka.     <Diwn.,  por.  Fikać > 

IFigołuszek,  szka,  Im.  szkij  dzierlatka  (alauda 
cristata).     <?> 

Figomorwa,  y,  Im.  y,  Figa  morwowa  a.  egipska, 
Sykomor,  Syk,  Karwia  bot.  (licus  sycomorusj  roi., 
gatunek  figi.     <  Figa-j-Morwa  > 

Figowaty  podobny  do  figi. 

Figowiec,  woa.  Im.  wce  bot.  p.  Melonowiec. 
<p.  Figa> 

Figownia,  i,  Im.  e  p.  Figarnia.  Goł. 

fFigownica,  y,  Im.  e  ogród  figowy:  Oliwnice 
wasze  i  figownice  pożerała  gąsienica.  "Wuj. 

Figownik,  a  I.  Im.  i  ogród  figowy :  Przeminęli 
strażnicę,  F.  wysoko-przewiewny.  Ml.  2.  ■\\ia. 
cy  ogrodnik,  hodujący  figi.  Kn.,  Bóbr. 

Figowy  przym.  od  Figa:  Ogród  F.  Figowe 
wino.  Bóbr.  F.  kolor.  Bóbr.  Ser  F.  (—wyrabiany 
z  fig,  migdałów,  orzechów,  pistacji  i  korzeni).  XF. 
ogrodnik.  Kn.,  Bóbr.  (  =  hodujący  figi).  Bot.: 
Drzewo  figowe  p.  Figa. 

Figówka,  i,  Ira.  i  I.  rodzaj  gruszki.  2.  rodzaj 
cykorji:  A  toż  kawa:  sama  eykorja  i  to  F.!  Zap. 
3.  bot.  p.  Przypoiudnik.  4.  lek.  (syeosis)  dlug<^- 
trwale  cierpienie  skórne  w  miejscach  rołosem  poros- 
łych, szczeg.  na  podbródku.     <  p.  Figa> 

Figuchna,  y.  Im.  y  rzecz  drobna;  figa -mała 
osóbka. 

fFigulowany  p.  Figulowy:  Rola  figulowana.  Op. 

•j-  Figulowy,  f  FIgulowany  garncarski:  Rola  figu- 
lowa.  Op.     <Z  Łć.  figulus  =  garncarz > 

Figura,  y,  Im.  y  I.  posłać  zewnętrzna,  kształt, 
wygląd,  forma:  F.  ziemi.  2.  wyobrażenie,  posąg, 
statua,  lalka,  manekin:  F.  na  obrazie.  F.  z  wosku, 
marmuru.  3.  krzyż  przy  drodze,  przy  w.<ii,  pasja, 
pasyjka,  męka  Puńska,  Boża  męka:  Procesja  dziś 
pójdzie  do  figury.  Modli  ś.  pod  figurą,,  a  ma  dja- 
bła  za  skórą.  Prz.  Żyd  cię  nawet  nie  uszanuje, 
jak  przed  figurą  czapki  nie  zdejmiesz.  Prz.  On 
tylko  figurze  nic  winien.  Prz.  (  =  jest  zadłużony 
po  uszy).  4.  zarys  osoby,  jej  kontury.^  masa  kształ- 
tu osoby,  posłać,  osobnik,  indywiduum,  człowiek:  Co 
tam  za  figury  siedzą?  Ukazała  mi  ś.  w  ciemno- 
ści jakaś  F.  5.  osobistość,  persona,  osoba;  zna- 
cząca osoba,  dostojnik,  dygnitarz,  pan,  pani:  Ma  k. 
za  wielką  figurę.  F.  urzędowa.  Znaczna  F.  na 
dworze  królewskim.  Śmieszna,  zabawna  F.  F.  na 
parawan.  Prz.  (  =  śmieszna).  Poważna  F.,  a  w  łok- 
ciu dziura.  Prz.  6.  postać  w  utworze  literackim:  Fi- 
gury raitologji  grecko-rzymskiej,  zszarzane  w  po- 
ezji klasycznej.  Clim.  7.  postawa,  powierzchowność, 
budowa,  skład  ciała;  pas,  kibić,  talja,  stan,  wcięcie 
w  pasie:  Mieć  niezgrabną  figurę.  Suknia  do  figu- 
ry (  =  obcisła,  wcięta).  Chodzić  do  figury  ( =  bez 
zwierzchniego  okrycia).    8.  obraz,  symbol,  alegorja. 


posłać  fymholiczna,  alegoryczna,  wyobrażenie,  ozna- 
ka, typ:  Mówić  pod  figurą.  Baranek  wielkanocny 
był  figurą  Eucharystjl.  Abel  był  figurą  Chrystu- 
sa Pana.  9.  część  tańca:  Figury  kontredansa, 
mazura.  10.  (w  grze  szachowej)  yeden  z  kamieni 
prócz  pieszków.  II.  sposób,  tryb  życia:  Figu- 
rę stroić,  prowadzić,  figurą  nadrabiali  =  po- 
wierzchownie imponować.  Ohce  większą  nad  stau 
figurę  prowadzić.  12.  fwzór:  Czyniąc  tą  figu- 
rą. Kłos.  (=  robiąc  podług  tego  wzoru).  13.  fil. 
postać  sylogizmu  a.  wniosku :  F.  sylogistyozna. 
Logika  rozróżnia  cztery  figury  wniosku.  14. 
fortep.  system  .szczegółów,  stanowiących  mechanizm, 
za  pomocą  którego  młotek  uderza  przez  pociśniccie 
klawisza:  Figury  są  źle  ustawione.  15.  karo.  =:a) 
w  wincie:  każda  z  pięciu  najstarszych  kart  atuto- 
wych, honor,  b)  wog.  król,  dama  a.  walet.  16.  mat.  = 
a)  nazwa  ogólna  układu  punktów,  linji,  powierzchni 
i  t.  p.:  F.  płaska,  prostokreślna,  wielokątna, 
wielościenna,  b)  fcyfira,  szczeg.  znacząca:  A  takich 
figur  jest  dziewięć,  któremi  ś.  wszelka  liczba  wy- 
mawia. Kłos.  17.  muz.  =  a)  kontrapunktowe  rozłoże- 
nie większej  nuty  na  drobniejsze,  celem  urozmaicenia 
i  ożywienia  utworu:  X  Figurą  idący.  Kn.  (  =  melo- 
dyjny).  xTa  muzyka  figurą  idzie.  Troć.  X Figurą 
śpiewam.  Kn.  (  =  melodyjnie),  b)  -^  muzyka  kościel- 
na: Nabożeństwo  bez  figury.  Anna  Jagielonka. 
18.  ret.  przenośnia,  postać  Jbrasomoic.tfca.  19.  zł. 
piętro.  Zdr.  Figurka,  Figureczka,  Figurynka.  <Łć. 
figura  > 

Figuracja,  I,  Im.  e  I.  X  nadawanie  figury,  formy, 
kształtu,  kształtowanie.  2.  muz.  =  a)  urozmaicanie 
dłuższej  nuty  obok  niej  leżącemi  krótszemi.  h)  ła- 
manie a.  kruszenie  akordu  na  co  do  trwania  krótsze, 
a  w  skład  jego  wchodzące  diwięki.  <Łć.  figiira- 
tio> 

Figuralnie  przys.  od  Figuralny:  Eklezjastyk 
to  przepowiedział  F.  Bals. 

Figuralność,  i,  blm.  rz.  od  Figuralny. 

Figuralny  I.  a.  F\Quryczny  postaciowy,  obrazowy, 
pod  figurą  ukryły,  alegoryczny,  symboliczny,  zagad- 
kowy: Styl  F.  2.  muz.  używający  figur  muzycznych: 
Śpiew,  kontrapunkt  F.,  wog.  muzyka  figuralna  = 
urozmaiceme  melodji  użyciem  nut  zamiennych  a. 
przechodnich:  Dawny  śpiew  kościelny  nie  uciekał 
8.  do  środków  figuralnych,  czyli  do  figuraejl. 
<Łć.  figuralis> 

fFIgural,  u,  blm.  muzyka  świecka,  figuralna, 
urozmaicona  figuracja.  <Z  Łć.  figurali8= figu- 
ralny > 

Figurant,  a.  Im.  cl  I.  mężczyzna,  mający  piękna, 
okazałą  figurę;  człowiek  o  wyglądzie  okazałym, 
eleganckim:  Wyjednywał  sobie  kredyt  w  którym 
sklepie  ormiańskim,  pożyczał  szat  na  figuranta 
przez  czas  konkurencji  i  pierwszych  dni  po  ślu- 
bie. Skarb.  2.  gór.  pomocnik  markszarderji,  uży- 
wany w  czasie  pomiarów  kopalni.  3.  teatr,  aklor, 
występujący  w  rolach  nieinych,  statysta,  kompars; 
aktor,  grywający  małe  role,  ale  uryglądający  o'ca- 
zale;  baletnik,  łaAczący  w  grupach,  nie  solo.  <  Łć. 
figurans,  2  pp.  figurantis> 

Figurantka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Figurant:  Sta- 
ra szabla,  F.  tylko  honorowa,  bo  jej  nigdy 
z  pochwy  nie  wyjął  właściciel.  Roi. 

Figurarz,  a,  im.  e  I.  Xten,  co  robi  figury 
z  gipsu,  sztukator,  rzeźbiarz.  2.  t  '^"i  <^o  figurycznte 
wszy.''tko  wykiuila,  przedstawia:  Ci  figurarze  (kal- 
winiści)  sakrameata  jedno  w  figurę  i  w  fanta- 
zję obracają.  "Wuj. 

Figureczka,  i.  Im.  i  p.  Figura. 

Figurka,  i,  Im.  1  p.  Figura:  Zgrabna  P.  Figurki 
porcelanowe. 


738 


FIGUHNY 


FIJOŁr 


[FIgurny]  mający  zgrabną  figurę. 

Figurować,  uje,  owal  I.  a)  być  Jlguranłem  na 
scenie,  h)  być  obecnym  przy  czymś;  brać  udział, 
uczestniczyć:  "W  Wersalu  był  bal,  na  którym  ś. 
znajdowałam  i  nawet  figurowałam,  bo  należałam 
do  sławnego  kadryla.  Kzew.  2.  mieć  znaczenie^ 
wzięcie:  F.  na  dworze.  Bywam  w  salonach,  ale 
tam  niebardzo  figuruję.  Mick.  3.  udawać  wielkie- 
go, nadymać  ś.,  imponować,  paradować,  zadawać 
szyku:  Ćlicą  F.  razem  z  panami.  Czart.  A.  Przę- 
dąc 8.  gotowa,  by  tylko  F.  Niech  ino  tak  pan 
figuruje,  to  ś.  tu  będzie  dobrze  działo.  Bliź. 
Wszystk-o  strwonił,  na  wielkim  figurując  świe- 
cie. Mick.  Figurował  w  sukniach  codzień  inszych. 
Czart.  A.  4.  znajdować  ś.,  zajmoiouć  miejsce,  być 
umieszczonym:  Szyld  figuruje.  Nazwisko  mego 
nieboszczyka  jeszcze  w  księdze  ludności  figuru- 
je. Dług  w  księdze  figuruje.  5.  -^wyobraiać, 
przedstawiać,  malować:  Złego  sługę  malarze  tak 
figurowali:  pysk  świni,  wilcze  uszy,  psi  ogon. 
Rej.  6.  1  wyobrazić  sobie,  przedstawić  sobie,  wyi- 
maginować:  Figuruj  sobie  tylko,  jakjj  ja  satys- 
fakcję miałem.  Orzesz.  7.  fpod  Jigurą,  alego- 
rycznie, symbolicznie  przedstawiać,  wyobraiać,  ozna- 
czać: Te  rzeczy  Izraelitom  ś.  stały,  nas  figuru- 
jąc. Leop.  t  Figurowany  im.  pod  figurą  ukryty, 
alegoryczny:  Figurowany  baranek  Chrystus.  Rej. 
Tać  jest  archa  figurowana,  przez  którą,  kościół 
od  potopu  potępienia  jest  wybawień.  Op.  8. 
•^figuralnie  śpiewać.     <Łó.  figurare> 

Figurowanie,  a,  blm.  I.  czynność  ez.  Figuro- 
wać: Panowie  ci  bardziej  myślą,  o  figurowaniu, 
jak  o  istotnej  usłudze  krajowej.  L.  2.  mier. 
oznaczenie  na  gruncie  danej  przestrzeni  palikami 
numerowanemi. 

ł  Figurowany  p.  Figurować. 

Figuryoznie  przys.  od  Figuryczny:  Tajemnice 
Nowego  Zakonu  wyrażone  są  F.  w  Starym.  Mó- 
wić F. 

Figuryczność,  i,  blm.  rz.  od  Figuryczny. 

Figuryczny  I.  p.  Figuralny:  Między  motywami 
figurycznemi  anajdujemy  dwa  obrazy.  Kozł.  2. 
U)  niewłaściwym  znaczeniu  uiyty,  przenośny.  3. 
mat.:  Liczby  iignTjczne  =  liczby  pewnych  szeregów 
arytmetycznych,  odpowiadające  liczbom  wierzchoł- 
ków różnych  figur  gieometrycznych. 

Figurynka,  i.  Im.  I  p.  Figura:  Na  skrzydłach 
portalu  stoją  figurynki  dwunastu  apostołów.  Mia- 
łem odrazę  od  tej  sztucznej  figurynki.  Krasz. 
Majestatycznie  wyglądali  przy  trzpiotowatych 
i  bez  powagi  figurynkach  wielkiego  świata. 
Krasz.     <Fr.  figurine> 

Figurzysta,  y,  Im.  ści  biorący  udział  w  muzy- 
ce figuralnej. 

Figu8,  a.  Im.  y  I.  p.  Fikus.  2.  Figusa  dać  = 
dać  figę,  odmówić.     <Niby  złaciiiszczenie  Figi  > 

[Figusnąć,  śnie,  snął]  fiknąć:  Koza  figusła,  wy- 
biła mu  ocy.     <Dźwn,  por.  Fikać  > 

fFlirk,  u,  Im.  I  rodzaj  podatku  w  ziemiach 
krtwkackich.  Herb.     <Z  Nm.  vier  =  cztery  > 

iFiialeozek,  czka,  Im.  czkij  p.  Fijalek. 
Fijaleczka,  i,  Im.  ij  p.  Fijatl^a. 
ijalek,  Ika,  Im.  Iki  I.  bot.  p.  Fijolek:  Róża 
t  fljałkiera.  Mick.  Wonią  fijalków  rozpojone  po- 
wietrze. Krasiń.  Ten  o  psie  i  pałkach,  a  ten 
o  fiiałkaoh.  Prz.  2.  myśl.  =  a)  ogon  lisa.  b)  a. 
Fijoiek  koniec  ogona  lisiego,  in.  kiś  ć.  Zdr.  [Fija- 
leozekj. 

t  Fijałka,  i,  Im.  I  i  [Fijałka]  p.  Fijolek.  Glosy 
z  w.  XV.   Zdr.  [FijftIeczkaJ. 


Fijalkowy  I.  przym.  od  Fijalek.  2.  fijoletowy: 
Bujne  kędziory,  którym  jakiś  osobliwszy  fijał- 
kowo  -  karmazynowy  sztuczny  kolor  nadawał. 
Byk. 
fFijank,  u,  Im.  I  p.  Fiank.  <Wło8.  fianco> 
[Fijerka,  I,  Im.  IJ  cztery  grosze,  czworak.  <Z  Nm. 
vier  =  cztery  > 

Fijolet,  u,  Im.  y  a.  Fjolet  I.  barwa  błękitna, 
zmieszana  z  czerwoną,  kolor  fijoletoioy.  2.  ehera. 
barwnik  fijoletowy:  F.  giencjanowy,  metylowy.  3. 
w  Im.  suknie  biskupie.  <  Włos.  Tioletto,  Fr,  yio- 
let,  przez  usta  Nm.  > 

Fijoletowawo  przys.  od  Fijoletowawy;  Fjoieto- 
wawo. 

Fijoletowawy,  Fjoletowawy  wpadający  w  kolor 
fijoletowy:  Żyły  czerwone  i  fijoletowawe.   Krasz. 

Fijoletowo  przys.  od  Fijoletowy;  Fjoletowo:  Za- 
barwiać F.  Na  F.  p.  Fijoletowy. 

Fijoletowy  przym.  od  Fijolet;  Fjoletowy  ^Wfco- 
wy:  Kwarc  Y.-ainetyst.  Kolor  F.  Pomalowaó  na 
fijolet"wo  (=na  kolor  F.). 

Fijol,  a,  Im.  y  rub.  głupiec.  Reym.     <?> 

X  Fijol,  a.  Im.  y  p.  Fijoiek:  W  dziardynie  (sta- 
ły) rozmaryny,  hizopy  pachnące,  fijoły  różnej 
barwy,  nardy  woniejące.  Mor.  <Z  Łó.  viola  = 
Cołek,  przez  usta  Nm.  > 

Fijoleozek,  czka,  Im.  ezki  I.  p.  Fijolek.  2.  bot. 
(erpetion)  roś. 

[Fijoleczka,  i.  Im.  IJ  p.  Fijolka. 

Fijolek,  Ika,  Im.  Ikl,  Fjolek  I.  a.  X  Fijol  bot.= 
a)  a.  Fijalek,  f  Fijolka,  f  Fijałka,  [Fijolka,  Fijałka, 
Chwialek,  Chwilka,  Chwilek,  Chwiolek,  Chfiolek, 
Chwijalek,  Chfijałek]  bot.  (yiola)  roś.  z  rodziny 
fijoikowatych  (i  jej  kwiat).  Gatunki:  F.  dziki  (v. 
canina);  F.  pachnący  a.  wonny,  zwany  Fi- 
jołkarai  marcowemi  a.  brunatnemi  (vio- 
la  odorata);  F.  t  r  ó  j  k  o  1  o  r  o  w  y  (7.  trieolor),  bar- 
dzo zmienny:  a)  odmiana  ogrodowa,  zwana 
Bratki,  Braciszki,  Brat  z  siostrą  a. 
Brat  i  sio  stra;  ^)  odmiana  polna  (arvensis), 
zwana  u  ludu  Maślukami.  b)  F.  alpejski  p. 
Gduła,  c)  F.  biały  p.  Gladyszek.  d)  Fijołki  p. 
Podejżrzon.  e)  Fijołki  nocne  p.  Wieczornik. 
f)  Fijołki  żółte  p.  Lak.  2.  przen.:  Mieć  w  gło- 
wie fijołki  a.  [mieć  fijołka]  =  mieć  zielono,  sia- 
no, zajączka,  bzika  w  głoicie,  być  pomieszanym 
na  rozumie,  dziwacznie  myśleć.  3.  daw.  chłopiec 
utrzymywany  i  kształcony  kofztem  katedry,  ubrany 
w  szaty  fijolctowe.  4.  ucz.  uczeń  gimnazjum  kla- 
sycznego. 5.  [F.J  =  a)  żandarm  rosyjski,  b)  F. 
polny  =  7o?7/r-2fca  (uentiana).  6.  myśl.  p.  Fijalek. 
Zdr.  Fijołeczek.     <Łć.  viola,  przez   Nm.  Viole> 

t  Fijolka,  i.  Im.  i  i  [Fijolka]  p.  Fijolek.  Zdr. 
[Fijoleczka]. 

Fijolkowaty,  Fijolkowy  bot.:  Rośliny  fijołkowa- 
te  a.  fijołkowe  (violaceae)  rodzina  przyrodzona 
roślin  dwuUścieniowych. 

Fijolkowo  przys.  od  Fijolkowy:  Irysy,  pręgo- 
wane  F.  Zap.  Na  F.  p.  Fijolkowy. 

Fijolkowy  I.  przym.  od  Fijolek:  Zapach  P.  Fi- 
jołkowej  woni  otacza  mnie  morze.  Uj.  Krzaki 
fijołkowe.  Mick.  Dziardyn  F.  Koch.  (=  ogród 
z  fijołkami).  2.  koloru  fijołków,  fijoletowy :  Oczy 
fijołkowe.  Na  fijołkowe  =  na  kolor  F.:  Pomalo- 
wać na  fijołkowe.  3.  bot.:  a)  Bisiorek  F.  p. 
Bisiorek.  b;  [Kamienie  fijołkowe]  p.  Bisiorek.  c) 
Korzeń  F.  p.  Kosaciec,  d)  Rośliny  fijołkowe  p. 
Fijolkowaty. 

[Fijolowy,  Chwialowy]  fijolkowy. 

[Fijolyj  nazwa  tozoru  na  pisankach ;  Pisanki 
w  F.  Por.  Fijolek. 


720 


FIJOItÓWKA 

[Fijorówka,  i,  lia.  i,  Fijórówka]  stikmana  z  wy- 
szijciem  z  tasiemek  kolorowych,  [fijorów], 

[Fijory,  ów,  blp.]  loy szycie  sukmany  tasiemkami 
kolorowemi.     <Włos.  fiori  Im.  =  kwiaty  > 

[Fijórówka,  i,  Im.  I]  p.  Fijorówka. 

Fikl  w.  I .  /«;■</,  brzdęki,  bęc!,  pęd,  chlap!,  hop!, 
buch!,  skikl:  F.  na  ziemię.  F.  pałki  z  kobiałki. 
2.  szust!,  myk!:  F.  z  łasa,  F.  do  łasa.  Prz. 

fFik,  u,  Im.  I  I.  p.  Figa.  2.  wrzód  to  kitzce 
odchodowej.  Ślesz.  <Ł6.  ficus  =  figa,  2-e  znacze- 
nie przez  podobieństwo  postaci  > 

FikaOZ,  a.  Im.  e  tón,  co  fika,  skacze;  fikalski, 
tancerz:  Tak  zwani  fikacze  i  gałopedy  odeszli 
z  kwaśneml  minami.   Bał. 

Fikać,  a,  al  I.  p.  Fiknąć.  2.  żart.  tańczyć. 
<Dźwn.> 

Fikalski,  ego.  Im.  scy  wytrwały,  zawzięty  tan- 
cerz; tancerz  jakby  z  rzemiosła. 

[Flka-mika]  p.  Fik-mik.  ^,.  .     n     •  > 

Fikanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fikać:  Uważał, 
że  F.  nogami  to  może  i  ładne,  ale  bardzo  głu- 
pie. Kos.  (=:taniec). 

[Fikant,  a.  Im.  cl]  lekkoduch,  trzpiot. 

Fikcja,  i,  lin.  e  I.  fil.  =  a)  (i  posp.)  wymysł, 
urojenie,  zmyślenie,  pojęcie  urojone,  wytwór  fanta- 
zji a  wyobraźni,  któremu  nic  nie  odpowiada  w  rze- 
czywistości: Toż  dopiero  F.  i  upór  kamienny! 
Krasi ń.  b)  przedmiot,  byt  urojony,  przypuszczalnie 
pomyślany,  w  celu  objaśnienia  pewnej  kaieyorji  zja- 
wisk:  Eter  jest  fikcja  fizykalnfi.  2.  praw.  przy- 
puszczenie  na  mocy  prawa  istnienia  pewnej  oko- 
liczności: Fikcją  prawną,  jest  zasada,  że  nikt  nie- 
znajoraoscląj  prawa  tłumaczyć  ś.  nie  może.  <Łć. 
l'ietio> 

Fikcyjnie  przys.  od  Fikcyjny. 

Fikcyjność,  I,  blm.  rz.  od  Fikcyjny. 

Fikcyjny  zmyślony,  urojony,  w  charakterze  fikcji 
pomiiślany,  przypuszczalny,  hipotetyczny,  nieistnie- 
jący: Czynnik  F.  Pojęcie  fikcyjne.  Wysts^pił  do 
"sądu  o  uznanie  aktu  za  F.     <p.  Fikcja> 

Fik-miki  p.  Fik-mik.  _     . 

Fik-mik  I.  a.  Fig-mig,  Fikl-miki,  Figi-migi,  Flg- 
miki,  Fikum-mikum  =  a)przys  krętu-wętu,  tere-fere, 
wykrętem,  tumaniąc  oczy,  szachrując:  Wszyst- 
ko fik-mik  za  nic.  b)  rz.  fortel,  wykręt,  matactwo, 
•^zachraistwo,  tumanienie  oczu :  Teraz  wszystko  na 
fik-mik.  2.  [P.  a.  FIku-mIku,  Fika-mika,  Flku- 
pikuj  przyśpiew.     <Dźwn.> 

Fiknąć,  nie,  nąl,  nied.  Fikać  I.  machnąć  ko- 
ziołka, wywrócić  kozła,  przewrócić  ś.  przez  głowę, 
przekoziołkować  ś.;  przen.  spaść,  upaść,  zlecieć, 
tajtnąć,  brzdęlcnąć:  Zdrzemnął  ś.  i  fiknął  ze  stoł- 
ka 2.  [F.]  kiwnąć,  rzucić,  np.  nogami,  wierzgnąć: 
Kobyła  fika  pośladkiem.  Przen.:  Warszawa  przy- 
słała tu  nam  krytyka;  ciągle  we  mnie  nogą  fika. 
Kod.  Por.  Świkać.   <Dźwn.> 

Fiknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fiknąć. 

[Fikolajki,  ów,  blp.J  skoki,  koziołki:  Przewra- 
cać F.    < Zmieszanie  Fikać  z  Mikołajki> 

tFikowy  przym.  od  fFik  pod  1:  Wziąwszy 
liście  fikowe,  uczyniłaśta  sobie    wieniki.    B.  Sz. 

I  Fiks  u.  Im.  y  przyjmowanie  gości  w  pewne 
oznaczone  dni  i  godziny.  Bał. 

Fiksacja,  I,  Im.  e  choroba  umysłowa,  pomięsza- 
nie zmysłów,  warjacja,  bzik,  szał,  obłęd;  manja, 
zwarjowanie  na  pewnym  punkcie,  zabicie  sobie 
gwoździa  w  głowę;  przen.  przesada,  dziwactwo:  Py- 
tałem jednego  profesora  uczonego  aż  do  fiksa- 
cji...  nie  wie.  Krasz.  <Z  Łó.  fixus  im.,  przez 
Fr.  fixation  =  ustalenie,   umocowanie;    przejście 


FILANO 

znaczenia:  obłęd  na  jednym  punkcie,  monomanja, 
w  przeciwieństwie  do  Warjacja  > 

Fiksat,  a,  Im.  cl  I.  cierpiący  fiksację,  dotknięty 
na  umyśle,  warjat,  obłąkany.  2.  przen.  manjak, 
dziwak,  człowiek  zwarjowany  na  pewnym  punkcie^ 
opanowany  fikcją,  ten,  co  ma  zajączka.  3.  przen. 
szaleniec,  zagorzalec,  zapaleniec,  człowiek  zbyt  ry- 
zykowny. <Z  Łć.  fixus  =  przybity,  umocowany, 
niby  zwarjowany  na  jednej  myśli  > 

Fiksatka,  i.  Im.  I  forma  ż.  -od  Fiksat. 

Fiksatuar,  u.  Im.  y  rodzaj  tęgiej  pomady,  szczeg. 
do  wąsów.  2.  cukier,  wafel,  przekładany  czekola- 
dą, kształtu  fiksatuaru  w  cynko folji.  <Fr.  fixatoir> 

Fiksatuarować,  uje,  owal  smarować  fiksatuarem: 
F.  wąsy.  Niepomadowany  i  niefiksatuarowany 
kowal  zakrywał  ich  sobą.  Jeż.  F.  ś.  smarować 
sobie  włosy  fiksatuarem:  Raz  na  zawsze  zabroniła 
mi  F.  ś.  Prus. 

Fiksatuarowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fiksa- 
tuarować. 

Fiksatuarowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Fiksatuarować  ś. 

Fiksatyw,  u.  Im.  y  płyn  do  utrwalania  rysunków. 
<Fr.  fixatif> 

Fiksaż,  u,  Im.  e  fot.  p.  Utrwalenie.  <  Fr. 
fixage  > 

fFIksment,  u,  Im.  y  płaszczyk  kobiecy.    <?> 

Fiksować,  uje,  owal  I.  a.  XF.  ś.  cierpieć  fiksa- 
cję,  warjować,  dostawać  obłędu,  od  zmysłów  odcho- 
dzić, wpadać  w  szał,  tracić  głowę,  nie  posiadać  ś.; 
dziwaczyć,  głupstwa  robić:  Kazio  fiksował  po  pro- 
stu ze  szczęścia.  Sienk.  2.  fot.  utrwalać  obraz 
na  kliszy.  <Fr.  fixer  =  ustalać,  umocowywać,  p. 
Fiksacja  > 

I  Fiksować,  uje,  owal]  p.  Wiksować. 

Fiksowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fiksować. 

X  Fiksowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fik- 
sować ś. 

Fiksum  nieod.  fiksacja,  bzik:  Ma  F.  <Łe. 
fixura,  im.  od  figo  =  przybijam,  umocowywam,  p. 
Fiksacja  > 

[Fiksum-dyrdum]  w  wyrażeniu:  Mieć  a.  cier- 
pieć fiksum-dyrdum  =  warjować,  być  warjatem. 
<p.  Fiksat  i  Dyrdać  > 

[Fiku-miku]  p.  Fik-mik. 

Fikum-mikum  nieod.  p.  Fik-mik:  Były  może 
jakie  fikum-mikum  zwyczajne  w  odpowiedzi  ma- 
trony,  ale...  Rzew.     <Dźwn.  > 

[FIku-piku]  p.  Fik-mik. 

Fikus,  a.  Im.  y,  Figus  pospolita  nazwa  figi  ela- 
stycznej.    <Łć.  fieus> 

[Fil,  a,  Im.  e]  p.  Pamfil.  < Skrócone  z  Para- 
fii > 

Fila,  I,  Im.  e  nazwa  pokoleń,  na  które  dzielili  i. 
mieszkańcy  Atyki.     <Qr.  fyle> 

[Fila,  i,  Im.  e]  p.  Chwila.    Zdr.  fFUkA. 

fFilacki  pasmem  cią<inący  i.,  długi:  Lochy 
filackie.  Mor.  A.     <p.  Filata> 

Filać,  a,  al  zł.  całować.  <Może  Gr.  filein  = 
lubić,  kochać,  całować  > 

XFiladelfja,  I,  blm.  braterstwo,  miłość  braterska; 
stosunki  przyjacielskie  między  proboszczami.  <  (i  r. 
filadeiria> 

[Filak,  a.  Im.  I]  p.  Karafjolek.     <?>         .  s 

Filakterja,  I,  Im.  e  amulet,  zwitek  pergamino- 
wy z  wypisa  iiem  czterech  przykazań  Boiych,  uiy- 
wany  przez  Żydów  przy  modlitwach,  a  także  u  in- 
nych ludów.     <Qr.  fylakt^rion> 

[Fllano,  a,  Ira.  e]  p.  Fabrycarz.  <Zam.  Fi- 
nano> 


740 


I 


XFiiandrja,  I,  blra.  miłość  cielesna  mąiczyzny 
Jcu  mi-^żczyźnie.     <Gr.  filandrla> 

Filant,  a,  blm.  bzik,  zajączek:  Ma  (nabył)  filan- 
ta.  Prz.  (o  figlarzu  i  awanturniku  pijanym). 
<Pr.  filant  dosł.  =  wymykajj^cy  ś.,  błędny  > 

Filanterja,  i,  blm.  Jiluterja:  Loterja  —  F.  Prz. 
<?> 

Filantrop,  a,  Im.  OWie  przyjaciel  ludzi,  dobro- 
czyńca btdzkości;  przeu.  człowiek  bezinteresowny: 
Za  tak  małe  pieniądze  jiracujesz?  toś  ty  F. ! 
<Gr.  filanthr6po8> 

Filantropioznie  przys.  od  Filantropiozny. 

Filantropiczny  p.  Filantropijny:  Filantropiczna 
cnota.  Słów.      <  Gr.  fi!antr6pikós> 

Filantropijnie  przys.  od  Filantropijny. 

Filantropijny,  Filantropiozny  ])rzyra.  od  Filan- 
łropja:  Zakład  F.  Towarzystwo    filantropijne. 

Filantropinistyczny  przyni.  od  Fiantropinizm : 
Dążność  filantropinistyczna.  Chm.  <Gr.  filan- 
thropino8> 

Filantropinizm ,  u,  blm.  system  wychowawczy, 
opierający  uksztułcenie  głównie  na  wraieniach  zmys- 
łowych i  dbający  przeważnie  o  rozwój  sił  fizycznych. 

Filantropiny,  in,  blp.  zakłady  wychowawcze,  kieru- 
jące i.  zasadami  Jilantropinizmu.  <Gr.  filanthro- 
pinos> 

X  Filantropizm,  u,  blm.  p.  Filantropja. 

Filantropia,  I,  blm.,  X  Filantropizm  miloió  ludz- 
kości, współczucie  dla  bliźnich,  dobroczynność,  mi- 
łosierdzie, ofiarność.     <  Gr.  fUanthr5pia> 

Filantropka,  i,  Im.  i  forma  i.  od  Filantrop. 

Filar,  u,  Im.  y,  [Fujar]  I.  a.  [Pilerz]  podpora 
architektoniczna  pionowa,  słup  podpierający,  muro- 
wany a.  kamienny,  kolumna.  2.  mur,  słup  muru: 
F.  między  oknami.  F.  mostu.  3.  przen.  podpora, 
fundament,  siła,  moc:  F.  państwa,  religji.  4.  [F.] 
skała.  5., gór.  p.  Calizna.  Zdr.  Filarek,  fFila- 
rzyk.  <Sr.  Grn.  pfilari,  to  zaś  z  Śr.  Łó.  pila- 
re,  pilarius,  z  Ł<*.  pila  =  słup  > 

Filarecki  przym.  od  Fllaret :  Powstało  w  ciągu 
tygodnia  kilka  gron  filareckich.  Chm.  Filarecka 
dłoń.  Miek.     <p.  Filaret> 

Filarek,  rka,  Im.  rkl  p.  Filar :  Dom  pod  filarka- 
mi przy  ulicy  Marszałkowskiej. 

Filaret,  a,  Im.  cl  członek  stowarzyszenia  miłośni- 
ków cnoty,  które  istniało  w  uniwersytecie  wileńskim 
181!)— 1823  r.:  Pieśń  filaretów.  Mick.  <Gr.  fi- 
l.-iretos  dosł.  =  miłujący  cnotę > 

Filaretyzm,  u,  blm.  zasady  filaretów,  ich  kieru- 
nek. Proch. 

X  Filargirja,  I,  blm.  łądza  pieniędzy,  chciwość, 
gorączka  złota.     <  Gr.  filargyrfa> 

Fllarkowy  przym.  od  Filarek :  Balustrada  filar- 
kowa. 

Filarmoniozny  p.  Filharmoniozny:  Towarzystwo 
filarmoniczne. 

Filaronośny  wsparty  na  filarach:  Sklepienie  fila- 
ronośne.  Bóbr.     <Filar+NIOS> 

Fflarowanie,  a,  Im.  a  bud.  I.  rząd  filarów,  ko- 
lumnada; układ,  rozkład,  ugrupowanie  filarów:  F. 
sześciorzędne,  Bóbr.  2.  f  budowanie  na  słupach 
<p.  Filar  > 

Filarowany  mający  filary,  ozdobiony  filarami:  Ga- 
nek F. 

Filarowe,  ego,  blm.  podatek  od  filarów,  opłaca- 
ny  w  Rzymie  starożytnym.  Bóbr. 

Filarowy  przym.  od  Filar.  Gór.:  F.  całokształt 
odbudowy  kopalni. 

tFilarzyk,  a,  Ira.  I  p.  Filar:  Znieście  filarzyki 
domu  jego.  B.  G. 


FiLTGRAłJ 

X  Fijata,  y.  Im.  y  I.  szereg,  pasmo  długie,  ciąg. 

2.  jedna  z  głównych  części  wojska,  lin  ja:  Pierwsza 
F.  =  awangarda,  strai  przednia.  Sr/ednia  F.  = 
główny  korpus,  główne  siły.  Trzecia  F.  =  strai 
tylna,  arjergarda.  Ostatnia  F.  =  rezerwa,  odwód. 
<  Wtos.  filata> 

Filatelista,  y,  Im.  ści  zbieracz  marek  poczto- 
wych. <Now.  z  Gr.  filos  =  przyjaciel -j-atślei_a 
dosł.  =  wolność  od  podatku,  czyli  niby  Nm.  Frei- 
marke  =  porto  opłacone  > 

Filatelistyczny  przym.  od  Filatelista:  F.  oddział 
wystawy. 

Filatelja,  i,  blm.  ogół  wiadomości,  dotyczących 
zbierania  marek  pocztowych:  Dotychczas  w  filatelji 
nieznany  kraj  występuje  obecnie  z  wiasnemi 
markami. 

[Filąg,  a,  Im.  i]  p.  Filung. 

Filc,  u,  Im.  6  I.  a.  [Fylo]  tkanina  ze  zbitej 
i  splątanej  szerści,  pilśń  a.  wojłok.    2.  X  kapelusz. 

3.  druk.  sukno,  używane  do  odbijania.  <  Nm. 
Filz> 

Filcować,  uje,  owal  zbijać  i  splątywuć  pojedyń- 
cze  włókna  szerści,  spilśniać.    <Z  Nm.  filz8n> 

Filcowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Filcować. 

Filcowy  przym.  od  Filo:  Buty  filcowe  (  =  woj- 
iokowe).    Kapelusz  F.  (=pilśniowy). 

Filet,  u,  im.  y  intr.  I.  wycisk  na  oprawie  książ- 
ki. 2.  a.  Fileta  narzędzie  do  robienia  wycisków, 
<Fr.  filet> 

I  Filet,  u.  Im.  y  zrazik  z  kapłona  a.  młodej  ku- 
ry: Zapomnisz  wkrótce  frykanda,  filety,  gdy 
podjesz  zrazów  i  kaszy  na  wety.  Fred.  A.  <Fr. 
filet  > 

Fileta,  y,  Im.  y  p.  Filet.  <Fr.  filet,  Włos. 
filetto  > 

fFiletka,  I,  Im.  i  ozdoba  z  nitek  złocistych:  Ru- 
ra (rusznicy)  w  śliwowe  drzewo  osadzona,  z  fi- 
letkami  i  macicą  perłowa.  .  Akta  grodzkie. 
<"Włos.  filetto  > 

IFiigran,  u,  Im.  y  p.  Filigran. 

IFilgranowy  pr/ym.  od  Filgran,  p.  Filigranowy, 

Filharmoniozny,  Filarmoniozny,  niok.  Filharmo- 
nijny  muzyczny,  miłujący,  uprawiający  muzykę:  To- 
warzystwo filharraoniczno.  <Now.  z  Gr.  filos=: 
przyjaciel-f-harraonia  =harmonja> 

Filharmonijny  p.  Filharmoniozny. 

Filharmonik,  a,  Im.  cy  miłośnik,  zwolennik  mu- 
zyki. Słów.  Koncert  filharmoników. 

Filharmonja,  i,  Im.  e  towarzystwo  a.  instytucja, 
mająca  na  celu  rozwój  muzyki  i  zapoznawanie  z  idą 
ogółu. 

Filhelen,  a,  Im.  i  przyjaciel,  stronnik  Greków, 
sprzyjający  im,  sympatyzujący  z  niemi.  <Gr.  filćl- 
len> 

Filhelenizm,  u,  blm.  sprzyjanie  Grekom,  sympa- 
tyzowanie z  niemi. 

Filheleński  przym.  od  Filhelen :  Po  filheleńskim 
okresie  entuzjazmu  nastąpiła  reakcja. 

Filibus,  a.  Im.  y  p.  Fidybus. 

X  Filibu3tjer,  a,  Im.  rzy  a.  owIe  p.  Flibustjer. 

X  Filibustjerstwo,  a,  blm.  korsarstwo:  Zapew- 
niono amnestję  okrętowi  żaglowemu,  który  prze- 
stanie trudnić  ś.  filibustjorstwera. 

Filioha,  y,  Im.  y,  Filuoha,  Felicha,  Felucha  zł. 
chustka.     <  ?  > 

Filicyna,  y,  blm.,  Kwas  filiksowy  a.  paprocio- 
wy apt.  I.  substancja  krystaliczna,  otrzymywana 
z  korzenia  paproci.  2.  niek.  wyciąg  eterowy  z  te- 
goż korzenia.     <Now.  z  Łć.  filix:=paproć > 

Filigran,  u.  Im.  y  I.  a.  IFiigran  delikatny  ażu- 
rowy wyrób  z  drutu  złotego  a.  srebrnego.     2.  znaki 


741 


riT.TGRANOWO 


PILOGTN.TA 


tcoJiie  w  papierze.  <Fr.  filigrane,  Włos.  fil!- 
gr;m.a> 

Filigranowo  przys.  od  Filigranowy:  Ganeczek, 
wjgljjdają.cy  F. 

Filigranowy  przym.  od  Filigran;  X  Filograno- 
wy,  IFilgranowy:  Robota  filigranowa.  Przen.  =  a) 
delikatny,  kruchy,  Intwy  do  zniszczenia:  F.  most, 
budynek.  Filigranowo  zdrowie,  b)  mały.  maleńki, 
drobny,  drohniutki,  misterny:   Kieliszek  F. 

Filiksowy  apt :  Kwas  F.  p.  Fllicyna.  <Z  Łć. 
filix- paproć  > 

Filip,  a,  blrn.  I.  [F.]  Im.  y  zając:  "Wyrwał  ś., 
jak  F.  z  konopi.  Prz.  2.  [F.]  rozum,  rozsądek, 
olej,  sens,  spryt,  przebiefjlośó,  zastanowienie  ś.:  Nić 
md,  za  czeski  filipa  w  głowie.  Prz.  3.  chem. 
naztca  pierwiastku  metalicznego.  <0d  imienia  Gr. 
Filippos;  Cześ.  „Filipa  miti"  —  mieć  spryt > 

•}- Filipek,  pka,  Im.  pki  pieniądz  złoty  hiszpański 
z  wizerunkiem  Filipa.  Góra. 

Fillpika,  i,  Im.  I  ostra,  gwałtowna  mowa  pole- 
miczna, wycieczka  słowna  przeciw  komu,  ostre  wy- 
stąpienie za  pomocą  słowa;  pismo  polemiczne.  <  Gr. 
filippikós  (dom.  logos)  =  mowa  Demostenesa  prze- 
ciwko Filipowi  Macedońskiemu,  Łć.  płiilippica 
(dom.  oratio)> 

X  Filipina,  y,  Im.  y  sikawka  chirurgiczna,  szpry- 
ca.    <?> 

Filiponi,  ów,  blp.  p.  Filipowiec. 

Filipowieo,  wca,  Im.  wcy,  Filiponi  Im.  starowier- 
ca  (w  kościele  wscliodnim):  Sekta  filipowców  dzie- 
li 8.  na  popowców  i  djakowców.  <  Nazwa  sekty 
od  imienia  sekciarza  Filipa  Pustoswiata,  który 
swych  współwyznawców  koło  r.  1700  przywiódł 
na  Litwę  i  do  Polski  > 

X  Filipowski  przyra.  od  Filipowieo:  Herezja  fili- 
powska. 

Fillpówki,  wek,  blp.  post  przed  iw.  Filipem,  przy- 
jęty przez  ludność  katolicką  Polski  od  Rusinów: 
Obcłiodzono  w  całej  Polsce  F.  Goł.  <Ros.  fili- 
povki  Im.  > 

Filipsyt,  u,  Im.  y  min.  wodny  krzemian  glinu 
z  krzemianem  wapnia,  potasu  i  sodu,  znajdujący  ś. 
w  przestrzeniach  próinych,  zawartych  w  składowej 
masie  bazaltów,  dolerytów  i  law.  <0d  nazwiska 
mineraloga  Ang.  Phillips  f  1874 > 

Filipus,  a,  Im.  y  I.  p,  Fidybus.  2.  zł.  cygaro. 
<Przerobione  z  Fidibus> 

Filister,  tra,  Im.  trowie  I.  człowiek  obojętny  na 
interes  ogółu,  nie  poczuwający  ś.  do  koleżeństwa, 
zadowolony  samolub  i  loygodnii,  człowiek  pojęć  ma- 
łostkowych, pospolity,  poziomy,  bez  wyższych  aspi- 
racji: Ćzj  myślisz,  że  ciasne  filistrów  głowy  od- 
razu  pojmij,  co  to  jest  wolność?  F.  nie  zrozumie 
B.  nigdy  z  człowiekiem  wyższych,  szlachetniej- 
szych idei,  gdy  tylko  egoistyczny  interes  stanie 
pomiędzy  niemi.  Gaw.  2.  nie  kolega,  nie  student, 
eks-sludent:  Przyłączyli  ś.  do  nich  dawni  uni- 
wersyteccy towarzysze,  eks-bursze,  ale  już  prze- 
Bzli  na  filistrów.  Krasz.  3.  X  wypożyczający  konie 
do  przejażdżki.  4.  y.koń  wypożyczony.  <Nm. 
Philister  =  Filistyn,  nazwa,  nadawana  od  w. 
XVII    przez   studentów  Nm.  nie-8tudentom> 

X  Filisteria,  i,  blm.  p.  Filisterstwo. 

Filitlerski,  Filistrowskl  nrzym.  od  Filister:  Mia- 
sto, 8trychujij,ce  iMdzi  pou  jedną,  filisterską  mia- 
rę. Haj. 

Filisterstwo,  a,  Jim.,  Fillsteryzm,   X  Filisteria 

sUin,  usposobienie  filistra:  Szczui)la  doniosłość 
tych  6])raw,  przy  gołębiej  naturze  bohatera  i  fi- 
listerstwie  otoczenia,  mogłaby  ś.  stać  trywjalnym 
regiestrem  szczegółów.  Kasz.     <p.   Filister  > 


Fiiisteryzm,  u,  blm.  p.  Filisterstwo. 

Filistrowski  p.  Filisterski:  Poczucie  wytwor- 
ności  i  szyku  właściwe  jest  mieszkańcom  Syre- 
niego grodu,  jednakże  jest  ono  powierzchowne, 
filistrowskie,  że  tak  powiem,  i  nie  podniesiono 
przez  głębszjj  estetyczną  oświatę. 

Filistyn,  a,  Im.  owie  1.  xCu  studentów  uniwer- 
sytetu) osoba,  nie  należąca  do  uniioersyletu,  szczeg. 
kupiec.  2.  [F.]  -  a)  człowiek  mądry  a  dowcipny, 
dowcipniś,  b)  człowiek  lekkomyślny,  letkiewicz.  Por. 
Filistynek.  <ŁĆ.  Philistinus,  zHb.  Pliszthi,  Im. 
Pli8zthim  =  Filistyn,  por.   Filister > 

[Filistynek,  nka,  Im.  nkij  I.  człowiek  przebiegły. 
2.   p.  Gorniczek.  Por.  Filistyn. 

[Filiwólk,  a.  Im.  i]  wilk  bajeczny.  <  Może 
w  związku  z  Nm.  Werwolf=  wilkołak  > 

[Filizof,  a.  Im.  owiej  p.  Filozof. 

Filiżaneczka,  I,  Im.  i  p.  Filiżanka. 

Filiżanka,  i,  Ira.  I  I.  a.  fFliżanka,  [Fllżanka, 
Fiszanka]  małe  naczynie,  szczeg.  do  kawy  używane, 
czarka,  kubek,  farfurka:  F.  porcelanowa.  Wypić 
całą  filiżankę  (=za\cartość  jej).  Podał  im  fili- 
żanki spodek,  pełen  biszkoktów.  Mick.  X  F. 
wierzchnia  (  =  właściwa  filiżanka).  X  F.  spodnia 
(-spodek).  2.  y,  takież  naczynie  ze  spodkiem:  Ku- 
pić sześć  par  filiżanek.  3.  żart.  nocnik,  urynal. 
Zdr.  Filiżaneczka.     <Tuv.  fildżan,  fiadżan> 

Filiżankowaty  podobny  do  filiżanki. 

Filja,  I,  Im.  e  I.  a.  f  Filjal  fcoteoi  nieparafjalny 
w  obrębie  paraf ji,  zależny  od  parafjalnego.  2.  a. 
Filjal  oddział,  zakład  pomniejszy  zależny  od  głów- 
nego: F.  sklepu,  handlu,  zakładu,  banku.  F. 
z  pieczywem.  Pomiędzy  dwoma  oknami  był  mniej- 
szy stolik,  F.  wielkiego  stołu  redakcyjnego. 
Krasz.     <Łć.  filia  dosł.  =  córka  > 

Filjacja,  I,  Ira.  e  I.  toykaz  dokumentalny  szeregu 
przodków  szlacheckich,  legitymowanie  ś.  z  nich;  ro- 
doioód,  gienealogja:  Dawniej  nawet  młody  chło- 
piec recytował  z  pamięci  filjacja  każdej  znacz- 
niejszej rodziny  w  kraju.  Krasz.  2.  rozwój  gie- 
netyczny  (rodowodny)  jakiejś  idei.  3.  her.  pocho- 
dzenie godeł  herbowych  jednych  od  drugich.  <Fr. 
filiation> 

Filjacyjny  przym.  od  Filjaoja,  gienealogiczny: 
Tablice  liljacyjno. 

X  Filjalista,  y.  Im.  ści  ksiądz  przy  kościele  fi- 
Ijalnym.  <Now.  z  Łó.  filialis  =  należący  do  sy- 
na, córki,  por.  Filjał> 

Filjalny  stanowiący  filję:  Kośvriół  F.  <Sr.  Łć. 
filialis> 

Filjal,  u,  Im.  y  I.  p.  Filja.  2.  filja  zboru  ewan- 
gieli -kiego.  <Z  Łć.  lilialis  =  należący  do  syna, 
córki,  dom.  eccle8ia  =  kościół  > 

X  Filjatrja,  i,  blm.  zamiłowanie  do  medycyny. 
<Now.  z  Gr.  fnos  =  przyjaciel -f-iatreia  =  lecze- 
nie > 

f  Filka,  I,  Ira.  I  p.  Fila:  Sarny  łapam  drugiej 
filki.  Pśn. 

Film,  u,  Im.  y  fot.  błona  żelatynowa.  <  Może 
=  firm-,  Łć.  iirmare  =  umocowywać,  utrwalać > 

Filodendron,  u,  Im.  y  p.  Watra.  <Now.  z  Gr. 
fdos  -  lubiący-j-dóndron  =  drzewo  > 

Filogienetyczny  przym.  od  Filogleneza:  Prawa 
filogienetyczne. 

Filogleneza,  y,  blm.  szereg  zmian,  którym  ule- 
gają gatunki,  historja  rozwoju  gatunków.  <Now. 
z  Gr.  fylon  =  ród,  rodzaj -|- gćnesis  =  pochodze- 
nie > 

X  Filoginja,  i,  blm.  słabość  do  kobiet,  kobieciar- 
stwo.     <Gr.  filogynfa> 


*  im) 


FILOOHAF 

Filograf,  u,  Im.  y  p.  Pantograf.  <Now.  z  Gr, 
filcs  =  lubiący  -|- -  gi'''^'"S  =  piszjjey> 

X  Filograiiowy  p.  Filigranowy:  Głowacz  to  wiel- 
ki, :ile  filogianowej  roboty.  Chodź.  (-  clujtry, 
]irzehie//łj). 

Fiioksera,  y,  Im.  y  otrad  pófpokrywi/,  naleiąo) 
do  mszyc ^  niszczący  icinnice.  <Now.  Z  Gr.  fflos  = 
lubiąey-|-i6rÓ6  =  suchy  > 

Filolog,  a,  Ira.  dzy  a.  OWie  I.  badacz  nauk  filo- 
logicznych. 2.  student  wydziału  filologicznego.  3. 
ucz.  ucze/i  gimnazjum  klasycznego.  <  Gr.  lilólo- 
gos> 

Filologicznie  przys.  od  Filologiczny. 

Filologiczny  przym.  od  Filologja:  Wydział  F. 
<(łr.  filologikos> 

Filologja,  i,  blra.  I.  ogół  nauk,  obejmujących  Ję- 
zykoznawstwo, literaturę  i  hislorję.  2.  wydział  Jilo- 
logiczny  w  uniwersytecie:  Chodzić  na  lllologję. 
<Gr.  iilolog'ia> 

Filomat,  a,  Ira.  ci  członek  stowarzyszenia  miłoś- 
ników nauki,  które  istniało  w  uniwersytecie  wdeń- 
skim  przed  r.  1823.      <Gr.   filomath^s> 

Filomatyczny  przym.  od  Filomat:  Towarzystwo 
filomatyczne. 

Filosemicki  przym.  od  Filosemita. 

Filosemita,  y,  Ira.  ci  przyjaciel  Żydów,  zwolen- 
nik Jilosemiiyzmu.  <Now.  z  Gr.  filos  =  przyja- 
ciel4-Semita> 

.  Filosemityzm,    u,  blm.    kierunek   przyjazny    dla 
Żydów. 

X  Filotechniczny  przym.  od  Fiioteohnja. 

X  Filotechnik,  a,  Ira.  cy  miłośnik  sztuk  pięknych. 
<Now.  z  Ur.  filos»=lubijicy-j-tdehne  =  sztuka > 

X  Filotechnja,  I,  blra.  zamiłowanie  do  sztuk  pięk- 
nych. 

Filować,  uje,  owal  I.  (o  lampie)  kopcić,  czadzić: 
Lampa  filuje.  2.  X  napełniać  płynem  naczynie. 
3.  X  karc.  ciągnąć  kartę.  4.  przen.  oszukiwać, 
szachrować,  kręcić:  Zawsze  mi  koło  Wielkanocy 
sfiluje  i  chyba  w  resursie  ś.  spowiada,  Wielis. 
5.  przen.  robić  wybór,  decydować  ś.:  Filując  sobie: 
czarno  czy  biało?  przechodziłam  ś.  po  iŁbie. 
Kaczk.     <Fr.  filer> 

Filowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Filować. 

Filozela,  I,  Im.  e  nić  Jedwabna  niekręcona,  uży- 
wana do  haftu.     <Fr.  fiIoselle> 

Filozof,  a.  Im.  owie,  [Filizof]  I.  miłośnik  mądro- 
ści. 2.  uczony,  specjalista  poświęcający  ś.  filozofji, 
autor  dziel  filozojicznych;  twórca  systemu  filozojiczne- 
go.  3.  myśliciel  wnikający  w  istotę  rzeczy;  pisarz 
biorący  rzeczy  głębiej,  bardziej  teoretycznie,  abstrak- 
cyjnie, pojęciowo:  Krasiński  był  nietylko  poetą, 
lecz  nielada  filozofem.  4.  człowiek  mądry,  wie- 
dzący, co  czynić  wypada  w  zawiłych  okolicznościach: 
Bądźże  tu  lilozofera!  5.  człowiek,  trzymający  ś. 
w  trybie  iycia  i  postępowaniu  pewnych  zasad,  nie 
ulegający  względom  praktycznym  a.  przygodnym 
okolicznościom,  rygorysta  iv  konsekwentnym  przestrze 
gania  wyznawanych  zasad.  6.  człowiek  poprzesta- 
jący na  małym,  skromnych  wymagań,  przekładają- 
cy niepodległość  ducha  nad  dobra  doczesne:  Zniósł 
ten  cios,  jak  na  filozofa  j>rzystało.  Nie  udawaj- 
że  niozola  obojętnego  na  przeciwności  życia!  Ir.: 
F.,  bo  mu  palce  z  butów  wyłażą.  Prz.  7.  czło- 
wiek niejasno,  zawile  s(idzący  o  rzeczach  pro.^tych, 
niepotrzebnie  a.  niefortunnie  biorący  na  kieł  w  rze- 
czach prostych,  oczywistych,  gdzie  wystarcza  zdrovoy 
rozsądek;  człowiek  niemądry,  pozbawiony  zdrowego 
rozsądku:  To  rai  F.  z  ciebie!  (=toś  mi  palnął 
głupstwo!).  F.,  co  lewarem  kluski  jada.  Prz.  F. 
i  Bonifratrów,  ^rz.  (  =  warjat).    <Gr.  filósofos> 


FILOZOFOWAĆ 

X  Filozofaster,    tra,  Im.    trowle    p.   Filozofek. 

<Włos.  filosofastro> 
Filozofek,  fka,  Im.  fkowie   I.  a.  X  Filozofaster 

lichy,  nędzny  filozof,  mędrek.     2.  |F.]    figlarz. 

fFilozofema,  tu,  Im.  ta  til.  p.  Filozofemat. 

Filozofemat,  u,  Im.  y  a.  a,  fFilozofema  fil.  I. 
kaide  oddzielnie  iDzięte  zagadnienie  jilozoficzne,  po- 
gląd a.  teorja  Jilozojiczna,  dotycząca  Jakiegoś  spe- 
cjalnego przedmiotu:  F.  przyczyny,  bytu,  celowo- 
ści, przestrzeni  i  czasu.  2.  sentencja  filozofczna. 
<Gr.  tilosófgma,  2  pp.  filosof^matos> 

Filozoficznie  przys.  od  Filozoficzny:  Zapatruje 
ś.  na  to  wszystko  F.  F.  biorąc,  jest  to  tałsz. 

FiloZOficznieĆ,  eje,  al  stawać  ś.  filozoficznym, 
pogłębiać  ś.  pod  iczględem  filozoficznym:  Umysł  je- 
go z  wiekiem  coraz  bardziej  filozoficznieje. 

Filozoficzność,  i,  blm.  rz.  od  Filozoficzny:  F. 
dzieła,  umysłu. 

Filozoficzny  (fil.  i  posp.)  przym.  od  Filozofja  = 
I.  a)  do  filozofji  naleiący,  w  zakres  filozofii  wcho- 
dzący: Pogląd,  termin  F.  Zasada,  metoda,  termi- 
nologja  filozoficzna.  Pojęcie  filozoficzne,  b)  filo- 
zojji  poświęcony,  małerję  filozoficzną  traktujący: 
Dzieło,  czasopismo  filozoficzne,  e)  filozofji  odda- 
ny, poświęcający  ś.:  Szkoła  filozoficzna.  Towarzy- 
stwo filozoficzne.  2.  do  filozofji  zdolny,  skłonny 
do  rozwaiania  rzeczy  ze  stanowiska  filozofji:  Umysł 
F.  3.  ze  stanowiska  filozofji  usprawiedliwiony: 
Grzech  F.  p.  GrzdOh.  4.  filozofów  zaprzątają^-y, 
przez  filozofów  poszukiwany:  Kamień  F.  p.  Ka- 
mień. 5.  a.  X  Fiiozofski  filozofom  właściwy:  Spo- 
kój filozoficzny.  Równowaga  ducha  filozofiezna. 
6.  chem.:  Świeca  filozoficzna  p.  Świeca.  <Gr. 
filosofik63> 

X  FliOZOfizm,  u,  blra.  fil.  mniemana,  rzekoma 
filozofija,  niby-filozofja,  mądrość  pozorna,  mędrko- 
wanie.    <Fr.  philosopłiisme> 

Filozofja,  i,  Im.  e  I.  zamiłowanie  do  lo^edzy,  do 
mądrości.  2.  nauka,  badająca  zasady  bytu,  pozna- 
nia i  działania,  badająca  istotę  wszechrzeczy,  dą- 
żąca do  wytworzenia  jednolitego  poglądu  na  świat, 
badająca  krytycznie  zasadnicze  pojęcia  nauk  spe- 
cjalnych i  syntezująca  najogólniejsze  wyniki  tych 
nauk,  teorja  nauki  wog.:  F.  teoretyczna,  prak- 
tyczna, metafizyczna,  pozytywna,  doświadczal- 
na, monistyczna,  dualistyczna,  idealistyczna,  rea- 
listyczna, spirytualistyczna,  materjalistyczna, 
mistyczna,  grecka,  indyjska,  chrześcijańska, 
arabska,  starożytna,  średniowieczna,  nowożytna, 
scholastyczna,  patrystyczna,  przedkantowska, 
pokantowska.  F.  Platona,  Hegla.  System  filozo- 
fji. Dzieje  filozofji.  Historja  filozofji.  3.  speku- 
lacja nad  istotą  Jakiegoś  przedmiotu,  czysto  teore- 
tyczne a.  abstrakcyjne  roztrząsanie  pewnefjo  przed- 
miotu: F.  przyrody,  ducha,  języka,  religji,  stylu, 
dziejów  narodu  polskiego,  miłości,  zdrowego  roz- 
sądku, zasady  bezwiednej,  wyzwolenia.  4.  ba- 
danie  a.  wykład  podstawowych  metod,  pojęć,  zasad 
i  praw  pewnej  nauki  a.  gałęzi  wiedzy:  F.  chemji, 
fizyki,  biologji,  historji.  5.  mądrość  w  życiu, 
trzymanie  ś.  pewnych  zasad,  surowość  i  konsekwen- 
cja w  trybie  życia:  Musimy  ś.  zdobyć  na  nieco 
filozofji  w  życiu.  6.  mądrość  głęboka,  zawiła, 
niedostępna  dla  ludzi  pospolitych:  To  już  F.!  Nio 
taka  to  znów  F.,  żeoyśray  nie  mogli  dać  sobie 
rady.  Na  to  nie  potrzeba  filozofji,  dość  głowy  na 
karku.  7.  wydział  fil.  w  uniwersytecie;  kurs  fil. 
w  dawnych  szkołach  i  w  seminarjach  duchownych: 
Chodzić  na  filozofję.     <Gr.  filosoffa> 

Filozofka,  i,  Ira.  I  forma  ż.  od  Filozof. 

Filozofować,  uje,  0Vyal  I.  myśleć,  roztrząsać, 
badać  w  duchu  filozofji,  roztrząsać  istotę  rzeczy.  2, 


743 


■PILÓZÓPOWANIE 


FINANCMINISTER 


gl(^holco^  mądrze  myileó,  zapuszczać  S.  w  głębokie 
zaciekania,  spekulacje:  Po  co  tu  tyle  F.,  tu  dzia- 
łać trzeba.  3.  mędrkować,  brać  rozumem  na  kieł: 
l^różno  filozofujesz,  rzecz  jest  prosta.  <Qr.  fi- 
lusofein> 

Filozofowanie  a,  bira.,  czynność  cz.  Filozofo- 
wać: Kpikurejczykowie  ulubili  sobie  F.  na  bie- 
siadach. 

XFilozof8kl  p.  Filozoficzny:  Wieść  żywot  P. 
XPo  filozofsku  j)rzys.  jafc  zwykli  jHozofotoie:  Żyć 
po  filozofsku. 

[Flisz,  u,  Ini.  e]  roL  wole  oko  (caltha  palu- 
stris).     <?> 

XFil8ztok,  a,  Ira.  i  tap.  rodzaj  widełek  do  re- 
gulowania wyściełania  w  muszle.  <Nm.  Filllstec- 
ke(n)> 

Filterprasa,  y,  Im.  y,  Filtrprasa  cukr.  filtr  do 
oddzielania  od  szlamu  (błota)  soku  po  saturacji 
i  kryształów  cukru  od  patoki,  in.  błotniarka. 
<Nm.  Filtrierpresse> 

1.  Filtr,  u,  Im.  y  warstwa  materji  porowatej', 
służącej  do  Jiltrownnia,  in.  Xs<'^czek,  X  c  e- 
dzidJo,  Xprzesącznik.  Przen.:  Drżę  o  to, 
by  z  filtru  słówek  zbyt  subtelnych  nie  uleciał 
aromat  uczuć  nieśmiertelnych.  Kon.  <Śr.  Ł6. 
filtrum> 

2.  Filtr,  u,  Im.  y,  X  Filtrum  napój  miłosny: 
Dały  mu  pić  F.  miłosny.  Krasz.     <Qr.  ffltron> 

Filtracja,  i,  Ira.  e  p.  Filtrowanie. 

Filtracyjny  przym.  od  Filtracja:  Dno  filtracyj- 
ne (=  służące  do  oddzielania  brzeczki  od  masy  za- 
ciernej,  in.  d  n  o  c  e  d  n  e).  Kadź  filtracyjna  p.  Kadź. 

Filtrat,  u,  Im.  y,  X  Przesącz  produkt  z  Jiltro- 
tcaitia,  ciecz  przecedzona  przez  bibidę. 

Filtrować,  uje,  ował  oddzielać  ciecz  od  ciała 
stałego  za  pomocą  warstwy  porowatej,  przepuszcza- 
jącej ciecz  klarowną,  a  zutrzyinującej  ciało  stale, 
cedzić,  przecedzać.  Przen.:  Lampa  filtrowała  swe 
światł'^  przez  skrzydła  ponsowego  motyla.  Haj. 
( =  prze/mszczała).  F.  Ś.  przechodzić  przez  filtr, 
sączyć  ś.;  przen.  przechodzić,  przedostawać  i.,  wy- 
dobywać L:  Obłoki  dymu,  filtrującego  ś.  przez 
antypkę.  Jeż.     <Śr.  Łć.  filtrare> 

Filtrowanie,  a,  bira.,  Filtracja  czynność  cz.  Fil- 
trować. 

Filtrprasa,  y,  Ira.  y  p.  Filterprasa. 

X  Filtrum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  p.  2. 
Filtr. 

Filucha,  y.  Im.  y  zł.  p.  Filicha. 

Filunek,  nku,  Im.  nkl  p.  Filung.  <Nm.  FUl- 
lung> 

Filung,  u,  Ira.  i  I.  a.  Filunek,  fFolunk,  X  Fl- 
lunk,  [Filąg]  rzera.  ramka  razem  z  zamkniętą  przez 
nią  płaszczyzną  prostokątną  wklęsłą,  jako  ozdoba 
lu  wyrobach  stolarskich,  in.  otoczy  na.  2.  zdń. 
p.  Pilaster.     <Nra.  FUllung> 

X  Filunk  u.  Im.  i  p.  Filung. 

Filunkowy  przym.  od  Filunek. 

Filura,  y,  Im.  y  praw.  (w  Galicji)  lista  dorę- 
czeni.    <Fr.  filure> 

[Filurt,  a,  Ira.  y]  p.  Filut. 

IFiluazka,  i.  Im.  if  zool.  p.  Ledwuchna.     <?> 

Filut,  a,  Ira  cl,  [FilurtJ  \.  frant,  oszust,  krętacz, 
matacz,  zwodziciel,  ćwik,  lis  szczwany:  F.  grzecznie 
fi.  kłania,  ."łodkira  tonera  mówi,  a  gdy  zwiedzie 
głupiego,  z  prostoty  ś.  śraieje.  Dra!  2.  jako 
przym.  chytry,  przebiegły,  szpakami  karmiony,  prze- 
mądrzały: F.  baba.  Zdr.  Filutek.    <  Fr    fllou> 

Filutek,  tka  I.  Im.  tkowie  p.  Filut  (o  dzieciach). 
?.  I'^ihitkf.  Im.  kosmyki  włosów  spomadowane,  ukła- 
(.'..       ;         .       ■•  ."(-'y     )  .,'     >:k-oiiii:rh     w    półi>brnczki : 


Pani  Eusfaclija  z  filutkami  na  skroniach  i  w  po- 
cerowanej, ale  jedwabnej  sukni.  Orzesz. 

Filuterja,  i,  blm.,  Flluterność,  X  Filuterstwo, 
X  Filutostwo  chytrość,  przebiegłość,  frantostwo,  krę- 
tactwo, matactwo.    <Fr.  filouterie> 

Filuternie  przys.  od  Filuterny:  Patrzeć  na  ko- 
go F. 

Filuterność,  I,  blm.  rz.  od  Filuterny,  p.  Filute- 
rja. 

Filuterny,  X  Filutorski  frantowski,  chytry,  prze- 
biegły a  na  pozór  ujmujący:  Uśmiech  F.  Rumie- 
niec Zosi  i  minka  filuterno-radosna  odpowiedzia- 
ły mi  za  nią.  Orzesz.     <p.  Filut  > 

XFiluterski  p.  Filuterny. 

xFiluter8ko  przys.  od  Filuterski. 

X  Filuterstwo,  a,  blm.  p.  Filuterja. 

Filutka,  i,  Ira.  i  forraa  ż.  od  Filut. 

Filutki,  ów,  blp.  p.  Filutek. 

[Filutny]  sprytny,  mądi~y. 

X  Filutostwo,  a,  blm.  p.  Filuterja:  Snowieszczek 
przepowiadania  fundują  ś.  na  samym  filutostwie. 
Boh. 

XFilutować,  uje,  owal  być  filutem:  "W  grze 
oszukiwać  i  F.  L. 

X  Filutowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Filutowaó. 

Filutowaty  zakrawający  na  filuta. 
Fila,  y.  Im.  y]  p.  Chwila.   Zdr.  [Fiłka]. 
Filka,  i,  Im.  1]  p.  Fila. 

Flmera,  y.  Im.  y]  I.  chimera.  2.  świnia  (w  za- 
gadce).    <=  Chimera  > 

[Fimery,  ów,  blp.J  chimery:  F.  Xobi6=dąsać  ś. 
<p.  Chimera  > 

Fimfa,  y,  Ira.  y  p.  Finfa:  Jabyra  miała  zapo- 
mnieć jego  fimf,  przekąsów?  Zabł. 

X  Fin,  a.  Im.  y,  X  Fint,  X  Fyn  filut,  lis  szczwa- 
ny, szpakami  karmiony,  ćwik:  Cały  F.  z  dziada, 
chciał  ranie  g.  pozbyć!  L.  <Fr.  fin  =  zręczny, 
przebiegły > 

Finalnie  przys.  od  Finalny,  ostatecznie,  koniec 
końców,  nakoniec,  w  ostatku,  w  konkluzji,  nareszcie, 
wreszcie:  Rozraawiani  z  nią  nieco  dłużej,  ale  F. 
emabluję  pannę  Różę.  Rod. 

Finalny  ostateczny,  końcowy,  zamykający,  konklu- 
dujący: Finalna  rezolucja,  odpowiedz.  Koft.  <Łć. 
finalis> 

FInal,  u.  Im.  y  I.  (w  muzyce,  pieśni,  sztuce  tea- 
tralnejj  ustęp  końcowy,  zakończenie,  koniec.  Przen.: 
Na  F.  szmerów  muszych  i  ptaszęcej  wrzawy 
odezwały  ś.  chórem  podwójnym  dwa  stawy. 
Mick.  2.  przen.  koniec,  zakończenie,  skutek,  rezul- 
tat, wynik,  rozwiązanie:  Taki  był  F.  całej  tej 
sprawy.  Finałem  dni  takich  pięknych  było  na- 
bożeństwo dziękczynne.  Roi.  3.  muz.  najgrubszy 
ton  to  muzyce  (szczeg.  w  organach).    <Fr.  finał  > 

fFinanoarz,  a,  Ira.  e  p.  Financer.  Gil. 

tFInancer,  a,  Im.  rzy  a.  owie,  fFinancarz  I.  a. 

[Finanoyr]  urzędnik  skarbowy.  2.  spekulant:  Na* 
eźli  ś.  financerowio,  którzy,  pożytek  swój  upa- 
trując, poczęli  monetę  drobną  robić.  Gostk.  <Fr. 
financier> 

tFInancerskl  przym.  od  Financer:  Przemysły 
ludzi  financerskich  ustać  musiały.  Gostk. 

fFinancerstwo,  a,  Im.  a  obroty  a.  spekulacje 
pieniężne,  giełdowe,  uganianie  i.  za  zyskami  pie- 
niężnemi,  bankierstwo:  Trzeba,  żeby  ira  ś.  droga 
do  tych  financerstw  zagrodziła,  żeby  pieniądzmi 
tak  nie  handlowali.   Gostk. 

X  Financminisłer,  tra,  Im.  trowie  minister  finan- 
sów, podskarbi:  Moja  babina  taki  F.,  że  nam  na 
wszystko  wystarcza.  ł3ał.  <Nm.  Finnn/niini- 
stor> 


744 


'  riNANCTR 

[FInancyp.  a,  Ira.  rzy  a.  owie]  p.  Financer. 

Finanse,  ów,  blp.  I.  skarb  państwa,  skaiiioiooió^ 
administracja  dochodami  państwa:  Minister  tinan- 
6ÓW.  2.  wog.  stan  majątkowy,  dochody,  intraty,  in- 
teresu pienięine,  fundusze:  Jak  stoji^  twoje  F.? 
<Śr.  Ł6.  financia,   Włos.   finanza,  Fr.  finance> 

X  Finanserja,  i,  blm.  zajmowanie  i.  interesami 
pienięinemi,  spekulacje  pienięine,  zdobywanie  bo- 
gactw: Cynizm  jest  wykwitem  finanserji:  chciwo- 
ści, zawiści,  gorjjczkowych  zabiegów,  pospolitej 
pretensjonalności,  przesytu. 

Finansista,  y,  Im.  śoi  I.  znający  ś.  dobrze  na 
Jinansach,  na  obrotach  pieniężnych.  2.  biegły  w  nau- 
ce o  Jinansach,  autor  dzieł  o  Jinansach^  wykładający 
naukę  skarbowoici.  3.  bogacz,  kapitalista,  speku- 
lant, uganiający  ś.  za  zyskiem,  operujący  pieniędzmi: 
Sławny  F.,  który  tylu  ludzi  doprowadził  do  rui- 
ny raajfjtkowej.     <Z  Fr.  financier> 

Finansować,  uje,  owal  han.  wprowadzać  na  gieł- 
dę papiery  pieniężne,  świeżo  wypuszczone  a,  nie  ma- 
jące jeszcze  kursu  wiród  publiczności.  <Fr.  finan- 
cer > 

Finansowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Finanso- 
wać. 

Finansowo  przys.  od  Finansowy,  majątkowo: 
Dobrze  stoi  F. 

Finansowość,  I,  blm.  rz.  od  Finansowy,  skarbo- 
wośó. 

Finansowy  I.  przym.  od  Finanse,  sfcarJowy,  pie- 
nięzny:  Towarzystwo  finansowe.  Spółka  finanso- 
wa. Kapitał  finansowo-spekulaeyjny.  Małżeństwo 
to  było  małżeństwem  z  rachuby  finansowo-towa- 
rzyskiej.  Jeż.  Bieda  finansowa.  Mick.  (  =  brak 
pieniędzy).  Ciężkie  położenie  finansowe.  Chm. 
(=materjalne).  2.  kapitalistyczny,  pluiokratyczny, 
bankierski:  Świat  finansowo  -  kapitalistyczny. 
Znanij  był  figurą  w  finansowym  świecie.  Bał. 
<p.  Finanse  > 

[Findebais,  u,  Im.  y]  p.  Kinderbalsam.  <Prze- 
robiono  z  Nm.  Kinderbalsam  > 

Fines,  a,  Im.  y  I,  człowiek  chytry,  przebiegły, 
frant,  Jilut.  2.  X  w  Im.  wybiegi,  fortele.  <Fr. 
finesse  dosł.  =  dowcip,  przenikliwość,  wybieg, 
fortel > 

X  Finesa,  y,  blm.  subteUioió,  delikatność,  finezja, 
wyrafinowanie. 

Finetl(a,  i,  Im.  i  kołnierz  marszczony  u  sukni 
kobiecej  z  materjału  odmiennego  od  reszty  sukni. 
<Fr.  fin  ot  te  > 

Finezja,  i,  Im.  e  I.  dowcip  delikatny,  subtelny; 
delikatność,  subtelność:  Scena  dąsów  kochającej  ś. 
pary. oddana  z  jakąś  serdecznie  swojską  fine- 
zją. Śpiew  pełen  uczucia,  finezji,  artyzmu.  Fine- 
zje architektoniczne  i  snycerskie.  2.  filuterja, 
chytrość,  przebiegłość,  spryt,  bystrość,  rzutkość  umy- 
słu.    <Włos.  finezza> 

Finfa,  y.  Im.  y,  Fimfa  I.  dym  przez  rurkę  pa- 
pierową w  nos  puszczony.  2.  przen.  przytyk,  przy- 
mówka,  przygryzka,  gorzka  pigułka;  a/ront,  znie- 
waga, obelga:  Robić,  puszczać  komu  finfy.  Do- 
stać finfc.  Pożyczył  tynfami,  oddaje  finfami. 
Prz.  3.  X  woj.  podkop  zrobiony  w  celu  przerwa- 
nia eksplozją  robót  podziemnych  nieprzyjaciela,  in. 
kamuflet,  policzek.  <  Por.  Cześ.  fifka  = 
8zezutek> 

X  Fingara,  y,  Im.  y  księżyc:  Przy  bladym  świet- 
le wschodzącej  fingary   widziano    giaura.   Mick. 
<  „Fingara  jest  Febe,  czyli  księżyc  wschodnich  i 
narodów."   Mick.>  I 


FIRANKA 

fFingować,    uje,    owal    podrabiać,    fałszować: 
Pingował  listy    hetmana   litewskiego   Grzegorza 
Chodkiewicza.     <Łć.  fingere> 
•J-FIngowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.    Fingować. 
fFinik,  a.  Im.  i  daktyl:  Niech  będzie  dany  bra- 
ci   po  jednemu    finiku    a.    daktylu.    Pim.     <Gr. 
foinix,  2  pp.  foinikos,  przez  Ssłow.  finiki> 
jFinikinidyni  nieod.]  chinioidinum.    Por.   Smolą. 
Finisz,    u,    Im.  e  koniec    wyścigu,  kiedy   jeidictj 
rozwijają     największą     szybkość:     X.     posiada    F. 
znakomity.    "Wziął   go    na    finiszu.     <  Ang    fi- 
nish> 

Finiszować,  uje,  owal  koń.   rozwijać  największą 
szybkość  podczas  finiszu. 
Finiszowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Finiszować. 
[Finka,  i.  Im.  ij   kaftan,  spencer.     <?> 
X  Finostwo,  di,  mm.  finezja,  filuterja,  frantostwo, 
chytrość,  przebiegłość,  wybiegi.     <  p.  Fin  > 

Finszpindel,  dla,  Im.  die  ręk.  rodzaj  młoteczka, 
tłuczka  z  drzewa  bukszpanowego,  do  przi/klepywa- 
nia  rękawiczek  przy  ich  tresowaniu.  <Nra.  Fein- 
spindel> 

X  Fint,  a,  Im.  y  p.  Fin :  Co  to  za  F.  dziewczy- 
nal  L.     <p.  Fin> 

Finta,  y,  Im.  y  I.  X  zmyślenie,  udanie,  fortel: 
Fintą  pod  pokrywką  cnoty  tai  złośliwe  przymio- 
ty. Jabł.  2.  fecht.  pozorny  zamach:  Ćwiczenie 
ręki  w  pchnięciach ,  cięciach  i  fintach.  Jeż. 
<Wło3.  finta  > 

Fińszozyzna,  y,  blm.  I.  język  fiński:  Mówić 
czystą  fińszczyzną.  2.  wog.  wszystko  co  fińskie, 
świat  fiński.     <0d  nazwy  plemienia  Finnów> 

Flooli,  a,  Im.  y  p.  Fiok:  Cóż  to  za  dzie- 
weczka?... na  głowie  bez  żadnego  fiocha.  Słów. 
<p.  Fiok> 
Fioozek,  czka.  Im.  czki  p.  Fiok.  Jord. 
Fiok,  a.  Im.  i,  Fiocil  I.  kjitas,  chwast,  ozdo- 
ba u  koni:  Te  dzwonki,  ten  F.  biały  przy  tym 
wielkim  czubie.  Zabł.  2.  częś.  w  Im.  strój  prze- 
sadny, oryginalny,  zwracający  uwagę  na  głowie  ko- 
biecej; lok,  pukiel :  W  fioki  przystroiła  głowę. 
Zdr.  Fioozek.     <Włos.  fiocco> 

Fioka,  I,  Im.  I  kobieta  lekkomyślna,  trzpiot,  stroj- 
nisia:  Smorgońska  fioko!  fiu  fiu  w  głowie!  Słów. 
<p.  Fiok> 

Fiokować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  ubierać  ś.  w  fioki; 
stroić  ś.,  elegantować  ś.  śmiesznie,  przesadnie. 

Fiokowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fio- 
kować ś. 

[Fir,  a,  Im.  owie,  Fiyr]  dowódca.  <Nm.  FUh- 
rer  > 

[Fira,  y,  Ira.  y]  kobieta  rozpustna.     <?> 
fFiraciicentel,   tla  a.  tela,  Im.  tle  a.  tele  gór. 
miara   długości —  ^j^^  części  kopalni.   <Z  Nm.  Vier- 
undseehszigstel    dosł.  =  sześćdziesiąta    czwarta 
część > 

Firajza,  y,  Im.    y  pow.    narzędzie    do    żłobienia 
kanciastych  dziur  w  piaście  koła.     <Nm.  Quirlei- 
sen  > 
fFiramka,  I,  Im.  i  p.  Firanka. 
Firaneczka,  i,  Im.  i  p.  Firanka. 
Firanka,  I,  Im.  I,  fFiramka,   fFirhanka,  fFIr- 
oiianka,   fWieriianki    Im.,   [Foranka]    I.    zasłona, 
opona;  połowa  kotary:  F.  u  okna,  łóżka.   Podwój- 
na   kotara,   której    uchylona    F.    pozwalała   do- 
strzec znak  Zbawiciela.  Skarb.    Pod   atłasowym 
śpię   cieniem    firanek.    Mick.    (z=  kotar).    Przen.*. 
Pocfnieś  no  jeno  one  firanki  z  oczu.  Sienk.  (  =  rzęsy). 
Matka  nad  nim  (dzieckiem)  zwiąże  firanki  majowe. 
Mick.  (=:galęzie  z  liśćmi).  Po  przez  podwójną  fi- 
rankę drzew  tej  alei  widać  zakręty  trawników. 


745 


Fm  ASY 


PIHTAĆ  ś. 


Zag.  2.  w  Im.  żart.  lachj,  szmafy,  strzępy  loiazące: 
Z  pod  surduta  wylażij,  mu  firanki.  3.  [Firanki] 
żart.  koszula  na  spodnie  wypuszczona.  Zdr.  Fira- 
neczka.    <N«.  daw.  Filrhang> 

Firaay,  ów,  blp.  zł.  drzm.  <Może  Gr.  thfra 
({)od]ug  wymawiania  Ngr.  fira)  =  drzwi,  a.  LiL 
i'ora8  =  za  drzwi  > 

X  Firc,  a,  Im.  owie  książę:  Oszczercę  gniazda 
żywczego  przewierzgli  w  ob  -ycli  firców  i  rata- 
jów. "Wor.     <Nm.  FQrst> 

Fircentag,  u,  Im.  i  p.  Fercentag. 

tFirchanka,  i,  Im.  i  p.  Firanka. 

X  FIrcyczka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Fircyk:  Po- 
rzucił fircyezkę,  chcąc  w  domu  gospodarnej,  nie 
zaś  trwoniącej  majątek  żony.  Karp. 

X  FiroyfuszkI,  szek,  blp.  włosy  poskręcane^  lo- 
ki, pukle,  filutki:  Włosy  mu  żelazkami  przypie- 
kali, dziwne  z  nich  czyniąc  F.  Sienk.     <?> 

Fircyk,  a,  Im.  I  I,  elegant,  szarmant,  modniś, 
f/alant,  dandys,  frant,  strojniś:  Widziano  djabłów 
wysmuknionych  na  fircyków.  Oss.  2.  trzpiot, 
sowizdrzał,  letkiewicz,  toiercipięla,  wietrznik,  świ- 
szczypała, pusloglów,  postrzeleniec,  szałaput,  pustak, 
kręcicki,  pędziwiatr,  wścibski:  F.  ma  nos  ogarzy, 
wszędy  s.  on  dowie.  Nar.  F.  w  zalotach.  Zabł. 
<Może  Nin.  fertig  =  1)  gotów,  2)  zwinny;  por. 
Fertyczny  > 

Firoykować,  uje,  owal  bawić  ś.  w  fircyka,  trzpio- 
łaó  ś.,  szastać  ś.:  Wdowa  doświadczona  zna  pro- 
porcję i  nie  każe  F.,  po  kuligach  balansować. 
Fred.  A. 

Fircykowanie ,  a,  blm.,  czynność  cz.  Firoyko- 
wać. 

FIrcykowaty  zakrawający  na  fircyka,  taki  Jak 
n  fircyka:  Usposobienie  flrcykowate. 

Fircynela,  1,  Im.  e  kobieta  płocha,  lekkomyślna, 
kobieia-fircyk.  Słów.    <  Przerobiono  z  Fircyk  > 

Firenk,  a.  Im.  owie  cudzoziemiec  z  Europy  za- 
chodniej na  Wschodzie.   <Tur.  F(i)renk  =  Frank  > 

FIret,  u,  Im.  y  I.  druk.  spacja  gruba  na  szero- 
kość pisma,  in.  c  z  w  a  rt  n  i  k.  2.  gra,  polegająca 
na  rzucaniu  firetów  drukarkich.     <  Nm.  Viereek  > 

[Fir  fir  fir]  I.  naśladowanie  głosu  skowronka 
i  wróbla:  Skowronek  o  kolędę  prosi:  fir  fir  fir, 
tak  prosi.  2.  naśladowanie  szelestu  lotu  ptaków. 
3.  przywoływanie  wróbli.     <Dźwn.  > 

[Flrgać,  a,  al]  p.  Wierzgnąć.     <Dźwn.> 

[Firganie,  a,  blm.l  czynność  cz.  Firgaó. 

[Firgnąó,  nie,  nątj   p.  Wierzgnąć. 

[Firgnięcie,  a,  biiu.]  czynność  cz.  Firgnąć. 

fFlrhanka,  I,  Im.  I  p.  Firanka. 

t  Firka,  i.  Im.  i  I.  moneta  miedziana  wartości 
czterech  groszy.  2.  przeu.  drobnostka,  bagatela, 
fraszka,  figa^  nic,  zero:  Kiedy  ś.  odrodzą  od 
swych  wielkich  przodków,  mam  ich  za  firkę  i  za 
prostych  clil'>nów.  Opal.    <ZNm.  vier  =  eztery> 

1.  [Firka,  t,  Ira.  I]  I.  ptaszek  podobny  do  sikory. 
2.  dziewczyna  trzpiotowata,  roztrzepana :  Skaranie 
boże  mieć  pod  okiem  takie  firki,  co  to  pacierza 
nie  umieją,  o  ścierce  i  o  porządku  nie  pomyślą. 
Kórz.  A  co  to  za  F.  ogoniasta?  Sienk.  <Diwn.> 

2.  [Firka,  I,  Im.  I]  przyrząd  do  kręcenia  sznu- 
rów na  sieci.     <Zap.  Nm.  Quirl> 

(Firlaczek,  ezka.  Im.  ozkij  p.  FIrlak. 

iFirlać,  a,  al,  Fyriać)  (o  płynach)  kłócić,  mie- 
szać, mącić,  bełtać:  Firlane  piwo.  Kolb.  <Nm. 
ijuirlen> 

[Firlak,  a,  Im.  I]  koziołek  do  rozbełtania,  roz- 
inirszanin  mleka,  iuru  i  ł. p.  Zdr.  IFIrlaczek].  Por. 
Firle|ek,  Firlać,  Kwirl.     <p.  Firla(^> 

[Firlanie,   a,  Mm.]  czynność  cz.  Firlać. 


[Firlej,  a,  Im.  e]  zool.  p.  Ledwuchna.  <?  Je- 
żeli od  nazwiska  rodowego  Firlej,  to  z  Nm.  daw. 
Fllrleger  (  =  Nm.  Vorleger)  =  krajezy  > 

Firleja,  ów,  blp.  I.  f  a,  fFierleje  zabawy,  figle, 
kpiny,  kpinki,  koncepty,  żarty,  drwiny,  drwinki,  szy- 
derstwa, burdy:  Stroi  baba  F.,  kiedy  sobie  podle- 
je. Prz.  Stroić  z  kogo  F.  =  kpić,  drwić,  żartować, 
szydzić:  Gdy  ś.  z  niego  śmieją,  temu  ś.  też  śmie- 
je, nie  widząc,  iż  to  z  niego  tak  stroją  F.  Prof. 
2.  [F.]  składkotua  zabawa  wiejaka,  urządzana  przez 
dziewczę'a  w  zimie.  3.  [F.]  świecidełka,  błyskotki, 
zabawki:  Panny  firlejami  wystrojone.  <Śr.  Gm. 
virlei  =  taniec    z  pie.<niaini,   z  Fr.  daw.  virelai> 

[Firlejek,  jka,  Im.  jki|  mątewka,  kołatawka.  Por. 
FIrlak,  Kwirl.     <Nm.  Quirl> 

Firletka,  i,  Im.  I,  t^ferietka,  fKnot,  tKnotow- 

nica  bot.  (lyehnis)  roś.  z  rodziny  lepnicowatych. 
Gatunki:  a)  F.  gaształd  a.  gas  z  tald  (1.  chal- 
cedonica),  niek.  P  ło  mień  czy  ki  e  m,  Gasz- 
twą,  Krzyżakami  zwana;  b)  F.  kąkol 
zwyczajny  a.  Kąkolnica  (1.  githago),  niek. 
Czarnuchą  a.  Czarnuchą  żytnią.  Czar- 
nuszka zwana;  c)  F.  kwiat  Jowisza  (1. 
flos  Jovis);  d)  F.  poszarpana  (1.  lios  cuculi), 
niek.  Smolanką  a.  Kukułką,  Kukułeczką 
zwana;  e)F.  różyczka  a.  różyczka  Pan- 
ny Marji  (1.  coeli  rosa);  f)  F.  smółka  (1. 
yiscaria).  <Nm.  Quirl  =  mątewka,  dla  podo- 
bieństw.t  kształtu  > 

[FIrlik,  a,  Im.  I]  mała  beczułka  (np.  do  piwa, 
wódki),  czwarta  część  beczki  stemplowanej.  <Z  Nm. 
vier  =  cztery  > 

[FlrlutJ  p.  Chwierut. 

Firma,  y.  Im.  y  1.  miano  handlu,  przerinębier- 
stwa,  urzędowa  Jego  nazwa  z  nazwiska  właściciela 
a.  godła  złożona:  F.  stara,  zasłużona.  F.  spółko- 
wa  (  =  imic  a.  godło  urzędowe  spółki).  F.  na  wy- 
robach (=  marka,  stempel  z  wyrażeniem  firmy). 
2.  przen.  handel,  przedsiębierstwo,  zakład  oznaczo- 
vy  firmą:  Z  jego  firmą  wydawniczą  wiążą  mię 
stosunki.  3.  przca.  nazwisko  czyjeś,  reprezentuj  i- 
ce  Jakąś  sprawę,  pracę,  reputacja  ustalona:  Licha 
F.,  nie  ma  ś.  ocTioty  czytać.  4.  X podpis  a.  spo- 
sób podpisywania.     <Włos.  firma  > 

Firmament,  u.  Im.   y,   [Fermamant,  FurdamentJ 

sklepienie  niebieskie,  niebo,  nieboskłon:  Gwiazdy 
na  firmamencie.     <Łć.  fir;uamentum> 

FIrman,  u.  Im.  y,  Ferman  rozkaz,  rozporządze- 
nie sułtana  a.  szacha.  <  Przez  Tur.,  z  Prs.  fer- 
man > 

Firmant,  a,  Im.  ci  użyczający  nazwiska  swego 
dla  firmy,  przedstawiciel  firmy.     <p.  Firma  > 

Firmowość,  I,  blm.  przywiązywanie  wielkiej  wagi 
do  firmy,  do  ustalonej  reputacji.  Haj. 

Firmowy  przym.  od  Firma:  Wspólnik,  regiestr 
F.  Spółka  firmowa.  Przen.  inaj(icy  dobrą  firmę - 
ustaloną  sławę,  znany,  głośny:  Redakcje  z  nie- 
ufnością patrzą  na  utwory  niefirraowych  auto- 
rów. Haj. 

[FIrmusy,  ów,  blp.]  wąsy:  Ceruchnlczko,  m:i 
ten  kocur  fusy?  —  Ja,  ja,  pani  mamo,  i  piękne 
F.   <Czes.  frnousy  blp.  > 

Firn,  u.  Im.  y  gie.  śnieg  ziamitty  na  dolnrj 
granicy  wiecznyon  śidegów.     <Nm.    Firn> 

Firniks,  u,  Im.  y  pokost.  <Nm.  Firniss,  ze  Śr. 
Łć.  vernix> 

Firszt,  u,  Ira.  y  gór.  dach,  wierzch  chodnika; 
pokład  ziemny  względem  niższego,  strop.  <Nm. 
First > 

[Firtać  się,  a  ś.,  al  ś.]  p.  Ferlać.     <Dźwn.> 


740 


riRTANIE   S. 

fFirfanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  oz.  Firtaó  ś. 

fFirtelnlk,  a,  Im.  cy  urzędnik  poUa/Jny,  poli- 
cjant: Firtelnicy  nie  dopuszczij  go  nigdzie.  Krasz. 
<Z  Nm.  Vlertel  =  czwarta  część,  kwartał  (mia- 
sta) > 

[Firut]  p.  Chwierut. 

X  Firzao,  a  a.  u,  Im.  e  (Fir-zac)  hlacha,  stn- 
vńana  przed  ottuorem  pieca  hutnego.  <  Nm.  Vor- 
6atz,  daw.  Flirsatz> 

Fl8  nieod.  I.  muz.  ^  a)  nuta  f  z  krzyiykiem, 
czyli  podwyiszona  o  pól  tonu,  równająca  ś.  ges  (na 
narzędziach  utemperowanych).  b)  tonacja  majorowa 
o  sześciu  krzyżykach,  minorowa  zaś  o  trzech:  Kon- 
cert (z)  fis  major,  minor.  2.  "Wzi<;ić  kogo  na 
F.  =  tcziąć  na  muchę,  zajść  z  mańki,  wziąć  na  wędkę, 
na  plewy,  na  katcat,  podejść,  załapać,  okpić,  oszu- 
kać: Djabn  nadali,  jak  mię  wzięły  na  F.l  Wilcz. 
<F'  muz. -f--is,  eeclia  krzyżyków  > 

[Fisfak,  a.  Im.  i]  człowiek  sprytny,  frant.  <Z  Nm. 
Fixfax  =  oszustwo,  kuglarstwo> 

Fisharmonijka,  i,  Im.  I  p.  Fisharmonja. 

Fisharmonika,  I,  Im.  i  p.  Fisharmonja. 

Fisharmonja,  i,  Im.  e,  Fisharmonika,  Harmon- 
jum,  Meiodykon,  Organki  muz.  narzędzie  klawiszo- 
we, naśladujące  dźwiękiem  organy,  wydające  głos 
drganiem  języków  metalowych,  o  miechu  i  pedałach. 
Zdr.  Fisharmonijka.  <Now.  z  Gr.  fysaa  =v  na- 
dymad-f-harmonia  =  harmon  ja  > 

Fisis  nieod.  muz.  nuta  f  z  krzyżem,  t.j.  z  po- 
dwójnym krzyżykiem,  czyli  podwyższona  o  ton,  rów- 
nająca ś.  g  (na  narzędziach  utemperowanych). 
<F  muz. -j--isis  =  cecha  krzyżów  > 

FIsk,  u.  Im.  I,  Fiskus  I.  skarb  publiczny,  do- 
chody państwowe,  skarb  państwa.  2.  niek.  proku- 
ratorja.  <Łć.  fiscus  dosł.  =  worek  na  pieniądze; 
skarb,  kasa> 

Fiskalis,  a,  Im.  owie  p.  Fiskał:  Do  odpowiedzi 
na  zarzuty  przez  wielebnego  fiskalisa  pociągnię- 
ci byli.     <Łć.  fiscalis> 

Fiskalizm,  u,  blm.  system  administracyjny  na- 
kładania na  wszystko  jak  największych  podatków. 
<p.  Fisk> 

Fiskalnie  przys.  od  Fiskalny. 

Fiskalność,  i,  blm.  I.  rz.  od  Fiskalny,  skarho- 
■wość.  2.  fiskalizm,  obciążanie  podatkami :  Wzros- 
ła w  podatkowaniu  nierówność,  F.  Nie  pomog- 
ła ta  F.,  a  butni  książęta,  do  wielkiej  często 
przychodząc  nędzy,  mamili  ziemię,  sprzedając 
ją  krzyżakom.  Szuj. 

Fiskalny  I.  przym.  od  FIsk,  sfcar&ou>y:  Urzędnik 
F.  Dobra,  prawa  fiskalne.  2.  podatkowy:  System 
fiskalnych  uciążeń.  Szuj.     <Łć.  fiscalis> 

Fiskal,  a.  Im.  OwIe  I.  urzędnik  skarbu  publiczne- 
go. 2.  a.  Fiskalis  prokurator  konsystorski,  insty- 
gałor  duchotuny.  3.  f  chciwiec,  zdzierca,  wyzyski- 
wacz, drapieżnik:  Co  tych  fiskałów  u  nasi  co 
szlachcic,  co  dzierżawca,  co  arendarz,  wszystek 
ich  zamysł,  aby  worki  natkali.  Birk.  4.  prow. 
szjdeg.     <Łć.  fiscalis> 

Fiskus,  u,  Im.  y  p.  Fisk:  Prokuratorję  nazywa- 
ją także  fiskusem.  Rog.     <p.  Fisk> 

fFIstek  tylko  w  wyrażeniu:  F.  za  F.,  listek 
za  listek  =  tce<  za  wet,  piękne  za  nadobne.  <Zap. 
Nm.  Fist  =  rodzaj  grzyba> 

[Fistuga,  i,  Im.  I]  I.  zamieć,  zawieja  śnieżna. 
2.  wiatr  silny.     <Zap.  zam.  *Świstuga> 

X  Flstularhy  cewkowaty.     <łć.  fistularis> 

Fistula,  y,  Im.  y  I.  piszczałka  w  organach.  2. 
rurka,  przez  którą  dzieci  strzelają  dla  zabawki  gro- 
chem, gałkami,  ćwieczkami,  wypychając  je  za  pomo- 
cą dmuchania,  ia.  świstała.  3.  f^f^^^-f-  P-  Prze- 


FITRUN(3> 

wód.  fF.  macicowa  p.  Pochwa.  4.  bot.  (cassia 
fistula)  roś.  z  rodzaju  kasji.  5.  !lek.  p.  Przeto- 
ka. 6.  muz.  p.  Falset:  Śpiewać  fistułą.  <Łe. 
fistula  dosł.  =  fujarka  > 

Fistułować,  uje,  owal  śpiewać  fistułą. 

Fistulowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fistułować. 

Fistutowaty  nakształt  fistuły:  Wrzód  F. 

Fistułowo  przys.  od  Fistułowy:  F.  śpiewający 
głos.  Dzierż. 

Fistułowy  przym.  od  Fistula  =  a)  falsetowy: 
Śpiew,  głos  P.  b)  !lek.  przetokotoy. 

I  Fisz,  a,  Im.  e  tylko  w  wyrażeniu:  Gruby  F.  = 
gruba  ryba,  dygnitarz.     <Nra.  Fisch  > 

Fiszak,  a,  im.  \  garb.  p.  Wylawiaoz.  <Nm. 
Fi8chhaken> 

IFiszankaj  I,  Im.  i]  p.  Filiżanka. 

[Fiszbanki,  nek,  blp.J  rodzaj  gruszek.  <Może 
w  związku  z  Nm.  Fischbein  =  fiszbin,  kość  ry- 
bia > 

X  Fiszbejn,  u,  Im.  y  p.  Fiszbin. 

Fiszbin,  u,  Im.  y,  [Fiozbin]  I.  a.  X  Fiszbejn, 
t  Fizbin  pręt  rogowy  z  górnej  szczęki  a.  z  podniebie- 
nia wiiloryba.  2.  przedmiot  zrobiony  z  fiszbinu 
(brykla  w  gorsecie,  pręt  w  parasolu).  3.  F.  sztucz- 
ny =  wyrób  z  trzciny  hiszpańskiej,  przesyconej 
kauczukiem.     <Nm.  Fischbein  > 

Fiszbinowy  przym.  od  Fiszbin:  Brykla  fiszbino- 
wa. Pręt  F. 

Fiszka,  i,  Im.  i  znaczek,  marka  do  gry;  liczbon, 
liczmun,  szpilmarka.     <  Fr.  fiche  > 

Fiszlajna,  y,  Im.  y  powr.  sznur  rybacki,  skręco- 
ny z  szesnastu  nitek.     <Nm.  Fiscber]eine> 

X  Fiszmejster,  tra,  Im.  trzy  dozorca  r,ybolów- 
stwa.  Krasz.     <Nm.  Fisehmei6ter> 

fFiszolc,  u,  blm.  drewka  suche.  Kn.  <Nm. 
Fischholz> 

FIszorek,  rka.  Im.  rkl  wałek  mocno  zwiniętej 
bibuły,  służący  do  rozprowadzania  cieniów  rysun- 
kowych.    <p.  Wiszor> 

Fiszować,  uje,  owal  garb.  p.  Wyłowić.  <Nra. 
fischea> 

Fiszowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Fiszować. 

Fiszutka,  i,  Im.  I  I,  lekka  trójgraniasta  zarzutka 
kobieca  na  głowę.  2.  rodzaj  małej  pelerynki,  man- 
tylki.     <Fr.  fichu> 

Fit!  w.  hen,  het:  My  lećmy  F.,  F.,  F.  Mick. 
<Dźwn.> 

Fitą,  y,  Ira.  y  leśn.  narzędzie  do  mierzenia  średni- 
cy drzew  stojących,  in.  średnicomiar,  tastr. 
<Ang.  feet,  Ira.  od  foot  =  stopa  > 

[Fitka,  I,  Im.  I]  potrawa  z  kartofli  krajanych. 
Por.  Fiutka  i  Fuca.     <?> 

Fitobiologja,  I,  blm.  (Fitobi-ologja)  bot.  hiolo- 
gja  roślin,  nauka  o  życiu  roślin.  <Now.  z  Gr. 
fytón  =  roślina-|-Biologja> 

Fitoohemja,  i,  blm.  część  fizjohgji  roślin,  rozpa- 
trująca spraicy  chemiczne  ich  życia.  <Now.  z  Gr. 
fytón  =  roś!ina-|-Chemja> 

FItogieografja,  i,  blm.  bot.  botanika  gieogrąficz- 
na,  gieografja  roślin,  nauka  o  rozmieszczeniu  roślin 
na  ziemi.  <Now.  z  Gr.  fyt6n  =  roślina -{-Gieo- 
grafja > 

Fitografja,  I,  blra.  bot.  botanika  opisowa,  opis 
roślin.  <  Now.  z  Gr.  fytón  =  roślina -{--grafia  = 
opis> 

Fitotomja.  i,  blm.  hot.  anatomja  roślin.  <Now. 
z  Gr.  fy  ton  =  roślina  4- -tomfa  =  cięcie,  sekcja, 
rozcinanie  > 

Fitrung,  u,  Im.  i  forte p.  ^Zc  a.fianela,  naklejo- 
na na  tylnym  ramsztyku  klawjatury,  ażeby  klawisze, 
spadając,  nie  stukały.  <Nm.  Filtterung> 


747 


PITU 


PlZ-TOLOOTA 


[Fitu !,  Fiutu  H  wyraz  hcz  znnc-zenia ,  uiywnny 
w  zagadkach:  F.  f.,  pe^na  skrzynia  aksamitu. 
<Dźwn.> 

Fiu  I  a.  Fiu  fiul  I.  w.  podziwu,  pochwały  =  hol 
ht'.,  fil  Jil,  no  I  no!,  oho!:  Fiu  fiu !  jak  tańczy. 
Mów  o  literaturze:  fiu!  jaki  uczony!  Fred. 
A.  O!  rzadkiej  dobroci  dziewczyna!  A  zuch!  fiu!.. 
Fred.  A.  2.  a.  Fiu  bżdziu  przysłówkowo  =pus^o, 
p  tro:  Jemu  w  głowie  fiu  fml  (=  pustak,  wietrznik, 
niestały,  roztrzepaniec).  Jej  umysł  nie  fiu  liu! 
(  =  stateczny).  3.  prow.  p.  Fiut:  Twoja  żonka  fiu! 
4.  [Hecia  fiu!]  odpędzanie  owiec.     <Dźwn.  > 

Fiu  bidziu  I.  p.  Fiu:  To  kobieta  stateczna, 
poważna,  fiu  bździu  w  głowie  nie  ma.  Krasz. 
2.  fraszka,  głupstwo,  bagatela.    <Fiu!-|-BZD> 

[Fiugać,  a,  al,  Fjugać]  szybko  uciekać.  <Dźwn.> 

[Fiuganie,  a,  blm.j  czynność  cz.  Fiugać. 

X  Fiugas  nieod.  p.  Fugas. 

[Fiugas,  a,  Im.  y]  wietrznik,  trzpiot,  człowiek 
niestały,  niecnota.      <Dźwn,  > 

Fiult,  U,  Im.  i  I.  [F.]  polewka  z  pieprzem  i  cebulą; 
cienki  barszcz.  2.  zł.  krupnik  jęczmienny.  Por. 
Fiutlca,  Fucita  i  Fuca.     <?> 

Fiul(acz,  a,  Ira.  e  I.  a.  Fiulcała  ten,  co  fiuka. 
2.  zabawka,  figiel  do  fiukania  (np.  ptaszek  gli- 
niany i  t.  p.)  3.  lampka  naftowa  fabryczna. 
<Dźwn.  > 

Fiul(ać,  a,  al  p.  Fiuknąć:  F.  na  konie.  Ptaszy- 
ny flukały.  Sienk.  [Niech  se  bez  parę  fiuka,  ni- 
źli  Frankę  dostanie]. 

Fiulcała,  y,  Im.  y  p.  Fiulcacz. 

Fiukanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fiukać. 

Fiuknąć,  nie,  nąl,  nied.  Fiukać  I.  gwizdnąć, 
iwisnąć:  Fiuknij  na  konie.  Fiukn^ł  sobie,  jakby 
nigdy  nic  (= okazał  gwizdnięciem  obojętność,  lekce- 
waSenie.     2.  [P.]    skoczyć.     <Dźwn.  > 

Fiuknięoie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fiuknąć. 

Fiumoar,  u,  Im.  y,  Fumoar  pokój  do  palenia 
cygar  i  papierosów.     <  Fr,  fumoir  > 

[Flurać,  a,  al]  jechać  lekko  a  prędko.   <  Dźwn.  > 

[Fiuranie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fiurać. 

Fiut  I.  a.  prow.  I^iu  w.  oznaczający,  że  coś 
prędko  uciekło,  zginęło  =s2a.'ł<.',  szus!,  myk!,  snv/l:!, 
fajtl:  Cłiciałem  przyjść  z  radą,,  a  ona  F.  za  dom. 
Słów.  Pociąg  tylko  F.  przed  nami.  Sądził,  żo 
będzie  miał  z  tego  zarobek,  a  to  F.!  2.  w.  wy- 
rażający odgłos  strzelania  =^i/;',  paf!,  pufl,  pęd: 
F.  z  wiatrówki.  Fred.  A.     <Dźwn.> 

[Fiut,  a,  Im.  y]  zool.  p.  Uklej.     <?> 

X  Fiuta,  y,  Im.  y  forma  ż.  od  Fiuty. 

[Fiuta,  y,  Im.  y]  zool.  p.  Aloza.     <?> 


[Fiutacz,    a.   Im.    e] 
(=  ukraść).     <Dźwn.> 
fFiute,  ego,  Im.  e  ni. 

w  głowie  ułożono,    ten  i 


taki,    co    lubi    [świsnąć] 

p.  Fiutynieo:  Komu  źle 
I.  chwyta,  czego  f^.  nie 
chwytać,  i  zowiem  takiego  F.  Petr.  Lepiej  słu- 
żyć statecznemu,  niż  fiutemu.  Kn.     <Dzwn.  > 

Fiutek,  tka.  Im.  tki   gwizdawlca.     <Dźwn.> 

[Flutka,  I,  Im.  i]  (.  zupa  knrtojlnna.  2.  w  Im. 
wszelkie  stroje,  paciorki,  wstążki,  błyskotki.  Por. 
FItka,  Fluk,  Fuoka,  Futka.     <?> 

[Flutul]  p.  Fitu. 

X  Fiuty,  ego.  Im.   ci   p.  Fiutynieo.     <Dźwn.> 

X  Fiutynieo,  ńoa.  Im.  ńoy,  X  Futynieo,  X  Fiu- 
ty, t  Fiute  fircyk,  pędziwiatr,  wietrznik,  wiercipięta: 
Bies  jalciouoś  fiutyńca  nadarza,  pędzi  jak  wiatr. 
Zabł.     <l)żwn.> 

X  Fiuzyijer,  a.  Im.  rzy,  x  Fizyljer  żołnierz  lek- 
kiej pieclioty,  strzelec,  karahiiijcr.     <  Fr.  fusilier> 

[Fiyr,  a,  Im.  yj  p  Fir :  Dostał  fiyrem.  <Nm. 
Fiihrer> 


żela-ko 
brzegu 


tFizbin,  u,  Im.  y  p.  Fiszbin. 

Fizerajza,  y.  Im.  y,  Fiżerajza  intr.  i. 
do  fizerowania.  2,  linja,  idąca  wzdłui 
okładki.     <  Nm.  Yisireisen  > 

Fizerować,  uje,  owal,  Fiżerować  intr.  wyciskać 
nn  gorąco  szlaczki  na  okładkach  książek  i  pugila- 
resów.    <Nra.  visiren> 

Fizerowanie,   a,   blm.,  czynność  cz.  Fizerować. 

fFizerunek,  nku.  Im.  nki  p.  Wizerunek.  <Nm. 
Visirung> 

fFizerunk,  u.  Im.  1  p.  Wizerunek. 

X  Fizjognom ,  a,  Im.  owie  p.  Fizjognomista. 
<Gr.  fysiognom5n> 

Fizjognomiozny  przym.  od  Fizjognomja:  Spo- 
strzeżenia fizjognomiezne. 

Fizjognomika,  I,  blm.,  Fizjonomika,  Fizjogno- 
mistyka,  xFizJonomja,  x  Fizognomja  naufca  o  po- 

znawaniu  charakteru  z  fizjognoinji,  z  rysów  i  ukła- 
du twarzy.   <Gr.  fysiognóraia  a.  fysiognómonia> 

Fizjognomista,  y,  im.  ści,  Fizjonomista,  X  Fizo- 
gnomista,  X  Fizonomista,  x  Fizjognom,  X  Fizjo- 
nom,  X  Fizonom  badacz.,  znawca  fizjognomiki;  bieg- 
ły w  poznawaniu  charakteru  człowieka  z  rysów 
twarzy.    <Fr.  physio(g)nomiste> 

Fizjognomistyka,  I,  blm.  p.  Fizjognomika. 

Fizjognomja,  I,  Im.  e,  Fizjonomja,  x  Fizogno- 
mja,  X  Fizonomja  I.  wyraz,  rysy  twarzy:  Ujmująca 
F.  Przen.:  Rzućmy  okiem  na  iizjognomję  moral- 
ną poety.  Chm.  2.  przen.  cecha  charakterystycz- 
na, pozór,  wygląd,  wyraz,  podobieństwo:  Pak  pa- 
pierów, mających  fizjognoraję  asygnat.  Krasz. 
Nadawać  biesiadom  jak  najwytworniejszą  fizjo- 
gaomję.  3.  żart.  twarz,  policzek,  rub.  cyferblat: 
Dostał  po  fizjognoraji.     <p.  Fizjognomika > 

Fizjograf,  a,  Im.  owie  badacz  a.  znawca  przyro- 
dy. <Now.  z  Gr.  fysls  =  przyroda -ł--grafos  = 
opisujący  > 

Fizjograficzny  przym.  od  Fizjografia:  Pamiętnik 
F.  Badania    fizjograficzne. 

Fizjografja,  i,  blm.  opis  przyrody,  rys  stosun- 
ków przyrodniczych  pewnej  okolicy:  F.  mineralo- 
giczna, petrograficzna,  botaniczna,  zoologiczna, 
i^ieologiczna.  <Now.  z  Gr.  fysis  =  przyroda -ł- 
-  uTaf(a  =  opis> 

i'!-^okraoja,  i,  blm.  p.  FIzjokratyzm.  XNow. 
z  (''V.  fysis  =  przyroda -f- -  kratla  =  panowanie > 

Fizjokrata,  y,  im.  ci  twórca  a.  ztcolennik  syste- 
mu ekonomicznego,  uważającego  ziemię  za  jedyne 
iródło  wszelkiego  bogactwa. 

Fizjokratyozny  przym.  od  Fizjokratyzm :  Sy- 
stem F. 

Fizjokratyzm,  u,   blm. 
spodarczy  fizjokratów. 

Fizjolog,  a.  Im.  dzy  a.  owie  I.  Ira.  I  (w  wiekach 
średnich)  książka  o  właściwościach  ziuierząt  z  wy- 
kładem moralnym.  2.  a.  X  Rodotnik  biol.  badacz 
czynności  pro  willowych  żywego  ustroju.  3.  fil.  my- 
śliciel filozofnricy  nad  przyrodą  ;  kosmolog  szkoły 
jońskiej.      <(ir.   rysiólogos> 

Fizjologicznie  przys.  od  Fizjologiczny. 

Fizjologiczny  przym.  od  Fizjoiogja:  Psycholo- 
gja  fizjologiczna.  Anatomja  fizjologiczna.  Insty- 
tut fizjologiczno -cli  emiczny. 

Fizjoiogja,  I,  blm.  I.  a.  X  Ro.dnictwo,  x  Ro- 
dotnictwo ,     x  Zywotnictwo,  x  Żywotoznawstwo, 

X  PrzyrodnictwO  biol.  nauka  o  czynnościach  i  obja- 
wach życiowych  u.^troju  prawidłowego.  Gram.:  F. 
mowy  ludzkiej  =  nnaA:a  o  czysto  zewnętrznej  stronie 
wymawiania,  o  czynnościach  fizjologicznych,  których 
wynikiem  są    brzmienia  czyli  dźwięki  języka  ludz- 


Fizjokracja   system  go- 


7J.8 


FIZJONOM 


FJOLKA 


kiegn^  in.  antropofonika.  2.  fil.  nauka  o  przy- 
rodzie; spekulacja  nad  naturą ;  kosmologja  filozo- 
fów Kzkuly  jońskiej.     <Gr.   fysiologia> 

XFJzjonom,  a,  Im.  owie  p.  Fizjognomista :  Fi- 
zjonomowio  z  twarzy  a  z  położenia  członków 
nietylko  obyczaje,  ale  i  myśli  czasem  człowie- 
cze wiedzjj.  Oórn. 

Fizjonomika,  i,  blm.  p.  Fizjognomika. 

Fizjonomista,  y,  Im.  ści  p.  Fizjognomista:  Je- 
den F.  złe  bardzo  z  twarzy  Sokratesa  wyczyty- 
wał  skłonności.    Kopcz. 

Fizjonomja,  I,  Im.  e  I.  p.  Fizjognomja.  2.  x  p. 
Fizjognomika.  Kopez.     <p.    Fizjognomja > 

Fizjonomograf,  u,  Im.  y,  FIzjonotyp  I.  narzą- 
dzie do  prędkiego  schwycenia  rysów  twarzy.  2. 
pantograf.  <  Fizjonomja -f-Qr.  -grafos  =  opisu- 
jący > 

X  Fizjonotyp,  u,  Im.  y  p.  Fizjonomograf.   <Fi- 

zjono(mja)-f-Oi".  typos^ odbicie,  typ> 

Fizjoplastyka,  i,  blra.=^  Autoplastyka  pod  2. 

Fizjotypja,  i,  blm.  =  Autoplaatyka  pod  I. 

X  Fizognomista,  y.  Im.  ści  p.  Fizjognomista. 

X  Fizognomja,  i  I.  Im.  e  p.  Fizjognomja.  2. 
blm.  p.  Fizjognomika.  Kopcz. 

[Fizola,  i,  im.  e]  p.  Fasola. 

X  Fizonom,  a,  Im.  owie  p.  Fizjognomista. 

X  FIzonomista,  y,  Im.  ści  p.  Fizjognomista. 

y  Fizonomja,  i,  Im.  e  p.  Fizjognomja. 

FIzy,  ów,  blp.  bed.  miara  żelazna  do  oznaczania 
szerokości  i  wysokości  naczynia.  <Nm.  Filsse,  Im. 
od  Fiiss  =  stopa  > 

fFizycki  p.  Fizyczny. 

Fizycznie  przys.  od  Fizyczny:  F.  rozwinięty. 
Rzecz  F.  niemożliwa. 

Fizyczność,  i,  blm.  rz.  od  Fizyczny. 

Fizyczny,  fFizycki  I.  a.  Fizykalny  przym.  od 
Fizyka:  Nauki  fizyczne  ( -przyrodnicze).  Pra- 
wa tizyczne  (=  prawa  natury).  Gieografja  fizycz- 
na (=  fizyka  kuli  ziemskiej,  gieofizyka).  Astrono- 
mja  fizyczna  (-mechanika  niebieska).  Przyrządy 
lizyczne  (=  pomocnicze  do  badań  fizycznych).  Wy- 
dział fizyezno-matematyczny.  Kierunek  fizyczno- 
gieograficzny.  Nałk.  2.  cielesny,  materjalny.  Wa- 
runki fizyczne  bólu,  pamięci.  Siła  fizyczna.  Zwy- 
rodnienie fizyczno  -  umysłowe.  Praw.:  Osoba 
i\iY<izxiSi=- jednostka,  indywiduum,  osobnik.  3.  przen. 
oczywisty,  widoczny,  absolutny:  Fizyczne  niepodo- 
bieństwo. 4.  [F.j  (o  piecu)  zrobiony  z  cegieł 
i  opalany  z  pokoju.      <  Gr.  fysikós> 

Fizyk,  a.  Im.  cy  I.  zajmujący  ś.  fizyką.  2. 
urzędnik  lekarski:  F.  miejski  (  =  lekarz  miejski). 
3.  [F.  a.  Pizyk]  =  a)  głupiec,  dureń,  gamoń:  itobić 
z  kogo  fizyka  (  =  wystrychnąć  go  na  dudka). 
Wplątał  ś.  jak  F.  Prz.  ( -nie  mógł  dać  sobie  rady). 
Stanął  jak  F.  Prz.  b)  człowiek  wykształcony,  uczo- 
ny, mędrzec;  mędrek,  mądrala:  Kiejś  pan  taki  de- 
likatny F.,  to  czemu  było  prosić  ś.  na  pisarza? 
Sienk.  4.  Ryzyk  F.  (wyrażenie  przysłowiowe)  = 
na  los  szczęścia,  na  chybil-trafit,  co  Bóg  da.  <  Gr. 
fysikÓ8> 

Fizyka,  1,  blm.  I.  daw.  cały  obszar  nauki  o  przy- 
rodzie, nauki  przyrodnicze.  2.  a.  INiewaŹnictwo 
nauka  o  zjaioiskach,  przy  których  ciała  zachowują 
swój  skład,  nauka  o  energji  i  jej  przeobrażeniach: 
F.  doświadczalna,  matematyczna,  elementarna, 
teoretyczna,  stosowana.  F.  kuli  ziemskiej  (  =  gieo- 
fizyka,  gieografja  fizyczna).  F.  słońca,  księżyca, 
ciał  niebieskich,  atmosfery,  oceanów.  F.  mole- 
kularna, cząsteczkowa  (-tłumaczenie  własności 
ci  at  ruchem  i  właściwościami  najdrobniejszych  ich 
cząstek).     3.  fil.  część  filozof ji,    traktująca  o  przy- 


rodzie materjalnej,  filozof  ja  natury,  metafizyka  przy- 
rody w  wielu  sysłemalach  Jilozoficznych,  kosmolog  ja: 
F.  Arystotelesa,  stoików.  4.  Racja  F.- dowo- 
dzenie naciągane,  nie  mające  związku  z  rzeczą, 
ruedorzeczna  przyczyna,  bzdur stwo,  tert-fere:  Racja 
F.,  Kaśka  butów  nie  ma.  Prz.  [Racja  F.,  spadła 
świnia  z  chliwika].  5.  farb.  wodan  chlorowej  cy- 
ny, używany  jako  bejca.  <Gr.  fysike,  dom  epi- 
stdme  =  nauka  o  przyrodzie  > 

Fizykalny  p.  Fizyczny:  Fizykalne  właściwości 
krajów.  Djagnostyka  fizykalna  (  =  ucząca  rozpo- 
znawać choroby  za  pomocą  metody  fizycznej). 

Fizykat,  u,  Im.  y  zakład  sądowo-lekarski;  urząd 
lekarski.     <Nm.  Physikat> 

Fizykochemiczny  przym.  od  Fizykochemja:  Zmia- 
ny fizykochemiczne. 

Fizykochemja,  I,  blm.  chem.  nauka  o  stosunkach 
pomiędzy  fzycznemi  a  chemicznemi  własnościami 
materji.     <Fizyka-|-Chemja> 

Fizykoteoiogiczny  fil.  przym.  od  Fizykoteoło- 
gja:  Dowód  F.  istnienia  Boga. 

Fizykoteologja,  i,  blm.  fil.  teorja  Boga  a.  nauka 
o  Bogu  wysnuta  z  rozważania  celowości,  ładu  celo- 
wego we  wszechświecie.     <Fizyka-l-Teologja> 

X  Fizykować,  uje,  owal  fizycznie  rozbierać,  ro- 
zumować: Posłuchaj,  w  jakiej  materji  i  jak  grun- 
townie fizykują.  L. 

X  Fizykowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fizyko- 
wać. 

X  FIzyIjer,  a,  Im.  rzy  p.  FiuzyIjer:  Wojsko! 
mówią,  że  polskie,  lecz  te  fizyljery,  sapery,  gre- 
nadjery  i  kanonjery:  więcej  słychać  niemieckich 
tytułów,  niżeli  narodowych.  Mick.  <Fr.  fusi- 
lier,  przez  usta  Nm.  > 

Fizys  nieod.  ż.  fizjognomja,  twarz,  rysy  twarzy, 
facjata;  powierzchowność,  postać:  Co  to  za  F.  tak 
mi  znana?  Krasz.  Miał  F.  doskonale  zgodną  ze 
stanowiskiem,  jakie  zajmował:  brzuch  porządny, 
policzki  lśniące  zdrowiem.  Krasz.     <Gr.  fysis> 

Fiżerajza,  y,  Im.  y  intr.  p.  Fizerajza. 

Fiżerowaó,  uje,  owal  intr.  p.  Fizerować. 

Fiżerowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fizerować. 

Fiżka,  i,  Im.  i  I.  poduszeczka  do  szjdlch.  2.  f  p. 
Figa.     <p.  Figa> 

Fjakier,  kra.  Im.  kry  a.  krowie  p.  Fjakr. 

Fjakierskl  przym.  od  Fjakr:    Koń  F. 

Fjakr,  a,  Fjakier  I.  Im.  y  dorożka.  2.  im.  owie 
woźnica  uliczny,  dorożkarz.      <  Fr.   fiacre> 

X  Fjala,  i,  Im.  e  chem.  p.  Fjola. 

fFjank,  u,  Im.  I  p.  Flank.    <Włos.  flanco  > 

Fjanska,  i,  Im.  i  szaliczek  kobiecy  z  lekkiej  tka- 
niny, zawiązany  pod  brodą  na  kokardę.  <  Zap. 
z  Fr.  fianeśe  =  narzeczona  > 

Fjasko,  a,  blm.  zawód,  niepowodzenie,  przegrana, 
rub.  klapa:  Będzie  z  tego  F.  Świadectwo  ostatecz- 
nego fjaska  ugody.  Zrobić  F  =^ doznać  niepowodze- 
nia: Artysta  zrobił  F.  Mając  chęć  żenić  ś.  właśnie, 
takie  jak  ja  zrobić  F.  Rod.  F.  w  handlu  =  ian- 
kructwo,  krach.     <Włos.  fiasco> 

Fjesta,  y,  im.  y  sztuka  dramatyczna  okoliczno- 
ściowa, dawana  na  zakończenie  widowiska.  <Hp. 
fiesta  > 

X  Fjola,  i.  Im.  e,  X  Fjala  chem.  dawna  nazwa 
kolby.     <Qr.    fialg> 

Fjolet,  u,  Im.  y  p.  Fijolet. 

Fjoletowawo  p.  FIjoletowawo. 

Fjoletowawy  p.  Fijoletowawy. 

Fjoletowo  p.  Fijoletowo. 

Fjoletowy  p.  Fijoletowy. 

Fjolka,  i.  Im.  i  I.  rurka  do  przechowywania  limfy 
ospowej.  2.  wog.  rurka  szklana,  jlaszeczka  z  dłu- 
gą szyjką. 


749 


FJOŁEK 


FT.AK 


Fjołek,  łka,  Im.  Iki  j).  Fijolek. 

!  Fjoraja,  I,  Im.  e  kwiaciarka  uliczna.  <'W\oB. 
fioiaia> 

Fjord,  u,  Im.  y  gie.  wazka  i  dłuya  zatoka  na 
injhrzeiu  skalistym  podlninym,  t.  /.  ciągnącym  ś. 
irzdlui  gór.     <  Szwed,  fjord  > 

Fjorytury,  ur,  blp.  muz.  ozdoby,  dodatki,  rozdra- 
lianie  dłuższych  nnt  na  krótsze  oraz  dodawanie  ick 
do  dłuższych.     <  Włos.  fioritura> 

[Fiugać,  a,  alj  j).  Fiugać. 

[Flaba,  y,  Im.  y]  pysk,  papa.  <Dnm.  flabbe  = 
Nm.  Plappe> 

[Flabal,  a,  Im.  e]  p.  Flabera. 

[Flabera,  y.  Im.  y,  Chlabera,  Flabśl,  Flabot] 
tifit,  co  trzepie  językiem ,  pyskuje,  gaduła.  <  p 
Flaba > 

[Flabot,  a,  Im.  y]  p.  Flabera:  Stul  pysk,  fla- 
boce,  ju  sę  stało. 

[Flabotać,  a,  al]  trzepać  językiem^  j^y^^owaó- 
<p.  Flaba  > 

[Flabotanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Flabotać. 

[Flach,  u,  Im.  y]  p.  [Fleki. 

Flacha,  y,  Im.  y  p.  Flaszka:  Kozaczek  czekał 
u-o  z  now^  flacłią.  i  dolał  kielicha.  Moraw.  <p. 
Flasza > 

Flachajza,  y,  Im.  y  I.  a.  Flakajza  sztabka,  listew- 
ka żelazna.  2.  dłuto  rzeibiarskie.  <Nm.  Flaeh- 
eisen> 

Flachcążki,  ów,  blp.  p.  Flachcęgi. 

Flachcęgi,  ów,  blp.  cęgi  z  plaskiemi^  przylega- 
jącemi  do  siebie  końcami  do  chwytania.  Zdr.  Flach- 
cążki.     <Nm.  FlaehzangO 

Flaohpuncyn,  a,  im.  y  piecz,  puncyn  z  płaskiiri 
końcem.     <Nm.  Hach  =  płaski-f-Puncyn> 

Flachsztychel,  chla,  Ira.  chle  piecz,  rylec  z  pła- 
skim końcem  do  grawerowania  płaskich  wgląlńeń. 
<Nm.  FIachstichel> 

Flaczarka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Flaczarz.  <p. 
Flak> 

Flaczarnia,  i,  Im.  e,  Flakarnia  miejsce^  gdzie 
gotują  i  sprzedają  Jłaki. 

Flaczarz,  a,  Im.  e,  Flakarz  ten,  co  gotuje  i  sprze- 
daje jlaki.     <  p.  Flak  > 

Flaczasty  p.  Flaczysty. 

Flaczek,  czka,  Im.  czki  p   Flak. 

[Flaczka,  i.  Im.  IJ  |).  Flaka. 

[Flacznica,  y.  Im.  ej  nazwa  obelżywa:  Szynkarka 
F.,  ja  sobie  ślachcic.     <p.  Flak> 

Flaczysko,  a,  Im.  a  ra.  i  ni.  p.  Flak:  F.  obrzyd- 
liwe. 

Flaczysty,  Flaczasty  podobny  do  flaka,  ftako- 
waty:  F.  nos  indyka. 

[Flada,  y.  Im.  y]  placek:  Uprasam  o  pół  flady, 
kolące.     <Nm.  Fladon> 

Flader,  dr  u,  hu  dry  I.  a.  Fladrowanie  wnr.sYwa, 
żiiła  w  drzewia  a.  kamieniu,  słojowatośó,  słój:  Po- 
złocone marcepany,  pozłocisty  baran  z  fladry. 
(W.  XVI).  2.  (tylko  w  1-ym  przypadku)  fc/«mc-rt, 
igarz,  krętacz,  oszust,  cytjan,  plotkarz:  F.  baba, 
ciiłopak.  3.  w  Im.  myśl.  straszydła  z  piór  i  ko 
lorowych  papierków,  używane  w  celu  zatrzymania 
zwierza  w  kniei.      <Nm.  Flader  > 

1.  Fladrować,  uje,  owal  I.  a.  fFlandrować  ma- 
lować Jladry  na  drzewie,  kamieniu,  tkaninie,  in. 
słojowaó.  2.  rub.  zmyślać,  kłamać,  łgać,  cy- 
ganić, kręcić.  3.  mysi.  polować  z  Jiadrami.  <Nm. 
11adcrn> 

2.  Fladrować,  uje,  owal  fl.  (o  żaglu)  p.  Trze- 
pać.    <Nui.  flatteru> 

Fladrowanie ,  a  I.  blm.,  czynność  ez.  Plądro- 
wać.   2.  Im.  a  p.  Flader. 


Fladrowato  przys.  od  Fladrowaty. 

Fladrowatość,  i,  blm.  rz.  o<l  Fladrowaty. 

Fladrowaty  pełen  Jladrów,  słojowaty:  Marmur  F. 
Jawor,  drzewo  farby  białej  i  tladrowatej.  Haur. 

Fladrowlsko,  a,  Im.  a  myśl.  miejsce  otoczone 
fladrami. 

Fladrowy  przym.  od  Flader:  Stołki  hebanowe, 
fladrowe.  Petr.  Szafa  fladrową,  robotą  urobiona. 
Bud.  B.  Fladrowe  stoły.  Pudł. 

[Fladruża,  y,  Im.  e]  czepek  odświętny.  <DDnL 
fla<ldruśche> 

Fladżeolet,  u,  Ira.  y  muz.  p.  Flażeolet. 

Flafor,  u,  Im.  y  I.  każda  rzecz  ołrwi-^ła,  ochlap- 
ła,  jlakowata  (np.  pierś).  2.  gałgan,  wiecheć, 
gałgan  pływający  w  wodzie.  3.  myśl.  ucho  ogara, 
in.    klapa.     <Nm.  FIeckohr> 

1.  Flaga,  I,  Ira.  i  I.  dżdżyste  powietrze,  słota, 
chlapanina,  szaruga,  niepogoda.  2.  X  i  [F.j  bu- 
rza, nawałnica,  huragan,  deszcz  ulewny,  deszcz 
z  wiatrem;  fala,  nurt:  OJ  flagi  morskiej  okręty 
bywają  miotane.  Otw.  Nie  było  drożyzny,  cho- 
ciaż dwieście  statków  F.  zalała.  Nar.  Przen.:  F. 
gniewu.  Mick.  Gdyby  pomocne  łzy  ku  śmierci 
były,  słuszniebych  wielkiej  poczytał  być  wagi 
źrzeniczne  flagi.  Gawin.  (  =  łzy).  Zdr.  [Flażertka]. 
<Nm.  Flagę > 

2.  Flaga,  i.  Im.  I  chorągiew  (szezeg.  okrętowa), 
bandera:  F.  narodowa.  Powywieszać  flagi  na 
okręcie ,  na  konsulacie,  na  domach.  <  Nni. 
Flagge  > 

X  Flagielancja,  i,  blm.  biczowanie  i.,  dyscypli- 
nowanie ś.  umyślne.  <Z  Łć.  flagellare  =  biczo- 
wać > 

X  Flagielant,  a,  Im.  ci  biczownik,  dyscyplinują- 
cy i.  umyślnie;  członek  sekty  biczowników.  <Łć. 
flagellans,  2  pp.  tfagellantis> 

Flagieolet,  u.  Im.  y  muz.  p.  Flażeolet. 

Flagkapitan,  a,  Im.  i,  Flagman  starszy  kapitan, 
mający  pratco  jwdaoszenia  własnej  flagi  na  statku, 
któremu  rozkazuje.     <Nm.   Flaggenkapitan> 

fFlagma,  y,  blm.  p.  Śluz:  F.  —  powróz  na  sta- 
re. Prz.     <  p.  Flegma  > 

Flagman,  a,  Im.  i  p.  Flagkapitan.  <Nm.  Flag- 
genmann> 

fFlagmisty  p.  Flegmisty:  Żyły  szlamowato- 
śeiami  tlagmistemi  ogarnione.  Syr.  <  p.  Fleg- 
rai.sty  > 

X  Flagtuch,  u,  Im.  y  tkanina,  z  której  robią 
flagi.     <Nru.  Flaggentuch> 

[Flajoer,  a.  Im.  rzyj  p.  Felczer. 

fFlajtuch,  a.  Im.  y  p.  Flejtuch:  F.  w  rany 
kładą.  Syr.     <Nui.  Flaituch> 

Flak,  a.  Im.  i  I.  a.  [Flaka]  częś.  w  Im.  kiszka, 
jelito,  w  Im.  wnętrzności  zwierzęce  ivog.;  icnętrzności 
ludzkie,  bebechy:  Brzydzi  ś.,  jak  pies  flakiem. 
Prz.  Aż  flaki  bolą,  słuchając  takich  bredni. 
Poczciwy  z  ńnkunń -bardzo  poczciwy,  poczciwość 
chodząca:  To  takie  z  flakami  poczciwe  paniątko, 
żeby  w  nim  na  lekarstwo  żółci  nie  znalazł.  Bał. 
2.  w  Im.  żołądek  poczwórny  u  przeiutvaj<icych.  3. 
lek.:  fF.  pępkowy  p.  Pępkowina.  4.  w  Im.  po- 
trawa z  flaków  bydlęcych:  Flaki  gotowane,  du- 
szone. Flaki  garnuszkowe  (-w  oddzielnych  na- 
czyniach  przyrządzane).  Nudny  jak  flaki  z  olejem 
a.  na  oleju.  Z  imbierera  flaki  —  obiad  nie  lada- 
jaki.  Prz.  5.  X  przeu.  człowiek  słaby,  miękki,  ciu- 
ra^ niedołęga,  fujara,  fafuła,  ciepłe  kluski.  6. 
X  przedmiot  obwisły,  ochlapły.  7.  X  przen.: 
Flaki  w  głowie  =  siano,  zielono,  fiołki  w  głowie. 
8.  [F.  przewrócony]  =zaiirz(iniec,  0(htę/>cn,  odszcze- 
pieniec,  renegat,  apostata:  Przewrócony  F.  nic  nie 


750 


FFAK 


FLAPZANT 


wart.  9.  garb.  odpadki  »kór  wapntonycTi,  uiywa- 
ne  do  fabrykacji  kleju.  Zdr.  Flaczek.  Zgr.  Fla- 
czysko.     <Nm.  Fleck> 

X  Flak,  u,  Im.  I  p.  I.  Blach:  Sok  ten  na  twa- 
rzy fiaki  i  insze  szkaradości  spędzi.  Sień.  <Nni. 
Fleck> 

[Flaka,  I,  Im.  I]  p.  Flak:  Rzytnil  F.  =  kiszka 
odchodowa.    Zdr.  [FlaczkaJ. 

Flakajza,  y,  Im.  y  p.  Flachajza. 

Flakarka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Flakarz. 

Flakarnia,  i,  Im.  e  p.  Flaczarnia. 

Flakarz,  a,  Im.  e  p.  Flaczarz. 

X  Flakczeć,  eje,  al  p.  Flakowacieć. 

Flakon,  u.  Im.  y  I.  flaszeczka,  buteleczka  mister- 
na, szczeg.  do  perfum:  W  jego  pokoju  na  wido- 
ku stał  przyrząd  szczotek,  flakonów,  kosmety- 
ków. Krasz.  2.  żart.  butelka  szampana,  wina: 
Na  trzeciej  maskaradzie  przyobiecała  mi  kupić 
kolację  z  flakonem.  Gdy  już  F.  czuć  ś.  dawał 
w  nosie,  szepnął  mu  w  ucho.  Zdr.  Flakonik.  <Fr. 
flacon> 

Flakonik,  a,  Im.  i  p.  Flakon. 

Flakowacenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Flakowa- 
cieć. 

Flakowacieć,  eje,  al,  x  Flakczeć  stawać  i.  fla- 
kowatym,  miękkim,  mięknąć;  przen.  stawać  i.  sła- 
bym, rozlazłym,  tracić  energję.     <  p.  Flak  > 

Flakowato  przys.  od  Flakowaty. 

Flakowaty  podobny  do  flaka,  miękki  jak  flak, 
sflaczały,  ochlapły,  obwisły:  Flakowate  zwoje  ogo- 
na sukni.  Orzesz.  Mieć  ciało  flakowate.  Przen.: 
XStyi  F. 

t  Flakowaty  pokryty  plamami,  plamisty,  centko- 
wany:  Wódka  na  uehędożenie  nakowatej  skóry 
na  licu.  Sień. 

)><  Flakowy  przym.  od  Flak,  podobny  do  flaka: 
X  Żołądek  F.  (omasnm)  =  tóf(/j.  Książki  flako- 
we. Bóbr.  {^  — część  iolądka  przeiuwających). 

Fiamand,  u.  Im.  y  malowidło  szkoły  flamandz- 
kiej: Flamandy!  Niech  cię  nie  znam,  flamandy! 
mówił  dziwak  do  siebie,  obrazki  przy  oknie 
oglądając.  Rog.   <Fr.  Flaraand  =  Flamandczyk> 

Flamandczyzna,  y,  blm.  zbiór  cech  malarstwa 
szkoły  flaTnandzkieJ,  niderlandzkiej:  Obrazy,  mają- 
ce widocznie  pretensję  do  flamandczyzny,  bo 
gdzieniegdzie  wyzierała  z  nich  ryba,  cytryna, 
rondel  świecący.  Krasz. 

Flamandzki  I.  Szkoła  flamandzka  malarzy  = 
staroholenderska,  z  drobiazg owoicuf,  wykończająca 
obrazy:  Na  łożu,  wystudjowanym  z  flamandzką 
ścisłością  szczegółów,  spoczywał  święty.  Krasz. 
2.  Główki  flamandzkie  =  7-02e<fct  z  niaterjału,  jako 
przybranie  zwyczajnego  gzymsu  portjery.  3.  X  a. 
X  FlamskI  (o  drzwiach)  z  krat  złożony.  <Fr. 
flamand  =  flamandzki  > 

Flamin,  a,  Im.  i  rodzaj  kapłana  w  starożytnym 
Rzymie.     <Łć.  flamen,  2  pp.  flaminis> 

Flamingo,  a,  Im.  I  zool.  p.  Czerwonak.  <Hp. 
flamingo> 

X  Flamski  p.  Flamandzki. 

X  Flanc,  u.  Im.  e  p.  Rozsada. 

Flanca,  y,  Im.  e  I.  x  roślina.  2.  logr.  p.  Roz- 
sada.    <Nra.  Pflanze> 

Flanoować,  uje,  owal,  X  Flansować  I.  ogr.  sa- 
dzić, przesadzać.  2.  żart.  tranzlokować,  przeno- 
sić: Nowy  naczelnik  flancuje  urzędników.  <Nm. 
pflanzen> 

Flanoowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Flancować. 

fFlander,  dra.  Im.  dry  p.  Flondra. 

fFlanderka,  I,  Im.  i  p.  Flonderka. 


f  Flandrować,  uje,  owal  p.  I.  Fladrować. 

t  Flandrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Flandro- 
wać. 

Flanela,  i,  Im.  e,  [Flaner]  materfa  wełniana. 
Przen.:  Niech  cię  F.  ogarnie!  (  =  niech  cię  djabli 
wezmą).  Zdr.  Flanelka.  <Fr.  flanelle,  Włos.  fla- 
nella> 

Flanelka,  i,  Im.  i  p.  Flanela. 

Flaneikowy  przym.  od  Flanelka:  Podszewka 
flanelkowa. 

Flanelowy  przym.  od  Flanela:  Kaftanik  F. 

[Flaner,  u,  Im.  y]  p.  Flanela. 

Flank,  u.  Im.  i,  Flanka  woj.  I.  bok,  strona, 
skrzydło  wojska:  Na  prawym  flanku  jam  w  tej 
armji  i)ierwszym  był  grenadjerem.  Mlek.  2.  a. 
t  Fjank,  f  Fijank  bocznica,  ramię  narożnika  warow- 
ni.    <Fr.  flanc.  Włos.  flanco  > 

Flanka,  I,  Im.  i  p.  Flank:  Kazał  zmienić  front 
reszcie  wojska  swego  i  uderzyć  z  flanki  na  woj- 
sko nieprzyjacielskie.    Skarb. 

Flankier,  a,  Im.  rzy  woj.  żołnierz  z  jazdy,  loy- 
syłanej  w  rozsypkę  przed  szwadron.  <  Fr.  flan- 
queur> 

Flankierować,  uje,  owal  I.  strzelać  przed  ko- 
lumną idącą  do  aiaku  a.  z  jej  boku.  2.  włóczyć 
ś.  po  ulicy  dla  znalezienia  gacha.  3.  [F.]  =  a) 
wałęsać  ś.,  chodzić  z  kąta  w  kąt.  b)  kłamać,  oszu- 
kiwać, okpiwaó.    <Nm.  flankiren,  z  Fr.  flanquer> 

Flankierowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Flankie- 
rować. 

Flankiery,  ów,  blp.  I.  działania  względem  nie- 
przyjaciela żołnierzy,  zwanych  fl<inkierami:  Posłać 
na  F.  Z  trorablonera  jeździ  na  F.  Mick.  2.  szu- 
kanie gachów,  spotykanie  i.  z  gachami:  Chociaż 
mężatka,  przecież  chodzi  na  F.   <  p.  Flankier> 

Flankować,  uje,  owal  woj.  I.  flankami  opatry- 
wać fortecę.  2.  nacierać  na  nieprzyjaciela  z  boku. 
<Fr.   flanquer> 

Flankowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Flankować. 

Flankowy  przym.  od  Flank:  Ogień  F.  (=-bo- 
kowy). 

IFIanować,  uje,  owal  włóczyć  ś.,  szastać  ś.,  wa- 
łęsać ś.:  Pasjami  lubię  po  ulicach  F.  Za]>.  <Fr. 
flaner > 

IFIanowanie,    a,    blm.,  czynność  cz.    Flanować. 

X  Flans,  u,  Im.  y   p.  Rozsada.     <p.  Flanca  > 

X  Flansować,  uje,  owal  p.  Flancować. 

XFIan80wanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Flanso- 
wać. 

Flansza,  y,  Im.  e  p.  Kołnierz.   <Fr.  flanchot> 

Planszowy  przym.  od  Flansza:  Rura  flanszowa. 

Fiansztok,  a.  Im.  i  drzewce  do  flagi  na  statku 
parowy/u.     <Nm.  Flaggenstock  > 

fFlaster,  tru.  Im.  try  p.  Plaster. 

fFlastr,  u.  Im.  y  p.  Plaster:  Przyłożono  F.  dla 
uleczenia  rany  jego.  Bud.     <Nin.  Pflaster> 

Flastrony,  on,  blp.  kraw.  nadłożenie  watą  dla 
uioydatnienia  piersi,  boków,  bioder  i  ramion.  <Fr. 
plastron  > 

tFlastrować,  uje,  owal  p.  Plastrować :  Maścią 
tą  paznogcie  czarne  F.  Syr. 

f  Flastrowanie ,  a,  blm.,  czynność  cz.  Flastro- 
wać. 

Flastrówka,  I,  Im.  I  hut.  p.  Leżysko. 

Flasza,  y,  Im.  e  I.  duża  flaszka,  butelka.  2. 
gorz.  skrzynka  blaszana,  umieszczona  na  trójra- 
miennej  belce.,  przytwierdzonej  do  kadzi.  3.  t(u  złot- 
ników) F.  lewna  =7)rf/.<!a  do  ściskania  formy.  Ślesz. 
<Nm.  Flasche> 

X  Flaszany  p.  Flaszowy. 


751 


FLASZCZYNA 


in.EGMISTY 


Flaszczyna,  y,  Im.  y,  [Flaszyna]  mała,  Ucha 
flaazka:  Jedna  F.  na  dwuch,  cóż  to  znaczy? 

Flaszczysko,  a,  Im.  a  ni.  p.  Flaszka:  Wychlał 
całt!  F. 

Fiaszeczka,  i,  Ira.  i  p.  Flaszka. 

Flaszeczkowaty  podobny  do  Jiaszeczki,  kształtu 
(laszeczki:  Owoc  F. 

Flaszencug,  u,  Im.  |  p.  Krążek.  <Nm.  Fla- 
6chenzug> 

Flaszka,  i.  Im.  I  I.  naczynie  szklane  do  płynów, 
butelka.  2.  przen.  trunek,  pijaństwo:  Karty,  F. 
;;ubią  młodzież.  Kras.  Kto  pisze  fraszki,  trzeba 
mu  flaszki.  Prz.  3.  bot.  p.  Flaszowiec.  Zdr. 
Fiaszeczka,  [Flaszusia].  Zgr.  Flaszczysko,  Fla- 
cha.    <p.  Flasza  > 

[Flaszkomyj,  a.  Im.  e]  pog.  uczeń  aptekarski. 
<Flaszka4-MY> 

Flaszkowaty  o  kształcie  Jlaszki,  podobny  do 
flaszki. 

Flaszkowleo,  wca,  Im.  wce  bot.  p.  Flaszowiec. 

Flaszkowy  przyni.  od  Flaszka,  butelkowy. 

Flaszodrzew,  u.  Im.  y  bot.  p.  Flaszowiec.  <Fla- 
eza-f-Drzewo  > 

Flaszowcowaty  bot. :  Rośliny  flaszowcowate 
(anonaceae)  — rodzina  przyrodzona  roślin  dwuliś- 
ciennych.    <p.  Flasza  > 

Flaszowiec,  wca,  Im.  wce,  Flaszodrzew,  Flaszka, 
Fiaszkowieo,  Drzewo  flaszowe,  Siężyśnia  bot. 
(anona)  roś.  z  rodziny  Jlaszowcowatych. 

Flaszowy  i.  a.  X  Flaszany  przym.  od  Flasza, 
butelkowy,  ściągany:  Porter  F.  2.  bot. :  Drzewo 
tiaszowe  p.  Flaszowiec. 

[Flaszusia,  i.  Im.  ej  p.  Flaszka. 

[Flaszyna,  y.  Im.  y]  p.  Flaszczyna. 

IFIaszynet,  u,  Im.  y  muz.  p.  Flażeolet. 

Flaterica,  i.  Im.  i  I.  blaszka  metalotca  na  gło- 
wach i  ubraniach  kobiecych,  chwiejąca  ś.  przy  po- 
ruszeniu, cekin.  2.  w  Im.  a.  Dąterki  gór.  dwie 
rury,  przez  które  miech  dmie  na  węgle.  <Z  Nra. 
flattern  =  bujać,  drgad,  trzepotać  > 

X  Flaut,  a.  Im.  y  p.  Flet. 

Flautino  nieod.  org.  Jeden  z  głosów  Jletowych  or- 
ganu, wydawanych  przez  piszczałki  kryte.  <Wios. 
flautino  > 

Flawin,  u,  blm.  farb  ekstrakt  z  kory  dębu  far- 
biarskiego, 

Flażenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Flażyć  ś. 

[Flaźertka,  i,  Im.  i|  p.  I.  Flaga. 

Flażeolet,  u,  im.  y,  Fladżeolet,  Flagieolet,  Flażo- 

let,  IFIaszynet  muz.  I.  przyton,  wysoka  nula  natu- 
ralna, wydobywana  z  narzędzi  sirunov)ych,  przeważnie 
smyczkowych,  podobna  do  d£wicku  Jletu  a.  Jlecika, 
i n.  nuta  harmoniczna,  a  I  i  k  w  o  t  a :  F.  na- 
turalny,  sztuczny,  podwójny.  Zaświstał  lekkim 
rtażeoletem.  Kon.  2.  Jlecik,  uhjwany  do  uczenia 
ptaków  melodji.  3.  org.  głos  organu,  pocliodzący 
z  dunistopowej piszczałki  metaloujc}'.  <F'r.  tlageolet 
=  do8ł.  flecik> 

Flażolet,  u.  Im.  y  mu/,  p.  Flażeolet. 

[Flażyć,  y,  yl]  I.  padać  (o  deszczu  ze  ^^niegiera 
i  wiatrem).  2.  if  tracić,  marnotrawić,  trwonić.  3. 
szczęścić  ś.,  powodzić  i.    Por.  Rozflażyć. 

Flażyć  się,  y  ś.,  yl  ś.  moknąć  na  /ladze,  deszczu, 
szargać  ś.,  przemakać. 
t  Flader,  dra.  Im.  dry  p.  Flondra. 
Fląderka,  i,  Ira.  i  p.  Flonderka. 

1.  Flądra,  y.  Im.  y  zool.  p.  Flondra. 

2.  Flądra,  y.  Im.  y  I.  a)  kobieta  niechlujna,  flej- 
tuch, szarguUi.  h)  [F.J  (o  możczyźaie)  człowiek 
nieporządny,  obszarpany.  2.  [F.J  człowiek  rozpustny. 


niecny  (dla  płci  obojej;;  bezwstydnica,  nierządnica. 
Por.  FIąpa.    <Nm.  Flunder  =  gałgan> 

[Flądrać  się,  a  ś.,  al  ś.]  chlapać  i.,  błocić  i. 
Por.  Cądrać  1,  Szlądrać  ś. 

Flądrowatość,  i,  blm.  rz.  od  Flądrowaty:  Chcia- 
łoby ś.  czasem  w  dyskretniejszyra  świetle  wi- 
dzieć F.  Zaleskiej,  porządność  Głogowskiego. 
Pot.  A. 

Flądrowaty  nieporządny,  niechlujny,  fiejtuchowa- 
ty,  brudny. 

[Fląkać,  a,  al]  p.  Frąkać. 

[Fląkanio,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fląkać. 

[FIąpa,  y,  Im.  y]  flądra.  Por.  Flądra.     <?> 

IFIebolit,  u.  Im.  y  lek.  (phiebolithiasis)  kamień 
w  żyłach  gnieżdżący  ś.  <Now.  z  Gr.  rtćbs  =  ży- 
ła-|-lithos  =  kamień  > 

X  Fleo,  u,  Im.  e  gór.  warstwa  kruszcu.  <Nra. 
Fl6tz> 

Flecht,  u.  Im.  y  kosz.  splot,  plecionlca  podłużna 
krótka,  spotykająca  ś.  w  wyrobie  tu  i  owdzie  dla 
ozdoby.     <Nra.  Fleehte> 

Flechtować,  uje,  ov/&\  kosz.  robić  Jlechty.  <Nm. 
flechten> 

Flechtowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Flechtować. 

Flecić,  I,  i'  grać  na  Jiecie:  Niech  fleci  pacholę. 
Uj.     <p.  Flet> 

Flecik,  a,  Im.  I  p.  Flet,  pikuUna:  F.  oktawo- 
wy (=  instrument  o  najgórmej'szych  tonach  w  or- 
kiestrze). Ograny  jak  F.  Prz. 

Flecikowy  przym.  od  Flecik:  Głos  F. 

Flecista,  y.  Im.  ści  grający  na  flecie. 

Flecistka,  i.  Im.  I  forma  ż.  od  Flecista:  Groma- 
dy kobiet  z  flecistkami  na  czele,  z  ulicznemi 
deklamatorami.  Orzesz. 

X  Flegarstwo,  a,  blm  ,  x  Forlegarstwo  gór.  ro- 
bienie wydatków  na  kopalnię,  nalcład  na  kopalnię. 
<p.  Flegować> 

Flegma,  y,  blm.  I.  lek.  p.  Śluz.  2.  przen. 
zimna  krew,  umiarkowanie,  obojętność,  powolność: 
Pan  grasz  z  pasj;^,  a  ja  z  flegmą.  3.  gorz.  ciecz 
wodnista,  wydzielająca  ś.  przy  częściowym  skrapla- 
niu par  alkoholowych.  Zgr.  Flegmisko.  <  Gr. 
flćgma  > 

Flegmatyczka,  i.  Im.  I  forma  ż.  od  Flegmatyk; 
X  Flegrniczka. 

Flegmatycznie  jtrzys.  od  Flegmatyczny. 

Flegmatyczność,  I,  blm.  rz.  od  Flegmatyczny. 

Flegmatyczny  powolny,  długo  namyślający  ś.,  do 
czynu  nieskory,  gmtśny,  leniwy,  ospały,  ciężki,  nie- 
ruchawy,  rozlazły;  obojętny,  nie  tracący  równowagi 
ducha,  o  zimnej  krwi:  Człowiek  F.  Temperament 
F.     <p.  Flegma  > 

Flegmatyk,  a.  Im.  cy  I.  fa.  fCharohala, 
X  Charkała,  XChrachała,  f  Chrapek,  [Char- 
kaczj  człowiek  kaszlący  i  spluwający  wiele.  2. 
człowiek  flegmatyczny.      <Gr.  flt'gmatikós> 

X  Flegrniczka,  i.  Im,  I  p.  Flegmatyczka:  Tak 
była  nieśmiałą,  że  j.-],  ksi;p.c  nazywał  siostrjj 
flegmiezkij.  Rzew. 

X  Flegjmić  się,  I  Ś.,  ii  ś.  jiegmą  ś.  pokrywać, 
wydzielać  flegmę:  W  chorobach  kataralnych  bło- 
na śluzowa  ś.  flegmi. 

X  Flegmienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fleg- 
mić  ś. 

Flegmisko,  a,  blm.   ni.   p.   Flegma:    Narodzi  s. 

flogmiska  plugawego  niemało.  Syk. 

Flegmistość,  I,  blm.  rz.  od  Flegmłsty. 

Flegmisty,  fFlagmisty  I.  pelm  /le>/mt/;  śluzowy. 
2.  anat.:  fGruczolek  F.  p.  Gruczolek. 


75: 


FLEGOWAĆ 


FLIGIF.L 


yplegować,  uje,  owal,  X  Forlegować  ioiyó 
koszta  na  roboty  lo  kopalni.  <Z  Nra.  auflegen  = 
iożyó> 

X  Flegowanie,   a,  blin.,  czynaość  cz.  Flegować. 

[Flej,  a,  Im.  e]  m,  p.  Flejtuch.  <  Skrócone 
t  Flejtuch > 

(Fleja,  i,  Im.  e]  m.  i  ż.  p.  Flejtuch. 

Flejca,  y,  Ira.  e  szczot,  pendzel  z  dhujiego  mie^k- 
kiego  włosa,  uiywany  przez  mularzy  do  rozprowa- 
dzania/arb.    <Nm,  Fletho 

[Flejoer,  a,  im.  rzy]  p.  Felczer. 

iFlejcerz,  a,  lin.  e]  p.  Felczer. 
Flejcztr,  a,  Im.  rzy]  p.  Felczer. 
Flejczur,  a,  Im.  owie]  p.  Felczer. 
Flejtuch,  a,  Im.  y,    fFlajtuch    I.    lek.  czop,  pę- 
r:ik,    zaiyczka,    zwitek    ze  skubunki    do  opatrunku 
slniący,   szar/iie:    Cyrulik    mu    flejtuch    w    rany 
kladl.    Pot.     2.    knot  do  przeczyszczenia  w  irodku 
ważkiego  otworu  (np.  cybucha).     3.  kiak  do  przy- 
bijania naboju  iv  strzelbie  a.  do  czyszczenia  strzelby: 
Odnalazłem  F.  od    dwnch   strzałów.    Dyg.    4.   a. 
[Flej  (iii),  Fleja,    Flufa]  (dla  płci  obojej)  człowiek 
nieporządiiy,  niechliij,  Jiądra,  świntuch,  brudas,  plu- 
cha.   Zdr.  Flejtuszek.   Zgr.  Flejłuszysko.     <Nm. 
da  w.  f1aien  =  myć -|-Nm.  Tuch  =  płótno,  szmata  > 
Flejtuohowatóść,   i,  blm.  rz.  od   Flejtuohowaty. 
Flejtuchowaty    brudny,    niechlujny,    nieporządny, 
flądrowaty. 

Flejtuszek,  szka,   Im.  szki    i.    p.  Flejtuch.    2. 

apt.  daw.  płatek  płócienny,  napojony  świeżym  so- 
kiem niehiestnika  barwierskiego. 

Flejtuszysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Flejtuch. 

Flek,  a,  Im.  i  I.  łata  to  dachu,  parkanie,  ścianie, 
podłodze.  2.  X  p.  I.  Blach:  Wodą,  tj^  umywaj 
sobie  lice,  chceszli  piegi  i  insze  fleki  spędzió. 
Sień.  3.  szew.  warstwa  podeszwy  na  obcasie.  <Nm. 
Ficek  > 

[Flek,  u,  Ira.  I,  Flach]  I.  miejsce.  2.  posada, 
mitjsce.     <Nm.  F]eck(en)> 

Flekiel,  kia,  Im.  kle,  Fleki  fortep.  podkładka 
Jłanelowa  a.  sukienna,  nasadzona  na  sztyft  pod 
przednim  końcem  klawisza  a.  pod  inną  częśó,  aieby 
funkcjonując  nie  stukała.     <  Nm.  Fleckel  > 

Fleki,  a,  Im.  e  fortep.  p.  Flekiel. 

Fłekować,  uje,  owal  daiuać  Jleki.     <p.  Flek> 

Flekowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Fłekować. 

Fleksja,  I,  Im.  e  gram.  i.  właściwość  pewnych 
języków  odmieniania  zakończeń  ich  wyrazów.  2. 
za^ób  form  deklinacyjnych  i  konjugacyjnych.  3. 
czę,ić  gramatyki  o  odmianach  icyrazów,  obejmująca 
wykład  deklinacji  i  konjugacji,  ia.  o  d  m  i  e  n  n  i  a. 
<Łć.  fleiio> 

Fleksura,  y,  Im.  y,  Fałda  monoklinalna  gie. 
zapadnięcie  bez  rozerwania  warstw,  lecz  z  icłi  roz- 
ciągnięciem.    <Ł(5.  flexura> 

Fleksyjny  przyra.  od  Fleksja:  Właściwości 
fleksyjne  języka  (=odmienniowe).  Język  F.  (-po- 
siadający odmianę  imion  i  słów).     <p.    Fleksja > 

Flektowany  kosz.:  Koszyk  F.  =  aiurowy  (np. 
do  papierów).     <Z  Nm.  flechten  =  pleść  > 

Fleren,  a.  Im.  y  rodzaj  dato.  monety  polskiej: 
F  złoty  =  dttkat.  F.  srebrny  =  talar.  W  Polsce 
bito  grubszą  monetę  flereny  złote,  zwane  duka- 
tami, od  czasów  króla  Aleksandra,  i  flereny 
srebrne  za  Zygmunta  Starego,  nazywane  talara- 
mi. Lei.  Za  czasów  Zygmunta  III  liczono  4  fle- 
reny srebrne  na  jeden  złoty.  Lei.    <p.  Floren > 

Flerenowy  przym.  od  Fleren:  Okres  flerenowy. 
Lei. 

Fleret,  u,  Im.  y  p.  Floret. 


Fleron,  u,  Im.  y  kwiatek,  obwódka  z  kwiatów: 
Na  ostatniej  karcie  arabeskowy  F.  na  środku, 
Wiszn.      <Fr.  fleuron> 

X  Flerysta,  sty,  Im.  ści,  X  Florysta  I.  znawca, 
amator  kwiatótu.     2.  handlujący    kwiatami.     3.  ro- 
biący sztuczne  kwiahj.      <Fr.  fleuriste> 
xFlery8tka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Flerysta. 

Fleserpatron,  a.  Im.  y  pusz.  przyrząd  do  ilo- 
hienia  otworów  w  lujie  na  patrony.  <Nm.  Fiilser- 
patron> 

Flesza,  y,  Im.  e  woj.  p.  Strzalozan.  <Fr. 
fl^ehe> 

[Fleszerski]  rzeźniczy:  F.  nóż.  <Nm.  Flelseher 
=  rzeźnik> 

Flet,  u,  Im.  y,  daw.  Fletnia,  XFIaut,  Fletrowers, 
Flotrowers,  XFIetrawer8  I.  muz.  dęte,  najczęściej^ 
dretuiiinne  narzędzie  muzyczne,  ?o  kształcie  laski 
wydrążonej ,  przykładaj (yce  ś.  do  ust  wpoprzek, 
brzmieidem  do  fujarki  podobne.  2.  org.;  F.  szwaj- 
carski =ye</e»  z  głosóta  organu,  pochodzący  z  ośmio- 
stopowej  piszczałki  metalowej.  F.  major  i  F.  mi- 
nor = Jeden  z  głosów  Jletowych  organu,  wydawanych 
przez  piszczałki  kryte.  Zdr.  Flecik.  <Nm.  Pl<5te 
(ze  Sfr.  flahute),  Włos.  flauto  i  Fr.  flute  tra- 
versiere> 

fFletka,  I,  Im.  I]  p.  Flltka.     <Nra.  [flotę]  > 

Fletnia,  I,  Im.  e  I.  p.  Flet:  Gram  na  harfie, 
lub  na  fletni  dmucham.  Zabł.  F.  ze  siedmiu 
piszczałek  złożona.  Bóbr.  Ucieszna  fletni  moja, 
niebios  darze  złoty,  ty  folgę  sercu  czynisz,  ty 
koisz  kłopoty.  Nar.  Sweśmy  głowy  sypali  pro- 
chem, a  dumając  na  swych  fletniach  o  śmierci, 
gorzko  narzekali.  Gawi-rt.  Na  biesiadach  starzy 
przodków  sławne  dzieje  przy  graniu  na  fletniach 
śpiewali.  Warg.  2.  org.  Jeden  z  głosów  jletowych 
organów.  3.  fanat.:  F.  płucowa  p.  Tohawioa. 
Ryszk.     <p.  Flet> 

Fletniarz,  a.  Im.  e  p.  Fletnista:  Weszły  karły 
i  karlice,  czarni  rzezańcy  i  lidyjscy  fletniarze. 
Krasiń.  Żeby  ś.  nie  nudzić,  trzymał  fietniarzy. 
Krasiń. 

tFletniczek,  czka,  Im.  czki  mała  fletnia:  Flet- 
niczki  piszczą,  a  puzany  beczą.  Rej. 

X  Fletniczy  przym.  od  Fletnia:   Odgłos  F. 

Fletnista,  y.  Im.  śoi,  Fletniarz  grający  na  fletni. 

Fletny  p.  Fletowy:  Organki  fletue.    Bóbr. 

Fletowy,  Fletny  przym.  od  FIflt:  Głosy  brze- 
gówek  wpadały  w  kwak  kaczego  stada  jasne, 
fletowe,  wysokie.  Kon.   Katarynka  fletowa. 

xFleirawer8.  u,  Ira.  y  p.  Flet.  <Fr.  flute 
traversi^re  dosł.=-flet  poprzeczny  > 

Fletrowers,  u,  Ira.  y  p.  Flet. 

Fletrowersista,  y,  Im.  śoi  grający  na  Jletrower- 
sie.  Krasz. 

fFlękowy  anat.:  Kość  lekowa  =  kośó  biodrowa 
(os  lleum).     <Fr.  flanc  =  bok  > 

X  Flibot,  u,  Ira.  y  dwumasztoicy  okręt  z  okrągłą 
tylną  częścią.     <Ang.  flyboat,  HI.   vlieboot> 

Flibustjer,  a,  Ira.  rzy  a.  owIe,  x  Filibustjer 
awanturnik  morski,  rozbójnik  morski,  korsarz,  pi- 
rata.    <Fr.  flibustier> 

Flibustjerskl  przym.  od  Flibustjer:  Wyprawa 
flibustjerska. 

Fliopenzel,  zla,  Ira.  zle  pendzel  do  wygładzania 
w  malowidle  farb  olejnych.    <Nm.  Flitschpinsel> 

fFlldra,  y,  Im.  y  rodzaj  tkaniny:  Od  półgier- 
macza  flidrą,  podszytego  groszy  15.  Taksa  kra- 
kowska z  1573  r. 

Fligiel,  gla,  Ira.  gle  I.  ramię,  podkładka,  listeioka 
przy  ścianie  do  położenia  półki.  2,  pół  okna, 
skrzydło,  kwatera  okna.     3.  w  Im.  tkać.  dretcniane 


753 


48 


FLIGIF.I^-ADJUTANT 


FLOCZEK 


a.  metalowe  kołeczki,  do  którijch  przymocowane  są 
gzjiwki,  przytrzymujące  szaft.     <Nm.  Flug-el> 

Fligiel-adjutant,  a,  Im.  ci  oficer  na  siuibie  aJju- 
tanta  przy  panującym.    <Nin.  FliJgeladjutant> 

X  Fligielman,  a,  Im.  i  woj.  iolnierz,  zwykle  naj- 
wyiszeyo  wzrostu,  idący  z  brzegu  oddziału:  Wycho- 
dził ze  skrzydła  tak  zwany  F.,  artysta  od  hand- 
gryfów,  który  je  wykonywał  wobec  l>atalj()nu. 
Uórs.     <Nm.  FHlgelmann> 

[Fligować,  uje,  owal]  lata<i.    <Nm.  fliegen> 

[Fligowanie,  a,  blm.j  czynnoić  ez.   Fligować. 

X  Flilcować,  uje,  owal  łatać.   <Nra.  flicken> 

X  Flikowanie,    a,  blm ,  czynność  ez.  Flikować. 

fFlinciczka,  I,  Im.  Ij  p.  Flinta. 

[Flinoisko,  a,  Im.  aj  p.  Flinta. 

[Flinczek,  czka,  Im.  czki]  placuszek.  Por.  Flln- 
dze.     <Nm.  Flia8e> 

[Flinczyszcze,  a,  Im.  a]  p.  Flinta. 

[Flindze,  ów,  bip.]  jilacuszki  w  kształcie  kotle- 
tów. Por.  Flinczek.     <Nra.  Flinse> 

fFlink,  u,  Ira.  I  brzęk,  dźwięk:  W  szyszak 
około  głowy  brzęczą  flinki  częste.  Koch  A. 
<Dźwa.> 

Flinta,  y,  Im.  y  I.  fuzja  myiliwska,  strzelba, 
skaikówka:  Dobra  F.  nie  na  jednego  ptaka.  Prz. 
Czekaj,  lisie,  pójdę  po  flintę.  Prz.  2.  X  i  [F.] 
muszkiet,  karabin,  rusznica:  F.  z  bagnetem.  Papr. 
Kto  nie  jest  gienorałem,  może  flinta  dźwigać, 
nieprzyjaciół  ścigać.  Din.  Szćkówny,  jak  Żyd  do 
tlintć.  Prz.  Zdr.  [Flinciczka].  Zgr.  [Fllncisko, 
Flinczyszcze].     <Nm.  Flinte> 

Flintgias,  u,  Im,  y  gatunek  szkła,  zawierającej  o 
ołów,  uiywany  na  wyrób  soczewek,  szkło  ołowiane. 
<Ang.  flintglass> 

X  Flintownik,  a.  Im.  cy  strzelec ,  karabinjer, 
muszkieter.     <p.  Flinta  > 

Flintowy  przym.  od  Flinta:  Łoio  flintowe  = 
kolba. 

FlintpaS,  a,  Im.  y  pas  od  Jlinty,  bandolet  od 
strzelby.     <Nra.  Fliate  =  flinta4-Pa8> 

[FlintpaS,  u,  Im.  y]  pozwolenie  na  strzelbę.  <Nm. 
Flintenpass> 

Fłip,  u,  blm.  napii)  z  toódłci,  piwa  i  cukru.  <  Ang. 
flip  > 

Flirt,  u,  blm.,  Flirtacja,  Flirtaż  zabamanie  osób 
innej  płci  z  odcieniem  erotycznym^  kokietowanie  dla 
zabawy;  lekceważenie  skromności,  nie  dochodzące 
wszakże  do  występku:  Zaczyna  od  flirtu,  kokiete- 
rją  gra  nieustannie,  szuka  wrażeń,  jedne  dla 
drugich  porzucajj^c.  Nie  cierpi  kobiet!  Dobryś 
sobie.  To  F.  pierwszej  próby.  Es-  <Ang.  flirt > 

Flirtacja,  i,  blm.  p.  Flirt.  Prus.    <p.  Flirt  > 

Flirtaż,  u,  blm.  p.  Flirt:  Przyjaciele  wpadli  na 
trop  osobliwego  flirtażu,  przez  pośrednictwo  ar- 
chitektury i  publicystyki.  Orzesz.  <Niby  Fr. 
flirtage> 

Flirtować,  uje,  owal  uprawiać,  praktykować  flirt. 
<Ang.  to  flirt > 

Flirtowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Flirtować. 

Flirtowy  przym.  od  Flirt:  Epidemja  flirtowa. 
Kunszt    F. 

I.  Flis  I.  a,  Im.   owie  =  a)  a.   Flisak,  fFliśnik 

majtek  rzeczny,  szkiil7iik,  oryl:  Zmokłem  jak  F.  = 
co  do  nitki,  jakby  mię  kto  z  wody  wycią(jnął.  b) 
fże.f/larz,  marynarz:  Marynarz  a.  F.  po  naszemu. 
Kłok.  c)  przen.  ten,  co  i.  spóźnia,  późno  przycho- 
dzi: Przybywaj  flisie,  póki  na  misie.  Prz.  2.  u, 
Im.  y==a)  a.  [Flisy]  orylka,  slan  /lisncki,  Jłisostwo: 
Pójść  na  F.  Bawić  ś.  flisem.  A  ś.  gospodarstwa, 
a.  imię  flisu.  Pot.  F.  to  jest  spuszczanie  statków 
Wislij  i  inszemi  rzekami.  Klon.  Bo  kiedy  już  F. 


zasmakuje  komu,  już  ś.  na  wiosnę  nie  zostol 
w  domu.  Klon.  Początkowo  lud  ten  chodził  na 
flisy  z  tratwą  po  Wiśle  i  jej  dopływach,  b) 
spław,  handel  wodny^  fryjor:  Słoniny  na  F.  mają 
opatrować  wtenczas  najwięcej.  Gost.  Kiedy 
rok  tańszy,  tedy  więcej  i  wieprzów  i  świni  na 
to  chować,  aby  tego  naprzyczyniać  dla  flisa. 
Gost.  c)  \ieglnga,  podrói  momka:  Choćbyś  ś. 
potkała  z  Parysem,  pewnleby  cię  kradzionym  aio 
uwoził  flisem.  Pot.     <Nm.  Fl588e> 

2.  Flis,  u,  Im.  y  p.  Fliza. 

Flisa,  y,  Ira.  y  p.  Fliza. 

Flisacki,  Flisaozy  przym.  od  Flisak,  Jłisowtki, 
orylski:  Świat  F.  Po  nisacku  =  »/)o.ło^«?r«  fli»ackiin. 
Jak  u  flisów. 

Flisactwo,  a,  blm.,  Flisostwo,  Flisówka  itan  fli- 
sacki, zajęcie  flisaka,  iycie  flisackie,  orylka,  Jlit  i 
F.  to  nie  wojna,  ani  podróż  podbiegunowa    Kasz. 

Fiisaozka,  i,  Im  I  I.  forma  i.,  od  Flisak.  2. 
iona  flisaka. 

Flisaozy  p.  Flisacki:  Flieacza  dziatwa  (^fli- 
tacy). 

Flisak,  a  I.  Im.  cy  p.  Flis.  2.  [F.  a  Jesiotr, 
Włóczek]  blm.  taniec  weselny.    <p    Plis> 

Flisakować,  uje,  owal  być  flisakiem.  Jeździć  Jako 
flisak:  Tyle  razy,  ile  miał  lat,  flisakował  do 
Gdańska.  Byk. 

Flisakowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fllsakowaó. 

Flisarski  p.  FliSOWSkl:  Mówiąc  językiem  Oisar- 
skim.  Pol. 

Flisl  p.  Flisowskl:  Wśród  szumu  fali,  wśród 
flisich  gwarów  rzędem  stanęły  polskie  wiciny. 
Syrok. 

Flisostwo,  a,  blm.  p.  Flisactwo:  Mówił  Cezar 
rybitwie:  jać  to  sprawię,  że  cię  z  flisostwa  wy- 
bawię. Bardz. 

FliSOWać,  uje,  owal  być  flisem,  jeździć  jako 
flis;  spuszczać,  spławiać  wodą  zboże  i  drzewo :  Do 
Gdańska  ze  zbożem  F.  Star. 

Flisowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Flisowaó. 

Flisowski,  Flisarski,  Flisl,  Flisowy  przym.  od 
¥\\i,  flisacki,  orylski:  Jarzyna  flisowska=;jccz«fc, 
łcasza  Jęczmienna,  suto  okraszona  słoniną  i  skwar- 
kami. Nabożeństwo  flisowskie  =  przeklinanie.  Po 
flisowsku,  t  Flisowskie  i>rzys.=Jak/lis,po  jlisacku. 

t  Flisowskie  p.  Flisowski. 

Flisowy  p.  Flisowski :  Wszystka  myśl  flisowa 
na  Wiśle  pływa.  Klon. 

Flisówka,  i,  blm.  I.  p.  Flisactwo.  2.  drzewo 
.spławiane. 

Flisz,  u.  Im.  e  gieol.  nazwa  szwajcarskich  osa- 
dów  eocenicznycli  w  Alpach.      <Nm.  Flyseh  > 

fFliśnik,  a",  Im.  cy  p.  Flis:  Sternik  fliśnikom 
kazał  przybić  do  lądu.  Petr.     <p.  Flis> 

[Flita,  y,  Im.  y.  Flota]  naczrjnie  do  mleka,  misa 
do  Jedzenia  dla  czeladzi.     <Nm.   [flot(e)]> 

Fliterka,  i,  Im.  I  cekin  gumowy  (jalt  pieczątka 
gumowa  do  kajetów).    <Nm.  Flitter> 

[Flitka,  I,  Im.  I,  Fletka]  I.  naczynie  do  mleka; 
szaflik,  np.  do  pomyj.  2.  fujarka.  <Nm.  [flo- 
tę] > 

Fliz,  u,  Im.  y  p.  Fliza. 

Fliza,  y.  Im.  y  I.  a.  Flisa,  Flis,  Fliz  płyta  ka- 
mienna, tafla.  2.  druk.  kamień  płaski,  na  którym 
rozcierają  farbą  drukarską.      <Nm.  Fliese> 

fFliżanka,  i.  Im.  i  i  [Fllźanka]  p.  Filiżanka. 

Flobert,  u.  Im.  y,  Flower  mała  ./'nzja,  z  której 
zicykle  strzela/ą  do  celu  i  do  ptaszków.  <  Od  na- 
zwiska wynalazcy  Fr.  Flaubert> 

[Floozek,  czka,  im.  czki]  rzeź.  kijek  do  rozdy- 
mnnia  cielęciny,  wątroby.     <Nm.  Pi1ocli> 


7.fi4 


FI.OOISTON 


FLFFA 


Flogiston,  u,  blm,  y  Flogistyk  ohera.  w  dawnef 

chemji  przyjmszczalna  iiiuterja^  kldrc;  wlasnoicidiui 
ohjdhiiano  zjawiska  palenia.  <Qr.  Hogistón  — 
paliif,  spalone  > 

X  Flogistyczny  zdolny  do  palenia.,  zapalny,  palny. 

Flogistyk  I.  a,  Im.  cy  zwolennik  nauki  o  floffi- 
.Ilonie.    2.  Xu,  blm.  j).  Flogiston. 

X  Fiogochemja,  I,  blm.  cliem.  nauka  o  zjawi- 
skach palenia.  <Now.  z  Or.  flóx,  2  pp.  flogós-^ 
{rłoinień-f-Cheraja>  ■ 

Fiok,  a,  Im.  f  powr.  Jeden  z  kołków  osadzanych 
w  otwory  rekiehretu,  na  które  zakłada  i.  meikami 
szpar/al  przy  suszeniu.      <Xm.   Prt()ck> 

Floks,  u,  Im.  y  bot  p.  Płomyk.  <Gr.  flóx  = 
płomień  > 

Floksyna,  y,  blm.  rodzaj  /arby  czerwone/. 

tFlonder,  dra,  Im.  dry  p.  Flondra. 

Flonderka,  i.  Im.  i,  Fląderka,  fFfanderka,  [Pla- 
tenza]  zool.  (platessa  flesu.s)  ryha  bezcierniowa, 
gardhpłehoa,  flondroionta. 

Flondra,  y.  Im.  y,  Flądra  I.  p.  Flura.  2.  a. 
tFlander,  f Flader,  fFlonder,  jFlunder]  zool. 
(pleuroneete.s  platessa)  ryba  oścista,  bezcierniowa, 
(jardłopletwa,  z  rodziny  bokoplywów.  <Nm.  Flan- 
^er,  FloadtT,  Fliinder> 

Flondrowaty  zool.:  Ryby  flondrowa te  =  rodzina 
■ryb. 

Flor,  u,  blm.  I.  [F.]  kir,  iałoba:  Około  czarny 
F.  wisi.eó  będzie.  2.  ręk.  specjalna  przędza  do 
szycia  rękawiczek.      <Nm.  Flor> 

Flora,  y,  blm.  ogół  wszystkich  a.  pewnych  ga- 
tunków roślin  kuli  ziemskiej  a.  jakiejkolwiek  jej 
okolicy:  Królestwo  flory.  F.  polska,  lekarska. 
<Łć.  Flora  =  bogini  kwiatów,  roślinności  > 

1.  t  Flora,  y,  Im.  y  krepa,  gaza.  <Nm.  Flor> 

2.  f  Flora,  y,  Im.  y  p.  Flura:  Włóczjj  ś.  by 
flory.  Jeżów.     <p.  Flura> 

Florans,  u,  blm.  rodzaj  lekkiej  materji  jedwabnej: 
F.  pojedynczy,  podwójny,  <Fr.  florence,  od 
nazwy  miasta  Włos.  Florencji > 

Floransowy  przym.  od  Florans:  Żona  jego 
..w  sukni  lloransowej    Krasz. 

[Florek,  rku,  blm.]  p.  Chlorek.  <Sld.  do  imie- 
nia Florek > 

Floren,  a,  Im.  y,  Floryn  złoty  pieniądz  różnej 
wartości,  dukat:  F.  n,ustrj']a,cki  =  złoty  reński,  reń- 
ski, gulden  =  4  zip.  <Śr.  Łć.  florenus,  od  herbu 
miasta  Florencji,  wyobrażaj.-jcego  kwiat> 

Florencki:  Szkoła  florencka  :=  .<t/f<u;m  malarze 
i  rzeźbiarze  XIII  wieku  we  Florencji  z  właścitoe- 
mi  sobie  .sposobami  tcykonywania  dzieł  sztuki.  <0d 
Łć.  nazwy  miasta  Florentia> 

[Florencyna,  y,  Im.  y]  jakaś  roślina  mityczna. 
'  <Z  Łć.  flos,  2  pp.  noris  =  kwiat > 

Florenowy  loartości  Jlorena,  reńskowy.  <p.  Flo- 
ren > 

Florentyński  I.  fecht.:  Pchnięcie  florentyńskie  = 
pchnięcie,  zadane  po  odchyleniu  ś.  przed  pchnięciem 
przeciwnika,  wymierzone  w  bok  jego.  2.  zooI.:  Qo- 
ł;}b  F.  p.  Gołąb.     <Toż,  co  Florencki  > 

Flores,  u.  Im.  y  częś.  w  Im.  figiel  rysunkowy, 
figlds,  zawiły  deseń,  ozdoba  w  kształcie  gałązki 
■z  liśćmi  i  kwiatami,  w  Im.  esy-fioresy:  Floresy  ja- 
ko ozdoba  architektoniczna  =  kwiecianka.  <Łó. 
flores  =  kwiaty  > 

Floresować,  uje,  owal,  fFlorysować,  fFlory- 
zować  floresami  ozdabiać,  upstrzyć  kuńecisto,  wzo- 
rzysto. 

.     Flpresowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Floresować. 
I.  Floret,    u,    Ira.    y,    Fleret    rodzaj    szpady    do 
fechtiinku.     <Fr.  fleuret> 


2.  Floret,  u.  Im.  y  przędza  jedwabników,  którą 
rozpoczynają  budowę  kokonów,  gatunek  jeilwabiu 
surowego.     <Fr.  flcuret> 

Floreza,  y,  Im.  y  obszycie,  plisa  dla  przybrania 
u  dołu  sukni  damskiej;  takai  plisa  krepowa  u  sukni 
iaiobnej,     <Fr.  pleureuses  lin.> 

ŁFIorjanka,  i,  blm.]  kasa    ubezpieczeń    od  ognia. 
►d   ifflieniai  św.   Florjana,    patrona    od    poża- 
rów > ' 
[Florkowy]  prayra.  od  Florek,  chlorkowy. 
t  Florowaly  podobny  do  Jlory    (  -  krepy):    Mate- 
rja  florowata. 

Florykuitura,  y.  Im.  y  hodowla,  uprawa  kwia- 
tów: F.  doszła  do  doskonałości  zbierania  na  je- 
dnym pączku  bukietu  różnokolorowych  listków. 
Jeż.  <Now.  z  Łć.  flos,  2  pp.  floris  =  kwiat-}- 
culfura  =  hodowla  > 

X  Florylegjum,  w  Ip.  nieod.,  Ira.  a,  ów  wybór 
najpiękniejszych  miejsc  z  pisarzóto,  antologja.  <  Łć. 
florilegium> 

X  J-lorymanJa,  I,  blm.  manja,  pasja,    słabość  do 
kwiatów.     <Now.  z  Łć.  flos,  2  pp.  floris^ kwiat 
-f-Gr.  mania  =  raanja> 
Floryn,  a.  Im.  y  p.  Floren. 
fFlorysować,  uje,  owal  p.  Floresować:    Atłas 
florysowany.  Kalie. 

fFlorysowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Floryso- 
wać. 

Florysta,  y,  Im.  ści  I.  uczony    badacz    roślinno- 
ści, botanik.    2.  X  p.  Flerysta.     <Fr.  fleuriste> 
X  Florystka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Florysta. 
Florystyczny    przym.  od    Florysta:    Wrażenia 
florystyezne  z  wycieczki. 

fFloryzować,  uje,  owal  p.  Floresować:  Srebrem 
pisać  i  F.  Haur. 

t  Floryzowanie,  a  I.  blra.,  czynność  cz.  Flory- 
zować.  2.  Im.  a  kwiaty  rysowane,  floresy:  Wy- 
rył na  drzwiach  cherubiny  i  osoby  palm  i  insze 
fioryzowania  bardzo  wydająjce  ś.  Leop.  <p. 
Flores > 

Floryzowany  I.  fim.  od  Floryzować:  Srebro 
gęsto  złotem  floryzowane.  Pilch.  2.  druk.  ozdob- 
ny:   Czcionki  floryzowane. 

Floryzyna,  y,  blm.  chem.  gorzka  substancja  kry- 
.ttaliczna  z  rzędu  alkaloidów,  otrzymywana  z  kory 
korzeni  drzew  owocowych.  <Now.  z  Łć.  flos.  2  pp. 
floris  =  kwiat  > 
Flos,  u,  Ira.  y  hut.  p.  Spływ. 
Flota,  y,  Ira.  y  i.  zbiór  okrętóvj,  szczeg.  wojen- 
nych, marynarka:  Dowodzić  flotą,.  Wystawić  flo- 
tę. 2.  lart.  pieniąilze:  Wybornie,  że  ojciec  przy- 
jechał, F.  napłynie.  Biedny  w  gorzkim  położeniu: 
ojciec  jego  ś.  ożenił,  F.  stamtąd  już  nie  dopły- 
wa. Krasiń.  Puszczać  flotę  =  7narnowa(5  pieniądze. 
<Włos.  flottą,  Fr.  flotte> 

Flotrowers,  u.  Im.  y  p.  Flet.  <Fr.  flftte  tra- 
yersće  dosł.  =  flet  poprzeczny  > 

Flotyla,  I,  Im.  e  mała  flota,    z  kilku  okrętów  a. 
statków  złożona.     <Fr.    flotiIle> 
Fiower,  u.  Im.  y  p,  Flobert. 
[Flota,  y,  Ira.  yl  p.  Fllta.     <Nra.  [flote]> 
X  Fluatacja,  I,  blra.  powlekanie  kamieni  metala- 
mi.    <Z   Fr.    fluate  =  sól    z    kwasu    fluorowego, 
połączonego  z  jakąś  zasadą > 

Ffuatować,  uje,    owal    nasycać   gorącym  olejem: 
F.  pinakle  z  ciosu. 
Fluatowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.    Fluatować. 
Fludrybus,  a,  Im.  y  teatr,  młody  i  zdolny  czło- 
wiek, ale  hulaka,  któremu  nie  moina  powierzać  ról, 
najczęściej    chórzysta.      <Z    Nm.    fludera  =  bujać, 
latać > 
[Flufa,  y,  Ira.  yj  p.  Flejtuch. 


755 


FLUID 

1  Fluid,  u,  lin.  y  płyn,  ciecz:  F.  magnetyczny. 
Przen.:  Tajniki  i  barwy  fluidów  życiowych.  <ŁÓ. 
Iluiduin  ni.  dosł.  =  ciekłe,  płynne  > 

Fluiddraohma,  y,  Im.  y  ujaga  aptekarska  =^1^ 
flniduncji.     <  Fluid  +  Drachma  > 

Fluidskrupul,  a,  Im.  y  waga  aptekarska  =  V, 
fluiddrachmy.     <Fluld  + Skrupuł  > 

Fłuidunoja,  I,  Im.  e  waga  aptekarska  =*l^  ktlo- 
gramu.     <  Fluid -f  Unoja  > 

IFIuk,  a,  Im.  I]  I.  pog.  Niemiec.  2.  rnalec  nie- 
dorostek, smarkacz.  Por.  Farfiukter.  <Z  Nm.  Flueh 
dosł.  =  przekleństwo 

Fluks,  u  a.  a,  Im.  y  I.  t  =■  >•  a.  fFlus  wszystkie 
jednego  koloru  idące  po  sobie  karty,  sekwens:  Nuż 
jakie  dziś  gry  nastały,  z  których  płynie  koszt 
niemały:  dziwne  fluksy,  turmy,  ruszę.  Rej.  2.  a. 
t  Flu8  lek.  =  a)  (według  pojęć  dawnych)  napływ 
nieprawidłotoy  soków  do  pewnej  części  ustroju:  Wi- 
no z  jabłek  granatowych  kwaśnych  skuteczne 
jest  przeciw  płynieniu  wnętrznemu  po  członkach, 
to  jest  (luksom.  Ślesz.  F.  w  szczęce,  gdy  wszyst- 
kie zęby  po  jednej  stronie  bolą.  Perz.  (=ijluksja). 
Przygody  pijanych:  podagra,  F.,  scjatyka.  Rej. 
Reuma,  to  jest  nieżyt,  która  jest  matką  wszyst- 
kich niemocy,  zwłaszcza  fluksów.  And.  z  Kobył, 
b)  cieczenie  ustawne:  Ryma  i  sapka  jest  fluksów 
ściekanie.  Troć.  F.  wsi  =  Ui7iienie,  ilinotok.  F.  he- 
moroidalny  =  krwawnicę.  F.  miesięczny  =  mie- 
siączka. 3.  cieczenie  rzeki^  odnoga:  Dunaj  siedmiu 
fluksami  w  Czarne  morze  wpada.  4.  fpęd  (wo- 
dy): Ocean  o  skopuły  roztrąca  okręty,  na 
które  kiedy  już  niewstrzyraanym  fluksem  wpa- 
dają... Pot.  II.  [F.]=l.  c/ecz,  płyn.  2.  choroba 
bydlęca:  Mieć  lluksa  (o  ludziach)  =  byó  poryw- 
czym,  nagłym,  bez  zastanowienia.  Por.  FłU8.  <Łó. 
tluxus> 

Fluksja,  i.  Im.  e  I.  ból  wszystkich  zębów  z  je- 
dnej strony,  połączony  ze  spuchnięciem  twarzy  i  dzią- 
seł. 2.  k  ból  gośćcowy  (rheumatalgia).  <  Łó. 
fluxio  d08ł.  =  płynienie,  cieczenie  > 

tFluksOWaty  lek.  ciekący,  ściekający,  sączącym 
wrzedziejąaj :  Dziury  lluksowate  na  nogach  = 
wrzody  goleniowe  (uleera  cruris).    <  p.  Fluks> 

X  Flukt,  u,  Im.  y  a.  a  bałwan,  fala,  wał,  nurt: 
Rozbujałe  flukta.  Kras.     <Łó.  fluctus> 

(Flukterowaó,  uje,  ował]   p.  Fluktować. 

[Flukterowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fluktero- 
wać. 

[Fluktować,  uje,  owal,  Flukterowaól  przeklinać. 
Por.  Farfiukter.    <Z  Nm.  fluchen  =  kląć> 

[Fluktowanie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Fluktować. 

!  Fluktuacja,  i,  Im.  e  I.  chwianie  i.,  wahanie  i., 
zmienność,  chwiejność,  niepewność,  niestałość:  Fluk- 
tuacje na  rynku  pieniężnym.  2.  lek.  chełbotanie. 
<Lć.  fluctuatio> 

fFlunder,  dra,  Im.  dry]  p.  Flondra. 

Fluokrzemowodorny  chem.  przym.  od  Fluokrze- 
mowodór:  Kwas  F.  p.  Fluorokrzemowodór. 

Fiuokrzemowodór,  oru,  blm,  chcm.  p.  Fluoro- 
krzemowodór. <ŁĆ.  lluo  =  ciekę,  płynę-|-Krzem 
-f- W  odór  > 

Fluor,  u,  blm.  chem.  pierwiastek  z  gromady  chlo- 
rowróic,  FI.     <ŁĆ.  fluor  dosł.  =  ciecz,  płyn> 

Fluorek,  rku.  Im.  rki  chem.  I.  ztoiązek  fluoru 
z  czymkolwiek,  jeieli  Jlnor  jest  częścią  bardziej  elek- 
troujemną  ziciązku.  2.  (w  Galicji)  F.  wodu  p. 
Fluorowodór. 

Fiuoresoeina,  y,  blm.,  Rezoroynftaleina  chem. 
fl(d('ina  rezorcynotca,  ciało  głośne  przez  wspaniałą 
Jhwrescencię  słabych  jego  roztworów  w  rozcieńczo- 
nym amonjaku,  substancja   krystaliczna    barwy   ce- 


FŁOCH 

glastej,    C^H^  (CO)(C(CgH,  OH),  0)0.      <  Z  Fluo- 
rescencja> 

Fluorescencja,  i,  blm.  flz.  własność  pewnych 
dal,  wystawionych  na  dziaianit  iwiatła,  polegająca 
na  wysyłaniu  iwiatła  o  barwie  róinej  od  światła 
padającego  i  od  itamyh  ciaL  <Fr.  fluorescence, 
Nm.  Fluoreecenz,  p.  Fluor > 

Fłuoresoyjny  powstający  przea  fluoreacencję:  Bar- 
wy fluorescyjne. 

Fluoroapatyt,  u,  Im.  y  min.  p.  Apatyt.  <  Fluor-|- 
Apatyt> 

Fluorokrzemian,  u,  Im.  y  chem.  sól  fluorokrze- 
mowodoru.     <Fluor-^-Krzemian  > 

Fluorokrzemowodorny  chem.  przym.  od  Fluoro- 
krzemowodór:   Kwas  F.   p.   Fluorokrzemowodór. 

Fluorokrzemowodór,  oru,  blm.,  Fiuokrzemowo- 
dór, Kwas  fluorokrzemowodorny,  Kwas  fluokrze- 
mowodorny chem.  związek  fluoru  2  krzemem  1  wo- 
dorem, HjSiFIg.      <Fluor4-Krzem-}-AA'odór> 

Fluorowodorny  chem  przym.  od  Fluorowodór: 
Kwas  F.  p    Fluorowodór.     <Fluor-j-Wod('ir  > 

Fluorowodowy  (w  Galicji)  chem.:  Kwas  F.  p. 
Fluorowodór. 

Fluorowodór,  oru,  blm.,  Fluowodór,  Kwas  fluo- 
rowodorny, Kwas  fluowodorny,  (w  Galicji)  Fluo- 
rek wodu,  a.  Kwas  fluorowodowy,  fKwasfluszpa- 
towy  związek  fiuoru  z  wodorem,  HFl.  <Fluor-|- 
Wodór> 

Fluoryozny  min.:  f  Szpat  F.  p.  Fluoryt. 

Fluoryt,  u,  Im.  y,  Fluspat,  f  Szpat  fluoryozny 
min.  Jiuorek  wapnia,  tworzący  kryształy  równoosio- 
we  a.  agregaty  gruboziarniste  i  pręcikowałe,  naj- 
rozmaiciej  zabarwione,  w  Anglji  obracane  na  ozdo- 
by i  sprzęty,  a  w  starożytności  prawdopodobnie  na 
tak  zwane  vasa  murrhina.  Odmiany:  al  Chloro- 
fan,  fosforyzujący  przez  ogrzewanie;  b)  F 1  u- 
sz  taj  n  ,  zbity,  używany  jako  topnik  w  robotach  me- 
talurgicznych, do  otrzymyioania  fluorowodoru  i  ry- 
towania  na  szkle.  <Now.  z  Łć.  tluor  =  płyn, 
ciecz  > 

Fluoryzować,  uje,  owal  okazywać  własności  fłuo- 
rescencji:  Ciała  fluoryzujące  =  ciała  mające  włas- 
ność świecenia,  gdy  są  na  działanie  światła  loy- 
stawione.      <p.  Fluorescencja> 

Fluoryzowanie,  a,  blm.,  czynność  ez  Fluoryzo- 
wać. 

Fluowodorny  chem.  przym.  od  Fluowodór:  Kwas 
F.  p.  Fluorowodór.     <Fiuor-|-Wodór> 

Fluowodór,  oru,  blm.   p.  Fluorowodór. 

fFlura,  y,  Im,  y]  I.  a.  f  Flora  kobieta  niechluj- 
na, Jlondra,  plucha,  szargula.  2.  i  f  rozpustnica, 
nierządnica,  ladacznica:  Jak  F.  chodzi.  Gorzka 
wolność  młodzieńska  1680.  <Zap  Nm  [Ilirr, 
fl5rr]> 

Flus,  u,  Im.  y  I.  gra  w  karty,  sh-aszak.  2.  f  p. 
Fluks :  Flusy,  które  w  oczy  spadają  i  cieką.  Syr. 
3.  [F.]  =  a)  osad  gęsty  na  dnie,  lagier,  b)  skrofu- 
ty.  4.  X  hut.  p.  Roztop.  Por.  Fluks.  <  Ńm. 
Fluss> 

[Flusowity]  skrofuliczny. 

Fluspat,  u,  Im.  y  min.  p.  Fluoryt.  <Nm.  Fluss- 
spath> 

Flustować,  uje,  owal  pociągać  kamień  płynem  od- 
powiednio przyrządzonym,  aby  twardniał:  Nagrobek 
z  płyty  ciosowej  flustowanej.  <Z  Nm.  Flus6  = 
spław,  kruszec  roztopiony > 

Flustowanie,   a,   blm.,  czynność  cz.  Flustować. 

fFluszpatowy  chem.:  Kwas  F.  p.  Fluorowodór. 

Flusztajn,  u.  Im.  y  min,  p.  Fluoryt.  <  Nm. 
Flussstein> 

Flooh,  u,  Im.  y  zł.  pastwisko.     <?> 


75G 


FOCnOWA(? 

y  Pochować,  uje,  owal  I.  pobudzać  do  fochóie, 
jąlrzyć  kojo,  gititwaó,  podlmrzai.  2.  fochy  robić, 
duMió  1,  gniewać  i.:  Dla  r.iny  ś.  nie  bi(^,  dla  cho- 
roby nie  \ń6,  dla  dworszezyzny  nie  F.  — chłopa 
iiiesraiałeg-o.  Prz.  <Nm.  (aclien  =  dsjć,  nadymać, 
rozdmuchiwać  > 

X  Pochowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Pochować. 

X  Pochowały  KUonny  do  fochów,  grymaśny , 
gniewliwy. 

t  Poohowny  skłonny  do  figlów,  figlarny,  filuterny, 
iartobliwy . 

Pochy,  ów,  blp.  I.  gniewy,  rzucanie  i.,  dąsy, 
grynKuiy,  fanaberje,  kaprysy,  czcze  groiby:  F.  stro- 
ić. Wyleciał  z  poLrróżkaiiii,  ale  ja  mniej  dbam 
o  te  F.  Boh.  2.  f  figle,  sztuki:  F.  czynić  w  tań- 
cu. Troć.  Będziesz  ś.  wprawował  przy  mnie 
w  gospodarstwo,  odrzuciwszy  te  F.  i  twoje  figlar- 
Btwo.  Zwr.  M.  3.  f  zaloty,  umizgi,  rozpusta,  swa- 
wola: Wszetecznico!  darmo  ś.  musisz  z  takiemi 
oń  fochy.  Pot.  Zdr.  fFoszkl.  <Z  Nra.  fachen  = 
dąć,  nadymać,  rozdmuchiwać > 

[Pocioly,  ów,  blp]  7nęty,  tiieczystość  w  płynie. 
<Zap.  Łć.  faeces  Im.::;  męty > 

Poczmajster,  tra,  Im.  trowie,  Poczmejster  za- 
wiadowca okręgowy  lasów  rządowych,  leśniczy  okrę- 
gowy (zwykle  oficer  straży  lef^nej)  <Nm.  Forst- 
nieister> 

(Poczman,  a,  Im.  i]  p.  Porszpan. 

Poczn.ejster,  tra.  Im.  trowie  p.  Poczmajster. 

IPoczpan,  a.  Im.  ij  p.  Porszpan. 

Poozy,  Pokowy  przym.  od  Poka:  Paltot  z  foczej 
skóry.  Prus.     <  p.  Foka> 

-j-Poder,  dra,  Im.  dry  miara  objętości:  F.  gdań- 
ski zawiera  cztery  oksefty.  <Nra.  Foder  a. 
Fuder  > 

Fodersbret,  u,  Im.  y,  Karnes  mały  forte p.  listwa 
otwierana  u  spodu  klawjatury ,  przypadająca  na 
końcu  klawiszy.     <Nm,    Yorsetzbrett > 

[Podrakować,  uje,  owal]  p.  Potografować. 

fPodrakowanie,  a,  blra.J  czynność  cz.  Podrako- 
wać. 

[Podrować,  uJe,  owal]  p.  Fedrować.  <  Nm. 
fo(r)derii  =  żądać  > 

[Fodrowanie,   a,   blm.]  czynność  cz.  Podrować. 

+  Podrum  nieod.  żywność  i  furai,  wybierane  po 
wsiach  dla  dworu  kr  olei  oski  eg  o.    <Sr.  Łć.  fodrum> 

X  Podyna,  y,  Im.  y  gór.  kopalnia.  <ŁĆ.  fo- 
dina> 

Fogiel,  gla.  Im.  gle  pusz.  przyrząd,  obracający 
bęben.     <  Nm.  Yogel  =  ptak  > 

[Pogzał,  u,  Im.  yj  p.  Poksal. 

X  Pohista,  sty,  Im.  ści  wyznawca  foizmu.  <Chiń. 
i  Japońs.  F'o  =  nazwa  Buddy  > 

X  Poizm,  u,  blm.  cześć  oddawana  bogu  Fo.  <p. 
Fohi6ta> 

Poje  nieod.  $ala  antraktowa  w  teatrze.  <Fr. 
foyer > 

[Fojna,  y,  Im.  y]  p.  Choina. 

[Fojt-]  p.  Wójt-:  Fojt  pacholczy  =  atontz?/  tiad 
pachołkami.      <p.   Wójt> 

Foka,  I,  im.  i,  Cielę  morskie  zool.  (phoca)  zwie- 
rzę płetwonogie  bez  zewnętrznego  ucha,  z  krótklemi 
kiami.     <  Ł.ć.  phoca,    z  Gr.    toke> 

Fokowaty  podobny  do  foki;  lek.:  Potwór  F. 
(phoconielu3)=  pW^/ wiri/ccy  kończyny  dolne  zrosle 
zupełnie. 

Fokowy  p.  Foczy:  Kołnierz  F. 

(Foks,  a.  Im.  y]  p.  Fuks. 

Poksal,  u,  Im.  e  I.  Xa.  XWokshal  miejsce  za- 
baif  za  miastem;  zabawa  wia  znrna  w  ogrodzie.  2. 
[F.  a.  Pogzał,  Wogzal,  WagzalJ  dworzec  kolejowy. 


FOLGA 

banhof.  <Ang.  Vauxhall  =  nazwa  wsi  pod  Lon- 
dynem (dziś  części  Londynu),  gdzie  istniał  daw- 
niej ogródek  zamiejski  > 

Poksalowy  przym.  od  Foksal:  Foksalowe  za- 
bawy. Niem. 

Pokus,  u.  Im.  y  sztuka  czarodziejska,  ma- 
giczna. 

Pola,  I,  Im.  e  I.  sieć  ze  szpagatu  na  jenotry.  2. 
bud.  skrzynka  do  gaszenia  wapna.  3.  hut.  skrzy- 
nia do  przeplókiwania  rud,  gracownia.  4.  mul. 
próżnia  wewnątrz  murującej  ś.  ściany,  którą  ś.  wy- 
pełnia kawałkami  cegieł.  5.  węgl.  próżnia  w  mi- 
lerzu,    powstała  przez  wygorzenie.      <Nra.    Fillle> 

[Folaiter,  tra,  Im.  try]  p.  Polajtra. 

[Folajtra,  y,  im.  y,  Folajter,  Ham]  hamulec: 
<Może  Nm.    Yorreiter  dosł.- jad^jCy    z  przodu> 

xPolarda,  y,  Ini.  y  glina  folarska.  <Nm. 
Fiilierde> 

X  Polarka,  I,  Im.  I,  X  Poljarka  gór.  łopata  do 
szlamów.     <  p.   I.  Folować> 

Folarski  przym.  od  Polarz:  Glina  folarska  p. 
Glina.  Ziemia  folarska  (=  glina  folarska).  <p. 
Folarz> 

Polarz,  a,  Im.  e  I.  a.  Folusznik,  [Foluśni.c]  hle- 
charz  sukna,  blicharz,  loalkarz,  pilśniarz.  2.  X  gór 
=  a)  a.  X  Fularz,  X  Porarz  ten,  co  zwozi  węgle 
do  pieca  a.  do  fryszerki.  b)  p.  NaraŻaCz.  <ŁĆ. 
fullo> 

X  Polbary,  ów,  blp.  gór.  szlamy  z  wodą,  błoto 
ze  sztolni  a.  z  głębi  kopalni  wyprzątane.  <Zap. 
Nm.  Pfuhlbahre> 

Folblut,  a,  Im.  y  koń.  koń  doskonały  pod  wzglę- 
dem wyścigowym.     <Nm.  Vollblut> 

X  Folbun,  u.  Im.  y  gór.  wieniec  nad  szybem, 
zrąb  szybu,   Xk8tel.     <Nm.  FUllbaum> 

[Poloyjer,  a,  Im.  rzy  a.  owie]  komornik  sądowy. 
<Nra.  Vollzieher> 

fFoldrować,  uje,  owal  p.  Poldrować. 

fFoldrowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Poldrować. 

1.  t^oldrunek,  nku,  Im.  nki  żądanie.  <Nm.  For- 
derung> 

2.  fFoldrunek,  nku,  lin.  nki,  tPoldrunek  gór. 
dobywanie,  kopanie.      <Nm.  Foiilerimg  > 

Folejza,  y,  Im.  y,   X  Polejzj    hut.  loidloioate  że- 
lazko do  ostrzygania  szkła.     <Nm.  Feileisen> 
X  Folejze,  a,  Im.  a  hut.  p.  Folejza. 
fPolg,  u,  Im.  i  p.  2.  Folga. 

1.  Folga,  i,  Im.  i,  Poija  I.  ■\ rzecz  podłożona, 
podkład,  podkładka:  F.  jest  to  rzecz  pod  drug;}, 
podstawna.  Karnk.  2.  [F.]  diwignia,  drąg  pod 
coś  podkładany,  podstawka.  3.  chem.:  F.  cyno- 
wa p.  Stanjola.  4.  F.  a.  Powaba  jub.  cienka  blaszka 
metalowa,  podkładana  j)od  kamienie  drogocenne 
dla  dodania  ognia,  zapał,  zakładka.  <Śr. 
Łć.  folia,  z  Łć.  folium  =  Iiść> 

2.  Folga,  i,  Im.  i  1.  a.  fFolg,  [Folg]  ulga,  po- 
folgowanie, okazywanie  powolności,  łaskawość,  po- 
błażanie, ulżenie,  wytchniecie,  odpoczynek,  swoboda, 
wolność:  Umysł  przy  pracy  potrzebuje  folgi  i  od- 
poczynku. Wiszn.  Czynić  folgę  sercu  (=pocie- 
szać  ś.).  I  Dać  folgę]  p.  Folgować.  [Prosi,  żeby 
rau  trzy  dni  dać  na  folgę |  (=  odpoczynek,  prze- 
stanek). 2.  -^  niedbalstwo,  opieszałość,  niebaczność, 
niedopiluowanie :  Nieprzyjaciel  za  folgą  śpiegów 
uszedł.  Papr.  3.  rzemień  do  umocowania  pala,  do 
którego  wiążą  konia.  4.  część  powroza,  okręcona 
na  kołowrocie.  5.  j;- skutek,  następstwo.  6.  [F.]  = 
a)  pętla  zapasowa  na  sznurze;  pętla  skórzana  w  za- 
przęgu, b)  drąg  do  karczowania  pniaków  i  poru- 
szania belek.  7.  bud.  =  a)  dwie  żerdzie,  związane 
w  końcu  sznurem,  używane  do  postawienia  słupa, 
jednym  końcem  w  dół  zapuszczonego,  do  podnoszę- 


757 


toT.aiF.n 


P0T.WAKC2KY 


via  na  rchach  kłód  i  1.  p.,  in.  u  Ig' a.  b)  czcU 
ludowy  ws/iierająca  inną:  Folgi  moLStowe.  8. 
druk.  (na  prasie  ręcznej)  papier,  zakrywający 
tlo  między  czcionkami  formy  drukarskiej,  gdy  ono 
smoli.  9.  szew.  f/oki  gumowe  w  kamaszach.  10. 
teatr,  sznur,  na  którym  stale  wisi  dekoracja  (np. 
kurtyna).     <Nra.  Folgę  > 

Folgier,  gra,  Im.  gry  powr.  kawał  drewna 
z  gwoździem,  przytwierdzony  do  końca  sznurka  dla 
ohciąienia  go,  abj  6.  w  czasie  skręcania  zbyt  nie 
zbiegał,  i  sunący  ś.  za  sznurkiem  w  miarę  jego  kul;- 
nia  ś.     <Nm.  Folger> 

Folgiersztyoa,  y,  Ira.  e  powr.  kołek,  wbity  w  zie- 
mię, o  który  i.  zatrzymuje  folgier.  <Nra.  Folger- 
8tUtze> 

Folgować,  uje,  owal  \,  dawać  folgę,  odpoczynek, 
przynosić  idgę,  oszczędzać,  ochraniać,  poblaiać,  do- 
gadzać, robić  dogodność,  ustępstwo,  mieć  wzgląd  na 
kogo,  być  wyrozumiałym:  Długo  ci  folgowałem, 
teraz  płać.  F.  wołom  w  pracy.  Kto  folguje  róz- 
dze, nienawidzi  syna  swego.  Leop.  "Więcej  przy- 
kładów nie  przytaczam,  folgując  krótkości.  Wuj. 
-J- Rozbił  Pan,  ani  ufolgował  ręki,  wszystkie  Jo- 
ba ozdoby  i  sprzęty.  Chr.  Helena  Św.  pracy,  na- 
kładom nie  folgowała,  aby  krzyża  św.  dostać 
mogła.  Bals.  (-nie  iałowala  pracy  i  nakładów). 
Śmierć  nieużyta,  krom  wszelkiej  litości,  nie  fol- 
guje ni  cnocie,  ni  żadnej  godności.  Kochan. 
(-nie przepuszcza).  O  mię  ś.  już  nie  staraj,  folguj 
zdrowiu  swemu.  Kochan,  (-troszcz  ś.  o  zdrowie, 
miej  je  na  względzie,  miej  o  nim  staranie).  Folgu- 
jij.c  prawu  powszechnemu,  zagródź  drogę  do  ser- 
ca upadkowi  swemu.  Kochan.  ( -poddając  i.,  ule- 
gając). Zebrzydowskim  fortuna  zawsze  folgowa- 
ła. Rej.  (-  sprzyjała).  2.  a.  Folżeć  łagodnieć, 
uśmierzać  L,  walnięć,  słabnąć,  puszczać:  Mróz  fol- 
guje. 3.  f  kształtować,  tworzyć.  4.  [F.]  prolongo- 
wać, czekać;  ulżyć,  przestać^  odpocząć,  in.  [dać 
folgę].     <Nm.  folgen> 

Folgowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Folgować. 

fFolgownie  przys.  od  Folgowny:  Niefolgowniej 
jednak  Chojnice  nasi  oblężeniem  cisnęli.  Błaż. 

■f  FolQOV/ny  pohlażliwy,  powolny:  Mielsztyńskic- 
mu  folgowną  miłość  dla  żony  wyrzucał.  Błaż. 

(Foliwarek,  rku,  Im.  rkij  p.  Folwark. 

IFoliwark,  u,  Im.  i]  p.  Folwark. 

Folja,  i,  Im.  e  jub.  p.  I.  Folga, 

Foljal,  u.  Im.  y,  Foljant  księga  a.  plik  papierów 
formatu  arkuszowego,  wolumin:  Archiwa  pełne 
foljałów.  <Z  Łć.  in  folio  dosl.  =  w  liściu,  t.  j.  ar- 
kuszowy (format)  > 

Foljant,  u.  Im.  y  p.  Foljal:  Najwięcej  ś.  grze- 
bał w  starych  foljantach.  Krasz.  <Nm.  Foliant, 
p.  Foljał> 

X  Foljarka,  i.  Im.  i  gór.  p.  Folarka. 

Foljo  nieod.  I.  a.  in.  ¥.— format  księgi  arkuszo- 
wy: Toin  in  F.  Przen.:  Głupiec  in  F.  (  =  zupełny, 
kompletny).  2.  han.  jedna  strona  karty  w  księdze 
handlowej ,    numerem    bieżącym    oznaczona. 

Foljować,  uje,  owal  druk.  numerować  stronice 
IV  księdze  {szczeg.  handlowej),  paginować.  <Z  Łć. 
folium  =  liść;  arkusz  > 

Foljowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Foljować. 

Folketing,  u.  Im.  i  izba  niższa  sejmu  w  pań- 
stwach skandynav)skich.     <Duiis.    folkething> 

Folklor,  u,  blm.  i.  rzeczy  Imlowe,  literatura 
niej  li  sana  ludu,  wiedza  ludowa,  prawiedza  ludowa, 
pra wiedza,  t.  j.  pieśni,  podania,  baśni,  legiendy,  za- 
maioiania,  zabobony,  jirzyslowia,  zagadki  i  t.  p.  2, 
a.  Folklorystyka  tiauka  o  rzeczac  ludowych:  Ruch 
na  jiohi  folkloru  łotewskiego.  Karł.  <Ang.  folk- 
lore> 


Folkloryczny  przym.  od  Folklor:  Matćrjały 
folkloryczne.  Maj. 

Folklorysta,  y.  Im.  ŚcI  uczony,  zajmujący  ś.  gro- 
madzeniem i  badaniem  rzeczy  ludowych.  <  p.  Folk- 
lor > 

Folklorystyczny  przym.  od  Folklorystyka:  Ba- 
dania folklorystyczne. 

Folklorystyka,  i,  blm.   p.  Folklor. 

Folkloryzm,  u,  blm.  kierunek  naukowy  i  arty- 
styczny, Oparty  na  folklorze. 

Follegry,  ów,  blp.  powr.  kawałki  liny,  przy- 
twierdzane do  końców  oddzielnych  pokrętek,  ażeby 
ś.  pokrętki  w  końcu  zbyt  nie  skręcały  w  czasie  ro- 
bienia liny.     <Zap.  Nm.   Vorleger> 

1.  Folować,  uje,  owal    I.  a.   Foluszować  =  a) 

wałkować,  zbijać  sukno,  aby  grubsze  było,  in. 
spilśniać.  b)  czyścić  sukno,  prać,  wywabiać,  wy- 
prowadzać plamy:  Weź  mydła  sukienniezego, 
którym  foluj^  szaty  splugawione.  Sień.  2.  [F.j 
nakładać  węgiel  do  toózków  a.  skrzyni.  3.  gór.  =  a) 
napełniać  naczynie  rudą  a.  solą.  b)  F.  szlamy  = 
oczyszczać  sztolnię  ze  szlamów.  4.  a.  Bantować 
mul.  zalewać  rzadkim  wapnem  próżnię  icewnątrz 
murującej  ś.  ściany.  5.  węgl.  dopełniać  drzewem 
próżne  miejsca  palącego  ś.  stosu.  <Sr.  Łć.  fola- 
re,  Nm.  fttllen> 

2.  Folować,  uje,  owal  I.  Xłłustością  napuszczać, 
zaiłuszczać,  smarować,  brudzić,  walać:  Gipsowe 
kartacze  kanał  armaty  folują.  Jak.  J.  2.  [F.] 
brudzić:  Moje  dzieci  to  odraz  folujo  wszystko. 
<Może  sld.  do  walać  > 

Folowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Folować. 
Folownik,  a,  Ira.  i  tyka  używana  przez  węglarzy 
do  folowania. 

Folówka,  i,  Im.  i  drzewo,  używane  przez  węgla- 
rzy do  falowania. 

fFolunk,  u.  Im.  i  p.  Filung:  Ma  być  (w  stole 
pisarskim)  F.  we  środku  głęboki.  Akta  grodzkie. 
<p.  Filung> 

1.  [Folus,  a,  Im.  y]  człowiek  zas7narowany,  na- 
tłuszczony, brudas,  smoluch.  <  Może  sld.  do  Walać  > 

2.  [Folus,  a.  Im.  yj  p.  Folusz. 

Folusz,  a  a.  u.  Im.  e,  [Folus,  Waluś,  Walusz, 
Falusz]  I.  przyrząd  do  folowania  tkanin,  młyn 
blecharski.  2.  [F.  a.  Felisz]  sukno  własnego  wy- 
robu, materja  wełniana.  <śr.  Łć.  fuUaria,  stjjd 
Nm.  Fuller  a.  Filller  =  wałkarz,  z  Łć.  fullo  =  fo- 
lusznik> 

X  Foluszniczek,  czka,  Im.  czkowie  czeladnik  fo- 
lar.<!ki. 

Folusznik,  a,  Im.  oy  p.  Folarz. 

X  Folusznikowy  przym.  od  Folusznik:  Czoladaik 
F.  L. 

Foluszować,  uje,  owal  p.  Folować. 

Foluszowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Foluszować. 

Foluszowy  przym.  od  Folusz:  Koło  foluszowe. 
Margiel  F.  Glina  foluszowa  p.  Glina. 

[Foluśnik,  a.  Im.  cyl  p.  Folarz. 

X  Folwarozany  p.  Folwarczny. 

Folwarczek,  czku,  Ira.  czki  p.  Folwark. 

Folwarcznik,  a.  Im.  oy  właściciel  folwarku. 
Orzesz. 

Folwarczny ,  X  Folwarczany ,  X  Folwarkowy 
przym.  od  Folwark:  Grunt  F.  Konie  folwarczne 
(-robocze).  Ogród  F.  (=  warzywny).  Szlachta 
folwarczna  ( -posiadająca  folwarki).  Cała  praca 
około  roli  odhywała  ś.  głównie  na  przestrzeni, 
zajmowanej  przez  kmieci,  a  poniekąd  i  przez 
szlachtę  niefolwarcznfj  czyli  zagrodową.  Paw. 
Przeu.  yrubijańskl,  prostaccy,    rubaszny:  Zacliowa- 


758 


FoLWAKCZYNA. 


FONOLrr 


nie  k.  ]ego  folwarczne.  X  Folwarczny,  ego,  Ira. 
I,  X  Folwarkowy  rz.  rządca  folwarku^  ekonom, 
włodarz,  podstaroici.     <p.   Folwark  > 

Folwarozyna,  y,  Im.  y  ra.  i  ż.  maiy,  lichy,  nędz- 
ny folwark:  Coby  to  wnjaszkowi  szkodziło,  że- 
by mi  jedn%  folwarczynę  jaką  oddał?    Orzesz. 

Folwareczek,  czku.  Im.  czki  p.  Folwark:  Zaj- 
mowało ka^-dego  urządzanie  folwareezku.  Krasz. 

[Folwarek,  rku,  im.  rkij  p.  Folwark. 

Folwark,  u.  Im.  I,  fForwark,  [Folwarek,  Fol- 
waryja,  Follwark,  Foliwarek,  Choliwar]  I.  mała 
wioska,  leiąca  obok  duiej,  oildzielna  część  wsi,  przy- 
siółek. 2.  majętnoió,  grunt  z  zabudowaniem,  fer- 
ma: Job  majętny  w  bydła,  w  folwarki  zamożny. 
Ciir.  (  =  ło  dobra,  w  gttmta,  we  wsie).  Rzemłesło 
t(oi  zft  F.  Prz.  Dawał  mu  F.  pięciu  dymów  w  do- 
żywocie. Mick.  F.  Świętokrzyski  pod  Warszawą. 
J'rzen.:  Polityka  jest  moim  folwarkiem,  który  mi 
wszystkiego  dodaje.  Boh.  3.  dwór  we  wsi,  miesz- 
kanie dziedzica  a.  dzierżawcy  razem  z  zabudowa- 
niami dworskiemi:  Tymczasem  na  folwarku  nie 
uszło  baczności,  że  przed  ganek  zajechał  któ- 
ryś z  nowych  gości.  Mick.  W  folwarkach  łaskę 
mara  u  ochmistrzyni  cór.  Mick.  4.  [F.]  dom  dla 
czeladzi.  Zdr.  Folwarozek,  Folwareczek.  <Nra. 
Vorwerk> 

X  Folwarkowy  p.  Folwarczny. 

[Folwarter,  tra,  Im.  trzy]  rządca.  <Nm.  Ver- 
walter> 

IFolwaryja,  i,  ira.  e]  p.  Folwark. 

tFolwertarz,  a,  Im.  e,  fForwertarz  dozorca 
nad  poganiającemi  konie,  zaprzęgnięte  do  kołowro- 
tów, ciąr/nąci/ch  wodę  z  kopalń  olkuskich.  <Może 
Nm.  Fiihrwarter> 

Folżeć,  eje,  al  p.  Folgować:  Mróz  folżeje.  <p. 
Folgować  > 

Folźenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Folżeć. 

[Foida,  y,  Im.  y]  człowiek  trochę  lepszy  od  chło- 
pa, trochę  gorszy  od  pana,  człowiek  średniego  sta- 
nu.    <  Może  Nm.  Holde  =  wasal,  lennik  > 

fFoldrować,  uje,  owal,  fFoldrOwać.   fFordro- 

wać  I.  na  kogo  =  oskarżać  kogo,  instygować,  dono- 
sić, oczerniać,  naslawać,  powstawać:  Fołdrowali  na 
niego,  rozmaitemi  potwarzarai  go  oskarżali.  Gil. 
Fołdrowani  słowie  prawem  dobywani.  Ort.  (=po- 
zwani  do'  sądu,  oskarżeni,  pociągnięci  do  odpowie- 
dzialiioici  prawnej).  Tę  pomstę,  to  przeklęctwo,  da 
Bóg,  ucziije,  ktokolwiek  bez  mej  winy  na  mię 
fołdruji^  Kochan.  (  =  nastafe).  2.  {kogo)  wszczynać 
prores,  pozywać,  dochodzić,  j>rawować  i.:  Stronie 
co  fołdrowala,  połowica  winy  ma  przyjść.  Taru. 
J.  3.  kogo  a.  co  =  stawać  w  interesie  czego,  bro- 
nić, popitrać,  gardłować,  adwokatować:  Fałsz  jaw- 
nie lołdrujesz.  Orzech.  4.  kogo  =  pomagać, 
wspierać ,  wspomagać ,  podtrzymywać,  forytować: 
Huttąje  piciem  i  jedzeniem  fołdrował  i  wspomo- 
żenie dawał.  Groic.     <  Nm.   fordem  > 

fFotdrowanie,  a,  lim.,  czynność  cz.  Foldro- 
wać. 

fFoldrOWnik,  a,  Im.  cy  oskar&ydel,  instygator: 
Michał,  przedniejszy  F.  na  Husa.  Baz. 

tFoldrunek,  nku,  Im.  nki  gór.  p.  Foldrunek. 

X  Foment,  u.  Im.  y  a.  a  namowa,  poduszczenie, 
podburzanie,  podżeganie,  podbechtywanie:  Ks.  Ka- 
miński, przez  F.  Sapiehy,  ile  mógł  trudności 
wynaleźć,  wszystkie  czynił.  Rzew.  <Łć.  fomen- 
tum> 

X  Fomentaoja,  i,  )m.  e  p.  Fomentowanie:  Cho- 
remu przepisał  foinentacje  a.  zagrzewania.  Wys. 
<Łó.  fumttatatio> 


X  Fomentować,  uje,  owal  I.  namawiać,  podu' 
szczać,  podżegać,  podburzać,  podbechtywać:  Jupiter 
na  biedne  Trojany  bogi  foraentuje.  Koch.  A.  2. 
okładać,  naparzać,  zagrzewać.  <Łć.  foDK^tare  = 
zagrzewać  > 

X  Fomentowanie,  a,  blm.,  x  Fomentacja  czyn- 
ność cz.  Fomentować:  Dyplomacja  polegała  na 
fomeatowaniu  w  obozie  przeciwnika  niezgody. 
Jeż. 

Fomfry,  ów.  blp.  p.  Fonfry:  Wać  masz  F. 
w  nosie.  Zabł.  Ma  F.  w  głowie,  <Może  z  Fr. 
fanfaron > 

Fomport,  u,  Im.  y  teatr,  zastawka  malowana  na 
płótnie,  umieszczana  poza  drzwiami  a.  oknami  sce- 
niczneini.     <Nm.  Fondpforte> 

Fonaoja,  i,  blm.  jęz.  wymawianie  brzmień  mo- 
wy, jako  zjawisko  Jizyczne.  <Z  Gr.  f6n^  =  dźwięk  > 

Fonacyjny   przym.  od   Fonacja,   wymawianiowy, 

[Fonar,  a,  Im.  y]  oko:  Odknaj,  andrusie,  bo  ci 
fonary  powybijam.  <  Ros.  fonarB  =  latarnia, 
z  Ngr.  fanAri> 

Fonautograf,  u,  Im.  y  fiz.  przyrząd  do  uwi- 
docznienia drgań  głosowych,  które  i.  same  wypisu- 
ją na  obracającym  ś.  walcu.  <Now.  z  Gr.  idnĆs 
dźwięk  -f-  Autograf  > 

X  Fond,  u,  Im.  y  I.  majątek,  który  kupiec  ma 
w  obrocie,  kapitał  obrotowy.  2.  a.  X  Fondy  pu- 
bliczne papiery  państwowe,  obligacje  publiczne, 
walory  rządowe,  akcje:  Fondy  poszły  w  górę, 
spadły.  3.  gotówka,  przeznaczona  na  rozchody 
pahstwa.     <Fr.    fond> 

[Fondować,  uje,  owal]  p.  Fundować. 

jFondowanie,  a,  blm.J  czynność  cz.   Fondować. 

Fonema,  y,  Im.  y  jęz.  p.  Fonemat. 

Fonemat,  u.  Im.  y,  Fonema  jęz.  równoważnik 
psychiczny  głoski,  psychicznie  żywa  jednostka  fone- 
tyczna {głoska)  a.  jednolite  wyobrażenie  pewnego 
brzmienia  językowego.     <Gr.  fonema  > 

Fonetycznie  przys.  od  Fonetyczny. 

Fonetyczny  przym.  od  Fonetyka:  Zmiany  fone- 
tyczne (  =  polegające  ua  zastiipietiiu  jednego  dźwię- 
ku drugim, głosowe).  Pisownia  fonetyczna  (  =  zgod- 
na w  przybliżeniu  z  brzmieniem).  Transkrypcja 
fonetyczna  (= pisownia  oddająca  dokładnie  rzeczy- 
wiste wymawianie). 

Fonetyka,  i,  blm.  I.  a.  Fonologja  nauka  o  brzmie- 
niach językowych,  in.  g  ł  o  s  o  w  n  i  a :  F.  języka 
polskiego,  greckiego.  F.  historyczna  (=  nauka 
o  brzmieniach  języka  i  ich  wymawianiu,  rozpatry- 
wanym w  następstwie  czasowym).  2.  przen.  brzmie- 
nie, dźwięk:  Mieści  tu  sama  F.  nazwiska  jakiś 
odcień  humoreski.  Kasz.  <Gr.  fóngtike  ż.  dosł. 
=  mowna,  głosowa  > 

Fonfel,  fla,  Im.  fle  p.  Fąfel:  F.I  chciałby  rów- 
nać ś.  ze  starszemi.     <  p.  Fąfel  > 

Fonfry,  ów,  blp.,  Fomfry,  Fąfry,  Fonfy  fochy, 
grymasy,  dąsy,  fanaberje,  kaprysy,  dziwactwa:  F 
Stroić.  Ma  F.  w  nosie  (=.muchy).  <Może  z  Fr, 
fanfaron > 

Fonfy,  ów,  blp.  p.  Fonfry. 

Fonograf,  u.  Im.  y  fiz.  przyrząd,  utrwalający 
drgania  głosowe  i  odtwarzający  głos,  który  był 
źródłem  tych  drgań.  <Now.  z  Gr.  fon^  =  dźwięk 
-f-  -  grdfos  =  piszący  > 

Fonograficznie  przys,  od  Fonograficzny,  za  po- 
mocą fonografu:  Utrwalić  F.  szmery  w  piersi. 

Fonograficzny  przym.  od  Fonograf:  Walec  F. 
Zegar  F. 

Fonollt,  u,  Im.  y,  Dźwiękowiec  min.  skała  kry- 
staliczna^ wulkaniczna^  złoienia  różnego,  najczęściej 


75d 


FONOLOGJA 


FORDOPLUNO 


aUta,  zloiona  x  sanidynu,  nefelinu  a.  noseanu  t  zeO' 
litów,  dająca  wyborny  kamień  budowlany.  <Now. 
z  Qr.  fóu^=  (lźwięk4-lithos  =  kamień  > 

Fonologja,  i,  birn.  p.  Fonetyka.  <Now.  z  Gr. 
fóQŚ  =  głos,  dźwick-f-- logia  =  aauka> 

Fonometr,  u,  Im.  y  narzędzie  do  mierzenia  siły 
głosu.  <Now.  z  Gtr.  f5n^=iglo8,  dźwięk  +  niś- 
tron  =  miara,  -  mierz  > 

Fonometrja,  i,  blra.  metoda  dochodzenia  rezonan- 
cji  jakiegoś  ciała  za  pomocą  strojnika. 

Fonoflietrowy  przym.  od  Fonometr. 

Fonometryczny  przym.  od  Fonometrja. 

Fonomotor,  u,  Im.  y  fiz.  przyrządy  mający  prze- 
twarzać energję  głosu  ludzkiego  w  pracę  mecha- 
niczną. <Now.  z  Gr.  l5u^  =  dźwięk,  głos -|- Mo- 
tor > 

Fonoskop,  u,  Im.  y  przyrząd  zioiony  ze  słu- 
chawki i  mikrofonu.  <Now.  z  Gr.  fón^  =  gios, 
dźwięk-j-skopós  =  śledzący  > 

Fonoskopować,  uje,  owal  badaó  przy  pomocy  fo- 
noskopu. 

Fonoskopowanie,  a,  blm.,  czjoność  cz.  Fonosko- 
pować. 
Fonoskopowy  przym.  od  Fonoskop. 

1.  [Font,  a,  Im.  yj  p.  Funt. 

2.  [Font,  u,  Ira.  y]  ropa.     <Fr.  fonte> 
Fontal,   a,   Im.    e   I.  a.   Fontel    a.   Fątei    tłok 

X  klapką  w  pompie,  wentyl.  2.  zł.  nos.  <Fr. 
yentil,  przez  usta  Nm.  > 

Fontana,  y.  Im.  y.  Fontanna,  f  Funtana  I.  ^tucz- 
nie urządzony  wypływ  wody  w  górę,  wodotrysk: 
Kręci  ś.,  jak  bijąca  śród  kwiatów  F.  Mick.  2. 
f  basen  u  wodotrysku,  cysterna.  Kn.  Zdr.  Fontanka. 
<Fr.  fontaine> 

X  Fontanela,  I,  Im.  e  lek.  jątrznik,  apertura. 
<"Włos.  fontaneila> 

Fontanka,  i.  Im.  i  I.  p.  Fontana.  2.  a.  Elewa- 
cja cukier,  ozdoba  karmelowa  na  tort  w  kształcie 
fontanny. 

Fontanna,  y,  Im.  y  p.  Fontana.  Przen.;  Krew 
tryska  fontanną,.    <  Włos.  fontana  > 

X  Fontanż,  a,  Ira.  e  p.  Fontaź. 

Fontazik,  a,  Im.  I  p.  Fontaź. 

Fontaź,  a,  Ira.  e,  X  Fontanż  kokarda,  węzeł  fan- 
tazyjny: Ponsowy  krawat,  na  zamaszysty  P.  za- 
wiązany. Jord.  Zdr.  Fontazik,  X  Funtazlk.  <  Pr. 
fontange  =  od  nazwiska  daray  dworu  Ludwika 
XIV,  panny  de  Pontanges  > 

Fontel,  a,  Ira.  e  p.  Fontal. 

[FontowyJ  przym.  od  I.  Font. 

jFopka,  i,  Im.  i]  kieszeń  u  sukni  kobiecej.  <Nm. 
[Fiippe]  > 

For,  u,  Ira.  y,  Fora  I.  przewaga,  ustępstwo,  ulga, 
dana  komuś  w  początku  gry  a.  wyścigów:  F.  da- 
wać. Dał  mu  konia  F.  (w  grze  szacliowej). 
Przen.:  Każdy  z  nich  ma  wielkie  fory  za  sobą: 
pierwszy  —  tytuł,  drugi  —  majątek.  Es.  2.  w  Ira. 
względy,  znaczenie,  wzięcie,  fawor,  łaska,  poparcie, 
protekcja:  Ma  fory  u  dworu.  <Z  Nra.  vor  = 
przed  > 

1.  Foral  I.  w.  żądająoy  powtórzenia  jakiegokol- 
wiek ustępu  na  scento  a.  estradzie  =  bis,  drugi 
raz,  powtórnie,  nanowo:  Na  swój  śpiew  otrzyma- 
ły F.  i  oklaski.  And.  I  gdy  aktor  na  scenie  za- 
bijał aktora,  urżnąłem  huczne  brawo  i  krzyk- 
nąłem: F.I  Dmusz.  2.  preczl,  precz  stądl,  toynoi 
i.l  won!,  wonti:  P.  ze  dwora!  F.,  Jadamie,  8  ra- 
ju   megol    <  Włos.  fuora  > 

2.  Fora,  y,  Im.  y  p.  For:  Dam  ci  trzydzieści 
for.  I>i)  źle  grasz.     <  Nm,  vor  dosł.  -  przed  > 


•fFora,  y,  Im.  y  i  [Fora]  p.  Fura:  Dla  niedo- 
statku okrętu  umyślił  dwoją  fora  wojsko  prze- 
prawić. Warg.  Drugą  fora.  Gęba  woła:  jeszcze 
nalej;  brzucli  ś.  nie  chce  ciągnąć  dalej,  a  żołą- 
dek mówi:  jużci;  na  ostatek  szyja  puści.  Odpra- 
wiwszy oną  forę,  będzie  śmierdział  i  przez  skó- 
rę. Biel.  M.  (  =  cięiką  pracę).    Zdr.  [Forka]. 

Forak,  u,  Im.  I  gór.  hak  u  sań.  <  Nm.  Yorha- 
ken  > 

Foraija,  ów,  blp.  I.  f  oplata  za  targowanie,  tar- 
gowe. 2.  świadectwo  ceny  targowej  produktów,  wy- 
kaz, taryfa  cen  targowych,  cennik.  <  Łć.  foralia 
Ira.  ni.  > 

Foralny  sądowy:  Wciskali  ś.  do  dekasterji  fe- 
ralnych. Rzew.  Pi*zed  sędzię  bieży,  co  na  feral- 
nym krześle  wyciągnięty  leży.  Len.  <Łć.  fo- 
ralis  > 

Foranka,  i,  Ira.  1]  p.  Firanka. 

Forant,  u,  Ira.  yj  p.  Forat:  Robić  na  P. 

[Forantowy]  przym.  od  Forant,  zapasowy:  Ro- 
bota forantowa. 

X  Forarz,  a,  Im.  e  gór.  p.  Folarz. 

[Forat,  u,  Im.  y,  Forant]  zapas.  <  Nm.  Vor- 
ratii  > 

[Forałowy]  przym,  od  Forat,    zapasowy. 

[Forągiew,  gwi,  Ira.  gwie]  chorągiew. 

tFortog,  u.  Im.  i  p.  Forborg.    <  p.  Forborg  > 

fForborg,  u,  Ira.  i,  fForbog  przykrycie,  pokry- 
cie: Trzy  miechy  nasćidzone  w  jednej  sztuce, 
ukrojone  pod  forborgiem.  Ustawa  cechu  raieehow- 
ników  lubel.  1613  r.  <  Nm.  daw.  Fiirbug  > 

fForbot,  u,  Im.  y,  fForbota,  (Chorbot]  koron- 
ki; [Forbcty]  koronki  u  szyi:  Wymowa  bez  cno- 
ty, z  łyków  forboty.  Prz.  Więc  ów  glężak  z  for- 
botera,  lisztewka,  bryżyk  ze  złotem.  Rej.  Przen.: 
Lecz  6.  ci  opierzyli  pięknie  z  swojej  cnoty,  że 
ich  nic  pstrzyć  nie  trzeba  cudzerai  forboty.  Rej. 
Prawda  tak  jest  u  dobrych  ludzi  zalecona,  iż, 
clioć  bez  forbotów,  u  nich  nietrudno  miejsce  so- 
bie zjedna.  Strum.  (=  ozdób,  upiększeń).  Zdr, 
fForbotek,  [Forbotki].  <Może  Hp.  farpado  = 
fręzlowuty  > 

fForbota,  y,  Ira.  y  p.  Forbot. 

fForbotok,  tka,  Ira.  tki  p.  Forbot:  Nie  chodzi- 
ła ona  w  klejnotkach,  w  forbotkach.  Wuj. 

[Forbotki,  ów,  blp.]  p.  Forbot. 

t  Forbotnl  stro/ny  w  forboty. 

X  Forbotnica,  y,  Ira.  e  kobieta  robiąca  forboty, 

fForbotnie  przys.  od  Forbotni. 

XForoa,  y,  blra.  p.  Forsa.  <  Włos.  forza  =  8iła, 
raoc  > 

Forolk,  u.  Im.  I  p.  Fort:  Szturm  był  odparty, 
ale  F.  pozostał  w  ręku  polskich.  Sienk.  <  p. 
Port> 

X  Foroowaó,  uje,  owal  i  X  F.  ś.   p.  Forsować. 

X  Forcowanie,  a,  blm.,  ezynność  cz.  Forcowaó. 

X  Forcowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  For- 
oować  ś. 

Forczman,  a.  Im.  I]  p.  Forszpan. 

"Forczpan,  a.  Im.  I]  p.  Forszpan. 
Fordaka,  i,  Im.  i]   rozpór  w  spodniach,   rozpo- 
rek kieszeni.    <  Nra.  Yordecke  > 

•j-Fordan,  a  a.  u.  Im.  y,  fFordun  podatek  wodny^ 
cło  na  rzece,  czwarty  grosz,  jako  pobór,  <  Śr. 
Łć.  ferdonum,  Nra.  Ferding,  z  Ags.  feordhung  = 
ćwierć  > 

fFordański  przym.  od  Fordan:  Rejestra  for- 
dańskie.  Gost. 

Fordoplung,  u,  Im.  i  stoi.  filung  wypukh/,  tafla 
(np.  na  drzwiach,  okiennicach)  okolona  rama  dla 
ozdoby.     <Nra.  Verdopp(e)liiTig> 


760 


Si 


FORDROWAĆ 

tFordrować,    uje,    owal  p.    Foldrowaó:    Gdy 

wójt  fordruje  sirotną  rzecz,  może  li  z  nią  czy- 
nić jako  iściec.  Ort.  Jako  Jan  nie  fordrował 
Krzywosanda,  kiedy  wziął  pod  Wiencencem  ko- 
nie. Roty  przyś.  Poznańs.  r.  1388.  <Nm.  for- 
dem > 

f  Fordrowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fordro- 
wać:  Odstąpił  fordrowania.  Ort. 

tFordun,  a  a.  u,  Im.  y  p.  Fordan:  Rejestra 
z  forduna.  Gost.    <  p.   Pordan  > 

fFordygal,  a,  Im.  owie  trzpiot,  figlarz:  F.  z  kras- 
ną Melampidą  stroi  kortozy,  kiedy  w  taniec  idą. 
Koch.  Por.  Furdygala.  <  Zap.  żart.  wytwór  ję- 
zykowy, w  rodzaju  Świdrygieł,  Swidrygał  > 

fFordyment,  u,  hu.  y  p.  Furdyment:  D  pasa 
kord,  u  kordą  F.  haniebny.  Koch.  <  Włos.  guar- 
damaao  > 

TFordzel]  p.  Wardziel. 

[Forejter,  tra,  liu.  trzyj  p.  Foryś. 

Foremka,  i,  Im.  I  p.  Forma:  F.  do  wykrawa- 
nia ze  skóry  części  obuwia.  F.  cukiernicza.  <  p. 
Forma  > 

Foremkowy  w  foremce  zrobiony.  Lody  forem- 
kowe. 

Foremnie  I.  przys.  od  Foremny:  Uczony  w  piś- 
mie kleryk  F.  (kartę)  napisze.  Sieak.  (  =  pięknie). 
2.  [F.]  porządnie. 

X  Foremniuohny  bardzo  regularny,  kształtny;  na- 
dobny, misterny. 

Foremność,  I,  blm.  rz.  od  Foremny:  Nieforemny 
zbytnią  foreranością.  Krasz. 

Foremny  I.  odpowiedni  normalnej  formie,  kształt- 
ny, regularny,  prawidłowy,  umiarowy:  P.  nos,  bu- 
dynek, czasownik,  rzeczownik,  trójkąt,  wielokąt, 
wieloscian.  Czworokąt  F.  (=  kwadrat).  Figura  fo- 
remna. Bryła  foremna.  2.  Xskładny,  zgraJbny,  szy- 
kowny, dorodny,  ładny,  piękny:  Czyj  to  dwór  taki 
F.,  że  i  król  foremnieiszego  mieć  nie  może  ? 
Sienk.  F.  z  waópanny  kozaczek.  Sienk.  I  chłop 
foremniejszy  bywa.  Kochan.  3.  X przyzwoity, 
grzeczny:  Gość  F.  a  grzeczny.  Dzw.  4.  f  sztucz- 
ny,  wyszukany,  niezwykły,  misterny,  przebiegły, 
zmyślny,  wyrafinowany:  Szuka  żywności  sposobem 
foremnym.  Klon.  5.  [F.]  przystojny.  <  p.  Forma  > 

fForer,  a,  Im.  owIe  stajenny.  H.Jana.  <Nm. 
Fahrer> 

Foresterja,  f.  Im.  e,  Foresterjum  pokój  dla  gości, 
dla  przychodniów,  wyznaczony  w'klasztorach.  <  Włos. 
forestieria  > 

Foresterjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  p.  Fore- 
aterja.  Krasz. 

X  Foreatjer,  a.  Im.  rzy  a.  owie,  t  Foryster 
cudzoziemiec:  Obdzierano  nas,  jako  bogatych  fo- 
restjerów,  na  każdym  kroku.  Krasz.  <  Włos. 
forestiere  > 

[Foręgiei,  gli.  Im.  gle]  chorągiew. 

Forfajer,  u,  blm.  cukier,  og  eń,  utrzymywany 
w  jednym  kącie  pieca  cukierniczego  do  przypieka- 
nia ciasta.     <  Nm.  Yorfeuer  > 

Forfajl,  a.  Im.  e  piecz,  pilnik  o  grubych  rzadkich 
nacięciach  do  piłowania  grubych  kawałów  metali. 
<  Nm.  Yorfeile  > 

Forfajla,  i,  Im.  e  stoi.  rodzaj  pilnika.  <  p. 
Forfajl  > 

X  Forfanterja,  I,  Im.  e  p.  Furfanterja:  On  je- 
den śmiało  odrzucał  przesady  i  forfanterje  ro- 
mantyków. Koź.  A. 

[Forfel,  fla,  Im.  fle]  gałgan:  Same  forfle  wiszą 
na  nim.    <? > 

fForg,  u,  Im.  I  p.  Forga:  Koń  miał  na  głowie 
kosztowny  bukiet  z  wysokim  forgiera.  Szaj.  <  p. 
For;:a  > 


FORMA 

t  Forga,  i,  Im.  I,  fForg  I.  kita,  pióropusz:  Stru- 
sią forgą  z  siedmiu  piór  herb  ś.  puszy.  Pot.  2. 
przea.  pukiel,  lok:  Włosy  jej  przyrodzenie  w  prze- 
śliczne powiło  forgi  i  pierścienie.  Tw.  <  Wę^f. 
forgó  > 

fForgooza,  y,  Im.  e  pęta:  Zrzebiec  pierzchliwy 
nie  da  w  niewiadome  nóg  opinać  foigocze,  a2 
musi.  Koch.  Stoi  turek  (koń  turecki)  na  forgo- 
czy.  Koch.  (=uwiczi).  <Węg.  farkusz  dosł.a 
rzemień  > 

[Forka,  i.  Im.  I]  p.  fFora. 

[Forkać,  a,  al]  p.  Forknąó:  Rumak  ś.  dąsa 
i  skacze  i  forka.  Pol.    <  Dźwn.  > 

[Forkanie,  a,  blm.]  caynność  cz.  Forkaó. 

Forklet,  u,  Im.  y  woj.  p.  Widelka.  <Włos. 
forchetto  > 

[Forknąó,  nie,  nąl,  Furknąć,  nied.  Forkaó, 
Furkaó]  (o  zwierzętach)  parsknąć,  czmychnąć: 
Mój  tarant  w  pędzie  jak  forknie,  stanie,  wierzg- 
nie... musiałem  zeskoczyć.  Fred.  A.  Osieł  mocno 
forknął.    <  Dźwn.  > 

[Forknięole,  a,  blm.]  czynność  cz.  Forknąó. 

X  Forlegarstwo,  a,  blm.  gór.  p.  FlegarstwCt 
<Z  Nm.  yerlegen  =r  łożyć,  dawać  nakład  > 

łForlegarz,  a,  im.  e  gór.  p.  Forlegier.  <  p. 
Forlegier  > 

X  Forlegator,  a,  Ira.  rzy  a.   owie  p.  Forlegier. 

Forlegier,  a,  Im.  rzy  a.  owie,  X  Forlegator, 
fForlegarz  dający  nakład  na  przedsięhierstwo  ko- 
palniane.     <  Nm.  Verleger> 

XForlegowaó,  uje,  owal  gór.  p.  Flegować. 

X  Forlegowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Forlego- 
waó. 

tForlon,  u,  Ira.  y  p.  Furlon:  Paweł  Janowi 
towaru  nie  wydaje,  pokąd  mu  forlonu  nie  zapła- 
ci. Kosz.    <  Nm.  Fuhriohn  > 

fForlun,  u.  Im.  y  p.  Furlon.  Rej. 

Forma,  y.  Im.  y  I.  (i  fil.)  ogół  stosunków,  w  ja- 
kich  coś  istnieje  a.  coś  poznajemy,  sposób  ułuienia 
szczegółów  w  jakiejś  całości,  kształt,  postać,  figura, 
wygląd,  zarys,  sposób:  Nie  każda  rzecz  ma  pewną 
stałą  formę.  F.  bytu.  W  każdej  rzeczy  mamy  roz- 
ważać treść  i  formę.  Odrębny  materjał,  jakim  ś. 
posługują  różne  sztuki  piękne,  narzuca  ira  odrębno 
formy.  F.  nie  odpowiada  treści.  Nowa  treść  rozsa- 
dza stare  formy.  W  dziejach  ludzkich,  jak  wo 
wszechświecie,  formy  ś.  zmieniają,  ale  istota 
rzeczy  pozostaje  ta  sama.  Logika  bada  forray 
myśli,  ale  nie  treść.  Zasadnicze  forray  logiczno 
czyli  postacie  myśli  są:  pojęcie,  sąd  i  wniosek. 
X  F.  księgi  {  =  format).  Księga  formy  arkuszo- 
wej (=foljał).  F.  utworu  literackiego.  F.  po- 
dania, pozwu,  prośby,  deklaracji,  aktu  (  —  re- 
dakcja, kompozycja).  F.  przysięgi  ( =  rota,  for- 
muła). Formy  testamentowe.  Hipoteczna  F. 
sprzedaży.  F.  rządu.  F.  wsparcia,  wystąpie- 
nia. Wziąć  pieniądze  w  formie  pożyczki.  XChce 
mię  przerobić  na  swoją  formę  (  =  kopyto).  F. 
trzewika,  kapelusza  (=  krój,  fason).  2.  mO' 
del,  wzór,  modła:  Formy  do  nauki  kroju.  3.  przy- 
rząd do  nadania  pewnego  kształtu:  P.  odlewu  a. 
do  odlewu.  F.  garncarska.  F.  do  ciast,  lodów.  P. 
do  wybijania,  wyciskania  (  =  stempel).  F.  papier- 
nicza (=do  czcr/}(tnia  masy  papierowej).  4.  for- 
muła, formułka,  obrządek,  ceremonja,  formalność: 
F.  sakramentu.  Formy  kościelne,  towarzyskie. 
5.  zbiór  obrzędów  religijnych  u  protestantów.  6. 
pozór,  powierzchowność,  upozorowanie,  złudzenie: 
Robi  tylko  dla  formy  (  =  dla  oka).  7.  język,  styl: 
Treści  P.  Władać  biegle  formą.  8.  [F.]  =  a)  f:e- 
dzenie  dygnitarzy  w  kościele,  stalla:  Na  mszy  siadi 


761 


w  farmach,  gdzie  kanonicy.  Min.  b)  guzik  rogowy. 
9.  druk.  tnica  tablica  złoionych  czrionek,  jaką  maszy- 
na za  jednym  uilerzeniem  odbija  (zwykle  arkusz 
druku).  10.  {&fh.  przyrząd  do  drukowania  płócien, 
zioanych  malowankami.  II.  fil.  (u  Arystotelesa!  scho- 
lastyków) pierwiastek  metafizyczny.^  będący  przeciw- 
stawieniem materji,  idea  kształtująca,  nadająca  ma- 
terji  określoną  postać  bytu:  Dzięki  formie  obojętna 
materia  staje  ś.  bytem.  12.  gram.  postać  wyra 
zu:  F.  wyrazu  pełna,  skrócona.  F.  gramatyczna. 
F.  pierwotna,  pochodna.  P.  osobowa,  rzeczowa. 
F.  prosta,  złożona,  opisowa.  F.  analogiczna.  F. 
])ewiiego  czasu  a  konjugacyjna.  F.  deklinacyjna 
a.  F.  pewnego  przypadku.  F.  zaimkowa  przy- 
miotnika. F.  przymiotnika  rzeczownikowa.  13. 
hut.  skrzynka,  osat lżona  w  ognisku  na  dyszy  mie- 
chowej,  a.  (i  ślus.)  otwjr  w  piecu,  w  który  ś. 
wpuszcza  dysza.  14.  mat.  =ia)  ogólna  nazwa  utwo- 
rów i  wyraleń  gieometrycznyck  i  analitycznych,  b) 
F.  algiebraiczna  =/wnfccya  całkowita  wymierna  je- 
dnorodna jednej  a.  wie.cei  zmiennych:  F.  niezraien- 
nicza,  znikająca,  określona,  nieokreślona.  F 
dwójkowa  p.  Dwójkowy.  15.  min.  In-yła  ograni- 
czona pewną  liczbą  płaszczyzn:  a)  F.  całkowi- 
ta; b)  F.  ć  w  i  a  r  t  k  o  w  a;  c)  F.  krystaliczna: 
d)  F.  otwarta;  e)  F.  p  oj  edy  ń  cza  (  =  ogra- 
niczona  jednakoweini  płd.-^zc.zyznami);  f)  F.  poło- 
wiczna; g)  F.  za  m  k  n  i  ę  ta;  h)  F.  złożona 
(^ograniczona  niejednakoiuenti  płaszczyznami),  in. 
kombinacja.  I6.  muz.  budowa,  układ  utworu 
muzycznego:  Nauka  o  formach  =  naMfca  o  budowie 
ioszystkich  rodzajów  kompozycji.  Zdr.  Foremka, 
X  Formka.     <  Łe.  forma> 

Formacik,  u,  Im.  I  p    Format:  F.  szesnastki. 

Formacja,  i,  Im.  e  I.  p.  Formowanie:  Wpłyń- 
rzym.ski  nie  dopuszcza  formacji  kościoła  niepod 
ległego.  Smól.  2.  a.  Utwór  gieol.  grupa  skał  z  je- 
dnakowemi  własnościami  petrograficznemi  czyli  z  je- 
dnakowym składem  mineralogicznym,  złożeniem  i  uło- 
żeniem a.  ze  skamieniałe  mi  szczątkami  jednakowych 
gatunków  roślin  i  zwierząt,  in.  F.  g  i  e  o  1  o  g  i  c  z  n  a: 
a)  F.  o  s  a  d  o  w  a  =  grupa  skal,  utworzonych  przez 
bezpośrednie  działanie  wód  na  pierwotną  skorupie 
ziemską,  b)  F.  W  y  b  u  c  h  0  wa  =  (/ru/jrt  słcal,  utwo- 
rzonych przez  wybuchy  z  wnętrza  ziemi  mas  mine- 
ralnych ognisto-płynnych.  c)  F.  aluwjalna  a. 
Aluwjum.  d)  F.  dewońska  a.  De  won.  e) 
F.  d  y  1  u  w  j  a  1  n  a  a.  D  y  1  u  w  j  u  m.  f )  F.  e  o  c  e  ń- 
s  k  a  a.  E  o  e  e  n.  g)  F.  h  u  r  o  ń  s  k  a  a.  H  u  r  o  n. 
h)  F.  jurajska  a.  Jur  a.  i)  F.  k  a  m  b  r  y  j  s  k  a. 
j)  F.  kredowa,  k)  F.  1  a  u  r  e  n  t  y  j  s  k  a.  I)  F. 
mioceńska  a.  M  i  o  c  e  n.  m)  F.  oligoceń- 
ska a.  Oligocen  n)  F.  permska  a  Perm. 
o)  F.  pliooeńska  a.  Pliocen.  p)  F.  p  rzę- 
ch od  o  w  a.  r)  F.  sylurska  a.  Sylur.  s)  F. 
trjasowa  a.  Trjas.  t)  F.  węglowa,  u) 
Formacje  a  z  o  i  c  z  n  e  a.  p  i  e  r  w  o  t  n  e  ==  lau- 
rentyjska,  liurohska  i  spodnia  kamhryjska.  w)  For- 
macje paleozoiezne  a.  pierwszorzędo- 
w  e  =  sylurska,  wierzchnia  kambryjska,  dewońska,  wę- 
glowa i  permska.  x)  Formacje  mezozoiczne 
a.  d  r  u  g  orzędowe  =  trjasowa,  jurajska  i  kredo- 
wa, y)  Formacje  cenozoiczne  a.  trzecio- 
rzęd o  w  e  =  eoceńska,  oligoceńska,  mioceńska  i  jdio- 
ceńska.  z)  Formacje  czwartorzędowe  = 
dyluwjulna  i  aluwjalna.  3.  woj.  formowanie,  szy- 
kowanie, tworzenie,  rozwijanie:  F.  kolumn,  czwo- 
roboków. F.  czoła  z  kolumny.  F.  nowych  bata- 
lionów, baterji  i  pułków.     <  Łó.  formatio  > 

[Formartaoja,  I,  Im.  e]  skład  ciała,  budowa 
(fic/.ti<^.  o  koniu).  <  Przeinaczone  z  Li.  forma- 
tio >  ... 


Forinak,  u,  Im.  I,  Formyzel  hut.  drąieh  do  czy- 
szczenia oka  formy  w  piecach  hutniczych.  <  Nm. 
Formhacken  > 

Formalista,  y,  Im.  śol  I.  zwolennik  formalizmu, 
ten,  co  wszystb)  zasadza  na  formach  i  ściśle  ich 
przestrzega,  rutyi\ista,  pedant:  F.  biurowy.  2.  c«- 
remnnjant,  człowiek  wymuszony,  uwałający :  Jest 
zamknięty  w  sobie,  sztywny,  dumny,  F.,  arysto- 
krata.    <  Fr.  formaliste> 

Formalistka,  i,  Im.  i  forma  i.  od  Formalista. 
Formalistycznie  przys.  od  Formalistyozny:  Za- 
patrywać ś.  F. 

Formalistyozny  przym.  od  Formalistyka:  Za- 
łatwienie sprawy  czysto  formalistyczne. 

Formalistyka,  i,  blm.  p.  Formalizm:  Czuł  ś. 
obcym  wśród  zimnych  stosunków,  formalistyki 
towarzyskiej,  obłudy  salonowej.  <Nm.  Forma- 
istik  > 

Formalizacja,  I,  blm.  p.  Formalizowanie:  Prze- 
bieg formalizacji  prawa.  Bob.  <  Fr.  formalisa- 
tion  > 

Formalizm,  u,  blm.,  Formalistyka  I.  przestrze-> 
ganię  form,  rutynizm,  pedanterja.  2.  ceremonjowa- 
nie  ś.,  konwenans,  etykieta:  Życie  wielkoświatowe 
kaprys  zapełnia,  a  F.  otacza.  3.  sądzenie  z  po- 
zoru, z  powierzchowności.     <  Fr.    formalisme  > 

Formalizować,  uje,  owal  skrupulatnie  przestrze- 
gać  form,  wymagać  zachowania  form,  zachowywać 
konwenans,  ceremonjować  ś.  F.  Ś.  obrażać  ś.  Krasz. 
K.     <  Fr.  formaliser  > 

Formalizowanie,  a,  blm.,  Formalizacja  czyn- 
ność cz.  Formalizować:  F.  kwestii  dotyczącej  ślu- 
bu trochę  niezwykle  wygląda.    Roi. 

Formalizowanie  się,  a  ś,,  blm.,  czynność  cz. 
Formalizować  ś. 

Formaija,  ów,  blp.  formy,  ceremoije,  ołtrzędy: 
Była  chwila,  gdzie  te  późniejsze  F.  miały  rze- 
czywiste znaczenie.  Kęt.  <  Łć.  formalia  im.  ni. 
dosł.  =  formalne  > 

Formalnie  przys.  od  Formalny:  Akt  F.  zawar- 
ty. Przypadki,  oznaczone  F.  w  ustawie.  F.  drwi 
sobie  ze  ranie. 

Formalność,  I  I.  blm.  rz.  od  Formalny.  2.  Im. 
i  sposób  postępoioania  urzędotonie  przepisany,  mani- 
pulacja: Formalności  kontraktowe,  testamentowe, 
prawne.  Formalności  przepisane  do  badania 
świadków.     <Z  Fr.  forraalitć> 

Formalny  i.  zgodny  z  formą,  z przepi.^ami,  praw- 
nie przepisany,  urzędowy,  oficjalny,  legalny:  Testa- 
ment F.  Postępowanie  formalne.  2.  powierzchow- 
ny,  pozorny:  Pojednanie  formalno.  3.  istny, 
prawdziwy,  zupełny,  skończony,  zdecydowany,  rze- 
czywisty: Przypuszczono  do  kasy  F.  szturm.  F. 
głupiec.  4.  fil.  ściągający  ś.  do  formy  logicznej, 
uwzględniający  tylko  formą-.  Błąd  F.  =  uchybienie 
przeciwko  formie  logicznej  Indukcja  formalna  p. 
Indukcja.  Logika  formalna  =  />u(iay<^ca  tylko  formy 
myśli  z  pominięciem  treści,  logika  dedukcyjna  a.  sy- 
logistyka.  Przyczyna  formalna  p.  Przyczyna.  5. 
gram.  dotyczący  formy  a.  postaci  wyrazu :  Koń- 
cówki a.  zakończenia  wyrazów,  które  pierwotnie 
były  wyrazami  o  samodzielnym  znaczeniu,  zmie- 
niły 8.  na  cząstki  formalne.  6  mat.  tyczący 
ś.  j'i'rmy  bez  bliższego  uwzględnienia  istoty  utwo- 
rów: Działanie  formalne.  Wzory  formalne.  Po- 
stępowanie firmalne.     <  Łć.  foriiialis  > 

X  Forman,  a,  im.  I  p.  Furman:  W  furmankach 
czterokonnych  tylko  jeden  tkoń)  pod  formanem 
wierzchowy.  Kluk.  F.,  towary  wioząc...  Błaż.  <  p. 
Furmau  > 


7C;: 


FORMAŃSKI 

X  FormańskI  przym.  od  Forman:  Na  nas  nie- 
chaj tejjT.i  ciężaru  nie  wali,  bo  my  nie  szkapy 
foriiiańskio. 

X  Formarz,  a,  Im.  e  p.  Formiarz. 

Format,  u,  Im.  y  forma,  wielkoH,  wijinidrji  książ- 
ki: F.  arkuszowy.  F.  ósemki.  Zdr.  Formaclk. 
<c  Fr.  format  > 

Formaty,  ów,  blp.  świadectwo  ud  biskupa  do  in- 
nej djecezji,  śicirideciwo  iwięceii. 

[Formatyka,  i,  Im.  i]  loziu-y  pisma  kaligraficzne- 
go. <  Od  wyrazu  Formuj  w  pierwszym  wier- 
szu daw.  wzorów  kaligraficznyclr.  „Najświętsza 
Panno,  formuj  mojjj  rękę,  Bym  mógł  opisać  Sy- 
na Twego  mękę""  > 

[Formedla,  \,  Im.  e]  półkoszulek.  <Nm.  [vor- 
miedel] 

Formen,  u,  blm.  chera.  ji.  Metan.  <Now.  zŁć. 
forma  > 

Formiany,  Formowy,  fFormowany  w  formie  zro- 
biony, ulany,  rcycinany,  foremkowy:  Świeca  formia- 
Xiii=^  rurkowa.     <p.  Forma  > 

Formiarnia,  i,    Im.    e,    Formiernia,   Formownia 

miejsce  wyrobu  form. 

Formiarski  przym.  od  Formiarz. 

Formiarstwo,  a,  blm.,  Formierstwo  zajęcie  for- 
miarza,  loyrabianie  form  do  odlewu. 

Formiarz,  a.  Im.  e,  Formierz,  X  Formarz  giser, 
wyrabiający  formy  na  odlewy.     <Niu.  Former> 

Formierka,  I,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Formierz. 
2.  iona  formierza. 

Formiernia,  I,  Im.  e  p.  Formiarnia. 

Formierski  przym.  od  Formierz:  Kunszt  F. 
Robota  formierska. 

Formierstwo,  a,  blm.  I.  p.  Formiarstwo.  2. 
f  wytłaczanie  obrazów  na  wosku  i  gipsie,  toyrabia- 
uie  szłukaterji,  sztukatorstwo. 

Formierz,  a,  Im.  e  I.  p.  Formiarz.  2.  -frze- 
viieślnik  wytłaczający  obrazy  na  wosku  i  gipsie,  ro- 
biący sztukaterie,  sztukator.     <Nm.  Former> 

X  Formikaoja,  i,  Im.  e  wrażenie  podobne  do  cho- 
dzenia mrówek  po  ciele,  przechodzenie  mrowia,  cia- 
rek po  skórze.     <Łó.  forraicatio 

Formil,  u,  Im.  e  chem.  rodnik  zawarty  w  kwa- 
sie mrówkowym  i  pochodzących  od  niego  związkach. 
<Z  Łó.  formica  =  mrówka > 

Forminga,  I,  Im.  I  lira:  Apollo  z  formingą. 
Sienk.  Poez;jł  uderzać  w  struny  formingi.  Sienk. 
<Gr.  fórmigK,  2  pp.  formiggos> 

t  Formisty  pełny,  o  pełnych  kształtach,  kulisty: 
Melony  wielkie  a.  formistę.    Syr.      <  p.  Forma  > 

Formja,  i.  Im.  e  bot.  p.  Tęgosz.    <Łć.  formia> 

X  Formka,  I,  Im.  I  p.  Forma. 

Formkastle,  i,  blp.  hut.  skrzynki  formierskie. 
<  Nm.  Formkastlein  > 

[Formoda,  y.  Im.  y]  p.  Permoda.  <  Z  Łć.  per 
;nodum  =  na  sposób  > 

Formować,  uje,  owal  I.  nadawać  formę,  kształ- 
tować, układać  w  pewien  kształt,  kształcić,  wyrabiać, 
ćwiczyć,  wprawiać,  układać:  F.  rękę,  charakter. 
U  los  F.  Pilch.  2.  urządzać,  tworzyć,  zbierać,  szłyfto- 
wać:  F.  legjoiiy,  kadry.  3.  szykoioać,  przyprowadzać 
do  porządku,  ustawiać,  rychłować,  szeregować:  F. 
szyk  bojowy.  4.  tworzyć,  składać,  stanowić:  Mał- 
żeństwo z  dziećmi  (ormuje  rodzinę.  5.  XF.  ko- 
mu proces  -  wytaczać.  X  F.  pretensje  =  rotó({.  6. 
elektrot.:  F.  akumulatory  =  poddawać  płyty  oło- 
wiane akumulatorów  działaniu  prądu  elektrycznego 
przyczyni  zachodzą  w  nich  zmiany  cliemiczne  i  mo- 
lekularne, wywołujące  przy  powiocie  płyt  do  po- 
przedniego   stanu    odwrotny  prąd    elektryczny.    7. 


FORMUŁKOWY 

hut.  wyrabiać  formę  do  odlewu.  8.  ogr.  nadawać 
drzewom  karłowatym  kształt  foremny,  prowadzić  je, 
pielęgnować.  F.  ś.  I.  X  kształcić  i.,  ćwiczyć,  i., 
wyrabiać  i.,  układać  i.,  nabierać  ogłady,  poloru^ 
ocierać  ś.,  polerować  i.:  Człowiek  ten  formuje  h. 
w  świecie.  Formuj^iC  k.  przez  tłumaczenie  dzieł 
obcych,  chronili  ś.  surowego  naśladownictwa. 
Kołł.  2.  robić  i.,  tworzyć  i.,  powstawać,  składać 
i.:  Z  groszy  formuje  ś.  sumy.  Wrzód  ś.  formuje. 
3.  gram.  wyprowadzać  i.,  pochodzić:  Czas  ten  for- 
muje ś.  od  wyrazu  bezokolicziiego.  4.  woj.  szy- 
kować ś.,  porządkować  ś.,  staicać  w  linję,  do  sze- 
regu: Formuj  ś.  do  szyku!  Mick.  5.  przechodzić 
z  wieku  dziewczęcego  do  wieku  płciowo  dojrzałego. 
<.  Łć.  formare  > 

Formowanie,  a,  blm.,  Formacja  czynność  cz. 
Formować. 

Formowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  For* 
mować  ś. 

Formowany  I.  im.  od  Formować.  2.  f  p.  For- 
miany:   Ciasta  formowane.   Masło  formowane. 

Formownia,  i.  Im.  e  p.  Formiarnia. 

X  Formownik,  a,  Im.  oy  nadający  czemuś  formę 

Formowość,  I,  h\m.  posiadanie  formy,  ujęcie  w  for- 
mę; strona  formalna:  Sztuka  plastyczna  pod  pv/e- 
wagsj,  forraowości  nie  uwydatnia  należycie  tre.ś.«l. 

Formowy  p.  Formiany:  Ciastka  formowe  ('-u>^- 
cinane  w  formach). 

t  FormsznajderskI  należący  do  formiarza,  gis<'- 
ra.  Po  formsznajdersku  tak  Jak  robi  formiarz,  //.- 
ser:  Rotgisarzu,  próżno  forray  gotujesz  gliniane, 
a  prawie  po  formsznajdersku  sztucznie  wyrzy- 
nane,  Klon.    <  Nm.  Formschneider  > 

fFormsznajdować,  uje,  owal  wyrzynać,  tworzyć 
formy:  Próżno  wylanej  osoby  grabsztyklem  po- 
prawiasz i  czas  trawisz  formsznajdując,  próżno 
ś.  zabawiasz.  Klon. 

Formularnie  przys.  od  Formularny.  Lei. 

Formuiarny  przym.  od  Formularz,  zgodny  z  for- 
mularzem.   <  Łć.  formularius  > 

Formularz,  a,  Ira.  e  I.  zbiór  formuł,  przepisy 
o  formułach,  księga  informacyjna:  Bo  i  w  wiel- 
kich rzeczach  dlatego  formularze  sjj,,  aby  człek 
wszystkiego  w  głowie  nie  nosił,  ale,  gdy  o  czym 
rzecz  przypadnie,  do  regiestru  o  onych  rzeczach 
ś.  uciekał.  Gost.  2.  wzór,  schemat,  treść  doku- 
mentu handlowego.  3.  zbiór  danych  o  czyjejś 
służbie,  lista  stanu  służby.  4.  f  zbieracz  formuł. 
<  Łć.   forraulariura> 

Formuła,  y.  Im.  y  I.  prawidło,  przepis,  reguła, 
wzór,  forma,  arynga:  F.  prawna.  F.  zaklęcia.  F. 
przysięgi  (-rota).  Nie  zacieśniał  ś.  w  poglądach 
swoich  na  twórczość  do  formuł  poetyki  Iran- 
cuskiej.  Chm.  2.  X  rece//-«.-  F.  lub  recepta,  prze- 
pis lekarski,  jak  lekarstwa  z  aptek  mają  być 
dawane.  Krup.  3.  chem.  i  mat.  p.  Wzór.  Zdr. 
Formułka.     <  Łć.  formuła  > 

Formutka,  I,  Im.  I  I.  p.  Formuła.  2.  formuła 
w  kwestji  podrzędnej,  przepis  drobnostkowej  pedan- 
terji;  w  Im.  eeremonje,  ceremonje  chińskie,  ceregiele; 
skrupuły. 

Formulkować,  uje,  owal  opierać  na  formułkach, 
błahych  przepisach,  sprowadzać  do  jormulek:  Moral- 
ność łatwa  a  dogodna,  co  to  cnotę  formułkuje. 
Jeż. 

Formułkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Formul- 
kować. 

Formułkowy  przym.  od  Formułka,  oparty  na 
formułkach:  Posiadał  moralność  formułkowa  bez 
zasad  żadnych.  Jeż. 


763 


FORMUŁOWAĆ 

Formułować,  uje,  ov/&\  ujmoioać  w  formułę,  ohrei- 
lać,  przedstawiać  w  ściśle  określonym  kształcie, 
yyrażaó  w  formie  praiuidłowej  a  jasnej:  F.  jasno 
pytanie,  projekt,  program.  Względem  tego  prze- 
stępcy prokurator  formułuje  srogie  wnioski. 
Orzesz.  F.  Ś.  być  ujmowanym  w  formułę,  w  okreś- 
loną formę,  objawiać  ś.  jasno:  Uczucia  nie  for- 
mułowały ś.  w  nim  wyraźnie,  ale  tworzyły  ja- 
kieś cliaotyczae  obrazy.     <Fr.  formuler  > 

Formułowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Formuło- 
wać. 

Formułowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  For- 
mułować ś. 

Formyzel,  zla,  Ira.  zle  łiut.  p.  FormaJc.  <  Nm. 
Formraei8el> 

Fornala  a,  Im.  e,  [Fernal,  Furnal]  parobek  do 
koni,  stajenny,  furman,  woźnica:  Bez  fornala  ko- 
nie wóz  rozniosą..  Prz.  Zgr.  [Fornallsico].  <Zap. 
z  *forny,  od  daw.  fora  =  fura  > 

[Fornal,  a,  Im.  e]  hak  na  końcu  dyszla  do  za- 
czepiania  naszelników.  Zdr.  [Fornalik].  <  Nm. 
Yornagel  > 

Fornalik,  a,  Im.  i]  p.  [Fornal]. 

Fornalisko,  a,  Im.  a]  p.  Fornal. 

-ornalka,  i,  Im.  i  I.  czwórka  koni  pociątjowych: 
Dokupię  pary  koni  do  fornalki,  żebym  i  ja  po- 
szóstuo  jechała.  Oss.  2.  fura,  furmanka,  wóz.  3. 
p.  Fornalowa.  4.  [F.]  zatrudnienie  fornala.  <  p. 
Fornal  > 

Fornalowa,  ej,  Im.  e,  Fornalka  żona  fornala. 

Fornalowy  p.  Fornalski. 

Fornalówna,  y.  Im.  y  córka  fornala. 

Fornalski ,  Fornalowy  przym.  od    Fornal :   Koń 

F.  (  =  do  fornalki  zaprzęgany). 

Forner,  u.  Im.  y  p.  Fornier. 

Fornerować,  uje,  ował  p.  Fornierować. 

For.ierowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Forne- 
rować.   2.  Im.  a  p.  Fornler. 

X  Fornerunek,  nku,  im.  nki  p.  Fornier. 

Fornier,  u.  Im.  y,  Forner,  Fornir,  x  Furnir  I. 
deseczka  z  kosztowniejszego  drzewa  do  wykładania 
wyrobów  stolarskich,  o  k  1  e  i  n  a.  2.  a.  Forniero- 
wanie,  Fornerowanie,  Fornirowanie,  X  Forneru- 
nek wyłoienie  temi  deseczkami.  <p.  Forniero- 
wać > 

Fornlernla,  i,  Im.  e  maszyna  do  rznięcia  fornie- 
rów. 

Fornierować,  uje,  ował,  Fornerować,  Forniro- 
wać ofc^a^/a<i /orn/erem,  oklejać:  F.  hebanem, 
mahoniem.     <Włos.  loriiire,  Fr.  tournir> 

Fornierowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Fornie- 
rować.   2.  Ira.  a  p.  Fornier. 

Fornir,  u.  Im.  y  p.  Fornier. 

Fornirować,  uje,  ował  p.  Fornierować. 

Fornirowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Forniro- 
wać.   2.  Im.  a  p.  Fornier. 

Fornitury,  ur,  blp.  części  składowe  zegarków 
oraz  narzędzia  zegarmistrzowskie  iv  handlu.  <Włos. 
formtura> 

X  Foronomja,  i,  blm.    nauka  o  ruchu  ciał,  roz 
wahanym  bez  względu  na  wywołujące  go  przyczyny. 
<Now.  z  Gr.  fórein  =  nieść-|-nómos  =  prawo > 

Forować,  uje,  ował  org.  łączyć  sznurkiem  dwie 
fachy  miecha  po  kantach  tak,  ażeby  chodziły,  jak 
na  zawiasach.     <Zap.  zamiast  Sworować> 

t  Forować,  uje,  OV/dil  wyr/auiać,  wypędzać,  wypy- 
chać, wyparowywać,  toydcdać:  Brutus  z  miasta  ty- 
ranów forował.  Bardz.  fF.  Ś.  wynosić  ś.,  ustępo- 
wać, uchodzić:  Z  przymusu  twego  z  domu  w  dro- 
gę s.  foruję,  liardz.     <p.  Fora> 

Forowanie,  a,  blm.,  czynność  cz   Forować. 


FOR.SZ 

t Forowanie,    a,  blm.,  c/.ynność  ez.    f  Forować. 

f  Forowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Foro- 
wać ś. 

X  Forpoczt,  u,  Im.  y  p.  Forpoczta. 

Forpoczta,  y.  Im.  y  I.  a.  X  Forpoczt,  XAwan- 
post  woj.  posterunek,  broniący  przystępu  do  woj- 
ska znajdującego  ś.  na  biwaku,  przednie  czaty,  strai 
polowa,  placówka:  Forpoczty  piesze,  jezdne,  bli- 
zkie,  dalekie,  stałe,  ruchome,  dzienne,  nocne.  2. 
ucz.  przesyłanie  czegokolwiek  przez  kilka  par  rąk. 
<Nm.    Vorposten> 

Forpocztowy  przym.  od  Forpoczta:  Są,  to  ze- 
tknięcia dopiero  forpocztowe. 

Forsa,  y.  Im.  y  I.  x  a.  X  Forca,  [Forsz]  gwałt, 
przemoc,  moc,  siła,  usiłowanie,  wysiłek,  natężenie  sil, 
usilne  popieranie,  zabiegi:  Żenić  ś.  przez  iorsę  po- 
mimo braku  przekonania  kobiety.  Nie  znał,  co  są 
zabiegi,  forsy  i  partje.  L.  2.  [F.]  =  a)  pieniądze, 
gotówka,  fundusz,  nakład:  Kto  nie  ma  f^orsy,  nie 
ma  przyjaciół.  Na  to  ś.  rzucić,  to  nie  żart:  trze- 
ba forsy.  Jun.  U  nas  we  żniwa  to  zawdy  je  F. 
Wyprztykałera  ś.  z  forsy  =  wydałem  wszystkie 
pieniądze,  b)  łapówka,  kuban.  c)  przykład:  Dziecko 
ma  do  złego  forsę  z  ojca.  <Fr.  force  dosł.  = 
siła> 

Forsacz,  a,  Im.  e  zł.  człowiek  bogaty,  bogacz, 
<p.  For^a> 

Forser,  a,  Ira.  y  rayśl.  pies  gończy  do  polowa- 
nia na  jelenie.     <Fr.  forceur,  Ang.  forcer> 

Forsk,  u.  Im.  i  zł.  niuch,  szczypta  tabaki. 

Forskać,  a,  ał  zł.  zażywać,  niuchać  tabakę;  ki- 
chać.      <Może  Słc.    frskat'  =  strzykać,   tryskać  > 

Forskanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Forskać. 

Forsować,  uje,  ował  I.  xa.  X  Forcować  usi- 
łować, popierać  usilnie,  zabiegać,  starać  ś.  dopiąć 
za  jakąbądź  cenę,  silić  ś.,  robić  icysiłki,  pracować 
forsownie:  Będę  forsował,  żebyście  przykładnie 
ukarani  byli.  L.  2.  męczyć,  nadwerężać,  zrywać: 
F.  nogi.  3.  gorz.  utrzymywać  płyny  w  warunkach 
sprzyjających  fermentacji :  F.  piwo.  4.  a.  XFor- 
COWać  myśl.  gonić  na  umór,  pędzić  na  zabój.  Przon.: 
Po  wszystkich  go  ulicach  F.  potrzeba.  5.  ogr. 
j).  Pędzić.  F.  Ś.  silić  ś.,  icysilać  ś.,  mordować  ś., 
zrywać  siły:  Po  chorobie  F.  ś.  nie  można.  <  Fr. 
forcer> 

Forsowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Forsować. 

Forsowanie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  css.  For- 
sować ś. 

Forsownia,  i,  Im.  e  ogr.  p.  Pędzarnia. 

Forsownie  przys.  od  Forsowny. 

Forsowność,  I,  blra.  rz.  od  Forsowny. 

Forsowny  natężony,  usilny,  wytężony,  gwałtowny: 
Z  powodu  forsownego  targu  rzezimieszkowio 
wzmocnili  swój  zastęp.  Natrętne  żebractwo  skła- 
da forsowne  wizyty.  Marsz  F.  Myśl.:  Łowy  for- 
sowne =(/o  umęczenia  zwierza.     <Z  Fr.   foreć> 

[Forspan,  a,  Ira.  ij  p.  Forszpan. 

[Forspąg,  u,  Im.  ij  obowiązek  gmin  szląskich 
utrzymywania  kolejno  po  parze  koni  w  mieście  po- 
wiatowym dla  toożenia  urzędników  królewskich. 
<Nm.  Vorspann> 

Forst,  u,  Ira.  y  I.  p.  Forszt:  Ściany  z  forstu  ce- 
drowego. B.  B.  2.  p.  Forsztowanie.  <  Nm. 
Forst > 

Forstować,  uje,  ował  p.  Forsztować. 

Forstowanie,  a  I.  blm  ,  czynno.'5ć  cz.  Forsto- 
wać. 2.  Im.  a  p.  Forsztowanie.  Zdr.  Forsto- 
wańko. 

Forstowańko,  a.  Im.  a  p.  Forstowanie. 

Forstowy  przym.  od  Forst. 

[Forsz,  u,  Im.  ej  p.  Forsa, 


764 


FORSZT.ACZF.K 

Forszlaczek,  czka,  Im.  czki   p.  Forszlak. 

Forszlag,  u,  Im.  I,  X  Forszlak  imiz.  nuta  mała 
przy  tluifj,  półtonem  wyższa  od  uicj.  <Nm.  Vor- 
6chlag> 

Forszlak,  u,  Im.  I  I.  młotek,  którym  pierwszy 
z  dicuch  bijących  uderza.  2.  X  muz.  p.  Forszlag. 
3.  rzeź.  część  cielęciny  a.  baraniny  między  zaduic- 
mi  ćwiartkami  a  krzyiem.  Z(ir.  Forszlaczek.  <Nm. 
Vor8chIag> 

Forsztnak,  u,  blm.  potrawa  ze  śledzi,  masła  i  Jaj. 
<Nm.  Vor8chmack> 

(Forszman,  a,  Im.  j]  \).  Forszpan. 

[Forszpan,  a,  Im.  i,  Forszman]  1.  n.  [Forszpan, 
Foszpan,  Forzpan,  Fószpan,  Fuszpan,  Fórczpan, 
Forczpan,  Forspan,  Fosman,  Forczman,  Foszman, 
Foczman,  Foczpan]  parobek  od  koni,  woźnica,  stan- 
gret, furman.  2.  a.  X  Forsztman  stangret  z  ko- 
nia powożący,  foryś.  Por.  Forspąg.  <Nm.  Vor- 
epann -zaprząg,   podwocla> 

[Forszpanka,  i,  hn.  i]  podtcoda,  furmanka.  <p. 
Forszpan  > 

X  Forszprung,  u,  Ira.  i  wystawanie,  kawałek  wy- 
stający. 

Forszt,  u,  Ira.  y,  Forst  I.  lai,  bór  w  należy- 
tym porządku  utrzymany.  2.  dyl  skrajny,  z  korą 
z  Jednej  strony,  oblader,  opoła;  tarcica,  deska,  szczeg. 
dwucalowa,  dwucalówjca:  Skrzynia  z  mi;jższych 
i  mocnych  forsztów.  Sol.  3.  p.  Forsztowanie: 
Ściany  zamku  oprawili  forszteni  drewnianym. 
Leon.  4.  [Forszt  a.  Forzt,  Forśt,  Fo8ztl  =  a)  a. 
[Forszty]  podłoga  z  desek,  b)  deska  w  poiłłodze. 
5.  gór.  drzewo  na  okładziny  szybów  i  chodników. 
<Nra.  Forst  > 

Forszta,  y,  Im.  y  I.  ścianka  dzieląca  komin  na 
lufty.  2.  [F.]  podłoga  w  izbie  z  dobrych  desek. 
3.  i  belka.     <Nm.  Forst  > 

Forsztan,  u.  Im.  y  hut.  I.  kamień  leżący  przed 
samemi  dziurami,  któremi  płomień  wybucha.  2. 
podpora  widelkowata  żelazna,  na  której  majster 
wspiera  piszczel  z  roztopionym  szkłem.  <Nm.  Vor- 
stein> 

X  Forsztat,  u,  Im.  y  przedmieście  pod  fortecą. 
<Nm.  Vorsta<lt> 

t  Forsztat,  u,  Im.  y,  x  Fursztat,  X  Furstat  ro- 
dzaj tkaniny  Jedwabnej  wzorzystej.      <Nra.  Forst  > 

X  Forsztelacja,  i,  Im.  e  p.  Forsztelowanie. 

X  For8zte'ować,  uje,  owal  I.  podatuać,  przed- 
stawiać do  awansu,  do  wyższej  rangi:  Został  ka- 
walerem obu  polskich  orderów,  nawet  gienera- 
łem,  zapewnie  nieforsztelowanyra.  Roi.  2.  awan- 
sować kogo,  podnosić  do  loyiszej  rangi,  posuwać  na 
rmjższy  urząd:  Dawid  Sauliiwi  był  tak  ulubiony, 
że  go  koniuszym  swoim  forsztelował.  Leszcz. 
X  F.  ś.  być  przedstawionym  do  awan.<tu.  <Nin. 
vorstellen> 

X  Forsztelowanie,  a.  Im.  a,  X  Forsztelacja 
czynność  cz.  Forsztelować. 

X  Forsztelowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Forsztelować  ś. 

[Forszter,  tra,  Im.  trzy,  Fosztar,  FeśterJ  star- 
szy leśniczy.     <Nm.  Forster  > 

X  Forsztman,  a.  Im.  i  p.  Forszpan. 

Forsztos,  u,  Im.  y  gór.  p.  Furstus.  <Nra. 
Yorstoss  > 

Forsztować,  uje,  owal,  Forstować  I.  zakładać 
nowy  las,  zagajać,  robić  gaje.  2.  dylami  loykładać, 
szalować.  3.  dawać  ściankę  drewnianą,  przegra- 
dzać, przepierzać:  F.  pokój  na  dwoje.  4.  [F.  a. 
Forśtowaćj  deski  do  podłogi  wkładać.  <Nm.  for- 
8ten> 


FORTELIK 

Forsztowanie,  a  I.  blm.,  czynno.<ó  cz.  Forszto- 
wać. 2.  Im.  a,  a.  Forstowanie,  Forszt,  Forst 
wyłożenie  obladrami.  3.  Im.  a,  a.  Forstowanie 
ścianka  drewniana,  przegroda,  przepierzenie:  F. 
zwyczajne,  sufitowe.  Zdr.  Forsztowartko.  <Z  Nra. 
Forst  =  dyl,  deska  > 

Forsztowańko,  a,  Im.  a  p.  Forsztowanie. 

Forsztowy  przym.  0(1  Forszt. 

Forsztus,  u.  Im.  y  gór.  p.  Furstus.  <Nra.  Vor- 
stoss> 

Forszub,  u,  im.  y  piek.  dosadzenie  bochenkóta 
chleba  po  sferykowaniu.      <Nm.    Yorschub  > 

Forszus,  u,  Im.  y  pieniądze  naprzód  dane,  zali- 
czenie, zaliczka,  zadatek,  zapomoga.  <Nra.  Vor- 
schuss> 

Forszusować,  uje,  owal  dawać  forszus. 

Forszusowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Forszu- 
sować. 

Forśt,  u,  Ira.  y]  p.  Forszt. 
Forstować,  uje,  owal]  p.  Forsztować. 
Forstowanie,  a,  bini.]  czynność  cz.  Forstować. 

Fort,  u.  Im.  y  I.  f  rodzaj  wódki.  2.  woj.  dzie- 
ło fortyfikacyjne  na  sposób  stały  zbudowane,  od- 
dzielna wysunięta  fortyfikacja  obok  twierdzy,  Jor- 
teczka:  Forty  oddzielne,  okalające  twierdzę,  dla 
przecięcia  kolei  żelaznej   służące.   <Fr.  fort> 

[Fort !,  Furt!,  Fort!]  w.  I.  precz!,  za  drzwi!,  won!, 
wont!,  fora!  2.  hen!,  het!,  w  dal,  w  rumel,  na 
całej  przestrzeni,  bez  wyjątku:  Wszystkich  F.  wy- 
tłuczera.  3.  ciągle,  dalej,  zawsze,  wciąż:  Oni  })isą 
F.  (=nie  przesta/ą  pisać).     <Nra.  fort> 

Forta,  y,  im.  y  karta,  która  wskutek  gry  stała 
ś.  mocną,  niepodobną  do  zabicia.  <Fr.  forte  dosł. 
=  mocna  > 

t Forta,  y,  Ira.  y  I.  p.  Furta:  Cnotom  wszyst- 
kim zamyka  i  niecnotom  otwiera  fortę.  Warg. 
2.  gór.  odrzwia  ujściowe  .tziolni.  3.  lek.:  Żyła 
forty  p.  Żyła.  Zdr.  fFortka.     <Nra.  Pforte> 

X  Fortalicja,  i,  Im.  e  mała  warownia  (szczeg. 
drewniana),  forleczka,  zameczek,  blokhauz,  strażni- 
ca (szczeg.  kresowa):  Fortalicje  t.  j.  dwory  obron- 
ne fundował.  Sienk.  Fortalicje  wzniosłem  z  okrąg- 
laków setną.  Sienk.     <  Sr.  Łć.   fortalicinm> 

Forte  przys.  muz.  mocno,  głośno.  <  Włos. 
forte  > 

Forteca,  y,  Im.  e  I.  miejsce  obronne,  twierdza, 
warownia,  cytadela.  2.  rodzaj  gry  towarzyskiej: 
Zimą  zabawiano  ś.  w  zdobywanie  tak  zwanej 
iortecy.  Dyg.  Zdr.  Forteczka.   <Włos.  fortezza> 

Forteczka,  I,  Im   i  p.  Forteca. 

Forteczny  przym.  od  Forteca:  Wał  F,  Komen- 
dant F.  Damy  forteczne  (-mieszkające  w  for- 
tecy). 

Fortel,  u,  Im.  e,  fFortyl  I.  j-zysk,  korzyść,  po- 
iylek:  Na  Ulissa  zależało  woli  żyć  z  Kalip.są 
w  nieśmiertelności,  ale  wszystkiemi  temi  pogar- 
dził fortelmi.  Troć.  2.  podstęp,  wybieg,  podej.icie, 
wyicręt:  Czego  mocą  dostąpić  nie  mógł,  fortelem 
dokazał.  Nar.  Wykręcić  ś.  torte\em  =  wykręcić  ś. 
sianem,  wykpić  ś.:  Tych  misternych  sztuk,  co  je 
to  zowią  F.  na  F.,  prawo  nasze  przyczyną  nie 
jest.  Górn.  3.  f  sekret  skuteczny,  tajemna  sztucz- 
ka, sekret,  tajemnica,  sposób,  środek:  F.  aby.ś 
wiedział,  jako  masz  sieć  stawiać.  Cyg.  Umiesz 
zleczyć  niemoc  w  ciele,  ale  i  na  dobrą  myśl 
masz  fortelów  wiele.  Kochan.  Pogotowiu  stali 
w  fortelu  dobrym,  bo  i  wiatr  mieli  po  sobie. 
Biel.  J.  Żołnierzowi  trzeba,  aby  wszystkie  wie- 
dział fortele  broni.  Górn.  Zdr.  Fortelik.  <N»i. 
Yortheil  dosł.  =  korzyść  > 

Fortelik,  u,  Im.  I  p.  Fortel. 


7G5 


rORTELNIE 


FORTYFIKOWANIE 


+  Forłelnfo  przys.  od  Fortelny:  Szozęśele  pia- 
Rtuje  F.  nioj!^  za|)()ezętij  sprawę.  liuboiu.  (=ki>- 
rzystnie).  F.  i  śmiało  na  namioty  następujij.  Birlc. 
(  =  chytrze,  podstę/mie). 

.    fFortelniejszy  p.  Fortelny. 

fFortelnik,  a,  Im.  cy  len,  co  uiywa  fortelóio: 
Powiadali  mi  o  srogiej  niecnocie  zdrailnego  for- 
lelnika.  Koch.  A. 

-J-Fortelność,  i,  blm.  rz.  od  Fortelny. 

■f  Forteinowojenny  laki,  w  kiórym  moina  wojnę 
prowadzić  za  pomocą  fortelów:  Założył  fortecę  na 
l)ograniczu  fortelno wojennym.  Delt.  <Fortel-}- 
Wojenny  > 

t Fortelny,  fFortylny,  st.  w.  fFortelniejszy  I. 
korzystny,  zyakowny,  niyteczny,  pożyteczny.  2.  pod- 
stępny, chytry,  pełen  fortelów:  Człowieii  chytry 
i  F.  Skar.  Nie  ten  wygra,  kto  ma  sprawiedliwij, 
ale  ten,  kto  ma  więcej  pieniędzy  świadkom  na 
zapłatę  i  fortelniejsze  świadki.  Górn. 

Fortepjan,  u,  Im.  y  a.  a,  Fortepjano  narzą- 
dzie muzyczne  klawiszowe,  z  uderzającemi  tu  struny 
młotkami,  utemperowane,  duw.  zwane  klawicymha- 
iem,  klawikordem,  pantal/onem:  Klepała  po  ibrte- 
pjanie.  Krasz.  Stroić  F.  Szkoła  na  F.  Koncert 
na  F.,  na  fortepianie.  Klasa  fortepjanu  a.  for- 
lepjanowa.  Podatek  od  fortepjanów.  Lekcja  for- 
tepianu. Gaw.  (  =  gry  na  forlepjanie).  Zdr.  For- 
tepjanlk,  Zgr.  Fortepjanisko.  <Now.  z  Włos. 
iorte  =  głośno -f-pi*""  =  cicho  > 

Fortepjanik,  a,  Im.  i  p.  Fortepjan:  Stary  i  znędz- 
niały  F.  Orzesz. 

Fortepjanisko,  a,  Im.  a  ra.  ni.  p.  Fortepjan. 

Fortepjanista,  y,  Im.  ści  I.  fabrykant,  stroiciel, 
korektor  fortepjanów.  2,  a.  Pjanlsta  wirtuoz  na 
fortepianie. 

Fortepjanistka,  i,  Ira.  i  forma  ż.  od  Fortepjani- 
sta; Pjanistka. 

Fortepjanistowski  przym.  od  Fortepjanista. 

Fortepjano  nieod.  ni.  p.  Fortepjan:  F.,  na 
nim  nuty  i  ksir-j-żki.  Mick.  F.  palisandrowe, 
Krasz. 

Fortepjanomanja,  I,  blm.  manja  gry  na  forle- 
pjanie.    <Fortepjan-i-Manja> 

Fortepjanowy  przym.  od  Fortepjan :  Fortepja- 
nowe  akordy  umilkły.  Orzesz.  Gra  fortei)janowa. 
Zach.  (  =  na  forlepjanie).  Układ  (wyci.^^g)  F.  (Kla- 
yierauszug).  Koncert  F.,  a.  na  fortepian. 

Fortissimo  przys.  muz.  jak  najgłośniej:  Ten  (chór) 
V.  zabrzmiał,  tamten  nuci  z  cicha.  Mick.  <  Włos. 
lortissirao,  st.  n.  od  forte > 

tFortka,  i,  Im.  i  p.  f  Forta.  W.  XV. 

[Fortograf,  a,  Im.  owie]  p.  Fotograf. 

ffortona,  y,  Im-  y]  p-  Fortuna. 

Fortowy  przym.  od  Fort:  Prawo  fortowe  C=<fo- 
tyczące  fortów). 

X  Fortrag,  u.  Im.  I  I.  przedstawienie  do  awan- 
s\i:  Przyjęła  Działyńskiego  na  szefa  bez  fortra- 
gu.  T.  K.  2.  awansowanie,  awans.  <Nm.  Vor- 
trag> 

X  Fortragować,  uje,  owal  \.  przedsiatciaó  do 
airansn:  Na  miejsce  odsi^dzonych  szefowie  innych 
fortragowali.  T.  K.  2.  posuwać  na  wyiszy  urząd, 
awansować.     <Nm.  vortragen> 

X  Fortragowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  For- 
tragować: F.  czyli  przedstawienie  kandydatów 
na  place  oficerskie.  T.  K. 

tFortrop,  a,  im.  owie  iołnierz  nieznanego  bliiej 
rodzaju  broni:  Z  bordyszami  od  fortropów  na 
janczarów  wpadali.  "W  tyra  czasie  toż  lortroiiy 
z  regimentów  i  kozacy  z  gór  wystrzelali.  Dja- 
riusz  prawdziwej  relacji  z  1683  r.  <Nra.  Vor- 
trab> 


tFortugal,  u,  Im.  y  p.  Portugal.  Goł. 
Fortuna,  y,  Im.  y,  [Fortona,  Fertuna,  Fartuna] 

I.  los,  dola,  przeznaczenie:  F.  robi  sobie  z  nami 
igraszkę.  F.  kołem  ś.  toczy.  Prz.  Ślepa  F.  (  =  ile- 
py  traf).  fObio  fortuny  a.  foboja  F.-szcząicie 
t  nieszczęście,  dobry  i  zły  los.  fLewa  F.  =  nwzczc- 
ście:  Hetman  tam  pracował  lew-,"^  bardzo  fortunsj. 
Tw.  fCzłowiek  złej  fortuny.  And.  z  Kobył.  ('  =  »ie- 
szczęśliwy).  2.  t  szczęśliwa  dola,  pomyślność ,  szczę- 
ście, powodzenie,  sprzyjanie  losu:  Śmiałym  F.  służy. 
Prz.  Przyjaźń  z  fortuną  na  świecie  chodzi.  Prz. 
3.  f  szczęśliwy  traf,  pomyślny  wypadek:  F.  nam  S. 
przytrafia  bez  nasze)  intencii  i  myśli,  gdy  orz;jc 
lemieszem  bryłę  złota  wywalę.  Petr.  4.  mienie, 
bor/actwo,  majątek,  dostatek,  dobra,  fundusz,  kapitał: 
Oiciec  miał  400,000  fortuny.  Raz  do  swych  for- 
tun jachał.  Skar.  Wyniósł  ś.  na  Żnuijdź  i  kupił 
tam  fortunę.  Chodź.  Powiększać,  gromadzić  for- 
tunę. Fortun  sześć,  ale  niema  co  {eść.  Prz.  Wjjs 
barabąs,  czapka  czerkieska,  nie  uważaj  mościa 
panno,  choć  F.  kiepska.  Pśń.  Chłopska  F.  Two- 
le  tam  fortuny  ta  głupia  czapka  (  =  jesteś  goły). 

5.  ■\  rodzaj  gry  na  losy,  loterja:  Gra  fortuny.  We  i. 

6.  bot.  p.  Śzczęśliwoń.  7.  mł.  wiatr.  Zdr,  For- 
tunka.    <Lć.  fortuna > 

fFortunarz,  a,  Im.  e  sprzedający  losy  na  loterję. 

t  Fortunat,  a,  Im.  cl  ulubieniec  fortuny,  wy- 
braniec losu,  bogacz,  mający  wielką  fortunę,  pose- 
sjonal,  kapitalista,.     <  Łć.    fortunatus> 

tFortunatka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Fortunat. 

t Fortunatów  przym.  od   Fortunat:  F.  mieszek. 

tFortunić,  i,  ii  komu  a.  kogo,  co  =  darzyć,  szczę- 
ścić, błogosławić,  sprzyjać:  Cokolwiek  czynił, 
wszystko  Pau  fortunił.  B.  B.  Będzie  Bóg  tobie 
F.  K.  G.  t  F.  Ś.  darzyć  ś.,  powodzić  ś.,  szczęścić 
ś.,  wieść  i.:  Czemu  ś.  tak  fortunie  drogi  niepo- 
bożnyeh?  B    B.     <ZŁó.  fortuna  =  szczęście  > 

Fortunka,  i,  Im.  i  I.  p.  Fortuna:  Dziedzic  for- 
tunki mojej.  Mick.  2.  gra  losowa,  loteryjka.  3. 
rodzaj  bilardu,  rulety. 

X  Fortunnie,  X  Fortunno  przys.  od  Fortunny. 

X  Fortunno  p.  Fortunnie :  Chrobrze  było  na 
polu,  F.  na  tronie.  Syrok. 

X  Fortunny  I.  przym.  od  Fortuna  (  =  los),  o<l 
iosu  zawisły:  Dobra  cielesne,  duchowe,  fortunne, 
llrb.  2.  szczęśliwy,  mający  szczęście,  błogi,  błogo- 
sławiony; pomyślny :  Fortunne  pola,  śliczne  gaje, 
doliny  i  łąki  kwieciste.  Przyb.  Człowiek  chytry 
i  F.  Stryjk.  Dzień  I"'.  Nar.  Fortunne  przynoszę 
wam  wiciści.  Krasiń.    Niefortunna  wyprawa. 

X  Fortunowlad.iie  przys.  od  Fortunowladny. 

X  Fortunowladny  rvł(ulający  losem,  szczęścieni; 
wladnący,  rozporządzający  dolą.  Steb.  < Fortuna 
4-WŁ0D> 

tFortyczny  p.  Fertyczny. 

Fortyfikacja,  i  blm.  I.  nauka  o  wnocnienti  miej- 
scowości, budowaniu,  obi-onie  i  oblęieniu  twienlz: 
Uczyć  ś.  fortyfikacii.  2.  Im.  e  dzieło  zbudowane  na 
zasadach  tej  nauki,  budowle  i  roboty  ziemne  obronne 
i  oblęinicze:  F.  polowa,  stała,  graniasta,  foremna, 
nieforemna,  podziemna.  Zdobyć  fortyfikacje.  3. 
p.  Fortyflkowanie.     <Łć.  fortificatio> 

Fortyfikacyjny  pr.zym.  od  Fortyfikacja:  Dzieło 
forty tilcacy ino.   Plan  F. 

Fortyfikator,  a.  Im.  rzy  a.  owie  specjalista  od 
fortyfikacji,     <Łć.  fortificator> 

Fortyfikować,  uje,  owal  obwaroimjwaó,  umacniać, 
zaopatrywać  w  fortyfikacje:  F.  miasto,  zamek, 
obóz.     <  Lć.  fortitiearo> 

Fortyflkowanie,  a,  bhu.,  Fortyfikacja  czynność 
cz.  Fortyfikować. 


7GG 


FORTYGAŁ 

+  Fortygal,  u,  Im.  y  jakai  część  odzieiy.     <?> 

fFortyl,  u,  Im.  e  p.  Fortel.  Kosz. 

fFortylny  p.  Forłelny:  Niemasz  nic  kłara- 
liwszego,  nic  fortylniejszego,  jako  ci.  Ćwik. 

Forum  nieod.  I.  plac  zgromadzeń  ludu  u  Rzy- 
mian. 2.  sąd  wlniciwy,  kompetentny,  miejsce  roz- 
prawy .tądowef:  P.  kupcom  naznaczamy  przed 
wójtem,  mieszczanom  w  sądzie  grodzkim.  Qost. 
<.Łi6.  forum > 

X  Forut,  u,  Im.  y  gór.  I.  stan  skarbu,  zasoby 
pienięine,  fundusze.  2.  forszus  od  ttczestników  ko- 
palni brany.  <Dnm.  Ycirut  =  z  góry,  wcześniej  = 
Nm.  Yorau8> 

Forwacht,  u,  Im.  y,   Furwacht,    x  Furwach    I. 

czaty  przednie,  Jorpoczta,  warta.  2.  strażnica, 
blokhauz:  Obsadzenie  forwachtów  pogranicznych. 
Roi.     <Nm.  Vorwacht> 

Forwaohtowy  przym.  od  Forwacht:  Wojska 
koronne  rozciągnęły  forwachtowe  liuje  wewnątrz 
kraju.  Roi.  Regimentari  F.  Roi. 

Forwark,  u,  Ira.  I  I.  X  mała  twierdza  przed 
giówną  twierdzą,  bastjon.  2.  f  p.  Folwark :  Jako 
"Wociech  miał  wróeió  F.  Kuszowi,  kiedyby  u  nie- 
go Wir  wykupił.  Akta  grodzkie  r.  1399.  <Nm. 
Vorwerk> 

[Forweo]  prędko,  w  tej  chwili,  łwawo,  zaraz. 
<Nm.  Yorwńrts  dosł.  =  na{)rzód> 

fForwertarz,  a,  Im.  e  gór.  p.  Folwertarz.  <p. 
Folwertarz  > 

1.  [Foryslo,  a,  Im.  owiej  iolnierz  na  usługach 
oficera,  ordynans.      <Nm.  FounerschQtz> 

2.  [Foryslo,  a,  Im.  owie]  woinica,  fornal,  fur- 
man. Por,  Foryś. 

tForyslek,  śka,  Im.  śkowie  p.  Foryś.  Auszp, 

•j-Foryster,  a,  Im.  rzy  a.  owie  p.  Forestjer. 

Foryś,  a,  Im.  owie  I.  a.  fForytarz,  [Forejter| 
łokiej,  siedzący  na  jednym  z  przodowych  koni  u  po- 
czwórnej a.  poszóstnej  karety.  2.  [F.]  pomocnik  fur 
mana,  woźnica  pański.  3.  przen.  zdrowy,  chłopski 
rozum:  Kto  ma  dobrego  forysia  w  głowie  i  go- 
spodarność, ten  łaski  nie  potrzebuje.  Skarb.  Po- 
znać po  mowie,  czy  jest  F.  w  głowie.  Prz.  Zdr. 
tForyslek.  Por.  2.  Foryslo.   <Zdr.  od  Forytarz> 

t  Forytarozyk,  a,  ira.  i  p,  Forytarz:  Lepiej  być 
guzmanem  jakim,  a.  forytarczykiem,  niż  godnym 
rotmistrzem,  a.  człowiekiem  uczonym.  Gors.  J. 

tForytarski  przym.  od  Forytarz:  Koń  F, 

fForytarz,  a,  Im.  e  I.  p.  Foryś:  Puszczają  ś. 
naprzód  forytarze  i  zamawiają  dla  dworu  i  ta- 
boru noclegi.  Paw.  2.  pomocnik,  wspólnik,  stron- 
nik: Jaropełk  wdzięcznie  przyjął  "Włoszczewica, 
weseląc  ś.,  żo  mu  Bóg  dał  pomocnika  i  foryta- 
rza  do  jpodniesienia  wojny.  Stryjk.  Wierutnym 
łotrom  forytarzami  byli.  Birk.  Nie  maszli  fory- 
tarza,  nie  zyszezesz  ni  płata.  Biel.  M.  (  =  obroń- 
cy, protektora).  3.  oskarżyciel,  donosiciel,  denun- 
cjant.  4.  oprawca,  pomocnik  kata.  Zdr.  fFory- 
tarczyk.     <Nm.  Vorreiter> 

Forytować,  uje,  owal  I.  fbyó  forysiem,  powo- 
dować, kierować  przodowemi  końmi.  2.  kogo,  co  = 
protegować,  popierać,  faworyzować,  zalecać,' przy- 
jaźnie rekomendować,  wynosić,  dopomagać  komu :  F 
kogo  na  tron.  F.  sprawę.  Byłem  w  Piotrkowie, 
w  Dubnie,  własne  swe  sprawy  forytując.  Mick. 
3.  f  czuwać,  oniekować  i.,  troskliiuie  kierować,  powo- 
dować: Modliła  8.  Bogu,  aby  forytował  ralę  jej. 
Bud.  4.  na  kogo  =  oskarżać,  potępiać  kogo  sądow- 
nie, donosić,  denuncjować.  X  F.  Ś.  I.  powodować 
i.,  kierować  i.,  dawać  posłuch,  ulegać;  spuszczać  ś. 
na  co,  dać  i.  opanować:  Gal  ba,  nic  swoim  domy- 
słem nie  czyniąc,  cudzemi  ś.  tylko  chuciami  fo- 


FOSFORYCZNOŚĆ 

rylował.  Nar.  2.  sposobić  i.,  przygotowywać  i.,  d<i- 
żyć  do  czego:  Trzeba  ś.  F.  do  uczciwego  stanu, 
Łoź.  <Nm.  vorreiton> 
Forytowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Forytować. 
X  Forytowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fo- 
rytować ś. 

Forzao,  u,  Ira.  e  (For-zac)  I.  sztuka  z  gliny, 
zamykająca  otwór  pieca  w  hucie  szklanej.  2, 
blach,  pręt  metalowy  a.  drewniany  nu  tokarni,  któ~ 
ry  przesadza  ś.  przez  otwór  w  blasze,  mającej  być 
toczoną,     <Nra.  Vorsatz> 

Forzec,  u.  Im.  e  (For-zec)  intr.  papier  do  pod- 
klejania wewnętrznej  strony  okładki.  <Nra.  Vor- 
satz> 

Forzman,  a.  Im.  i]  p.  Furman. 
Forzpan,  a.  Im.  i]  p.  Forszpan. 
Forzt,  u,  Im.  y]  p.  Forszt. 
Fosa,  y,  hu.  y  I.  woj,  p.  Przekop.    2.  t»  [F.J 
rów  wog.:    Ślubuje   dygnitarstwa   i  wszelkie  ho- 
nory, nie  tylko    srebrne  fosy,    lecz  i  złote  góry. 
Kulig.     <Łć.  fossa  =  rów> 

Fosfat,  u,  Ira.  y  eliera.  nawóz  sztuczny,  w  któ- 
rym główną  część  składową  stanowi  fosforan  wap- 
nia. <Now.  z  Qr.  fOs  =  światło -f- fafnesthai  = 
błyszczeć > 

Fosfatowy  przym.  od  Fosfat:  Nawozy  fosfa- 
towe. 

Fosfina,  y,  blm,  chera.  I.  p.  Chryzanllina.  2. 
p.  Fosfonjak.     <p.  Fosfat  > 

Fosfon,  u,  blra.  chem.  związek  idealny  analo- 
giczny z  amonem,  od  którego  pochodzą  związki  or- 
ganiczne przez  zastąpienie  atomów  wodoru  grupami 
organicznemi  oraz  przyłączenie  np.  hidroksylu, 
a  takie  pewne  związki  nieorganiczne:  Jodek  fosfo- 
nu.  Wodan  cztery raetylnfosfonu.  <p,  Fosfat > 
Fosfonjak,  u,  blra.,  Fosfina  zasada  organiczna, 
powstająca  przez  zastąpienie  wodoru  w  fosforjaku 
grupami  organicznemi:  Metylofosfonjak,  dwumety- 
10 fosfonjak,  trójmetylosfonjak. 

Fosfor,  oru,  olm.,  Fosfor  chem,  pierwiastek  nie- 
metaliczny X  gromady  azotowców. 

Fosforan,  u.  Im,  y  chera,  sól  kwasu  fosfor- 
nego. 

Fosforawy  chem.:  KwasF.  =  fcioa»  odpowiadają- 
cy fosforowi  trójwartościowemu,  in.  fpodkwąs 
fosforycz  n  y. 

Fosforek,  rku.  Im.  rkl  związek  jakiegokolwiek 
pierwiastku  z  fosforem:   F,  wapnia, 

Fosforescenoja,  I,  blm.  zjawisko  polegające  na 
świeceniu  w  ciemności  i  w  nizkitj  temperaturze  pew- 
nych ciał,  które  poprzednio  były  wystawione  na  dzia- 
łanie światła,  ciepła,  elektryczności,  czynników  che- 
micznych a.  mechanicznych.  <Fr.  phosphores- 
cence  > 

Fosforjak,  u,  blm.  chem.  fosforowodór  gazowy. 

Fosforny,  Fosforyczny,  Fosforowy  przym.  od 
Fosfor.  Chem.:  Kwas  F.,  fosforowy,  f  fosforycz- 
ny =2u;«(?2efc  odpowiadający  fosforowi  pięciowarto- 
ściowemu:  Kwas  ortofosforny,  raetafosforny,  piro- 
fosforny  a.  parafosforny, 

Fosforon,  u,  Im,  y,  (w  Galicji)  Fosforyn  chera. 
sól  kwasu  fosforawego.     <p.  Fosfor  > 

Fosforoskop,  u,  Ira,  y  fiz.  przyrząd  do  badania 
objawów  fosforescencji.  <Now.  z  Fosfor -}-sko- 
pÓ3=  -  widz> 

Fosforowodór,  oru.  Im.  ory  chera,  nazwa  ogólna 
zv)iązków  fosforu  z  wodorem.    <  Fosfor-|- Wodór  > 

Fosforowy  chera.  p.  Fosforny :  Kwas  F. 

Fosforyczność,  I,  blm.  rz  od  Fosforyczny:  F. 
morza  obsypywała  ją  iskrami.  Jeż. 


767 


FOSFORYCZNY 


FOTOGRAFOWANIE    Ś. 


Fosforyczny  I.  p.  Fosforny:  Blask  F.  Chera.: 
"I^Kwas  F.  tl*o<llvw;is  F.  p.  Fosforawy.  2.  fi?,.: 
Świecenie  hi^foryc/.ne  =  świecenie  w  nizkiej  iempe- 
taturze^  fosforeifcenc/a. 

Fosforyn,  u,  lin.  y  chein.  p.  Fosforon. 

Fosforyt,  u,  lin.  y  rain.  p.  Apatyt.  <p.  Fos- 
for > 

Fosforytowy  przym.  od  Fosforyt,  z  fosforytu 
Mołony:  Kula  fo.storytowa. 

Fosforyzować,  uje,  owal  posiadać  własność  fos- 
forescencji:  (Jiala  fosforyzujące.  Djament  fosfory- 
zujący. Woda  po  obu  bokach  krypy  fosforyzuje 
przepysznie.  Sienk.     <Fr.  phosphoriser  > 

Fosforyzowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Fosfory- 
zować, Jus/m-escencja. 

XFosforzyca,  y,  blm.  lek.  (phosphorismus) 
cierpienie  powstałe  z  przewlekłego  trucia  ś.  fosfo- 
rem. 

Fosfor,  ii,  blm.  chem.  p.  Fosfor.  <Qr.  fosfó- 
ros  dosł.  =  światłonośny> 

Fosgien,  u,  blra.  chem.  tlenochlorek  węgla,  COCl.^. 
<Ni)w.  z  Qr.  fos  =  światło +  g^nos  =  ród,  rodze- 
nie > 

[Fosman,  a,  Im.  I]  p.  Forszpan. 

X  Fosor,  a,  Im.  owie  a.  rzy  kopacz,  grabarz: 
Posorowie  przygotowali  groby  wcześnie.  Krasz. 
<Ł(5.  fossor> 

Fosowato  przys.  od  Fosowaty. 

Fosowaty  podobny  do  fosy:  Pas  fosowatych  za- 
padnięć. Nałk.     <p.  Fosa> 

,  Fosówka,  i,  Im.  i  ziemia  tłusta,  iłowała,  glinia- 
sta, nie  przepuszczająca  wody,  uiywana  do  wybija- 
nia fos  a.  zrębów  studniowych, 

X  Fosylje,  ów,  blp.  dała  kopalne,  wykopaliska; 
skamieniałości,  znajdowane  w  ziemi.  <ŁÓ.  fossilia 
Im.  ni.  dosł.  =  kopalne  > 

fFoszki,  szków,  blp.  p.  Fochy:  Rozkosz  dziwy 
płodzi,  świat  swemi  F.  zwodzi.  Eej,  <p.  Fo- 
chy > 

Foszman,  a,  Im.  j]  p.  Forszpan. 

Foszpan,  a,  Im.  i]  p.  Forszpan. 

Foszt,  u,  Im.  y]  p.  Forszt. 

Fosztar,  a,  Im.  owie]  p.  Forszter. 
I  Fot,    u,    Im.    y,    1  Fota    błąd,   pomyłka.     <Fr. 
faute  > 

,  Fota,  y,  Im.  y  I.  tkanina  z  włosia,  wlosiennica. 
2,  [F.l  =  a)  a.  [Futawka]  ./arAwcA  yoYaZefc,  zapaska, 
rodzaj  spódnicy,  b)  fartuch  szewcki.  c)  sieć  na  ry- 
%.  Zdr.    [Fotka].     <Tur.  fota,  futa> 

fFota,  y,  Im.  y  p.  Fot:  Ciotka  popełniła  wielką 
fotę,  której  nic  nie  naprawi.  Zap.    <p.  Fot> 

fFotarlę,  ęcia,  Im.  ęta  bękart  mały.  Rej.  <Zap. 
Węg'.  fattyu  =  bękart,  dzieciuch> 

Fotel,  u,  Im.  e,  [Hotel]  krzesło  z  poręczami. 
Przen.:  F.  akademicki  (  =  godność  członka  akade- 
mji).  F.  ministerialny  (= godność  mini!<tra,  teka 
tninisterjalna).  Zdr.  Fotelik,  Foteliczek.  Zgr.  Fote- 
lisko.     <Fr.  fauteuil> 

[Fotel,  u,  Im.  e]  p.  Hotel. 

Foteliczek,  czka,  Ira.  czki  p.  Fotel. 

Fotelik,  u.  Im.  i  p.  Fotel. 

Fotelina,  y,  Im.  y  ra.  lichy,  nędzny  fotel. 

Fotelisko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Fotel. 

Fotelowy  jirzym.  od  Fotel:  Poręcz  fotelowa. 
Krzesło  fotelowe. 

[Fotka,  i,  Ira.  i]  I.  wełniana  przepaska.  2.  p. 
Fota.    <p.  Fota> 

Fotochemja,  i,  blm.  nauką  o  działaniu^  chemicz- 
nym promieni  światła.  <Now.  z  Qr.  f5s,  2  pp. 
fotos  =  Światło  4"  Chemja  > 


Fotochromja,  I,  blm.,  Heljochromja,  Fotografja 
barwna  fotografia,  dąiąca  do  otrzymania  obrazów, 
odiliijących  przedmioty  w  ich  barwach  naturalnych. 
<Now.  z  Qr.  fOs,  2  pp.  fotos  =  światło -|- chroma 
=  barwa > 

Fotocynkograflcznie  przys.  od  Fotooynkogra- 
ficzny. 

Fotocynkograflczny  przym.  od  Fotocynkografja. 

Fotocynkografja,  i,  Im.  e  fot.  obraz  z  kliszy 
przeniesiony  na  blachę  cynkową,  wytrawiony  kwasem, 
mogący  być  drukowanym  na  prasie  drukarskiej. 
<Now.  z  Qr.  fós,  2  pp.  fótós^;  światło -f- Cynk -f- 
Gr.  -grafia  =  pismo,  pisanie  > 
^  Fotodruk,  u,  blm.  p.  Fototypja.  <Now.  z  Qr. 
f6s,  2  pp.  fótós  =  światło -f- Druk  > 

Fotodrukowaó,  uje,  owal  odbijać  za  pomocą  fo- 
todruku. 

Fotodrukowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fotodru- 
kować. 

Fotodrukowy  przym.  od  Fotodruk:  Obraz  F. 

Fotofon,  u,  Im.  y  fiz.  przyrząd  mający  służyć  do 
przesyłania  głosu  za  ^pośrednictwem  promieni  świat- 
ła. <Now.  z  Qr.  f6s,  2  pp.  fótós  =  światło-l-fóne 
=  głos,  dźwięk  > 

Fotogien,  u,  blm.  tech.  materjał  oświetlający, 
powstający  przy  suchej  destylacji  łupków  Intumicz- 
nych,  węgla  kamiennego,  torfu  i  t.  p.  <Now.  Z  Gr. 
fós,  2  pp.  fótós  =  światło -f-g^nos  =  ród,  rodze- 
nie > 

Fotogiiptyka,  i,  blm.  rodzą/  fototypji.  <Now. 
z  Gr.  fós,  2  pp.  fótós  =  światło -j-glyptike  = 
rzeźba > 

Fotograf,  a,  Im.  owie  I.  a.  Fotografista,  [For- 
tograf]  pracoicnik  zajmujący  ś.  fotografja.  2.  p. 
Fotografja:  Pokazała  jej  F.^starca  wiszący  na 
ścianie.  Bał.  <Now.  z  Gr.  fos,  2  pp.  fotos  = 
światło  -j- -  grafos  =  piszący  > 

Fotograficznie  przys.  od  Fotograficzny. 

Fotograflczność,  I,  blm.  rz.  od  Fotograficzny. 
wierne  odtwarzanie  na  wzór  fotografji:  Przedmioto- 
wość,  panuiąca  w  sposobie  traktowania  ludzi 
i  stosunków,  nie  jest  równoznaczna  z  bezosobo- 
wością, nie  przemienia  ś.  w  F.  Chm. 

Fotograficzny  przym.  od  Fotografja  I.  słuiący 
do  fotografowania:  Przyrząd  F.  Płyta  fotogra- 
ficzna (  =  klisza).  2.  otrzymany  za  pomocą  foto- 
grafji: Zdjęcie  fotograficzne.  Fotograficzna  karta 
nieba.  Rzeźba  fotograficzna  p.  Fotoskuiptura. 
Przen.:  Podobieństwo  fotograficzne  (  =  najzupel- 
niejsze). 

Fotografista,  y.  Im.  ści  p.  Fotograf. 

Fotografistka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Fotografista. 

Fotografja,  i,  Im.  e  I.  blm.  fiz.  utrwalanie  obra- 
zów, otrzymyicanych  w  ciemni  optycznej  na  chemicz- 
nie przyąotowanej  płycie  fotograficznej,  nastęjmjące 
pod  wpływem  działania  promieni  słonecznych  na 
płytę:  F.  n\Gh[e^k(i  =  otrzymywanie  obrazów  ciał 
niebieskich  a.  karty  nieba  gwiaździstego.  F.  barwiia 
p.  Fotochromja.  2.  a.  Fotogram,  Fotograf  obraz 
fotograficznie  otrzymany,  zdjęcie.  3.  zakład  fo- 
tograficzny:  !  Byłem  dziś  u  ^fotografji  (=^  fotogra- 
fowałem ś.).  <Now.  z  Gr.  fos,  2  pp.  fótós  =  świat- 
ło -|-  -  graf la  =  pismo,  pisanie  > 

Fotografować,  uje,  owal,  [Fodrakować]  odtwa- 
rzać widoki  osób  i  przedmiotów  sposobem  fotogra- 
ficznym, zdejmować  fotograf ję.  f.  ś.  poddać  ś.  fo- 
tografowaniu, kazać  ś.    fotografować.,  zdejmować  ś. 

Fotografowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fotogra- 
fować. 

Fotografowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fo- 
tografować ś. 


768 


FOTOGRAM 

^Fotogram,  u,  Im.  y  p.  Fotografja.  <Now.  z  Qr. 
fos,  2  pp.  iótós  =  światło +  gr.'imraa=  pismo  > 

Fotogrametrja,  i,  blin.  metoda  miernicza,  według 
której  plany  topograficzne  odtwarzane  są  za  pośred- 
nictwem pomiaru  Unijnego  klisz  fotograficznych. 
<Now.  z  Gr.  fos,  2  pp.  fótóe  =  światło4-gi"ani- 
ma  =  pismo  +  -  metria  =  mierzenie > 

Fotograwiura,  y,  Im.  y  fot.  obraz,  z  kliszy  prze- 
niesiony na  blachę  miedzianą,  pogłębiony  w  niej 
przez  tcytrawianie  i  drukowany  na  prasie  sztychar- 
thiej.  <  Z  Gr.  fCs,  2  pp.  fStós  =  światło  +  FJ". 
grayure  =  sztych,  rycina > 

Fotoheijograf,  u,  Ira.  y  astr.  przyrząd,  odbijają- 
cy za  pomocą  fotograf ji  zmiany,  jakie  zachodzą  na 
powierzchni  tarczy  słonecznej.  <Now.  z  Gr.  fos, 
2  pp.  fstós  =  światło  +  h^lioe  =  słońce  -|-  -  grAfoe  = 
piszący  > 

Fotoksylina,  y,  blm.  apt.  rodzaj  bawełny  strzel- 
niczej ojiardzo  słabej  własności  wybuchania.  <No'\v. 
z  Gr.  fos,  2  pp.  fStós  =  światło +  xylon  =  drzewo> 

Fotolitograficznie  przys.  od  Fotolitograficzny. 

Fotolitograficzny  przym.  od  Fotolltografja,  za 
pomocą  fotolitografji  otrzymany:  Tablica  fotolito- 
grafiezna. 

Fotolitografia,  I  fot.  I.  blm.  przenoszenie  obra- 
zów fotograficznych  z  kliszy  na  kamień  litograjiczny 
i  odbijanie  ich  prasą  litograjiczną.  2.  Im.  e  obraz 
fotolitograjicznte  otrzymany.  <Now.  z  Gr.  fSs, 
2  pp.  fótós  =  światło  -|-  litłioe  =  kamień  +  -  graffa 
=pi8anie> 

Fotolitografowaó,  uje,  owal  odbijać  za  pomocą 
fotolitogrcifji. 

Fotolitografowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Foto- 
litografować. 

Fotometr,  u,  Im.  y  fiz.  przyrząd  do  mierzenia 
natężenia  czyli  siły  światła.  <Now.  z  Gr.  fSs, 
2  pp.  fotos  =  światło  +  metron  =  miara,   -  mierz  > 

Fotometrja,  i,  blm.  nauka  o  mierzeniu  natęienia 
światła,  ogól  metod  do  celu  tego  słuiących. 

Fotometryczny  przym.  od  Fotometrja:  Metody 
fotom  etryczne. 

FotomJkrografJa,  I,  blm.  tech.  fotografowanie 
z  pomocą  mikroskopu  istot  najdrobniejszych.  <  Now. 
z  Gr.  fos,  2  pp.  f5t6s  =  światło -j- mikrós  =  mały 
-j-  -  graf  la  =  pismo  > 

fFotor,  u,  blm.]  p.  Fetor. 

Fotosfera,  y,  blm.  astr.  zewnętj-zna,  jaśniejąca 
powłoka  słońca.  <Now.  z  Gr.  fiSs,  2  pp.  f5tÓ8  = 
światło -f- sfaira  =  sfera,  kula> 

Fotoskuiptura,  y,  blm.  zastosowanie  fotografji 
do  mechanicznego  wyrobu  posąików,  rzeźba  fo- 
tograficzna. <Now.  z  Gr.  fSs,  2  pp.  fotos  = 
światło +  ŁĆ.  scnlptura  =  rzeźba  > 

Fototyp,  u,  Ira.  y  rysunek  odbity  za  pomocą  fo- 
totypji.  <Now.  z  Gr.  fSs,  2  pp.  I5tós  =  światło-|- 
typos  =  odbicie  > 

Fototypioznie  przye.  od  Fototyplozny. 

Fototypiczny  przym.  od  Fototypja:  Podobizny 
dyplomów,  zdjęte  w  sposób  F.  Piek. 

Fototypja,  i,  blm.,  Fotodruk  odbijanie  prasą  dru- 
karską obrazów,  otrzymanych  fotograficznie  na  pły- 
cie w  postaci  rysunków  wypukłych,  in.  światło- 
I     druk. 

I         Fototypowaó,  uje,  ował  odbijać  za  pomocą  foto- 
I     iypji:  Fototypowane  podobizny  rękopisów. 

Fototypowanie ,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fototy- 
powaó. 

Fototypowy  przym.  od  Fototyp:  Tablice  foto- 
typowo. 


FRACHTOWY 

Fotynjanin,  a,  Im.  anie  członek  sekty  biskupa  Foty- 
na  w  Panonji  w  IV  wieku.  <0d  imienia  Gr. 
Fotinos> 

X  Foza,  y,  Im.  y  muz.  p.  x  Fuza. 

t  Foza,  y,  Im.  y,  f  Fuza  kształt,  tczór,  model, 
sposób,  zwyczaj,  moda :  Żona  koniecznie  chciała 
mieć  zawicie  nową  foza.  Star.  <Śr.  Łć.  foza, 
fogia  =  moda,  z  Włos.  loggia > 

IFóJt,  a,  Im.  owie  a.  cl]  p.  Wójt.  <Nm.  Vogt> 

[Folg,  folgu,  Im.  folgi]  p.  2.  Folga. 

tFóra,  y,  Im.  y,  TFora]  p.  Fura:  Kupiec  wie- 
izie  bogate  fory.  Klon.  (=wozy).  Niesie  Jezus 
cięższą  niż  drzewo  moich  grzechów  fórę.  Pot. 
(=  ciężar).  Niechaj  ś.  bije,  by  Parysowi  tę  ode- 
brał, którą  on  mu  w  Grecji  porwał  pierwszą  fo- 
ra. Chr.  (-razem).  Podwyższyliśmy  sternikowi 
fore  aż  do  sta  złotych.  Warg.  (^opłatę).  Tać 
jeat  do  bezdennego  piekła  forta,  którą  i  on,  i  je- 
go słudzy  jedną  zajdą  fórą.  Pot.  (^transportem, 
przewiezieniem).  Drugi  raz  nie  wywabisz,  jedź 
sam  w  drogę  z  Bogiem,  bo  po  tej  forze  mieszek 
mój  leży  odłogiem.  Pudł.  (7=  podróży,  drodze).  Zdr. 
[Fórka],     <Nm.  Fiihre> 

Fórciany  p.  Furolany:  Dzwonek  P, 

[Fórozpan,  a,  Im.  Ij  c.  Forazpan. 

fFórka,  I,  Im.  I]  p.  Fora. 

[Fórman,  a.  Im.  I]  p.  Furman. 

X  Fórmanka,  I,  Im.  I  n.  Furmanka:  W  lórraan- 
A-ach  czterokonnych  tylko  j»den  pod  formanem 
wierzchowy.  Kluk. 

[Fórszpan,  a,  Im.  i]  p.  Forszpan. 

[Fórtl]  p.  [Fort I]. 

Porta,  y,  Im.  y  p.  Furta.  Zdr.  Fórtka,  Fór- 
teczka.     <Nm.  Pforte> 

Fórteczka,  i,  Im.  I  p.  Forta. 

Fórtjan,  a,  Ira.  I  p.  Furtjan. 

Fórtjanka,  i,  Im.  i,  x  Fórtjanna  forma  ż.  od 
Fórtjan. 

X  Fórtjanna,  y,  Im.  y  p.  Fórtjanka. 

Fórtka,  I,  Im.  I  I.  p.  Forta.  2.  ehir.:  X  F. 
pizepuklinowa  =  otwór,  przez  który  przepuklina 
z   brzucha  występuje. 

[Fószpan,  a,  Im.  i]  p.  Forszpan. 

fFrubuga,  I,   Im.  I  p.  Framuga. 

[Fracha,  y,  Im.  yl  p.  Fraszka:  F.,  bracie,  nie 
fiirbuj  ś.  O  to  F.!  (  =  mniejsza  o  to).  Frachy!--8a- 
f/ałelal     <p.  Fraszka  > 

X  Fraohciarz,  a,  Im.  e,  X  Frakolarz,  X  Frak- 
tarz,  X  Froktarz,  X  Froohtarz  agient  przewożący 
towary,  faktor.     <p.  Fracht> 

Fracht,  u,  Im.  y,  x  Frakt,  x  Frooht,  X  Frokt 
I.  przewóz,  transport  toioaróio.  2.  towary  przewo- 
żone, ładunek,  pakunek,  bagaż.  3.  opłata  za  do- 
alawę  a.  przewóz  towarów,  przeicoine.  4.  a. 
X  Frachtbryf,  List  frachtowy,  x  List  frochtowy, 
[Frak]  wykaz  jńśmtenny  torcarów  przev:ożoiiych,  ja- 
ko dowód  do  odbioru,  list  przewozowy:  F.  kolejo- 
wy.    <Nm.  Fracht> 

Frachta,  y,  Ira.  y  wielka  bryka,  zwykle  płótnem 
kryta,  do  przewożenia  pakunków:  F.  żydowska. 
<p.  Fracht  > 

X  Frachibryf,  u,  Ira.  y  p.  Fracht:  Żona  wy- 
prawia go  po  odebranie  tracłitbryfów  na  nade- 
szło rzeczy.  Pol.     <Nm.  Frachtbrief> 

Frachtować,  uje,  owal  ładować  wagony  towarem. 
<Nm.  fracht8n> 

Frachtowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frachto- 
wać. 

Frachtowy  przym.  od  Fraoht;  x  Fraktowy, 
X  Frochtowy  transportowy,  przewozowy,  ładowny, 
ciężki:  F.  wóz  a.  buda  frachtowa.  Wagon,  sta- 


769 


49 


FRACZEK 

łek.  F.  Poczta  fraclitowa.  List  F.  p.  Fracht.  Ma- 
kler F.  (  =  dostarczdjąry  furmanom  i  szyi  roni  ła- 
dunku za  pewnym  wynagrodzemem). 

Fraczek,  czka,  Im.  ozki  I.  p.  Frak.  2.  przen. 
człowiek  ubrany  we  frak,  elegancik, 

Fraczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Fra- 
czyó  ś. 

Fraczkowy  przym.  od  Fraczek,  ubrany  we  frak: 
Młodzik,  rycerz  F.  =  elegant,  modniL 

Fraczyć  się,  y  ś.,  yl  ś.,  x  Frakować  ś.  ulie- 
raó  ś.  we  frak,   elegantowaó  ś. 

Fraczyna,  y,  lia.  y  m.  szczupły,  Uchy,  uhoiuchny 
frak. 

Fraozysko,  a,  Ira.  a  m.  i  ni.  p.  Frak. 

Fragmenciarz,  a,  Itu.  e  druk.  ten,  który  frag- 
mentu robi,  rozsypuje  ułożone  czcionki.  <  p.  Frag- 
luont  > 

Fragment,  u.  Im.  y  a.  a  I.  ułamek,  urywek, 
ustęp,  szczątek,  cząstka,  kawałek  (dzieła):  Dziady, 
ez(ikć  1,  fragmenta.  Mick.  Poemat  pozostał  tyl- 
ko fragmentem.  Chm.  2.  kawałek  ułamany: 
XW  koronie  pięć  wielkich,  mniejs/.ych  pięć,  je- 
dna porcja  zepsowana,  F.  z  osobna  w  papierze. 
Niem.  Hut.:  Fragmenta  surowiznowe  ^pocos/a/o- 
ici  z  surowizny  przetapianej,  potłuczone  odlewy,  in. 
zła m ki  surowiznowe.  3.  druk.  =  a)  czcionka 
obca,  która  i.  zamieszała  pomiędzy  dane  czcionki. 
b)  czcionki  rozsypane  z  kolumn  a.  szpalt,  c)  a. 
[Rybki]  czcioidci  rozmaitego  gatunku  rozsypane  i  po- 
mieszane razem  :  Rozbierać  fragmenta  =^a<wrtfco- 
wać  zmieszane  czcionki.      <Łć.    fragraentum> 

Fragmentarycznie  przys.  od  Fragmentaryczny: 
Uzupełnia  luki  djarjusza,  podanego  F.  w  Tekach 
Podoskiego.    Kraus. 

Fragmentaryczny  pełen  fragmentów,  urywkowy, 
tdezupełny:  Po  iragiiientaryeznym  poczJ^tku  ręko- 
pismu  idzie  dalej  djarjusz  legacji.  Szaj.  <p. 
Fragment  > 

Fragmentować,  uje,  owal  druk.  robić  fragmen- 
ta, rozsypywać  ułoione    czcionki. 

Fragmentowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frag- 
mentować. 

[Frair,  a,  Im.  y]  p.  Fryjer:  Tańcujze  se,  tań- 
cuj, nadobny  frairze.     <Niu.  Freier> 

I  Fraireozita,  I,  Im.  i]  p.  Frairka. 

IFrairka,  I,  Im.  i]  p.  Fryjerka.  Zdr.  [Fraireczka]. 

FraJ  nieod,  przym.  I.  a.  x  Frej,  X  Frejowy, 
[Frajny]  swobodni/,  wolny,  bezpłatny,  grutisotry:  F. 
bilet.  Wejście  F.  F.  teatr.  Próba  F.  2.  [F.] 
wolny,  niezaprzątnięty:  Jutro  będziesz  miał  głowę 
F.  [Fraj]  nieod.  rz.  w  wyrażeniach:  Chodzić  na 
V.~  chodzić  w  zaloty.  Dać  sobie  F.-dać  sobie  sło- 
wo,  umówić  i.     <Nm.  rrei> 

tFrajbIter,  a.  Im.  owie,  fF^ejbiter,  x  Frybi- 
ter  I.  rozbójnik  morski,  korsarz.  2.  totaiciciel  okrę- 
tu, upoważniony  do  chioytania  okrętów  nieprzyja- 
cielskich.    <Nm.  Freibeuter> 

t  Frajbiterka,  i.  Im.  i,  f  Frejbiterka  fco6/e/n  ^i'o^ 
nego  prowadzenia,  nierządnica,  rozpustnica,  ladacz- 
nica: Owe  frajbiterki,  mam  rzee  panie  duszki. 
Paszk. 

[Frajcuski]  p.  Francuski. 

IFrajcuz,  a,  Im.  y]  p.  Francuz. 

[Frajda,  y.  Im.  yj,  fFrejt  uciecha,  przyjemnoH, 
gratka;  zabawa,  uczta:  Jak  b.  obłowimy,  to  ci  bę- 
dzie F.!     <Nm.  Freude> 

Frajer,  a.  Im.  y  I.  rub.  a.  x  Frejer,  X  Fryjer, 
X  Fryjerz  człoiciek  nieznający  gry  w  karty:  przen. 
człowiek  naiwny,  nieświadomy,  nowicjusz,  fryc :  Na 
takie  pogróżki  poszukaj   frajera.    2.    zł.  =  a)  a. 


FRAKTOWT 

X  Frejer   złodziej  początkujący,    b)    kozaczek.    3. 
[F,]  kdiuider.     <Nm.   Freier> 

[Frajereczka,  t.  Im.  I]  p.  Frajerka. 

Frajerka,  I,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Frajer.  2.  [F.J 
p  Fryjerka.  3.  [P.]  dziewczyna.  Zdr.  [Fraje- 
reczka]. 

[Frajerz,  a.  Im.  e]  p.  Fryjer:  Miała  ja  frajerzy 
dwok.   Por.  Frajerka. 

[Frajka]  w  wyrażeniu:  Żyd  na  frajoe  =  %<J 
2  wyrobku.     <Z  Nra.  frei  =  wolny  > 

[Frajkury,  ów,  blp.]  p.  Frelkory:  Przystać  do 
fraj  kurów.  <Nm.  Freicorps  ao8ł.  =  korpus  ochot- 
ników> 

Fraj  la.  I,  Im.  e]  panna.  Por.  Fretka,  Frejilczka. 
Frajny]  p.  Fraj. 

[Frajter,  tera  a.  tra.  Im.  terzy  a.  trzy]  p.  6le- 
frajter.     <Z  Nm.  Gefreiter> 

Frak,  a.  Im.  i  I.  suknia  męska  z  wyciętemi  z  przo- 
du połami.  2.  tył  w  staniku  damskim,  dłuższy  od 
przodów.  3.  [F]  suknia  kobieca,  sukienka.  Zdr. 
Fraczek.  Zgr.  Fraczysko.  <Fr.  frae,  Nm.  Frack> 

[Frak,  u.  Im.  i]  p.  Fracht. 

X  Frakciarz,  a,  Ira.  e  p.  Frachciarz. 

Frakcja,  i.  Im.  e  I.  X  cząstka,  odłamek.  2. 
stronnictwo,  part  ja.  3.  chem.  częić  dyslylału,  wra- 
ca przy  stałej  temperaturze.  4.  fa.  fFrakta  mat. 
ułamek.  Zdr.  Frakcyjka.      <Łć.  fractio> 

Frakcjonować,  uje,  owal  chem.  poddawać  dysty- 
lacji  cząstkowej  czyli  frakcjonowanej.  <Fr.  frac- 
tionner> 

Frakcjonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frakcjo- 
nować. 

Frakcjonowany  im.  od  Frakcjonować,  cząstko- 
wy: Destylacja  frakcjonowana  ^^zWer-a/ł/e  cieczy, 
przechodzących  do  odbieralnika  przy  rozmaitych 
punktach  wrzenia. 

Frakcyjka,  i.  Im.  I  p.  Frakcja:  Centrum  nie- 
mieckie, pierwotnie  nieznaczna  F.,  rozrosło  ś.  do 
znaczenia  partji  o  kilkudziesięciu  głosach.  Roz- 
bici na  stronnictwa  i  frakcyjki. 

Frakcyjnie  przys.  od  Frakcyjny:  Działać  F. 

Frakcyjność,  i,  blm.  rz.  od  Frakcyjny. 

Frakcyjny  przym.  od  Frakcja,  .•stronniczy:  Inte- 
res F.     <p.  Frakcja > 

X  Frakować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  p.  Fraczyć  ś. 

X  Frakowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fra^ 
kować  ś. 

Frakowy  przym.  od  Frak:  Garnitur  F.  C= z /ra- 
kiem). 

X  Fraksynela,  I,  Im.  e  bot.  p.  Dyptam.  <Łć. 
fraxinolla> 

1.  X  Frakt,  u.  Im.  y  p.  Fracht. 

2.  X  Frakt,  u,  Im.  y  łamanie,  przelewanie,  mo- 
didacja  głosu:  lióżiiym  traktem  głosu  z  pięknym 
śpiewał  trelem.     <L6.  fractus> 

fFrakta,  y.  Im.  y  I.  p.  Fraktura:  Pismo  fraktą 
niemieckij,  wykonterfektowane.  Piel.  2.  mat.  p. 
Frakcja:  Gdy  chcesz  próbować,  a  zostałać  F. 
])o  dzieleniu  monety  mniejszej  a.  Avagi...  Kłos. 

Fraktapagina,  y.  Im.  y  1.  stronica  podzielona  na 
dwie  szpalty:  To  dzieło  drukowane  jest  na  frakta- 
paginę.  2.  stronica  złożona  wzdłuż  we  diooje 
i  w  jednej  połowie  zapisana.  3.  cytata  margineso- 
wa.  <Łć.  fracta  pagina  dosł.  =  złamana  stro- 
nica> 

X  Fraktarz,  a.  Im.  e  p.  Frachciarz. 

1.  X  Fraktowy  przym.  od  I.  Frakt,  p.  Frach- 
towy. 

2.  X  Fraktowy  przym.  od  2.  Frakt,  świecki,  n-c 
koicielny:  Śpiewania  kościelnego,  bijdź  na  orga- 
nach, b^dź  fraktowego,  bfjdź  chóralnego,  bardzo 
się  dobrze  u  nich  wyuczają.  Birk. 


770 


TRAKTCRA 

Fraktura,  y,  im.  y  I.  \zlamanie.   2.  a.  fFrakta 

pismo  niemieckie   łamane,    szwabach.      <Łó.    frac- 
tura> 

tPramboga,  i,  Im.  I  p.  Framuga:  Wystawił 
framboj,^!  aa  znak  zwycii^stwa.  Leop.  < Szwed, 
frainbog-  -  ramię,  fraiiibygprnad  -  wykusz  > 

tFrambupa,  i,  Im.  i  p.  Framuga:  Ujrzał  most, 
który  kamienne  dźwigały  frambiigi.  P.  Koch. 
Most  taki  drugi  nie  zrówna  z  nim  w  Ewropie, 
2  marmuru  frarabugi  i  piętra  mając  pyszne.  Tw. 
Zdr.  fFrambużka.     <p.  Framb.)i,ra> 

tFrambużka,  i,  Im.  i  p.  Frambuga:   F.  w  mu- 
rze do  wstawiania  pos.-jgu.  Bóbr. 
fFrambużny    przym.  od  Frambuga:  Kamień  F. 
jframbutysty  mafący  skle/)ienia,  sklepiony:  Okno 
liainbużyste.  Frambużyste  ganki.  Troe. 

Framuga,    i,    Im.    i,    fFrabuga,    fFramboga, 
+  Frambuga,    [FarmugaJ     I.    zagłęhienie   w   murze, 
uisza,    wnęka,    kozub,    murek,    tof/ięcie    na    drzwi, 
okno  i  t.  p.     2.    f  sklejnenie,  arkada,  łuk,  oblączy- 
na,  oblęk:   Złodziej  przez  krzywe  framugi  oknem 
wlazł    w  kościół.    P.  Koch.  F.   tryumfalna.    Zdr. 
Framużka.     <p.  Framboga> 
Framugowy,    X  Framużny  przym.  od   Framuga. 
(Framuszka,  I,  Im.  i]  p.  Faramuszka. 
Framużka,  i.  Im.  I  p.  Framuga. 
X  Framużka,  I,  Im.  I  p.  Faramuszka. 
X  Framużny  p.  Framugowy. 
X  Framużysty  z  framugami,  pełen  framug. 
tFramza,   y.    Im.   y    p.    Frędzla:    Worek    ten 
framzij;  około  stron  cudnie  ozdobiony.  Klon.  <Nm. 
Franse> 

Franca,  y,  Im.  e  lek.  t.  gra.  i  [F.]  a.  fPani 
F.,  fF-  zupełna,  fF.  ogólna  p.  Przymiot:  Niech 
cię  F.  stoczy!  2.  F.  pomorska  p.  Gnilec.  <0d 
nazwy  Francuzów  > 

f  Franca  I    w.    do    kata!,    do    djabła!,  do  licha!: 
F.!  sparzyłem  ś.  Troć. 
France,  ów,  blp.  p.  Przymiot. 
-l-Francia,  i,  blra.  zb.  =  lm.  od  Frant, 
■j- Franciaszek,  szka,  Im.  szkowie  p.  Frant:  Na 
jarmark  przyjedzie  F.,    pasz    zgoła  grosza,  cale 
próżny  mieszek.  Bratk. 

X  Francik,  a,  Im.  owie  p.  Frant. 
Franciszkan,  a.  Im.  nie  p.  Franciszkanin. 
Franciszkanin,  a,  Ira.  anie,  Franciszkan  I.  za- 
konnik reguły  św.  Franciszka:  F.  konwentualny, 
trepkowy,  ścisłej  reguły.  2.  w  Im.  klasztor,  ko- 
ścnól  Franciszkanów.  <Sr.  Łć.  Franciscanus,  od 
imienia  Franeiscus> 

Franciszkanka,  I,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Francisz- 
kanin. 2.  w  Im.  klasztor,  kościół  Franciszkanek. 
3.  w  Im.  apt.  p.  Trociczka. 

Franciszkański  przym.  od  Franciszkanin:  Ko- 
ściół F.  Zakon  F.  Po  franciszkańsku  przys.  = 
zwyczajem  Franciszkanów. 

Francja,  i,  blm.  I.  [F.]  w  wyrażeniu:  Narobió 
francj i  =  naroŁi(}  krzyku,  hałasu  bez  skutku,  duio 
gadać,  a  mało  robić.  2.  flek.  p.  Przymiot.  <0d 
aazwy  kraju  Francja> 

Francjada,  y,  Ira.  y  przed ig  czterech  lat  według 
-  kalendarza,  zaprowadzonego  podczas  wielkiej  rewo- 
lucji francuskiej, 

t  Francowacieó,  eje,  al  dostawać  przymiotu,  sta- 
wać i.  chorym  na  przymiot.     <p.  Franca  > 

fFrancowaty  lek.    I.  i  [F.]  chory    na  przymiot. 
2.  p.  Francowy:    Niemoc   franeowata  a.  choroba 
'  franeowata  p.  Przymiot. 

t  Francowy  przym.  od  Franca,  weneryczny,  sy- 
fillti/czny:  Jad  F.  (yirus  syphilitieura),  in.  f  j  ^  ^ 
f  r  a  n  e  o  w  a  t  y. 


FRANDZELKA 

fFrancoz,  u,  blm.  p.  Przymiot.  <Nm.  Fran- 
zose  =  Francuz,  p.  Franca > 

fFrancozy,  ów,  blp.  p.  Przymiot:  Niemoc  złych 
krost  a.  F.  Mur.  <Z  Nra.  nazwy  narodu  Fran- 
zosen  =  Francuzi,  p.  Franca  > 

Francuski,  [Frajcuski]  I.  F.  piesek  =  pieszczo- 
szek,  gagalek,  delikacik.  2.  f  Panny  francuskie^ 
Wizytki:  Królestwo  Ichmość  na  nabożeństwie 
było  u  Panien  francuskich  (Wizytki).  Grab.  3. 
bot.:  Drzewo  francuskie  p.  Gwajak.  4.  cukier.: 
Ciasto  francuskie  p.  Ciasto.  5.  kuch.:  Kluski 
francuskie  =  Zane.  6.  flek.:  Choroba  francuska 
a.  gościec  F.  a.  kołnierzyki  francuskie  a.  nie- 
moc francuska  a.  ospa  francuska  a.  słaboAć 
francuska  a.  świerzba  francuska  p.  Przymiot.  7. 
rzeź.:  Szynka  francuska  p.  Szynka.  8.  ślus.: 
Krzyż  F.  =  skomhinoioane  wycięcie  w  bardzie  klu- 
czowym.    <  Przym.  od  Francuz  > 

Francuszczyzna,  y,  blm.  I.  wszystko,  co  pocho 
dzi  z  Francji,  co  jest  francuskim.  2.  język  fran- 
cuski: Przeplatać  mowę  francuszczyzną. 

Francuz,  a  I.  Im.  i  nauczyciel,  guwerner  z  Francji; 
nauczyciel  języka  jrancuskiego.  2.  X  Im.  i  właściciel 
restauracji  na  sposób  francuski:  Pojedziemy  na 
kolację  do  francuza.  Minisz.  3.  X  Im.  i  Jircyk, 
dandys,  elegant,  człowiek  zwinny,  zręczny:  Czemu 
ś.  waśd  kręcisz,  niby  na  zawiasie,  jaki  mi  F.  Wyb. 

4.  Im.  y  żart.  wieprz,  prosię  (dla  swego  kwiku). 

5.  X  Im.  i  człowiek  chory  na  przymiot:  Tłum  nie- 
szczęśliwych francuzów,  jak  nazywano  złośliwie 
tych  chorych,  dotkniętych  cierpieniem.  Paw.  6. 
Im.  y  mł.  kamień  młyński  zagraniczny,  szczeg. 
z  łomu  kwarcowego  z  Francji.  7.  Im.  y  piek. 
bulka  zioyczajna,  ordynarna.  8.  blm.  ucz.  język 
francuski:  Dostałem  czwórkę  z  francuza.  9.  Im. 
y,  a.  [Frajcuz],  Prusak,  Persak  zool.  (blatta 
germanica)  owad  prostoskrzydły  biegająaj.  Zdr. 
Francuzik.  Zgr.  Francuzisko.  <Nm.  Franzose  = 
Francuz,  ze  Śr.  Ł6.  Francus> 

t  Francuza,  y,  blra.  lek.  p.  Przymiot. 

Francuzica,  y,  Im.  e  pog.  p.  Francuzka. 

Fruncuzić  się,  i  ś.,  ii  ś.  p.  Francuzieć:  Fran- 
cuziray  ś.  ze  współubieganiera,  kto  lepiej  po- 
trafi. Wil. 

Francuzieć,  eje,  al,  Francuzic  ś.  stawać  ś.  Fran- 
cuzem, przejmować  ś.  francuszczyzną:  Mówiono 
wtedy,  że  Polska  franeuzieje.   Lei. 

Francuzienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Francuzieć. 

Francuzik,  a,  Ira.  owie  a.  i  p.  Francuz. 

Francuzisko,  a.  Im.  a  p.  Francuz. 

Francuzka,  i,  Ira.  i  I.  a.  pog.  Francuzica  gu- 
wernantka,  bona  z  Francji.  2.  X  gatunek  drzewa 
budulcowego. 

X  Francuzofiistwo,  a,  blra.  sprzyjanie  Francu- 
zom.    <  Francuz -(-Gr.    fil(a  =  raiłosć,    przyjaźń  > 

Francuzoman,  a,  Ira.  i  zwolennik  francuszczyzny. 
<  Francuz -f-Gr.  -man^s  =  szale)ą,cy,  szalony > 

Francuzomanja,  i,  blm.,  x  Frankomanja  upodo- 
banie we  francuszczyźnie.  <Francuz-{-Gr.  mania 
=  manja,  szaleństwo  > 

X  Francuzożerozy  wrogi  Francuzom.  < Fran- 
cuz-f-ŻR> 

Francuzy,  ów,  blp.  I.  [F.]  p.  FrejkI.  2.  flek. 
p.  Przymiot. 

fFrancymer,  u.  Im.  y,  [Franoymer]  p.  Fraucy- 
mer. 

fFrandza,  y,  Im.  e  p.  Frędzla:  Popona  złoto- 
głoweni  podszyta,  a  wkoło  frandzami  bogate- 
mi  pięknie  lamowana.  Ciek. 

X  Frandzelka,  i,  Im.  I  p.  Frandzla. 

■'<.<•'••   •■ 

71 


FRANDZLA 


FRASOWAd 


X  Frandzla,  I,  Im.  e  p.  Frędzla:  Starsi  z  nich 
w  bieli  i  z  franclzljj,  złot.^  chodzili.  Jabł.  Haftów, 
1'niniizli,  muślinu  suto  i  bogato.  Fred.  A.  Zdr. 
X  Frandzelka.     <Nm.  Franso 

X  Frandzlować,  uje,  owal  p.  Frędzlować. 

X  Frandzlowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Fran- 
dzlować.   2.  Im.  a  p.  Frędzlowanie. 

Frangullna,  y,  blm.,  Ramnoksantyna  apt.  iółta 
stih.'<tcnicj(i  kri/glalicziui,  należąca  do  rzędu  glukozy- 
dów,  otrzymywana  z  kory  fzakłaka  zwyczajnego 
i  szdkldka  kruszyny.   <Z  Łó.  frangula  =  szak}ak  > 

i.  Frank,  a,  Ira.  i  jednostka  monetarna  we  Fran- 
cji^ 30  (jr.     <Fr.  franO 

2.  Frank,  a,  Im.  owie,  FIrenk  nazwa  Europej- 
czyka z  Europy  zachodniej  na  Wschodzie.  <8r. 
Łc.  Francus  =  Francuz  > 

3.  Frank,  a,  Im.  owie  p.  Frankista:  Rękopis 
ks.  Kitowicza  opisuje  następujące  wiary;...  ciap- 
ciuchów  czyli  franków.  Goł.    <p.  Frankista> 

Frankatura,,y,  Im.  y  han.  oplata  z  góry  za  list 
a.  posyłkę.    <Śr.   Łó.  francatura> 

Frankatur-nota,  y,  Im.  y  dowód  piśmienny  na 
pieniądze  zaliczone  kolei  za  przewóz  posyłki,  gdy 
koszta  jej  nie  dadzą  ś.  z  góry  ściśle  obliczyć. 
<Frankatura  -ł-Nota> 

Frankista,  y,  Im.  ści  I.  a.  Frank  członek  sekty 
iydowskiej  w  dawnej  Polsce.  2.  Żyd  vn/chrzczony, 
potomek  dawnych  frankistów.  <  Od  nazwiska 
sekciarza  żydowskiego  z  w.  XVIII  Frank > 

Frankistowski  przym.  od  Frankista:  Młodzian 
z  plemienia  frankistowskiego.  Kzew. 

Frankizm,  u,  blm.  nauka  frankistów;  ich  sekta: 
Przyjęcie  do  frankizmu  było  gatunkiem  inicjacji. 
Rzew. 

X  Frankmason,  a,  Im.  I  p.  Farmazon.  <Fr. 
franc  macon    dosł.  -  wolny  mularz > 

X  Frankmasonerja,  i,  blin.  p.  Farmazonja.  <Fr. 
franomaconnerie  > 

X  Frankmasonja,  i,  blm.  p.  Farmazonja. 

X  Franktnasoński  przym.  od  Frankmason. 

X  Frankmasoństwo,  a,  blm.  p.  Farmazonja. 

Franko  nieod.  wolny  od  opłaty,  opłacony  z  góry: 
Odebraó  list  F.     <"W'łos.  franco > 

Frankolin,  a^  Im.  y  zool.  (francolinus)  ptak  ku- 
rowaty  z  rodziny  ktiropatw.  <Śr.  Łć.  irancoli- 
nus> 

X  Frankomanja,  i,  bira.  p.  Franouzomanja.  <  Śr. 
Łe.  Francus  =  Francuz -|-Ói'-  manfa  =  szaleństwo, 
manja> 

Frankować,  uje,  cwał  opłacać  z  góry  na  poczcie 
listy  a.  posyłki'.  <Włos.  francare,  Nm.  franki- 
ren> 

Frankowanie,  a,  blm.,  czynno.<ć  oz.  Frankować. 

Frankowy  wartości  franka:  Moneta  frankowa. 
<  p.  Frank  > 

xFranma8on,  a,  Im.  i  p.  Farmazon.  <p. 
Frankmason  > 

X  Franmasonerja,  I,  blm.  p.  Farmazonja.  <p. 
Frankmasonerja  > 

X  Franmasonja,  i,  blm.  p.  Farmazonja. 

X  Franmasoński  i)rzym.  od  Franmason. 

Fransować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  (o  sukniach 
damskich)  układać  ś.  w  fałdy.  <Z  Nm.  Franse  = 
frędzla  > 

Fransowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fran- 
sować ś. 

X  Fransunek,  nku,  Im.  nkl  p.  Frasunek.  Leszcz. 

Frant,  a,  Im.  owie  I.  człowiek  chytry,  Jilut,  szal- 
bierz: Z  głupia  F.  Prz.  Tralil  F.  na  franta,  wy- 
ciął mu  kuranta.  Prz.  F.  z  za  siedmiu  piekieł. 
Kaczk.  F.  dziewczyna  (=  biegła  w  miłosnych  for- 


telach). 2.  !  elegant,  dandys,  modniS.  3.  [P.]  lotrttjk; 
itirtowniś,  facetus.  4.  fkomedjanł  i  śpiewak  wę- 
drowny. 5.  t  towarzysz  na  uczcie.  Mąoz.  6.  [Fran- 
ty] bzdury,  głupstwa,  wykręty.  7.  myśl.  lis.  Zdr. 
XFranoilc,  fFranoiaszek.  Por.  Beśtefranty.  <Zap. 
z  Nm.  Freund  =  przyjaciel  > 

Frantostwo,  a,  Im.  a  cecha  franta,  Jiluterja,  prze- 
biegłość: Najlepsze  F.  jest  nie  być  frantem.  Zabł. 
Djalog  jego  z  Nebabą  tyle  mieści  w  sobie  pro- 
stoty, prawdy,  humoru,  a  szczególniej  tranto- 
stwa  naszego  chłopa.  Siem. 

X  Frantować,  uje,  owal  I.  być  frantem,  posłępo' 
wać  chytrze,  oszukiwać,  szalbierzyć:  Oóż  robić,  mu- 
szę F.,  aby  cię  dostać.  Tremb.  2.  iartować., 
dowcipkować.     <p.  Frant  > 

X  Frantowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Franto- 
wać, 

X  Frantowaty,  X  Frantowny  I.  dowcipny,  iarto- 
bliwy,  filuterny.    2.  p.  Frantowski. 
.  X  Frantowny  1.  p.  Frantowaty.  2.  p.  Frantowski. 

Frantowski  I.  a.  x  Frantowaty,  X  Frantowny 
chytry,  przebiegły,  zwodniczy,  podstępny,  szalbierski. 
Po  frantowsku,  fFrantowsko,  fFrantowskie  przys. 
zwyczajem  frantów,  chytrze:  Z  frantem  abo  po  fran- 
towsku, abo  go  zaniechaj,  inaczej  ś.  sparzysz. 
Prz.  2.  przesadnie  elegancki,  fircykowaty,  szykowny, 
pretensjonalnie  modny.  3.  f  lubieżny,  wszełeczny, 
nieprzyzwoity:  Piosnka  frantowska  4.  [F.J  ic«50- 
ły,  światowy,  świecki:  Pieśni  a.  śpiewki  frantow- 
skie.     <p.  Frant  > 

fFrantowskie    przys.    p.    Frantowski:    P.   ś. 

z  frantem  obchodzić.  P.  Koch. 

fFrantowsko  przys.  p.  Frantowski:  Jedno  ze- 
łgać, a  drugie  F.  powiedzieć.  Dzw. 

[Frantóweczka,  i,  Im.  i]  p.  Frantówka. 

Frantówka,  i.  Im.  i  f.  X  forma  ż.  od  Frant 
pod  I:  F.  ta  jakie  ma  serce  chytre  i  zmyślone. 
Łubom.  2,  [F.]  pieśń  światowa;  opowiadanie  iar- 
tobliioe,  facecja;  bajka.  Zdr.  [Frantóweczka].  <p. 
Frant  > 

[Franty,  ów,  blp.]  p.  Frant.     <p.  Frant > 

Franusia,  i,  blm.  żart.  prz^mioź  (choroba).  <0d 
Franca,  z  podprowadzeniem  pod  imię  ż.  Fran- 
ciszka > 

[France,  ów,  blp.]  p.  Przymiot.  <p.  Fran- 
ca > 

Frapować,  uje,  owal  sprawiać  loraienie,  zwracać 
uwagę,  zastanawiać,  zadziwiać,  zdumiewać,  zacie- 
kawiać, nęcić,  mamić,  pociągać,  wabić,  imponować: 
F.  gui^rtMu  i  elegancją  ubrania.     <Fr.  frapper> 

Frapowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frapować. 

f  Fras,  u,  Im.  y  p.  Frasunek:  Przeminął  tra- 
sem żywot  nasz.  Gil.  (  =  we  frasunku).  <Nm. 
Frass  dosł.  =  żer,  żarcie,  gryzienie > 

Frasobliwie  przys.  od  Frasobli'.;.'. 

Frasobiiwość,  i,  Im.  i  rz.  od  Fir.sobliwy:  Spo- 
kój i  duszy  zbawienie  od  wszelkich  frasobliwo- 
ści.  Kaczk.     <p.  Frasunek  > 

Frasobliwy,  f  Frasowliwy,  f  Frasowały,  fFra- 
sowity,  f  Frasowny  I.  skory  do  fraswiku,  troskli- 
wy, niespokojny,  niepokój ąnj  ś.,  zgryźliwy:  Bogaty 
często  bywa  bojaźliwy  i  F.  2.  .t frasowany,  zmar- 
twiony, zgryziony,  znękany,  struty,  przybity  -  stro- 
skany: Całe  nocy,  całe  dni  frasobliwa  wzdycha, 
Otw.  Mina  frasobliwa.  3.  f  nabawiający  frasun- 
ku, kłopotliwy:  "W  żaluś  jest  frasobliwym,  miłuj- 
że  cierpliwość.  IJach.     <  p.    Fra8unek> 

Frasować,  uje,  owal,  f  Fresowaó  I.  kogo  =  nafta- 
wiać  frasunku,  kłopotać,  martwić,  gryźć,  truć,  drę- 
czyć, nękać,  niepokoić,  turbować  ko^io;  dokuczać  ko- 
mu: Frasowali  Zygmunta  panowie  c  małżeństwo 


773 


'    PRASOWA- 


ł-RAZElft 


2  Barbarą.  Stryjk.  Nie  frasuj  sobie  głowy  =  m« 
troszcz  i.,  nie  łam,  nie  zaprzątaj  sobie  f/lowy.  2. 
f  co  =  napełniać  frasunkami,  zatruwać.  F.  Ś.  I. 
I,  troszczyć  ś.,  troskać  i.,  niepokoić  ś.,  martwić  ś., 
kłopotać  L,  turhować  L,  ffryzć  i.,  truć  i.,  dręczyć 
ś.,  alłerować  i.:  Kobyła  ma  większy  łeb,  to  niech 
ś.  frasuje.  Prz.  F.  ś.  o  kogo  a.  [za  kogo]:  Czy 
ś.  za  brata  frasujesz?  2.  f  na  kogo^uskarżać 
i.,  ialić  i.,  narzekać:  On  najwięcej  ś.  frasuje 
w  tym  piśmie  na  Teusona  pustelnika.  Skar.  3. 
[F.  6.]  (o  kurze)  gdakać.  <Nm.  fressen  dosł.= 
ired,  gryź(<> 

tFrasowan  p.  Sfraeowany:  F.  smutkiem  grze- 
chu. Leop. 

Frasowanie,  a  I.  blm.,  czynnoś<5  cz.  Frasować: 
Bez  długiego  frasowania   głowy  swojej.  Rej.    2. 

?-lm.  a  p.  Frawnek:  Zmiłuj  ś.,  Panie,  w  tym 
Tasowaniu  i  nkłopotaniu.  Ryb.  Bóle,  troski, 
wielkie  frasowania.  Biel.  M. 

Frasowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fra- 
sować ś. 

+  Frasowany  p.  Sfrasowany. 

•j-Frasowaty  p.  Frasobliwy:  "W  maju  śnieg 
fipadł;  F.  oraoz  Bogu  to  poruczał.  Paezk. 

fFrasowitośó,  I,  olm.  rz.  od  Fraaowłty. 

tFraspwity,  st.  w.  fFrasowftszy  I.  p.  Fraso- 
bliwy: Że  potomstwa  nie  miała,  dziwnie  była 
irasowita.  Birk.  2.  zapołnegliwy,  dbały:  Naród 
pilny  i  F.  około  strzeżenia  p.-iństwa  swego.  Baz. 
Przemyśliwając,  F.  król...   Murin. 

j- Frasowiiwie  przys.  od  Frasowllwy. 

TFrasowliwość,  i,  blm.  rz.  od  Frasowllwy. 

t Frasowllwy  p.  Fra8oblivi.y:  Bogaty  bojaźliwy, 
F.  Prz.  Pokutuj.-icy  F.  głos  wypuszcza  za  g-rze- 
chy  swoje.  Białob.  Pocieszyłeś  z  łaski  swej  ser- 
ce frasowliwe.  Kochan. 

X  Frasownie  jirzys.  od  Frasowny.  Pol. 

fFrasownik,  a,  Im.  Oy  ten,  co  frasuje,  dręczy- 
ciel: Ty  jesteś  między  frasowniki  mojemi.    Bud. 

t  Frasowny  p.  Frasobliwy:  Jabym  cię  tak  piecz- 
liwym  a  frasownym  nie  zostawił.  Leop. 

[Frasuneczek,   czku,   Im.   ozki]    p.    Frasunek: 

Smutny  F.  od  siebie  odpędzam. 

Frasunek,  nku,  Im.  nkl,  fFrasunk,  fFras, 
t Frasowanie,  fFresunk,  x  Fransunek  troska. 
zmartwienie,  zgryzota,  kłopot,  udręczenie,  niepokń/: 
Dobry  trunek  na  F.  Prz.  Zdr.  [Frasuneczek]. 
< Przez  Cześ.  fresuńk,  z  Nm.  fressen  =  żreć, 
gryźć > 

fFrasunk,  u.  Im.  I  p.  Frasunek:  Ten  rym  nie- 
gładki,  8kądby.<5  serca  mego  F.  poznała  i  myśl 
utrapionsj.    Kochan. 

tFraszeczka,  I,  Im.  I  p.  Fraszka:  Dziecinne 
fraszeczki.   Smotr. 

Fraszka,  i,  Im.  I  I.  żart.  rzecz  małej  wagi, 
głupstwo  =  bfratela,  drobnostka,  bzdurstwo,  marność, 
próinoić,  fuiui:  F.  Śmierć,  gdy  h.  co  podoba. 
jPot.  2.  wierszyk  drobny,  często  iartobliwy,  epigra- 
mat: Fraszki  Kochanowskiego,  Rodocia.  Zdr. 
tFraszeczka.  Zgr.  [Fracha].  <Włos.  frasche 
lm.> 

t Fraszkopis,    a,  Im.    owie    p.    Fraszkopisarz: 

Jad  wytrwam,  choć  mię  będą,  fraszkopisem  wo- 
łać. Kochan.     <  Fraszka -f- PIS  > 

Fraszkopisarz,  a,  Im.  e,  t  Fraszkopis,  f  Fraszko- 
plsek  poeta  piszący  fraszki. 

t  Fraszkopisek,  ska,  Im.  skowie  p.  Fraszkopi- 
sarz. 

X  Fraszkownictwo,  a,  blm.  zajmowanie  ś.  frasz- 
kami, zaprzątanie  i.  głupstwami,  bagatelami,  droh- 
n«stkowość,  drobiazgowość.     <p.  Fraszka  > 


X  Fraszkownik,  a,  Im.  cy,  X  Fraszkowniś  ten,  co 
i.  zajmuje  fraszkami,  wchodzący  w  drobiazgi,  nu- 
dziarz, marudziarz,  pedant. 

X  Fraszkowniś,  a,  Im.  owie  p.  Fraszkownik. 

Frater,  tra,  Im.  trowie,  [Frator]  braciszek  kla- 
sztorny: "Wybiegłem  za  furtę,  mając  kilku  socju- 
szów  z  ciekawszych  i  (śmielszych  patrów  i  fra- 
trów. Chodź.  Zdr.  [Fratrzyk].  <Łć.  frater  = 
brat> 

Fraternizaoja,  I,  blm.  p.  Fraternizowanie :  Mod- 
ne formuły  o  fraternizacji.  Orzesz.  <Fr.  fra- 
ternisation> 

Fraternizować,  uje,  owal,  częś.   F.  ś.  hraiaó  i., 

jednoczyć  ś.,  sprzymierzać  ś.:  Boję  ś.,  żeby  on  tara 
nie  naprowadził  rozmaitego  żołnierstwa,  z  któ- 
remi  mi  ś.  F.  nie  godzi.  Kaczk.  <Fr.  frater- 
niser> 

Fraternizowanie,  a,  blm.,  Fraternizaoja  czyn- 
ność cz.  Fraternizować. 

Fraternizowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Fraternizować  ż. 

[Frator,  a,  Im.  rzy]  p.  Frater:  Pójdę  ja  do 
klasztora  uczyć  ś.  za  fratora. 

[Fratrzyk,  a,  Im.  owie  a.  I]  p.  Frater. 

tFraucmer,  u,  Im.  y  p.  Fraucymer. 

fFraucmerny  |)rzyiu.  od  Fraucmer. 

Fraucymer,  u,  Im.  y,  fFrancymer,  [Francymer], 
t  Fraucmer,  fFronoymer  I.  pomieszczenie  kobiet, 
należących  do  dworu  królewskiego  a.  pańskiego.  2. 
zb.  kobiety  należące  do  dworu,  damy  dworskie:  F. 
królowej  składać  ś.  powinien  z  Polek  rodowi- 
tych. Skrzet.  F.  abo  służebne  panny.  Leop. 
[Przyjmiesz  fraucyiuora  francuskiego  stroju].  3. 
X  kobieta,  niewiasta:  Szukał,  gdzieby  gładki  F., 
panna,  pani,  dziewka  była.  Gliez.  Zdr.  f  Frau- 
cymerek.    <Nm.  Frauenzimmer  dosł.  ^  kobieta  > 

fFraucymerek.  rku,  Im.  rki  p.  Fraucymer:  Że 
cię  besztają,  jak  chcą,  fraucymerki,  mówią,  że 
wszystko  znosisz  dla  swej  gierki.   Chr. 

fFraucymerny  p.  Fraucymerowy:  Panna  frau- 
cymerna.  Jag. 

Fraucymerowy,  f  Fraucymerny  przym.  od  Frau- 
cymer: Fraiicymerowe  baehantki  przez  gardero- 
bę wtargnąć  usiłowały  do  domu.  Krasz. 

Fraudacja,  i,  Im.  e  praw.  oszukanie,  oszustwo, 
krzywda,  ukrzywdzenie. .    <  Łć.  fraudatio  > 

Fraza,  y,  Im.  y  I.  !p.  Frazes:  To  są  wszystko 
frazy.  Krasz.  2.  muz.  zaokrąglony  ustęp  melo- 
dji;  prawidłowe  następstwo  akordów:  Księża  śpie- 
wali naprzeraian  frazy.  <Fr.  phrase,  z  Gr.  frd- 
sis  =  wyrażenie  > 

Frazeolog,  a,  Im.  dzy  a.  owie,  Frazer,  Fraze- 
Sista,  Fraześnik  wyrażający  ś.  gładkiemi  zdaniami 
przy  ubóstwie  myśli,  nie  stwierdzający  swoich  słów 
w  Czynie,  b lagier,  paliwoda.  <Now.  z  Qr.  frśsis  = 
wyrażenie  -\-  -  logos  =  uczony  > 

Frazeologiczny  przym.  od  Frazeologja;  goło- 
słowny: Rąbał  językiem  niewyszukanym,  bez  ża- 
dnych omówień  i  okras  frazeologicznych.  Kraus. 
Argument  F. 

Frazeologja,  I,  blm.  I.  budowa  okresów,  zdań, 
szykowanie  toyrazów;  sposób  mówienia,  wysłouńenie, 
dykcja,  styl:  Romance  Mickiewicza  są  to  właści- 
wie sielanki,  w  których  nawet  dawniejsza  F. 
sentymentalna  jeszcze  panuje.  Chm.  2.  sztuka 
gładkiego  mówienia  o  niczym;  czcza  gadanina,  bla- 
ga. <Now.  z  Gr.  frjlsis  =  wyrażenie -j- -logi'a=: 
nauka > 

Frazer,  a.  Im.  rzy  p.  Frazeolog:  Myśl  i  wła- 
dza dostały    ś.    w  ręce    literatów    i  adwokatów, 


773 


PRAZF.RKA. 


tTlEMDOWAC 


innemi  słowy  frazeiów  i  sofistów.  Spaś.  <Fr. 
phrasier> 

Frazerka,  i,  Ini.  i  forma  ż.  od  Frazer.  Spaś. 

Frazes,  u,  Im.  y  I.  a.  I  Fraza,  x  Frazesa 
zdanie,  okres,  wi/rażenie,  zwrot,  ustęp,  miejsce  w  mo- 
wie a.  piśmie:  Nie  pamiętam  już  ani  frazesu.  2. 
słowa  piękne,  ale  bez  treści,  czcze  wyrazy:  Nasz 
zapał  poetyczny  zaczyna  ś.  i  kończy  na  fraze- 
sie. Gdy  ś.  mówi  o  braterstwie  tych  narodów, 
nie  mamy  do  czynienia  z  pustym  frazesem.  Zdr. 
Frazesik.     <Gr.  frasis> 

X  Frazesa,  y,  Im.  y  p.  Frazes.  Zdr.  x  Fra- 
zeska. 

Frazesik,  u,  Im.  i  p.  Frazes. 

Frazesista,  y,  Im.  ści  p.  Frazeolof :  Napuszo- 
ny F. 

X  Frazeska,  i,  Im.  i  p.  Frazesa. 

Frazesować,  uje,  owal  wypowiadać  frazesy,  wy- 
raiać  ś.,  wysławiać  ś.:  Mówi|  dźwięcznie,  pięknie, 
frazesu  ją,  obrazowo.  Kasz.     <Fr.  płiraser> 

Frazesowanie,  a,  bim.,  czynność  cz.  Frazeso- 
wać. 

X  Frazesowicz,  a,  Im.  e  gawędziarz,  gadulski, 
gaduła. 

Frazesowy  przym.  od  Frazes:  Kupa  plew  fra- 
zesowych. Nagan. 

Fraześnik,  a,  Im.  cy  p.  Frazeolog.  Krasiń. 

Frazować,  uje,  owal  I.  \  zdarzać  ś.,  przytrafiać 
i.:  Acz  to  jedno  na  świecie  frazuje,  iż  szalouy 
więcej  prześladuje.  Biel.  M.  2.  muz.  uwydatniać 
zdania  i  okresy  (frazesy),  wykonywając  utwór  mu- 
zyczny: Gra  biegle,  ale  nie  umie  F.  <Fr.  phra- 
ser> 

Frazowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frazować. 

Frażetowski :  Wyroby  frażetowskie  p.  Fraże- 
ty.     <p.  Frażety> 

Frażety,  ów,  blp.  wyroby  firmy  Fragela,  in.  wy- 
roby frażetowskie.  <0J  nazwiska  fabry- 
kanta Fr.  Fraget> 

[Frąbie,  i,  blp.,  Frąbije,  Frombije]  taśmy  u  tor- 
by do  zawiązywania  na  piersiach,  sznur  u  torby. 
<Kiim.  frarabic> 

[Frąbije,  Ij,  blp.j  p.  Frąbie. 

[Frąchać,  a,  al]  p.  Fr;jkać. 

[Frąoiianie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Frąchać. 

[Frąkać,  a,  al,  Frąohać,  FląkaćJ  nosQm  =  głoino 
pociągać  nosem.   <  Dźwn.  > 

[Frąkapie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Frąkać. 

Frcblanka,  I,  Im.  i   p.  Freblówka. 

Freblowski  zgodny  z  systemem  j>eda.yogicznym 
Frobla,  urządzony  podług  tego  systemu:  Metoda, 
szkółka  freblowska.  Ogródek  F.  <0d  nazwiska 
pedagoga  Nm.  Frobel  tl852> 

Freblowszczyzna,  y,  blm.  sprawy  nauczania  me- 
todą frehlowaką. 

Freblówka,  i,  Im.  i,  Freblanka  nauczycielka, 
ucząca  metodą  Frohla:  Bona  F. 

[Frebra,  y.  Im.  y|  p.  Febra  1  Zimnica.  <Zam. 
Febra,  pod  wpływem  Srebro > 

Fregata,  y,  Im.  y  I.  hkki  okręt  wojenny  trój- 
masztowy  o  jednym  piętrze.  2.  znol.  (tachy])etes 
ftouila)  ptak  płetwonogi  ze  skupienia  rudlonogich 
z  bardzo  długiemi  skrzydłami.  <  Włos.  fregata, 
Fr.   frćgate> 

[Freirka,  i,  Im.  I]  p.  Fryjerka. 

Frej  I.  X  nieod.  przym.  =  a)  p,  Fraj.  b)  I F.] 
wolny,  swobodny.  2.  fU,  Im.  e  rz.  =  a)  p.  Fry- 
jerstwo.  b)  kara  pienięina,  grzywny:  Dawne  było 
przysłowie  u  sądowych  urzędników  w  Litwie: 
dziś  freju  nie  masz,  kiecły  grzywien  nie  było. 
Oz.     <Nm.  frei  dosł.  =  wolny,  wolno> 


[Frejarz,  a,  Im.  e]  kmieć  wolny(?):  Dobre  byli  go- 
spodarze; we  wsiach  nie  tylko  frejarze,  kieliurzy, 
gburzy  sie  trzymali,  pany  z  gburem  rozma- 
wiali. 

[Frejarzyć,  y,  yl]  wychodzić  za  mąż. 

tFrejbiter,  a.  Im.  rzy  a.  owie  I.  p.  Frajbiter. 
2.  kozak:  Kozaków  zowią  Niemcy  frejbiterami. 
Paszk.     <p.  Frajbiter > 

fFrejbiterka,  i,  Im.  i  p.  Frajbiterka. 

tFrejbiterski  przym.  od  Frejbiter:  Oki-ęt  P. 

[Frejdka,  i,  Im.  I]  p.  Frydka.  <Zap.  Nm.  Freu- 
dem radość  > 

Frejer,  a,  Im.  y  I.  x  a.  xFryjer,  XFryjerz  = 
a)  człowiek  wolny  od  zajęcia,  próżniak,  leniuch, 
szlifibruk.  b)  p.  Frajer.  2.  [F.]  p.  Fryjer.  <Z  Nm. 
frei  =  wolny> 

[Frejereczka,  i.  Im.  i]  p.  Frejerka. 

[Frejerka,  i,  Im.  i]  p.  Fryjerka.  Zdr.  [Freje- 
reczka]. 

[Frejerz,  a,  Im.  e]  p.  Fryjer:  Miał  prawo 
mąż  złapaną  na  uczynku  małżonkę  z  frejerzem 
zabić.  Cz.     <Nm.   Freier> 

tFrejheller,  a,  Im.  y  gór.  opłata  od  każdego 
centnara  wydobytego  kruszcu ,  zwana  denarowe, 
a  późnie]  groszowe,  uiszrzana  do  skarbu  królewskie- 
go.    <Nm.   Freihel]er> 

[Frejki,  ów,  blp.,  Francuzy]  rodzaj  ziemniaków. 
<?> 

Frejkompanja,  i,  Im.  e  woj.  kompanja  osobna, 
nie  wchodząca  do  składu  regimentu  pieszego  i  ma- 
jąca swego  szefa:  Wystawić  sobie  łatwo,  czym 
były  domowe  frejkompanje,  dywizje  wolontar- 
skie.  Mor.  T.  <Nm.  freie  Compagnie  dosł.  =  wol- 
ny oddz;ał> 

[Frejkory,  ów,  blp.,  Frajkury,    Frejkury]  ochot- 

nicy  wojskowi,  wolont.arjusze :  Werbunek  trzech 
bataijonów  ochotników  czyli  frejkorów.  T.  K. 
<p.  Frajkury  > 

[Frejkury,  ów,  blp.]  p.  Frejkory:  Korpus  oahot- 
ników  czyli  frejkurów.    T.  K. 

[Frejiiczka,  i.  Im.  i,  Freliozka]  panienka.  Por. 
Frajla,  Frelka. 

Frejlina,  y,  Im.  y  dama  dworska:  Stopień  ka- 
pitański ma  F.  czyli  p.mna  dworu  cesarskiego. 
Mlek.     <Nm.  Friiulein  dosł.  =  panna > 

XFrejowy  p.  Fraj. 

tFrejt,  M,  blm.  p.  Frajda:  Tobieć.  jeszcze,  czar- 
cie, nie  F.  Mik.  z  Wilk.     <Nm.  Freude> 

X Frekwencja,  i,  blm.  I.  mnogość,  nagromadzenie, 
obfitość.  2,  uczęszczanie,  częste  odwiedziny.  <Łć. 
froquentia> 

X  Frekwenc.yjny  przym.  od  Frekwencja. 

X  Frekwentacja,  i,  Im.  e  I.  częstość.  2.  wielki 
odbyt.     <Łe.  frequentatio> 

X  Frekwentować,  uje,  owal  uczęszczać:  Retory- 
kę przeszedł  i  na  akadcMuję  frekwentował.  Chodź. 
<Łe.  fre(iuentare> 

X  Frekwentowanie,  a,  blm.,  czynność  oz.  Frek- 
wentować. 

[Freliozka,  i,  Im.  i]  p.  Frejliczka. 

[Frelka,  i.  Im.  i,  Frolka]  panna,  dziewczyna. 
Por.  Frajla,  Frejliczka. 

[Frela,  y,   im.  y|  fletnia  górska.   <Ukr.   freła> 

tFremarczyć  się,  y  ś.,  yl  ś.  p.  Frymarczyć: 
Łukasz  fromarczył  ś.  z  Taborem  na  sośniu. 
Gac. 

Fremdować,  uje,  owal  (o  czeladniku)  przyjść 
z  wędrówki:  Czeladnik,  który  fremdował,  t.  j. 
przyszedł  z  wędrówki,  znalazł  w  gospodzie  przy- 
tułek. Kórz.  <Z  Nm.  fremd  =  obcy,  zagra- 
niczny > 


774 


tfREMnOWAKIfe 

Fremdowanie,  a,  blra,,  czynność  cz  Fremdować. 

IFremużnica,  y,  Im.  e]  p.  Frymuśnica.  <p. 
Faramuszka> 

X  Frenalgja,  i,  tlm.  choroba  umysłowa,  melan- 
cholia Roi.  <Now.  z  Qr.  fr^n=uinysł  +  -algia  = 
bul.  choroba > 

Frendzla,  i,  Im.  e  \>.  Frędzla:  Pozłociste  frea- 
dzle.  Sienk.      <Niu.  Fraiise> 

Frendzlisły  p.  Frędzlisty.  Przen.:  Ręce  jej  opad- 
ły oczy  pokryły  ś.  frendzlistemi  zasłonami 
i'zemdla"ła.  Siptik. 

Frendzlowaty  p.  Frędzlowały. 

Frenetycznie  przys  od  Frenetyczny:  Całowała 
J!j  F.  Orzesz. 

Frenetyczny  szalony,  ffwaltoumy,  niepohamowany, 
niepowściacniony,  pochodzący  z  zapału,  zachwytu: 
Oklask  F;     <Fr.  frśnćtique>  „     ,  ,    , 

Frenezja,  I,  blm.  szaleństwo,  szał.  <Fr.  frśnś- 
6ie> 

Frenolog,  a,  Im.  dzy  a.  o  wie  oddający  ś.  freno- 
logji,  znawca,  wyznawca  frenologji.  <Now.  z  Gr. 
fren  =  niyil,  umysł,  duch  +  -  logos  =  uczony  > 

frenoiogiczny  przym.  od  Frenologja. 

FrenOlogla,  i,  blra.  nauka  o  władzach  ducho- 
wych ,  rozważanych  w  zależności  od  kształtów 
czaszki  i  mózgu;  ięorja  umiejscowienia  władz  ducho- 
wych w  mózgu.  <Now.  z  Gr.  fren  =  myśl -{--lo- 
gia = nauka > 

X  Frenopata,  y,  Im.  cl  lekarz  chorób  duszy, 
psychjatra:  Pół  roku,  przepędzonego  na  wędrówce 
i  nauce,  to  za  mało,  by  zostać  frenopata.  Roi. 
<Now.    z  Gr.  fren  =:  myśl -f- pńthos  :r  cierpienie  > 

X  Frenopatja,  i,  blra.  choroba  duszy;  mespokoj- 
ność.  udręczenie  duszy.  <Now.  z  Gr.  fren  =  umysł 
-ł"  pathos  =  cierpienie  > 

X  Frenopatyczny  przym.  od  Frenopatja:  Sąsiad 
mój  pod  względem  trenopatyeznym  nic  nie  umiał. 
Roi. 

X  Frenopleksja,  i,  Im.  e  zachwyt,  ekstaza.  Roi. 
<Gr.  frenóplexis> 

X  Frenzel,  zla,  Im.  zle  p.  Frędzla:  Złoto  ciek- 
ło z  frenzlów.  Chodź.     <Nm.   Franse> 

Fresk,  u,  Im.  I,  Freska,  IFresko  malowidło,  wy- 
konane   sposobem  al/resko.     <  Włos.  fresco  > 

Freska,  i,  Im.  i  p.  Fresk. 

Fresko  I.  nieod.,  Alfresko  malowanie  na  świe- 
żym tynku.  2.  la,  hu.  a  p.  Fresk:  Freska  sta- 
rożytne. Asn.   <p.  Fresk  > 

Freskować,  uje,  owal  co  =  malować  freski  na 
czym,  pokrywać  freskami:  F.  .^cianę,  sufit.  Oparł 
H.  o  freskowaną  ścianę  sali.  Es. 

Freskowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Freskować. 

Freskowy  przym.  od  Fresk:  Pejzaż  F. 

t  Fresować,  uje,  owal  p.  Frasować:  Zefira  fre- 
suje  Potyfnra.  R('j.  (-niepokoi,  podburza,  suszy 
głowę).     <  p.  Frasować  > 

fFresowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fresować. 

fFrestka,  i,  Im.  I]  p.  Gajdzica. 

fFresunk,  u,  Im.  I  p.  Frasunek:  Kiedy  ś.  ja- 
ka przekażka  w  ich  staraniu  stanie,  wnet  F., 
wnet  dziwa  rozpacz  na  nich  przychodzi.  Rej. 
<  p.  Frasunek > 

[Fretówka,  I,  Im.  !j  szwaczka;  dziewczyna  z  uli- 
cy Freta  w    Warszawie. 

Frez,  u,  Im.  y  rzem.  piła  okrągła.  <Fr.  frai-, 
se  >  '■ 

-j-Frez,  a,  Im.  y  p.  2.  Fryz:  Posłowie  przyjechali 
na  frezach  kosraonogich.  Stryjk.  Zgr.  {frezysko. 
<p.  Fryz> 


'PnON>f 

Freza,  y,  Inw  y  p.  Fryza:  Twarze  zakonnic, 
ujęte  w  ramy  szerokiej  białej  frezy.  Es.  Zdr. 
Frezka.     <p.  Fryza  > 

Frezka,  I,  Im.  i  p.  Fryza. 

fFrezysko,  a.  Im.  a  m.  a.  ni.  p.  Frez:  Opętałe 
frezyska  i  gnuśno    szkapska.    Dor.      <p.  Fryz> 

[Frędzel,  dzii,  Im.  dziej  p.  Frędzla. 

Frędzelka,  i,  Im,  i  p.  Frędzla. 

Frędzla,  i,  Im.  e,  Frendzla,  Fręzla,  X  Frandzla, 
X  Frenzel,  fFramza,  fFrandza,  [FrędzelJ  bra- 
mowanie nitkami,  sznureczkami  wiszącemi:  Serweta 
z  frędzlą.  Zdr.  Frędzelka.  <Nra.  Franse,  zdr. 
Fransel > 

Frędzlisty,  Frendzlisty  obszyty  frędzlą:  Torba 
z  frędzlistym  przykryciem.  Jeż. 

Frędzlować,  uje,  owal,  Fręzlować,  X  Frandzlo- 
wać  frędzlą  obszywać,  bramować. 

Frędzlowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Frędzlo- 
wać. 2.  hn.  a,  a.  Fręzlowanie,  x  Frandzlowanie 
frędzla  w  bramowaniu. 

Frędzlowaty,  Frendzlowaty  podobny  do  frędzli, 
strzępiasty  nakształt  frędzli. 

Fręzelka,  i.  Im.  i  I.  p.  Fręzla.  2.  anat.:  Frę- 
zelki  tęczowe  (fimbriae  iridis)  =  ziarenka  tęczowe 
u  koni. 

Fręzla,  I,  Im.  e  p    Frędzla.  Zdr.  Fręzelka. 

Fręzlować,  uje,  owal  p.  Frędzlować. 

Fręzlowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Fręzlować. 
2.  Im.  a  p.  Frędzlowanie. 

Fręzlowy  przym.  od  Fręzla,    obszyty  frendzla. 

X  Frocht,  u,  Im.  y  p.  Fraciit. 

X  Frocłitarz,  ą,  Im.  e  1.  p.  Fraciiclarz.  2.  gór. 
ten,  co  spławia   sól. 

t Frocłitować,  nje,  owal  przewozić  towary:  Je- 
dno wżdy  morzu  daj  pokój,  a  Wiśle  frachtuj 
zdrów,  a  wiedź  swój  handel.  Klon. 

fFroohtowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frociito- 
wać. 

X  Froclitowy  przym.  od  Frocht:  Handel  F.  List 
F.  p.  Fracht. 

X  Frokt,  u,  Im.  y  p.  Fracht. 

X  Froktarz,  a.  Im.  e  p-  Frachciarz. 

[Frolka,  i.  Im.  i]  p.  Frelka. 

X  From  w.  naśladowanie  głosu  strun:  Palcami 
przebierał  F.,  F.,  F.  na  gitarze.  L.   <Dźwn.> 

[Frombije,  ij,  blp.]  p.  Frąbie. 

[Fromfest,  u,  Im.  y]   p.  Fronfest. 

Fronciarz,  a,  Ira.  e  mularz,  uzdolniony  do  robót 
na  froncie  domu.      <p.  Front  > 

tFronoymer,  u,  Im.  y  p.  Fraucymer:  Królowa 
Bona  jechała,  mając  F.  szlachcianek  polskich. 
Górn. 

Fronda,  y,  Im.  y  I,  stronnictwo  polityczne  we 
Francji,  przeciione  kardynałowi  Mazarimemu.  2. 
y.warcholstwo,  wichrzenie.     <Fr.  frondę  > 

X  Frondować,  uje,  owal  warcholić,  wichrzyć. 
<Fr.  fronder> 

X  Frondowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Frondo- 
wać. Spaś. 

X  Frondysta,  y,  Im.  ścf  warchoł,  wichrzyciel. 
<Z  Fr.  frondeur  =  należący  do  Frondy  > 

[Fronfest,  u,  Im.  y,  Fromfest]  więzienie  kai-ne, 
inkwizytorjat  więzienny.    <  Nra.  Frohnfeste  > 

Front,  u,  Ira.  y  I.  przednia  strona,  przód,  czoło 
(wojska,  budowli):  F.  domu.  Mieszkać  od  frontu. 
Stanąć  przed  frontem.  2.  postawa  żolnerza  taka, 
jak  w  szeregu:  Stanąć  frontem.  3.  [F.]  wystawka 
z  przodu  damu,  ^  ganek.  4.  koń.  przód  konia.  5. 
woj.  =  a)  F.  fortyfiiiacji  =  część  obwodu  twierdzy 
między  kątami  bronionemi  dwuch  bastjonów.  F.  hia.- 
kvL  =  najsłabaza  część  twierdzy.   P.  obozów j  -  linja, 


775 


PRONTON" 


^•RTCOWS 


za  którą  znajduje  i.  pierwszy  rząd  namiotów  a.  ha- 
raków.  b)  f  oddział,  zajmujący  miejsce  w  środku 
vierwszej  linji,  między  skrzydłami.  <Z  Łć.  froas, 
^  pp.  frontis  =  czoło  > 

Fronton,  u,  Im.  y,  X  Frontyspte  ozdoba  archi- 
tektoniczna u  szczytu  budynku  nad  drzwiami.  Zdr. 
Frontonik.     <Fr.  fronton  > 

Frontonik,  u,  Im.  i  p.  Fronton:  Ośmiokątna 
wieża,  ośmia  frontonikami  ozdobna. 

Frontowy  przym.  od  Front:  Mieszkanie,  okno 
frontowe.  Oadział  niefrontowy  (=  który  nie  pełni 
służby  w  szeregach,  nie  odbywa  ćwiczeń).  Fronto- 
wy, ego,  Ira.  I  rz.  iotnierz  pełniący  słuibę  w  sze- 
regach, szeregowiec:  Dwu  niefrontowych  sadza  go 
na  konia.  Krasz. 

Front8zpi€,  u,  Im.  e  ściana  ze  szczytu  budynku 
pomiędzy  krokwiami  wystająca.  <Nm.  Frontispiz, 
z  Ł6.  fr()ntispicium> 

Frontynjak,  u,  blm.  p.  Frontynjan.  <p.  Fron- 
ty njan> 

Frontynjan,  u,  blm.,  Frontynjak  rodzaj  roina 
francuskiego.  <0d  nazwy  miasta  Fr.  Fronti- 
gnan> 

X  Frontyspis,  u,  Im.  y  p.  Fronton.  <Fr.  fron- 
tispice> 

Fr08,  u,  Im.  y  gór.  przy  ociosywaniu  kiapcia  od 
ściany  kąt  w  górze  między  nadciosem  wierzchnim 
a  odciosem  bocznym.   <Nm.  Frosch  dosł.  =  żaba> 

Froter,  a,  Im.  rzy  I.  a.  fFrotjer  ten,  co  frote- 
ruje posadzki.  2.  żart.  tancerz  zawołany,  fkalski. 
<Fr.  frotteur> 

Froterka,  i,  Im.  I  I.  forma  ż.  od  Froter.  2.  io- 
na  froter  a.  3.  robota  frotera,  froterowanie.  4. 
podłoga  froterowana. 

Froterować,  uje,  owal  I.  a.  fFrotjerować  wos- 
kować i  polerować  szczotkami  posadzki.  2.  żart. 
wycierać  posadzki  w  tańcu,  tańczyć  do  upadłego. 
<Fr.  frotter> 

Froterowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Frotero- 
wać: Z  epoki  froterowania  posadzek  w  salonach 
zachowały  ś.  listy.  Big. 

Froteratwo,  a,  blm.  zajęcie  frotera. 

tFrot]er,  a,  Im.  rzy  p.  Froter. 

fFrotjerakl  przym.  od  Frotjer. 

Frotować,  uje,  owal  ogr.  wycierać  młode  drzew- 
ka owocowe  wełną  dla  oczyszczenia  z  mchu  i  pobu- 
dzenia iywotności.     <Pr.  frott&r> 

Frotowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frotować. 

Frrl  w.  p.  Frul:  Po  ślubie  dopiero  mu  powiem 
i  pojadę  do  Paryża,  F.!  Rodź.     <Diwu.  > 

Fru!  a.  Fru!  frul  w.  I.  a.  Frrl,  Fyrl  glos,  na- 
śladujący trzepotanie  skrzydeł,  fruwanie  ptaków,  sze- 
lest chorągiewki  i  t.  p.:  F.!  P.I  moje  gołi^bki  na 
dach.  Krasz.  2.  X  rz.  pukiel  z  powiewnej  tkaniny, 
przypięły  około  kołnierza  pod  lewym  uchem  u  ko- 
biet. 3.  t  F>I  bru  I  naśladowanie  głosu  hałasujące- 
go w  szalonym  gniewie  człowieka.  4.  +F.  na  F., 
bru  na  bru.  Prz.  =  opór  na  opór,  trapią  kosa  na 
kamień,  klin  klinem.     <Dźwn.  > 

[Fruchta,  ów,  blp.]  p.  Frukt. 

[Fruczeć,  y,  al]  p.  Furknąć:  Prosiemy  na  tego 
eadego  wołu,  cośmy  go  zabili  kłonico  w  boru: 
wół  rycy,  bucy,  kłonica  do  niego  frucy.  Fru- 
czjj;  kołowroty.  Tremb.  (  =  warczą).     <Dźwn.> 

[Fruczenie,  a,  blm.]  czynność  oz.  Fruozeć. 

X  Fruczka,  I,  im.  f  bąk.  fryga,  krąglica,  cyga, 
wartalka.      <  Dźwn.  > 

[Frugać,  a,   al]   p.    Frunąć:   Oórki    sie   odraz 

krukamy  porobiły  i  frugajo. 
[,Fruganie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Frugać. 


[Fruhaniec,   ńoa.   Im.  ńce,   Furhaniec,  Furma- 

niec]  bity  gościniec.      <  ?  > 
Frujnąć,  nie,  nąl]  p.  Frunąć. 
Frujwać,  a,  ał]  p.  Frunąć. 
Frujwanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Frujwać. 
Frukać,  a,  al]  p.  Frunąć. 
Frukanie,  a,  bim.j  czynność  cz.  Frukać. 

[Fruknąć,  nie,  nąl]  p.  Frunąć. 

Frukt,  u.  Im.  y  a.  a  I.  owoc  (drzewny):  Na  we- 
ty dają  ś.  frukta.  L.  Sposób,  żebyś  miał  od  ro- 
ku do  roku  świeże  frukty.  Haur.  2.  fzboie, 
plon:  Niwy  zależałe  bez  fruktu  odłogiem  są  za 
nic.  Kulig.  3.  przen.  zysk,  korzyść,  pożytek,  sku- 
tek, rezultat:  Staranie  ś.  żadnym  innym  nie  uko- 
ronowało fruktera.  Kacak.  4.  [Frukta,  Im.  a. 
Fruohta]  =  a)  przyprawa  do  ciasta  (rodzynki,  mig- 
gaty).   b)  testiculi.     <ŁĆ.  fructus> 

[FruktaskI,  ów,  blp.]  przysmaczki. 

Fruktowy  I.  przym.  od  Frukt,  owocowy:  Sad  F. 
2.  bot.:  Paciorki  fruktowe  p.  Kwiatotrzcina. 

Fruktyfikaoja,  i,  Im.  e  p.  Fruktyfikowanie :  Od 
sum  bez  fruktyfikacji  leżących  prowizję  razem 
z  kapitałami  oddał.  Mat.    <Łe.  iruetificatio  > 

Fruktyflkować,  uje,  owal  przynosić  zysk,  dochód, 
korzyść,  pożytek:  Jest  przy  wsi  przewóz,  który 
może  F.  co  rok  złotych  40.  "Wej.  <Łć.  fructi- 
ficare> 

Fruktyfikowanie,  a,  blm.,  Fruktyfikaoja  czyn- 
ność cz.  Fruktyflkować. 

Frunąć,  nie,  nąl,  [Frujnąć,  Fruknąć,  Furnąć, 
Furgnąć,  Furtnąć],  nied.  Fruwać,  X  Furać,  [Fruj- 
wać,  Frugać,   Frukać,   Furwać,   Furtać,  Furgać] 

1.  wzlecieć  na  skrzydłach,  wzbić  i.  w  powie- 
trze,  polecieć:    Frunął    ptaszek    na  swój  daszek. 

2.  przen.  szybko  pobiec,  uciec:  Kozak  frunął. 
Przybór.  Mąż  ś.  obawia,  by  nie  frunęła  z  aman- 
tem. Bał.     <Dźwn.  > 

•J-Frustratoryjny  nadaremny,  daremny,  próżny, 
niepotrzebny,  zbyteczny.     <Łć.  frustratorius  > 

[Fruwacz,  a.  Im.  e|  I.  a.  [Fruwanka]  kaftanik 
letni  nie  do  stanu.     2.  przezwisko   tużurkowych. 

Fruwać,  a,  al  p.  Frunąć. 

Fruwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fruwać. 

[Fruwanka,  i,  Im.  I]  p.  Fruwacz. 

X  Frybiter,  a.  Im.  owie  a.  rzy  p.  Frajbiter. 

[Frybra,  y,  blm.)  p.  Febra  i  Zimnica:  Żeby  cię 
F.  majowa  zatrzęsła!  Kos.     <p.  Frebra> 

Fryc,  a,  Im.  e  a.  owie,  x  Frycz  I.  f  flisak, 
pierwszy  raz  odbywający  podróż.  2.  a.  [Fryc]  czło- 
wiek niedoświadczony,  początkujący  to  Jakim  fachu, 
nieobyty,  nowicjusz:  To  jeszcze  F.  3.  [Fryc]  mio- 
dy, wyzwolony  parobek,  chłopak.  Zdr.  f  Frycaszek. 
Zgr.  X  Fryczysko.  <Nm.  Fritz  =  zdr.  im.  Fried- 
rich > 

[Frycan]  p.  Ryozan. 

t  Frycaszek   szka,  Im.  szki  p.  Fryc. 

Fryoować,  uje,  owal  I.  Xwyśmisi':ać  ś.,  szydzić 
z  nowicjusza;  ua  śmieszność  wystaiciać.  Mor.  A.  2. 
[F.]  =  a)  bić,  targać,    b)  oszuliwać.     <p.  FryO 

X  Frycowanie,  a,  blm.  I.  i  [P.]  czynność  cz. 
Frycować.  2.  pierwsze  kroki  to  nauce,  pierwiastko- 
wa nauka,  terminowanie,  termin:  Pyrrusie,  mord 
Prjama  twoje  F.  Min. 

Fryoowe,  ego,  blm.  I.  wykupne  od  nowicjusza, 
kara  a.  zaplata  za  przyjęcie  do  grona  koleżeńskie- 
go, do  fachu,  cechu;  poczęstunek,  urządzany  przez 
obejmującego  Jaką  służbę  a.  urząd.  2.  przen.  strata, 
szkoda,  poniesiona  przez  nieświadomość,  przez  brak 
praktyki:  Byłem  lekkomyślny,  zapłaciłem  toż  F. 
Nim  6.  kto  zbogaci,  w^jraód  F.  opłaci.  Pra. 


776 


PRYCOWTNT 

[Frycowiny,  In,  blp.]  okupienie  ś.  gpramającego 
rtierwszy  raz  urząd  jaki  przy  obrządzie  weselnym. 

Frycówka,  I,  Im.  I  I.  /?7'e^  wyplatany  nowicju- 
tzowi.  2.  a)  [F.]  bicie,  chiosła,  kara,  okup  za 
nieiwiadomoió ,  oszukanie  medoiwiadczonych.  b) 
wog.  baty,  cięgi,  wały,  lanie,  łaźnia,  basarunek: 
Dać  komu  fryeówkę.  3.  [F.]  zwyczaj  u  flisów  ca- 
łowania baby  drewnianej.      <p.  FryO 

[Frycypał,  a,  Im.  y]  chłystek.    <?> 

X  Frycz,  a,  Im.  e  p.  Fryc. 

X  Fryozysko,  a  Im.  a  ra.  ł  ni.  p.  Fryc. 

[Fryc.  a,  Im.  ej  p.  Fryc. 

[Frydka,  i,  Im.  I,  Frejdka]  rodzaj  polewki  z  ma- 
ki [kwirlowanejj.     <?> 

[Frydrygans,  a,  Im.  e]  p.  FIdryganc.  <p.  Fi- 
drygans> 

Fryga,  i,  Im.  I  I.  rodzaj  zabawki  dziecinnej,  bąk, 
eyga,  krąglica,  wartałka:  Kręci  ś.  jak  F.  Piz. 
2.  przen.  człowiek  zwinny,  prędki,  fertyczny,  iywy 
jak  iskra,  jak  ogień,  iywiec.  3.  gór.  p.  Kryka.  4. 
myśl.  narzędzie  do  uczenia  wy  tła  aportować.  Zdr. 
[Frygeńka].     <  Dźwn.  > 

[Frygać,  a,  al]  p.  Frygnąć.  [F.  ś.]  rzucai  i.: 
Wyeiągnon  sieci...  ryba  sie  fryga.  I  Francuza 
nie  chcę,  bo  ś.  wiecznie  fryga,  po  tygodniu,  po 
dwaoh  z  miłości  ostyga.  Pśń.  (  =  kręci  i.,  wierci 
i.,  trzpiota  i.)     <Dźwn.> 

[Fryganie,  a,  blm.j  czynność  cz.  Frygać. 

[Fryganie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Fry- 
gać ś. 

[Frygeńka,  I,  Im.  I]  p.  Fryga. 

Frygijski:  Czapka  frygiiska  =  czapka  czerwona 
t  wierzchem  zwieszającym  ś.  naprzód,  godło  wolno- 
ici.     <0d  nazwy  kraju  Frygja> 

[Frygnąć,  nie,  nąl,  Fyrgnąć,  nied.  Frygać]  i. 
rzucić  prędko,  cisnąć:  Jak  frygnie  butem  w  za- 
mek, aże  zadudniało.  2.  wprawić  w  ruch  wiro- 
wy. Por.  Fyrgnąć.     <Dźwn.> 

Frygowaty  podobny  do  frygi,  ruchliwy,  prędki. 
Prus. 

tFryj  I.  a,  Im.  owie  p.  Fryjer:  Skusi  ona  fry- 
j6w  sprośnych  tytułem  miłości.  Bardz.  2.  u.  Im. 
e,  częś.  w  Im.,  p.  Fryjerstwo:  Gramatyk  i  gam- 
ratyk  chcesz  wraz  być,  lecz  głupie :  mądrość 
z  fryjem  nie  chodzi  nigdy  w  jednej  kupie.  Koch. 
Fryje  stroić.  Koch.  =  oddawać  ś.  rozpuście:  An- 
tonjusz  fryje  stroił  przy  dziewczynie.  Bardz. 
<Ńm.  Freien  ni.  =  zaloty > 

[Fryjanioa,  y,  Im.  e]  zamieć  zimowa.  <  Diwn.  > 

tFryjarka,  i,  Im.  I  p.  Fryjerka. 

tFryjarz,  a,  Im.  e  p.  Fryjer. 
X  Fryjer,  a.  Im.  y  I.  a.  x  Fryjerz,  fFryjarz, 
i^Fryj,  f  Fryjerysta,  [Frair,  Frajerz,  Frejar,  Fre- 
j^rz]  zalotnik,  kochanek,  gach.  2.  p.  Frejer.  3.  p. 
Frajer:  Waćpan  nie  F.,  te  rzeczy  musisz  umieć 
na  pamięć.  Rzew.  To  tale  łatwo,  jak  fryjerowi 
kieszeń  oderznąć.  Rzew,  <Nm.  Freier  =  zalotnik  > 
X  Fryjerka,  I,  Im.  I,  f  Fryjarka,  [Frairka,  Fra- 
jerka, Freirka,  Frejerka]  zalotnica,  kochanka,  nie- 
rządnica. 

X  Fryjer skl  przym.  od  Fryjer;  f  Fryjowny  roz- 
wiązty,  lubieiny,  wszeteczny,  rozpustny. 

X  Fryjerstwo,  a,  blm.,  fFryj,  fFrej  iycie 
rozuńązłe,  rozpusta,  nierząd;  swawola:  Dla  fry- 
jerstwa  niechajby  każdy  swą  miał  żonę.  Glicz.; 
Glosy  z  w.  XV. 

tFryjerysta,  y,  Im.  śoi  p.  Fryjer.  Pim. 

X  Fryjerz,  a,  Ira.  e  I.  p.  Fryjer.  2.  p.  Frejer. 
3.  p.  Frajer. 

Fryjor,  u,  Im.  y  I,  uńosenne  spławianie  zboia 
(ezczejj.   Wisł%  do  Gdańska):    Statki  powróciły 


FRTMARCZNIK 

z  fryjoru.  Oss.  2.  statki  do  tego  użyte:  F.  po- 
wrócił z  Gdańska.  Torz.  3.  [F.]  loiosna.  <Nm. 
Friihjahr  dosł.  =  wiosna  > 

Fryjorowy  przym.  od  Fryjor:  Statki  fryjorowe. 
L.  P^yjorowe  złotko.  Oss.  (  =  wzięte  za  spławione 
zboie). 

tFryjować.  uje,  owal  zalecać  ś.;  oddawać  ś. 
rozpuście,  cudzołożyć.     <Nm.  freien  > 

tFryjowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.    Fryjować. 

tFryjownle  I.  przys.  od  Fryjowny.  2.  pięknie, 
ozdobnie,  dwornie,  grzecznie,  wdzięcznie:  V.  mówić 
(w.  XV). 

t  Fryjowny  przym.  od  Fryj  I.  p.  Fryjerski:  Ja- 
ko ś.  z  młodu  okazał  plugawym,  także  i  na  sta- 
rość był  łakomy,  F.,  okrutny.  Biel.  M.  Jeśli  z]^^, 
i  fryjowną  (ionę)  dostaniesz,  nieraz  na  nią  za- 
płaczesz. Sienk.  2.  Fryjowna  =  2a2(/ros?ła  o  mę- 
ża (w.  XV).     <Z  Nm.  trei  dosł.  =  wolny  > 

[Fryka,  i,  Im.  I]  I.  p.  Frykcja:  Brać  fryki.  2. 
cięgi,  baty,  wały,  łaźnia,  lanie,  bałożenie,  ba- 
sarunek: Sprawić  komu  irykę.  Schlebiali,  by  im 
później  wyciąć  frykę.  Sprawił,  wycioł  mu  fryki 
(  =  wytrzepał,  wybił  go  pięścią).  3.  figiel.  <  Z  Łć. 
iricare  dosŁ  =  wcierać,  trzeć > 

Frykać,  a,  al  p.  Fryknąć. 

IFrykando,  a,  Im.  a  cielęcina  a.  królik  szpiko- 
wany słoniną.  Fred.  A.     <Fr.  fricandeau> 

Frykanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frykać. 

Frykas,  u,  Im.  y  \.  poiraioa  z  różnych  mięs,  bia- 
łym sosem  zaprawiona.  2.  przen.  przysmak,  łakoć, 
łakotka,  wymyślna  potrawa,  smakołyk:  Ci,  co  nie 
poginęli,  prędzej  czy  później  pójdą  wronom  na 
frykasy.  Sienk.  Zdr.  Frykasik.    <Fr.  fricassće> 

Frykasik,  u,  Im.  I  p.  Frykas. 

FrykasowaĆ,  uje,  owal  siekać,  rąbać  (mięso  na 
frykas) :  Czy  dał  w  pasztecie  wam  kozackie  uszy 
frykasowane?  Słów.     <Fr.  fricasser> 

Frykasowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frykaso- 
waĆ. 

[Frykaśny]  zdatny,  wesoły. 

Frykoja,  i.  Im.  e  I.  x  tarcie.  2.  lek.  =  a)  tarcie, 
wcieranie  lekarstw  w  skórę,  b)  a.  [FrykaJ  wciera- 
nie szaruchy.  3.  przen.  przykre  starcie,  nieporo- 
zumienie.    <ŁĆ.  frictio> 

Fryknąć,  nie  nąl,  nied.  Frykać  wciągnąć  smar- 
ki nosem.      <Dźwn.  > 

Fryknięoie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fryknąć. 

Fryko  tylko  w  wyrażeniu :  Sprawić  a.  dać  ko- 
mu F.  =  obić,  zbić,  dać  cięgi,  sprawić  lanie,  łaźnię. 
Por.  Fryka.     <p.  Fryka  > 

Frym,  a,  Im.  y  kosz.  rodzaj  bardzo  długie- 
go Szwajcarka,  używany  przy  szlakowaniu,  robieniu 
gryfów,  przy  przywiązywaniu  wiek,  zamków:  F. 
prosty,  wygięty.     <Nm.  Pfriem  ni.> 

Fryma,  y,  Im.  y  gór.  śrubka  mosiężna  drzewna 
z  rękojeścią,  wkręcana  w  oprawę  drzewną  w  ko- 
palni dla  rozciągnięcia  sznura,  na  którym  zawiesza 
ś.  półkole  zawieszalne  przy  pomiarach  podziemnych, 
in.  śrubka  inżynierska  ręczna.  <  Nm. 
Pfrieme  ż.> 

[Frymaozyć  się,  y  ś.,    yl  ś.]  p.  Frymarozyć. 

f  Frymarozać,  a,  al  p  Fry-narozyó :  Dom  fry- 
marczamy  za  wieś,  za  konie.  Petr.  Przewiódł 
Regulus  w  senacie,  aby  więźniów  nie  frymar- 
czano.  Fal.     <p.  Frymark> 

Frymarczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frymar- 
ozyć: Ustałoby  bydlęce  ujarzmienie  ludzi  i  bez- 
bożne niemi  frymarczenie.  Śniad.   <p.  Frymark> 

fFrymarcznik,  a,  Im.  oy,  f  Farmaroznjk  ten,  co 
frymurczy,  handlaiz,  tandeńarz. 


777 


FRYMAKrzVC 

Frymarczyć,  y,  yl  I  fu.  fFrytnarczać,  fFar- 
marczyć  co  z;i  co  a.  czym  na  co  =  prowadzić  han- 
del zamienny,  mieniaó,  toijmieniaó,  zamieniai,  od- 
dawać  co  za  co:  Anjfielczyki  frymarezą,  z  Ma- 
roka, oręża  i  kruszce  za  cukry.  Fryinarczysz 
(Dawidzie)  za  owczarski  kij  królewskie  berło. 
Driiżb.  Nie  przegra,  kto  fryiiiarczy  na  sławę  ży- 
wotem. Kocił  a  n.  2.  czyra^^  icijutuwiaó  na  handel^ 
kupczyć,  znprzedawać:  F.  honoiem,  cnotf^,  iirzęda- 
rai.  t  F.  ś.  i  [F.  ś.J,  fFremarczyć  ś.,  [Frymaczyć 
Ś.,  Fyrmaczyc  Ś.]  zamieniać  ś.,  handloicać:  Łukasz 
frymarezył  ś.  na  pszczoły  ze  Stanisławem,  (iae. 
Andrzej  frymarezył  ś.  z  Janem  barcie^.  Gac. 
<  p.  Frymark  > 

X  Frymarczyk,  u,  Im.  i  p.  Frymark,  L. 

Frymark,  u.  Im.  i  I.  f  zamiana,  wymiana,  han- 
del zamienny;  szarherka:  Na  frymarku  jeden  tra- 
ci. Prz.  Pan  Bóg  wynalazł  jarmarki,  a  djabeł 
fryraarki.  Prz.  Przen.:  Dni  swoje  w  żałości,  no- 
cy tracę  łzami,  a  gdyby  ś.  F.  ten  stał  między 
nami,  że  od  tego  czasu  miałbym  żyć  w  radości, 
enaby  jej  mniej  było.  Grabów.  (  =  zamiana,  układ). 
2.  a.  Frymarka  przen.  wystawienie  na  handel  dla 
podłego  zysku,  kupczenie,  zaprzedawanie:  Puścić  cno- 
tę na  F.  3.  [Pójść  na  fryraarki]  =pd;tó  za  mąż 
tak,  ieby  rodziny  ś.  skrzyżowały  (t.j.  siostra  męża 
wyszła  za  brała  jeqo  żony)  i  zięciowie  zamieszkali 
chałupy  teściów.  Zdr.  X  Frymarczyk.  <Nm.  Frei- 
markt  dosł.  =  wolny  rynek,  wolny  handel  > 

Frymarka,  I,  Ira.  i  p.  Frymark:  Własną,  córkę 
czyni  jawnym  przedmiotem  frymarki.  Kasz. 

[Frymusić,  i,  ilj  kaprysić,  grymasić.  <p.  Fa- 
ramnszka> 

[Frymuśnica,  y,  Im.  e,   Fremużnica,  Prymuśni- 

Ca]  grrjmaśnica,  kapryśnica.   Por.  Faramuśtllk. 

[Frymuśny,  Frymuźny]  I.  kapryhiy,  grymainy. 
2.  wyszukany,  wymyślny,  niezwyczajny:  Fryrauśne 
jMło.  Por.  Faramuśny,  Niefrymuśny. 

[Frymuźny]  I,  p.  Frymuśny,  2.  pyszny,  zarozu- 
miały. 

Fryna,  y,  Ira.  y  hetera,  dama  półświatka,  kame- 
IJa:  Miłośnicy  owycli  bachanalji,  na  którycli  wino 
1  fryny  figurowały.  <Iraię  własne  lietery  Gr. 
Fryng  > 

X  Frypon,  a,  Im.  y  oszust,  szalbierz,  łotr,  łaj- 
dak.    <Fr.  fripon> 

fFryst,  u,  Im.  y  p.  Fryszt:  Oni  mię  w  ziemi 
biorą,  oni  mię  lustoszą,  ani  frystu  żą.dają.,  ani 
hołdu  proszą,.  Km.  Piotr  uczyni  zapis,  a.  i  ja 
sam,  tylko  daj  mi  F.  Łoź.    <Nra.  Frist> 

tFrystować,  uje,  owal  I,  odwoływać,  odkładać, 
szczeg.  sprawę.  2.  gór.:  F.  a.  f  Frysztować  górę  = 
brać  pozwolenie  a.  raczej  odnowienie  pozwolenia  na 
kopalnię  od  żupnika.     <Nm.  fri6ten> 

t  Frystowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frystować. 
Biel.  M. 

Frysz  I.  [F.]  =  a)  przym.  nieod.  ładny,  tęgi, 
iwawy,  dziarski,  chwacki,  gracki:  Zobaczysz,  że  ci 
znajdę  F.  cliłopczyka.  Niem.  Nie  ta  to  ja  dziś 
Maryna,  hoża,  skoczna,  F.  dziewczyna.  Kniaź. 
b)  przys.  iwawo,  dziarsko,  gracko.  2.  U,  Im.  e 
rz.  liut.  czas  potrzebny  na  przerobienie  pewnej  ilo- 
ści stirowca  na  żelazo  kute.     <Nm.  frisch> 

IFryszar,  a,  hn.  owie]  p.  Fryszerz. 

Fryszer,  a.  Im.  rzy  a.  owie  p.  Fryszerz. 

Fryszerka,  I,  Im.  I  I,  a.  Fryszownia  hut.  piec 
fryszer ski,  zakład  do  fryszowania  żelaza,  rafineria 
żelaza,  iii.  kuźnica.  2.  proces  fryszowania.  3, 
maszyna  do  nacinania  zębów  na  trybach.  <p.  Fry- 
szerz > 


fRYTURA 

Fryszerski  przym.  oil  Fryszerz:  Piec  F.  Na- 
rzędzia (ryszerskie.  Ognisko  fryszerskie. 

Fryszerz,  a.  Im.  e,  Fryszer,  [Fryszar]  hut.  jo- 
bolnik,  zajmujący  ś.  fryszowaniem,  in.  kuźniak. 
<Nra.  Frischer> 

fFryszka,  i.  Im.  i  świeży  towar:  Sąć  te  olejki, 
wódki  znamienite,  prawie  fryszki.    Mik.  z  Wilk. 

fFryszki]  I.  a.  [Fryśki,  Fryśny]  =  a)  szybki, 
zivinny,  zgrabny,  rączy,  prędki,  b)  uprzejmy.  2. 
niek.  chytry,  przebiegły.     <Nm.  friscłi> 

[Fryszko,  Fryśko,  Fryśno]  żwawo,  wartko,  prędko, 
szybko. 

Fryszować,  uje,  ował  chem.  i  hut.  przygotowy- 
wać żelazo  kowalskie  z  surowca,  in.  świeżyć; 
wog.  oczyszczać  krwzce  przez  topienie  w  ogniskach 
a.  piecach.     <Nm.  frisehen> 

Fryszowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Fryszować. 

Fryszownia,  i,  Im.  e  p.  Fryszerka:  Wystawił 
ośm  fryszowni  pod  jednym  dachem.  T.  K. 

Fryszt,  u,  Im.  y^  fFryst  I.  f  odłożenie  sprawy, 
odwłoka  w  procesie.  2,  f  czas  wolny,  odwłoka, 
zwłoka:  Jezabel  długo  miała  frysztu  do  uznania 
swego,  aż  Bóg  ją  zatracił.  Rej.  Dzionek,  krótki 
przeciąg  czasu,  F.  Bóbr.  (=  chwilka  wolna).  3. 
frozejm,  zawieszenie  broni:  Przez  opóźnienie,  któ- 
re z  poddaniem  ś.  czyniło,  miasto  F.  miało.  Pilch. 
4,  f  termin  sądowy.  5.  Fryszt,  gór.  =  a)  miejsce 
wyznaczone  na  szyb.  b)  fa.  ■fFrysi- przedłużenie 
pozwolenia  na  kopanie,  przez  żupnika  gwarkowi 
udzielone,  a.  samo  pozwolenie.     <Nm.  Frist> 

Frysztować,  uje,  owal  gór.  I.  miejsce  na  szyb 
toyznaczać.     2.  fp.  Frystować.    <Nm.  fristen> 

Frysztowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Frysztować. 

Frysztowy  przym.  od  Fryszt, 

1,  fFrysztuk,  u,  Ira.  i  p.  Frysztyk.   Piel. 

2,  -j-Frysztuk,  u,  Ira.  i  rzem.  wolność,  czas  lool- 
ny:  Brat  rałodszy  świeżo  cech  przymujący  m» 
mieć  F.  a.  czas  pewny  niech  będzie  wolny  od 
takich  posług.  Ust.  cechu  haftarskiego  lubel. 
1669.     <Nra.  Freistiick  dosł.  =  wolny  kawał > 

[Frysztyk,  u.  Im.  I,  Fryśtyk],  fFrysztuk  śnia^ 
danie.     <Nm.  FrUhstiick> 

[Frysztykować,  uje,  owal,  Fryśtykować]  śnia- 
dać. 

[Frysztykowanie,  a,  blm.]  czynuość  cz.  Fryszty- 
kować. 

Fryśki]  p.  Fryszki. 
Fryśko]  p.  Fryszko. 
Fryśno f  p.  Fryszko. 
Fryśny]  p.  Fryszki. 
Fryśtyk,  u,  hu.  i]  p.  Frysztyk. 
Fryśtykować,  uje,  owal]  p.  Frysztykować, 
Fryśtykowanie,  a,   blm.]  czynność  cz.  Fryśty- 
kować. 

fFryt  w.  oznajmiający  o  przerwaniu  walki  = 
pardon:  Niemiec  nieraz  rzekł  F.,  gdy  od  nas  był 
bit.  Stryj k.     <Nm.  Friede  =  pokój  > 

Fryta,  y.  Im.  y  I.  mieszanina,  miazga,  z  której 
szkło  ś.  robi.  2,  masa,  stanowiąca  podkład  pod 
emalję  przy  wyrobach  ceramicznych  i  emaljowanin 
żelaza.    3.  X  p.  Frytata.     <  Nm.  Fritte  > 

Frytata,  y,  Ira.  y,  X  Frytaty,  X  Fryta,  X  Fry- 
ty  potrawa  z  jaj  smażonych  w  maśle  i  octikrzo- 
nych.     <Włos.  frittata> 

X  Frytaty,  ów,  blp.  p.  Frytata. 
X  Frytowy  przym.  od  Fryta:  Piec  F. 
Frytura,  y,  blm.    olej   rzepakowy   z  hochmałeni. 
i  łojem,  używany  na  okrasę   zamiast  masła:    Oszu- 
kują! smażą  pieczeń  na  fryturzo.  F.  płynna  (bea 
łoju).  F.  stała  (z  łojem).     <Fr.  frituro> 


778 


FRTTT 


^UCHSJA 


xFryty,  ów,  blp.  p.  Frytata. 

Frytylarja,  i,  Ira.  e  bot.  p.  Korona.     <Łd.  fri- 

till:iria> 

Frywoliki,  ów,  blp.  p.  Frywolity. 

Frywolitek,  tka,  Im.  tki  p.  Frywolitka. 

Frywolitka,  i,  Im  I,  Frywolitek  ozdoba  pod  po- 
stacią gwiazdeczki,  kółeczka,  pajączka,  gztjffznczkóuj, 
tuykoiuma  robotą  frywolilową:  Babki  moje  obie  by- 
iy  zatrudnione  wyrabianiem  frywolitek  i  kwa- 
dratów. Orzesz.  <  Fr.  frivolitó  dosł.  =  rzecz 
błaha  > 

Frywolitowy:  Robota  frywolitowa  =  roJoVfca  A:o- 
hieca  z  nici,  bawełny,  złożona  z  kolek  i  pikotów, 
(i  wykonywana  za  pomocą  dziergania,  wiązania: 
Kołnierzyk  P. 

Frywolity,  ów,  blp.,  Frywoliki  rodzaj  delikatnej 
szydełkowej  roboty  kobiecej,  naksziałt  koronki.  <p. 
Fi  y  woli  tka  > 

fFrywolt,  u,  Im.  y,  fFrywolta,  fFrywort  hu- 
lanka, biesiada:  Zamiast  słuehania  słowa  Hożeg^o 
ida  raczej  na  frywołty  do  karczem  na  tańce. 
Brk.     <  Fr.   frivolitó  r:  swawola  > 

fFrywolta,  y,  Im.  y  p.  Frywolt. 

fFrywort,  u,  Im.  y  p.  Frywolt. 

1.  Fryz,  u,  Im.  y  I.  bud.  ozdobny  pas,  idący  po- 
ziomo pod  głównym  gzymsem  budynku,  w  kapitelach 
okiennych,  w  naddrzwiach,  pod  gzymsem  szaf,  po 
ścianach  pokojów.  2.  hut.  szeroki  poprzeczny  ])as 
w  węglu  z  powodu  przepaleniu.  3.  X  mai.  brzeg 
wklęsłości  filunku  w  tablaturze.  4.  a.  Fryza  zdń. 
częió  ornamentacji  pieca  między  korpusem  pieca 
a  gzymsem  górnym  w  postaci  pasa  poziomego,  ka- 
fel szlakowy.     5.    [F.]    brusek  do  ostrzenia,  osełka. 

<Nm.  Frie8> 

2.  Fryz,  a,  Ira.  y,  f  Frez  koń  ciężki,  duży,  po- 
chodzący z  północnych  Niemiec:  Upominek  jak  żmn- 
dzinek,  jak  F.  oraeyja.  Prz.  Bruk  od  stalnej  fry- 
zów nie  krzesany  stopy.  Mick.  Zgr.  KFryzysko. 
<Nm.  Friese^Fryzyjczyk,  koń  fryzyjski  > 

Fryza,  y,  Im.  y  I.  a.  Freza,  [Bryz,  Breza] 
kołnierz  marszczony,  kryza;  zagięcie  u  kołnierza, 
itiała  falbanka    u    czepców    i  kołnierzy    niewieicich. 

2.  sukno   grube:    Pospolita   F.    wełniana.    Krasz. 

3.  [F.  a.  FrezaJ  rodzaj  spódnicy.  4.  eies.  szlak 
ażurowy  (np.  u  dacliu  domku  szwajcarskiego).  5. 
zdń.  p.  I.  Fryz.  Zdr.  Fryzka.  Por.  Bryz.  <Nm. 
[Briso],  Preis(e),  Fr.  frise;  stj^d  też  Bryz  i  Bryż> 

[Fryzant,  a,  Im.  y]  p.  Złocień. 

X  Fryzer,  a,  Im.  rzy  p.  Fryzjer.  Zdr.  X  Fry- 
zerek.     <Fr.  friseur> 

X  Fryzerek,  rka,  im.  rkowie  p    Fryzer. 

X  Fryzerka,  I,  Ira.  I  forma  ż.  od  Fryzer. 

Fryzjer,  a,  Im.  rzy,  x  Fryzer,  X  Fryzownik  ten, 
co  fryzuje,  tref,  strzyże  icłosy,  j^lihroda,  golarz, 
perukarz.  Zdr,  Fryzjerek.     <Fr.  friseur> 

Fryzjerczyk,  a,  Im.  I  uczeń,  praktykant,  termi- 
nator, chłopiec  od  fryzjera. 

Fryzjerek,  rka,  Im.   rkowie    I.   p.  Fryzjer.    2. 

skromny,  nierozgłośny,  kiepski  fryzjer. 

Fryzjerka,  I,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Fryzjer.  2. 
p.  Fryzjerowa.    3.    blm.  p.  Fryzjerstwo. 

Fryz|erowa,  ej,  Im.  e,  Fryzjerka  żona  fryzjera. 

Fryzjerski  crzym.  od  Fryzjer:  Zakład  F.  Re- 
klama zdolności  fryzjersko-golarskich.  Bał. 

Fryzjerstwo,  a,  blm.,  Fryzjerka  zajęcie,  fach 
fryzjera. 

Fryzka,  I,  Im.  I  p.  Fryza. 

f  Fryzie,  ów,  blp.  lek.  rodzaj  wysypki,  in,  pro- 
sówka.    <Nm.  Friesel> 

fFryzIowy  przym.  od  Fryzie. 


Fryzmaszyna,  y,  Im.  y  czeion.  maszryna  do  icie- 
niania,  zbierania  kiegla  czcionek.  <Nm.  Fi"iesiua- 
6chine> 

[Fryzota,  y,  Im.  y]  p.  Fryzura. 

Fryzować,  uje,  owal  I.  a.  [Bryzowaó,  Bryżo- 
waćj  a)  kogo  =■  zamijać,  trefić,  tapirować  mu  włosy. 
b)  co  =  kędzierzawić :  F.  pióra,  włosy.  2.  |F.  a. 
Bryzowaó,  Ryzować]  =  aj  karbować,  fałdować,  b) 
rzeźbić,  ozdabiać  rzeźbą,  c)  wyszywać  w  różne  wzo- 
ry i  obijać  cętkami.  3.  czciou.  ścieniać,  zbierać 
w  grubości  czcionki.  F.  ś.  I.  a.  [Fryzyrować  ś.J 
fryzować  sobie  włosy.  2.  X  (o  włosach)  kręcić  ś., 
wić  ś.,  kędzierzawić  i.    <Fr.  friser> 

Fryzowanie,  a  I.  blm.,  czynność  ez.  Fryzować. 
2.    X  Im.  a  p.  Fryzura. 

Fryzowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fry- 
zować ś. 

Fryzowany  I.  im.  od  Fryzować.  2.  kręcący  &., 
kędzierzawy:  Kapusta  fryzowana.  Węg.  C  =  u7^^s■A;a). 
Sałata  fryzowana.  3.  X  przen.  pełen  afektucji, 
wymuszony:  Słowa  fryzowane.  4.  hut.:  a)  Węgle 
fryzowane  =  7way(jce  z  powodu  przepalenia  szerokie 
poprzeczne  rysy,  zwane  fryzami,  b)  Żelazo  fryzo- 
wane =  cienkie  ielazo  cajniarskie,  pod  Lekkim  mło- 
tem wykuwane,  w  sztahkach  pogiętych. 

X  Fryzowniozek,  czka,  Im.  ozkowie  p.  Fryzow- 
nik. 

Fryzownik,  a,  Im.    cy    I.    x  p.    Fryzjer:    Cała 
trzoda  piżmowników,  fryzowników.  Pilch.  2.  hut. 
Tcuźniak  trudniący    i.  wykuwaniem    drobnego  żelaza 
lekkiemi  młotami  fryszerskiemi    z   ruchem  pośpiesz- 
nym. Zdr.  X  Fryzowniozek. 
Fryzowy  zdń.  pizym.  od  I.  Fryz:  Sztejnsztyk  P. 
[Fryzur,  u.  Im.  yj  p.  Fryzura. 
Fryzura,  y.  Im.  y  I.  a.  x  Fryzowanie,  [Fryzur, 
Fryzota]   piękne    uczesanie  i  ułożenie  włosów,  koa- 
fura:  Starsze  wąsy  od  fryzury.  Prz.  2.   xkędzie 
rzawość:    Włos  martwy,  raz  zaf ryzowany,  długo 
fryzurę   utrzymuje.    Perz.   Zdr.  Fryzurka.     <Fr. 
f  risure  > 

Fryzurka,  i.  Im.   I    I.   p.   Fryzura.    2.   bot.   p. 
Kapusta. 
[Fryzyrować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]   p.  Fryzować. 
X  Fryzysko,  a,  Ira    a  p.  2.  Fryz. 
Ftaleina,    y,    Ira.    y    chem.    związek    powstający 
przez  działanie  jakiegokolwiek  fenolu  na  bezwodnik 
ftalowy.     <Zam.  *naftaleina,  od  Nafta  > 

Ftalowy  chem.:  Kwas  F.  =  kwaa  benzolodwukar- 
bonowy.  Cg  H4(C02  H).>.  Odmiany  izomeryczne:  a) 
Ort  o  f  talów  y;  b)  Metaftalowy  a.  Izo- 
ftalowy  c)  Para  ftalowy  a.  Tereftalo- 
wy.     <  Zam.  *nafta]owy,  od  Nafta > 

Ftanit,  u,  Im.  y,  Łupek  krzemionkowy  gieol. 
skała  pojedyncza,  łupkowa,  złożona  z  kwarcu  zbi- 
tego z  domieszką  gliny,  węgla  i  tlenniku  żelaza, 
używana  na  bruk  i  do  ostrzenia  narzędzi  stalo- 
wych. Odmiana:  Lidyt,  używany  na  kamienie 
probiercze.     <Zaiu    *naftanit,  od  Nafta  > 

IFtyza,  y,  blm.  suchoty,  szczeg.  płucne.  <Gr. 
fthisis> 

IFtyzyk,  a,  Im.  cy  suchotnik.    <Gr.  fthisik6s> 

Fu  tylko  w  wyrażeniu;  Bru  na  bru,  fu  na  fu. 
Prz.  =  jak  ty  mnie ,  tak  ja  tobie ;  wet  za  wet. 
<Dźwn.  > 

[Fuca,  y,  Im.  e.  Fula]  (bryja],  zacierka,  potra- 
wa z  maki  żytniej,  jyraiuchy.  Zdr.  [Fucka].  Por. 
Fiutka,  Fitka,  Fiuk,  Futka.     <Czes.  fuca> 

Fuchsiniec,  ńca.  Im  ńoe  bot.  p.  Ulanki.  <Z  na- 
zwiska Nm.  Fuchs> 

Fuchsja,  I,  Im.  e  bot.  p.  Ulanki.  <Z  nazwiska 
Nm.  Fuchs> 


779 


FUCHTEL 


FUKA 


XFuohtel,  a,    Im.   e    p.  Fukiel.     <Nra.    Fuch- 
tel> 

X  Fuchtelować,  uje,  owal  p.  Fuklować.    <Nm. 

fuchteln> 

X  FuchtelowanJe,  a,   blm.,  czynność  cz.  Fuch- 
telować. 
[Fuoka,  I,  Im.  I]  p.  Fuca. 


[Fucyk,  a,  Im.  j]  gap,  głupiec. 

Fuozeć,  y,  al  I.  [F.]  =  a)  wydawać  glos.  Jaki 
wydaje  płomień,  dyszeć:  Płomień  fucy  (-huczy). 
Kot  fucał  na  djabła.  Fuezy  jako  jeż  z  płonkami. 
Prz.  ( =  sapieć).  b)  wynosić  i.  nad  innych,  pysznić 
i.,  hyć  zarozumiałym,  o)  imiurdzieć  (np.  o  rozkła- 
dającym ś.  ciele).  2.  fszumieć,  huczeć:  Pamięta- 
jąc na  ony  marnotrawne  czasy,  które  iiiczą  po 
głowie,  jako  szurane  lasy.    Biel.   M.     <Dźwn.  > 

[Fuczenie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Fuczeć. 

[Fuczny]  dumny. 

[Fudament,  u,  Im.  y]  p.  Fundament. 

IFuder,  dru,  im.  dry]  p.  [Futer]. 

IFudrować,  uje,  owałj  p.  I.  Futrować. 

[Fudrowanie,   a,  blm.]  czynność  cz.   Fudrować. 

I.  Fuga,  i.  Im.  i  I.  cieś.  i  stoi.  szpara  przez 
kant  deski,  w  którą  wchodzi  wypukłość  deski  dopa- 
sowywanej, in.  nut,  gara;  wog.  rzem.  miejsce 
spojenia  części  pewnej  całości,  bud.  spoina,  s  t  o- 
suga;  szpara,  szczelina:  Oni  śpią,  choć  słońce 
przez  fugi  świeci.  Pot.  2.  kam.  bok  dłuższy  pły- 
ty. 3.  rama  szufladowa  iv  suwaczu  przy  cylindrze 
parowym,  to  machinach    parowych.     <Nm.  Fuge> 

2.  Fuga,  i,  Im.  i  żart.  ucieczka:  Urządzić,  dać 
fugę  (  =  uciec,  szczeg.  z  lekcji).  fFugi  rozpuścić. 
Pot.  (-pójść  w  ucieczkę,  pierzchnąć).  <Łć.  fu- 
ga > 

3.  Fuga,  i,  Im.  i  muz.  utwór,  napisany  według 
icisl jch  przepisów  nauki  o  formach  nu  dwa  przy- 
najmniej głosy  a.  narzędzia,  w  którym  kolejno  wy- 
stępują przewodnik  (dux)  i  towarzysz  (comes) : 
Sławno  są  fugi  Jana  Sebastjana  Bacha.  F.  pro- 
sta, podwójna,  ścisła,  wolna  a.  nieścisła  ,(fuga- 
to),  dwugłosowa,  trzygłosowa  i  t.  d.  <Sr.  Łć. 
fuga  =  polowanie,  bo  głosy  w  fudze  niby  gonią 
jeden  za   drugim  > 

Fugać,  a,  al  ucz.  p.  Fugnąć. 

Fugajza,  y,  Im.  y  mul.  narzędzie  do  fugowania. 
<Nrii.  FUg(e)eisen> 

Fuganek,  nka,  Im.  nki  rodzaj  hehla  do  robienia 
fug.     <Nra.  FQgebank,  Fugebaum> 

Fuganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fugać. 

Fugara,  y.  Im.  y  org.  głos  organu,  pochodzący 
z  piszczałki  cynowej,  w  drugim  a.  trzecim  manuale 
używany.     <Zap.  toż,  co  Fujara  > 

Fugas  nieod.,  X  Fiugas  tylko  w  wyrażeniu:  F. 
chrustas  zrobić  =  wctsc,  zemknąć,  drapnąć,  dać  dra- 
paka. <Niby  Łć.  od  fugere  =  uciekać,  fuga  = 
ucieczka  > 

Fugasa,  y  a.  w  Im.  Fugasy  woj.  mina  polowa. 
<Fr.   fougasse> 

Fugasowy  przym.  od  Fugasa:  Pocisk  F.  (=roz- 
rywający). 

Fugasy,  ów,  blp.  p.  Fugasa. 

Fugato  nieod.  muz.  I.  rz.  ustęp  utworu  muzyczne- 
go w  stylu  fugi  nieścisłej.  2.  przys.  naksztalt  fu- 
gi.    <  Włos.  fugato > 

X  Fugilert,  u.  Im.  y  gaik  na  ptaki,  ptaszamia. 
<Nm.  Vogelherd> 

X  Fugisz,  a.  Im.  e  a.  y  zbieg,  uciekinjer:  Nie- 
sromotno  mi  wyznać,  żeśmy  ś.  odsądzili  żwawo, 
jakby  ostatnie  jakie  fugiszy.  Łoź.  <Z  Łó.  fu- 
gere =  uciekać  > 


Fugnąć,  nie,  nąl,  nied.   Fugać  a.  Fugować  ucł 

uciec  z  lekcji. 

1.  Fugować,  uje,  owal  rzem.  spajać  części  pewne) 
całości  (przez  wbijanie  wypukłości  Jednej  deski 
w  rowek  druglj,  przez  zapychanie  szczelin),  bud. 
testować.     <Nm.  fugen> 

2.  Fugować,  uje,  owal  ucz.  p.  Fugnąć. 

1.  Fugowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  i.  Fugo- 
wać. 2.  Ira.  a  komplet  fug  w  jakimś  miejscu:  Na 
bokach  każdej  deszczki  dwoje  F.  będzie,  przez 
któro  deszczka  z  deszczką  ś.  spoi.  Leop.  3.  -j-anat.: 
F.  kości  =  s/)oyem'e,  szew  prosty,  /;/«</&*  (harmonia). 

2.  Fugowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  2.  Fugować. 
Fugownica,  y,  Ira.   e,  Zlobkownica    maszyna  do 

robienia  żłobków.     <p.  1.  Fuga> 

Fugownik,  a,  Ira.  j  narzędzie  do  wyżłabiania 
rowka  w  grzbiecie  gonta  i  fugi  w  kancie  deski, 
hebel    fugowy. 

Fugowy  przyra.  od  I.  Fuga:  Hebel  F.  p.  Fu- 
gownik. 

Fugówka,  i.  Im.  i  myśl.  strzelba  z  podłuinemi 
rowkami  tocwnątrz   lufy.      <  p.   1.   Fuga> 

Fugszwano,  a,  Im.  e  stoi.   piłka  o   jednej  ręko- 
jeści.    <Nin.  Filgschwanz> 
[Fuira,  y.  Im.  y]  p.  Fujara. 
Fuj!  w.  p.  Fe!:  F.  do  djabła!    <Nm.  pfui!> 
[Fujać,  a,  al]    I.  dąć,  wiać.  2.  rozpraszać,  trwo- 
nić. 
[Fujanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fujać. 
fFujar,  u.  Im.  y]  p.  Filar. 
Fujara,  y,  Im.  y  I.  a.    [Fulara,    Fujera.   Fuira] 
duża  fujurka.  2.  przen.  niedołęga,  safandula,  cym- 
bał, kiep,    ślamazara,    gamoA,    niezdara,    niedojda, 
niedorajda:  Jak  można  było  na  to  pozwolić?  trze- 
ba być  na  to  fujarą.    F.  z  Mościsk.  Prz.  (  =  du- 
reń).     <Rum.  fluera,  przez  Słc.  fujara> 
Fujareczka,  i,  Im.  i  p.   Fujarka. 
Fujarka,  i,  Ira.  i,  Piszczałka    I.  najprostsze  na- 
rzędzie muzyczne  dęte,  dudka:  F.  pastusza.   Fujar- 
ki organowe.  2.  fiz.  rura,  w  której  słup  powietrza 
może  być  wprawiony  w  drgania  podkiżne:    F.  war- 
gowa ( -W  której  prąd  powietrza  wdziera  ś.  przez 
stopę,  roztrąca  ś.    o  wargę    górną    i  częścią  wydo- 
staje ś.  nazewnątrz,  częścią  dostaje  ś.  do  rury  i  za- 
gęszcza zawarty  w  niej  słup  powietrza).    F.    stroi- 
kowa   a.    języczkowa    (  =  w    której    prąd    po- 
wietrza ulega    przerywaniu  przez  działanie  stroika, 
drganiami  sv:e.'iii  otwierającego  i  zamykającego  na- 
przemian  wejście  do   rury).    F.  otwarta  ( =  otwar- 
ta   w    obu    końcach).    F.    zamknięta    (  -  otwarta 
w  Jednym  końcu).  Zdr.  Fujareczka.   <p.  Fujara  > 
Fujarkowy  przym.  od  Fujarka:  Głos  F. 
Fujarostwo,    a,    blm.    niedołęstwo,    niezaradność, 
ślamazurność:    Nieodłączne    od    fujarostwa  dobro 
serce  czuwa    nad   ułatwieniem   interesu  złodzie- 
jom. 

Fujarowy  przyra.  od  Fujara:    Dźwięk  F. 
[Fujawa,  y,  Ira.  y]  zawierucha  śtUeJtna.  Por.  Fu- 
jawica, Kujawa. 

[Fujawica,  y,   Ira.  e]  p.    Chujawioa   i  fChaJa. 
Por.  Fujawa.     <Dźwn.  > 
[Fujera,  y.  Im.  y]  p.  Fujara. 
[Fujnt,  a,  Im.  y]  p.  Funt. 

fFuk,  u,  Ira.  i  i  [F.'\  fukanie,  łajanie,  strofowa- 
nie, wymyślanie:  Pierwej  fuki,  niż  puki.  Pr«. 
<Dźwn.> 

[Fuki]  łiop!,  skoki:  Źrebię  F.  pod  kobyłeJ  Por. 
Fłk.    <  Dźwn.  > 

[Fuka,  i.  Im.  i]  gdera,  sekułnica:  Twoja  matka 
wielka  F.,  będzie  rada,  że  ma  wnuka. 


7A0 


fukać,  a,  al  I.  p.  Fuknąć;  Pan  Chrystus  ucznie 
Bwoje,  że  są  malej  wiary,  fuka.  Białob.  Na  star- 
szego nie  fukaj.  Choć  waszmości  jest  Łukasz, 
lecz  napróżno  ś.  fukasz.  Pol.  Klijentów  swych 
fukał.  Mick.  Ani  groził  kłótnikom  więcej,  ani 
fukał.  Miok.  2.  a.  F.  Ś.  (o  zwierzętach)  brykać, 
wpadać  w  szał,  szaleć,  gzić  i.:  I  gwałt  i  tartas, 
fuka  wieprzy  stado.  Kaczk.  Dla  dzików  nie  mi- 
nął jeszcze  c/as  rui,  saraury  fukają  ś.  jeszcze. 
Kaczk.  3.  (F.l  silnie  dmuchać,  chuchać:  Pociąg 
fukał,  huczał  i  leciał  w  dal.  Sienk.  4.  mysi. 
(o  jeleniach)  gios  wydawać:  Spłoszony  rogacz 
uderza  raciczkami  i  luka.  F.  ś.  I.  p.  Fukać.  2. 
[F.  ś.]  właściicy  świniom,  wolom  glos  wydawać: 
Nie  przebiera  wół  w  trawie,  ani  też  ś.  fuka. 
Por.  Fuknąć.     <Dźwn.  > 

Fukanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fukać:  Przeszło 
stadko  dzików  z  wielkim  hałasem  i  fukaniera. 
Sienk. 

Fukanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.   Fukać  ś. 

fFukawy  p.  Fukliwy. 

X  Fukiel,  kia,  Im.  kle,  X  Fuchtel  j^laz,  uderze- 
nie płazem,  plaga,  wymierzona  szablą  a.  pałaszem. 
<Nm.  Fuchtel  > 

Fukierowy  bot.:  Rośliny  fukierowe  (fouquiereae) 
plemię  rodziny  tamaryszkowatych.  <0d  nazwiska 
Fr.  Fouquier> 

fFukliwie  przys.  od  Fukliwy:  Nie  mówi  F. 
Gors.  J. 

t Fukliwy  i  [Fukliwy],  fFukawy  skłonny  do fu- 
kania,  porywczy,  opryskliwy,  oburkliwy,  gniewliwy, 
hardy;  gniewny,  zaperzony,  srogi:  Nic  nie  znaj- 
dziesz w  nim  tukliwego,  nie  gniewliwego.  Wuj. 
Z  fnkliwą  i  srogą  twarzą    karał  go  o  to.    Wys. 

X  Fuklować,  uje,  owal,  x  Fuchteiować  bić  pia- 
z(m,  plażować:  Maszeruj,  a.  cię  będę  fuklował. 
<p.  Fukiel  > 

X  Fuklowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fuklować. 

Fuknąć,  nie,  nąi,  nied.  Fukać  I.  a.  F.  ś.,  niod. 
Fukać  8.  na  kogo  a.  X  kogo  =  krzyknąć,  ofuknąć 
i.,  oburknąć  ś.,  obruszyć  ś.,  wybuchnąć  gniewem, 
oburzyć  i.,  rzucić  i.  z  gniewu,  zgromić,  złajać: 
Książę  fuknął  ś.:  A  co  mi  u  licha!  Pol.  2.  [F.] 
=  a)  uciec,  umknąć:  O  to  mądry  ptak,  a  jak  go 
mas  złapie,  to  wnet  fuknie  do  dziury,  b)  sko- 
czyć, podskoczyć,  pobiec,  pomknąć,  e)  buchnąć 
płomieniem.  Por.  Fukać.     <Dźwn.> 

Fuknięoie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fuknąć:  Wię- 
cej znaczy  gospodarza  F.,  niż  gospodyni  puknię- 
cie. Prz. 

Fuknięcie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fuknąć  ś. 

Fukoid,  u,  lin.  y  nazwa  niektórych  odcisków  roś- 
linnych, znajdowanych  już  to  wierzchnich  pokładach 
azoiczitych,  w  huronie,  a  należących  do  wodorostów 
morskich  skórzastych  czyli  morszczyn.  <  Now. 
z  Gr.  fykos  =  trawa  morska-|-eides  =  - kształtny  > 

Fukoidowy  zawierający  odciski  fukoidów:  Piasko- 
wiec F. 

Fuks,  a,  Im.  y  I.  [F.]  koń  lisiej  barwy.  2. 
(w  szkołach)  nowicjusz,  fryc.  3.  bil.  nie  zapowie- 
dziane, przypadkowe  zrobienie  bili  inaczej,  niż  ś. 
zamierzało.  4.  rura  kominowa.  5.  hut.  spadek 
przy  zetknięciu  ś.  pieca  płomiennego  z  kominem,  któ- 
redy  żużle  spływają.  6.  zool.  (vanessa  polychlo- 
ros,  yanessa  urticae)  7?iotyl  dzienny.  [Fuksem] 
przys.  przypadkiem,  trafem,  przez  zbieg  okoliczjw- 
ści,  mimowolnie,  niechcący;  potajemnie,  podstępnie, 
bez  pozwolenia:  Wykręcił  ś.  jakoś  fuksem  z  am- 
barasu. Fuksem  przejść  z  klasy  do  klasy 
(  =  przejść  piecem,    niezasłużenie),     <Nm.   Fuchs 


FUMARYNA 

[Fuksem]  p.  Fuks. 

Fuksja,  I,  Im.  e  bot.  p.  Ulankl.  Zdr.  Fuksyjka. 
<0d  nazwiska  botanika  Nm.  Fuchs > 

Fuksowy  bil.  przym.  od  Fuks:  Gra  faksować 
bez  zamawiania,  zapowiadania,  co  i  jak  ś.  zrobi. 

Fuksyjka,  i,  Im.  i  p.  Fuksja:  Już  biały  dzień 
zaglądał  do  izdebki  przez  gieranje  i  fuksyjki. 
Bał. 

Fuksyna,  y,  blm.  chem.  chlorowodan  rozaniliny^ 
barwnik  anilinowy  czerwony,  CjoH^oN,  CL  <Nm. 
Fuchsin> 

[Ful  nieod.]  I.  pełny:  Skorupka  F.  pieniandzy. 
Muca  je  F.  wszy.  2.  pełno:  F.  ludzi.  <Dniu. 
fuli  (  =  Nm.  volI)  =  pełny,  pełno  > 

Fular,  u  I.  blm.  lekka  tkanina  jedwabna.  2. 
Im.  y  chustka  z  tej  tkaniny.      <Fr.  toulard> 

IFulara,  y,  Im.  y]  p.  Fujara.  Zdr.  [Fularka]. 

[Fularka,  I,  Im.  IJ  p.  Fulara. 

Fularowy  przym.  od  Fular:   Chustka  fularowa. 

[Fularys,  u,  Im.  y]  p.  Pugilares. 

X  Fularz,  a,  Im.  e  gór.  p.  Folarz. 

Fulguryt,  u,  Im.  y  I.  min.  p.  Piorunowiec.  2. 
rodzaj  materjału  wybuchowego.  <  Z  Łć.  fulgur  =■ 
piorun  > 

X  Fuljarz,  a,  Im.  e  p.  Narażacz. 

Fulminaoja,  I,  Im.  e  I.  (o  złocie,  srebrze  a.  pro- 
chu) I.  łoskot,  szczęk,  brzęk;  trzask.  2.  wygłasza- 
nie kląttmj  kościelnej,  wyklinanie.  <Łć.  fulmina- 
tio> 

X  Fulmlnant,  a,  Im.  cl  ten,  co  piorunuje,  fuka, 
gromi,  łaje.  Łoź.  <Łć.  fulminans,  2  pp.  fulmi- 
nantis  > 

X  Fulminować,  uje,  owal  piorunować,  powstawać 
na  kogo,  fukać,  gromić,  łajać:  Wyliczywszy  złe 
kacerze,  fulminuje  na  nich  szczerze.  ICoeh.  Pa- 
trzał on  na  to  zgorszenie,  martwił  ś.,  fulmino- 
wał  z  ambony.  Chodź.     <Łć.  fuhuinare> 

X  Fulminowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fulmi- 
nować. 

fFultrować,  U]e,  OWaI  nastawać,  nacierać.  <Nm. 
foItern  =  męczyć,  katować > 

tFultrowanie,a,  blm.,  czynność  cz.  Fultrować. 

i.  [Fula,  y,  Ira.  y]  p.  Fuca. 

2.  [Fula,  y,  Ira.  y]  człowiek  głupkowaty  a.  nie- 
zgrabny. 

Fum,  u,  Im.  y  I.  ■'cdym,  wyziew,  para:  Fumy  do 
głowy  z  picia  biją.  Troć.  2.  fpacłmidło,  perfu- 
my, kosmetyk.  3.  X  w  Im.  udawanie,  zmyślanie, 
blaga,  durzenie,  bałamucenie,  mydlenie  oczu,  sypa- 
nie piasku  w  oczy:  Na  coś  tej  niebodze  takie  fu- 
my puścił,  bo  wiem,  że  ś.  z  nią  nie  ożenisz?  L. 
4.  i  w  Im.  Fumy,  ów,  a.  Fuma  pretensjonalne 
uroszczenie,  próżność,  zarozumiałość,  nadęlość,  gry- 
masy, duma,  pycha:  W  niższych  podłość  bez 
miary,  w  wyższych  F.  bez  granic.  Zabł.  Mieć 
fumy  w  głowie.  Głowę  fumami  napełnił.  Troć. 
Zdr.  fFumik.     <Łć.  fumus> 

Fuma,  y,  blm.  p.  Fum:  Elegancja  wielka,  P. 
wielka,  większa  nawet,  niż  dochody.  Fred.  A. 
<p.  Fum> 

Fumarola,  i.  Im.  e  icyplyw  z  ziemi  pai-y  wodnej 
czystej  a.  pomieszanej  z  innemi  parami  i  gazami. 

Fumarowy  chem.:  Kwas  F.  =  kwas  etylenodwu- 
karbonowy,  izomeryczny  (stereoizomeryczny)  z  ma- 
leinowym.  <0d  Now.  niby  Łć.  nazwy  rośliny 
fumaria> 

Fumaryna,  y,  blm.  apt.  gorzka  substancja  z  rzę- 
du alkaloidów,  otrzymywana  z  dymnicy  lekarskiej. 
<p.  FuBiargwy> 


7&1 


FUMEL 


FDNDOWT 


Fumel,  mfa,   ]m.  mle   I.   oieś.    p.   Cieślica.    2. 

6/IU9.  dreicienkó  do  gładzenia  pode.<ziL\>i,  in.  jj;  ;i- 
lant.     <Nm.  Fumel(holz)  a.  Fieiuel(liolz)> 

X  Fumet,  u,  Ira.  y  kuch.  przyprawa  łrujiowa  do 
buropatwy.     <Fr.  fumet  > 

X  Fumełowy  przym.  od  Fumet:  Oiasta  fume- 
towe.  Lekar. 

X  Fumigacja,  i,  blm.  kadzenie,  okadzanie.  <Z  Łć. 
fumigare  =  kadzić  > 

fFumlk,  u,  Ira.  I  p.  Fum:  Rozkosz  z  paehnią,- 
cych  furaików  tłusto  zaczynionych  1  woniejąeycli 
potraw.   Petr.     <ŁÓ.  fuinus  =  zapach  > 

Fumoar,  u,  Im.  y  p.  Fiumoar:  Chodźmy  do  fumoa- 
ru,  tam  będzie  nam  wygodniej.  Es.  <Fr.  fumoir> 

Funcik,  a,  Im.  I  I.  p.  Funt:  a)  Kupiłam  F 
mięsa,  b)  Stare  kroniki  poszły  na  funciici.  Kras. 
Z  epigramatu  mego  zrobiła  F.  do  tabaki.  L.  2. 
w  Im.  myśl.  zwitki  papierowe  w  kształcie  lejku, 
z  kawałkiem  mięsa  wewnątrz,  posmarowane  lepem, 
służące  do  zwabiania  wron.     <  p.  Funt> 

Funcina,  y,  lin.  y  Uchy,  godny  politowania  funt: 
Kupiłam  funcinę  mięsa,  ale  co  to  znaczy! 

Funda,  y,  Im.  y  rub.,  Fundacja  fundowanie 
(szczeg.  napojów),  traktowanie,  tra'ctament,  często- 
wanie, podejmowanie,  ugoszczenie,  raczenie,  poczę- 
stunek, wyprawienie  uczty,  biesitdy  (szczeg.  w  miej- 
scu publi-znjm):  Wyprawił  nam  iuudc.  < Skró- 
cone z  Łó.  fundatio> 

X  Funda,  y.  Im.  y  p.  Fundowy:  Do  fundy  pa- 
niska nie  wsadza.  Goni.     <p.  Fundowy  > 

•j- Funda,  y.  Im.  y  proca:  (Dawid)  przy  konop- 
Dpj    zabił    Goljata  fundzie.    Pot.      <Ł6.  funda > 

Fundacja,  I,  Im.  e  I.  ufundowanie  swoim  kosztem, 
zaloienie,  zbudoiuanie,  wzniesienie:  F.  szkoły,  ko- 
ścioła, klasztoru.  F.  miasta.  L.  2.  zapis,  legat, 
nadanie,  ofiara,  przekaz:  F.  na  ołtarz.  3.  zafcład 
ufundowany:  F.  Kazimierzowska  nie  ze  wszyst- 
kim zginęła.  Szuj.  4.  p.  Funda:  Zdrowie  tego,  co 
F.  jego.  Prz.  5.  [F.]  mienie,  substancja:  Wszystka 
twoja  fundacyja  wiśnok  ruciany.  <Ł6.  fundatio> 

Fundacyjny  przym.  od  Fundacja:   Dokument  F. 

Fundament,  u.  Im.  a  a.  y,  fowie,  [Fudament, 
Felementj  I.  podstawa  kamienna  a.  ceglana  budynku, 
podwalina,  posada:  Fundamenta  zakładać,  kopać! 
Burzyć  do  fundamentów.  Przen.:  Tyś  F.  założył 
nieobeszłej  ziemi.  Kochan.  Przyszywać  podeszwo 
do  pasa,  stanowi^ieego  F.  fFundamentowic  a. 
założenia.  Psałterz  r.  1535.  X  Z  fundamentu  a. 
Xz  fundamentem  =  ot/ /undamen^w,  zupełnie,  cał- 
kiem: Zamek  z  fundamentu  zbudował.  Chwal.  2. 
przen.  grunt,  podstawa,  opora,  podpora,  zasada, 
przyczyna,  racja,  moc:  Sprawiedliwość  jest  funda- 
mentiMn  tronu.  Nie  jest  ono  jednak  wymyślone 
bez  fundamentu.  Sniad.  Uczyniłem  to  na  funda- 
mencie danej  mi  mocy.  L.  3.  x  dowód,  argu- 
ment, w  Im.  dane:  Z  mocnych  fundamentów  mo- 
że być  wierzono,  iż  duszii  jego  błogosławiona. 
Wys.  4.  [F.]  =  a)  omowa,  b)  odpowiedzialno-: 
^a  moim  fundamencie,  na  moim  obowiiizku  było 
i)ołożone,  abym  was  do  siebie  przyłączył.  5.  druk. 
blat  na  maszynie  drukarskiej,  na  któri/  zswca  ś. 
formę,  mającą    i.  odbijać.      <  Łć.    fundauuMitum  > 

Fundamentalnie  przys.  od  Fundamentalny, 

Fundamentalność,  i,  blm.  rz.  od  Fundamentalny. 

Fundamentalny  I.  a.  X  Fundamentny  zbudowany 
VII  mocnym  fundamencie  a.  za  fundametU  służący, 
gruntowny,  trwały,  silny,  mocny,  dobrze  zbudowani/: 
Omach  F.  Podstawa  fiindaiueiitalna.  Przen.  żart.: 
Wolałbym  zjeść  coś  fiiudamentalniejszego  (=po- 
silniejszego).  2.  zasadniczy,  podstawowi/,  główni/, 
kiirdyiifilni/:  Dowód  F.  Prawa  fundamentalne.  3. 
astr,:  (jiwiuzdy   fund;i mentalno  ==  mające  położenie 


na  niebie  jak  najdokładniej  oznaczone,  tak,  te  do 
nich  })oiożenie  innych  ciał  niebieskich  odnosić  można. 

4.  mat.  p.  Podstawowy.     <Łć.    fundamentalis  > 
X  Fundamentnie  przys.  od   Fundamentny:    Ra- 
tusz F,  zbudowany.  Jun.     <p.  Fundament> 

X  Fundame.ntny  p.  Fundamentalny. 

X  Fundamentowy  przym.  od  Fundament. 

FundatarjUSZ,  a,  Im.  e  dzierżący  nieruchomoió 
z  czyjegoś  nadania,  lennik:  Odbiera  trybut  od  fun- 
datarjuszów  stolicy  papieskiej.  Od.  <ńr.  Łó. 
fundatarius> 

Fundator,  a,  Im.  rzy  a.  owie,  fFundownik  I. 
założyciel;  nadawca:  Bolesław  Chrobry  był  naro- 
du polskiego  fundatorem.  Nar.  F.  zakonu.  Troć. 
F.  kościoła  (=  kolator).  2.  urządzający  fundę. 
<Łć.  fundator  > 

Fundatorka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Fundator. 

FundatorskI  przym.  od  Fundator. 

Fundatorstwo,  a,  blm,  fundowanie,  zakładanie: 
Zasługa  fundatorstwa. 

fFundcul,  u,  Im.  e  p.  Funtowizna.  Herb.  <Nni. 
Pfundzoll  > 

Fundować,  uje,  owal,  [Fondować]  I.  zakładać, 
budować,  szczeg.  swoim  kosztem;  dać  początek  cze- 
mu: Funduję  miasto,  zamek,  wieżę.  L.  Krakus 
Kraków  fundował.  Troć.  F.  klasztor,  szkołę, 
szpital,  kościół.  Nowfj  gałq,ź  Cholewitów  fundo- 
wał. Krasz.  Chodkiewicz  w  Bychowie  kanoniki 
zakonne  fundował.  Birk.  Przen.:  f  F.  na  ledzie. 
Prz.  (  — opierać  coś  na  niepewnych  podstawach,  bu- 
dować zamki  na  lodzie).  2.  X  otwierać,  rozpoczy- 
nać: Marszałek  nie  fundować  swojej  juryzdykcji. 
T.  K.  Wojewoda  wileński  chce  gwałtem  trybu- 
nał F.  3.  X  co  na  czym  =  o/;ieraó,  zasadzać,  grun- 
tować, zakładać,  pokładać:  Naukę  fundował  na 
mniemanych  cudach.  Troć.  4.  X  zaopatrywać 
w  fundusze,  obdarzać,  nadawać,  robić  legaty,  prze- 
kazywać, zapisywać  na  rzecz  czyją,  ofiarę  składać, 
zaopatrywać,  sprawiać:  Fundował  suknie  na  ubo- 
gich. Star.  Bratowa  mi  fundowała  bieliznę.  Rzew. 

5.  toyprawiać  fnnili^,:  Gryzł  jej  orzechy,  fundował 
hu.^tawkę  i  kupował  pomarańcze.  Bał.  6.  [F.] 
robić,  urządzać:  Co  to  za  cie.śle  te  progi  fundo- 
wały? Przen.:  Bodaj  ten  człek  nie  żył,  bodaj  nie 
wiekował,  co  on  to  kochanie  na  świecie  fundo- 
wał. fF.  Ś.  I.  osiadać,  osiedlać  i.,  sadowić  ś.:  Od 
chwały  Bożej  patrjarchowie  zaczynali,  gdziekol- 
wiek ś.  fundowali.  Skar.  2.  na  azy m  =  opierać  i., 
zasadzać  ś.:  Fundował  ś.  na  Pańskiej  obietnicy. 
Troć.  3.  i  [F.  Ś.J  w  eQ  =  zaopatrywać  i.,  sprawiać 
sobie,  gromadzić  za/ms:  Ostrożni  będąc,  we  wszyst- 
ko k.  funduj.^.  Falib.  Podczas  wojny  najbar- 
dziej ś.  w  przyjaciół  F.  trzeba.  Boh.  Zwierz, 
ptak  i  ryba  i  robak  wszelaki  staraniem  swoim 
żywność  opatruje,  i  mrówka  biedna  z  lata  ś. 
funduje.  Stup.  [Pan  nikiedy  ś.  nie  fundował 
w  dużo  chudoby  robotnej].  4.  zabezpieczać  i., 
umacniać  i.:  F.  ś.  na  państwie.  5.  [F.  ś.]  trzy- 
ma'' ś.  mocno  (np.  o  moście).     <Łć.  fiindare> 

Fundowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fundować. 

X  Fundowanie  sie,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fun- 
dować ś. :  Bodło  aotkliwie  gubernatora  owo  F. 
h.  w  chłopy,  liol. 

Fundowany  dochód,  ekon.  =płynący  z  majątku  a. 
kapitału.  Dochód  niefundowany  =p^ynqcv  z  pracy. 

t  Fundowniczka,  j,  Im.  i  forma  ż.  od  Fundo- 
wnik  :  Marję  jeden  święty  fundowniczka  wszyst- 
kich kościołów  na  ziemi  zowie.  Skar. 

fFundownik,  a.  Im  cy  p.  Fundator:  Romulus 
F.  miasta  Rzymu.   Mjicz. 

X  Fundowy:  Wieża  U\ndowii- więzienie  ki~ymi- 
nalne,  in.    X  funda:    Skończy  ś.  na  wieży  lun- 


7k-y'. 


FDNDUM 

(łowej,  z  którei  "Wołodkowicz  uciecze.  Chodź. 
<,h(\  luailus  =  ttno;  więzienie  i  a  fundo  w  daw- 
nej Polsce  dosł.  =  na  dnie  (wieiy)> 

Fundum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  \,  podstawa,  pod- 
pora, fundament:  A  ta  pieśń  na  F.  wiary  aniel- 
elciego  pełna  jęku.  Slow.  2.  [F.]  =  a)  główny 
pomiędzy  kilku  folwarkami:  Dotą,a  jedyna  trudnośd 
jest  o  F.  dworskie;  raani  już  orojekt  zamiany: 
F.  wynagrodzić  ziemif^.  Mick.  b)  miejsce,  gdzie 
stoi  a.  stai  dom    mieszkalny. 

Fundusik,  u,  Im.  I  p.  Fundusz:  "Wyturaanió  od 
brata  szlachcica  ostatni  F.    Dzierż. 

Fundusz,  u,  Im.  e  I.  zasób  pieniężny,  kapitał 
(szczeg.  na  pokrywanie  specjalnych  wydatków), 
irodki  pienięine:  F.  iehizny  -  kapitał  nienaruszal- 
ny. F.  umorzeń  ^przeznaczony  do  regularnej  i  trwa- 
lej spłaty  długów  rządowych.  Fundusze  na  to  nie 
pozwalają.  Woj.:  Biuro  funduszów.  2.  fundacja, 
legat,  nadanie,  ofiara,  zapis:  Pienij^dze  na  i'ozmai- 
te  fundusze  wydawali.  Roi.  Postanawia  wymu- 
rować koSJciół  i  uczynić  F.  na  tym  miejscu. 
Chodź.  Być,  zostawać  na  funduszu.  Sł.  wił. 
(■=mieć  utrzymanie  z  czyjegoś  legatu).  3.  zaba- 
wianie i.  czyim  kosztem:  Aż  mi  ś.  spać  odechcia- 
ło, niechno  przyjdzie  do  nas,  będziemy  mieli  F. 
wyborny!  Skarb.  Brać  kogo  na  F.  =  drwić,  kpić 
z  kogo;  mydlić  oczy,  łudzić:  Wzięła  go  na  F.  i  po- 
stanowiła przynajmniej  nim  ś.  ubawić.  Krasz. 
4.  (F.]  =  a)  budowa  Jakiegoś  głównego  budynku, 
fundacja,  b)  miejsce,  na  którym  ma  stanąć  jakaś 
budowla  główna.  Zar.  Fundusik.  Por.  Fundum. 
<Łć.  fundus> 

Funduszowy  przym.  od  Fundusz:  I.  x  Domy 
funduszowe  =  przytuiki  dla  biednych  uczniów.  2. 
[Pole  funduszowe]  =poZe  plebańskie. 

[Fundytus]  I.  l  t*  gruntu,  zupełnie,  całkiem, 
doszczętnie:  Chałupa  F.  spustoszała.  Miasto  F. 
spaliła,  atakując.  Kol.  2.  fundamentalnie:  Zro- 
bił to  F.  Por.  Do  fondytu.     <Łć.  funditus> 

X  Funechoreografja,  i,  blm.  sztuka  tańczenia  na 
linie.  <Now.  z  Łć.  funis  =  Ilna-f-Gr.  choreia=t 
taniec -|-graffa=  -pi8> 

XFungowaĆ,  uje,  owal  sprawować  urząd,  wy- 
pełniać obowiązki:  Fungujf  jako  poseł  królewski. 
Szuj.     <Łó.  fungi> 

XFungowanie,  a,  blm.,  oiynnośó  cz.  Fungo- 
wać. 

Funkcja,  I,  Ira.  e  I.  gprawa  taiatwiania,  działa- 
nie, czynność,  obowiązek,  powiiinoió,  przeznaczenie, 
rola,  zajęcie,  zatrudnienie,  pcada,  sluiba,  miejsce, 
urząd  (daw.  podrzędwi):  Stróż  nasz  wiernie  speł- 
nia swoje  funkcje.  Człowiek  ten  spełnia  przy 
mnie  funkcję  sekretarza.  2.  bot.  p.  ślubojawka. 
3.  fil.  =  a)  stalą  zależność  znuan  Jednej  rzeczy  od 
zmian  drugiej,  stosunek  czegoś  uwarunkowanego  do 
czegoś  warunkującego,  b)  kategorja  zjawisk  stale 
zależna  to  swoiin  powstawaniu,  trwaniu  i  zmianach 
od  Jakichś  odpowiednio  zmiennych  warunków:  Zja- 
wiska psychiczne  są  funkcją  warunków  fizycz- 
nych a.  organicznycłi.  4.  X  fizj.  czynność,  dzia- 
łanie, sprawa.  5.  mat.  ilość  zmieniająca  ś.  w  za- 
leiności  od  innej  a.  innych,  ilość  zmienna  zależna: 
F.  jednej  zmiennej,  wielu  zmiennych,  ciągła, 
przerywana  a.  nieciągła,  elementarna,  złożona, 
zawikłana  a.  niewyraźna.  Teorja  funkcji.  Zdr. 
Funkcyjka.     <Łć.  functio> 

Funkcjonalny  przym.  od  Funkcja  I.  fil.  czynno- 
ściowy: Stosunek  F.  Związek  F.  Zależność  funk- 
cjonalna.   2.  mat.  p.  Funkcyjny. 

Funkcjonarjusz,  a,  Im.  e  pracownik,  urzędnik, 
ofcjalista,  ajent,  organ:  Gorliwy  F.  instytucji. 
<Złacińszczeaie  Fr.  fonctionaaire> 


FURA 

Funkcjonować,  uje,  cwał  pełnić  funkcję,  działać, 
być  czynnym,  sprawować  obowiązki:  Maszyna  funk- 
cjonuje (bidzie,  Jest  tv  ruchu).  Mózg  Napoleona, 
funkcjonował  z  nadzwyczajną  energją.  Arjanie,, 
nie  objęci  przywilejem,  nie  ulegali  proskrypcji, 
funkcjonowali  najspokojniej.  Roi.  <Złacii'iszcze- 
nie  Fr.  foncti()nner> 

Funkcjonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Funkcjo- 
nować. 

Funkcyjka,  I,  Im.  I  p.  Funkcja:  Wynajdę  do- 
chodną  dla  ciebie  funkcyjkę.  L. 

Funkcyjny,  Funkcjonalny  mat.  przym.  od  Funk- 
cja: Wyznacznik  F.  Równanie  funkcyjne.  Za- 
leżność funkcyjna. 

Funt,  a,  Im.  y,  [Font,  Funt,  Fujnt,  Punt,  PyntJ 
\.  Jednostka  wagi,  przyjęta  w  wielu  krajach:  F.  no- 
wopolski  a.  warszawski  =  405,304  grama.  F. 
rosyjski  =>  409,5115  grama.  F.  celny,  niemiecki 
a.  metryczny  =  pół  kilograma.  F.  kupieckie  J/2  ^«- 
tom.  F.  aptekarski  -24  łutom.  Lepszy  F.  złota,  niż 
centnar  ołowiu.  Prz.  To  funta  kłaków  nie  warto. 
Sprzedać  papier  na  funty  ( =  na  makulaturę). 
Przeu.:  Już  na  świecie  nie  będzie  dobrze,  kiedy 
chłop  poznał  F.,  a  Żyd  grunt.  Prz.  (-handel).  2. 
gwicht  funtowy:  Na  obietnicę  funtów  nie  kładą. 
Mącz.  3.  y^ paczka  funtowa,  trąbka,  tutka  papiero- 
wa, kozubka:  Widziałem  pisma  twoje  przeformo- 
wane  na  funty  do  pieprzu.  4.  przen.:  Funtami  = 
objicie.  Zekpać  kogo  na  funty,  a.  kłamie  na  fun- 
ty =  srodze,  bez  litości,  wielce,  bardzo.  5.  a.  F. 
Sterling,  F.  SZterling  moneta  angielska -przeszła 
40  złp.  6.  i  talent  (moneta,):  Winien  10,000  fun- 
tów. Leop.  7.  t2  pp.  u  dar  wrodzony,  zdolność, 
talent:  Używaj  funtu,  który  ci  Bóg  dał.  Troć. 
8.  myśl.:  F.  da.e  =  uderzyć  kurdelasem:  Dał  mu 
trzy  funty.  Zdr.  Funcik.  <Nm.  Pfund,  z  Łó. 
pondus  =  waga> 

Funtal,  a,  Im.  e  jednostka  sił,  siła,  która  masie 
Jednego  funta  angielskiego  nadaje  w  ciągu  sekundy 
prędkość  jednej  stopy  na  sekundę.    <Z  Nm.  Pfund  > 

fFuntana,  y,  liu.  y  p.  Fontana. 

[Funtas,  a,  Im.  y]  klak  z  pakuł  do  przybicia  na- 
boju to  strzelbie.     <  ?  > 

X  Funtazik,  a,  Im.  I  p.  Fontaź. 

tFuntcol,  u,  Im.  e  p.  Funtowizna:  F.  gdański. 
Paw.     <Nm.  Pfundzoll> 

fFuntcol,  u,  Im.  y  p.  Funtowizna:  F.  Gdań- 
szczanom odjęto.  Groch.     <p.  Funtcol> 

fFuntomcei,  u,  Im.  e  p.  Funtowizna.  Herb. 
<Nm.  Pfun(lzoll> 

Funtowizna,  y.  Im.  y,  fFuntcol,  fFundouf,  fFunt- 
col, f-Funtomcel  opłata  morska  za  towary,  cło 
portowe.     <p.  Funt> 

X  Funtowny  p.  Funtowy.   L. 

Funtowy  I.  a.  x  Funtowny  przym.  od  Funt:  a) 
Funtowe  części  abo  gwichty  różno  kupieckiego 
funtu.  Kn.  b)  funt  ważący:  Gwicht  F.  Świeca 
funtowa.  Wata  funtowa  (-której  arkusz  loaży 
funt).  Ciasto  funtowe  (  =  na  funty  sprzedawane). 
Przen.:  Podeszew  funtowa  =  ciężka,  gruba.  2. 
garb.:  Skóra  funtowa  p.  Skóra.  3.  zool.:  Bekas 
F.  p.  I.  Dubelt. 

Fuhtówka,  I,  Im.  I  bot.  i.  nazwa  odmiany  psian- 
ki  karłofa  i  Jej  bulw.  2.  [F.J  grusza  zwyczajna 
a.  Jej  owoc.     <0d  Funt> 

Funtstopa,  y,  Im.  y,  Stopofunt  Jednostka  pracy 
mechanicznej,  praca  potrzebna  do  podniesienia  je- 
dnego funta  na  wysokość  jednej  stopy.  <  Nm. 
Pfund -f  Stopa  > 

[Funt,  a,  Im.  y]  p.  Funt. 

I.  Fura,  y,  Im.  y,  f  Fora,  f  Fora  I.  a.  [Fora, 
Fora]    wóz,  furmanka    do   przewożenia    ciężarów: 


783 


FURA 

Naj.-ić  furę  do  przewożenia  rzeczy.  2.  ilość  cze- 
goś, mieszcząca  i.  na  furze:  F.  drzewa.  Kupił 
dwie  fury  siana.  Do  stu  tysięcy  fur  beczek 
djabłów!  3.  przen.  kupa,  mnóstwo:  "Wymiotła  ca- 
łą furę  śmieci.  U  ciebie  dzieci  F.  Krasz.  4. 
f  ciężar,  brzemię.  Pot.  Przen.:  Dopnę  konsulatu 
fury.  Cłir.  Giną,  i  szlaclita  i  senatorowie,  nie  uj- 
dzie żaden  naznaczonej  fury.  Clir.  5.  f przewóz, 
transport,  przewiezienie:  Od  bliższej  fury  mniej 
nifli  od  dalszej  płacą.  Troe.  6.  fmyto  od  wozu 
na  horzyśi  furmana.  7.  ■\raz:  Dosyó  na  tę  furę. 
Panie  Jezu,  gdy  z  nieba  drugą  przyjdziesz  furą... 
Pot.  Tą  furą  zamknie  ś.  i  skończy  ta  wojna. 
Piotr.  8.  myśl.:  Ostatnia  F.  =  ostatnie  przypuszcze- 
nie psa  do  suki.  Zdr.  Furlia,  Fureczita.  <Nm. 
Fuhre> 

2.  Fura,  y,  Im.  y  rodzaj  stroju  kobiecego  (t): 
Dziewice  w  furach,  tunikach,  w  zgrabnych  ka- 
nakach i  bogatych  szpencerach.  And.    <?> 

X  Furać,  a,  al  p.  Frunąć. 

Furan,  u,  blm.,  Furfuran  chera.  związek  z  bu- 
dową zamkniętą,  przypominającą  benzol,  G^  H4  O. 
<Z  Łó.  furf'ur  =  otręby  > 

X  Furanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Furać. 

XFurazjerka,  I,  Ira.  i  p.  Furażerka:  F.  z  ob- 
wódką na  trzy  cale.  T.  K. 

Furaż,  u,  blm.  I.  pasza  dla  koni  wojskowych.  2. 
zaopatrzenie  ś.  w  paszę,  furaiowanie.  3.  [F.  a. 
Futrasz,  Futraś,  Futeraż]  żywnoió,  pasza  dla  by- 
dła, obrok.  Por.  Futer,  Futrunek.  <Fr.  fourra- 
ge> 

Furaźer,  a,  Ira.  owie,  X  Furażjer  żołnierz,  zaj- 
mującij  ś.  furaiowaniem.     <Fr.  fourrageur> 

Furażerka ,  i,  Im.  i,  X  Furazjerka,  I  Furażka 
czapka  wojskowa  bez  daszka:  Sięgnął  niedbale  do 
furażerki  i  bąknął:  pochwalony.  Bał.  Zdjąwszy 
furażerkę,  raówHem  Zdrowaś  Marja.  Krasiń. 
<0d  Furażer> 

Furażerówka,  I,  Im.  1  I.  zbieranie  fur aiu,  fura- 
iowanie. 2.  przen.  szukanie  przygód,  zdobywanie 
doświadczenia:  Dwuch  młodszyt-h  synów  wypra- 
wiła w  świat  na  kawalerską  furażerówkę.  Byk. 

Furażerski  inzym.  od  Furażer.  L. 

X  Furażjer,  a,  Im.  owie  p.  Furażer. 

I  Furażka,  i,  Im.  i  p.  Furażerka. 

Furażować,  uje,  owal  I.  a.  F.  ś.  zbierać  furai, 
starać  ś.  o  furaż.    2.  zł.  kraść.   <Fr.  fourrager> 

Furażowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Furażować: 
Rozeszła  ś.  armja  na  F.  Mick. 

Furażowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Fu- 
rażować ś. :  Przyljywają  do  tej  wsi  dla  furażo- 
wania   ś.  Badz. 

Furażowy  przym.  od  Furaż:  Furażowe  pienią- 
dze brali  szwadroniści  co  miesiąc  na  swoje  szwa- 
drony. Ochoć. 

Furbeczkować,  uje,  cwał  wołać  „do  stu  tysięcy 
fur  beczek,'^  kląć,  przeklinać:  Nie  furbeczkuj  tak 
głośno.  Wilcz.     < Fura-]- Beczka > 

Furbeozkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Furbecz- 
kować. 

Furo  lany  przym.  od  Furta;  Fóroiany. 

[Furoicki,  okiego,  Im.  coy]    człowiek  [okrzętnyj. 

Furozeć,  y,  al  I.  p.  Furknąć:  Miecz  furczy. 
Kon.  Chorągwie  furczały  złowrogo.  [Leci  kula, 
jaze  furcy.  Fryga  kamieńmi,  aze  furcyj.  2.  [F.] 
=  a)  lecieć  prędko;  latać  na  skrzydłach,  fruwać,  b) 
parskać  (por.  Furkać).  3.  lek.  (o  oskrzelach)  toy- 
dawać  właściwy  głos  ckroboczący,  słyszany  przy  toy- 
shi  -hiwaniu  płuc.      <Dźwn.> 

Furczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Furozeć. 


FT7TWATKA 

Furda,  y.  Im.  y  I.  rzecz  malej  wagi,  fraszka, 
bagatela,  drobnostka,  głupstwo:  F.  dla  mnie  od  ra- 
zu dziesięciu  położyć.  2.  X  Furdy  burdy  a. 
X  Furdy  furdy ,  x  Furdybaszkl  hałas ,  tartas , 
awantury,  brewerje  (które  robi  pijany).  <Może 
Rum.  furda  -  włosie,  sierść  do  wypychania,  por.: 
rzecz  nie  warta  funta  kłaków  > 

[Furdament,  u.  Im.  y]  p.  Firmament. 

X  Furdybaszkl,  szek,  blp.  p.  Furda.  L. 

Furdyga,  i,  lia.  i  I.  [F.]  areszt  policyjny,  koza: 
Po  nocy  hałasować  zalrazano,  proszę  ze  mną  na 
Chorążczyznę  do  furdygi.  2.  wog.  zamknięcie, 
karcer:  Bywało  ojciec  na  pokutę  osadzi  go  w  fur- 
dydze.  Rzew.  <Może  przerobione  z  kordygarda> 

[Furdygal,  a,  Im.  y]  p.  Furdygala. 

[Furdygała,  y,  Im.  y,  Furdygal]  człowiek  nie- 
spokojny, zuchwały,  wichrzyciel;  człowiek  lekko- 
myślny, roztrzepaniec.     <  p.   Fordygał> 

Furdyment,  u.  Im.  y,  fFordyment  blacha  na 
główni  pałasza  a.  szpady,  kaptur  u  rękojeści,  gar- 
da: Klinga  prawdziwa  turecka,  ale  osada  i  F. 
nasz.  Chodź.  Przen.:  Tatarskie  prawe  i  ogniste 
serce  —  to  klinga;  szlachecka  mowa  i  głowa  — 
to  F.!  Chodź.     <p.  Fordyment> 

Fureczka,  i.  Im.  I  p.  I.  Fura:  Wiózł  fureezkę 
piasku.  Reym. 

XFurfancki  przym.  od  Furfant:  Mina  furfancka. 

Furfant,  a,  Im.  o!  I.  Xjrant,  fiut,  krętacz. 
2.  zarozumialec,  pyszałek,  samocJnoai,  fanfaron. 
<Włos.  furfante> 

Furfanterja,  I,  blm.  I .  x  a,  x  Forfanterja  chy- 
trość,  filuterja.  2.  zarozumiałość,  próiność,  pyszał- 
koicatość,  junakierja,  fanfaronada.  <Wios.  fur- 
fantena> 

Furfuran,  u,  blm.  chem.  p.  Furan. 

Furfurol,  u,  blra.  chera.  p.  Furol. 

[Furgać,  a,  al]  p.  Frunąć:  Chrząszcze  furga- 
ją.  Przen.:  Omyliłem  ś.  na  p.  Erazmie...  to  ś. 
uformuje...  już  nie  tak  furga!  i  sens  ma!  Krasz. 
(  =  szasta  ś.).     <Dźwn.> 

[Furganie,  a,  blra.|  czynność  cz.  Furgać. 

[Furgnąć,  nie,  nąl]  p.  Frunąć:  Panny  wzićny 
skrzydła  i  furgły. 

Furgon,  u.  Im.  y  wóz  ładowny  kryty:  P.  woj- 
skowy, piekarski.  P.  dla  chorych,  rannych  (=am- 
bulans).     <Fr.  fourgon> 

Furgonista,  y.  Im.  śoi  woźnica  potuoiący  furgo- 
nem: F.  piekarski. 
[Furhanieo,  ńca.  Im.  ńce]  p.  Fruhanieo. 
Furja,  i.  Im.  e     I.    jędza    piekielna    w   mitologji 
rzymskiej.     2.  kobieta  złośliwa,  popędliwa,  złośnica, 
pasjonatka,  sekutnica,  jędza,  furjafka.     3.  blm.,  a. 
Furjactwo   popędliwość  chorobna,    szaf,   szaleństwo, 
gwałtowność,    wściekłość,    zajadłość,    zapalczywość, 
pasja:  Wpaść  na  kogo  z  furją.     4.  ■^rodzaj  stro- 
ju niewieściego :   Kornety,  bonety,  lontazie,  furje. 
Haur.    5.  [F.]  burza.     <Łć.  fuiia> 
Furjaoki  przym.  od  Furjat:  Zapał  F. 
Furjactwo,  a,  blm.  p.  Furja. 
Furjant,  a.    Im.    y    muz.    ludowy    taniec    czeski. 
<Czes.  furiant> 

Furjat,  a,  ira.  ci  I.  war  jat  rzucający  ś.,  niebez- 
pieczny. 2.  a.  [Furyjak,  Furyjan]  człowiek  w  sta- 
nie szału,  działający  bezprzytotiinie,  szaleniec;  czło- 
wiek popędliioy,  pasjonat,  złośnik:  Nie  manjak,  ale 
F.  Prz.  Koniowi  lękliwemu  ostrogi,  furjatowi 
niewczas,  niedbałemu  nędza  —  doorzą  zawżdy. 
Prz.    <ŁĆ.  furiatus> 

Furjatka,   i,   Im.   I   I.   forma  ż.  od   Furjat.    2. 

fpewien  strój  niewieści.  Rys. 


784 


FUKJER 


FLKOL 


Forjer,  a,  Im.  rzy  a.  owie  dostarczafący  iywno- 
ści  dla  wojshu  i  ki))u  i  wijznaczajtfcij  wojaku  kwa- 
tery, kwatermistrz:  F.,  który  zapisywał  kwatery 
i  opatrywał  rotę  w  iywność.  Gors.  <  Fr. 
fourrier> 

Furjerski  przym.  od  Furjer:  Chorągiewka  fu- 
rjerska. 

Furjerysta,  y,  Im.  Śol  zwolennik  furjeryznm: 
Paa  Balard  był  eks-furjcrystą.  Krasz.  <  Od 
nazwiska  socjologa  Fr.  Fourrier  tl837> 

Furjeryzm,  u,  blm.  system  urządzenia  społeczeń- 
stwa podług  Fourriera,  polegający  na  wspólności 
pracy  i  mieszkania  członków  stowarzyszenia:  Wiel- 
ka wielbicielka  furjeryzimi  aż  do  jego  konse- 
kwencji najgłębszych.    Krasz. 

X  Furjowaó  się,  uje  ś.,  owal  ś.  wpadać  w  fu- 
rjc,  tzaleó:  Na  te  słowa  jak  szalony  biegać, 
wrzeszczeć,  F.  ś.  począł.  Skar.  Fortuna  ś.  fur- 
juje.    Jabł.     <ŁÓ.    furiare> 

X  Furjowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  oz.  Fur- 
Jować  ś. 

Furka,  I,  Im.  I  p.  I.  Fura. 

t  Furka,  i.  Im.  i  I.  (u  dawnych  Rzymian)  jarz- 
mo, pod  którym  jeńców  przeprowadzano:  Prawa 
słuszne  poda  zwyciężonym,  nie  furki  Kwirytora, 
nie  jarzma  Samnitom.  Tw.  2.  szubienica:  Za  ten 
postępek  czeka  F.  Bratk.     <Łć.  furca> 

Furkać,  a,  al  I.  p.  Furknąó.  2.  fF.]  p.  Fork- 
nąć:  Naręczny,  co  ś.  ruszy  i  brzęknie  dzwon- 
kami, furka,  spina  ś.,  cofa.  Fred.  A.  [F.  ś.]  fu- 
kać  i.,  rzucać  i.,  oburzać  i,    <Dźwn.> 

Furkadlo,  a,  Im.  a  to,  co  furka,  warczy  (np.  ko- 
łowrotek). 

Furkanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Furkać:  Jakie 
tam  sfj;  lurkania!  Kon. 

Furkliwy  żywy,  trzpiolowaiy,  roztrzepany:  Była 
furkliwa,  biegająca,  śmieszek  i  wszystko  jej 
uchodziło.  Krasz. 

Furknąć,  nie,  nąl,  nied.  Furkać  I.  a.  nied.  Fur- 
czeć, Furkotać,  Fruczeć  wydać  odgłos,  jaki  tuy- 
daje  przerzynane  powietrze,  wydać  szelest,  podobny 
do  szelestu  skrzydeł,  kołowrotka  i  L  p.,  zatrzepotać, 
zaszeleścić;  warknąć,  zawarczeć,  burknąć:  Furknęła 
kałamaszka,  ginie  w  mgły  obłokach.  Mick.  2. 
a.  nied.  myśl.  Furnać  odlecieć  raptem,  frunąć 
z  szelestem,  zerwać  i.  do  lotu,  pofrunąć:  Zmiesza- 
ne ptastwo  tłumnie  furknęło  do  góry.  Mick. 
Strzepnąć  skrzydłami  i  F.  w  świat  szeroki.  Krasz. 
Czapki  nagle  w  powietrze  furktięły.  Przen.:  pobiec, 
uciec:  „Niemądryś  waćpan!" —zawołała  Anu- 
sia i  w  tejże  chwili  furknęła,  jak  ptak  spłoszo- 
ny. Sienk.  3.  [F.]  p.  Forknąć,     <Dźwn.  > 

Furknięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Furknąć. 

Furkot,  u,  Im.  y  szelest  skrzydeł,  szum,  warcze- 
nie szybko  obracającego  ś.  koła  i  t.  p.,  furkotanie. 

Furkotać,  Cze,  tal  p.  Furknąć:  Wachlarze  fur- 
koczą,  jakby  tysiące  skrzydeł  ptasich.  Sienk. 
<Dźwn.  > 

Furkotanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Furkotać: 
Pójdą  inni  z  krzykiem  i  furkotaniem  chorągie- 
wek. Sienk. 

Furkroja,  i.  Im.  e  bot.  p.  Ostroia.  <0d  nazwi- 
ska chemika  Fr.  Fonrcroy  tl809> 

tFurlan,  u,  Im.  y  p.  Furion.  <Nm.  daw.  Puhr- 
lahn  =  Nm.  Fuhrlohn> 

tFurlanka,  I,  Ira.  I  p.  Furion. 

•j-Furion,  u.  Im.  y,  tForlon,  fForiun,  fFurlan, 
fFurlanka  i.  zaplata  od  fury  na  korzyść  furmana, 
+  fura.  2.  clo  od  przewozu  (przez  rzekę).  <Nm. 
Fuhrlohn  > 


Furman,  a,  Im.  I,  X  Forman,  [Fórman,  Forzman, 
WÓrman]  1.  woinica,  trudniący  ś.  przewożeniem  lo- 
irarów  a.  wog.  j'akic}ibądź  ciężarów:  Furmani,  któ- 
rzy towary  za  granicę  wywożą,  płacą  po  gr.  15. 
Vol.  Furmanem  posłałem  (  =  przez  furmana).  2. 
wog.  woźnica,  stangret,  fornal:  Dobry  F.  na  miej- 
scu skręca.  Prz.  3.  [F.]  =  a)  zatyczka  na  przo- 
dzie  dyszla,  końcowe  okucie  dyszla,  b)  garść  zboia 
zżęta,  ale  nie  związana:  Będzie  znać  żyto  na  (iir- 
mAny.  4.  t'  [F.]  blm.  gwiazdobiór  woźnica:  Ciioć 
pod  mroźnym  furmanem  w  Moskwiebyf^my  byli... 
Bardz.  [Za  kosiarzami  jeilzie  F.  wozem,  ma  czte- 
ry konie  w  lejcuj.  Zdr.  X  Furmanek.  <  Nm.  Fuhr- 
mann  > 

Furmanek,  nka,  I.  X  Im.  nkowie  =  a)  p.  Furman. 
b)  biedny,  potulny  furman:  Furmankowie  iimiejsi, 
co  pokornie  żywności  szukają.  Vol.  2.  [F.J  Im. 
nki  kawałek  żelaza  na  końcu  dyszla. 

[Furmanioa,  y.  Im.  e]  okucie  dyszla  na  końcu. 

Furmanić,  S,  II  być  furmanem,  trudnić  ś.  fur- 
maństwem,  najmować  ś.  do  wożenia,  powozić:  Oj- 
ciec jego  konie  trzymał  i  furmanił.  Kupił  sobie 
koniki,  któremi  sam  furmanił.    Zach. 

[Furmaniec,  ńca.  Im.  ńoe]  p.  Fruhaniec. 

Furmanienie,   a,  blm.,  czynność  cz.   Furmanić. 

Furmanka,  i.  Im.  I,  X  Fórmanka  I.  X  forma  ż.  od 
Furman.  2.  X  żona  furmana.  3.  loóz,  fura,  J'or- 
nalka;  bryczka.  4.  X  zaprząg  czterokonny  (szczeg. 
różnej  maści):  Przedałem  furmankę  kasztanowa- 
tą. 5.  X  podatek  od  furmanów:  Eksaktorowio,  któ- 
rzy furmankę  wybierają,  tylko  po  gv.  12  od  jedne- 
go wozu  brać  powinni.  Vol.  6.  p.  Furmaństwo: 
Zarobek  z  fnrmanki.     <p.  Furman > 

[Furmanować,  uje,  owalj  być  woźnicą:  Das  my 
swoje  oblicenie,  weźnies  moje  i  bedzies  za  mnie 
furmanował. 

[Furmanowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Furma- 
nować. 

[Furmanów]  p.  Furmański. 

fFurmany  p.  Furmański:  Do  wozu  skarbowe- 
go lub  liirnianego.    Taksa  krakowska  z  r.  1573. 

Furmańozuk,  a,  Ira.  i  chłopiec  stajenny:  Służby 
huk:  lokaje,  lokajczuki,  furmani,  furmańczuki. 
Jeż. 

X  Furmańczyk,  a,  Im.  i  parobek  do  przewożenia 
towarów. 

Furmański  I.  a.  [Furmanów],  fFurmany  przym. 
od  Furman:  Koń  F.  Rozpuścił  pysk,  Jak  F.  bicz. 
Prz.  (-jak  dziadowski  bicz).  Toby  s.  ledwie  na 
F.  wóz  włożyć  mogło.  Rej.  2.  [Furraańska  maść] 
p.  lilaść.  [Furmańskie  krople]  p.  Kropla.  Po  fur- 
mańsku  pi-zys.  =  jak  Jur man. 

Furmaństwo,  a,  blm.  I.  a.  Furmanka  stan 
furmański,  zajęcie  furmana,  furmanienie:  Zajmo- 
wać ś.  furmaństwem.  F.  lądowe.  Koił.  2.  zb. 
furmani:   Karczma  dla  furraaństwa. 

[Furmaszalek,  Ika,  Im.  łkowie]  p.  Feldmarsza- 
łek. 

Furnać,  a,  al  myśl.  p.  Furknąó. 

[Furnal,  a.  Im.  e]  p.  Fornal. 

Furnanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Furnać. 

[Furnać,  nie,  nąl]  p.  Frunąć.  Przen.:  Kilka 
słów  wdzięcznych  szepnął  jej  do  ucha,  tak,  żo 
aż  furnęła  zapłoniona  do  teremu.  Roi.   <Dźwn.  > 

[Furnięoie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Furnać. 

X  Furnir,  u,  im,  y  p.  Fornier. 

X  Furniser,  a,  Im.  rzy  a.  owie  dostawca,  liwe- 
rant.     <Fr.  fournisseur> 

[Fumy]  pyskaty,  gioałłowny. 

Furol,  u,  blm  ,  Furfurol  ehem.  aldehid  furanu. 
<Łć.  furfur  =  otręby  > 


785 


50 


FunoR 

XFuPOr,  u,  blni.  wkieldoi^-,  szal,  szaleństwo,  gtoal- 
towiwś(^,  zajadłość,  zapalczijicośó,  furia,  pasja.  <Łć. 
furor  > 

Furora,  y,  bliu,  (zwykle  tylko  w  4  pp.),  lep. 
Furorę  niesłychane  toraienie  i  powodzenie,  podziw, 
zapał,  uniesienie:  Artysta  zrobi!  (urorc.  <Włos. 
fnrore> 

Furorę  nleod.  p.  Furora. 

jFurować,  uje,  cwał]  pyskować,  odszczekiwać. 

[Furowanie,  a,  blm.J  czynność  c/.   Furowaó. 

X  Furstat,  u,  hu.  y  p.   fForszlat. 

Furstus,  u,  Im.  y,  Forsztos,  Forszlus  gór.  kru- 
szec niezupełnie  jeszcze  oczijszczonij,  ruda,  którą  ma- 
ją płókać,  opłóczki.     <Nra.  Vorstoss> 

X  Fursztat,  u,  Im.  y  p.  tForsztat. 

Furt!  I.  w.  naśladowanie  szybkiego  zniknięcia  = 
myk!,  Jiutl :  Z  dnia  na  dzień  zaświta  wam  co 
w  głowie,  F.!  i  już  ich  niema,  Krasz.  2.  [F.]  p. 
[Fort!]:  a)  Ja  mu  zakazałem,  a  on  F.  swoje  (ro- 
bi), b)  P.  stąd,  bezbożne  dewotki!  Jabł.  3.  [F.] 
daleko,  precz.      <Nm.  fort  =  precz  > 

Furta,  y,  Im.  y,  Forta,  f  Forta  I.  drzwi  małe 
w  hrantie,  parkanie  i  t.  p.:  F.  klasztorna,  zamko- 
wa. 2.  T^TZ^n.  droga,  przejście,  wejście:  Cnota  jest 
furtą,  do  nieba.  Śmierć  jest  furtą  do  wieczności. 
3.  X  przen.  sposobność,  okazja,  wolność,  moinośó, 
swoboda,  wybieg,  wykręt:  Otworzyć  furtę  naduży- 
ciom. Znalazł  dla  nieg-o  iurtc.  4.  galer  ja  pod- 
ziemna w  fortecy.  5.  [Furta]  szczerba,  szpara:  F. 
w  zębach  (  =  szpara  między  rzadkiemi  zębami). 
Krowa  z  furtą.  6.  Furta  -  a)  hut.  drzwiczki  do 
nabijania  pieca  płomiennego,  b)  zdń.  wejście  do 
pieca  do  wypalania  kafli.  Zdr.  Furtka,  Furteczka. 
<Nm.  Pforte  z  Łć.  porta > 

[Furtacz,  a,  Im.  e]  hąk  (dla  zdbaioy  dzieci), 
cyga. 

Furłać,  a,  al  i.  X  robić  szmer,  kręcąc  coś:  Dzie- 
ci wartałką  furtają.  Troć.  2.  [F.]  =  a)  p.  Fru- 
nąć, b)  trwonić  (np.  pieniąilze).  Por.  Przefurtać. 
<Dźwn.> 

X  Furtanie,  a,  blra.,  [Furtanie]  czynność  cz. 
Furtać. 

Furteczka,  i,  Im.  i  I.  p.  Furta.  2.  [P,]  p. 
Furtka. 

Furtjan,  a,  Im,  i,  Fórtjan  I.  odźwierny  klasztor- 
ny: Hrat  F.  2.  X  wog.  odźwierny,  szwajcar:  Kto 
8.  zna  z  turtjaneni,  snadno  stanie  przed  panem. 
Prz.      <p.  Furta  > 

Furtjanka,  i,  Ira.  i,  Furtjanna  forma  ż.  od  Fur- 
tjan. 

Furtjanna,  y,  Im.  y  j).  Furtjanka. 

Furtjariski  przym.  od  Furtjan:  Celka  furtjańska. 

Furtjaństwo,  a,  blm.  stan,  zajęcie  furtjana :  F. 
brata   id/iego  trwało  lat  kilka. 

Furtka,  i.  Im.  i  I.  p.  Furta.  2.  [F.  i  zdr.  Fur- 
teczka]   lufcik    w    oknie,  okienko. 

[Furtnąć,  nie,  nąl]  p.  Frunąć:  Ptak  furtnoł 
i  uciyk. 

X  Furwaoh,  u,  Ira.  y  p.  Forwacht.  Troć.  <Nm. 
Vorwache> 

Furwacłit,  u,  Im.  y  p.  Forwacht:  F.  z  koza- 
ków złożony.  Mat.    <Nni.  V()rwaclit> 

IFurwać,  a,  al]  p.  Frunąć:  Mozę  to  JA  ptAk 
jtstyin,  alo  F.  ni  mogę. 

(Furwanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Furwać. 

(Furyjak,  a,  Im.  i|  p.  Furjat. 

JFuryjan,  a,  Im.  y]  p.  Furjat. 

Fus,  u,  lin.  y  I.  a.  X  Fuz  męty,  zgręzy,  osad, 
ijffszcz  osiadły  na  spodzie  płynu:   F.   jest  matorja, 


która  przez  stanie    z  cioklizny  na  ilno  naczynia 
U]iada.  Krup.   Przen.:  Został  s.  sam  F.  towarzy- 


fuAnica 

ski.  Rzew.  2.  w  Im.  kawa  rozgołoiuana,  opadła 
na  dno  po  usianiu  i.:  Przegotować  fusy  (dla 
otrzymania  nanowo  kawy).  Ir.:  Czysty  jak  fusy. 
Prz.  3.  puf,  kaczka  =  plotka,  uneśó:  Siedź  cicho, 
my  puścimy  tusa,  żeś  do  Niemiec  pojechał. 
<Zap.  Łć.  fusus  dosł.  =  lanie,  lany> 

1.  [Fus,  a,  Im.  y]  włos  w  wąsach;  w  Ira.  wąsy. 
Przen.:  On  ma  pięć  fusów  siedmiema  rządkami. 
Prz.  =  jest  chytry,  przebiegły.  Nie  masz  fusów  = 
nie  mądruj.      <Czes.    lous  a.  T0U8> 

2.  [Fus,  a,  Im.  y]  wieprz;  knur^  kiernoz.  Zdr. 
[Fusik].     <?> 

fFusberta,  y.  Im.  y  rodzaj  dawnej  broni:  Ciął 
nań  IJynald  fusbertą.  P.  Koch.  <Nm.  Faust- 
barte> 

Fusgzems,  u.  Im.  y  p.  Fusgzyms. 

Fusgzyms,  u,  Im.  y,  Fusgzems  I.  bud.  gzymj, 
wyskok  nad  oknem.  2.  stoi.  listwa  przybita  do  po- 
dłogi pod  samą  ścianą.    <Nm.  Fussge8lm8> 

[Fusik,  a,  Im.  i]  p.  2.  [Fus]:  Przechowajta  mi 
od  wąsy  śwyni  fusika. 

Fuskafel,  fla,  Ira.  fle,  Fusztyk  zdń.  fcc/e/  uiyty 
do  części  Jundamentu,  stojącej  na  plincie  (zwykle 
większego  formatu,  bez  faz).   <Nra.  Fusskaehel> 

rusknecht,  a,  Im.  owie  piechur,  iołnierz  pieszy 
u  krzyżaków:  Piechota  na  żołdzie  Zakonu,  zwana 
landskaechty,  fusknechty  a.  kneehty.  Mick.  Łac- 
no rajtarom  i  bratom  łby  zmięciem,  potem  fus- 
knechtów  wziąwszy  pod  podkowy,  do  szczętu 
pleraię  jaszczurcze  wygnieciem.  Mick.  <Nm. 
Fussknecht> 

f  Fusta,  y,  Im.  y  rodzaj  lekkiego  okręcika:  Bez- 
piecznym sercem  i  pełen  otuchy  v  (uście  popły- 
nę przez  morskie  rozruchy.  Kochan.  <Włos. 
fusta  > 

[Fusta,  y,  Im.  y]  chusta. 

Fusti  nieod.  praw.  urynagrodzenie  zwyczajowe  za 
przymieszkę  towaru  a.  obcego  ciała.  <  Włos. 
fusti  lm.> 

X  Fustygacja,  I,  blm.  bicie  kijem.  <Śr.  Łć. 
fustigatio> 

Fusy,  ów,  blp.  p.  Fus. 

Fuszer,  a.  Im.  rzy  I.  zajmującif  i.  rzemiosłem 
poza  cechem,  rzemieślnik  nie  loyzwolony.  2.  kiepski 
rzemieślnik,  partacz,  partoła.  3.  człowiek  niezarad- 
ny, safanduła,  niedołęga,  niezdara.  <Nm.  Plu- 
sclier> 

Fuszerka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Fuszer.  2. 
rzem.  =  a)  wykonywanie  roboty  poza  kontrolą  cechu: 
Warsztaty  stoją  pustkami,  każdy  woli  na  swo- 
ją rękę  robić,  F.  prosperuje,  b)  praca  po  fajermt- 
de,  w  tajemnicy  przed  majstrem:  Robić  na  fuszer- 
kę. 3.  a.  Fuszerstwo  fuszerowanie,  partactwo,  par- 
tolenie.    4.  robota  sfuszerowana,  Juszerska. 

Fuszerować,  uje,  owal  robić  po  fuszersku,  byle 
zbyć,  partolić,  paprać :  Dotąd  fuszerujeray  wzory 
francuskie,  może  z  czasem  im  dorównamy.  Kasz. 
<Nm.  pfuschern> 

Fuszerowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fuszero- 
wać. 

Fuszerski  przym.  od  Fuszer:  Wyrób  F.  Po 
fuszersku   przys.  jak  fuszer:   Robić  po  fuszersku. 

Fuszerstwo,  a,  Im.  a  p.  Fuszerka. 

[Fuszpan,  a,  Im.  i|  p.  Forszpan. 

Fusztyk,  a,  Im.  i  zdń.  p.  Fuskafel.  <  Nm. 
Fiissstiiek> 

Fusztykowy  zdń.  przym.  od  Fusztyk:  Narożnik 
F.   (=eka). 

tFuśnIca,  y,  Im.  e  tcoskolejnia.  <Z  Fr.  fuser 
=  topić  się,  rozpuszczać  się,  Śr.  Łć.  fusoriums 
miejsce,  gdzie  s.  coś  topi> 


783 


FOTAWKA 


PDZ 


[Futawka,  I,  Ira.  i]  p.  Fota.     <Tur.  futa> 
fFutek,  tka,  Im.  tklj  dudek.   <Może  w  zwifjzku 
2   Moraw,  fouti  =  fukaó> 

t  Futer,  u,  Im.  y  p.  Futor. 

(Futer,  tru,  Im.  try,  Fuder,  Futro]  I.  a.  [Fu- 
łrunek,  Futerunek]  i;/tvnuić,  Jadło,  Jedzenie,  karm, 
pasza,  obrok.  2.  podszewka,  podszycie:  Barani  F. 
(u  kapuzy).  F.  na  F.,  to  będzie  kożuch.  Prz. 

Futeralik,  a,  Im.  I  p.  Futerał. 

Futerał,  u,  Im.  y  pokrowiec,  pochwa;  pudełko, 
j)uzdro,  puzderko:  F.  na  parasol,  pistolety.  F.  na 
skrzypce,  biżuterjc.  Zdr.  Futeralik.  <Nra.  Pu- 
terall  > 

[Futeralka,  I,  Im.  I]  konfederatka. 

Futeralowy  przyra.  od  Futerał. 

Futerankier,  a,  Ira.  y  mul.  żelazko  w  kształcie 
klamry,  za  pomocą  którego  futryna  przymocowuje 
ś.  do  muru  a.  ściany.     <Nm.  Futferanker> 

[Futeraż,  u,  blm.]  p.  Furaż. 

[Futerbachet,  cłitu,  Ira.  cłity]  barchan. 

f  Futerbarchan,  u,  Ira.  y  rodzaj  barchanu  na 
podszewki  uiywanego.  <Nra.  Futter  =  podszewka 
+ Barchan > 

Futerko,  a,  Ira.  a  p.  Futro. 

IFuternija,  i,  Im.  e]  p.  Futernja. 

Futernik,  a,  Iro.  oy  ten,  co  robi  futra,  kuśnierz. 
Szuj. 

[Futernja,  i,  Ira.  e,  FuterniJaJ  skrzynia  na  obrok. 

tFutertuch,  u,  Ira.  y  p.  Futrowizna.  Mur.  <Nm. 
Futtertuch> 

IFuterunek,  nku,  Im.  nki]  p.  [Futer]. 

[Futka,  i.  Im.  I]  zupa  mączna  na  wodzie.  Por. 
Fuca,  Flutka,  FItka,  Fiuk. 

[Futor,  u.  Im.  y,  Chutor],  f  Futer  dom  a.  cha- 
ta z  ogrodem,  oddalona  od  innych;  mały  folwark 
odosobniony,  niewielkie  odosobnione  gospodarstwo. 
Zdr.  (FutorekJ.     <p.  Chutor > 

[Futorek,  rku,  Ira.  rki]  p.  Futor. 

Futornik,  a,  Ira.  oy,  Futorzanin  właściciel  fu- 
toru: Kto  za  nim  pójdzie?  Zaporoże,  regiestrowJ, 
mieszczanie,  czerń,  futornicy.    Sienk. 

Futorzanin,  a,  Ira.  anie  p.  Futornik:  Futorza- 
nie,  w  zamian  za  przytułek  zimowy,  zapewniali 
Bobie  robotnika.   Jeż. 

Futorzartski  przyra.  od  Futorzanin:  Gruntów 
futorzańskich  zabrakło.  Roi. 

[Futrasz,  u,  blra.]  p.  Furaż. 

[Futraś,  u,  blra.]  p.  Furaż. 

Futro,  a,  Ira.  a  I.  skóra  zwierzęca  niewyprawnu 
z  włosem:  Surdut  z  futrem.  Podbić  futrem.  2. 
odzienie  wierzchnie  podbite  skórą  zwierzęcą  niewy- 
prawną  z  włosem:  Dba  o  to,  jak  o  F.  w  lecie. 
Prz.  3.  włos  na  zwierzęciu,  szersi:  Ten  zwierz 
ma  piękne  F.  4.  [F.]  =  a)  p.  Futer,  b)  kożuch. 
5.  i  pożywienie.  Mor.  A.  6.  bud.  p.  Futryna.  7. 
a.  Futrowanie,  Futrówka  szew.  skóra  wyście- 
lająca wnętrze  obuwia.  8.  tok.  =  a,)  przyrząd  z  dwo- 
ma otworami  na  Jednej  osi,  z  których  w  Jeden 
wbija  ś.  przedmiot,  mający  ś.  obtoczyć,  a  drugi  wcho- 
dzi na  szpindel,  in.  dorń,  obsada,  xuchwyt. 
b)  F.  SiiaeTyk&ńsk[&  =  przyrząd  przymocowu/ący  za 
pomocą  trzech  zębów  F.  z  przedmiotem  do  toczenia. 
9.  F.  w  żywopłocie  =  szkielet,  rusztowanie :  Byl 
to  płot  żywy  z  gi-abiny,  a  w  środku  niego  futra 
z  dębowych  sztaehetów.  Kaczk.  Zdr.  Futerlco. 
Zgr.  Futrzysko.  <  Nm.  Futter  dosł.  =  pod- 
6zewka> 

I.  Futrowaó,  uje,  ował  I.  f  podbijać  futrem.  2. 
^podbijać  podszewką:  Futrowane  a  dwoiste  odzie- 
nie, suknia  drugim  suknem  podbita.  Mącz. 
(=  suknem  podbita).  Przen.:  Futrowane  kłamstwo. 


"Wer.  ( =podwófne,  tym  większe).  Przen.:  Nie  za- 
wżdy  jasna  twarz  cnot.],  ś.  futruje  3.  powlekać, 
wapnem,  gipsem,  gliną,  tynkować,  4.  wykładać 
obkładać,  obijać:  F.  ściany  marmurem,  deskami. 
Hut.:  F.  piec  wielki  ^rfawad  w  nim  futrówkę.  5. 
jeść  chciwie,  zajadać,  zawijać,  pałaszować.  6.  [F. 
a.  Fudrować]  =  a)  karmić,  dostarczać  żywności, 
żywić,  paść:  Braciszek  koniczki  futruje.  b)  paść 
i.,  Jeść.  7,  [F.J  oliwą  smarować:  Futruje  koła 
u  zegaru.  8.  fl.  (u  szkutników)  utykać,  uszczelniać 
trocinami.  9.  zeg.  wkładać  nowe  panewki  dla  osi 
w  ścianki  zegarowego  mechanizmu.  Por.  Futrowany. 
<Nm.  futtern  i  filttern> 

2.  Futrowaó,  uje,  ował  kogo  i.  bić,  okładać 
kijem.  2.  gromić,  łajać,  wymyślać,  lżyć,  besztać,  na- 
cierać uszy.     <Fr.  foutre  =  Łd.    futuere> 

Futrowanie,  a,  Ira.  a  I.  blra.,  czynność  cz.  I. 
i  2,  Futrowaó.  2.  owoc  tej  czynności:  F.  z  desek 
(=boazerja).  F.  z  wapna,  gliny  (  =  tynk).  3.  szew. 
p.  Futro. 

Futrowany  I.  im.  od  Futrowaó.  2.  [F.]  mie- 
szany, rozmaity:  Jęczmień  F.  =  Jęczmień  pół  na 
pół  z  owsem  w  polu,  a.  wczesny,  pomieszany  z  póź- 
nym. Por.  Futrowaó. 

Futrowizna,  y,  blm.  I.  Xogół  odzieży  futrzanej, 
futra.  2.  f&.  tFuterłucfi  podszewka.  Mur.  <p. 
Futro  > 
Futrówa,  y,  Im.  y  i:cz.  p.  !.  Futrówka. 
i.  Futrówka,  I,  im.  i  I.  hut.  wyłożenie  tonętrza 
szybu  i  rusztów  w  ujielkim  piecu  cegłami  ogniotrwa- 
łemi,  in.  koszu  la.  2.  mł.  opierzenie  wewnętrzne 
koła  wodne/o  za  korcówkami,  ściana  tylna  z  desek. 
3.  org.  nakrycie  z  cieniutkiej  deseczki  dębowej  na 
windkloc ,  w  którym  są  powyrzynane  kanały  na 
obsadzenie  piszczałek.  4.  szew.  Futro.  5.  a.  Fu- 
trówa ucz.  karteczka  do  odczytywania  lekcji,  ezel- 
bryk,  in.  ś  c  i  ą.  g  a  c  z  k  a. 

2.  Futrówka,  I,  Im.  I  rub.  I.  a.  [Futrunek]  zgro- 
mienie,  besztanie,  połajanka.  2.  bicie,  lanie,  cięgi, 
basarunek:  Futrówkę  sprawić.    <p.  2.  Futrowaó  > 

1.  [Futrunek,  nku,  Im.  nkl]  p.  [Futer].  Por. 
Furaż. 

2.  [Futrunek,  nku,  Ira.  nkl]  p.  2.  Futrówka: 
Dal  mu  F. 

fFutrusz,  u,  Ira.  e  gór.  stajnia  na  konie  gwa- 
reckie.    <Nra.  Futterhaus> 

Futryna,  y.  Im.  y  I.  a.  Futro,  [Futrzyna]  bud. 
rama  u  drzwi  a.  okien,  wpuszczona  w  ścianę,  uszak, 
odrzwia.  2.  frynna:  Nikt  nie  śniio  w  deszcz 
szuflować  błota,  gdyż  ś.  futryny  zacierają  (r. 
1650).     <p.  Futro  > 

Futrzany  przym.  od  Futro;  podbity  futrem:  Koł- 
nierz F.  Rękawice  futrzane. 

t  Futrzny  skórzany.  Mą,ez. 

Futrzyna,  y,  Im.  y  I.  liche,  nędzne  futro.  2. 
[F.]  p.  Futryna. 

Futrzysko,  a.  Im.  a  p.  Futro. 

Futur,  a,  im.  owie  I.  X  gotujący  i.  do  egzami- 
nu na  studenta  uniwersytetu.  2,  [F.]  nowicjusz, 
fryc.  Por.  Fuks.    <Łć.  futurus  dosł.  =  przyszły > 

Futurysta,  y.  Im.  ści  pozytywista,  wierzący  w  nie- 
śmiertelność duszy.  Prus.  <Łć.  futurus  dosł.  = 
przyszły > 

X  Futyniec,  rtoa.  Im.  ńoy  p.  Fiutyniec. 

X  Fuz,  u,  Im.  y  p.  Fus:  F.  pozostały  na  spo- 
dzie stopionego  masła.  Haur.  Woda  mętna,  gdy 
ogień  ją,  zwarzy,  wiele  fuzów  z  siebie  wyrzuci. 
Haur.  Przen.:  Żużle  niedowiarstwa,  bezbożności 
i  błędów  spływają  na  wierzch  w  brudnych,  czar- 
nych, nieczystych  fuzach.  Chodź.     <p.  Fus> 


787 


FOZA 


GABARNT 


X  Fu2a,  y,  Im.  y  I.  a.  X  Foza  muz.  nuta  raz 
toiązana,  połćwierciowa.  2.  fFuzą  przys.  szybko, 
prędko:  Czas  mi  fuzą  uchodzi.  Rej.  <Śr.  Łć. 
f  usa  > 

fFuza,  y,  Im.  y  p.  fFoza. 

Fuzel,  zla,  Im.  zle  chem.  p.  Niedogon.  <Nm. 
Fu8el> 

Fuzelowy  p.  Fuzlowy.  Sł.  wił. 

1.  Fuzja,  I,  Im.  e  I.  strzelba,  flinta.  2.  [P.]  coi 
niespodziewanego,  pomyślnego  a.  przeciwnie:  Trafiła 
mu  ś.  fuzyji,.  Zdr.  Fuzyjka.     <Fr.  fusil> 

2.  Fuzja,  i,  Im.  e  połączenie,  zlanie  i.,  zjedno- 
czenie, zespolenie,  zmieszanie,  związek:  F.  stron- 
nictw, towarzystw  akcyjnych.     <Ł<5.  fusio> 

Fuzjonista,  y,  Im.  śoi  zwolennik  systemu  poli- 
tycznego jetlnoczenia  ś.  słronnictio,  (szczeg.  starszej 
liriji  Biirbonów  z  młodszą).     <Fr.  tuRionniste> 

Fuzlowy,  Fuzelowy  przym.  od  Fuzel:  Oleje  fuzlo- 
we.    <p.  Fuzel> 

[Fuzonić  się,  I  6.,  II  ś.]  gniewać  ś.     <?> 

[Fuzoń,  a,  Im.  e]  lubiący  ś.  gniewać. 

X  Fuzowy  przym.  od  Fuz :  Brud  F.  F.,  od  fuzu 
oliwy.  Bóbr. 

Fuzyjka,  i.  Im.  I  I.  p.  Fuzja:  Fuzyjką,  ś.  ba- 
wić =%({  amatorem  polowania.  2.  [F.]  walców  te 
naczynie  z  wązkim  otworem.  Portki  na  fuzyjkach  = 
spodnie  wązkie,  na  nogach  opięte. 

[Fużgać,  a,  al]  I.  strofować,  łajać,  wymyślać, 
karcić.     2.  szturgać,  tuzać,  bić.     <Dźwn.> 

[Fuźganie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fużgaó. 

[Fybra,  y,  blm.]  =  Febra  i  Zimnica.  <Ł6.  fe- 
bris> 

Fyokać,  a,  al]  p.  FIcaó. 

Fyckanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fyokaó. 

Fyfka,  I,  Im.  i]  p.  Fajka.     <Nm.  Pfeife> 

Fylo,  u,  Im.  e]  p.  Filo. 

Tylczer,  a,  im.  rzy]  p.  Felczer. 


X  Fylorodomanoja,  I,  blm.  wróienie  z  listków 
róży.  <Now.  z  Gr.  fyllon  =  liść-j-rhódon  -  róża -j- 
raanteia  =  wróżenie  > 

X  Fyn,  a,  Im.  y  p.  Fin. 

FyrJ  p.  Frul 

[Fyrozeć,  y,  al]  lecieć,   rozlatywaó  L:    Trzaski 
a.  drzyzgi  fyrcom.    <Dźwn.> 
Fyrdać,  a,  al]  p.  Fyrtać. 
Fyrdanie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Fyrdać. 
Fyrgać,  a,  al]  p.  Fyrgnąć. 

■yrganie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Fyrgać. 
Fyrgnąć,  nie,  nąl,  nied.  Fyrgać]  rzudć,  smyr- 
gnąć  (np.  kamieniem).  Por.  Frygnąć. 

[Fyrka,  i,  Ira.  i]  szczur  (w  zagadce). 

Fyrkać,  a,  al  I.  parskać,  prychać:  Nosem  to 
tak  fyrkała,  jak  koza.  Sienk.  2.  [P.]  rzucać 
szybko.     <Dźwn.> 

Fyrkanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fyrkać. 

[Fyrlać,  a,  al]  p.  Fłrlać. 

[Fyrianle,  a,  blm.J  czynność  cz.  Fyrlać. 

[Fyrmaozyć  3ię,  y  ś.,  yl  ś.]  p.  Frymarozyć. 

[Fyrnóżka,  i,  Im.  I]  p.  Fernoga. 

[Fyrtl]  p.  Pert! 

[Fyrtaczka,  I,  Im.  I]  coitus. 

[Fyrtać,  a,  al,  Fertać]  I.  fuiuere.  2.  a.  [Fyr- 
Ó&6] podrzucać  w  tańcu.  |F.  ś.]  I.  p.  Fertać:  Moja 
córka  nie  fyrta  ś.,  jak  teraźniejsze  panny.  Jord. 
2.  robić  coi  z  pośpiechem.  Por.  FJrtać  Ś.  <I)źwn.> 

Fyrtanie,  a,  blm.]  ezynno.ść  cz.  Fyrtać. 

Fyrtanieo,  ńca,  Im.  ńce,  Obertaniec]  rodzaj  tańca. 

Fyrtanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Fyrtać  ś. 

Fyrtu-pyrtu,  Fertu-pertu,  Chyrtu  -  pyrtu]  łap 
cap,  aby  zbyć,  naprędce.  Por.  Fert-mert. 

tFytać,  a,  al  p.  Fatać.  Park.  <Zani.  Chwy 
tać> 

tFytanIe,  a,  blm.,  czynność  cz.  Fytaó. 

Fyto-  p.  Fito-. 


G  I.  icz.  spółgłoska  tylno -językowa  (gardło- 
wa) twarda,  głośna  a.  dźwięczna  i  wybucho- 
wa (grać,  godny,  ciągły...).  Na  końcu  wyra- 
zów i  przed  głoskami  cichemi  ma  brzmienie  ci- 
chego k  (róg  twardy,  stóg  siana).  Przed  samo- 
głoskami^! i  e  w  języku  polskim  ma  brzmienie 
miękkie  g,  któro  przed  i  w  piśmie  wyraża  ś. 
przez  g,  a  przed  e  —  przez  ot  (giermek,  gienjusz, 
zgiełk);  podobnie  przed  <j  i  c  w  wyrazach  giąć, 
gięty  i  pochodnych.  2.  muz.  =  a)  nazwa  piątego 
stopnia  skali  muzycznej  ( =  aol),  b)  nazica  tonacji 
majorowej  o  jednym  krzyżyku,  minorowej  o  dwuch 
bemolach:  Syrafonja  g  dur  (;i.  major)  Mozarta. 
Preludjum  g  moll  (a.  minor)  Chopina.  3.  w  skró- 
ceniach: G.  Adj.  =  gienerał  adjulaut.  G.  Art.= 
gieneral  arłylerji.  Q.  Z.  P.  =  gienerał  ziem  podol- 
skich. 

[Ga]  gdy,  kiedy,  skoro:  Gaby  =  gdyby:  Gab  jA 
m\A\  =  (jdyl)ym  ja  miał.  Ga  jajem  przyszed,  tej 
jn  było  j)o  wszytkćmu.     <p.  Gdy> 

l_Gab,  u,  Im.  y]  p.  Wiąz.     <Toż,  co  arab> 


f  Gabacz,  a,  Im.  e  ten,  co  gaba,  napaslnih,  na- 
tręt; ten,  co  skarży,  oskarżyciel:  Trudny  Q.  brzuch. 
Mącz.  Obróciwszy  ś.  do  gabaczów,  synowców 
swych,  rzekł:  Kto  was  w  to  szaleństwo  przy- 
wiódł? Chwal. 

tGabać,  a,  al  i  [Gabać]  p.  Gabnąć.    <GAB> 

tGabanIe,  a,  blm.,  [Gabanie]  czynność  cz.  Ga- 
bać: a)  Aczby  ś.  przygodziło,  żeby  niektóry 
nieprzyjaciel  na  niekogo  wrzucił  ś.  i  zabić  chcąc 
a.  jemu  niektóre  G.  uczynić  żjjdajnc...  Mae. 
z  Roż.  b)  Sampierz  nie  uznaj.^cy  długu  przea 
włostną  przysięgę  uczynioną  od  gabania  ma  być 
próin  uczynion.  St,  wiśl. 

2.  Gabar,  u  a.  a,  Im.  y  statek  ładwthnoy  po- 
kładowy, mafąci/  dno  drewniane  a  boki  żelazne,  in. 
żelaźniak.  Por.  Gabara.  <  Fr.  gabar(r)e,  ze 
Sr.  Łć.  gabbarus  dosł.  =  rak> 

X  Gabara,  y.  Im.  y  płaski,  .<tzeroki  statek  fou^n- 
rowy.  Por.  Gabar. 

Gabarny,  ego,  Ira.  i  rz.  starszy  majtek  ua  gaba. 
rze.  PoL 


788 


GABAROWT 


GAĆ 


Gabarowy  przyin.  od  Gabar:  Osada  gabarowa. 

Gabaryt,  u,  lin.  y  profil,  światło  wozu,  wagonn, 
luUunIcu  w  przecięciu  jio/irzeczno-pionowyju;  linja 
takiego  przekroju,  poza  które  ładunek  nie  powinien 
wysttawać.     <Fr.  gabari('ti> 

fGabas,  a,  Im.  y]  haczyk  naturalny  z  gałęzi 
drzewa.  Zilr.  [Gabasik].     <GAB> 

[Gabasik,  a,  Im.  i]  p.  Gabas. 

Gabel,  bla,  Im.  ble  I.  roi.  rodzaj  grabek  przed 
nożami  żniwiarki,  rozdzielających  zl)'>że.  2.  zeg. 
widełki  przy  kotwicy,  poruszające  wahadło.  <Nm. 
Gabel  > 

X  Gabela,  i,  Ira.  e  do,  pobór:  Gabele  od  soli. 
<  Ś-.  Łft   gabella> 

Gabeiwanna,  y,  Im.  y  hut.  kociei  duży,  surowco- 
wy, w  który  i.  spuszcza  surowizna  z  knpolaku,  S. 
donoii  łyżkami  z  pieca  wielkiego,  ażeby  ją  stąd  wy- 
lać odrazu  w  formę  większych  wymiarów.  <  Nm. 
Gabelpfanne> 

[Gąbina,  y,  Im.  y]  p.  Wiąz.     <p.  Gab> 

Gabineoik,  u,  Im.  i  p.  Gabinet. 

Gabinet,  u.  Im.  y,  x  Kabinet  I.  pokój  ustronny, 
odosobniony:  Pracuje  w  gabinecie  (  —  w  pracowni, 
w  kancelarji  domowej).  G.  w  restauracji.  Loża 
z  gabinetem.  2.  pomieszczenia  jakiegoś  zbioru  oka- 
zów specjalnych;  zbiór,  kolekcja:  G.  starożytności. 
G.  zoologiczny,  anatomiczny.  G.  bogaty  w  oka- 
zy. 3.  ^szafka.  4.  fotogram  gabinetowy,  foto- 
gram wymiarów  12xl(>  cm.  5.  rada  ministróv\ 
komplet  miniirów:  Prezes  gabinetu.  Utworzyć  Ci. 
G.  Badeniego.  G.  upadł.  Zdr.  Gabineoik.  <Fr. 
cabiaet> 

Gabinetowy  przym.  od  Gabinet:  Meble  gabine- 
towe. Rozkaz  Q.  Intrygi ,  kwestja  gabinetowa. 
Format  fotografji  G.  (=gabinet). 

Gabje,  i,  blp.  kosz  masztowy ,  gniazdo  bocianie 
(na  okręcie):  Kule  przedziurawiły  G.  Niem. 
<W"łos.  gabbia> 

Gablota,  y,  Im.  y  p.  Gablotka. 

X  Gablotek,  tka.  Im.  tki,  x  Gablotek  deseczka 
do  ściany  przybita,  żeby  na  niej  można  było  co  po- 
stawić, półka. 

Gablotka,  i.  Im.  i.  Gablota  szafka  oszklona  le- 
iąca,  witryna;  szafka  wystawowa]  oszklona;  serwant- 
ka:  G.  na  towary,  ua  okazy  mineralogiczne,  na 
kosztowności.  Cerwis  był  ten  sam,  który  za  każd.*}, 
widzisz  gablotką,.  Chł.  <Może  w  związku  z  "Włos. 
gabbia  =  klatka  > 

Gablotkowy  przym.  od  Gablotka:  System  G., 
szafkowy  i  półkowy  w  układaniu  okazów. 

X  Gablotek,  tka.  Im.  tki  p.  Gablotek. 

Gabnąć,  nie,  nąl,  nied.  Gabać  I.  f  -a)  zaczepić, 
zaniepokoić,  napaść:  Oparli  ś.  i  poczęli  gabać  huf 
Lestków,  ale  gdy  im  pierwszy  huf  odparto,  roz- 
proszeli  ś.  Chwal.  Gołębie  drapieżni  ptaey  ga- 
bają..  Tfiye.  Dziewka  cudzego  gaba  męża.  Haur. 
Przen.:  Nie  na  wieki  pszenicę  młócić  będziesz, 
ani  jej  będzie  gabać  koło  wozowe.  Leop. 
{  =  trxeó).  b)  nalegać  o  co;  oskarżyć,  pozwać,  upo- 
mnieć ś.  sądownie:  Gabać  o  swój  dług.  Ort.  e) 
przen.  tknąć,  dotknąć,  zaczepić:  Z  dziejopisów  pol- 
skich żaden  o  Inflantach  nie  traktował,  chyba 
który  po  drodze  tylko  końcem  pióra  cokolwiek 
gabn^ł  o  tej  prowincji.  Ilylz.  2.  [G.]  =  a)  uderzyć 
lekko,  b)  sięgnąć  na  kogo:  Co  tam  bedzies  na  nie- 
go gabał?  c)  zaczepić,  dotknąć:  Koło  młyńskie 
gabnęło  go  za  rękę.  Z  kulij  to  niema  żartów:  ot 
jak  która  gabnie  ..  Syrok.     <GAB> 

[Gabnięcie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gabnąć. 

Gabrjeta,  i,  Im.  e  rodzaj  sukni  kobiecej.  Zdr. 
Gabrjelka.     <0d  imienia  ż.  Qabrjela> 


Gabrjelka,  i,  Im.  I  p.  Gabrjela. 

Gabro,  a,  Im.  a  min.  skała  krystaliczna  wybu- 
chowa, złożona  z  labradoru  a.  sosurytu  i  djalagu 
a.  szinnraqdytu,  eufotyd.  <0d  nazwy  miaste- 
czka Włos.  Gabbra> 

Gabronit,  u,  Im.  y  min.  p.  Skaleń.  <Pr.  ga- 
bronite> 

[Gabrysie,  ów,  blp.,  Gawrysle]  golchie.  [duzie]. 
Por.  Dusie.     <0d  imienia  Gabrjel> 

[Gabryś,  a,  lin.  e]  człowiek  niczym  nie  zadotoo- 
lotty,  zawsze  nowego  pragnący:  Dobryś  G.!  =  dobrze 
ci  tuk!    masz  teraz! 

[Gacać,  a,  al]  iść  prędko.     <Ukr.  hacaty> 

[Gacanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gacać. 

fGace,  y,  blp.  p.  Gacie. 

[Gacek,  cka.  Im.  cki]  I.  p.  Nietoperz.  2.  nazwa 
psa  z  długiemi  uszami.  Por.  Gacoperz.  <Może 
Nm.  Kauz  =  sówka,  a.  może  Nm.  gatzen  =  gda- 
kać > 

Gacenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gacić.  <GAT> 

Gach,  a.  Im.  y  a.  owie  I.  zalotnik,  kawaler,  ko- 
chanek, szczeg.  mężatki:  Strzela  oczyma  po  ga- 
chach. 2.  myśl.  zając  samiec,  szczeg.  w  czasie 
parhnnia  ś.  Zdr.  Gaszek.      <Nm.  Gauch> 

Gachostwo,  a,  blm.,  Gaszkostwo  rola  gacha, 
włóczenie  ś.,  bieganie  za  kobietami,  hałnmuctwo. 

Gachować,  uje,  owal,  I.  a.  fGaszkować  wystę- 
pować 10  roli  gacha:  (i.,  rozpustnie  biesiadować, 
z  nierządnicami  ucztować.  Bóbr.  2.  X  włóczyć 
i.  po  nocy,  hałasując.  G.  Ś.  I.  stroić  ś.,  elegantować 
i.  zbytecznie.  2.  [G.  ś.]  być  zalotnym:  Żona  ga- 
chu je  ś.,  maluje  ś.,  wygląda  gościa. 

Gachowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.    Gachować. 

X  Gachowanie  się,  a  ś.,  blm.,  [Gachowanie  ś.] 
czynność  cz.  Gachować  ś. 

Gachowy  przym.  od  Gach :  Dziś  to  mnie  strach 
bierze,  ażebym  zamiast  swojego  dziecka,  n>#  zo- 
baczył gachowego.  Prus. 

[Gaciak,  a.  Im.  ij  przezwisko  wołu.  <p.  Gacie  > 

[Gaciaki,  OW,  blp.]  faszyna,  gałęzie  kładzione 
w  miejscach  błotnistych. 

[Gaciaty]  mający  nogi  opierzone,     <p.  Gacie > 

Gacić,  i,  II,  [Hacić]  I.  a)  gacią  mościć,  bić  a.  na- 
prawiać groblę,  robić  lamę;  f  przen.  shić,  uściełać: 
Aby  snadniej  przez  rzekę  przejiść  mogli,  gacili  ją 
i  mościli  chriŚstem.  Stryj k.  Wybrani  Chrysta  ga- 
cili rózgami  palmowemi  drogę  Panu.  Białob.  b)  (G.j 
wyścielać  gałęziami  miejsca  grzązkie.  2.  [G.]  okła- 
dać ściany  budynku  z  zewnątrz  liśćmi,  ziemią,  chró- 
stem,  nawozem,  słomą,  mchem  i  t.  p.,  opatryrvać  bu- 
dynek na  zimę;  ocieniać.     <  GAT  > 

Gacie,  i,  blp.,  Gatki  I.  a.  fGace,  [Gaty]  spodnie 
ubranie  męskie  na  nogi,  majtki  męskie,  kalesony. 
2.  [G.]  kudły,  okrywawające  nogi  niedźwiedzia. 
Zdr.  fGaczki,   [Gacina].     <GAT> 

[Gacina,  y.  Im.  y]  p.  Gacie:  Dozorca  powiesił 
gatki  do  słońca;  żona  ś.  jego  frasuje,  z  płota 
gacinę  zdejmuje. 

fGaciodziej,  a,  Im.  e  ten,  co  gacie  robi.  <GAT 
-j-DZIE> 

t  Gacionosz,  a,  Ira.  e  ten,  co  gacie  nosi.  <  GAT 
-fNIOS> 

[Gacoperz,  a,  Im.  e]  p.  Nietoperz. 

[Gaoopierz,  a,  Im.  e]  p.  Nietoperz.  <Wytwór 
mieszany  z  Gacek-}- Nietoperz > 

[Gacopyrz,  a,  Im.  ej  p.  l\iietoperz.  <p.  Gaco- 
pierz> 

fGaczki,  czek,  blp.  p.  Gacie. 

Gać,  i,  Im.  e,  [Hać]  I.  Jaszyna,  pęki  chróslu, 
gałęzie  związane.  2.  pomost  z  faszyny,  z  pęków  ga- 
łęzi i  słomy,  grobla,  tama.     3.    [G.]    łąka,  pokryta 


789 


GAĆKOREK 


GADKA 


faszyną.  4.  [Q.]  f/ałęzie  soanowe  i  jodłowe,  słoma 
a  trzcina,  zabezpieczające  ściany  budynku  od  zimtui. 
Zdr.   (Gatka]. 

[Gaćkorek,  rka,  Im.  rkl]  p.  Oczkur. 

Gad,  u,  Im.  y,  tHad  I.  a.  [Gaducha]  zool.  (rep- 
tile)  zwierzę  kręgowe  zimnokrwiste,  oddychające 
płucami,  ze  skórą  poknjtą  łuskami.  Pizen.:  czło- 
wiek podły,  podstępnie  uniżony:  Krzyżackiego  ga- 
du nie  ugłaszcze  nikt.  Mick.  2.  [O.]  wąi  a.  żmija. 
3.  [G.]  blm.  zb.  robactu-o,  wszy:  Józek  ma  pełno 
fego  gadu.  Szynkarki  strzeż  ś.,  żeby  gadu  nie 
natrzęsła.  G.,  który  ś.  w  wiórach  rodzi,  spać  nic 
daje.  Sienk.  Przen.:  plugawstico,  hnUajstwo,  hałastra: 
Często  ten  O.  (  =  Tatarzy)  w  krainach  Podol- 
skich gości.  4.  [G.  a.  Gadzina]  zwierzę  domowe; 
drób,  piastwo  domowe:  Zleciał  sie  gmin  gadów. 
Czernina  z  gadu.  Przen.:  My  dzieci  nie  mamy, 
byłoby  nam  weselej,  jakby  taki  skowyrny  G. 
szczebiotał  w  domu.  Hał.  (  =  drobiazg).  5.  [G]. 
żart.  loilk:  Stojało  dwuch  wilków...  Jak  zobaeył 
one  gady,  podskocył  wysoko.  6.  [G.  a.  Had]  ty- 
ian,  okrutnik:  Pan  podłowezy  był  G.  ciężki  na 
ludzi.  7.  przen.:  Daj  cię  g.v'ii,  jakaś  dowcipna! 
Słów.  (=katn).  Por.  Gada,  Gadowie.    <GAD> 

fGada,  y,  Ira.  y  piętro:  Spadł  z  trzeciej  gady 
i  wzięto  go  umarłego.  Leop.   <Niu.   Gaden  ni.  > 

[Gada,  y,  Im.  y]  I.  imija:  Gdy  sie  gadę  zabije, 
to  trza  zakryć  ją  ziemiji.  2.  tocsz.  3.  przezwisko 
iart.  a.  pog.:  Ty,  psid  gado!    Por.  Gad. 

X  Gadactwo,  a,  blm.  p.  Gadulstwo:  Gadactwa 
dosyć,  mą.drośei  mało.  Pir.     <GAD> 

Gadaoz,  a,  Im.  e  I.  x  i  [GJ  p-  Gaduła:  Siedzi 
przede  mng,  nieprzebłagany  G.,  nabitą  wiatrem 
i  nic  nie  znaczącemi  słowami  gębę  mając.  L.  2. 
•j-  ten,  co  ś.  z  kim  przemawia,  spiera;  obrońca, 
rzecznik,  adwokat:  Co  jest  jawnego  bez  sporu, 
nie  potrzebuje  gadacza.  Poc.  3.  ten,  co  zgaduje, 
przepowiada,  wróżbita,  wieszczek;  mędrzec:  Pytaj- 
cie ś.  wieszczków  i  gadaczów.  Leop.  Prostakem, 
nie  G.  Mącz.  4.  [Q.]  człowiek  wymowny:  Taki 
%  wds  gadao,  ha  nie  umieliście  sie  obronić, 
<GAD> 

X  Gadaozka,  I,  Im.  i  forma  ż.  od  Gadaoz. 

Gadać,  a,  al,  częstot.  [Gadywać]  I.  a.)  =  tf>yma- 
wiaó,  toyglaszai  słowa;  mówić,  powiadać:  Papuga 
gada.  Nie  można  uczyć  mówić  tego,  który  G. 
nie  umie.  Pir.  G.  przez  sen.  Wiele  gadał,  a  nic 
nie  powiedział.  Gadał  raozajką  dziesięciu  języ- 
ków. Słów.  Sędzia  zwolna  okulary  składał  i,  wpa- 
trując 8.  w  księdza,  nic  nie  gadał.  Mick.  (  =  me 
odzywał  i.).  Łatwo  jemu  G.!  Mama  o  wioskach 
i  o  duszach  g"ada,  pan  stryj  o  rangach,  docho- 
dach. Mick.  Gada,  jak  przekupka  (=  trajkocze, 
paple,  szermuje  Językiem,  wojuje  gębą).  [Una  matka 
zacena  (i.  na  nigo  (-do  niego),  alo  un  nic  nie 
zważa.  Idźcie  na  kazanie;  dzisiAj  ta  ksiądz  g;l- 
dd  o  to  zalicanie  (  =  o  tym...).  Przen.:  Fali  wiel- 
kiej niema,  ale  morze  gada,  jak  mówią  maryna- 
rze. Sienk.  {  =  szemrze,  mruczy).  Głos  przeczuć 
bardzo  głośno  gada  trzykrotnym  głosem:  biada! 
biada!  biada!  Słów.  Pleść,  paplać,  bajać,  zmyślać: 
El!  gadasz.  Gadaj  zdrów!  G.  ni  w  pięć,  ni  w  dzie- 
więć. G.  ni  to,  ni  owo.  Gada,  aoy  Q.  Prz.  Ga- 
dajcie sobie,  co  chcecie.  Co  też  ty  gadasz? 
b)  co  a.  o  czym  -prawić,  rozgłaszać,  powtarzać, 
opowiadać,  mówić:  Pamiętasz,  gadali,  Napoleon 
już  idzie.  Mick.  Co  w  sercu  ukryjesz,  to  twarz 
będzie  gadała  (  =  zdradzała).  Nie  gadaj  o  tym 
nikomu!  Nie  warto  o  tyra  Q.!  Nie  gadaj  o  tym, 
aż  .ś.  przekonasz  (  =  nie  wygłaszaj  sądu),  c) 
z  kim ^ paiozumiewać  ś.,  rozmawiać  poujale :   Ga- 


dałem już  z  nim  o  tym.  Robi  minę,  jakby  trze- 
ciego dnia  gadał  z  P.  Bogiem.  Z  Tobą  ja  ga- 
dam, co  królujesz  w  niebie.  Mick.  Muszę  i  w  la- 
sy, w  jeziora  przepadać,  i  drzew  popytać, 
i  z  ziółkami  G.  Mick.  (Myśliwiec)  jak  czarownik 
gada  z  ziemią.  Mick.  Nie  gadamy  z  sobą  (gnie- 
wając ś.  z  sobą).  Przen.:  Serce  nigdy  z  sercem 
nie  gadało.  Mick.  d)  do  kogo  =  przemawiać,  mó- 
wić: Takem  wszystko  najjisał,  jak  tu  do  waa 
gadam.  Mick.  e)  \com\i=  przekładać,  perswadować, 
tłumaczyć  mu,  przestrzegać  go:  Gadaj  mu,  a  on 
swoje.  Gadaj  mu  tam!  (-ani  chce  o  tym  słyszeć). 
f)  na  kogo  =  zmawiać,  wygadyioać,  szemrać,  złorze- 
czyć: Gada  na  kogo,  a  sam  przeskrobał  (-zwa- 
la na  kogo).  Źle  zrobiłeś,  ludzie  będą  gadali.  2. 
-j-i  [G.]  zgadywać,  odgadywać,  rozwiązywać:  G. 
zagadkę.  Gadaj,  gaduła,  gdzie  moja  złota  kula. 
3.  [Q.]  =  a)  narzekać:  Jak  sie  zeniół,  tak  na  nie 
gadał,  ze  sie  ś  niom  zćni.  b)  mówić  niechętnie,  c) 
mówić  Językiem  książkowym.  4.  myśl.  poprawiać 
wyżła  słowami  i  uczyć,  f  G.  ś.  rozprawiać,  spie- 
rać i.,  .<iprzeczać  i.,  cerlować  ś.,  przemawiać  ś.: 
O  co  ś.  to  między  sobą  gadacie?  Leop.  Gadają 
ś.  jeden  przeciwko  drugiemu.  Jancz.  <GAD> 
[Gadała,  y,  Im.  y]  p.  Gaduła. 
Gadanie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Gadać:  W  wo- 
dach G.  cichego  pacierza  i  dziewic  żałosne  mo- 
dły. Mick.  Przen.:  Wdzięczne  zdrojów  G.  Groch. 
(-szmer).  [Niema  gadania]  =  /r«rfno  temu  zaprze- 
czyć, co  tu  mówić},  trzeba  przyznać,  że...  2.  ga- 
danina, brednie,  bajka,  plotka:  Czcze  G.!  (  =  fra- 
zeologja).  3.  f  dysputa,  rozprawa:  Żydzi  mieli  Q. 
o  wierze  z  Sylwestrem.  Skar.  4.  G.!  przys.  = 
akurat!,  a  Jakże!,  a  zarazi:  Ej,  bo  oberwiesz  co 
z  reszty!  —  G.! 

Gadanina,  y.  Im.  y  I.  próżne,  niedorzeczne  ga- 
danie, paplanina,  Jrazeologja:  Próżna,  czcza  G. 
Nie  pojmuję  gadaniny  o  sercu  zastygłym,  obu- 
marłym wśród  zawodów.  Bał.  2.  wieści,  bajka, 
plotka:  Różne  gadaniny  chodzą  po  mieście.  3. 
y.  język,  mowa:  G.  Maurów  jest  mieszaniną  arab- 
skiego i  indyjskiego  języka.  Przyb.  Zdr.  Gada- 
nłnka. 

Gadaninka,  i.  Im.  i  i.  p.  Gadanina.  2.  smarna, 
nędzna  gadanina. 

[Gadany,  ego,  blm.]  w  wyrażeniu:  Grać  w  ga- 
danego=  grać  w  karty,  podczas  gdy  osoby  postronne 
robią  głośne  o  grze  uwagi:  Czy  to  my  gramy  w  ga- 
danego,  czy  w  preferansa? 

Gadateusz,  a.  Im.  e  p.  Gaduła.    <GAD,  z  pod- 
prowadzeniem pod  postać  niby  Lć.  > 
Gadatliwie  przys.  od  Gadatliwy. 
Gadatliwość,  i,  blm.  rz.  od  Gadatliwy. 
Gadatliwy     skłonny     do    gadania,     wielomówny, 
świegotliwy,  toygadany,  rub.  toyszczekany.    <GAD> 
Gadatywus,  a.  Im.  y  p.  Gaduła:    A  l)ył  to  by- 
walec, G.  przytyra.   Dzierż.     <GAD,    z   podpro- 
wadzeniem pod  postać  niby  Łć. > 

[Gadczarz,  a,  Im.  e]  umiejący  o^joiciadaó  [gadki]. 
[Gadeozka,  i,  Im.  i]  p.  Gad!ca. 
[Gadeus,  a,  Im.  y]  p.  Gaduła. 
Gadka,  i,  Im.  I,    [Godka]    I.  gadanie,    rozmowa^ 
gawęda,    wzmianka,    mowa,   przemowa:    Nie  może 
być  o  tym    ani    gadki.    O  tobie    tu  G.    Kn.    Nie 
wi(3le    w  gadki    ś.    z   nim    wdawała.    B.  B.    Do 
kościoła    chodzić     mamy    nie    na    gadki.    Wuj. 
X  Być,  stać    ś.,  zostać  gadką  —przedmiotem  roz~ 
mów:  Staliśmy  ś.  gadką  hidzką.  Mącz.  (=  wszyscy 
o  nas  mówią,  wzięto  nas  na  języki).   Już    ta  rzecz 
nie  nową  w  uszach  ludzkich  gadką.  Pot.  [Mój  bra- 
cie, tu  idzie  G.  o  Marysie.  Nie  było  o  tym  gadki. 


790 


GADNT 

Ani  gidki  nićma  (  =  a>u  mowy  o  tym).  Niechże  dzia- 
duś  dobrze  zmiarkuj.^,  nadstawił  pan  gadką  C=rfo- 
dal).  Broń  eię  Chryste  zwodzić  gadkę  z  chłopem 
bez  wokno  (  =  zawiązywać  rozmowę).  Z  kretesem  im 
gadkę  odjęło.  Zmierzył  nasz  pan  gadką  do  nich 
(  =  przemóml).  Zajedno  o  tym  mają  gadkę  (  =  ciąg- 
U  o  tym  móioią).  Pan  z  Dziewą  gadkę  wiódł. 
We  dworze  ani  złap  gadki  (  =  ani  i,  dogadaj). 
Dziaduś  ustali  gadką  (-przestał  mówić).  Dzia- 
duś  złapili  zaraz  gadką  do  pana  ( =j)ocząl  mó 
wić).  Z  nawsia  zaciągną  gadką  do  karczmy. 
Chłopi  uczciwych  panów  leden  drugiemu  gadką 
podają.  Puścił  sie  ś  nim  do  gidki.  Gadkężeśmy 
prowadzili  o  tobie.  Mnie  od  gorzałki  nie  zawra- 
ca ś.  głowa,  ino  ś.  G.  naprawiaj.  2.  gawędka, 
pogadanka,  rezony,  gawędy,  obmowa,  ^plotka:  Na 
gadko,  jak  kot  na  pierogi.  Kon.  [Ścieżka  za- 
ro.śnic  ludzkierai  gadkami.  Musi  to  jeno  gadką 
prawią  ( =  obmawiają).  Włożyli  na  mnie  gadki 
(  =  obgadaU  mnie)].  3.  wieść,  pogłoska:  Q.  chodzi 
po  mieście.  4.  i  spór,  dysputa:  Wywabiał  na 
gadki  Wiklefiany  jeden  Karmelita.  Baz.  5.  opo- 
wiadanie, anegdota,  bajka,  baśń,  podanie:  Gadki  lu- 
dowe. Gadki  gadali  piastuny.  Słów.  6.  X  20- 
gadnienie,  kwestja,  pytanie:  Jest  tu  G.  o  to,  jaka 
Rzeczpospolita  ma  być.  Baz.  7.  [G.]  zagadka. 
8.  [G.]  przysłowie,  sentencja:  Bo  to,  jak  G.  niesie: 
nie  szukaj"  biedy,  kiedy  ona  ci  sama  w  garść 
włazie.  Już  jest  ta  G.  między  wami,  że...  Mick.  9. 
[G.j  nagana,  wymówki:  Dopir  na  naszego  pana 
dziaduś  siedli  gadką  (  =  wymówkami) .  10.  [G.] 
mowa,  język,  narzecze:  Rozumiał  cudzą  gadkę 
(  =  obcy  język).   Zdr.  [Gadeozka].     <GAD> 

[Gadny]  rozmowny. 

Gadolinit,  u.  Im.  y  min.  ruda  czarna,  złożona 
z  krzemionki  z  tlenkiem  itru,  erbu,  lantanu,  beryl" 
i  ceru  z  domieszką  żelaza.  <0d  nazwiska  gieo- 
loga  Szwed.  Gadolin > 

TGadość,  I,  Im.  i]  ztoić:  Z  gadości  mówić  a 
robić. 

[Gadowie,  a  a.  u,  blra.]  drób  i  prosięta:  Ohcesz 
sobie  gadowiu  uchować.  Por.  Gad. 

Gadownik,  a,  Im.  I  bot.  I.  p.  Czosnek.  2.  (mas- 
sonia),  roi.     <  GAD  > 

X  Gadownik,  a.  Im.  cy  p.  Gaduła.    <GAD> 

Gadowy  I.  a.  Gadzi  przyra.  od  Gad.  2.  bot.: 
Gadowe  ziele  p.  Czosnek.     <GAD> 

Gadożer,  a,  Im.  y  zool.  p.  Krótkoszpon.  <QAT) 
-f  ŻR> 

[Gadówka,  i,  Im.  Ij  1.  grzyb.  2.  parasol:  IdzH 
pod  gadówkom. 

[Gaducha,  y,  Im.  y]  p.  Gad;  żmija.   <GAD> 

Gadu  gadu  w.,  oznaczający  gadanie.,  zagadanu 
i.:  G.  G.,  ani  końca  ani  ładu.  G.  G.,  a  wilk 
w  owce.  Prz.  A  my  o  dawnych  czasach  G.  Q 
Wilcz.  G.  G.,  a  psy  w  krupie  (  =  rozmawiamy^ 
a  o  interesie  zapominamy).  G.  G.,  stary  dziadu. 
Pol.     <Dźwn.> 

[Gaduła,  i.  Im.  e]  I.  p.  Zgadula:  Gadaj,  G., 
gdzie  jest  moja  złota  kula.   2.  wódka.    <GAD> 

[Gadulioa,  y,  Im.  e]  p.  Zgadula:  Gadu  gadu 
G.,  jest  tu  moja  piersciónica. 

[Gadulina,  y,  Im.  y]  starościna  przy  obrzędzie 
weselnym. 

X  Gaduija,  I,  blm.  p.  Gadulstwo.  <  GAD,  z  pod- 
prowadzeniem pod  postać  niby  Łć.  > 

Gadulska,  klej,  Im.  kie  forma  ż.  od  Gadulski. 
<GAD> 

Gadulski,  kiego.  Im.  soy  p.  Gaduła. 

Gadulstwo,  a,  blm.,  x  Gadactwo,  X  Gaduija 
skłonność  do  gadania,  gadatliwość,  wielomównośó. 
<GAD> 


GAGAT 

Gaduła,  y,  Im.  y  I.  m ,  a.  Gadulski,  Gadateusz, 
Gadatywus,  x  Gadownik,  x  Gadacz,  [Gadacz, 
Gadała,  Gadeus,  Gaduszczy]  człowiek  gadatliwy, 
gawędziarz,  paplacz,  świegot,  plotka,  pleciuga: 
Przestań  już,  stary  gaduło!  2.  X  ż.  kobieta  ga- 
datliwa. 

Gadułka,  i,  Im.  i  I.  X  gawędka,  pogadanka,  po- 
gawędka, rozmowa:  Kawaler  nie  śmiał  jeszcze 
poważny  taniec  w  wesołą  gadułkę  zamieniać. 
Skarb.     2.  [G.J  gadka. 

[Gaduszczy,  ego,  Im.  yj  p.  Gaduła. 

[Gadywać,  uje,  ywał]  p.  Gadać:  Siadywali,  po 
kącikach  gadywali. 

[Gadywanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gadywać. 

Gadzi  p.  Gadowy:  [Gadzia  głowa]  p.  Głowa. 
[G.  korzeń]  p.  Korzeń.     <GAD> 

Gadzległowka,  I,  Im.  I  zool.  (gomphus)  owad 
ziemnowodny.     <  GAD  -}-  GŁO  W  > 

Gadzienieo,  ńca,  Im.  ńce  bot.  (ceanothus  eolu- 
brinus)  roś.  z  rodzaju  puzyrnika.      <GAD> 

[Gadzik,  a,  Im.  I]  I.  rodzaj  wyszycia  na  ubra- 
niu góralskim.     2.  rysunek  w  rzeźbie,  jako  ozdoba. 

Gadzina,  y,  Im.  y  I.  płaz,  gad,  wąż;  zwierza 
pełzające.  2.  gad  jadowity.  3.  przen.  człowiek 
szkodliwy,  zjadliwy,  zaciekły,  zapalczyicy,  podły, 
jaszczurka,  żmija,  padalec ,  złośnik,  złośnica: 
Niemasz  gadziny  jadowitszej  nad  obmówcę. 
L.  Ktoby  pomyślał,  żeby  taka  mała,  garba- 
ta G.  tak  ś.  rzucać  mogła.  4.  X  przen.  zb. 
gawiedi,  tłuszcza,  chałastra ,  gmin,  pospólsttoo 
zaciekłe,  jaszczurcze  plemię.  5.  X  zwierzę  wog.: 
Takiej  kury  nie  imię  ś.  łaska,  ani  żadna  inna 
Q.  Haur.  Gadzinie  tej  (Chimerze)  i  skrzydlaty 
Pegaz  ledwie  podołał.  Kraj.  6.  [G.]  =a)  w.'^zel- 
kie  stworzenie,  zwierzęta  i  ptastwo  wogóle :  Siedzi 
W  morzach  różna  G.;  są  raki,  psy,  koty,  ptastwo 
różne,  wieloryby,  syreny,  także  chłopi  do  nich  — 
węże.  b)  wszelkie  zwierzęta  domowe:  Dużo  gadzi- 
ny: kacki,  jęrlyki  i  bydło,  c)  bydło,  krowy,  konie: 
Posed  do  oprzętu  gadziny,  d)  drobniejsze  zwie- 
rzęta domowe,  e)  p.  Gad.  f)  zwierzyna:  G.  leśna, 
g)  wilk.  h)  robactwo,  i)  łiołota.  Zdr.  Gadzinka. 
<QAD> 

[Gadziniec,  ńca,  Im.  ńce]  polygonum  łristorta. 

Gadzinka,  i,  Im.  I  p.  Gadzina. 

X  Gadzinny  i  [Gadzinny]  p.  Gadzinowy:  Żądło 
gadzinne.  [RobAk  pada:  Przytknij  swojo  gębę  do 
moij,  to  będzies  rozumiał  gadzinno  mowej  (  =  właś- 
ciwą  zwierzętom  domowym). 

Gadzinowaty  mający  w  sobie  coś  gadzinowego, 
jaszczur  czego,  złośliwec/o:  Dodał  jeszcze  jedno  s, 
ałeby  tym  dokładniej  jego  syczącą,  gadzinowa- 
tą  złośliwość  oznaczyć.    Kaezk. 

Gadzinowy,  X  Gadzinny,  [Gadzinny]  przym.  od 
Gadzina.  Przen.:  Fundusz  G.  =  przeznaczony  przez 
rząd  niemiecki  na  walkę  z  narodowością  polską. 

[Gadztwo,  a,  blm.]  gady:  Jak  sie  wzieno  gadz- 
two  na  niego  walić. 

Gaf,  u,  Im.  y  p.  Haf.  Pol.     <p.  IIaf> 

[Gaf elki,  ów,  blp.]  p.  Gafie. 

[Gafie,  ów,  blp.j  I.  loidły  drewniane.  2.  wide- 
lec. Zdr.  [Gafełki].   <Nm.  [gaffel]  =  Nm.  Gabel> 

[Gaga  nieod.,  Gigi,  Gaguś,  GagunioJ  dziec.  ogień. 

Gagacio,  a,  Im.  e  p.  Gagatek. 
Gagać,  a,  ał]  p.  Gęgać. 
Gagan-]  p.  Kagan-. 
Gaganie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gagać. 

Gagas,  u.  Im.  y  p.  Węgiel.  <0d  nazwy  mia- 
sta i  rzeki  Gr.  G/igas  w  Licji> 

Gagat,  Im.  y  I.  x2  pp.  a  p.  Gagatek.  2. 
2  pp.  u  min.  p.  Węgiel.  <Qr.  gagates  =  bursztyn, 
od  nazwy  miasta  Gc4,gas  w  Licji> 


791 


GAGATEK 

Gagatek,  tka,  Im.  tki,  X  Gagat  I.  mahj  Icosztow- 
ny  i^przęcik  z  gaf/atu.  2.  ulubieniec,  delikacik, 
2>ieszczoch,  oczko  to  głowie,  faworyt,  ir.  kuty  na 
cztery  nogi,  sztuczka,  ziółko:  Tylko  ś.  nie  wynoś, 
mój  ty  gagatku,  to  ci  oczy  wydrapię.  L.  To  mi 
G.!  G.  z  kociego  łoju.  Prz.  G.  .smorgoński  (=:  czło- 
wiek ile  wychowany  a.  niez/jrabny).  Zdr.  GagaOJO. 
<p.  Gagat  > 

Gagatkowy  pizym.  od  Gagatek:  X  Broda  ga- 
gatkowa.  Rej.  (  =  czarna). 

Gagatowy  I.  z  gagatu  zrobiony:  Wyrób  G.  2. 
mający  kolor  gagatu  (  =  czarny). 

Gagatór]  naśladowanie  glonu  indyka. 
^Gagunio,  a,  Im.  e]  p.  Gaga. 
"Gaguś,  a,  Im.  e]  p.  Gaga. 
Gaiczek,  czka,  Im.  czki  p.  Gaj. 
Gaić,  i,    ii    I.  zagajać,    zakładać,    zasiewać,    za- 
puszczać las.    2,  ubierać  zielenią,  maić,  ubierać  ga- 
ląźmi,  liśćmi:   W  wiljc  gaj^  domy  zielonemi  ga- 
łązkami.   3.    [G.J  wycinać  las.     4.    -^lić    do   lasu 
i  brać  drzewo:  Jako  Mikołaj  gaił  w  pospolny  las. 
Księgi  sądowe   łęczyckie.     5.  fG.  8^i  =  zagajać, 
inaugwować  posiedzenie  sądowe,  rozpoczynać,  otwie- 
rać je;  sprawować  sąd,  odbywać  sądy.  6.  Ś.    I.  roz- 
rastać i.  szeroko  w  konary  i  gałęzie:  Szer'>ko  rozros- 
ły i  gający  ś.  dąb,  Pol.    2.  [G.  ś.]  pobierać  złnór- 
kc  drzewa  na  opał  w  oznaczone  dni,  zbierać  w  lesie 
zlriórkę  legalnie,  za  kwitem.     <Nm.  hegea> 

[Galó,  I,  ii,  Halo]  przeceniać,  dużo  cenić.  <Ukr. 
haity> 

Gaik,  u,  Im.  i  I.  p.  Gai:  Śpiew  ptaka  z  gaiku 
nie  zbudzi  cię,  chłopczyKU.  Lea  W  gaiku  zie- 
lonym dziewczę  rwie  jagody.  Ovl.  2.  a.  X  Gajek 
stanowisJco  ptasznika  na  lowacli,  pólko,  gumienko: 
Na  Św.  Bartłomieja  ptasznicy/  gaiki  dla  łowie- 
nia ptaków  gotują.  Zaw.  3,  [G.]  =  a)  pęk  róż- 
nych ziół,  ozdobionych  wstążkami,  noszony  przez 
dziewczęta  we  wtorek  wielkanocny,  b)  uroczystość  wio- 
«emia,  [maik,  nowe  latko]:  A  gaiki,  a  wian- 
ki w  listki  srebrne  i  złote,  jakie  chcecie  rów- 
nianki  jak  najpiękniej  uplotę.  Len.  <p.  Gaj,> 
Gaikowy  przym.  od  Gaik:  Pieśni  gaikowe.  Ql. 
[Gaina,  y,  Im.  y]  I.  gaik:  Pojedziemy  pod  gaj, 
pod  gaj,  pod  gainę,  po  ładną  dziewczynę.  2. 
małe  gałązki  i  Hicie  z  drzew;  małe  krzaczki:  Kro- 
wy moje,  krowy,  nie  jadajcie  trdwy;  jśdśjcie 
g.-iine,  a  trawa  na  zirae. 
[Gais,  u,  Im.  y]  p.  Gaz. 

Gaisto  przys.  od  Gaisty:  Młody  zapust  strze- 
lił w  las  G.  Pol. 

Gaisty  I.  zagajony,  krzewisty,  zarosły,  cienisty: 
Pod  drzewem  gałstyra.  Wuj.  2.  [G.]  gęsty:  Sie- 
jąc konopie,  dobrze  jest  sporzić  na  las,  aby  by- 
ły duże  i  gaiste. 

Gaj,  u,  Im.  e  I.  flas  święty,  szczeg.  dęłyotoy: 
Wystawił  ołtarze  Baalowi  i  nasadził  Q.  B.  G. 
G.  zabobonny,  pogański.  2.  lasek,  dąbrowa,  knie- 
ja: Rozkoszne  gaje,  kędy  ptasząt  liczne  zgraje. 
Kras.  3.  zieloność,  maj,  liście,  gałęzie  zielone: 
Przystroić  altankę  gajem.  4.  [G.  a.  Gajozak]  =  a) 
drzewo,  okryte  liśćmi,  wogóle  drzewo,  drzewo  owo- 
cowe: Ptak  siedzi  na  gaju.  Kilka  gajów  przy 
drodze  wycięli,  b)  galąż  zielona,  c)  krzak,  d) 
szkółka  (Irzeto  leśnych.  Zdr.  Gaik,  Gaiczek,  X  Ga- 
jek, j-Gajeczek,  [Gajek,  GajeczekJ.  <Nm.  Hag, 
[gai  I  =  płot,  zagroda  > 
I  Gajozak,  a,  Im.  I]  p.  Gaj. 
Gajda,  y.  Im.  y  I.  częi^.  w  Im.  a.  [Gajdzioe] 
kobza,  koza.  dudy,  multanki:  Ilekroć  na  mej  gaj- 
dzie ciirypiiwej  żal  twoj-j  srogość  tchem  cięi- 
kim  dmucha...  Zabl.   Nadęte  gajdy.    2,  a.  t6*j- 


G  A  JONY 

dak,  t  Gajdarz,  [Gajdos,  Gajdoś]  l:ohziarz,  dudarz, 
duda:  Lutnista  grać  nie  zacznie,  aż  G.  umilknie. 
Prz.  3.  X  w  Im.  przen.  żarty,  drwinki,  kpinki, 
przytyki,  docinki.  4.  [G.]  =  a)  człowiek  ociężały, 
niezgrabjasz,  gamajda,  .'tafanduła,  nicpoń,  b)  noga. 
c)  gałąź,  sęk,  rozsocha.  d)  żerdka  od  kołysłci  pol- 
nej, e)  polna  kołyska  na  drągach.  5.  [Gajdy,  2  pp. 
gajd]  =  a)  grube  a  tłuste  nogi.  b)  płachta,  roz- 
wieszona na  trzech  żerdłaich  do  usypiania  dzieci. 
6.  [Gajdy,  gajdów]  =  a)  a.  [Gajdakl,  Galdakl] 
ziemniaki,  b)  spodnie,  hajdawery.  Zdr.  X  Gajdki, 
[Gajdoski].     <Tur.  gajda  > 

[Gajda,  y,  Im.  y]  I.  zanadrze:  Wzionem  trochę 
zboża  w  gajdę.  2.  człowiek  słabowity,  niezdolny 
do  pracy.     <p.  Kajda> 

[Gajdać,  a,  al]  grać  na  gajdach. 

łGajdak,  a,  Im.  cy  p.  Gajda. 

[Gajdakl,  ów,  blp.]  p.  Gajda.  <Zap.  dla  po- 
dobieństwa do  Gajdy  =  kobzy  > 

[Gajdanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  6ajdać. 

t  Gajdarz,  a.  Im.  e  p.  Gajda. 

X  Gajdki,  ów,  blp.  p.  Gajda. 

[Gajdos,  a.  Im.  y]  p.  Gajda.  <Zam.  Gajdosz, 
od  Gajda  > 

[Gajdoski,  sek,  blp.]  p.  Gajda:  Ejże!  gajdy,  Q.! 
już  ja  w  sercu  bez  troski.  Przen.:  Huczno  ci  wo- 
da zagra  na  gajdoskach. 

[Gajdoś,  a,  Im.  e]  p.  Gajda. 

[Gajdowaty]  niezgrabny,  ociężały.  Por.  Gajdzia- 
sty. 

Gajdowski  przym.  od  Gajda:  Gajdowska  pieśń.  L. 

[Gajdy,  gajd  a.  gajdów,  blp.]  p.  Gajda. 

[Gajdziasty]  mający  tłuste  nogi,  niezgrabny.  Por. 
Gajdowaty. 

[Gajdzica,  y,  Im.  e]  I.  a.  [Gażdzica,  Frestka] 
piszczałka  w  dudach,  gajdach.  2.  w  Im.  p.  Gajda. 

fGajeczek,  czka,  Im.  czki  i  [Gajeczek]  p.  Gaj: 
Ciemny  G.  Groch. 

X  Gajek,  jka,  Im.  jki  I.  i  [Q.]  p.  Gaj.  2.  p. 
Gaik. 

Gajenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gaić:  Gajenie 
sądu,  cechu.  Burgrabia  ma  wolność  gajenia  od 
króla.  Sz.     <Nm.  hegen> 

Gajenie  się,  a  ś.,  blm.  I.  czynność  cz.  Gaić  ś. 
2.  leśn.  prawo  rąbania  drzeioa  w  lesie  dworskim; 
zbieranie  chróstu. 

[Gajenka,  I,  lin.  I,  Gajna]  iona  gajowego.  Por. 
Gajny. 

t  Galer,  u,  Im.  y  hut.  nadpiecek  nad  gichtą  pie- 
ca  wielkiego.     <Nm.  Geier> 

[Gajewlna,  y,  Im.  y]  zagajnik,  młody  las.  <p. 
Gaj> 

X  Gajewnik,  a,  Im.  cy  p.  Gajowy. 

[GajgI,  ów,  blp.]  skrzypce:  Był  tu  duda  z  Qo- 
lejewa,   miał  G. 

1.  [Gajna,  ej,  Im.  el  p.  Gajenka. 

2.  [Gajna,  y,  Ira.  yj  ogrodzenie  na  wodzie  z  ga- 
łęzi, do  którego  ryby  przed  połowem  ś.  chronią. 

TGajno,  a,  Im.  a,  Kierdel]  stado,  gromada:  Zga- 
niaj owce  do   gajna!     <p.  G:ij> 

Gajny  I.  Xp.  Gajowy:  Ptak  w  krzewin  gajnyra, 
2.  tp-  Gajony:  Któryby  majster  utracił  rzemio- 
sło, taki  do  gajnego  cechu  chodzić  nie  może.  Sz. 
Sąd  G.  Sesja  gajna.  3.  [G.  dzień]  =  dzień  taki, 
w  który  włościanie  mogą  brać  z  lasu  peioną  ilość 
drzewa.  [Gajny,  ego,  Im.  I]  rz.  p.  Gajowy.  <p. 
Qaj> 

[Gajocha,  y,  Im.  y]  lq^  w  lesie,  polana.  <p. 
Gaj  >  _ 

t  Gajony,  f  Gajny  prawnie  otwarty,  legalnie  rotpo- 
c»jty,  upraioniony,  urzędoioy:  S^d  G.  Kako  a  któ- 


79% 


GA.TOR 


GALANTO 


rymi  słowy  majj^  st^d  gaić,  aby  gajon  był  po- 
dług marborskiego  prawa.  Orf.     <p,  Gaić> 

[Gajor,  a,  Im.  y,  Gajór,  GolorJ  gąsior:  Wilczek 
porwał  gajora.     <?  Dźwn.> 

[Gajowczyk,  a,  Ira.  i]  p.  Gajowy:  Napotkała 
gajoweyka  bardzo  ładnego. 

fGajOwe,  ego,  blni.  iz.  I.  'Innina,  opłata,  czi/nsz 
za  korzi/.ttnnie  z  gaju:  Wybierano  inne  jeszcze 
opłaty  lub  daniny:  G.,  leśne...  Paw.  2.  kara  za 
szkody  w  cudzym  lesie:  Ma  zapłacić  pół  grzywny 
gajowego.  Ort. 

Gajowiec,  wca,   Im.   wce   I.  a.  Bezząb,   Ziejec 

bot.  (galeobdolon)  roś.  z  rodzaju  wargowych.  Ga- 
tunek: G.  żółty  (g.  luteum).  2.  zool.  p.  Perło- 
wiec.    <  p.  Gaj  > 

Gajowina,  y,  Im.  y,  Gajowizna,  Gajowisko  grunt 
gajem  okryty;  pole  na  las  zapuszczone,  zagajnik; 
pole  po  wyciętym  lesie:  Gajowiay  na  pożyteczne 
obrócić  role.  Haur. 

Gajowisko,  a.  Im.  a  p.  Gajowina:  G.  z  korze- 
nia wykopać  trzeba.    Haur. 

Gajowizna,  y,  Im.  y  p.  Gajowina:  Proso  bar- 
dzo dobrze  ś.  rodzi,  gdzie  jakjj,  wykopano  gajo- 
■wiznę.  Haur. 

Galowy  I.  a.  X  Gajny  przym.  od  Gaj :  Gajo- 
■wa  świątynia.  L.  2.  [G.]  leśny,  dziki:  Q.  orzech. 
3.  bot.:  Gajowa  miodunka  p.  Rdest.  Gajowy, 
ego,  Im.  I  rz.,  x  Gajewnik,  [Gajny]  strażnik  gaju, 
stroi  leśny,  leśniczy,  pobereinik.  Zdr.  [Gajowczyk]. 
<p.  Gaj> 

[Gajór,  ora,  Im.  ory]  p.  Gajor. 

Gajówka,  i,  Im.  i  I.  chatka  gajowego.  2.  [G.]  = 
&)zbieranie  po  boru  suchych  gałęzi,  [zbirdnka],  b) 
próchnica,  c)  glinka  burawa.  d)  grunt  po  wyrąbanym 
gaju.  3.  zool.  =  a)  (silyia)  ptak  wróblowaty,  zębo- 
dzioby,  z  rodziny  gajówek.  Gatunki:  G.  modra  p. 
Podróżniczek;  [G.  ogrodowa]  p.  Pokrzewka; 
G.  szczebiotliwa  p.  Zaganiacz.  b)  w  Im.  ro- 
dzina ptaków  wróblowaiych,  zębodziobych. 

[Gaj8,  u,  Im.  y]  p.  Gaz. 

[Gajstag,  u,  blm.]  Zielone  Świątki.  <Nra.  (Hei- 
ligen)geisttag> 

1.  [Gajś,  i,  Im.  e]  p.  Gąś. 

2.  [Gajś,  u,  Im.  e]  p.  Gaz. 

[Gakt,  u,  Ira.  y]  przód  w  prostych  saniach,  umo- 
cowany do  płoz.     <Lit.  gaktos  bip.  > 

Gal,  U,  blm.  chera.  pierwiastek  metaliczny  z  gro- 
mady glinu,  in.  ek  aal  umin  j  u  ra,  Ga.  <Now., 
niby  Łć.  gallium,  z  Łć.  galla  =  galas  > 

1.  Gala,  I,  Im.  e  I.  rub.  święto  galowe,  galówka. 
2.  mundur,  uniform  galowy:  Urzędnik  w  gali.  3. 
uroczystość,  bal,  zabawa,  bankiet,  biesiada,  festyn, 
uczta:  Dziś  u  mnie  G.    <Hp.  gala,  Fr.  gala> 

2.  Gala,  I,  blm.  tech.    smoła  w  stanie  rozkładu. 

[Gala,  I,  Im.  e]  grube  drzewo  sosnowe,  sosna  wy- 
niosła. Zdr.  [Galka].  Por.  Galak,  Golas. 

Galach,  a,  Ira.  y,  Galach  zł.  ksiądz.    <?> 

[Gaiaciska,  ów,  blp.]  p.  Galaty:  Galacisków 
jego  jeno  same  łaty. 

[Galaczek,  czka.  Im.  czki]  p.  Galak. 

Galago  nieod.  zool.  (otolicnus)  małpozwierz  diu- 
googonowy.     <Nm.  Galago > 

Galaita,  y,  Im.  ci  członek  peionej  sekty  maho- 
mełańskiej, 

[Galak,  a,  Im.  i,  Golak,  Golas,  Skrzek]  I.  mło- 
de drzewo,  podkrzesnne  z  gałęzi  a.  takie,  z  które- 
go kora  opadła.  2.  świerk  karłowaty.  3.  sosna 
żerdziowa.  4.  żerdź.  Zdr.  [Galaczek],  Poi*.  Gala, 
Galaszek. 


Galaktoskop,  u.  Im.  y  ehem.  przyrząd  do  ocenia' 
nia  stopnia  dobroci  mleka.  <Now.  z  Gr.  gala, 
2  pp.  g^laktos  =  mleko  4"  skopós  =  widz,  dostrze- 
gacz> 

Galaktoza,  y,  blm.  chera.  cukier  mleczny.  <Now. 
z  Gr.  gAla,  2  pp.  gjllaktos  =  raleko> 

Galamacja,  i,  Im.  e  p.  Galimatjas. 

iGalan,  a.  Im.  y]  p.  Galant.  Zdr.  [Galaneczek]. 
Gaiancie]  p.  Galanto. 
ialancik,  a.  Im.  i  p.  Galant. 
SGalanciuchno]  p.  Galanto. 
GalanoiuchnyJ  p.  Galanty. 
lalancki,  X  Galantowny,    X'  Galantes  elegancki, 
szarmancki,  modny,  szykowny,  strojny;  pełen  galan- 
terji,  nadskakujący,  uprzejmy.      <Fr.  galant  > 

Galancko  przys.  od  Galancki;  Galante:  Przyj- 
dzie pan  marszałek  do  hrabiny,  w  rękę  ją  po- 
całuje G.  Krasz. 

[Galaneczek,  czka,  Im.  ozkowie]  p.  Galan:  Ean 
Sie  mi  też  podziźlł  ten  mój  G.? 

[Galaneczka,  I,  Im.  i]  p.  Galanka. 

[Galanka,  i,  Im.  i]  kochanka:  Z  kimże  jd  sie 
będę,  ma  galanko,  cieszywać?  Zdr.  [Galaneczka]. 

Galant,  a  I.  Im.  ci  =  a)  a.  XGalantom;  człowiek 
pełen  galanterji,  człowiek  ugrzeczniony ,  szarmant; 
elegant,  modniś,  strojniś,  dandys,  b)  X  i  [G-  a.  Ga- 
lan] lowelas,  donźuan,  gach,  umizgus,  kochanek: 
Co  widzę!  żona  moja  z  galantem!  L.  [Zachciało 
sie  babie  młodego  galanta].  2.  Im.  y  =  a)  walec 
szklany  z  buławką  na  końcu  do  rozcierania  farb, 
gładzenia  skór  i  t.  p.  b)  szew.  drewno  do  polero- 
wania podeszwy  obuwia,  in.  fumel.  Zdr,  Galan- 
olk.     <Fr.  galant  > 

Galante  przys.  p,  Galancko:  Stał  G.  uśmiech- 
nięty. Krasz. 

Galanterja,  I,  Im.  e  I.  blm.  a.  XGalantność,  XGa- 
lantomja  wykwintnośó  obyczajów,  rnanjer;  ogłada, 
gładkość  światowa,  elegancja  w  obejściu,  grzeczność 
ujmująca;  kokieterja,  zalotność:  Niema  w  nim 
(w  uczuciu  u  Mickiewicza)  ani  zraysłowo.ści,  pra- 
wie bez  obsłony  jawiącej  L  u  Kochanowskiego, 
ani  galanterji  sztucznej  i  wyszukanej  Morszty- 
na, ani  radławej  łzawości  Karpińskiego.  Chm.  2. 
X  komplement,  dnser,  grzeczność :  Tysiące  jej  po- 
wiedział galanterji.  Niem.  3.  zb.  ozdoby,  arty- 
kuły szyku,  cacka  wykwintne:  Sklep  z  galanterja. 
Wszelkie  w  ubierze  ma  galaiiterje.  Troe.  G. 
stołowa  z  przystawkami  trzema  złocistemi  (r. 
1667).     <Fr.  galanterio 

Galanternictwo,  a,  blm.  fabrykacja  i  sprzeda- 
wanie wyrobów  galanteryjnych. 

Galanterniozka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Galan- 
ternik.     2.  żona  galantemika. 

Galanternik,  a.  Im.  cy  I.  a.  Galanteryjnik  I. 
sprzedający  a.  wyrabiający  galanterje.  2.  'K  jubiler 
a.  złotnik.  <Z  Fi*,  galanterie,  pod  wpływem  zna- 
czenia Nm.  Galanterio 

Galanteryjnik,  a,  Im.  cy  p.  Galanternik. 

Galanteryjny  przym.  od  Galanterja:  Sklep,  wy- 
rób G. 

X  Galantes  nieod.  p.  Galancik:  G.  była  kiszka, 
bułeczka  świeża.  Wilk. 

X  Galantka,  I,  Im.  i  torma  ż.  od  Galant. 

[Galantnie]  przys.  od  Galantny. 

X  Galantność,  i,  blm.  p.  Galanterja:  Miłość, 
G.  w  dawnych  wiekach  używały  środków  naj- 
uezciwszych.  Niem. 

[Galantny]  p.  Galanty:  Galantne  chłopaki,  ni- 
czego ś.  nie  boją.   Minisz. 

[Galanto,  Gaiancie,  st.  w.  Galanciej]  przys.  od 
Galanty,  ładnie,  pięknie:  G.  wysykował  sie  dzi''w- 


m 


GALANTOM 


GAT.FKA 


cAk.  Żebyś  ty,  matko,  nie  światowała,  toby  by- 
ło galanci^j  koło   chałupy.    Zdr.  [Galanciuchno], 
X  Galantom,  a,  Im.  y  p.  Galant.  <Fr.  galant- 
homme> 

X  Galantomja,  i,  blm.  p.  Galanterja:  Po  ^rsiacli 
może  f5.  jeszcze  kochaj.-j,  po  dawnemu,  w  mia- 
stach panuje  modna  G.  Kras. 

Galantować  się,  uje  i.,  ował  ś.  I.  elegantowai 
i.,  stroić  i.,  ubierać  ś.  z  szykiem.  2.  ^.okazywać  ś. 
galantem. 

Galantowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Ga- 
lantować ś. 

X  Galantownie  przys  od  Galantowny:  "Wąsy 
G.  ■wykręei(5.   Łoz. 

X  Galantowny  p.  Galancki. 

[Galanty,  Galantnyj  iadny,  nadobny,  ndatny,  wy- 
honiy,  śioietny,  ozdobny,  zgrabny,  ztuinny,  szykowny: 
Mdiu  galantćg-o  kawalera.  Galant^  pogoda. 
Wszystkiego  dostanie:  paciorków,  wstr-^żek,  ko- 
rali, galantych  kozików.  Jun.  Wychował  ociec 
galantych  (  =  duio)  dzieci.  Zdr.  [Galanciuchny]. 
<Fr.  galant  > 

Galantyna,  y,  Im.  y,  X  Galatyna,  x  Gialatyna 
kuch.  mięsiwo  (szczeg.  drób)  na  zimno,  ubrane  ga- 
laretą.    <Fr.  galantine> 

Galar,  u,  Im.  y  statek  rzeczny,  plaski,  bez  masz- 
tu, rodzaj  kiypy,  gabaru :  Galarami  przywożą 
jabłka.  Ką;pać  ś.  i  galaru.  Zdr.  Galarek.  <Fr. 
ga.lhe> 

X  Galarapa,  y,  Ira.  y  bot.  p.  Kalarepa.  <Now. 
z  niby  Le.  caulerapa,  z  Łć.  caulis  =  gł;j.t)  -f-  rapuiu 
=  kapusta  > 

fGalarda,  y,  Im.  y,  fGaljarda  skoczny  taniec 
wioski:  Skakać  galardy.  Opal.  <Włos.  gagliar- 
da  > 

Galareciany  przym.  od  Galareta:  Ciało  nabie- 
ra pewnej  galarecianej  sprężystości.  Jeż.  <p. 
Galareta  > 

X  Galareda,  y,  Im.  y  p.  Galareta. 

Galarek,  rka.  Im.  rki  p.  Galar. 

Galarepa,  y,  Im.  y  I.  p.  Galarapa.  2.  [G.  a. 
Galarypa]  rodzaf  przezwiska.  3.  bot.  p.  Kalarepa. 
<p.  Galarapa> 

Galareta,  y.  Im.  y  I,  a.  x  Galareda,  fGalreta, 
fGarleta,  [Garlęła,  Garlita],  x  Galatyna,  x  Gie- 
latyna  masa  zastygła  z  rozgotowanego  mięsa,  ryb, 
owoców  ił.  p.,  in.  X  s  t  u  (1  z  i  e  n  i  n  a ,  f  n  a  z  i  m  n  e : 
G.  z  nóżek  eielceyeh,  wieprzowych  (-nogi).  Ry- 
ba w  galarecie.  G.  ponczowa,  malinowa.  Od 
śmiechu  trząsł  mu  ś.  brzuch,  jak  G.  Krasz.  Poe- 
ta, co  był  tak  ognistym  wewnątrz,  a  z  wier/^chu 
drżał  jak  G.  Słów.  Bakt.:  G.  odżywcza  p.  Żela- 
tyna. 2.  anat.:  X  G.  Whartona  =  csc^cf  .<tA;ładowa 
pępowiny,  in.  trzęsina  a.  trze  ślin  a  Whar- 
tonów a,  istota  trzęska  Whartona  (ge- 
latina  Whartoniana).  3.  ogr.  lepka  częić  soku 
owocowego.  Zdr.  Galaretka,  <Nm.  Gallerte,  z  Łć. 
gelatus  =  zmarznięty  > 

Galaretka,  i,  Im.  i  p.  Galareta. 

fialaretnioa,  y,  Im.  e  bot.  p.  Trzęsidlo. 

Galaretowato  przys.  od  Galaretowaty:  Snotka- 
łera  ś.  wzrokiem  z  wiszącym  u  sufitu,  od  pyłu 
Q.  wyglądającym  cielskiem  malowanego  potwo- 
ra. Orzesz. 

Galaretowaty  ;^o(/o?yny  do  galarety.  Hist.:  Tkanka 
galaretowata  p.  Galaretowy.  Galaretowato-ślu- 
zowy. 

Galaretowy  przym.  od  Galareta.  Hist.:  Tkanka 
galaretowa,  in.  tkanka  galaretowata, 
tkanka  trzaska. 


Galaretówka,  i,  Ira.  i  bot.  (gelidium)  roi.  z  gm- 
nutdy  wodorostów,  z  klasy  krasnorostów,  z  rodziny 
gelidieae. 

tGalarja,  i,  hu.  e  p.  Galerja. 

Galarowy  przym.  od  Galar:    Jabłka  galarowe. 

[Galarypa,  y,  Im.  y]  p.  Galarepa:  A  ty  chło- 
pie G.!  sprzedał  spodnie,  kupił  żyta. 

Galas,  u,  Im  y  I.  a.  Jabłko  galasowe,  Orzeszek 
galasowy,  Dębianka  (częś.  w  Im.),  x  Dębionka, 
t  Dębnik,  [Galasówka,  Dębiałki,  Jabko  d^bawej 
narośl  na  liściach  dębu  od  ukłócia  owadów.  2. 
chem.  inaterjał  garbnikowy,  kwas  galaso-garhniko- 
wy.  3.  [G.1  =  a)  p.  Garus.  b)  byle  jakie  jedzenie: 
Kapusta  i  uaki,  dobry  G.  taki.  c)  nieporządek. 
<Łe.  galla> 

[Galasić,  i,  ił,  Kalasić]  rozcierać,  płaszczyć; 
mieszać,  wprawiać  to  nieład,  rozrzucać.     <?> 

Galasować,  uje,  ował.  Garbnikować,  Tanizować 
zaprawiać  tkaniny  wyciągami  galasów  przed  for- 
lowaniem. 

Galasowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Galasować. 

Galasownik,  a.  Im.  i  zool.  p.  Galasówka, 

Galasowy  j)rzyiu.  od  Galas:  Atrament,  kwas  Q. 
Jabłko  galasowe  a.  Oizeszek  G.  p.  Galas. 

Galasówka,  I,  Im.  i  I.  [G.j  p.  Galas.  2.  a.  Ga- 
lasownik zool.  (cynips)  owad  błonkoskrzydły  z  po- 
kładełkiem,  należący  do  rośliniarek. 

[Galaszek,  szka.  Im.  szkij  pień  drzewa.  Por. 
Galak,  Golas. 

[Galatki,  tek,  blp.]   p.  Galaty. 

[Galaty,  at,  blp.,  Galoty],  fGaljoty  spodnie: 
Przystrzygnął  mu  na  G.  Prz.  (-obił  (/o).  Zdr. 
[GalatkiJ.  Zgr.  [Galaciska],  <Czes.  kalhoty  = 
spodnie,  z  Fr.  culolte> 

X  Galatyna, ,y.  Im.  y  I.  p.  Galantyna.  2.  p. 
Galareta.     <  Sr.  Łć.  galatina> 

Galban,  u,  Im.  y,  fGalban,  Gaibanowieo  bot. 
(bubon  galbanum)  roś.,  gatunek  opichu.  <ŁĆ. 
galbanum,  z  Gr.  ehalbane,  z  Hb.  chelb'nah> 

Galbanowiec,  woa,  Im.  wce  bot.  p.  Galban. 

Galeasa,  y,  Im.  y  okręt  handlowy  wiosłowy 
o  trzech  a.  o  jednym,  maszcie.  <  Fr.  galćasse,  ga- 
Ićace,  Włos.  galeazza> 

Galeina,  y,  blm.  farb.  rodzaj  barwnika.  <p. 
Gal> 

[Galeja,  i,  Im.  ej  =  Aleja. 

X  Galemon,  u,  Im.  y    chem.  i  min.    p.  Galman. 

Galena,  y.  Im.  y,  Galenit,  X  Blejglanc  chem. 
i  min.  błyszcz  ołowiany,  siar.k  ołowiu  z  do- 
mieszką czasem  srebra;  ruda,  z  której  otrzymuje  ś. 
ołów,  a  czasem  i  srebro.    <Gr.  galene  =  błyszcz > 

fGalenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Galić. 

Galenit,  u,  Im.  y  chem.  i  min.  p.  Galena. 

Galenita,  y,  lin.  ci    nowochrzczeniec   holenderski. 

Galenoid,  u,  Im.  y  min.  p.  Błyszcz.  <Now. 
z  Gr.  galene  =  błyszcz -|--eides  =  - kształtny  > 

Galeota,  y,  Im.  y,  Gaijota  statek  jednomaszto- 
wy;  mały  okręt  półwiosłowy.     <  Włos.   galeotta> 

Galepin,  u.  Im.  y  p.  Kalepin:  Można  tam  było 
ułożyć  nieraz  galepin  siedmiu  języków.  Kraus. 
<p.  Kalepin  > 

1.  t  Galer,  u,  Im.  y  rodzaj  płótna:  Płótna  ko- 
leńskiego  galeru  sztuka.  Gostk.  <  Może  od  daw. 
Nm.  nazwy  prowincji  HI.   Geller(n)  =  Gieldrja> 

2.  t  Galer,  u.  Im.  y  rodzaj  czapki.  <Włos. 
galero > 

Galera,  y,  Im.  y  I.  maiy  okręt  żaglowo-wiosło- 
wy.  2.  w  Im.  przen.  kara,  zesłanie  do  cięikich 
robót  na  galerach:  Skazać  kogo  na  galery.  Do- 
st«^  ó.  na  galery.    3,  woj.  obroty   zwrot,  słuiącjf 


791 


GALEREPA 


GALMANIAK 


do  przedąr/nięda  za   pomocą    ludzi  znacznych  cię- 
iaiów.     <Wło6.   galera  > 
X  Galerepa,  y,  Im.  y  p.  Kalarepa. 
Galerja,  I,  Im.  e,  fGalarja  I.  bahisirada,  ogro- 
dzenie   ozdobne.     2,    miejsce    przechadzki    nakryte; 
portyk,  perystyl,    balkon,   platforma    z    balustradą: 
Q.  przed  domem,  u  wejścia  do  ogrodu.  Przecha- 
dzać 8.    po  galerji.     3,    ganek    kryty    w   domach, 
korytarz  zamknięty,    pasaż;    długa  sala  z  kolumna- 
dą.    4.  w  teatrze,  w  sali  ])ublicznej  =  m«e/.<fce  d/a 
publiczności  na  piętrze.     5.  i)r7.en.  publiczność  z  ga- 
lerji:   6.  bije  oklaski.     6.  ]>rzen.  przypatrujący  ś. 
czemu,  undzowie:  Grających  otaczała  liczna  G.  7. 
lokal    z    wystawą    dz.eł   sztuki,    salon    artystyczny, 
zbiory  dzieł  sztuki:    G.  wilanowska,    drezdeńska. 
G.  obrazów.    8.  przen.  zbwr,  zasób,  teka:    G.  ty- 
pów historycznych    Matejki  jest  niewyczerpana. 
Artysta  w  roli  pana    Jacentego    dowiódł,    że  G. 
jego  wiejskich  szlachciców    jest   niewyczerpaną. 
9.  woj.  korytarz   podziemny _  w  robotach  fortyjika- 
ąifnych.  Zdr.  Galeryjka.   <Śr.  Łć.  galeria,  Włos. 
galleria,  Fr.  galerio 
Gaierjowy  ]>rzym.  od  Galerja:  Loże  galerjowe. 
Galerniczka,  I,  Im.  i  foinia  ż.  od  Galernik. 
Galerniczy  i)rzyra.  od  Galernik:  Statek  G. 
Galernik,  a,  Im.  cy    I.   więzień,  zesłaniec,  odby- 
u-ający  karę  na  galerach.     2.  żart.  widz    z  galerji: 
Na  tym    balu  więcej    było  galerników,  niż  tań- 
czących.    <  p.  Galera  > 
Galerowy  przym.  od  Galera:  Węzeł  G.  Jak.  J. 
Galeryjka,  I,   Im.   I    I.  p.   Galerja.    2.  obwódka 
stojąca  aiurowa:  G.  przy  biurku.  G.  od  samowa- 
ra.    3.    mor.    ganek    okrętowy.     4.    ucz.    kołnierz: 
Porwałem  faceta  za  galeryjkę.   Prus.    <  p.  Ga- 
lerja > 

[Galeta,  y,  Im.  y,  Gielem,  Gielata,  Giletka]  I. 
wiaderko  do  dojenia,  skopek  do  mleka ,  kubełek 
z  pałączkiem  wewnątrz  do  dojenia  owiec.  2.  faska 
drewniana  na  masło.  3.  ćwierć  korca.  <  Z  Rum. 
gaieata=  kubek,  z  Łd.  calathus,  z  Gr.  k41athos> 
Galgant,  a,  Im.  y  I.  bot.  p.  Alplnja.  2.  [G.] 
p.  2.  Galgan.  <  Nm.  Galgant,  z  Ł6.  galanga,  (o 
zaś  z  języków  Wschód.  > 

Gallcjanka,  i,  Ira.  i  czapka  granatowa  czworo- 
graniasta z  daszkiem  i  sznurkiem  nad  nim.  <  Od 
nazwy  kraju  Galicja,  Śr.  Łd.  Galicia,  od  nazwy 
miasta  Halicz  > 

X  Galicki:  Choroba  galicka  p.  Przymiot:  Ostat- 
kiem zdrowia  goniący,  bo  przez  galicką  choro- 
bę toczon.  Sienk.  <  Łd.  gallicus-galeki,  fran- 
cuski > 
[Galicyjak,  a,  Im.  i]  biały  kartofel. 
Galicyjski  kamień  a.  [G.  kamyk,  kamyszek], 
apt.    surowy  siarczan  cynku.     <  p.  Galeztyn> 

Galicyzm,  u,  Im.  y  I.  barharyzm,  makaronizm, 
zwrot  pochodzenia  jrancuskiego  w  jęr-;'ku  polskim. 
2.  X  francuszczyzna,  porządki  francuskie:  Królo- 
wa nam  do  wolności  naszych  chce  wprowadzid 
Ot.  Pas.     <Pr.  gallicisme  > 

tGalić,  i,  ii  I.  rzucać,  wyrzucać  piłkę,  grając 
w  piłkę:  Jak  kto  gali,  tak  mu  odbijają.  Prz. 
2.  co  komu,  co  na  kogo  =  słręczyć,  podsuwać  mu: 
Senatorowie  książętom  mazowieckim  królestwo 
galili.  Błaż.  Przełożony  aby  pożytku  poddanych 
tak  strzegł,  iżby  wszystko  ku  niemu  galił.  Kosz. 
(=  kierował).  3.  komu  =  ."przyjąć,  iyczyć,  świad- 
czyć, słuiyć:  Bratu  galąc,  opiekunem  go  byd 
słusznym  młodego  Bolesława  udad  chcieli.  Błaż. 
Szafarz  z  dóbr  pańskich  chytrze  sobie  galił. 
Odym.  Prawdzie  powinienem  zawsze  G.  Pot.  4. 
na  kogo,  na  co  =  ciągnąć,    skłaniać    ś.    na    czyją 


stronę;  obstawać,  trzymać  za  kim,  za  czym:  Pola- 
kiem jesteś,  więc  na  stronę  Polaków  galisz. 
Błaż.  (=  przechylasz  ś.).  Na  obie  strony  gali. 
Bardz.  5.  na  co  =  zmierzać  ku  czemu,  kroić  na  co, 
mieć  co  7ia  celu:  Wszystkie  jego  postępki  galą 
na  większe  zamieszanie  ojczyzny.  Nieś.  6.  na 
kogo,  na  co  =  nastaicać,  dybać,  czyhać,  godzić:  Na 
zgubę  czyją  galił.  Min.  <  ?  GAŁ;  por.  [Gały].  > 

X6alijnik,  a,  Im.  oy  sternik,  kapitan  łodzi,  zwa- 
nej gcdją.    <  p.  Galia  >  ' 

fGalik,  a,  bhn.  lek.  p.  Przymiot.  <Z  Łd. 
Gallicus  =  galski,  francuski  > 

Galikanin,  a,  Im.  anie  członek  kościoła  galikań- 
skiego.  <Fr.  gallican  -  należący  do  kościoła 
francuskiego  > 

Galikanizm,  u,  blm.  dąiność  kościoła  katolickie- 
go we  Francji  do  utrzymania  w  pewnych  razach 
autonomji  wobec  kur ji  rzymskiej:  Postępowanie  ks. 
Hieronima  nazywał  herezją,  galikanizmem.  Bał. 
<Fr.  gallicanisrae  > 

Galilćartski  kościół  =  yra»icwsfc/,  kościół  katolicki 
we  Francji,  dążący  w  pewnych  razach  do  auto- 
nomji wobec  kurji  rzymskiej.      <Z    Fr.  gallican  > 

X  Galikomanja,  i,  blm.  p.  Galomanja.  <  Z  Łć. 
galliens^galski,  francuski -f-Manja  > 

Galilejszczyzna,  y,  blm.  żart.  to  wszystko,  co 
galicyjskie:  Całe  towarzystwo  deklamowało  chó- 
rem przeciw  galilejszczyźnie.  Lam.  <  Żart.  od 
Galileja,  zam.  Galicja  > 

Galimacja,  i,  Im.  e  ]).  Galimatjas. 

Galimatja,  i,  Im.  e  p.  Galimatjas. 

Galimatjas,  u,  blm  ,  Galimatjasz,  Galimatja,  Ga- 
limacja, gm.  Galamacja  I.  zamieszanie,  nieporozu- 
mienie, zamęt,  skweres,  kram,  chryja:  Narobić  ga- 
liraatjasu  (^nawarzyć  piwa,  narobić  bigo.fu).  2. 
gadanina  bez  sensu,  gmatwanina  słów  i  myśli.  <  Fr. 
galimatias  > 

Galimatjasz,  u,  blm.  p.  Galimatjas. 

Galipot,  u,  blm.  (dala  żyaira  sosnowa:  G.  służy 
do  fabrykacji  laku.     <  Fr.  galipot> 

fGalizant,  a,  Im.  ci  stronnik  partji  francuskiej. 
<Z  Łć.  Gallus  =  Francuz  > 

Galizować,  uje,  owal  poprawiać  wina  ze  zbyt 
kwaśnych  winogron  zrobione.  <  Od  nazwif^ka  wy- 
nahzcy,  dra  Galla > 

Galizowanie,  a,  blm.,  czynnośd  cz.  Galizować. 

X  Gaija,  I,  Im.  e  łódź  o  pięciu  rzędach  wioseł. 
<Włos.  galia> 

fGaljarda,  y,  Im.  y  p.  Galarda. 

Gaijon,  u.  Im.  y  mor.  rodzaj  statku  kupieckiego, 
<  Fr.  galion  > 

X  Gaijonizm,  u,  blm.  obojętność  w  rzeczach  re- 
ligijnych, indyferentyzm  religijny.  <Now.,  niby 
Łd.  gallionisraus,  od  nazwiska  prokonsula  izyra- 
skiego  Gallio,  obrońcy  św.  Pawła  > 

Gaijota,  y.  Im.  y   p.  Galeoła. 

fGaljoty,  ów,  blp.  p.  Galaty:  Ten  bez  broni, 
ten  boso,  drudzy  ly  byli  i  galjotów  odbieżeli. 
Alb. 

1.  [Galka,  I,  Im.  1]  p.  [Gala]. 

2.  [Galka,  i,  Im.  i]  zabawa  z  tańcami. 

X  Galmaj,  u.  Im.  e  chem.  i  min.  p.  Galman. 

X  Galmaja,  I,  Im.  e  ehem.  i  min.  p.  Galman. 

Galman,  u.  Im.  y,  x  Galmen,  X  Galmon,  X  Ga- 
lemon,  X  Galmaj,  X  Galmaja,  X  Galmej,  f  Gal- 
mejn  chem.  i  min.  ruda  cynkoica,  złożona  z  węgla- 
nu a.  krzemianu  cynku,  in.  smitsonit,  k ala- 
mi n.  <  Nm.  Galmei,  z  Gr.  kadmeia,  Łd.  cad- 
mia  > 

Galmanlak,  a.  Im.  i  hut.  piec  prażelny  szybo- 
wy a.  rumfordzki  do  galmanu,  a.  czeluść  w  piecu 
munfliitcyin,  przeznaczona  do  prażenia  galmanu. 


795 


GALMANW 

Galmanin,  u,  ł>lm.  chein.  proszek  hiahf  złażony 
z  tlenku  cijnku,  bieli  lalkowej  i  mączki.  <  p.  Gal- 
in;! ii  > 

Galmanowy  przym.  od  Galman :  Miał  G    Łab. 

X  Galmej,  u,  Im.  e  chem.  i  min.  p.  Galman. 

•^Galmejn,  u,  im.  y  p.  Galman:  Szara  maść 
Vulgo  G.  Ust.  cyrulików  lubel.   1597. 

X  Galmen,  u,  Im.  y  chem.  i  min.  p.  Galman. 

X  Galmon,  u,  Ira.  y  chera.  i  min.  p.  Galman. 

Galocyjanina,  y,  blm.  chem.  rodzaj  barwnika  or- 
ganicznego.   <  p.  Gal  4"  Cyjanina  > 

Galoflawina,  y,  blm.  chem.  rodzaj  barwnika  or- 
ganicznego.    <  Gal  +  Łć.  tiavus  =  żółty  > 

Galofob,  a,  Im.  OWie  nienawidzący  Francuzów 
i  Francji.  <Now.  z  Łć.  Gallus  =  Gal,  Francuz -|- 
Gr.  fób()S  =  strach  > 

Galofobja,  i,  1)1  m.  nienawiió  do  Francji  i  Fran- 
cuzów. 

Galomanja,  i,  blm.,  X  Galikomanja  zamiłowanie 
wszystkiego,  co  francuskie.  <  Now.  z  Łć.  Gallus  = 
Gal,  Francuz -j-Gr.  mania  =  Manja> 

Galon,  u,  Im.  y  I.  naszywka,  lamówka,  bramo- 
wanie złote  a.  srebrne  przy  mundurach  a.  przy  li- 
berji;  rodzdj  taśmy  ścisłej  przy  meblach,  portjerach. 
2.  angielska  miara  objętości  (—4,54  litra).  Zdr. 
Galonik,  Galonek.    <  Fr.  galon  > 

Galonek,  nka.  Im.  nki  p.  Galon;  wazki  galon 
Zedrzeć  j>alonki,  wyi)róó  szewrony,  zapisać  w  roz- 
kazie dziennym,  tak!  Wilcz. 

Galonik,  u,  Im.  i  p.  Galon. 

[Galonka,  I,  Im.  i]  szlak,  tostęga  u  dołu  sukni. 

Galonować,  uje,  owal  I.  obszyioać  galonami;  na- 
szywać  f/alony:  Lokaj  galon  o  wany.  Orzesz.  (■  =  «?>»•«- 
ny  w  iiberję  z  galonami).  Przen.:  Familja  moja 
nie  jest  tak  świetna,  jakem  ją  sobie  w  myśli 
galonował  (  =  świetnie  przedstawiał). 

Galonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Galonować. 

Galonowy  i.  przym.  od  Galon.  2.  galonowany. 
Kilka  ekwipaży  z  galonowemi  stangretami.  Ga- 
lonowi lokaje.  Asn.  Galonowy,  ego.  Im.  I  rz.  lo- 
kaj: Jużci  dzwonek  przeraża,  wjiada  G.  Mick. 

Galop,  u,  blm.  I.  cwał,  czwaf,  pęd,  szybki  bieg, 
szczeg.  konia:  Puścić  ś.  galo|)ein.  G.  krótki,  dłu- 
gi. Galopem,  [Galop,  Na  galop]  przys.  prędko, 
co  tchu,  pędem;  natychndaat,  w  mgnieniu  oka:  Wró- 
cę galopem.  Przynio.^^ij  to  (}.  Leć  G.,  żebyś  ś. 
nie  spóźnił.  Obiad  bi^lzie  (t.  Koń  ten  zajeździ  ^. 
G.  2.  j>.  Galopada.  Zdr.  Galopek.     <  Fr.  galop> 

Galopada,  y,   Im.  y    I.  p.   Galopowanie.    2.  a. 

Galop,  Galopka  rodzaj  szybkiego  tańca  a.  mtizyka 
do  niego.     <Fr.  galopade> 

Galoped,  a.  Im.  y  zapamiętały  tancerz,  fikalski: 
Fikaezo  i  galopcdy  odeszli  z  kwaśniuni  minami. 
Bał.     <Żart.  z  Galopada  > 

Galopek,  pka,  Im.  pki  p.  Galop:  Wysunął  ś. 
jnaneżowyni  galopkiem.  Fred.  A. 

Galopka,  i,  Im.  i  p.  Galopada. 

Galopować,  uje,  owal  I.  (o  koniu)  biec  galopem, 
w  cwał,  cwałować,  pędzić,  lecieć  pędem.  Przen  : 
Suchoty  galopujące.  2.  (o  człowieku)  jechać  na 
koniu  galopującym  a.  końmi  galopuj ącemi.  3.  tań- 
czyć galop<uic.  4.  przen.  śpieszyć  ś.:  G.  z  robotą. 
5.  kol.  (o  parowozie)  wahać  ś.,  cwa.łować,  falować, 
kołysać  ś.  w  czasie  jazdy.     <Z  Fr.  ga]oper> 

Galopowanie,  a,  blm.,  Galopada  czynność  cz. 
Galopować. 

X  Galosz,  a,  Im.  e  p.  Kalosz.    <Fr.  galoche> 

[Galoty,  ot,  blp.]  I.  j).  Galaty:  Słomiane  G., 
ażurowy  mundur.  Dostać  na  G.  ^dostać  w  skórę. 
2.  [Księże  G.  a.  Księże  portki]  herba  aąuilegiae. 
<p.  Galaty  > 


GALWANOKAUSTTKA 

X  Gaiować,  uje,  owal  I.  w  ubiór  galowy  stroić. 
2.  hawić  ś.,  hulać,  ucztować,  balować:  Dzień  i  noc 
galuje,  a  potym  choruje.      <  p.  Gala> 

X  Galowanie,  a,  blm.,  czyniość  cz.  Gaiować. 

Galowo  przys.  od  Galowy:  Przedstawiał  ś.  tara 
i  dwór  G.  Krasz. 

Galowy  przym.  od  Gala:  Dzień,  ubiór  G.  Wi- 
dowisko galowe.  Święto  galowe  (- dworskie;  ga- 
lówka). Po  galowemu  przys.  -  galowo:  Ubrany  po 
galowemu. 

Galowa,  y.  Im.  y  icz.  p.  Galówka. 

Galówka,  I,  Im.  i,  vcz.  Galowa  I.  uroczystoió 
dworska.  2.  naloieństwo  grhwe:  Odprawić  ga- 
lówkę. 

fGalsztyn,  u,  Im.  y  rodzaj  wiirjulu:  Hałun  i  Q. 
wodę  mętną  czrnią  przejrzystą,  "j^^-yc.  <Nra. 
Galitzenstein  dosł.  =  kamień  galicyjski,  od  Gali- 
cji, prowincji  hiszpańskiej  > 

[Galus,  u,  Im.  y]  p.  Garus. 

(Galusz,  u,  Im.  e]  p.  Garus. 

Galwanicznie  przys.  od  Galwaniczny.  <p.  Gal- 
waiiizm  > 

Galwaniczność,  i,  blm.  p.  Galwanizm. 

Galwaniczny  fiz.  przym.  od  Galwanizm;  elek- 
tryczny: Stos,  element  G ,  ogniwo  galwaniczne 
p.  Elektryczny.  Baterja  galwaniczna  (=  elek- 
tryczna). Iskra  galwaniczna  ( -powstająca  jirzy 
przerywania  prądu  elektrycznego).  Światło  galwa- 
niczne a.  elektryczne.  Złocenie,  srebrzenie  gal- 
waniczne (  =  przy  pomocy  pi-ądu  elektryczniyo  do- 
konyirane).  Wypalanie  galwaniczne  p.  Calwano- 
kaustyka.     <p.  Galwanizm > 

Galwanizacja,  i,  blm.  pokrywanie  warstwą  cynku 
metali,  szczeg.  żelaza,  za  pomocą  prądu  elektrycz- 
nego. 

Galwanizernia,  I,  Im.  e  oddział  w  fabryce,  gdzie 
galwanizują. 

Galwanizm,    u,   blm.   fiz.    I.   a.   Galwariczność 

elektryczność  dynamiczna;  prąd  elektryczny.  2.  dział 
nauki  o  elektryczności,  rozpatrujący  zjawiska,  wy- 
wołanc  przez  prąil  elektryczny.  <0d  nazwiska 
fizyka  A\los.  Gahani  tl798> 

Galwanizować,  uje,  owal  I.  powlekać  szlachetniej- 
szym metalem  za  pomocą  prądu  elektrycznego.  2. 
leczyć  za  pomocą  prądu  elektrycznego. 

Galwanizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Galwa- 
nizować. 

Galwanizowany  powleczony  metalem  szlachetniej- 
szym za  pomocą  prądu  elektrycznego.  Hut.:  Żelazu 
galwanizowane —/)OH'/eczone  cynkiem,  in.  eynko- 
w  a  n  e. 

Galwanochromja,  i,  blm.  barwienie  wyrobów  me- 
ttdowych  za  pomocą  osadów  nietnlicznych,  wydzie- 
lających ś.  z  rozttonróu)  działaniem  prądu  elektrycz- 
nego.    <  Galwan(izm)-f-Gr.  chroma  =  barwa  > 

Galwanografja,  i,  blm.  elektrot.  sposób  kopjowa^ 
nia  na  mi''jlzi  za  pomocą  prądu  elektrycznego  ohrt^ 
zów,  pędzelkiem  wykonanych  na  płycie  srebrnej  O. 
miedzianej.  <(łaiwan(izin)-|-Gr.  graffa  =  pisa- 
nie > 

Galwanokaustyozny  przym.  od  Galwanokaustyka^ 

Galwanokaustyka,  I,  blm.  I.  chem.  i  elektrot^ 
in.  galwaniczne  wypalanie  =  sztuka  przy- 
gotowywania stalorylów,  miedziorytom  i  t.  p.  przez 
zanurzanie  płyt  met<dowych,  odpowiednio  przyyoto- 
wanych,  w  rozcieńczonym  kwasie  siarkowym;  uytro' 
loinnie  rysunków  na  płytach  metalowych  za  pomocą 
prtidu  elektrycznego.  2.  lok.  przypalanie  w  celaok 
leczniczych  za  pomocą,  żaru  galwanicznego.  <GaK' 
wan(izm)  -\-  Gr.  kaustikós  -  palący  > 


70rt 


G  ALTVAN  OMAGNF.TYCZNT 

Galwanomagnetyczny  pizym.  od  Galwanomagne- 
tyzm.     <  (i  al  w:iu(izm)  4- Magnetyczny  > 

Galwanomagnetyzm,  u,  blm.  fiz.  magnetyzm,  po- 
wstafy  pod  wpływem  prądu  galwanicznego. 

Galwanometr,  u,  Im.  y  fiz.  I.  przyrząd  do  mie- 
rzenia .siły,  napięcia  prądów  elektrycznych:  G.  zwier- 
ciadlowy,  uniwersalny  a.  powszechny,  (if.  mier- 
niczy =  aw'A'«''n'«^'" »  amperomeir.  Q.  zastosowany 
do  odczytywania  w  woltach  napięcia  siły  elek- 
trowzbudzaiącej  =  wolimetr,  2.  p.  Galwanoskop. 
<Galwan(izm)-f  Gr.  metron  =  miara,  -  mierz  > 

Galwanoplastycznie  przys.  od  Galwanoplasty- 
czny:  Skopiować  G. 
Galwanoplastyczny  przyra.  od  Galwanoplastyka. 
Galwanopiastyka,  i,  blm.  chem.  i  elektrot.  I. 
otrzymyicanie  odcieków  róinych  przedmiotów  przez 
otworzenie  na  nich  osadu  miedzi  działaniem  prądu 
elektrycznego.  2.  zastosowanie  działań  chemicznych 
prądu  elektrycznego  (złocenie,  srebrzenie  galwa- 
niczne i  t.p.),  in.  galwanizaeja.  <Galwan(izm) 
-f  Gr.  plastike  =  rzeźbiarstwo  > 

X  Gałwanopunktura,  y,  blm.,  X  Elektropunktu- 
ra  hist.  nakłówanie  galwaniczne.  <Galwan(izm) 
-f  Łć.  punctura^  nakłówanie  > 

Gaiwanoskop,  u,  Ira.  y,  Multyplikator  I.  przy- 
rząd do  uykazywania  .«łabych  prądóio  elektrycznych. 
2.  i\.  Galwanometr  przyrząd  do  mierzenia  słabych 
prądów  elektrycznych.  <Galwan(izm)-|-Gr.  skopć5 
=  dostrzegam  > 

Gajwanostegja,  I,  blm.  chem.  i  elektrot.  dział 
galwanopiastyii,  sztuka  pokrywania  przedmiotóio 
warstwą  metalu  za  pomocą  prądu  elektrycznego 
(srebrzenie,  złocenie,  niklowanie  za  pomocą  prądu 
elektrycznego).  <  Galwan(izm)4-Gr.  stśgein  = 
pokrywać  > 

Galwanotechnika,  I,  blm.  przemysł  polegający  na 
zastosowaniu  elektrolizy.  <  Galwan(izm)  4- Techni- 
ka > 

Galwanotyp,  u.  Im.  y,  Elektrotyp  I.  elektrot. 
czcionka  drukarska,  otrzymana  sposobem  galwano- 
plastycznym.  2.  kopja  drzeworytu,  wykonana  z  mie- 
dzi sposobem  gnlwanoplastycznym.  <Galwan(izra) 
+  Typ> 

Galwanotypja,  i,  blm.,  Elektrotypja  drukowanie 
przy  pomocy  prądu   elektrycznego. 

Gala,  y,  Ira.  y  I.  p.  Galka.  2.  [G.]  naroil  na 
ciele.  3.  [Gały]  =  a)  szyszki  osiowe,  któremi 
podczas  okrężnego  biją  połapanych  przystawców. 
d)  tesłiculi.  c)  oczy:  Wytrzeszczył  ^ały.  d)  po- 
trawa  ze  zgniłych  potartych  ziemniaków,  e)  Jasne 
ga,iy  =  pioruny  (eufemistycznie).  <Nra.  Galie  = 
guz,  wrzód,  gałka > 

Galach,  a,    Im.  y    I.  zł.   p.  Galach.    2.  [G.]  = 
pog.  pop,  ksiądz.     3.  [Gałachy]  =  szmaty,   łachy : 
Babka  zrzuciła  z  siebie  te  gałachy.     <Hb.  ga- 
lach =  golić  > 
[Galachy,  ów,  blp.]  p.  Galach. 
IGalagucki]:  Kury  gałaguckie  =  rocfea;  fctir. 
[Gałagut-J  p.  Kalkut-. 

X  Galamaja,  i,  Im.  e  lasalyk,  safanduła,  nieo- 
krzesaniec, gbur,  cham,  gamoń.  <  Zapewne  Cześ. 
halama  =  głupiec,  bałwan > 

[Galamgać,  a,  al]  mówić  nie  do  rzeczy,  głupstwa. 

<p.  Gałamaia> 

[Galamganie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Galamgać. 

Galązeczka,  I,  Im.  i  p.  Gałąź. 

Gałązka,  i,  Im.  I    I.  p.  Gałąź;   rózga,   róidika, 

wió,  witka:  Ptaszek  fruwa  z  gałązki  na  gałązkę. 

G.  oliwna,  Q.  lepowa,  myśl.  (  =  powleczona  lepem 

na  ptaki).    2,   anat.   drobna   odnoga   naczynia  a. 


OAŁĘZA 

nerwu    (ramulus).     3.    ogr.   przyrost,  pęd   zeszJo' 
roczny.     <p.  Gałąź  > 

Galązkować,  uje,  owal  ogr.  rozmnaiaó  z  ga- 
łązek. 

Galązkowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Galązko- 
wać. 

Galązkowato  przye.  od  Galązkowały. 

Galązkowaty  podobny  do  gałązki:  Bluszcz  ma 
szypułki  gałązkowate.  Jundz. 

Gałązkowy  I.  przym.  od  Gałązka.  2.  bot» 
Mech  G.  p.  Rokiet. 

ŁGalązuszka,  i,  Im.  i]  p.  Gałąź, 
ialąź,  ęzi,  Ira.  ęzie,  fezy,  [Gałęź]  I.  ko7iar,  ramią 
drzewa:  Drzewo  roztacza  gałęzie.  Gałęzie  wodne 
=  odrośle  na  pniach  drzeto  starych,  w  o  d  n  i  a  k  i. 
Powiesić  kogo  na  gałęzi,  na  suchej  gałęzi.  Na 
G.  z  nim!  Skończy  na  gałęzi  (=  będzie  wisiał).  Zmu- 
szony widzieć  knieję  nagierai  gałęzi  niesiln^ 
zimne  podźwignąć  ciężary.  Mick.  Przen.:  Po 
starszemu  na  G.  (-.starszy  naprzód).  Przen.:  G. 
cieniu  za  każdym  ś.  cierni.  Mick.  (  =  smuga). 
[Poleciało  po  gałęzi]  =  udało  ś.  Przen :  odnoga, 
dział,  oddział,  rozgałęzienie:  G.  przemysłu,  nnuki. 
G.  słowiańskiego  języka.  Dra.  ( =  7iarzecze).  Mai.; 
G.  linji  krzywej.  G.  hyperboli.  2.  anat.  odnoga, 
rozgałęzienie  naczynia  a.  nerwu:  G.  wstępująca 
(ramus  ascendens).  G.  zstępująca  (ramus  descen- 
dens).  3.  gór.:  G.  żjły  =  ramię,  odno(/a  iyły.  4. 
w  Im.  myśl.  rogi  jeleniu  dorosłego.  5.  ogr.  roz- 
gałęzienie najmniej  trzyletnie.  Zdr.  Gałązka,  Ga- 
lązeczka, [Gałęzie,  Galązuszka].  <Gał(ęz)-, 
GOŁ> 

fGalban,  u,  Ira.  y  bot.  p.  Gaiban. 

Galda,  y,  Ira.  y  I.  f  p.  Giełda.  2.  [G.]=  a)  za- 
bawa, obchodzona  w  porze  zirnoioej  przez  kawale- 
rów; uczta  rozpustna,  olżarla:  G.  dja bełska  (  —  ban^ 
kiet  djabłów).  b)  pijaństwo,  opilstwo:  Cały  zaro- 
bek obraca  na  gałdę.  c)  wódka.  Por.  Galdus, 
Golda.     < Tegoż  pochodzenia,  co  Giełda  > 

[Galdaki,  ów,  blp.]  p.  Gajda. 

[Galdus,  a,  Im.  y,  Galdziarz,  Goldus,  Galdys] 
pijak.  Por.  Galda. 

[Galdys,  a,  Im.  y]  p.  Galdus. 
Galdziarka,  I,  Im.  i]  forma  ż.  od  Galdziarz. 
Galdziarz,  a,  Im.  ej  p.  Galdus.     <p.  Gałda> 
Galdzić,  i,  ii,  Gieldzić]  łaakotaó,  łachotać,  łechlaó. 
Por.  GIdiić,  Gildzić. 

Galeozka,  i.  Im.  i  I.  p.  Galka.  2.  a.  Gałuszka 
ajjt.  pigułka  (pilula).  3.  hist.:  X  Gałeczki  krwi 
p.  Krążek.  X  Gałeczki  zw o jowe- komórki  zwojo' 
we  nerwów  (eorpuscula  gangliorum  s.  cellulae 
neryeae).     <p.   Gała> 

Galeczkowato  przys.  od  Galeczkowaty. 

Galeczkowaty  mający  postać  gaiki;  anat.:  f  Po- 
ciąg kości  G.,  in.  -{-guzi  k  o  waty  =  wyo.s^efc 
kłykciowaty  (processus  eondyloidus).  Lek.:  Gar- 
biak  G.,  in.  kulisty  (staphyloma  globosum). 

Galecznica,  y,  Im.  e  I.  apt.  przyrząd  do  dzie- 
lenia na  równe  częici  wałeczków  z  ciasta  pigułko- 
wego.  2.  bot.  =  a)  (balanoi)hora)  roi.  z  rodziny 
gałecznicowatych.  b)  a.  Chrzęslo,  Szuwar  (sphae- 
roeoccus)  roś.  z  gromady  wodorostów,  z  klasy  kras- 
norostów, 

Galecznicowaty  bot.:  Rośliny  gałecznicowate 
(balanophoraceae)  rodzina  roślin  kwiatowych  dwu- 
liściennych, 

X  Galecznik,  a,  blm.  fizj.  (globnlinum)  ciało 
białkowate,  czericone,  znajdujące  ś.  w  kraikach 
krwi,  in.  !  g  1  o  b  u  1  i  n ,  !  g  1  o  b  u  1  i  n  a ,  h  e  m  a  t  o- 
globulina,    Xheraatokrystalin. 

[Galęza,  y,  Im.  yj  p.  6alcinl<.    <p.  Gałąź > 


797 


GAEĘZIANKA 

Galęzianka,  I,  Im.  I  bud.  ozdnha  architektoniczna, 
ksztahłi  plecionki  z  gałązek  z  drohneini  liMkonii. 

Galęziasto'  przys.  od  Gałęziasty. 

Gatęziasty  kształtu  (/ałęzi,  krzaczasty,  rosochaty, 
mający  bujne  gałęzie,  rozgałęziony,  rozczapierzony: 
Gałcziastu  korona  dymu.    Sienk. 

[Gałęziaty]  p.  Gałęzisty. 

t Gałęzie,  a,  blin.  ni.  zb.  gałęzie,  konary:  G. 
gnojem  j)rzytrzą.śnione  psuje  ś.  Trzyc.  Kozy  G. 
wszytko  pogłodaJy.  Szymon. 

(Gałęzie,  ęcia,  Im.  ęta]  p.  Gałąź:  Dą.b,  na  tym 
dębie  t^ałęzięta,  pod  gałcziętami  gugulęta  (za- 
gadka). 

X  Gałęzina,  y,  blin.  drzewo  gałęziowe,  drzewo 
z  gałęzi. 

XGałęziorodny  zadrzewiony,  lesisty,  drzeworod- 
ny:    G.  Olimp.    Otw.      <Gał;iź  +  KOD> 

Gałęziorogi  mający  rogi  gałęziste,  rosochate, 
krzaczaste:  Gałczioroga  sarna.  Nar.  <  Gałąź -|- 
KOG  > 

Gałęziowy,  x  Gałęźny,  [Gałęźny]  przym.  od  Ga- 
łąź: Chłodnik  G.  (  =  altana).  Lcśn.:  Drzewo  ga- 
łęziowe (  =  cienkie  gałęzie,  na  sąinie  nie  zdatne). 
<  p.  Gałjjź  > 

Gałęzisto  przys.  od  Gałęzisty. 

Gałęzistość,  i,  blra.  rz.  od  Gałęzisty. 

Gałęzisty  I.  a.  fGałęziaty]  pełen  gałęzi,  obfity, 
bogaty  w  gałęzie.  2.  rozgałęziony,  rosochaty,  krza- 
czasty, rozłożysty,  kształtu  gałęzi:  Rogi  jelenia  ga- 
łęziste. 

f  Gałęzy  p.  Gałąź. 

[Gałęź,  i,  Im.  ej  p.  Gałąź. 

Gałęźnik,  a  I.  [G.  a.  Gałęza]  Ira.  cy  szubie- 
nicznik,  Jotr,  obwieś,  loisielec.  2.  Im.  i  a.  f  Pod- 
gnieźnik,  fPodnieznlk  myśl.  sokół  a.  jastrząb, 
niezdolny  jeszcze  do  lotu,  przelatujący  za  matką 
z  gałęzi  na  gałąź;  młody  ptak,  iczięły  na  łowczego. 

X  Gałęźny,  [Gałęźny]  p.  Gałęziowy :  G.  obci- 
naez.  L.  [Gałęźne  liśeie]  =  ii»*ae  z  gałęzi. 

1.  tGałga,  i,  Im.  I  bot.  p.  Ajer.  <Z  Ł6.  ga- 
langa> 

2.  fGałga,  i,  Ira.  owie,  f  Gałka  I.  namiestnik 
chana  tatarskiego:  Gałgi,  sołtany,  murze  i  wszy- 
stek zastęp.  Bron.  2.  następca  tronu  tatarskiego. 
Pot.     <Taf.  kalga> 

1.  Gałgan,  a.  Im.  y,  [Gałkun]  I.  łach,  łachman, 
szmat,  szmata,  ubranie  podarte:  Nagość  swojf^ 
okrywa  gałganami.  Kras.  Gałgany  na  wyról) 
papieru.  2.  przen.  łotr,  nicpoń,  ladaco,  hultaj, 
szubrawiec,  obdartus:  Cierp,  gałganie,  kiedyś  za- 
służył. On  co  miljonami  facjendował,  został  te- 
raz gałganem.  Tremb.  Kobieta  G.  =  gałganica. 
3.  przen.  rzecz  nic  nie  warta:  Koń,  scyzoryk  G. 
Co  mds  tygu  dobry^u  konia  rznaó,  to  zarżnij 
tygu  gńłgana.  4.  [G.J^a)  stare  ubranie,  np.  ko- 
szula, kapota,  b)  w  lin.  odzież,  bielizna.  Zdr,  Gał- 
ganek,  Gałganeozek.  Zgr.  Gałganisko.  <Nii  Gal- 
gen  dosł.  =  szubienica,  szubienicowy  > 

2.  Gałgan,  a,  Ira.  y  I.  [G.  a.  Galgant,  Gałgan- 
korzeA]  gałgański  korzeń,  radix  galanguc  2.  bot.: 
a)  p.  Alpinja.  b)  X  p.  Clbora!  Zdr.  Gałganek. 
<Z  Ł6.  galanga> 

X  Gałganduch,  a,  Im.  y  bil.  I.  kręgiel  z  dzwon- 
kiem stawiany  na  środku  bilardu.  2.  rodzaj  gry 
w  bilard  z  takim  kręglem.     <  Gałgan -f-?  Dueh> 

Gałganeozek,  czka.  Im.  czicl  p.  I.  Gałgan. 

I.  Gałganek,  nka,  Ira.  nki  I.  p.  I.  Gałgan:  Owi- 
nąć palec  w  G.  Maczać  gałganki  i  przykładać 
(opłatki  płócienne).  2.  i)rzen.  żart.  fatałaszek, 
kawałek  malerjahi,  przeznaczonego  na  s^troje  Icobie- 
cc;    Na  Stolikach    pełno    było    gałganków,  około 


GAŁKA 

których  dziewczę  cliodzilo  z  wielkim  zajęciem. 
Krasz.  Przyniósł  kupiec  chustkę  a.  inny  G.  L. 

2.  Gałganek,  nka.  Im.  nki  I.  p.  2.  Gałgan.  2. 
f  w  Im.  chrzciny  (gdyż  na  chrzcinach  zwykle  pi- 
to wódkę  gałganową);  Idzie  na  gałganki. 

Gałganerja,  i,  blm.  zb.  gałgany,  hultaje,  nicpo- 
nie, szubrawcy:  Nie  mam  nic  wspólnego  z  t^  gał- 
ganerja. Herszt  gałganerji. 

Gałganiarka,  i,  !in.  i  forma  ż.  od  Gałganlarz. 

Gałganiarski  I.  przym.  od  Gałganiarz.  2.  lek.: 
Gnilica  gałganiarska  p.  Gnilica. 

Gatganiarstwo,  a,  blra.  zajęcie  gałganiarza  a. 
gałganiarki:  Q.  jest  środkiem  ich  utrzymania. 

Gałganiarz,  a,  Im.  e  i.  zbierający  i  sprzedający 
gałgany,  szmaciarz,  śmieciarz.  2.  X  przen.  zły 
człowiek,  gałgan.  Sł.  wil.  3.  [G.]  golysz:  Gałga- 
niarzu,  u  ciebie  zawsze  bida. 

Gałganica,  y,  Im.  e  I.  kobieta  gałgan.  2.  la- 
dacznica,  nierządnica. 

Gałganieć,  eje,  ał  stawać  ś.  gałganem,  nicponiem, 
szubrawcem ,  podleć,  nikczemnieć ,  upadać  nizko: 
Nałogowy  pijak  gałganieje    z  każdym  dniem. 

Gałganisko,  a,  Im.  a  p.  I.  Gałgan. 

[Gałgan-korzeń]  p.  2.  Gałgan. 

Gałganowato  przys.  od  Galganowaty. 

Gałganowaty  nieco  gałgański,  zakrawający  na 
gałgana:  Mina  gałganowata. 

1.  Gałganowy  przym.  od  I.  Gałgan. 

2.  Gałganowy  przym.  od  2.  Gałgan:  Korzeń  G 
Wódka  gałganowa. 

Gałgant,  u,  Ira.  y  bot.  (kaempferia  galanga) 
roś.  z  rodzaju  cytwaru,  z  rodziny  imbierowalych. 
<  p.  Galgant  > 

Gałgantowy  przym.  od  Gałgant:  Korzeń  G. 

Gałgański  I.  nikczemny,  łotrowski,  podły,  hultaj- 
ski, szelmowski:  Postępek  G.  2.  zły,  lichy,  hicpiki, 
marny;  partacki,  fuszerski:  Materjał  G.  Robota 
galgańska.  3.  X  obdarty,  nędzny.  4.  [Q.  korzeń 
a.  GałgańrAie  krople]  p.  Korzeń.  Po  gałj^.isku 
przys.  -  gnlgańsko,  jak  gałgan,  niegodnie:  Postjj- 
pił  ze  ran^  po  gałgańsku.     <p.  1.  Gałgan > 

Gałgansko  przys.  od  Gałgański,   po  gałgańsku. 

Gałgaństwo,  a.  Im.  a  I.  to,  co  nic  nie  warte,  ia- 
chy,  łachmany,  lichota,  graty,  rupiecie,  rzeczy  do 
niczego,  tandeta:  Nakupił  gałgaństwa.  2.  nik- 
czemność ,  łoirostwo,  brudy,  szubrawstwo,  szelnm- 
stwo,  podłość,  hultajsiwo:  To  G.  z  jego  strony.  3. 
przen.  zb.  tałałajstwo,  hołota,  psiarstwo ,  nę- 
dzarze, ]>lugawstwo :  Zleciała  ś.  moc  tego  gałgań- 
stwa. 4.  [G.]  przedmiot,  rzecz  bez  wartości,  do 
niczego,  gałgan:  Trzeba  num  tygo  młodygo  psa 
wygnać  w  świat,  boć  to  G.  do  nicego. 

Gałka,  i,  Im.  i  I.  kulka:  G.  u  laski,  na  wieży, 
u  łóżka,  u  szpady.  G.  z  chleba,  z  ciasta,  z  wosku, 
z  papieru  ( -pigułka).  G.  rózuńcowa  (= paciorek). 
2.  koić,  los,  kreska  przy  wotowaniu:  G.  biała,  czar- 
na. Przen.:  los,  dola:  A  kiedy  już  wszystkim  pad- 
ła tak  szczęśliwa  G.,  chciano  w  końcu  obmyślić 
i  marszałka.  Pol.  3.  przen.:  głowa:  Stracić  gul- 
ką(  =  być  straconym,  zabitym).  Już  po  nim!  Spad- 
nie G.  Chodź.  4.  [G.]  =  a)  kluska,  b)  w  Im. 
rodzaj  grzybów,  c)  Gałki  \elQa\e  =:  te.<iliculi  jelenia 
5.  anat.  =  a)  G.  oczna  a.  x  oczowa  =  ofc'»  jako  ca- 
łość, in.  fbulb  oka,  fcałe  oko,  fjabłko 
oka,  Xkula  oczna,  X  kulka  oka,  f^l^"- 
skład  (bulbus  oculi).  Przewracać,  odwracać 
gałki,  b)  X  G.  pr,^cia  p.  Zołądź.  5.  X  bil.:  G. 
bilardowa  =  6i7«.  Gra  w  gaiki  -  a)  gra  w  bilard: 
Gra  stołowa  w  gałki,  biljar  na/.wana.  Rogal. 
Gałki  grajjjc,  przegrał.  Herb.  b)  gra  dziecinna 
w   gałki   z    chleba:    W    gałki    tobie    grać.    Frz. 


I 


798 


GAŁKA 


GAMOŃ 


Z  (l7,ie(?iiii  w  gałki  grać.  Troć.  6.  bot.  =  a)  j-O. 
cy\)r\fiO\\  ii  =  szyszka  cyprysowa,  b)  G.  hakowa  p. 
Grzęslolek.  c)  G.  lauszkjitołowa  a.  X  niuszkato- 
wa  (nux  raoschata)  owtic  rośliny:  muszJcatuwiec 
zwyczajny  (myristlca  nioechata).  Zdr.  Galeczka. 
Zgr.  Gala.     <p.  Gała> 

X  Galka,  I,  lin.  I  ptak  kawka:  Zwała  ś.  kawka 
u  Indu  dawniej  G.;  skijd  przysłowie:  czarny  jak 
G.  Wójc.  Górą  ponad  tym  unosiły  ś.  kruki  i  gał- 
ki. Krasz.     <Zap.  Ukr.  Brs.  liałka> 
t  Galka,  I,  Im.  owie  p.  2.  Galga. 
[Galka,  I,  blra.]  p.  Gołka. 
Galkodrzew,  a,  Im.  y,  Rozdręb  bot.  rencaliptue) 
roś.  z  rodziny  inirtowalych .   <Gałka-f-I)rzewo  > 

Galkoprątek,  tka,  im.  tkl  rodzaj  bakterji  (eoeco- 
baeterium).     <  Gałka -|- Prątek  > 

Galkować,  uje,  owal  rzucać  gałki,  balotowaó, 
głosować,  wotować. 

Całkowanie,    a,   blm.,  czynność  cz.  Galkować: 
Proszę  wać panów  do  refektarza  na  G.  Słów. 
Galkowaty  podobny  do  gałki,  kulkoicaty,  kulisty. 
Galkun,  a,  Im.  y]  p.  I.  Galgan. 
Galować,  uje,  owal]    tcołaó,  krzyczeć,  narzekać. 
"Galowanie,  a,  blra.]  czynność  cz.  Galować. 
Galowatyl    z    dużemi    wytrzeszczoncmi   oczyma, 
wyłupiasty.  Kolb.     <p.    Ga}a> 
fGalreta,  y,  Im.  y  p.  Galareta.  Mur.,  Mym. 
[Galtać,  a,  al]  mieszać,  wpraunać  w  nieład.   <? 
Por.  Miki.  67> 

[Galtanie,  a,  blm.,  Galtanina]  czynność  cz.  Gal- 
tać. 
[Galtanlna,  y,  Im.  y]  p.  Galtanie. 
fGaluch,  u,  blm.,  [GaluciiJ^Baluch:  Usłyszała 
G.   ludzi    wielu    gadających.     Taki    G.    robicie! 

<  Dźwn.  > 

[Galuch,  a,  Im.  y,  a.  w  Im.  Galuohy,  uch]  ro- 
dzaj  ziemniaka.    <  Zap.  od  Gała  > 

Galucha,  y,  Ira.  y  I.  a.  w  Ira.  Galuohy,  Prze- 
wloką, Pęczyna,  niek.  Kropidło  bot.  (oenanthe) 
roi.  z  rodziny  baldaszkowych.  Gatunki:  a)  G.  d  ę- 
ta  (o.  fistulosa).  b)  G.  giersz  a.  giersz  wod- 
ny, G.  koński  a.  wodny  koper,  niek. 
Konkoprzyca  (o.  phellandrium).  2.  [Gałuchy] 
p.  Galuch.  Por.  Gałuszka.    <  Może  od  Gała  > 

Galuchy,  uch,  blp.  p.  Galucha. 

X  Galuszenie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Galuszyć. 

Gałuszka,  I,  Im.  i  I.  x  gałka,  gałeczka,  np.  kul- 
ka z  mąki.  2.  [G.]  kluska:  Polewka  z  gałuszka- 
mi. 3.  X pulpet  z  mięsa.  4.  apt.  p.  Galeczka. 
5.  bot.  =  a)  X  główka  u  ziół  z  7iasiouanti :  Q.  u  lnu. 
G.  maku  (  — makówka),  b)  X  owoc  na  drzewie  do- 
piero zawiązany  po  odpadnięciu  kwiatu,  f  go  goł- 
ka, tgolanka.  c)  a.  Rozgubka,  daw.Paprot- 
nica  (pilularia)  roś.  z  gromady  jniprotnikótc,  z  rzę- 
du dzierzęg.  Gatunek:    G.    kulisto-owocowa. 

<  p.  Gała  > 

[Galuszyć,  y,  yl]  I.  i  f  robić  wrzawę,  zgiełk, 
hałas,  liulasować:  Gałiiszą,  wzbyt  lud  wrzaskiem, 
powozy  turkotem.  Zebr.  2.  dusić.  3.  (o  chwa- 
stach) zacieniać,  przytłumiać,  zarastać.  Por.  Balu- 
8zyć,  Zagaluszyć.  <?;  por.  Hałas > 

Galuszyn,  u,  blm.  apt.  =  Enantyna.  <p.  Galu- 
cha > 

[Galwa,  y.  Im.  y,  Galwak]  grttczoł,  gruczołek 
taskói-ny  (u  ludzi).  <  Moraw.  halva  =  gui;t,  guz  > 

[Galwaczek,  czka.  Im.  czkij  j).  Galwak:  Ma 
gaiwaczki  ta  dziewucha  C=  ^a•«rf/e,  obrzękłe  gru- 
czołki  na  szyi  a.  pod  brodą,  in.  zawałki". 

[Galwak,  a.  Im.  j{  p.  Gałwa.  Zdr.  [Galwaczek]. 

[Gały,  gal,  blp.]  p.  Gala. 

tGatźany  przym.  od  Galga:  Kurzeń  G. 


Gama,  y.  Im.  y  I.  mat.  nazwa  pewnej  funkcji, 
badanej  w  matematyce  wyższej.  2.  muz.  szereg 
idących  po  sobie  diwięków :  G.  djatoniczna,  chro- 
matyczna, majorowa,  minorowa.  G.  z  tonu  c,  d, 
6...  3.  przen.  skala,  komplet,  ogół:  Widok  ten 
wzbudził  całą;  gamę  uczuć.  G.  charakterów  ludz- 
kich. Krasz.  <  Od  nazwy  litery  Gr.  g:  Gam- 
ma (F)  > 

[Gamać  się,  mle  ś.,  mai  ś.]  iść  powoli,  chwiej- 
nym, ociężałym  krokiem,  nie  uważając  na  drogą. 
Por.  Gamgać  ś. 

t  Gamainek,  nka,  Im.  nkl  p.  Gamaj:  Facka  czwar- 
ta, w  niej  tablica,  w  której  9  rzędów  pierścion- 
ków podłych,  G.  w  puszce  od  drugiego  pierś- 
cionka.    <p.  Gamaj  > 

t  Gamaj,  a.  Im.  e,  tGawajnik,  f  Gamainek  pierś- 
cień z  Matką  Boską;  medal  z  jaką  świętością:  Są 
tam  pierścienie,  manele,  gamaje,  pektorały,  sło- 
wem cudne  klejnoty.  Przybór.  Pierścień  15-ty 
z  gamai  i  rzniętemi  kamieniami.  Goł.  (Inwentarz 
sprzętów  Aleksandra  Jagielończyka).  <  Zap. 
Łć.  gemma=  klejnot  > 

Gamajda,  y,  Im.  y,  [Hamajda,  Ciamajda,  6'a< 
majda]  ciemięga,  niedołęga,  niedojda,  niedorajda, 
niemrawa,  gamoń,  gapa,  safanduła.  <  Got.  ga- 
maids  =  niedołęga  > 

[Gamajdowaty]  niedołężny,  leniwy,  powolny,  roz- 
lazły. 
tGamaJnik,  a,  Im.  I  p.  Gamaj. 
[Gamanie   słę,    a   ś.,   blm.]  czynność  cz.   Ga- 
mać ś. 

Gamba,  y.  Im.  y  I.  dawne  narzędzie  muzyczne 
podobne  do  basetli.  2,  org.  jeden  z  głosów  ma- 
nualnych organu,  pochodzący  z  piszczałki  ośmiosto- 
powej.  <  Włos.  (Yiola  di)  gamba  dosł.  =  skrzypce 
(między)kolanowe  > 
[Gamba,  y.  Im.  y]  p.  Gęba. 
Gambir,  u,  blm.  farb.  i  garb.  wyciąg  z  liści 
i  gałązek  akacji  indyjskiej  catechu,  używany  do 
garbowania  skór  i  w  farbiarstwie.  <  Nm.  Fr. 
gambir,  z  języków  Wschód.  > 

Gambit,  u.  Im.  y  pewien  manewr  w  grze  szacho- 
wej. <Fr.  gambit,  z  Włos.  dare  ii  garabcttor= 
podstawić  komu  nogę> 

Gambo  nieod.  rodzaj  konopi  do  wyrobu  lin  i  po- 
wrozów okrętowych.     <Włos.  gambo  > 

Gambrynus,  a,  blm.  żart.  piwo,  in.  napój 
gambrynusowy.  <  Gambrinus,  bajeczny  król 
giermański,  któremu  przypisują  wynalezienie  pi- 
wa > 

Gambrynusowy  napój  p.  Gambrynus:  Nasycić 
ś.  garabrynusowym  nektarem.  Bał. 

IGamen,  a.  Im.   y   uUcznik,   łobuz.     <Fr.   ga- 
min> 
[Gamerka,  I,  Im.  i]  p.  Magierka. 
[Gamgać,  a,  al]    I.   powiewać  w  powietrzu   (np. 
biczem),    di/ndać.     2.  jeść    od    niechcenia.    [G.  Ś.] 
chiciać  ś.;  iść  powoli:   Podwiązka  jej  ś.  gamgała. 
Por.  Gamać  ś.     <Dźwn.  > 
[Gamganie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gamgać. 
[Gamganie  się,  a  ^.,  blm.]  czynność  cz.  Gamgać  ś. 
[Gamlać,  e,  al]    7nówić  niewyraźnie.     <Dźwn.> 
X  Gamologja,  i,  \Am.  nauka,  traktat  o  małżeństwie. 
<Now,    z    Gr.    gdmos  =  małżeństwo -[--logia  =a 
nauka > 

Gamoniowaty  glupowaty,  gajnowaty,  hałwano- 
waty. 

Gamoń,  a,  Im.  e,  [Gamuń,  Gamuła],  XGomula 
gamajda,  gapa,  ciemięga,  bałwan,  zakuta  głoioa: 
Ale  powiadam  ci,  gamoniu,  że  nie  z  tej  strony! 
<  Por.  Gamajda > 


799 


OAMORZYC 


GANIAĆ 


f  Gamorzyó,  y,  yl  rezonowaó  chełpliwie,  funaczyó 
i.,  przechwalać  ś.  Żubr.     <Ukr.    hamoryty> 

X  Gamracenie  się,  a  ś.,  bim.,  czj'nność  ck. 
Gamraoió  ś.    <p.  Gamrat  > 

X  Gamraoić  się,  i  ś.,  ii  ś.  umizgaó  ś.,  zalecać 
ś.,  roinansownć:  CzaiSeiu  i  sam  mąż  pozwoli,  kie- 
dy z  żonką,  bogacz  jaki  chce  ś.  G.  Kniaź.  <p. 
Gamrat  > 

fGamraoja,  I,  Im.  e  p.  Gamractwo:  Wdał  ś. 
w  nieczystość  cielesną  a.  gamracją.    Kosz. 

fGamracki,  fGamratny  pr/ym.  od  Gamrat: 
Gamrackie  obyczaje.  Ot  w.  Pie.śni  gamrackie. 
Wuj.  ( =  iniłu!fne,  erotyczne,  romansowe),  f  G.  tru- 
nek -  napój  miio.tny,  filtr. 

t Gamractwo,  a,  Im.  a,  fGamraoja  gnchoMwo, 
porubutwo^  w^eteczeństwo.  nieczyMoió  ^  lul/ieżność, 
rozwiązłość,  rozpusta,  chuć  cielesna;  amory,  miłostki, 
romanse. 

Gamrat,  a,  Im.  cl  I.  f  kamrat,  towarzysz,  kom- 
pan, kolega.  Dudz.  2.  a.  fGamratyk  gach,  kocha- 
nek; rozpustnik:  Wytrąbiono  z  urzędu  po  mieście, 
iż  ktoby  wymienił  ganirata  ksi(^żniezki  Żyvv'ili, 
bogato  udarowan  odejdzie.  Mick.  3.  Ira.  y  myśl. 
świnia  dzika  id  porze  odczuwania  popęiiu  płciowe- 
go. <Śr.  Łć.  gameratus,  sk.-jjd  Fr.  camarade, 
Nm.  Kam(e;rad> 

[Gamrata,  y,  blm.]  potrawa  z  ziemniaków,  utłu- 
czonych i  zmieszanych  z  barszczem  a.  żurem.  Zdr. 
[Gamratka].     <?> 

Gamratka,  I  I.  flm.  i  kochanka,  nałożnica;  nie 
rządnica:    G.,    z  młodziany    ś.    liżjjca.    L.     Męża 
w  podejrzeniu  miała,    że  przy    niej    sobie    gam- 
ratkę  chował.  Kosz.    2.  (G.j  blm.  p.  Gamrata. 

fGamratliwy  skłonny  do  gamractwo,  kochliwy, 
romansowy,  lubieżny,  namiętny:  Jowisz  G.  Tw. 

fGamratny  p.  Gamracki:  Wszeteczneść  gam- 
ratna. 

fGamratować,  uje,  owal  I.  kom]!  =  by ó  gamra- 
iem,  gachować,  zalecać  ś.,  umizgać  i.:  Ulis  nad 
terai  ś.  mścić  chciał,  którzy  żenię  jego  G.  chcie- 
li. Kosz,  2.  coire:  Baran  do  ośmi  lat  może  G 
Trzyc.     <p.  Gamrat  > 

f  Gamratowanie,  a,  blm.,  ezynaość  cz.  Gamra- 
tować. 

fGamratyk,  a,  Im.  cy  p.  Gamrat:  Gramatyk 
i  O.  chcesz  wraz  być,  lecz  głupie:  mądrość 
z  fryjem  nie  chodzi  nigdy  w  jednej  kujde.  Koch. 

1.  [Gamula,  y.  Im.  y]  I.  p.  Gamoń.  2.  bydlę,  nie 
mające  rogów  od  urodzenia.  <Może  Nm.  Gahn- 
maul  =  gap  > 

2.  [Gamula,  y,  Im.  y]  p.  Gomola.  Zdr.  [6a- 
mulkaj. 

[Gamutka,  i,  Im.  i]  p.  2.  Gamula. 

JGamuń,   a,   Im.  ej   p.  Gamoń. 

Gamzać,  a,  al  zł.  mówić.     <?  Dźwn.> 

Gamzanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gamzać. 

Gan,  u.  Im.  y  leśn.  wierzch  wzgórza,  pasmem 
ciągnącego  i.,  a.  wysoki  brzeg  parowu,  lasem  po- 
kryty: G.  bukowy.  <Nra.  Gang,  skąd  też  Ga- 
nek > 

[Gan,  a.  Im.  y,  Sniat]  miejsce  na  drzewie, 
iciętijm  siekierą,  gdzie  drzewo  odrąbane  od  pnia. 
<  ?■> 

[Gana,  y,  Im.  y]  nagana,  pi-zygana:  Nie  prze- 
skodzą  i  gany,  kto  komu  obiecany.  <  ŻON/GON  > 

[Ganasze,  y,  blp.]  boki  szczęk  u  konia.  <Fr. 
ganache  > 

Gano,  a,  Im.  e  zł.  człowiek,  mający  przy  sobie 
pieniądze.     <?  Nm.  ganz^cały,  wszy.st('k> 

Gano-  p.  Garno-. 

X  Gancarz,  a,  Im.  e,  [Gancarz]  p.  Garncarz. 


[Ganozarz,  a,  Im.  e]  )>.  Garncarz. 

X  Ganczarski  p.  Garncarski :  Bastjon  G.  włas- 
nym   kos/.teni    wystawili.  Roi.      <  p.  Garncarz> 

Gandazula,  i,  lin.  e  bot.  p.  Wianeoznik.     <?> 

[Gandziała,  y,  Im.  y]  p.  Gandziara. 

f  Gandziar,  a.  Im.  y  I.  p.  Andziar.  2.  gm.  gu- 
zik.    <  Arab.  chandziar  > 

[Gandziara,  y,  Ira.  y,  Gandżara,  Gandziara,  Jan- 
dziaral  I.  b<uog,  korbacz.  2.  a.  [Gandziała]  »iu> 
poń,  leniuch,  ciemięga.  Por.  Gędziara.  <p.  Gan- 
dziar > 

[Gandżara,  y.  Im.  y]  p.  Gandziara. 

Ganeczek,  czka,  Im.  czki   p.  Gane!;. 

Ganek,  nku.  Im.  nki  I.  a.  x  Przydźwierek  loy- 
stawka  u  ucjicia  do  domu,  przedsionek:  Ktoś  za- 
jechał przed  G.  2.  wystawka  z  baluslrad-i  na 
piętrze,  balkon.  3.  chór,  chórek,  loża,  balkon:  G. 
dla  śpiewaków,  dla  muzyki  w  kościele.  4.  kruż- 
ganek, korytarz ,  galerja.  5.  X  ustęp,  wygódka, 
wychodek:  Poszedł  na  G.  6.  [G.]  =  a)  aleja,  szpa- 
ler, ścieżka  w  ogrodzie:  Ogród  tak  zarósł,  że  gan- 
ków nie  widać,  b)  daszek  (np.  nad  wrotami),  c) 
miara  płótna,  mniej  więcej  cal.  d)  Śrotownia 
o  dwuch  gankach  =  młyn  do  miewa  razowego 
o  dwuch  kamieniach.  7.  gór.  przejście  podziemne 
w  kopalni,  gang,  galerja.  8.  mł.  para  kamieni 
młyńskich  z  paprzycą,  wrzecionem  i  cywiem  do  gnie- 
cenia ziarn  na  mąkę.  9.  hut.:  G.  gichtowy  = 
pomost  naokoło  wylotu  wielkiego  pieca,  z  którego  ś. 
sypią  naboje  do  pieca.  10.  mor.:  G.  okrętowy  = 
galeryjka  okrętowa.  M.  woj.  galerja  podkopoioa 
w  wojnie  minoioej.  Zdr.  Ganeczek,  [Ganyszek]. 
<Nm.  Gang> 

Gang,  u.  Im.  i  I.  Xw  Im.  a.  X  Ganki  ławki  na 
statkach  dla  wiosłujących.  2.  dźwięk ,  odgłos  przy 
uderzeniu:  Szlachetne  kruszce  mają  piękny  G.  3. 
gór.  =  a)  przejście  podziemne  w  kopalni,  ganek,  gale- 
rja. b)  -f  część  mineralna,  skalista  przy  rudzie  meta- 
licznej: Oddzielić  rudę  od  gangu.  4.  zeg,  =  a)  ti<fe- 
rzenie  umhadła  a.  sprężyny  zegaru,  zegarka,  odgłos 
tego  uderzania,  cykanie,  chód  zegarku:  Ten  zegarek 
ma  dobry  G.  b)  część  mechanizmu  zegara,  zegarka, 
tuychtcyt.  Por.  Gonek.   <Nm.  Gang> 

f  Ganga,  i,  Im.  i  gór.  p.  Złoże.     <?> 

IGangijon,  u,  Im.  y  ośrodek  nerwowy:  Wszystkie 
mózgu  gangljony.  Żm.     <Gr.  g;igglion> 

Gangrena,  y,  blm.,  [Gęgrenaj  lek.  (gangraena) 
rozkład  organiczny  w  jakiej  części  ciała,  In.  zgo- 
rzel, zgorzelina,  f  m  a  r  t  w  i  e  n  i  e  człon- 
ka, fzmartwiałe  mięso.  Przen.:  G.  moral- 
na =  zgnilizna  moralna,  zepsucie,  upadek  moralny. 
Musiałoby  być  już  w  gangrenie  głupstwo  jego, 
żebyśmy  go  zeń  uleczyć  nie  mogli.  L.  (=  do 
ostatniego  stopnia  doszle).     <Gr.  gaggraina> 

X  Gangrenisty  podobny  do  gangreny,  zgorzeli' 
nowy. 

Gangrenować,  ule,  owal  I.  być  dotkniętym  gangre- 
ną; p.<<uć  ś.,  rozkładać  i.,  gnić.  2.  przen.:  szerzyć  ze- 
psucie, zarażać  zgnilizną  moralnii,  psuć,  gorszyć: 
Świadomie  gangroaował  charakter  prasy. 

Gangrenowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gangre- 
nować. 

Gangrenowaty  dotknięty  gangreną,  zgangreno- 
wany. 

Gangrenowy  przym.  od  Gangrena:  Rana  gan- 
grenowa. 

Ganiacz,  a,  Im.  e  grający  z  piłką  w  ręku  w  grĄ 
zwaną   ekstrameta. 

Ganiać,  a  a.  [e],  al  i.  biegać,  latać,  uwijać  i , 
harcować,  brykać:  Ciolę  gania  po  polui-li,  jak  sza- 
lone.    2.  pędzić,  biec:    Ganiaj  za  nim!  Ganiaj  do 


^00 


GANUNA 


GAR 


miasta!  (=mnchaj!).  3.  \o^o  =gon{ó.  fjnnć,  pędzać; 
uffaniać  ś.  za  kim:  I  wrona,  nawet  i  ona,  jak 
chce,  tak  gania  (ranie).  Miek.  G.  goK^bie  =  c»»<- 
szać  je  do  latania.  4.  (w  grze  zwanej  ekstrarae- 
ta)  goniąc  uderzać  piłką.  6.  Ś.  gonić  ś.,  ścigać  ś., 
uganiać  ś.     <  ŻON/GON  > 

Ganiana,  ej,  blm.  I.  gonienie  ś.  w  grze  w  piłkę. 
2.  p.  Ganianka. 

Ganianie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Ganiać. 

Ganianie  się,  a  ś.,  blra.,  czynuoiść  cz.  Ganiać  ś. 

Ganianka,  i,  blm.,  Ganiana  rodzaj  gry  w  piłkę, 
in.   ekstrameta. 

)<  Ganiciel,    a,    Ira.   e,    tGańca    teti,   to   t/ani. 

<  ŻON/GON  > 

x6anicielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  oil  Ganiciel. 

Ganić,  i,  ii  I.  toytykać  a.  przijpi^yicać  wady, 
przedstawiać  z  ttjemnej  strony,  krytykować  nieprzy- 
chylnie, nicować,  potępiać:  Gani  fen.  co  kupuje, 
chwali  ten,  co  handlu ie.  Prz.  G.  co  komu  =przy- 
ganiać,  wysławńać  w  niekorzystnym  świetle.  Kto  ó. 
gani,  ten  ś.  chwali.  Prz,  2.  fG.  wyrok  sądowy 
=  nie  zgadzać  ś.  nań,  apelować.  3.  [G.]  p.^uć, 
paskudzić.     <  ŻON/GOŃ  > 

t Ganiebnie  przys.  od  Ganiebny:  Na  krzyżu  G. 
i  okrutnie  umrę.  Op.    G.  żywię.  Górn. 

t  Ganiebność,  i,  Im.  i  rz.  od  Ganiebny,  hańba, 
sromota,  nieczystość:  I  rzecze  Pan  k  Jozue:  Dziśem 
odjął  ganiebności  egipskie  od  was. 

t  Ganiebny  godny  nagany,  naganny,  hanieJmy:  G. 
występek.  Górn.  O  ganiebnym  'łotrze.  Op. 

Gaiiienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ganić. 

Ganister,  tra.  Im.  try  tech.  rodzaj  cegły  ognio- 
trwałej.   <  Ang.  ganister  > 

fGank,  u,  Im.  i  (w  warsztacie  tkackim)  sztuka 
tkaniny.  Przy  w.  tkaczy  lubelskich  1558.  <Nm. 
Gang> 

[Ganka  i.  Im.  i]  cacanka:  Obiecanka  G.,  a  głu- 
piemu radość.  Prz.     <?> 

X  Ganki,  ów,  blp.  p.  Gang. 

Gankiel,  kia,  Im.  kle  hnt.  rodzaj  naczynia  lo  hu- 
cie szklanej.  <Zap.  Nm.  [gangel]  =  Nm.  GSn- 
gel> 

Gankowy  przyra.  od  Ganek:  Drzwi  gankowe 
(  =  balkonowe).  Słup  G. 

Gano  nieod.  karc.  przepuszczenie  lewy  w  grze, 
zwanej  lombrem.  <Fr.  gano,  z  Hp.  gano  =  wy- 
grywam > 

[Ganobić,  I,  ii,  Naganobić,  Przyganobić]  starać 
ś.  usilnie,  zbierać,  skrzętnie  chodzić  kolo  czego. 
<?> 

[Ganta.  y,  Im.  y,  Trubica]  sieć  podwójna  na  ry- 
by. Por.  Tryhubica.     <Lit.  gantine> 

[Ganyszek,  szka.  Im.  szkij  p.  Ganek:  Popro- 
wadziłci  ją,  przez  G. 

f  Gańba,  y,  Im.  y  I.  ganienie,  nagana,  przyga- 
na,  jjotępienie :  Złym  (dekretom)  dawać  gańbę, 
Górn.  2.  i  [G.]  lostyd,  hańba:  Pakliby  kto  swej 
gańby  nie  dbał  oczyścić,  tedy  podług  uczynku 
swego,  jako  zasłużył,  dostojnie  cirzpieć  będzie. 
Mae.  z  Roż.   [Je  go  G.]  =  wstyd  mu.   Por.  Hańba. 

<  ŻON/GON  > 

[Gańbić,  i,  ii]  p.  Gańbować:  Żeby  ś.  ludzie  nic 
brzydzili  i  nie  gańbili. 

[Gańbować,  uje,  owal,  Gartbić]  hańbić,  gardzić: 
Nie  gańbuj  mną. 

[Gańbowanie,   a,  blm.]  czynność  cz.  Gańbować. 

fGańca,  y,  Im.  y  p.  Ganiciel.  Koch.  <ŻON/ 
GON> 

(Gańdziara,  y.  Im.  y]  p.  Gandziara. 

Gap,  pia,  Ira.  pie  i.  a.  Gapa,  Gapeusz,  [Gapimu- 
cha,  Hapa]  =  a)  człowiek,    bezmyślnie  przypatrują- 


cy ś.,  gawron,  głuptas,  cymbał:  Przyjść  na  gapia  =■ 
dla  przyglądania  ś.  Ciąć  gapia  =  yc/y)/c  i.  b)  ten, 
co  ś.  zgapił,  co  coś  przeoczijl:  Poraylileś  ś.,  gapiu, 
uważaj!  Jaki  ze  ranie  G.!  2.  karc.  rodzaj  gry 
to  karty,  in.  kasztelan.  3.  a.  Głuptak  zooi. 
(sula)  ptak  pletwonogi  wioslonogi.  <  Z  Nm.  [ga- 
pen]-Nm.  gaften  =  ciekawie  patrzeć  i  słuchać 
z  gębą  otwartą  > 

Gapa,  y,  Im.  y  I.  lu.  i  ż.  p.  Gap:  Kobieta  ma 
chłopa  gapę.  [Gapę  zapłacić]  =za/?/ac/(!  za  nic,  za 
gapienie  ś.:  Gapębyin  zapłaciła,  jakl)ym  nic  nie 
kupiła.  Rub.:  Nagapc  =  6e2  biletu,  bezpłatnie:  Je- 
chać koleją,  wcisnąć  ś.  do  teatru,  na  koncert  nji 
gapę.  Konduktor  wiezie  g;\\\(i=  pasażera  bez  bile- 
tu. 2.  siodło  miękkie  pikowane;  siodło  bez  strze- 
mion, rodzaj  skórzanej  poduszki  na  konia,  [siodło 
bez  łęku].  3.  |G.]  jeden  z  drużbów,  zapraszają- 
cych gości  na  loesele,  stojący  milcząc.  4.  zool.:  a) 
p.  Wrona:  Zapatrzył  ś ,  jak  G.  w  gnat.  Prz. 
[Ozdziobią  me  gapy,  wrony].  Łapać  gapj  = 
gaioronić  ś.  h)  [Morska  G.]  =  niewa,  ryhitwa.  Zdr. 
Gapka.  Zgr.  [Gapsko].     <  p.  Gap  > 

fGapel,  pla.  Im.  ple  kołowrót  pionowy  konin, 
ustawiony  nad  szybem,  a.  obudowanie  nad  kołowro- 
tem konnym.     <Nm.  Gopel> 

Gapeusz,  a,  Im.  e  p.  Gap. 

Gapi  przym.  od  Gapa:  [Gapie  nóżki]  -gałązki 
dębowe.  [Gapie  mlekoj  p.  Mleko,  [G.  rosół  a. 
Gapia  zupa]  p.  Rosół. 

[Gapiak,  a.  Im.  i]  wrona  młoda. 

Gapiątko,  a,  Im.  a  młody,  godny  politowania  gap: 
Przyszedł  do  niej  jeden  z  miejscowych,  G.  ta- 
kie arystokratyczne.  Gaw.  (=  cielątko). 

Gapić  się,  I  Ś.,  ii  Ś.  przyglądać  ś.  bezmyilnie, 
gawronić  ś.:  Marnił  życie  po  kawiarniach,  siedząc 
i  gapiąc  ś.  na  grających.  Bał.  Poezja  myśli  — 
marzenie  przypomina  sobie  tylko,  a  raczej  gapi 
ś.  na  panoramę  przesuwających  ś.  obrazów.  Bał. 
<p.  Gap> 

Gapieć,  eje,  al  stawać  ś.  gapiem,  gawronieć,  ba- 
ranieć, głupieć. 

I  Gapieć,  i,  al]  p.  Kapać. 

Gapienie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Gapieć. 

Gapienie  się,  a  ś.,  blm.,  Gapiówka  czynno.ść  cz. 
Gapić  ś. 

Gapię,  ęcia,  Ira.  ęta  pisklę  gapie. 

[Gapimucha,  y,  Ira.  y]  m.  j).  Gap.  <Gap-|- 
Mucha> 

Gapiostwo,  a,  blra.  cechy  gapia,  gapiowalość; 
roztargnienie ,  nieuwaga ,  niedopatrzenie  ś.  <  !>. 
Gap  > 

Gapiowato  przys.  od  Gapiowaty. 

Gapiowatość,  I,  blra.  rz.  od  Gapiowaty:  G. 
spojrzenia. 

Gapiowaty,  Gapiowski  zakrawający  na  gapia, 
mający  cechy  gapia,  glupowaty,  głupkowaty,  bara- 
ni: Mina  gapiowata. 

Gapiowski  przym.  od  Gap;  p.  Gapiowaty. 

Gapiówka,  I,  blra.  p.  Gapienie  ś. :  Każdy  bieg- 
nie na  gapiówkę.  Greg.  (-na  gapia). 

Gapka,  i.  Im.  i  p.  Gapa. 

[Gapki,  pek,  blp.]  część  przepony  brzusznej 
(u  zwierząt).     <?> 

fGaplowy,  ego.  Im.  i,  fKieradnlk  gór.  poganiacz 
koni  przy  kołowrocie  nad  szybem.    <  p.  Gapel  > 

[Gapsko,  a.  Im.  a]   p.  Gapa. 

[Gar,  a,  hu.  y]  I.  [G.]  p.  Garnek:  W  chałupie 
masz  swar,  kiedy  nie  masz  co  wsypać  w  G.  Prz. 
Wszystkie  gary  potłuczemy.  2.  w  Im.  stara  gar- 
deroba: Preparować  gary  (=  naprawiać,  reparo- 
wać odzież).     <Zgr.  Garnek  > 


801 


51 


GARA 


GARBNIKOWY 


1.  Gara,  y,  Ira.  y  naczynie  z  iarzącemi  i.  węgla- 
mi, ogrzewadlo,  fajerla:  Baba  ma  garę  pod  no- 
g-ami.  Troe.     <p.  Garnek  > 

2.  Gara,  y,  Ini.  y  piek.  I.  opóinienie  i.  w  ro- 
lecie. 2.  rośniecie  ciasta.  3.  a.  Cieplarnia  mief- 
see,  gdzie  ciasto  drożdżowe  garuje  (  =  rośnie).  4. 
w  liu.  a.  Garnagie,  Garsztangi  belki  pod  sufitem, 
gdzie  zakładają  ś.  deski  z  gotowemi,  surowemi 
jeszcze  wyrobami.     <Nin.  Gare> 

3.  Gara,  y,  Im.  y  I.  dziura  w  drzewie,  w  beczce 
od  szfjunta,  otwór;  wyżłobienie,  rowek  lo  drzewie, 
w  desce,  podłużne  wyżiohiMe  w  balacli  (p.  Burta): 
Stawidła  chodzjj,  w  garach.  Na  św.  Barbarę 
włóż  pudlo  na  garę.  Prz.  {-otwór  u  pudla  sanek 
dla  lopruwienia  iceA  dyszla).  2,  dziura  w  kamie- 
niu mlyńslcim.  3,  wet.  Icłąb  u  konia.  <  Ukr. 
gara,  może  z  Rum.  gaura  =  dziura,  otwór,  luka> 

[Gara,  y,  Im.  y]  wózek  ze  skrzynią  do  wożenia 
ziemi,  gliny.     <lJK;r.  gara,  może  od  Kary> 

[Garagola,  i,  Im.  e]  rodzaj  ziemniaka.  Por.  Ba- 
rabola.     <Ukr.  garagola > 

X  Garancja,  i,  hu.  e  p.  Gwarancja.  <p.  Gwa- 
rancja > 

Garancyna,  y,  blm.,  Garansyna  farb.  rodzaj 
farby,  eicstrald  marzanny.      <Fr.  garaneine> 

Garansyna,  y,  blm.  farb.  p.  Garancyna. 

Garant,  a,  Im.  ci  poręczyciel.    <Fr.  garant> 

X  Garantować,  uje,  cwał  p.  Gwarantować.  <Fr. 
garantir  > 

[Garanż,  u,  Im.  e,  Garażyja]  clialastra.  Por. 
Haramza. 

jGaraździć,  i,  ił]  broić,  niepokój  czynić,  doka- 
zyiv:tć.     <  Moraw.  garazdit'> 

[Garażyja,  i.  Im.  e]  p.  Garanż. 

Garb,  u,  im.  y  I.  wypuldość,  narośl:  G.  "wiel- 
liii^da.  2.  wydatność,  nierówność,  wyniosłość,  grzbiet, 
wypukłość,  góra:  G.  gór,  dróg,  pol.  Garby  na 
słońcu.  G.  na  nosie.  Nasi  tamtych  niewiadomi 
garbów  i  uboczy  zab},'j,dzili.  Tw.  3.  zmarszczka, 
fałda,  zalamek  (w  ubraniu,  w  bieliźnie):  Bieli- 
zno magluj;j,  aby  wygładzić  garby.  4.  bud.  wy- 
pnkłość  wadliwa  to  sklepieniu.  5.  anat. :  f  G. 
jiiszczela  łokciowego,  Garbek  łokietkowy  =  wy- 
rostek łolcciowy  (olecranon).  6.  gie.  w  Im.  nanie- 
sione nasypy  żwiru  w  wodzie.  7.  lek.  (gibber)  toy- 
puklość  wyłcrzyiuionej  kości  pacierzowej.  Przen.  ułom- 
ność, waila,  (jrzecłi:  Nikt  swego  garbu  nie  widzi. 
Prz.   Zdr.  Garbek,  Garbik.    <GARB> 

Garbaoenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Garbaoić  a. 
Garbacieć. 

Garbacić,  I,  W  czynić  garbatym;  robić  nierówno- 
ści, wzgórki;  krzywić,  garbić:  Kret  kopie,  grzebie 
i  garbaci  ulice  w  ogrodach.  Haur. 

Garbacieć,  eje,  al  stawać  ś.  garbatym,  dostawać 
garbu,  pocłiylać  ś.:  Człowiek  na  starość  garba- 
ciojo. 

IGarbacienki]  p.  Garbaty. 

Garbacizna,  y.  Im.  y,  Garbizna  garb;  to,  co  jest 
garbate;  miejsce  garbate,   nierówność. 

[Garbacz,  a,  im.  e|   p.  Garbus, 

iG.rbal,  a,  lin.  ej  p.  Garbus:  Zalecali  my  sle 
smarkaci,  garbali,  az  mie  głowa  boli. 

Garbarczyk,  a,  Im.  i  1.  syn  garbarza.  2.  ter- 
miudlor  a.  czeladnilc  garbarski.     <p.  Garbarz  > 

Garbarka,  i.  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Garbarz.    2. 

żona  garbarza. 

Garbarnia,  i,  Im.  e,  fGarbuz  zakład  garbarsld; 
iinejsic  gdzie  garbują,  wyprawiają  skóry,  <p. 
Garbarz  > 

[Garbarnik,  a,  Im.  cy]  p.  Garbarz. 


Garbarski  I.  przym.  od  Garbarz:  Nóż  G.  Ko- 
ra garbarska.  2.  bot.:  Ziele  garbarskie  a.  Ziar- 
na garbarskie  p.  Sumak.  Nasienie  borówek  czyli 
garbarskiego  drzewka.  Bóbr. 

Garbarstwo,  a,  blm.  I.  a.  [Trzyślenie]  rzemio- 
sło, zawód  garbarza.     2.  zb.  garbarze. 

Garbarz,   a,  Im.  e    I.  a.  [Garbierz,  Garbarnik] 

rzemieślnik,  wyprawiający  .  skóry  zwierzęce  garbni- 
kami, t  Czerwony  G.  (  =  zwyczajny  garbarz,  nie 
bialoskórnik).  2.  X  żart.  ten,  co  bije  w  skórę,  co 
garbuje  łcomu  skórę.     <Nm.  Garber> 

I  Garbarzenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Garbarzyć. 

Garbarzówna,  y,  Im.  y  córka  garbarza. 

[Garbarzyć,  y,  yl]  być  garbarzem,  trudnić  ś.  gar- 
barstwem. 

Garbata,  ej.  Im.  e  rz ,  Garbuska,  żart.  Garbu- 
linska,  [Garbula]  kobieta  garbata,  ułomna,  krzywa. 
<(iAKB> 

Garbato   i  .zys.  od  Garbaty:    Trzymać  ś.  G.= 

pochyło,  krzywo.  Suknia  leży  G. 

Garbatogiowie,  a,  blm.  antr.  (eyphocephalia) 
głowa  garbata.      <GARB-|-GŁOW> 

Garbatogłowy,  ego,  Im.  i  antr.  p.  Garbatoglów. 

Garbatogłów,  owa.  Im.  owy,  Garbatoglowy  antr. 
(cyphocephalus)  człowiek  z  głową  garbatą. 

Garbatość,  i,  blm.  rz.  od  Garbaty.    <GARB> 

Garbaty,  fGarbowaty  I.  mający  garb;  krzywy: 
"Wielbłąd  G.  Nos  G.  (  =  orli).  2,  nierówny,  pogw-- 
biony,  cliropawy:  Garbata  droga.  Otw.  G^  świat, 
kraj.  Troć  (=górzysty).  3.  zool.:  G.  karp  p.  Karp. 
Garbaty,  ego,  Im.  ci  rz.  garbus,  człowiek  z  gar- 
bem, krzywy:  „G.,"  powieść  Korzeniowskiego.  Zdr. 
[Garbacienki,  Garbusieńkij.  <GARB> 

Garbek,   bka,    Im.   bki    I.    p.   Garb.    2.  anat.: 
fG.  łokietkowy,   p.  Garb. 
Garbiak,  a.    Im.    i,  Garbiec,    Groniak,   Jagódka 

lek.  (staphyloraa)  guz  cliorobny  na  gałce  ocznej: 
G.  rogówki  (st.  corneae),  całkowity,  cząstko- 
wy, gałeczkowaty,  kulisty,  stożkowaty.  G.  twar- 
dówki (st.  scleroticae),  całkowity,  gronko- 
waty,  kulisty,  obrączkowy,  przodkowy,  tylny. 
<GARB> 

Garbić,  i,  ii  garbacić,  robić  krzywym,  pocłiylać: 
Wiek  go  garbi.  G.  Ś.  trzymać  ś.  garbato,  pocłiy- 
łać  ś.:  Garbi  ś.,  siedząc  na  koniu.    <GARB> 

Garbiec,  bca.  Im.  bce  lek.  p.  Garbiak. 

Garbienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Garbić. 

Garbienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gar* 
bić  ś. 

[Garbierz,  a.  Im.  e]  p.  Garbarz. 

Garbik,  a.  Im.  i  p.  Garb:  Skrupulatna  oględ- 
ność na  każdy  G.,  każdy  w  poduszce  węzełek. 
Kaezk. 

Garbizna,  y,  Im.  y  p.  Garbacizna:   Wygładzał 

garbizny  żelazem.  Kórz. 

Garbnica,  y,  Im.  e  garb.  wszelki  płyn  z  garbni- 
kiem świeżym:  G.  kwaśna.     <p.  Garbować  > 

Garbnik,  a.  Im.  I  chem.  zwiitzek  organiczny, 
używany  do  garbowania  skór.    <p.  (farbować  > 

Garbnikoniierz,  a.  Im.  e,  Barktrometer  garb. 
przyrząd  do  mierzenia  ilości  i  siły  garbnika  w  cie- 
czy.    <  Garbnik  +  MIAR  > 

Garbnikować,  uje,  owal  garb.  zaprawiać  garbni- 
kiem, ta  niżowa  ć,  ga  lasować.  <p.  Gar- 
bować ^- 

Garbnikowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Garbri- 
kować. 

Garbnikowaty  bot.:  Rośliny  garbnikowafc  p. 
Garbownikowaty. 

Garbnikowy  przym.  od  Garbnik:  Kwas  (J. 
C  =  garbnik). 


802 


GARBNISKO 


TGARDLINA 


Garbnisko,  a,  blin.,  Loberg  garb.  kupa  zniy- 
Ifj,  wiiłuyowuHej  konj  dębowej.      <p.  (iarbować  > 

Garbonos,  a,  lin.  y  [HorbonosJ  I.  człowiek  o  (jar- 
hntijm,  orlim  nosie,  człowiek  yarhonosi/;  krzifwonos. 
2.  koń  o  wypukhj  lin/i  tiosa:  'L  ilwucli  koni  jeden 
je.st  wielki,  kościsty  (j.  Wilcz.   <GARB-|-NOS> 

Garbonosy  mnjący  nos  z  garbem. 

Garbować,  uje,  owal  I.  garb.  dębnicą  i  garbni- 
kiem a.  ekstraktem  nasycać  skórę;  wyprawiać  skó- 
7-c.  2.  przen.:  G.  komu  skórę  a.  G.  kogo -ćwi- 
czyć, trzepać  mu  skórę  =  bić  go:  A  co  szoki  ry? 
Co  Niemczury?  I  Fryc  stary  nie  poraożo,  jak 
garbu  jem  skóry.  Pol.     <Nm.  giirben  > 

Garbowanie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Garbować. 
Pr/en.:  Brodgolaeze  bawią  ś.  tylko  iiiy('i<iiii 
a  garbowaniem  bród  i  głów.  Syr.  2.  p.  Gar- 
bunek. 

Garbowały  (,  posiadający  miejscami  garby;  Iro- 
clię  garbaty:  Piec  G.  Krasz.  2.  fi).  Garbaty: 
Byliiby  ślepy  a.  chromy  a.  sloniiouej  ręki  a. 
nogi,  a.  G.,  a.  słzawy,  nie  przystjjpi  ofierować 
Panu.  B.  Sz.     <GAKB> 

Garbowiny,  in,  blp.,  Garbówka,  Drypy,  Kuchy, 
Trysła,  Wypory  garb.  drzewne  odpadki  garbarskie, 
używane  na  opal  a,  na  nawóz.     <  p.  Garbować  > 

Garbownik,  a,  Im.  i,  bt.  Skąpią  bot.  (coriaria) 
roi.  z  rodziny  garbownikowatych. 

Garbownikowaty  bot.:  Rośliny  garbownlkowa- 
te,  bot.  (coriarieae)  rodzina  roślin  kwiatowych  dwu- 
liściennych, i  a.  rośliny   garbników  a  te. 

Garbówka,  i,  blm.  garb.  I.  kora  dębowa  długo 
w  kadzi  leżąca,  icodą  nalana,  kwaśniejąca  i  wyda- 
jąca dębnicę  kwaśną.  2.  p.  GarbowIny.  <p.  (rar- 
bować> 

Garbula,  i,  Im.  e]  p   Garbata.   Por.  Garbai. 

[Garbulek,  tka,  Im.  Iki]  p.  Garbus. 
Garbuleniek,  nka,  Im.  ńkij  p.  Garbus. 

Garbulińska,  klej,  Im.  kie  rz.  żarł.  p.  Garbata. 
<UARB> 

Garbuliński,  kiego,  Im.  scy  żart.  p.  Garbus. 

Garbunek,  nku,  Im.  nki,  Garbowanie  garb.  spo- 
sób wyprawy  skóry:  Ta  skóra  ma  piękny  G.  <p. 
Garbować  > 

Garbus,  a,  Im.  y,  żart.  Garbuliński,  [Garbacz, 
Garbai]  człowiek  garbaty:  Czyż  ś.  obawiać  możesz, 
bym  ś.  nie  pokochała  w  tym  pociesznym  gar- 
busie? Krasz.  Zdr.  Garbusek,  [Garbus,  Garbusik, 
Garbulek,  Garbuleniek],     <GARB> 

Garbusek,  ska.  Im.  ski  p.  Garbus. 

[Garbusieńki]  p.  Garbaty. 

[Garbusik,  a,  Im.  i]  I.  ]).  Garbus.  2.  w  Im. 
duchy,  w  kopalniach  2)rzel)ywaiące,  gnomy. 

Garbuska,  i.  Im.  I  p.  Garbata:  Jedyn<i  pocie- 
chą i  rozrywką  garbuski  była  nauka.   Bał. 

Garbusowa,  ej,  Im.  e  żona  garbusa.    Es. 

[Garbus,  a,  Im.  ej  p.  Garbus. 

1.  fGarbuz,  a.  Im.  y  p.  Garbarnia.  Akta  grodz- 
kie.    <Nm.  Garberhaus> 

2.  fGarbuz,  a,  Im.  y  =  Arbuz:  Wdzięcznie 
nas  przyjmowali  Tatarowie  i  częstowali  garbu- 
zarai  słodkiemi.  Stryjk.     <p.   Arbuz  > 

tGarbuzowy  przyra.  od  I.  Garbuz:  G.  rów- 
rów  idący  od  garbuzu.  Dypl.  Lub.  r.  1647. 

Garc-  p.  Garnc-. 

Garcynja,  i,  Im.  e  bot.  p.  Smaozelina.  <Now. 
niby  Łć.  garcinia> 

[Garczarczanka,  i,  Im.  i{  p.  Garnczarczanka. 

[Garczarz,  a,  Im.  e]  p.  Garncarz. 

[Garczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Garnek. 

fGarczkolep,  a,  Im.  y]  p.  Garncarz. 

[Garczoczek,  czka,  Ira.  czkij  p.  Garnek. 


[Garczuszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Garnek. 

[Garczuś,  a.  Im.  e]  p.  Garnek. 

[Garczyna,  y,  Im.  y]  I.  p.  Garnek.  2.  rozbity 
garnek.     3.  człowiek  chorowity.    Zdr.  [Garczynka]. 

[Garczynka,  i,  Im.  i]  p.  Garczyna. 

Garda,  y,  Im.  y  I.  blacha  otaczająca  rękojuść 
broni  siecznej;  to,  co  zabezpiecza  garść,  furdymcnt: 
G.  karabeli  ( -łzrzyżyl:).  G.  paJasza  (—ko.izyk). 
2.  [G.]  kolja,  naszyjnik  z  sorokowców  we  trzy  r:ę- 
dy.     <Fr.  gardę  > 

[Garda,  y,  blm.]  pogarda. 

[Gardać,  a,  al]  p.  Gardzić:  Byście  tez  nami 
sługami  nie   gardali. 

[Gardanie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Gardać. 

X  Gardebur,  a,  Im.  owie  p.  Gardekur:  Jeden 
z  gardeburów,  zakochawszy  ś.  w  Ilenrykcie, 
myślał  ś.  z  nią  żenić.  Rękopis  z  1734  r. 

X  Gardekur,  a,  Im.  owie,  X  Gardebur  żołnierz 
ze  straży  nadwornej,  dworskiej:  Ojciec  z  saskieini 
gardekurami  straż  honorową  w  namiocie  trzy- 
mał. Łoź.     <Fr.  gardę  de  cour> 

X  Gardełeczko,  a,  Im.  a  p.  Gardło. 

Gardelko,  a,  Im.  a  p.  Gardło. 

Gardenja,  i.  Im.  e  bot.  p.  Przepyszlin.  <Nttw. 
niby  Łć.  gardenia,  od  nazwiska  przyrodnika 
Ang.  Garden  tl791> 

Garderoba,  y.  Im.  y  I.  szaty,  odzie*,  suknie, 
ubranie,  rzeczy.  2.  pokój  do  przechowywania  odzie- 
ży i  do  ubierania  ś.;  szatnia.  3.  teatr.  =  a)  skład 
kostiumów  teatralnych,  b)  pokoilc  do  ułderarua  ś. 
artystów  na  scenę.  Zdr.  Garderóbka.  <Fr.  garde- 
robę > 

Garderobiana,  ej,  Im.  e,  Garderobianka,  X  Gar- 
derobna  służąca,  mająca  nadzór  nad  garderoł/a., 
panna  służąca,  połcojówka:  Wychowanka  a  zara- 
zem poufna  G.  panny  Julji.  Wilcz. 

Garderobianka,  i.  Im.  i  p.  Garderobiana:  Roz- 
mawiał w  oknie  z  jedną  z  mych  garderobianek. 
Niem. 

X  Garderobna,  ej,  Im.  e   p.  Garderobiana:   G., 

służebna  od  szat.  Eobr. 

X  Garderobny  p.  Garderobowy.  x  Garderobny, 
ego,  Im.  I  rz.  służący  do  ubierania  pana,  mający 
nadzór  nad  garderobą,  szatny,  połcojowy,  kamer' 
dyner. 

Garderobowy,  X  Garderobny  przym.  od  Garde- 
roba: Panienka  garderobowa.    Bukar. 

Garderóbka,  i.  Im.  i  p.  Garderoba. 

X  Gardjan,  a.  Im.  i  p.  Gwardjan. 

[Gardlacz,  a,  Im.  e,  a.  Garlaczj  I.  p.  Gardlacz. 
2.  człowiek  z  naroślą  pod  gardłem ,  z  wielkim 
gardłem. 

Gardlany,  Gardłowy  przym.  od  Gardło,  gm.  Gar- 
lowy,  Garlany:  Suchoty  gardlane  (  =  gruźlica 
krtani).     <GAR(DŁ)> 

[Gardlaty]  rz.  i  przym.  p.  Gardlacz. 

Gardlica,  y.  Im.  e  I.  [Gardlice]  gruczoły  w  gar- 
dle. 2.  a.  Gardliczka  bot.  =  a)  daw.  nazwa  roś. 
miechunek  (physalis)  i  jej  jagód,  b)  częś.  w  Im.; 
Gardliczki  a.  Garliczki  (gendarussa)  roś.  z  rodzi- 
ny rozdzieńcowatych.  3.  a.  Garlica  lek.  p.  Wole. 
4.  a.  G&rlicsi 'iOo\.  =  H.)  samica  gołębia  garłacza.  b) 
a.  t  Garlica,  [Garlica,  Gardliczka,  Garliczka]  syno- 
garlica, turkawłca.  Zdr.  Gardliczka.   <GAR(DŁ)> 

Gardliczka,  i.   Im.  I  p.  Gardlica. 

[Gardlić  się,  i  ś.,  ił  ś.,  Garlić  ś.]  gniewać  ś. 

Gardlina,  y,  Im.  y,  Garlina  snop  prostej,  równej 
słomy  a.  wiązka  trzciny:  Gonty,  gwoździe  zawsze 
w  dworze  mieć  i  gardlinę.  Gost.  Gardiinę  dobrze 
wytrzęsać.  Gost. 


803 


GARDMWT 


rTAT?T>ŁÓWKA 


[Gardllwyi  I.  p.  Gardy.  2.  a.  [G&fWwy']  ffadatU- 

ti\ł.  mającjj  ostry  Język. 

Gardłacz,  a,  Im.  e,  Garlacz  I.  a.  Gardłaty, 
Gardławy,  Gardłowały,  gra.  i  fGarłowaty  lek. 
wol.ity,  troi  o  waty  eyAowiek  ,  mający  gardło 
tyjidęte,  t.J.  wole  na  szyi.  2.  Xprzen.  żart.  człowiek 
z  gruhą  chustką  na  szyi.  3.  [(r.  a.  Gardlacz,  Gar- 
lacz,  Gardłaty,  Garlaty]  vńele  i  głośno  gadający, 
krzykacz,  gardłujący.   4.  pijący  wiele,  opój,  łyktus. 

5.  strzelba  z  lufą  szerszą   u  wylotu,   sz  tur  mak. 

6.  ti.  y^olarz  rodzaj  gołębia.     <GAR(DŁ)> 
tGardłaozka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Gardlacz. 
IGardłać,  a,  al,  Garlać]  pod  gardło   brać  przy 

bida. 

[Gardlanie,  a,  bim.]  czynność  cz.  Gardlać. 

Gardłaty  rz.  i  przym.  lek.  p.  Gardlacz. 

X  Gardleozko,  a,  Ira.  a  p.  Gardło. 

Gardławy  rz.  i  przym.  p.  Gardlacz. 

Gardłl.G,  a,  Im.  a  p.  Gardło:  Wzięłam  od  pta- 
fzych  gardłek  nut  krynice.  Kon. 

Gardło,  a,  Im.  a,  fi  gm.  Garlo  I.  a.  Gardziel 
anat.  cząió  przeujodu  pokarmowego,  tuż  za  luka- 
mi podniebienia  położona:  "Boli  ml§,  piecze  mię 
6.  a.  w  gardle.  Najeść  ś.  po  G.  (=  po  uszy). 
Mam  już  tego  po  G.  (  =  desyć,  aż  za  wiele,  po 
uszy).  Chv.ycić  kogo  za  G.  Poderzną;ć  komu  a. 
Bobie  G.  Zaraz  nożem  po  gardle  nieszczęsnego  by- 
ka. Syrok.  Z  gardła  wilkowi  nie  wydrzesz  (  =  nie 
ndbierzesz  tego,  co  zagrabiono).  Pognieciony,  jak- 
tiy  psu  z  gardła  wywlókł.  Wrzeszczeć,  śmiać 
ń.  na  całe  G.  a.  co  gardła  a.  ,-j- gardłem  a. 
fz  gardła  (=na  cały  głos,  co  .tił).  Śpiewać  dar- 
mo boli  G.  Prz.  Wołaj  co  gardła  z  ambony.  Nar. 
Wołaj  gardłem,  nie  folguj.  Bud.  Z  gardła  wola 
gwałtu.  Haur.  Przepu.<cić  mienie  przez  Q.(=prze- 
j>i(^.  przejeść  Je).  Wierzyć  tylko  w  G.  (=myśleć 
tylko  o  Jedzeniu  i  piciu).  fG.  ostrzyć  (=pragnie- 
tiie  wzbudzać,  ostrzyć  apetyt).  Przen.:  Płókaó  G. 
( -upijać  ś.).  Już  rai  stoi  (osoba  a.  rzecz)  kośei.-}; 
w  gardle  (=daje  ś.  we  znaki,  bokiem  loyłazi). 
XW  szczęściu  po  G.  brodzi  (=po  pas,  j)o  uszy). 
t  Przen.:  Na  G.,  na  gardle  =  na  kark,  na  karjcu. 
Nieprzyjaciel  na  G.  ojczyzny  nastąpił.  Petr.  Na 
gardle  nieprzyjacielowi  leżeć.  Paszk.  Na  gardle 
miasta  usiadł.  Fal.  fByć  w  gardle  nieprzyja- 
ciela (=mieć  go  na  karku,  być  w  Jego  mocy,  w  je- 
go ręku).  Mieć  nóż  na  gardle  {  =  być  pod  przy- 
musem okoliczności,  lu  ostateczności).  2.  przen. 
%'■'<''.  głowa,  bezpieczeństioo :  Ledwie  z  gardłem 
uciekł.  Skar.  Niech  uciecze,  a  G.  swe  opatrzy. 
Baz.  (^zabezpieczy  życie).  fDo  gardła  =  do  upad- 
łego, do  ostatka,  do  ostatniej  Jer  opli  krwi:  Ślubo- 
wał do  gardła  przeciw  Tatarora  pomóc.  Stryjk. 
Nigdy  od  wiary,  do  swycli  gardł  nie  odstępo- 
wali. Zhyl.  fNa  G.  komu  stać  (-nastaioać  na 
Jego  życie).  fNa  G.  kouiu  odpowiedzieć  C=w?/z»/- 
wać  ^0  na  bój  śmiertelny).  Przen.:  Na  G.  księgom 
odpowiedzieli.  Górn.  (  =  tvieczny  rozbrat  z  niemi 
wzięli),  f  Na  G.  =  na  śmierć,  na  stracenie:  Na  G. 
siedzi  zwi.-jjzany.  Groch.  Karać  ś.  na  G.  (  =  śmier- 
rią).  Urz.-jjd  moc  ma  karać  na  gardle.  Warg. 
(-skazywać  na  śmierć).  fNa  gardle  ogniem  ka- 
ran.  St.  lit.  (—spalony  na  stosie).  fPryncypałom 
od  padnienia  gardła  "pobrano.  Błaż.  (=  stracono 
ich).  G.  dać,  f  j)ołożyć=:i?/cie  stracić,  zginąć:  Bez 
ratunku  tonije,  dać  G.  musiała.  Górn.  Co  żwawsi 
oiiywatele,  zastawiaj<ic  ś.  onej  gwałtownej  na- 
pa.ści,  gardła  dali.  Mick.  Brat  na  bratnio  na- 
stci)0M-ał  zdrowie,  wziął  O.  lub  dał  za  Grażyny 
wi;ino.  Mick.  -J- Podle 'boku  króla  najbitniejsi 
gardła  swe  położyli.  Warg.  (  =  głowy).  Szalone- 
go nie  karali  gardłem.  Oiórn.  ( =  śmi^-cią).  fGard- 


lem  a.  pod  gardłem  ś.  obowiązać.  Wł.  (-pod 
utratą  życia).  fPod  gardłem  wszędy  otrąbiono. 
Wad.  ( =  pod  karą  śmierci).  -j-Nie  wolno  pod 
gardłeia.  Węg.  fPod  straceniem  gardła  przy- 
muszał. Stryjk.  t  Takowe  występki  gardłem 
pachną.  P.  cheł.  (  =  karą  śmierci),  f  G.  a.  gard- 
łem darować  (  =  darować  życie,  ułaskawić),  f  Q. 
swe  okupić  (  =  okupić  życie,  wykupić  ś.  od  łcary 
śmierci).  fG.  stracić,  utracić  =  /)omei<J  karę  śmier- 
ci: Pod  straceniem  poczciwości,  gardła  i  ma- 
jętności. Górn.  f  Brać  G.  a.  f  gardła  kogo  zba- 
wić, to  G.  kogo  przyprawić  (  =  odbierać  życie). 
Takby  wiele  złego  zrobił,  iż  i  cześć  i  G.  wziąć 
rau  byłoby  potrzeba.  Górn.  (  =  skazać  na  pozba- 
wienie czci  i  na  śmierć),  f  Ma  być  za  G.  wzięt. 
Ort.  (^pozbawiony  życia),  f  G.  odprosić  (=wy' 
prosić  życie),  f  G.  swoje  ważyć  (ocenić  życie). 
Ma  jemu  zapłacić  winę  (=karę),  tak  jako  jego 
G.  płaci.  Ort.  On  gwałt,  który  uczynił,  gardłem 
swoim  zapłacić  ma.  Ort.  3.  przen.  otchłań,  głę- 
bia: W  G.  jaru,  jak  w  otchłań  zapadły.  Gosz, 
4.  przen.  ujście,  np.  rzeki:  Wszystkie  te  rzeki  wle- 
wają ś.  szerokierai  gardłami.  Pol.  Tarent  w  sa- 
mych gardłach  morza  Adrjatyckiego  zasadzony. 
Fal.  5.  przen.  początek  rzeki:  Zima  siedzi,  tani 
dzioby  potoków  i  gardła  rzek  widziałem  pijące 
z  jej  gniazda.  Mick.  6.  Xszyja  toydęta,  wole,  pod- 
gardle: Gardła  od  nieczystej  wody  narastają.  G. 
u  ptaka,  u  bydląt.  7.  skóra  zwierzęca  z  pod  zwyk- 
łpqo  gardła:  Gardła  kunie,  lisie.  8.  [G.]  =  a) 
ot'i:ór:  Przewrócił  torbę  na  dół  gardłem.  G.  u  py- 
tla (=sam  wylot),  b)  v;ir,  odmęt:  Doprowadził 
króla  do  takiego  gardła,  że  zaczął  tonąć.  9. 
druk.  spód  szujli  specjalnej.  10.  a.  Gardziel  mł. 
otwór,  którym  icoda  wpada  do  rynny  młyńskiej.  II. 
org.  otwór,  którędy  wiatr  z  miecłiów  wychodzi.  Zdr. 
Gardełko,  Gardlko ,  X  Gardleozko,  X  Gardeleoz- 
ko,  Gardziolko.     <GAR(DŁ)> 

Gardlopletwy,  Garłopłetwy  zool.:  Ryby  gardlo- 
płetwe  a.  garłopłetwe  (jiigulares)  mające  płetwy 
pod  gardłem.     <  Gardło  +  Płetwa > 

Gardlopodniebienny  mięsień,  anat.  p.  Mięsień. 
<GAR(DŁ)  -\-  Pod  -f  NIEB  > 

Gardłować,  uje,  owal,  f  i  gm.  Garlować  I.  krzy- 
czeć: Stawał  na  wyższym  brzegu  wału,  aby  go 
lepiej  słyszano,  i  stamtąd  mówił,  gardłował. 
Krasz.  G.  za  kim,  za  czym  —przemawiać  żywo, 
adwokatować.  2.  f  narażać  życie,  narażać  ś.:  Aby 
żonę  i  dziatki  pożywić,  G.  po  ziemi,  po  morzu 
nie  litujemy,  llrb.  3.  [G.J  =  a)  zo  gromadzie  tak 
za  jakąś  sprawą  obstawać,  żeby  wszystkicłi  na  swoją 
stronę  przeprowadzić,  b)  bardzo  ciężko  pracować. 
<GAR(DŁ)> 

Gardłowanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Gardłować: 
•Takie  niebezi)ieezeństwa,  jakie  gardłowania  po- 
dejmujemy, lirb. 

Gardlowaty  I.  X  p.  Gardlany.  2.  rz.  i  przyra. 
p.  Gardlacz. 

X  Gardlowie  p.  Gardłowo:  G.  sądzony,  kara- 
ny. Bóbr. 

X  Gardłowo,  X  Gardlowie  przys.  od  Gardłowy: 
G.,   kryminalnie,  głównie.  Bóbr. 

Gardłowy  p.  Gardlany:  AVrzód,  głos  G.  Spół- 
głoska gardłowa.  Przen.:  kryminalny,  pociiigtijąry 
za  sobą  karę  śmierci:  Sprawa  gardłowa.  X  Sąd 
G.  Anat.:  Jama  gardłowa  =  gardło,  gardziel. 
f  Kość  gardłowa  p.  Gnyk.  Przesmyk  G.  a. 
X  paszczowy  =  otwór  między  łukami  podnieOiennc- 
mi.    łączący  jamę  ustną  z  gardzielą. 

Gardłówka,  i.  Im.  i  l'.  [G.]  bratekpolny.  2.  myśl. 
szturmak,  rodzaj  strzelby. 


804 


GARDNIE 

y  Gardnie  przys.  z  Tpogardą,  pogardliwie,  gar- 
dząc. L.     <GARD> 

[Gardy]  I.  a.  [Garny,  Gardliwy]  wybredny  w  je- 
dzeniu, gardzący  jedzeniem  (o  bydle  i  trzodzie, 
rzadziej  o  ludziach):  Ten  koń  G.,  byle  czego 
jeść  nie  chce.     2.  liardy.    <GARD> 

•j-Gardyny,  yn,  blp.  firanka.    <Fr.  gardine> 

X  Gardysta,  y,  Im.  ści  p.  Gwardzista. 

Gardzenie,  a,  blni.,  czynność  ez.  Gardzić. 
<GARD> 

fGardziałka,  i,  Im.  i  p.  Gardziel.   Ocz. 

[Gardzianlta,  i,  Im,  i]  p.  Gardziawka. 

[Gardziawka,  i,  Im.  i,  Gardzianka,  Hartanka) 
gardziel,  krtań.    <  GAR(DŁ)  > 

Gardzicie),  a,  Im.  e  ten,  co  gardzi. 

Gardzioielka,  i,  Ira.  I  forma  ż.  od  Gardzicie). 

Gardzić,  i,  ii,  tryb  rozk.  f  gardzi,  [Gardać]  kim, 
czym  a.  X  kogo,  co,  [komu,  czemu]  ).  okazywać 
pogardę,  pogardzać,  lekceważyć,  pomiatać,  nie  szano- 
icać,  nie  dbać:  G.  ś.  nikim  nie  godzi,  i  najpodlej- 
szy  zaszkodzi.  Prz.  G.  niebezpieczeństwem,  po- 
dejrzeniem (=^  ignorować  Je  dumnie).  Ludzie  gar- 
dzący slaw.-j.  Miek.  G.  ehełpę.  Op.  Igłę,  wrze- 
ciono, niewieście  zabawy  gardząc,  twardego  ima- 
ła oręża.  Miek.  [Tym  dwojga  ludziom  nie  gar- 
dzili]. 2.  czym  =  łi?e  przyjmować,  odrzucać,  odpy- 
chać, odtrącać:  Kto  gardzi,  jada  chleb  twardy. 
Prz.  Q.  przyjaźnią.     <GARD> 

Gardzie),  a  ra.,  a.  i  ż.,  Im.  e,  [Gardzielą]  ). 
anat.:  a)  p.  Gardło:  Kur  zapiał  na  całą  G. 
"W  Kilu  wziął  Porapejusz  po  gardzielu.  Chr. 
Przen.:  On  (  =  zakon  krzyżacki)  wiecznie  głodny, 
choć  pożarł  tak  wiele,  na  resztę  naszą  rozdziera 
gardziele.  Miek.  b)  p.  Przełyk,  c)  p.  Tciławica. 
d)  a.  t  Gardziele,  f  Podgardle,  fPodgardlek  do- 
łek widełkowy  podgrdykowy .  2.  podgardle  ptaków 
niektórych.  Troe.  3.  otwór  w  górnej  częici  pieca, 
czeluść,  wylot  kominowy,  luft;  ujście,  czyli  odnoga 
dymnika,  kędy  dym  z  innego  ubocznego  ogniska 
wstępuje.  4.  X  otchłań,  rozpadlina,  przepaść  (np. 
między  górami);  icir  na  morzu,  odmęt.  5.  ujście 
rzeki.  6.  [G.]  icole.  7.  bart.  gardło  u  pszczoły. 
8.  hut.  p.  Gielita.  Zdr.  Gardziolek,  X  Gardziolka, 
t  Gar  działka.    <GAR(DŁ)> 

[Gardzieia,  i,  Im.  e]  I.  p.  Gardziel.  2.  krzy- 
kacz: Pójdźże  do  dom,  psie  G.! 

fGardzieie,  a,  Im.  a  ni.  anat.  p.  Gardzie). 

Gardz)elnik,  a  i.  [G.,  Im.  cyj  pijak.  2.  Im.  i 
bot.  p.  Zaczern. 

fGardzlelny  p.  Gardzieiowy. 

X  Gardzieiojęzyczkowy  anat.  od  gardzieli  do 
Języczka  idący:  f  Gardzielojęzyczkowa  myszka  p. 
)Więslert.     <GAR(DŁ)  +  JĘZ(YK)> 

Gardzielokrtaniowy  anat.:  Jama  gardzielokrta- 
niowa  (cavum  pharyngo-laryngeuin)  dolna  część 
gardła  a.  gardzieli.     <GAR(DŁ) -j- Krtań > 

Gardzieionosowy  anat.:  Jama  gardzielonosowa 
(cavum  pharyngo-nasale)  górna  część  gardła  a, 
gardzieli.     <GAR(DŁ)-l-NbS> 

Gardzieiopodniebienny  mięsień,  anat.  p.  iWię- 
sień. 

X  Gardzieiowopodniebieniowy  muskuł,  anat.  p. 
iMięsień.     <  Gardziel  -f-  Podniebienie  > 

Gardzieiowy,  f^ardzielny  przyra.  od  Gardziel: 
Otwór  żołądka  G.  ( =  topusl)  (cardia).  [Cemu, 
druchny,  nie  śpiewata?  Cy  dębowe  pyski  mata?— 
Nie  dębowe,  gardzielowe,  do  jedzenia  są  goto- 
we].    <GAR(DŁ)> 

łGardzina,  y,  Im.  owie  bohater. 

Gardziolek,  łka,  Im.  łki  p.  Gardziel. 


GAEŁO 

X  Gardziolka,  I,  Ira.  i  p.  Gardziel :  G.  głosowa, 
krtań.  Troć.  Wpada  czasem  potrawa  w  gar- 
dziołkę  do  głosu  i  zatym  dusi.  Troe. 

Gardziołko,  a.  Im.  a  p.  Gardło:   Słowicze  G. 

X  Gardzista,  y,  Im.  ści  p.  Gwardzista. 

fGarejski:  Wiara  garejska -zay?c/e  rybackie, 
rybołówstwo.  Zwr.  M.     <  ?  > 

X  Garełko,  a.  Im.  a  p.  Garło. 

IGargaryzm,  u,  Ira.  y  I.  a.  f  Glegotanie  płaka- 
nie gardła.  2.  a.  Glegot  j^ióczywo,  płókanka  gard- 
łowa.    <Gr.  gargalismós> 

IGargaryzmować,  uje,  owal  p.   Gar^aryzować. 

IGargaryzrnowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gar- 
garyzraować. 

! Gargaryzować ,  uje,  owal,  IGargaryzmować, 
fGlegotać  lek.  płókać  gardło.  <Gr.  gargalf- 
zein> 

!  Gargaryzowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Garga- 
ryzować. 

Gargasenka,  i.  Im.  i  daw.  strzelba  myśliwska: 
Szturkały  w  zwierza  te  gwintówki,  muszkiety, 
madrytki,  gargasenki.  Sp.     <  ?  > 

Gargota,  y,  Im.  y  ga^kuchnia,  traktjemia,  licha 
restauracja:  Trudno,  abym  jadał  po  brudnych 
gargotach.  Kaczk.   <Fr.  gargote  =  garkuchnia> 

[Garguleć,  uje,  al]  niszczeć,  upadać  na  siłach 
<?> 

[Gark,  a.  Im.  i]  p.  Garnek. 

Gark-  p.  Garnk-. 

Garkuchenny  przym.  od  Garkuchnia:  G.  plac.  L. 

Garkuchmistrz,  a,  Ira.  e,  X  Garkuchnik  traktjer- 
nik;  utrzymujący  garkuchnię.  <Nm.  Garkiichen- 
meist8r> 

Garkuchmistrzyni ,  I,  Im.  e  forma  ż.  od  Gar- 
kuchmistrz. 

Garkuchnia,  I,  Im.  e  traktjemia.  Jadłodajnia  pod- 
rzędna.    <Nm.  GarkiieliO 

X  Garkuchnik,  a,  Im.  cy  p.  Garkuchmistrz. 

fGarla,  i,  Im.  e  jakieś  ubranie:  Szlamowego 
z  garli,  aby  żaden  nie  śmiał  czynić  błanu,  jedno 
z  dwudziestu  sześciu  błanu  grzbietowego.  Tak.sa 
dla  kuśnierzy  r.  1573.    <GAR(DL> 

[Garlaoz,  a,  Ira.  e]  ]).  Gardłacz. 

Garlany  gm.  p.  Gardlatiy. 

[Garlaty]  rz.  i  przym.  p.  Gardłacz. 

fGarleta,  y,  Ira.  y  p.  Galareta.  <Sr.  Nm. 
galrat,  galred,  galreide> 

[Garlęta,  y.  Im.  yj  p.  Galareta. 

Garlica,  y,  Im.  e  p.  Gardlica:  A  jestliby  nic 
mógł  ofierować  bydlęcia,  ofierować  będzie  dwie 
gariicy  a.  dwie  gołębicy  Panu.  B.  Sz.  <p.  SL7 
nogar(d)liea  > 

Gariiczka,  i,  Im.  i  p.  Gardlica:  Jestem  jak  polna 
G.,  co  nie  raa  swego  samiczka. 

[Garlić  się,  i  ś.,  ił  ś.]  p.  Gardlić  ś. :  Czego  ś. 
jegoraościulek  wdycki  tak  garli?     <GAR(DL)> 

1.  Garlina,  y,  Im.  y  I.  p.  Gardlina.  2.  \ glosa. 
Tuch.    3.  p.  Gierlina.     <?> 

2.  Garlina,  y,  Im.  y  rodzaj  liny.  <Nm.  Gehr- 
leine> 

IGarlita,  y.  Im.  y]  p.  Galareta. 

[Garliwy]  p.  Gardliwy:  O,  ta  małji  to  taka 
garliwii,  nikomu  nie   przepuści.     <GARD> 

Garłacz,  a,  Im.  e  p.  Gardłacz:  Ruszył  cyngla 
i  z  paszczy  garłacza  tuzin  kul  rozsiekanych 
puszcza.  Miek.    <GAR(DŁ)> 

[Garłać,  a,  al]  p.  Gardlać. 

[Garlanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Garłać. 

t Garło,  a,  Im.  a  i  gm.  p.  Gardło:  Bogowie, 
dajcie  mi  na  garle  usiesó  Aleksandrówyui. 
Kochan.   Niecnotę   swoje  garłem  zapieczętował. 


805 


GARŁOPŁEfWY 

Ilist.  lic.  Przy  fraile  jest  zostawion.  Naw.  C=pri!y 
żiniu).  7At.  xGarełko. 

Garłopłetwy  zool.  p.  Gardłopletwy. 

tGarlować,  uje,  owal  i  gin.  ]>.  Gardłować. 

tGartowanie,  a,  lin.  a  i  gm.  czynność  cz.  Gar- 
łować:  Wkoło  (gohjbki)  cliodząc  budził  garło- 
wanitMii.  Slow.  {—grudianiem).      <GAR(DŁ)> 

iGarlowaty  i  gm.  rz.  i  przym.  p.  Gardlacz. 

Garlowy  gin.  p.  Gardlany. 

IGarmesłer,  tra,  Im.  trzy]  p.  Garnmistrz. 

fGarmesterzki,  GarmestrówJ  przym.  od  Gar- 
mester. 

IGarmestrów]  p.  Garmesterszki. 

[Garmnistrz,  a,  Im.  e  a.  owiej  p.  Garnmistrz, 

Garmond,  u,  Im.  y  druk.  p.  Garmont.  Rog. 

Garmont,  u.  Im.  y,  Garmond,  Korpus  druk.  pis- 
VII)  (hiesicciopniilctowe  a.  Jedetuislopunktowe.  <0d 
nazw  i.'<ka  gisera  Fr.  (iar(a)mon<l  tl56l> 

Garmontowy  przym.  od  Garmont:  Czcionki  gar- 
imuitowe. 

Garnagle,  i,  l>lp.  piek.  p.  2.  Gara.  <Nra.  Gar- 
na g('l> 

Garnąć,  nie,  nął  I.  zitinoaó  garścią,  zagarniać, 
(jrnhić:  (i.  pieni.'j;dze.  Przen.:  iulió,  przytulaó,  przy- 
(/(irnidó,  obejiiioicać:  Kura  garnie  pod  diebie  pisk- 
li^^ta.  Matka  garnie  dziecię  do  łona.  G.  pod  sie- 
bie =/30(Z/><yrt(f,  zagrahlai,  opdiiowywać.  Przen.:  icią- 
gai,  icapłoicnó,  wahić:  Takowe  nadanie  tysiące 
rycerzy  garnęło  ])od  krzyża  cłiorągwie.  2.  zgar- 
niać, zmiatać,  utrącać,  zbijać:  G.  śmiecie  raiotłij. 
Wiatr  z  nóg  garnie.  Pol.  Drugi  gdy  wiosłem 
rzekę  pod  ś.  garnie,  ginie  więc  marnie.  Klon. 
3.  [G.J  porywać,  unosić  (np.  o  wodzie);  zagarnąć, 
pociągnąć:  Dziewcyna  sie  cese;  co  grzebusckiera 
garnie,  to  ij  włosek  spadnie.  6.  ś.  do  kogo,  do 
czego  =  hrać  L,  ciągnąć  do  kogo,  mieć  ś.  ku  konni, 
ku  czemu;  cisnąć  ś.,  rwać  ś.  do...;  tulić  i.,  chronić  ś.: 
G.  ś.  do  pracy,  do  nauki,  do  światła.  Dzieci  gar- 
ną ś.  do  matki.  Wróblo  garną  .ś.  pod  strzechę. 
TJboższa  szlachta  garnęła  .ś.  na  dwory  magnatów. 
Ohm.  Zaczęto  G.  ś.  tłumami  do  związku.  Chm. 
(i.  ś.  do  panny  (-przysiadać  ś.).  Kazał  łódkę 
obrócić  i  ku  nim  ś.  G.  Skar.  Którzy  ś.  do  do- 
skonałości nie  garną,  bezsławnie  schodzą.  Górn. 
<GART> 

Garnoarozyk,  a,  Ira  cy,  x  Gancarczyk  I.  uczeń, 

czeladnik  garncarski.   2.  syn  garncarza.    <GARN> 

Garncarka.  i,  Im.  i,  X  Garnczarka,  x  Gancar- 
ka,  [Garncarzyciial  I.  ta,  co  robi  garnki.  2.  ta, 
co  sprzedaje  garnki.     3.   p.  Gamcf^rzowa. 

Garncarnia,  i,  Im.  e,  x  Garnczarnia,  X  Gan- 
carnia  warsztat,  zakład  garncarski, 

Garncarski  przym.  od  Garncarz,  X  Ganczarski, 
X  Garnczarski,  x  Gancarski,  [Garnczarski] :  Piec 
(}.  Glina  garncarska. 

Garncarstwo,  a,  bim.,  x  Garnczarstwo,  xGan- 
Carstwo,  [Garcarstwo]  rzemiosło  garncarza. 

Garncarz,  a,  Im.  e,  x  Garnczarz,  [Garcarz,  Gar- 
czarz,  Gancarz,  Ganczarz,  Garczkolep]  I.  ten.  co 
garnki  robi,  zdun:  (i.  garncarza  nienawidzi.  Prz. 
IMzen.:  (nly  wszechmocny  G.  z  gliny  przodków 
naszych  lepił...  Krasz.  Wiedzą  panowie  tureccy 
skąd  pochodzą,  z  jakiej  gliny  są;  sam  sułtan  jest 
garncarzem,  który  ich  lepi  jako  chce  z  jednej- 
że  materji.  Kłok.  2.  ten,  co  garnki  sprzedaje. 
<(łARN> 

Garncarzowa,  ej.  Im.  e,  X  Garnczarzowa, 
X  Gancarzowa,  Garncarka,  XGarnczarka,  xGan- 
carka,  |GarncarzychaJ  żona  garncarza. 

Garncarzować,  uje,  owal  być  garncarzem:  Jer- 
moła  wus])ół  z  syaum  garncarzował.  Krasz. 


GAKNTCZYK 

Garncarzowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Garnca- 
rzować. 

Garncarzowy,  x  Garnczarzowy ,  X  Gancarza - 
wy  należący  do  garncarza:  Glina  w  ręku  garn- 
carzowy eh.  Smotr. 

[Garncarzyciia,  y.  Im.  y]  p.  Garncarka:  Cóż, 
toV  pokochałeś  garncarzyehę?  prostą  wieśniaczkę? 
Krasz.     <Ukr.  hanczarycha> 

Garncowy  przym.  od  Garniec,  gm.  Garcowy:  Gą- 
sior G.  Przyjaciel  G.  (-gumkoskrob).    <GARN> 

Garncówka,  i,  Ira.  i,  gm.  Garcówka  I.  butla  a. 
beczułka  garncowa:  Wniesiono  pełne  garneówki 
przysłanych  z  klasztoru  orzechów.  Sienk.  2. 
fG.i  =  a)  obrolc  wydawany  codziennie  na  garnce,  b) 
szmata  do  szorowania  garnków,  c)  garniec  jako 
miara.     <  GARN  > 

[Garnczarczanka,  f,  Im.  i,  Garczarczanka]  cór- 
ka garncarza.  Por.  Garncarz. 

X  Garnczarka,  i,  Im.  i  I.  p.  Garncarka.  2.  p. 
Garncarzowa. 

X  Garnczarnia,  i,  Ira.  e  p.  Garncarnia. 

X  Garnczarski,  [Garnczarski]  p.  Garncarski. 

X  Garnczarstwo,  a,  blm.   p.  Garncarstwo. 

X  Garnczarz,  a,  Im.  e  p.  Garncarz:  G.  garn- 
czarza  nienawidzi.  Skar. 

X  Garnczarzowa,  ej,  Ira.  e  p.  Garncarzowa. 

X  Garnczarzowy  p.  Garncarzowy:  Rola  garu- 
czarzowa.  Leop. 

Garnczek,  czka,  Im.  czki  p.  Garnek. 

Garnczyk,  a.  Im.  i  p.  Garniec:  G.  lipczyku. 
Krasz.     <GARN> 

[Garnczynka,  i,  Im.  i]  I.  p.  Garnek.  2.  nędzny 
garnczełc. 

[Garnczysko,  a,  Im.  a]  p.  Garnek. 

fGarnec,  rca,  Im.  rce  p.  Garniec:  Na  puszczy 
nie  jeżdżą  zduni  do  garcy  wołając,  a  jeśli  o  co 
w  puszczy  trudno  jako  o  G.  Skr. 

[Garneczek,  czka,  Im.  czki]   p.  Garnek:    Małe 

garneczki  prędko  kipią.  Uwarzże  mi,  mój  mę- 
żyezku,  co  pięć  wiader  w  tym  garneczku.  Prz. 
Garnegiel,  gla,  lin.  gle  piern.  półka,  na  którą 
Icładą  ś.  (leski  z  piernikami  do  wyscłmięcia.  <Nm. 
Garnagel> 

Garnek,  rnka,  gm.  rka,  Im.  rnki,  gm.  rkf,  [Gar- 
niec, Gark,  Gronek,  Grónek|  i.  zioyczajne  naczy- 
nie, szczcg.  do  gotowania:  G.  gliniany,  żelazny. 
G.  mleka,  wody,  masła.  G.  z  wodą,  z  mlekiem. 
G.  od  wody,  od  mleka,  a.  na  wodę,  na  mleko. 
W  cudze  garnki  zagląda.  Prz.  (=  w  cudze  sprawy). 
Kocieł  garnkowi  przygania,  a  sam  smoli.  Prz. 
Ciemno,  jak  w  garnku.  Prz.  Huczy,  jak  w  garn- 
ku. Prz.  Każdy  woli  w  swój  G.  grosz  rzucić, 
niż  w  cudzy.  Prz.  Nie  święci  garnki  lepią.  Prz. 
G.  a.  kocieł  Papina.  [Siąść  na  garki]  =  ."tł^iei  ko- 
mu na  karku,  nogi  jwzełożyć  na  piersi  jego,  a  gło- 
wę trzymać  do  góiy.  2.  gic:  Garnki  olbrzymie  = 
cylindryczne  zagłębienia  grutitu,  utworzone  wsku- 
tek ewor.yi,  z  zaokrąglonemi  od  wirowania  głaza- 
mi na  dnie.  3.  t^^S''-  loazon  do  kwiatów,  do- 
niczka. 4.  pusz.:  Garnki  ogniste  =  gatunek  kul, 
napełnionych  materjałem  wybuchowym.  Zdr.  Gam- 
czek,  Garnuszek,  Garnuszeczek,  Garnutek,  [Gar- 
neczek, Garnysio,  Garnyszek,  Garnyszeczek,  Gar- 
niczyk,  Garczek,  Garczuś,  Garczuszek,  Garnela- 
szek,  Garczoczek,  Garczyna,  Garnczynka,  Gar- 
nie, Garniątko,  Groneszek,  Gronuszeczek).  Zgr. 
Gar,  [Garnczysko].     <GARN> 

jGarnelaszek,  szka,  Ira.  szki]  p.  Garnek. 

I  Garniątko,  a.  Im.  a]  p.  Garnek. 

[Garniczyk,  a,  Im.  i]  p.  Garnek. 


806 


GAT^NIEC 


GARSTKA 


Garniec,  rnoa,  gm.  rca,  Im.  rnce,  gm.  rce  I. 
X  a-  fGarnec  a)  wielki  garnek,  gar:  Nie  dbam 
o  wielki  G.,  kiedy  ś.  z  małego  najem.  Prz.  Garn- 
ca natłuczonego  dłużej.  Prz.  (  =  łatanego  zdroroia, 
gorszej  rzeczy).  Oby  G.,  który  przystawił  do 
ognia,  nie  spukał  ś.  na  jego  głowę.  Prz.  (=oby 
on  nie  wpadł  w  własną  sieć).  Do  garnca  cudzego 
naględać.  Rej.  (  =  wtrącać  ś.  do  cudzych  spruto). 
h)  X  doniczka  do  kwiatów.  Troć.  c)  miara  objęto- 
ści =4  kwarty.  G.  szynkowy.  G.  cechowy  dwa  ra- 
zy większy  od  szynkowego.  Vol.  2.  [G.]  =  a) 
p.  Garnek:  Kocieł  G.  gani,  a  oba  są  umrysani. 
b)  naczynie  do  przechowywania  masła,  c)  wiązka 
lnu  nicczesanego  (najczęściej  =  14  garści).  Zdr. 
Garnczyk.     <GARN> 

Garnienie,  a,  blm..  Garnięcie  czynność  cz.  Gar- 
nąć.    <GART> 

Garnienie  się,  a  ś.,  blm..  Garnięcie  ś.  czynność 
cz.  Garnąć  ś. 

[Garnie,  ęcia,  Im.  ęta]  p.  Garnek :  Cliodziła  po 
groch  z  garnięciem. 

Garnięcie,  a,  blm.  p.  Garnienie. 

Garnięcie  się,  a  ś.,  blm.  p.  Garnienie  ś. :  G.  ś. 
do  nauki.    Chm. 

Garnirhaki,  ów,  blp.  pow.  przyrząd,  na  którym 
wyszpanowywa  ś.  przedmiot  do  szycia.  <Nra.  Gar- 
nirliacken> 

Garnirowaczka,  i.  Im.  i  (w  fabryce  kapeluszy 
filcowych)  ta,  co  garniruje.     <p.  Garnirowad> 

Garnirować,  uje,  owal  I.  brammuać,  obszywaó, 
ubierać  dokoła,  po  brzegach  wstążkami,  koronkami, 
piórami  i.  t.  p.:  G.  suknię,  stanik,  koszulę.  2.  G. 
potrawy,  podawane  na  stół  =  okładać  gustownie 
jarzynkami,  chrzanem,  cebulą  i  i.  p.:  Półmisek, 
śledź  garnirowany  (=  z  garniturem).  G.  tort 
(-ubierać).     <Fr.  garnir  =  ubierać,  stroić > 

Garnirowanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Garniro- 
wać. 2.  Im.  a,  a.  Garnirunek  miejsce  gamirowa- 
tte:  G.  u  czepka,  u  koszuli.  G.  potraw  =5'arm<Mr. 

Garnirunek,  nku,  Im.  nki  p.  Garnirowanie 

Garnitur,  u,  Im.  y  I.  to,  co  służy  do  gamirowa- 
nia,  garnirowanie,  garnirunek:  Śledź  z  garniturem. 
Koron  kobiety  używają  na  garnitury,  na  korne- 
ty. Haur.  2.  dobór,  komplet,  całość  zbioroioa:  Do- 
brać do  garnituru.  G.  guzików,  mebli,  klejno- 
tów. G.  do  kawy  {-seriois).  G.  stołowy  (  =  kom- 
plet  naczyń  stołowych).  G.  ubiorów  kościelnych 
(  =  komplet  szat  dla  duchoiuieństwa,  biorącego  udział 
w  danym  nabożeństwie  a.  ceremonji).  G.  ubrania - 
kostjum:  G.  letni,  granatowy.  Zdr.  Garniturek. 
<Fr.  garniture> 

Garniturarz,  a,  Im.  e  stolarz,  robiący  garnitury 
mebli. 

Garniturek,  rku,  Im.  rki  p.  Garnitur:  G.  (ubra- 
nia) dziecinny.  G.  mebli. 

Garniturowy  przym.  od  Garnitur:   Półmisek  G. 

Garnizon,  u,  Im.  y  zahga,  osada  wojskowa,  część 
woj.ska,  zostaioiona  dla  obrony,  w  mieście  a.  w  twier- 
dzy: Stać  gdzie  garnizonem.    <Fr.  garnison> 

X  Garnizonny  p.  Garnizonowy. 

Garnizonowy,  X  Garnizonny  przym.  od  Garni- 
zon: Artylerja  garnizonowa. 

X  Garnizorówka,  i,  Im.  i  potrawa  z  owoców  roz- 
gotowanych i  chleba,   graraatka,    Xfamuła. 

Garnkoskrob,  a,  Ira.  y,  gm.  Garkoskrob  żart. 
darmozjad,  pieczeniarz,  próżniak.  <  GARN-I- 
SKROB> 

Garnkotluk,  a,  Im.  i,  gra.  Garkotluk  pog.  ku- 
charka, kucharz  ladajaki.     <GARN -f-TŁOK> 

Garnkowiec,  wca,  Ira.  wce,  Garkowiec  in.  la- 
wet, kamień  ślizki,  gliniasty  do  wyrobu  naczyń. 
<GARN> 


Garnkowy  przym.  od  Garnek,  gra.  Garkowy: 
Piec  G.  chyraiezny.  Krura. 

[Garnmistrz,  a.  Im.  e  a.  Garmnistrz,  Garnie- 
ster]  starszy  rybak,  mistrz  od  niewodu.  <Niri. 
[garnmeister]> 

Garnulek,  Ika,  Im.  Iki  p.  Garnek. 

Garnuszeczek,  czka,  Ira.  czki  p.  Garnek. 

Garnuszek,  szka.  Im.  szki  I.  p.  Garnek:  G.  do 
śmietanki  (-kubek,  kubeczek).  2.  przcn.  karmie- 
nie niemowląt  po  odstawieniu  od  piersi:  Oddać 
dziecko  na  G.  (dom.:  obcym).  Pójdziesz  na  swój 
G.  Być  na  garnuszku  =na  wikcie,  na  siole,  na  utrzy- 
maniu: Dzieci,  będące  na  garnuszku.   <GARN> 

Garnuszkowy  przym.  od  Garnuszek:  Flaki  gar- 
nuszkowe (—w  oddzielnych  garnuszkach  dla  każ- 
dego jedzącego  przyrządzane).  Ciasta  garnuszko- 
we. Lekar.  (-w  garnuszkach  pieczone). 

[Garny]  p.  Gardy.   <Zam.  Gardny,  od  GAUD> 

[Garnysio,  a.  Im.  e]  m.  p.  Garnek.    <OARN> 

I  Garnyszeczek,  czka.  Im.  czki]  p.  Garnek. 

[Garnyszek,  szka,  Im.  szki)  p.  Garnek. 

Garota,  y.  Im.  y  I.  naszyjnik  żelazny  ze  śrubą 
do  duszenia  zbrodniarzy.  2.  (w  Hiszpanji)  ka7-a 
śmierci  przez  uduszenie.  3.  X  przen.  wymuszanie 
czegoś  na  kimś.     <Hp.  garrote,  Fr.  garrot  > 

Garotować,  uje,  owal  kogo  I.  tracić  za  pomo- 
cą garoty.  2.  X  krępować,  wiązać.  3.  X  przen. 
wymuszać  na  kimś.     <Z  Fr.  garrotter> 

Garotowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Garotować. 

1.  Garować,  uje,,  owal  wycinać  w  drzewie  garę, 
wyżłabiaó  dziurę:  Ściany  w  drzewo  łupane,  nao- 
koło garowane  w  słupy  częścią  dębowe,  częścią 
sosnowe.  Inwent.  kość.  Stopnick.  XVIII  w.  <p. 
3.  Gara> 

2.  Garować,  uje,  owal  I.  fl.:  G.  żagiel -;>?2y- 
ciągać  go  pod  wiatr  garami,  in.  szpanować.  2. 
mor.  (o  wietrze)  dąć  z  boku,  zawiev:ać:  Wiatr 
garuje  w  żagle.     <H1.  geeren> 

3.  Garować,  uje,  owal  cukier,  i  piek.  (o  cie- 
ście) rosnąć,  fermentować,  ruszać  i.,  podchodzić. 
<Nm.^  gahren> 

4.  Garować,  uje,  owal  (o  metalach)  czyścić: 
G.    miedź. 

Garowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Garować. 

Garowy  garowania  metali  dotyczący :  Garowa 
miedź  =  oczyszczona.  Garowe  ognisko  =  (/o  czyszcze- 
nia miedzi.  Hut.:  Bieg  świeżenia  surowca  G.=ta- 
ki  bieg  tej  czynności,  gdy  surowiec,  prz  bywając 
strumień  powietrza,  traci  sioą  ciekłość. 

tGarsiow,  u,  Im.  y  p.  Garsom:  G.  garbarski 
i  aehtel  piwny.    Akta  grodzkie. 

t  Garsom,  u,  Im.  y,  fGarszow,  fGarsiow  ro- 
dzaj naczynia  garbarskiego,  wyrabianego  przez  bed- 
narza: Naczynie  garbarskie  G.  rzeczone.  Akta 
grodzkie.     <?> 

Garson,  a,  Im.  i  służący  w  restauracji,  cukierni, 
kawiarni,  k  i  e  1  n  8  r.     <  Fr.  garcon  > 

Garsonowa,  ej,  Im.  e  żona  garsona. 

Garsonować,  uje,  owal   służyć  za  garsona. 

Garsonowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Garsono- 
wać. 

Garsoński  przym.  od  Garson:  Usługa  garsoń- 
ska.  Ukłon  G. 

Garsteczka,  i,  Im.  i  p.  Garść. 

[Garsteńka,  i,  Im.  i]  p.  Garść. 

Garstka,  i,  Ira.  i  I.  p.  Garść.  2.  ilość  objęta 
garstką,  kupka,  przygarść,  szczypta:  G.  piasku. 
Przen.:  mało,  idziebło,  skąpo,  trocha:  To  drogo! 
taka  G.!  3.  maleństwo,  kruszyna,  drobiazg  (o  dziec- 
ku): Taka  G.  i  tak  ś.  rzuca!  4.  przen.  gro- 
madka, kupka:   G.  ludzi,  żołnierzy.     5.  [G.]  =  a) 


807 


GAP.SZOW 

p.  Dłoń.  b)  ppczek  oczyszczonych  włókien  hm. 
<(1AUT> 

tGarszow,  u,  lin.  y  p.  Garsom.  Akta  grodzkie. 

Garsztangi,  ów,  blp.  piek.  p.  2.  Gara.  <Nni. 
(i.irstan;j:e  > 

X  Garszłeczka,  i,  Im.  i  p.  Garść:  Dobył  gar- 
.łzfeezkę  pieniążków.  Krasz. 

[Garsztka,  i,  Im.  i]  p.  Garść. 

Garściany,  Garściowy  przym.  od  Garść. 

Garściowe,  ego,  blm.  rz.  bart.  plaster  miodu 
(liiirdiiy  przez  barinika  oficjaliicie,  pilnującemu  pod- 
liieraitia  miodu.      <  GART  > 

Garściowy  p.  Garściany;  anat.  dłoniowy,  iród- 
ręc-ii;/:  Mięśnie  garściowe. 

Garścisko,  a,  Im.  a  p.  Garść. 

Garść,  i,  Im.  e,  [Gaść,  Gaszć,  Garz,  Garzć]  I. 
^■ęka,  (llnń,  skrzyciona  dla  garnięcia  a.  objęcia  cze- 
t/o: "Wziąć  co  w  G.  a.  do  garści.  Trzymać  w  gar- 
ści. Garściami  brać,  dawać,  rozrzucać.  Chwycić 
kogo  cał.-];  garścią.  Brała  mię  ochota  batem  ją 
.^ciągnąć,  ledwie  G.  przy  sobie  utrzymałem. 
Orzesz.'  Z  garści  mu  wypadło.  Lepszy  wróbel 
w  garści,  niż  słowik  w  lesie.  Prz.  [Nie  szukaj 
iiidy,  kiedy  ci  ona  sama  w  G.  włazie.  Trzyma 
sie  za  łeb  obiema  garściamy.  Szatka  do  garści 
-chustka  do  nosa],  Przen.:  Alieć  kogo  w  garści 
(-sicojej  ręce=w  swej  mocy).  Już  teraz  wpadnie 
nam  w  G.  Lea.(  =  w  ręce).  Przen.:  Chuchać  w  G. 
(  =  oblizywać  ś.  smakiem,  ślinkę  połykać,  żałować  stra- 
conych korzyści).  2.  p/ci>'c,  kułak:  Uderzyć  garścią 
w  stół.  3.  tyle,  ile  r/arścią  objąć  można;  kupa: 
(i.  pieniędzy,  cukierków,  soli,  prochu,  ziemi, 
j)iasku.  Rozrzucać  pieniądze  garściami  Wło- 
sy wychodzą  garściami.  G.  wody  wychłysnął. 
Troć.  4.  [G.]=a)  wiązka;  tyle  zboża,  ile  żniwiarz 
garścią  chwyci  dla  zżęcia,  pęk,  snopek,  pokos :  Żąć 
na  garście.  Zbierać  garście.  Zboże  na  gai*^ 
śeiach  (=  zhoż9  zżęte,  ale  nic  związane  w  snopy). 
]»)  p.  Dloił.  5o  mała  Ilość,  trorha,  kupka:  G.  woj- 
slca.  żołnierzy.  6.  anat.  czpJć  ręki  od  palców  do 
stawu  napiąstkowcgo,  ś  r  ó  d  r  ę  c  z  e.  7.  a.  X  i  m  i- 
n  a ,  ż  ra  i  n  a  ,  apt.  dawna  miara  na  zioła.  4  szczyp- 
iii  (4  —  6  drachm).  Zdr.  Garstka,  Garsteczka, 
X  Garszteczka,  [Gasztka,  Garztka,  Gaszka,  Garz- 
ka,  Garsztka,  Garsteńka,  Gartuczeczka].  Zgr. 
Garściskc.     <GART> 

I Gartucz«czka,  i,  Im.  i]  p.  Garść:  Miał  jeden 
Stradomiak  gartucecke  pirza. 

Garuga,  i,  Im.  i  I.  fl.  wiatr  boczny,  in.  prze- 
cz ak,  p rzeczny  wiatr:  Jecłiać  na  garugę. 
2.  mor.  tviatr  z  boku,  po  którym  jednak  iść  można: 
Jiśó  na  garugę.     <p.  2.  Garować> 

Garuil,  u,  Im.  e  garb.  kora  z  dębów  algierskich. 
<Fr.  garouillO 

Garun,  a,  Ira.  y  fl.  I.  postronek  skręcony  z  chlu- 
by, służący  do  przymocowania  rykli  biegowych  przez 
wierzch.  2.  bat  z  wici  skręcony  na  orylóio:  G.  stoi 
(  -wisi  na  kołku  przy  skarbówce). 

Garus  I.  [G.]  u,  blm. -a)  a.  [Galus,  Galusz, 
Galas,  Gielasj  potrawa  z  gotowanych  owoców,  za- 
prawionych mąką,  zupa  owocowa,  marmelada  owo- 
cowa: Narol)it  sobie  tyle  garusu,  co  go  ani  zjeść 
nie  potrafi.  Prz.  (-nawarzył  sobie  piwa),  b)  sok 
w  owocach,  c)  mieszanina,  d)  a,  Im.  y  piecuch, 
lubiący  tcygrzewaó  ś.  przed  piecem,  wałkori,  leni- 
wiec, próżnidk.  2.  X  lek.:  G.  żołądkowy  p.  Gąszcz. 
Zilr.  [Garusik,  Garusek].  <Może  Nm.  garaus  = 
zupełnie,  koniec,  wieczór,  stąd  wiecserza  i  po- 
trawa wieczorna  > 

[Garusek,  ska,  Im.  ski]  p.  Garu8. 


GASNĄ(5 

[Garusik,  a,  Im.  i]  p.  Garus:  Niby  to  G.,  niby 
raarmulada  ■/.  dzikich  jagód  i  owoców. 

[Garuśnica,  y,  Im.  e]  gospodyni  kręciarka,  drob- 
nostkowa i  swarliwa. 

Gary,  ów,  blj).  I.  fl.  p.  Szery.  2.  mor.  sznu- 
ry po  obu  końcach  rei,  któremi  ś.  podczas  Jiysu  ża- 
giel kieruje.     <Nm.  Gehre> 

1.  [Gary,  ów,  blp.J  p.  Gar. 

2.  [Gary,  ów,  blp.J  p.  Kary.     <p.  E:ary> 

3.  [Gary,  gar,  blp.]  rowki  w  opratcie  okien  a. 
drzwi,  w  które  zachodzi  ściana, 

Garybaldi,  ego,  blm.  cukier,  rodzaj  ciastka  fran- 
cuskiego.    <0d  nazwiska  Włos.  Garibaldi  > 

Garybaldka,  i,  Im.  i  I.  kapelusik  filcowy  z  ron- 
dem obejmującym  główkę.  2.  karc.  gra  w  karty 
we  dwoje,  kasztelan,  gap.  <0d  nazwiska 
Włos.  Garibaldi > 

[G"arz,  y,  Im.  e]  p.  Garść. 

[Garzć,  i,  Ira.  e]  p.  Garść. 

[Garzędy,  ów,  blp.]  agażant,  rękawek.  <  Prze- 
kręcenie wyrazu  A''n)gażant> 

[Garzka,  i,  Im.  i]  p.  Garść. 

[Garztka,  i,  Im.i  ]  p.  Garść. 

1.  fGas,  u,  Im.  y  I.  uderzenie  na  kogo  pocieni- 
ku.  2.  chrapka,  apetyt,  czyhanie  na  kogo :  Mieć 
G.  na  kogo.  3.  zguba,  raz,  cios:  AVidzc,  że  .ś. 
zbliża  G.  nieszczęśliwy.  Nagur.  Żeby  choć  Ket- 
ling  był  wiedział,  żeś  mi  przyrzekła,  możebym 
mu  zakrzyknął:  gas!  Sienk.  (  =  biada!).  <GAS; 
por.  [Hasić  ś.]  i  Brs.  has  =  strach  > 

2.  "fGas,  u,  Im.  y  i  [Gas]  p.  Gaz. 

[Gasa,  y.  Im.  y]  ulica:  Szed  bez  gasę.  <Nm. 
Gasse> 

Gasiciel,  a,  Im.  e,  X  Gasznik  ten,  co  gasi. 
<GAS> 

Gasić,  i,  ii  I.  tłumić  ogień,  światło:  G.  świecę, 
pożar.  Przen.:  G.  życie,  światło  nauki.  Nie 
gaście  ducha.  Krasz.  Przen.:  Ojczyzna  gore!  gaś, 
gaś,  kto  cnotliwy.  Opal.  Żart.:  G.  świece  (=przyjśó 
na  koniec  mszy).  G.  pragnienie  (  =  zaspokajać,  za- 
sycać,  koić).  Przen.:  uśmierzać,  uspokajać,  uciszać, 
łagodzić:  G.  zapał,  niesnaski,  niechęci.  G.  wojnę, 
bunty.  Troć.  Zatym  aklamacja  powstała,  którą 
gasił  marszałek.  Biel.  J.  Raczej  gaśmy  ś.,  a  nie 
zapalajmy.  iivi\ąt.  i  =  ostudzajmy  swoje  zapały).  2. 
przen.  przewyższać,  zaćmiewać,  zakasowytcać,  za- 
głuszać: Nowe  imię  gasi  dawne.  Sławą  wszystkim 
ponad  głowę  Witołd  podleciał:  Witold  wszyst- 
kicli  gasi.  Miek.  3.  studzić,  chłodzić,  hartowah 
Kowale  gaszą  w  wodzie  stal  rozpaloną.  4.  przen. 
zabijać,  uśmiercać:  Gasił  na  prawo  i  na  lewo 
świetnych  tureckich  i  egipskich  jeźdźców.  Sienk. 
(  =  sprzątał).  5.  G.  wapno  =  la.iowuć,  rozrałńaó 
z  loodą.  Wapno  gaszone.     <GAS> 

Gasidło,  a,  Im.  a  I.  tutka  z  blachy  na  kiju  d<t 
gaszenia  świec,  hłażek:  I  udziałał  świecidlników 
sześć  s  gasidły  swymi.  B.  Sz.  2.  przen.  żart. 
nos,  nochal:  Ma  tęgie  G.  3.  a.  Leszpis  rzem.  pęk 
łyka  na  pręcie  żelaznym  do  gaszenia  ogniska. 

X  Gasik,  a,  Ira.  i  przyrząd  w  lampie  do  gasze- 
nia światła. 

X  Gasioświeczka,  i,  Im.  i  p.  Gasiświeczka. 
<  GAS  4- Świeczka  > 

X  Gasiświeczka,  i,  Ira.  i,  X  Gasioświeczka  I. 
przyrząd,  gaszący  świecę,  gdy  ś.  ta  do  pewnego 
miejsca  dop(di.  2.  przen.  żart.  ostatni  członek 
10  cechu  a.  innym   stoicarzyszeniu, 

Gaskonada,  y,  blm.  bu/onada,  cheł/diwość,  prze- 
chwalanie ś.,  przechwałki.     <Fr,  gasconuaiIe> 

Gasnąć,  śnie,  snął  a.  sl  I.  przestawać  ś.  palii: 
Ogień  gaśnie.  Przen.:  stygnąć,  cliiodnąć,  wygasać: 


808 


GASPA"R01T 

Zapał  gaśnie.  2,  przestawać  imeció,  hlyszczeó; 
blednąc,  blaknąó,  ściemniać  ś.,  ciemnieć,  zaćmiewać 
i.:  Ś  viatło,  gwiazda,  dzień  gaśaie.  Słońce  gaś- 
nie (-zachodzi).  Na  barki  Czaty rdahu  spada 
lampa  światów  (  =  słońce),  rozbija  ś.,  rozlewa 
strumienie  szkarłatów  i  gaśnie.  Mick.  3.  przen. 
umierc  ć,  konać,  zamierać,  niknąć,  znikać,  marnieć: 
Gasła  na  ręku  dzieci.  Nędzny,  w  mych  oczach 
gasnjjł  powoli.  Mick.  Gasnące  zaraknijł  powieki. 
Mick  Gasnący  wzrok.  Dom  ten  począł  G.  Gas- 
nące życie.  4.  przen.  tracić  (na  wartości,  śioietno' 
ści),  maleć,  zmniejszać  ś.,  ustępować  pierwszeństwa: 
Chwała  gaśnie.  Przy  takiej  piękności  każda 
in  la  gaśnie.  I  ziemskie  i  niebieskie  przed  twoim 
inieniem  gasną  zwierzchności.   Pot.     <GAS> 

Gasparon,  a,.  Im.    y    kapelusz   filcowy    z   zapad- 
łym przez  środek  dnem.     <Z  Włos.  Gasparone  = 
zgrubienie  imienia  Gaspar,  Kasper> 
Gastrologiczny  przym.  od  Gastrologja. 
Gastrologja,  i,  blm.    nauka   i  sztuka  kucharska. 
<Now.  7.  (U:  gas t er  =  żołądek +  - logia  =  nauka  > 
Gastronom,  a,  Im.  owie   smakosz,  iakotniś;  zna- 
jąn/  ś.  na  f/asironom/i.     <Gr.  gastronómos> 
Gastronomicznie  przys.  od  Gastronomiczny. 
Gastronomiczny  przym.  od    Gastronomja,  kuli- 
narny:   Zakład    G.    (z=.  restauracja).    Traktat    G. 
Żart.:   Instytut    gastronomiezno-bilardowo-popu- 
larny.  Krasz. 

Gastronomja,  i,  blm.  kucharstwo,  sztuka  kuchar- 
ska.    <Gr.  gastrouoraia> 

Gastryczny  lek.  żołądkowy:  Gorączka  gastryez- 
na.  Sok  G.  Przywołany  doktór  znalazł  coś  gas- 
trycznego.  Krasz.  <Z  Gr.  gastrikós  =  żołądko- 
wy > 

X  Gasłrylog,  a,  Im.  owie  brzuchommcca.  <Now. 
z   (ir.   gaster=  brzuch -f- -logos  =  mówiący  > 

X  Gastrylogja,  i,  blm.  hrzuchomówstwo.  <Now. 
z  Gr.   gaster  =  brzuch -j-- logia -mówienie  > 

Gastryta,  y,  Im.  y  zapalenie  kiszek:  To,  co  ś. 
zdawało  gastryta,  było  tyfoidalną  gorączką. 
Krasz.     <Z  Gr.  gaster  =  brzuch,  żołądek > 

tGastrzyca,  y,  Im.  e  I.  a.  fKustrzyca  kuper 
n  ptaka.  2.  anat.  kość  ogonowa.  <GUZ,  por. 
Miki.  guz-> 

[Gastur^,    y,  Im.    y]    zwiedzanie    kopalni  przez 
gości  za  opłatą.   <Nm.  Gast  =  gaS> 
[Gaszć,  i,  Im.  e]  p.  Garść. 
Gas2«k,  szka,  Im.  szkowie  p.  Gach. 
Gaszenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gasić.  <GAS> 
[Gaszka,  i.  Im.  i]  p.  Garść. 
Gaszkośtwo,   a,   blm.    p.    Gachostwo:    Prawdę 
tę  miałem  w  sobie  niezachwianą  i  w  czasie  mo- 
jej   młodości    i    w   czasie    mojego    gaszkostwa. 
Kaczk. 

fGaszkować,  uje,  owal  p.  Gachować.  <p. 
Gach  > 

fGaszkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gaszko- 
wać. 

X  Gasznik,  a,  Im.  cy  p.  Gasiciel.  Troe. 
Gasztald,  a,  Im.  y   bot.    p.    Firletka.     <Może 
Nm.  [gast]> 
Gasztald,  a,  Im.  y  bot.  p.  Firletka. 
[Gasztka,  I,  Im.  i]  p.  Garść. 
[Gasztold,  a,  Im^  y]  p.  Gaszty. 
Gasztwa,  y,   Im,   y  bot.   p.   Firletka.     <Może 
Nm.  [gast]> 

[Gaszty,    ów,    blp.,    Gasztold]  =  firletka   gasz- 
told (lyehnis  chalcedonica). 
X  Gaszy  przym.  od  Gach. 
X  Gaśba,  y,  Im.  y  śmierć  pewna,  zguba,  pobicie: 
Wysłać  na  gaśb^.     <p.  1.  Ga8> 


GAUDY 

[Gaść,  i,  Im.  e]  p.  Garść. 

[Gaśniczka,  i,  Im.    I]    mała    lampka   hez    szklą. 
<p.  Gaz> 
Gaśnienie,  a,  blm.  p.  Gaśniecie.     <GAS> 
Gaśniecie,  a,  blm.,  Gaśnienie  czynność  cz.  Gas- 
nąć. 

X  Gaśnik,  a,  blm.  chem.  nazwa  dawana  niek. 
azotowi.      <GAS> 

Gat,  u,  Im.  y  blaszka  czworograniasta  do  nitowania 
gwoździ.  <Zap.  Ang.  gad  =  klin  stalowy,  szpi- 
kulec > 

Gatka,  i,  Im.  i  bot.  I.  (Tolva)  kielich  bdeł.  2. 
(ochrea)  błona  otulająca  łodygę  pochwową,  powsta- 
jąca z  przysadków  liściowych  zrosłyck  wewnątrz 
liścia.  <p.  Gat> 
[Gatka,  i,  Im.  ij  p.  Gać. 
Gatki,  tek,  Mp.  p.  Gacie.  <  Według  Miki.  60 
Węg".  gatya,  z  Srb.  gaće> 

Gatkowaty  bot.  (oehraeformis)  (o  ogonku  roślin) 
pohiczony  z  błoną  otaczającą  łodygę. 

IGatlać,  a,  al]  mieszać  rzeczy,  nie  należące  do 
siebie;  narzucać  jedną  rzecz  na  drugą  hez  porządku, 
nie  układać  rzeczy  należycie.  <Czes.  hatlati> 
[Gatlanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gatlać. 
[Gatować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  nadawać  ś.,  pa- 
sować, zgadzać  ś.:  Twoje  koło  gatuje  sie  do  mo- 
jćgo  woza.    <  Nm.  sich  gatten  > 

•{-Gatrzysty  kraciasty,  kratą  opatrzony:  Ognisko 
gatrzyste.     <Z  Nm.  Gatter  =  krata> 

Gatunek,  nku,  Im.  nki  I.  rodzaj,  jakość:  G.  wi- 
na. Towar  w  najlepszym  gatunku.  Przen.:  Ja- 
kiego to  gatunku  ludzie?  (  =  pokroju).  Im  więcej 
gatunku,  tym  więcej  frasunku.  Prz.  [A  ty  psi 
gatunku!].  2.  przen.  sfera,  kasta,  pochodzenie,  uro- 
dzenie: Ludzie  niższego  gatunku  mogą  ś.  żenić, 
kiedy  im  ś.  podoba.  Boh.  3.  podstawa  układów 
biologicznych  (species).  4.  fil.  =  a)  odmiana  ro- 
dzaju; grupa  przedmiotów,  posiadających  cechy  loy- 
odręhniające  je  z  rodzaju:  Planety  są  gatunkiem 
ciał  niebieskich,  b)  pojęcie  szczuplejsze  w  stosun- 
ku do  pojęcia  szerszego  zakresu:  Wilk,  lis,  chart 
są  gatunki  psa.  Świat  dzielimy  na  gatunki  zja- 
dające i  zjadane.  Święt.     <Nm.  Gattung> 

Gatunkować,  uje,  owal  I.  fil.  dzielić  rodzaj  na 
gatunki;  klasyfikować  według  gatunków.  2.  grupo- 
wać według  gatunkóio,  segregować,  sortować:  ii. 
towary,  drzewa.  6.  Ś.  rozradzać  ś.  w  nowe  ga- 
tunki: Pierwotne  skorupiaki  wyginęły,  ale  na  ich 
miejsce  inne  ś.  gatunkowały. 

Gatunkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gatunko- 
wać. 

Gatunkowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Ga- 
tunkować ś. 

Gatunkowy  I.  przym.  od  Gatunek:  Pojęcie  ga- 
tunkowe. Cocha,  różnica  gatunkowa.  2.  fiz. 
właściwy  danemu  ciału:  Ciężar  G.  a.  ciężkość  ga- 
tunkowa p.  Ciężar.  Ciepło  gatunkowe  p.  Cleplo- 
jemność. 

[Gaty,  gat,  blp]  p.  Gacie. 
Gauczo,  a,  Im.  owie   stepowy  pasterz  bydła  nad 
brzegami  La  Platy.      <  Hp.  gaueho> 

X  Gaudować,  uje,  owal  cieszyć  ś.,  używać  przy- 
jemności, raczyć  ś.,  ucztować:  Takeśmy  sobie  gau- 
dowali  po  staremu.  Pas.  <  Z  Łć.  gaudere  =  cie- 
szyć ś.> 

X  Gaudowanie ,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gaudo- 
wać. 

Gaudy,  ów,  blp.  zabawy,  uciechy:  W  takiej  to 
izbie...  głośne  stypy,  G.  dni  i  noc*  wrzały. 
Moraw.    <Z  Ł6.  gaudium  =  uciecha,  radość  > 


809 


OAULT 


GAZ 


Gault,  u,  1)1  ni.  gieol.  poJclady  formacji  kredowej, 
leżące  bezpośrednio  na  warstwach  neokotnieńskich. 
<AnQ:.  [g-ault]  =  pewien  rodzaj  gruntu> 

tGaur,  a,  Im.  owie  p.  Giaur:  Turcy  pobożność 
■H    liaurze  rzadko  przyznają.    Tw.     <p.  Giaur > 

Gaus,  a,  blra.  fiz.  jednostka  magnetyzmu.  <0d 
nazwiska  matematyka  Nm.  Gauss  -J-1855> 

t  Gawa,  y,  Ira.  y  bajka,  opowieść  bajeczna.  <Zap. 
0(1  (iawęda> 

IGawądzić,  I,  ii]  p.  Gawędzić. 

Gaweiel(,  lica,  Im.  lici  fl.  kołek  na  końcu  Tiamul- 
cd,  za  który  sternik  trzyma,  robiąc  rudlem.  <Dnm. 
gawel=Nm.  Gabel,  dosł.  =  widełki > 

[Gawer,  wra,  Im.  wry]  elegant,  panicz.  <Nm. 
(iatł'er> 

Gawęda,  y,  Im.  y  I.  gawędzenie,  pogawędka,  po- 
gudanka:  Czas  na  gawędzie  prędko  schodzi.  2. 
zmyślenie,  bajka,  gadka,  gadanina:  Ależ  to  chyba 
G.!  3.  rozmowa,  rezonowanie,  paplanina:  Tylko 
wyszJa,  już  w  gawędy  z  kumoszkami.  Nie  wda- 
waj ś.  w  żadne  gawędy,  ale  przystąp  wprost  do 
rzeczy  (=  nie  mów  rzeczy  ubocznych).  4.  rodzaj 
utworu  poezji  opisowej:  Gawędy  Syrokomli.  5. 
III.  p.  Gawędziarz:  Sam  G.  i  lubił  niezmiernie 
gaduły.  Mick.  6.  \ członki  wstydliiae  chore.  7. 
bot.  p.  Aster.  Zdr.  Gawędlca,  [Gawędeczita]. 
<GAW> 

X  Gawędać,  a,  al  p.  Gawędzić:  Przepraszam 
że  tak  bez  miłosierdzia  gawędam.  Krasz.  Ga 
wędał  godzinami.  Krasz. 

X  Gawędanie,  a,  blm.,  czynność  cz.    Gawędać. 

[Gawędeczlca,  i,  Im.  i]  p.  Gawęda. 

Gawędka,  i,  Im.  i  p.  Gawęda. 

Gawędzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gawędzić. 

Gawędziarita,  i,  Ira.  i  forma  ż.  od  Gawędziarz 

Gawędziarski  przym.  od  Gawędziarz:  Styl  G. 

Gawędziarstwo,  a,  blm.  nałóg  gawędzenia,  gn 
dnlstwo;  gadanina,  frazeologja,  gawęda:  Jest  dob 
ra   robota,    parę  ładnych  scen,  pozatym  szabloi 

Gawędziarz,  a,  Im.  e  I.  a.  Gawęda  ten,  co  ga 
wędzi,  gaduła:  Byli  niemal  z  powołania  gawę 
dziarze,  jeżdżący  od  dworu  do  dworu.  Krasz.  2. 
I  (jf.]  człowiek  gadatliwy,  przeszkadzający. 

Gawędzić,  i,  U,  x  Gawędać  I.  rozmatoiać  dl<^ 
przepędzenia  czasu,  prowadzić  gayjędę,  spędzać  czar- 
na gawędce,  gwarzyć:  "Wieczorami  lubił  nau 
dziadzio  G.  Ciągle  gawędzimy  z  "Witwickiin 
Mick.  2.  bajać,  paplać,  bredzić,  bałamucić,  Jdugo 
uutć,  pleść:  Nie  gawędź  pau,  bo  nikt  temu  ni 
wierzy,  3.  [G.  a.  Gawędzić]  przeszkadzać,  sla 
na  przeszkodzie,  zawadzać;  zasłaniać:  My  nar, 
pomny  na  gawędzące  mu  już  wkoło  młyny  pa 
rowe,  skrobie  ś.  w  głowę.  Zabierz  to  naczyaii'. 
bo  tu  gawędzi.   Kolb.     <GAW> 

[Gawędzina,  y,  blm.]  p.  Gawiędzina. 

fGawiarz,  a,  Im.  e  ten,  co  prawi  gawy.  <p. 
Gawa> 

[Gawiednik,  a.  Im.  i]  I.  bydło,  nierogacizną  i  drób. 
2.  wszarz.      <GOW> 

[Gawiedny]  chciwy,  łakomy. 

Gawiedż,  i,  Im.  e  I.  gmin,  pospólstwo,  tłusrcza, 
motloch,  chałastra:  G.  przypatrywała  fs.  zajściu. 
])Hchy  karczemnej  tworem  gawiedzi.  Mick.  2. 
[G.]  =  a)  tłum,  szcze.g.  młodych  ludzi,  b)  wszelki 
drobiazg  w  domu  (dzieci,  kury,  kurczęta  i  t.  p.): 
Niescęsna  G.,  co  tak  za  mnoiu  gonicie?  c)  ziwe- 
rzęta  domotoe.  d)  drób.  e)  robactwo,  wszy:  G.  go 
sie  łai)iła.     <Zap.  (JAW> 

(Gawiędzina,  y,  hlm.,  Gawędzina]  wędzone  mię- 
so trałowe.  Por.  Howado,  Owięzina. 

[Gawiorelc,  rka,  Im.  rkij  p.  Kawior, 


Gawial,  a,  Ira.  e  zool.  (gavialis)  gad  z  i-zędu 
krokodylów.     <Nm.  Fr.  gavlal> 

X  Gawor,  u.  Im.  y  p.  Gowor.     <GAW> 

tGawornik,  a.  Im.  oy  p.  Gaworzycie!. 

Gaworzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gaworzyć. 

t  Gaworzycie),  a,  Im.  e,  fGoworzyciel,  fGawor- 
nik  ten,  co  gaworzy. 

Gaworzyć,  y,  yl  I .  a.  X  Goworzyć  =  a)  gwa- 
rzyć, rozmawiać:  Kiedy  stary  Jan  tak  gaworzy 
.sam  z  sobą,  wesele  nadjeżdża.  Krasz.  b)  (o  pa- 
l)ugach,  wronach)  gadać,  wydawać  głosy:  Wrony 
gaworzą  (  =  kraczą).  c)  przen.  szemrać,  szeptać, 
mruczeć:  I  tylko  po  cichu  gaworzy  coś  woda. 
2.  [G.]  =  a)  rozmawiać  o  głupstwach,  bajać,  pleść: 
Stare  baby  gaworzą,  b)  pochlebiać:  Tak  mu  ga- 
worzył, ze  mu  ten  przed  śmierciom  cały  mają- 
tek zapisał,  c)  krzyczeć,  hałasować,  d)  wydawać 
rozmaite  głosy,  mówić  niezrozumiałe  wyrazy  (o  nie- 
mowlęciu). Por.  Gwarzyć.     <GAW> 

Gawot,  a,  Im.  y,  X  Gawota  rodzaj  tańca  fran- 
cuskiego a.  muzyka  do  niego:  Tańczyć,  grać  gawota. 
<Fr.  gavotte> 

X  Gawota,  y,  Im.  y  p.  Gawot :  Tańczyć  nie 
mogłam  gawoty.    Niem. 

[Gawra,  y,  Im.  y,  Gawry]  legowisko  niedźwie- 
dzia, matecznik,  barłóg:  Niedźwiedź  w  ostępie  za- 
walnych  lasów  siedzi  w  swojej  gawrze.  Pol. 
Por.  Kawior.  <Ukr.  gaiira,  z  Rum.  gaura  =  dziu- 
ra, nora,  pieczara > 

Gawron,  a,  Im.  y  I.  zool.  (eorvus  frugilegus) 
ptak  wróblowaty  z  rodziny  kruków:  G.  kracze. 
Czeka  jak  młody  G.,  gębę  rozziewiwszy,  rychłoli 
mu  co  w  nię  wetkną.  Rej.  2.  a.  Gawrylo,  [Haw- 
ryło]  człowiek  gapiowaty,  gapa,  gap.  3.  [G.j  wól 
czarny.      <  GA  -|-  WRON  > 

Gawroni,  fGawronowy  przyra.  od  Gawron:  Pió- 
ro gawronie. 

X  Gawronić,  i,  ii  p.  Gawronić  ś. 

Gawronić  się,  i  ś.,  ii  ś.  i.  a.  X  Gawronić  pa- 
trzeć bezmyślnie,  głupowaio;  ciąć  gapia,  gapić  ś.  2. 
X  p.  Gawronieć.  L. 

Gawronieć,  eje,  al,  X  Gawronić  ś.  .stawać  i. 
gawronem,  gapieć,  głupieć,  baranieć,  niemieć:  Wsku- 
tek wielkiego  przestrachu    człowiek  g*wronieje. 

Gawronienie,  a,  blm.  I.  Xp-  Gawronienie  ś.  2. 
czynność  cz.  Gawronieć. 

Gawronienie  się,  a  ś.,  blm.,  X  Gawronienie 
czynność  cz.  Gawronić  ś. 

Gawronię,  ęcia,  Im.  ęta  pi.s-Wc  gawronie. 

fGawronowy  p.  Gawroni:  Jenże  daje  dobytku 
karmię  ich,  a  dzieciom  gawronowym  wzywają- 
cym ji.   Ps.  flor. 

Gawrosz.  a,  Im.  e  uUcznik:  Biegł  wesoły  Q., 
nucąc  piskliwym  głosem  jakąś  piosenkę.  Chełm. 
G.  uliczny."  <Z  Fr.  imienia  własnego  Gayroehe, 
z  powieści  W.  Hugo> 

Gawruczka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Gawruk. 

Gawruk,  a,  Im.  i  zł.  pan,  gospodarz;  stroi  ka- 
niieniczny.     <Może  =  Gabrjel,  p.  Gawryło> 

[Gawry,  gawr,  blp.J  p.  Gawra:  W  Czarnym 
lesie,  kędy  zwierz  ś.  w  gawrach  kudła.  Pol. 

Gawrylo,  a.  Im.  owie  p.  Gawron:  Ten  szere- 
petka,  cóż  to  za  G.  L.  <Z  Ukr.  Brs.  Hatiryło  = 
(Jabrjel> 

jGawrysie,  ów,  blp.]  p.  Gabrysia. 

-j-Gawur,  a,  Im.   owie    p.  Giaur.     <p.  Giaur > 

Gaz,  u,  Im.  y  I.  a.  f  Gas  chem.  i  fiz.  ciało  lotne, 
płyn  sprężysty,  rozprężliwy :  G.  wodny,  węglowy, 
rozweselający  (  =  tlenek  azotu),  piorunujący.  O. 
oświetlający  a.  świetlny  (  =  rfo  oświetlania  shią- 


810 


OAZA 


GAŹDZINKA 


cy).  W  kopalni  nastąpił  wybuch  gazów.  "Wspar- 
ły go  gazy  (-wiatry).  Q.  w  -  olej  -  zmienny  p. 
Etylen.  Przen.:  latarnia  gazowa,  światło  gazowe: 
Za])aloiio_g-azy  na  ulicy.  2.  [G.  a.  Gaza,  Gaś,  Gajs, 
Gais,  Gajś]  nafta.  <  Wyraz  sztucznie  utworzo- 
ny w  w.  XVII  z  przeinaczenia  Gr.  chaos  =  chaos  > 

Gaza,  y,  Im.  y  {.rodzaj  krepy  gładkiej:  G.  srebr- 
na, jedwabna,  opatrunkowa,  jodoformowa.  We- 
lon z  gazy.  Przen.:  Słowa  jego,  gazą  grzeczno- 
ści osłonięte,  nie  urażały.  Kras.  (=  osłodzone, 
obtoinięte  lo  bawełnę).  2.  rał.  tkanina  jedwabna, 
specjalnie  na  pytle  przyrządzona.  <Fr.  gazę,  od 
miasta  Gaza  w  Syrji> 

fGaza,  y,  blm.]  p.  Gaz. 

Gazal,  u,  Im.  e,  Gazela  arabska  pieśń  miłosna: 
Słuchają  miłosnych  gazalów  Szyrazu.  Słów, 
<Arab,  ghazal> 

[Gazda,  y,  Im.  y]  I,  gospodarz,  kmieć,  góral 
(szczeg.  jwważny  i  zamożny);  pan  domu,  mąi: 
Wstrzymał  lud  do  rana,  a  starszych  gazdów 
prosił  na  podkurek.  Pol.  Gdzie  dużo  gazdów, 
tam  ni  ma  zgody.  Cyganowi  szperka,  a  gazdowi 
kapusta.  To  je  G.,  nie  dziad.  Tak  gwarzyła 
gazdyni  do  swego  gazdy.  2.  próżniak.  3.  fol- 
irark,  zabudowanie  fobrarczne.  4.  G.  szałaśny  p. 
Kopciuszek.  Zdr.  [Gaździczek,  Gazdoszek],  <  Węg. 
gazda > 

[Gazdostwo,  a,  Im.  a]  gospodarstwo,  zagroda 
gazdy:  Od  głównego  gościńca  odchodzą  wąziuch- 
ne  koryta  do  każdego  gazdostwa.  Matl. 

[Gazdoszek,  szka,  Im.  szkowie]  p.  Gazda. 

[Gazdować,  uje,  owal,  Gaździć]  być  gazdą,  gos- 
podarować: Chłopa  zwidziała  sie  dziówka,  ożenił 
sie  i  gazdowali  tyz  ta  wraz,  jako  mogli. 

[Gazdowanie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Gazdować: 
To  już  było  za  jego  gazdowania.   Ork. 

[Gazdowski]  przym.  od  Gazda:  Kciałaby  sie 
wydać  za  gazdowskiego  syna. 

[Gazdyni,  i,  Im.  e]  p.  Gaździna. 

[Gazdynia,  i,  Im.  e]  p.  Gaździna:  Jaśku,  poj- 
nii)  mnie,  będziesz  miał  ze  mnie  gazdynie. 

[Gaździna,  y,  Im.  y]  p.  Gaździna:  Kupię  grun- 
tu, będziesz  sobie  gaździną.  Bał. 

Gazeciarka,  I,  Ira.  i  I.  kobieta  interesująca  ś. 
gazetami,  nowiniarka.  2*  roznosicielka  gazet.  <p. 
Gazeta > 

GazeciarskI  przym.  od  Gazeciarz;  Gazetowy, 
X  Gazetny  dziennikarski:  Styl  G.  Plotka  gaze- 
ciarska. 

Gazeciarstwo,  a,  blm.  I.  wydawanie  gazet,  dzien- 
nikarstwo, prasa  jjerfodyczna:  G.  rozwija  ś.  Zajmo- 
wać ś.  gazeciarstwem.  2.  gonienie  za  noiuinami 
z  gazet,   nowiniarstwo. 

Gazeciarz,  a,  Im.  e,  żart.  Gazetnik  \.  redak- 
tor a.  współpracownik  gazet,  reporter,  publicysta, 
dziennikarz.  2.  czytający  pilnie  gazety,  rozprawia- 
jący na  temat  z  gazet,     3.  X  notoiniarz. 

1.  Gazela,  I,  Im.  e  I.  zool.  p.  Antylopa.  2. 
przen.  kobieta  piękna,  zwinna,  bojaźliwa,  pierzchli- 
wa: Wszystkiemi  (odaliskami)  wzgardził,  teraz 
go  zabija  postać  lękliwej  gazeli.  Miek.  <Fr. 
gazelle,  z  Arab.  gazal  > 

2.  Gazela,  i,  Im.  e  p.  Gazal. 

Gazeta,  y,  Im.  y  pismo,  wydawnictwo  perjo~ 
dyczne,  dziennik,  czasopismo:  G.  literacka,  poli- 
tyczna, społeczna,  handlowa.  Pójdę  na  gazety. 
Wiem  to  z  gazet.  Wiadomość  tę  ogłoszono  w  ga- 
zetach. 2.  X  przen.  nowiny:  Bawić  ś.  zbiera- 
niem gazet.  Zdr.  Gazetka.  <A\''łos.  gazetta  = 
drobny  pieniądz,  który  za  dziennik  płacono > 


Gazetka,  I,  Im.  I  p.  Gazeta:  Wpadnę  na  ga- 
zetkę. 

Gazetnik,  a.  Im.  cy  żart.  p.  Gazeciarz. 

X  Gazetny  p.  GazeciarskI:  Ekspedycja  gazet- 
na.  Sł.  wil. 

Gazetowy  p.  Gazeciarski:  Poważni  ludzie  po- 
śpieszyli na  preferansa  i  pogadankę  o  wiado- 
mościach   gospodarskich    i  gazetowych.   Orzesz. 

Gazełożerca,  y,  Im.  y  ten,  co  czytuje  cTiciwie 
gazeiy.  Bał.     <  Gazeta -j-ŻR> 

Gazmaj8ter,  tra,  Im.  trowie  zajmujący  ś.  urzą- 
dzeniem oświetlenia  gazowego:  G.  otwierał  krany 
gazowe  i  zamykał  je  pośpiesznie.  Zap.  <Nm. 
Qasmoi6ter> 

Gazochemja,  i,  blm.  cłiemiczne  badanie  natury 
gazów.     <  Gaz  -j-  C  he  m  j  a  > 

Gazolina,  y,  blm.  tech.  lotne  składniki  nafty, 
służące  do  otrzymania  oleju  z  nasion,  do  odtłuszcza- 
nia wełny  i  t.  d.,  używane  jako  gaz  oświetlający. 
<Fr.  gazoline> 

Gazometr,  u,  Im.  y  ehem.  I.  a.  Gazozbiór  przy- 
rząd do  zbierania  i  przecliowywania  gazów.  2.  a. 
Gazomiar,  Gazomierz  in.  zegar  gazowy,  przy- 
rząd do  mierzenia  ilości  spalonego  gazu  oświetla- 
jącego: G.  wodny,  suchy.  <Gaz-[-Gr.  mćtron  = 
miara,  -  mierz > 

Gazomiar,  u,  Im.  y  I.  p.  Gazometr.  2.  przy- 
rząd do  mierzenia  gęstości  poioietrza.  <Gaz-{- 
MIAR> 

Gazomierz,  a,  Im.  e  p.  Gazometr. 

Gazon,  u,  Im.  y  trawnik,  miejsce  murawą  zaros- 
łe; miejsce  między  klombami,  zasiane  trawą:  Przed 
samym  gankiem  jest  piękna  murawa,  w  wielkie 
kolo  objęta,  co  to  dziś  nazywają  gazonem.  Kaczk. 
Zdr.  Gazonik.     <Fr.  gazon > 

Gazonik,  a.  Im.  i  p.  Gazon. 

Gazonowy  przym.  od  Gazon:  Kosiarka  gazo- 
nowa. 

X  Gazotwór,  oru,  Im.  ory  piec  gazowy.  Łab. 
<  Gaz  +  TWÓR  > 

Gazownia,  i,  Im.  e  fabryka  gazu,  zakład  gazo 
wy.     <p.  Gaz> 

Gazownik,  a,  Ira.  cy  I.  zapalacz  latami  gazo- 
wych., latarnik.  2.  przedsiębierca ,  zajmujący  ś. 
oświetlaniem  gazoioym:  Zjazd  niemieckich  gazow- 
ników i  inżynierów    wodociągowych. 

1.  Gazowy  przym.  od  Gaz:  a)  Oświetlenie  ga- 
zowe. Napoje  gazowe.  Kuchnia  gazowa.  Motor, 
piec  G.  Baterja  gazowa,  stos  G.  ( =polegający 
na  działaniu  gazów),  b)  [G.]  =  naftowy :  Lampka 
gazowa. 

2.  Gazowy  przym.  od  Gaza:  Welon  G. 
Gazozbiór,    oru,   Im.    ory   chem.  p.  Gazometr. 

<Gaz-j-Z-[-BIOR> 

Gazożarowy  świecący  przez  żarzenie  i.  ciał  sta- 
łych w  zajKilonym  gazie:  Lampa  gazożarowa. 
<Gaz-f  ŻAR> 

[Gazura,  y,  Im.  y]  człowiek  niezgrabny  a.  głup- 
kowaty.    <?> 

[Gaź !]  wołanie  na  psa,  by  odegnał  gęsi :  Gaz, 
gaź,  gaź,  szukaj!     <Może  z  [GańśJ  =  gęś> 

[Gaździca,  y.  Im.  e]  p.  Gajdzica. 

[Gaździczek,  czka,  Im.  czkowiej   p.  Gazda. 

[Gaździć,  i,  II]  p.  Gazdować. 

[Gaździna,  y.  Im.  y.  Gaździna,  Gazdyni,  Gazdy 
nia]  I.  gospodyni,  żona  gazdy.  2.  gospodyni  (w  zna< 
czeniu  pochlebnym):  To  je  G..  ona  robocie  k£zd4j 
w  chałupie  rozuraić.  Na  niedźwiedzia  to  ni  m/i», 
ino  kula  G.  (=  tylko  kulą  poradzisz).  Zdr.  [Gai' 
dzinka].     <p.  Gazda > 

[Gaździnka,  I,  Im.  I]  p.  Gaździna. 


811 


GAZA 

Gaża,  y,  Im.  e  I.  płaca,  stalą  pensja,  szczeg. 
płacona  aklorom:  X  G-  żołnierska  =  żoW.  2.  ga- 
tunek ziemi  wapiennej.   <Fr.  gage  > 

[Gaża,  y,  Im',  e,  Mucka]  hlonka  na  głowie  nn- 
ro(honei)o  dziecka.     <Może   z  Gaza> 

[Gąbal,  a.  Im.  e]  hthka. 

Gąbczak,  a,  Im.  i  p.  Pumeks,     <GĘB> 

Gąbczastość,  i,  blm.  iz.  od  Gąbczasty;  Gąbko- 
watość,  Gębczastość,  X  Gębkowatość,  X  Gębczy- 
stość,  fGębczatość. 

Gąbczasty,    Gąbkowaty,   Gębczasty,    X  Gębko- 
waty,  Gąbkowy,  X  Gębkowy,  X  Gębczysty  I.  ma- 
jący wła-^iności  gąbki,  dziurkowaty  i  /sprężysty:  Chleb, 
korek  G.  Anat.:    Ciało   gąbczaste    a.    gębczaste 
p.  Ciało.    Istota    gębezasta,    X  iśeina  gąbczasta    , 
kości,  in.  xśródkoście  (diploe).    Kości    gąb-   i 
czaste,    gąbkowate    p.    Kość.     2.    garb.:    Skóra    ' 
gąbczasta  =  przewapniona,    luźno    wygarbowana. 
3,.  hut:  Platyna  gąbczasta  =  5'<?R-a  plajynowa.  4.    ■ 
Icśn.:  Drzewo  gąbczaste  =  a)  drzewo,  szczeg.  sosna, 
rofnąca  na    gruncie    wilgotnym    i   mająca    drewno 
dziurkowate;    b)  drzewo,   na   którym   rosną  hubki. 
<GĘB> 

Gąbeczka,  i,  Im.  i  I.  p.  Gąbka.  2.  [G.]  p.  Gę- 
ba: Nie  szafujże,  bestyjo,  swoją  gąbeczka 
(^milczl). 

[Gąbica,  y,  Im.  e]  naszyjnik  a.  "hahztuk  z  róine- 
mi  błyskotkami,  przywieszonemi  na  sznurkach.,  no- 
szony przez   mężczyzn. 

[Gąbierzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.]  krzywić  ś.,  paczyć  ś. 
(np.  o  deskach).     <GĘB> 

Gąbka,  i,  Im.  i  I.  p.  Gęba:  Pieczone  gołąbki 
nie  i>rzj'jdą  same  do  gąbki.  Prz.  Osobliwie  zaś 
gąbki,  byś  nie  dała,  bronię.  Hul.  [Uścisnęli  so 
serdecznie,  podali  se  gąbki].  2.  [iy.  a.  GębkaJ 
hubka:  Q.  modrzewiowa.  3.  chem.  pewne  metale, 
w  stanie  drobno  podzielony /ii,  hubka:  Gt.  żelazna, 
platynowa,  paladowa.  4,  a.  Gębka  gór.  dziurka 
w  ścianie  chodnika.  5.  a.  Gębka  zool.  (porifera)  = 
zwierze^  jamochlonne:  Wycierać  ś.  gąbką.  Pił  jak 
G.  Krasz.  (=  jak  smok).  Każda  chęć  zła  jest  G. 
octowa,  która  do  ust  Twych  zbliżam  zagniewany. 
Mick.  Zdr.  Gąbeczka.  <GKB> 

Gąbkarz,  a,  Im.  e  X  Gębkarz  ten,  co  gąbki  zbie- 
ra i  liandliije  niemi. 

Gąbkowatość,  i,  blm.  rz.  od  Gąbkowaty,  p. 
Gąbozasłość. 

Gąbkowaty  p.  Gąbczasty. 

Gąb!iowy  I.  przym.  od  Gąbka:  Filtr  G.  Lampa 
gąbkowa.    2.  p.  Gąbczasty. 

t  Gadać,  a,  al  p.  Gąść.     <GĘD> 

•iGv^dek,  gadka,  Im.  gądkowie'a.  gadki  p.  Gę- 
dziec:  Gadki  i  piszczki.  Sz.     <GĘ1)> 

Gądziel,  i.  Im.  e  bot.  p.  Dąbrówka.  <Nni. 
Giiusel,  z  Łć.  consolida> 

Gąga,  i,  Im.  i  I.  sztuka  drzewa  do  zbijania  be- 
lek, przeznaczonych  do  spławu.  2.  drzewo  do  roz- 
pieranin  .statków  przy  ich  ładowaniu.  <?  Może 
toż,  co  (ipga> 

Gągać,  a,  al  I.  X  p.  Gęgnąć.  2.  [G.]  =  a)  p. 
Gągnąć.    b)  mówić  przez  nos.      <GI'^G> 

|Gągal,  a,  Im.  e,  Zobal]  podgardle  ii  jjtaków. 

IGągała,  y,  Im.  y]  I.  a.  [Gągnich,  Gęgacz]  mó- 
zciucy  przez  nos.     2.  p.  Gęgała. 

X  Gąganie,  a,  blm.,  [Gąganie]  blm.,  czynność 
cz.  Gągać. 

[Gagi,  gąg,  blp.]  stare  rzeczy,   ubranie  znoszone. 

[Gąglawy]  p.  Gęglawy. 

X  Gąglić,  i,  II  p,  Gęgnąć. 

Gągnąć,  nie,  nąl  I.  x  p.  Gęgnąć.  2.  [G.,  nied. 
GągaćJ  skosztować,  łyknąć,  machnąć,  golnąć,  palnąć, 


GĄSTULEŃKA  ' 

(np.  wódki),  wypić  procko:  Każdy,  ile  chce,  z  kufla 
pociągnie,  jeden  już  podochocił,  choć  niewiele 
gągnie.  Por.  Gęgnotać.     <GĘG> 

[Gągnich,  a,  Im.  si  a.  owie]  p.  Gągala.  <GĘG> 

[Gągnić,  i,  ilj  p.  Gęgnąć. 

Gągoł,  a,  Im.  y,  Gogol,  [Kaczka  głośna]  zoul. 
(clangula  glaucion)  ptałc  płetwonogi  z  rodziny  ka- 
czek.    <  Dźwn.  > 

[Gągor,  a,  Im.  y]  gąsior.  Por.  Gęga. 

[Gąsak,  a,  Im.  i]  I.  a.  [Gęsak,  Gięsak]  gąsi<i 
opierzone.  2.  a.  Gąsior  dachówka  na  szczycie  dachu. 

Gąseczka,  i,  Im.  I  p.  Gęś:  .Tako  gąseczki  dzie- 
ciątek troje  zaganiająca,  o  głodnym  szłam  chle- 
bie. Kon.     <GĘS> 

[Gąseńka,  i,  Im.  i]  p.  Gęś. 

Gąsiąteczko,  a,  Im.  a  p.  Gąsiątko.  L. 

Gąsiątko,  a,  Im.  a,  Gąsię  pisklę  gęsie.  Zdr.  Gą- 
siąteczko. 

[Gąsiczka,  i,  Im.  i]  p.  Gęś. 

Gąsienica,  y,  Im.  e,  x  Gąsionka,  Larwa,  posp. 
Wąsienica,  Wąsionka  zool.  pierwsza  forma  przej- 
ściowa owadu:  G.  motyla  =  imfca.  <SL  lud.  do 
GES,  zamiast  Wąsienica> 

Gąsienicznik,  a,  Im.  i  zool.  (ichneumon)  owud 
błonkoskrzydły  z  pokładełkiem,  ze  skupienia  owa- 
dziarek. 

Gąsieniczny,  Gąsieniozy  przym.  od  Gąsienica, 
posp.  Wąsieniczny. 

Gąsieniczy  p.  Gąsieniczny. 

Gąsień,  a,  Im.  e,  Pacierzyczka,  niek.  bł.  Gą- 
sionka bot.  (scorpiurus)  roś.  z  rodziny  motylko- 
watych.    <  GES  > 

Gąsierza,  y,  blm.  bot.  (beckmannia)  roś.  z  ro- 
dziny traw.  (iiatunek  :  G.  r  o  b  a  c  z  k  o  w  a  t  a  (b. 
iMiicaeformis).     <  ?  > 

Gąsię,  ęcia.  Im.  ęta  p.  Gąsiątko.     <GĘS> 

[Gąsiniec,  ńca.  Im.  ńce]  p.  Gęainieo. 

[Gąsiolek,  Ika,  Im.  Iki]  p.  Gęśle. 

[Gąsiolka,  i,  Im.  ij  p.  Gęśle. 

[Gąsiolki,  lek,  blp.]  p.  Gęsie:  Z  gąsiołek  lilija 
wypadnie. 

Gąsionka,  i,  Im.  i  I.  bot.  =  a)  p.  GąsieA.  h)  [G.] 
roś.  stokrotlca  (bellis  perennis)  2.  X  zool.  p.  Gą- 
sienica. 

Gąsior,  a,  Im.  y,  [Gęsior,  Gięsior,  Gąsor]  I.  zool. 
samiec  gęsi.  2.  przen.:  Iść  gąsiorem  =^f5i>^o  a. 
jak  gęsi  =  jeden  za  drugim,  sznurem.  3.  naczynie 
.szklane,  butla,  Jiacha,  bania,  balon.  4.  każda  z  da- 
chówek obejmujących  kant  dachu;  dacJiówkn  żłobią- 
sta;  część  loystająca  dacliówki.  5.  f  =  a)  dyby,  kło- 
da, kuna  żelazna,  b)  i  [G.]  przen.  więzienie,  b>za, 
areszt:  Wlepić  mu  ze  sto  kańczugów  w  gąsiorze. 
Nie  pij,  wróblu,  wody,  bo  cię  wsadzę  do  gąsio- 
ra. 6.  [G.]  =  a)  chłopiec  w  grze  to  [(/ąskij:  (ira 
w  gąsiora.  Gra  w  gąsiora  i  lisa.  b)  żóraw  u  slml- 
ni.  c)  kwarta,  d)  w  Im.  lozgórki  i  doły  nu  </»"- 
dze,  wyboje.  7.  rodzaj  zakrzywionego  drąga  u  po- 
wozów. 8.  fl.  belka  w  zęby  toycinana  do  spychaniti 
statku  z  mielizny:  Dusić  gąsiora  =  spychać  .statek 
z  mielizny.  9.  gór.  p.  Ciąga.  10.  hut.  podłużna 
bryla  lanego  żelaza.  Zdr.  Gąsiorek.  Zgr.  X  Gąsio- 
rowsko.     <GPJS> 

Gąsiorek,  rka.  Im.  rki  1.  p.  Gąsior.  2.  p 
Dzierzba.  3.  mul.  szyjka  w  łopatce  mularskiej, 
podobna  do  gęsiej  szyjki. 

X Gąsiorowsko,  a,  Im.  a  p.  Gąsior:  Wielkie 
G.  Komedja  o  AY^awrzku  XVII  w. 

[Gąsiorowy]  przym.  od  Gąsior:  Pieczeń  g:^sto- 
rowa. 

[Gąsiory,  ów,  blp.J  p.  Gąsior. 

[Gąsiuleńka,  i,  Im.  i]  p.  Gęś. 


812 


GĄSKA 

Gąska,  I,  Im.  i  I.  p.  Gęś:  Nieraasz  lepszej 
zwierzyny,  jako  nasza  G.,  dobre  piórka,  dobry 
mech,  nie  gau  mi  i  miąska.  Prz.  Większość  dała 
ś.  uwieść  krzykactwu  i  gąskom,  ale  tylko  na  dni 
kilka.  Krasz.  2.  zoo),  (anser  brevirostris^  ptak 
pleltconogl,  listkodzioby ,  kaczkowaty.  3.  a.  (x. 
i  -wUk  =  rodzaj  zabawij  dziecinnej.  Goł.  4.  [G-.]  =  a) 
p.  Pliszka,  b)  wilga,  c)  i  f  gą.iienica.  Mur.  d) 
A.  [Huska,  Kaczka]  rodzaj  ciasta,  ciastko,  ptaszek 
a.  gwiazdka  z  ciasta,  e)  głazik  z  piasku,  f) 
kwaterka.  5.  [Gąski]  =  a)  rodzaj  qrij.  b)  roL 
wodna,  w  Narioi.  6.  bot.:  a)  p.  Pieprznik.  b) 
G.  biała  (armilaria  robusta)  gm.  grzyb  z  ro- 
dzaju opieńki,  c)  G.  siwa  p.  Podzlelonka.  d) 
G.  żółta  p.  Bedtka.  7.  fl.  częió  tratwy  a.  phjtwy, 
zloiona  z  czterech  tafel  a.  dwunastu  bali,  8.  hut.  = 
a)  mała  gęś  surowcowa,  przeznaczona  do  powtórne- 
r/o  przetopienia  na  mniejsze  odlewy,  b)  forma  do 
odlewów.  9.  myśl.  dzika  gęś.  10.  rzem.  połączenie 
części  ruchomej  z  nieruchomą  w  śrubsztaku,  prze- 
gub. 1 1 .  ucz.  włosy,  spuszczające  i.  z  potylicy  na 
rowek  na  karku:  Pociągnąć   za  gąskę.     <GĘS> 

Gąslawa,  y,  Im.  y  bot.  (chuąuiraga)  roś.   <?> 

X  Gąsleczki,  czek,  blp.  p.  Gęśl.     <GĘD> 

[Gąsor,  a,  Im.  y]  p.  Gąsior. 

fGąstać,  a,  al,  [Gąstać]  mruczeć,  skrzypieć, 
szeiin  ó  z  niezadowolenia,  burczeć;  piszczeć,  bąkać: 
Bóg  s  ra  wszystkę  ziemię  zgromadził,  a  nie  był, 
ktoby  ruszył  piórem  a.  otworzył  usta  i  gąstał. 
Leop.     <Dźwn.> 

fGąstanie,  a,  bira.,  [Gąstanie]  czynność  cz. 
Gąstaó. 

Gą^izcz,  u,  a.  [a],  lin.  e  ra.,  2  pp.  y  ż.,  fGąszcza, 
Gęszcz,  GięszczJ  I.  rze.cz  gę^ta,  breja:  G.  czela- 
dzi uie  odstrasi-y.  Prz.  (^potrawy  gęste).  2.  a) 
fusy,  usioiny,  drożdże:  Z  gąs--;eza  likwor  odlej. 
Troć.  b)  [Q.]  osad  jadła  w  naczyniu.  3.  a.  Gęstwi- 
na, Gęstwa,  X  Gąszcze,  X  Gąsrczak,  X  Gcjsjczar, 
X  Gęstwia,  X  Gęszczyzna,  [Gąszczyna,  Gęszczyna, 
Gęszczar,  Gęscarz]  miejsce,  gę^to  zarosłe  drzewa- 
mi a.  krzakami,  drzewa,  krzalci  gęsto  rosnące,  za- 
rośla gęste:  Sam  ś.  obJąkał  w  G.  dziką.  Kon.  4. 
[G.]  las:  Do  gąsca  =  do  lasu.  5.  apt.  'sok  gęsty, 
zgęszczony  (succus  inspissatus).  6.  lek.  (chymus) 
miazga  żołądkowa,  pokarmowa,  Xgarus  żo- 
łądkowy, X  m  1  e  c  z  żołądkowy,  X  p  a  p  k  a 
pokarmowa.    Zdr.  [Gąszczyk].    <GĘ8T> 

[Gąszcza,  y,  Im.  e]  p.  Gąszcz.      , 

xGą8zczak,  a.  Im.  i  p.  Gąszcz:  Ścieżyna,  pro- 
wadziła teraz  niezmiernym  !^;ą,s/czakiem  jodło- 
wym. Sp. 

[Gąszczak,  a,  Im.  IJ  p.  Gęś. 

X  Gąszczar,  u,  Im.  y  p.  Gąszcz. 

X  Gąszcze,  a,  Im.  a  p.  Gąszcz :  Reszta  mu- 
rzynów uciekła  w  gąszcza.    Sienk. 

[Gąszozyk,  a,  Im.  i]  p.  Gąszcz:  Prosimy  was... 
na  chrabąscyka,  co  wygania  jałoweeki  z  gąscy- 
ka.  Zdarzy  ś.  li  G.,  to  choćbyś  ją  pocałował, 
nie  będę  krzywa.  Sienk.  G.  przedzielił  ich  od 
dworzan.  Sienk. 

fGaszczyna,  y.  Im.  y]  p.  Gąs70z. 

tGąść,gędzie,  gądi,  fGędzić,  [Gędzić],  fGądać, 
fGędlić  grać,  brząkać,  rzępolić:  G.  na  hai'fie,  na 
dudach.  Śpiewajcie  jemu,  a  gądźeie  jemu.  Ps.  flor. 
Poczęli  sławnie  śpiewać  Panu  i  rozliczne  gędźby 
jęli  G.  B.  Sz.  Dawid,  wziąw  gęślki,  gądł  swą 
roką.  B.  Sz.  Niech  świnia,  gdy  nie  umie,  na  du- 
dach nie  gędzie.  Papr.  Przen.:  Gdzie  serce  jest, 
tam  Bóg  będzie,  teuiu  gotów,  kto  mu  gędzie. 
Biel.  M.  (  =  lcto  go  chwali,  służy  mu).    <GĘD> 

Gątwa,  y,  Im.  y  bot.  (raabea)  roś.     <  ?  > 


OBTTROWATOŚd 

X  Gątyna,  y,  Im.  y  p.  Gontyna. 

tGąz,  a.  Im.  y  p.  Guz.     <GIJZ> 

Gązew,  zwi,  Im.  zwie  p.  Gążwa.  <Mikl.  56 
odnosi  do  pnia  ĘZ  (  =  Pol.  WlĘZ),  skąd  Cześ. 
houźey,  Ukr.  huźoti  i  iii.;  por.  Fr.  ganse  =  pętla> 

[Gązewka,  i.  Im.  i]   p.  Gązwa. 

Gązewnik,  a,  Im.  i,  Rzemiennik  bot.  (loranthus) 
roś.  z  rodziny  gązewnikowatych. 

Gązewnikowaty  bot.:  Rośliny  gązewnikowate 
(loranthaeeae)    rodzina  roślin  dwuliściennych. 

[Gązwa,  y,  Ira.  y]   p.   Gążwa.    Zdr.  [Gązewka], 

[Gązwać,  a,  al]    I.  przez  nos  mówić.     2.  mam- 
ląc, jeść  poicoli.     3.  pomiąć.     <  Dźwu.  > 
Gązwanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gązwać. 
Gązwaty]  mówiący  przez  nos. 
Gązwolić,  i,  ii]    naprzykrzać    i.,    dokuczać,   nu- 
dzić.   <Por.  Gązwać  > 

[Gążew,  źwi,  Ira.  zwie]  p.  Gążwa. 

[Gązewka,  i,  Im.  i]  p.  Gążwa:  Koń  laa  na  clio- 
raątach  gążewki.  Zafantowali  mu  konia,  bo  ukrad 
gążewki  (-z    małej  rzeczy    często  robi  ś.  wielka). 

[Gążwa,  y,  Im.  y,  Gążew,  Gązwa]  I.  kółko,  wić. 

2.  a.  [Gązew]  kapturek  u  cepów,  wiązanie  .skórza- 
ne, łączące    bijak   z  dzierżakiem,    Icapica    u   cej>óio. 

3.  klamra  żelazna,  łącząca  jarzmo  z  dyszlem.  Zdr. 
[Gązewka].     <p.  Gązew  > 

[Gbać,  a,  al]  p.  Dbać. 

[Gbanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gbać. 

fGbel,  a,  Im.  e  kubeł.     <Nm.  Kubel> 

fGbel,  a,  Im.  y  kubeł. 

t  Gbit,  u.  Im.  y  okrąg,  obwód,  powiat:  Pisząc 
o  przygodnym  przeniesieniu  jednej  parafji  do 
drugiego  powiatu,  określano  z  niemiecka  słowa- 
mi: inszego  gbitu.  Paw.     <Nra.  Gebiet> 

Gbur,  a,  Im.  y  a.  [rzy],  [Gbura,  Gmur,  Bur]  I. 
fi  [G.  a,  Gburszczan,  Gburzczan]  chłop,  wieśniak, 
kmieć,  włościanin:  Chłopstwo  i  robotne  gbury.  Pot. 
2.  [G.  a.  Gburszczan,  Gburzczan]  cJtłop  osiadły,  właś- 
ciciel gruntu,  gospodarz,  posiadający  własny  grunt; 
bogaty  [siodłakj:  Kielmrzy,  gburzy  sie  trzymali, 
pany  z  gburym  rozmawiali.  Kiedy  w  kwietniu 
słonko  grzeji",  tedy  G.  nie  zubożeje.  3.  przen. 
prostak,  grubljanin,  ordynus,  cham,  rura:  Nie  ina- 
czej ś.  z  niemi  obchodzą,  jedno  by  z  jakiemi 
chłopy  a  gburami.  Glicz.  Zdr.  [Gburekj.  Zgr. 
Gburzysko.  <Śr.  Gnm.  gebur  =  chłop,  wieśniak> 

[Gbura,  y,  Im.  y]  m.  p.  Gbur:  Jakiś  G.,  Gra- 
biec. Słów. 

[Gburczak,   a.  Im.   i,   Gburszczak,    Gburzczak] 

syn  gbura  a.  młody  gbur. 

[Gburczanka,  i,  Im.  i]  ]>.  Gburszczanka. 

[Gburek,  rka,  Im.  rkowie]  p.  Gbur:  Organista 
miał  mnieszkanie  nie  jak  jaki  G.  w  dole,  ale 
jak  graf  na  górze. 

t  Gburka,  I,  Im.  i  i  [Gburka]  żona  gbura,  a.  ko- 
bieta, posiadająca  gburstico. 

X  Gburny  I.  a.  fGburski  lułaściwy  chłopom, 
cliłopski,  gminny,  prostaczy:  Dzieje  owoczesne  Flan- 
drji  (wieku  XV)  i)rzedsta-wiają  kiermasz  tłumny, 
rozochocony  i  G.  Lib.    2.  p.  Gburowaty. 

Gburowacenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gburowa- 
cleć. 

Gburowacieć,  e]e,  al  stawać  ś.  gburowatym,  or- 
dynarnieć, chłopieć. 

Gburować,  uje,  owal  wymyślać  od  gburów,  na- 
zywać gburem:  Zaczęła  G.  d;',wonnika.  Krasz. 

Gburowanie,   a,   blm.,  czynność  cz.    Gburować. 

Gburowato  przys.  od  Gburowaty. 

Gburowatość,  i,  blm.  rz.  ^d  Głjiirowaty,  fGbur- 
stwo. 


813 


GBUP.OWATY 


GDYBY 


Gbiirowaty,  Gburowski,  X  Gburny  moiaoj  cerln/ 

ghuiH,  rohincij  indżcnic  ijhura;  prastarki,  ckaniKki. 
f/rubijański,  (jmiuuij,  ordi/nuniii :  Miiia  gburuwata. 
Obejście  gbiirowate.     <p.  Gbur> 

Y  Gburowic,  a,  Im.  e  syn  gbura  =  wieśniaka;  (jhur, 
proftnk. 

Gburowski  p.  Gburowaty:  Przypomniawszy  so- 
biu  obejście  gburowsifie  gościa,  aż  pobladła. 
Krasz. 

[Gburów]  p.  Gburski:  Która  pielona,  to  nasza, 
która  cienka,  panowa,  litóra  gruba,  gburowa. 

Gburski  I.  [G.  a.  Gburzki,  Gburów  |  do  r/bum 
należący,  włościański,  chłopski:  Aniele  iej)8za  gbur- 
ska   córka,    niżeli   szlache/inka.     2.  f  P-  Gburny. 

Gburstwo,  a,  blin.  I.  f  =  [i)  chlopslmo,  loieśnidcij, 
gmin.  b)  jjrzen.  p.  Gburowatość:  Zarywać  gbiir- 
s[.WA  =  zdradzać  ś.  niek.  z  ghurowałością,  pi-ostac- 
itcem.  2.  [G.  a.  Gburzstwo]  =  a)  liu.  a  gospo- 
darstwo naleiące  do  gbura,  gospodarstwo  chłopskie, 
zagroda,  osada  gbura,  b)  stan  chłopski,  lolościański. 

[Gburszczak,  a,  Im.  i]  p.  Gburczak. 

[Gburszczan,  a,  Im.  y,  Gburzczan]  I.  p.  Gbur. 
2.  syn  [(jlniro],  człowiek  z  [gburów]  pochodzący. 

(Gburszczanka,  i,  Im.  i,  Gburszczanka,  Gburz- 
czanka]  I.  a.  j;^ Gburzanka.  córka  gbura,  chiopówna. 
2.  chłopka,  lołościanka,  wieśniaczka. 

[Gburszczański,  Gburzozański]  chłopski,  roieś- 
niaczy. 

[Gburszczaństwo,  a,  bim.,  Gburzczaństwo]  stan 
wieśniaczy,  wlościaństico. 

[Gburszczeć,  eje,  at]  p.  Gburzyć  ś. 

j-Gburzanka,  i,  Im.  i  p.  Gburszczanka. 

[Gburzczak,  a,  Im.  ij  p.  Gburczak. 

[Gburzczan,  a,  Ira.  yj  I.  p.  Gbur.  2.  p.  Gbur- 
szczan. 

[Gburzczanka,  i,  Im.  i]  p.  Gburszczanka. 

[Gburzczański]  p.  Gburszczański. 

[Gburzczaństwo,  a,  blm.]  p.  Gburszczaństwo. 

[Gburzczeć,  eje,  ałj  p.  Gburzyć  ś. 

Gburzcnie  si<j,  a  s.,  blm.,  czynność  cz.  Gbu- 
rzyć Ś.:  W  poblizkich  Mazurach  będziemy  mieli 
do  czynienia  z  gburzeniem  ś.  drobnej  szlachty 
łomżyńskiej.  Krzyw. 

[Gburzki  i  p.  Gburski. 

(Gburzstwo,  a.  Im.  a]  p.  Gburstwo. 

Gburzyć  się,  y  ś.,  yl  ś.,  [Gburszczeć,  Gburz- 
czeć] stawać  ś.  chłopem,  chłopieć. 

Gburzysko,  a,  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Gbur. 

Gda!  w.  I.  naśladowanie  głosu  maszyny:  Cisza 
względna,  bo  maszyna  nie  śpi  nigdy  i  swym 
miarowym:  „G. !  G. !  G. !"  znaczy  drogę.  Sienk.  2. 
[G.]  naśladowanie  głosu  koguta:  Kukuryku  G.  G., 
sama  kluski  zjadła.     <Dźwn.> 

X  Gdaczeć,  y,  al  p.  Gdakać:  Kury  gdaczały. 
Koź.     <GD> 

X  Gdaczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gdaczeć. 

Gdak  I.  u,  Im.  i  p.  Gdakanie.  2.  xa,  Im.  i  ga- 
duła, gdcracz,  zrzęda,  maruda,  papla. 

Gdakać,  a  a.  cze,  kal,  X  Gdaczeć  I.  (o  koko- 
szy) glos  loydawać,  kwokać:  Kura,  zniósszy  jaje, 
gdacze.  2.  przen.  chwalić  ś.,  kokoszyć  ś.,  nady- 
mać i.,  puszyć  ś.  3.  przen.  gderać,  zrzędzić,  sar- 
kać; paplać,  trajkotać:  Jak  nie  nakryję  i  samo- 
wara nio  podam,  krakać  i  G.  zacznjj,.  Orzesz. 
Gdakaj  na  wszystkich,  byle  nie  na  nas.  Baba 
gdacze ,  gęby  nie  Ztamyka)ij;C.  4.  (o  zegarze) 
cykać:  Między  kominkiem  a  drzwiami  gdakał  ze- 
gar gdański.  Krasz.  5.  myśl.  =  a)  p.  Cięgotać. 
b^  (o  kuropatwie)  wydawać  głos.  c)  (o  jeleniach) 
wydawać  głos:  Gdacze  jelenie.  Bóbr.  Por.  Dach- 
taó.    <QD> 


Gdakanie,  a,   blm.,  Gdak  czynność  cz.  Gdakać. 

Gdanka,  i,  blm.,  Gdańska,  Gdańszczanka  wódka 
gdańska,  goldwuser:  Pozwolisz  waszmość  gdanki? 
Byk.     <0d  miasta  Gdańsk> 

Gdańska,  kiej,  blm.  rz.  p.  Gdanka:  Na  lepszy 
sen  wypić  czarkę  gdańskiej.  Byk. 

Gdański:  "Wódka  gdańska  =  roJzo/  luódki,  gold- 
waser.  Szafa  gdańska.  X  Gdańskie  mleko  =^»Me. 
tanka  gotowana  ze  slartemi  migdałami.  Troć. 
X  Gdańska  robota  =  </oA;/a(i7ia,  staranna.  [G.  ku- 
fer) p.  Kufer.  X  Po  gdańsku  przys.  jaki.  należy, 
dobrzi',  dokładnie,  starannie:  Koło  to  powinno  być 
okowaiie  gładko,  po  gdań.sku.  Sol. 

Gdańszczanka,  i,  blra.  p.  Gdanka:  W  piwni- 
cy obok  miodu  i  g<lańszczanki  znalazł  ś.  anta- 
łek węn-rzyna.  Roi. 

Gdera,  y,  Im.  y,  Gdyra,  Gderacz,  Gdyracz,  Gde- 
rała, Gdyrała,  Gderalski,  Gdyralski  ten,  co  gde- 
rze, zrzęda,  maruda,  nudziarz,  mantyka,  telryk,  dzi- 
wak: To  stary   G.  Krasz.     <GD> 

Gderacz,  a,  Im.  e  p.  Gdera. 

Gderaczka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Gderacz;  Gdy 
raczka,  Gderalska,  Gdyraiska. 

Gderać,  a  a.  rze,  ał,  Gdyrać  zrzędzić,  maru- 
dzić, nudzić,  mantyczyć,  tetryczyć,  dziwaczyć,  mru- 
czeć, trzeszczeć  nad  uszami,  napominać  do  uprzij- 
krzenia:  G.  na  sługi.      <GD> 

Gderalska,  kiej,  Im.  kie  p.  Gderaczka:  Mial.i 
przywary:  G.,  kłótnica...  Oliz. 

Gderalski,  kiego,  Im.  siy  rz.  p.  Gdera. 

Gderała,  y,  ira.  y  m.  p.  Gdera. 

Gderanie,  a,  Im.  a,  Gdyranie  czynność  cz.  Gde- 
rać. 

Gderliwie  przys.  od  Gderliwy:  Zabierała  dzie- 
cinę od  Jerraoły  kwaśno,  G.,  ale  serdeczni'' 
Krasz. 

Gderliwość,  I,  blm.  rz.  od  Gderliwy;  Gdyrli- 
wość. 

Gderliwy,  Gdyriiwy  skłonny  do  gderania,  zrzędny. 
telryczny,  nudny:  G.,  jak  stara  baba.  Prz, 

[Gdniady]  p.  Gniady. 

[GdoJ  p.  Kto.     <Czes.  kdo  (wym.  gdo)> 

[GJoka,  1,  Ira.  i]  j).  Doka. 

[Gdow-1  p.  Wdów-. 

Gduła,  I,  Im.  e.  Gduła  I.  a.  [Grzdula]  rodzaj 
gruszki.  2.  a.  Rzepa  hśna,  Świniak,  Wieprze 
wy  a.  Wieprzny  a.  Świni  ciiiob.  Świni  orzech,  Cyk- 
lamen bot.  (cyclamen)  roś.  z  rodziny  pierwio.^nkn- 
watych.  Gatunek:  G.  ziemna  a.  Fijołek  al- 
pejski (c.  europaeum).  Por.  Dula.  <  Cześ 
gdoule,    z  Gr.    kydonion> 

Gdulowy  przym.  od  Gduła. 

Gduła,  y,  Im.  y  p.  Gdnla. 

Gdułowy  przym.  od  Gduła. 

[Gduś  gdusia!,  Gdzią  gdzią!,  Gdziu  gdziu  gdzlu!, 
Gudziu  gudziu  gud  gud !  |  przywoływanie  prosin: 
i  świń.  Por.  Gud ! 

Gdy,  [Kdy,  Dy]  sp.  I.  Iciedy,  skoro,  jak:  Q.  przyj- 
dziesz, to  ś.  dowiesz.  -J-G.  napierwej  =yafc  tylko. 
2.  kiedy,  ponieważ,  skoro:  Co  G.  tak  jest,  nale- 
ży... Trudności,  jakieby  ś.  nastręczyć  mogły  ze 
względu  na  charakter  emigracyjny  Mickiewicza 
i  na  wyznawaną,  przezeń  religjij  katolick;},  G. 
akademja  lozańska  była  protestanckie...  Chm.  3. 
kiedy,  jeżeli.  Jeśli,  jeźli:  Q.  nio  można  przesko- 
czyć, podejść  trzeba.  4.  [G.]  gdyby:  Tęsehno 
rai  bez  chłopaczka  mego!  G.  nie  o  ludzi,  poszła- 
bym do  niego.     <K> 

I.  Gdyby," [Kdyby,  Dyby]  sp.  t.  jeżeliby.  Jeśliby, 
łeby.  Jakby :  Udybym  miał,  tobym  dał.  2.  oby, 
żeby,  bodajby,  byle:    O    Q.    przyjechał    coprędzejl 


814 


GDYBY 


GDZlEZUt 


O  gdyby  ja  tylko  kochałem,  a  męki  moim  tylko 
były  działem.  Fred.  A.  3.  [G]  =  a)  jak  gdybij, 
jakLf/,  nibfi  ■■  Klacz,  G.  lalka.  Godzili  (n  i  du- 
deczce) za  okienkiem,  G.  ptasecki.  b)  o/>//,  iehy. 
Kazał,  G.  za  jeduc  noc  po  koszuli  uszyły.  Pragnę, 
G.  ś.  to  stało.  Powiedz,  G.  przyszedł  zaraz.  Tylko 
chcieli    koaieczuie.  aby   Żydek     ten    młody    był 

tierworodnyiii  synem  u  swych  rodziców,  i  gdy- 
y  był  już  poduczonym  dobrze.  Chodź,  c)  mieli: 
Polubiłam  se  ja  męża,  takiego  złego,  gorsego, 
G.  węża.  d)  czybjf :  Patrzą.,  G.  swego  syna  nie 
poznali.     <K  +  BY> 

2.  Gdyby  rz.  nieod.  warunek,  ograniczenie:  Nic- 
luas.;  żadnej  pod  słońcem  rzeczy  bez  pochyby, 
pdzioby  miejsca  nie  miało  nieuchronne  G.  Pot. 
Gdyby  nie  G.,  toby  były  grzyby.    Prz. 

Gdyr-  p.  Gder-. 

Gdyż  sp.  I.  ponieważ,  ho,  bowiem,  albowiem:  Na- 
próżno,  G.  to  rzecz  już  zdecydowana.  2.  [G.] 
ffdy:  Gdzież  powędrujemy,  G.  drogi  nie  wiemy? 
<K-|-ŻE> 

[Gdzją  gdzią!]  p.  Gduś  gdusia! 

Gdzie,  [Dziej  przys.  I.  a.  f Gdzież  w  którym  mie/- 
Kcuf,  kędy?:  G.  mieszkasz?  G.  o  tym  słyszałeś,  czy- 
tałeś? 2.  io  (y7n  miejscu,  w  którym;  kędy:  G.  Bóg, 
tam  zwycięstwo.  Skar.  Pojadę  na  wieś,  G.  dłużej 
zabawię  (  =  i  tam).  W  miejscu,  G.  ś.  urodził  Mic- 
kiewicz... (=:w  którym).  3.  kędy,  dokąd:  G.  idziesz? 
G.  ś.  obrócić,  wszędzie  pełno  ludzi.  Pójdę,  G. 
oczy  poniosą.  Nie  mam  ś.  G.  pomieścić.  4.  skąd: 
G.  wziąć,  to  wziąć,  byle  było.  Prz.  5.  X  kiedy, 
gdy:  Teraz  dużo  czyta,  G.  dawniej  kartami  ś. 
zajmował  (=  natomiast,  tymczasem).  Jakom  przy 
tym  był,  G.  Jasiek  ślubił  Wociechowi  za  szko- 
do. 6.  G.!  G.  tam!  G.  zaś!  =  co  znowu?,  skąd?, 
jakim  sposobem?:  "Wyjeżdżasz?  —  G,  zaś!  Idźże 
z  bajami,  G.  zaś  trup  ma  czucie!  G.  to  słycha- 
na  rzecz!  7.  o  ileż,  o  wieleil:  G.  piękniejsza  od 
tamtej!  8.  co!,  cóż'.,  co  powiesz?,  Jak  ci  ś.  to  po- 
doba?, co  ty  na  to?:  Nieboszczyk  całe  życie  pra- 
cował i...  G.!...  nigdy  mu  na  myśl  nie  przycho- 
dziło kupowanie  chaty.  9,  Jak  G.=Jak  w  jakim 
miejscu,  w  różnych  miejscach  różnie:  Jakież  są 
urodzaje  w  tym  roku?  —  Jak  G.  Jeden  dział  ro- 
li, a.  dzienne  stajanie,  jako  G.  zowią.  Trzyc. 
10.  t''i'  t  Gdzież  =/ei:ei« ;  G.  mowy  nie  wysłuchasz 
nasze,  wszystkie  piekła  otworzę.  Ustrz.  II. 
jG.  —  G.=  tu  —  <a/n;  Brande burscy  G.  gwałtem, 
G.  zdradą  granice  szarpali.  Błaż.  12.  [G.]  gdzieś: 
Pośli  G.  na  świat  sukać  jakiego  chleba.    <K> 

Gdziebądź,  Gdziekolwiek,  Gdziekoiwiekbądż, 
Gdzieśkolwiek,  tGdziekoll,  fGdziekole,  fGdzie- 
kolwie,  yGdzleżkoli,  tGdzieżkolwiek  I.  iv  jakim- 
bądź  miejscu,  byle  gdzie:  Połóż  G.  G.  będziesz, 
l)amiętai  o  mnie.  2.  skądbądi,  skądkolwiek,  kędy 
chcesz:  Wydostań  mi  pieniędzy  G.  3.  dokądbądź, 
dokądkolwiek:  G.  pójdziesz,  pamiętaj  o  mnie. 
<K-t-BĘD> 

Gdzieby  I.  w  którymby  miejscu  a.  w  któreby 
miejsce:  G.  to  można  znaleźć?  G.  to  można  poło- 
żyć?! [G.  to  nie  było]  =  gdziekolwiek,  gdziebądź, 
wszędzie.  2.  fa.  f  Gdzieżby  jeśliby,  gdyby:  Albo- 
wiem gdziebyśmy  teraz  nie  postanowili,  byśmy  też 
na  potym  nezynie  chcieli,  wież  to  P.  Bóg,  ożyliby- 
śmy ku  temu  przyjść  mogli.  Mac.  S.  3.  [G.]  jakżeby, 
czyżby:  Dużo  tam  psów  jest  we  wsi?  — O,  gdzie- 
by ta  nie  było,  gdzie,  kie  sie  tam  złodzieje  krę- 
cą straśliwie.    <K-f-By> 

tGdzieindzie,  [Gdzieindziej   p.  Gdzieindziej. 

Gdzieindziej,  Gdzieśindzicj,  f  Gdzieindzie,  [Gdzie- 
indziej  w  innym   miejscu,   nie  tu;   skądinąd^  z  in- 


w    i)ine    miejsce :     Już    mieszkam 
rai    pieniędzy    G.    Zwrócę    ś.   G. 


gdzie- 


Dzienle- 


DzeliJ, 


nego  miejsca ; 
G.  Wyszukaj 
<K4-IN> 

[Gdziekiedy,  Dziekiedy]   kiedy    niekiedy; 
niegdzie.     <  K  -f  K  > 

fGdziekole  p.  Gdziebądź. 

tGdziekoli  p.  Gdziebądź. 

fGdziekolwie  p.  Gdziebądź. 

Gdziekolwiek  przys.  p.  Gdziebądź:  Gdzie  ś. 
kolwlek  człek  obrócił,  las  widział.  Krasz.  Pa- 
nie, G.  chęci  twoje  godzą,  nigdyć  na  ludziach 
i  koniach  nie  zbędzie.  Mick.   <K-ł- K-fWlEK  > 

Gdziekoiwiekbądż  przys.  p.  Gdziebądź.  <K-f 
K-|-WIEK-|-BĘD> 

Gdziekolwiekindziej  przys.  w  jakimkolwiek  in- 
nym miejscu:  Iskierka  poetycznej  liryki  zrobiła 
swoje  tam  nawet,  gdzie  miała  trudniejsze  niż 
G.  zadanie.     <  K  -[-  K  +  AVIE K -f  IN  > 

[Gdziektóry,  Gdzieniektóry,  Dziwtory, 
który]  niektóry. 

fGdziele  p.  Gdzieli:  Mac.  z  Roż. 

fGdzieie  indzie  gdziekoUoiekbądź.   Ocz. 

[Gdzielej]  p.  Gdzieli. 

[Gdzielek]  p.  Gdzieli.     <K  +  Li> 

[Gdzieli,    Gdzieli],    Gdzielej,    Gdzielek, 
t  Gdziele  gdziekolwiek,  byle  gdzie,  gdzie  tylko. 

[Gdzieli]]  p.  Gdzieli. 

[Gdzieniebądż]  gdziekolwiek. 

Gdzieniegdzie,  X  Gdzieśniegdzieś  przys.  tu  i  ow- 
dzie, w  niektórych  miejscach,  miejscami:  G.  imiona 
zostały  bez  rzeczy,  G.  obyczaje,  którym  imienia 
zabrakło.  Krasz.     <K-|-Ńie -|-K> 

[Gdzieniektóry]  p.  Gdziektóry. 

[Gdzieniewiedz]  nie  wiedzieć  gdzie;  gdzieniegdzie, 
tu  i  owdzie.     <K -fNie -|- WID  > 

Gdzieno,  Dzeno]  gdzie  to,  tam,  gdzie. 
Gdziesi]  p.  Gdzieś. 

'Gdziesićj  p.  Gdzieś :  Uderzył  piorun  G.  blizko. 
Prus.     <K-ł-Si-|-Ci> 

[Gdziesik]  p.  Gdzieś. 

Gdzieś,  [Dzieś,  Gdziesi,  Dziesi,  Gdziesik,  Gdzieść, 
Gdzieśol,  Gdzieście,  Gdzieściś,  Gdziesió],  Gdzieś- 
tam  \.  10  jakimś  miejscu;  w  jakieś  miejsce,  do- 
kądciś,  kędy  chcesz;  skądciś:  Miłość  G.  tuła  ś. 
za  światem.  Nar.  Mam  cię  G.  (=w  tylku).  Po- 
całuj mię  G.  (-W  tylek).  Muszę  jeszcze  G.  pójść. 
<K-fŚ> 

[Gdzieści]   p.    Gdzieś: 
Krasiń.     <K  +  S-j-Ci> 

[Gdzieście]  p.  Gdzieś. 

I  Gdzieściś]  p.  Gdzieś. 

[Gdzieść]  p.  Gdzieś. 

Gdzieśindzlej  p.  Gdzieindziej. 

Gdzieśkolwiek  p.  Gdziebądź:  Urządziłby  tu  so- 
bie G.  grobek.  Ost.     <K-|-S  4-K4- WIEK> 

X  Gdzieśniegdzieś  p.  Gdzieniegdzie:  W  górze 
czerniały  ledwie  G,  obłoki.  Krasz.  <K-|-Ś-f- 
Nie-[-K-ł-Ś> 

Gdzieśtam  p.  Gdzieś:  Epikur  G.  boga  swego 
wrzucił.  Górn.     <K-f-S-fTam> 

Gdzież,  X  Gdzieże  przys.  I.  w  którymże  miejscu?, 
kędyż?:  G.  mieszkasz?  2.  dokądże?,  kędyż?:  G. 
idziesz?  3.  a.  Gdzieżby  cóż  znowu!,  skądże?,  jak- 
że?, jakimże  sposobem?,  nie,  bynajmniej:  G.  to  kto 
widział,  ażeby....  4.  f  p.  Gdzież  to.  5.  fj). 
Gdzie:  ...Żywota  twego,  Q.  ujednał  bóstwo  swoje 
z  naszym  człowieczeństwem.  Naw.  <K-]-Że-f- 
BY> 

Gdzieżby  przys.  I.  w  którymżeby  miejscu'!  a. 
w  któreżby  miejscef  2.  p.  Gdzież.  3.  fp.  Gdzieby. 


Patrzą    z    wichrów    G. 
<K-ł-Ś-f  Ci4-Ś> 


815 


GDZIEŻBY 

I  Gdzieżby  to!  w.    f.  Gdzież  to!:    O    G.    rai  to 

kto   przyniósł.  Ku.      <K4-Że-|-By> 

X  Gdzieże  p.  Gdzież:  G.  je  znajdę  między  Ta- 
lary? Sieuk. 

iGdzieżkoli  p.  Gdziebądź. 

tGdzieżkolwlek  p.  Gdziebądź. 

t  Gdzież  to  I,  f  Gdzieżby  to  I  w.  ohy!,  bodajby!, 
hoUaJ!,  gdyby!:  Q.  mię  to  f«rtu»a  na  oae  czasy 
zachowała!  Kochan. 

IGdziu  gdziu  gdziu!]  p.  Gduś  gdusia! 

Ge-  p.  Gie-. 

Ge  nieod.  nazwa  litery  G. 

[Gelatka,  i,  Im.  i]  p.  Geleta. 

I  Geleta,  y,  Ira.  y]  =  Galeta.  Zdr.  [Geletka,  Ge- 
latka]. 

[Geletka,  i,  Im.  i]  p.  Geleta. 

[Gelewaty]  p,  Gielewaty.  <?  Może  Węg.  ge- 
ly  va  =  wole> 

[Geńda,  y,  Im.  y]  niezdara.     <?> 

[Gerlina,  y,  Ira.  y]  p.  Gierlina. 

Ges  muz.  p.  Gies. 

Geses  muz.  p.  Gieses. 

[Geś  geś  geś !]  imlanie  przy  odpędzaniu  gasi, 

IGewer,  u,  Ira.  y]  p.  Giewer. 

Gęba,  y,  Im.  y,  [Gięba,  Gamba]  \.  jama  ustna, 
itsia:  Gada,  co  mu  ślina  do  gęby  przyniesie. 
(3tworzye,  zamknc'^e  gębę.  Patrzyć,  słuchać  z  roz- 
fłziawionij  gębij,  (  —  z  miną  gapiowatą).  Zatkać, 
zapchać  komu  gębę  (=  zaspokoić  go,  dać  mu  od- 
czepnego).  Nieść  do  gęby.  Aż  ślinka  idzie  do  gę- 
V>y  ('  =  ai  bierze  oskoma).  [Oj  cerau  druchny  nie 
śpiwaeie?  Cy  papićrowe  gęby  macie?  I  im 
śmiech  w  gębie].  Od  gęby  sobie  odejmować 
(=zo<l  koniecznych  potrzeb),  f  Ma  z  gębę  chleba 
(  —  tyle,  ile  trzeba,  żeby  ś.  najeść).  Przen.:  Wy- 
drzeć komu  co  z  gęby  (—  z  wielkim  wysiłkiem). 
Przen.:  Muszę  paść  tyle  gi|b!  (=-osób).  Pracować 
na  gębę,  ledwo  starczy  na  gębę  (  =  na  loyiywie- 
nie).  Wiele  mię  G.  kosztuje  (—Jedzenie).  Dać 
komu,  co  od  gęby  odpadnie  (  =  co  z  nosa  skapnie). 
Nie  wierz  gębie,  póki  nie  położysz  na  zębie. 
Prz.  ( =r  nie  dowltrzaj  mniemanemu  brakowi  apety- 
tu). Nie  ma  co  włożyć  do  gęby  (  =  nie  ma  co 
jeió).  Języka  w  gębie  zapomniał.  G.  nie  wypa- 
rzona a.  niesmaczny  w  gębie  a.  ma  niesraaezno 
w  gębie  ( =-mówi  nieprzyzwoicie,  ordynarnie).  Mieć 
smak  w  gębie  (=  mówić  przyzwoicie).  G.  od  ucha 
do  ucha  (-człowiek  wygadany,  kiótliwy).  G.  mu 
k.  nie  zamyka.  Wyjechać  z  gębą,  wywrzeć,  roz- 
tworzyć, rozpuścić  gębę  (  —  zacząć  gębować,  krzy- 
czeć, wymyślać,  kłócić  ś.).  Stulić,  zamknijć  gębę 
(^uspokoić  ś.,  zamilknąć).  Nie  umie  gęby  otwo- 
rzyć (  =  nie  umie  odezwać  ś.  rozsądnie).  Zamknąć, 
zawiązać,  zaszyć,  zasznurować,  X  zawrzeć  ko- 
mu gębę -rmMS«c  (70  do  milczenia.  xGębę  mu  za- 
lał =c2c.?;»yVłc  go  trunkami,  skłonił  do  milczenia. 
liobić  z  gęby  tyłek,  cholewę  =  nie  dotrzymytoać  obie- 
tnicy. G.  mu  jak  kołowrót  lata  (  =  język).  Gębą 
wojuje,  t  O.  go  tylko  (  =  umie  tylko  gadać,  tylko 
gębą  szermuje),  f  Przen.:  W  gębie  czyjej  być  = 
w  garści,  w  mocy  czyjej:  Polska  zasiadła  nieprzy- 
jaciołom w  gębie.  Biel.  M.  fPod  gebą=jwo(/  rę- 
ką, iia  podorędziu,  na  pogotowiu:  Talii  pod  gębą 
nie  może  być  zawsze  rzemieślnik.  Haur.  f  Skła- 
mał w  swą  gębę  (=odszczekał  kłamstwo).  Pary 
z  gęby  nie  puścił  (=  ani  pisnął,  ani  tospomnial). 
Z  gęby  mi  to  wyjąłeś  (-właśnie  to  chciałem  po- 
wiedzieć, aleś  mię  uprzedził).  Ależ  to  G,  (u  tego 
człowieka)!  ( =^  kłótliwość,  krzykliwość).  X  Całą 
;;ębą  a.  X  na  ^całą  gębę  =  7ia  cały  głos:  Całą  gę- 
lią  prawił.  L.  Śmiały  ś.  na  całą  gębę.  L.  Przen.: 
Całą  gębą  =  co  ś,  zowie,    kompletnie,  jednym  sło- 


dĘBIATT 

w^m:  Bogacz,  uczony  całą  gębą.  2.  j^  ilość,  mo- 
giica  i.  pomieścić  w  gębie,  kęs:  G.  chleba,  mięsa. 
3.  rcargi,  usta:  Sznurować  gębę  (  =  ściągać  usta). 
Przen.:  X  Gębę  sznuruje  =ye.st  człowielciem  dystyn- 
gowanym, poważnym:  Wycierać  gębę.  Przen.:  Wy- 
cierać sobie  kim  g^\)ą=- obgadywać,  czernić,  szka- 
lować go.  Przen.:  całus,  pocałunek,  buziak:  Dać 
komu  gęby.  Przen.:  Wart  gęby  =  w?aWo  mu  dać 
buzi,  smaczny,  apetyczny,  wyśmienity:  Prosto  z  Wę- 
gier wino — warto  gęby.  Krasz.  Nie  dam  sobi« 
na  gębie  grać.  Kn.  (=po  nosie  jeździć).  Wyższa 
G.,  niż  nos.  Kn.  {=  pyszny).  4.  słowa,  zapewnie- 
nie a.  polecenie  słowne:  Na  gębę  mi  nie  uwierzą. 
Tylko  co  przybył. —  Z  jtismera?  —  Widzi  mi  ś.,  że 
z  gębą  tylko.  Krasz.  5.  twarz,  policzki,  oblicze: 
G.  ci  schudła,  ale  w  smutku  nie  może  być  ina- 
czej. Sienk.  Powalał  ś.,  zaczerwienił  ś.  na  gę- 
bie. G.  mu  ś.  świeci.  Dać  komu  w  gębę  a.  po 
gębie  a.  wybić  kogo  po  gębie.  Palnąć  kogo 
w  gębę  (  =  wymierzyć  mu  policzek).  Imó  Rzędzian 
wart  w  gębę.  Sienk.  Jakby  mu  w  gębę  dał,  tak 
ś.  zawstydził.  Kn.  {  =  w  pysk).  Przen.:  X  Po  gębie 
komu  dii6  =  zawstydzić,  do  milczenia  zmusić.  -j-Dać 
czemu  po  gehie=p07-zucić  co,  wziąć  rozbrat  z  czym: 
Dawszy  djaołu  i  rozkoszy  po  gębie,  za  cnot%  ś. 
udał.  Orzech.  [Pójdziesz  z  krwawą  gębą  do 
matki.  Gęby  farbowane  po  ścianach  (  =  portrety). 
Ładniuśki  na  gębie.  Chłopi  tak  z  gębow,  jak 
i  z  łachów  wszyscy  sobie  równi.  Byk  "przy tchnął 
g-ębę  do  klechy].  6.  f  rzeki,  źródła  =  u/ście;  Ren 
nie  jedną  ś.  gębą  w  ocean  leje.  Warg.  G.  mo- 
rza. 7.  ■]- naczynia  =  o^?<joV.'  Lampa  wywrócona 
wisiała  gębą  na  ziemię.  Birk.  G.  armaty  =pa.<zczo, 
wylot.  8.  [G.]  =  a)  dołki  w  pieczywie,  b)  W  gębie  = 
blizko:  Tu  wszystko  blizko:  studnia  w  gębie, 
drwalka  w  gębie.  9.  li.  p.  Gębowanie  (?).  10. 
myśl.:  Gębą  zarzynać  (o  ogarach)  =  odzywać  ś. 
pełnym  głosem.  II,  X  m.  człowiek  z  icielką  gębą. 
Zdr.  Gąbka,  fGębka  i  fGębka],  Gębeczka,  Gębu- 
nia,  [Gębie,  Gąbeczka,  Gębiczka,  Gębina,  Gębula, 
Gębulka,  Gębuleńka,  Gębulinka,  Gębusia,  Gębuśka, 
GębusienkaJ.  Zgr.  [Gębica,  Gębsko].     <GĘB> 

Gębacz,  a,  Im.  e  I.  a.  X  Gębal  człowiek  o  wiel- 
kiej gębie,  o  wielkich  wargach,  odmigęba.  2.  a. 
[Gębal]  człowiek  gębaty,  wiele  a.  ostro  mówiący, 
pyskacz. 

Gębaczka,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Gębacz. 

Gębal,  a.  Im.  e  p.  Gębacz. 

[Gębalka,  I,  Im.  i]  łcobieta  lubiąca  dużo  mówić, 
krzykliwa.  Por.  Gębal. 

[Gębań,  a,  hu.  e]  grzyb  na  drzewie. 

[Gębarować,  uje,  owal]  Icrzyczeć,  wymyślać,  Iżijć. 

[Gębarowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gębaro- 
wać. 

Gębaty,  X  Gębiaty  I.  a.  [Gębiasty]  wrzaskliwy, 
krzykliwy,  wygadany,  gadatliwy,  Idólliwy,  pyskaty, 
hardy:  Służyła  we  dworze;  gębala,  wyszczeka- 
na. Jeż.    2.  X  a.  X  Gębiasty  "?«rtyVfcy  wielką  gębę. 

Gębczak,  a.  Im.  i  p.  Pumeks. 

Gębczakowy  i)rzym.  od  Gębczal<,  purchawcowy, 
pumeicsuwy:  Mydło  gębczakowe.    <p.  Gąbka> 

Gębczastość,  i,  blm.   p.  Gąbczastość. 

XGębczasty  p.  Gąbczasty.  Anat.:  f  Brodawki 
gębczaste.  Ciało  gębczaste  p.  Ciało. 

t  Gębczastość,  i,  blm.  p.  Gąbczastość. 

X  Gębczystość,  i,  blm.  p.  Gąbczastość. 

Gębczysty  p.  Gąbczasty;  Gębczysta  materja 
ziela  zapaliczki.  Syr. 

Gębeczka,  I,  Im.  I  p.  Gęba. 

X  Gębiasty  i  [Gębiasty]   p.   Gębaty.     <GĘB> 

X  Gębiaty  p.  Gębaty,  v     v      ^    a^  *- 


816 


GKIJIUA 


rTT:GXA(^ 


fG<jbica,  y,  Im.  e]  p.  Gęba. 

[Gębjczka,  i,  Im.  i]  p.  Gęba:  Nićma  na  nie- 
bie tyle  gwiazdeczek,  jak  rai  ma  raiła  dała  gc- 
biezek. 

[Gębienie,  a,  Im.  a]  gęha,  mowa:  Nie  szafujże 
my,  juclio,  swojśra  gębieniera. 

[Gębie,  ęcia,  Im.  ęta]  p.  Gęba:  Za  zdrowie 
gzwarnego  dziewczęcia,  co  mi  dało  z  sto  razy 
gębiccia ! 

[Gębina,  y,  Im.  y]  p.  Gęba:  Moja  dziewcyno, 
daj  mi  gębiny. 

Gębka,  I,  Im.  i  I.  fi  [G-]  P-  Gęba:  (Koniki), 
dla  mnie  będzie  G.  (=  całus),  a  dla  was  obło- 
czek. 2.  fi  [G.]  p.  Gąbka.  Trzye.  Pije  jak  G. 
Prz.  3.  bot.:  a)  p.  Huba.  b)  p.  Strzępek.  4.  gór. 
p.  Gąbka. 

X  Gębkarz,  a,  Im.  e  p.  Gąbkarz. 

X  Gębkowatość,  i,  blm.  p.  Gąbczastość. 

X  Gębkowaty  p.  Gąbczasty. 

X  Gębkowy  p.  Gąbczasty. 

Gębny,  Gębowy  przym.  od  Gąba,  ustny;  słowny: 
Bóg  nie  patrzy  na  gębną,  wiarę.  Żarn.  Pokarm 
nie  G.,  ale  umysłowy.   Żarn. 

X  Gębolotny  płochy,  ulatujący  wraz  ze  słowami: 
Nie  wierzmy  gebolotnej  wierze.  L.  <GEB-f- 
LOT> 

Gębować,  uje,  owal  I.  hardo  odpowiadać,  dowo- 
dzić, szczekać,  pyskować,  ujadać:  Nie  dość,  że  źle 
zrobiła,  jeszcze  gębuje.  G.  na  kogo  (=iuygady- 
wać,  %vymyilać  nań).  2.  rozprawiać  głośno,  doivo- 
dzłć  toiele:  Biegaliście,  jak  koty  z  pęcherzami, 
gębowaliście,  aż  z  waszej  namowy  tyle  narodu 
w  świat  poszło.  Dyg.  3.  H.  statek  na  gęhę  chwy- 
tać, przymocowywać.     <GĘB> 

Gębowanie,  a,  Im.  a  I.  czynność  ez.  Gębować. 
2.  a.  Gęba  fl.  kąt  rozwarty  pomiędzy  hrzegiem  ga- 
laru   a  liną,  na  które/  galar  jest  uwiązany. 

Gębowe,  ego,  blm.  rz.  żart.  zapłata  za  gada- 
nie: Cóż  to  taka  jakaś  nowina,  żeby  od  niej 
półzłotka  gębowego  płacić?  Krasz.     <QĘB> 

Gębowy  p.  Gębny:  Patrjotyzm  G.  Lek.:  X  Wzie- 
radło  gębowe  =  ?DZjenu7j  ustny. 

[Gębsko,  a,  Im.  a]  p.  Gęba. 

[Gębula,  i,  Im.  e]  p.  Gęba:  .Jezu  kochany,  po- 
zwólze  nam  gębuli,   niech   sie  grzesnik  przytuli. 

[Gębuleńka,  i,  Im.  i]  p.  Gęba:  G.  szczuplutka, 
jako  u  niedźwiedzia.  Kolb. 

[Gębulinka,  i,  Im.  i]  p.  Gęba. 

[Gębulka,  i.  Im.  i]  p.  Gęba. 

Gębunia,  i,  Im.  e  p.  Gęba. 

[Gębusia,  i.  Im.  e]  p.  Gęba:  Nie  żal  pocałować, 
kie  G.  miękka. 

f  Gębusiek,  śka.  Im.  śki  p.  Gębuś. 

[Gębusienka,  i.  Im.  i]  p.  Gęba. 

t  Gębuś,  a,  Im.  e  człowieczek  kochany,  pieszczo- 
szek.  Zdr.  f  Gębusiek. 

[Gębuśka,  i,  Im.  i]  p.  Gęba. 

fGędca,  y.  Im.  y  p.  Gędziec:  Tych  gędziec. 
Biel.  M.     <GĘD> 

tGędcowy,  fGędziecki  przym.  od  Gędziec: 
Gęśle  gędcowe.  Bud. 

X  Gędek,  dka,  Im.  dkowle  p.  Gędziec:  Zaszło 
mu  drogę  muzyków  i  gędków  niemało.  Kol.  Mu- 
zykowie,  gędkowie,  dudarze  po  6  groszy.  Biel.  J. 

f  Gędlić,  i,  ii  p.  Gąść.  Rej.  Wrzeszcząc  i  gęd- 
l^e,  przechodził.  Roi. 

fGędzenie,  a,  blm.,  fGędzienie  czynność  cz. 
Gędzić. 

1.  [Gędziara,  y,  Im.  y]  p.  Gandziara. 

2.  [Gędziara,  y,  Im.  y|  nożysko. 


t Gędzić,  i,  ił  i  [Gędzić]  p.  Gąść;  Strojne  nam 
skrzypce  nie  gędzą.  Pot.  Dzwonnik  we  dzwou 
gędzie.  Rej.  {-bije,  dzwoni).  Żart.:  Daleko  pięk- 
niej gęsi  gędz.];  i  psi  skuralij.  Pot.  [Lepij  było 
matuleńce  słuchać  dudeeki,  kiej  gędzili  za  okien- 
kiem, gdyby   ptasecki].     <GĘD> 

jGędziebny  przym.  od  Gędźba,  muzyczny:  Gę- 
dziebne  naczynie  o  dziesięci  stronach.  Mącz. 

Gędziec,  dźca  I.  flm.  dźcy,  a.  fGedca,  f  Ga- 
dek, X  Gędek,  X  Gędźbiarz  ten,  co  gąazie,  grajek^ 
muzyk,  muzykant:  Orfeusz  był  muzyk  a.  G.  zna- 
mienity. Biel.  M.  Przen.:  poeta,  śpiewak,  pieśniarz: 
G.  sławny  polsbiemi  rymami.  Petr.  2.  [G.,  Im. 
dźce]  p.  Łabędź.     <GED> 

fGędziecki  p.  Gędcowy. 

fGędzienie,  a,  blm.  p.  Gędzenie:  Na  Orfeusza 
G.  kamienie  skakało.  Biel.  M. 

[Gędziurzyć,  y,  yl]  bajdurzyć,  klepać. 

t  Gędźba,  y,  Im.  y  I.  gędzenie,  muzyka:  Trąbie- 
nie, .opiewanie  i  gędźby.  Op.  Rozliczne  gędiby 
jęli  gąść.  B.  Sz.  2.  gęśl,  instrument  muz. :  Na 
wierzbach  zawiesiliśmy  gędźbę  naszą,  zawiesi- 
liśmy skrzypiec.  "Wr.     <GĘD> 

f  Gędźbiarski  przym.  od  Gęclźbiarz,  fgędziec- 
k  i ,   gędcowy,    muzyczny. 

X  Gędźbiarz,  a,  Ira.  e  p.  Gędziec:  Przygrywali 
na  trąbach  i  rogach  gędźbiarze.  Krasz. 

Gęg,  u,  blm.  p.  Gęgot.     <GĘD> 

fGęga,  i,  Im.  i  i  [Gęga]  gęi:  Gdy  kmiotkowie 
znajdą  swoje  (skradzione  im)  gęgi,  dadzą  fliso- 
wi niepobożne  cięgi.  Klon.  Poleciała  gęś  za  mo- 
rze z  nadzieją  i^gi[,  a  nazad  powróciła  g^^s^. 
Prz.  Por.  Gągor,  Gęgi.     <GĘG> 

[Gęgacz,  a,  Im.  e]  p.  Gągala. 

Gęgać,  a,  al  I.  p.  Gęgnąć.  2.  [G.J  pleść  głup- 
stwa. Por.  Gęgnotać. 

[Gęgał,  a,  Im.  e]  jąkała.  Por.  Gęgiawy. 

Gęgała,  y,  Im.  y  I.  a.  Gęgot,  X  Gęgoś  niewy- 
raźnie, niewprawnie,  niepłynnie  mówiący,  czytają- 
cy. 2.  a.  [Gągala,  Gęganica]  gęś:  Mokrzeski  są- 
siad stoi  jak  G.,  bo  mu  pszeniczka  w  polu  po- 
zmakała. 

[Gęganica,  y,  Im.  e]  p.  Gęgała. 

Gęganie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gęgać. 

Gęgawa,  y,  Im.  y  p.  Gęś:  Gęś  G.  żelezistego 
a  białego  pióra.  Cyg. 

[Gę  gę  I]  p.  Gęgu  gęgu! 

[Gęgi]  w  wyrażeniu:  Zadarł  G.  =  wyciągnął  no- 
gi, umarł.  Por.  Gęga. 

[Gęgiawy,  Gąglawy]  przym.  i  rz.  Jąkała,  mó- 
wiący niewyraźnie  a.  przez  nos.  Por.  Gę^ai,  Cham- 
katy. 

X  Gęgiić,  i,  ii  p.  Gęgnąć:  Z  dworskiej  choro- 
by przez  nos  gęgli.     <GĘG> 

X  Gęgliwy  przez  nos  mówiący  a.  mówiony:  Czło- 
wiek G.  Mowa  gęgliwa. 

[Gęglotać,  ce,  tal]  p.  Gęgnotać :  Zaczón  G.,  bo 
słowa  wymówić  nić  móg. 

[Gęglotanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gęglotać. 

[Gęglać,  a,  al]  móioić  niewyraźnie.  Por.  Gun- 
gwolić,  Gęgnotać. 

[Gęglanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gęglać. 

Gęgnąć,  nie,  nąl,  X  Gągnąć,  nied.  Gęgać,  xGą- 
gać  I.  a.  nied.  [Gagać]  (o  gęsi  samicy)  krzyk 
wydać,  zagęgać:  Którą  gęś  uderzą,  ta  gęgnie. 
Prz.  2.  i  nied.  Gęgotać,  X  Gęgiić,  X  Gąglić, 
[Gągnić]  odezwać  ś.  przez  nos,  niewyraźnie,  bąknąć 
pod  nosetn;  nied.  zrzędzić,  dziamdziać,  mantyczyć, 
dziwaczyć,  klektać.  3.  rub.  tbydać  ostatni  jęk, 
ostatnie  tchnienie,  umrzeć:  Gęgnie...  jej  ś.  niewiele 
należy.  Krasz.     <GĘG> 


817 


52 


GĘGNIENIE 

Gęgniente,  a,  Mm.,  czynność  oz.  Gęgnąć. 

fGęgnoglosy  p.  Gęgogiosy:  Na  moim  gęgaogło- 
sym  flecie  pójdę  ogłaszać.  Zim.  <GĘG-j-GŁOS> 

[Gęgnot,  a,  Im.  yl  nos  (w  zagadce). 

[Gęgnotać,  ce,  tał,  Gęglotać]  mówió  przez  nos; 
leikoiaó.  Por.  Gągnąć,  Gęgać,  Gęgłać. 

[Gęgo,  a,  Im.  a]  gąsią:  Miała  matka  nierueha- 
ja,  nasadziła  go  na  dwa  jaja:  „Siedź  tam  chło- 
pie, niedołęgo,  wylężesz  rai  jedno  G.''  Por.  Gęgu 

gęgu! 

iGęgogłosy,  fGęgnoglosy  który  loydaje  glos  gą- 
gająaj:    Ptaki  gęgogtose.  Klon. 

[Gęgolić,  i,  ii]  żąó  złym  sierpem. 

X  Gęgoś,  a.  Im.  e  p.  Gęgała. 

Gęgot  I.  u,  blra.,  Gęg  krzyk  gasi,  gęganie.  2. 
a,  Im.  y  p.  Gęgała.     <GĘG> 

Gęgotać,  cze  a.  X  ce,  tal  I.  p.  Gęgnąć.  2. 
klekotać,  klektać  jak  bocian.     <GĘG> 

Gęgotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gęgotać. 

[Gęgrena,  y,  Mm.]  p.  Gangrena. 

[Gęgu  gęgu  I,  Gę  gę  I]  naśladowanie  głosu  gęsi, 
gęgania:  Moja  gęs  gęgu  gęgu!  Por.  Gęgo. 

[Gęsak,  a,  Im.  i]  p.  Gąsak. 

[Gęscarz,  a,  Im.  e]  p.  Gąszcz. 

Gęsi  I.  przym.  od  Gęś:  Szmalec  G.  Pastuch 
G.  Żart.:  Trunek  G.  a.  gęsie  -wino  =  woda.  Chód 
Q.  =  taczanie  L,  słanianie  ś.:  Chodu  gęsiego  za- 
krawa. Troć.  (tkaczki  zagania  =  podchmielony). 
Iść  gęsiego  -jeden  za  drugim,  sznurem.  G.  marsz  — 
kroczenie  jeden  za  drugim:  Poczta  idzie  już  gęsim 
marszem,  t.  j.  konie  id.-j,  szpicem.  Slotw.  Gęsia 
skóra  a.  gęsia  skórka  p.  Skóra.  X  Gęsia  wojna 
a.  gęsia  utarczka  =  wojna  kokoszą.  Troć.  2.  [G.]: 
Gęsie  łebki  p.  Łebek.  G.  pępek  p.  Pępek.  Gę- 
sie piwko  p.  Piwko.  Gęsia  stopka  p.  Stopka. 
G.  taniec  p.  Taniec.  Gęsie  wino  p.  Wino.  3. 
anat.:  Gęsia  stopa  p.  Stopa.  Gęsia  stopka  p. 
Stopka.  4.  bot.:  a)  X  G.  bój  p.  Swietliczka.  b) 
Gęsie  łapki  p.  Gwiazdosz.  c)  Gęsie  pępki  p. 
Stokroć,  d)  G.  polej  p.  Ożanka  i  Tojeść.  e)  Gę- 
sia stopa  p.  Serdeoznik.  f)  Gęsia  stopa  a.  no- 
ga a.  G.  ślad  p.  IMącznik.  g)  Gęsia  wyka  p. 
Soczewica,  h)  Gęsie  ziele  p.  Srebrnik.   <GĘS> 

[Gęsi,  i,  Mp.]  p.  Gęś.  _ 

Gęsiarek,  rka,  Im.  rkowie  I.  pastuszek  gęsi. 
Kon.    2.  p.  Gęsiarz. 

Gęsiarka,  i,  Im.  i  i.  forma  ż.  od  Gęsiarz:  Na- 
zywano tę  małą.  Frankę  także  gęsiarka,  bo  ona 
pilnowała  stada  gęsi.  Dyg.  2.  [G.]  =  a)  pio.mka, 
grywana  na  piszczałce  dla  gęsi.  b)  roś.  alchemilla. 
Por.  Gęsiarz. 

Gęsiarnia,  i,  Im.  e  I.  miejsce,  gdzie  przechowu- 
ją gęsi  na  sprzedaż.  2.  X  p.  Gęsiniec.  3.  uez. 
pensja  żeńska. 

Gęsiarz,  a.  Im.  e  I.  handlarz  gęsi.  2.  pasterz 
gęsi.  3.  [G.]  =  a)  a.  [Gęsiarek]  me  umiejący  sobie 
radzić  w  kłopotach,  wygodnicki  a  rozlazły,  b)  wilk, 
łapiący  gęsi  na  pastwisku.  Por.  Gęsiarka. 

Gęsić  Sie,  I  Ś.,  ii  Ś.  marszczyć  ś.  jak  skóra  u  gę- 
si: Skóra  s.  gęsi,  jakby  zimnem  oblana. 
fGęsięcina,  y.  Mm.  p.  Gęsina. 
Gęsina,  y,  blra.    I.   a.  fGęsięcina  mięso  gęsie. 
2.    licha  gęś. 

Gęsiniec,  ńca.  Im.  ńce,  [Gąsiniec],  X  Gęsiarnia 
chlew  qęsi. 
[Gęsiolki,  lek,  Mp.]  p.  Gęśle. 
fGęsionogi    mający     noqi     do    gęsich    podobne: 
Magnus  G.   Groch.     <GĘS-ł-NOG> 

[Gęsior,  a.  Im.  y]  p.  Gąsior:  Iść  gęsiora.  Slow. 

=gęsiego,  jeden   za  drugim.    My  gęsiora  jechali 


GĘSTOŚĆ 

za  panem.   Słów.    Iść,  biec   gęsiorem   a.  gęsior- 
kiem.  Zdr.  [Gęsiorek].     <GĘS> 
[Gęsiorek,  rka,  Im.  rki]  pt  Gesior. 
Gęsiówka,  i,  Im.   I,  Nietota,   oot.  (arabis)  roi, 
z    rodziny    krzyżowych.    Gatunki:    G.    kosmata 
(a.  hirsuta).  G.   piaskowa  (a.  arenosa). 

f  Gęsiwoda,  y.  Im.   y    gąsior   przewodnik.    Pot. 
<GĘSH-WIOD> 
IGęska,  i.  Im.  i]  p.  Gęś. 
Gęsnąć,  nie,  ąl  p.  Gęstnąć. 
f  Gęsopas,  a,  Ira.  owie  pasący  gęsi.   Mym. 
[Gęstasa,  y.  Im.  y]   gęsta  kasza. 
iśęstnąć,  nie,   ąl  a.  sl,  Gęsnąć,  Gęścieć,  Gęst- 
nieć, X  Gęstwieć,  Gęstwić  ś.    I.  gęstym  ś.  stawać, 
zgęszczać  ś.,    zsiadać  ś.,    ścinać  ś.,    krzepnąć,  tęieć. 
2.  zbiegać  ś.,  kulić  ś.,  kurczyć  i.,  ściskać  ś.,  zstępo- 
wać ś.:  Przez  folowanie  sukno  gęstnie.   <GĘST> 
Gęstnieć,  eje,  al  p.  Gęstnąć. 
Gęsto,  f  Husto  st.  w.  Gęściej,  [Gęszczy]  przys. 
od  Gęsty :  Ugotować  co  na  G.  G.,  jak  chrząszczy 
w  maju.    Prz.    Szum    większy,    gęściej    morskie 
snuj!>  ś.  straszydła.  Miek.  Łzy  płynęły  G.  po  li- 
cach.   Mick.     Często    G.  =  co    czas    jakiś,    często, 
częstokroć,    bardzo    często ,    kiedy    niekiedy,    nieraz, 
czasami.  Myśl.:  G.  bić   (o  strzelbie)  =  &i(5  nie  roz- 
nosząc śrutu,  kupno.     <GĘST> 

X  Gęstobrudny  ciemny,  czarny,  nieprzenikliwy: 
Gęstobrudna  noc.  Otw.     < GEST -|- BRUD > 

Gęstobrwisty  mająaj  gęste  "  brwi.  <  GEST  4- 
BRW> 

X  Gęstodziurawy  pełen  dziur,  dziurkowaty,  gęb- 
czasty :  Kamienie  morskie  gęstodziurawe.  Ótw. 
<GĘST  +  DZIOR> 

f  Gęstokól,  olu.  Im.  oly  częstokół:  Piersiami  ła- 
mali dębowe  ich  pale  i  gęstokoły,  przywałki 
i  wały  mężnie  przeszli.    Okol. 

X  Gęstokwitly  I.  gatęzisty:  Owce  zagnawszy 
w  cienie  gęstokwltłej  łozy,  spoczywała.  Gawin. 
2.  pełen  drzew  kwitnących :  Gdym  brodate  gnał 
capy  w  gestokwltłe  lasy...  Gawin.  <GEST-ł- 
KWIT> 

Gęstoleśny  obfitujący  w  gęste  lasy,  lesisty:  G. 
Peljon.  Ml.     <GĘŚT  +  LAS> 

Gęstoiistny  p.  Gęstoliści:  Ślaz,  roślina  prątkó\r 
gibkich  i  gęstolistnych.  Syr.    <GĘST-(-LIST> 
Gęstolisty  p.  Gęstoliści. 
Gęstoliści,  Gęstolisty,  Gęstoiistny,  Gęstoliścia- 
Sty  gciitn  liśćmi  obrosły:  W  gaju  gęstoliścim.  Nar. 
Gęstoiiściasty  p.  Gęstoliści:  Kasztan  G. 
Gęstomglisty  okryty,  napełniony  gęstą  mgłą:  Gę- 
storaglistyra  zaślepiona  cieniem.  Otw.  <GĘST4- 
MGŁ> 

X  Gęstomierz,  a.  Im.  e  p.  Areometr.  <Q^ST-|- 
MIAR> 

Gęstooki  I.  wiele  oczu  mający:  Argus  Q.  Przen.: 
Dwór  G.  =  niebo  gwiazdami  usiane:  (Jutrzenko), 
co  w  dworze  gęstookim  rej  wodzisz  pod  Feba 
okiem.  Gawió.  2.  drobne  oka  mający,  gęsty:  Sieć 
gęstooka.     <GĘST-[-OK> 

X  Gęstopiętry  gęsto  piętrzący  S. :  Gęstopictre 
kędziory.    Nar.     <GĘST -]- PIĘ(TR)> 

X  Gęstościomierz,  a.  Im.  e  p.  Areometr.  <  GEST 
-ł-MIAR> 

Gęstość,  I,  blm.  I.  mnogość  cząstek  płynów  a. 
gazów  w  małej  przestrzeni,  ścisłość:  G.  ścieśnione- 
go powietrza,  krwi  skrzepłej.  G.  ciał  stałych  = 
ścisłość,  dychtowność,  spójność,  tęgość:  G.  płótna, 
sukna.  2.  a.  X  Gęstwa  mnogość  pojedynczych 
przedmiotów  na  małej  przestrzeni:  G.  drzew  w  le- 
sie. G.  trawy,  włosów.  3.  X  częstość;  mnogaić, 
licznośó:    Q.    odwiedzin.    G.    spraw,    zatrudnień 


818 


GĘSTO  WAC 


GIAfR 


(=  nainal.  nagromadzenie).  G.  spraw  go  za- 
trudniła. Jj.  4.  fiz.:  G.  ciała  — t7oić  masy  zaicartej 
U)  jednostce  objętości:  G.  gazu.  Średnia  G.  ciała 
niejednorodnego.  G.  optyczna  eiski  — zdolność  sil- 
niejszego a.  słabszego  załamijwaiiia  promieni  świat- 
łu. G.  elektryczności  =  27oś(5  elektryczności  w  da- 
nym miejscu.  5.  gie.:  G.  zaludnienia  =  «7osd  htdzi 
na  Jednostce  kwadratowej  poiuierzcTini  ziemi.  G.  za- 
ludnienia oceanu  =  ilość  ludzi  znajdująca  i.  w  Je- 
dnym dniu  (na  okrętach)  na  jednostce  powierzchni 
oceanu.     <GĘST> 

Gęstować,  uje,  owal  zł.  przypatrywać  i.,  przij- 
glądać  ś.     <?> 

Gęstowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Gęstować. 

Gęstowato  przys.  od  Gęstowaty.     <GĘST> 

Gęstowaty  nieco  gęsty. 

Gęstowlosy  mający  gęste  włosy.  <  GI-^ST-f- 
WLOS> 

Gęstrzan,  a  a.  u,  Im.  y  bot.  (randia)  roś.  z  ro- 
dziny marzanowatych.     <  ?  > 

Gęstwa,  y,  Im.  y  i.  x  p.  Gęstość;  gromada, 
iłum,  ćma,  mnogość,  mroioie,  rój:  Trwożyła  serce 
Władysława  G.  Prusaków.  Błaż.  G.  robactwa. 
Akwitania  dla  gęstwy  ludu  trzecia  część  Fran- 
cji. Warg.  Nie  śmieli  szyć  w  gęstwę  bez  roz- 
kazu. Sienk.  (  =  strzelać  w  tłum).  W  nawiększej 
gęstwie  ludzi.  Psałt.  XVI  w.  2.  p.  Gąszcz. 
<GĘST> 

X  Gęstwia,  i,  Im.  e  p.  Gąszcz:  Nieprzebyte 
gęstwie  roślinne.   Orzesz. 

X  Gęstwić,  i,  ił  I.  a.  X  Gęścić  gęstym  czynić; 
zgęszczać,  zagęszczać:  Krew  gęstwi  myślenie  dłu- 
gie. Boh.  2.  zbierać  do  kupy,  sl-upi<ić,  nagroma- 
dzać, zgromadzać.  XG.  ś.  p.  Gęstnąć.    <GĘST> 

X  Gęstwieć,  eje,  al  p.  Gęstnąć. 

X  Gęstwienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gęstwić. 

Gęstwina,  y,  Im.  y  p.  Gąszcz:  Nieprzebyta  (f. 
Zdr.  Gęstwinka. 

Gęstwinka,  i,  Im.  i  p.  Gęstwina. 

Gęsty,  st.  w.  Gęściejszy  a.  Gęstszy,  st.  n. 
[Nageściejszy]  I.  odznaczający  ś.  gęstością:  Powie- 
trze gęste  ( —  zgęszczone,  ciężkie).  Sos  G.  (=zawie- 
sisty,  krótki).  Ciasto  gęste  (  =  ścisłe,  natarte).  Dym 
G.  Mgła,  ciemności  gęste  ('  =  nie/;7-ze/r2ys^e).  Atra- 
ment G.  Piwo  gęste  (  =  mętne,  nieklarowne).  Sieć 
gęjita.  Sukno,  płótno  gęste  (=nabite,  dychtowne). 
Przcn.:  tęgi,  buńczuczny,  butny,  siarczysty,  dziarski, 
pewny  siebie:  Mina,  fantazja  gęsta,  f  Mróz  G. 
Kn.  (=tęgi,  potężny,  wielki).  Gdy  ś.  zaś  wielo- 
mowca,  G.  rzecznik  wzbudzi.  Wen.  (=  dzielny). 
Las  G.  Włosy  gęste.  Deszcz  G.  {^rzęsisty).  Gę- 
ste szeregi  (  =  zbite,  zwarte).  G.  charakter  pisma. 
X  Zjazd,  lud  G.  (=  iiumny,  gromadny,  liczny). 
fPrzen.:  Gdy  G.  worek  u  kogo  poczuj.*}.,  by  też 
był  jako  świnia,  wszyscy  mu  dudkujfj,.  Rej. 
(  =  nabity,  pełen),  f  Gęste  u  was  morderstwa. 
Górn.  (  =  częste,  liczne).  O  zniszczeniu  kościołów 
dziś  najgęstsza  mowa.  Birk.  (=  najczęstsza).  Myśl.: 
Gęste  szczekanie  (=  częste).  Płyn  sklarował  ś., 
gęste  zostało  na  dnie  (=gąszcz).  2.  [G.]  jędrny, 
tęgi:  Gęsta  dzićwkA.  3.  piw.:  Gęsta  robota  a. 
Kasza  część  zacieru,  w  którym  znajduje  ś.  wiele 
slodzin.     <GĘST> 

[Gęszcz,  y,  Im.  e]  p.  Gąszcz. 

XGęszcza,  y,  blm.  gęstość,  gąszcz:  Udusił 
gęszcz!];  dymnych  kłębów.  Mick.     <GĘST> 

[Gęszczar,  u,  Im.  y]  p.  Gąszcz. 

X  Gęszczenie ,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gęścić: 
G.  włosów  jak  ma  być  sprawione.    Sień. 

[Goszczyna,  y,  Im.  y]  p.  Gąszcz:  Koić  sę  za- 
czyna od  djdbłów  w  gęszczynie. 


X  Gęszozyzna,  y,  Im.  y  p.  Gąszcz:  Dalej  trzę- 
sawiska i  po  nich  G.  JCra.siń. 

Gęś,  i,  Im.  i,  6  pp.  Im.  gęśmi  a.  [gęsiami]  I. 
a.  [Gajś,  Gięś,  Giś]  zool.-a)  (anser)  j)<afc  jjieiwo- 
nogi,  blaszkodzioby.  Gatunki:  G.  białoczelna 
(a.  albifrons).  G.  białolica  (bernicla  leucop- 
sis).  G.  polna,  [Połówka]  (a.  arrensis).  G. 
rdza  w  o  szyj  a  a.  c  z  e  r  wo  nosz  yj  a,  R  u- 
d  o  szyjka  (bernicla  ruficoUis).  G.  szara  a. 
Gęgawa  (a.  cinereus).  G.  szkocka  a.  [Ber- 
nikła,  Mniszka]  (bernicla  torąuata^.  G. 
zbożowa,  [Litewka]  (a.  segetum).  Mysi.:  (r. 
litewska,  =  rodzaj  gęsi  szarego  i  białego  pióra.  G. 
gęga,  syczy.  Rzq;dzi  ś.,  jak  szara  G.  Prz.  (dom. 
po  niebie).  Gęsi  tobie  paść.  Prz.  (=niezdatnyś  do 
lepszej  pracy),  b)  G.  norowa  p.  OhaP.  2.  a.  zdr. 
GąsIia  dziewczyna  naiwna,  łatwowierna,  swego  cho- 
wu. 3.  rodzaj  gry  w  karty.  4.  a.  Gąska  rodzaj 
gry  w  kości.  5.  [G.  ]  =  a)  w  Ira.  a.  [Gąski]  rodzaj 
gry.  b)  Do  gęsi  ]ei\i<!iii  =  zabaioa  zapustna,  c)  Gęsi 
pędzie  =  prowadzić  rzeką  drzewo,  tratwę,  d)  [Sza- 
re gęsi]  =  kamienie  narzutowe:  Głazy,  po  polach 
Mazowsza  rozsiane,  pochodzenia  skandynawskie- 
go, zwykle  granitowe,  lud  zowie  szaremi  gęsia- 
mi. Lab.  6,  hut.  kawał  surowca  żelaznego  ulany 
w  f~ormie,  zwanej  także  gęsią,  gąską:  Żelazo  w  ge^- 
s'i  ach -żelazo  lane,  surowiec.  Gęsi  wylewać  =  i«(f 
surowiec.  G.  surowcowa,  wielkopiecowa.  Zdr. 
Gąska,  Gąseczka,  [Gęska,  Gąseńka,  Gąsiozka, 
Gąsłuleńka,  Gąszczak].     cGES> 

X  Gęścić,  I,  II  p.  Gęstwić.     <GĘST> 

Gęścieć,  eje,  ał  p.  Gęstnąć. 

[Gęścisty]  gęsty:   Cesała  włosy  gęściste. 

Gęściuchno  przys.  od  Gęśoiuohny. 

Gęściuchny,  Gęściutki,  GęśoiutertkI,  Gęściute- 
nieczkj  bardzo  r/ęsły,  ze  wszystkim  gęsty.  <GĘST> 

Gęściuteni€C7kl  p.  Gęściuchny. 

Gęściutenioozko  przys.  od  Gęściutenieczkl. 

Gęściuteńkj  p.  Gęściuchny. 

Gęściuteńko  przys.  od  Gęściutertki. 

Gęściutki  p.  Gęściuchny. 

Gęściutko  przys.  od  Gęścłuikl. 

Gęśl,  i,  Im.  e,  X  Gęsia,  [HuślaJ  1.  dawny  instru- 
ment muz.  o  trzech  strunach,  rodzaj  cytry.  2. 
■\pieśń,  śpiewana  z  towarzyszeniem  gęśli:  Rybińskie- 
go gęśle  różnoryme.  Żilr.  w  Ira.  XGąsleczki, 
XGęśliki,  fGęślki.     <GĘD> 

Gęsia,  I,  Im.  e  I.  X  i).  Gęśl:  Słowiańska  G. 
była  jedynym  orężem  ludu.  Krasz.  2.  [G.]  p. 
Gęśle. 

Gęślarz,  a.  Im.  e,  [Huśiarz,  Huślar]  ten,  co  gra 
na  gęśli,  śpiewak,  pieśniarz ,  przygrywający  sobie 
na  gęśli. 

[Gęśle,  I,  blp.,  GęśIa,  Gąslolka,  S|3Jołł;k,  Gą- 
sloiki,  Gęsiołki,  Gęśllki,  GęzIe,  Gęzlace,  c/ó:jcza- 
ki]  skrzypce. 

Gęślikl,  ów,  blp.  I.  Xp.  Gęśl:  Było  dwucU  ry- 
bałtów,  jeden  z  lutnia,,  drugi  z  gęśllkarai  u  pa- 
sa. Sienk.    2.  [G.]  p.  Gęśle. 

fGęślki,  lek,  blp.  p.  Gęśl;  Dawid,  wziąw  G., 
gądł  swą,  ręką,  B.  Sz.  Umie  w  G.  gąść.  B.  Sz. 

Gęsiowy  przym.  od  Gęśl. 

fGęzić  się,  i  ś.,  it  ś.  kurczyć  ś.,  kulić  ś.,  gar- 
bić ś.     <?> 

[Gęzlace,  ów,  blp.]  p.  Gęśle. 

[Gezie,  i,  blp.]  p.  Gęśle. 

[Gflucht!]    przeklęty!     <  Nm.  geflucht> 

Glaur,  a,  Im.  y,  fGaur,  fGawur,  x  Dziaur, 
X  DŻąur,  DŻawr,  f  Kawr  nie  wiemy,  nazwa  dawa- 
na chrześcijanom  przez  mahometan.  <Tur.  gia- 
wur> 


819 


GIAURSKI 


GICZAL 


Giaursk!  przym.  od  Giaur;  Dziaurski:  Gianrskie 
•wymysły.  Jeż. 

t  Giący  gięty.  Pójcie  gospodnu  w  trąbach  giij- 
ejeli.  Ps.  flor. 

Giąć,  gnie,  giął,  [Gnać,  Gnóść,  Gić]  I.  prpżj/ć, 
naginać,  wyyinnć,  uginać,  zginać,  schylać,  skłaniać, 
kłonić:  G.  pręt,  kark,  kolana.  G.  wosk  =  miąć, 
miętosić,  urabiać,  gnieść.  [Gięty  łokieć]  p.  Łokieć. 
2.  [G.]  ruszyć,  poruszyć.  G.  Ś.  I.  uginać  ś.,  zgi- 
nać ś.,  wyginać  i.,  schylać  ś.,  prężyć  ś.:  Drzewo 
griie  ś.  pod  ciężarem  owoców,  stół  —  pod  cięża- 
rem srebra.  Dłucra  deska  gnie  i.  (^obwiesza  ś.) 
(Jiiie  ś.  jak  wosk.  Prz.  Stół  ś.  gnie  pod  cięża- 
rem naczyń.  2.  [G.  ś.]  7-uszać  ś.,  poruszać  L:  On 
je  taki  leniwy,   że  sie  nie  gnie.     <GUB> 

Giba,  y,  Im.  y  druc.  w  maszynie  tkackiej  I. 
cylinder,  na  którym  robi  ś.  osnowa.  2.  kółko  krę- 
cące ś.,  na  które  jest  nawinięty  drut,  z  którego 
snuje  ś.  go  tia   tkaninę.     <Nm.  Giebe> 

Gibaozka,  i,  Im.  i  gór.  drążek  łamany,  służący 
do  nadania  ruchu  podnoszącego  skrzyni  a.  tcanienre 
płókalne/:  G.  pompowa,  świdrowa.  G.  miechowa 
—  drążek  do  poruszania  miecha  kowalskiego,  in. 
p  o  c  i  ą  g-  a  c  z. 

Gibać,  ba  a.  bie,  bal  p.  Gibnąć :  Z  plusku  ło- 
dzi, co  ś.  gibie  na  lazurów  ciemnej  szybie.  Kon. 
[Każdym  ciężki  śmiech  giba,  jakby  nawałka 
Hwirkieni  w  boru].  Widać  jak  widać,  ale  dale- 
ko G.  Prz.  (ujechać  kołysząc  ś.,  trząść  ś.  ?ia 
bryczce).  G.  ś.  I.  p.  Gibnąć:  [Sami  iś  nić  mogli, 
bo  im  sio  wciągle  nogi  gibały.  Hej,  nie  gibaj 
sie,  kalinowy  moście!].  2,  [G.  iś.]  lołóczyć  ś., 
chodzić:  Gdzież    ś.  będę  z  workiem  G.!    <GUB> 

Gibanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gibać. 

Gibas,  a,  hn.  y  I.  X  p.  Gilbas.  2.  [G.  a.  Gib- 
cak]  człowiek  smukły  i  wysoki  a  gibki,  wysoki 
chłop:  Komu  grają,?  — Gibasowi;  pędzi  dziwki 
ku  lasowi. 

[Gibawka,   i,   Im.   i,   Zybawka]    huśtawka,  bu- 

jaczka. 

[Gibcak,  a,  Im.  i]  p.  Gibas. 

[Gibcążi^i,  ów,  bip.,  Gipcążkij  obcąiki  do  na- 
ci(iqama  drutu.    <Sld.  do  Gibać -|- (Ob)cą,żki  > 

[Gibce,  ów,  blp.j  zap.  owoce  śliwki:  Prosi  pan 
ojciec,  na  te  G.,  co  bywają  na  śliwce.  <  Wy- 
raz improwizowany,  od   GUB> 

[Gibciejszy]  p.  Gibki. 

fGibczejszy  p.  Gibki.  Trzyc. 

tGibiel,  i,  Ira.  e  p.  Glibiel.  Przen.:  W  sadzie 
moim  z  gałązek  rozkwitłych  chłodniki,  tam  mię 
pod  cień  wzywają  i  letiie  pośniki,  gdzie  trawiąc 
czas  łagodny  pod  temiż  gibieli,  na  zielonycłi 
traw  bujnych  kładę  ś.  pościeli.  Gawin.  (=ustro- 
ninmi,  schronieniami).     <p.  Glibiel  > 

Gibki,  st.  w.  fGibczejszy,  [Gibciejszy]  giętki, 
sprężysty,  elastyczny,  smagły,  dający  ś.  giąć,  gnący 
i.:  Łozina,  gałąź  gibka.  Pizen.:  Jrzyk  twardy 
i  ni<M)krzesany  zrobić  gibkim  -  podatnym,  wyro- 
bionym, naginającym  ś.  do  myśli.  Umysł  Ó.  =  ruchli- 
tcy,  poddający  ś.  lopływom  zewnętrznym.     <GUB> 

Gibko  I.  przys.  od  Gibki.  2.  [G.]  szybko,  prędko, 
raźno:  Uwijaj  sie,  ino  G.! 

Gibkość,  i,  blm.  I.  rz.  od  Gibki.  2.  [G.]  zręcz- 
ność. 

X  Gibkowatość,  i,  blm.  rz.  od  Gibkowaty. 

X  Gibkowaty  nieco  giętki:  Palma  gibkowata. 
Otw. 

Gibnąć,  nie,  nąl  I.  a.  nied.  Gibać,  Gibotać,  [Zybać, 

Zybotać]  kogo,  co  a.  kim,    czym^  zgiąć,  chybnąć, 
tagibotai,  zachwiać,  zachybołać,   kiwrąć,  przekrzy- 


wić naf/le,  przechylić,  zakolysać,  poruszyć,  zawa- 
hać: Fala  gibnęła  łodzią.  2.  fp.  Ginąć.  G.  ś. 
chybnąć  (i.  t.  d.,  p.  wyż.)  ś.:  Gibnął  ś.,  zdrzem- 
nąwszy ś.     <QUB> 

Gibnież,  a,  Im.  e,  Gibnięte  drzewo  leśn.  drze- 
wo tak  krzywe,  że  na  j^laszczyźnie  równej  nie  da 
ś.  położyć.     <GUB> 

Gibnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gibnąć. 

Gibnięcie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gibnąć  ś. 

Gibnięty  leśn.:  Gibnięte  drzewo  p.  Gibnież. 

Gibon,  a,  Ira.  y  zool.  (hylobates)  małpa  wązkono- 
sa.   <Ang.  Nm.  Fr.  gibbon,  z  języków  Wschód. > 

Gibotać,  cze,  x  ce,  tał  i  G.  ś.  p.  Gibnąć:  Gi- 
bocząe  ś.  w  biodrach,  szła.  Kon.     <GUB> 

Gibotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gibotać. 

Gibotanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gibo- 
tać ś. 

Gibsztok,  a,  Im.  i  druc.  podstawa  giby,  na  któ- 
rej ś.  ona  obraca.     <  Nm.  Giebstock> 

[Gibuła,  y,  Im.  y]  człowiek  niezgrabny^  nie- 
kształtny.    <Zap.  GUB> 

Gibus,  a,  Im.  y  rub.  kapelusz  cylinder,  rura, 
<Fr.  gibus,  od  nazwiska  wynalazcy  kapeluszów 
składanych  (szapoklaków)  Fr.  Gibus  > 

[Giby,  gib,  blp.,  Kiwki]  rodzaj  kołoiorotka.    <?> 

[Gicbon,  a,  Im.  y]  [dryląg],  szczeg.  dziewczyna 
wysoka  a  niezgrabna.     <?> 

[Gicel,  a.  Im.  e]  p.  Giozoł. 

[Gic  gici,  Giec  gieci,  Gicu  gicul]  naśladowa- 
nie odgłosu  biegania:  Ugiąn  sie  do  pasa,  gic  gio 
gic  do  łasa!     <Dźwn.  > 

[Gichać,  a,  ał]  p.  Cichnąć:  To  tam  deszcz 
gicha!     <Dźwn.,  por.  Oz.  gich!  =  chlust!  > 

[Gichanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gichać. 

Gichciarz,  a,  Im.  e,  Szychciarz,  Szychtarz  hut. 
robotnik,  który  materjały  w  piec  hutniczy  sypie, 
<Nm.  Gichter> 

[Gichnąć,  nie,  nął,  Gichnóć,  nie.1.  Gichać]  po- 
lać (np.  wodą),  lunąć  szybko  (o  płynie),  polać 
gwałtownie;  skropić  płótno :  Mam  naczynie  z  rao- 
krzćm  i  gichnę  temu  szelmie  na  łeb.  Por.  Gluch- 
nąć.     <p.  Gichać  > 

Gicht,  u,  blm.  prow.  gościec,  reumatyzm,  ból 
reumatyczny:  Ot.  złamał  mu  władzę  w  rękach  i  no- 
gach. Łoź.     <Nm.  Gicht  > 

Gichta,  y,  Im.  y  hut.  I.  a  Szychta,  x  Gajer, 
warstwa,  pokład  materjalu,  przeznaczonego  do  to- 
pienia w  piecu  hutniczym,  ilość  rudy,  węgla  i  roz- 
topu,  sypane  naraz  do  pieca,  nabój.  2.  G.  wiel- 
kopiecowa a.  Gardziel  wylot  szybu  pieca  wielkie- 
go ,  przez  który  wrzucany  jest  namiar.  <  Nm. 
Gicht > 

Gichtociąg,  u,  Im.  i  hut.  przyrząd  do  wciągania 
nabojów  rudy  i  węgla  do  wylotu  pieców  szybotoych. 
<  Gichta -fCIĘG> 

Gichtooiągowy  przyra.  od  Gichtociąg:  Pochyl- 
nia gichtociągowa  p.  Gichtomost. 

GIchtomost,  u.  Im.  y  hut.  most,  po  którym  do- 
prowadza  ś.  naboje  do  wylotu  wielkiego  pieca,  in. 
pochylnia  gichtociągowa.  Łab.  <Gioht«% 
-I- Most  > 

Gichtowy  przym.  od  Gichta:  Wieża  gichtowa. 
Łab.  Ganek  G.  p.  Ganek. 

[Gicel,  a.  Im.  e]  p.  Giczoł. 

[Gicu  glcuI]  p.  Gic  gic! 

[Gicza,  y.  Im.  e]  w  wyrażeniu:  Świńska  0.- 
szynka,  zadni  udziec  świński.  Por.  Giczal.  <p. 
Giczek> 

[Giczal,  a.  Im.  e]  pog.  p.  Giczol:  Bociana  no- 
gi długie,  kiejby  ludzkie  gicolo.  Por.  Gicza,  61- 
czalaty,  Giczalka.    <p.  Qiczek> 


820 


GICZAŁATY 


GIEŁDAĆ 


[Giczalaty]  duże  nogi  mającij.    Por.  Giczal. 

Giczal,  a,  Im.  y  p.  Giczol. 

[Giczaika,  i,  Im.  ij  kość  (joleniowa.  Por.  Giczal. 

tGiczek,  czka,  Im.  czki  p.  Giczol. 

Giczel,  i,  Im.  e  p.  Giczot. 

Giczka,  i,  Im.  i  rzeź.  p.  Giczol. 

Giczol,  a,  Im.  y  I.  a.  Giczka  rzeź.  cząió  dolna 
goleni  u  ziuierząt  ze  stawem.  2.  a.  Giczal,  Gidzal, 
Giczel,  [Giczal,  Gicel],  fGiczek,  X  Giza,  fGiżela 
pog".  noga  ludzka,  goleń,  piszczel.  <  Por.  Miki. 
8.3  gyża  i  154  kikxuL:  S.  Sł.  kikiUB  =  goleń, 
Cześ.  kyćel,  Pol.  giża,  giżela  i  t.  d.> 

[Gić]  p.  Giąć. 

Gid,  a,  Im.  o  wie  I.  członek  slraiy  przybocznej 
naczelnego  wodza  za  Księstwa  ]Varszawskiego  i  w  r. 
Iii30.  Fred.  A.  2.  przewodnik.  Słów.  3.  !lm.  y 
książka  dla  zwiedzających,  opisująca  miejscowość: 
G.  po  Wiedniu.     <Fr.  guide  > 

fGid  I.  i  [G]  a.  Im.  y  a.  [Gizd,  Gizdula]  czło- 
wiek obrzydliwy,  obmierzły,  brzydal,  brzydota.  Pot. 
[Pocekaj,  macocho,  ty  patorny  gidzie!].  2.  u, 
liu.  y  =  a)  gnój'.  Módl.  Waeł.  b)  gadzina,  pluga- 
stwo: Od  tej  nędzy,  od  tego  wyką;Saaia  gidu. 
Pot.     <GID,  skąd  też  Hyd-  (przez  Ukr.)> 

Gidja,  i,  Im.  e  rub.,  [Didja]  człowiek  a,  zwierzę 
wysokie,  niezgrabne,  człowiek  toielki  a  cienki  (o 
mężczyźnie  i  kobiecie).  <  Por.  Big.  gidija  — 
chłopiec,  Srb.  djidija=łotrzyk;  p.  Miklosich  Tiirk. 
WiJrterb.  p.  w.  gldl> 

[Gidlić,  i,  ii,  GyglaćJ  dziec.  łechtać,  łaskotać. 
<Dźwn.> 

[Gidli  gidlil]  I.  okrzyk  uspokajający.  2.  wy- 
krzyknik przy  łaskotaniu.     <Dźwn.> 

Gidzal,  a,  Im.  y  żart.  p.  Giczol:  Długie  gidza- 
ły  C  =  cienkie,  długie  nogi). 

1.  [Giec,  a,  Im.  e]  p.  Kiec. 

2.  [Giec]  tylko  w  wyrażeniach:  G.  go  porywa 
&.n9.])sxda  =  zbytnio  ś.  gniewa  a.  śmieje.    Por.  Giez. 

1.  [Giecak,  a.  Im.  ij  p.  Jacak. 

2.  [Giecak,  a,  Im.  i]  p.  Kiec. 
[Giec  giec!]  p.  Gic  gici     <Dźwn.> 
Giedekt,  u,  blm.    org.    kryty   regiestr    manualny 

organu.     <Nm.  gedeckt  dosł.  =  przykryty> 

[Giedyng,  u,  blm.]  p.  Giedynk. 

[Giedynk,  u,  blm.,  Giedyng]  w  wyrażeniu:  Ro- 
bota w  G.  =  robota  [na  wymiar]  ugodzona.  <p. 
Geding(e^> 

Giefes,  a,  Im.  y  p.  Gifes. 

Glefrajter,  tera  a.  tra,  Im.  terowie  a.  trowie, 
Giefrejter,  Gifrejter,  [Gryfrajter,  Frajter]  kapral; 
starszy  szeregowiec,  zaprowadzający  wartę,  uczący 
rekrutów;  nlek.  policjant.     <Nm.  Gefreiter> 

Giefrejter,  a,  Im.  owie  p.  Giefrajter. 

Giefrejterski  przym,  od  Giefrejter:  Obowią,- 
zek  G. 

[Giegnać,  nie,  nąl]  skapucić  się,  umrzeć.     <?> 

[Gieguc,  a.  Im.  e]  przezwisko  chłopa,  mówiące- 
go po  litewsku  a.  z  litewska.  <Lit.  gegute  =  ku- 
kułeczka > 

Glehenna,  y,  blm.  piekło.  <Hb.  gai  Hinnora 
dosł.  =  dolina  Hinnoma,  stek  nieczystości  pod  Je- 
rozolimą; stąd  też  Żena,  Żenować  i  t.  d.  > 

Giehink,  u,  Im.  I  pendent,  pas  od  szpady.  <Nm. 
Qehink> 

[Giejda,  y,  Im.  y]  głuchoniemy,  niemowa.     <?> 

Giejzer,  a,  Im.  y  iródło  gorące.  < Islandzkie 
geiser  a.  geisir> 

tGiel,  a,  Im.  e  i  [Giel]  p.  Gil:  G.  w  lesie 
i  w  polu  gwiżdżąc  rad  przebywa.  Cyg. 

[Gielas,  u,  Im.  y]  p.  Garus. 

[Gielata,  y,  Im.  y]  p.  Galeta.    Zdr.  [Cielątka]. 


[Gieiatka,  i,  Im.  ij  p.  Gielata. 

X  Gielatyną,  y,  Im.  y  I.  p.  Galantyna.  2.  p. 
Galareta.   <Śr.  Łe.  gelatina,  stąd  Fr.  gćlatino 

Gielbryna,  y,  blm.  piecz,  kwas  siarczany,  roz- 
cieńczony, do  czyszczenia  metali.      <  ?  > 

Gielbrynov/ać,  uje,  owal  mosiądz  =  czyścić  za  po- 
mocą mieszaniny  kwasów  siarczonego  i  azotnego 
z  dodaniem  sadzy. 

Gielbrynowanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Gielbry- 
nować. 
Gielbwirginja,    I,  blm.  gatunek  tytuniu.     <Nra. 

gelb  =  żółty -fWirgin  ja  > 

X  Gielejtcetel,,  tlu,  Im.  tle  daw.  świadectwo,  wy- 
kupowane  przez  Żyda  zagranicznego,  przybywające- 
go do  Królestwa  Polskiego.     <Nm.  Ge!eitzettel> 

[Gielejza,  y.  Im.  y]  niezgruhny,  powolny  czło- 
wiek.    <Może   Nm.  poh(e)  leise  =  idź  powoli  > 

[Gieleta,  y,  Im.  y]  I.  p.  Galeta.  2.  pog.  stara 
baba.  Zdr.  [Gieletka].     <p.  Galeta > 

[Gieletka,  i,  Im.  i[  p.  Gieleta. 

[Gielnik,  a.  Im.  i,  Glenik],  fGilnik  kromka, 
skibka,  porcyjka,  kawałek  (ni^.  chleba,  sera).  <Por. 
Gleń,  Glon> 

X  Gieloskopiczny  przym.  od  Gieloskopja. 

XGieloSkopja,  i,  blm.  loróżenie  ze  śmiechu.  <Now. 
z  Gr.  gćlós  =  śmiech -f-skopeó  =  badam  > 

Gieltag,  u,  Im.  i,  Gieltak  gór.  I.  dzień  wypłat, 
miesięcznych:  Centa  w  kabzie  nio  mA,  pięć  dni 
do  gieltagu.  2.  zapłata  za  calomiesięczną  pracę, 
wypłata  miesięczna:  "Wziąwszy  G.,  górnik  jest 
wielkim  panem.     <Nm.  Geldtag> 

Gieltak,  u,  blm.  gór.  p.  Gieltag. 

[Gieltować,  uje,  owal]  mieć  wartość;  pasować: 
Gieltuje  =  ma  wartość,  przystoi.    <Nra.  gelten> 

[Gieltowanie,    a,    blm.]  czynność  cz.  Gieltować. 

Gielzamin,  u,  Im.  y  bot.  p.  Jaśmin.  <p.  Dziel- 
simia> 

fGietch,  u,  Im.  y  p.  Zgiełk:  Strzeż  ś.  giełchu 
świata  tego.  Wuj.     <Dźwn.> 

[Gielchać  się,  a  ś.,  al  ś.]  gzić  ś.  (o  ludziach); 
okazywać  popęd  płciowy  (o  zwierzętach):  Krowa 
ś.  giełcha.     <Dźwn.  > 

[Gielchanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Giel- 
chać ś. 

[Gielczeć,  y,  al,  Gielczyć]  I.  hałasować  w  zgro- 
madzeniu, zgiełl:  czynić.  2.  szuniieó,  rozlegać  ś. 
(o  głosie):  Mnie  aż  uszy  bolą,  tak  mi  w  nich 
giełczy.     <Dźwn.  > 

[Gielczyć,  y,  yl]  p.  Gielczeć. 

Giełda,  y.  Im.  y,  fGalda  I.  miejsce,  gdzie  ś. 
schodzą  kupcy  a.  bankierzy  dla  dopełnienia  tran- 
zakcji  na  towary  a.  na  papiery  wartościoive,  bursa 
kupiecka:  G.  pieniężna  {  =  rynek  pieniężny).  G. 
zbożowa,  cukrowa  {-rynek  zbożowy,  cukrowy). 
G.  obliczeń  =  biuro  obrachnnłców,  gdzie  instytucje 
kredytowe  i  bankierzy  wyrównywają  wzajemne  ra- 
chunki: Grać,  spekulować  na  giełdzie.  Prawdzi- 
wa G.  żydowska:  każdy  gada,  nikt  nie  słucha. 
2.  zgromadzenie,  stowarzyszenie  kupców,  korpora- 
cja kupieclca:  G.  londyńska,  berlińska.  3.  G. 
babińska  =  miejsce  zgromadzeń,  obywateli  i  do- 
stojników Rzplitej  Babińskiej.  Goł.  4.  y.karczma: 
Nie  uczęszczaj  na  giełdę,  lepiej  pilnuj  domu. 
Zabł.  5.  Xprzen.  gawiedź,  chałasira,  tłuszcza,  mo- 
tłoch,  zgraja:  Nie  masz  ś.  czego  lękać  gnu.śnej 
barbarzyńców  giełdy.  Nar.  X  Przen.:  zbiorowisko, 
steJc,  gniazdo:  Nie  jedna,  ale  cała  G.  namiętno- 
ści. Pilch,  {—kupa,  fura).  Myśl  dobra  chorem 
bożym,  myśl  zła  giełdą  szatańską.  L.  <Nm. 
Gilde> 

[Gieldać,  a,  al]  krajać  tępym  nożem.    <?^ 


821 


GIEŁD  ANIE 


GIENERALISKO 


[Gietdanie,  a,  bliu.J  czynność  cz.  Gieldać. 

X  Gietdczany  p.  Giełdowy:   Ruch  G.  Krasiń. 

Gieldowicz,  a,  Im.  e  p.  Gieldziarz:  Dymisja  mi- 
nistra napędziła  straelui  Życiom  i  giełdowiczom. 

Giełdowiec,  wca,  Im.  wcy  p.  Gieldziarz. 

Gietdownik,  a,  Im.  cy  p.  Gieldziarz. 

Giełdowy,  X  Gieldziany,  X  Gieldczany  przym. 
od  Giełda:  Dom  G.  Wiadomości,  operacje  gieł- 
dowe. Sprawy  giełdowo-liupieckie. 

X  Giełdziany  p.   Giełdowy:    Hałas   Q.   {:=kar- 

czeitDiy,  kna/piar^ki). 

Gieldziarsici  przym.  od  Gieldziarz:  Manewr  G. 
Powyższa  maksyma  nie  jest  bynajmniej  rycer- 
ską, ale  raczej  handlarsko-g-iełdziarską,. 

Gieldziarstwo,  a,  blm.  spekulacja  giełdowa:  Po- 
kątne  G.  zaczyna  ś.  znowu  szerzyć*. 

Gieldziarz,  a,  Im.  e,  Giełdowiec,  Gieldowicz, 
Gieldzista,  Gieldownik  pog.  spekulant  giełdowy: 
Ze  spekulantami  był  giełdziarzera,  z  literata- 
mi miłośnikiem  poezji.  Krasz. 

[Gieldzić,  i,  II]  p.  iGaldzić. 

Gieldzista,  y,  Im.  ści  p.  Gieldziarz:  Hrabia  ma 
słabo  wyobrażenie  o  spekulacjaeti  giełdzistów. 
łkił. 

jGieleta,  y,  Im.  y]  =  Gałeta. 

[Gielewacz,  a,  Im.  e]  mający  wielki  brzuch,  brzu- 
clud,  [belbasj. 

[Giełewaty,  Gelewaty]  brzuchaty. 

[Gielewo,  a,  Im.  a]  ir.  iciclki  brzuch.  <Ukr. 
giółewo,  z  Rum.> 

fGielg,  u,  Im.  i  p.  Zgiełk:  Gdy  k.  uspokoił  G. 
Dud.     <Dźwn.  > 

FGiełgotać,  ce,  tał]  szwargołaó:  Indyk  giełgoce. 

[Glelgotanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gielgotać, 
.<>zioargot  (np.  żydowski),  gwar, 

fGielk,  u,  Im.  I  p.  Zgiełk:  Na  on  G.  więcej  ś. 
ludzi  zbierało.  Stryjk.  Giełki  i  wołanie  i  ciszczba 
była  w  ludziech.  Op.     <Dźwn.> 

[Giełka,  i,  Im.  I]  I,  gałka,  np.  chlebowa,  oło- 
ivi<ina.  2.  owoc  nicrozwinięty  na  drzewie,  niedoj- 
rzały.   <?> 

[Gielkać  się,  a  Ś.,  ał  Ś.]  śmieszkami  i  głośnerni 
żartaini  z  kim  ś.  bawić,  gzić  i.  (o  osobach  różnej 
pif  i):  Ciągle  ś.  z  nim  giełkasz,  a  pracy  nie  pil- 
nujesz.    <Dźwn.> 

IGiełkanie  się,  a  ś.,  blm.l  czynność  cz.  Giel- 
kać ś. 

IGiemajn,  a,  Ira.  owle,  Giemajny,  Gimajn,  Gi- 
majny],  x  Giemajna,  X  Giemejna,  X  Giemejn, 
X  Giemejner  żołnierz  prosty,  szeregowiec.  <Nm. 
gemein  =  pospolity,  prosty > 

X  Giemajna,  y,  Im.  y  m.  p.  Giemajn:  Odtąd 
będę  pilnie  zważał,  jaką  mi  każden  G.  twarz 
pokazuje.  Sienk. 

[Giemajny,  ego.  Im.  i]  p.  Giemajn. 

Giemara,  y,  blm.  druga  część  Talmudu.  <\\h. 
gemarah  dosł.  =  dopełnienie  (dom.  części  pierw- 
szej (Miszny)  Talmudu) > 

X  Giemejn,  a,  Im.  owie  p.  Giemajn:  Jako  tęgi 
oficer,  dostrzegł  on,  który  z  giemejnów  zaciągnął 
w  strzale.  Chodź.  <  Ńra.  gemein  =  pospolity, 
])rosty> 

X  Giemejna,  y,  Im.  y  m.  p.   Giemajn. 

X  Giemejner,  a.  Im.  y  p.  Giemajn.  Jeż. 

Giemerka,  i,  Im.  i  krymka,  mycka,  jarmulka  ży- 
dowska: Zydziak  zbladł*!  zdjął  giemerkę.  Fred.  A. 
<  Przestawka  Magierki> 

[Glemielnica,  y,  blm.],  fJea-ielnica  wysypka, 
rodzaj  choroby  dziecięcej.     <j).  J#)mielnica> 


[Giemiśka,  i,  Im.  i]  pociąg  mieszany,  osobowo- 
towarowy.  <Z  Nm.  gemischter(Zug)  =  pociąg 
mieszany > 

Giemma,  y.  Im.  y  kamień  drogi,  gwiazda  pierw- 
szorzędna w  koronie.     <Łć.  gemma  > 

Giemshorn,  a,  Im.  y  org.  jeden  z  głosów  orga- 
nu, wydawanych  przez  piszczałki  spiczaste.  <Nm. 
Gemshorn  dosł.  =  róg  giemzy,  dzikiej  kozy> 

Giemshornkwinta,  y.  Im.  y  org.  Jeden  z  głosów 
pomocniczych  organu.     <  Giemshorn  -|- Kwinta  > 

Giemza,  y,  Im.  y  I.  zool.  p.  Kozica.  2.  skóra 
z  kozicy.     <Nm.  Gemse> 

X  Giemzać,  a,  ał  I .  a.  [Glemzić]  swędzieć,  świerz- 
bieć, cierpnąć,  łachoiać,  czmerać:  Jakoby  mrówki 
po  krzyżach  giemzały.  2.  [G.]  =  a)  giąć.  b)  lek- 
ko nacierać,  gładzić,  c)  czyścić,  porządkować,  d) 
gryić  dziąsłami  pokarm,  nie  mając  zębów,  jeść  po- 
mału. Por.  Giemzić,  GImżeć.  <Por.  Miki.  82 
gimtz,  skąd  też  Chmyz  (przez  Ukr.)> 

XGiemzanie,  a,  blm.,  [Giemzanie]  czynność  cz. 
Giemzać. 

Giemzić,  i,  ił  a.  [iał]  I.  Xp-  Giemzać:  Giemzi 
mię  coś.  Kn.  (=  korci,  niepokoi,  martwi  mie  coś). 
2.  [G.]  =  a)  łaskotać  (szczeg.  ze  spodu  nogi),  b) 
czynić  zabiegi  koło  czego,  c)  powoli  chodzić,  d) 
deptać,  tratować,  e)  Giemzi,  nieos.  =  ^teM  powietrza 
mglisty,  wilgotny.  3.  froić  ś.:  Tego  te;;  pilnuj, 
kiedyby  ś.  karpięta  zrybiły,  obaczysz  je  wnet 
w  krajoch  giemżęcy  (  =  giemżące),  jako  owies. 
Strum.  Por.  Giemzać.     <p.  Giemzać  > 

Giemzowy  przym.  od  Giemza:  Skóra  giemzn- 
wa  na  obuwie.     <p.  Giemza  > 

Gienojana,  y,  Im.  y  I.  bot.  p.  Goryczka.  2. 
korzeń  roś.  gentiana  lutea.     <Łć.  gentiana> 

Gienealog,  a,  Im.  owie,  Gienealogista  znawca, 
badacz  gienealogji.     <Gr.  genealógos> 

Gienealogicznie  przys.  od  Gienealogiczny. 

Gieneaiogiczny  przym.  od  Gienealogja:  Księgi 
gienealogiczne.  Drzewo  gienealogiczne  =  o^/raz  ro- 
dowodu danej  jamilji,  dynastji,  in.  tablica  g  i  e- 
ne  a  logiczna. 

Gienealogista,  y.  Im.  ści  a.  fowie  p.  Gienealog: 

Gienealogistowie  o  nim  nic  nie  piszą.  Nieś. 

Gienealogizować,  uje,  owal  trudnić  ś.  docliodze- 
niem  gienealogji,  kreślić  drzewa  gienealogiczne;  roz- 
prawiać o  gienealogji. 

Gienealogizowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gie- 
nealogizować. 

Gienealogja,  i,  Im.  e  rodowód,  porządek  na- 
stępstwa  przodkóio  jalciej  familji;  drzewo  gienealo- 
giczne, tablica  gienealogiczna;  ród,  rozgałęzienie 
rodu,  dynastji.     <Gr.  genealogia  > 

Gieneracja,  i,  Im.  e  pokolenie:  Jakiej  możemy 
ś.  spodziewać  przyszłej  gieneracji,  jeżeli  teraź- 
niejsza przesuwa  ś.  około  nas  leniwa,  blada, 
posępna.     <Łć.  generatio> 

Gieneralicja,  i,  Im.  e,  Jeneralicja  I.  a.  częś. 
Gieneralność  (w  konfederacji)  najwyżsi  naczelni- 
cy, przełożeni,  rząd  naczelny:  Zjechali  konfedera- 
ci na  radę  i  ustanowiono  rząd,  który  przybrał 
nazwę  gioneralicji.  2.  a.  Gieneralitet  ogół  gie- 
neralów  (w  wojsku).  < Z  Łć.  gcneralis  =  ogólny, 
gieneralny> 

Gieneralik,  a.  Im.  i  I.  a.  Jeneraiik  żart.  gienc- 
ral  małego  wzrostu;  nietęgi  loódz.  2.  sejmik,  z/azd 
prowincjonalny:  G.  województwa  Pomorskiego  po- 
przedza gicneralny  stanów  ziem  pruskich  kon- 
gres. Yol. 

Gieneraiisko,  a.  Im.  3  m.  a.  ni.  p.  Gienersl: 
Stare  G,  Woraw.' 


0~'^ 


6IENERALISTA 


GIEXETYCZNI1> 


Gieneralista,  y,  Im.  ści  chrześcijanin,  niechcący 
naleieó  do  iadnegn  obrządku  a.  sekty  chrześcijań- 
skiej.   <Z   Łd.  generalis  =  ogólny,  powszechny  > 

Gieneralisymus,  a,  Im.  owie,  Jeneralisymus  naj- 
starszy feldmarszałek,  głównodowodzący  wojskami. 
<Łó.  generalissimus  st.  n.  od  generalis  =  giene- 
ralny,  ogólny,  powszechny  > 

Gieneralitet,  u,  Im.  y  p.  Gieneralicja. 

IGieneralizacja,  I,  Im.  e  fil.  p.  Gieneralizowa- 
nie.     <Fr.  gśnóralisation> 

!  Gieneralizować,  uje,  owal  fil.  uogólniać,  rozcią- 
gać na  ogół:  Otóż  to  zwykła  wada  pań  wszyst- 
kich: gieneralizujecie  pojęcia,  a  ze  sporadycznych 
okazów  chorobliwej  natury  chcecie  wytwarzać 
typy.     <Fr.  gćneraliser> 

IGIeneralizowanie,  a.  blm.,  czynnośd  cz.  Giene- 
ralizować,   Igieneralizacja. 

Gieneralnie  I.  Iprzys.  od  Gieneralny.  2.  [G.  a. 
Jeneralnie,  Jednoralnie]  =  a)  powszechnie,  ogólnie, 
h)  jednostajnie,  regularnie. 

Gieneralność,  i,  Im.  i  p.  Gieneralicja:  G.  kon- 
federacji Targowickiej. 

Gieneralny,  Jeneralny  główny,  powszechny,  ogól- 
ny, walny:  Q.  sejra,  kongres,  inspektor,  marsz, 
konsystorz.  Próba  gieneralna.  Agiencja  gieneral- 
na.  Stany  gieneralne  {  =  sejm  złożony  z  przedsta- 
wicieli szlachty,  duchowieństwa  i  mieszczan).  Sztab 
G.  ( -  oficerowie  opracowujący  plany  wojenne).  Dół 
G.  =  wspólna  mogiła  biedaków,  chowanych  przez 
miasto.  Spowiedź  gieneralna  (  =  2  całego  życia  a. 
z  dłuższego  przeciągu  czasu).  X  Ekspedycja  gie- 
neralna p.  Ekspedycja.     <Łć.  generalis> 

Gleneralski  przym.  od  Gieneral,  Jeneralski, 
[Jednoralskj] :  Stopień  G.  f  Intromitował  ś.  przez 
obwołanie  posesji  gieneralskie  {  =  dokonane  przez 
zfoźnego  wojewódzkiego  a.  poioiatowego). 

Gieneralstwo,  a,  blm,,  Jeneralstwo  I.  stanowi- 
sko, stopień,  ranga  gienerala.  2.  zb.  gienerałowie. 
3.  gienerał  z  żoną.  4.  Im.  a  prowincja  kraju:  G. 
Wielkopolskie.  5.  urząd  zwierzchniczy  nad  pro- 
wincją. 

Gieneral,  a,  Im.  owie,  Jenerał,  [Jednorat,  Jedne- 
ral]  I.  woj.  jeden  z  wyższych  stopni  wojskowych, 
naczelnik  brygady,  dywizji,  korpusu:  G.  dywizji, 
brygady.  G.  major.  G.  lejtnant  a.  G.  porucznik. 
G.  piechoty,  kawalerji  a.  jazdy,  artylerji. 
Gienerałowie  broni.  G.  anszef  =  głównodowodzą- 
cy, naczelny  wódz.  G.  adjutant.  2.  najwyższy 
przełożony  danego  zakonu:  G.  Jezuitów.  3. 
daw.=:a)  tytuł  niektórych  wojewodów:  G.  Kijowski, 
Ruski,  Mazowiecki,  Rawski,  Czernihowski.  b) 
tytuł  niektórych  starostów:  G.  Kamieniecki  i  La- 
tyczewski  (a.  G.  Podolski),  Wielkopolski,  Żraudz- 
ki.  Starosta  Krakowski  a.  G.  Małopolski.  Książę 
Adam  Czartoryski,  G.  ziem  Podolskich,  a.  G. 
ziem  Podolskich.  4.  tG.  na  Litwie  =  tf)oź?i?/  są- 
dowy starszy  na  województwo  a.  powiat,  f  G.  gór- 
ny a.  f  G.  zupny  =  woi»y  urzędu  i  sądu  żupnicze- 
go  w  Olkuszu.  5.  u,  Ira.  y  zjazd  powszechny  z  da- 
nej prowincji  w  daw.  Polsce:  Jeżeliby  województwa 
sejmik  nie  doszedł,  już  gienerału  być  nie  może. 
Nieś.  7.  X  u,  Im.  y  gieneralna  reguła  a.  maksy- 
ma. 8.  t",  Im.  y  rozporządzenie,  obowiązu- 
jące ogół,  uniwersał:  Kop  ja  gienerału.  Za  giene- 
rałem  a  poruczeniem.  fGienerałem  przys.  ogó- 
iem:  "Wszystko  gienerałem  Pana  Boga  kochało. 
Hil.  9.  X  G.,  u.  Im.  y  =  a)  główny  klucz,  b)  zł. 
doskonahj  wytrych.  10.  żart.  nocnik,  urynał.  Zgr. 
Gleneralisko.     <Fr.    genćral,   przez  usta  Nm.> 

Gienerat-audytor,  a,  Im.  owie  audytor  gieneral- 
ny: W"  tym  wszedł  G.  a  wojewoda  łęczycki. 
Kaczk.    < Gienerał -|- Audytor > 


Gleneralbas,  u,  blm.,  Jeneralbas  muz.  nauka 
o  akordach,  nauka  harmonji:  Nie  pomogła  rai  zna- 
jomość gieneralbasu,  bo  w  żaden  sposób  nie  mog- 
łem nauczyć  żony  harmonji.  <Łć.  generalis^ 
ogólny,  ])owszechny-ł-Bas> 

Gienerał-gubernator,  a,  Im.  owie  najwyższy  na- 
czelnik prowincj.     <  Gienerał -|- Gubernator  > 

X  Gieneralgubernatorować,  uje,  owal,  X  Jene- 
ralgubernatorować  być  gienerał-  gubernatorem. 

X  Gieneralgubernatorowanie,  a,  blm.,  czynność 
cz.  Gieneralgubernatorować. 

Gieneral-inspektor,  a,  Im.  owie  inspektor  giene- 
ralny: Książę  Franciszek  Sułkowski  w  r.  1776 
został  gienerał-inspektorera  piechoty  wojska  ko- 
ronnego. Gors.  Jest  gienerał-inspektorem  wszyst- 
kich zachodnich  komór  granicznych.  And.  < Gie- 
nerał-|- Inspektor  > 

Gleneralka,  i,  Im.  i,  Jeneralka  kobieta  gienerał, 
władzą  gieneralską  mająca:  Siostra  gorzałka, 
a  śmierć  G.  Słów. 

Gieneral-kwatermistrz,  a,  Im.  owie  kwatermistrz 
gieneralny,  główny.  List  Jana  Sobieskiego  z  r. 
1671.   <  Gienerał -j- Kwatermistrz  > 

Gieneralmarsz,  u,  Im.  e  marsz  gieneralny.  <Z 
Łć.  generalis  --  o.n-ólny  -j-  Marsz  > 

Gieneralowa,  ej,  Im.  e,  Jeneralowa  żona  giene- 
rala.    <p.  Gienerał  > 

Gieneralowicz,  a.  Im.  e,  Jeneralowicz  syn  gie- 
nerala. Roi. 

Gieneralowiczostwo,  a,  blm.,  Jenerałowiczostwo 
zb.  gieneralowicz    z  żoną. 

Gieneralowiczowa,  ej,  im.  e,  Jeneralowiczowa 
żona  gienerałowicza. 

Gieneralowiczówna,  ej,  Im.  e,  Jeneralowiczówna 
córka  gienerałowicza. 

Gieneralówna,  y,  Im.  y,  Jeneralówna  córka  gie- 
nerala. Zdr.  X  Gieneralowneczka. 

X  Gieneralowneczka,  i,  Im.  i  p.  Gieneralówna. 
Rzew. 

Gieneral-starosta,  y,  Im.  owie  starosta  gieneral- 
ny: Jerzy  Lubomirski,  G.  krakowski.  Kub.  <  Gie- 
nerał-j- Starosta  > 

Gieneralsztabchirurg,  a,  Im.  owie  główny  chi- 
rurg sztabu:  Na  czele  służby  zdrowia  w  wojsku 
stał  gienerałsztablekarz  i  G.  Gors.  <  Gienerał -{- 
Sztab -{- Chirurg  > 

Gienerałsztablekarz,  a,  Im.  e  lekarz  główny  szta- 
bu: Na  czele  służby  zdrowia  w  wojsku  stał  G. 
Gors.     < Gienerał-}- Sztab -{-Lekarz > 

Glenerator,  a,  Im.  y  chem.  1.  przyrząd,  w  któ- 
rym wytwarza  ś.  materja,  szczeg.  gazowi,  a.  prądy 
elektryczne:  Maszyny  dynarao-elektryczne  sąj.gie- 
neratorami  elektryczności.  2.  cząść  pieca  'che- 
micznego, gdzie  powstaje  tlenek  luęgla.  3.  hut.  piec 
do  wytwarzania  gazów  palnych.  <  Łć.  genera- 
tor > 

Gieneratorowy  przym.  od  Glenerator:  Piec  G. 

X  Gienerozja,  i,  blm.  szlachetność,  wspaniało- 
myślność: Sejm  odwołał  ś.  do  wrodzonej  animu- 
szów narodu  gienerozji.  Mor.  T.  <Z  Łć.  gene- 
rosus  =  szlachetny  > 

X  Gieneryczny  rodzajowy:  Laska  czereśniowa, 
znajoma  w  domu  pod  nazwiskiem  gienerycznym 
czereśni.  Kórz.  U  małych  dzieci  wszystkie  wj'- 
obrażenia  bywają  gieneryczne.  <  Fr.  gćnć- 
riąue  > 

fGleneryka,  i,  Im.  i  rodzaj  podatku  (?):  Dobra 
stołowe  są  wolne  od  wszelkich  ciężarów,  stano- 
wisk, hibern,  gieneryk,  ciągnienia.  Vol.  <Z  Łć. 
genus,  2  pp.  generis  =  ród> 

Gienetycznie  przys.  od  Gienetyozny. 


823 


GIENETTCZNT 


GIEOGRAF.TA 


Gienetyczny  fll.  dotyczący  rodowodu,  pochodze- 
nia, powalania,  rodowodowy :  Objaśnienie  giene- 
tyczne.  Metoda  gienetyczna  (  =  badająca  pocho- 
dzenie, rozwój  czegoś).  Definicja  gienetyczna  ( =r  roz- 
iiwża/aca  przedmiot  definjowany  jako  powstający). 
Stosunek  G.  {  —  stosunek  rzeczy,  która  potostaje,  do 
innej,  z  której  tamta  powstaje).   <Gr.  genetikós> 

Bieneza,  y,  Im.  y  fil.  rodowód,  pochodzenie,  po- 
vstanie:  G.  pojęcia,  uczucia,  fantazji,  woli.  G. 
p.sychologiozna  =  psychoffieneza.     <  Gr.    g^nesis  > 

Gienista,  y,  Im.  y  bot.  p.  Janowiec.  <Łć.  ge- 
nistn> 

Gienjalnie    przys.   od   Gienjalny,    xJenJalnie. 

<jt.  G4enju6z> 

Gieojalność,  i,  blro.  rz.  od  Gienjalny,  X  Jenjal- 
ność,  X  Gienjuszostwo. 

Gienjalny,  X  Jenjalny  I.  obdarzony  gienjuszem; 
odznaczający  ś.  nadzwyczajną  zdolnością  twórczą: 
Poeta,  artysta,  wódz,  wynalazca  G.  2.  stworzo- 
ny przez  gienjusz,  nacechowany  gienjuszem;  nowy, 
niezicykły  w  pomyśle:  Utwór,  wynalazek,  pro- 
jekt G.  3.  pomysłowy,  zręczny,  biegły:  G.  krawiec. 
Wilcz.  G.  w  robieniu  stosunków.  Krasz.  <Ł{5. 
geflialis> 

Gienjusz,  u,  blm.,  XJenjU8Z  I.  nadzvoyczajna  zdol- 
ność twórcza:  G.  filozoficzny,  poetycki,  artystycz- 
ny, wojenny.  G.  Kopernika,  Szekspira.  Takie  by- 
ły dzieje  największego  gienjuszu  poetyckiego, 
jaki  wydała  Polska.  Ohm.  2.  a,  Im.  e,  a.  Xowie 
człowiek  gienjalny;  odznaczający  ś.  nadzwyczajną 
zdolnością  twórczą:  G.  poeta  {^^wieszcz).  Gienju- 
sze  wiekami  tylko  ś.  rodzą.  Kras.  A.  3.  duch, 
myśl,  logika,  istota,  charakter:  G.  narodu  —istota 
narodu,  złoiona  z  typotoycJi  objatoów  jego  życia 
duchowego.  G.  języka  =  J02Mmnoid,  logika,  rządzą- 
ca jego  ustrojem.  4.  a,  Im.  e  a.  X  owie  duch 
kierujący,  opiekuńczy;  sprawca,  intelektualna  przy- 
czyna, demon:  G.  wojny,  malarstwa.  G.  opiekuń- 
czy. G.  złego  a.  dobrego.  Gieniuszowie  morscy. 
Mick.  Na  mokre  góry,  wznoszące  ś.  piętrami 
3  morskiego  odminu,  wstąpił  G.  śmierci  i  szedł 
do  okrętu.  Mick.  Diwy,  podług  starożytnej  mi- 
tologji  Persów,  złośliwe  gienjusze.  Mick.  W  ło- 
nie jej  (urny)  zwolna  płomyk  przebudza  ś.  bla- 
dy, czy  to  zmartwycliwstającej  G.  Hellady?  Mick. 
Zdr.  Gienjuszek.  <  Ł6.  genius,  pod  wpływem 
znaceenia  Pr.  g^nie> 

Glenjuszek,  szka,  Im.  szki  I.  p.  Gienjusz.  2.  a 
XJenjU8zek  żart.  oidowne  dziecko,  obiecujące  byó 
gienjuszem,  mające  gieujalne  zdolności. 

X  Gienjuszostwo,  a,  blm.  p.  Glenjalność. 

X  Gienjuszowski,  x  Gienjuszowy  ])rzym.  od  Gie- 
njusz, X  Jenjuszowski,  x  Jenjuszowy.  x  Po  glen- 
juszowsku  przys.  jak  gienjusz. 

X  Gienjuszowsko  przys.  od  Gienjuszowski,  x/w 
gienjuszowsku,  gienjalnie. 

X  Gienjuszowy  p.  Gienjuszowski. 

IGIent,  u,  Ira.  y  ród.  <,Lć.  gens,  2  pp.  gen- 
tis> 

Glentyl,  a,  Ira.  e  myśl.  sokół,  złowiony  w  czerw- 
cu, lipcu  a.  sierpniu,  łatwy  do  ułożenia,  in.  m  u  - 
drahel.     <Ł('.  gentilis,  przez  Fr.  gentil> 

IGientylny  do  tegoż  rodu  należący,  rodoioy:  Po 
zmarłym  członku  gientu  początkowo  dziedziczyli 
krewni  gientylni.     <Łć.  gentilis  > 

Gieocentryczność,  i,  blm.  rz.  od  Gieocentryoz- 
ny,  X  Jeocentryczność. 

Gieocentryczny ,    X  ieocentryczny    I.    System 

0.  —  inru:anie  ziemi  zn  cel  i  główny  przedmiot  stwo- 
rzenia.   2.    astr.    śródziemny,   odniesiony   do  środ- 


ka ziemi:  Położenie  gieoceiitiyczne  ciała  nie- 
bieskiego =  położenie,  w  jakim  przedstawiałoby  ś. 
ciało  obserwatorowi,  %iviifs:c{'jne7nu  w  środku  ziemi. 
Długość  gieocentryezna  p.  Długość.  <Now.  zGr. 
gt  ==  ziemia-}-  Centryczny  > 

Gieod,  u.  Im.  y  min.  p.  Gieoda. 

Gieoda,  y.  Im.  y,  Gieod,  Czerep  min.  nazwa 
ogólna  agregatów  minerałów  wykrystalizowanych, 
ściśle  do  siebie  przylegających  i  swojemi  dolnemi 
końcami  przymocowanych  do  płaszczyzny  krzywej, 
ograniczającej  przestrzeń  kulistą,  wewnątrz  próżną. 
<Gr.  geodes  =  1)  ziemny,  2)  nazwa  drogiego 
kamienia> 

Gieodesta,  y,  Im.  ści,  X  Jeodesta,  Gieodeta  zaj- 
imijący  ś.  gieodezją.     <p.  Gieodezja> 

iśieódeta,  y,  Im.  ci  p.  Gieodesta. 

Gieodetyczny  p.  Gieodezyjny:  Prace  gieode- 
tyczne.  Tat. 

Gieodezją,  i,  blm.,  X  Jeodezja  nauka  o  sposo- 
bach robienia  map;  wyższe  miernictwo.  <  Gr.  ge5- 
daisia> 

Gieodezyczny  p.  Gieodezyjny. 

Gieodezyjna,  ej.  Im.  e  mat.  Hnja  krzywa  naj- 
krótszej odległości  pomiędzy  dwoma  punktami  po- 
wierzchni. 

Gieodezyjny  przym.  od  Gieodezją;  Gieodezyczny, 
Gieodyczny,  Gieodetyczny:  Linja,  krzywizna  gieo- 
dezyjna. 

Gieodyczny  p.  Gieodezyjny. 

Gleodynamiczny  przym.  od  Gieodynamlka. 

Gieodynamika,  i,  blm.  część  gieologji,  traktująca 
o  siłach,  które  brały  udział  przy  powstawaniu  skal 
i  zmianach  kształtu  powierzchni  ziemi.  <  Now. 
z  Gr.  gt  =  ziemia-f-Dynamika> 

Gieofaga,  1,^1  ni.  I  jadacz  ziemi,  ziemiożerca. 
<Now.  z  Gr.  g5  =  ziemi  a -|-fagein=  jeść  > 

Gieofagja,  i,  blm.  jadanie  ziemi. 

Gieofizyczny  przym.  od  Gieofizyka. 

Gieofizyka,  i,  blm.  część  gieologji,  fizyka  ktUi 
ziemskiej,  gieografja  Jizyczna.  <Now.  z  Gr.  g5  = 
ziemia -[-  Fizyka  > 

Gieofrea,  i,  Im.  e   bot.  p.  Umora.     <Niby  Łć. 

geoftroya,  od  nazwiska  Fr.  Geofłroy> 

Gieogieniczny  przym.  od  Gieogienja. 

Gieogienja,  I,  blm.,  x Ziemiotwórstwo  część 
gieologji,  traktująca  o  powstawaniu  i  kształtowaniu 
ś.  kuli  ziemskiej.  <Now.  z  Gr.  gt  =  ziemia -j-g^- 
nos  =  ród,   [)ochodzenie> 

Gieognosta,  y,  Im.  ści  p.  Gieolog.  <Now. 
z  Gr.  ge  =  ziemia -j-gnostes  =  znawca  > 

Gieognostyczny  przym.  od  Gieognostyka:  Bada- 
nia, mapy  gicognostyczne. 

Gieognostyka,  i,  blm.  p.  Gieognozja. 

Gieognozja,  i,  blm.,  xJeognozja,  Gieognostyka, 
GieotektoniKa,  X  Ziemioznawstwo  cześć  gieologji, 
traktująca  o  budowie  ziemi.  <  Now.  z  Gr.  gt  - 
ziemia  -}-  gnosis  =  poznanie  > 

Gieogoniozny  przym.  od  Gieogonja. 

Gieograf,  a,  Im.  owie,  Jeograf  ten,  co  i.  zaj- 
muje gieografja,    z  i  e  m  i  o  ])  i  s.   <  Gr.  geogrśfos> 

Gieograficznie  przys.  od  Gieograficzny!^ 

Gieograflczny  przym.  od  Gieografja,  Jeogra- 
flczny:  Szerokość,  długość,  mila,  mapa  gieogra- 
ficzna. 

Gieografja,  i,  blm.,  Jeografja  opisanie  ziemi, 
nauka  o  zjaioiskach  ziemskich  w  ich  wzajemnym  na 
siebie  oddziaływaniu,  ziemiopisarstwo,  zie- 
mioznawstwo: G.  ogólna,  szczegółowa,  astro- 
nomiczna, matematyczna.  G.  fizyczna  {=gieoJizy- 
ka).  G.  antropologiczna  {-anłropogieografja).  G. 
powszechna,    polityczna    a.    historyczna,    staro- 


HU 


f 


GIEOTD 

Żytna.  G.  roślin,  zwierząt,  minerałów.  G.  handlo- 
wa a.  ekonomiczna.  G.  militarna.  <Gr.  geogra- 
fia > 

Gieoid,  u,  Im.  y,  Gieolda  gie.  I.  potaierzchma 
bryły  ziemskiej.  2.  bryła  matematyczna  najbardziej 
do  istotnej  postaci  ziemi  zbliżona.  3.  postad-,  jaką 
przyftrała  powierzchnia  oceanu  pod  wpływem  przy- 
ciągania mas  lądowych.  <Now.  z  Gr.  gc  =  ziemia 
-f-  -eides  =  kształtny  > 

Gieolda,  y,  Im.  y  gie.  p   Gieoid. 

Gieoizoterma,  y,  częś.  Im.  y  gie.  p.  Izogieoter- 
ma.  <Now.  z  Gr.  g§-|-i'sos  =  równy -f- thermós 
=  ciepły  > 

Gieoiog,  a.  Im.  owie  a.  dzy,  Gieognosta  ten,  co 
ujmuje  i.  gieoiog  ją;  badacz,  znawca  ziemi.    <Now. 

(ir.  gt  =  ziemia  4- -logos  =  znawca,  uczony  > 

Gleologiczny  przym.  od  Gieologja,  x  Jeolo- 
giozny:  Badania,  mapy  gieologiczne.  Formacja 
gieologiczna. 

Gieologja,  i,  blm.,  X  Jeologja,  X  Ziemlorodztwo 
nauka  o  pierwotnym,  późniejszym  i  obecnyni  stanie 
ziemi;  historja  rozwoju  ziemi;  potustawanic  i  rozwi- 
janie ś.  łia  niej  życia  roślin  i  zwierząt.  <Now. 
z  Gr.  gF=  ziemia -j- -logia  =  nauka  > 

XGIeomanCJa,  J,  blm.  wróżenie  z  piasku,  z  ziemi. 
<Now.    z  Gr.  gS  =  ziemia-|-manteia  =  wróżenie  > 

Gieomecłianlka,  J,  blm.  mechanika  ciał  stałych. 
<Now.    z   Gr.    g5=:  ziemia -1- Mechanika > 

Gleometra,  y,  Im.  owie  a.  rzy,  Jeometra  I.  ma- 
tematyk, badacz  zajmujący  L  wog.  poszukiwaniami 
matematycznemi.  2.  zajmujący  ś.  specjalnie  bada- 
niami gieometrycznemi:  Nie  jest  punkt  gieojnetrów 
długi  ni  szeroki.  Mick.  3.  a.  [Omętra,  Omętra, 
Jómętra,  Lumętra,  Memetra,  Metra,  Gieomęter, 
Dzialomęter,  Kilomęter]  zajmujący  ^.  pomiarem 
gruntów  i  zdejmowaniem  planów,  mierniczy.  <Gr. 
geomótre8> 

Gieometrja,  i,  blm.,  Jeometrja  część  matematyki, 
zajmująca  ś.  badaniem  form  przestrzennych:  G.  po- 
czątkowa, pogUj^dowa,  elementarna,  wyższa,  płas- 
ka, sferyczna.  G.  starożytnych,  analityczna,  synte- 
tyczna, abstrakcyjna.  G.  miary  a.  metryczna.  G. 
położenia.  G.  wielowymiarowa,  euklidesowa,  nie- 
euklidesowa, paraboliczna,  hiperboliczna,  elip- 
tyczna, różniczkowa,  całkowa.  G.  przekształceń. 
<Gr.  geometria  > 

Gieometrografja,  I,  blm.  sztuka  wykreśleń  gieo- 
metrycmych.   <  Gieometrja  -}-  Gr.  graf 5  =  opisuję  > 

X  Gieometrycki  p.  Gleometryczny. 

Gieometrycznie  przys.  od  Gleometryczny;  Jeo- 
metrycznie. 

Gieoinetryczność,  i,  blm.  rz.  od  Gleometryczny; 
Jeometryczność. 

Gleometryczny,  x  Gieometrycki  przym.  od  Gieo- 
metrja; Jeometryczny :  Figura  gieometryczna. 
Miejsce  gieometryczne.  Twierdzenie,  zagadnienie 
gieometryczne.  Metoda,  konstrukcja  gieometrycz- 
na (w  przeciwstawieniu  do  analitycznej  a.  algie- 
braicznej).  Dowód  G.  Postęp  G.,  in.  i lo razo- 
wy. Proporcja  gieometryczna.  Przen.:  regularny, 
prosty,  równy:  Naprzeciw  siebie  stanęły  szeregi, 
obracające  ś.  w  linjach  gieometrycznych. 

[Gieomęter,  tra,  Im.  trzy  a.  trowiej  p.  Gleo- 
metra. 

Gieonomlczny  przym.  od  Gleonomja. 

Gleonomja,  i,  blm.  nauka  o  gatunkach  ziemi, 
o  użytkowaniu  z  ziemi.  <Now.  z  Gr.  ge- ziemia 
4- -nomia  =  znawstwo  (od  nómos  =  zwyczaj,  pra- 
wo)> 

Gleoplastyka,  i,  blm.  ^znajomość  wyiyn  i  nizin 
ziemi.     <Now.  z  Gr.  gt  =  ziemia -{- Plastyka  > 


GIRRANOZYNA 

Gieorgina,  y,  Im.  y  bot.  p.  Gleorginja. 

Gieorginja,  I,  Im.  e,  Gieorgina,  Gleorgja,  Oaija, 
[Gieorgonija,  GleronIJa,  Gorgonija,  Jorginja,  Or- 
glnjaj  bot.  (georgina  a.  dahlia)  roś.  z  rodziny 
złożonych.  Gatunki:  G.  różnofarbna  a.  pstra 
(g.  variabilis)  z  odmianą,  która  nazywa  ś.  Kró- 
lową nocy.  <0d  nazwiska  botanika  Nm. 
Georgi> 

Gleorgja,  i,  Im.  e  bot.  p.  Gleorginja. 

I  Gieorgonija,  i,  Im.  e]  p.  Gleorginja. 

Gleotektoniozny  przym.  od  Gieotektonlka.  . 

Gieotektonika,  I,  blm.  p.  Gieognozja.  <Now. 
z  Gr.  ge  =  ziemia-]- tektonikę  =  nauka  o  budo- 
wie > 

Gieotermiczny  stopień,  gieol.  liczba  metrów,  na 
którą  trzeba  ś.  zagłębić  pionoioo  w  ziemię,  aby  tern- 
peralura  spadla  o  1  stopień.  <Now.  a  Gr.  ge  = 
ziemia  -f-  thermós  =  ciepły  > 

Gieotermometr,  u,  Im.  y  termometr  do  mierzenia 
temperatury  ziemi  w  znacznych  głębokościach.  <NoW. 
z  Gr.  gt  =  ziemia -j- Termometr  > 

Gleotropiczny  przym.  od  Gieotropizm:  Gieotro- 
piczne  wyginanie  ś.  pędów  roślinnych. 

Gieotropizm,  u,  blm.  bot.  dążenie  pędów  roślin- 
nych w  kierunku  przyciągania  ziemi.  <  Now. 
z  Gr.  g5  =  ziemia -}- trópein  =  obracać  > 

Gleozofja,  i,  blm.  jUozoJiczne  rozważanie  kuli 
ziemskiej,  filozof  ja  gieografji.  <Now.  z  Gr.  gS  = 
ziemia  -\-  sofia  =  mądrość  > 

Giepard,  a,  Im.  y  zool.  (cynailurus  guttatus) 
duży  kot  z  nieruchomemi  pazurami.  <Fr.  guć- 
pard> 

fGler,  a.  Im.  y  I.  bot.:  a)  p.  Glersz.  b)  p. 
Gierszownik.  Szym.  z  Łow.  2.  zool.  p.  Krzywo- 
dzlób.     <p.  Ir,  Jer> 

[Giera,  y,  Im.  y]  I.  świnia  (szczeg.  wielka  a. 
stara):  Skuł  ś.,  jak  G.  2.  a.  [Giera,  Girą]  pog. 
noga.    <Może  Nm.  dw.  Gehr  =  dzida,  spisa  > 

Glerada,  y.  Im.  y  I.  •J-  =  a)  niewieścia  wyprawa 
ślubna;  statki  domowe  kobiece:  Niewieście  rzeczy, 
co  im  dzieją  G.  Ort.  G.  są  ty  rzeczy,  którekol- 
wiek pannie  idącej  za  mąż  ku  ochędożności  jej 
przy  posagu  dają.  Tyt.  pr.  raagd.  b)  sprzęty  po- 
zostałe po  zmarłym,  c)  naczynia,  narzędzia,  statki 
i  sprzęty  rzemieślników.  2.  [G.]  inwentarz.  <Sr. 
Łć.  gerada  (z  Nm.  daw.  gerade,  dziś  Gerath)  = 
statki,  ruchomość  domowa  > 

X  Gieradny  przym.  od  Glerada:  G.  statek.  Gie- 
radne  naczynie. 

[Gieralasz,  a.  Im.  e]  p.  Gierlasz. 

Gleranijka,  I,  Im.  i  p.  Gleranja:  Przy  oknie, 
zasłoniętym  gieranijkami,  siedziały  hafciarki. 
Bał. 

Gleranina,  y,  blm.,  Bodzisznik  apt.  i  chem.  wy- 
ciąg z  korzeni   bodziszków.     <p.  Gieranja> 

Gleranity  ów,  blp.  gieol.  .skamieniałości  podobne 
do  oczu  żórawich.   <Now.  z  Gr.  gćranos  =  żóraw> 

Gleranja,  i,  Im.  e,  Gieranjum,  [Hlrcjanlja,  Ira- 
nja]  bot.  I.  =  Bodziszek.  2.  a.  Pelargonja  różo- 
wa, Muszkatel  (pelargonium  roseum)  roś.  z  rodzi- 
ny bodziszkowatych.  Zdr.  Gleranijka.  <Gr.  ge- 
ranion  > 

Gieranjowaty  bot.:  Rośliny  gieranjowate  p.  Bo- 
dzlszkowaty. 

Gleranjowy  bot.:  Rośliny  gieranjowe  p.  Bodzisz- 
kowaty. 

Gieranjum  nieod.  bot.  p.  Gleranja:  Błj-snęła 
w  oknie  wśród  kwiatów  G.,  laków  i  fuksji  twa- 
rzyczka Józi.  Sienk. 

Gieranozyna,  y,  blm.  barwnik  anilinowy.  <Now. 
z  Gr.  gerdnioa  =  gieranja  > 


825 


OTERAR 


GIERSZOWNIK 


><  Gierar,  a,  lin.  y  rodzaj  konia:  Z  gierarów 
cngi  poszóstne,  popiętne.  Goł.     <  ?  > 

[Gierdan,  u,  Im.  y]  wzór,  wyrahiany  z  drobnych 
paciorków  szklanych,  nawleczonych  na  włosień  lub 
nitkę.  <Tur.  gerdatt  (z  Pers.),  przez  Ukr.  ger- 
da.n  =  naszyjnik  > 

[Gierdziawka,  i,  Im.  i]  p.  Giergaczka. 

Gierebować,  uje,  owal  fl.  odbijając  od  brzegu, 
robić  pojazdami,  aby  ś.  statek  obrócił  sztabą  na 
wodę.  <Może  od  wołania  Nra.  kehr'ab  =  za- 
wróć > 

Gierebowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Gierebo- 
wać. 

[Gierega,  i,  Im.  i]  I.  Icoió  długa,  którą  chłopcy 
podrzucają  do  góry  palestrą:  Gra  w  gieregc.  2. 
człowiek  do  niczego,  rura  do  barszczu.  <Ukr.  ge- 
rega> 

[Gierek,  rka,  Im.  rki]  Jakaś  roślina  polna.  <p, 
Giersz  > 

Gierent,  a,  Im.  ci  I.  zawiadowca,  zarządca,  peł- 
nomocnik Jtandlowy:  Stanowisko  nieodwołalnego 
gierenta  współkł.  Jeż.  2.  sprawujący  interesu 
swego  rządu  przy  obcym  dworze:  G.  oznajmił  rzą- 
dowi o  zerwaniu  stosunków  dyplomatycznych 
przez  Francję.  <ZŁć.  gerens,  2  pp.  gerentis  = 
prowadzący,  sprawujący  > 

[Giergaczka,  i,  Im.  i,  Gierdziawka]  krtań  z  tcha- 
wicą (u  ludzi    i  zwierząt).     <Ukr.  gergaczka> 

X  Giergiedanowy  z  rogu  nosorożca  zrobiony : 
Nóż  G.     <Tur.  gćrgćdan  =  nosorożec  > 

1.  Gierka,  i,  Im.  i  p.  Gra. 

2.  Gierka,  i,  Im.  I  I.  -j-  i  [G.]  rodzaj  ubioru. 
Kolb.  2.  f  zalotnica,  nierządnica:  Ową  rzecz  do- 
stanie, byle  chciał,  u  gierki.  Pot.  3.  [G.]  dziew- 
ka sziurmak;  podlotek.  <Zap.  zdrobnienie  imie- 
nia Giertruda> 

fGierla,  i,  Im.  e,  fGierlja  rodzaj  tkaniny:  G. 
w  postawach,  cło  od  niej  wskazuje  instruktarz 
celny  litewski.  Goł.  <Czes.  gerliekć  (pldtno), 
Nm.  daw.  Gerlachstuch> 

[Gierlak,  a,  Im.  i]  p.  Jariak. 

Gierlanda,  y,  Im.  y  p.  Girlanda.  Zdr.  Gier- 
landka. 

Gierlandka,  f.  Im.  i  p.  Gierlanda. 

[Gierlina,  y,  Im.  y,  Gerlina,  Garlina,  Kul]  pęk 
czystej  shnny,  z  sześciu  snopów  złożony.  <Por. 
Garlina  i  Ńm.  Gehrleine,  Włos.  gherliiio> 

fGierlja,  i.  Im.  e  p.  Gierla. 

Gierłasz,  a,  blra.,  Gierylasz,  X  Gierylas  rodzaj 
gry  w  karty,  loist  bez  atutów.  <Z  Ros.  jerałasz  = 
mieszanina;  gra  w  karty,  stanowiąca  mieszaninę 
wista  z  preferansera  (z  Tatars.);  Gierylas  jest 
sld.> 

[Gierlyga,  I,  Ira.  i]  kij  pastuszy.  <Ukr.  ger- 
lyha> 

X  Giermak,  a.  Im.  i,  X  GiermIak,  X  Jarmak, 
X  Jermak,  X  Jermiak  rodzaj  ubrania  zwierzchnie- 
go, sukmana,  czamara:  Miał  na  sobie  ponsową 
z  pętlicami  złotemi  i  sobolami  podszytą  czama- 
rę  czyli  G.     <Tur.  armjak> 

Glerman,  u,  blm.  chcm.  pierwiastek  z  gromady 
azotowców,  Ge.  <Z  Łć.  nazwy  narodu  Germa- 
nus> 

Giermanista,  y,  Im.  ści  I.  znawca  języka,  litera- 
tury i  starożytności  niemieckich,  giermańskich:  Zjazd 
giermanistów  we  Frankfurcie.  2.  prawnik,  pra- 
cujący nad  prawem  niemieckim.  <  Z  Łć.  nazwy 
narodu  Germanus> 

Giermanizaoja,  I,  blm.  p.  Giermanizowanie:  Za- 
pędy giermanizacji.     <Fr.  germanisation> 


Giermanizdcyjny  przyra.  od  Giermanizacja:  Sy- 
stem G. 

Giermanlzator,  a,  owie  a.  rzy  ten,  co  giermani- 
żuje.     <Fr.  germanisateur> 

Giermanizatorski  przym.  od  Giermanizator. 

Giertnanizatorstwo,  a,  blm.  usiłowania,  dąino- 
ści  giermanizatorskie. 

Giermanizm ,  u ,  blm.  barbaryzm  giermańshie- 
go,  niemieckiego  pochodzenia.  <  Fr.  gerraanisme  > 

Giermanizowac,  uje,  owal  niemczyć,  przerabiać 
kogo  na  Niemca,  a.  co  na  niemieckie:  G.  nazwy 
miast  i  wsi.  G.  Ś.  nie/nczyó  ś.,  niemczeó,  stawać  i. 
Niemcem  a.  niemieckim:  Wielu  Słowian  najzu- 
pełniej ś.  giermanizowalo.  Krasiń.  <Fr.  germa- 
niser>  ' 

Giermanizowanie,  a,  blm.,  Giermanizacja  czyn- 
ność cz.  Giermanizowac. 

Giermanizowanie  się,  a  ś.,  blra.,  czynność  cz. 
Giermanizowac  ś. 

Giermanofilstwo,  a,  blm.  sprzyjanie  Niemcom. 
<  Now.  z  Łć.  Germanus -|- Gr.  fiiein  =  kochać  > 

Giermanofobja,  i,  blra.  wstręt,  niechęć  ku  Niem- 
com: Śmiano  ś.  z  jego  gierraanofobji.  Krasz. 
<Now.    z  Łć.    Germanus -f-Gr.  fobeisthai  =  bać 

6.  > 

Giermanomanja,  I,  blra.  zamiłowanie  wszystkiego, 
co  niemieckie,  giermańskie:  Po  giermanonianji  na- 
stąpiła brytanomanja.  Miek.  <Now.  z  Łć.  Ger- 
manus -f-  Manja  > 

Giermańskość,  i,  blra.  należenie  do  Giermanów: 
Yirchow  rozbierał  dowody  giermańskości  gro- 
bów. 

Giermek,  mka.  Im.  mkowie  I.  ten,  co  nosił 
oręż  a.  rynsztunek  za  rycerzem.  Przen.:  Ni  jastrząb, 
ni  Jowisza  G.  (t.  j.  orzeł)  wznieci  z  feniksem 
wojny.  Kniaź.  2.  pionek  ?<'  szachach,  laufer. 
3.  fanat.  p.  Przyjądrze.     <Węg.  gyerraek> 

X  Giermiak,  a.  Im.  i  p.  Giermak. 

t  Giermka,  i.  Im.  i  nosząca  za  kim  zbroję,  ryn* 
sztunek. 

Giermkostwo,  a,  blm.  służba,  obowiązek,  zajęcie, 
staii  giermka.     <  p.  Giermek  > 

Glermkować,  uje,  owal  być  giermkiem:  Gierraku- 
jąc  przy    kasztelanie,    zginął  w  potrzebie.    Byk. 

Giermkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Giermko- 
wać. 

Giermkowy  przym.  od  Giermek. 

[Giermucha,  y,  blm.]  p.  Giermuga. 

[Giermuga,  i,  blm.,  Giermucha]  brajka,  potrawa 
z  mąki  na  mleku  a.  wodzie.     <?> 

X  Gierny  przym.  od  Gra:  Dom  G. 

GierokOmilca,  i,  blra.  sztuka  przedłużania  życia 
starców  kosztem  życia  młodych.  <  Gr.  geroko- 
mike  =  sztuka  pielęgnowania  starości> 

[Gieroml]  p.  Jerum. 

[Gieron,  a,  Im.  y]  p.  Gierun. 

[Gieronija,  i.  Im.  e]  p.  Gieorginja. 

Gierować,  uje,  owal  rzem.  przycinać  listwę  na 
ramki  i  spajać  je  w  winklach;  łączyć  odręcznie 
wszelkie  listewki  a.  gzymsy.     <Nm.  gehren> 

[Gierować,  uje,  owal]  zbytkoiuać,  żartować:  Dzie- 
ci gierujo  za  gościńcem.    <?  GR> 

Gierowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Gierować. 

[Giers,  u,  blm.]  p.  Giersz.     <]).  Giersz > 

Giersz,  u,  Im.  e  bot.  I.  a.  G.  wodny  p.  Galu- 
cha.  2.  [G.  a.  Glers],  fGier,  fGir,  fGirz  roś. 
podagrycznik,  groch  zielony  (aegopodium  podagra- 
ria).    <  Nm.  Gi(e)rsch)  > 

[Gierszla,  i,  Im.  e]  p.  Gierztla. 

Gierszownik,  a.  Im.  I  bot.  (smyrnium)  roi.  z  ro- 
dziny  baldaszkowych.   Gatunki:   a)   G.   gier  z   a. 


«26 


GIERSZUN 

•J-Gier  (s.  olusatrum);  b)   G.    przewłoka   (s. 
perfoliatum).     <p.  Giersz> 

[Gierszun,  a,  Im.  y]  szerszeń.    <?> 

Giertel,  tla,  Im.  tle  powr.  pasek  do  fartuclia 
pracownika,  spleciony  z  cienkich  sznurów.  <Nm. 
(iiirtel  =  pas> 

[Gierun,  a,  Im.  y,  Gieron]  zhytnik,  zbyimca. 
<)).  Gierowa(5> 

Gierunek,  nku,  Ira.  nki  rzera.  łączenie  dwucli, 
(jzymsów,  listewek  it.  p.,  schodzącycli  ś.  pod  kątem. 
"<p.  Gierować> 

Gieruzja,  i,  Im.  e  I.  rada  starców  w  Lacedemo- 
nie.    2.  nowogrecka  rada  stanu.  <Gr.  gerousia> 

[Gierwazenie,  a,  Im.  a]  plotki.  <Zap.  od  Gier- 
wazy  > 

[Gierwiacki]  p.  Wrona.  <  Od  miejscowości 
Gierwiatv> 

Gierydon,  u,  Ira.  y  I.  a.  Girydon  mały  stoliczek 
kątowy,  wyższy  od  zwyczajnego;  podnóże  dla  lichta- 
rza. 2.  cukier,  podstawa  do  cukierków.  Zdr.  Gie- 
rydonik.     <Fr.  guśndon.> 

Gierydonik,  a,  Im.  i  p.  Gierydon:  Zwiędły  bu- 
kiet w  ką.cie  na  gierydonikii  dogorywał.  Krasz. 

Glerylas,  a  I.  Im.  owie  wolny  strzelec,  po- 
wstaniec liiszpański.  2.  X  blra.  karc.  p.  Gier- 
lasz.  <np-  guerillas  Im.  =  bandy  powstańcze, 
i)artje  podjazdowe,  od  giierrilla  =  wojna  podjaz- 
dowa> 

Gierylasówka,  I,  Im.  I  partyzantka  na  sposób 
hiszpański, 

Glerylasować,  uje,  owal  grać  w  gierylasza: 
Deszczyk  przeszkodził  spacerom,  więc  rozmawia- 
liśmy, gieryłasowali.   Koź.  A. 

Gierylasowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gleryla- 
sować. 

Glerylasz,  a,  blm.  p.  Glerlasz:  Wieczór  za- 
kończyliśmy gieryłaszem.  Koź.  A.  Zdr.  Gieryla- 
szyk.    <p.  Gierlasz> 

Gieryłaszyk,  a,  blra.  p.  Glerylasz. 

Gierylaszykowy  przym.  od  Gieryłaszyk:  Giery- 
łaszykowe  kombinacje.  Jeż. 

Gleryng  nieod.  piern.  ciasto  za  chude,  <Nm. 
gering  =  maly,  chudy  > 

Glerz,  a,  Im.  e  bot.  p.  Gierszownik.  <p. 
Giersz> 

[Glerz,  grza,  Im.  grze]  zool.  p.  Mewa.  <p.  Ir, 
Jer> 

[Glerztla,  i,  Im.  e,  Gierszla,  Dzierztla]  deska  do 
pieczenia  chleba;  łopata  do  wsuwania  chleba  do 
pieca,     <Nra.  [gerstel,  garstel]> 

fGlerzyk,  a,  Im.  i  p.  Jerzyk. 

tGlerzyna,  y,  Im.  y,  fGIrzyna  hut.  itużel  oło- 
wiany szklisty,  czarny.  <Zap.  Nm.  Gerlnne  =  6piż 
płynny  > 

fGlerzynek,  nku,  Im.  nki  rodzaj  tkaniny:  Od 
gierzynków  po  gr.  15.  Vol.  Za  indygo  daje 
wzamian  37  postawów  sukna,  zwanego  „G." 
Łoi.  <?  Może  Nm.  gering  =  mierny,  mały,  z  do- 
myślnym jakimś  rzeczownikiem  > 

Gies  a.  Ges  nieod.  muz.  nuta  g  z  bemolem,  czyli 
o^miżona  o  pół  tonu,  równająca  ś.  fis  (na  narzę- 
dziach utemperowanych):  Tonacja  G.  major  ma 
sześć  bemoli.    <G  muz. -f -es,  cecha  bemoli  > 

X  Gies,  a  i  u,  Im.  y  p.  Giez:  Do  nieba  każde- 
mu snadnie  wniść,  zwłaszcza  poetycki  kogo  G. 
napadnie.  Min.    <p.  Giez> 

Gieses  a.  Geses  nieod.   muz.   nuta  g  z  dwoma 
bemolami,   równająca   ś.  f.     <G    muz.  4- -eses  = 
cecha  bemoli  podwójnych  > 
t6ie8l«ozko,  a,  Im.  a  p.  fizio  i  Giezlko. 


GIEZ 

tGiesIko,  a,  Im.  a  p.  Gzio  i  Giezlko. 

Giest,  u.  Im.  y  a.  a,  X  Jest  poruszenie  ciała, 
uwydatniające  myśli  i  uczucia;  znak,  skinienie,  w  Ira. 
tnigi:  G.  szlachetny,  niewymuszony.  Pokazywać 
co,  Xnarabiae  giestami.  Jak  raz  zaczął^  bez  prze- 
rwy rzecz  swojfj;  tokował  i  giestami  j;j.  bardzo 
dobitnie  malował.  Miek.     <Łć.  gestus> 

Giestykulacja,  i.  Im.  e  p.  Giestykulowanle:  Tak 
samo  mówiła  jak  on,  tylko  troszeczkę  słodziej 
i  bez  żadnej  giestykiilacji.  Kaczk.  Wolne  żar- 
ty—mówi wśród  komicznych  giestykulacji  Hi- 
polit. Wilez.     <Łć.  gestlculatio> 

Giestykulator,  a.  Im.  rzy  a.  owIe  lubiący  gie- 
slykulować,  biegły  w  giestykulowaniu.  <Łć.  ge- 
sticuIator> 

Giestykulować,  uje,  owal  robić  giesty,  giestami 
nadrabiać;  dawać  znaki,  pokazywać  na  migi;  ręko- 
ma rozkładać,  rozprawiać,  wymachiwać,  wytrząsać, 
giestami  pomagać  sobie  w  rozmowie:  Dobrze  mówi, 
ale  zbyt  giestykuluje.  Zdawał  ś.  miotany  gwał- 
townerai  uczuciami  i  sam  z  sobą,  giestykulując 
rozmawiał.  Fred.  A.     <Łć.  gesticulari> 

Giestykulowanle,  a,  blm.,  Giestykulacja  czyn- 
ność cz.  Giestykulować. 

GleszefcIarskI  przym.  od  Gieszefciarz:  Nizkie 
gieszefciarskie  zachcianki.  Po  gieszefciarsku 
przys.  jak  gieszefciarz,  sposobem  jemu  właściwym: 
Po  gieszefciarsku  traktować  interes.  <p.  Gie- 
szeft> 

Gleszefciarstwo,  a,  blm.  zajęcie  gieszefciarza, 
prowadzenie  gieszeftów. 

Gieszefciarz,  a,  Im.  e,  !  Gleszeftmaoher  ten,  co 
ś.  trudni  gieszej'tami,  gieszefciarstwem.,  aferzysta, 
spekulant.     <p.  Gieszeft> 

Gieszefcik,  u,  Im.  I  p.  Gieszeft:   Zręczny  G. 

Gieszeft,  u,  Im.  y  interes  nieuczciwy,  afera,  ma- 
nipulacja nieczysta,  tranzakcja  szachrajska,  szacher- 
ka:  Trudnie  ś.  sprzedażą  wódki,  lichwą,  i  wszel- 
kiemi  zakazanemi  i  niezakazanemi  gieszeftami. 
Zdr.  Gieszefcik.     <Nra.  Geschaft> 

IGieszeftmacher,  a,  Im.  y  p.  Gieszefciarz.  <Nra. 
Geschaft(en)macher  > 

Gieszeftować ,  uje,  owal  prowadzić  gieszefty, 
trudnić  ś.  niemi:  Lepiej  G.  pod  bankiem,  niż  dbać 
o  dobrobyt  publiczny. 

Gieszeftowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gieszef- 
tować. 

Glesztel,  a,  Im.  e,  GIsztel  rzem.  1.  pręty  z  całym 
urządzeniem  parasola  pod  pokryciem  jego.  2. 
ramka  z  rączką  do  obsadzenia  laubzegi,  <Nm. 
Gestell> 

Gieszynk,  u.  Im.  i  rzem.  dar  w  ilości  dwucli 
złotych,  otrzymywany  przez  wędrownego  czeladnika, 
gdy  ten  zjawi  ś.  w  obcym  mieście  i  przedstawi  ś, 
starszemu  w  cecJiu.     <Nm.   Geschenk> 

[Gieśny]  przym.  od  Giez:  Żądło  gieśne. 

Glewaltygier,  a.  Im.  owie  rodzaj  oficera  sztabo- 
wego: Ci.  jeneralny  wojska.  G.  dywizji.  <Nm. 
Gewaltiger> 

[Glewer,  u.  Im.  y,  Gewer,  Giwer,  Giwera,  Gwer] 
I.  broń,  karabin:  Nieprzyjaciel  midł  gotowe  wojsko 
i  giewery  do  boju.  2.  kołpak  żołnierski  w  Rosji 
z  lat  około  1840.     <Nm.  Gewehr> 

[Giewknąć,  nie,  nąl]  nieos.  odezwać  6.,  jęknąć: 
Tak  go  uderzył,  aż  giewkło  w  nim  =  ai  coś  ś. 
w  nim  odezwało.    <Dźwn.> 

Giez,  X  Gies  1.  gza.  Im.  gzy  a,  [Giz,  Gzik,  Gzyk] 
=  a)  zool.  (oestrus)  owad  dwuskrzydly  krótkorogi. 
b)  [G.]  ciejiki  robaczek  wodny.  2.  X  gzu.  Im. 
gzy  =  a)  gżenie  ś,,  wpadanie  w  szał  po  ukąszeniu 
gza:   Gdy  zefir  wieje,   uziajane  nad  rzeczką  po 


«27 


GIEZEK 


Gn.OT  i 


pzie  chodzi  bydło.  Jabł.  b)  przen.  szaleństwo, 
manja:  Gr.  poetycki.  Już  zapał  i  (i.  nagły  ludzkie 
zmysły  ninie  wypędza  z  iiioicli  ])iersi.  Kuiaź. 
e)  żiidza,  chuć,  namiętność,  szczeg.  płciowa:  Toraz 
na  nowe  gzy  twe  i  amory  przybierasz  sobie  sy- 
cylijskie córy.  Cłir.  Twego  ojca  G.  na  państwo 
kr(^ci.  Chr.  (=  zachcianka),  d)  w  Ini.  swawola, 
żarty,  i;]raszki,  psoty:  Stroić  gzy.  Dzień  po  dzień 
hula,  stroi  gzy  i  pije.  Jabł.  l'r7.on.:  Ten  stru- 
myczek, co  pierwej  stroił  gzy  z  piaskiem  zło- 
tym, teraz  cichuchno  płynie  zdumiały.  Zabł. 
3.  gzu,  blm.  lek.  (satyriasis}  obłęd  luhieżny 
u  mężczyzn.     <  GZ  > 

fGlezek,  zka,  Im.  zki  p.  Giczol:  Koga  bez 
giezka  leżała.  Pot. 

X  Giezel,  a,  Im.  e,  [fiizeij  komisant  handlowy, 
svbjekt:  Nie  zobaczyłeś  młessczanina,  kupca,  gie- 
zela  w  sklepie,  żeby  w  bandolet  ś.  nie  przy- 
brał. Ochoć.     <Nm.  Gesell> 

Giezela,  i,  Im.  e  rzem.  czeladnik.  <Z  Nm.  Qe- 
sell,  p.  wyżej  > 

jGiezelka,  I,  Im.  i]  sklepowa. 

Giezelsztyk,  u,  im.  I,  Gzelsztyk  sztuka,  wyrób 
popisowy  przy  toyzwoUnach  na  czeladnika:  Rysunki 
giezelsztyków,  składane  przez  terminatorów  przed 
wyzv/oleniem.   Kórz.     <Nm.  Gesell(en)stuck> 

fGiezleczko,  a,  Im.  a  p.  Gzio  i  Giezlko. 
<GUZ> 

fGlezIko,  a,  Ira.  a,  fGlesIko  i  zdr.  fGiezleczko, 
tGies(eczko  p.  Gzło;  dziecinna  suknia  płócienna; 
koszulka,    szczeg.  kobieca. 

t  Giezło,  a,  hu.  a  p.  GzIo. 

[Giezować,  uje,  owa?,  Gizować]  latai  nieprzy- 
tomnie (o  bydle  i  ludziach),  gzić  ś.  Por.  Gizać. 
<p.  Giez> 

IGieżka,  i,  Im.  i]  p.  Giża. 

[Gięba,  y,  lin.  y]  j).  Gęba. 

Gięcie,   a,   blm.,  czynność  ez.  Giąć.      <GUB> 

[Gięsak,  a,  Im.  i]  p.  Gąsak. 

[Głęsior,  a,  Ira.  y]  p.  Gąsior. 

JGięszcz,  y,  Im.  e]  p.  Gąszcz. 

[Gięś,  i.  Im.  ij  p.  Gęś. 

Giętarka,  i,  Im.  i   tnaszyna  do  gięcia  szyn. 

Giętarnia,  i,  Im.  e  oddział  fabryki  mebli  giętych, 
gdzie  wyginają  drzewo. 

Giętki  i.  dający  L  giąć,  gibki,  sprężysty:  Pręt 
G.  Żelazo  giętkie.  Drut,  otów  G.  2.  przen.  pod- 
dający ś.  wpływom,  podatny,  skłonny;  czuły,  wrażli- 
v)y,  umiejący  ś.  nakłamać,  zastosować  do  okoliczno- 
ści] G.  człowiek,  umysł.  Serce  do  cnoty  giętkie. 
Nar.  W  miejscu  wszelakim  mój  ś.  humor  G. 
uchyla,  że  go  srogi  pocisk  minie.  Karp.   <GUI?> 

Giętkość,  i,  blm.  rz.  od  Giętki. 

Gięty  im.  od  Giąć:  Meble  gięte.  [G.  łokieć]  p. 
Łokieć. 

Gifes,  a,  Im.  y,  Glefes  jelca  szpadoiue;  miejsce, 
gdzie  ś.  zaczyna  rękojeść  .szpady:  "Wpakować  szpa- 
dę aż  po  G.     <p.  Giefes> 
'Gifreiter,  a.  Im.  owie  p.  Giefrajter. 

Gifrejterskl  przyra.  od  Gifrejter. 

Gig,  u.  Im.  i  wiośl.  p.  Bąk.     <Ang.  gig> 

Giga,  i,  Im.  i  muz.  I.  dawne  narzędzie  muz. 
smyczkowe,  j/rzcksztalconc  później  na  skrzypce: 
Skrzypce  u  nas  przedtym  nazywane  były  gigą. 
(iloł.  2.  dawny  taniec,  a  później  nazwa  pewnej 
formy  utworów  muz.  <kSr.  Łć.  Włos.  giga,  Fr. 
g(u;igue,  z  Nm.  Geige  =  skrzypce  > 

X  Gigant,  a.  Im.  ci  olbrzym,  toielkolud.  <Gr. 
gfgas,  2  p|).  gigantos> 

X  Gigantologiczny  przym.  od  Gigantologja. 


X  Gigantologja,  i,  ijlm.  nauka  o  gl/antach,  ol- 
brzymach. <Now.  z  Gr.  gigas  =  olbrzym -[--lo- 
gia =  nauka  > 

Gigantyczny  I.  właściwy  gigantom  z  mitolo- 
gji  greckie/,  tytaniczny:  To  przekonanie  wyleczy- 
ło mnie  z  butnych,  gigantycznych  pomysłów. 
Bał.  2.  olbrzymi,  ogromny;  zdumiewający,  impo- 
nujący ogromem:  Wszystkie  wille  otoczone  sjj 
wspaniałemi  ogrodami,  w  których  przepyszne 
okazy  flory  południowej  bujają  w  gigantyczne 
kształty. 

Gigantyzm,  u,  blm.  olbrzymio&ć. 

Gigany,  ów,  blp.  rodzaj  przyrządu  gimnastycz- 
nego.   <?> 

Gigawa,  y.  Im.  y  bot.  p.  Bandurowiec.  <p. 
Giga> 

[Gigi]  nieod.  dziec.  p.  Gaga. 

Gigierl,  a,  Im.  e  elegant  toiedeński:  Nadzwyczaj- 
nie szykowny  młodzieniec,  w  rodzaju  wiedeń- 
skich gigierlów.  Gaw.     <Nm.  Gigerl> 

Gigierle  nieod.  żakiet  kobiecy  bez  wcięcia. 

Gil,  a.  Im.  e  I.  a.  fGiel  zool.  ('pyrrhula)  ptak 
wróblownty  stożkodzioby  z  rodziny  łuszczaków.  Ga- 
tunki: G.  zwyczajny  (p.  europaea);  G.  pół- 
nocny a.  [Giel,  Popek]  (p.  maior).  Przen.: 
G.  na  nosie  =  2ac2er(Ł'ie7u'en('e  nosa  od  zimna.  Jar- 
mark na  gila.  Prz.  =  jest  mróz,  zimno.  2.  a) 
sopel  sinarkocin  u  nosa,  glut,  żart.  świeczka  z  no- 
sa:  Wisi  ci  G.  u  nosa.  b)  niek.  wiszący  sopel  lo- 
du. 3.  przen.  smarkacz,  młokos.  <Może  Nm. 
gelb,  [gehl]  =  żółty;  por.  Łć.  gilvus  =  żółty > 

[Gila,  I,  Im.  e]  smarki. 

[Gilaty]  smarkaty. 

Gilbas,  a,  Im.  y  I.  rub.  a.  X  Gibas,  xGilbus  czło- 
wiek duży  a  niezgrabny,  dryblas.  2.  [G.]  chłopiec 
spory,  wyrostek.     <  Por.  Bimbas,  Dryblas  i  t.  p.> 

X  Gilbus,  a,  Im.  y  p.  Gilbas. 

Gilda,  y,  Im.  y,  Gildja  klasa  kupiecka:  Kupiec 
trzeciej  gildy.  Słów.  Dom  Białostockiego,  kupca 
pierwszej  gildy.  Krasz.     <p.  Giełda> 

Gildja,  i,  Im.  e  p.  Gilda:  Gildję  opłacić  =  o/>/<i- 
cić  podatek  bankierski. 

Gildyjny  przym.  od  Gildja:  G.  podział  kupców 
na  klasy. 

[Gildzenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gildzić. 

[Gildzić,  i,  ii,  Gildzić]  łechtać,  łaskotać,  swę- 
dzieć: QMzs],cy  =  łechtliwy.  Por.  Galdzić,  Gidlić. 

[Gildzizna,  y,  blm.]  nierząd  w  gospodarstwie. 
<  p.  Giełda> 

[Glletka,  i.  Im.  I]  p.  Gateta.     <p.  Galeta> 

Gilja,  i.  Im.  e  bot.  p.  Zazierka.  <Now.,  niby 
Łć.  gilia> 

tGilnik,  a,  Ira.  i  p.  Gielnik:  Prasołowie,  gdy 
miewają  sól  twardą,  powinni  dawać  na  każdy 
targ  a.  jarmark  po  4  gilniki  soli  a.  po  mierze. 
Ks.  Jabczyński.  Rys  hist.  in.  Dolska  184  akt 
16G4  r.     <p.  Glon> 

Gilosz,  a,  Ira.  e  piecz,  maszyna  do  prążkowwua 
płaszczyzn.    <Z  Fr.  guillooher  =  kratkować  > 

Gilosza,  y.  Im.  e  bud.  ozdoba  architektoniczna, 
złożona  z  dwuch  pasków,  splatających  ś.  w  okręgi 
kół.   <Z  Fr.  guillochis^kratki,  paski> 

Giloszować,'uJe,  owal  wyrzynać  rysunek  na  metalu 
a.  kamieniu  za  pomocą  maszyny.  <Fr.  guiilocher 
=  kratkować  > 

Giloszowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Giloszować. 

Giloszyrka,  i,  Im.  i  maszyna  do  kropkowania  de- 
seni wyrobów  złotych. 

Gilotyna,  y,  im.  y  I,  narzędzie  do  ścinania  prze- 
stępców tve  Francji.    2.  i  zdr.  Gilotynka  przyr;:>id 


828 


Gn.OTYNKA 


GINOPAT.TA 


do  ohcinanin  łebków  od  cijr/ar.  <Z  Fr.  guillotine, 
od  nazwiska  wynalazcy  Fr.  dra  Guillotiu> 

Gilotynka,  j.  Im.  i  I.  p.  Gilotyna.  2.  cŁcion. 
maszynka  do  cięcia  na  kawałki  inlerlinji.  3.  daw. 
ubiór  kobiecy. 

Gilotynować,  uje,  owal  icinaó  ghwę  gilotijną. 
<Fr.  g'uillotiner> 

Gilotynowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Gilotyno- 
wać. 

Gilotynowy  przym.  od  Gilotyna:  Owo  furje  gi- 
lotynowe po  raz  pierwszy  w  praktyce,  postawiły 
żr-^danie  politycznej  emancypacji   kobiet.    Biel. 

Gilować,  uje,  owal  I.  (o  Dydle)  kryć  ś.  przed 
owadami  w  upały.  X  Przen.  biegać  iiiespoko/nie, 
skakać.  2.  [G.]  biegać  ś.,  lałować  ś.  <Nm.  goi- 
len> 

Gllowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gilować. 

Gilza,  y.  Im.  y  tutka  z  bibułki  do  papierosa  a. 
z  metalu,  np.  do  naboju.  Koi.:  Gr.  buforowa,  in. 
obsada  zderzakowa.  <Ros.  gilza,  z  Nra. 
Haise> 

[Gildzić,  i,  ii]  p.  Gildzić. 

[Gimajn,  a,  Im.  owiej  p.  Giemajn. 

[Gimajny,  ego,  Im.  i]  p.  Giemajn:  Nastarśy 
brat  był  kapralem,  a  ci  byli  giraajaerai. 

IGiminastyka,  i,  Im.  i]  p.  Gimnastyka. 

[GIminazjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów]  p.  Gimna- 
zjum. 

Gimnasta,  y,  Im.  ści  p.  Gimnastyk:  Z  łatwo- 
ścią, wyćwiczonego  gimnasty  przerzucał  ś.  od 
moralnych  zaciekań  do  heraldyki,  do  pobożnych 
ćwiczeń.  Roi.     <Gr.  gymnastes> 

Gimnastyczka,  i,  Im.  I  forma  ż.  nd  Gimnastyk. 

Gimnastyczny  przym.  od  Gimnastyka:  Ćwicze- 
nia, sztuki  gimnastyczne  (=  łamańce). 

Gimnastyk,  a,  Im.  cy,  Gimnasta  człowiek  biegły 
w  gimnastyce,  oddający  ś.  Jej,  ekmlibrysto;  przen. 
zwinny,  zgrabny,  odważny  w  skokach  i  wyginaniu 
i.:  Kot  dobry  G.     <Gr.  gyranastikós> 

Gimnastyka,  i,  Im.  i,  [Giminastyka,  Golimasty- 
ka]  sztuka  wykonywania  ćwiczeń  Jizrcznych.  <  Gr. 
gymnastike,  dom.  tćchne  =  sztuka  ćwiczenia  cia- 
ła > 

Gimnastykować,  uje,  owal  (i  przen.)  ćwi- 
czyć, wyrabiać,  kształcić:  Trzeba  od  dziecka  G. 
umysł,  żeby  go  uczynić  wytrzymałym  do  takiej 
ciągłości  myśli.  Dą.b.  G.  Ś.  wykonyicać  ćwiczenia 
gimnastyczne. 

Gimnastykowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Gimna- 
stykować. 

Gimnastykowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Gimnastykować  ś. 

Gimnazista,  y,  Im.  ści,  Gimnazjasta,  X  Gimna- 
zjalista, żart.  Gimnazjak  uczeń  gimnazjum.  <  p. 
Gimnazjum  > 

Gimnazistka,  i.  Im.  i  uczenica  gimnazjum. 

[Gimnazja,  i,  Im.  e]  p.  Gimnazjum. 

Gimnazjak,  a,  Im.  i  żart.  p.  Gimnazista. 

X  Gimnazjalista,  y,  Im.  ści  p.  Gimnazista. 

Gimnazjalny,  X  Gimnazyjny  przym.  od  Gimna- 
zjum: Nauczyciel  G. 

Gimnazjasta,  y,  Im.  ści  p.  Gimnazista:  Gimna- 
zjaści  z  Ksij^żkami  pod  pachą.  Wilk. 

Gimnazjum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów,  [Gimina- 
zjum,  Gimnazja,  Gimnazyja,  Gimnazyjon]  I.  u  sta- 
rożytnych Greków  miejsce,  gdzie  młodzież  ćwiczyła 
ciało  przez  gimnastykę,  szermierkę  i  t.  p.  2.  szko- 
ła dająca  ogólne  humanitarne  wykształcenie,  przy- 
sposabiająca młodzież  do  uniwersytetów:  G.  męskie, 
żeńskie,  filologiczne,  klasyczne.  <  Łć.  gymna- 
siura,  z  Gr.  gymnasion  =  szkoła  ćwiczeń  > 


[Gimnazyja,  i,  Im.  e]  p.  Gimnazjum. 

X  Gimnazyjny  p.  Gimnazjalny. 

[Gimnazyjon,  u,  Im.  y]  p.  Gimnazjum. 

Gimnosofista,  y,  Im.  ści,  KGimnozoflsta  fil.  |. 
indyjski  mędrzec  a  Jilozof  asceta,  chodzący  prawie 
nago.  2.  przen.  mędrzec  gardzący  dobrami  do- 
czcsnemi.     <Gr.  gymaosolistes> 

X  Gimnozofista,  y.  Im.  ści  p.  Gimnosofista. 

[Gimory,  nieod. |  w  wyrażeniu:  Brać  na  G.  = 
brać  na  rozum,  na  jis.  <  Hb.  gemarah  dosł.  = 
dopełnienie  =  druga  część   Talmudu  > 

[Gimżeć,  y  a.  e,  al]  roić  i.,  mrowić  L:  Ludzi  aż 
Q\mv.Q-Jest  mnóstwo  ludzi.     <p.Giemzać> 

[Ginal,  a.  Im.  e,  GinalJ  chłop  wysoki,  drąyul, 
dryblas,  drymblas,  gilbns,  mazgajowaty  podrostek. 
<p.  Kinal  > 

[Ginal,  a.  Im.  y]  p.  Ginal. 

Ginąć,  nie,  nąl,  f  Gibnąć  I.  obracać  ś.  wniwecz, 
przestawać  istnieć,  przepadać,  niknąć,  znikać,  ni- 
szczeć, marnieć,  marnować  ś.:  Nic  w  naturze  nie 
ginie.  Zwłoki  na  stosie  gin;},.  Mick.  Na  polu  gi- 
nie, w  oborze  zdycha.  Wiele  to  talentów  ginie! 
Państwa  zbytkiem  gin.-],.  Opal.  Kiedy  mowa  po- 
płynie, już  uczucie  ginie.  Mick.  2.  niknąć,  roz- 
pływać ś.  dla  oka,  topnieć,  gubić  ś.,  kryć  ś.,  roz- 
chodzić ś.,  zanikać:  Góra  ginie  w  obłokach.  Rze- 
ka ginie  w  bagnach.  Mgła,  śnieg,  gorączka  gi- 
nie. Krosty,  plamy  giną.  Przen.:  Oko  ginie  w  oku. 
Mick.  Skłócone  myśli  jedne  w  drugich  giną. 
Mick.  3.  przechodzić,  uciekać,  upływać,  mijać  bez- 
pmorotnie:  Mróz  ginie.  Czas  mi  prędko  ginie.  4. 
umierać,  szczeg.  gwałtowną  śmiercią,  tracić  życie, 
padać  trupem:  G.  z  ręki  nieprzyjaciela,  zioezyń- 
cy.  Z  tobą  żyć,  z  tobą  G.  Prz.  G.  z  raiło.ści,  jak 
gieorginja  po  pierwszym  mrozie.  Fred.  A.  [Wszę- 
dzie stoją  ze  szablami,  ze  świata  ginę!].  5.  przen., 
za  kim  —przepadać,  usychać,  schnąć,  umierać,  sza- 
leć: G.  za  kochankiem.  6.  padać  ofiarą,  idegać 
ciosowi,  nieszczęściu:  Bracia,  giniemy!  [A  ginę  ja, 
ginę,  o  (  =  z  powodu,  przez)  swoje  rodzinę,  o  swe- 
go tatusia,  o  złość  matusinę].  7.  zapodziewać  ś., 
podziewać  ś.  gdzieś,  zaicieruszać  ś.,  przepadać,  za- 
przepaszczać ś.:  Godzien  mi  coś  ginie.  Przen.: 
[Dokąd  to  pan  jedzie?  —  A  co  tobie  na  tym  gi- 
nie?] ( =.  co  ci  do  tego?).  8.  X  (o  kolorach) 
blaknąć,  płowieć.     <GUB> 

[Gindas,  a,  Im.  y]  rodzaj  bosaka  do  przyciąga- 
nia kawałów  lodu.     <?> 

X  Gindżal,  u,  Im.  y  p.  Kindżal. 

Gineceum,  w  Ip.  nieod.,  Im.  a,  ów  (w  staro- 
żytnej Grecji)  część  domu  p>rzeznaczona  dla  kobiet. 
<Łć.  gynaeceum,  z  Gr.  gynaikeion> 

Ginekolog,  a,  Im.  dzy  a.  o  wie  lekarz  zajmujący 
ś.  chorobami  niewieściemi.  <Now.  z  Gr.  gyne,  2  pp. 
gynaikós  =  kobieta  -{-  -logos  =  znawca  > 

Ginekologiczny  przym.  od  Ginekologja:  Bada- 
nie, leczenie  ginekologiczne.  Zakład  G. 

Ginekologja,  i,  blm.  nauka  o  chorobach  niewieś- 
cich. <Now.  z  Gr.  gynś,  2  pp.  gynaikós -ko- 
bieta -j-  -logfa  =  nauka  > 

1  Ginekomorfizacja,  i,  blm.  nadawanie  czemuś  po- 
staci kobiecej:  G.  bóstwa.  Nowiu.  <Now.  z  Gr. 
gynś,  2  pp.  gynaikós  =  kobieta  4"  moi"fe  =  forma, 
kształt> 

Gingas,  u,  blm.  gatunek  indyjskiej  tkaniny  ba- 
wełnianej. <  Fr.  guingan ,  z  języków  Jawań- 
skich  > 

X  Ginienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Ginąć. 

Ginopatja,  i,  blm.  żart.  leczenie  towarzystwem 
kobiecym:  Życzę   ci    użyć    hidropatji,    kie(iy    ani 


£29 


GINTOWAC 


GITARONT 


Ptiopatja,  ani  G.  nic  w  smak.  Krasz.  <  Now. 
z  Gr.  g-ync  =  kobieta -f" P^theia uleczenie > 

[Gintować,  uje,  owali  womitowaó.    <?> 

I  Gintowanie,  a,  i»lin.]  czynność  ez.  Gintować. 

IGioUkiJ  ślizki     <?> 

IGipcążki,  ów,  blp.l  p.  Gibcążki. 

Gipiur,  u,  Im.  y  hafty  ręczne  na  przezroczystym 
tle,  np.  na  batyście.     <Fr.  guipurO 

Gipiura,  y,  Im,  y  rodzaj  koronki:  G.  bawełnia- 
na. Es.     <p.  Gipiur > 

Gipiurowy  przyra.  od  Gipiura:  Kołdra  gipiu- 
rowa. 

Gips,  u,  Im.  y  I.  chem.  i  min.  siarczan  wapnia 
(itoilny) ,  CaS04H-2HjG.  G.  palony  =  słarcra?i 
wapnia  bezwodny.  Odmiany:  a)  Alabaster^ 
'lips  inieino-hiahj,  drobnoziarnisty  i  zbity,  b)  S  e- 
\%n\i  =  gips  żółtawy  i  blaszkowaty.  c)  G.  ziemi- 
sty i  d)  G.  zbity,  znajdujący  zastosowanie 
w  przemyśle  i  rolnictwie.  2.  X  ozdoba  na  gipsie 
yjy bijana.  Troć.  3.  w  Ira.  modele  gipsowe  do  ry- 
sunków, figury  gipsowe:  Kilka  sztuk  gipsów  wa- 
lało ś.  po  kątach.  Krasz.  4.  żart.  bielidło  toale- 
towe, blansz,  puder:  Julja  upstrzona,  gipsem  pró- 
szfjea,  postrach  mego  fraka.  Fred.  A.  5.  [G.] 
żart.  ptaszek,  ryba,  .'sztuczka,  majster:  Toś  ty  ta- 
ki G.!  6.  [G.]  =  a)  a.  Kops  bicie,  lanie,  ciągi:  G. 
komu  sprawić,  b)  laska,  kij.  7.  nieod.  piek.  wyrób 
nieładny,  niekształtny,  niedobrze  zrobiony.  <Gr. 
gypsos  > 

Gipsatura,  y,  Ira.  y  wyrób  gipsowy,  figura  a. 
ozdoba  architektoniczna  z  gipsu:  Złamki  sztuczna, 
gip«atur<^  ozdobione.  Kórz.     <p.  Gips> 

Gipsiarz,  a,  Im.  e  sztukator;  robiący  figurki  gip- 
sowe. 

Gipsować,  uje,  owal  I.  bielić,  powlekać,  oble- 
piać gipsem.  2.  G.  ]iik[  —  użyźniać  proszkiem  gip- 
sowijni.     3.  [G.]  a.  Kopsać]  bić,  sprawiać  gips. 

Gipsowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gipsować. 

Gipsowaty  mający  w  sobie  gips;  2^odobny  do 
gipsu. 

Gipsowiec,  wca,  Im.  wce  bot.  p.  Łyszczyca. 

Gipsowy  przym.  od  Gips:  Odlew  i}.  (  =  z  gipsu 
zrobiony).  Pokład  G.  (  =  z  gipsu  złożony).  Lek.: 
Opatrunek  G.  Oprawa  gipsowa. 

Gipsówka,  i,  Im.  i  I.  y,  fajka  z  gipsu.  2.  bot. 
p.  Łyszczyca. 

Gir,  a.  Im.  y  krańcowy  sztuk  dna  o  jednym  tylko 
prostym  boku,  stanowiący  odcinek  koła.  <  Gr. 
gyros:=krijg> 

tGlr,  u,  Im.  y  p.  Giersz. 

[Girą,  y.  Im.  y]  pog.  p.  Giera;  7iożysko,  duża 
noga,  niezgrabna  noga,  noga  ztcierzęcia:  Pies  upa- 
da na  girę,  bo  był  kulawy.  Zdr.  [Girka].  < Mo- 
że Nm.  (law.  Gelir  =  dzida,  spisa  > 

X  Girafa,  y.  Im.  y  p.  Żyrafa. 

X  Girafi  przym.  od  Girafa. 

Girandola,  i,  Im.  e  Jajerwerk  lułoski:  Wkoło 
kaskady,  bukiety,  fontanny,  glrandole.  Krasz. 
<  Włos.  girandola  > 

Girka,  \,hlm.  gatunek  pszenicy.    <Ros.  girka > 

[Girka,  I,  Im.  ij  p.  Girą. 

Girlanda,  y.  Im.  y  I.  a.  Gierlanda  naturalna  a. 
sztuczna  równianka  z  gałązek  a.  kwiatów,  liści, 
owoców,  niek.  takie  muszel,  feston.  Przen. :  Wtym 
ujrzał  szabel  girlandę  —  o  Chryste!  już  na  jedne- 
go człeka  idłj.  krocie.  Słów.  2.  rodzaj  dawnego 
tańca:  Zalioiiczył  taniec  prześliczny,  G.,  któr.-j, 
dwie  dziewico  z  cudnym  wdziękiem  wykonały. 
And.  Zdr.  Girlandka.    <Fr.  guirlando  > 

Girlandka,  i,  Im.  i  p.   Girlanda, 


Girlandować,  uje ,  owal  wieńczyć  girlandami, 
stroić,  ubierać  w  girlandy, 

Girlandowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Girlando- 
wać. 

[Girlic,  a,  Im.  e]  zool.  p.  Kulczyk.  <Nm.  Gii-- 
litz> 

Giroskop,  u.  Im.  y  fiz.  przyrząd  służący  do  wy- 
kazania zasady  mechanicznej,  że  oś  wolna,  dokoła 
której  dokonywa  ś.  obrót  wirouoy,  usiłuje  przez  cały 
czas  obrotu  zachować  położenie  niezmienne,  czego 
przykład  najprostszy  przedstawia  bąk.  <  Now. 
z  Gr.  gyros=:  krąg -l-skopós  =  widz,  dostrzegacz  > 

Girotrop,  u,  Im.  y  fiz.  przyrząd,  wtrącony  w  obieg 
prądu  elektrycznego  i  służący  do  jego  przerywa- 
nia, zamykania  a.  zmiany  kierunku,  in.  komuta- 
tor, przerywacz  a.  zmieniacz  prądu. 
<  Now.  z  Gr.  gyros- krąg -|-trópos  =  obrót  > 

1.  I  Giry,  gir,  b\p.}  płachty  czerwone  do  chomąt 
krakowskich. 

2.  [Giry,  gir,  blp.]  I.  wielkie  wagi.  2.  toielkie 
ciężary  do  wag.     <  Ros.    girja  > 

Girydon,  u.  Im.  y  p.  Gierydon. 

fGirz,  a.  Im.  e  p.  Giersz. 

fGirzyk,  a,  Ira.  i  p.  Jerzyk. 

-J-Girzyna,  y.  Im.  y  p.  Gierzyna. 

X  Gisarnia,  i,  Im.  e  p.  Gisernia. 

Giscetel,  tla,  im.  tle  ezcion.  blankiet,  na  którym 
wykazane  są  ohstcdowane  roboty.  <Nm.  Giess- 
zettel> 

Giser,  a  I.  Ira.  rzy  odlewacz  różnych  wyrobów 
z  metali:  G.  czcionek  drukarskich.  2.  Im.  y  tkać. 
rama  drewniana,  do  której  przywiązane  są  ilwy 
czyli  druciki  do  naiotóczenia  osnowy.  <Nra.  Gies- 
ser> 

X  Giserja,  i,  Im.  e  p.  Gisernia.  Pot.  <p.  Gi- 
ser> 

Gisernia,  i,  Im.  e,  X  Gisarnia,  X  Giserja  war- 
.iztat,  budynek  giserski,  miejsce,  gdzie  odlewają  wy- 
roby z  metalu,  odlewnia,  lejarnia:  G.  armat,  dzwo- 
nów =h/(/w«s«rma.    <Z  Nra.  Giesserei  > 

Giserski  przym.  od  Giser:  Warsztat  G. 

Giserstwo,  a,  blm.  zajęcie  gisera. 

Gislada,  y,  Im.  y  org.  blat  długi  stosownie  urzą- 
dzony, na  którym  przy  pomocy  t.  zw.  toózka  tworzy 
ś.  blacha  cynowa  na  piszczałki,  <Nra.  Giesslade> 

Gismaeher,  a,  Im.  rzy  rayd.  czeladnik,  robiąaj 
lane  świece  łojowe.    <  Nm.  Giessmacher  > 

Gisować,  uje,  owal  myd.  chłodzić  łój  roztopiony 
do  lania  świec.     <Nm.  giessen  =  lać> 

Gisowanie,  a,  blm.,  ezynno.ść  cz.  Gisować. 

Gista,  y,  Im.  y  miał  węgla  kamiennego.  <Nra. 
Gischt> 

Giszer,  u,  Im.  y  powr.  maszyna  do  skręcania 
lin  grubych.     <Nm.  Geschirr> 

Giszera,  y.  Im.  y  druc.  blaszka  z  dziurką  w  ma- 
szynie tkackiej,  przez  którą  przechodzi  drut,  z  któ- 
rego robi  ś.  tkanina.     <Nm.  Geschirr> 

Giszłel,  a.  Im.  e  rzem.  p.  Giesztel. 

[Giś,  i,  Im.  ij  p.  Gęś. 

Gitara,  y.  Im.  y  I.  a.  [Kitara]  narzędzie  mu- 
zyczne strunowe  szczypane:  G.  angielska  (  =  o  stru- 
nach metalowycli).  U.  hiszpańska  (=0  strunach 
z  kiszek  baranich).  2.  [G.  ]  żart.  głowa:  Nio 
zawracaj  gitary  (  =  nie  zawracaj  głowy,  nie  durz). 
Co  ton  tam  pani  znowu  gitaro  zawraca?  Prus. 
3.  kol.  naczynie  blaszane  ze  smarowidłem.  4.  kraw. 
de.^ka  kształtu  gitary  do  prasoioania  korpusu.  Zdi. 
Gitarka.     <Fr.  guitaro,  z  Gr.  kith;lra> 

Gitarka,  i,  Im.  i  p.  Gitara. 

fGitarony,  ów,  blp.  narzędzie  muzyczne,  <p. 
Gitara  > 


830 


GITARZYSTA 

Gitarzysta,  y,  Im.  ści  ien,  co  gra  na  gitai-ze; 
toirtuoz  na  gitarze. 

Giterka,  I,  Im.  I  zdń.  kafel  aiurowy  w  piecu 
wentylacyjnym.     <Nm.  Gitter  =  krata> 

Gitra,  y,  Ini.  y  medaljon  zduńskiej  roboty,  jako 
płaskorzeźba  w  ścianie  frontowej  pieca.  <  Nm. 
Gitter=  krata  > 

[Giwalka,  i,  Im.  i]  wałek  w  dawnym  ubiorze  Ży- 
dówek, przyszyły  z  tylu  do  stanika  dla  przytrzyma- 
nia spódnicy.     <?  Nm.  Gewalk,  Gewalk> 

[Giwer,  u,  Im.  y]  p.  Giewer:  Kawalerja  naro- 
dowa pozostała  przy  konlederatkach  dla  towa- 
rzyszy, a  giwerach  dla  szeregowych.  T.  K.  <p. 
Kiwior> 

[Giwera,  y,  Im.  y]  p.  Giewer. 

1.  IGiz,  a,  Im.  y]  p.  Giez. 

2.  [Giz,  a,  Im.  y]  p.  Giża. 

Giza,  y,  Im.  y  I.  X  p-  Giczol.  Tioc.  2.  [G.]  = 
a)  p.  Giża.  b)  tłuszcz  do  smarowaniu  (np.  butów  . 

[Gizać,  a,  al,  Krasać]  zalecać  ś.  Por.  Gi3zo- 
wać.     <p.  Giez> 

[Gizaja,  i,  Im.  e]  człowiek  cienki,  wysoki,  nie- 
zgrabny.    <  ?  > 

[Gizanie,  a,  blm.]  czynność-  cz.  Gizać. 

[Gizd,  u,  Im.  y]  I.  a.  [Gizda]  =  a)  nieporządek, 
brzydota,  brud,  bioto,  paskudztwo,  ohyda,  obrzydli- 
wość, b)  zielsko,  perz,  kąkol.  c)  drobny  węr/iel.  2. 
2  pp.  a  człowiek  nieporzadny;  poczwara:  Ty,  giź- 
dzie  przeklęty!  A  ty  pieroński  giździe!  Grusz. 
3.  p.  Gid.    <GIZD> 

[Gizda,  y,  Im.  y]  I.  p.  Gizd.  2.  p.  Gizdawy. 

[Gizdak,  a,  Im.  ij  p.  Gizdawy. 

[Gizdała,  y,  Im.  y]  p.  Gizdawy. 

[Gizdawy,  ego.  Im.  i,  Gizdoń,  Gizdak,  Gizda, 
Gizdula,  Gizdała,  Gizdula]  I.  człowiek  podległy  na- 
łogowi moczenia  pościeli  (o  dzieciach).  2.  człowiek 
nieporzadny,  brudny,  zasmarotoany,  zabłocony,  bru- 
das, niechluj,  plucha  (o  mpżezyźnie  i  kobiecie).  3. 
człowiek  bezwstydny;  bezwstydnica.  Por.  Gizd. 

[Gizdoń,  a.  Im.  e]  p.  Gizdawy. 

[Gizdraga,  i,  Im.  iJ  slota:  Tak  roku  była  taka 
G.,  śnieg  z  dśszczem.    <?> 

[Gizdrak,  a,  Im.  i]  dziewka  nieporządna. 

[Gizdula,  I,  Im.  e]  I.  p.  Gid.    2.  p.  Gizdawy. 

[Gizdula,  y,  Im.  yj  p.  Gizdawy. 

[Gize  giz  giz  giz!]  wołanie  na  woły.    <?> 

fGizel,  zla,  Im.  zle]  p.  Giezel. 

[Gizka,  i,  Im.  ii  p.  Giża. 

[Giziat,  a,  Im.  y]  pog.  I.  kość,  gnat:  Bo  ci  gizłąty 
poprzetrąeam.  2.  noga  a.  ręka  (szczeg.  wielka 
i  gruba).     <  ?  > 

[Gizować,  uje,  owal]  p.  Giezować. 
Gizowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gizować. 

[Giżdzić,  i,  ii]  zanieczyszczać,  paskudzić;  powsty- 
dzić kogo.  [G.  Ś.J  poszkapiać  ś.,  hańbić  ś.  <GIZD> 

Giża,,y,  Im.  e  I.  [G.  a.  Giza]  =  a)  tłuszcz  świe- 
cony: Święcone  składa  ś.  ze  słoniny,  kiełbasy, 
giży.  b)  tylna  ćwiartka  cielęca,  e)  a.  [GIz]  część 
nogi  iyłowata  nad  kolanem  u  świni  a.  wołu,  [c  h  o- 
r  e  k].  b)  nogi  luołowe  gotowane.  2.  f  anat.  =  a) 
ścięgno  Achillesa,  przyczepiające  ś.  do  kości  pięto- 
wej, b)  górny,  kolanowy  koniec  goleni.  Zdr.  [Gizka, 
Gieżka].     <?  GUZ>  ' 

fGiżela,  i,  Im.  e  p.  Giczol. 

tGiżka,  i.  Im.  i  nadzienie.  Mym.,  Mur.    <?> 

tGiżnik,  a,  Im.  cy  rzeżnlk,  robiący  kiełbasy. 

[Glabrowaty]  lepki,  klejowaty,  śiizki:  Ryba  gla- 
browata.     <Nm.  kleb(e)rig> 

Glacjalina,  y,  blm.  tech.  mieszanina  kwasu  bor- 
nego, boraksu,  gliceryny,  cukru  i  wody.  <  Now. 
z  Łć.  glacies  =  lód> 


GLANEK 

Gladjator,  a,  Ira.  owie  szermierz,  zapainik,  wy- 
stępujący w  cyrku  dla  popisu  w  starożytnym  Rzy- 
mie.    <Łć.  gladiator  > 

Gladjatorski  przym.  od  Gladjator. 

Giadjatorstwo,  a,  blm.  zajęcie  gladjatora.  Przen.: 
Czuje  całe  G.  nędzy  domowej  ze  światem  wal- 
czącej. Słów. 

Gladstonista,  y,  Im.  ści  zwolennik  gladstonizmu. 
<0d  nazwiska  Ang.  Gladstone> 

Gladstonizm,  u,  blm.  system  polityczny  Glad- 
stone'a. 

[Glajcarz,  a,  Im.  e]  p.  Grajcar. 

[Glajcarzak,  a,  Im.  ij  I.  p.  Grajcar.  2.  mały 
garnuszek,  kupiony  za  [glajcarz]. 

Glajcha,  y,  Im.  y  doprowadzenie  robót  mularskich 
do  ułożenia  belek:  (i.  piwniczna,  parterowa,  pierw- 
szego piętra.     <Z  Nm.  gleich^  równy  > 

Glajchowe,  ego,  blm.  mul.  napiwek  dawany  mu- 
larzom z  przyczyny  wykończenia  pewnej  kondygna- 
cji.    <Z  Nm.  gleich  =  równy  > 

[Glajda,  y,  Im.  y]  kobieta  niechlujna,  niezręczna, 
ślamazarna.     <?  Por.  Cześ.  glajda  > 

[Glajdowaty]  fiadrowaty,  flejtuchowaty,  nierucha- 
wy, rozlazły. 

[Glajdus,  a.  Im.  y]  mężczyzna  niechlujny. 

1.  [Glamać,  mie,  mai]  I.  a.  [Glamzać]  mlaskać 
językiem  jedząc.  2.  a.  [Glamkać]  pomału  jeść: 
Glamie  i  glamie,  jaz  sie  dockać  ni  mogę.  Por. 
Ciamkać,  Kłamać.     <Dźwn.  > 

2.  [Glamać,  mie,  mai]  kłamać.    <Dźwn.> 
[Glamajda,  y,  Im.  y]  p.  Gamajda. 
[Glamanie,   a,  blm.]  czynność  cz.  Glamać. 
[Glamdacz,  a,  Im.  e]  mówiący  nieprawdę,  kłamca. 
[Glamkać,  a,   al]    I.    p.  I.  Glamać.    2.   prosić, 

upraszać. 

[Glamkanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Glamkać. 

[Glamza,  y,  Im.  y]  człowiek  ślamazarny,  kobieta 
rozlazła.  Por.  Glemda,  Glomza.  <  Od  1.  Glamać  > 

[Glamzać,  a,  al|  p.  I.  Glamać. 

[Glamzanie,  a,  t)lm.]  czynność  cz.  Glamzać. 

Glan,  u,  Im.  y  I.  f  i  f  Glon  fu!'y,  męty,  ustoiny, 
gąszcz:  Fus  a.  G.,  który  ś.  na  dole  usadza..  Syr. 
2.  i  śluz.  Spicz.  3.  [G.J  =  a)  i  fp.  Zielenica: 
"Woda  w  każdym  morzu  jako  G.  zielona.  Rej.  b) 
a.  [Glon]  muł.  4.  [G.,  blm.  a.  zdr.  Glanek]  gnój 
gęsi  a.  kurzy.     <GL(AN),  por.  GL(IN)  > 

X  Glanc,  u,  blm.,  [Glanc]  p.  Glans:  G.  marmu- 
ru, srebra,  złota,  pereł,  drogich  kamieni.  Troe, 
[Skryj  ś.  z  paradą,,  bo  nie  masz  glancuj.  Przen.: 
Nikt  do  czysta  na  G.  nie  zakopywał  morowych. 
Kon.  (=jak  ś.  należy).     <Nra.  Glanz> 

Glancmaszyna,  y,  Im.  y  garb.  maszyna  do  na- 
błyszczania.     <Nm.  Glanzmaschine> 

[Glancować,  uje,  owal]  p.  Glansować:  G.  buty. 
"Widzita,  że  glancuję  podłogę.  Prus.  (=  froteruję). 
[G.  ś.]  zalecać  ś.  do  kobiet.     <  p.  Glane  > 

Glancowanie,  a,  blm.  I.  [G.]  czynnoiść  cz.  Glan- 
cować.    2.  X  blask,  polor. 

X  Glancownik,  a,  Im.  cy  p.  Glansownik. 

X  Glancowność,  i,  blm.  rz.  od  Glancowny. 

X  Glancowny  p.  Glansowny:  Glaneowne  płótno. 
Troć.  (ilancowne  piwo.   Troe.  (=klarowne). 

Giancuś,  a,  Im.  e  rub.  umizgalski,  zalotnik. 

Glanek,  nka,  Ira.  nki  część  podeszwy  między 
obcasem  a  zelówką.  <  Z  Nm.  Gelenk  =  staw,  prze- 
gub > 

t  Glanek,  nku,  Im.  nki  ozdoba  szmuklerska  na 
sukmanie.     <Fr.  gland  dosł.  =  żołądź  > 

1.  [Glanek,  nku,  blm]  p.  Glan. 

2.  [Glanek,  nka,  Im.  nki]  p.  Gleii.  ; 


831 


GLANOWATY 

t  Glanowaty  ma/ąr.;/  na  dnie  osad:  Będzieli  tam 
wo.i.i  mt^tiia  !i.  g^lanowata.  Trzyc. 

Glans,  u,  blm.,  X  Glanc,  [Glanc]  I.  hUtsh,  po- 
f/sk,  świecenie  ś.:  G.  sukna,  kapelusza.  X  G- 
ruarrauru,  drogich  kamieni.  Mieć,  stracić  G.  2. 
X  przen.  krasa,  urok,  piękność  zadziwiająca:  Czas 
i  lata  i  G.  z  twarzy  niesie.  Nar.  3.  X  okazałość 
błyszcząca,  wystaioność,  świetność,  hUchtr:  Dostojeń- 
stwo cesarzów  tureckich  straciło  teraz  siła  glansu 
swego.  Kłok.  Cnota  bez  glansu,  lecz  gruntowna. 
L.  4.  X  szlachetność,  czystość,  niepokalaność,  pii^k- 
ność:  (i.  dobrej  sławy.  5.  G.  do  bielizny  =  ??«e- 
szanina  krochmalu  pszennego  z  boraksem,  fjumą 
arabską  i  gliceryną.  6.  kraw.:  G.  obcifignąć  - 
przez  mokre  płótno  wyprasować  materjal,  ahy  stra- 
cił połysk.     <p.  Glane> 

Glansa,  y,  Itn.  y  garb.  p.  Błyszcz. 

Glansować,  uje,  owal  I.  a.  [Glancować]  na(/«- 
v'ać  glans,  polerować:  G.  buty,  kapelusz.  G.  pa- 
\ncv  ^ satynować.     2.  garb.  p.  Nabtyszczać. 

Glansowanie,  a,  blm.,  czynność  cv5.  Glansować. 

Glansowany  im.  od  Glansować.  xPizen.  w?/- 
iniiskuny,  słodki,  jedwabny,  gładki:  Mowa  trefiona, 
glansowana.  Pilch. 

Giansownik,   a,    Ira.  cy,    X  Glancownik   ten,  co 

glansuje. 

Glansowność,  i,  blm.  rz.  od  Glansowny. 

GlanSOWny,  X  GlanOOWny  I.  mający  glans,  glan- 
sowany, lśniący,  błyszczący,  połyskujący:  Papier 
G.  =  saty'iowany,  welinowy.  2.  X. piękny:  Wiersz 
glansowniejszy,  przepasany  żartem.  Koch. 

IGIań,  a,  Im.  e\  p.  Gleń. 

i.  [Glapa,  y,  Im,  y]  I.  a.  [Glapska]  lororm: 
Niechże  tam  glapy- wrony  nie  kracą,.  2.  ko- 
bieta rozlazła,  ociężała.  3.  człowiek  gapiowaty, 
głupowaty.  Por.  Gapa.  <Z  Nm.  [glafłen  a.  ga- 
pen]  =  ciekawie  patrzeć  i  słuchać  z  gębri,  otwar- 
tą > 

2.  [Glapa,  y,  Im.  y]  gatunek  ryby.  <Nm.  [glapp- 
ke,  z  PdIs.  głąbik> 

[Glapska,  kie],  Im.  kie]  p.  I.  Glapa. 

Glas,  u,  Im.  y  kuch.  wygotowany,  silny  '  sok: 
mięsny,  grzyboioy,  truflowy  i  t.  p.    <  Fr.  glace  > 

Glasa,  y,  blm.  żagnot  krochmalony  glansowany. 
<Fr.  glace  dosł.  =  lustro  > 

X  Glaserować,  uje,  owal  p.  Glazurować.  Goł. 
<Z  Nm.  glaciren,  z  Fr.  glacer> 

X  Glaserowanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Glasero- 
wać. 

XGIaskopf,  u,  blm.  ruda  żelazna,  żelaziak. 
<Nm.  Glaskopf> 

Glaskord,  u,  hu.  y  narzędzie  muzyczne  ze  sztdb- 
kanu  szklanemi  i  młoteczkami.  <  Nm.  Glaschord 
z  Ńm.  (ilas  =  szkło -j-Gr.  chGrde  =  struna  > 

Glasować,  uje,  owal  pociągać  malowidło  farbą 
lekką  i  przezroczystą  dla  nadania  połysku.  Krasz. 
<Fr.  glaeer> 

Glasowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Glasować. 

Glasowy  przym.  od  Glasa:  Podszewka  glasowa. 

Glaspapier,  u,  blm.  rzem.  papier  do  szlifowania 
inyrohów  niemetalowych.     <Nm.  Glaspapier > 

iGlasy  nieod.    woj.  p.  Stok.     <Fr.  glacis> 

[Glatj  gładko:  "Wiipno  tarkować  na  G.  =  na 
gładko,  na  czysto.      <Nm.  glatt> 

X  Glaubera,  y,  blm.  p.  Glauberski.  <0d  na- 
zwiska chemika  Nm.  (ilaubor  z  XVII  w.> 

Glauberski  chem.:  Sól  glauberska  a.  X  Glau- 
bera siarczan  sodu,    Na.j  SO^. 

Glaukonlt,  u,  Im.  y  min.  małe,  okrcfgłe,  do  pro- 
chu strzelniczego  podobne  ziarna  zielone,  złożone 
z  krzemionki,  łlcimiku  i  tlenku  żelaza^  potażu  i  wo- 


GLK^^tOTAC 

dy.  wrosle  w  gliny  i  margle,  a.  też  tworzące  agre- 
f/aly,  nazwane  piaskiem  zielonym.  <Now.  z  Gr. 
glaukós^ jasny,  niebieski  > 

Glaukonitowy  przym.  od  Glaukonit:  Piasek  G. 
(  =  z  glaukonitn  złożony).  Margiel,  piaskowiec  G. 
(  =glatikonif  zawierający). 

fGlawja,  i.  Im.  e  p.  Glewja. 

iGlawka,  i,  Im.  i]  p.  Glawk. 

fGlaz,  u,  blm.,  f  Glazur  srebro  mieszaj  ze 
zlotem.     <Nm.   Glas  :=  szkło  > 

Glazersztuba,  y,  Im.  y  zdń.  miejsce  w  fabryce 
kalli,  gdzie  ś.  polewa  kafe.     <Nm.  Glasirstube> 

Glazerunek,  nku,  Im.  nki  połysk  nadany  malo- 
icidln  przez  glasowanie:  Jeśli  mi  nie  pozwolicie 
dodać  łączjjcych  te  światła  i  zbyt  surowe  półcie- 
nie glazerunków,  nie  mogę  wam  oddać  portretu. 
Krasz.     <Nm.  Glasirung> 

Glazgal,  u.  Im.  e  poiołoka  na  roztopionym  szkle, 
nihy  olejek  płyioajacy  po  nim.     <  Nm.  G!asgalle> 

Glazować,  uje,  owal  I.  f  p.  Glazurować.  2.  garb. 
p.  Gzklić.     <Nm.  glasiren> 

Glazowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Glazować. 

Glazownik,  a,  Im.  i  garb.  p.  Szkło. 

Glazur,  u,  blm.    I.  x  p.   Glazura.   2.  fp.  Głaz. 

Glazura,  y,  blm.  I.  a.  X  Glazur  polewa,  szkliwo. 
2.  cukier,  i  piern.  płyn  szybko  krzepnący,  złożony 
z  cukru,  wody  i  smaku  a.  z  białek  i  cukru  miałkiego 
do  lukrowania  babek:  polewa  cukrowa  do  loyrobów 
piernikarskich.  Zdr.  Glazurka. 

Glazurka,  i,  blm.  p.  Glazura. 

Glazurować,  uje,  owal  I.  a.  f  Glazować  datoać 
glazurę,  polewać:  G.  garnki,  talerze.  2.  a.  X6la- 
serować  cukier,  cukrem  polewać,  lukrować. 

Glazurowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Glazuro- 
wać. 

X  Glaźny  p.  Glaźny. 

fGlądać,  a,  al  i  [Glądać]  p.  Glądnąć:  Glapa 
gląda  dura  (—wrona  zagląda  dziurą).   <GLED> 

fGlądanie,  a,  blm.,  [Glądanie]  czynność'  cz. 
Glądać:  Już  glądaniem,  już  macaniem  szukając 
tam  i  sam,  nicem  nie  mógł  znaleźć.  Wys. 

[Glądnąć,  nie,  nąl],  nied.  f  Glądać,  [Glądać], 
t  Ględać,  f  Ględzlć  zajrzeć,  spofrzić,  wejrzeć,  nied. 
zaglądać:  Poszłem  tamuj  G. 

Gleba,  y,  Im.  y  i.  y,  bryła  ziemi.  2.  zte- . 
mia,  szczeg.  orna,  grunt,  rola,  pole,  łan,  niwa: 
Przywiązany  do  ojczystej  gleby.  Praw.:  Przy- 
wiązany do  gleby  =^u;/t>^«a«m  nie  mogący  bez  woli 
pana  wydalać  ś.  ze  wsi.  3.  bakt.:  G.  odżywcza 
p.  Grunt.  4.  praw.  podatek  gruntowy.  <  Łć. 
gleba  > 

Gleboznawca,  y,  Im.  y  znawca  gleby.  <Łć. 
gleba  =  grunt -f-  ZŃA> 

Gleboznawczy  gleboznawstwa  dotyczący:  Oddział 
G.  na    wystawie. 

Gleboznawstwo,  a,  blm.  sztuka,  nauka  pozna- 
wania gleby:   Kurs  gleboznawstwa. 

Gleczer,  u.  Im.  y  gie.  inasa  lodu,  wypełniająca 
doliny  gór  a.  pokrywająca  ztiaczne  obszary  krain 
polarnych,  powstała  z  wiecznego  śniegu  wskutek 
ciśnienia  jego  mas  górnych  na  dolne,  in.  lodo- 
wiec,   loduik.     <Nm.  Gletscher> 

[Gleg,  u,  Im.  i]  p.  Klag. 

[Glegija,  i,  Im.  el  p.  Jodła.     <p.  Gliglia> 

X  Glepot  I.  a,  lin.  y  p.  Klekot.  2.  u,  Im.  y 
lek.  płokanka,  y.plócza,  Xplóczywo  gardlane^ 
!  gargaryzm. 

X  Glegotać,  ce  a.  ta,  tal  I.  p.  Klekotać.  2.  a. 
X  Glekotać  (o  płynie)  bulgotać:  Garnek  wrzący 
glegoce,   abo   w  garku  giegoce,  glekoee.    Dudz. 


ft39! 


GLEGOTANIE 

3.  flek.  plókaó  gardło,  Ig-arga  ryzować:  Ma- 
łym języczkiem  G.,  nabrawszy  wody  w  usta, 
charchaó.  Mjjcz.     <Dźwn.  > 

X  Glegotanie,  a,  blin.,  czynność  ez.  Glegotać. 
X  Glegotka,  i,  Im.  i  p.  Klekotka. 

Gleisty,  Glejasty,  Glejowaty,  Glejowy,  X  Glej- 
Clsty,  X  Glijowaty  pełen  gleju  a.  f/Un>/,  r/liniasti/; 
iłowaty:  Cr.  grunt.      <GL> 

Glej,  U,  liu.  e  ziemia  gliniasta,  w  której  więcej 
gliny,  nii  piasku  i  wapna,  w  wilgoci  lepka,  w  su- 
chości twardniejąca;  grunt  iłowaty,  nieprzepuszczal- 
ny, iły:  Użyliśmy  drog^i  na  glejach.     <(iL> 

[Glej,  a,  Im.  e]  p.  Gleń. 

Glejak,  a.  Im.  1  lek.  (glioraa)  nowotwór  choro- 
bowy, najczęściej  10  mózgu  napotykany,  la.  Xw  S  p  o  r- 
niak.     <GL> 

X  Glejakowy  przym.  od  Glejak. 

Glejasty  p.  Gleisty. 

Glejchenja,  i,  Im.  e  bot.  (gleichenia)  roś.  z  gro- 
mady paprotników,  z  rzędu  paproci.  <Niby  Ł6. 
cleichenia,  od  nazwiska  Nm.  (jtleichen> 

Glejchówka,  i,  blm.  hut.  wykuty  w,  postaci  szła- 
•bek  ze  siali  cementowej  półprodukt  na  kosy,  in. 
gładzionka.    <Nm.  Geleich(e)> 

Glejcik,  a,  Im.  i  p.  Glejt:  Miał  jeden  paszport 
od  wezyra    i  od    hospodara  wołoskiego  G.  Birk. 
X  Glejcisty  p.  Gleisty. 

Glejomlęsak,  a,  Im.  i  lek.  (gliosareoma)  nowo- 
twór chorobowy.     <  GL  -f-  MIĘS  > 
Glejowaty  p.  Gleisty. 

Siejowy  I.  p.  Gleisty.  2.  bot.:  Wierzba  glejo- 
wa  p.  Wierzba. 

Glejt,  Ił,  Im.  y  I.  daw.  ~a)  świadectwo  na  lool- 
ny  przejazd  a.  pobyt,  paszport;  list  ielazny,  list 
bezpieczeństwa,  list  zaręczny,  karta  bezpieczeństwa: 
G.  piśmienny,  b)  zabezpieczenie  komuś  icolnego 
przejścia  przez  dodanie  konwoju  a.  danie  zakladni- 
KÓw :  G.  żywy,  osobisty  (  =  przez  dodanie  konwo- 
ju). G.  przez  zakładników.  Wojewoda  zbiega  na 
granicę  przespiecznie  na  swym  glejcie  ma  do- 
wieść. St.  wiśI.  O  przymierzu  a.  glejcie  być  da- 
•  nema  s  królestwa  zbiegom.  St.  wiśl.  2.  f  za- 
wieszenie kroków  nieprzyjacielskich,  zawieszenie  bro- 
ni, rozejm:  Zmurow.ili  mury  przez  glejtu.  Chwal. 
Prosieli  glejtu  15  dni.  Chwal.  3,  [G.]  bębenek 
nakształt  [skrzydlaka],  w  jeziorze  przystawiający  ś. 
do  [burty].  Zdr.  Glejcik.  <Nra.  daw.  Gleit,  dziś 
Geleit> 

.  I.  X  Glejt,  u,  Im.  y  p.  Glld:  Zastępowały   che- 
ruby glejtami  świetneral.  Przyb.     <p.  Glid  > 
2.   X  Glejt,  u,    Im.    y    emalja,    szkliwo:    Wyra- 
.'biał  serwisy  stołowe,  G.  czyli  emalję  z  kobrem, 
'..tak  pięknym,    że  trudno    było   rozeznać  od  por- 
'  celany.  T.  K.     <p.  Glej  ta  > 

Glejta,  y,  Im.  y  I.  a.  f  Gięta,  fGlita  chem. 
i-lienek  ołowiu,  PbO:  G.  żółta,  czerwona.  G.  prosz- 
...kowata  (-masykot).  2.  [G.  a.  Gleta]  lithargyrum. 
<Nm.  Gliitte  a.  Glotte> 
X  Glejtak,  a,  Im.  i  hut.  łopatka  a.  łyżka  do 
. .  ściągania  glejty  z  wierzchu  roztopionego  ołowiu  i  do 
,■  brania  jego  próby.     <Nm.  GliUt(e)hacke(n)> 

Glejtować,  uje,   owal   kogo  I.  dać  komu  glejt, 
.glejtem  ubezpieczać.     2.    fa.    z  k\n\  —  odprowadzać 
kogo  ceremonjalnie,  dla  honoru:   Ma  zaraz  z   nim 
ć  G.  do  mistrza.   tJst.  cechu    Lub.    1618  r.    <  Nm. 
g(e)leiten  > 
Glejtowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Glejtować. 
t  Glejtownik,  a,  Im.    cy  przeprowadzający  kogoś 
swobodnie,  bezpiecznie.  Tuch. 

X  Glejtowny  I.  c.  2.  Glejtowy:  G.  list.  Mur. 
Fryderyk,  król  duński,  glejtowne  listy  dla  swej 


GLĘDAC 

przyszłej  bogdanki  posłał  do  Szwecji.  Bart.  2. 
dotyczący  przijbycia  i  prowadzenia  do  mistrza  to- 
warzysza przybyłego  do  miasta:  Magister  powinien 
wieczerzą,  sprawić  glejtowną,.  Ust.  gosp.  stoi. 
Lub.  1671  r.  Aby  na  glejtowną  wieczerz.*},  nie 
zamieszkiwali.  Ust.  raieczn.  Lubel.  1618  {  =  na 
wieczerzę,  którą  wyprawiają  dla  wędrownych  towa- 
rzyszów). 

1.  Glejtowy  przym.  od  Glejta:  Maść  glejtowa. 
Perz. 

2.  Glejtowy,  XGiejtowny  przym.  od  Glejt:  List 
G.  (  =  list  żelazny,  glejt). 

X  Glekotać,  ce,  tai  I.  p.  Glegotać.  2.  p.  Kle- 
kotać. 

XGIekotanie,   a,  blm.,  czynność  ez.  Glekotać. 

X  Glekotka,  I,  Im.  I  p.  Klekotka. 

[Glemda,  y,  Im.  y]  człowiek  ślamazarny,  słabo- 
wity, charlak  (o  mężczyźnie  i  kobiecie).  Por. 
Glamza,  Ględa,  Glomza.    <p.  Ględzić> 

[Glemiędzić,  i,  ii,  Glemzić]  marudzić.  Por.  Kle- 
mięzić,  Ględzić.     <p.  Ględzić> 

[Glemięza,  y,  Im.  y]  p.  Glomza. 

IGIeiHza,  y.  Im.  y]  p.  Glomza. 

IGIemzić,  i,  ilj  p.  Glemiędzić.  ;.. 

Glenia,  i.  Im.  e  p.  Gleń. 

IGIenik,  a.  Im.  i]  p.  Gielnik. 

Gleń,  i,  Im.  e,  Glenia  fi.  para  pienie  z  sobą 
związanych:  Zbić  drzewo  na  glenie  =  zbudować 
tratwy:  Nie  czekając,  rychło  Dniestr  magister  po- 
raościł,  zbiwszy  drzewo  na  glenie,  pułki  swe 
przeprawił.  Pot.     <p.  GIon> 

[Gleń,  a,  Im.  e  m.,  Glań,  Glej,  Glon,  Glin,  Glin, 
Klin]  a.  X  Gleń,  2  pp.  i  ż.  kawał  (np.  chleba),  duża 
kromka,  krajanka,  kęs,  pajda,  bochenek  chleba :  Za 
wiele  na  kota  G.  Prz.  Zdr.  [Glanek,  Glonek, 
Glunek].  Por.  Gielnik.     <p.  Glon> 

[Glet,  u,  Ira.  y]  p.  Glid. 

t  Gleta,  y,  Im.  y  i  [Gleta]  p.  Glejta. 

Gletal,  a.  Im.  e  p.  Gladek.  <Z  Nm.  gl;ltten  = 
gładzić > 

Gletować,  uje,  owal  garb.  p.  Rozgladzać.  <Nm. 
glatten  =  gładzić  > 

Gietowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gletować. 

Gletsztejn,  a,  Im.  y  garb.  p.  Rozgladnik.  <Nm. 
Glattstein  > 

XGIewenja,  I,  Ira.  e  p.  Glewja:  Książętom 
szczecińskim  Wilhelm  arcy  obojętną  był  osobą: 
dla  jego  imienia  nie  wystawiliby  ani  jednej  gle- 
wenji.   Kończ.      <p.  Glewja > 

[Glświeć,  eje,  al]  p.  Gliwieć:  Syr  glćwieje. 
<p.  Gliwieć  > 

Glewijnik,  a.  Im.  cy  kopijnik,  żołnierz  glewja 
uzbrojony. 

Glewik,  a,  Im.  i  bot.  I.  (anthoeeros)  roś.  z  gro- 
mady wątrobowców,  z  rzędu  glewików.  2.  w  Im. 
(anthoeerotaceae)  rząd  roślin.     <?> 

Glewina,  y.  Im.  y  p.  Glewja,  <  p,  Glewja  > 

Glewja,  i,  Im.  e,  Glewina  I.  a.  X  Glewenja, 
f  Glawja  spisa,  kopja:  Pochylił  ś.  w  kulbace,  zło- 
żył glewję  w  pół  końskiego  ucha  i  ruszył  co 
koń  wyskoczy.  Sienk.  2.  X  Glewja  =  r/yZec.  Bóbr. 
3.  bot.  (lamarckea)  roś.  z  rodziny  mirtowatych. 
<Śr.  Łć.  glavea,  glavia,  glaivus  i  in.  =  spisa; 
miecz,  z  Łć.  gladius  =  miecz  > 

Ględa,  y,  Im.  y  bot.  (eoris)  roś.  z  rodziny  pier- 
wiosnkowatych.     <  ?  > 

[Ględa,  y,  Im.  y]  ten  a.  ta,  co  ględzi;  nudziarz, 
mantyka,  maruda.  Por.  Ględy,  Glemda,  Ględzić. 
<GLĘD> 

fGlędać,  a,  al  p.  Glądnąć:  Nie  ględał  jest  na 
próżności  i  na  wsezekania  krzywa.  Ps.  flor.  Nie 


833 


5.3 


GLĘDV 

uczynisz  sobie    s  nimi    miru,   aai  glęilaj  leli  do- 
brego wszytki  dai  żywota  twego.  B.  Sz. 

1.  [Ględy,  ględ,  blp.]  gładzenie,  hajdi),  czcza  r/a- 
danina,  mizeractwo,  lichota:  Literackie  G.  Któżby 
tam  takie  G.  ezytai!  Por.  Ględa. 

2.  [Ględy,   ględ",   blp.]  oględziny;  zaręczyny. 
[Ględywać,  uje,  ywal]  oglądać. 
[Giędywanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Ględywać. 
Ględzenie,    a,    blm.,  czynność  cz.  Ględzić:    Za 

dużo  sły^szyniy  gładzenia,    za    mało    prawdziwej 
wymowy. 

Ględzić,  i,  ii  rub.  gadać  rozwlekle,  paplać  niepo- 
irzebnie,  rozprawiać  bez  sen.iu,  gadać  ni  ło,  nt  owo, 
bajać,  pleść,  ha/durzyć,  marudzić.  Por.  Blędzleć, 
Glemiędzić,  Ględa,  Glemzić.     <GLĘD> 

t  Ględzić,  i,  ił  p.  Glądnąć.  Brk. 

Gliandyna,  y,  blm.  ciało  roślinii^  białkowate, 
wchodzące  w  skiad  glutenu.     <Z  Gr.  glia=>klei> 

fGllbiel,  i.  Im.  e,  fGlibiela,  tGnibiel,  fGibiel, 
fGlibiel,  Glibiela,  Gnibiel]  otchłań,  przepaść:  Nie- 
przebyta, błotnista  G.  Kamień  znajdziesz  w  la- 
da glibieli.  L.  "W"  błotnei  żaby  hasają,  glibieii. 
Zebr.  (  =  trzęsawisku).  <Brs.  hłybiel  =  gł^-jb,  gło- 
bina> 

fGlibiela,  i,  Im.  e,  [Glibiela]  p.  Glibiel. 

[Glioe,  gliC,  blp.]  drążki,  łączące  zęby  w  bronie. 
<  Zamiast  iglice  > 

Glicerola,  i,  Im.  e  apt.  roztwór  jakiego  środka 
leczniczego  w  glicerynie,  np.  Jodu,  Jodku  potasu, 
ekstraktu  jakiego  i  t.  p.   <Z  Gr.  glykys- słodki  > 

Gliceryd,  u.  Im.  y  chem.  estr  alkoholu  trójhi- 
(hoksylowego,  zwanego  gliceryną,  tłuszcz  roślinny  a. 
zwierzęcy.      <Now.  z  Gr.  glykys  =  słodki  > 

Gliceryl,  u,  Im.  e  cheiu.  rodnik  trójwartościowy 
Cj  H5,  znajdujący  ś.  w  glicerynie  zwykłej,  in.  pro- 
penil.     <Now.  z  Gr.  glykys  =  słodki> 

Gliceryna,  y,  blm.  chem.  1.  wog.  alkohol  trój- 
hidroksylowy.  2.  (dkohol  trójhidroksylowy  pocho- 
dzący od  propanu  (gliceryna  zwykła),  CjHj(0H)3. 
<Now.  z  Gr.  glykys  =  słodki  > 

Glicerynat,  u,  Im.  y  tech.  środek  przeciwko  two- 
rzeniu ś.  kotłowca  czyli  naskorupień  w  kotłach  pa- 
rowych. 

Gliceryn ować,  uje,  ował  srnarować  gliceryiią. 

Glicerynowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Giicery- 
nować. 

Glicerynowy  przym.  od  Gliceryna:  Mydło  gli- 
cerynowe. 

Glicyna,  y,  Im.  y  I.  bot.  (glycinc)  roś.  z  rodzi- 
ny strąkowych.  2.  ehem.  p.  Glikokol.  <  Now. 
z  Gr.   glykys  =  słodki  > 

t  Glicza,  y,  Ira.  e  szwajca,  którą  przedział  robią 
na  głowie.  <  Z  Nm.  glitschen  =  ślizgać  ś.,  wśliz- 
giwać  ś.  > 

X  Glić,    i,    II    palić,    roziarzać    ogniem.     <  p. 
Żglić> 

fGlid,  u,  Im.  y,  Glind,  Glit,  Glet],  x  Glejt  sze- 
reg, rząd,  ordynek:  Panny  stanęły  w  dwa  glidy. 
<Nm.  Qlied> 

-f-Glldel,  dla,  Ira.  die  Jakaś  cząstka  zamku: 
U  zamku  maj,'^  być  glidlo  na  gwincie.  Akta 
grodzkie.     <Ńm.    [gliedel]  dosł.  — członeczek> 

Glif,  M,  Im.  y  ukośne  rozszerzenie  mur-a  we  fra- 
mugach  okiennych  i  drzwiowych.  <Z  Gr.  glyfa  = 
rycie,  wycinanie  > 

Giifografja,  i,  blm.  tech.  zastosowanie  galwano- 
techniki do  naśladowania  drzeworytów-  <Now. 
z  Gr.  glyf(>  =  rycie -+-- grafla-pisnui,  p).vanie> 

[Gligawka,  i,  Im.  i,  Glikaufka]  oznaka  górnicza, 
składająca  i.  ze  złoionego  na    krzyi  młotka  i  kilo- 


GLINCA 

fa:  Zbójniki  bogacza  rozeieni  na  śtśry  cęści  i  ta« 
kie  gligiiwki  s  niego  zrobi<51i  (  =  rozcięte  na  sztw 
ki  ciało  złożyli  i  przybili  na  krzyż).  <Nra.  Gliiek 
aun  =  na  szczęście  > 

fGliglać,  a,  al]  łechtnć.  [G.  ś.]  łechtać  i.  <  Dziec. 
T)źwn.> 

{Gligianie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gliglać. 

[Gliglanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Glig- 
lać ś. 

[Gllgija,  I,  Ira.  e]  świerk.     <Lit.  4gle> 

Glijować,  uje,  owal  rozpalać^  rozżarzać:  G.  że- 
lazo, miedź.  G.  drut,  aby  był  miękki.  <Nm. 
gliihen  > 

Glijowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Glijować. 

X  Glijowaty  p.  Glelsty:  Kryje  ź.  w  kałużach 
glijowatych.  Birk.     <GL> 

Glijowy  służący  do  glijowania:  Hut.:  Piec  G., 
in.  żarowy,    wygrze  walny.     <p.  Glić> 

Glika,  i,  Im.  i,  Lewkollst  bot.  (leontice)  roi. 
z  rodziny  berberysowatych.  Gatunek:  XŚwi rze- 
pa (1.  leontopetalum).   <MożeUkr.  glig  =  głóg> 

[Glikaufka,  i.  Im.  i]  p.  Gligawka. 

(Glikeryjka,  i,  blm.,  Glykeryjka]  wczesna  hreczka. 
<Może  od  ś.  Qlicerji> 

Glikokol,  u,  blm.,  Glicyna  chem.  kwas  amdo- 
octowy,  Cj  U3  (NH.j)02,  tworzący  i.  z  kleju  stola) - 
skiego  przy  gotowaniu  ze  słał>yin  kwasetn  siarczu- 
nym,  in.  cukier  klejowy.  <  Now.  z  (ir. 
glykys  =  słodki  -f-kóUa^  klej> 

Glikol,  u,  Im.  e  chem.  I.  alkohol  dwukidroksylo- 
ipy  wog.  2.  szczeg.  glikol  etylenowy,  C,Tl^{OU),. 
<Now.  z  Gr.   glykys  =  słodki  > 

Glikoniczny  wiersz  =  złożony  ze  spondeju  i  dmuch 
daktylów,  a.  ze  spondeju,  chorjambu  i  Jamhu.  <  Od 
nazwiska  poety  Gr.  Glyk5n> 

Glikoza,  y,  Im.  y,  Glukoza  chem.  każdy  cukier 
ze  składem  CsH.jOg.  <Now.  z  Gr.  glykys  = 
słodki  > 

Glikozyd,  u,  Im.  y,  Glukozyd,  Sacharyd  chem. 
nazwa  związków  bardzo  rozpowszeclinionych  to  roi- 
linach,  pod  wpływem  uwodnienia  rozpadających  ś. 
nn  glikozę  czyli  cukier  i  Jakąś  inną  materję,  nie- 
kiedy parę  innych  materji.  <Now.  z  Gr.  glykys 
=  słodki,  przez  Glikoza  > 

Glin,  u,  blm.,  Aluminjum  chem.  pierwiastek  me- 
taliczny,  przedstawiciel  gromady  glinowców,  Al. 
< Utworzono  sztucznie  z  glina> 

[Glin,  a,  Im.  y]  p.  Gleń." 

Glina,  y,  Im.  y  i.  chera.  i  min.  mieszanina  róż- 
nych krzemianów  glinu,  zwykle  zanieczyszczona 
krzemionką,  wapnem  i  innemi  ciałami,  in.  X ciąg- 
li ca,  Xlep.  Odmiany:  a)  G.  foluszowa 
a.  8  u  k i e  n  n  i  c z  a  a.  f  o  1  a r  s  k a ;  b)  G.  g a rn- 
carska;  c)  G.  ogniotrwała;  d)  G.  piasz- 
czysta a.  ił  gliniasty;  e)  G.  pla.s  ty  cz  na,- 
i)  G.  wapienno-piaszczy  s  t  a  a.  mamuto- 
wa a.  les  a.  ił  wapienno-gliniasty.  Zdń.: 
G.  chuda,  tłusta,  raułkowata  a.  mułek,  piasz- 
czysta, ścisła,  porowata.  Dumny,  jakby  gj 
Bóg  z  innej  gliny  ulepił.  Z  iakiejże  gliny  byli 
ulepieni  ci,  co  wracaj.ac  na  ziemię  ojczysta,  pa- 
dali czołem  na  czoło  karaioni?  Słcw.  [Budow.i« 
w  glinę  pod  topór]  a:  budować  [w  lepiankę},  tuk 
żeby  każda  ściana  była  lepioną  z  samej  glin*l-  ~- 
przen.  naczynia  z  cUny:  Je  na  glinie,  a  siedzi  n» 
zlocie.  Prz.  3.  [G.J  =r  a)  wszelka  ziemia:  Wyrzuć 
glinę  z  dołu.  b)  G.  dniestrowa  a.  Dnie.strowa 
ziemia]     bolus     alba     scu     armena.     Zdr.    Glinka. 

<Gr.(iN)> 
[Glinca,  y,  Im.  e]  p.  Glinianka. 


S34 


GLINCZAKI 


nrjT 


[GllnCZakl,  ów,  blp.]  nazwa  odmiany  karlo/li, 
ruzpotcazechniotiych  przez  księcia  WoroniecJcierjn 
z   (jlinek,  w  qub.  ŁomżijAskiej. 

[Glind,  u,  im.  y]  p.  Glid. 

[Glinda,  y,  Im.  y]    j).  Ględa. 

[Glindzió,  i,  it]  p.  Ględzić. 

[Glingotać,  ce,  tał)  dyndać,  dygola^.  wisząc.  Irzc- 
polać  ś.  wisząc.    <Dźwn.> 

[Glingotanie,  a,  blm.j  czynność  cz.  Glingotać. 

[Gliniak,  a,  Im.  i]  koń    maści  gliniaslej,    huUiity. 

Glinianka,  i,  lin.  i  I.  a.  Glinlsko,  X  Glinnik, 
fGlinica,  Glinca,  Glińca]  miejsce,  gdzie  glinę  kopia 
a.  kopano,  dól,  gdzie  kopią  glinę.  2.  a.  Glinka, 
X  Glinki  dól  po  glinie  wybranej  na  cegły,  napel- 
niimy  zwykle  wod<i:  K^pać  ś.  w  gliniance.  3.  ^  na- 
czynie gliniane.  Tuch. 

Gliniany  przym.  od  Glina:  Garnek  G.  Woli  G. 
pokój,  niż  z^of}^  wojnę.    Krasz. 

Gliniarnia,  i,  Im.  e  izba,  w  której  składają  a. 
urabiają  glinę;  miejsce  w  fabryce  ka/li,  gdzie  ś. 
uprawia  glinę. 

X  Gliniarski  wyrobów  z  gliny  dotyczący :  Gli- 
niarska  robota.    L. 

X  Gliniarstwo,  a,  blm.  wyrabianie  rzeczy  gli- 
nianych. 

Gliniastość,  i.  blm.  rz.  od  Gliniasty. 

Gliniasty,  X  Gliniaty  I.  a.  X  Glinny,  [GI'niowa- 
ty]  zawierający  w  sobie  wiele  gliny:  Grunt  G.  Ił. 
(f  p.  Glina.  2.  lepki,  klajdrowaty  jak  glina:  Pieczy- 
wo jjliniaste.  3.  koloru  gliny:  Koń  G.  C=  X  glinka). 

X  Gliniaty  p.  Gliniasty. 

[Glinica,  y,  Im.  e]  I.  p.  Glinianka.  2.  ubita 
iłowata  ziemia  zamiast  podłogi  w  chatach  wieśnia- 
czych. 

[Gliniki,  ów,  blp.]  ziemia  gliniasta:  Da  cy  j;l 
iiifscęśiiwy,  cy  moje  koniki?  Da  nie  mogę  wy- 
jechać w  Targoskie  (r. 

[GJiniowaty]  p.  Gliniasty. 

Glinisko.  a,  Im.  a  j).  Glinianka:  "Waćpanu  do- 
stanie .•<.  G.,  oznaczone  na  i»lanie  pod  litera  g. 
IJyk. 

Glinka,  i,  Ira.  i  I.  p.  Glina;  czysta  glina:  G.  fa- 
jansowa, porcelanowa.  2.  chem.  tlennik  glinu  a. 
wodaii  glinu.  3.  X  a.  X  w  Im.  grunt  gliniasty. 
Troć.  4.  rubryka,  bdjryka  ciesielska.  5.  a.  X  "w^ 
Im.  p.  Glinianka.  6.  X  w  Im.  kąpiele  lo  glinian- 
]:!ich.  7.  [Glinki]  ])ole,  gdzie  ś.  wydobywa  glinę. 
8.  w  Im.  gatunek  kartofli.  9.  Xkoń  maści  glinia- 
stej: Glinko  mój  białogrzywy.  Kochan. 

Glinki,  nek,  blp.  I.  p.  Glinka.  2.  X  p.  Glinianka. 

Glinkowatość,  i,  blm.  rz.  od  Glinkowaty:  G. 
gruntu.  Pol. 

Glinkowaty  z  glinką  mieszany:  G.  grunt.  Pol. 

X  Glinnik,  a,  im.  i  p.  Glinianka. 

X  Glinny  I.  i>.  Gliniasty.  2.  przeznaczony  na 
glinę:  G.  dół  ( —  glinianka). 

X  Glinomaź,  a,  Im.  e  pog.  zdun,  garncarz. 
<GL(1N)-|-MAZ> 

Glinopac,  u,  Im.  e  I.  ściany  z  gliny  ze  słomą. 
Łab.  2.  a.  Glinopacyn  cegła  niepalona,  wyrabiana 
z  gliny  pomieszanej  z  sieczką  i  paździorem.  <  GL(IN) 
-|-Nm.  [patzel  =  rodzaj  cegły  > 

Glinopacyn,  u,  Im.  y  p.  Glinopac. 

Glinować,  uje,  owal  I.  wybielać  cukier  suroicy 
Icz  rafinowania,  pokrywając  go  gliną,  pozbawioną 
pewnych  domieszek.  2.  ziemię  piaszczystą  naxoo- 
zić  gliną. 

Glinowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Glinować. 

Glino  waty  podobny   do  gliny,  gliniasty. 

[Gllntwajn,  u,  blm.]  p.  Glintwejn. 


[Glintwejn,  u,  blm.,  Qi\\nividL\x\\  teino  grzane  z  cu- 
krem i  korzeniami ,  in.  kardynał,  b  i  s  z  o  1': 
Kazawszy  podać  ulubionego  naówcza.^  akademi- 
kom glinlwejnu,  zasiadł  badać  przybylea.  Kra?x. 
<  N'mi.  tiliihwein> 

IGliń,  a,  Im.  ej  p.  Gleń. 

[Glińca,  y,  Im.  e]  p.  Glinianka. 

fGlipki  p.  Lepki:  Klej  a.  klcjowat%  każda  rzecz 
zowi.ą  gii])ką.  Urzęd. 

Gliptografibzny  przym.  od  Gliptografja. 

Gliptografja,  i,  blm.  opisanie  rzniętych  kamieni, 
jigitr.  <Now.  z  Gr.  glyptós  =  ryty  4--g"i"'tfi'i'  = 
opis,  opisanie > 

Gliptoteka,    i,    Im.    i    zbiór    rzniętych  kamieni 

i  kruszcóic;  zbiór  a.  galer  ja  rzeźb,  posągów.  <  Now. 

z  Gr.  glyptós  =  ryty -J-thifke  =  miejsce  do  chowa- 
nia> 

Gliptyka,  i,  blm.  sztuka  rzeźbienia,  szczeg.  na 
kamieniu,  rzeźbiarstwo  v;ng.;  sztuka  rzeźbienia  na- 
grobków. <Gr.  glyptiko,  dom.  technS  ^  sztuka 
izeźbienia> 

(Glist,  a,  Im.  y]  p.  Glista. 

Glista,  y.  Im.  y,  [Glist,  Glizda,  Glistwa,  Chli- 
Stwa,  Lizda]  I.  zool.  =  a)  robalc  pasorzytny  wog. 
h)  G.  ludzka  (ascaris  lumbricoides)  wnętrzniak 
człowieka  ze  skupienia  obleńców.  Chorować  na 
glisty.  Mieć  glisty.  G.  w  człowieczym  brzuchu. 
Mur.  c)  G.  ))łaska  p.  Robak,  d)  G.  ziemna  p. 
Dżdźownik.  in.  tGr-  deszczowa.  Anat.:  fMu- 
skuły  gliście  podobne  a.  fkształtu 
glisty  =  mięśnie  gli-towate.  2.  przen.  człowielc 
szczupły,  cienki.     <GL(IST)> 

IGSistewka,  i,  Im.  i]  p.  Glistwa. 

Glistewnik,  a,  Im.  i  bot.  I..a.  Glistnik,  Gliśnik, 
iiiak.  Chelidonja,  Celidonja,  Zółtnik(clielidoniura) 
r..ś.  z  rodziny  makowatych.  Gatunek:  G.  jaskół- 
cze ziele,  daw.  bł.  Cencelją,,  CccelJ!}, 
zwane  (eh.  majus).    2.  [G.j  p.  Psianka. 

Glisinica,  y,  Im.  e  zool.  (oxyuris)  oblenrec  pa- 
sorzytny. Gatunek:  O.  robaczkowa  (o.  ter- 
micularJs),  in.  owsik,    [rupie]. 

Glistnik,  a,  Im.  i,  Gliśnik  I.  bot.  =  a")  (artemisia 
.' antonica)  roś.  z  rodzaju  hyhcy,  in.  Piołun 
g  1  i s t n y  a.  G li s  t n e  ziele,  b)  p.  GJistewnik.  c) 
X  p.  Robaczla.  2.  [G  ]  cytwar,  [robaczny  pro- 
szek]. 

Glistnikowy  przym.  od  Glistnik. 

X  Gli;itRy  I.  p!  Glistowy.  2.  pełen  glist.  3. 
anat.:  fMuszkuly  giistne  p.  Gilstowaty.  4.  bot.: 
(ilistne  ziele  p.  Glistnik. 

X  Glistomorny  zabijający  glisty.  <  GL(IST)  Ą- 
ilIOR  > 

X  Glistowacieć,  eje,  ał  mieć  glisty.^  chorować  na 
glisty.      <(JL(IST)> 

Glistowaty  podobny  do  glisty.  Anat.;  Mięśnie 
glisto  watę  ręki  i  stopy,  in.  f  m  y  s  z  ki  gl  i  s  t  o- 
w  e,  f  m  u  s  z  k  u  ł  y  g  1  i  s  t  n  e,  f  g  1  i  ś  e  i  e  pod  ob- 
ne,  fkształtu  glisty,  fmuskuły  ro- 
itaczkowate,  f  mysz  ki  robakowate,  ro- 
bakowe,    robacze   (museuli  lumbricales). 

Glistowy  I.  a.  X  Glistny  przym.  od  Glista.  2. 
fanat.  p.  Glistowaty. 

[Glistwa,  y.  Im.  y]  p.  Glista.   Zdr.  [Glistewka], 

JGlistwowyJ  przym.  od  Glistwa. 

[Gliszczka,  i,  Ira.  I]  licha  ryba,  szczeg.  płotka 
podc.za<  ikrzenia  ś.     <?> 

Gliśnik,  a  a.  u,  Ira.  j  I.  p.  Glistnik.  2.  p.  Gli- 
stewnik. 

I.  [Glit,  u,  Im.  y]  p.  Glid:  On  ciągnie  w  trze- 
cim glicie  i  chorągiew  niesie  w  ręce. 


83? 


GLIT 


GLOT 


2.  [Glit,  u,  blin.,  Glut]  żar  gorący,  czenconT/, 
rozpalenie  na  czerwono.     <Nra.  Glut> 

fGlita,  y,  Im.  y  p.  Glejta. 

Gliwajn,  u,  blm.  wino  gorące,  gotowane  z  korze- 
niami.    <Nra.  Gluhweiii> 

Gliwaks,  u,  blm,  mieszanina  do  posrebrzania  lith 
pozłacania:  Glłwaksem  srebro  złoci.  Biel.  M. 
<Nm.  Gluhwachs> 

[Gliwieć,  eje,  al,  Glewieć]  gnid,  psuó  ś.:  Ovroc, 
ser  g-liwieją.     <GL(IW)> 

Gllwy  koloru  zf/niłego,  brudno  kasztanowaty: 
Koń  G.     <GL(IW)> 

[Glizda,  y,  Im.  y]  p.  Glista,  •.:-'.!.•": 

[Glizdowaty]  pcłtn  glizd. 

Glizony,  ów,  blp ,  Glazony  gatunek  ziemniaków. 
<?> 

Glob,  u,  Im.  y  I.  a.  Globus  kula  ziemska,  ziemia: 
Zakreśla  mieczem  iia  globie  ludziom  i  krajom 
posady.  Koź.  2.  p.  Globus,  3.  kula  złota,  ozna- 
ka godności  monarszej,  jabłko.  4.  G.  do  lampy  = 
klo.'iz  kulisty,  bania.      <Ł('.  globus  > 

Globowy  przyra.  od  Glob  =  a)  należący  do  ziemi, 
będący  na  globie,  ziemski,  światowy:  Siły  globowe. 
Słów.  G.  anioł.  Krasiń.  b)  icszechświatowy,  nad- 
ziemski: I  niby  muzyk  globowych  słuchajc-j.  Slow. 

I  Globulin,  u,  blm.  p.  Galecznik.     <p.  Glob> 

.'Globulina,  y,  blm.  p.  Galecznik.  <Z  Łć.  glo- 
bulus=kulka> 

Globus,  a,  Ira.  y  I.  p.  Glob:  Wedle  jakich 
praw  ruchu  nasz  G.  ś.  kręci?  Syrok.  2.  a.  Glob 
kula  dająca  obraz  powierzchni  ziemi  a.  gwiazdo- 
zbiorów razem  z  układem  kół,  do  których  stosuje  ś. 
położenie  punktów  na  ziemi  i  na  sklepieniu  niebie- 
skim: G.  ziemski,  niebieski.  Zdr.  Globusik.  <p. 
Glob> 

Globusik,  a.  Im.  i  p.  Globus. 

Glogierówka,  i,  Im.  i  gatunek  jabłoni  i  jabłka, 
<0(1  nazwiska  Pol.  Gloger > 

IGIokmejster,  tra,  Im.  trowie  dzwonnifc.-  Był 
glokmejstrem  przy  zamku.  Krasz,  <Nm.  Gloc- 
k(en)meister> 

Gloksynja,  i,  Im.  e  bot,  p.  Niemodźwiękla. 
<Now.,  niby  Łć.  gloxinia> 

fGlom,  u,  blm.  szlam  na  kiszkach  wieprzowych: 
Kiedy  wieprza  zabiją,  a  kiszki  od  plugawstwa 
"wychędożij.,  tedy  z  nich  naskrobać  glomu,  to  jest 
inateriam  mucillaginosam.  Haur,  <  Zap.  Łć'. 
glomus  =  kłębek  > 

[Gloms,  u,  Im.  y]  p,  Glek. 

[Glomsd,  u,  Im.  y]  p.  Glek. 

[Glomza,  y,  Im.  y]  I.  a.  [Glemza,  Glomzda]  =  a) 
a.  (Glomza,  Glomzda]  twaróg,  wycisk  z  ogrzanego 
mleka,  b)  zsiadłe,  kwaśne  mleko.  2.  a.  [GlemięzaJ 
człowiek  słabego  ciała  i  ducha,  człowiek  niedołężny, 
niedole^ga,  ślamazarnik.  Por.  Glamza,  Glemda. 
<Nm.  [glonis(d),  glums]> 

[Glomzda,  y,  Im.  y]  p.  Glomza. 

Glon,  u  I..  fi  [G.]  blm.  p.  Glan."  Wodę  chlipa 
2  glonem.  Zebr,  2.  Ira.  y  bot  p.  Zielenica.  <p. 
Glan> 

[Glon,  a,  Im.  y]  p.  Gień:  Dajcie  chleba  O., 
zapłaci  wjim  Pan  Bóg  z  nioba  i  ten  święty  Jan. 
Zdr.  [Glonek].  <Może  z  Nm.  Knoll  =  gałka, 
guz  > 

[Glonek,  nka,  Im.  nki]  p.  [Glon]:  Ukrajać  chle- 
ba G. 

X  Glonny  gliniasty:  Glonno  rudy.  Stasz, 

Glorja,  i,  blm.  f.  [G.  a.  Klorja]  chwała.  2. 
iwiefnośó,  okazałość,  majestat,  ivspani(ilośó :  Slofice 
wschodzi  w  całej  glorji.  3.  Im.  e  obwódka  /)ro- 
mienisla   naokoło  głowy  świctycJt   w  obrazach,  au- 


reola. 4.  część  mszy,  zwana  hymnem  anielskim. 
5.  Im.  e  kobieta,  dziewczyna  zbył  wysoka,  wybujw 
ła,  drabina:  A  to  G. I  <Łć.  gloria  =  sława, 
chwała  > 

Glorjeta,  y,  Im.  y  namiot,  pawilon,  altana.  Zdr. 
Glwjetka.     <Włos.  glorietta> 

Glorjetka,  I,  Im.  I  p.  Glorjeta:  Cały  czas  prze- 
pędzał na  zwiedzaniu  zakładu  i  spacerze  do 
glorjetki  wyższej.  Bał.  Raz  od  źródła  szli  ku 
niższej  glorjetee.  Bał, 

Glorjola,  i,  blm.  mała  sława,  rozgłos;  aureola: 
Chce  mu  ś.  tej  glorjoli,  że  już  jednego  przynaj- 
mniej położył  trupem.  Krasz.  Nie  zapomnrj  włas- 
nych próżnostek  i  światowej  glorjoli.  Spaś. 
<Ł6.  gloriola> 

Glorjoza,  y,  Ira,  y  bot.  p.  Wdziękoslawa.   <Łć. 

gloriosa  =  sławna  > 

Gloryfikacja,  i,  Ira.  e  wysławienie,  uwielbienie: 
Wspaniało  działo  p.  SchroUera,  poświęcone  glo- 
ryfikacji pięknego  szląskiego  kraju.  Wag.  <Łć. 
glorificatio> 

Gloryfikować,  uje,  owal  słaició,  loychicalai.  <Łć. 

glorifieare> 

Gloryfikowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gloryfi- 
kować. 

[Gloryk,  a,  Im.  cy]  p.  Kleryk. 

Glosa,  y,  Ira.  y  I.  a.  Gloza,  f  Gluza  uwii2'i 
obok  tekstu  a.  między  wierszami^  krótkie  objiśnie- 
nie  na  marginesie,  tłumaczenie  wyrazu  a.  miejsc  i 
trudnego,  komentarz,  objaśnienie,  wykład,  dopisek:: 
G.  do  prawa  kanonicznego.  G.  do  kodeksu  Justy- 
njana.  Z  głosów  (!)  Pisma  świętego.  Pol.  2. 
rodzaj  poezji:  G.  świętej  Teresy.  Zdr.  Glosks. 
X  Głoska.  <Gr.  glossa  dosł.=  język,  mowa;  wy- 
raz niezrozumiały;  Śr.  Łć.  glos(s)a  =  objaśnienie 
wyrazu  niejasnego,  komentarz;  u  nas  znaczenie 
poszło  dalej,  na:  wykreślanie,  uszczerbek,  szko- 
da > 

GlosarjUSZ,  a,  Im.  e  zbiór  glos,  uwag;  słownik 
objaśniający:  G.  etymologiczny  =  *7oiontfc  ze  wska- 
zaniem pochodzenia  wyrazów,  <Łć.  glossariu.*. 
dom.  liber  =  słownik  > 

Glosator,  a,  Ira.  owie  wykładacz,  objaśniać*  wy- 
razów.  <Łć.  glossator> 

[Glosauz,  u,  Ira.  y]  oranżerja,  cieplarnia.  <Nin. 
Glasshaus> 

Głoska,  i,  Ira.  I,  X  Głoska  I.  p.  Glosa.  2. 
X  drobne  pismo.  Troć.     <p.  Glosa  > 

t  Głoska,  I,  Ira.  i  kluska.     <  p.  Klusek  > 

Glosograficzny  przym.  od  Glosografja. 

Glosografja,  i,  b\m.  pisanie  o  glosach,  opisanii' 
glos.  <Now.  z  Gr.  glossa  =  język,  mowa-f-gra- 
fia=- pisanie,  opisanie  > 

Glosolaija,  i,  blm.  możność  mówienia  nieznanemi 
sobie  językami  w  czasie  wizji^  a.  w  stanie  hipno- 
tycznym. <Now.  z  Gr.  glossa  =  język -f-lali-i^ 
gadanie  > 

Glosologiczny  przyra.  od  Glosologja. 

Glosologja,  i,  blm.,  Glotologja,  Glotyka  nauka 
o  językach,  t.  j.  mowach ,  j  ę  z  y  k  o  z  n  a  w  s  t  W  », 
lingwistyka.  <Now.  z  Gr.  glossa  =  jcryk, 
mowa -|- -logia  =  nauka  > 

X  Glosomancja,  i,  blra.  wróżenie  «  języka,  z  ic/a.- 
ności  języka.  <  Now,  z  Gr,  glossa  =  język  -j- 
mantcia  =  wróżenie  >  , 

X  Glot,  u,  Im.  y  I.  a.  X  Glotka,  X  Glut  ołów  a.       j 
żelazo  siekane  do  nabijania  strzelb  i  kartarzy,  sicbi-        j 
nieć,  siekanica,  grankulka:  Tego  skoro  siekane  na- 
niapaią  gloty,  skoro  zgin.-^ł.  Pot.  2.  kawałek  cz«'/o^ 
wydłużony  a' cienłci:    Mąka    pszenaa  rozczyaioa;v 


830 


GLOTKA 

rzuca  6.  w  glołacli  na  roztoi)ione  raaslo  a.  szma- 
lec.    <Nra.  GelOte> 

X  Glotka,  I,  Ira.  I  p.  Glot. 

Glotologja,  i,  blin.  p.  Glosologja. 

Glotyka,  i,  blin.  p.  Glosologja. 

Glowieo,  wca,  Ira.  wcy  szlachcic  miejsla:  la- 
raiast  2  gospodarzy-szlacliciców  mieó^  b(^dziomy 
lej  samej  rodziny  gospodaizy-glowców  na  pra- 
wie chełmińskim.  Krzyw.  <Zap.  Nm.  Glerea- 
(bUrger)^  szlachta,  przeważnie  miejska > 

Gloza,  y,  Im.  y  I.  p.  Glosa:  Biblją  z  glozą, 
czternaście  razy  przeczytał.  Birk.  2.  fP-  Gluza. 
Zdr.  X  Glozka,  X  Glozatka. 

X  Glozatka,  I,  Im.  i  p.  Gloza. 

X  Glozka,  i,  Im.  I  p.  Gloza. 

fGlozna,  y,  Im.  y  anat.  I.  kość  loTcciowa.  Urs. 
2.  kostka  M  nogi.  Spicz.,  Sień.  3.  koić  goleniowa. 
Mijcz.  Wieprzowa  G.  solona  =  szynka.  Przen.: 
Wolnością  drudzy  zow<^,  gdy  G.  nie  brzmi  oko- 
Wij.  Ryb.  J.  (=noga).     <GLEZ(N)> 

X  Gloznowaty  mający  duże  kostki  u  nóg  (scau- 
rus). 

X  Glozować,  uje,  owal  p.  Gluzować:  Pozwala- 
ją sobie,  co  ś.  im  nie  podoba  w  piśmie,  wykła- 
dami swemi  G.  Skar.  Nierządy  glozuj  z  świata, 
nie  wyglozujesz  ich.   Troe.     <p.  Glosa> 

X  Glozowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Glozować. 

[Glóza,  y,  im.  y]  p.  [Gluza]. 

X  Gluba,  y,  Im.  y  p.  Kluba. 

[Glubas,  a,  Im.  y]  chłopiec  podrosły,  a  nicpoń. 
<V> 

[Głubka,  i,  Im.  i,  Głupka,  Miwka,  Lubaszka] 
rodzaj  śliwki.  Por.  Chróstawka,  Kobyła.     <?> 

X  Gluc,  u,  blm.  chem.  p.  Glucyn.  Łab. 

X  Glucen,  u,  blm.  p.  Glucyn.  Sł.  wil. 

[Gluchnąć,  nie,  nąl]    raptem    wodę   wylać. 
Gicłinąć.    <Dźwn.> 

X  Glucyn,  u,  blm.,  X  Gluc,  xGlucen  chem. 
ryl  (inenciuslek).     <Z  Gr.  glykys  =  słodki > 

[Glugdacz,  a,  Im.  e]  człowiek,  mówiący  niewy- 
raźnie, bełkocący  juk  indyk.     <Diwn.  > 

Glugdać,  a,  aiX]  belkoiuó  (o  indyku).  <Dźwn.> 
Glugdanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Glugdać. 
Glugla,  i,  Im.   e]  kobieta  -halwan,  kobieta  głu- 
pia, ślaiiiazarita;    kobieta    nieporządna    w   ubraniu, 
Jlejluch.     <Dźwn.> 

X  Gluglarka,  i,  Im.  i  pijaczka;  łajdaczka. 

X  Gluglarz,  a.  Im.  e  pijak;  łajdak.     <Dźwn.> 

Glu  glu!  I.  naśladowanie  bełkotu  płynu,  wycie- 
kającego przez  wazką  szyjkę  flaszki;  naśladowanie 
odgłosu  picia  =  bul  Ud.  2.  [G.]  =  a)  [Glu  glu  glu 
glusie!,  Glu  glu  gulusie!]  nawoływanie  indyków. 
b)  naicoływanie   gołębi.     <Dźwn.> 

I  Glu  glu  glu  glusie!]  p.  Glu  glu! 

[Glu  glu  gulusie  1]  p.  Glu  glu! 

IGlugotać,  cze,  tal]  p.  Glukać:  Woda  we  flaszce 
gliigocze. 

iGlugotanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Glugotać. 

Glukać,  a,  al,  [Glugotać]  przelewać  ś.,  wydając 
głos :  gin!  glu!,  bełkotać,  bełgotai,  bulgotać,  bul- 
kołać,  chlupotać,  chlupać:  Flaszka  gluka.  W  brzu- 
chu gluka  =  fturcry,  żart.  iahy  ś,  w  nim  zalęgły. 
<r)źwn.> 

Glukanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Glukać. 

[Glukof]  (u  górników)  tyczenie  zdrowia.  <Nm. 
Gliick  aut!  =  na  szezcście> 

Glukoza,  y,  blm.  chem.  p.  Glikoza.  <Now. 
z  Gr.  glykys  =  słodki > 

Glukozyd,  u.  Im.  y  chem.  p.  Glikozyd. 

[Glunek,  nka.  Im.  nki]  p.  Gień. 

[Głupka,  I,  Im.  i]  p.  Glubka. 


Por. 


be- 


G  LĄDKI 

X  Glut,  u.  Im.  y  p.  Glot. 

1.  [Glut,  a  a.  u,  Im.  y]  I.  knot,  narastający  na 
świecy  łojowej.  2.  sojyel  czegoś  (np.  lodowy  u  strze- 
chy):  Luty  pokazuje  swoje  gluty.  Prz.  3.  toij- 
dżielina  z  nosa,  smark,  gil,  żart.  świeczka  z  nosa: 
Wyleciał  mu  z  nosa  G.  4.  przen.  smarkacz:  Ma- 
ły G.  5.  kawał  twardego  kału.  <Zap.  Łć.  glu- 
ten =  klej  > 

2.  [Glut,  u,  blm.]  p.  2.  Glit. 

Gluten,  u,  blm.,  Glutyna  chem.  mieszanina  ciał 
białkowatych  roślinnych,  pozostająca  po  wymyciu 
mąki  zbożowej  wodą,  dopóki  ta  unosi  z  sobą  mączkę 
(krochmal),  in.  z  a  k  1  e  j.      <  Łć.  gluten  > 

Glutenowy  przym.  od  Gluten:  Komórka  glute- 
nowa. Małyszcz. 

Glutloch,  u,  Im.  y  (w  hucie  szklanej)  otwór  na- 
przeciw szurlochu  do  wygarniania  żaru  i  popiołu. 
Zdr.  Glutloszek.     <Nm.  Glutloch  > 

Glutloszek,  szka.  Im.  szki  p.  Glutloch. 

Glutniak,  u,  blm.  popiół  z  pieców  liutnych.  <Z  Nm. 
Glut = żar > 

Glutyna,  y,  blm.  p.  Gluten.     <p.  Gluten> 

[Gluwać,  a,  al]  przeżuwać,  jeść  bez  smaku.  <?> 

[Gluwanle,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gluwać. 

f  Gluza,  y,  im.  y  I.  p.  Glosa.  2.  a.  f  Gloza  = 
a)  uszczerbek,  szkoda,  uszkodzenie:  Zwyciężyli  nie 
bez  wielkiej  gluzy.  Pot.  b)  ujma,  ubliżenie,  uchy- 
Menie:  Nie  bez  wielkiej  cnej  korony  gluzy  kró- 
laśmy  sobie  między  szukali  Francuzy.  Pot.  c) 
wada,  brak,  defekt:  Jeśli  gdzie  obaczysz  w  moich 
pismach  gluzę,  niechaj  ci  lat  siedradziesiąt  przy- 
niosą ekskuzę.  Pot.  d)  zarzut,  nagana,  poprawka: 
To  ira  (pieśniom)  niech,  proszę,  jeśli  w  czym  na 
gluzę  zarobią,  jedna  u  ciebie  ekskuzę.  Pot.  <p. 
GIosa> 

[Gluza,  y,  Im.  y,  Gloza]  v)rzód  wewnętrzny;  gru- 
czoł.    <Por.  Słc.  hluza  =  Cześ.  hliza> 

X  Gluzować,  uje,  owal,  X  Glozować  I.  z  pisma 
błędy  -  wygładzać,  wyskrobywać,  zacierać,  wymazy- 
wać, poprawiać.  2.  plamy  =:  wyprowadzać,  loywn- 
biać,  czyścić.  3.  gładzić,  usuwać,  niszczyć,  tępić, 
trzebić:  Nierządy  ze  świata  G.  G.  z  pamięci  =  2«- 
pomiiiać.     <p.  Glosa  > 

X  Gluzowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gluzować. 

[Glykeryjka,  i,  blm.]  p.  Glikeryjka. 

[Glabać,  bie,  bal]  zabierać  sobie,  drapać,  p7'zy- 
właszczać.     <  GLOB  > 

Glabanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Glabać. 
Glabnąć,  nie,  nąl]  złapać,  schwycić.  <GŁOB> 
Glaciutki  p.  Gladziuchny. 

[Glada,  y.  Im.  yj  gładka  powierzchnia  morza, 
kiedy  niema  łjałwanów. 

fGladce  p.  Gładko:  Staraj  ś.  o  wszystkim  G. 
i  dobrze  mówić.  Górn.  Dobrodziejstwo  niegładce 
dane  zwał  jeden  chlebem  piasku  i  kamieni  peł- 
nym. Górn.  (= nieżyczliwie,  bez  uprzejmości). 

Gladecznik,  a,  Ira.  I  bot.  (tetranthera  glabra- 
ria)  roś.  z  rodzaju  chyboty. 

Gladek,  dka,  Im.  dki  hut.  narzędzie  stalowe  do 
wygładzania  dziur  w  wyrobach,  metalowych. 

t  Gladek  p   Gładki. 

Gładki,  f  Gladek  I.  (w  dotknięciu)  nie  chropo- 
waty, nie  szorstki,  równy:  Deska  gładka.  Papier 
G.  Co  to?  rozbój  na  gładkiej  drodze!  Krasz. 
Żart.:  X  Człowiek  gładkiej  twarzy  =  bez  nosa. 
Goły,  nie  obrosły,  nie  kosmaty:  G.  u  niego  jeszcze 
podbródek.  Ł.  Nie  mający  łuski:  Gładka  ryba, 
jak  węgorz.  L.  2.  zrobiony  bez  fałd,  zmarszczek, 
falban,  zakładek  i  t.  p.:  Suknia  gładka.  3.  bez 
odmian  w  kolorze,  bez  desenia,  pasów,  kratek  i  t.p.: 
Obicie  gładkie.  Materja  gładka,  4.  (w  obejściu) 


8.^7 


GŁADKO 


GŁADYSZOWA 


fjrzeczny,  uprzejmi/,  elegancki,  zręczny,  układny: 
Obejście  gładkie.  Gr.  w  obejściu.  5.  X  okrzesa- 
ny, ociosany,  wykształcony,  inteligientny :  Kto  chce 
być  gładkim,  trzeba  przycierpied.  Prz.  Bez  cno- 
ty najgładszy  rozum  krzywy,  nieforemny.  Jak.  W. 

6.  wyrobiony,  wprawny,  poprawny:  Pędzel  G.  Styl, 
wiersz  G.  (=potoczysty,  płynny,  swobodny).  X  Za- 
leta z  gładkiego  tańcowania  jest  to  zaszczyl 
teatralny.  L.  X  Bardzo  gładką,  miał  mowę.  Troe. 
(  =  mile  w  ucJio  wpadającą).  7.  "K  dobrze  zrobiony: 
"Wino  gładkie.  Gładka  to  księga.  Troć.  8.  f  i 
[Q.]  piękny,  nadobny,  ładny,  przystojny,  śliczny, 
■urodziwy:  Gładka  żona.  Opal.  [Żydek  G.  na  gę- 
Lę.  Kawalerze  G.,  nie  chodź  do  mężatki].  Gładka 
to  rzecz  na  wejrzenie.  Troć.  9.  fi  [G.J  łagodny, 
miękki,  miły,  słodki,  łaskawy:  Panowanie  jedno 
ostre  jest  a  gwałtowne,  drugie  ła"odne,  gładkie 
a  znośne.  Górn.  [Matko,  bywałaś  ty  na  mnie 
gładka].  10.  f  tłusty,  f/ruhy,  opasły.  II.  Gładk;i 
vfoAs,  =  mieszanina  wody  z  sokiem  malinowym,  ara- 
kiem i  maraskino,  używana  daw.  jako  napój.  12. 
bot.:  a)  Chróścina  gJadka  p.  Chróścina,  b)  G. 
mlecz  p.  Mleczaj.  13.  ga.rh.  wygładzony,  pUiteroioa- 
ny:  Lico  gładkie  bez  groszku.  Sak  G.  (-płatowy). 
14.  wiośl.:  Łódź  gładka  =  mająca  burty  z  desek 
spojonych,  ściśle,  bez  zakładek,  i  nie  mająca  loidocz- 
nego  na  zewnątrz  pacierza.  [Gładki,  ego]  iz-  I. 
blm.  taniec  polski,  polonez:  (U  puszczaków)  polo- 
nezem, tańcem  polskim  czyli  gładkim  zaczyna  ś 
każda  uczta,  a  zwłaszcza  weselna.  Pol.  2. 
Gładkie,  \m.  —  deslca  piersiowa.     <GŁ(AD)> 

Gładko,  fGładce  przys.  od  Gładki:  a)  G.  wy- 
robiona deska.  Troć.  Suknia  leży  G.  (=  nie 
marszcząc  ś.,  nie  gurhiąc  ś.,  nie  jmszczając  fałd, 
nie  fałdując  ś.,  nie  od/stając,  nie  ciągnąc  ś.).  Znik- 
nęły już  śniegi,  spłynęły  już  lody,  i  rzeka  po- 
rusza ś.  G.  Len.  Ma  pod  nosem  G.  Pomalować- 
ściany  G.  (-jednostajnie).  Postępować  z  ludźmi 
G,    (=  grzecznie,    uprzejmie,    układnie).    "Wyszedł 

7,  nami  G.  (=  po  przyjacielsku,  bez  sporu,  ticzci- 
wie).  G.  pisać,  mówić  (=^ pięknie,  poprawnie),  (i. 
mu  palec  uciął.  Troe.  (=ze  szczętem,  do  czysta). 
b)  z  powodzeniem,  ud atnie,  dobrze,  sprawnie,  zręcz- 
nie: Czym  tym  doktora  nadgrodziwszy,  pozbyli 
ś.  go  G.  Perz.  Saliiiina  była  w  sercu  swoim  ra- 
da, że  ś.  tak  G.  jej  powiodła  rada.  Min.  Wy- 
niósł ś.  G.  (=  niepostrzeżenie,  cicJiaczem).  G.  krad- 
nie. Troe.  Umie  G.  skłamać.  L.  G.  mu  to  idzie. 
L.  "Wymówił  ś.  G.  (-zręcznie,  dyplomatycznie). 
Łatwo,  bez  kłopotu,  na  suclio:  G.  ś.  wywinął  z  te- 
go (=sianem).  Nie  ujdzie  ci  to  tak' G.  c)  [(KJ 
dobrze,  porządnie:  Ostaj  zdrowa,  pani  matko, 
chowałaś  mię  z  młodu  G.     <GL(AD)> 

X  Gładkobiask,  u,  Im.  i  politura.  <GL(AD)-|- 
BLASK> 

X  Gładkobrzmiący  pięknie  łn-zmiący,  miły  dla 
ucłia,  łiarmonijny,  melodyjny,  dźwięczny:  Oto  hym- 
nistę  gładkobrzmiącoj  mowy  zamkniono,  eliej, 
vr  trunience  cisowej.  Zim.   <GŁ(AD)-|-B1{ZM'> 

Gładkociosany  gładlci  tcsktUek  ociosania:  (Jład- 
kociosane  okręty.  Ml.     <GL(A1) -f-CIOS> 

Gładkoiicy  o  gladkidi  licacłi,  ładny,  jnęłcny,  na- 
dobny, urodziwy.     <GŁ(AD)-j-LIK> 

Gładkołuski  zool.:  Ryby  gładkoluskie  p.  Ryba. 
<GŁ(AD)-|-LUSK> 

X  Gładkomówca,  y,  Im.  y  człowiek  wymowny, 
krasomówca,  orator.     <  (tŁ(AI)) -|-MOW> 

X  Gładkomówność,  i,  blm.  rz.  od  Gładkomów- 
ny,  krasomówstwo,  wymowa,  elokwencja. 

X  Gładkomówny  pięknie  mówiący,  umiejący  i. 
wysłowić,  wymowny,  clokwcntny. 


Gładkonos,  a,  Im.  y  zool.  p.  Nietoperz.  <GL(AD) 

-f  NOS> 

Gładkookrągły  ąładki  a  okrągły:  G  puklerz. 
Ml.    <GŁ(AD)-[-Ó-f  KRĘG> 

X  Gładkopowierzchny  mający  gładką  powierzcłi' 
nię.     <  G  L( A D;  -I-  Po  -f  w  1 E RZC U  > 

X  Gładkoskorupy  mający  gładką  skorupę:  Pław 
a.  ruch  G.  Bóbr.      <GL(AI))-f  Skorupa> 

Gladkoszpetny  zupełnie  szpetny:  Ciioć  też  gład- 
koszi)etne,  głowy  im  ubierają  w  rrancuskie  pe- 
ruki. Jeżów. 

Gładkość,  i,  blm.  rz.  od  Gładki. 

Gladkowłosy  I.  X  mający  piękne  tolosy:  Gład- 
kowłosa  twoja  Lilidora.  Zim.  2.  antr.  mający 
icłosij  na  głowie  proste,  nie  wijące  ś.  (lissotrichus). 
<  GL(AD)  -f  WŁOS  > 

Gładkowysmukły  gładki  a  wysmukła:  Oszczepy 
gładkowysmukłe.  Mi.   <GŁ(Ab)-f  Wy-f-SMUK> 

Gladkozrównany  lajrownany  gładko:  Drot,'!i 
gładkozrównana.  Ml.  <GŁ(AD)  +  Z  -[-KÓW(N)> 

X  Gladnąć,    nie,    nął,     X  Gtadnieć,    X  Gładzieć 

wygładzać  ś.,  stawać  ś.  gładkim;  pięknieć,  ładnieć, 
przystojnieć;  niek.  tyć,  zaoicrąglać  ś.,  pełnieć:  Olej, 
po  którym  twarz  gładuie.  Kochan.     <GŁ(AD)> 

X  Gladnieć,  eje,  al  p.  Gładnąć. 

Gtadnik,  a,  Im.  i  tech.  \,  przyrząd  do  gładzenia 
juipieru.     2.  rodzaj  pilnika. 

Gładycz,  a,  Im.  e  bot.  I.  p.  Ośmiał.  2.  p.  Prze- 
biśnieg.     <GŁ(AI))> 

[Gladys,  a.  Im.  y]  roś.  lilium.     <?> 

[Gładysa,  y,  Im.  y]  rodzaj  gładkiej  fladry. 
<GŁ(AI))> 

Gładysz,  a,  Im.  e  I.  y.czlo\oiek  zbyt  wiele  dba- 
jący o  swoją  powierzchowność,  przesailny  elegant, 
fircyk,  laluś:  Jeden  G.,  który  ś.  w  sobie  kochał, 
))omaluchn()  a  ostrożnie  stąpał.  Bud.  B.  2.  Y.czło- 
wiek  urodziwy:  Ty  odjeżdżasz,  a  tymczasem  Ket- 
ling  powróci,  a  G.  to  nad  gładysze.  Sicnk.  3. 
niewielki  kamień,  obtoczony  przez  leżenie  w  wodzie 
tośród  ])iasl;n.  Łab.  4.  narządzie  w  Icszlalcie  pil- 
nika, służące  do  gładzenia  i  polerowania  ici/roliów 
meialowycłi.  5.  [G.  a.  GJadysza,  Hładysz,  Hłady- 
sza,  ł.adysz  i  zdr.  Gładyszck,  Gladyszka,  Hładysz- 
ka,  Hladyżka,  KładuszczykJ  garnek  do  mleka,  na- 
czynie gliniane  bez  ttcha,  dzieżka.  6.  bot.:  a)  }•• 
Ośmiał.  b)  p.  Przebiśnieg.  7.  zool.  (sphinx  elpe- 
nor)  owad  łu-^^koskrzi/dłi/  z  rodziny  zmierzcłinico- 
imtych.  7a\v.   X  Gh-tdyszek.     <GŁ("AD)> 

[ijladysza,  y,  Im.  e]  i>.  Gładysz. 

Gładyszek,  szka.  Im.  szKi  I.  X  Im.  szkowie 
i  [G.j  p.  Gładysz:  A  on  G.  wśród  nich  z  nosem 
w  górze.  Faleń,  (mowa  o  H  niyku  Walezjuszii). 

2.  a.  Białawiec,  Fijołek  haiy,  śnieżyca,  bł.  Lew- 
konja  bot.  (leucojum)  i  oś.  z  rodziny  amarylkowa- 
tycli.  3.  tap.  igła  gruba,  z  jednej  strony  płasko 
zakończona,  użipoana  przy  pikowania  mebli. 

Gładyszka,  i,  Im.  I  I.  X  a.  x  Gładyszowa  ko- 
bieta piękna,  piękność,  a  przytym  często  kokietka 
Adlejdę,  że  była  nie  G.,  "wnet  sobie  zmierzi! 
Kazimierz.  Błaż.     2.    X  żart.    kochanka,  metre.^a. 

3.  narzędzie  do  gładzenia,  jak  słoniowa  kość  u  in- 
troligatora do  równego  składania  papieru,  kamień 
do  gładzenia  płótna  i  papieru  i  t.  d.  4.  [G.  ]  !'• 
Gładysz;  szkopek  do  mleka.  5.  X  anat.  p.  Gładzin- 
ka.    6.  zool.  j).  Szczeżuja. 

X  Gładyszostwo,  a,  blm.  cecha  gladysza:  Okry- 
wał to  pozorami  gładyszostwa. 

X  Gładyszowa,  ej,  Im.  e  I.  żona  gladysza.  2. 
p.  Gładyszka:  Do  ]>.  Oładyszowoj:  na  niebie 
słońce,  na  twej    twarzy  cładkośe  świeci.    Koch. 


838 


GŁADZĄ 

ł  Gładzą,  y,  blm.  ctadkoió,  pickno.ić:  Oai  m'< 
siedem  krzeseł  w  upominku  dadzą,  i  wag!}  równych 
i  eztuk.-i  i  gładzą.  Chr.  ( =politurci).   <Gf.[AD)> 

Gładzarnia,  i,  Im.  e,  Platerownia  g-arb.  warsztat, 
w  którym  skóry  gładzą. 

Gładzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gładzić. 
<(}L(AI))> 

X  Gładzenie  się,  a  ś.,  bhn.,  czynao.ść  ez.  Gła- 
dzić ś. 

Gładziciel,  a,  Im.  e  ten,  który  gładzi,  gładzący. 
Krów. 

Gładzicielka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Gładziciel: 
Śmierć,  dusz  G.  MI. 

Gładzić,  i,  ił  I.  robić  gładkim,  wygładzać,  wy- 
róimiytcać;  polerować,  szlifować:  G.  żelazo,  mar- 
mur, drzewo,  papier.  Gładiiila  marszczki.  Przyb. 
"Wódka  ta  niewymownie  twarz  gładzi.  Ślesz. 
Prócz  maglu  I  kalendry  gładzą  niektórzy  płótna 
młotkiem  drewnianym.  Przędz.  (  =  maglują,  pro- 
stują). Posadzkę  G.  Zap.  (=  froterować).  Do  jednej 
panny  młodej  zapraszają  i  drogę  przed  tobą  gła- 
dzą, do  drugiej  di-ogę  sobie  szablą  otwierać  po- 
trzeba. Jeż.  Garb.:  G.  skórę  =  wygładzać  skórę 
z  Jej  naturalnych  zmarszczek  i  nierówności,  nada- 
wać Jej  połysk  i  gładkość,  in.  platerować.  2. 
głaskać,  jnuskać:  Pro.<«zc  do  komnat,  odpowiedział 
pan  miecznik,  gładząc  czuba  na  głowie.  Sienk. 
3.  X  przen.  ujmować,  Jednać,  zjednywać,  kapto- 
wać:  Deraostenes  wiele  słów  przykładał  w  mo- 
wie swej,  któremiby  był  ludzi  gładził.  L.  4. 
X  przen.  przyozdabiać,  upiększać:  Twarz  swoje 
bardzo  gładzi  i  przybiera.  Skar.  Gładzi  pokoje 
swoje.  Troć.  5.  X  przen.  wygładzać,  wykończać, 
poprawiać:  G.  mowę.  Troć.  6.  tępić,  niszczyć,  wy- 
pleniać, usuwać,  wykorzeniać,  trzebić,  znosić,  za- 
cierać: Baranku  Boży,  który  gładzisz  grzechy 
świata.  X  Urząd  od  Boga  karan  będzie,  jeśli 
nie  będzie  gładził  bałwochwalstwa.  Kosz.  fListy, 
prawu  bożemu  i  ustawie  ziemskiej  przeciwne, 
odzywamy  i  gładzimy.  Statut  Kazimierza  Ja- 
gielończyka  1503  ( -kasujemy,  znosimy).  [Śmierć 
gładzi  na  wojnie].  X  G.  plamy  =  wywabiać,  wy- 
jtrowadzać,  czyścić:  Sól  szczawowa  najlepiej  gła- 
dzi plamy  od  inkaustu.  Troć.  X  G.  dingi^za- 
spokajać,  mazać,  płacić:  Gładzi  teraz  długi  swo- 
je. Troć.  7.  [G.j  stroić  (np.  młoduchę  do  ślubu). 
X  G.  ś.  stroić  ś.:  Żona  dla  męża  samego  ma  ś. 
G.  Petr.  Gładzony  im.  od  Gładzić:  Twarz  miała, 
jako  kiedy  kto  gładzony  rumianą  różą  słoniowy 
ząb  zmyje.  P.  Koch.  (  =  poleroioany,  szlifoioany). 
(iładzony  papier  C=  glansoicany ,  satynowany). 
<GŁ(AD)> 

Gladzidło,  a,  Im.  a  I.  licbd  do  wygładzania 
drzewa  na  czysto.  2.  [G.]  r.arzędzie  do  gładzenia 
wogóle  {np.  żelazko  do  prasowania).  3.  (G.]  na- 
rzędzie do  przycinania  wystających  gałęzi  świeżo 
ugrodzoncgo  ]>lotu. 

X  Gładzieć,  eje,  ał  p.  Gtadnąć. 

Gładzik,  a,  Im.  i  I.  małe  narzędzie  naksztalt  no - 
ia  a.  kielni,  używane  przez  formierzy,  zdunów, 
garncarzy  do  gładzenia  wyrobów,  in.  s  z  e  n  i  e  c. 
2.  garb.  płytka  stalowa,  a  niek.  kamienna  (G. 
kamienny)  do  gładzenia  skór,  in.   platerajz. 

[Gtadzina,  y,  Im.  y]  miejsce  gładkie  (np.  lód  na 
stawie,  powierzchnia  Jeziora). 

Gładzinka,  i,  Im.  i  anat.  (glabella)  międzyhrwie, 
i".   X  głiitly  szka,    X  go  liz  na. 

Gładzinkowy  przym.  od  Gładzinka. 

Gładzionka,  i,  Im.  i  hut.  p.  Glejchówka. 

Gładziucłino  przys.  od  Gładziucliny. 


GŁASNAC 

Gładziucliny,  Gładziutki,  GładziuteńkI,  Gładziu- 
sieńki,  X  Gładziusinki,  IGłaciutki,  [Gtadziusi,  Gła< 

llziucieńkij   bardzo  gładki. 

[Gładziucteńki]  p.  Gładziucliny. 

[GładziusiJ  \).  Gładziuchny. 

Gładziusieńki  p.  Gładziuchny. 

Gładziusieńko  i)rzys.  od  Gładziusieńki. 

X  Gładziusinki  p.  Gładziuchny.  Troć. 

Gładziuteńki  p.  Gładziuchny. 

Gładziuteńko  przys.  od  Gładziuteńki. 

Gładziutki  p.  Gładziuchny. 

Gładziutko  przys.  od  Gładziutki. 

Gładziutkookrągły  gładziutki  a  zarazem  okrągły: 
Puklerze  gładziutkookrągłe.  Ml.  <  GL' AD)  4" 
0  +  KRĘG> 

Gładziwo,  a,  Im.  a  rodzaj  młotka.  Podcz. 

Gladzizna,  y  I.  X  Ini.  y  miejsce  gładkie,  płasz- 
czyzna, równina:  Na  gładziznach  widzieć  rzeźb 
kunsztownych  wiele.  Przyb.  2.  [G.J  blm.  dźwięcz- 
ność: Niektórzy  imiona  obierają  swoim  dzieciom 
dźwięczno-brzmiące,  a  to  „dla  gładzizny,"  jak  ś. 
usprawiedliwiają.  Gac.     <GŁ(AD)> 

Gładzony  p.  Gładzić. 

Głagoiica,  y,  blm.  jeden  z  alfabetów  starosło- 
wiańskich.    <Ze  S.  Sł.    glagoli)  =  słowo;  litera > 

Giogoiicki  przym.  od  Głagoiica:  Pismo  głago- 
lickie.  Głagolicka  bukwa.  Tat. 

Głagolita,  y,  Im.  cl  Benedyktyn  obrządku  słowiań- 
skiego :  Odcień  reguły  benedyktyńskiej  słowiań- 
skiego obrządku,  t,  j.  Głagolici,  których  Kazi- 
mierz może  zastąpił  łaeinnikami,  z  Leodjum  spro- 
wadzonemi.  Mał.  <0d  głagoiica,  z  końcówką 
Łć.-Gr.  > 

fGłasać,  a,  al,  fGlaszać  wołać,  zabierać  głos, 
odzyicać  ś.,  głosić,  przemawiać :  Gdy  owce  doją, 
milczenie  ma  być,  tylko  sam  pasterz  ma  nieco 
k  nim  G.  Trzye.     <GŁO(S)> 

fGłasanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Głasać. 

X  Glaskacz,  a,  Im.  e  ten,  co  r/iaszcze:  Pochlebca, 
G.  ucha.  Jak.  W.     <GL(ASk)> 

Głaskać,  szcza  a.  ska,  skat  p.   Głasnąć. 

Głaskanie  a,  blm  ,  X  Głaszczenie  czynność  cz. 
Głaskać;  lek.  lekkie  pociąganie  ręką  przy  wykony- 
waniu miesienia. 

X  Glaskliwy  dający  ś.  głaskać,  łaskawy. 

[Gtaskować,  uje,  ował]  p.  Glasnąć:  Maeiczka 
moje  twarzyczkę  głaskała;  teraz  mię  głaskuje 
niekto  inny. 

[Głaskowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Głaskować. 

Głasnąć,  śnie,  snął,  nied.  Głaskać  I.  a.  nied. 
[Głaskować]  musnąć  ręlcą,  pogłaskaó,:  Głaskać  po 
twarzy,  pod  brodę.  Głaskać  kota,  psa,  konia. 
Głaskać  kota  pod  włos,  f  wzgórę.  Maczugo 
głasnął.  Mick.  Od  czasu  jak  nos  dźwigara  (tu 
głasnął  nos  dłujri),  takiej  (tabaki)  nie  zażywa- 
łem. Mick.  Te  włosy,  które  niedawno  maściami 
głaskano,  teraz  popiołem  posypane.  Leop.  (-gła- 
dząc perfumowano.  \j).  V\'z&n,  musnąć  wog.,  dotknąć 
zlelcka:  Głaskać  struny  lutni.  Zefir  głaszcze  kwia- 
ty (—  całuje-  muska— przesuwa  ś.,  mknie  po  nich). 
Baranek  trawkę  giaszcze.  Nar.  {  —  szczypie,  sku- 
bie). Przen.:  To  męskie  dzieła!  —  ciebie  próżno 
głaska  chęć  do  dzieł  męskich.  Hul.  (=bodzie). 
Przen.  ir.  dać  ś.  we  znalci,  pomacać,  skrobnąć=: 
uderzyć,  zdzielić:  Mężnie  Niemce  zuchwałe  głaska- 
li po  głowie.  Papr.  Mam  wielką  ochotę  choć  raz 
go  G.  Głaszcze  jak  niedźwiedź.  Prz.  (  =  drapie). 
2.  przen.  (zwykle  nied.)  pochlebić,  połechtać;  ująć, 
dogodzić:  Głaskać  czyją  dumę,  próżność,  raiłoś<5 
własną.  Głaskać  uszy  (-pieścić).  Głaskał  Szwe- 
dów pochlebstwem.  Troć.  Jeśli  ci  gmin  klaskał, 


k2Q 


GŁASZAC 


GŁABIEL 


to  dowód  filozofie,  żeś  nie  kłół,  lecz  głaskał. 
Mick.  Głaskać  podniebienie.  Kogo  szczęście 
głaszcze,  tego  rade  troszczę.  Prz.  Głaszcząc, 
prawdę  mówią,  poetowie.  Nar.  3.  X  nied.  przen. 
łagodzić,  obwi/aó  w  bawełnę,  osładzać,  cukrować: 
Okrutn.y  postępek  głaskali  i  wycieńczali.  Pilch. 
4.  X  nied.  przen.  łagodzić  obyczaje,  cywilizować: 
Tak  uczynił  i  Orfej,  naród  głaszcz.-jc  dziki.  Mick. 
G.  ś.  I,  muanąć  L,  pogłaskać  ś.:  Głaszcze  ś.  pod 
brodę.  2.  nied.  bawić  ś.,  głaszcząc  kogo  a.  co, 
pieścić  ś.,  ceckać  i.:  Kobiety  ś.  często  przez  cały 
dzień  z  pieskami  głaszczi}.  Troć.     <GŁ(ASK)> 

Głaszać,  a,  al  I.  fp.  Głasać:  Zapowiedzieli  im 
zgoła  nie  G.  ani  uczyć  w  imię  Jezusowe.  Bud. 
2.  [G.]  napełniać  głosem:  Lesie  mój  zielony,  któż 
cię  będzie  głasał,  kiej  ja  ożeniony?   <GŁO(S)> 

fGłaszanie,  a,  blm.,  [Głaszanie]  czynność  ez. 
Głaszać. 

Glaszczek,  czka,  Im.  czki  zool.  (palpus)  nitko- 
waty, członkowaiy  wyrostek  na  zewnętrznym  br7.eju 
imoaczki,  szczęki  a.  loargi  dolnej  u  slawonogich, 
X  Głaszczenie,  a,  blm.  p.  Głaskanie. 

Glaśnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gtasnąć. 

[Gławatnik,  a,  Im.  jj  bławatek.  <Toż,  co  bła- 
watek > 

[Glawk,  a,  Im.  i,  Glawka]  rodzaj  ryby.  <  Nm. 
[glappke],  z  Pol.  głębik  > 

Głaz,  u,  Ira.  y  I.  a.  X  Glaza  kamień  polny 
znacznych  rozmiarów;  min.  nazwa  ogólna  wielu  skał, 
yważanych  w  całości  a.  nie  w  całości:  Na  polu  le- 
żał G.,  odłam  granitu.  Granit  jest  głazem  naj- 
pospolitszym. Głazy  błędne  a.  narzutowe,  erra- 
tyczne  =  wntesiO?ie  przez  lodowce  i  osadzone  w  in- 
nym miejscu.  XG.a.  XG.  probierski=-fcaffi2e7i  pro- 
bierczy,  osła.  Przywalić  głazem.  Zimny  jak  G. 
Serce  twardo  jak  G.  Ty,  jakbyś  w  piersiach 
miała  serce  z  głazu.  Mick.  Umiesz  przejrzeć  na- 
wet w  serca  z  głazu.  Miek.  Graniczne  głazy. 
Nar.  (=  kamienne  słupy  graniczne).  Przen.:  Na 
miejscu  stanęli  głazem.  Mick.  (=  osłupieli,  ska- 
mienieli). Ona  leży  głazem  na  głazie.  Uj.  Z  klę- 
czenia, które  częstym  na  modlitwie  razem  zwykł 
odprawiać,  kolana  stwardniały  mu  głazem.  Min. 
X  Śmierć  zetrze  wszystko  głazem.  L.  (-ze  szczę- 
tem, z  kretesem).  2.  [G.]=a)  skala,  będąca  pod- 
ścieliskiem  [piargu],  skała  z  łupku,  łupek,  b)  ka- 
myk: Nabrał  do  worka  kukiełek  i  orzćchów 
włoskich  i  głazów  i  ciskał  po  jednem.  c)  w  Im. 
gatunek  jabłek.  Zdr.  Glazik.  Por.  Glaź.  <?GŁ':AZ); 
może  z  Nm.  Glas,  u  Tacyta  glesum  =  kryształ, 
szkło > 

fGłaz,  u,  Im.  y  oko.     <  Por.  Brs.  hłaz  > 

X  Glaza,  y.  Im.  y  p.  Głaz. 

Glazik,  a,  Im.  i  I.  p.  Głaz:  A  to  co?— pytałem, 
wskazujjje  drobne,  gładkie  kamyki.  —  To  glazi- 
ki.     2.  a.  G.  probierczy  =  fca??n'eA  probierczy,  osła. 

Głazolomny  służący  do  rozbijania  głazów,  kamie- 
uiołomny:  Oskard  G.     <  Głaz -f- ŁOM  > 

Glazony,  ów,  blp.  p.  Glizony.     <?> 

Glazotek,  tka,  lin.  tki  bot.  (yelezia)  roś.  <?> 

-J-Glazować,  uje,  owal  brukować,  wykładać  ka- 
mieniami.    <  p.  Głaz  > 

tGlazowanie,   a,   blm.,  czynność  cz.  Glazować. 

Glazowaty  podobny  do  głazu,  Jcamienisty:  Kamy- 
ki głazowate.  Ziemia  głazowata. 

Głazowy  przym.  od  Głaz,  z  głazu,  kamienny. 
Słów. 

[Głazy,  ów,  blp.]  p.  Głaz. 

[Gtaź,  I,  blm.]  głaziki,  karnyki:  Nazbiyrali  peł- 
niuśkora  skrzynio  głazi.   Por.  Głaz. 

[Glaźnie,  Glaźno]  przys.  od  Glaźny:  Zaczęła  ś. 
rozmowa,  alo  szła  jakoś  nicgłaźaio.  Pot.  L. 


[Głaźno]  p.  Głaźnie. 

Głaźny  I.  f  a.  X  Glaźny  zwinny,  zręczny.  2.  [G.] 
gładki.     <  Cześ.  hlazny  =  gładzony  > 

I.  Głąb,  głębi  a.  [giąbluj.  Im.  głębie,  [głąbie], 
X  Gleb,  Głębia  I.  a.  Głębina,  XGłębizna,  XGIębie, 
[Glębiń,  Glębinia,  Głęboczyna,  Głębość]  miejsce 
głębokie  (w  wodzie)  głębokość,  toA,  topiel,  odmęt, 
otchłań  wodna:  Cieką  głębie.  Mick.  Wskoczył 
w  G.  Zhukana  fala  po  głębiach  barkę  przerzu- 
ca tułacza.  Miek.  Nie  tobie  igrać  przez  srebrne 
tonie,  lub'  nurkiem  pluskać  w  G.  jasna.  Mick. 
[Straśiiy  G.].  Przen.  wog.  dół,  czeluść,  przepaść, 
otchłań:  Spojrzawszy  przez  okno,  wzrok  gubi  ś. 
w  głębi  niezmiernej.  Miek.  Cerkiew  zapada  w  G. 
Mick.  Dzielny  koń!  Patrz,  jak  staje,  G.  okiem 
rozmierza.  Miek.  Słowik,  król  śpiewu,  nie  słyszy 
strumienia,  który  w  podziemnej  głębi  rozwodzi 
swe  jęki.  Miek.  Przen.:  Gwiazda  ducha  zagasn.-jć 
nie  zdoła  i,  raz  rzucona,  kr^jży  po  niezmiernej 
głębi.  Mick.  2.  kierunek  ku  środkowi  ziemi,  głę- 
bokość: Okręt  idzie  w  G.  (  =  na  dno).  To  ś.  wzbi- 
ja, to  w  G.  wali.  Mick.  W  głąb  a.  fW  gląbsz 
i  [W  gląbsz]  na  głębokość:  Kopał  ziemię  w  G. 
Dół  ma  dwa  łokcie  w  G.  3.  przen.  wnętrze,  ser- 
ce =  sam  środek;  odległy  plan,  dal,  oddalenie:  G.  lasu, 
ziemi.  Wdarł  ś.  w  G.  kraju.  X  Nieprzyjaciel  już 
jest  w  głębi  Polski.  Troć.  Sklep  (cerkwi)  trzesz- 
czy, G.  zapada.  Mick.  C=  dolna  część,  posady, 
fundamenta).  (Świeca)  w  głębi  (dom.  lichtarza) 
tłumi  ogniska.  Miek.  Poszedł  ku  lampie,  żeby  ja 
poprawił;  wrzkomo  poprawia,  a  do  głębi  ciśnie, 
Mick.  Widny(!)  mi  ciągle  G.  okropnej  kaźni. 
ICon.  Przen.:  Zwracam  wzrok  w  G.  mej  ruiny 
(=ionikam,  zatapiam  ś.  w  nią,  zgłębiam  ją),  Z  głę- 
bi duszy.  Bóg  czyta  w  głcl)i  serc.  Zamiary  knu- 
je w  swojej  głębi  ducha.  Mick.  Dzisiaj  tobie  G. 
serca  rozkrywam.  Miek.  Przed  Tobą  G.  serca 
otworzę:  Smutno  rai.  Boże!  Słów.  Z  głębia(!)  na- 
szej rodziny.  Wor.  O  myśli!  w  twojej  głębi  jest 
hydra  pamiątek.  Mick.  Rozterki  w  G.  bardzo 
poszły.  Troć.  Rzecz  pojmują,  ale  w  G.  nie  idą. 
Troć.     <GŁĘB> 

2.  Głąb,  głąba  a.  głęba,  Im.  głąby  a.  gleby  I.  a. 
Gląbia  pień  niektórych  jarzyn,  jak  kapusty,  sałaty. 
2.  -}•  przen.  guz,  gruczoł  weneryczny:  Narzeka  na 
głąby.  Rej.  3.  człowiek  tępego  umysłu,  zakuta 
głowa,  kapuściana  głowa,  bałwan,  niezdara,  nieo- 
krzesaniec. 4.  i  zdr.  Gląbik  a)  bud.  część  kapitelu 
kolumny  korynckicj ,  in.  kłącz,  kłącze,  b)' 
rybka  kielb.  Zdr.  iSląbek,  Gląbik,  [filębik].  Zgr. . 
Głąbisko.  Por.  Głąbie,  Kłąb.     <?  GŁĄB> 

X  Gląbaty  podobny  do  głąba,  nieokrzesany,  nie- 
rozwiniętij:  Głowa  glabata  (  =  zakuta,  kapuściana^ 

Gląbek,  bka,  Im.  bki  p.  2.  Głąb. 

Gląbia,  i.  Im.  e,  I.  p.  2.  Głąb.  2.  Maczugowiec, 
Zamja  bot.  (zamia)  roś.  z  rodziny  sagowcowalych. 
<?> 

Gląblasto  przys.  od  Gląbiasty. 

Głąbiasty  I.  a.  Gląbisty,  Gląbowały  =  a}  mają- 
Cl/  duży  głąb;  mający  głąb,  główkowy:  Kapusta 
gląbiasta.  b)  podobny  do  głąba.  Troć.  2.  aaat.: 
t  Ciało  gląbiasto  w  m6zg\i  =  spoidło  największe 
(corpus  callosum"*. 

[Gląbić,  I,  ił]  gnieść,  miąć,  miętosić,  zwinąć  w  ku- 
pę.  Por.  Zgląbić,  Pogląbić.     <  Zamiast  Gaąbić> 

X  Głąbie,  a,  blm.  zb.  głąby:  Paść  głąbiera.  <p. 
2-  Gląb>  «    „.  u 

[Głąbie,  I,  blp.]  gatunek  jabłek.  Por.  2.  Głąb. 

Głąbieć,  eje,  al  I.  royrastać  w  głąb.  2  y.  głu- 
pieć: G.,  kołowacieć.  Bóbr.   <p.  2.  Qłąb> 

[Głąbie!,  i,  Im.  e]  ryba  coregonus  Arledt  (łoso- 
siowata).    <Por.  Głąb,  Głcbik> 


840 


GŁABIENIK 

Giąhienie,  a,  TjIiii.,  czynność  cz.  Głąbieć. 

GJąbigroszek,  szka,  Im.  szki  bot.  (tetraąonolo- 
bus)  roś.  z  rodziny  utotylkowatych.  <,  (i\^b -{- 
GROCH > 

Gląbik,  a,  Im.  i  I.  p-  2.  Głąb.  2.  [Ghibiki  a. 
Głiłbiki  krakowskie]  =  a)  sałata  krakowska  (lac- 
tuca  eracoYiensis),  odmiana  sałaty  ogrodowej,  b) 
jarzyna,  przygotowana  z  tej  sałaty.  3.  bot.  (sca- 
pus)  podpora  kwiatóio  w  roślinie,  wyrastająca  bez- 
pośrednio z  korzenia  i  nie  porastająca  liśćmi.  <p. 
2.  GJ.-ib> 

[Gląbiki,  ów,  blp]  p.  Gląbik. 

X  Gląbiowy  p.  Gląbowy.  Troć. 

Gląbisko,  a,  Im.  a  I.  p.  Głąb.  2.  [G.]  pole  j^o 
kapuście. 

Gląbisto  przys.  od  Głąbisty. 

Głąbisty  p.  Gląbiasty. 

Głąbowato  przys.  od  Głąbowaty. 

Głąbowaty  i-.  Głą'  iasty. 

Głąbowy,   X  Głabiowy  pizym.  od  2.  Głąb. 

fGIąbsz,  y,  Im.  e  i  [Głąbsz]  p.  Głąb:  Dwa  łok- 
cie -w  szerz,  a  łokieć  w  G.  Druzus  wkroczył 
w  G.  Niemiec.  Oss.  Weszły  w  modę  czapki  z  wv- 
sokiemi  baranami,  wierzchem  płaskim,  od  modni- 
siów  w  G.  barana  wtłaczanym.  Goł.     <GŁĘB> 

[GIąg,  u,  Im.  I]  p.  Glóg. 

[Gleg,  u,  blm.]  p.  Klag. 

[Glek,  a,  Im.  I,  Gloms,  Glomsd]  twaróg.  <p. 
Klog> 

XGIęb,  I,  Im.  bie  p.  I.  Głąb:  Tu  przestwory 
przepaści  szeroko  rozwartej,  tu  wielka  G.  okrop- 
na. Przyb. 

Głębia,  i,  Im.  e  p.  I.  Głąb:  W  oczacli  jego 
Ijywała  też  czasem  i  G.  litości.  Orzesz.  Na  czo- 
le tworzyły  ś.  dwie  brózdy  zamyślenia,  w  oczach 
zaś  robiła  ś.  G.  Rog.  X  Podać  na  głębią  (u  ma- 
larzy) =</aJs;:e  przedmioty  oddać  nikłej  dla  uwy- 
datnienia hliiszych.  fW  głębi.^  =  to  głąb:  Proste 
rany,  któro  s^  na  paznogieć  w  głębi?},.  Ort. 
Przen.:  Wierz  mi,  że  cię  wywiodą,  w  głębią 
z  miałkiego.  Rej.  (  =  a)  że  cię  wybawią,  wyzwolą; 
b)  trafisz  z  deszczu  pod  rynnę).  Gór.:  G.  nieogra- 
niczona (  =  nieograniczona  głębokość,  na  którą  wol- 
no jest  kopać).    <GŁĘB> 

X  Glęblciel,  a,  Im.  e  ten,  co  zgłębia. 

X  Głębić,  i,  ii  I.  tworzyć  głębinę,  wygłębiać,  po- 
fjłębiać.  2.  a.  X  G.  Ś.  zgłębiać,  gruntować,  dobie- 
rać ś.  do  gruntu,  do  dna,  zagłębiać  ś.,  posuwać  ś. 
w  głąb:  Chłopi,  nie  głębiąc  własnym  kosztem^ 
ołów  dobywają.  T.  K.  Im  bardziej  tracisz  na 
powierzchni,  tym  głębisz  ś.  bardziej.  Krasiń. 
Przen.:  Z  usilną  pracą  głębiłem  w  podanych  nam 
rachunkach.  {  =  zagłębiałem  ś.).  T.  K.     <GŁĘB> 

X  Glębłe,  a,  Im.  a  p.  I.  Głąb. 

X  Głębielisko,  a,  Im.  a  błoto  głębokie,  topielisko, 
topiel,  grzęzawisko,  trzęsawisko,  bagno:  W  błot- 
nych głębieliskach  siła  zakrytych  siedziało. 
Błaż. 

X  Głębienie,  a,  blm.],  czynność  cz.  Głębić. 

X  Głębienie  się,  a  ś.,  blm.],  czynność  cz.  Głę- 
bić ś. 

[Glębik,  a.  Im.  i]  p.  2.  Głąb:  Macocha  swoim 
dziateckom  chleba  z  masłem  daje,  a  mnie  si- 
rotecce  głębików  nakraje. 

Głębina,  y,  Ira.  y  p.  I.  Głąb:  Na  głębinie  fala 
lekko  ś.  kołysa.  Mick.  Myśl,  jak  kotwica  z  ło- 
dzi drobnej  eiśniona  w  niezmierność  głębiny, 
]iiorunem  spadnie.  Mick.  Czuła  ś.  bezpieczniejszą 
■w  głębinach  leśnych.  Sienk.     <GLKB> 

[Glębinia,  i,  Im.  e]  p.  I.  Głąb:  Mijają  bagna, 
głębinie.  Mick.  Ogniste  głębinie.  Mick. 


GŁĘBOKO 

Głębinowy  przym.  od  Głębina:  Fauna  głębinowa. 

I  Głębin,  i.  Im.  e]  p.  Głąb:    Parę  łokci  głębini. 

Głębiowirzasty,  Głębokowirzasty  mający  głębie 
i  wiry:  Skamander  G.   Ml.     <GŁl^B-f  Wir> 

XGłębizna,  y.  Im.  y  p.   I.  Głąb.    <GŁĘB> 

[Głęboczek,  czka,  Im.  czki]  dół. 

[Głęboczki.  st.  n.  Najgłęboczki,  Głębolacłiny, 
Głyboczki,  Glębokośny]  bardzo  głęboki:  Dunaj  głę- 
bocki. 

[Głęboczko]  przys.  od  Głęboczki;  [Głębośko]: 
Wrośnijże  mi  tak  G.,  jak  zakopane  to  dziecko. 
Pauli. 

[Głębocznica,  y,  Im.  e]  droga  głęboka^  jar,  wą- 
wóz. 

[Głęboczyna,  y,  Im.  y]  p.  I.  Głąb:  Je  w  morzu 
wielka  G. 

[GłębokJ  p.  Głęboko. 

[Glębók]  p.  Głęboko. 

Głęboki,  st.  w.  Głębszy  a.  fGlębokszy  I.  mający 
f/lębokość:  Dołek  jedną  stopę  G.  Niewód  G.  stóp 
dwieście.  Mick.  2.  zachodzący  daleko  do  wnętrza 
ziemi  a.  przedmiotu,  w  którym  ś.  znajtlnje,  mający 
znaczną  głębokość,  nie  płytki,  nie  miałki:  Głęboka 
studnia,  rzeka.  Głęboka  rana.  3.  środkowy,  we- 
wnętrzny, 10  głębi  leiący,  zapadły:  G.  las.  W  głę- 
bokiej Litwie.  Mick.  4.  daleki,  odległy,  oddalo- 
ny :  Głęboka  dal.  5.  niczym  niezakłócony :  G. 
sen  =  ?noc»i/,  twardy,  f  Głębokie  spanie  nad  przy- 
rodzenie. Szym.  z  Łow.  (  =  sen  głęboki  chorobliwy). 
Głębokie  milczenie  =,9^tic/i(?.  Głęboka  ciemaośó:^ 
nieprzejrzana,  gruba.  Wśrzód  głębokiego  pokoju 
wzięli  Turcy  uśpioną  Dydymotychę.  Kłok.  6. 
późny,  podeszły:  Głęboka  noc,  jesień,  starość. 
XW  głębokie  już  zaszedł  lata.  Troć.  X Dobry 
rozsądek,  choć  nie  w  głębokim  wieku.  Troć.  7. 
X  Głęboka  żuloha.  =  gruba.  8.  istotę  rzeczy  prze- 
nikający,  zgłębiający  przedmiot,  nitpowierzchowny, 
bystry,  gruntowny,  wysoki,  wielki:  G.  rozum,  takt. 
Głęboka  nauka,  polityka,  znajomość  rzeczy.  Pod' 
jego  (  =  hjeroglifu)  zasłoną  leżąca  myśl  głęboka 
w  letargu  śpi  od  lat  tysiąca.  Mick.  Powoli 
z  dziecka  stawał  ś.  młodzieńcem,  którego  dusza 
głębszą  i  potężniejszą  była  od  rówieśnyeh.  Chm. 
G.  matematyk,  myśliciel.  G.  filozof.  Śaiad.  Głę- 
bokie jego  o  początkach  narodu  polskiego  po- 
szukiwania. Pot.  St.  (  =  ścisłe,  sumienne,  gruntow- 
ne). 9.  niedościgły,  niepojęty,  niezbadany:  Głębo- 
ka tajemnica.  X  Głębokie  to  są  dla  mnie  nauki. 
Troe.  (  =  zbyt  trudne).  10.  z  głębi  pochodzący, 
serdeczny,  szczery,  prawdziwy:  G.  żal,  smutek 
(  =  ciężki).  G.  jęk.  Głębokie  westchnienie,  uczu- 
cie. Głębokie  wrażenie  (=  silne,  przejmujące). 
Wysoki:  G.  szacunek.  Głębokie  poważanie.  Naj- 
głębsze uszanowanie.  II.  G.  ukłon  =  nizki.  12. 
XG.  ton,  głos  =  ;uzfci,  gruby]  Głębokim  śpiewa 
basem.  Troć.  13.  Xdaleko  zachodzący,  rozwodzą- 
cy ś.:  Zachodzić  w  głębokie  gadki.  Troć.  14. 
[G.]  osadny:  Kobylsko  głęboka  śkapa,  ale  na- 
rowna.  15.  anat.:  a)  Staw  G.,  X  głębokie  wpoje- 
nie, X  złączenie  głębokie,  f  przestronny  wstaw 
G.,  t  stawosklad  głębokoległy  p.  Staw.  b)  głębo- 
ko umieszczony:  -j-Kość  głęboka  =  kość  kul- 
szowa  (os  ischii).  f  Myszka  głęboka  =:  zginacz 
palców  głęboki  (flexor  digitorum  profuadus).  16. 
woj.:  Szyk  G.  =  mający  znacuną  ilość  szeregów. 
<GŁĘB> 

Głęboko,  [Głębok,  Głębok,  st.  n.  nadłębij  przys. 
od  Głęboki:  Rośnij,  kwiecie,  wysoko,  jak  pan 
leży  G.  Mick.  G.  zapuścić  korzenie.  Pamiątki 
serce  G.  zagrzebie.  Mick.  Mocno,  silnie:  Czuję 
me  szczęście  tak   dziwnie   G.   Mick.    Słowa  G. 


841 


GLĘBOKOLEGŁY 

pvze)mująe«.  Chm.  Różne  smutki  głębiej  mi  wy- 
nizawijy  duszę,  niż  ś.  sam  spodziewałem.  Miek. 
(rawiedi  wierzy  G.  Miek.  Utkwió  Gr.  w  paraio- 
ci.  Śpią,  O.  Tremb,  (=7110010,  twardo).  O  czym 
nie  chcę  mówić  głębiej.  Górn.  (  =  szerzej,  ohszer- 
»*'V>  gruntowniej). 

X  Gfębokoległy  glęholco  położony;  anat.:  fSta- 
woskład  G.  p.  Staw.     <GŁ:^I5  4-LE(J)> 

X  Głębokomówny  któnj  mówi,  zf/te^biając  przed- 
miot, nie  powierzchownie.     <GLKb4-M0W> 

XGIęboko!nyślność,  i,  blra.  rz.  od  Glębuko- 
myślny. 

X  Głębokomyślny  mijUący  ghhoko,  gruntownie; 
mająaj  w/ii/si  głęboki.    <  GŁĘB  -\- MY(SŁ) > 

(Głębokość,  i,  Im.  i  I.  blm.  rz.  od  Głęboki:  G. 
umysłu.  2.  Jeden  z  wymiarów  przestrzeni,  wysokość: 
Znaczna  G.  Gie.:  G.  względna  jeziora  =  s<osuuefc 
między  głębokością  absolutną  a  pierwiastkiem  kwa- 
dratowym z  powierzchni  jeziora.  Przen. :  G.  lasu, 
szyku,  bataljonu  (=  wymiar  xo  kierunku  podłużnym). 
3.  iniejsce  głębokie,  głąb,  głębina:  Z  głębokości 
wołałem  k  Tobie,  Panie.  Wuj.  Lepiej  mu  aby 
zawieszono  kamień  młyński  u  szyje  jego  i  za- 
topionego w  głębokości  morskiej.  Wuj.  X  Przen.: 
rzecz  niezbadana,  tajemnica:  Wszystkie  nauk 
przenikn!);ł  głębokości.  Troć.  Głębokości  boskich 
nikt  nie  zna.  Gil.     <GŁEB> 

[Głębokośny]  p.  Głęboczkf. 

Głębokowirzasty  p.  Głębiowirzasty:  Strumień 
G.  Ml. 

Głębokowodny  w  głębolckh  wodach  znajdujący  ś.: 
Utwory  głębokowodne.  Nałk.   <  GŁĘB  -\-  WÓD  > 

Głębokowybrzeżny  glęhołd  u  brzegu:  Zatoka  głę- 
bokowybrzeżna.  Ml.     <GŁĘB  + Wy -f  BRZEG  > 

t  Głębokszy  p.  Głęboki :  Ocieczesz  ś.  dogłębok- 
szych  studniczek.  Rej. 

[Głębolaohny]  p.  Głęboczki. 

[Głębosić,  i,  iłj  niepołcoić:  Głębos^  mię,  aby  je- 
chać do   łasa.     <?> 

[Głębość,  i,  Im.  i]  p.  i.  Głąb:  Gdzie  najwięk- 
sza G.,  toby  babę  tam  wepchnąć. 

[Głębośko]  p.  Głęboczko. 

Głobić,  bi  a.  bie,  bił  I.  fściska'^,  spajać.  2. 
•{•  przen.  cisnąć,  gnębić,  dokuczać,  dolegać:  List  on 
głobi  serce  jego.  Pot.  Ciebie  nieszczęście  włas- 
ne, Rzymie,  głobie.  Clir.  3.  [G.|  klin''wbijać,  kli- 
nować. 4.  [G.]  spajać  beczkę  obręczami,  f  6.  Ś. 
o  00  —  troszczyć  ś.,  kłopotać  ś.,  niepokoić  ś.:  Jeśli- 
by kto  rozumiał,  żeby  sług  Bogn  potrzeba  było, 
może  ś.  o  to  nie  G.  ani  starać,  boć  ich  jest  bar- 
dzo żyzno,  kiedy  ci  pomrsj,.  Glicz.     <GLOB> 

Głobidło,  a,  Im.  a  mul.  żelazko  podłużne,  żłob- 
kowate do  wtłaczania  zaprawy  w  spojenia  ścian  ka- 
miennych a  ceglanych. 

[Głobienie,   a,  blra.]  czynność  cz.  Głobić. 

[Głobik,  a,  Im.  ij  klin.  Por.  Zagłoba. 

[Głobis,  a,  Im.  yj  Muz.     <?> 

tGłobuczek,  czka,  Im.  czki  p.  Ktobuczek.  łlcl. 
<p.  Kłobuk  > 

tGłodać,  głoda  i  głodzę,  głodał  I.  i  [G.J  gryźć, 
of/ryzać:  Dziecina  zębów  jeszcze  nie  majf^cy, 
{•rubycli  pokarmów  nie  może  G.  Petr.  Koń  mun- 
sztuk  upieniony  głodzę.  Pot.  [Stoi  sobie  groch 
l)rzy  drodze,  kto    przechodzi,  to  go  głodzę].  Prz 

2.  przen.  obdzierać,  oskuhywać,  obnażać:  Jadsjc 
obaczę  szewca  tuż  przy  samej  drodze,  a  on  dąb 
nadstarzaty    z    wierzchniej    skóry    głodzę.    Pot. 

3.  przen.  ścierać,  ohcierać  co,  wrzynać  ś.  w  co, 
iicisicać:  Piastom  twardy  szyszak  głowy  głodał. 
Pot.  4.  i)rzen.  obmywać,  podmywać:  Brzeg  taki 
woda  glodze.    Klon.    5.  przen.    uciskać,    dręczyć: 


GŁODOMORSTWO 

Bóg  mię  snadź  szatanowi  podał,  ażeby  mie  cło- 
dał.  Chr.     <GŁOD> 

fGłodanie,  a,  blm.,  [Głodanie]  czynność  cz. 
Głodać. 

[Głodawica,  y,  Im.  e]  nazwa  wiedźmy:  Wiedź- 
ma  (i.     <GŁOD> 

Głodek,  dka,  Im.  dki,  Wiosnówka  bot.  (draba) 
roś.  z  rodziny  łcrzyżowycłi.  Gatunki:  G.  rarzy- 
głód  (d.  aizoides);  (i.  wiosenny  a.  Wios- 
nówka pospolita  a.  biała  (d.  verna).  <?> 

Glodnia,  i,  Im.  e  bot.  (jossinia)  roś.  z  rodziny 
mirtowatych.     <  ?  > 

[Głodiiianeoki]  p.  Głodno. 

X  Głodnica,  y,  Im.  e  forma  ż.  od  Głodnik. 

X  Głodnie  p.  Głodno. 

X  Głodnieć,  eje,  ał  stawać  ś.  gloduym;  być  f/łod^ 
nym,  cierpieć,  mrzeć  głód,  jyrzymierać  głodu,  łaknąć: 
Gt.  musi  między  bogactwami.  Łubom.   <GŁOD> 

X  Głodnik,  a,  Im.  cy  człowiek  głodny. 

[Głodnisz,  a.  Im.  e]  cliudeusz,  cliudopacholek, 
biedak. 

[Głodniszka,  i,  Im.  I]  dziewczyna,  kobieta  uboga. 

Głodniuteńki  bardzo  głodny. 

Głodno,  X  Głodnie,  [GłodnianeckiJ  przys  oJ 
Głodny:  Chłodno,  G.  i  do  domu  daleko.  Prz. 
{  =  wszystko  zle  na  raz). 

fGłodnokary  karany  głodem:  Głodnokare  szcze- 
nię podłe  będzie  na  szczwanie.  Ostror.  <GŁOD> 

X  Głodnokupny  głodem  kupiony  =  zjednany,  obia- 
dem słcaptowany:  Głodnokupni  pochlebiacze.  Kras. 
<  GŁÓD -f  Kupić  > 

X  Głodność,  i,  blra.  rz.  od  Głodny.    <GŁOD> 

X  Głodnozly  głodem  dojmująaj:  Brzuch-era  mój 
słodziny  napełnił  w  tak  głodnozłej  dobie.  Kulig. 
(  =  podczas  takierjo  głodu,  nieurodzaju,  drożyzny). 
<GŁOD-f  ZŁ> 

Głodny,  fGtodzien  I.  łaknący  jedzenia,  zgłodnia- 
ły, czczy:  G.  jak  pies.  Głodnemu  chleb  na  myśli. 
Prz.  G.  żołądek  (=pusty).  On  jest  jak  zwierzę, 
poty  łagodne,  dopóki  głodne.  Byk.  2.  przen. 
łakomy,  chciwy,  żądny:  Wszystkie  te  drobnostki 
zabawiały  dwór,  służyły  za  pokarm  głodnym 
plotek.  Krasz.  X  G.  to  człek,  choć  ma  dosyć, 
da-ć  ś.  przecie  przekupić.  L.  X  Sędzia  nie  ma 
być  głodnym.  L.  (=  przekupnym,  sprzedajnym). 
3.  a.  Głodowy  głód  przynoszący,  nieurodzajny,  dro- 
gi:  G.  czas,  rok.  4.  p.  Głodowy:  Kuracja  głodna. 
W  takiej  niedoli  i  najostataiejszej  nędzy,  z  dnia 
na  dzień  grożącej  śmiercią  głodną,  rosła  sierota. 
Krasz.  Żart.:  Wziął  pan  Tomasz  kuraoyję  modną, 
sławną  teraz  na  świecie,  kuracyję  głodną.  Miek. 
( ~  był  morzony  głodem),  5.  y.  cierpiący  niedosta- 
tek, ubogi,  zbiedzony,  w  potrzebie  będąaj:  Bolesław 
Łysy,  będąc  grosza  głodnym,  miasteczka  nie- 
którym swoim  ludziom  zastawił.  Biaż.  Kościół 
we  wszystkiej  djecezji  Kijowskiej  G.  jest.  Wer. 
6.  Deszcze  głodne  =  spadające  podczas  żniw,  na 
przednówku.  7.  [G.]  pragnący  czegoś:  Kup  parę 
wiśnieczek  na  moj  posiłeczek:  tegom  jest  głodna. 
Na  głodnego  przys.  o  głodzie,  naczczo,  żart.  rub. 
o  suchy7)i pysku:  Śpiewać  na  głodnego.  <GLOD> 
[Głodomór,  a,  Im.  y]  p.  Głodomór. 
Głodomorek,  rka.  Im.  rki  I.  p.  Głodomór:  Ta- 
ki francuski  G.  mieszkał  z  pewnością  w  Pary- 
żu na  jakim  ubogim  przedmieściu.  Kow.  2.  cjio- 
ttnek,  morzący  ś.  głodem,  sknera,  nie  zaspoknja)ą- 
cy  pierwszych  swoich  potrzeb.  3.  człowiek  nieu<i' 
.<!ycon7/ ,  obżartuch  (o  mężczyźnie  a.  kobiecie). 
<GLOD-|-MOR> 

Gtodomorstwo,  a,  blm.  praktyka,  doświadczenia 
głodomora,  dołirowolne  morzenie  ś.  głodem:  Q.  spo- 
spolitowalo  ś. 


842 


GŁODOMÓR 


GŁOS 


Głodomór,  ora,  Im.  ory  I.  a.  [Głodomór,  Glo- 
domórz,  GtodoŚ]  człowiek  przipniera/acy  z  głodu, 
nie  mający  co  jeść,  biedak  zgłodniały :  Brzuch  miał 
tak  wpadły  pod  piersią,  że  możnaby  go  wziąć 
za  głodomora.  Sienk.  2.  człowiek,  wstrzymujący  i. 
od  przyj moicania  pokarmu  i  napoju  dla  doświadcze- 
nia a.  popisu:  Pr.  Tauuer  sławny  G.  Zdr.  Glodo- 
morek. 

[Glodomórz,  orzą,  Im.  orze]  p.  Głodomór. 

IGłodoś,  a,  Im.  ej  p.  Głodomór. 

X  Głodotwóroa,  y,  Im.  y  ten,  co  wy  wołu/e  dro- 
żyznę, głód,  staje  ś.  jego  przyczyną:  Tycłi,  którzy, 
kupując  tanio  zboże,  drog^o  przedawali,  nazywa- 
no lichwiarzami,  głodotwórcami ,  saraokupeami. 
Cz.     <  GŁÓD  +  TWÓR  > 

[Głodować,  uje,  OWał]  głód  cierpieć,  głodu  do- 
znawać:  Niedźwiedź,  niezgrabny  w  skokach, 
często  G.  musi.  My  bo  strasznie  głodujemy.  Jeż. 
<GLOD> 

[Głodowanie,   a,   blm.]  czynność  cz.  Głodować. 

Głodowy,  Głodny  przym.  od  Głód:  I.  Śmierć 
głodowa.  Lek.:  Leczenie  głodowe  =  leczenie  gło 
dem,  głodzenie.  Dur  G.,  durzyca  głodowa,  tyfus 
G.  2.  p.  Głodny:  Rok  G.  Przyczynami  temi  by- 
ły duszne  i  brzydkie  izby,  dni  głodowe,  których 
wiele  już  przeżył.   Orzesz. 

Głodzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Głodzić, 

Głodzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gło- 
dzić ś. 

Głodzić,  i,  ii  I.  morzyć  głodem,  trzymać  o  gło- 
dzie, nie  dać  jeść.  2.  lek.  leczyć  przez  zmniejsze- 
nie ilości  pokarmu  do  granic  ostateczne  moiliwych. 
G.  Ś.  morzyć  ś.  głodem.      <GLOD> 

tGłodzien  p.  iSłodny. 

•j-Głogotać,  ce,  tał  p.  Gulgotać:  Orzeł  głogotał. 
Stryj k.     <Dźwn.  > 

•j-Głogotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Głogotać. 

Głogowiec,  wca,  Im.  wce  zool.  (pieris  crataegi) 
motyl   dzienny.      <GŁOG> 

Głogownik,  a,  Im.  I,  Głogówka  bot.  (piruspoUye- 
ria)  drzewo  z  rodzaju  gruszy. 

Głogowy  przym.  od  Głóg :  Krzak  G. 

Głogówka,  i,  Im.  i  bot.  I.  p.  Głogownik.  2. 
owoc  głogownika. 

[Głomza,  y,  Im.  y]  p.  Glomza.  <Nm  [gloms(d)]> 

[Giomzda,  y.  Im.  yj  p.  Glomza. 

Głos,  u,  im.  y  I.  (tiz.)  objaw  oddziaływania  ru- 
chu drgającego  cząstek  ciała  na  organ  słuchu:  G 
o  drganiach  nagłych  i  nielicznych  =  huk.  G 
o  drganiach  następujących  po  sobie  nieprawidło- 
wo =  szmer,  szum.  G.  o  drganiach  jednakich, 
w  znacznej  liczbie  po  sobie  następujących  pra- 
widłowo =<on  a.  ton  muzyczny.  Wydać  G.  O  lu- 
dziach: G.  ludzki.  Mieć  silny  G.  ( =  organ).  XG 
ma  wielki.  Troć.  G.  cienki,  gruby,  wysoki,  nlzki. 
G.  piersiowy,  gardłowy.  G.  dźwięczny,  słodki, 
wdzięczny,  słowiczy,  stentorowy,  tubalny.  Zmie- 
szane głosy  ludzkie  (=gwar,  wrzawa,  zgiełk) 
Krzyczą  strasznemi  głosy.  Mick.  Chociaż  Nie- 
miec, G.  ludzki  rozumiał.  Mick.  (-mowę).  Pod- 
nosić, natężać  G.  Podniósł  dużo  głosu.  Troć.  G. 
Kniżać  .1.  X  spuszczać.  Wyciągać  G.  a.  głosem. 
DobY\Tać  głosu.  Mieć  dobry  G.  a.  mieć  Q.  (dom.: 
do  śpiewu).  Jaki  masz  G.?  (  =  rodzaj  głosu).  Bas, 
tenor,  alt,  sopran  nie  są  tonami,  lecz  głosami. 
Kras.  A.  Stracić,  popsuć,  poprawić,  kształcić  so- 
bie G.  Nie  mieć  głosu  (= mieć  głos  do  śpiewu  za 
słaby  a.  niemiły).  X  G.  zmyślać  (=nie  własnym 
głosem  mówić  a.  śpiewać).  G.  z  głowy  (  =  falset, 
jisluła).  Śpiew,  muzyka  na  jeden  głos  (-solo), 
na  dwa  głosy  (-duet),   na  trzy  głosy  (  =  tercet). 


na  cztery  głosy  (=kwariet).  Śpiewa«  na  głosy. 
Żart.:  Grali  mu  na  trzy  głosy  w  kije.  Troo.  (  =  zbili 
go).  Którym  głosem  będziesz  śpiewał?  a.  X  któ- 
ry G.  będziesz  śpiewał,  będziesz  trzymał?  Przen. 
żart.:  Śpiewać  baranim  głosem -beczeć  =  płakać. 
G.  lepszy  żywy,  niż  martwy.  Prz.  (  =  iywe  słowo 
lepsze,  niż  pismo).  W  żyjących  języku  niema  na 
to  głosu.  Mick.  (  =  royruzu).  Czy  liż  mu  na  to 
wieszczy  G.  bogowie  dali,  aby  o  sobie  tylko 
w  każdej  nucił  dumie.  Mick.  Nalegali  wielkiemi 
głosami,  aby  Jezus  był  ukrzyżowan.  Sekl.  (=^  wo- 
łaniami), f  Jeden,  obaezywszy.  iż  uzdrowion  jest, 
wrócił  ś.,  z  wielkim  głosem  wielbiąc  Boga.  Sekl. 
Przen.:  Powietrze  tchnące  wonią,  tą  muzyką 
kwiatów,  mówi  do  serca  głosem  tajemnym  dla 
ucha.  Mick.  Na  cały  G.  a.  X  na  G.,  ua  wszystek  G., 
X  co  głosu,  X  co  z  głosu  (przysłówkowo)  =  7ia 
całe  gardło,  jak  najgłośniej:  Krzyczeć  na  cały  G. 
Tu  mię  śmiech  na  wszystek  G.  wzrusza.  Pot. 
Krzyczą,  co  głosu  w  piersiach.  Pot.  Co  głosu 
woła,  gdzie  bieżycie.  P.  Koch.  Co  z  głosu  wo- 
łać. Troe.  Na  G.  a.  Xw  G.,  f  Głosem,  [Głosem] 
]mys. =głośno,  nie  pocichu:  Czytać  na  G.  W  G. 
mówi.  Troć.  Ta  przysięga  na  ten  czas  w  (f. 
czytana  była.  Steb.  Głosem  Chrystusową  moc 
wyznawaj.  Skar.  Pocznie  głosem  jęczeć,  na  głowę 
styskować.  Zbył.  [Będę  płakać  głosem].  Przen.: 
X  W  G.  =  a)  otwarcie,  jawnie,  publicznie :  W  tr. 
tego  powiedzieć  nie  mogę,  ale  jednemu  z  was 
potajemnie  powierzę.  Warg-,  b)  zgodnie  z  czymś, 
właśnie  w  tym  samym  znaczeniu:  W  G.  opowiada 
prawo.  Troo.  O  zwierzętach:  G.  zwierzęcy. 
G.  krowy,  osła  (=  ryczenie),  konia  (=rżenie.), 
psa  (  =  szczekanie,  skowyczenie,  skomlenie,  warcze- 
nie, wycie),  wilka  (  =  wycie),  kota  (=  miauczenie), 
barana,  kozła  (  =  bek,  beczenie),  świni  (=:kwik, 
kwiczenie,  chrząkanie),  ptaka  (—śpiew,  świergota- 
nie), gęsi  (^gęganiej,  kaczki  (=  kwakanie),  kury 
( —gdakanie),  koguta,  (=^ pianie),  bociana  (  =  klek- 
łanie),  kukułki  {  =  kukanie),  żaby  ( -  rzechotanie), 
muchy  {  =  bzykanie),  Y>sziizo\y  {  =  brzęczenie,  becze- 
nie). Psie  głosy  nie  idą  pod  niebiosy.  Prz.  O  oga- 
rach (myśl.):  Głosem  gonić  =  wydawać  głos,  idąc 
za  tropem,  grać.  O  martwej  przyrodzie:  G. 
instrumentu  muzycznego  (=  dźwięk).  G.  trąby, 
muzyki.  G.  szumiących  wód.  Rej.  Chmura 
strasznym  huczy  głosem.  Troć.  Wszystkie  gło- 
sy wielkiego  miasta,  tworząc  wrzawę,  nie  da- 
ły mu  zasnąć.  Wsłuchiwał  ś.  w  głosy  usypia- 
jącej wiejskiej  przyrody.  2.  f  wieść,  pogłoska: 
Puścić  G.  G.  len  brzmi  dawno,  że  masz  tak 
ładną  córkę.  Auszp.  Nie  dlatego  na  tak  daleką 
wojnęśmy  jechali,  abyśmy  ten  G.  tylko  lichy 
mieli,  żeśmy  pogańską  ziemię  zwojowali.  P.  Koch. 
(=rozgłos,  sławę).  3.  mowa,  przemówienie,  ode- 
zwanie ś.;  prawo  mówienia,  przemawiania:  Zabrać 
G.  (=  zacząć  mówić).  Podnieść  G.  Kras.  A. 
(  — odezwać  ś.).  G.  pana  marszałka  sejmowego. 
G.  wolny,  wolność  ubezpieczający.  Czytelnik 
niech  uważa,  że  to  jest  G.  pogański,  przeciw  ry- 
cerstwu niemieckiemu  użyty.  Mick.  W  szczerym 
głosie  zeznam,  co  serce  ustom  przekazało.  Mick. 
Nie  bądź  głuchym  na  G.  nieszczęśliwego  C  =  pro^- 
bę).  Prosić  o  Q.  Dać  komu  G.  Pozbawić  kogo, 
odmówić  komu  głosu.  Pan  N.  ma  G.  G.  do- 
radczy. Nie  masz  tu,  młokosie,  głosu.  Ryby 
i  dzieci  głosu  nie  mają.  Prz.  Tu  twój  G.  nie  nie 
znaczy,  nie  poradzi  (=  wstawienie  ś.).  4.  sąd, 
wyrok,  zdanie,  opinja,  wola:  Taki  jest  G.  publicz- 
ny, G.  ludu,  G.  Boga.  Prz.  Podniosły  ś.  głosy 
przeciw  niemu.  G.  decydujący,  rozstrzygający. 
5.  przyzwolenie  na  kogo  a.  na  co,    wotum,  kreskit. 


843 


GŁOSAC 


GŁOSNOIIUCZNT 


gałka:  Dać  G.  komu,  za  kim  a.  przeciw  komu. 
Zbieraó,  liczyć  glosy.  Dad  G.  na  co.  Być  wy- 
branym, przejść,  upaść  większością  głosów.  Zgod- 
nemi  głosami  został  obrany  marszałkiem  sejmu 
Stanisław  Małachowski.  L.  ( ^Jednomi/ihiie).  6. 
iiaicoh/wanie,  rada,  przestroga,  napomnienie,  wska- 
zóicka:  G.  przyjaciela,  matki.  G.  boży.  G.  sumie- 
nia, duszy,  serca,  rozumu.  G.  religji,  natury.  G. 
rozumny,  proroczy.  G.  wołającego  na  puszczy. 
Wuj.  (o  Św.  Janie).  Przen.:  To  G.  wołającego 
na  \i\iiiciy  =  daremne  imwohjwanie.  W  ten  G.  mó- 
wi Pi.smo  święte.  Troć.  (  —  w  ten  sposób).  Co  żyje, 
niknie:  tak  na  ranie  świat  woła...  Za  cóż  G.  ten 
r.-ewnotrznej  wiary  nie  wyziębi?  Mick.  7.  muz.  = 
<i)  a.  Regiestr  (na  organach  a.  raelodykonie) 
pewnym  zabarwieniem  dźwięku  odróżniony  szereg 
tonów:  Organy  te  maji^  dwadzieścia  głosów  a. 
regiestrów.  b)  a.  Partja,  Part,  fPartes  nuty  do 
śpiewu  a.  grania  na  poszczególną  jednostkę  wokal- 
ną a.  instrumentalną:  Są.  wszystkie  głosy,  brak 
tylko  klarnetowego.  8.  praw.  obrona  a.  wnioski 
na  piśmie.  Zdr.  Głosik,  X  Glosek,  X  Gloseczek, 
[Głosiczek].    Por.   Głoski,  Głósecki.     <GŁO(,S)> 

[Głosać,  a,  al]  śpiewać  {1).  Zawil. 

X  Głoseczek,  czka,  Im.  czki  p.  Glos :  Wiatre- 
czek  głoscczkiem  a.  ożywa.  Groch. 

X  Glosek,  ska,  Ira.  ski  p.  Glos:  Słowiczku, 
przyleć  z  głoskiem  ulubionym.   Groch. 

Głosiciel,  a,  Im.  e  ten,  co  głosi:   G.  ewangielji. 

Glosicieika,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Głosiciel. 

[Głosiczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Glos. 

Głosić,  i,  II  I.  mówić,  powiadać,  twierdzić,  oświad- 
czać, utrzymywać;  wiadomo  czynić,  ogłaszać,  obwiesz- 
czać, zapowiadać,  publikować,  rozpowiadać,  opowia- 
dać, rozpuszczać  pogłoskę,  meić,  rozszerzać  wiado- 
mość; opiewać,  wysicrwiać,  uwielbiać,  podnosić,  wy- 
no.fić,  rozsławiać:  Głoską,  4o  będzie  wojna.  Arty- 
kuł prawa  głosi,  co  następuje.  Król  srogie  głosi 
kary.  Mick.  G.  słowo  bożo.  Głoś  świętemi  usty, 
jakie  mówić  pacierze.  Micfc.  Głosi  przed  dłuż- 
nikami, że  wyjechał.  G.  wielkie  «»yny.  2.  [G.]  = 
a)  rozwodzić  żale,  opłakiwać,  płaczliwie  podnosić 
zalety  nieboszczyka  lo  czasie  pogrzebu:  Gdy  wyno- 
szono trumnę,  wszystkie  baby  G.  poczęły,  b) 
loyśledzać  złodzieja  za  pomocą  śpietonika  i  klucza. 
c)  gonić  głosem  (o  ogarze),  d)  mówić  głośno.  [G. 
Ś.  a.  Ogłosić  Ś.,  Gliwic  Ś.]  odzywać  ś.,'  zgłaszać  ś. 
<GLO(S)> 

Głosik,  a,  Im.  I  p.  Glos :  Niech  pan  nie  odcho- 
dzi! —  zawołała  piskliwym  głosikiem  gospodyni. 
Krasz.  Bóg  zapłać,  przepiórko!  twój  G.  kochany 
wesoło  przypada  ml  w  ucho.  Len. 

X  GlOSlsty,  X  Glośliwy  donośny,  huczny,  liałaśli- 
"'^,  ogłuszający,  torzaskliwy,  głośny,  rozgłośny:  Gło- 
siste  trąby.  Susz. 

Głoska,  i,  Im.  i  I.  pojedyncze  brzmienie,  d£wick 
vyrazu:  Głoski  dzielą  6.  na  samogłoski  i  spół- 
głoski. 2.  X  samogłoska.  Troć.  G.  prosta  (=j'e- 
(Iną  literą  pisana).  Q.  składana  (=  dwiema  a.  trze- 
ma literami  pisana,  dwugloska).  G.  przez  nos 
(  =  nosowa,  nosóioka).  G.  długa,  krótka.  3.  Mite- 
ra,  znak:  Wszyscy  śpieszą  oglądać  głoski. 
Syrok.  G.  b  w  słowie  będzie  zaczęła  brzęczeć 
i  szumieć.  Mick.  I  pisze  Baltazara  głoskami. 
]\Iick.  (=:  znakami  okropnemi,  strasznemi,  złowrogie- 
tni,  przeraiającemi).  4.  X  czcionka  drukarska.  5. 
[G.J/)o/7/o.s-A;a;  Poszła  G.,że  ón  złodziej.  <QLO(S)> 

X  Głoska,  I,  Im.  I  p.  Glosa  i  Głoska. 

[Głoski,  ów,  bln.]  głosowanie,  wybory:  Księża 
5  obywatele  WĘi)ołubiegali  ś.  z  sob%  o  pouczanie 
ludu  w  sprawie  wyborczej,  przypominali  luu  ter- 


min wyborów,  wskazywali  kandydatów,  wykła- 
dali mu  i  tłumaczyli  ważność  tego,  co  sam  w  ję- 
zyku swej  chaty  nazywał  i  nazywa  głoskami. 
Por.  Glos. 

Głoskowy  przyra.  od  Głoska  =  &)  z  glosek  zło- 
żony, literalny:  Pismo  głoskowe,  b).  x  samogłos- 
kowy: Głoskowe  brzmienie.  Troć. 

X  Gloskozbiór,  oru,  Im.  ory  abecadło,  alfabet, 
ogół  liter.     <  GŁO(S;  -|-  Z  -[-  BlOIł  > 

[Głośność]  w  wyrażeniu:  Dać  G.  =  dać  znać, 
dać  wiedzieć  (np.  o  sobie). 

X  Glosochwatny  (o  echu)  poddiwylujący,  odbi- 
jający, oddający  głos.  Nar.  <GŁ0(S)-4-CHWAT>. 

Glosować,  uje,  owal  dawać  głosy,  wotować,  ba- 
lotować;  uchwalać,  postanawiać,  decydować,  zatwier- 
dzać przez  zbieranie  głosów:  G.  za  kim,  za  czym. 
G.  nad   czym.     <GŁO(S)> 

Glosowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Glosować: 
Przystąpić  do  głosowania.  Oddać  co  pod  G.  Zde- 
cydować, wybrać  przez  G.  G.  powszechne  C  =  to  któ- 
rym bierze  udział  cały  naród;  plebiscyt). 

Glosownia,  i,  blm.  nauka  o  dźwiękach,  brzmieniach 
języka,  fonetyka,   fonologja.    <GŁO(S)> 

X  Glosownictwo,  a,  blm.,  X  Glośnictwo  fiz. 
akustyka. 

Glosowniowy  przym.  od  Glosownia,  fonetyczny: 
Wstawianie  tutaj  spółgłoski  ł  nie  da  ś.  uspra- 
wiedliwić żadną  pobudką  głosowniową. 

Głosowy,  t Głośny  przym.  od  Glos:  Fale  gło-. 
sowę.  Muzyka  głosowa  abo  wokalna.  Kopcz. 
Głosowe  pismo.  Kopcz.  (=  wyrażające  brzmienia). 
Anat.:  Szpara  a.  -j- dziurka  głosowa  p.  Głośnia. 
Chrząstka  głosowa  p.  Nagłośnia.  Struny  głoso- 
we p.  Struna. 

Głosozbiorozy  zbierający  głosy:  Głosozbiorcza 
urna.  Mórz.     <GŁO{S)-[-Z -[-BIOR> 

X  Glośliwy  p.  Glosisty:  Głośliwe  bębny.  Li. 

Glośnawo  przys.  od  Glośnawy:  Maciej  tylko  G. 
mówił  do  siebie:  „Ale  jakże  ś.  ślicznie  pali!"  Krasz, 

Glośnawy  nieco  głośny,  dosyć  głośny. 

Głośnia,  i  I.  blm.  ogół  własności  jakiegoś  zja- 
wiska głosowego:  Z  głośni  tonu  widać  było  taką 
pewność  siebie.  Krasz.  2.  Im.  e  anat.  =  a)  (glot- 
tis  vera)  szpara  fniędzy  strunami  glosowemi  krtani, 
in.  G.  prawdziwa,  szpara  głosowa,  lod- 
powiadaezkjt,  fdzinrka  głosowa,  fw  i  a- 
trociągu  czółenko  waty  otwór,  b)  G. 
wnękowa  (glottis  spuria)=  szeroka  szpara  pomię- 
dzy więzami  tarczo -nalewkowemi  gómemi  powyiej 
głośni  prawdziwej. 

[Glośnica,  y,  Im.  e]  główny  otwór  w  piszczałce 
i  otwory  v>  gęślach. 

X  Glośnictwo,  a,  blm.  p.  Glosownictwo. 

[Głośnie]  p.  Głośno :  Nie  kuj,  zazulo,  G.,  nie 
płacz,  Maryś,  żałośnie. 

Głośnik,  a.  Im.  I  I.  a.  Rezonator  jedno  z  na- 
czyń  umieszczonych  w  ścianach  starożytnych  świą- 
tgh  dla  spotęgowania  głosu.  2.  X  akcent,  sposób 
wymawiania. 

Głośno,  [Głośnie]  przys.  od  Głośny,  na  glos: 
G.  mówić,  czytać,  śpiewać.  Przen.  =  a)  jawnie, 
otwarcie:  G.  co  wyznawać,  b)  iciadomo,  sławnie: 
G.  będzie  o  tym  w  całym  świecie  (=bęlzie  to 
miało  rozgłos).  Dora  ten  miłością  u  ludzi  Q.  sły- 
nął. Karp.  (=  sławny  był). 

Glośnobrzmiący  taki,  co  brzmi  głośno,  głośny, 
rozgłośny.  Przen.:  Sława  głośnobrzraiąca.  Groch. 
(=  szeroka,  rozgłośna,  wielka).  <  GŁO(S) -{- 
BRZM> 

Glośnohuczny  głośno  hucząc.}/,  hałaśliwi/:  Głośno- 
huczne  działa.  Wor.     <GŁO(S)-(-HUK> 


«44 


GEOŚKOMOWNY 


GJtOAVA 


Oośnomowny  f/łośno  mówiący:  G.  Polit.  MI, 
<UŁO(S)  +  MOW> 

Glośnoszumiący  szum  głośny  wyda/ąa/:  Morze 
frJośnoszumi.-ice.  Ml.  <GŁO(S)  +  SZUM> 
'  X  Głośność,  i,  blm.  iz.  od  Głośny.  <GŁO(S)> 
'  X  Glośnotworny  przyczyniający  i.  do  rozgłosu, 
rozgłaszający,  sławiący:  Na  glośnotwornej  arfio. 
waleczne  hetraany  wychwalał.  Zim.  <GŁO(S)-j- 
tWOR> 

Głośny  I..  wydający  silny  głos,  brzmiący,  hałn- 
iliwy,  kuczny;  jasno  słyszany,  donośny,  dźtci^czny: 
ii.  dzwon,  bęben.  Glosne  jałowce  rzucaji^c  i  jo- 
dły w  oj^ień,  czyniły  za  umarłe  modły.  Zim. 
(zL  trzaskające).  Q.  śpiew,  jęk.  2.  wiadomy,  zna~ 
uy  powszechnie;  sławny,  znakomity:  Q.  wypadek. 
G.  człowiek,  myśliciel.  Szukał  kresfrytywy,  a  zna- 
lazł zgon  niegłośny.  Bał.  Głośna  firma  (-reno- 
mowana). 3.  Jawny,  otwarły:  Głośne  komu  dawać 
pochwały.  Sł.  wil.  Licytacja  głośna.  Zabił  ś., 
żeby  dał  G.  dowód  szaleństwa    L.  (^oczywisly). 

4.  tP-  Głosowy:  Na  tyra  zamku  stała  muzyka 
głośna  różnych  głosów  według  potrzeby.  Warg. 

5.  Łowiectwo  głośne  =;;oZou)ame  wielkie,  na  gru- 
bego zwierza.  Goł.  6.  [G.]  (o  weselu)  z  muzyką: 
Wesoła  (  =  wesela)  są  a.  głośne,  a.  głuche  (=:bez 
muzyki).  7.  gram.:  Spółgłoska  głośna  p.  Dźwięcz- 
ny. 8.  myśl.:  Pies.  G.  =  r\ajgłośnie)  ze  wszystkich 
goniący  zwierza.  9.  zool.:  [Kaczka  głośna]  p. 
Gągoł.     <QŁO(S)> 

Głowa,  y,  Im;  y  I.  a)  (u  człowieka)  najwyższa 
część  ciała  na  szyi  osadzona,  składająca  ś.  z  czasz- 
ki i  twarzy;  (u  zwierzęcia)  przednia  część  ciała 
mniej  a.  więcej  wyraźnie  oddzielona  od  następnych 
Jego  części,  odznaczająca  ś.  obecnością  przyrzą- 
dów zmysłowych;  rnb.  łeb,  mózgownica,  pałka,  gał- 
ka, makówka,  czubek:  Chociażbym  miał  dwie 
głowie  (Ipd.)  i  choćby  rai  kat  obiedwio  miał 
uciąć,  jedną  mam  cześć,  której  mi  pohańbić  nie 
wolno.  Sienk.    G.    siwa,   łysa.    Wyższy  o  głowę. 

fBedzies  o  głowę  mniejsy]  (  =  ułną  ci  głowę). 
Wojsko  będzie  o  głowę  ranićjse].  [Un  zara  sic 
obaluł;  siostra  dopirój  upadła  mu  do  g}:()w,  a  ta 
zona  do  nóg].  Ściąć  komu  głowę  (=  ściąć  go). 
Ból  głowy.  G.  mię  boli.  Przen.:  G.  go  o  nic 
nie  zaboli  =  nie  troszczy  ś.  o  nic,  nie  kłopocze  ś. 
Niech  cię  o  to  G.  nie  boli  =  nie  iurbuj  ś.  o  to, 
nie  troszcz  i,  o  to,  nie  martw  ś.  tym,  nie  twoja  to 
rzecz,  nie  wtrącaj  ś.  Mało  rai  ból  nie  rozsadzi  gło- 
wy. G.  rai  ledwie  nie  pęknie  z  bólu,  z  kłopo- 
tów, I  pana  G.  zaboli,  gdy  rachować  przyj- 
dzie. Jeżów.  Cięży  G.,  jalf  ołów.  Kras.  Przen.: 
Oli  przybytku  G.  nie  boli.  Prz.  (  =  im  więcej,  tym 
lepiej).  Zawrót  głowy  =  a)  kołowanie  ś.  w  gło- 
wie; b)  przen.  kłopot,  ambaras.  Kręci  rai  ś.,  za- 
»wraca  mi  e.,  kołuje  rai  ś.  w  głowie.  G.  krąży, 
jakby  po  winie.  Syrok.  Głową  na  dół  =  da  góry 
nogami:  Spaść,  wisieć  głową  na  dół,  Z  gołą 
fgłową,  z  odkrytą  głową,  z  obnażoną  głową  = 
bez  czapki  a.  kapelusza,  bez  nakrycia  na  głowie. 
Obnażyć  głowę  (=  zdjąć  czapkę,  kapelusz).  Aż 
ś.  wziął  a.  złapał,  schwycił  za  głowę  (z  prze- 
-rażenia,  podziwu,  oburzenia).  Być  uzbrojo- 
nym od  stóp  do  głów  a.  od  stóp  do  głowy 
(  =  w  pełnym  rynsztunku).  Zmierzyć  kogo  (oczy- 
raa)  od  stóp  do  g\ów  (=rzucić  komu  pogardliwe 
■spojrzenie).  Skinąć  głową  (■=  dać  znak  głową). 
Kiwnąć  głową  (na  znak  potwierdzenia,  zgody). 
Kręcić  głową  (dziwiąc  ś.).  Przen.:  Kręcić  głową 
'  =  szukać  sposobu  wyjścia  z  kłopotliwego  poloienia. 
Podnieść,  spuścić,  zwiesić  głowę.  Przea.:  Głową 
muru  flie  pizebije^z.   Prz.,  (=  nic  nie   zdziałasz 


przeciw  sile  wyższej).  Przen.:  Bez  woli  boskiej 
i  włos  z  głowy  nie  spadnie.  Prz.  Korona  z  gło- 
wy ci  nie  spadnie;  Vrz.  (  =  nie  wstydź  ś.,  nie  krę- 
puj ś.,  bo  nie  uchybisz  sobie).  Strzec,  jak  oka 
w  g-łowio.  Przen.:  Ciosać  komu  kołki  na  głowie 
(=2^  korzystać  z  Jego  słabości,  nadużywać  Jego  do- 
broci, pozbadnąó  go).  X  Głowę  komu  psuć,  nabi- 
jać, gry  żć  -  dokuczać  komu,  gryźć,  truć,  dręczyć  c/o: 
Lepiej  ubogą  żonę  mieć,  nii  bogatą,  któraćby 
głowę  gryzła.  Glicz.  Ciepło  mu  w  głowie,  a  zim- 
no w  pięty,  Prz:  (=pij6,  hula,  a  bez  butów  cho- 
dzi). Człowiek  wie,  gazie  ś;  urodził,  a  nie  wie, 
gdzie  głowę  położy  (-gdzie  umrze,  gdzie  będzie 
pochowany),  b)  przen.:  Złota  G.  Tytana  = 
krąg  słoneczny,  tarcza  słoneczna,  słońce:  Ody  już 
Tytan  do  morxa  skrył  swą  złotą  głowę.  Piel. 
Sławą  wszystkim  ponad  głowę  Witold  podle- 
ciał. Mick.  Od  głowy  do  pięty  {  =  od  a  do  z, 
od  początku  do  końca).  Bić  Ś.  w  głowę  =  trudzić 
ś.,  rozmyślając  nad  czym,  bić  ś.  z  myślami,  pra- 
cować myślą,  zachodzić  w  głowę:  Zacząłem  pisać  — 
teraz  z  wielką  biedą  biję  ś.  w  głowę,  jak  za- 
kończyć Credo.  Słów.  Głowę  podnieść  a.  X  wy- 
nieść =  zhardzieć,  powstać,  stawić  opór :  Bałwo- 
chwalstwo, które  zawSze  głowę  podnosiło,  poni- 
żył. Skar.  Pospólstwo  nie  ma  sposobu  głowy 
podnieść  i  jfti'zmo  z  siebie  zdjąć.  Skar.  Zadzierać 
głowę  =  zadzierać  nosa,  pysznić  ś.,  nadymać  ś., 
puszyć  ś.:  Dziewczęta  patrzą  wyżej  nad  głowę, 
wstydzą  ś.  brać  mężów  równych  sobie.  L.  Skła- 
dać głowę  =  poniżać  ś.,  poddaicać  ś.:  Prowincje 
otwierały  wrota  i  składały  głowę  pod  szczę- 
ściem broni  Otomańskiej.  Kłok.  Nie  mieć  gdzie 
głowy  skłonić  =  me  mieć  schronienia,  dachu  nad  gło- 
wą, własnego  kąta,  mieszkania,  przytułku,  nie  mieć 
gdzie  ś.  podziać:  Syn  człowieczy  nio  ma,  gdzieby 
głowę  skłonił.  Wuj.  Głowy  gdzie  skłonić  nie 
mają.  Paszk.  Nie  ma  gdzie  głowy  przytulić. 
Oczko  w  głowie  =  ulubieniec,  faworyt,  gagatek. 
Zmyć  komu  głowę  =  dać  mu  nauczkę,  kapelusz. 
2.  włosy  na  głowie:  G.  kędzierzawa.  Mieć  wszy 
w  głowie.  3,  żart.  czapka,  kapelusz:  A  gdzie 
moja  G.?  4.  Włożyć  co  pod  głowę  =  pod  po- 
duszkę. 5.  podobizna  czyjejś  głowy:  Mieć  czyją 
głowę.  6.  przen.  siedlisko  władz  duchowych;  ro- 
zum, umysł:  Iść,  pójść,  skoczyć  po  rozum  do 
głowy  =  a)  znaleźć  środek,  sposób,  radę.  b)  za 
póino  ś.  spostrzec,  zrozumieć,  pomiarkowaó.  Mieć 
głowę  na  karku,  Niedarrao  nosi  głowę  na  kar- 
ku. Nosi  głowę  nie  dla  proporcji,  nie  dla 
kształtu,  nie  dla  parady.  Brakuje  mu  piątej 
klepki  w  głowie.  Prz.  Mieć  w  głowic  =  być  pod- 
chmielonym. Zakropić,  zalać  głową  — upić  ś.  Czy- 
ste wino  w  głowę  nie  idzie.  Prz.  (  =  nie  mąci 
głowy^  nie  upaja).  Śpiewali  na  tych  ucztach 
pieśni,  które  z  wina  w  głowy  brali.  Ot  w.  Nie 
trudno  o  gładką  raowę,  kto  zagrzej*  trunkiem 
głowę.  Prz,  Lepsza  rozmowa,  gdy  nie  czcza  G. 
Prz.  Mieć  dobrą,  mocną:,  tęgą  głowę  (^mądrą 
a.  wytrzymałą  na  trunek).  Mieć  głowę  a.  X  w  gło- 
wie a.  olej  w  głowie  a.  dobrze  :w  głowie  =  być 
rozumnym.  Zdrową  głowę  kłaść  pod  ewangielją. 
Prz.  Ma  siano,  zielono,  pstro  w  głowie  =  Jest 
głupi.  Przen.:  G.  do  pozłoty.  Ośla,  barania,  cie- 
lęca G.  =  tępa,  słaba,  głupia,  zakuty  łeb.  Pustki 
w  głowie.  Świta  mu  w  głowie  (^jest  nieroz- 
sądny). Przewróciło  niu  ś.  w  głowie  {  =  sfikso- 
wał,  ogłupiał,  oszalał).  Ma  przewrócone  w  głowie. 
G.  otwarta.  Co  stara  G.,  to  nie. młoda.  Prz.  Je.^^t 
G.  na  głowę.  Prz.  ('=  rozum  na  rozum,  sposób  na 
sposób):  Lepiej,  że  na  głowie,  niż  w  głowie  łysa. 
Prz.   Kto  jii©  ma   yrg"io wie,. musi  micó.w  no» 


845 


GŁOWA 


GŁOWA 


gach  (=w  pamięci).   Ruszyłeś  głową,  jak  zdech- 
le    cielę    ogonem.    Pim.     (=  dowcipem,     koncep- 
tem).   Człowiek   z   głową,  (=  rozumny).  Czyń  rze- 
czy, a  z  głową.  Wyb.  (  =  rozumnie).  X  Tertul jan 
napi.^ał  księgi  wielkiej    głowy.  Skar.    (  =  z  wiel- 
kim talentem).    Innych  głową  przechodzili.  Wad. 
Podrwić  głową  ( -zrobii  głupstwo).  Radź  ś.  twej 
głowy  i  serca.  Mick.    Pracować  głową    (  =  wmy- 
dowo).   "Wszystko  robi  swoją  głową.  Mówić  ka- 
zanie, rysować  z  głowy  (  =  2  pamięci).  Moją  włas- 
ną   głową    lekarstwa  znalezione.    Otw.  {=przeze 
mnie    wymyślone).     Głowę    sobie    łamać,    suszyć, 
smażyć   nad  czym -rozmyślać,  debatowaó.    Głowę 
komu  suszyć.  Zachodzić  w  głowę  (  =  ftj(5  ś.  z  my- 
ślami).  Nie  kłopocz  mi  głowy.    Zawracać  ffłowę 
=  a)    starać    ś.  rozkochać   w  sobie;    b)^  oszukiwać, 
iikpiwać.    Niejedna  wzrokiem  zapala  ś.  Q.  Mick. 
Przyszło  mi    do  głowy  (  =  «a  myśl).    Wlazło  mu 
coś  do  głowy.    Nie   chce  mu  to  w  głowę  wleźć. 
W  głowie  mi  ś.  to  nie    mieści  (^nie  mogę  zro- 
zumieć). Co  ci  przyszło  a.  wlazło  do  głowy?  (  =  coś 
sohie  tibrdał?  co  ci  ś.  przywidziało?).  Przyszło  a.  za- 
jechało mu  do  głowy    a.  w  głowę,  aby  tak  po- 
stąpić.   Nie  można  mu    wybić,   wyrugować  tego 
z  głowy.  Nabić  sobie  czym  głowę  a.  wbić  sobie 
eo    w  głowę  =  dać   ś.    opanować    natrętnej    myśli. 
U  niego  to  tylko  jedno  w  głowie.  Gdzie  jemu  tam 
w  głowie  nauka!  ( =  nie  myśli  o  nauce).    Mieć  co 
w  głowie  =  w  myśli:    Moi    panowie,    cóż    u  was 
w    głowie!    L.     Co    temu    tylko  wiersze  i  poeta 
w  głowie?   Fred.  A.    Insza   mi    ś.   teraz  postać 
)nonarehji     Tureckiej    zdaje,     niżelim    ją    miał 
pierwej    w   głowie.    Kłok.    (=  wyobrażał   sobie). 
Jeśli    janczarowie   nie    nie    mają    w  głowie,  je- 
dzą   spokojnie,    ale    jeśli    mają    niesmak    jaki, 
depcą  półmiski.  Kłok.  Prawdziwie  zapomniałem, 
miałem  co  innego  w  głowie.  Boh.  (^  =  na  uwadze). 
[Mnie  to  tam  nie  w  głowę] --m«  obchodzi  m\ę,  nie 
rozumiem.    [Weźcie  se    do    Q\o\cy]  =  zapamiętajcie 
sobie.  [Chłopu  okropnie  w  giowe  wpadło,  co  ten 
wąż  do  togo    dziecka    wychodzi].    Nie  lezie  rau 
nauka  do  głowy.  Wniosek  ten  nie  mógł  w  głowę 
wnijść,  chociaż  mądrym  panom.  Wad.  Dużo  czy- 
ta, a  nic  mu  z  tego  w  głowic  nie  zostaje.  Niech 
te  słowa  sobie  rodzice  wezmą  w  głowę  i  w  ro- 
zum. Glicz.  (=pod  uwagę).  Kładzie  mu,  jak  łopatą 
w  głowę.  Prz.    Wczoraj    mu    taki  wiatr  zawiał 
do  głowy.  Mick.  Jakże  to  wszystko  z  głowy  mi 
wypadło!  Mick.  Przypuszczać  sobie  do  głowy  =j 
przejmować  ś.,  brać  do  serca.  Nie  przypuszczaj  so- 
l)ie  do  głowy  smutnych  myśli.  Zabić  komu  ćwieka 
a.  ćwiek  a.  gwóźdź  a.  klina  w  głowę  a.  do  głowy 
(  =  nabawić  kłopotu,  zaambarasować).   -j-W    głowę 
zajść  a.  "}-z  głowy  wj'}ś6  =  zwarjować:  Od  zdumie- 
nia wielkiego  ledwo  w  głowę  nie  zaszedł.  Skar. 
Jugurta,  w  tryumfie  Marjusza  jako  jeniec  pro- 
wadzony, z  głowy  wyszedł.  Pilch.  Tracić  a.  Xgu- 
bić  głowę    (=1  przytomność).   Chodzi,  jak  bez  gło- 
wy. Prz.  (  ^  zafrasowany,  nie  może  sobie  poradzić). 
Nie    mojej    głowy    to  sprawa  {-zto   nad  mój  ro- 
zum).   Węzeł    to    jest    trudny,    ale    nie    naszej 
głowy.    Rej.    {=  przechodzący    nasze    siły).     Moja 
G.  w  tym,  żeby  to    zrobić.     Głowy    mi  nie  staje 
(  =  me  mogę  sobie  poradzić).  Nigdy  nie  mam  spokoj- 
nej głowy.  Odtąd  niechaj  mię  kto  jak  chce  naga- 
nia, za  moją  głową  pójdę.  Jak.  W.  (  =  20  zdaniem). 
Poradzę  ja  s.  swojej  głowy.  Boh.    Każdy  swoją 
jedzie  głową    i  własne    swojo    ma   niezgodności 
i  zazdrości.  Troć.  (  -podług  swojego  widzi-mi-się). 
X  Jeśli  spytany  będziesz,  niechaj  ma  głowę  od- 
powiedź twoja.  Birk.  {^sens).  X  Skórom  co  rzekł, 
znać  było,  iem   G.   Groch,  {mctłowięi;  rozumny). 


7.  przen.  piecza,  odpowiedzialność:  Mieć  wiele 
spraw  na  swojej  głowie.  Zbyć  z  głowy.  Nie- 
bezpieczeństwo na  mą  głowę  biorę.  Mick.  Ja 
na  swą  głowę  tego  brać  nie  chcę.  Falib.  O  gło- 
wę ś.  jego  rządy  opierajr-i.  Troć.  Odpowiedź, 
starcze,  wkładam  na  twą  głowę.  Mick.  8.  przen. 
życie:  Dałbym  głowę,  że  tak  jest  (  =  szyję).  Na- 
łożyć głową.  Odpowiesz  za  to  głową.  W  bitwie 
nie  żałował  głowy  nastawić.  Górn.  {=życia  na- 
razić). Skarawszy  nas,  i  na  ich  mścijcie  ś.  gło- 
wie. Jabł.  Książę  napisał  ustawę  karną,  aby 
bezpieczne  były  ich  gtowy.  Syrok.  O  zacną  gło- 
wę obrońcy  swego  Litwini  drżeli  po  całym  kra- 
ju. Syrok.  G.  za  głowę  {  =  za  zabójstwo  kara 
śmierci).  Niech  G.  za  głowę  ginie.  Prz.  Jakby 
mu  o  głowę  szło.  Troć.    Często   złość  na  głowę 

8.  swego  mistrza  sadzi.  Bsirdz.  {  =  czyha  na  zgubę). 
Pod  strychulcem  śmierci  nikt  głowy  nie  ochro- 
ni. Prz.  fStać  komu  o  głowę,  chcieć  kogo  za- 
bić. Mącz.  9.  f  przen.  zabójstwo:  Sąd  o  głowę 
{=:  kryminalny).  Za  głowę  szlachcica  30  grzy- 
wien płacono.  Herb.  O  głowę  obwiniono.  St. 
wiśl.  Pozwano  go  o  głowę  kmiecia.  Ort.  Ta  wol- 
ność niepozywania  od  urzędu  ubogiej  szlachcie 
zdrowa  być  nie  może,  a  zwłaszcza  iż  tu  i  gło- 
wę i  rany  pieniądzmi  płacą.  Górn.  Wójt  fordruje 
(  =  pozywa  do  sądu)  o  głowę  a.  o  ciężkie  rany. 
Ort.  O  głowę  czynie.  Troć.  (=  wytaczać  pro- 
ces o  zabójstwo).  10.  f  przen.  =  a)  kara  pieniężna 
za  zabójstwo:  Przywilej  wylicza  kary:  G.,  zagło- 
wa.  Mor.  T.  Nierządnej  niewiasty  G.  jej  synowi 
płacona  być  ma.  Vol.  Wojtek  nie  zapłacił  pięci 
grzywien  tej  głowy,  b)  ścięcie  głowy.  II.  przen.: 
Na  głowę  =  a)  a.  fw  głowę  =  2upeł!me,  całko- 
wicie, stanowczo,  ze  szczętem,  do  szczętu,  z  kretesem: 
Pobić  nieprzyjaciela  na  głowę.  X  Nieprzyjaciel 
przegrał  na  głowę.  L.  X  Nieprzyjaciela  na  głowę 
znieść.  Troe.  X  Na  głowę  wojsko  wyciął.  Troe.  Na 
ludzie  jego  z  taką  mocą  padł,  iż  je  na  głowę  pora- 
ziwszy, do  kosza  wegnał.  Mick.  f  Prawie  na  gło- 
wę powalił  Rzpltą  Terency  przegraną  Kaneńska. 
Warg.  t Rozumiał,  że  już  na  głowę  rzeczy  ich 
upadły.  Ustrz.  f  Poodchodziły  nam  na  głowę  obo- 
ry. Szymon.  {  =  do  oslat)iiej  sztuki).  Żydowski  naród 
jest  na  głowę  nieprzyjaciel  chrześcijanom.  L. 
W  głowę  pobić.  L.  W  głowę  był  nieprzyjacielem 
koronie  Polskiej.  Birk.  b)  fNa  głowę  =  a)  a.  fw  gło- 
wę przeciwny  =  łrrccz,  wprost  przeciwny:  Zdania 
Seneki  zda  ś.  być  na  głowę  przeciwne.  Pilch.  Wol- 
ność jest,  która  nie  z  niewolą  nie  ma  spólnego, 
owszem  onej  jest  w  głowę  przeciwna.  Górn.  P)  na 
łeb,  na  szyję,  na  gwałt,  co  żywo:  Bieży  żołnierz  na 
głowę.  Bardz.  Na  głowę  pracują.  Troe.  tNa  cał% 
głowę  =  zc  wszystkich  sił:  Owoż  ten  głuszec;  trze- 
ba z  nim  wrzeszczeć  na  całą  głowę.  Boh.  12.  =  a^ 
człowiek,  osoba,  o.tobnik,  jednostka,  indywiduum, 
istota,  dusza:  Podatek  od  głowy  (=  pogłówne). 
Drżę  tak  o  drogą  mi  głowę.  To  jest  moja  naj- 
droższa G.  Sienk.  Przyprowadził  dwa  tysiące 
g\óvr  z  sobą.  X  Okrutne  powietrze  na  tysiącznej 
głowie  ludu  szerzy  ś.  Jabł.  (  =  ty.ńqcami  ludzi  po- 
rywa). Co  G.,  to  rozum.  Prz.  Radzą  nad  tym 
poważne  głowy.  G.  koronowana  {  =  monarcha,  pa- 
nujący). X  G.  mitrowana  (  =  książę).  f  Swą  gło- 
wą a.  t  głową,  \)rzys.  =  osobiście,  we  wła.mej  oso- 
bie: Sam  sułtan  głową  swoją  nad  Niestrem  sta- 
nął. Birk.  Narymuut  przeniósł  stolicę  do  Kier- 
nowa,  iżby  w  pośrodku  Litwy,  Żmujdzi  i  Rusi 
sam  głową  zawżdy  mieszkał.  Stryjk.  Biada  mo- 
jej głowie!  Mick.  Ptasiego  zda  s.  chciał  poży- 
czyć lotu,  by  spaść  co  prędzej  na  Witolda  gło- 
wę. Mick.   Nad  głowjj  wisieć,  stad  ■  lyć  blizko, 


GŁOWA 

hjć  tui,  siać  nad  karkiem,  naciskać:  Rozumieli 
każdego  momentu,  że  iru  nieprzyjaciele  nad  gło- 
wa wiszą.  Kłok.  Zapłacić  trzeba,  stoi  nad  gło- 
wą wierzyciel.  Górn.  tPo  głowie  a.  fpo  zmar- 
łej głowie  =  po  kim,  po  zgonie  czyim,  po  czyjej 
imieni:  Żebym  po  twojej  głowie  sierotą  nie  by- 
ła. Zim.  Syn  nie  inaczej  może  być  uczestnikiem 
majątków  naszych,  aż  dopiero  po  zmarłej  gło- 
wie. L.  X  Biała  G.  =  białogłowa,  kobieta,  nietcia- 
.T^a:  Grekowio  a  rzymskiej  łiistorjej  pisarze  do- 
syć nam  ku  zbudowaniu  podali  o  cnotliwych 
a"  prawie  męskiego  serca  białych  głowach.  Mick. 
Mądra,  uczona,  głupia  G.  Mądrej  głowie  dosc 
ilwie  słowie.  Prz.  Nim  gminne  miecze  ku  po- 
trzebie, wprzódy  ku  radzie  mądre  wzywał  gło- 
wy. Mick.  Głupia  G.  nie  łysieje.  Prz.  Zapalo- 
nu  Q.  =  zapaleniec,  szaleniec.  Pusta  Q.  =  pustak, 
głupiec,  wartogłów,  wietrznik,  sowizdrzał.  Biednaż 
"moja  G.!  X  Podbił  ich  pod  głowę  pana  swojego 
Troć.  {  =  pod  władzę),  b)  (o  zwierzętach)  sztuka: 
Dwieście  głów  bydląt.  Kn.  Mara  sto  głów  in- 
wentarza, c)  przen. :  X  G.  na  głowę  =  jedno 
w  diMgie:  G.  na  głowę,  grunta  w  Europie 
śrzednie    sześć    ziarn    za   jedno    wydają.    Kluk. 

13.  starszy,  przełożony,  naczelnik,  rządca,  zwierzch- 
nik: G.  kościoła.  Niewidzialną  głową  kościoła 
jest  Chrystus,  widzialną —  papież.  G.  państwa, 
rodziny,  domu.  Bj'ł  głową  tego  przedsięwzięcia. 
Sł.  wil.  (  =  duszą;  stał  na  czele).  On  głową  w  ra- 
dzie, prawą  ręką  w  boju.  Mick.  Amri,  jen  był 
(f.  nad  rycerstwem  izraelskim.  B.  Sz.  {  =  dowódca, 
wódz).  Ustawisz  mię  w  głowę  pogańską.  Ps. 
flor.  {^uczynisz  mię  władcą  pogan).  Pułkom  wo- 
dze i  starsze  głowy  naznaczono.  P.  Koch.  Gdzie 
głowy  niemasz,  rządu  nie  pytaj.  Prz.  Lepiej  ś. 
skłonić  głowie,  niż  ogonowi.  Prz.  Wolę  ś.  gło- 
wy, aniźli  nóg  ująć.  Paszk.  G.  buntu,  spisku.  L. 
{=  przywódca).  G.  miasta  (w  Rosji) -prezydent, 
burmistrz.  G.  wsi  (w  Rosji)  =  sołtys.  X  Między 
historykami  ojczystymi    G.,    Jan  Długosz.    Nieś. 

14.  X  człowiek  z  dużą  głową,  głowacz.  15.  w  Im. 
miejsce  w  łóżku  na  głowę:  Usiąść  w  głowach 
przy  chorym.  "W  ręku  krzyż,  w  głowach  siodło 
i  burka.  Mick.  O  grobie:  Ujrzała  dwu  aniołów: 
jednego  w  głowach,  a  drugiego  w  nogach.  Leop. 
16.  y.miejsce  przodujące,  punkt  główny,  punkt  środ- 
kowy, eerUrum,  pimkt  ciężkości,  ognisko;  stolica, 
główni  miasto,  metropolia:  Rzym,  G.  wszystkiego 
pogaństwa  i  narodów.  Skar.  Zelandja  wyspa,  G. 
abo  stolec  królestwa  duńskiego.  Biel.  M.  Kupcy 
angielscy  miasto  Eraden  mieli  za  głowę  swych 
handlów!  Łęcz.  P.  Prosto  chciał  Olbracht  do  Socza- 
wy,  jako  do  głowy.  Biel.  M.  17.  &) -f  początek,  źró- 
dło: Rzeki  wstecz  do  g\óyi  swych  idą.  Birk.  b) 
Xrozdział,  dział  w  książce:  Kirsztejn  w  rozdziale, 
czyli,  jak  nazywa,  w  ą-łowie  piętnastej,  woła 
o  niezapomlnaniu  kary  śmierci  na  zabójcę.  Cz. 
18.  •'c  rzecz  najważniejsza,  podstawa,  grunt,  rzecz, 
osnowa:  Fraszka  nosić  złotogłów,  mieć  złoto  to 
G.  Jag.  Tych  rzeczy,  które  powiadamy,  to  G. 
abo  summa.  Leop.  19.  stożek  cukru  a.  soli:  G. 
cukru.  X  Dla  głowy  cukru  wszystko  {-za  datek), 
bez  głowy  cukru  nic  (  =  bez  datku).  X  G.  cukru 
to  uczyniła.  Oss.  {  =  zrobił  to,  będąc  przekupiony). 
X  Do  niego  trzeba  z  głową  (  =  2  podarkiem,  2  dat- 
kiem, 2  łapówką).  G.  a.  głów  li  a  soll  =  so7  wa- 
rzona galicyjska  w  stożkach  ściętych,  suszona  w  for- 
mach drewnianych,  in.  harraan,  hurman.  20. 
kulixto  zwinięte  liście  kapusty,  sałaty:  G.  kapusty, 
sałaty.  X  W  głowy  ś.  wiązać.  Troć.  (  =  rosnąć 
w  postaci  głowy).  Przen.:  G.  kapuściana  =^/u/)iec, 
zakuty  łeb.    21.  X  G.  makowa  =  maWwfca.  Kopcz. 


GŁOWACZ 

22.  gruby  a.  górny  koniec  czego:  G.  miota  =  /i/Zjio  częśó 
młota,  płaska  powierzchnia  młota,  b raj  ta.  G. 
szruby  =ye/5foV»a  część,  łepek:  G.  śruby  ma  rowek 
po  środku  a.  otwór  dla  odkręcania.  Łab.  G.  a.  Gło- 
wica balansjera  =  _(7ru%  kulisty  koniec  balansjera 
w  maszynach.  G.  walca  -  c20^o:  Wał  wiatrakowy 
w  głowie  trzyma  skrzydła.  Troć.  G.  gwoździa, 
szpilki  =  główka,  łepek.  G.  sworzenia.  Łab.  fG. 
kości.  Krup.  (  =  koniec  gruby  kulisty  w  kościach  dłu- 
gich). [G.  snopka]  =  c2c^c  krótsza  snopka  {do  krycia 
dachu).  G.  słupa.  Podcz.  (trgłowica,  kapitel). 
Gdzieniegdzie  ścięta  G.  nieznanej  kolumny.  Mick. 
(Płomyk)  wzniósł  głowę.  Mick.  G.  a.  główka 
u  kapelusza,  czapki.  23.  część  słupa  drewnianego, 
wpuszczona  to  ziemię  i  dla  zabezpieczenia  od  zgni- 
lizny zwykle  opalona  a.  smołą  wysmarowana.  24. 
[G.]  wierzchnia  część  cepu.  25.  X  G.  cegły  =«  krótszy 
hok  cegły  (1).  26.  [G.]  otwór  w  piaście  u  kola  WO" 
zowego.  27.  X  Złote  giowj ^złotogłów:  W  sier- 
międze li,  czy  w  złotych  głowach.  Kochan.  28. 
X  G.  umarła  prochu  =  sJarA;a  i  węgiel,  pozostające 
na  bibule  przy  cedzeniu  prochu.  Jak.  J.  29.  [Gadzia 
G.  I  panna,  ważka,  babka,  świtezianka  modra  (li- 
bella).  30.  anat.:  =  a)  Część  przodkowa,  przo- 
dek, przód  głowy.  Wierzch,  wierzchołek  głowy 
{:^  ciemię)  (bregma).  Boki  głowy  ( =c  skronie, 
f  pieski)  {tempor a,).  Tyl  giowy  (= potylica,  y^tyło- 
głiwie,  fzatylek)  (occiput).  b)  Trupia  Q.  (posp.) 
—  kości  głowy  ludzkiej  bez  części  miękkich,  c)  G.  mię- 
śnia =^cic^no  początkowe  (caput  rausculi).  d)  -J-G. 
krtanią  a.  wiatrociągu  p.  Krtań.  31.  astr.:  G.  ko- 
mety =■  gwiazda  jasna,  za  którą  ciągnie  ś.  ogon.  32. 
bart.:  G.  u\&  =  wierzchnia  część  ula.  33.  bot.:  a) 
G.  meduzy  (euphorbia  caput  raedusae)  gatu- 
nek rośliny  z  rodzaju  wilczomlecza,  b)  G.  mu- 
rzyńska =  nazwa  dawana  owocom  drzewa  słonir 
rośla  wielkoowocowa,  c)  G.  ptasia  p.  Wrzosówka 
i  Ostrusznia.  d)  G.  smocza  p.  Pszczelnik.  e)  G. 
Św.  Jana  (daw.  i  u  ludu)  p.  Aron.  34.  czcion.: 
G.  czcionki  — /en  koniec  pieńka  czcionki,  na  któ- 
rym znajduje  ś.  litera.  35.  fiz.:  G.  klina  =  ścia- 
na przeciwległa  ostrzu  klina.  36.  ii.  pierwsza  ple- 
nica  w  pasie  naprzód  płym^ca.  37.  gorz.  część 
kotła  destylacyjnego,  in.  kołpak,  czapka.  38. 
gór.  =  a)  przód  młota  górniczego,  b)  G.  świdra  = 
drąg  świdra  górniczego  ziemnego,  nad  otwór  wysta- 
jący, najwyższy  z  drągów  świdra,  in.  początnik. 

39.  hut.:   G.    muflowa  =  rura  wchodząca  do  mufli. 

40,  kam.  krótszy  bok  płyty.  41.  kuch.  głotva, 
jako  rodzaj  potrawy:  G.  wieprzowa  =  głowizna. 
G.  dzika,  szczupaka.  42.  lek.:  G,  Meduzy  (ca- 
put Medusae)  =  ro2S2er2ett?e  żył  powierzchownych 
brzucha.  43.  mł.:  G.  do  pociągania  sznura  od 
szarpacza,  G.  snoży  nad  szpaną  do  podwyższa- 
nia kobylicy,  G.  do  pytla  =  nazwy  części  róż- 
nych przyrządów  młynarskich.    44.  ślus.:  G.  rygla 

=  część  rygla,  wystająca  na  zewnątrz  zamku  p-zy 
drzwiach  zamkniętych.  45.  woj.  =  a)  główna  lin/a 
basijonu.  b)  G.  armaty,  działa  =j9r20(/  rury  dzia- 
ła, wypuklejszy  od  przyległej  części  wylotu.  Zdr. 
Główka,  Glóweczka,  xGłoweczka,  [Głowiczka, 
Głoweńka,  Glóweńka,  Głowisla,  Giowiś,  Giowusia, 
Głowusieńka,  Glowuchna,  Hlawkaj.  Zgr.  Glowisko, 
X  Głowica,   [Główsko,   Głowiszcze].     <GŁOW> 

Głowacica,  y,  Ira.  e  zool.  (salmo  hucho)  ryba 
łososiowata  właściwa  dorzeczu  czarnomorskiemu. 

Glowacleć,  eje,  al  I.  X  dostawać  dużej  głowy: 
Nie  trzeba  przeładować  stawów,  żeby  przez 
to  nie  głowaciały  narybki.  Haur.  2.  (o  ogrodo- 
wiznach)  rozrastać  ś.  w  głowy,  zwijać  ś.  w  kłęby, 
pęcznieć.     <  GŁÓW  > 

Głowacz,    a,  Im.   e    I.    człowiek    (nick.   zwierz) 


847 


G£OAVACZKA 


GŁOWNT 


i  wielką  gloioą.  2.  człoioiek  rozumny,  mądrala: 
Rej  wodził,  bo  bj-ł  człek  wymowny,  G.  i  bywa- 
lec. Krasz.  3.  -[przełożony,  zwierzchnik,  naczelnik, 
ylowa:  Głowacza  tego  znać  nie  clicemy,  który 
z  sameg-o  siebie,  a  nie  z  Boga  panuje.  Źigr.  4. 
gwóźdź  z  tcielką  główką.  5.  siary  karp,  ótuik.  6. 
[G.]  galnnek  szczupaka,  szczupak  główny.  7.  [G. 
a.  Gtowak]  snopek  do  poszycia  dachu:  Wyrwał  ze 
dwa  głowace  i  wL4z  wierzcliera  do  stodoły.  8. 
[G.j  (częś.  w  Im.)  p.  Glowaczyk.  9.  bot.:  a)  p. 
Popłoch,  b)  a.  w  Im.  Głowacze,  Głowaczka,  Glo- 
watka,  [Głowat],  Maciora,  Branka  roślina  konopna 
żeńska,  c)  [G.]  roi.  drjukiew  (seabiosa).  d)  [G<] 
chaber,  bławatek  (centaurea  cyamis'*.  e)  [G.]  łviel- 
ki  oset  fcar/5ac/a  (cirsium  eriophoruin).  f)  [G.]  roL 
trichera  aroetisis.  I0.  a.  Byczek,  [Baba,  Babczur, 
Babka,  Cznebla,  Głóc,  Guc]  zool.  (cottiis)  ryba  cier- 
ni<płetwa,  gardłopłetwa,  kostolica.  Gatunki:  G.  b  i  a- 
łopłetwy  a.  Pałos  (e.  gobio);  G.  pręgo- 
płetwya.  pstropłetwy  (e.  poecilopus);  G. 
szczupłousty  (c.  raicrostomus). 

Głowaczka,  I,  Ira.  i  bot.  p.  Głowacz. 

[Głowacznik,  a,  Im.  i]  chaber  łąkowy  (centau- 
rea jacea).  Por.  Głowacz. 

Głowaczyk,  a,  Im.  I,  [Głowacz]  młoda  żabka, 
kijanka,  praczyk,  palogłowiec. 

[Głowaczyna,  y,  Im.  yj  strzifżne  ziele  (?). 

[Głowak,  a,  Im.  i]  I.  a.  [Główczak]  każdy  z  rzę- 
dów słomy  w  strzesze  chałupy,  następu'ący  po  rzę- 
dzie stanowiącym  okap,     2.  p.  Glowacz. 

[Głowat,  a,  Im.  y]  I,  kąkol  polny  w  zbożu:  Kwit- 
njj;  dwa  głowaty.    2.  p.  Głowacz. 

Głowatka,  i,  Im.  i  I.  X  =a)  główka  nasienna  nie- 
których ziół,  np.  lnu.  Troć.  b)  zawiązek  owocu, 
owoc  niedojrzały.  Troe.  2.  bot.  =  a)  p.  Głowacz. 
b)  (codonoprasum)  podgatunek  cebuli,  c)  [Głowat- 
ki]  =  konopie  dojrzałe,  nasienne.  3.  bud.  rznięta  a. 
gładka  ozdoba  toczona,  naśladująca  głowę  gwoździa, 
in.  gu  zi  k.  Podcz. 

[Głowatnik,  a,  Im.  i]  jakaś    roślina. 

t Głowaty  i  [Głowaty]  w  wyrażeniu:  Głowate 
konopie  p.  Konopie:  Głowate  kouopie  są.  później- 
sze, niż  insze  przędziwo.  Gost. 

[Głowczak,  a,  Im.  i|  kartofel,  ziemniak:  Nie  mog- 
ła jeść  pęcaków,  dałci  Jej  głowcaków. 

X  Głowczasty  p.  Głowiasty. 

fGłowczyna,  y.  Im.  y  p.  Główczyzna. 

t  Głowczyzna,  y,  Im.  y  p.  Główczyzna. 

X  Głowaczka,  i,  Im.  I  p.  Głowa:  Wianeczek 
ku  większej  ozdobie  kładę  na  głoweczkę  tobie. 
Groch. 

[Głoweńka,  i,  Im.  I]  p.  Głowa:  Głoweńkoż  raoja- 
biedna  moja!  —  zajęczała,  za  skronie  ś.  dłonia- 
mi  chwytaj,'j.c.  Jeż.  Pomaleńku  rozplatajcie,  ranie 
głoweńki  nie  targ.ajcic.  Połuj. 

X  Głowi  p.  Głowowy:  Glowia  kość.   Kn. 

Głowiasto  przys.  od  Głowiasty. 

Głowiasty,  Głowisty,  Głowczasty,  X  Głowczasty, 
X  Głowiaty  I.  mający  dużą  głowę:  Ryby  głowia- 
ste. 2.  mający  główkę:  Gwóźdź  G.  (= głowacz). 
X  Nóż  G.  (  =  z  guziczkiem  na  końcu).  3.  rosnący, 
zwijający  i.  w  główkę:  Kapusta,  sałata  głowiasta. 
4.  X  w  postaci  dużych  główek  rosnący:  Sposób, 
żeby  cebula  rodziła  ś.  głowiasta.  Ilaur.  5.  X  (o 
korzeniach)  okrągły,  kuli.^ty.  6.  anat.:  X  Kość 
głowiasta  p.  Główkowy.     <GLO"W"> 

X  Głowiato  przy."?,  od  Głowiaty. 

X  Głowiaty  p.  Głowiasty. 

Głowica,  y.  Im.  e  I.  X  p.  Głowa:  Dla  kilku 
głowic  wichrowatych  tyle  krajowego  _  nieszczę- 
6cia,  Pot.  Na  czarności  krzyżów  głowice  trupie. 


Słów.  2.  rękojeść  broni  siecznej:  G.  miecza,  szpa- 
dy, sztyletu.  3.  X  G.  laski  =  j-ączka,  gałka.  4. 
X  G.  pierścienia  =  ii"jeł-zcA  pierścienia,  gdzie  ś.  osa- 
dza kamień,  pieczęć  i  t.  p.,  oczko,  tarcza,  płatka.  5. 
a.  X  Głównica  rozszerzony  wierzch  .<;lupa ,  ko- 
lumny, Icapitel,  mahowica:  Kolumn  głowice.  Kon. 
6.  główny  mecfianizni  samoprząśnicy.  7.  G.  balan- 
sjera  p.  Gtowa.  8.  anat.:  a)  fG.  kości  udowej  = 
główka,  b)  X  Głowice  kości  stawowych  =  icA  koń- 
ce stawowe.  9.  bud.  część  balasy  leżąca  między  szyją 
a  pokładziną.  Podcz.  10.  hut.  część  końcowa  mie- 
chów skórzanych  i  trójkątnych  drewnianych,  zakoń- 
czona ryjem,  w  którym  osadzona  jest  dysza  wiatro- 
wa.    <GŁOW> 

[Głowiczka,  i,  Im.  i]  p.  Głowa. 

Głowić,  i,  ił  robić  główki  do  gwoździ  i  i.  p.  G. 
Ś.  I.  y^  łamać  głowę,  w  głowę  zachodzić,  bić  ś. 
z  myślami,  dociekać.  2.  f  starać  ś.,  troszczyć  i., 
myśleć.  W.  XIV— XV. 

Głowienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Głowić. 

X  Głowienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gło- 
wić ś. 

Głowienka,  \,  Im.  i  I.  p.  Głownia:  Głowienki 
z  krza  ognistego.  Sienk.  G.  od  szpady,  od  strzel- 
by, 2.  X  ołowianka  do  mierzenia  głębokości  mor- 
skiej. 3.  a.  w  Im.  bot.  p.  Głowienka.  Szyra.  z  Łow. 
4.  zool.  (fuligula  ferina)  ptak  płetwonogi  z  rodzi- 
ny kaczek. 

X  Głowjenkowy  przym.  od  Głowienka  (  =  roś.): 

"Wódka  głowienkowa.  Syr. 

Głowik,  a.  Im.  i  bot.  (sphaeranthus)  roS. 

Głowina,  y.  Im.  y  (z  politowaniem)  biedna  gło- 
wa,  szczeg.  główka  dziecka:  G.  mu  pała.  Zdr. 
Głowinka. 

Głowinka,  i.  Im.  i  p.  Głowina.  Słów. 

[Głowisia,  i,  Im.  e]  p.  Głowa. 

Głowisko,  a.  Im.  a  p.  Głowa:  Tak  jej  żywo 
crają  oczy,  że  aż  chłopcu  w  serce  kolnie,  aż  G. 
6.  zamroczy.  Syrok. 

Głowisty  I.  p.  Głowiasty,  2.  X  anat.  p.  Głów- 
kowy. 

[^Głowiszcze,  a,  lin.  a]  p.  Głowa. 

[Głowiś,  i,  Im.  e]  p.  Głowa:  Nie  ból  mnie,  mo- 
ja G.! 

Głowizna,  y,  Im.  y  I.  pog.  głowa,  łeb,  mózgow- 
nica: Pusta  G.  2.  łeb  wieprzowy,  przyrządzony 
do  jedzenia.  3.  anat.:  a)  f  Kości  goleniowej  dol- 
na G.  p.  Kostka.  4.  fG.  goleniowa  u  konia  = 
pęcina.     <GLOW> 

t  Główne,  ego,  blm.  p.  Główczyzna. 

Głowma,  i.  Im.  e.  Głownia  I.  szczapa  drzewa 
paląca  ś.  a.  niedopaUnui.  2.  broń  sieczna  a.  nóż 
bez  oprawy,  klinga,  brzeszczot.  3.  X  G.  strzelby, 
działa  =  rura,  lufa.  4.  f  żyła  kruszcowa:  Dla  mi- 
ner głowni  gwarek  w  ziemię  ś.  kopie.  Chr.  Zdr. 
Głowienka.    <GŁOW> 

Głowniak,  a,  Im.  I  milerz  do  zwęglania  z  sa- 
mych głowni  złożony. 

Głownica,  y,  blm.  bot.:  G.  żytnia  =  sporysz  (sc- 
cale  eornutum). 

[Głownica,  y,  blm.]  tyfus. 

f  Głownictwo,  a.  Im.  a  zabójstwo,  mordeistwo. 
W.  XVI. 

Glownik,  a.  Im.  cy  I.  fp.  Głównik:  O  możo- 
bojcach  a.  głownikach.  Ustawa  1560  r.  2.  [G.] 
chłopak  nie.-^pokojny,  nieposłuszny. 

t Główny  p.  Głowowy:  f  Bolenie  główne.  Szym. 
z  Łow.  G.  włos.  Głowna  w'i\kos6  =  woda  w  gło- 
icie  (choroba).  Łuski  glowno  =  łupież.  1541.  Wi- 
na, męka,  pomsta,    śmerć  gtowaa  =  fca?-«    śmierci. 


848 


GEOWOC 

Uczyńcie,  wystąp,  wy.sto|)ek  G.=zhiO(lniff.  Rzecz 
główna  -sprawd  krijminulna. 

Glowoc,  a,  Ira.  e  bot.  p.  Postrzał.  <  =  <Ho- 
wacz  > 

X  Glowochron,  u,  Im.  y  kapelusz.  <GŁOW+ 
C11K0N> 

X  Glowociąg,  u,  Im.  I  chustka,  którą  Żydzi  przy 
modliiwach  f/hicy  nakrywaj(i.    <GŁOW+CIĘ(i> 

Glowogardlowy  anaf. :  Mięsień  (i.  (inuseiilus 
cephalo-pliaryng-ciisi),  in.  gło wogardzielo- 
^w^  7 »  X  g  ł  o  w  o  p  o  1  y  k  o  w  y ,  zwieracz  gar- 
dzielą górny,  finyszka  otchłaniowej 
g^owy.     <G?.OW  +  GAR(DŁ)> 

Gtowogardzielowy  anat.  p.  Glowogardlowy. 

X  Glowokręty  krr-dcy  wyłoicie:  Bachu  G.!  Nar. 
<GŁO\V'  +  KRZĘt> 

X  Glowoksztalty  mający  kształt  fjloicy.  <Gr.iOW 
-f- Kształt  > 

X  Glowolomnie  przys.  od  Glowolomny. 

XGIowolomny  I.  zhyt  u'.rudzający  ylotoę,  mo- 
zolny: Robota  glowołomna.  2.  osłabiający,  prze- 
maya/aci/,  zwyciężający  głowę:  Trunek  G.  <GLOW 
+  ŁÓM> 

Glowomierz,  a,  Ira.  e  antr.  narzędzie  do  mierze- 
nia głowy,    Icefalometr.     <  GŁÓW -|- MIAR  > 

Glowonóg ,  oga,  liu.  ogi  zool.  gromada  typu 
mięczaków:  Głowonogi  bywaj,-},  dwuskrzelne  i  czte- 
roskrzelne,     <GLOW  +  NOG> 

X  Glowopolykowy  anat.  p.  Glowogardlowy. 
<GŁOW-f  Po-|-ŁK> 

X  Glowosiek,  a,  Im.  I  mistrz,  kat,  oprawca,  żart. 
rakarz.     <  (iLO  W  + SIEK  > 

Glowotuiów,  owia,  im.  owie  zool.  (eephalotlio- 
rax)  okolica  ciała  slawonogicłi,  złożona  z  polączo- 
nycłi  z  sol/ą  pierścieni  głowy  i  tułowiu.  <GŁ0W4" 
TrŁ> 

X  Glowowiąz,  ęzu,  Im.  ęzy  to,  co  do  wiązania 
głowy  służy.      <  GŁÓW  +  WIĘŹ  > 

Głowowy,  X  Głowi,  f  Główny  przym.  od  Gło- 
wa: I.  Ws|)ółezyniiik  G.  =  stosunek  szerokości 
c:aszki  do  jej  długości,'przyJęteJ  za  100.  2.  anat.: 
a)  X  Totnice,  arterje  głowowe,  X  główne,  tęt- 
nice wspólne  szyjne  (earotidcs  commuaes). 
li)  X  Żyła  głowowa,  X  g^t)^iatr  "il  pr*^  "iisni  o- 
w  a,  odsprychowa  (veiv  .  -  eplialica).  3.  lek.: 
Opaska  głowowa  a.  króic  ska  (fascia  luitra- 
]\s}.  4.  zool.:  Wesz  głowowa  p.  Wesz.  <GLOW> 

X  Glowoźmljny  żart.  mający  głowę  żmii:  Przez 
czarne  głowoźmijnycli  obrazów  złudzenie!  przez 
mary  piekielne!  jam  twój  do  śmierci.  Wilk. 
<GLOW-f  ŻM(IJ)> 

fGlowszczyzna,  y,  Im.  y  p.  Główozyzna:  G. 
pzlachecka  (  =  za  zabicie  szluclicica).  G.  kapłań- 
ska (  =  za  zabicie  księdza).  G.  ludowa  (  =  za  za- 
bicie chłopa).      <GŁOW> 

[Glowuchna,  y,  Im.  y]  p.  Głowa. 

[Glowusia,  i,  Ira.  e]  ]>.  Głowa. 

[Głowusieńka,  I,  Im.  i]  p.  Głowa. 

fGloza,  y,  Ira.  y=Glo8a.  1541  r. 

Głożan,  u,  Im.  y  bot.  (alibertia)  roi.  z  rodziny 
ninrzanowatycJi.     <?> 

Głożek,  żka,  Im.  żki  bot.  p.  Scigoda.   <GŁOG> 

Glożyna,  y,  Ira.  y  bot.  p.  Głóg.     <GŁOG> 

[Glóc,  a,  Im.  e]  p.  Głowacz.    <=  Głowacz > 

Głód,  odu  a.  x  oda,  Im.  ody  I.  pustość  żołądka, 
wywołująca  popęd  do  jedzenia,  czczość,  łaknienie: 
Mrzeć,  cierpieć,  znosić  G.  X  Mrzeć  głodem.  Mo- 
i'zyć  kogo  głodem,  G.  rau  dokucza.  O  głodzie 
(  =  naczczo).  Mieć  G.  u  kogo  (=  niedostatecznie  Ity 6 
lyioionym).  [Przymierać  głodu]  (-prawie  umie- 
rać z  głodu).  Tak  pożc-^dał  mój  G.  chociażby  nia- 


GŁÓWIENKA 

leńkicj  okruchy,  że  mi  aż  z  oczu  ognisty  wyglf^- 
dał.  Słów.  Po  ciele  szły  czasami  ciarki,  a  czasem 
głodem  krzyczały  aż  brzueliy,  lecz  duch  nie 
cierpiał.  Słów.  Przen.:  Umrzeć  z  głodu  (  =  z  bra- 
Icu  wszellcicli  środków  do  iyeia).  Kto  pracuje,  gło- 
dem nie  umrze.  Prz.  G.  i»si,  wilczy  -wilczy  ape- 
tyt, nadmierna,  niena.^ycima  żądza  jedzenia.  G. 
mineralny  roślin  C  =  6r«/j  w  gruncie  pewny  cli  sldad- 
ników,  odczuwany  przez  rośliny).  2.  "j- G.  napo- 
ju =  7>ro^?ueme;  W  obłoki  suche  usta  wlepili 
i  oczy,  co  większa,  tym  ich  bardziej  G.  napoju 
tłoczy.  Bardz.  3.  przeii.  żądza,  clięć,^  cliciwość, 
■jiragnienie,  pożądliwość:  G.  bogactw.  Zigr.  Znaj- 
dzie wiele  do  zrobienia  przy  takim  wiekuistym 
na  pienii^dze  głodzie.  Krasz.  G.  słowa  bożego. 
II rb.  4,  brak  żywności;  łdęska  głodowa:  Od  po- 
wietrza, głodu,  ognia  i  wojny  zachowaj  nas,  Pa- 
nie. Nastał  G.  w"  mieście.  Zmusić  twierdzę  gło- 
dem do  poddania  ś.  Chleb  i  woda,  niema  głoda. 
Prz.  5.  yi.brak:  G.  żywności  cierpieć.  L.  Wi- 
dząc, że  głodem  wody  nie  może  nic  uczynić,  ka- 
zał j)od  miastem  zbudować  wieżę.  Leon.  <GŁOD  > 
Głóg,  ogu.  Im.  ogi,  [Głąg]  I.  bot.  =  a)  a.  Gloży- 
na, bł.  Obrostnica  (crataegus)  roś.  z  rod-.iny 
różowatych,  plemienia  jabłlMioycli.  Gatunki:  G.  be- 
rek (e.  azarolus).  G.  irga  a.  Niesplik  weł- 
nisty (c.  cotoneasterj.  G.  jednosłupkowy 
a.  [Jawor]  (e.  iiionogyna).  G.  pospolity  a. 
Błabicha,  Bodłak  (c.  oxyaeantha).  b)  (cor- 
nus  sanguinea)  roś.  z^rodziny^  dereniowatych,  in. 
Dereń  świ.dwa  a.  S,wid,  Świdwina,  S wi- 
dz ina,  bł.  Świdła,  Swidlina.  c)  p.  Niesplik. 
2.  [G.  turecki]  =  (7a?fca  muazkatowa.  3.  owoc  róży 
polnej:  Różane  jagody  nasi  wieśniacy  nieroz- 
tropnie głogiem  zowią..  Sień.  4.  ciernie  róży; 
wog.  ciernie,  roś.  kolczasta,  kolce :  Musisz  ś.  gło- 
giem zakłóć,  abyś  róży  urwał.  Kołak.  Taki  bę- 
dzie, jako  on  G.  przy  drodze,  co  sam  drapie, 
a  jagoda  ś.  niczemu  dobremu  nie  godzi.  Rej. 
Ta  (droga)  jest  stroma,  skalista  i  przybrana 
w  głogi.  Mićk.  Przen.:  Ociec  mój  karał  was 
biezmi,  a  ja  was  będę  karał  głogiem.  Bud.  (-bi- 
czami kolczasleini).  Przen.  przylcrość,  nieprzyjemność, 
udręczenie,  cierpienie:  Ach,  róży!  ach,  róży!  wśród 
ziemi  rozłogów,  w  tej  życia  podróży  tak  wiele 
jest  głogów.  Was.     <GŁOG> 

[Glonek,  nka.  Im.  nkl]  p.  Gień:  Troje  dzieci: 
temu  skibka,  teyiu  G. 

[Głósecki]  głfiśno;  wcale,  zupełnie:  Żona  na  po- 
grzebie męża  płakała  w  G.  i  lamentowała.  Nie- 
raz w  G.  na  niego  krzyczy.  Ork.  <  GŁOS  > 

[Główczak,  a,  Im.  i]  p.  Glowak.    <GLOAV> 

Glówczasto  przys.  od  Glówczasty,  to  jmstaci 
f/łóialci:  Koniczyna  białym  kwiatem  G.  kwitnie. 
Syr. 

Glówczasty  jt.  Głowiasty.  xlnat.:  x  Kość  ^łów- 
czasta  p.  Główkowy.  Lek.:  Nóż  G.  p.  GłowkO' 
waty. 

fGlówczyna,  y,  Im.  y  j).  Glówczyzna. 

fGlówczyzna,  y.  Im.  y,  f Glówczyzna,  fGlow- 
szczyzna, -|^ Głowszczyzna,  fGlówczyna,  fGlów- 
czyna, f  Główne,  f  Główne  kara  pieniężna  za  gło- 
wę zabitego,  płacona  jego  Icrewnym  przez  zabójcę 
na  mocy  wyroku  sądowego. 

Glóweczka,  i,  Im.  i  p.  Głowa. 

[Glóweńka,  i,  Im.  ij  p.  Głowa:  Tak  mi  przyj- 
dzie twój;]-  główeńkę  zakopać  w  dołek.  Kon. 
Biednaż  moja  G.!  żaliła  ś.  przed  sob.-j,  w  duszy. 
Jeż.     <GŁOW> 

Głowienka,  i,  Im.  i  I.  p.  Głownia:  Paełiołek  ku- 
pi troeiezek  i  głowienek  do  zakadzenia  w  łaźni. 


849 


64 


GŁÓWKA 

P«w.  2.  a.  w  Im.  Głowienki,  Glowienita,  Gło- 
wienki bot.  =  a)  (pninella)  roi.  z  roihinij  war/jowijch. 
U.itiiiiki:  (i.  pospolita  a.  posp.  Rrunelka, 
[B  u  rn  e  Ik  a]  (p.  vulgaris).  Cr.  wielkokwia- 
towa fp.  ijrandiflora).  b)  Głowienki  ezórwone 
a.  (Jlowienki  czerwone    p.  Nawłoć. 

Główka,  i,  Im.  i  I.  p.  Głowa:  (j.  jak  makówka. 
(i.  knpnsty,  cukru,  gwoździa,  szpilki.  Sałata 
wiijie  ś.  w  główki  a.  X  na  główkę,  ii.  cielęca, 
barania  (jako  potrawa),  2.  (u  lulki,  cybueha) 
inundsztuk:  (i.  fajczana.  Sterczały  główki  wschod- 
nich lulek  bursztynoM'e.  Mick.  3.  G.  faszyno- 
wa  p.  Przewiązka.  4.  (w  cyklnch)  osada  n-idel- 
ców.  5.  G.  chmielu  =  s3//.s";:A;«  chmielu.  6.  |G.]  = 
a)  nazwa  niektórych  monei:  Dotijd  w  Galicji  chłop- 
stwo niektóre  pienifidze,  np.  28-groszówki,  zowie 
główkami.  L.  b)  głowa  kaj>iisii/:  Jechał  z  głów- 
kauii  do  Ostrawy,  c)  snopelc  słomy  do  krycia  dachu. 

7.  [Główki  Adamowe  a.  Główki  .św.  Jana] -/>ie- 
ni'idze  rzymskie,  mjkopane  z  roli:  Monofy  z  wizerun- 
kiem cesarza  Antonjusza  (sic!)  l*iiisa,  zwane  przez 
lud  ..główkami  Adamowemi,"  często  odnajdować 
ś.  daj;],  w  granicach  dawniejszego  Ponizia.  Roi. 
Znalezio.ie  pieni.-jdze  ehlo})!,  często  po  kilka 
wykopuj;j,e,    nazywaj;j,    główkami   .<w.  Jana.  Cz. 

8.  auat.:=a)  a.  X  Głowica  (eapitulum)  zaokrąglo- 
ny koniec  stawowy  kości,  h)  !  G.  kogucia  a.  beka- 
sia  =  tuzgurek  nasienny  (cajiut  gallinaginis).  c) 
X  G.  członka  męskiego  p.  Zolądź.  d;  G.  zębo- 
wa =  fcoro/irt  .tc/>a.  e)  G.  ciałka  nasiennego  p.  Cia- 
ło. 9.  bot.:  a)  (bulva)  korzeń  niektórych  roślin: 
G.  cebuli,  czosnku,  liłji,  hjacyntu.  b)  (capitiilum) 
rodzaj  kwiatostanu,  gdy  skupienie  d'-obnych  kwiat- 
ków osadzone  jest  na  nabrzmiałym  icierzchołku 
szypulki.  c)  G.  nasienna  =  Oiwoc  niektórycli  roślin, 
w  którym  ś.  drobne  nasiona  zaraierają:  G.  lniana, 
makowa,  ostowa.  d)  G.  pręcika  a.  G.  pyłkowa  = 
f/órna  czc.ść  pręcika,  zawierająca  pyłek  nasienny,  e) 
(i.  cielęca  p.  Wyżlin,  t)  Główki  kokosze  p.  Rzęś- 
nia.  g)  [Główki  Pana  Jezusa]  ?os.  pimpinelia  po- 
lerium.  \\)  jG.  św.  Jana]  ]).  Jastrun,  i)  G.  weł- 
niasta p.  Bielicznik.  j). Główki  złote  p.  Złoto- 
glowiec.  k)  G.  żmijowa  p.  Żmijowiec.  10.  bud.  cetjla, 
kamień  a.  cios,  icłoiony  czołem  do  lica  n>uru,  in. 
przewiązka.  II.  druk.  =  a)  nagłówek  tabeli,  bj 
koniec  czcionki,  na  którym  mieści  ś.  odlew  litery. 
12,  intr.  gruba  linja  w  księgach  linjowanych,  pierw- 
tza  od  góry  na  każdej  stronie,  od  której  poczynają 
i.  lin/e  podłużne.  13.  lek.:  G.  zaklinowana  (ca- 
l)nt  inclavatum)  —  wklinowanie  główki  płodu  lo  prze- 
wodzie miednicy.  14.  mul.  pól  cegły.  15.  org. 
osada  języczka  u  piszczałki  Języczkowej ,  dolna 
częś('!  piszczałki,  gdzie  jest  urządzenie  do  grania. 
16.  Główki  flamandzkie  p.  Flamandzki,  <GtiOW> 

X  Główkociąg,  u,  Ini.  i  lek.  narzędzie  do  toy- 
dobipraiuii  t/lówki  j>lodii,  toyciąfjacz  główki.  <GŁOW' 
-+-('IK(i>' 

Gió\¥korodny  (o  roślinach)  rodzący  główki:  Ło- 
dyga glówkorodna.    Jund.     <GLO\V-f-ROD> 

Główkowato  |)rzys.  od  Główkowaty. 

Główkowaty  I.  opatrzony  główką,  główkę  mają- 
cy: Owieczek  (r.  2.  cibulkowaty,  kształtu  główki: 
Maniok  jest  l)ylin;j.  z  korzeniami  główkowatemi. 
Kost.  Brodawki  główkowate.  3.  anat.:  Kość 
główkowata  p.  Główkowy.  4.  lek.:  Nóż  (i. -tępo 
zakończony,  in.  g  ł  ó  w  e  z  a  s  t  y,  g  u  z  i  c  z  k  o  w  a  t  y. 

Główkowy  przym.  oil  Główka:  Korzeń  G.  Jund. 
(  =  bulwiasty).  Anat.:  I^o.ść  główkowa  napięstka, 
in.  g  ł  ó  w  ij  o  w  a  ta,  X  g  ł  o  w  i  s  t  a,  X  g  ł  o  w  i  a- 
s  t  a,  X  g  ł  ó  w  c  z  a  s  t  a.  Lek.:  Położenie  główko- 
we ^/jrawuZ/yffc  stawienie  ś.  płodu  główką  do  po- 
rodu. 


G7.0WNY 

Głó.vkozrosły  lek.  zrośnięty  głowami:  Bliźnięta 
glówkii/.ro-łe  (^cephalopages)  <  (i  LO  W -f  Z -j- 
ROST> 
t  Główne,  ego,  blm.  p.  Glówczyzna.  <GŁOW> 
Głownia,  i.  Im.  e  I.  p.  Głownia:  Pan  Marcin 
k  miecza  porwał  ś.  główni.  Syrok.  2.  rękojeść: 
Z  cał,-}  rozpaczliwi},  gil;],  swej  młodej  i  dzielnej 
pięści  uderzyła  g<)  kościan:}  główni;}  pistoletu 
między  oczy.  Sienk.  3.  średnia  z  trzech  części 
słupa,'  trzon.  4.  [G.]  sporysz  (secale  cornutuni). 
5.  leśn.  obumieranie  i  psucie  ś.  drzew  z  zewnątrz 
ku  środkowi,  in.  zapalenie  pnia.  Zdr.  Gło- 
wienka.    <GLOW> 

X  Głównioa,  y,  Im.  e  p.  Głowica:  Część  słupa 
czyli  wysokość  kolumny,  która  ś.  ku  górze  zwę- 
ża, część  słupa  dotykajjjcego  ś.  głównicy,  stro- 
na głównicy  słupów  toskańskich  i  doryckich, 
gzems  kapitela.  Bóbr. 

Głównie  przys.  oi!  Główny;  [Hławnie]  =  a"i  prze- 
deicszystkini,  szczególnie,  szczególniej,  przfc  linie: 
Tę  sprawę  trzeba  mu  G.  polecić.  2.  X  dobrze, 
doskonale,  wybornie,  wyśmienicie:  Bardzo  G.  widzę. 
Min.  3.  f  gardłowo,  kryminalnie:  S.-jdzony,  kara- 
ny G.  Bóbr.  4.  jna  śmierć,  zawzięcie,  strasznie, 
zajadle:  G.  g)  nienawidzi.     <GLOW> 

X  Główniedowodzący  p.  Głównodowodzący. 

tGłównik,  a,  Im.  cy,  f  Głownik  ciężki  przestępca, 
zbrodniarz,  kryminalista,  morderca,  zabójca,  7ncio- 
bó/ca. 

Głównodowodzący,  X  Główniedowodzący,  Glów- 
noltomenderujący  slo/iicy  na  czele  wo/sk,  armji. 
Głównodowodzący,  ego,  Im.  y  rz.  naczelny  wódz. 
<(iL')W-|-I)o-fW10I)> 

Głównokomenderujący  p.  Głównodowodzący: 
Koeliowski,  jenerał  en  chef,  G.  wojskiem  rosyj- 
skim, zajął  kwaterę  w  Warszawie.  Bukar. 
<GLOW-|-  Komenderować > 

Główny  I.  X  p-  Głowowy:  Poduszeczki  główne. 
Syr.  (i.  ból.  Troć.  Bachusem  główne  zalewa;.-}  mole. 
Ohr.  {  —  zalewajff  robaka).  2.  j  gardłowy,  krymi- 
nalny: G.  występek.  Rzecz  główna  (=.<;/»'«(ra  fcr//- 
min(dna\  (iłówna  zapłata  =  Icara  pieniężna  za- 
miast kary  śmierci.  Win.T,  poi'is;ta,  męka  główna  = 
kara  za  jn-zestępstiro  kr.jminalne,  za  zabójstwo. 
Śmierć  główna  =  kara  śmierdzą  zabójstwo.  St.  wlśl. 
3.  -j-przen.  do  .śmierci  trwający:  G.  nieprzyjaciel 
{  =  śmiertelny).  Główna  nieprzyjaźu.  Troć.  G.  przy- 
jaciel (  =  wierny  do  śmierci).  4.  f  śmierć  za  sobą 
Itociąi/ający,  śmiertelny:  Główna  choroba.  Troć. 
5.  naczelny,  zwierzchniczy;  pierwszy,  najważniejszy, 
najwybitniejszy,  kardynalny,  zasadniczy,  podstaioo- 
wy,  pierwszorzędny ,  j)ryncypalny :  G.  naczelnik. 
Opiekun  G.  Urz.-id  (r.  Glóv,  tj  miasto  {  =  stołeczne; 
stolica).  Kwatera  główna.  S.tabG.  Szkoła  główna 
(  =  uniwersytet,  wsuechnica).  Ct.  punkt,  warunek. 
Siedem  grzechów  głównych.  Głowna  ulica.  Głów- 
na przyczyna,  rzecz,  myśl,  zasada,  treść.  Główna 
rola.  Główne  prawidło.  Gtówne  zdanie  (grani.). 
Główne  zebranie.  Skład  G.  Ton  G.  (w  muzyce). 
Główne  rysy.  X  Główna  suma  pożyczana  {=  ka- 
pitał, iicizna).  X  Nie  ma  g-łówuych  interesów.  L. 
(^ważnycl)).  6.  X  tryborny,  wyborowy,  tcyśmieni- 
ty,  pyszny,  paradny,  do.'ikonały,  przedni,  kapitalny, 
znakomi/y:  Jesti>,ii  zdrów  wyśmienicie  i  apetyt 
mam  (}.  Boh.  \Vina  główno,  llaur.  Główne  piw-o. 
Malarz  G.  Jabł.  Teucer,  strzelec  G.  Dm.  Apelles 
dnia  jednego  G.  obraz  przed  domem  wystawił, 
.labł.  Pi;}tym  pułkiem  władał  sam  Henryk,  a  tani 
stan.-jł  G.  mi}ż  polskich  i  szląskich  ludzi.  Błaż. 
(--wyliór,  łcwiat).  Sorok  soboli  płacił  po  600,  70U 
y\.  i  wyżej,  jeżeli   sobolo  były  główne.  Łoi.    7. 


GI.O\VSKO 

•  X(o  rybai'h)  duży,  okuzahj,  najwirkszcgo  gatunku: 
Szp/iipaki  ilzielono,  jak  inne  większe  ryby,  na 
głównt',  i>i)iii,rlówne,  misowe,  iu'>łiiiiskowe  i  t.  il. 
Goł.  Boleń  a.  rapa  najgłówniejsza  gr.  24.  Goł. 
Szczuki  .i,^lówno  i  szezuki  poil^łówne,  łokietnc. 
Miek.  8.  f urzędowi/ ,  zatwierdzony,  przepisany, 
oficjalmi,  Horinnlnu:  Główna  raiara.  (i.  korzec,  ło- 
kieć. 9.  [G.  a.  Hlawny]  dobry,  wielki:  W  jednym 
mieście  i)vł  G.  pijak,  imieniem  Franciszek  Kwa- 
terka. lÓ.  anat.:  a)  Tętnica  główna  p.  Aorta, 
b)  Żyły  główne,  in.  żyły  wielkie  (venae  ca- 
vae).  c)  fŻyła  główna  mniejsza,  in.  żyła  po- 
przeczna ramienia  (vena  mediana).  II.  fiz.: 
a)  Ognisko  główne  =:y)i.;t/:/,  w  którym  schodzą  ś. 
promienie  iwialfa  po  ndhiciu  od  zwierciadeł  a.  po 
przejściu  przez  soczewki,  h)  PrJidy  główne  =/)?•«- 
ily  tnilukujące,  wzbudzające,  c)  Przecięcie  główne 
kryształu  =  przecięcie  równolegh  do  jego  osi  kry- 
stalicznej. 12.  gram.:  Liczebnik  G.  =  oznaczający 
ilość  liczbę.  13.  myśl.:  Jeleń  Q.^  rogacz  stary,  po- 
czynając od  dwunastaka,  in.  kapitał  n  y.  1 4. 
praw.:  a)  Akcja  główna  =  skarga,  powództwo  wpierw 
wniesione  przez  powoda  a.  oskarżyciela  w  przeciwsta- 
wieniu do  wzajemnej  pozwanego,  dodatkowej  jednej 
a.  drugiej  strony  i'  przydatkowef  adhezyjnej,  inter- 
wencyjnej, wpadkowej  i  ł.  p.  b)  Fałsz  (i.  ~  skarga 
wniesiona  na  drodze  kryminalnej  o  sfahzoicanie 
aktu  te  odróżnieniu  od  fałszu  incydentalnego,  będą- 
cego w  procesie  zarzutem  uczynionym  wypadkowo 
pewnemu  jiismu  a.  podpisowi.      <GŁO"\V> 

[Główsko,  a,  Im.  a]  p.  Głowa :  Zaprasamy  na 
to  smołsko  (  =  gorzałka),  co  rozdyma  G. 

Główszczyzna,  y,  Im.  y    I.  fp.  Glówczyzna.  2. 

pt>da'ek  od  głccy. 

Głuch  I.  a,  łm  owie,  cłiy  i  si  -=  a)  fi  [G.j  a. 
X  Głuszce,  X  Głucłiota,  pog.  [Gluohman]  człowiek 
głuchy,  niedostyszący:  Stall  jako  głuchowie,  a  nic 
"tego  nie  baczyli.  I?ej.  Niema  gorszycli  głuchów, 
jak  ci,  którzy  słyszeć  nie  chcą.  b)  f  człowiek 
niemy  a.  głuchoniemy.  Kn.  2.  u,  łm.  y  =  a)  [G.J 
kij,  stanoiciącij  część  warsztatu  tlcackiego.  b)  [G.J 
len.  I^łst.  c)'  zł.  Icrzyk,  wrzask.  Zdr.  X6łU8zek. 
<(JLU(CII)> 

X  Głuch  przym.  p.  Głuchy:  Gdy  jera,  tom  G. 
i  niem.  Prz. 

Głuchać,  a,  ał  (o  głuszcacli,  dzięciołaeli)  toko- 
wać ,  puchać ,  t.  j.  stukać  dziobem  w  drzewo. 
<Dźwn.> 

Głuchanic,  a,  bim.,  czynność  cz.  Głuchać. 

[Głuohań.  a,  łm.  e]  p.  Głuszec. 

[Głuchawość,  i,  blm.]  rz.  od  Głuchawy. 

Głuchawy,  Głuchowaty  trochę  głuchy.^  niedosły.^zą- 
cy:  Człek  stary,  powolny,  G.  Krasz.  <GLU(C'H)> 

[Głuchman,  a,  Im.  y]  I.  pog.  p.  Głuch.  2.  czło- 
wiek udający  gapia,  głupkowaty.  <GŁUi^CII) -|- 
Man  > 

Głuchnąć,  nie,  nął,  Głuszec,  X  Głuchnieć  I.  tra- 
cić słuch,  stairać  ś.  głuchym:  Głuchno  na  jedno  ucho. 
2.  przen  stawać  ś.  nieczułym,  obojętnym,  obojętnieć 
na  co,  nie  słyszeć  już  czego,  zawrzeć  swą  duszę 
przed  czym:  G.  na  głos  sumienia.  3.  poet.  (o 
dźwiękach^  umilkać,  zamdkać,  zamierać,  uciszać 
ś.,  konać:  Milczy  piszczałki,  gluchna  bębenki. 
Mick.     <GLTT(CH)> 

X  Głuchnieć,  eje,  ał  p.  Głuchnąć. 

Głucho  przys.  od  Głuchy  I.  xGr.  słyszeć  =  ś/e 
słys:eć,  nie  słyszeć,  nie  dosłyszeć.  Troć.  2.  ciclio, 
spokojnie,  milcząco:  Ciemno  wszędzie,  G.  wszę- 
dzie. Mick.  G.  w  lesie.  Mick.  Ptaki  G.  spały. 
Toł.  {  —  twardo,  kamieniem).  G.  o  tyra  (^-nic  nie 
słychać,  nic  nie    wiadomo,    nie  móicią).     3.  zlekka, 


GŁUCHY 

powierzchownie,  niev:yrażnie ,  niejafno ,  oględnie, 
półijcjikiem:  G.  o  tym  mówią,  piszą.  Kn.  4.  Po-^^ 
łożyć  blaclię  na  dachu  na  Oi.^bez  przybijania  jej 
gwoździami.  5.  myśl.  (o  oąarzo):  G.  gonie  =?«- 
dząc  zwierzynę,   milczeć.      <GŁU(Cri)> 

Głuchoniemota,  y,  blm.  lek.  niemożność  mówie- 
nia jako  następstruo  głuchoty  wrodzonej. 

Głuchoniemy  (przym.  i  rz.)  pozbawiony  możno- 
ści mówienia  ic.^kutek  głucJioti/  icrodzonej:  Insty- 
tut głuchoniemych.     <GŁU(CI[) -|-NIRM> 

[Głuchoń,  a,  łm.  e]  zool.  p.GłuSżflC.  <Gf,UfCli)> 

fGłuchość,  I,  blm.  rz.  od  Ołuchy,  p.  Głuchota: 
Człowiek  głucho-ścią  i  niemośeią  zarażony.  Wiij- 

Głuchośiepota,  y,  blm.  moralna  głuchota  i  śle- 
pota zarazem:  Sceptycyzm  Byrona  różny  jest  oil 
tej  zwierzęcej  nieczułości,  którą  sofiści  ochrzcili 
sceptyeyzniem.  a  która  jest  tylko  dobrowolną  głu- 
chośiepota. Mick.     <GLU(CII)4-SLEP> 

Głuchota,  y,  l)lm.  I.  a.  fGłuchość  utrata  .-bi- 
chn  a.  znaczne  jego  osłabienie.  Przen.:  Zatwardzia- 
łość i  G.  żydowska  nielada  głosn  potrzebowała. 
Wuj.  {-uporczyice  nieuznawanie  prawiły).  2.  cisza: 
Wszędzie  taż  sama  cisza,  taż  sama  G.,  i  nigdzie 
ani  żywej  duszy.  Kaczk.  3.  X  Im.  y  p.  Głuch. 
<OfJJ(CH)> 

Głuchowato  juzys.  od  Głuchowaty.  >  • 

Głuchowaty  p.  Głuchawy. 

[Głuchusieńki]  najzupełniej  głuchy. 

Głuchy,  X  Głuch,  Im.  głusi  a.  f  głuszy,  sf.  w. 
X  głuSZSZy  I.  pozbawiony  słuchu,  nie  słyszący:  G. 
od  urodzenia.  G.  jak  i)ień.  Prz.  Czyś  G.?  [G.  na 
uszy  a.  na  ueho.  G.  w  uchu].  2.  przen.  nie  chcą- 
cy słuchać,  zdający  ś.  nie  słyszeć,  nie  zważający, 
nie  zwracający  uwagi,  obojętny:  G.  na  przestrogi, 
rady,  napomnienia,  (r.  na  próśb}''  (•=  nieubłagany ^ 
niewzruszony,  nieugięty,  nieużyty).  Nie  ufaj  wia- 
trom, wszak  wiesz,  że  są  głuszy.  Klon.  Przen  : 
Pamięć  l)ędzio  na  rozkazy  głucha.  Mick.  3. 
10  którym  żaden  głos  ś.  nie  rozlega,  cichy,  milczą- 
cy, spokojny,  ilrzejuiący;  pusty,  opustoszały,  bez- 
ludny: Głuche  ściany  i  sklepienia.  Mick.  Ale  my, 
dzieci  nieszczęścia,  stąpamy  po  głazach,  chwa- 
stach i  ruinach  głuchych.  Słów.  Głuche  miłezu- 
nie.  Cichość  głucha.  Mick.  Już  g'óry  poczernia- 
ły, w  dolinach  noc  głucha.  Miek.  Wokoło  eieiii- 
no.ść  głucha.  Mick.  Przen.:  W  krajach  ludzkości 
jeszcze  noc  głucha.  Mick.  Głuche  zacisze.  Mick. 
W  głuchej  jiuszczy,  przed  chatą  leśnika  rot.i 
strzelców  stanęła  zielona.  Mick.  Czatyrdahu, 
ty  zawsze  G..  nierucłiomy.  Mick.  3.  ?i/e  odzywa- 
jący ś.,  milczący,  niemy:  Zrywam  struny  i  w  Lete 
ciskam  bardon  G.  Miek.  f  Ćwiczą  ś.  w  swoim  głu- 
chym języku,  który  zawisł  na  pewnych  znakach. 
Kłok.  4.  przytłumiony,  nieicyrnźny,  niejasny,  nie- 
olcreślony :  G.  szmer,  odgłos,  łoskot,  jęk.  Głu- 
che wieści  ( =  pozbaunone  łdiższych  szczegółów). 
Gorączka  budziła  go  i  zarazem  budziła  w  nim 
jakie.ś  głuche  poczucie  rozpaczy,  zatraty,  zguby. 
Sienk.  Czołgające  strzelanie  w  początkach  na- 
zwane głuchyni,  bo  huk  z  wypalonej  armaty 
w  tym  razie  mało  słyszeć  ś.  daje.  Jak.  J.  fChcąc 
zamierzyć  kre=!  majętności,  Sokrates  głuchego 
słowa  użył,  aby  skromnie  żyli.  Petr.  (  =  ogólni- 
Icowego).  5.  fszezeg.  Un^id]).)  pozbawiony  rezonansu: 
X  Grunt  jest  G.,  że  w  nim  nieprzyjaciel  nie  da- 
jąc ś.  słyszeć,  zbliżyć  ś.  może.  Jak.  J.  X  G.  po- 
kój mówcom  przykry.  Troć.  G.  fortepjan.  6. 
pusty,  próżny,  czczy:  Ziarno  głuche.  G.  owies, 
orzech.  7.  X  błahy,  bagatelny,  nie  mający  znacze- 
nia, nieuzasadniony,  urojony:  Głuchaż  to  przy- 
czyna waszego  niewstydu.  Zigr.    Eh!  pewnie  to 


851 


GŁUM 


GŁUPIITTF.NKO 


list  G.,  jak  nazywają,  z  morałami  i  zapytaniem 
o  zdrowie.  Byk.  8.  [G.]  =  a)  (o  siekierze)  tępy. 
b)  (o  weselu)  bez  muzyki  (por.  Głośny),  c)  [G. 
([!\\)]=gatuneh  dębu,  na  któri/in  liście  ro-iinjają  ś. 
później,  d)  [G.  piec]  p.  Piec.  9.  Cietrzew  G.  = 
f/łuazec.  10.  Niedziela  głucha  =  trzecia  niedziela 
wielkiego  poMu.  II.  bot.:  Głucha  pokrzywa  p. 
Jasnota.  12.  leśn.:  Las  G.  —  w  którym  znajdują  L 
bar/na,  bagnisty.  13.  rayśl.:  Głucha  jesień  =^(/// 
liście  z  drzew  poopadahj  i  zające  tak  w  roli  przy- 
siadają, że  je  ledwie  najeclnuc^zy  tczru.^zyć  można, 
jesieA  późna,  głęboka.  Gtuohy,  ego,  Im.  si  rz.  czło- 
wiek głuchy.     <GLU(GH)> 

[Głum,  u,  blra.,  Hłum]  ł.  znikanie,  udręczenie. 
niedola,  niepowodzenie:  Pan  Jezus  bo  napuściuł 
na  niego  wszelki  G.  2.  marnowanie  ś.:  Nie  rób 
takiego  głumu  (  =  nie  marnuj).  Cala  praca  poszła 
w  G.  {  =  Jia  marne,  wniwccz).  Bić  na  (i.  ( =  bić 
bez  oszczędzania,  na  zabój).  3.  poniewierka:  Co  za 
G.  ludu  bożego!    <GŁU(M)> 

[Głumić,  i,  II,  Hłumić,  Tłumić]  I.  mamowaó,  ni- 
loeczyi:  U  dobrej  gosposi  nic  k.  nic  głumi.  2.  drę- 
czyć kogo,  znęcać  ś.  nad  kim.  3.  du.sić,  niszczyć, 
tłumić.  [G.  ś.,  Tłumić  ś.,  Hłumić  ś.]  I.  tłuc  ś., 
bić  ś.  2.  szwędać  ś.,  lualęsać  ś.  <GLU(M),  Ukr. 
hłumyty,  Brs.  hłumić > 

[Głumienle,  a,  blm.]  czynność  cz.  GIUTiić. 

IGlumienIe  się,  a,ś.,  blra.]  czynność  cz.  Głu- 
mić ś. 

[Głupak,  a,  Im.  i]  p.  Głupiec. 

Głupas,  a,  Im.  y  ^.  Głupiec. 

X  Głupawo  przys.  od  Głupawy. 

X  Głupawość,  i,  blm.  rz.  od  Głupawy. 

X  Głupawy  p.  Głupowaty. 

[Głupczak,  a,  Im.  i|  ]>.  Głupiec. 

JGIupczyk,  a,  Im.  i]  p.  Głupiec. 

X  Głupczyzna,  y,  Im.  y  p.  Głupiec. 

t Głupek,  pka,  Im.  pki  i  [Gfupek]  p.  Głupiec: 
Głupiś  sam,  to  nie  rób  z  drugiego  głupka.  Wnet 
ten  drobiazg  głupków  zmędrzeje,  jak  chlusną 
jednego  z  nich.    Birk. 

Głupi,  [Głupy,  st.  w.  głupiejszy]  i.  nie  mający 
rozumu,  nierozumny,  niemądry,  nierozsądny,  nieroz- 
garnięly,  ograniczony:  G.  jak  but,  jak  stołowe 
nogi.  Myślałby  kto  G.,  że  i  prawda.  Prz.  Głupia 
głowa  nie  łysieje.  Prz.  2.  naiwny,  niebaczny, 
nierozważny,  nieostrożny:  Niema  głupich  {  =  nie 
głupim).  3.  nia  orjentujący  ś.,  odurzony,  zdumio- 
ny, nie  wiedzący  co  j^ocząć:  Jestem  G.  na  to 
wszystko.  4.  niedorzeczny,  nielogiczny,  bezsen- 
soivny:  Głupia  książka,  odpowiedź.  Głupie  pyta- 
nie, postępowanie.  5.  zdradzający  f/łupotę,  głu- 
powaty, bezmyślny:  Głupia  twarz.  6.  kłopotliwy, 
amharasowny,  przykry,  niepużądany,  niebezpieczny, 
groźny,  bez  wyjścia:  G.  interes!  Głupia  sjjrawa! 
7.  ślepy,  bezmyślny:  Głupie  szczęście.  8.  dziwny, 
szczególny,  zagadkowy:  Głupie  usposobienie. 
"W  uszach  doznaję  jakiegoś  głupiego  szumu.  9. 
bagatelny,  błahy,  marny,  malej  wagi,  nic.  nie  zna- 
czący, nędzny,  mizerny:  ()  (it.  grosz  tyle  hałasu. 
Głupiej  haftki  nie  umie  zapiąć.  Niedołęga!  żeby 
też  głupich  20,000  nie  wydobyć!  Jedne.^-o  głupie- 
go artykułu  nie  mogłem  przeczytać.  10.  nic  ma- 
jący wartości,  lichy,  kiep.'iki,  marny,  bezużyteczny, 
bezcelowy:  A  gdzie  zając?  a  gdzie  kaczka,  tort, 
kompocik?  głupio  życie.  Rod.  II.  Jak  (i.^io  tak 
upokarzającym,  żenującym  położeniu:  Wszyscy 
paradują  koczami,  a  ja,  co  całe  życie  ciężko 
])racowałam,  będę,  jak  głu|)ia,  jeździła  bryczką! 
12.  [(«.]  obhikany:  Żona  jego  od  tego  została 
głupią.    Musi,   żo  ona  już  zUpełnie  głupia.  Prus. 


Głupi,  ego,  Im.  i  rz.  człowiek  głupi,  głupiec:  G. 
daje,  mądry  bierze.  Prz.  Poznać  głupiego  p*o 
śmiechu  jego.  Prz.  Głupich  nie  trzeba  siać,  sa- 
mi ś.  rodzą,  Prz.  Nadzieja  głupich  matka.  Prz. 
Obiecanka  cacanka,  a  głupiemu  radość.  Prz. 
Idź  ty,  G.,  któż  tak  robi!  (  =  fuszerze,  warjacie, 
szaleńcze).  Po  głupiemu  przys.  głupio.  Z  głupia 
przys.  p.  Głupio.     <GLU(P)> 

Głupiątko,  a,  Ira.  a  głupie  dziecko  a.  dziewczę, 
ciehilko,  oślątko. 

IGłupić,  i,  ił]  zwodzić,  durzyć.  |G.  Ś.J  głupio  po- 
stępować. 

-Głupie  i  [Głupie]  p.  Głupio:  G.  i  próżno  swą 
głowę  psujesz.  Sęp.  (i.  sztuczny  (=z  głupia 
Jrant). 

Głupiec,  pca.  Im.  pcy,  Głupas,  Głuptas,  Głupta- 
siński,  X  Głupczyzna,  t  Głupek,  |  Głupek.  Głupak, 
Głuptak,  Głuptas,  Głupczak,  Głupczyk,  Głupielec, 
Głupota]  człowiek  ghipi,  cymbał,  półgłówek,  dureń, 
kiep,  osieł,  baran,  idjuta:  G.  in.  folio.  Prz.  Por. 
Głupka. 

Głupieć,  eje,  ał  I.  stawać  ś.  głupirn,  tracić  zdro- 
wy rozsądek.  2.  zdumiewać  ś.,  baranieć,  być  odu- 
rzonym, nie  zdawać  sobie  sprawy,  nie  orjentować  ś.; 
nie  móc  połapać  i.,  dojść  do  ładu,  tracić  głowę: 
Głupieję  na  to  wszystko.     <GLU(P)> 

[Głupielec,  Ica,  Im.  Ice]  p   Głupiec. 

Głupio,  tG^^ple,  [Głupie,  GłupoJ  przys.  od  Głu- 
pi: G.  ś.  wyraża  {  =  nierozumnie,  niemądrze,  nie- 
logicznie, nierozsądnie).  G.  sprawę  poprowadził 
{  =  nieroztropnie ,  nierozważnie).  G.  składają  ś. 
okoliczności  (  -  kłopotliwie,  aml)irasownie,  niedogod- 
nie, niebezpiecznie,  groźnie).  G.  ze  mną  postąpił 
(  =  niebacznie,  nietałctownie ,  niedobrze,  nieuczciwie, 
niegodnie).  G.  wyglądić  {  =  dziwacznie ;  jak  głu- 
piec, idjolycznie).  Tak  mi  jakoś  G.  d''j.siaj  {  =  dziw- 
nie, niedobrze,  nieprzyjemnie,  mdłi>).  Z  głupia 
przys.  =  a)  Xpo  głupiemu:  Pochlebcy  nadaługują 
młokosom,  ludziom  z  głupia  hojnym.  Klon.  b) 
udając  ghipicijo:  Udać  ś.  za  prostaka,  podczas 
i  nieuka,  bjć  z  głupia  mądrym  jest  to  nie  po- 
ślednia sztuka.  Prz.  Z  głupia  Irant.  Udaje  z  głu- 
pia frant.     <GŁU(P)> 

X  Głupiomównie  przys.  od  Głupiomóv/ny. 

X  Qłupio;nówność,  i,  blm.  rz.  od  Głupiomówny. 
<GŁU(P)-|-MOW> 

X  Głupiomówny  mówiący  głupio,  głupstwa. 

X  Giuplosztucznie  przys.  od  Głupiosztuczny. 
<GLU(l')  4- Sztuka  > 

X  Głupiosztuczność,  i,  blm.  rz.  od  Głupio- 
sztuczny. 

X  Gł'jpi08ZiuCZny  udający  głupiego,  niby  głupi, 
z  głupia  frant. 

Głuplośmlesztiy  głupi  a  zarazem  śmieszny,  głupi  aż 
do  :Unieszności:  Powiększył  w  Polsce  liczbę  glupio- 
śmiesznych  wzorów.  Fred.  A.  <  GfiU(Pi-{" 
iŚMIE> 

X  Głupissimus  żart.  najgłupszy:   G.  głupiec. 

X  Glupiuchnie  !>.  Głupiuchno.  r>. 

Głupiuchno,  X  Głupiuchnie  przys.  od  Głupiu- 
chny.     <(ifAKP)> 

Gtupiuchny,  Głupiutki,  Głupiusieńki,  Głupiutci^ki, 
X  Głupiusineczki,  |  Głupiusi,  Głupusi,  GłupusieńMj 

bard:o  głupi. 

I  Głupiusi  I  p.  Głupiuchny. 
Głupiusieńki  p.  Gtupiuchny. 
Głupiusieńko  przys.  oii  Głupiusieńki. 
X  Głupiusineczki  p.  Głupiuchny.   L. 
Głupiuteńki  p.  Głupiuchny. 
Giupiuteńko  przys.  od  GłupiuteńkI. 


852 


GŁUPIUTKI 

Głupiutki  p.  Glupiuchny. 

Głupiutko  przys.  od  Głupiutki. 

t  Głupka,  i,  Ira.  i,  [Głupka]  forma  ż.  od  Głupek. 

<GŁU(P)> 

Głupkowato  przys.  od  Głupkowaty:  Roześmiał 
ś.  niby*  G.  Krasz.  Oezy  nieruchomo,  G.  utkwił 
we  drzwi.  Kał. 

Głupkowatość,  i,  blm.  rz.  od  Głupkowaty:  Na- 
wet cień  głupkowatości  nie  daje  mu  prawa  do 
tytułu  dobrze  urodzonego.  Prus. 

Głupkowaty  p.  Głupowaty :  Twarz  rumiana,  nie- 
co głupkowata.  Fred.  A.  Wędrują  z  głupkowa- 
tym u^niiecliem  na  ustach.  Roi.     <GŁU(P)> 

[Głupo]  p.  Głupio. 

fGłupość,  i,  blm.,  [Głupość]  p.  Głupota:  Przez 
głupo.ici.  St.  wiśl.  Nie  śmiej  ś.  z  mej  głupości. 
Szymon.  To  wszystko  jest  głupościfi-  Kon. 

Głupota,  y  I.  blm.,  a.  Głupstwo,  fGłupość,  [Głu- 
pość)  lirak  rozumu,  uierozwn,  nierozsądek.  Lek.: 
(i.  wYinhAtnA^  niedołęstwo  umysłu  wrodzone,  id/o- 
tijzin  (idiotismus).     2.  [G.]  Im.  y  p.  Głupieo. 

Głupowaoieć,  eje,  ał  stanHió  L  fjhi/iowatpn. 

Głupowato  j)rzys.  od  Głupowaty. 

Głupowato-ć,  i,  blm.  rz  od  Głupowaty.  Wet.: 
(i.  u  koni  p.  Wartogłów.     <GŁU(P)> 

Głupowaty,  Głupkowaty,  X  Głupawy,  X  Glupto- 
waty,  [Gluptawy]  nieco  ylupi,  przyglupi. 

Glupstewko,  a,  Im.  a  p.  Głupstwo. 

Głupstwo,  a.  Im.  a  I.  blm.  p.  Głupota:  G.  ro- 
zum zjadło.  Prz.  Duchy  karczemnej  tworem  ga- 
wiedzi, w  głupstwa  wywarzone  kuźni.  Mick. 
Nie  ze  złości  to  uczynił,  "jeno  przez  G.  Sienk.  2. 
(jlnpi  postępek^  czyn  nieroztcażuy:  G.  zrobiłem.  3. 
mowii  głupia,  niedorzeczność,  hzdurslwo ,  koszałki 
opałki^  duby  smalone:  Zawsze  jakieś  G.  palniesz. 
Wyrwał  ś.  z  głupstwem.  Pleś(':  głupstwa  (-an- 
drony). 4.  mowa  gorsząca,  nieprzyzwoita:  Przy 
kobietach  głupstwa  gada.  5.  obelga,  niegrzeczność, 
impertynencja,  mowa  krzywdząca:  Głupstw  rai  na- 
gadał. 6.  bagatelka,  fraszka,  furda,  bzdurstwo,  bła- 
hostka, marność:  G.  wszystko  przeciw  wieczności. 
Zdr.  Głupstewko.     <GŁU(P)> 

Głuptactwo,  a,  blm.  cecha  głuptaka,  niedołęstwo 
vm;sh>we,  idjotyzm:  G.  odróżnia  ś.  od  opóźnienia 
i  osłabienia  umysłowego. 

Głuptaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Głuptak:  Otom 
taki  (}.,  iż  pojadę,  głowy  nastawię,  a  nie  zro- 
bią mi  nic.  Krasz. 

Głuptak,  a,  Im.  i  I.  człowiek  niedołężny  umysło- 
wo: Autor  stara  ś.  przedstawić  całkowity  obraz 
stanu  psychicznego  idjoty  i  głuptaka.  2.  [G.] 
p  Głupiec:  Te  głuptaki  pogauy.  3.  zool.  p.  Gap. 
Zdr.  Głuptaczek.     <GŁU(P)>' 

Głuptas,  a,  Im  v  p.  Głupiec.  Zdr.  Głuptasek, 
Głuptaszek.     <GLl(P)> 

Głuptasek,  ska,  Im.  ski  p.  Głuptas:  Oj  głuptas- 
ki wy,  głuptaski!    oj    nierozumne  takie!    Orzesz. 

Głuptasiński,  ego,  Im.  scy  p.  Głupiec. 

Głuptaszek,  szka,  Im.  szki  p.  Głuptas:  Począł 
rozprawiać,  przedrwiwając,  jakby  głuptaszkiem 
był.  Krasz. 

[Głuptas,  a,  Im.  e]  p.  Głupieo:  Bajka  o  Jasiu 
głuptasiu. 

[Głuptawo]  przys.  od  Głuptawy. 

JGłuptawość,  I,  blm.]  rz.  od  Głuptawy. 

[Głuptawy]  p.  Głupowaty:  On  jakisi  G.  Ork. 

X  Głuptowaty  p.  Głupowaty. 

[Głupusi]  )>.  Głupiucłiny. 

[Giupusiei^ki]  p.  Głupiucłiny. 

[^GłupyJ    I.  p.  Głupi,    2.  [Glupa  jagoda]  szalej. 


GMACH 

[Głusld  się,  i  ś.,  ił  ś.]  p.  Głosić. 

Głusz,  y,  błm.  p.  Głusza:  G.  pustynna  C=as2a 

pustyni). 

Głusza,  y  I.  blm.,  a.  Głusz  =  a)  miejsce  głuche, 
odludne,  pustka ,  pustkowie ,  ustronie :  Chowając 
dziewczęta  jego  w  takiej  głuszy.  Grudz.  b)  ci- 
sza, cichość:  I  zacierpiałem  —  ale  tak  radośnie, 
że  sto  lat  uśmiech  trwał,  a  w  myślach  G.  Słów. 
Noc,  noc  wieczysta  głuszą  przedbytową  otacza 
kręgi  drgające  istnienia.  Asn.  Precz  z  głuszą, 
precz  z  ciszą  złowieszczą.  Niem.A,  2.  Im.  e 
myśl.  p.  Głuszyca.     <GŁU(CH)> 

[Głuszcz,  a.  Im.  e]  p.  Głuszec. 

Głuszec,  szca,  Im.  szce  I.  a.  [Głuchon,  Glu- 
chan,  GluszczJ  zool.  (tetrao  urogallus)  ptak  ku- 
rowaty  z  rodziny  cietrzewi:  G.  gra,  tokuje.  (K 
puchał.  Mor.  Przen.:  Krzykliwy  z  Waści  G. 
Sienk.    2.  X  p.  Głucił.     <GŁU(CH)> 

Głuszec,  eje,  ał  I.  p.  Gtuchnąć :  a)  W  grze- 
chach zakamieli  na  zbawienne  rady  głuszeją. 
Nieś.  b)  Odgłos  tętentów  głuszeje  w  oddali. 
Krasiń.  2.  y.  stawać  ś.  pustym,  bez  ziania:  Owies 
głuszeje.   L. 

XGłuszek,  szka,  Im.  szkowie  p.  Gtucli. 

(jłuszenie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Głuszyć. 

t  Głuszka,  I,  Im.  i  kobieta  głucha  a.  niedosłyszą- 
ca: Pan  nasz  dobrze  słyszy,  ale  wy  głuszkę  pa- 
nią macie.  Górn. 

Głuszyca,  y.  Im.  e.  Głusza  myśl.  samica  głuszca. 

Głuszyć,  y,  ył  I .  odejmować  komu  słuch,  pozba- 
wiać kogo  słuchu,  ogłuszać:  Londyński  pojazd  tur- 
kotem nie  głuszy.  Mick.  2.  7iie  dać  rosnąć,  tłu- 
mić, zagłuszać:  Kąkol  zboże  głuszy.  Pot.  Dęby 
od  wiatru  z  gruntu  wywrócone  drobniejsze  ehró- 
sty  i  poręby  sobą  głuszą.  Tw.  3.  przen.  zmu- 
szać do  milczenia,  niweczyć  wpływ:  G.  głos  sumie- 
nia. 4.  myśl.  =  a)  zalńjać  złapane  ptaki,  koląc  je 
piórkiem  w  tył  głowy,  b)  zabijać  zająca,  ręką  pod 
słuchy  go  uderzając.   5.  i\.  krzyczeć.   <GŁU(CH)> 

Głuszyn,  a  a.  u,  Im.  y  bot.  (gueyina)  roś.  z  ro- 
dziny owełkowatych.      <?> 

Glużyć,  y,  ył  I.  f  zgiełkliwie  dopytywać  ś.:  Twój 
to  czyn,  Wisło,  że  przymorscy  głużą  Pruszanie, 
w  pławne  spichrze  wglądając:  „Drogo  łaszt,  pa- 
nie?" I^yb.  J.  2.  (o  dziecvdeh)  =  gwarzyć:  Dzie- 
cię w  stanie  spokoju  głuży  miłe  nuceniem:  a  a  a! 
<?> 

[Głyboczki]  p.  Głęboczki. 

IGłyda,  y.  Im.  y]  p.  Łydka.     <p.  Łydlca> 

[Głydka,  I,  Im.  i]  p.  Łydka. 

[Głymacz,  a.  Im.  e]  nóż  tępy.    <?> 
Głytnąć,  nie,  nął]  połknąć.'    <Por.  [Gałtać]> 

(Głytus,  a.  Im.  y]  pijak,  łyktus. 

[Gma,  y.  Im.  y]  p.  Ildgła.  '  <p.  Mgła> 

Gmach,  u.  Im.  y  I.  X  pokój,  komnata,  gabinet; 
mieszkanie,  apartament:  W  doraie  biskupa  Ma- 
ciejowskiego u  wszystkich  gmachów  drzwi  za- 
wdy  otworem  stały.  Górn.  Łzy  jego  karmią,  G, 
stajnia.  Groch.  Stać  będziemy  na  wierzchnich 
gmachach  {  =  wyższych  piętrach).  List  Zygmunta 
Augusta  do  Mik.  Radziwiłła.  Chowanie  domo- 
wych rzeczy  różnych  gmachów  potrzebuje,  jako 
ezat,  chleba,  piwa,  mięsa.  F eh:  {=^  komórek).  Po- 
czyniono  gmachy  w  domu  Pańskim.  Leop.  {  =  spi- 
żarnie). Śpieszy  w  G.  pański  przez  tajne  pokoje. 
Mick.  Już  w  swój  G.  niewieści  odeszła  księżna, 
Mick.  2.  budowla  wielka,  okazała:  G.  publiczny. 
Postawić,  wznieść,  zbudować  G.  Tam  nie  błysz- 
czą pyszne  gmachy,  ale  za  to  duże  chaty.  Pol. 
ŚM'iat  był  nakształt  gmachu  sklepionego.  Mick. 
Przen.:   Gdyby    woda    była  trochę   rzadsza,  nie 


853 


GMACHT 


GMIN 


ifiog-laby  utrzymywać  g-inachów  plywaiących, 
Ictóre  okrętami  zowią.  Min.  Gabrjel,  pilnujący 
«'i|pu8ki8g9  ginaclui.  Mick.  Klęto  diiclia,  kl.-j,twy 
f-łucha;  już  odemkn.-jł  zimny  G.  Miek.  {=grób, 
vinf/iłc).  Bóstwo  liche,  uwięziona  w  czoła  gmachu. 
How.  ( -w  ffłowie).  3.  przen.  budowa,  aparat,  dzieh: 
(i.  .starej  zg-ody  w  naszej  ziemi  run.-jł.  Pol.  G.  spo- 
łeczny. Chm.  Na  katolicyzmie  grunt  ))oh)żyć,  na 
którym  wznieść  ś.  miał  G.  przyszło.ści.  Chm.  4. 
(rzeczownikowo  i  przymiotnikowo)  coś  oqroinne- 
_r/(),  machina:  To  G.  Stół,  człowiek.  Stal  n.i  jego 
granicy  kredens,  G.  drewniany.  Moraw.  Jłusza 
z  star.-j;  karocą  i  stawa  jjrzed  drzwiami;  nieco 
mniejszy  od  dworca  G.  ów  znamienity.  Moraw. 
5.  (])rzysłówkowo)  wielka  ilość,  mnóstwo,  kupa, 
jHoc,  bardzo  dużo:  Czy  to  tak  łatwo?  to  tu  G., 
])anio,  tu  i  miesi<ic  siedzieć  mało,  żeby  A,  B,  C 
ś.  nauczyć.  Krasz.  Po  krużgankach,  po  oknach 
G.  ludzi.  Kaczk.  G.  pieniędzy,  roboty.  Zdr. 
X  Gmaszek.     <Nm.  Gemach  > 

Gmacht,  u,  Im.  y  rodzaj  tkaniny:  IJesztę  trumny 
7.  ])rosta,  ale  uczciwie  czarnym  gmaclitem  obito. 
Krasz.     <Nm.  daw.  Gemaclit> 

X  Gmaszek,  szku,  Im.  szki  p.  Gmach :  Dam  ja 
wyprzijtnąó  przednie  gmaszki  twoje.  Hist.  w  Lan. 
P.zen.:  Szlachetny  G.  cnotliwego  sumnienia  two- 
jego. Rej. 

X  Gmaszysty  wielkiego  obwodu,  wielki,  ogromny, 
wielkich  rozmiarów,  rozległy:  Pałac  to  jest  światła 
gmaszystoj  przestrzeni.  Przyb. 

X  Gmatać,  a,  al  p.  Gmatwać. 

X  Gmatanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Gmatać. 

[Gmatusić,  i,  ił]  tłoczyć,  du.'<ić:  Jak  złapie 
dziewkę,  to  ją,  gniatusi. 

X  Gmatwa,  y,  Im.  y  p.  Gmatwanina:  G.  ta  z  ża- 
dnej miary  nie  zaleca  pilności  Długosza.  Oss. 
Bóg,  wyszedszy  nad  gmatwę,  rzekł  do  słońca. 
Przyb.  (=chao.'(  pierwotny).     <GMrATW)> 

Gmatwać,  a,  al,  X  Gmatać,  X  Matwać  mieszać 
bezładnie,  plątać,  iciklać :  (i.  nici.  Sł.  vvil.  Przen.: 
G.  interes.  Wszystko  w  tej  rozprawie  w  kupę 
gmatwasz.  Smotr.  G.  Ś.  mieszać  ś.,  plątać  ś., 
wikłać  ś.:  Zamiast  bić  ze  czterdziestu,  Bóg  wie, 
jak  ś.  gmatwa.  Syrok.     <GM(ATW)> 

Gmatwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gmatwać. 

Gmatwanie  się,  a  ś.,  bim.,  czynność  cz.f  Gmat- 
wać ś. 

Gmatwanina,  y,  Im.  y,  X  Gmatwa,  X  Matwani- 
na  nieporządna  mieszanina,  powikłanie,  zagmatwa- 
nie, plątanina,  chaos,  zamieszanie,  zamęt. 

Gmatwek,  wka,  Im.  wki,  Siatkowiec  bot.  (dae- 
dalea)  roś.  z  gromady  grzybów,  z  rodziny  żagwio- 
watych.  <  Naśladowanie  nazwy  Łć.,  od  Dodała, 
twórcy  labiryntu  (Gr.  daidalos  dosł.  =  kunsztow- 
ny) > 

[Gmeć,  I,  Im.  e]  kupa.  <ror.  Cześ.  hmot(a)  = 
kupa  > 

tGmen,  u,  blm.  p.  Gmin:  Kietliez,  wyrwawszy 
k.  z  maczlochu,  wpadł  między  G.  Chwal. 

fGment,  u,  Im.  y,  tKment  cienkie  płótno  lepsze- 
go gatunku,  batyst.  Por.  Gwent.  <Z  Nm.  Ge- 
wand  =  płótno;  ubranie > 

[Gmer,  u,  Im.  y,  Gmer]  tłum.    <Słc.  hmyr> 

X  Gmera,  y,  Im.  y  p.  Sknera. 

Gmeracz,  a,  Im.  e,  Gmyracz,  Gmerala  i.  a. 
X  Gmerek,  X  Gmyrek  ten,  co  gmera,  szperacz, 
dlubacz.  2.  ten,  co  ś.  gmerze,  gnzdrała,  guzdralski, 
maruda,    marudziarz,    nudziarz,  mantyka,  grajdala. 

Gmerać,  ra  a.  rze,  rai,  Gmyrać  j.  a.  x  Gme- 
rzeć,  X  Gmyrzeć,  G.  ś.,  Gmyrać  ś.  =  a)  (/rzehać, 
ezmerać,  dłubać;:  W  piasku  G.  Kn.  Palcami  w  mi- 


sie G.  Klon.  Nie  graerz  w  nosie.  Troć.  Spróch- 
niały pień,  pod  którym  mrówki  gmerz.!^,  a  ko- 
kosze grzeb;|.  Rej.  Umizgaj  buzią,  gmerz  koło 
bawetu.  Zabl.  (^poprawiaj).  G.  w  V(A\r=  uprawiać 
jn,  orać:  Obarczony  ciężkim  kmiotek  pługiem, 
gmerze  w  roli  do  znoju  pod  ciężkim  kańczugiem. 
Nar.  G.  a  gderać  jest  to  pełną  garścią  zWerać. 
Prz.  ( =  uprawiając  rolę  i  pdnujnc  czeladzi,  można 
mieć  znaczne  zyski  z  rjjspodarslwa).  Przen.:  G. 
w  ^\iin\i^i\z3iQ\\.  linieć  dużo  pieniędzy.  X  P^^uać  to 
ma  każdy  ociec,  aby  syn  uie  zarazem  w  sza- 
tach gmerał.  Glicz.  {^=  przebierał,  wybredzał).  Jam 
tu  hetmanem,  ja  tu  sam  chcę  rządzić,  rad  ujrzę, 
kto  rai  tu  w  czym  G.  będzie.  P.  Kocli.  (  =  tolrą- 
cać  ś.,  nos  wtykać),  h)  jirzen.  szperać  w  czym, 
przewracać,  wertować  co;  zagłębiać  ś.,  rozglądać  ś. 
w  czym,  zaciekać  ś.  w  co,  roztrząsać,  badać  co: 
W  starych  księgach  gmerał.  Lei.  Lepiej  ś.  dzi- 
wować, niżeli  w  sprawach  bożych  ciekawie  G. 
Dambr.  Po  co  gmerze  w  dawniejszych  czasieeh? 
wszak  mamy  świeże  tego  przykłady.  Pilch.  G. 
w  czyich  postępkach.  Sł.  wil.  2.  częś.  G.  ś. 
grzebać  ś.,  guzdrać  ś.,  opóźniać  ś.,  marudzić:  01- 
kąd  ś.  on  już  gmerze!  Kto  ś.  śpieszy,  to  ś.  cie- 
szy, a  kto  gmera,  to  przymiera.  Prz.  3.  myśl. 
(o  psach)  zgubiwszy  ślad  zwierza,  długo  go  szukać: 
Ogar  gmera.     <Z  Nm.    (ge)mahren  =  mieszać  > 

Gmerala,  y,  Im.  y  p.  Gmeracz. 

Gmeranie,  a,  blm.,  Gmyranie,  Gmeranina,  Gmy- 
ranina  czynność  cz.  Gmerać. 

Gmeranie  się,  a  ś.,  blm.,  Gmyranie  ś.  czynność 
cz.  Gmerać  ś. 

Gmeranina,  y,  Im.  y,    Gmyranina    p.  Gmeranie. 

[Gmerdolić,  i,  ii]    marudzić,   grzebać  ś.  w  czym. 

Gmerek,  rka,  Im.  rkl,  Gmyrek  1.  xp.  Gmeracz: 
Dawnych  pisarzów  nie  czytał  Hermogien  grzecz- 
ny, ni  też  umiał  ów  G.,  co  Katula  tylko  z  Kalwem 
szumiał.  Iż.  2.  |G.]  =  a)  dureń,  ciura,  niedojda. 
b)  łobuz. 

[Gmerk,  u,  Im.  i]  I.  fznak  do  oznaczania  to- 
warów, godło,  marka,  stempel,  Jirma :  Każdy  zna- 
czniejszy kupiec  wybijał  na  beczkach  swoją 
własną  markę  domową,  t.  zw.  G.  Łoź.  Gmerki 
te  są  poprostu  kombinacjami  liter  alfabetu  or- 
miańskiego. Ant.  2.  [G.  a.  Mork]  znak,  którym 
rybacy  oznaczają  swe  narzędzia  i  przybory.  <Nm. 
Gemerk> 

X  Gmerzeć,  y,  rai,  X  Gmyrzeć  p.  Gmerać. 

X  Gmerzenie,  a,  blm.,  x  Gmyrzenie  czynność 
ez.  Gmerzeć. 

Gmin,  u,  Im.  y,  fGmen  I.  i  ogół  ludzi,  żyjących 
pod  jednym  prawem,  społeczeństwo,  naród:  Wolnycli 
ludzi  sejm  czegoś  dobrego  a  pożytecznego  gmi- 
nowi a  społeczności  swojej  szuka.  Orzech.  Fo- 
rum—w śmieciskach,  G.  jego  —  w  niewoli!  Sow. 
2.  fa.  f  GminBL  pospólstwo  mi^'skie,  jnieszczaństwo 
proste:  Rachunki  miejskie  radą,  ławą  i  gminem 
zdawane  być  mają.  S.  Grodź.  3.  fi  [G.]  p.  Gmi- 
na: aj  [Oświajcenie  z  gminu]  =  poświadczenie 
z  gminy,  b)  G.  kościoła  naszego.  Zigr.  4.  a. 
t  Gmina  część  ludności  uboga  i  nieośiuiecona,  lud, 
pospólstwo;  pog.  molłoch,  gawicdź:  Człowiek  z  gmi- 
nu. Dziewczyna  duby  smalone  bredzi,  a  G.  ro- 
zumowi bluźni.  Mick.  Nasze  śród  gminu  kto  wy- 
patrzy imię?  Mick.  Wszak  prawda  w  oczy  ko- 
le: jeśli  ci  G.  klaskał,  to  dowód,  lilozolie,  żeś 
nie  kłół,  lecz  głaskał.  Mick.  G.  głupi,  płochy 
i  pletliwy.  Łubom.  Przen  :  Panujcie  myślą  nad 
słuchaczów  gminem.  Asn.  5.  f'  [^^- 1  gromada,  tłum. 
ciżba,  kt(pa,  rzesza,  mnóstwo:  Uiuiejąc  ten  sekret, 
W  największym  gminie  nieprzyjaciół  zginąć  nie- 
podobna. Boh.    liozoznan)    między    gminem  nie- 


854 


GMINA 

wolnie  córkę  króla.  Węg.  Miasto  od  samego 
króla  strasznym  yiuinem  oblężone.  Siciii.  J.  Obra- 
zy w  niezliczonym  gminie.  IIul.  (=iloid).  O  któ- 
rego głowę  G.  spraw  i  zabaw  opiera  6.  Troć. 
f Zleciał  sie  G.  gadów]  (=  zbiecln  i.  gromada 
drobiu).  6.  tG.  h'AY[n)'  —towar zysttuo  barliiików  do 
jednej  juri/zdijkcji  bdrlnej  należnci/ch,  ic.<zi/.<!cy  bart- 
nicy jednego  starostwa  bartnego:  Ja  N.  przysięgam 
Panu  Bogn,  królowi,  staroście  i  wszystkiemu 
gminowi  bartnemu.  Skr.  7.  fG.  Vis.\y  ~ pkó pięk- 
na, kobiety,  niewiasty.  8.  X  człowiek  ciemny,  pro- 
stak: Vx.  jesteś,  zdrowsze  dzieci  igrajj^cych  zda- 
nie. Ij.  <Z  Nm.  gemeiii  =  wspólny,  pospolity, 
Gemein(d)c  =  graina  > 

Gmina,  y,  Im.  y  I.  a.  [Qm\t\]  =  &)  jedn)slka  au- 
fonomicznu,  częic  powiatu  zarządzana  przez  wójta 
i  jej  mieszkańcy:  O.  wiejska,  miej.«ka.  Q.  Moko- 
tów. Wójt  gminy.  Kosztem  gminy,  b)  urząd  gmin- 
ny: rójść  do  gminy.  Załatwić  sprawę  w  gminie. 
2.  (i.  okręgowa  wyższego  rzędu  =oi(t'Jć/,  powiat. 
(i  administracyjna  =  2(i'upeA;  gmin  w  celach  szkol- 
nych .  dobroczynnych ,  drogowych  i  t.  p.  3.  a. 
i' Gmin  s'owarzyszenie  religijne,  rodzaj  parufji: 
<j.  ewangielicka,  żydowska.  4.  G.  socjalistycz- 
na -  stowarzyszenie  socjalistyczne.  5.  społeczcń- 
ylwo,  spolecztiość:  W  pierwotnej  Polsce  dostrze- 
gamy gminę,  złożon.-j,  z  jednolitej  ludności.  Greg. 
K.  Pierwotne  gminy  chrześcijańskie.  6.  tl>- 
Gmin;  al  Hersztowie  z  miejska  znoszjj,  ś.  gminą, 
("hr.  b)  Tu  swe  ozdoby  ojczyzna  wycedzi,  gdzie 
z  gmin,-},  senat  życia  współ    postrada.  Chr. 

Gminiak,  a.  Im.  cy,  Gminnik  mieszkaniec  gminy, 
członek  gminy  (wiejskiej). 

Gminnie  przys.  ol  Gminny:  Wyrażać  ś.  G. 

Gminnik,  a,  Im.  cy  p.  Gminiak:  Kmieć  jest  G., 
a  gmina  jest  ciało  kmiece.   Lei. 

Gminność,  i,  Lim.  I.  rz.  od  Gminny.  2.  y.gmin, 
Ind:  G.  oparła  ś.  o  innorodny  element,  jaki  ś. 
w  państwie  litewskim  rozwinął.  Lei. 

Gminny  I.  a.  [Gmiński]  do  gminy  wiejskie/  ua- 
leiący:  Sąd,  podatek  G.  Zebranie  gminne.  Fun- 
dusze gminne.  [Oddałże  ranie  do  wojska  G.  wójl]. 
2.  a.  X  Gminowy  do  gminu  należący,  ludowy:  Try- 
bun G.  Nagur.  Miasta,  ożywione  w  owych  tea- 
ilalnych  czasach  wszelkierai  namiętności;' mi  gmiu- 
no-republikańskiego  życia.  Szaj.  Stan  G.  Nar. 
(- lud,  pospólstwo).  Pochodzenie  gminne.  Pie.śń 
gminna.  O  wieści  gminna!  ty  arko  przymierza 
między  (lawnerai  i  młodszemi  laty!  Mick.  Zaraz 
I>o  kraju  wieść  ziarna  rozsypie,  ucho  je  gminne 
chwyta  i  przesadza.  Mick.  Nim  gminne  miecze 
ku  potrzebie,  wprzódy  ku  radzie  mądre  wzywał 
głowy.  Mick.  Z  pociechą  męża  nieraz  w  tym 
ubiorze  wracając  z  pola,  oczy  myli  gminne. 
Mick.  Czyliż  zwycięzca  nierad  z  gminnego  okla- 
sku? Mick.  C=  oklasku  publiczności).  3.  przen. 
prostaczy,  pospolity,  ordynarny:  Ułożenie  gminne. 
Owe  odpowiedzi,  tak  wiejskie,  tak  gminne.  Mick. 
Przen.:  Pod  niegminną  i  niepodlą  urodziliśmy  ś. 
gwiazdą.  Syrok.  4.  lek.:  Choroba  gminna,  in. 
jiospóina  Cmorbus  pandemius).  Gminny,  ego, 
Im.  i  rz.  I.  t-a)  a.  fGmlński  urzędowy  j}rzedsta- 
wiciel  mieszczaiUtwa,  szczeg.  niższego:  Gminni  są 
umoeowanemi  reprezentantami  wszystkich  oby- 
watclów  miejskich.  Grodź,  b)  (w  Rzymie)  tnibun 
Indowy.  Chr.  2.  [G.]  =  a)  roójt.  b)  sędzia  gnunny. 
<p.  Gmin> 

Gtninoruch,  u,  Im.  y  ruch,  objawiający  ś.  w  Ja- 
kimś społeczeństwie:  (iminoruchy  te— wędrówki 
doryckie  — powstrzymały  nagle  i  zniszczyły  kul- 
turę, która  ś.  wytworzyła  była  na  wyspach  i  na 


GNAĆ 

wschodnich  wybrzeżach  kontynentu  greckiego. 
Ćwik.     <Gmin-f-Ruch> 

X  Gminorządca,  y,  Im.  y  rządzący  ty  pańsiwie 
gminoicladnym.    Hobr.      <  Gmin -|- RŻRD  > 

X  Gminorządnie    przys.  od  Gminorządny.  Bóbr. 

X  Gminorządny  p.  Gminowladny.  Bóbr. 

X  Gminorządztwo,  a,  Im.  a  p.  Gminowladztwo. 
Bóbr. 

X  Gminowicz,  a,  Im.  e  żart.  człowiek  z  gminu, 
jńebejusz. 

Gmino'.yladnie  przys.  od  Gminowładny.  <Gmin 
+  WŁOD> 

Gminowladny,  X  Gminorządny  (o  rząilzie)  ludo- 
wy, iudowłailny,  demokratyczny:  Rząd  (t.  (łmino- 
władne  kraje.    Wyb.  (  =  gminoicładnie    rządzone). 

Gminowladztwo,  a,  Im.  a,  X  Gminorządztwo  rząd 
gminowladny,  ludowladztwo,  demokracja. 

X  Gminowodca,  y,  Im.  y,  x  Gminowódz  przy- 
wódca Indu,  demagog.      <  Gmin -f- WIO  D  > 

X  Gminowódz,  odza,   Im.    odze  ]>.  Gminowodca. 

X  Gminowy  p.  Gminny:  Gmiuowa  akrymonja  wy- 
jednała od  szaleńców  mniemanego  zgromadzenia 
konstytującogo  wyrok,  znoszący  tytuły,  przywi- 
leje. Rzew.  Żołnierz  G.  Bóbr.  (-z  gminu  pocho- 
dzący).    <0d  Gmina > 

t  Gminowy  zwykły,  prosty,  podlejszy:  Graba  a. 
gminowa  wełna.  Akta  grodzkie.  <Z  Nm.  ge- 
raein> 

IGmiński]  p.  Gminny:  Rada  gmińska.  fGmiń- 
ski,  ego,  Im  scy  rz.  p.  Gminny:  Pan  .Terzy  Kron- 
cer,  gmińscy  i  wiele  ludu  innego.  Wej. 

X  Gmiństwo,  a,  blm.  urząd  gminny,  t.  j.  urząd 
ławnika:  Ławnikosfwo  alias  G.     <p.  Qrain> 

[Gmóidzić,  I,  ił]  loarzyi  coś.  <Czes.  hmo- 
źditi> 

[Griiiiilastryka,  i.  Im.  i]  p.  Gumalastyka. 

[Gmur,  a,  Im.  rzy]  p.  Gbur:  Mości  państwo 
gmurzy,  jedzie  kołacz  duży. 

Gmyr-  p.  Gmcr-:  Chwalcie  ji  niebo  i  ziemia, 
morze  i  wszelika  gmyrząca  w  nich.  Ps.  ])uh 
(  -pełzające). 

fGmyŚli  przys.  według  myśli,  po  w.yśli,  pomyśl- 
nie, tak,  jakby  ś.  cJicialo,  według  życzetda.  żądania, 
dogodnie:  Bardziej  do  serca  co  boli  przypuszcza- 
my, niźli  co  G.  ś.  dzieje.  Kochan.  <K(u)-{- 
Myśl> 

tGmyólnie  przys.  od  Gmyślny. 

t  Gmyślny  dziejący  ś.  podług  myśli,  jwmyślny, 
pożądany,  szczęśliwy,  dogodny:  Niegmyślna  odmia- 
na. K.  G. 

[Gmyz,  a.  Im.  y]  =  Chmyz. 

[GnacianyJ  kościany;  twardy  jalc  łcośó:  Myszka! 
Na  G.  (ząb),  a  daj  mi  zielazny.  Gnaciana  \\\o- 
Vi' A  =  twarda  mowa.      <p.    Gaat> 

[Gnaciczek,  czka,  Im.  ozkij  p.  Gn.«t;  Moje  gna- 
cicki  w  proch  sie  rozsypały* 

Gnacik,  a,  Im.  i  p.  Gnat:  [Z  gn.icików  mięso 
poobierał]. 

Gnacisko,  a.  Im.  a  p.  Gnat. 

Gnać,  1  o.s.  [gnam,  żenę,  zenę,  zyne],  2  os. 
[gnasz,  żeniesz,  żeniesz,  zeniss],  3  os.  Ip.  f  żenię, 
fżonie,  [gna,  gnaje,  żenię,  żenię,  zenie,  zynie, 
ząnie],  3  os.  im.  f  żoną,. [gnają,  żeną,  żenią,  zeną, 
zyną],  gnał  a.  fżonąl,  [Zenąć,  ZenąćJ  I.  kogo, 
co=pędzić  (przed  sobą),  zaganiać:  G.  bydło  w  po- 
le, krowy  do  obory.  Czyj  dowcip  gnał  rojem  la- 
tawców do  sideł?  Mick.  Dafnis  trzody  żenię. 
Nar.  [Żenię  bydło].  Córka  jego  idzie,  żonąc  trzo- 
dę \\\^..  Ijcop.  Czso  jest  t),  czso  żeniesz  przed 
sobą?  B.  Sz.  Gońcy  potyni  jadą  ze  wszech  stron, 


855 


GNANIE 


GNUZDKO 


niosił,  wiodą  i  żoną..  Jancz.  Że  ich  za  Dniest  ja- 
koby n;i  rzeź  żeną.  Pot.  Gna  słupy  dymu  ])rzed 
sobą.  Krasili.  Złociste  Lachów  sztandary  gnają 
wiatr,  i  dym,  i  krew.  Słów.  [Małej  wody  na 
moc  młynów  nie  Iza  G.].  Przen.:  Ostrym  raioczem 
uderzy,  a  krwawe  strumienie  żoną  duszę  od  cia- 
ła aż  w  piekielne  cienie.  Kraj.  Duch  narodu 
]itynie  bez  celu,  rozbitka  gnany  męczarnią. 
Kraus.  2.  X  p.  Gonić:  Gnał  zabójcę  podstaro- 
śei,  a  dogoniwszy  go,  pojmał.  Skar.  Czasem  to 
tego,  to  owego  żonie,  i  pełno  trupów  i  przed 
nim  i  za  nim.  P.  Koch.  3.  cz.  ni.  pędzić,  mknąć, 
lecieć,  biec:  Gnał  całą  noc  na  koniu.  A  wy  gnaj- 
cie z  owczarzem  do  bydła.  Prus.  Z  gór  rzeka 
żenię.  Karp.  (,=s::ijbko  ph/nie).  [Płomień  żenię 
na...]  (  =  kieruje  ś.  na...).  4.  [G.  na  kogo,  na  co]  = 
spędzać  toinę,  f  6.  Ś.  pędzić,  biec:  Każdy  gnał  ś. 
w  zawodzie  swoim,  jak  koń  rozegnany  ku  bitwie. 
Bud.     <  ŻON/GON  > 

Gnanie,  a,  blm.,  czynność  ez.  Gnać:  fKto  pir- 
wy  s  nas  przeciw  synom  Amonowym  uczyni  Gr., 
będzie  wodzem  luda  Galaaczskiego.  B.  Sz.  (  =  na- 
pcdć;  rozpocznie  walkę). 

Gnanie  się,  a  ś.,  blro.,  czynność  cz.  Gnać  ś. 

X  Gnap,  a,  Im.  owie  p.  Knap:  Ładniej  na  gło- 
wie kutas  wisi  szkapie,  niż  polityki  w  tobie, 
stary  gnapie.  Bratk.     <  p.  Knap> 

fGnapiĆ  się,  I  Ś.,  ii  Ś.  drobno  stąpać,  tupać: 
Tak  gnapiąe  ś ,  tarli  ś.  jedni  za  drugiemi,  aby 
tym  prędzej  na  nie  uderzyli.  Janez.  <  Cześ. 
hńapiti   se> 

X  Gnara,  y,  Im.  y  soszka  w  żórawiu  studziennym. 
<Może  Nm.  Knarre  =  grzechotka  > 

fGnarowaĆ,  uje,  owal  utrzymywać,  podtrzymy- 
wać, żywić,  karmić:  G.  żywot  swój.  Był  w  Krus- 
wicy  obywatel  Piast,  z  niewielkiego  grunciku 
roli  a  z  barci  ływot  swój  gnarując.  Błaż.  Da 
mu  ś.  też  legomin,  resztę  niech  gnaruje.  Wypr. 
(=re.tz'c  potrzeb  niech  sam  zaspokaja).  fG.  Ś.  I. 
życie  swoje  podtrzymywać,  iywti  L,  opędzać  swoje 
potrzeby:  G.  ś.  czym.  Wolnemi  od  radelnego  mieli 
być  ludzie,  szczupłej  roli  gruncikiem  gnarując^ 
ś.  Baz.  Udzielił  mu  kawałek  ziemi,  którymby  s. 
gnarował.  Koch.  Bogaty  ś.  dziwuje,  czym  ś.  ubo- 
gi gnaruje.  Prz.  Przy  twojej  protekcji  mogą  ś. 
ludzie  ubodzy  G.  Troć.  2.  przen.  dobrze  ś.  przyj- 
mować, krzewić  i.,  udawać  ś.:  Drzewa  ś.  na  takim 
gruncie  gnarują.  Troć.  3.  obchodzić  ś.  z  kim  a. 
z  czym,  chodzić,  krzątać  ś.  około  czego,  zachowy- 
xvać  ś.  względem  kogo  a.  czego:  Jak  ś.  z  końmi 
w  drodze  i  na  miejscu  G.  Ilaur.  Z  każdym  ś. 
grzecznie  gnaruje.  Troć.  4.  [G.  ś.,  Gnórować  ś.] 
=  a)  i  -[kierować  ś.,  trzymać  ś.,  gospodarzyć,  rzą- 
dzić ś.,  sprawować  ś.;  dawać  sobie  radę,  gospodaro- 
wać z  biedą,  opędzać  biedę,  wystarczać:  Chłopów, 
którzy  ś.  źle  gnarują,  rolą  pustoszą,  najlepiej 
zaraz  oddalić.  Haur.  [Gnaruje  ś.,  jak  możej 
(  =  dobrze  ś.  rządzi),  b)  iść,  szykować  ś:  Kunie  mu 
ś.  gnarują.  <Śr.  Gnm.  genern  =  wyzdrowieć;  ży- 
wić ś.  =  Nm.  genesen  i  nahren  =  karmić > 

t  Gnarowanie,  a,  blm.,  czynnoAć  cz.  Gnarować. 

tGnarowanle  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gna- 
rować ś.:  G.  ś.  końmi,  orężem,  winem.  Troć. 
(  -  opędzanie  potrzeb,  zarabianie  na  życie).  Przen. 
przestawanie  z  kim:  G.  ś.  z  grzecznemi  ludźmi. 
Troć. 

Gnat,  a,  Im.  y,  [Gnyt]  I.  Jioić  goła;  wog.  koić 
(szczeg.  wielka),  w  Im.  rludiy:  Mnie  mięso,  tobie 
G.  Sterczą  uui  gnaty.  Połamię  ci  gnaty.  Patrzy, 
jak  sroka  w  G.  l'rz.  [(Jnaty  mo  bolą].  2.  [G.] 
=  a)  gruba  noga.    h)  koti  suchy,  chudy,  szkapa,  c) 


klawisz  na  fortepjanie.  d)  kawał  drzewa,  kłoda, 
pniak,  kloc  do  rąbania  drzewa:  Tańcuj,  jaworo- 
wy gnacie!  Na  gnacie  chłopca  rozciąg-nijcie. 
Troć.  e)  część  sań,  kawałek  drzewa,  łączący  obie 
[sanice],  f)  w  Im.  przednia  część  u  sani.  3.  f  Gna- 
ty, anat.  (sceletus)  fcoic/ec.  4.  Gnat.  gór.  =  a) 
bursztyn  biały  twardy,  ia.  knoch.  b)  G.  pakowy 
=  bursMyn  czarny.  Zdr.  Gnaolk,  Gnatek,  [Gnaci- 
czek].  Żgr.  Gnacisko.     <GX(AT)> 

Gnatek,  tka,  Im.  tki  I.  p.  Gnat:  Pracujcie  tyl- 
ko, a  naostatek  każdy  z  was  znajdzie  swój  G. 
Moraw.  [Jak  ja  będę,  wróblu,  tupać,  będą  w  to- 
bie gnatki  chrupać.  Porąbał  na  gnatku.  Ani  im 
kto  drzew  przynieść,  ani  gnatków  uszezypać. 
Ork.  {  =  drzazg,  łuczywa)].  2.  [Gnatki,  2  pp.  tlców 
a.  tek]  małe  saneczki  do  zwożenia  kloców :  Przy- 
tułek dla  sań,  gnatek,  wozów,  paliwa  i  wszela- 
kiego sprzętu.  Matl. 

Gnatowy  przym.  od  Gnat. 

fGnąbić,  \,  II  j).  Gnębić:  Ciężył  nas  a  gnąbil 
twardym  jarzmem.  Leop.   <GN('KB)> 

[Gnać]  p.  Giąć. 

Gnejs,  u,  Im.  y  min.  skała  krystaliczna,  łupko- 
wa, złożona  z  feldspatu,  kwarcu  i  miki,  używana 
na  bruki.     <Nm.  Gneiss> 

Gnejsowy  przym.  od  Gnejs. 

X  Gnep,  a.  Im.  y  p.  Knyp:  Niźli  koło  roboty  gne- 
pem,  kopytami,  ,  częściej  ś.  zabawiają  garoem, 
kwaterkami.     <Śr.  Gnm.  gnip])(e)  =  Nni.  lvncif> 

X  Gnera,  y,  Im.  y  p.  Sknera.  Zdr.  x  Gnerka. 
<  p.  Gmerać  > 

X  Gnerka,  i,  Im.  i  p.  Gnera. 

Gnes,  a,  liu.  y,  Gnyś  zł.  penis.  <Może  z  Łć. 
genus  =  ród,  a.  z  Nui.  Genuss  =  rozkosz > 

Gnesować,  uje,  owal  zł.  coire.     <p.  Gnes> 

Gnesowanie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Gnesować. 

Gnet,  a,  Im.  y,  Gniot  bot.  (gnetum)  roś.  z  ro- 
dziny gnetowałych.  <Niby  Łć.  gnetum;  gniot  jest 
umyślny  sld.  > 

Gnetowaty  bot.:  Rośliny  gnetowate(gnetaceae) 
rodzina  przyrodzona  roślin  kwiatowych  z  działu  na- 
goziarnych,  plemię   rodziny  szyszkowych. 

Gnębiciel,  a,  Im.  e  ten,  co  gnębi,  ciemięzca,  cie- 
miężyciel,  tyran.      <GN(ĘB)> 

Gnębicielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Gnębiciel. 

Gnębić,  i,  ii,  fGnąbić  ciemiężyć,  ucicmię.żać, 
cisnąć,  ucis^kać ,  męczyć,  nękać ,  dręczyć,  trapić: 
Wiele  panów  nielitościwie  gnębili  poddanydi. 
Kras.  Gnębi  mię  choroba  córki.  Nie  omieszkali- 
by go  G.  procesem.  Sienk.     <GN(Ęn)> 

[Gniadek,  dka,  Ira.  dki]  p.  Gniadosz.'  <GNIAD> 

Gniado  prżys.  od  Gniady.  L. 

[Gniadocha,  y,  Im.  y]  krowa  gniada. 

Gniadosz,  a.  Im.  e,  [Gniadek]   koń  gniady. 

Gniady,  [Gdniady]  (o  maści  konia)  mająry  kolor 
zbliżony  do  brunatnego:  Rozróżniamy  następujące 
odcienie  maści  gniadej:  jasnogniailą,  żórtognia- 
dą,  kasztanowatogniadą,  wiśniowogniadą,  gnia- 
da w  jabłka,  ciemnogniadą  i  skarogniadą.  Ten 
gniadosrokaty  precz.  Rzew.  X  Koń  z  kara  G. 
Troć.  {  =  skarogniady).  X  Koń  gniadopleśniwy  a. 
z  gniada  pleśniwy.  [Owcarek  z  tą  gniadą  cu- 
pryną].  Gniady,  ego  I.  Im.  e  koń  "gniady," gnia- 
dosz. 2.\m..Ai\z\.  stójkowy, '\n.  bury.  <(iXIAD> 

Gniazdeozko,  a,  im.  a  I.  p.  Gniazdo.  2.  ji. 
Gniazdko.  3.  w  Im.  a.  Pszczelnia  l>ot.  i^molli- 
cella)  roś.     <  GNIAZD  > 

Gniazdko,  a,  Im.  a,  Gniazdeozko  I.  p.  Gniazdo. 
Przen.:  Na  żurek  niema  dziurek,  a  na  ciastko  to 
je  G.  Prz.  {  =  wolne  miejsce).  2.  przen.  mieszkan- 
ko, milurhna  siedziba,  kącik:  Nowożeńcy  urządzili 
sobie  G. 


85(> 


GNUZDKOWT 


GNIBIEL 


Gniazdkowy  przyra.  od  Gniazdko :  Szczebiotała 
jaskółka  pieśń  g-niazdkową.  Krasz. 

Gniazdo,  a,  Im.  a,  7  ]ip-  fgntaidz\e  I.  (u  zwie- 
rzf^t,  szczeg.  u  i)takó\v)  luicjsce  odpowiednio przy- 
gotowane    do  umieszczcnid    młodego   potomstwa:  ii. 
ptasie,  jaskółcze.   Ot.  wiewiórki.    Słać,  budować, 
wić,  zakładać  G.    Wydzierać  g-niazda.    Siedzieć 
na  gnieździe  a.  w  gnieździe.  Przen.:  Zły  to  ptak, 
co  swe  G.  plugawi.  Prz.    {  =  ziy  to  człowiek,  któ- 
ry ród  SWÓJ  kala).     2.  legowisko,  posłanie,  barłóg: 
Do  gniazda,  psie!   ?.  nora,  jama,  kryjówka,  faski- 
uia:  G.  rozbójników.    4.  pełne  gniazdo,  potomstwo 
urodzone  na  raz,  poród:  Całe  G.  f>.  wylęgło.  Troe. 
Wziął    matkę  z  całym    gniazde;r.    Psy  jednego 
gniazda.    Maciora  wydaje  czasami  dwanaścioro 
prosiijt  na  jedno  G.     5.  kupa,   kupka,    skupienie, 
rój,  gromada:  Mole  gniazdami  siedzą,  w  meblach. 
Przen.:   G.  nienawistnych  jaszczurek  {  =  gromada 
zjadliwych  plotkarzy).    Kto  umiał  Azota  a.  Bona- 
cytę,  G.  snów  niepojętych,  mniemał,  że  mu  rano 
i  w  wieczór    dwakroć  trzeba  uchylić  kolano.  L. 
6.  ród,  plemię,  szczep,  familja,    dom,  rodzina,  po- 
chodzenie: Panna  dol)rego  gniazda.  Z  tego  gnia- 
zda wyszli  waleczni  rycerze.  Troe.   Pfe,  siostro! 
G.  swoje  hańbisz!  Kzew.    Obadwa  z  poczciwych 
gniazd  i  poczciwi  ludzie  jesteście.  Chodź.  Zmniej- 
szyło 8.  bardzo  tych  wybornych  koni  G.  L.   Po- 
lacy i  Czechowie  innego  gniazda  są  od  tych  lu- 
dzi, na  których    miejsca  nastąpili.  Błaż.    Przen,: 
Jeraks    w   Egipcie    kaeermistrz    nowy    po^vstał 
z    Manieheuszowego    gniazda.     Skar.      /.    dom, 
mieszkanie,  siedlisko,  siedziba,  ognisko  domowe,  pro- 
gi domowe    a.  rodzinne,    strzecJia   ojczysta,  zagroda 
rodzinna,  kąt  rodzinny,  ojczyzni:  G.  rodzinne.  Każ- 
demu  G.    miłe,    w  którym    ś.  wylęgnie.    Stryjk. 
Im  (  =  Argonautom),  pierwszy   raz   ojczyste  rzu- 
cającym  gniazda,    me  stała   ś.  okropną  tak  da- 
leka jazda.  Mick.    Otóż  wyleć  z  twego  gniazda, 
miłać  będzie  taka  jazda:  spojrzeć  z  góry  na  twe 
ziemie    i  rodzinne    twoje  jilemię.    Pol.     8.   dach, 
przytułek,  sclironienie,  punkt  oparcia:    Któż  wierzy 
tułaczowi,  który  nie  ma  gniazda?  B.  G.     9.  ogni- 
sko,   cottrum,    siedlisko,   punkt    irodkoioy ,    źródło, 
rozsadnik,  kolebka:  Ateny,  G.  sztuk  i  nauk.  Tara 
nauki  G.  założyły.  Troe.  Pijaństwo  u  nas  zasa- 
dziło   swe    G.    Opal.    „G.    cnoty"*    Paprockiego. 
Ziemio,  nie  dziw,  żeś  gniazdem  noey  i  rozpaczy, 
gdy  tak  szybko  ci  gasną  słoneczne  postaci.  Deo. 
Zima  siedzi,  tam    dzioby  potoków  i  gardła  rzek 
widziałem  pijące  z  jej  gniazda.  Mick.    G.  złego, 
zgorszenia  {  =  rozsadnik,  ognisko,  stek),  X  Kraj  ten 
jest   teraz    gniazdem    wojny.   Troe.   (=  teatrem). 
10.  G.  bocianie  =  kosz    ma/tka   na   maszcie.     II. 
yc  przegródka  to  .szafie,   spichlerzu  i  t.  p.:    W  Sza- 
fach bywają    gniazda    a.  przegródki.    Troe.     12. 
kupka  ziemi,  górka,  w  któr(i  zasadzono  chmiel  i  je- 
go tykę:    Chmiel    potrzebuje    okopowania,  ziemią 
obsypując,  aby  górki  były,  które  gniazdami  zo- 
wią,    a  w  każde    G.    wsadzió   tykę.    Trzyc.    13. 
miejsce,  z  którego  wydma  piaskowa  wzięła  swój  po- 
czątek.    14.  otwór,    w  który    wchodzi    czop;    mutra, 
macica  od  szruby:    Machina    im    ma    więcej  kół, 
tym  oporem  czopów  w  gniazdach  swoich  cięża- 
ru więcej  przydaje.  Sol.    W  gnieździe  swoim  ś. 
czop,  szruba  obraca.   Troe.     15.   (u  cieśli  i  sto- 
larzów)    dziura,    wyżłobienie   do   spajania   drzewa, 
fuga:  G.  ciesielskie.     16.  toycięcie  w  bocznej  ścia- 
nie szybu,  cliodnika,  sztolni  i  t.  p.,  w  którym  utwier- 
dza ś.  krokiew,  użyta  do  oprawy,    wręb,  nacie- 
e  i  e.     17.  miejsce,  w  które  ś.  w.tławia  ki-ążek  w  za- 
słonce  piccoicej.    Podez.     18.   miejsce   przy    zamku 
u  strzelby,  gdzie  ś,  nabój  osadza.     19.  (w  młynie) 


stępka,   w  której  spoczywa  dolny    koniec  wrzeciona. 

20.  (na  tokarni)  krążek  żelazny  z  otworem  w  środku, 
?(;  który  zakłada  ś.  koniec  sztuki,  mającej  ś.  toczyć. 

21.  [G  ]  =  a)  rcfzlka,  pozostająca  to  kadzi,  jako  za- 
czyn na  7wwą  porcję  octu.  b)  resztka  ciasta,  zosta- 
jąca to  dzieży,  c)  miejsce  w  piaście  Icoła,  gdzie 
szprychy  siedzą,  d)  okrągłe  wyżłobienie  j»'ogti 
i  [ocapu]  torót,  te  które  wchodzą  [czopy],  e)  lego- 
wislco  świń:  Bagno  dla  świń  ugotować  i  wlać  do 
gniazda,  f)  nietoielki  polzład  galmanu.  22.  anat..* 
t  Gniazda  jajeczne  a.  t gniazda  wedle  macicy 
p.  Jajnik.  23.  bart.  plastry  w  ulu,  zajęte  przez 
pszczoły;  plastry,  w  których  ś.  młode  pszczoły  tcy- 
lęgają,  in.  o  k  1  e  k.  24.  bot.:  a)  G.  ptasie  p. 
Gnieźnik.  b)  (x.  ptasie  a.  srocze  \).  Marchew.  25. 
a.  Chlappa  bur.  miejsce  osobne,  gdzie  ś.  znajduje 
bursztyn,  do  którego  nie  protuadzi  żaden  jms.  26. 
gim.  ówiczs''ie,  zasadzające  ś.  na  ttczepieniu  ś.  rę- 
koma za  kółko  i  lekkim  podrzuceniu  kolan  do  pier- 
si, przy  jednoczesnym  oparciu  końcom  atóp  o  kółka 
i  wygięciu  ś.  krzyża,  in.  półkoliste  zwiesze- 
nie. 27.  gór.  i  gieol.  masa  mineralna,  wypełnia- 
jąca zagłębienia  i  wyżłobienia  to  skałach:  G.  gal- 
manu, gipsu.  28.  lek.:  a)  X  G.  choroby  -  miej- 
sce a.  łiiiejsca  ciała,  z  których  ś.  szerzy  sprawa 
chorobna,  in.  ognisko:  Gniazda  a.  ogniska 
gruźlicze  w  płucach.  X  G.  udarowe,  b)  G.  za- 
razy =</»?«,  miejscowość,  olcolica,  skąd  zaraza  roz- 
chodzi ś.  29.  leśn.:  G.  kunie  p.  Czapka.  30.  a.  G. 
nasienne,  ogr.  wewnętrzna  część  gruszki  a.  jabłka. 
31.  pusz.  wyrżnięcie  to  ścianach  łoża,  to  które  ś. 
działo  czopami  wkłada.  Zdr.  Gniazdko,  Gniazdecz- 
ko.  Zgr.  Gnieźdzlsko.     <  GNIAZD  > 

Gniazdosz,  a,  Im.  e  I.  X  a.  X  Gniazdowiec, 
tGniazdowic-a)  a.  X  Gniazdowię,  X  Gniazdoszę 
krogulec  a.  sokół,  który  po  zioiedzeniu  innych,  zo- 
staje ś.  na  gnieździe,  b)  a.  X  Gnieźnik  wog.  ptak 
młody,  zostający  w  gnieździe.  2.  X  przen.  żart. 
człowiek  pilnujący  domu,  domator,  piecuch:  Papa- 
rona  gąska,  domator  G.  Prz.  3.  bot.  p.  Gnieźnik. 

Gniazdoszę,  ęcia,  Im.  ęta  i.  X  P-  Gniazdosz. 
2.  myśl.  sokół  a.  jastrząb,  najpóźniej  u^ykluwająt-y 
ś.  z  jajka  i  najdłużej  przebywający  t^  gnieździe. 

fGniazdowic,  a,  Im.  e  p.  Gniazdosz. 

Gniazdowiec.  wca,  Im.  wce  I.  X  p.  Gniazdosz: 
Krogulec,  który  po  awiedzeaiu  inszych,  zostaje 
ś.  na  gniaździe,  takowego  łowcy  zowią  gniaz- 
dowcem.  Ilaur.  2.  myśl.  ptak  łowczy,  wzlrty 
z  gniazda. 

X  Gnia/iiowię,  ęcia,  Im.  ęta  p.  Gniazdosz. 

Giiiazdowisko,  a.  Im.  a  miejsce  gnieżdżenia  ś.: 
Ptaki  opuszczają  okolicę  swego  gniazdowiska. 
Pol. 

X  Gniazdownia,  I,  Im.  e  pienootna  siedziba,  ko- 
lebka =  gniazdo:  Wyszli  z  azyjskich  gniazdowi) i. 
Wor. 

Gniazdownik,  a,  Im.  i  I.  a.  Podgnieźnik  myśl. 
sokół  a.  jastrząb  wyrosły,  który  jeszcze  gniardu 
nie  opuścił.     2.  w  Im.  zool.  p.  Ptak. 

Gniazdowy,  x  Gniezny  przym.  od  Gniazdo. 
Przen.:  Gniazdowe  miasto.  Grodź.  {  =  rodzinne, 
ojczyste).  Lud  lam  jeszcze  nie  zmieszany,  wszystko 
jeszcze  jest  gniazdowe.  Pol.  Bliżsi  i  dalsi  na- 
zywali ją  kol)ietą  gniazdową.  Roi.  (  =  czuiuają- 
cą  nad  rodem,  rodziną).  Myśl.:  a)  Zwierzę  gnia- 
zdowe =  lozrosłe  w  jakim  lesie  i  ciągle  w  nim  prze- 
bywające, stale  zamieszkałe,  b)  Gniazdowe  psy, 
konie  =  rasoice. 

X  Gnib,  u.  Im.  y  p.  Knyp. 

tGnibiel,  i,  Im.  e,  [GnIbiel]  p.  Glibiel:  Buko- 
wińskie wyświadczą  gnibiele,  co  juchy,  co  tam 
i  tolubów  dyszy.  Jabł.     <p.  Glibiel > 


857 


r.NICIK 

Gnicie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Gnić. 

Gnić,  ije,  ii  i.  nlejaó  rozkładowi  chemicziićmit, 
atunowiącemu  leden  z  rodzajóio  fermentacji,  rozkhi- 
il<i6  ś.,  psuó  ś.,  Imtwieć,  y.fjnuió  ś.:  Owoc,  trup  gni- 
je. Przen.:  Nieba  przez  wszystek  ten  czas  po- 
climurne  i  smętne  wiecznym  gniły  potopem.  Tw. 

2.  ]irzen.  (/rndnieó,  marni-ć,  wegielotcnć,  przepę- 
dzać czas  hezcz;iimie,  na  próżniactwie:  G.  w  wię- 
zieniu, (ir.  W  "lenistwie.  Kto  pracuje,  ten  żyje: 
kto  próżnuje,  ten  gnije.  Prz.  Sita  ludzi  gnije 
w  gnuśnym  opuszczeniu.  Jabł.  W  k-^iąg  greclcieh, 
rzymskich  steki    wlazłeś,  nie  żeby.ś    gnił.    Wiek. 

3.  i)Og.  Kpo.^;  wijfijpiaó  i.,  przewalać  ś.  f/imhńe 
w  pośi-.iel'.:  Kto  długo  gnije,  ten  krótko  żyje.  Prz 

4.  hyć  ińehoszczylciein,  nie  żyć,  leżeć  w  f/robie, 
f/ryić  ziemię;  On  już  dawno  gnije.  Dziś  żyjem. 
jutro  gnijem    Prz.     <GNI> 

Gniila,  y,  Ira  y  I.  jajko  wszy  a.  fjzika.  2.  przen. 
czlowitk  mahi  i  słaby,  wątły,  malec:  Taka  O. 
i  stawia  ś  !  f  „Oóz  ty,  gnido,  stois?"— mówi  smok 
do  królewica).  Zdr.  Gnldka.     <GNI> 

Gnidka,  i.  Im.  i  p.  Gnida, 

IGriidki,  dek,  h\]).]  jakaś  roślina  polna. 

G,:if!iii't.  a,  Ira.  i  p.  Gnidosz:  Kępina,  gnidni- 
kicm  i  meliem  porosła.   Krasz, 

Gnidosz,  a,  Ira.  e  bot.  I.  (pedicnlaris)  roś.zro- 
dzinij  trędownikowatijch.  Gatunki:  (i.  błotny  a. 
Gnidnik  (p.  palustris);  G.  leśny  (p.  siha- 
ticu);  G.  wyniosły  a.  okazały  a.  IJerło 
(p.  sceptrum'Carolinura).     2.  ]>.  Gstróżka. 

Gnidowy  przyra.  od  Gnida:    G.  grzebień.  L. 

Gnidziarka,  i,  Im.  i  szczotka  pcrukarska  z  dru- 
tu do  ścią(jania  pyłu  a.  gnid  z  włosów. 

Gnidzisty  pełen  gnid. 

Gniecalnia,  i,    Ira.    e  gór.    I.  przyrząd   do  raz 
drolmiania  rudy.     2.  G.  obrotowa  p.  Młyn.     3.  G. 
zawiasowa  p.  Tłocznia.     <GNIOT> 

Gniecenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gnieść. 

IGnieciuołi,  a.  Im.  yj  p.  Gniolek, 

Gnieść,  gniecie,  gniótł  \.miąć,  miętosić:  G.  suk- 
nię, j)apier.  2.  ugniatać,  uraliiać,  icyciskać,  ścis- 
kać: (i.  cytrynę,  jabłko,  wosk.  Zagniatać,  zara- 
biać: G.  ciasto,  kit.  3.  uciskać,  cisnąć,  uwierać, 
doler/ać,  dokuczać:  But  mię  gniocie.  4.  dławić, 
dusić,  zgniatać:  Jeszcze  w  kolebce  Herkules 
gniótł  węże.  Kocti.  Mora  (  =  zmora)  go  gniotła. 
Troć.  5."  prziff/niataó,  przywałać,  cisnąć  kogo,  cię- 
żyć icomn:  IJrzemię  go  gniecie.  Nieos.:  W  dołku 
mię  gniecie.  Przen.:  Wielki  go  ciężar,  zacność 
laraiiji,  gniocie.  Bardz.  Obu  nas  ciężar  lat  gnie- 
cie. Dra.  6.  przen.  ynęliić,  ciemiężyć,  nękać,  ucis- 
kać: G.  lud.  Duższy  gniótł  słabszego.  Bardz. 
G.  nieprzyjaciela.  Troć.  Nędza  was  jak  popadła, 
tak  statecznie  gniecie.  Karp.  Dręczyć,  martwić, 
truć,  dolegać,  boleć,  dolcuczać,  niepolcoić,  nie  dawać 
pokoju,  szarpać:  Sumienie,  smutek  go  gniocie. 
,\ikt  nie  wie,  co  drugiego  gnioeie._  Prz.  O  jakże 
jnię  ta  jej  niewdzięczność  gniecie!  Karp.  7. 
X  wypychać,  wyganiać:  Śmierć  cię  nieubłagana 
na  tamten  świat  gniecie.  L.  8.  przen.  ułcrywać: 
Te  słabostki  pod  fałdami  przesadnej  cnoty 
i  skromności  kryją,  i  gniot;}  Bóg  wio  jakie  za- 
clicenia  i  namiętności.  Bał.  9.  gór.:  G.  rudę  = 
rozdrabniać,  kruszyć.  10.  piw.:  G.  s]ód  =  mleć  go. 
G.  Ś.  1.  ściskać  i.,  tłoczyć  ś.,  dusić  ś.,  być  ściśniętytn: 
(i.  ś.  W  kościele.  G.  ś.  jak  śledzie  w  beczce.  Do- 
bro goździki  powinny  być  całe  gniotące  ś.,  nie 
zaś  kruszące.  2.  y.  yiYzen.  męczyć  ś.,  mozolić  ś.,  po- 
cić ś.,  ślęczeć  nad  czym,  mordować  ś.  z  czym:  Ksij^dz 
miody  długo  ś.  i)rzy  mszy  gniocie.  L.  3.  X  Ijnuć  ś., 
kłuć  ś.,  zanosić  ś„  mieć  ś.,   szykować  i.,  kroić  i.  na 


GKIEWLIWY 

co,  źwiicić  i.:  On  mi  raz  i)owiedzIał,  lecz  w  wiel- 
kim sekrecie,  że  ś.  sprawa  na  dworze  niebez- 
]iieczna  gniecie.  Jabł.  4.  G.  ś.  na  posłaniu  = 
układać  ś.,  poprawiać  ś.,  przewracać  ś.:  Pies  ś. 
gniecie  na  posłaniu.  5.  [G.  ś.]  =  a)  poiooli  coi 
robić,  guzdrać  ś.  b)  żuć  zwolna,  c)  mówić  zwolna. 
<GNIOT> 

Gniew,  u.  Im.  y  wielki  stopień  niechęci,  irytacja, 
oburzenie,  iczburzenie,  tcściekłoić,  zaciejclość,  zapal- 
czywość.  złość,  furja,  pa.y'a,  zapami'^ tanie,  zapa' 
miętalość ,  ranicor ;  zaguiewar.i" ,  nieporozumienie, 
uraza  żuł,  niechęć,  w  Ira.  fochy,  diisy,  Icwasy: 
Gwałtowny,  wściekły,  szalony,  sprawiedliwy  G. 
Wpaść  w  G.  Ściągnąć  na  siebie  G.  Wzbudzić 
w  kira  G.  Pobudzić  kogo  do  gniewu.  Dać  powód 
do  gniewu.  Pohamować  G.  a.  pohamować  ś. 
w  gniewie.  Zapalić  ś.,  zajiałać,  unieść  ś.,  wy- 
buchnąć gniewem.  Ułagodzić,  ugłaskać  G.  Mieć 
G.  w  sercu.  AVywrzeć  na  kira  G.  =  luylać  nah 
żółć.  Deszcz  ranny,  G.  panny  i  taniec  baby  nie- 
długo trwają.  Prz.  G.  piękności  szkodzi.  Prz. 
Jeśli  ci  uczciwego  gniewu  nie  starczy,  zmień  ś. 
w  szatana,  abyś  tylko  krzywdę  i)omścić  uraial. 
Święt.  Ten  widok  gniewy  w  książęciu  poduszcza. 
Mick.  Już  ś.  ])udzi  dawny  G.  ciemnoty,  przesą- 
dy wszystkich  wieków,  pełzając  jak  żmije,  chcą 
jadeni  swyra  zagasić  jiochodnię  CJolgoty.  D"i>. 
Surowym  okiem  i  twarzą  w  G.  ubraną. .  Gawin. 
( —wyraz  (/niewłiwj).  G.  boży=fcrtra  boska,  palec 
hoży:  Dotknął  na.s  G.    boży.     <GNI(EW)> 

Gniewać,  a,  al,  x  Gniewić  wzbudzać  w  kim 
gniew,  pobudzać  kogo  do  gniewu,  irytować,  oburzać; 
przywodzić,  przyprowad.ać,  doprowadzać  kogo  do 
(jniewu;  obrażać;  jątrzyć,  wyprowadzać  kogo  z  cier- 
pliwości, niecierpliwić,  złościć,  drażnić:  Złośnika 
każda  rzecz  gniewa.  Nie  gniewaj,  a  nie  prze- 
praszaj. Prz.  G.  Ś.  pałać,  płonąć,  zapalać  ś.  gnie- 
wem; żywić  w  sercu  gniew,  irytować  ś.,  sierdzić  ś., 
obruszać  ś.,  oburzać  ś.,  obrażać  ś.,  zżymać  ś.,  tra- 
cić cierpliwość,  niecierpliwić  ś.,  żołądkować  ś.,  zło- 
ścić ś.,  stroić  focliy,  dąsać  ś.:  G.  ś.  z  kim  (  =  nie 
rozmawiać  z  nim,  unikać  go,  stronić  od  niego).  Q. 
ś.  o  co.  G.  ś.  na  kogo.  G.  ś.  między  sobą  a. 
z  s  '')ą  a.  na  siebie  (  =  mieć  wzajemne  urazy,  pre- 
tensje). fNie  raa  być  gniewano,  co  ma  być  od- 
dano. Prz.  (  =  nie  należi/  gniewać  ś.  o  to,  co  lude- 
ży  oddać).     <GN],;EW'> 

Gniewanie,  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Gniewać,  2. 
Xlra.  a  gniewanie  ś.,  gniew:  Dobrodziejem  moim 
liył  zawsze,  i  mimo  gniewań  jego,  znam  jeszcze, 
że  mię  kocha.  L. 

Gniewanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gnie- 
wać ś. 

[Gniewek,  wka,  Im.  wkowle]   p.  Gniewdsz. 

Gniewica,  y,  Im.  e,  Gniewnik  bot.  (baca)  roi. 
z  rodziny   ostrojowatych.      <?> 

X  Gniewić,  I,  ii  p.  Gniewać:  Z  kira  żyć,  (ego 
nie  (i.   Prz.     <GNI(EW)> 

fGniewien  p.  Gniewny:  Wynidzie  wieirai  G. 
B.  Sz.  Był  G.  na  bi.skui)a  król  Biel.  M.  G.  Pan 
Bóg  rodzaju  ludzkiemu.  Op. 

fGniewiwość,  i,  blra.  gnieicliwość,  gniew:  Ku 
gniewiwośoi  ś.  zapala.  B.  Sz.  Ich  moc  padnie 
w  twej  giiiewiwości.  B.  Sz. 

Gniewliwie  przys.  od  Gniewliwy. 

Gniewliwość,  i,  l>lra.  rz.  od  Gniewliwy. 

Gniewliwy  I.  skłonny  do  gniewu,  gniewający  i. 
o  byle  co,  kłótliwy,  poi-ywczy,  obraźliwy.  2.  u. 
Gniewny:  G.,  ogień  mu  z  oczu  pryska.  Żegl.  Ów 
głos  O.,  owa  postać  sroga.  Miclr.  Przen.:  Morz« 


858 


GNIEWNIE 

giiiowliwe.  Groch,  {-burzliwe,  tczlnirzone,  spienio- 
ne, rozhukane).  3.  X  przyprowadzający  do  gniewu, 
ohrażająr.ij,  ohurzającij:  Żart  G. 

Gniewnie,  Gniewno  pizys.  od  Gniewny:  Zniżony 
płos  G.  zat»rzmiał.  Orzesz.  Odmiiclinął  ś.  G.Kon. 
Doktor  spojrzał  nań,  na  pozór  G.  coś  do  siebie 
iiiniczeć  poczi^ł.  Krasz.  Choć  nań  piekła  i  nieba 
dąsały  ś.  G.  Mick. 

'Gniewnik,  a  I.  j\m.  Cy  człowiek  gnieioującj,  do 
ynitwu  pobudzający:  Kto  nie  używa  dóbr  nie- 
bieskich, gniewnikieiu  bożym  i  przeklętym  jost. 
Żarn.  Odpu.ść  nasze  winy  nam  grzesznikom,  ja- 
koż i  my  czynim  swym  gniewnikoin.  Sekl.  (  —  wi- 
uinrajanii).     2.  Im.  i  "bot.  ]».  Gniewica. 

Gniewno  p.  Gniewnie:  X  G.  mu  odpowiedział. 
'l"ro('.  (=:c  (/nieweiit).    (i.   mi  =  gniewa,  irytuje   mię. 

Gniewnooki  rnajciry  r/nieicne  oczy.  Przen.:  Tara 
iriiiownooka,  w  długi  całun  strojna,  z  krwawe- 
iiii  łzami  przelatuje  wojna.  Deo.  <GNI(EW)-f- 
()K> 

Gniewność,  I,  blm.  rz.  od  Gniewny;  [G.]=gniew. 
<GN1(EW> 

Gniewny  I.  a.  fGniewien,  Gniewliwy  gniewają- 
cy ś.,  rozgniewany,  zagnietcany,  pałający  gniewem, 
ziryluwany,  nadąaany :  Sąsiad  sąsiada,  z  którym 
iiieprzyjażń  toczył  od  lat  wielu,  uściska  wre- 
szcie, gniewne  serce  składa.  Mick.  Przen.:  Mo- 
rze gniewno  (  =  burzące  s.,  hurzUwe,  rozhukane). 
2.  anat.:  fMuskuł  G.  oka,  in.  mięsień  odwo- 
t!  /  ą  c  y  a.  prosty  zewnętrzny  gałki  oka 
(^ '  musculiis  indignatorius).    <GNI(EW)> 

Gniewosz,  a,  Im.  e  I.  fa.  [Gniewek]  człowiek 
gniewliwy,  złośnik,  j)asjortat.  2.  bot.:  a)  p.  Mle- 
czaj.  b)  i>.  Niecierpek,  c)  p.  Rzeżucha. 

X  Gniezny  p.  Gniazdowy :  Z  kołysnycli  czu- 
j)rv[i  drzewa,  lub  z  gniezaego  krzaka.  Przyb. 
<(JMAZI)> 

X  Gnieździć,  f,  ił  co  I.  jako  gniazdo  słać,  słać 
czemu  gniazdo.  Przen.:  G.  loże  =  zakorzeniać  ś., 
zapuszczać  korzenie;  rozprzestrzeniać  ś.,  rozpoście- 
rać ś.,  rozsiadać  ś.,  wkradać  ś.,  zakradać  ś.,  zalę- 
gać ś.,  dok.  rozwielmożnić  ś.:  Gdzie  fanatyzm, 
zazdrośó  gnieździ  łoże,  tam  całość  państwa  ostać 
ś.  nie  może.  L.  G.  w  sercu  niechęć  =  chować  Ją, 
kryć,  nosić,  pielęgnować,  żywić:  Niektórzy  zjadlą 
zawziętość  w  sercu  swoim  ku  drugiemu  gnieżdżą. 
Zachar.  G.  Ś.  I.  słać  sobie  gniazdo;  mieć  gdzieś 
swe  gniazdo :  Pod  szerokiemi  gałęziami  tyle  ś. 
ptasząt  gnieździło.  Wor.  Dzikie  zwierzęta  gnież- 
dżą ś.  po]  jamach,  norach  i  kniejach.  Przen. 
przebywać,  mieszkać,  gościć,  zakładać  siedlisko, 
obierać  mieszkanie:  Bodaj  ś.  człowiek  dobry  w  tych 
Stronach  nie  gnieździł.  Kras.  2.  przen.  mieszkać 
na  kupie,  ciasno,  niewygodnie,  tłoczyć  ś.:  Biedacy 
gnieżdżą  ś.,  jak  mogą.  3.  przen.  zagnieżdżać  ś., 
zakorzeniać  ś.,  zapuszczać  korzenie,  rozpościerać  ś.: 
Duma  i  skąpstwo  gnieżdżą  ś.  w  jego  sercu.  4. 
układać  ś.,  poprawiać  ś.,  przewracać  ś.:  Pies  ś. 
gnieździ  na  posłaniu.     < GNIAZD > 

Gnieździsko,  a,  Im.  a  p.  Gniazdo:  Góry!  wy 
jaskinie,  gadu  zimnego  gnieździska!  Kasp. 

Gnieżdzisty  pełen  gniazd:  Uuda  gnieździsta. 
Os.  J. 

Gnieinik,  a,  Im.  i  I.  X  p.  Gniazdosz.  Cyg.  2. 
a.  Dwulistnik,  Nowotnik  bot.  (neottia)  roś.  z  ro- 
dziny storczykowałych.  Gatunki:  G.  bezlistny  a. 
Gniazdosz,  Bezlistni  k,  Ptasie  gniazdo 
(n.  nidus  avis);  G.  dwuliściowy  a.  szero- 
kolistny,  Dwulistnik  szerokoliśeiowy, 
daw.  XPodkolanem,  X  Dwój  listem, 
X  T r  o j a j  e s  t  e m  żółtym  zwany.  <GNIAZD > 


C.SIOTF.K 

Gnieżdżenie  się,  a  s.,  blm.,  ezynno!5d  cz.  Gnieź- 
dzić ś. 

[Gnijus.  a.  Im.  y]  p.  Gnius.     <GNI> 

[Gnik,  a.  Im.  i,  Gnyk]  kark:  Jk  tobie  dam  G. 
skinuc  {  =  każę  ci  łeb  urwać).     <Nm.  Genick> 

Gnilcowy  przyiu.  od  Gnilec,  skorbutyczny. 

Gnilec,  loa,  bira.  I.  gnicie,  zgnilizna:  G.  zaczy- 
nał sosny  przestarzałe  napastować,  Krasz.  2. 
cJioroba  pszczół,  od  zbytniej  wilgoci  pochodząca.  3. 
!ek.  =  a)  (seorbutus)  choroba  krwi  wskutek  złego 
odżywiania,  ia.  •]- franca  pomorska,  fgni- 
Uzna  ustna,  s  k  o  r  b  u  t,  szkorbut,  fs  e  h  o  r- 
buk,  fszarbach,  fszorboch,  [dziangło, 
dzięgla],  b)  X  G.  ostry  gorączkowy  =  gorączka 
gnilna  (febris  putrida).     <GNI> 

Gnilica,  y,  blm.  lek.  (haematosepsis)  rozkład 
krwi,  zakażenie,  skaza  krici  gnilna,  in.  !  8  e  p  t  y- 
c  e  ra  j  a  :    G.  gałganiarska. 

Gnilik,  a,  Im.  I  zool.  (hyster)  chrząszcz  pięcio- 
członkowy,  gnilikowaty. 

Gnilikowaty  zool.:  Chrząszcze  gnllikowate  (hy- 
steridae)  rodzina  chrząszczów  pięcioczlonkowych. 

X  Gnilizna,  y,  Im.  y  I.  gnicie,  zgnilizna.  2.  zb. 
rzeczy  zgniłe.     3.    lek.:  f  G.  ustna  p.  Gnilec. 

Gnilny  I.  sprowadzający  gnicie:  X  Kiszenie 
gnilne  —  fermentacja  zgniła.  Gnilna  niemoc  a. 
choroba  kartofli  =^mae  kartofli,  wyiuolywane  przez 
grzylelc  pleśniowy,  zwany  korzeniakiem,  ziemniuko- 
wym.  2.  polegający  7ia  gniciu:  Proces  G.  3.  a. 
XGnilorodny  lek.  (septicus)  zakażający,  in.  !  s  e  p- 
tyczny.  X  Gorączka  gnilna  p.  Gorączka.  Wet.: 
Róża  gnilna  p.  Czerwonka.     <GNI> 

Gniłek,  Ika,  Im.  łkl  bot.  (aethalium)  grzyb  z  kla- 
sy śluzowców,  z  rodziny  maworkowatych. 

X  Gnilka,  i,  Im.  i  I.  rzecz  zgniła,  spróchniała, 
zbutwiała:  Próchno,  plugawą  będąc  guiłką,  błaź- 
ni  oczy.  Pot.  2.  fi  [G.]  gruszka  uleżała,  ulę- 
gałka, ulężałka:  Łatwiej  tu  widzę  o  promocję,  niż 
u  nas  o  kwartę  gniłek.  Sienk.  3.  w  Ira.  dom 
zrujnowa  ?/,  ruina,  rumowisko,  rudera:  Dom  zły, 
doraiszezko,  gniłki,  obaliny.  Kn.     <  GNI  > 

X  Gnilorodny  p.  Gnilny.    <GNI-j-ROD> 

X  Gniłość,  I,  blm.  rz.  od  Gniły:  Nasiona  ogór- 
kowe są  łacne    ku  próchnieniu  i  gniłości.  Spicz. 

t Gniły,  [Gniły]  p.  Zgnity:  f Mięso  gnUe=  zgo- 
rzele, gangrena.  1541  r. 

1.  Gnioł,  a,  Im.  y  myśl.  gałka  z  pakuł  łojem 
oblepiona,  która  daje  ś.  na  pokarm  ptakom  dra- 
pieżnym, użyicanym  do  łowów.     <?> 

2.  Gnioł,  a,  Im.  y  myśl.  wymioty  psa.   <?  GNI> 
Gniot,  a,  Im.  y  bot.  p.  Gnet. 

X  Gniot,  u,  Im.  y  gniecenie,  ciśnienie,  ucisk. 
<  GNIOT  > 

[Gniotą,  y,  Im.  y]  (o  mężczyźnie  i  kobiecie) 
niezdara,  niedołęga,  guzdralski,  guzdralska,  ślama- 
zarnik,  ślamazar nica. 

Gniutarka,  i,  Im.  i  przyrząd  do  wygniatania 
kłęba. 

Gniotek,  tka,    Im.  tki    I.    X  =  a)   a.  XGniotka 

placek  ugnieciony,  placek  z  makiem  i  miodem,  b) 
ten,  co  ś.  przy  robocie  męczy,  mozoli,  e)  rodzaj 
dawnego  tańca:  Nie  wiemy  już,  jaki  to  był  ta- 
niec G.  Gol.  2.  [G.]  =  a)  wyskrobek,  pieczywo 
nieudałe  z  resztek  ciasta,  placek  a.  dileb  niedo- 
pieczony, źle  upieczony,  b)  podługowata  i  kończala 
bułeczka,  [kukiełka],  e)  mały  chłop  a.  chłopiec,  d) 
człowiek  niestary  a  lenitcy  do  roboty,  robiący  wszyst- 
ko piiwnli,  lubiący  siedzieć  koło  pieca,  g)  a. 
[Gnieciuch]  istota  w  rodzaju  zmory,  [wiele],  f)  w  lin. 
perły  i  paciorki  szlclane.    <CrNl6T>     ,-h  -•- '.•' 


859 


GNIOTKA 


GNOMOLOGJA 


Gniotka,  i,  Im.  I  I.  blm.  silenie  ś.  przy  wy- 
p)óiniuniu  stolca,  in.  ciskawica.  2.  X  p.  Gnio- 
tek.  3.  X  chleb  dla  zapaśnikóiu,  mieszany  z  serem. 
Bóbr.  4.  [G.]  postać  mityczna,  zmora,  [gniotek,  gnie- 
ciuch].     <  GNIOT  > 

Gniotownik,  a,  Im.  I  I.  garb.  ^valek  do  wyciska- 
nia groszku  na  skórze,  in.  rola:  Q.  maszynowy. 
2.  gorz.  i  roi.  młynek  do  gniecenia  ziarna,  kartofli, 
słodu  i  t.  p.,  in.  śrótownik,  szrótownik: 
(Jniotowniki  i  >śrótowniki  do  gniecenia  i  śróto- 
Av'ania  zboża  na  obroki  z  walcami  żelazuerai  do 
sHy  ręcznej  i  do  raaneżu.  Na  gniotowniku  tym 
można  w  przeciągu  godziny  zgnieść  dwa  korce 
liibinii.  G.  do  obroków.  3.  gór.  przyrząd  do  gru- 
be/o  kruszenia  rud.  4.  X  lek.  p.  OdgniataCZ.  5. 
piorn.  p.  Bracha.     <GNIOT> 

IG.nip,  u,  Ira.  y]  p.  Knyp. 

IGnipić,  i,  W]  nękać,  gnębić,  prześladować.  <X!kr. 
li iiyiiity zgnębić,  a  to  może  z  Pol.  gnębić > 

Gnius,  u,  Im.  y  I.  X  zgnilizna.  Przen.  zgnilizna 
moralna,  upadek  moralny,  zbrodnia,  piętno  hańbią- 
ce, wada,  przywara,  bezwstyd,  gnuśność:  Dokąd 
gniugu  niedbalstwa  od  oczu  serc  waszych  nie 
utrzecie?  Smotr.  2.  [G.  a.  Gnijus]  2  pp.  a  leniurh, 
człowiek  lubiący  loylegać  ś.  w  łóżku,  człowiek  gnuśny. 
<GNI> 

[Gnizbać  się,  a  ś.,  al  ś.,  Gnusić  ś.]  guzdrać  ś., 
wybierać  ś.    powoli,     <?  GNI> 

[Gnizbanie  się,  a  ś.,  blm.j. czynność  cz.  Gniz- 
bać ś. 

Gnoić,  I,  ii  I.  zgniłym  czynić,  robić,  ieby  co 
gniło,  dać  gnić:  Pot  gnoi  bieliznę.  Zbytnie  deszcze 
gnoją  plon.  Ser  gnojony.  Przen.:  Czemuż,  skępcze, 
nie  dajesz,  gnojąc  skarby  swoje?  Prot.  {  =  du- 
sząc). G.  kogo  w  więzieniu  a.  X  więzieniem.  2. 
naiuozić,  uprawiać  gnojem:  Z  grudniem  kto  ziomi 
j)od  łąki  nie  gnoił,  już  w  marcu  późno  i  bę- 
dzie ś.  boił.  Prz.  Kto  pole  gnoi,  biedy  ś.  nie 
boi.  Prz.  3.  przen.  niszczyć,  rujnować:  G.  budyn- 
ki. Chłopa,  który  budynek  na  swej  osadzie  gnoi, 
najle])iej  oddalić.  Ilaiir.  4.  bud.:  G.  g\\ne^~pod- 
dawać  ją  rozkładowi  przez  zakopanie  w  dole.  5. 
!i  flek.  podtrzymywać  a.  wywoływać  ropienie:  f  G. 
r.łnę,  wrzód.  IMaść  gnojąca  {=  jątrząca).  X  G.  Ś. 
ulegać  gniciu,  gnić.      <GNI> 

[Gnoisko,  a,  Im.  a")  p.  Gnojownią:  Wrony  ży- 
wią ś.  1)0  gnoiskacli.  Pol. 

X  Gnoisty  I .  a.  X  Gnojny  nagnojony,  przejęty  gna- 
jem:  Rola  giioista.  2.  pełen  wody  gnojnej,  gnojówki: 
G.  nawóz  na  roli  na  spód  kładą,  a  suchy  na 
wierzch.  Haur.  3,  flek.  ropisty,  ropiasty:  Mocz 
G.  Sień.  Świerzbiączka  a.  (i.  liszaj.  Sion. 

[Gnojaczka,  i,  Im.  i]   p.  Gnojówka. 

[Gnojanka,  i.  Im.  i]   p.  Gnojownica. 

Gnojarka,  i,  Im.  i  przyrząd  do  rozrzucania  na- 
wozu ud  roli:  G.  automatyczna. 

Gnojarnia,  i,  Im.  e  I.  p.  Gnojownią.  2.  X  pog. 
ptaszarnia. 

Gnojek,  jka,  Im.  jkowie  I.  x  a.  X  Gnojnik  bie- 
dak, na  gnoju  siedzący,  mieszkający.  2.  a.  Gnój 
człowiek  plugawy ,  brudas ,  flejtuch,  plucha.  3. 
X  domator,  piecuch.  4.  skąpiec,  sknera,  kutwa,  du- 
sigrosz.  5.  [G.]  -  a)  robotnik,  roztrząsający  gnój 
na  polu.  b)  człowiek  dotknięty  cierpieniem  niemoi- 
ności  utrzymania  moczu,  c)  a.  [Gnojko]  człowiek 
ojiicszały,  leniucli,  śpioch. 

Gnojenie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Gnoić.  2. 
\ropienie.  3.  hut.:  G.  surowizny  =  niszczenie  ś. 
surowizny  w  ognislcii  fryszerskhn. 

X  Gnojewlsko,  a,  iui!  a  i.  p.  Gnojownią.  2.  p. 
Gnojowisko. 


[Gnojko,  a.  Im.  i]  p.  Gnojek. 

X  Gnojkostwo,  a,  bliu.,  X  Gnójkostwo  I.  plu- 
gawstwo,  niecłdujność ,  niechlujstwo ,  nieochędóstwo, 
jflejtucłiostwo.  2,  brudne  sknerstwo,  skąpstwo,  sob- 
kostwo. 

Gnojnica,  y,  Im.  e  I.  p.  Gnojownią.  2.  [G.]  =  a) 
p.  Gnojownica:  Jedzie  w  kopnych  drabinach, 
a  w  gnojnice  brać  co  nie  ma.  Prz.  (  -szyku  zadaje, 
choć  goły),    b)   p.    Gnojnik.    3.  bot.  p.  Trzęsidto. 

Gnojnik,  a,  Im.  i  I.  p.  Gnojownią:  G.  przy  fol- 
warku.   2.  a.  [Gnojówka,  Gnojnica]  tuóz  do  gnoju. 

3.  X  Im.  cy  p.  Gnojek:  Ks.  Skarga,  tknięty  wido- 
kiem leżących  w  gnojach  i  umierających  po  uli- 
cach chorych,  założył  szpital  gnojników.  L.  4. 
bot.:  a)  p.  Czernidlak.  b)  p.  Kołpalć. 

Gnojny  przym.  od  Gnój  =  I.  a.  Gnojowy  z  gnoju: 
Gnojtia  w oivi  {-gnojówka).  2.  Xp.  Gnoisty:  Na- 
wóz G.  i  gęsty.  Haur.  3.  X  od  gnoju,  do  gnoju, 
z  gnojem  styczność  mający:  Gnojne  widły.  4.  hut.: 
Surowizna  gnojna  =  niec^j/.'?/a  surowizna.    <GNI> 

f  Gnojowe,  ego,  blm.  pewna  opłata  miejska  od 
przyjeidżającycłi  wozów  za  usuwany  nieporządek: 
Mieszczanie  brali  w  jarmark  od  kramarskich 
wozów  miastu  nieprzyległych  gnojowego  per  gr. 
1.  Lustracje  z  r.  1602. 

Gnojowisko,  a.  Im.  a,  X  Gnojowisko  I.  p.  Gno- 
jownią. 2.  przeu.  stek,  ściek  brudów,  nieczystości, 
cuchnąca  Icałuża:  Dom  jego  będzie  gnojowiskiem. 
Bud. 

Gnojownią,  i.  Im.  e.  Gnojowisko,  X  Gnojowisko, 
Gnojarnia,  Gnojnik,  Gnojnica,  [Gnojnica,  Gnoisltoj 
dół  do  przecłiowywania  gnoju,  jama  gnojna,  miej- 
sce na  gnój,  skład  gnoju,  kupa  gnoju. 

I  Gnojownica,  y,  im.  e]  I.  a.  [Gnojówka,  Gnoj- 
nica, Gnojanka]  baczna  deska  na  tvozie  od  gnoju, 
wróbuia,  [pomost,  wrotnia].  2.  p.  Gno- 
jówka. 

Gnojownik,  a  I.  Im.  cy  ten,  co  rolę  nawozi.  2. 
[G.]  Im.  i  miejsce  przed  oborą,  gdzie  wyrzucają 
gnój. 

Gnojowy  p.  Gnojny:  Smród  G.  (=  od  gnoju). 
Gnojowa  góra  {  =  nazwa  ulicy,  usypanej  z  gnoju 
na  ti/łach  żarniku    w    ]\''arszauue).    <  GNI  > 

Gnojówka,  i.  Im.  i  1.  a.  Gnojnica,  [Gnojowni- 
ca, Gnojaczka]  płynna  część  gnoju,  odchody  ciekłe 
od  bydląt,  7nasa  płynna,  zbierająca  ś.  w  gnoju  na 
gnojowisku:  Z  której  obory  G.  wypływa,  w  tej 
pewno  niedbały  gospodarz  przebywa.  Prz.  Przen. 
żart.:  Wódka,  jak  wódka,  zwyczajna  sobie  G. 
Prus.   2.  [G.]  p.  Gnojownica.    3.  [G.J  p.  Gnojnik. 

4.  [G]  pieczarka  (grzyb). 

1.  Gnom,  u.  Im.  y,  Gnoma,  myśl  moralna,  krótko 
wierszem  icyrażona,  zdanie  moralne,  ^jrzypowieić: 
(Jnomy  Menaudra.    <Gr.  gnÓme  =  mysi,  zdanie> 

2.  Gnom,  a,  Ira.  y  I.  duch  ziemny  i  górski, 
7nieszhający  w  ziemi  i  strzegący  skarbów,  in.  gar- 
busik.  2.  działacz  niewidzialny  kalnilistów.  <Fr. 
gnomę > 

X  Gnom,  u.  Im.  y  p.  Gnomon.  Łab. 

Gnoma,  y,  Im.  y  p.  I.  Gnom. 

Gnomiczny  przym.  od  I.  Gnom:  Poeta  G.  Poezje 
religijno-gnomiczne  Mickiewicza. 

Gnomida,  y.  Im.  y  ]>.  2.  Gnom. 

Gnomik,  a.  Im.  cy,  Gnomista  poeta  gnomiczny, 
autor  gnomów.     <Gr.  gnomikós> 

Gnomista,  y.  Im.  ści   p.  Gnomik. 

Gnomologiczny  przym.  od  Gnomologja. 

Gnomologja,  i,  Im.  e  zbiór  gnomów  (utworów 
poezyi  lirycznej).  <Gr.  gnomoltgia  -  zbieranie 
przypowieści  > 


860 


GNOMON 

Gnomon,  u,  Ira.  y  I.  astr.  =  a)  pręt  pionowy, 
vpa(rzi*nij  u  szczytu  w  phjlę  z  otworem,  używany 
iliitc.  do  oznaczania  ivysokości  słońca  w  południe. 
h)  a.  niek.  X  Gnom  zim-ócony  ku  bicjnnowi  pręt 
czyli  skazówka  kompasów,  I.  j.  zegarów  slo1>ecznych. 
2.  mat.  ~  a)  (u  pitagorojezyków)  to,  co  pozostaje 
z  kwadratu,  /e:cU  przy  Jednym  z  jerjo  wierzchołków 
wyciąć  drwji  kwadrat,  b)  (u  Euklidesa)  /igura, 
wycięło  w  pewien  sposób  z  równoległohoku.  c)  (u 
Herona)  ł<>,  co  dodane  do  figury  (liczby),  tworzy  ca- 
ioś<\  podobną  do  pierwotnej  figury  (liczby).  <Gr. 
cnoiiión  > 

X  Gnomonika,  i,  Mm.  sztuka  robienia  koinpasów, 
zegarów  slonecznycJi.  Łab.  <Gr.  .cnómonike,  dom. 
ti^clinr- =  s/.tiika,  nauka  robionia  k<)mpasów> 
Gnomonowa,  ej,  Im.  e  mat.  ]).  Gnomonowy. 
Gnomonowy  pr/.ym.  od  Gnomon;  mat.:  Liczba 
jcrnoinonowa  a.  Gnomonowa  -  staiwwiąca  rjnomon 
dla  danej  liczby  (iip.  lic/l)a  2ii-f  1  dla  n»,  gdyż 
będ.ic  dodana  "do  n-  daje  (u-ł-1)')- 

Gnoseologja,  i,  blin.  til.  p.  Teorja.  <No\\-. 
z  Or.  gao>is  =  pojocie,  poznanie -f- -  logia  - 
nauka > 

Gnostycki  i>r7,yni.  od  Gnostyk:  Pierwszy  tom 
obeiniiije  liistorjc  sokt  gnostycko-manichejskich 
po  wieic  XIII.  Abr. 

Gnostycyzm,  u,  blm.,  Gnostyka  (ii.  speku]^cja  a. 
kierunek  spekulacyjny  gnoslylców;  nauka  oparta  na 
(jnozie;  nauka  o  objawieniu  i  tajemnicach  boskich. 
Przeć.  Agnostycyzm.  <Z  Gr.  gnóslikós  -  gno- 
styk > 

Gnostyczny  fil.  I.  za  pomocą  gnozy  osiągnięty: 
Wiedza  gnostyczna.  2.  do  gnostrjków  należący, 
f/tio.ttykom  właściwy:  M.-jdrość,  spekulacja  gno- 
styczna. 3.  gnostycyzmem  nacechowany,  w  duchu 
f/nostycyzmu  pofęty :  Pogli^d  G.  Doktryna  gno- 
styczna. Jak,-);  byia  systematyczna  całość,  można 
po  części  odgadn-ić  z  systemów  gnostyeznych 
Bazylidesa  i  Walentyna.  Pawi. 

Gnostyk,  a,  Im.  cy  I.  fil.  teolog  a.  filozof  reli- 
gii w  pierwszych  wiekach  chrześcijaństwa,  uznający 
(/nozę  za  źródło  poznania  Dof/o;  mędrzec  posiada- 
jący tajemnice  religji,  znajomość  Borja.  2.  członek 
sekii/,  opierającej  ś.  na  gnozie.  <Gr.  gn5stikós> 
Gnostyka,  i,  blm.  fil.  I.  p.  Gnostycyzm.  2.  //- 
teralura  gnostycyzmu,  ogół  pism  o  kici-uiiku  gno- 
stycznym.     <iśr.  gn5stike> 

Gnoza,  y,  blm.  fil.  poznanie  Boga  rozumoice, 
spekulacyjne  a.  kontemplacyjne ,  przeciv\sławiane 
bezpośrednie/  wierze  to  objawione  dogmaty;  metoda 
poznawania  tajemnic  religijnych,  uznawana  przez 
teologów  i  filozofów  zwanych  gncsfykami  w  pierw- 
szych tciekach  clirześcijaństica.      <Gr.  gnosis> 

X  Gnozymach,  a,  Im.    owie  członek  sekty  chrze- 
icijańsłdej  z   VII  w.,  odrzucającej  wszystkie  dogma- 
ty.    <Gr.  gn5siraachos> 
IGnóć]  p.  Giąć. 

Gnój,  gnoju  a.  [gnoja].  Im.  gnoje  I.  wypróżnie- 
nie człowieka  a.  zwierzęcia,  Icał,  nieczystości,  odcho 
dy:  G.  bydlęcy,  koński.  G.  krowi  {  =  krowieniec, 
krowiniec).  Mie(5  pieniędzy,  jak  gnoju.  Prz.  2. 
mieszanina  odchodów  zwierzęcych  ze  słomą  i  sia- 
nem, nawóz,  mierzwa:  G.  gor;j,cy,  tłusty.  Wozić, 
roztrzjjsać  G.  Uprawiać,  nawozić  gnojem.  Przen.: 
[Na  głupigo  nie  trzeba  gnoja  wozić,  nawozi  go 
sam  na  sic]. 'Pr?..  {  =  sprowadz(tć  kłopotu,  nieszczę- 
ścia). Przen.:  Najlepszy  G.  na  roi,-},  pańskich  stóp 
ślady.  Petr.  3.  brud;  śmieci:  [G.  za  pazdurem]. 
Przen. :  Dziś  w  stroju,  jutro  w  gnoju.  Prz.  (  =  !0  nę- 
dzy). 4.  2  pp.  a,  Im.  fowie,  [owie]  =  a)  p.  Gno- 
jek,  b)  [G.]  człowiek  gnuśny,  śpioch.    5.  bot.:  Ba- 


GNYKOGAftDZIELOWY 

bi  G.  (erithmura  ąuart.uni)  roś.  z  rodzaju  rozlupu. 
6.  fizj.:  a)  t  Oczny  G.  =  zaropka  (leraa).  b)  -J-G. 
\\^7A\y  :~  >roskoiciny  (cenimen).  7.  !Iek.  i  [Q.]  (pas) 
ropa  (lo  ranie).      <GNl> 

X  Gnójkostwo,  a,  blm    p.  Gnojkostwo. 

[Gnójnioa,  /,  Im.  e|  |).  Gnojownią. 

t  Gnojnotoczny  ciekący  gnojem,  ropiejący.  <GNl 
-f  riKlv> 

fGnójstwo,  a,  blm.  p.  Gnustwo:  Złota  doby- 
wać nic  chcieli,  nie  z  gnójstwa,  ale  z  wzgardy. 
Jabl. 

[Gnórować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  p.  Gnarować. 

IGnórowanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Gnó- 
rować ś. 

[Gnuczka,  i,  ini.  i]  p.  Wnuczka. 

tGnujstwo,  a,  blm.  p.  Gnustwo. 

[Gnuk,  a,  Im.  I]  p.  Wnuk. 

jGnurować,  uje,  owal]  zrzędzić,  gderać,  łajać. 
<  Xm.  gnurren,  knurren> 

[Gnurowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gnurować. 

X  Gnus,  a,  im.  owie  p.  Gnuśnik:  Gnusa  po 
Sj>aniu  poznasz.     <GN(IJS)> 

[Gnusić  się,  i  ś.,  ii  ś.]  p.  Gnizbać  ś. 

Y Gnustwo,  a.  Im.  a,  fGnuśstwo,  fGnujstwo, 
jGnójstwo  gnuśność,  ospało.ść,  lenistwo:  O  nie  przez 
pieszczoty  i  gnustwa,  wnuku  mój,  takie  roboty. 
Gawin. 

X  Gnuśiiwie  przys.  od  Gnuśliwy. 

X  Gnuśliwość,  i,  blm.  rz.  od  Gnuśliwy. 

X  Gnuśliwy  skłonny  do  gnuśnienia,  do  gnuśnego 
próżniactwa. 

X  Gnuśnica,  y,  lin.  e  forma  ż.  od  Gnuśnik. 

Gnuśnie,  Gnuśno  przys.  od  Gnuśny:  Wilno  tak 
długo,  tak  G.  oblegał.    Mick. 

Gnuśnieć,  e,e,  al  stawać  ś.  gnuśnym,  zniewieś- 
cialyiii,  tracić  energję;  trwać,  zosta  cać  to  gnuśno- 
ści, próżnować;  trawić  cza:;  lo  bezczynności,  leni' 
stwie,  nieużytecznie;  loegietotuać,  marnieć,  marno- 
wać ś.,  być  w  zastoju,  gnić:  Woisko  w  pokoju 
gnuśnieje.  Czyż  warta  tego,  by  w  ciemnym  ukry- 
ta byciu  gnuśniała  próżno  jej  moda?  Hul.  ( r.^prze- 
kwitała,  więdła).  G.  w  występkach ^/?-(oać  I ez  za- 
stanowienia i  npamiętania.  Dusza  moj^^  nie  tylko 
gnuśnieje,  ale  ś.  szybko  i  stanowczo  psuje  w  ra- 
mionach tej  kobiety.  Sienk.    <GNvUS)> 

Gnuśnienie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Gnuśnieć. 

X  Gnuśnik,  a,  Im.  cy,  "x  Gnus  człowiek  gnuśny, 
leniuch,    o<palec,   piecuch,    rozkosznik,  niewieściuch. 

Gnuśno  p.  Gnuśnie. 

Gnuśność,  i,  blm.  rz.  od  Gnuśny:  Obszar,  gnuś- 
ności zalany  odmętem.   Mick. 

Gnuśny  zgnuśniały,  leniwy,  próżniaczy,  leniucho- 
waty, zniewieściały ,  o.-^j.ały ,  apatyczny,  ociężały, 
ciężki:  Mieczysław  G.     <GNUS> 

tGnuŚ8tv/o,  a,  blm.  p.  Gnustwo:  G.  alibo  leni- 
stwo. 8w.  z  Woc. 

X  Gnyb,  a,  Im.  y  p.  Knyp. 

Gnyk,  a,  Im.  I  I.  [G.j  )>.  Gnik.  2.  anat.  (os 
liyoi(les)  kość  pomiędzy  językiem  a  krtanią  leżąca, 
kość  t  b  r  o  d  o  w  o  j  ę  z  y  k  o  w  a,  f  d  w  u  r  o  g  a  t  a, 
dwurożna,  f  gardłowa,  gnykowa,  f  j  e- 
z  y  c  z  n  a,  t)  ę  z  y  k  o  w  a,  p  o  d  j  ę  z  y  k  o  w  a,  fp  o  d- 
ozorna.  3.  w  Im.  rzeź.  kości  Icręgowe  u  uueprza. 
<Nm.  Genick-kark,  szyja  > 

Gnykogardlowy     anat.     p.     Gnykogardzielowy. 

<Gnyk  -(- Gardło  > 

Gnykogardzielowy  mięsień,  anat.  (museuius 
hyopliaryngeus),  in.  m  i  ęsi  e  ń  gar  d  z  i  e  I  ścieś- 
nia j  ;}  c  y  średni,  g  n  y  k  o  g  a  r  d  ł  o  w  y  , 
X  g  n  y  k  o  p  o  ł  y  k  o  w  y  ,  X  w  i  d  e  ł  k  o  g  a  r  d  ł  o- 
w  y.     <  Gnyk  -j-  Gardziel  > 


8(51 


GN-YKOGRDYKOWy 

y  Gnykogrdykowy  p.  Gnykotarczowy.  <Gnyk 
-f  rTr.lyka> 

Gnykojęzykowy  mięsień,  anat.  (rnusculus  hyo- 
glossus),  in.  Xm  u  5  7,  kuł  kości  językowej. 
Imięsień    hyojęzykowy.    <Onyk -f  J<^zyl^> 

Gnykonaglośniówy  anat.:  "Wiczadło  gnykona- 
g-lośniowe,  in.  Xwiczadło  gny  ko  n  akry  ■ły- 
ko w  e  (ligamentura  hyo-epiglotticum).  <  Gnyk  -f 
Na-f-GLOS> 

X  Gnykonakrywkowy  anał.  p.  Gnykonaglośnio 
wy.     <:(Jnyk4-Na  +  KRY> 

X  Gnykopolykowy  anat.  p.  Gnykogardzielowy. 
<Gnyk  +  Po4-ŁK> 

Gnykotarczowy  anat.  I.  Mięsień  (i.  (miiseulusj 
hyo-tliyi('oi(ieiis;,  in.  mięsień  g  n  y  k  (i  t  a  r  c  z  y- 
kowy,  X  gny  kogrdy  k  o  wy,  Imuskuł  hyo- 
t  a  !•  c  z  o  w  y ,  f  m  y  s  z  k  a  j  o  z  y  k  o  k  o  ś  c  i  o  w  a 
c  h  r  z  ;^  s  t  k  i  tarczowej  a.  f  t  a  r  c  z  o  w  a  t  o  j  c- 
z  y  c  z  n  e  j  kostki,  f  m  u  s  z  k  u  ł  t  a  r  c  z  o  w  o  j  ę- 
z  y  k  o  w  y  kości  a.  X  t  a  r  c  z  o  w  o  p  o  d  j  ę  z  y- 
k  o  wy.  2.  Wiąz  G.  (ligamentum  hyo-thyreoi' 
deum),  in.  X  gnykogr  dy  ko  wy,  gny  kot  ar- 
czykowy.     < Gnyk 4- Tarcza > 

Gnykotarczykowy  anat.  p.  Gnykotarczowy. 

Gnykowy  anat.  przym.  od  Gnyk:  Kość  gnyko- 
wa  p.  Gnyk. 

|Gnyp,  a,  Im.  y],  p.  Knyp:  Szewcki  G.  kraje 
chleb.    Prz.     <Z  8r.  Grn.    giiippo^Nm.  Kaeif> 

Gnyś,  a,  Im.  e  zł.  p.  Gnes. 

IGnyt,  a,  Im,  y]  p.  Gnat. 

Go  p.  On. 

Gobelin,  u,  Im.  y,  X  Goblin  ihiwan  nrlijahiczny, 
na!il(i(l>i/(icij  do  złudzenia  malowidła  olejne:  Złoco- 
ne krzesełka,  pokryte  gobelinami.  <0i  nazwi- 
ska farbiarza  Fr.  Gobelin,  w  XVI  w.> 

Gobelinowy  przym.  od  Gobelin:  Obraz  na  płót- 
nie gobelinowym.    Zasłony  gobelinowe. 

X  Goblin,  u.  Im.  y  p.  G3belin. 

[Goca,  y,  Im.  e]  kij,  palka:  Nie  kijem,  to  go- 
cą,  aż  mu  ślepie  na  wierzcłi  wyskoczą.  <Zap. 
-'*gocza  ?  > 

[Gocha,  y,  Im.  y]  p.  Gorzałka. 

Gocki  p.  Gotycki:  Styl  G.  Druk  G.  ^gotijk.  Ko- 
ściół G.  Krasiń.     <Nra.  gotłiiscli> 

X  God,  u,  Im.  y  p.  Gody:  Ot  żebym  sam  so- 
bie takiego  godu  wyprawił.   Krasz. 

fGoda,  y,  Im.  y  przi/padet:  Na  godę  zastrzelił 
króla.  B.  Sz.  (  =  przypadkowo).  <GOD,  por.  Cześ. 
naliodou  =  przypadkiem  > 

Godło,  a,  Im.  a  I.  -fhash  wojenne  i  znak  cho- 
rąrjiewii;/  los^póbuj  całej  drużynie  rycerskie/',  który 
następnie  stał  ś.  nazwą  herbu,  in.  f  zawołanie: 
Herby  narodjw  pewnych,  które  starą  łaciną  zo- 
wą  proclama,  po  polsku  G.  Sar.  Herb  Dęboróg 
nasze  G.,  stary  Poleś  nasze  gniazdo.  Syrok.  2. 
X  znak  a.  wyraz  umówiony,  hasło,  parol:  Mniemam, 
iż  po  wszystkich  wsiach  państwa  Tarnowskiego 
na  to  G.  Leliwa  ludzie  na  gwałt  bieżą.  Orzech.  G. 
wojenne.  Bez  godła  nikogo  tu  nie  wpuszczają. 
Troć.  (}.,  znak  między  przyjaciółmi  do  jalnej 
uczty,  biesiady;  teraz  mówią  bilet.  Włod.  Ży- 
dom zdrajca  Judasz  takowe  dał  G.  K.  G.  Ona 
do  bramy  śmiele  szła  i  G.  dawszy,  wrotniego 
łatwie  oszukała.  P.  Koch.  Skoro  ujrzy  G.,  pozna, 
kto  jestem,  i  co  mię  przywiodło.  Mick.  3.  de- 
wiza, ino:t(i,  epif/raf,  myil  przewodnia,  hasło:  G. 
utworu  literackiego.  Praca  —  nasze  bóstwo,  przy- 
jaźń—  nasze  (i.  Mick.  4.  znak  alegoryczny,  emble- 
mat, symbol,  oznaka:  Gałąź  oliwna  jest  godłom 
pokoju.  Ivras.  A.  Po  drugiej  stronic  na  pagórku 
wbity  krzyż,  Q.  Niemców,  czoło  kryje  w  niebie. 


GODNOŚĆ 

Mick.  Patrz:  oto  jest  karczmy  G.,  koń  malowa- 
ny na  płótnie.  Mick.  Poznali  godła  na  hełmie 
i  zbroi.  Mick.  Syrena,  G.  Warszawy  (-herb), 
4.  X  tt^ko/mia,  zadatek;  loróżba,  przepowiednia,  za- 
powiedź: Sprawiedliwość  jest  każde)  sprawy  naj- 
lepszy;n  godłem.  Stasz.  Dwa  gołębie  przede  mną 
usiadły,  cieszy  mię  to  szczęśliwo  G.  Stasz.  5. 
[G.]  =  a)  zapewnienie  iluhu,  które  dają  sobie  nn- 
wzajem  narzeczony  i  rodzice  narzeczonej,  b)  icoln- 
nie,  wezwanie,  wzywanie,    c)  nazwa.      <GOD> 

Goiilowy  przym.  od  Godlo:  Godłowe  malowa- 
nie bez  napisu  lub  z  napisem.  Bóbr. 

t  Godne,  ego,  bhn.  I.  a.  f  Godowe  danina  w  pi'- 
niądzach,  bydle  a.  darach,  ofiarowana  przez  wło- 
ścian panom  w  dni  uroczyste.  Goł.  G.  była  ila- 
nina  w  pieniądzach,  w  bydle,  a.  dary  w  dni  uro- 
czyste. Wiszu.  2.  opłata  sądowa,  łdórą  uiszczn 
MO,  gdy  strony  pogodziły  ś.  po  rozpoczęciu  spraw/. 
3.  wydatek  na  częstowanie  przejeżdżającego  mo- 
narchy.    <GOD> 

[Godni]  p.  Godowy;  Godnie  święta  =  7Joie  Xa- 
rodzenie,  [godyj. 

Godnie,  x  Godno  przys.  od  Godny  I.  należycie, 
należytym  sposobetn,  przystojnie,  odpowiednio,  w  od- 
powiedni sposób,  dosyć:  Nie  potratię  ci  G.  podzię- 
kować. My  więc  po  te  dary,  jako  przystało, 
wystąpimy  G.  >[ick.  2.  f  zasługując  }ia  co;  Spra- 
wił wszystko  G.  pochwały  3.  X  zacnie,  szla- 
chetnie, dostojnie,  chwalebnie,  dobrze:  G.  urodzony. 
Potomstwo  G.  wdało  ś.  w  ojca,  Niem.  4.  [Godnie| 
bardzo,  dużo,  sporo,  wiele,  porządnie,  dobrze,  do- 
skonale, wybjrnie,  ładnie  (np.  robić,  mówić),  ;«'j 
ś.  należy,  tęgo,  siarczyście,  dosyć,  do  syta:  Oj,  Cr. 
mu  skórę  wybił!  W  sąsieka  jeszcze  słomy  jest 
(ir.  G,  mówicie!  Sienk.  ('=  dobrze).  Mamiezlo! 
Wróżyła  rai  Salka.  —  A  G.?  Kasp.  (  =  dobrze,  pi- 
'injślnie).  Godniem  se  pojad.  Gdy  kura  zapiejo, 
to  ś.  nieraz  wyiści  G.,  co  chory  umrze  (  =  .<!/}?•«/«- 
dzi  ś.  należycie).  Daj  mi  G.  piniędzy,  zebyk  sić- 
kiego  nakupił.     <GOD> 

[Godnik,  a,  blm.]  I.  grudzień.  2.  styczeń. 
<GOD> 

Godno  I.  X  p-  Godnie.  2.  f  godzi  ś.,  wolno  je<i, 
przystoi,  wypada,  można:  Nie  jest  G.  żadnomi 
wnijśó  do  tego  kościoła  jedno  boso.  Kn.  3. 
[G.]  warto:  By  (zły  duch)  dał  po  dziesięć  na 
plecy,  G.  to  za  takie  rzeey. 

Godnostka,  i,  Im.  i  p.  Godność. 

Godność,  i,  blm  I.  ftuartość,  zasługa,  zdolno-i'; 
zdatność,  stosowno^ć,  odpowiedniość:  Wasza  lvi"  >- 
lewska  Mość  dworzan  swych  godności  byłeś 
bardzo  świadom.  Górn.  Z  fortuną,  nie  z  goJn  )- 
ścią  łaska  pańska  chodzi.  Pot.  2.  -^  wartość,  zni- 
czenie,  waga:  Takie  zapisy  i  listy  od  niniejsze,') 
czasu  niejenej  (=  żadnej)  mają  być  mocy  a.  go  l- 
ności.  Św.  z  Woe.  Ta  to  imienia,  którejkoli 
wielgości  a.  godności  byłaby,  przez  przyjaci  »- 
ły  obu  stron  mają  być  złożona,  a  gotowymi  ju^- 
niądzmi  okupiona  i  zapłacona.  Jlac.  z  Roż.  (=  war- 
tości, ceny).  3.  poczucie  własnej  toartości,  powaga, 
dystyniccja,  duma  szlaclietna,  szł.acłietność:  G.  os)- 
bista,  moralna,  narodowa.  G.  człowieka.  G.  n:i- 
tury  ludzkiej.  Szanować  swoją  (i.  Pełen  godn*- 
ści.  Mówić,  postępować  z  godnością.  Poczni*  i? 
osobistej  godności.  Cześć,  honor:  Musisz  pani 
wynieść  za  ognisko  rodzinne  i  si)lamić  swoją  k" 
bieeą  (i.  iŚwięt.  Córka  moja  wyrodna  domu  książ'- 
cego  G.  iście  splamiła.  Mick.  4.  Im.  i  dostojeń- 
stwo, stanowisko,  urząd  wysoki:  G.  królewska,  k;i- 
płańska,  kościelna,  senatorska.  Piastować  <''• 
Wywyższyć  do  godności.     5.  nazwislco:  Jak  pan- 


SG3 


GODNOWIERNY 

ska  G.?  6.  x;  zb.  osobtj  godnoicią  za-z^zifcone, 
gotiiii  mnlioiikowie:  Liczna  czeladź  (Iwor^^^ka  \vy- 
flała  ,  że  ii.  wali  G.  po(iI<omorska.  Węs^.  7. 
Świadczyć  sobio  nawzajem  G.  =  racztjó  L  uawzn- 
jem :  Przyjaciółki  G.  świadczyły  sobie.  Zdr. 
Godnostka.     <UOD> 

X  Godnowlerny  wiarogodny.  L.  <  GOD  -\- 
WIAli  > 

Godny,  Godzien  I.  fi  [O.]  do  czeg-o,  fl^'" 
czemu,  t  na  co,  fw  co,  f  czego  =  zdafn;/,  zdolny, 
uzdolnioitij,  sfosoiniy,  odpowiedni,  iclaścitri/,  j»zi/- 
dałiii/:  Na  miejscacii  godnycli  do  tego  iiiiej  staj- 
nie naprawne  koniom.  Gost.  Olbiaciit  wciąnii;}! 
do  Wołoch,  maj,|e  ludu  polskiego  ,<rodne<;o  do 
boju  około  ośmdziesi.^t  tysięcy.  Biel.  M.  ({.irlnicy 
do  sądów  obierali  osm  osób  bartników  go<lnych 
do  sfjdzenia.  Skr.  [A  toć  to  już  G.  chłopak  do 
roboty].  Z  Rzymu  blizko  sto  tysięcy  ludzi  ku 
boju  godnych  wychodziło.  Górn.  Żadnej  godnej 
męki  niemasz  ku  onej  wiecznej  nadgrodzie.  Skar. 
[—znacznej,  znaczącej).  Naleziony  będzie  god- 
nym na  nauczyciela.  Kołł.  Siostry  królewskie 
największym  w  świecie  królom  w  małżeństwo  s^ 
godne.  Skar.  Gdy  lat  męża  godnych  doszła, 
ociec  chciał,  aby  za  mfj.ż  i)oszla.  Skar.  Wielki 
i  Q.  w  nauce  człowiek.  Troć.  (-  zd.tlidonj/,  wy- 
bitny). 2,  a)  czego  =  wart,  zaslugi(j<{cy:  O.  po- 
chwały, podziwu,  lepszego  losu,  zazdrości,  wi- 
dzenia. Rzecz  godna  zastanowienia.  Kołł.  f^as  po- 
święcony, którego  sprofanowanie  godne  śmierci. 
Bóbr.  b)  kogo  a.  fkomu,  Xna  kogo  -  nie  nstepnią- 
cy  komu,  ivart,  dorównywający  koniu;  odpowiedni, 
itofowny  do  kogo,  tolnkimy  dla  kogo,  przystojtiry  ko- 
nin: Przedmiot  G.  jego  gienjuszu.  Postępowanie 
godne  uczciwego  człowieka.  Syn  G.  ojca.  Godną 
łezkę  nad  nim  uronić  tobie  zostało,  mój  bracie. 
Mick.  Fi!  to  godna  zabawa  dygnitarskiej  córki. 
Mick.  G.  na  biskupa  podarunek.  Troć.  Trzej  kró- 
lowie upominki  oddali,  Odkupicielowi  świata  god- 
ne. Skar.  3.  słuszny,  należyty:  Zapłaci  mi,  co 
słuszna  a  godna  będzie.  Leop.  Synom  Witołda 
w  Lidzie  zostawimy  godne  dziedzictwo  —  popio- 
ły i  dymji  Mick.  4.  Godny  =  zacny,  szanowny, 
czcigodny,  wzbudzający  poważanie :  Godna  osoba. 
Postępowanie  godne.  Marcin  Studzieński  z  godn,*}, 
postawą,  poszedł  ku  niemu  i  rzekł  z  pokorą.  Syrok. 
(=pehtą  r/odności).  5.  [G.J  =  a)  dogodny,  nale- 
żyty, dobry,  znaczny,  spory,  do.-^yó  duży,  wielki: 
MijAjcie  te  Kłajoskie  sady:  niema  nic  godnego, 
ino  same  dziady.  Ten  Poroński  baca,  dyć  to  nie 
godnego.  A  to  G.  szmat  (  —  kawał)  drogi.  We- 
walij,  w  gębę  G.  wiecheć  mięsa.  Bęilzie  jutio  G. 
raróz.  Łupy  Bóg  dał  godne.  Sienk.  Godne  czer- 
wieńce.  Kasp.  Wróżyła  mi  Salka.  —  A  godnie?^ 
Ej  nic  godnego...  o  śmierci...  o  zdradzie.  Kasp. 
b)  p.  Godowy:  Za  dwie  niedziele  przed  godnemi 
świętami.  Wróżby  godne  (-w  wigilję  Bożego 
Narodzenia).     <  GOD  > 

fGodować,  uje,  owal,  f  Hodować  I.  ucztować, 
iiesiadoicać;  wyprawiać  gody,  wesele:  Zawsze  godu- 
ją;,  nigdy  ś.  nie  poszczą.  Wuj.  Go  ly  uczynił 
swej  córce  i  godowali.  Białob.  2.  kogo  =  raczyć, 
ugaszczaó,  fetoicać,  podejmoicać,  częstować:  G.  przy- 
jaciół.    <GOD> 

f  Godowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Godować. 
[^    tGodowe,  ego,  blm.  p.  Godne:  Podarkowe  po- 
winności, gdy  majątkiem  lub  osobą  rodziny  roz- 
porządzić wypadało;    w  tym   ostatnim    wypadku 
występują  G.  i  kuniee.  Lei. 

X  Godewnia,  I,  Im.  e,  fGodownik  cala  budowla 
,a.  czcić  jej  przeznaczona  do  sprawowania  godów; 
'■miejsce,  gdzie  i,  gody   odbywapi 


GODZIĆ 

Godownioa,  y,  Im.   e  (orma  ż.  od  Godownik. 

Gadowniczy  przym.  od  Godownik,  godowy:  Śpiew 
G.   \Vov. 

Godownik,  a.  Im.  cy  I.  X  ten,  co  gody  wypra- 
wia, amfitrjon.  2.  uczestni':  godów,  biesiadnik,  we- 
selnik:  Ciągną  z  śpiewem  godownicy,  ciągną 
z  śpiewem  i  hałasem.  Kon.  3.  firn.  i  j).  Godow- 
nia:  Przen.:  W  kościele  i  godowniku  Pana 
wiele  jest  wezwanych  a  mało  wybranych.  Skar. 

fGodowny  I.  p.  Godowy:  Do  domu  godownego 
nie  wcliodż,  byś  miał  z  niemi  siedzieć  i  jeść 
i  pić.  Lenp.  Godowni  goście.  L.  Godowne  pochod- 
nie. Żcbr.  2.  przen.  uroczysty,  od.iwirtny,  świą- 
teczny: Po  krzyżmie  kładziono  na  cię  biały  cze- 
pek, odzienie  godowne.    Hrb. 

Godowy  I.  a.  fGodowny  biesiadny,  loeselny: 
Szata  godowa.  Izby  godowe.  Podcz.  2.  fG.  a. 
Godni,  Godny]  do  Bożego  Narodzenia  należący, 
świąteczny:  Zastawtaz  jemu  stół  G. 

(Godula,  i,  Im.  e]  krowa,  w  Boże  Narodzenie 
urodzona. 

Gody,  godów  a.  gód,  blp.  I.  a.  X  God  uczta, 
biesiada,  bankiet,  feta,  libacja:  Już  nie  wstaniesz, 
wodzu  młody,  ni  na  łowy,  ni  na  G.  Zal.  Przen.: 
Nie  będziesz  na  tych  godach  (  =  me  będziesz  miał 
tej  uciechy).  X  Na  zło  przyjść  G.  Troe.  {  =  ulec 
nieszczęściu).  Sępy  wydzierają  sobie  na  pobojo- 
wisku przebrzydłe  G.  Stasz.  Pożałuj  mię,  stary, 
młody,  boć  mi  przyszły  krwawe  G.  Auilrzej  ze 
Słupia.  Na  godach  śmierci  swatów  popoili.  Kras. 
A.  2.  X  przen.  tcesolość,  uciecha,  radość,  szczęśli- 
wość, rozkosz:  Jednemu  G.,  drugiemu  głody.  Prz. 
Wfym  ś.  ocucili  apostołowie  i  trafili  na  wiel- 
kie G.,  a  z  rozkoszy  niewypowiedzianej  mnie- 
mali, iż  już  niebo  było.  Skar.  3.  loesele,  uczta 
weselna:  G.  w  Kanio  Galilejskiej.  Godów  mał- 
żeńskich w  czasach  zakazanych  nie  sprawować. 
[Dzień  dobry  pannie  młody,  słuzywa  my  jćj,  boć 
to  jei  G.].  4.  fi  [G.]  święto  Bożego  Narodzenia: 
G.  idą,  już  są  na  wierszyezku.  Było  to  w  G. 
[Przed  (ji.\— przed  godami,  adwent.  [Po  godach]  = 
wielki  post.  Hanka  pódzie  za  chłopa  przed  G. 
Boż(!  Narodzenie,  po  naszemu  (J.  Pot.  5.  [G.] 
czas  od  Bożego  Narodzenia  do  Trzech  Króli 
a.  do  początku  lutego.  6.  fi  [G.]  Nowy  Ilok: 
Od  gód  =  od  Nowego  Roku,  Ona  posłowiea  od 
gód  do  gód  ma  być  rozumiana  od  nowego 
lata.  Stat.  Wawrz.  z  Prażmowa  1531  r.  7. 
myśl.  parzenie  ś.  zwierząt:  G.  li.sie.  Por.  Holdy. 
<'G0D> 

fGodzątność,  i,  blm.  p.  Godzlętność.  Sw.  z. 
Woc. 

Godzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Godzić. 

Godzenie  się,  a  ś.,  blm ,  czynność  cz.  Go- 
dzić ś. 

[Godzialy]  łebski,  dosyć  wielki,  znaczny,  spory. 

Godziciel,  a,  Im.  e  i.  ten,  co  godzi,  rozjemca, 
jednacz,  pojednawca,  pośrednik:  Pan  Podkomorzy, 
G.  całej  okolicy.  Kras.  2.  X  ten,  co  godzi-czij- 
ha,  dybie,  nastaje  na  co.      <  GOD  > 

Gadzicielka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Gadziciei. 

Godzić,  i,  ii  I.  w  kogo,  w  co,  a.  na  kogo,  na 
co  -  mierzyć,  gotować  cios,  celować,  brać  kogo  a.  co 
na  cel,  zamierzać  ś ,  uderzać;  nacierać,  napadać: 
G.  we  wroga.  Gdy  czwałał,  godził  nań  Baasa 
syn.  Leop.  (=uderzyl,  zabił  go).  Z  mieczem  na 
nieprz3'jacioły  blizko  stojące  godziła.  Mick.  Śv\^iat 
cały  ś.  wzdryga,  gdy  śmierć  godzi  w  łono  nie- 
śmiertelnego. Deo.  Co  ich  szlachta  godzą  (  =  jedna- 
ją), to  oni  na  ś.  jeszcze  zapalczywiej  godzą. 
Mick.  Nagle  i  orężnie  godzę.  Mick.     2.   Xprzen. 


8G3 


GODZIEN 


GODZINA 


zwracać  ś.,  ztnierzaó,  pić  do  kogo  =  stosować,  idą- 
gać,  kierować  do  kogo,  mieć  na  celu  kogo  a.  co, 
dotykać  kogo  a.  czego:  Nie  godzę  na  Waspana 
iomi  słowy.  Troć.  W  to  godzi  twa  mowa.  L. 
Na  ranie  to  godzi.  Troć.  {  =  to  mnie  dotyczy).  3. 
na  kogo,  na  co  =  czyhać,  dybać,  nastawać:  (Jr.  na 
czyji],  zgubę,  śmierć,  sławę.  G.  na  czyje  życie. 
Niech  na  kanclerstwo  bodaj  jeden  pisarz  go- 
dzi. Szuj.  4.  X  prżen.  chcieć  co  osiągnąć,  prag- 
nąć, dążyć,  starać  ś.  o  co,  usiłoiuaćj  zmierzać, 
viieć  ś.  ku  czemu;  dbać,  troszczyć  ś.,  stać  o  co: 
Fortelem  na  to  godził,  jakoby  mógł  rozterki 
iiśmierzyć.  Stryjk,  Rozumiałam,  żeś  A.  ze  mną 
obaczyć  godził.  Zim.  Ptaszkowie,  gdy  noe  na- 
deszła, godzą  na  sen.  Kulig.  Ptak,  gdy  ś.  na- 
karmionym czuje,  na  pszenicę  nie  godzi.  P.  Koch. 
Panie,  gdziekolwiek  chęci  twoje  godzą,  nigdyć 
na  ludziach  i  koniach  nie  zbędzie.  Mick.  Widzę, 
jia  co  godzisz.  Troć.  5.  kogo  =  najmować,  targo- 
wać, zamawiać;  układać  ś.  traktować,  umawiać  ś. 
z  kim:  Q.  parobka  do  służby.  G.  iurę.  [Pan  mio- 
dy godzi  sobie  drużynę].  6,  przyprowadzać  do 
zgody.  Jednać,  łagodzić,  zalagadzać,  przywracać 
viiędzy  kim  zgodę:  G.  nieprzyjaciół,  G.  spory 
[z=tuyrównywać).  7.  przen.  l<iczyć,  umieć  pogo- 
dzić, zgadzać,  zastosowywai :  G.  piękne  z  pożj""- 
tecznyra.  G.  głos  fletni  z  twym  głosem  z  wszy- 
stkich najlepiej  ja  potrafiłem.  Chód.  {  =  wtórować, 
akompanjoioać  głosem  fletni  twojemu  głosowi).  8. 
"^dogadzać:  Kro  komu  godzi,  ten  sobie  szkodzi. 
Prz.  9.  X  p.  G,  ś. :  Zboże  już  do  sierpa  godzi. 
Jak,  W.  10.  |G.]  =  a)  razić,  żgać:  Bezbożników 
kosą  godzę,  b)  iść,  dążyć,  kierować  L:  Ujźry  ełcka 
z  daleka,  prędko  ku  nim  godzi.  G.  ś.  I.  fi  [G. 
ś.J  a.  X  6.  na  cj,  czemu,  ku  czemu,  w  co,  do 
czego  =  być  zdainym,  przydatnym,  odpowiednim, 
zdolnym,  przydawać  ś.,  nadawać  ś.;  dawać  ś.:  Twe 
sprawy  niczemu  ś.  dobremu  nie  godzą.  Biel.  M. 
Stary  wół  kark  ma  dobry,  do  pracy  ś.  godzi. 
Koch.  Kto  ś.  ogląda  nazad,  nie  godzi  ś.  do  kró- 
lestwa niebieskiego.  Baz,  (=  nie  godzien  go). 
Godzi  6.  ku  pomazaniu  oczu.  B,  Sz,  Póki  eho- 
dzim,  poty  s.  godzim.  Prz,  (  =  póki  człowiek 
zdrów,  poty  z  nim  można  dojść  do  ładu).  Kró- 
lestwa nie  ma,  choć  ś.  na  nie  godzi,  P.  Koch. 
Godzi  ś,  ten  młodzieniec  do  nauk  (na  nauki). 
Troć.  Godzi  ś.  ta  panna  za  mąż  {=czas  jej  iść  za 
mąż).  Nie  zapłacę,  jeźliby  ś,  ten  trzewik  na  no- 
gę i  ta  szata  na  raoję  osobę  nie  godziły.  Troć, 
Owies  do  .'sierpa  już  ś.  godzi.  Troć.  Gdy  z  jago- 
dy wytryśnie  ziarnko  samo,  mięsem  jagody  nie 
obrosłe,  ale  czyste,  już  ś.  godzą  jago(ly  zbierać. 
Trzye.  Nie  godzą  ś.  na  starych  gamrackie  fochy. 
Troe.  {  —  nie  przystojni  im).  Bez  soku  różdżka 
schnie  i  w  ogień  ś.  godzi.  Skar.  G.  ś.  djabłu=- 
nie  mieć  żadne/'  w(ntości:  Zła  moneta  djablu  ś. 
godzi,  Lekar,  Magdeburskie  prawo  też  ś.  czartu 
godzi.  Górn.  Szatanu  ś,  goilzi.  Bardz.  Złe,  kwaś- 
no piwsko,  co  ś.  wszem  złym  godzi.  Opal.  [Ino 
mię,  Janiczku,  śpiewanie  uwodzi:  ta  twoja  for- 
tuna na  nic  ś.  nie  godzi.  Juzek  ś.  styrała,  świa- 
tu ś.  nie  godzę.  Szczęśliwaśby  ty,  j)ani,  była, 
żeby  ś.  pszeniczka  jutro  żąć  godziła.  To  sie  psu 
na  budo  nie  godzi.  I'rz.].  2.  z  kim,  z  czym  = 
jednać  ,1,  przepraszać  ś.,  powracać  do  zgody,  jedno- 
ści: G.  ś.  z  nieprzyjacielem.  Poddawać  ś.,  przyj- 
mować bez  szemrania,  zżywać  ś.,  zastosowywać  i. 
do...:  G,  ś.  z  losem.  3.  na  co  =  zgadzać  ś.,  przy- 
stawać, zezwalać,  pisać  ś.;  przyjmować,  akceptować, 
aprobować,  zatwierdzać  co:  G.  ś,  na  \varunki.  G. 
ś,  na  czyje  zdanie  (  =  dzielić,  podzieUć  je).  4. 
o  co  =  umawiać  ś.,    ugadzać  i.,    układać  ś.,  trakto- 


wać, pertraktować,  rokować,  targować  ś.,  prowadzić 
układy:  G.  ś.  O  warunki,  o  cenę.  W  IJoże  Naro- 
dzenie gospodarze  czeladź  odmieniają  i  rocznie 
ś.  godzą.  5.  do  kogo,  do  czego  =  przyjmować 
obowiązki,  najmować  ś.:  G.  ś.  do  pana,  do  służby, 
do  roboty,  za  lokaja.  Poszła  G.  ś.  6.  [G,  ś.]  = 
a)  być  łdmś  dla  Icogoś,  wypadać  (o  pokrewieńswie): 
Ta  pani  godzi  ś.  mnie  ciotką,  b)  podobać  i.i 
A  ja  sobie  w  wianku  chodzę  i  jesce  ś.  chłopcom 
godzę.  Piżmo  nie  wszystkim  panom  ś.  godzi. 
Troe.  7.  nieos.:  Godzi  ś.  =  a)  należy,  wypada, 
przystoi,  trzeba,  warto,  można,  wolno,  ładnie,  słuszna, 
uczciwie  jest:  Czy  to  ś.  godzi  ?  Godzi  ś.  tak  po- 
stępować? Nie  godzi  ś.  pracować  w  dzień  świą- 
teczny. Godzi  ś.  wiedzieć,  co  jest  pożyteczne. 
U  nas  nikogo  do  więzienia  brać  ś.  nie  godzi, 
aż  przekonanego  prawem.  Górn.  Niech  mi  ś,  go- 
dzi z  moją  odezwać  ś.  prośbą.  Troe.  tiozpaczy 
oddać  ś.  nie  godzi.  Mick.  X  "Weź  drewno  tak 
wielkie,  tak  długie,  jako  ś,  godzi.  Troe.  {  =  trze- 
ba,  należy),  f  Godziło  ś.  było  po  łacinie  też  list" 
pisać.  Zołtarz  Daw.  1539.  [Siódmy  roczek  już 
nadchodzi,  już  ś,  Zosi  za  mąż  godzi,  A  wy, 
młodziani  młodzi,  do  was  to  ś.  godzi  konika  wy- 
pucować]. Osobowo:  X  Godzi  mu  ś,  ten  po- 
stępek jako  panu.  Troe.  X  Niemasz  dziś  żadnej 
rzeczy,  któraby  ś.  nie  godziła.  L.  b)  Ktnożna, 
jest  mo'diwe:  Dla  miejsca  ciasnego  nie  godziło  ś. 
wiele  iifów  szykować.  Stryjk.  Godzi  ś.  już  pić 
piwo,  jeść  ten  owoc.  Troe.     <GOD> 

Godzien,  rodź.  ni.  fGodr.o  I.  p.  Godny:  Panie, 
nie  jestem  G.,  abyś  wszedt  do  przybytku  serca 
mego.  G.  chwały,  nag-rody.  Nie  G.  rozwięzać 
rzemyka  u  trzewika  jego.  Rej.  Ani  złamanego 
szeląga  nie  G.  Prz.  [Coby  też  taki  za  karę  G. 
mieć,  co  to  uczynił?].  Nie  wszystko,  co  w  baś- 
niach, uważenia  jest  godno.  Górn.  2.  [G.]  na- 
leży ś.,  przystoi:  Ni;*  wij  wieńca  chłopu  ze  wsi, 
boć  mu  nie  G.     <GOD> 

[Godzienik,  a,  Im.  ij  p.  Godzinnik. 

fGodzięba,  y,  Im.  y  drzewo  na  pniu  będące, 
drzewo  rosnące.  Mącz.      <?  GOD> 

fGodziętność,  i,  blm.  wartość. 

fGodziętny,  f  Godziantny  użyfec~ny,  ważny,  icia- 
rogoilny ,  mający  prawną  wartość  :  Świadectwo 
godziętne.     Św.  z  Woc.    <GOD> 

X  Godziły  p.  Godziwy:  Godziła  rzecz,  która  ś. 
godzi,  wolna,  niezakazana.   Kn. 

Godzina,  y.  Im.  y  I.  a)  dwudziesta  czwarta  część 
doby:  Byłem  tam  ze  dwie  godziny.  W  godzin'^ 
potyra.  Na  godzinę  przedtym.  Przed  godziną.  Za 
godzinę  jjowróci.  Co  G.  Po  godzinie.  G.  mija, 
upływa,  ])rzechodzi.  Czekam  już  godzinę  a.  oi 
godziny.  Pół  godziny.  Półtorej  godziny.  Isć  cnią 
godzinę.  Ujść  kilka  wiorst  przez  godzinę.  Nio 
mieć  godziny  wolnego  czasu.  Strojem  poranna 
zbywamy  godziny.  Mick.  Już  nic  tiie  powiem, 
choćbyś  całą  godzinę  gadał.  Godzinami  -  ciile 
godziny  =  długo:  Godzinami  wylegiwał  ś.  na  słoń- 
cu. Co  G.,  to  nowina.  Prz.  [Jechałem  przez  picó 
godziny].  -{-Czterdzieści  god/An  -  nabożeństwo  cztcr- 
dziestogodzinne:  Rzadko  nas  kiedy  ta  czterdzieści 
godzin  omyliła.  Biel.  J,  Podczas  godzin  czter- 
dziestu gorąco  modły  czyniono.  Birk.  Astr.:  G. 
gwiazdowa  a.  astronomiczna.  G.  słoneczna  śred- 
nia, G.  słoneczna  prawdziwa,  Ii]kon.:  (lodziny 
pracy  =</~te?i  roboczy,  czas  robocry.  b)  hmiec  a. 
pewna  oznaczona  cliwila  dwudziesl(^j  czwartej  części 
doliy:  G.  druga.  (r.  dwudziesta  (na  zegarach,  jio- 
dzielonych  na  24  części).  Bije  G.  Która  G.^ 
O  której  godzinie?  O  której  godz-nio  przyjdziesz? 


fifil 


GODZINECZKA 


GOGODZA 


a.:  o  której  i)rz3'jdziesz?  Wytiła  G.  \ńil^^ti:  wy- 
biła piąta.  Naznaczyć  godzinę.  Umówić  ś.  o  go- 
dzino. Stawić  ś.  na  oznaczoną,  godzinę.  G.  przy- 
jęć. Stale  godziny    przyjęć.    Od    godziny  do  go- 
dziny =  a)  od  jednej  godziny  do  drugiej:  Czekałem 
od  godziny    do  godziny.    Trge.    b)    \od  dohij  du 
doby:    Chory    tego  dnia    od  godziny    do  godziny 
jeść  nie  ma.  Haur.  Włóż  to  do  gorzałki  od  go- 
dziny do  godziny.    Troe.    [Jag  wybiuło  jedynfl 
ście  godzin].    [Je  sześć    godzin]  =  szósta  godzina 
Astr.:  G.  legalasi  =  lospólna   w  całym  kraju  w  da 
uej  chwili.    2.  przen.  czas,  chwila,  moment,  minuta 
pora,  doba,  termin:  G.  śmierci.  Ostatnia  G.  {  =  chwi 
la  konania).  G.  szczęśliwa,  nieszczęśliwa,  dobra 
zła.    Nigdy  jednej    dobrej    godziny  od  męża  ni( 
miała.    Troć.     [Daj  ci,  Boże,    dolę,    cas  i  godzi 
nę  dobrij!].    Przyszedł  w  złą  godzinę.  Troć.  Nie- 
ma rodziny    we  złe    godziby.  Prz.    Cliowaj  gro- 
sinę    na    czarną    (ciemną)    godzinę.    Prz.    fjedź 
w  bożą  godzinę.  Klon.  (=jedź  szczęśliwie),  G.  wy- 
poczynku. Szara  G.  Co  jedna  G.  przyniosła,  dru- 
ga zabrać  może.  "Wiszn.    Jeszcze   nie  wybiła  G. 
{  =  nie  nadeszła  pora).     Taki    wieszcz,    jaki  słu- 
chacz, lecz  przyjdzie  G.  Mick.  Nie  są  to  słowa 
co   z  ust    w    gorącej    pryskają    godzinie.    Mick 
O  swoich  godzinach  kładziemy  ś.  i  wstajemy.  L 
Przyszła    nań    świńska    G.  (^ -uczuł  popęd  ptcio 
wy).  Przen.:   Ktoś    do  więzienia    mego    wchodzi 
czy  tylko    nie  przynoszą  mi  godziny  śmierci?  L. 
(  =  wyroku),     X  Uciekaj,  póki  masz  godzinę.  Chr. 
{  =  czas  dogodny,  porę).    [Mnie  nie  pociesy  matu 
la  ni  ociec,    tyło    mię  pjciesy    od  Boga  G.]  (  = 
śmierć).     3.  przen.    lekcja    godzinna:     Mam    dziś 
wszystkiego    dwie  godziny.    Płacą    mi  po  rublu 
za  godzinę.  Płatny  od  godziny.  4.  Godziny  kano- 
niczne a.  godzinki,  X  godziny  a.  X  godziny  ka- 
\)\i\».^Y\Q  =  pacierze  Jcapłańskie:  Godziny  swoje  ka 
l)łańskie  odprawowal.  Warg.  Nocnych  godzin  śpię 
wanie.  Groch.  Na  każdej  godzinie  i)roza  ta  czytań;: 
bywa.  Pim.  Godziny  carskie  a.  wielkie.  Pim.  5. 
[Godziny]    zegar.     6.  gór.  =  a)  kąt   Iderunku  na- 
znaczonego dla    rohól   podziemnych,    np.    chodnika: 
Być    w  godzinie  =  trzymać  ś.  Icierunlcu    w  prowa- 
dzeniu chodniJca.    Zejść  z  godziny  =z'-'0C2^ć  z  teg(. 
kierunku.    Nadawanie  godziny  =  zaznaczanie  łcie- 
runlcu  prowadzonych    cliodników  przez    zawieszenie 
pod    wciasami    ciężarków    na    szpagacie,    to     linji, 
w  której   chodnik    ma    być   prowadzony,     b)  jeden 
z  zawieszonych  w  szeregu  pionów:    Godzinami  zo- 
wią  szereg  zawieszonych  pionów.  Buk.    Popraw 
skobelek  trzeciej  godziny.  Buk.    7.   X  praw.  czat^ 
do  namyślenia  ś.,    odłożenie    sprawy    tia   kilka  go- 
dzin:  Że    tedy  gotowości    sprawy    nie  było,  mu- 
siano od  siostry    mojej    wziąć    na  godzinę.  Mat. 
8.  zł.  zegarek.    Zdr.  Godzinka,  Godzineczka,  [Go- 
dzineńkaj.     <GOD> 

Godzineczka,  i,  Im.  i  p-  Godzina:  O  godzineczko 
szczęśliwa!  Groch.  Niescęsna  godzinecka  by- 
ła, kiedy  ś.  dusycka  z  ciałem  rozłącyła. 

[Godzineńka,  i,  Im.  i]  p.  Godzina:  Nieszczęśli- 
wa G.  i  chwila! 
[Godzinik,  a,  Im.  i]  p.  Godzinnik. 

Godzinka,  i,  Im  i  f.  p.  Godzina:  Z  godzinkę 
zaledwie  posiedział.  2.  w  Im.  =  a)  a.  Godzinki 
kapłańskie,  in.  X  Godziny,  X  Godziny  ka- 
płańskie, Godziny  kanoniczne  =  pacierze 
kapłańskie,  b)  a.  Godzinki  Panny  Marji  =  pacie- 
rze, nabożeństwo  do  Najświętszej  Panny  a.  książka, 
podająca  je:  Śpiewać,  odprawiać,  odmawiać  go- 
dzinki.    3.  [Godzinki]  zegarek. 

Godzinkowy  przyra.  od  Godzinka:  Cienkim,  lecz 


dono-śnym  głosem,  na  godzinkowy  nuf^  zawiódł. 
Orzesz. 

Godzinnik,  a,  Ira.  i  I.  [Q.J  =  a)  i  fa.  [Godzinik, 
Godzienik]  zegar:  Bawiąc  ś.  z  niemi,  czy  podo- 
bieństwo ciągle  trzymać  nosa  nad  godzinnikiem. 
Rzew.  Wielką  ten  człowiek  miał  w  astronoraji 
naukę  i  w  Magdeburgu  G.  uczynił.  Skar.  b) 
wskazówka  godzinowa  na  zegarze:  Żółwio  wloką- 
cy ś.  G.  Krasz.  2.  X=a)  a.  X  G.  słoneczny  =; 
zegar  słoneczny,  kompas.  Troe.  Wynalazł  G.  sło- 
neczny. Skar.  b)  zegar  piaskoiuy,  łdepsydra.  Troe. 
3.  gór.  busola,  podzielona  nie  na  stopnie,  lecz  na 
2i  godziny,  używana  do  pomiarów  podziemnych  ko- 
palnianych. 

Godzinny,  Godzinowy  przym.  od  Godzina:  I.  go- 
dzin dotyczący,  godziny  wskazujący:  Wskazówka 
godzinna  ( -godzimdk).  Zegar  G.  (  =  bijący  tylko 
godziny).  Zegar  to  tylko  G.,  a  nie  minutowy. 
Troe.  2.  godzinę  trwająaj:  Swar  G.  Troe.  Roz- 
mowa godzinna.  3.  X  niestateczny,  niestały,  chwiej- 
ny, zmienny:  Umysł  G.  Fred.  M.  4.  astr.:  Koła 
godzinne  =  koła  loielkie  sfery  niebiesłdej,  prosto- 
padłe do  równika  i  przecłiodzące  przez  biegun,  in. 
koła  zboczeń.  Kąt  G.  gwiazdy  =  fcq<  zawarty 
między  jej  koleni  godzinnym  a  południkiem  danego 
miejscu.  Koło  godzinne,  oś  godzinna  ekwatorjału. 

X  Godzinoplynny  całe  godziny  płynący:  Rzesza 
próżnująca,  niepomna  ważnych  widoków,  godzi- 
nopłynnych  słuchała  potoków.  Niem.  <GOD-|- 
PŁY> 

Godzinowe,  ego,  blra.  kol.  płaca  służby  Icolejo- 
wej  za  godzinę  jazdy.     <GOD> 

Godzinowy  p.  Godzinny:  Siruć  marszałek  (try- 
bunału) nie  chciał  z  regiestrów  godzinowych 
wpisu  siostry  mojej  przywołać.  Mat.  (p.  Godzina 
pod  7).  Przyrząd  godzinowo-drożny  do  kontrolo- 
wania woźniców. 

[Godziób,  oba,  Im.  oby]  grube  źdźbło  słomy: 
W  sieczce  same    godzioby.     <?  por.  Kociuba  > 

t  Godziwe,  ego,  blm.    rodzaj  daniny.      <GOD> 

Godziwie,  X  Godziwo  przys.  od  Godziwy. 

X  Godziwo  I.  p.  Godziwie:  Cale  przystojno 
i  G.  jest  z  powodu  samej  jiowiauości  przyjaciół 
być  obrońcą.  Pilch.  2.  godzi  ś.,  przystoi,  wolno: 
Ach,  gdyby  człowiekowi  było  to  G.  ujrzeć  raoję 
ozdobę,  moje  postać  żywą.    L. 

Godziwość,  I,  blm.  rz.  od  Godziwy. 

Godziwy  I.  a,  x  Godziły  tald,  co  ś.  godzi,  wol- 
ny, dozwolony,  możebny,  rdezakazany,  nienaganny, 
prawy,  słuszny,  przyzwoity,  uczciioy:  Rzecz  godzi- 
wa. Zysk  G.  Używać  środków  godziwych.  Czy- 
liż  goilziwa  jest  tak  ś.  naśmiewać  z  uczciwych 
ludzi?  L.  {  =  rzecz  godziwa).  2.  [G.]  uczciwy,  rze- 
telny. 

X  Goeoja,  I,  blm.  mniemane  czarowanie  za  po- 
mocą wzywania  złycli  ducłiów.  <Gr.  goeteia  = 
czarodziejstwo  > 

Gofry,  ów,  blc.  cukier,  p.  Wafel:  Ciastka  de- 
serowe: badjanki,  wiórki,  G.  Zap.   <Fr.  gaufre> 

Gogątko,  a.  Im.  a  p.  Gogo;  młolcos,  smyk,  nie- 
dorostek. 

[Goglelmogiel,  glu,  blm.,  Kogielmoglel]  żółtka, 
rozbite  z  cukrem  i  rumem  a.  winem.     <  ?  > 

Gogo,  a.  Im.  I  modnii,  elegant,  fircyk,  frant 
z  wyższej  sfery,  przytym  próżniak  i  nieuk:  Garni- 
turek  goga  musi  nosić  cechy  niezwykłości,  niech 
gmin  zaraz  po  nim  pozna,  co  "w  umyśle  jego 
gości.  Z  miną  wymuskanego  goga.  Gaw.  Zdr. 
Gogątko.     <?> 

[Gogodza,  y,  Im.  e]  ja'MŚ  roś.:  Później  są  już 
jagody  gogodzy,  czy  też  kamionki.  Sp.  <Ukr. 
gogodzy  lra.> 


GC5 


55 


GOGOTAĆ 

X  Cogotaó,  cze,  tal  p.  Gulgotać.     <Dźwn.> 
X  Gogotanie,  a,  blin.,  czynność  ez.  Gogotać. 
Gogol,  ola.  Im.  oly  zool.  p.  Gągol:  G.  wielki  że- 
lezistego  a  białego  pióra.  Cyg.  {  =  nurek  czubaty). 

0.  mały  zielonego  a  czerwonego  a  białego  pióra, 
przy  wodzie  ś.  chowa.  Cyg.  {-nurek  wpółczu- 
hały).     <Dźwn.,  por.  Ukr.  hołiol> 

łGogólka,  i,  Im.  I,  fGolanka  owoc  na  drzewie 
iwieio  zawiązany:  Gogółki  figowe.  M^cz. 

Gograbia,  ego,  Im.  owie,  Gograf  daw.  sędzia 
powiatowy:  Gograbiowie  do  prędkiego  os!j,dzenia 
gwałtów  bywają,  obierani.  Sz.    <Nm.  Gaugraf> 

Gograbski  przym.  od  Gograbia:  Urząd  G. 

Gograbstwo,  a,  Im.  a  urząd  gograbiego. 

Gograf,  a,  Im.  owie  p.  Gograbia:  G.  jest  jako- 
by bieżą,cy  a  prędki  sędzia.  Sz. 

Goić,  i,  11,    częstot.    X  Goiwać    co    a.    X  kogo 

1.  leczyć  zewnętrznie,  zagajać,  zabliźniać:  G.  rany, 
wrzody.  Środki  gojące.  X  Cyrulik  go  dobrze  goił. 
Troć.  [Woda  gojąca]  p.  Woda.  2.  przen.  łago- 
dzić, uśmierzać,  koić,  uspokajać:  Jego  słowa  goją 
me  serce,  6.  ś.  I.  zabliźniać  ś.,  zarastać:  Rana 
8.  goi.  2.  X  l^czifć  siebie  zewnętrznie:  Sam  ś.  goi. 
Troć.     <GOJ/ŻY> 

[Goik,  a,  Im.  i]  roślina,  gojąca  rany. 

Goim,  a,  Im.  y,  Goj  kaidy,  kto  nie  jest  Żydem. 
<Hb.  Im.  od  goi  =  lud,  goim  =  cudzoziemcy,  wro- 
gowie > 

X  Goisty  łatwy,  prędki  do  zagojenia. 

X  Goiwać,  3,  al  p.  Goić. 

X  Goiwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Goiwać. 

Goj,  a,  Ira.  e  I.  p.  Goim.  2.  [G.]  drągal,  dry- 
blas, cymbał:  Wyrósł  na  wielkiego  goja,  a  nic 
nie  umie.     <  p.  Goim> 

Gojawa,  y,  Im.  y  p.  Gujawa:  Gojawy,  jabłuszka 
z  cytery  i  liczne  rodzaje  orzechów.  Sienk.  <p. 
Gujawa  > 

[Gojący]  w  wyrażeniu:  [Woda  gojąca]  p. 
Woda. 

Gojenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Goić. 

Gojenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynnośó  cz.  Goić  ś.: 
G.  ś.  doraźne  =  ryc/i/e  zrośnięcie  rany,  rychło- 
zrost,  skorozrost ,  Xrychłogój  (prima 
intentio).  G.  ś.  przez  ropienie  (secunda  intentio). 
<GOJ/ŻY> 

Gojnik,  a,  Im.  i  bot.  I.  a.  Czystaczek,  niek. 
Siwiosnka,  Szanta  (sideritis)  roś.  z  rodziny  war- 
gowaiych.  Gatunki:  G.  górny  (s.  montana).  2. 
p.  Gwiazdosz. 

[Gojny]  do  gojenia  służący,  gojący:  Maść  gojna 
(  —woskotua). 

[Gojscowaty]  p.  Gośćcowaty. 

[Gojuszozy]  gojący  (w  bajkach  o  wodzie  [ży- 
wiącej]).    <Z  Brs.  hajuszezyj> 

Gola,  i,  Im.  e  muz.  gardło;  głos  gardłowy. 
<Włos.  gola  =  gardło  > 

fGola,  I,  Im.  e  I.  miejsce  gole,  otwarte:  Pagó- 
rek cienia  nie  miał,  atoli  on  siadł  na  tej  goli. 
Otw.  2.  fNa  goli  i  [Na  goli]  pr/,ys.  =  (»toore«j, 
dostępnie,  nie  w  schowaniu,  nie  pod  zamknięciem, 
na  wierzchu:  Niema  nie  na  goli,  wszystko  za- 
mknięte w  komorze.  Kolb.  Na  goli  zostając  bez 
wszelakiej  krajowej  obrony.  Tw.  Przen.:  Mają- 
tek na  goU -czysty,  nie  obdłużony,  nie  obciążony 
długami:  Bolesław  Łysy  zastawił  ziemię  Lubu- 
ską, którą  jeszcze  miał  na  goli,  margrabiom 
Urandeburskim.  Biel.  M.  Przen.  na  boku,  na  ubo- 
czu, na  stronie:  Trudno.ść  ta  zostaje  aa  goli. 
Petr.  ( =  usuniętą).     <  GOL  > 

[Gotachy,  ów,  blp.]  nogi  gole,  obnażone. 


>       -  GOLEC 

tGolacz,  a,  Im.  e  i  [Golacz]  p.  Golarz:  Ła- 
ziebników,  golaczów  i  barwierzów  wytworne  ma- 
zidła.  Syr. 

jGolak,  a,  Im.  I]  p.  Galak:  Wyrósł  jak  G. 
w  boru. 

fGolanka,  I,  Im.  I  p.  Gogólka:  Niedojrzałej  nie 
zrywaj  jagody,  zaniechaj  golance  czynie  szko- 
dy. Petr.     <GOŁ> 

[Golanka,  i,  Im.  I]  koić  goleniowa  z  mięsem 
u  bydła.     <p.  Goleń  > 

Golarka,  i.  Im.  i  I.  kobieta,  zajmująca  ś.  gole- 
niem.    2.    żona  golarza.     <GOŁ> 

Golarnfa,  I,  Im.  e  izba,  salon  do  golenia  włosów; 
zakład  golarski,  balwierski,  razura. 

Golarski  przym.  od  Golarz,  felczerski  =  halwier- 
ski,  cyrulicki.     <GOŁ> 

Golarz,  a.  Im.  e,  f  Golacz  i  [Golacz],  fGolicz, 
Golibroda  ten,  co  goli,  cyrulik,  felczer,  balwierz, 
fryzjer.      <GOŁ> 

Golas,  a,  Im.  y  I.  rub.  p.  Golec.  2.  [G.]  pla- 
cek z  mąki  żytniej  razowej.  Zdr.  Golasek.  <GOŁ> 

[Golas,  a,  Im.  y]  p.  Galak. 

Golasek,  ska,  Im.  ski  p.  Golas. 

[Golaszki,  szek,  blp.]  łydki.     <GOŁ> 

[Golawy]  niedojrzały. 

[Golaźnia,  I,  Im.  e]  p.  Golażń:  W  parę  minut 
zamracza  ś.    G.  rąbaniska  nad    Hotelnicą.    Mali. 

[Golaźń,  i.  Im.  e,  Golaźnia,  Golażń,  Golina, 
Gołoborze,  Golobórz,  Halizna]  miejsce  gołe,  nie  za- 
rośnięte drzewem  w  lesie  a.  zbożem  na  polu;  pole 
po  wykarczowanym  lesie:  Wicher  po  golaźniach 
hula.  Kon.  Nie  sama  to  okiśó,  lecz  i  nadzieiina 
kilkodniowa  zasłoniły  czarną  smreczynę  tak,  że 
prawie  zlała  ś.  z  zaśnieżonemi  golaźniami.  Matl. 
<GOŁ> 

[Gole,  a,  Im.  e]    I.  p.  Golec.    2.  p.  Golas. 

fGolclar,  a,  Im.  owie  p.  Goltślar. 

t Gołcz,  u,  blm.  rodzaj  płótna.  <Nm.  daw. 
Golsch,  Kolsch,  Kolsch  dosł.  =  koloński  > 

[Goldapa,  y.  Im.  y,  Goldepa,  Holopa,  Holdapa, 
Holdepa]  kol>ieta  toysoka  a  niezręczna.  <  p.  IJu- 
lopa  > 

[Goldepa,  y.  Im.  y]  p.  Goldapa. 

Goldkrem,  u,  blm.  rodzaj  kosmetyku,  maść  biała 
do  rąk  i  do  tioarzy.  <Ang.  eold  cream  dosł.= 
zimna  śmietanka > 

fGoldszlar,  a,  Im.  owie  p.  Goltślar. 

Goldwaser,  seru  a.  [sra].  Im.  sery  a.  [sryj, 
Goldwaserka,  żart.  [Golwasan]  loódka  gdańska, 
w  której  pływają  kawałeczki  złota  malarskiego, 
złotówka:  Częste  koleje  goklw^asoru,  czego 
ściśle  pilnował  pan  Antoni.  Goez.  Herbafyje 
i  goldwasry.    <Nm.  Qoldwasser> 

Goldwaserka,   i,   blm.   p.    Goldwaser:    A   jak 

pestkówka  nie  pomoże,    to  jest    waniljówka.  U., 
miętówka  i  wiele  innych  kordjałów.   Zap. 

Goldwaserowy  przym.  od  Goldwaser:  Wódka 
goldwaserowa. 

Golec,  Ica,  Im.  Ice,  X  Gołek  I.  a.  rub.  Golas, 
X  Gołek,  [Gole]  człowiek  goły,  nagus.  2.  X  czln- 
wiek  łysy,  łysoA:  Prokop  G.  3.  a.  Golysz,  Ho- 
łysz, Goijasz ,  Goijat,  [Golas,  Gole],  X  Goło- 
ta biedak,  biedota,  chudopachołek.  Przen.:  Niema 
ojca,  bierz  golca.  Prz.  (  =  byle  kogo  do  pobłogosła- 
wienia przed  ślubem).  4.  [Golec  a.  Golo]  =  a)  </«:// 
cymbał,  drągal:  Ma  trzech  synów,  takich  golców! 
b)  okpisz,  oszust.  5.  Golec  =  (w  Syberji)  góra,  któ- 
rej wierzchołek  składa  i.  z  samego  kamienia. 
<GOŁ> 


86Q 


GULJiU 

Golec,  eje,  al  I.  gołym  i.  slawaó,  fifsieó:  Miej- 
sca, t^  maścią  pomazane  golejjj,;  dlatfgo  jej 
używają,  gdzio  choą  włosy  tracić.  Urzcil.  2. 
tracić  mienie,    biednieć,    ubożeć.   Erasz.      <UOŁ> 

[Golejki]  p.  Goluchny. 

T  Golemy  bardzo  ditiy,  wielki:  U  nóg  kostki 
z  golemy m  gruczołem    wypięte.  Zebr.     <GOL> 

Golenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Golić.     <QOŁ> 

X  Goleniec,  ńca,  Im.  ńce  t^oloicą.t,  inindzienia- 
fzek,  mloko.t:  Milej  mi  patrzeć,  gdy  dziewka  na 
koniu  harcuje,  niż  kiedy  gonionego  z  goleńcem 
tańcuje.  Biel.  M. 

Golenie    się,    a   ś.,  blm..  czynność  ez.  Golić  ś. 

Golenionartowy  anat.  p.  Goleniostopowy.  <  Goleń 
+  Nart> 

Goleniostępowy  anat.  p.  Goleniostopowy.  <  Goleń 
+  STĘP> 

Goleniostopowy  anat.  łączący  goleA  ze  stopą: 
Staw  G.,  in.  golenionartowy,  go  len  i  os  tc- 
wyCjunctura    tibio-tarsea).     <  Goleń -f  STOP  > 

Goleniowy  przym.  od  Goleń;  anat.:  Czaszka  go- 
leniowa p.  Rzeplca.  Kość  goleniowa  p.  Goleń 
i  Rzepka.  Mięśnie  goleniowe  (musculi  tibiales). 
]'rzykostek  G.  a.  Rura  goleniowa  mniejsza  p. 
Strzałka,    t^iura   goleniowa   większa   p.    Goleń. 

Goleń,  i.  Im.  e  I.  anut.-a)  (tibia)  kość  grubsza, 
leiąca  pomiędzy  kolanem  a  gtopą,  fglozna, 
kość  goleniowa,  piszczel,  fpi szcza ł- 
ka,  frura  goleniowa  większa,  b)  (crus) 
cała  część  nogi  od  kolana  do  utopy,  p  o  d  u  d  z  i  e, 
przedudzie,  Xprze  dudka:  [Prosimy  na 
wróblą  golenią].  2.  [G.]  łydka.  3.  X  kolanko 
w  łodydze  winnej  macicy:  Przy  goleni  macicy, 
jak  zowią  winiarze,  cokolwiek  wyroście,  ma  być 
obrzynane.  Trzyc.  4.  X  -izlaba  metalu:  G.  złota. 
Troć.  Dwie  golenie  lite  z  srebra.  Troć.   <GOŁ> 

[Goleńki]  p.  Goluchny. 

Goleta,  y,  Im,  y  rodzaj  łodzi  żaglowej:  Uroz- 
maica widok  ukazujący  ś.  na  horyzoncie  paro- 
wiec, lub  białe  żagle  golety.  Szt.  <Fr.  go8- 
lette> 

Golf,  u,  Im.  y  zatoka,  odnoga  morska.  <Fr. 
golfe,  Nm.  Golf> 

Golgas,  u,  Im.  y  rodzą/  flaneli,  in.  flanela 
turecka.     <Tur.  golgas > 

Golgota,  y,  blm.  niezasłużone  cierpienia  duchów 
i  natur  wyższych,  męczeństwo:  Kto  chce  być  wię- 
cej, niż  człowiekiem,  dla  tego  zawsze  znajdzie 
.'^.  G.  Kaczk.  <Gr.  Golgótha,  z  Hb.  gulgolta 
dosł.  =  czaszki  > 

Golgotać,  cze,  tal  myśl.  p.  Gulgotać:  Golgota! 

cietrzew.  Sp.     <Dźwn.> 

Golgotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Golgotać. 

Golibroda,  y,  Im.  y  p.  Golarz.  <  GOL -f 
I3K0D> 

fGolicz,  a.  Im.  owie  ]).  Golarz.  Mym. 

Golić,  i,  II  I.  zdejmować  włosy  brzytwą:  G.  ko- 
go, brodę.  Brzytwa  goli.  G.  wąsy  scyzorykiem. 
A  golono?  golono!  a  strzyżono?  strzyżono!  (^iez- 
myilne  potakiwanie).  Przen.:  Goli  go  bez  mydła. 
Prz.  {  =  oszukuje,  obdziera  z  niewielkim  trudem). 
Pan  Bóg  goli  bez  mydła.  Prz.  {=jest  wszechmoc- 
ny, może  człowieka  pozbawić  wszystkiego).  Już  on 
tego,  kiedy  chce,  jako  błazna  goli.  Rej.  {=na 
dudka  wystrychuje,  oszukuje,  ośmiesza).  G.  na  su- 
cho =  ntijzzti;  Na  sucho  mię  goli,  kto  ze  mną  przy 
stole  siedzi  bez  żartu.  Pot.  I  strzyże,  i  goli.  Prz. 
(  =  fcrcc»,  mówi  nieszczerze).  Szydła  mu  golą  =  po- 
wodzi  mu  ś.  niezwykle.  Jednemu  szydła  golą,  dru- 
giemu i  brzytwy  nie  chc^.  Prz.  Póki  szydła  go- 
\^  =  kiedy  jest  okazja,  póki  czas.  Nie  psuj  sam  so- 


GOLNĄC 

bie  czasu,  pókie  szydła  golą.  Rej.  Przen.  drzeć, 
zdzierać,  obdzierać,  łupić,  ubożyć :  Złe  szczę.ście  nas 
goli.  Tremb.  2.  przen.;  Mądrze  G.  =  ostrożnie,  roz- 
tropnie postępować,  wykręcać  ś.:  Trzeba  tu  mądrze 
G.  Rej.  Z  kąta  G.  =  obmawiać  kogo  pokątnie:  7i  tym, 
co  z  kąta  goli,  zejdziemy  ś.  gdzie  u  soli.  Prz. 
3.  f(i.owce=strzyc:  Baranek  milczy  przed  tym, 
który  go  goli.  B.  B.  4.  X  G.  ry\)ą  =  obierać  z  łu- 
ski, skrobać.  5.  X  ogołacać,  obnażać:  Gdy  żąć 
będziesz  zboże,  nie  będziesz  golił  ziemi  aż  do 
gruntu.  Wuj.  6.  przen.  (w  boju)  wycinać,  wybi- 
j(tć,  zabijać,  tłuc:  A  pierwszych  i  ostatnich  jednym 
goląc  ciosem,  usłał  ziemię  śmiertelnym  zwy- 
cięzca pokosem.  Kniaź.  A  dziś  Azbowych  gra- 
santów  jak  golił!  Sienk.  7.  X  przen.  zbierać,  zgar- 
niać, obławiać  ś.  czym:  Wekslarze  djabelnie  golą 
pieniądze.  L.  8.  rub.  p.  Golnąć:  a)  Szewc  wy- 
ciągnie skórę  w  pysku,  jeszcze  nią  goli.  b)  G. 
wódkę.  9.  [G.]  =  a)  gracko  coś  robić,  walić: 
Chwacko  goliłeś  deklamację,  b)  dręczyć,  doku- 
czać: Teraz  mie  bida  goli,  baba  woła:  „mąki, 
soli!"  10.  garb.  zdejmować  szerić  ze  .tkór,  in. 
sztraj  chować.  G.  Ś.  zdejmować  sobie  włosy 
brzytwą.      <GOŁ> 

X  Golidlo,  a,  Im.  a  apt.  (depilatorium)  środek 
wygubiająaj  włosy:  Q.  tureckie  (rusma). 

Golidupa,  y,  Im.  y  pog.  golarz,  golibroda. 
<GOŁ-|-DUP/DZIUP> 

[GoJimastyka,  I,  Im.  i]  p.  Gimnastyka:  Jezdem 
sobie  pajac,  przedstawiam  sztuki,  golimastyki. 
<p.  Gimnastyka  > 

[Golina,  y,  Im.  y]  I.  gałąi  hez  liści,  sęk.  2.  p. 
Golaźń.     <QOŁ> 

Golinka,  I,  Im.  I  wet.  znamię  na  wardze  górne) 
konia. 

Gollrdoła,  y,  Im.  owie  p.  Goijard:  Nie  ezpyl- 
many  my  już,  ni  golirdoże.  Sienk.  <Włos.  ga- 
gliardazzo> 

Golizna,  y,  Ira.  y  I.  y.miejsce  gołe,  szczeg.  gołe 
pole:  Wpośrzód  zaraźliwych  bagnisk  na  ziemi 
wyższej  szerzą  ś.  pewne  golizny,  podobieństwa 
nawet  do  łąk  nie  mające.  Stasz.  2.  X  miejsce 
zarosłe  chwastami.  TroQ.  3.  X  nagość.  4.  przen. 
brak,  niedostatek,  chuda  fara:  U  niego  zawsze  G, 
G.  święta  {  =  bieda  w  całym  znaczeniu).  5.  przen. 
biedak,  golec  a.  zb.  golcy:  Hm,  to  jakaś  G.,  me- 
belki od  Żydów.  Wilcz.  Przeciwnikami  jej  byli: 
awanturnicy,  panicze  i  cała  ta  G.,  której  król 
wrota  swojego  zamku  otworzył.  Rzew.  6.  X  anat. 
p.  Gladzinka.     <GOŁ> 

X  Goijacki  olbrzymi.  <Z  Hb.  imienia  własne- 
go Goliath> 

Goijard,  a,  Im.  owie,  Golirdoża  aktor  wędrowny 
w  yńekach  średnich:  Rybalci  goljardzi  byli  klery- 
kami, djakonami.  Kawcz.     <"W'łos.  gagliardo> 

Goijasz,  a.  Im.  e  p.  Golec. 

X  Goijasz,  a,  Im.  e  p.  2.  Goijat. 

1.  Goijat,  a.  Im.  cl  żart.  p.  Golec.  <GOŁ, 
z  żart.    przystosowaniem    do    nazwy  olbrzyma  > 

2.  Goijat,  a.  Im.  cl  a.  ty,  X  Goijasz  olbrzym, 
człowiek  wysoki.  <Hb.  Goliath  =  nazwa  biblijne- 
go wielkoluda  > 

Golnąć,  nie,  nąl,  nied.  Golló  rub.  I.  uderzyć, 
palnąć,  rznąć,  huknąć,  zdzielić,  lunąć:  "W  samo 
mię  czoło  golnął.  Oss.  Gt.  kogo  o  ziemię.  Żeby 
mnie  była  nożem  golnęła,  tobyra  wolała,  niż 
wstyd  znosić.  2.  wypić,  pociągnąć,  wychylić,  łyk- 
nąć, palnąć:  Golnęli  wódki.  Golnął  sobie  {  =  upil 
ś.).  3.  chwycić,  złapać,  ukraść,  ściągnąć:  Golnął 
trochę  grosza  z  tego  interesu,  Golnęli  mu  zega- 


867 


GOLNIĘCIE 


GOF.ĘBIĘ 


rek.  4.  [G.]  przeskoczyć:  Golnoł  przez  dół  trzy 
raz)'  raz  po  raz.     <GOŁ> 

Golniecie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Golnąć. 

Golonka,  i,  Im.  i  część  .<<ziinl'i  od  kolana.  <  p. 
Goleń  > 

[Golor,  a,  Im.  y]  p.  Gajor.     <Dźwn.> 

X  Golszy  p.  Goły. 

tGoitsIarz,  a,  Im.  owie  i).  Goitślar.  Mur. 

fGoItsIor,  a,  Im.  owie  p.  Goitślar.  Henr. 

fGoItszlar,  a,  Im.  owie  ]).  Goitślar. 

t Goitślar,  a,  Im.  owie,  fGoItsIarz,  fGoItsIor, 
fGolclar,  fGoldszlar,  fGoItszlar,  fGuldszlar, 
tGuItszlagier,  fGuldszlagier,  fGultślagier  złotnik. 
<Nm.  Goldschlager> 

Goluohno  przys.   od    Goluchny.   <GOL> 

Goluohny,  Golusieńki,  Goluteńki,  GolutenieczkI, 
GolutkI,  Goluśki,  [Golusi,  GoleńkI,  Golejki]  zupeł- 
nie goły,  nagusieńki:  [Matysecek  wisi  pod  go- 
luchnem  niebem]. 

[Golusi]  p.  Goluchny. 

Golusieńki  p.  Goluchny. 

Golusieńko  przys.  od  Golusieńki. 

Goluśki  p.  Goluchny:  Chłop  idzie  ku  jarcowi, 
a  łiań  goluśka  rola. 

Goluśko  przys.  od  Goluśki. 

GolutenieczkI  p.  Goluchny:  Zadurzyłem  ś.  w  go- 
lutenieczkiej  artystce.  Krasz. 

Golutenieczko  przys.  od  GolutenieczkI. 

Goluteńki  p.  Goluchny. 

Goluteńko  przys.  od  Goluteńki. 

Golutki  p.  Goluchny. 

Golutko  przys.  od  Golutki. 

[Golwasan,  nieod.]  p.  Goldwaser. 

[Golaźń,  i,  Im.  e]  p.  Golaźń.  Sł.  wii.    <GOŁ> 

Gołąb,  ębia,  5  pp.  ębiu  a.  [ębie],  Im.  ębie  a. 
[tjbiowie]  I .  zool.  =  a)  (columba)  ptak  z  rzędu  (jolębi, 
G.  skalny  (c.  livia)  =  . szczap  swojskiego  z  liczne- 
mi  rasami,  do  których  należą:  B  a  g  d  a  t ;  Bębe- 
nek; Bryz  a.  Kryza,  Żabotnik;  Fajfer 
a.  Koziołek,  Przewrotek,  Pląs  acz, 
Rzezimieszek;  G  a  r  d  ł  a  c  z  a.  W  o  1  a  r  z;  Go- 
łąb cypryjski;  Gołąb  kurzy  florentyń- 
ski,- K  a  p  u  e  y  n  e  k  a.  Mniszek;  Pawiak 
a.  P  a  w  i  ó  w  k  a ;  Śmieszek;  Turkot.  [G. 
dziki]  i>.  Grzywacz.  G.  pocztowy  a.  pocztar- 
ski.  Siwy  jak  G.  Prz.  Gołębiowie  latają.  Kon. 
G.  grucha,  brukuje,  bębni.  [Mój  siwy  gołobie!]. 
b)  w  Im.  rz(id  ptaków.  2.  gołąb  samiec.  3.  [G. 
i  jastrząb]  gra  dziecinna.  4.  [Gołębie]  gra  dzie- 
cinna. 5.  astr.  gwiazdozbiór  na  półkuli  połtidnio- 
loęj  nieba,  u  nas  niewidzialny.  Zdr.  Gołąbek,  Go- 
ląbeczek,  [Gołębik,  Gołębiś,  Gołębie].  <Możo  Łd. 
columba  > 

Gołąbeczek,  czka,  Im.  czki  p.  Gołąb. 

Gołąbeczka,  i.  Im.  i  p.  Gołąbka:  Siwy  gołąb, 
siwy,  G.  biała.   Pśń. 

Gołąbek,  bka,  Im.  bki  I.  p.  Gołąb:  Pieczone  go- 
łąbki nie  lecą  same  do  gąbki.  Prz.  Kochają  ś., 
jiik  dwa  gołąbki.  Prz.  Przen.:  Para  gołąbków 
(  =^ kochających  ś.  ludzi).  O  jak  słodko  zasypiasz, 
gołąbku  mój  siwy,  o  jak  mile  spoczywa  czło- 
wiek sprawiedliwy!  Nar.  (słowa  syna  o  starym 
ojcu).  2.  przen.:  Gołąbku  !  =  serce,  rybko,  kotku, 
duszko,  kochanie^  perełko,  złotko.  3.  [Q.]  —  :\)  ozdo- 
ł>a  gliniana  na  chacie  góralskiej,  b)  a.  [Hołubiec] 
rodzaj  tańca.  4.  [Gołąbki]  =  a)  potrawa  z  krup 
hreczanych  a.  jęczmiennych  i  mięsa  lootowego  a.  loie- 
przoweyo,  usiekanego  i  zmieszanego  z  kaszą,  b) 
kluski  pszenne  na  wodzie,  c)  p.  Tojad,  d)  [Go- 
łąblvi  gorzkie  a.  psie]  rodzaj  grzybów  (russula 
emetica).    5.  bot.:   a)   p.  Syrojeszka.    b)  p.  Za- 


Słonak.  6.  zool.  (macroglossa  slellatarum)  owad 
łuskoskrzydiy  z  rodziny  zmierzchnicowalych.  7. 
myśl.  turkawka. 

X  Gołąbiątko,  a,   Im.    a   p.  Gołębiątko:    Dwoje 

gołąbiątek  młodych.  Rej. 

[Gołąbica,  y,  Im.  e]  p.  Gołębica. 

X  Gołąbię,  ęcla,  Im.  ęta  p.  Gołębiątko:  Orzeł 
gołąbięcia  mdłego  nie  urodzi.  Papr. 

Gołąbka,  i.  Im.  i  I.  p.  Gołębica:  Myślałem  o  niej, 
jak  o  gołąbce,  którą  porwał  jastrząb.  Sionk. 
Duchu,  światło  Boże,  gołąbko  Syonu!  Mick.  2. 
przen.:  Gołąbko!  =. serce,  duszko,  kotku.,  rybko,  pe- 
rełko, złotko,  kochanie.    Zdr.  Gotąbeozka. 

[Gołąbkowato]  przys.  od  Gołąbkowaty,  jak  go- 
łąbek: Mój  dziadek  miał  łepecek,  jak  grzybe- 
cek,  G. 

Gołąbkowaty  do  gołąbka  podobny,  gołąbka  przy- 
pominający:  Kabalistyczna  siekierka  obsypuje 
całą  czuprynę  gołąbkowatą  siwizną.   Kaczk. 

Gołąbkowy  przym.  od  Gołąbek:  Złocone  gzym- 
sy odbijały  od  gołąbkowych  ta  petów,  (i  rusz. 
(—Z  malowanemi  na  nich  gołąbkami). 

[Gołda,  y,  blm.]  ruda  ielazna.    <p.  Hałda  > 

[Gołdus,  a.  Im.  y]  p.  Gałdus. 

[Gołdys]  przyśpiew:  Hołdys  G.  jA  chłopak  we- 
soły.    <  Okrzyk.  > 

Gołek,  łka,  Im.  łki  I.  X  p.  Golas.  2.  X  p.  Go- 
lec.   3.  bot.  p.  Koślazek.     <GOŁ> 

Gołębi  I.  przym.  od  Gołąb:  Gołębie  jaje,  gnia- 
zdo. Cienie  te  płynęły  z  pokornie  zuchwałych 
gołębio -przepaścistycii  oczu  kuzynki.  Orzesz. 
Przen.:  Gołębie  serce  (  =  łagodne).  Mogłam  za- 
chować czułość  gołębią.  Orzesz.  Po  gołębiemu 
przys.  jak  gołębie,  przen.  usta  w  usta.  Bóbr.  2. 
bot:  Gołębie  ziele  p.  Witułka.     <GOŁ.\B> 

Gołębiarka,  i,  Im.  i  I.  kobieta  hodująca,  pielęg- 
nująca gołębie;  miłośniczka,  amatorka  gołębi.  2. 
handlująca  gołębiami. 

Gołębiarnia,  i.  Im.  e  p.  Gołębnik:  Tuż  obok 
wznosi  ś.  G.  gustowna,  a  w  niej  setka  gołębi 
najprzeróżniejszych  gatunków.  Roi. 

Gołębiarstwo,  a,  blm.  hodowanie  gołębi,  handel 
gołębiami,  zajęcie  golębiarza. 

Gołębiarz,  a,  Im.  e  I.  sługa,  mający  pieczę  o  go- 
łębiach. 2.  a.  X  Gołębnik  miłohnk  gołębi,  hoditjn- 
cy  je  z  zamiłowania.  3.  handUtją-cy  gołębiami.  4. 
zool.  p.  Jastrząb:  Sokół  G.  Ml. 

[Gołębiatka,  i.  Im.  i]  bot.  p.  Syrojeszka. 

Gołębiątko,  a,  Im.  a,  Gołębie,  x  Gołąbiątko, 
X  Gołąbię  pisklę  gołębie. 

Gołębica,  y.  Im.  e.  Gołąbka,  X  Gołębina,  [Go- 
łąbica] samica  gołębia.  Zdr.  Gołębiczka. 

Gołębiczka,  i,  Im.  i  p.  Gołębica:  Gołębiczko 
moja!  Op. 

X  Gołębiczy  przym.  od  Gołębica:  "W  prostocie 
gołębiczej  miał  wężową  mądrość.  Skar. 

X  Gołębic,  i,  ił  p.  Hołubić. 

t  Gołębie,  ego,  blm.  rodzaj  daniny. 

X  Gołębienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gołębic. 

Gołębieniec,  ńca.  Im.  ńce  1.  fi  [G.]  p.  Gołęb- 
nik: Do  stołu  nielada  potrawy  i  G.  rodzi  nam 
dziurawy.  Klon.     2.  bot.  p.  DrjakieMT. 

Gołębień,  bnia,  Im.  bnie  zool.   (argas  reflexus) 

roztocz  pasorzylny. 

X  Gołębieńcowy  i)rzym.  od  Gołębieniec:  Prze- 
gródki gołębieńcowo. 

Gołębic,  ęcia.  Im.  ęta  f.  t^.  Gołębiątko:  Orzeł 
gotębięcia  mdłego  nie  urodzi.  Papr.  2.  [G.]  p. 
Gołąb:  Cóż  tam  będziesz  jadła?  —  Kurczęta, 
zwierzęta  i  te  gołębięta. 


868 


GOŁĘBIK 

[Gołębik,  a,  Im.  i]  p.  Gołąb:  Para  gołębików 
yniazfio  układają. 

X  Gołębina,  y,  lin.  y  I.  mięso  gołębie.  L.  2  p. 
Gołębica. 

Golębinlec,  ńca,  Im.  ńce  I.  Xp.  Gołębnik.  2. 
>Ń  f?"^'j  gołębi.     3.    bot.  p.  DRJalcIew. 

X  Gołębinny  i)rzyin.  od  Gołębina:  Duch  św. 
V  postaci  gołębinnej.  Smotr. 

[Golębiś,  a,  im.  e]  p.  Gołąb:  Ozleciały  mi  ś. 
tiwe  gołębisie. 

[Gołębiter,  tra,  Im.  try]  galgan,  szelma,  włó- 
częga, oczajdusza,  liultaj.  <Może  Nra.  *  Galgen- 
Iputer,  por.  Frajbiter> 

Gołębnilt,  a,  Im.  i  I.  a.  Gołębiarnia,  fGoięble- 
riec,  [Gołębieniec],  X  Gołębiniec  mieszkanko,  schro- 
nienie dla  gołębi.  2.  X  Im.  cy  p.  Gołębiarz.  3. 
X  zool.  p.  Sokół.  Kluk.    <p.  Gołąb  > 

Gołgotać,  cze  a.  ce,  tał  I.  Xp'  Gulgotać:  In- 
dyk gołgoe/o.     2.  [G.]  lać  to  gardło.     <Dźwn.> 

X  Gołgotanie,  a,  blin.,  [Gołgotanie]  czynność 
cz   Gołgotać. 

Gołka,  i,  Im.  i,  Gołka  I.  \G.]  =  a,)  goły  tyłek:  Dać 
a.  dostać  w  gołkę,  na  gółkę.  Usiadłaby  Q.,  ale 
niema  stołka.  Prz.  b)  biodro,  c)  [Gałka  a.  Kol- 
ka] panna,  dziewczyna.  2.  bot.  p.  Pszenica.  3. 
częś.  Gołka  karc.  ósemka  a.  szóstka  karowa 
w  grze,  zwane/  cJiapanką.  Goł.  4.  X  muz.  cała 
nuta.  Mag. 

[Gołkiem,  Gołkiem]  I.  bez  przykrycia,  bez  za- 
chowania: U  niego  bo  pieniądze  G.  na  stole  leżą. 
"Włożył  pieniądze  do  kieszeni  G.  (  =  nie  w  wore- 
czku). W  początkach  ptakowi  żywność  ś.  G.  na 
dnie  klatki  posypuje.  Kluk.  (=  bez  naczynia). 
Przcn.:  Taki  szlachcic,  co  G.  i  piechty  chodził. 
2.  po  prostu,  tylko.     <GOŁ> 

Goło  pizys.  od  Goły:  Stół  nakoło  serwetami 
nakryją,  a  we  śrzodku  G.  Star.  Do  boju  żołnierz 
nie  G.  wybieży,  ale  ma  zbroję  i  oręż.  Star. 
(  =  bez  zbroi).  G.  kolo  niego  (  =  fcMSO,  t/fto^ro^.  Choć 
G.,  ale  wesoło.  Prz. 

Gołobiodry,  rub.  Gołodupski  gołe  biodra  mają- 
cy, nie  mający  spodni  na  sobie:  Zak  G.  Zabł. 
<(iOŁ-j-BIÓDR> 

[Gołoborze,  a,  Im.  a]  p.  Golaiń.  <GOŁ-ł- 
EOR> 

Gołoborzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gołoborzyć. 

Gołoborzyć,  y,  ył  pozbawiać  lasu,  trzebić  las, 
zamieniać  w  gołoborze:  Gołoborzy  całe  okolice, 
karczuje  zroby.  Pol. 

[Gołobórz,  orza,  Im.  orze]  p.  Golaiń. 

Gołobrody  nie  mający  brody,  bezbrody,  gołową- 
sy.     <  GOL  +  BRÓD  > 

Gołobrzegl,  ów,  blp.  brzegi  płaskie  t  odkryte: 
Obszerne  zatym  w  rozmaitych  punktach  odkry- 
wają ś.  tu  G.  i  najnieregularniejszy  kierunek 
łoża.  Pol.     <  GOŁ -j- BRZEG > 

Gołobrzuch,  a,  Im.  y  zool.  (acipenser  glaber) 
ryba  kostoluska,  Jesiotrowata.   <GOŁ-|-BRZUCH> 

X  Gołocić,  I,  ił  I.  gołym  czynić,  obnażać,  ogo- 
łacać. 2.  obierać,  obdzierać,  rabować,  wyzuwać 
z  czego;  pozbawiać  czego :  Nie  chcieli  bojarowie 
skarbu  G.  Mask.  Ja  drugi  raz  nie  natrę  na  ta- 
kie wesele,  na  którym  mi  gołocą  ubogą  kaletę. 
Pudł.   (—opróżniają).      <GOŁ> 

Goloć,  i.  Im.  e  przestrzeń  goła,  niezarosla:  Go- 
łoci  mało  na  tej  łące  i  wszystko  las  a  zarosi. 
Gac.     <GOŁ> 

Gołoduplec,  pca,  Im.  pcy,  Gołodupski,  [Hoło- 
duplec]  pog.  hołota,  golec,  hołysz,  biedota,  biedak, 
chudzina.     <GOŁ-j-DUP/DZIUP> 

Gołodupski  p.  Gołobiodry:  Hrabia  G.  Gołodup- 
ski, ego,  Im,  scy  rz.  p.  Gołoduplec. 


GOr-OTKA 

X  Gołogłośny  p.  Gołosłowny :  Gwałtem  wzięty 
i  za  gołogłośnym  oskarżeniem  przyprowadzony 
do  Oszmiany   i  tara  pod    wartą  osadzony.    Mat. 

<  GOŁ -I- GŁOS  > 

Gołogłowy  I.  z  odknitą  głowa.  2.  łysy.  <GOŁ 
-fGŁOW> 

X  Gołogłów,  owa,  Im.  owy   człowiek  łysy,  łysoń. 

X  Gołogon  o  gołym  ogonie:  Myszy  gołogone. 
Nar.     <GOŁ-f  0  4-G0Ń> 

X  Goiogumno,  a,  Im.    a  plac   między  gumnami. 

<  GOŁ -f  Gumno  > 

fGołogus,  a,  Im.  y  błazen.  <  Właściwie  *go- 
łoguz,  GOŁ -t- GUZ  > 

XGołolednia,  i.  Im.  e  p.  Gołoledź.  Przen.:  Ka- 
mienny rzeka  most  na  grzbiecie  czuje,  gdzie  ś. 
rozbijać  musi  G.   Chr.  (  =  kra).     <GOŁ-}-LED> 

Gołoledź,  i,  Im.  e,  X  Gołolednia  I.  szklista,  ślizka 
powłoka  ze  zmarzłego  deszczu  a.  ściętej  mrozem 
wilgoci:  Stoję,  jak  na  gołoledzi  =ye.'c<e//j  w  niebez- 
pieczeństwie.    2.    X  żart.  ły.fina. 

GołomacZ,  a.  Im.  e  gatunek  więciorków  małych 
bez  skrzydeł:  G.  na  ryby.     <?> 

-j-Gołomanka  (Gołomęka),  i.  Im.  i  a.  fHołomek, 
tOłomek,  fObłomek  służący,  parobek:  Parobek, 
jiż  (  =  który)  rzeczon  po  polsku  G.,  a  po  nie- 
miecku ussknacht.  Św.  z  Woc.  <Czes.  holo- 
raee,  holomudec> 

[Gołomaty]  gładki,  bez  wypukłości  i  ozdób:  Drze- 
wo gołomate  =  6e2  gałęzi.  Pysk  G.  -  bez  wąsów 
i  brody.     <Zap.  z  Brs.  > 

[Gołomroź,  i.  Im.  e],  fGołoinróz  gołoledź:  Jadę 
po  gołomrozi. 

Gołomróz,  ozu.  Im.  ozy  p.  Gołomroź  (?):  Bo  to 
złe  gołomrozy.  Rej.     <GOŁ-f-MROZ> 

Gołonogi  mający  gołe  nogi,  bosy,  nieobuty.  <GOŁ 
-ł-NOG> 

Gołopięta,  y,  Im.  y,  [Hołopięta]  piętami  świecą- 
cy, w  dziurawych  hutach,  hołota,  hołysz:  Był  het- 
man i  ten  G.  Czarniecki.  Jeż.     <QOŁ-|-PIĘT> 

[Gołopup,  a.  Im.  y,  Gołopupiec]  I.  pisklę  nieo- 
pierzone  (z  gołym  pępeni).  2.  żart.  małe  dziecko 
z  wypiętym  brzuszkiem.  <  Spolszczenie  Ukr.  Brs. 
hołopup> 

[Gołopupiec,  pca.  Im.  pce]  p.  Gołopup. 

Gołoręki  mający  wolne,  nie  zajęte  ręce,  nie  ma- 
jący nic  w  ręku  a.  na  ręku.     <GOŁ-}-RĘK> 

Gbłoskrzydły  o  gołych,  nie  opierzonych  jeszcze 
skrzydłach.     <GOŁ-f- (S)KRZY(DŁ)>' 

Gołosłownie  przys.  od  Gołosłowny.  <GOŁ-|- 
SŁOW> 

Gołosłowność,  i,  blm.  rz.  od  Gołosłowny. 

Gołosłowny,  X  Gołogłośny  r.a  samych  słowach 
oparty,  niczym  nie  poparty :  Twierdzenie  goło- 
słowne. 

f  Gułoszyjca,  y,  Ira.  y  człowiek  goły,  ubogi,  go- 
lec, hołys-z:  Urzędnikiem,  włodarzem,  karbowym 
ani  żadnym  przystawem  nie  ma  być  G.,  jedno 
dobry  gospodarz".  Gost.     <GOŁ-f  SZY(J)> 

X  Gołość,  i,  blm.,  X  Gołota  rz.  od  Goły. 

X  Gołota,  y.  Im.  y  I.  blm.  p.  Gołość:  Grunt 
pod  pozłotę  żółty  dają,  bo  choćby  złoto  ś.  od- 
tarło,  jednak  ś.  G.  na  żółtym  nie  tak  łatwo 
okaże,  jak  na  czerwonym  a.  białym.  Sień.  2.  p. 
Hołota.  3.  p.  Golec.  4.  fpraw.  człowiek  nie- 
osiadły,  nie  posiadający  majątku  ziemskiego,  nie- 
psesjonat:  Czeladź  nieosiadła,  to  jest  gołoty. 
Św.  z  "Woc.  Je.śli  nioosiadły  a.  inaczej  odartus 
a.  G.  komu  byłby  winien,  ma  odpowiadać  w  są- 
dzie grodzkim.  Herb.  Zdr.    X  Gołotka.     <GOŁ> 

X  Gołotka,  i,  Im.  i  p.  Gołota:  Nie  ma  nic  do 
bogacza  ubogi  G.  Zabł, 


GOT,OWĄS 

Goło  wąs,  a,  Im.  y  I.  udodzit  bez  loąsów,  mlokot, 
tcijruKlaJąaj  z  dzieciństwa,  mleczak.  2,  X  człowiek 
zawsze  pozbawiony  zarostu ,  np.  kastrat.  Troć. 
<GOŁ  +  WĄS>' 

Golowąsy,  fCołowęsy  nie  mający  wąsów,  bez- 
brody:  G.  mołojec.  Nar.  Gołowąsa  arraja.  Fred.  A. 
(  =  kobiety). 

fGotowęsy  p.  Golowąsy.  Mym. 

X  Golowładca,  yj  Ira.  y  człowiek  mający  wiadzę, 
ale  nie  mający  wielkiego  majątku:  Wspólna  obro- 
na wielkich  fortnn  i  wielkich  stanowisk  przeciw 
tym,  których  Szczęsny  zowie  gołowładcami. 
Dęb.L.     <GOŁ  +  WŁOD> 

fGoluoha,  y.  Im.  y]  roś.  oenanthe  phellandrium. 
<QOŁ> 

Goły,  St.  w.   X  Golszy     I.  nagi,  nieodziany,  nie- 
nakryty,  niezakryty,    nieokryty,    obnażony:    Q.    jak 
bizun,   jak    bicz,   jak    palec,    jak    byk,   jak    go 
matka  urodziła.  Nosi  włosiennicę  na  gołym  cie- 
le. [Rozebrał  ś.  do  gołego].  Z  gołą.  głową.  Nogi 
gołe  (=:bose).    Na    gołej    ziemi.    Śpi    na    gołych 
deskach,  na  gołej  słomie.  Pod  gołym  niebem  f^oc/- 
krytym).    W  goł\'m  polu  (—w  szczerym,  w  otwar- 
tym).   G.  piasek    (=  szczery).    G.  miecz  —  dobyty, 
obnażony,  wyjęty  z  pochwy:  Straż  z  gołemi  pała- 
szami. Na  gołą  szablę  odprawują  swe  przysięgi. 
Paszk.    Bić  ś.    na  gołe  łby.  Kras.  A.     2.    a)  bez 
włosów  a.  bez  szerici,  nieobrosły,  niekosmaty,  gładki; 
łysy:  Ezau  był  kosmaty,  a  Jakób  G.  B.  B.  Broda 
goła.  Troć.  Myszęta  gołe.  Troć.  G.,  bez  włosów 
na    głowie,    łysy.    L.    b)    nieopierzony ,    bezpióry: 
Wdowy  i  sieroty  po  zabitym,  jak  gołe  w  gniaź- 
dzie  ptaszęta  zostają,.  Skar.    c)  bez  łuski:    Wę- 
gorz jest  ryba  goła.  Troć.  d)  pozhatciony  roślin- 
ności, niezarosły:  Pole  gołe.     3.  próżny,  pusty,  bez 
niczego:    Nie  odejdę  z  gołemi  rękoma  (  =  dostanę 
coś).   Nie  przystępuj  do  niego  z  gołą  ręką.  Prz. 
(=bez  datku).  [Z  gołóm  do  prepinatora  jakoś  ni- 
jak   przystąpić]    (  -z   jmsłemi  rękoma,  bez  pienię- 
dzy). Broni  ś.  gołemi    rękoma  (  =  nieuzbrojonemi). 
Żadnego    placu    gołego  nie    było,    któregoby  lu- 
dzie nie  zastąpili,  by  go  widzieli.  Paszk.  (=  wol- 
nego).   [Jak    ś.  kuma    z  kumą  zejdzie,  kwaterką 
ś.  nie  obejdzie;  jedna  wołd,  druga  wołA:  „Kwa- 
terecka  stoi  gołd!"].  4.  przen.  ubogi,  biedny,  nie- 
zamożny,   niezasobny :     G.,   jak     święty    turecki. 
Prz.  Choć  G.,  ale  wesoły.    Prz.     5.  X  sam  tylko, 
bez  dodatków:  Jeść  G.  chleb,  gołe  mięso.   Sł.  wil. 
Szczera   woda    i    gołu    bez    żadnego    na    duszę 
skutku,    aż  gdy    ś.  przyłączy    słowo  boże.  Skar. 
Panienka    ta  na  gołym  otroku    dotychczas  stoi. 
Pot.  (przen.)  =yes<  na  wydaniu.    Kościół  katolicki 
nie  każdemu  radzi  gołe  Pismo  św.  czytać.  Skar. 
(=.bez   wykładu,    bez    komentarza).    Heretycy    nic 
nie  chcą  przyjąć,  tylko  gołe  Pismo.  Wuj.  Sama 
goła  wola  nie  jest  dobrodziejstwem.  Górn.    Gdy 
ś.  ciała  same    kładą    do    ogniska,    mówimy,    że 
ś.  wystawują  na  G.  ogień.  Krum.  Gołe  tam  tyl- 
ko widzisz  miasta.  Troć.  (  =  miejsca  po  miastach, 
miasta  bez  ludności).    G.    spór    jest    między  nami 
o  to  tylko  już,    kto    ma    przed    kim    zasługami. 
Otw.      Na    sądzie     ostatecznym    sprawiedliwość 
szczera  i  goła  skazowaó  ma.  Skar.    Podejrzenie 
gołe  -  mc  poparte  dowodami:   Wzięli  go  z  gołego 
tylko    podejrzenia,    jakoby    ś.    przyłożył    do  tej 
ucieczki.  Kłok.    I  z  tych  gołych  podejrzeń  oczy- 
ścić ś.  musisz.    Mick.    Bez  znaczenia,    niczym  nie 
stwierdzony,  czczy,  próżny,  marny,  gołosłowny:  Sło- 
wa mi  tylko  gołe,    nie  pomoc    dawali.  P.  Koch. 
Gołe  to  tylko  słowa.  Troć.  Słowy  o  tym  gołemi 
siła  powiadali.  Piel.  Goła  to  nadzieja,  obietnica. 


GOMOTT 

Troc.  Małżeństwo  nie  jest  p:oła  obietnica,  ale  sa- 
mego siebie  oddanie.  Karnk.  Ty  tak  rozumiesz,  że 
to  tytuł  G.,  i  cnotliwą  być  i  dobrą  rzeczona!  P. 
Koch.  Ustny,  słowny,  pismem  nie  stwierdzony:  Roz- 
jemy  gołe,  a  nie  zapisane  (r.  1531).  Czysty,  nie- 
zapisany:  Księgi  gołego  papieru.  Leop.  Położył 
gołą  kartkę  na  ołtarzu,  aby  anioł  na  niej  napi- 
sał. Skar.  Przyrodzenie  człowiecze  rodzi  ś.  jako 
goła  tablica  abo  goła  karta.  Rej.  Dobra  gołe  = 
nie  przynoszące  dochodu:  Dobra,  z  których  Rzecz- 
pospolita nie  brała  pożytków,  nazywane  były 
gołemi  a.  dożywociami  de  piano.  Paw.  [G.j  = 
czysty:  Żniwo  na  golą  kosę^^ez  [obłąka]  a.  bez 
[grabek].  6.  [Goła  woda]  =  u;o(ia,  w  której  niema 
ryb.  7.  [Goła  Jadwiga]  krwawnica  pospolita.  8. 
fl.:  G.  statek  -  sam  kadłub  statku,  statek  bez  ,.po- 
rządków.^  Goly,  ego,  Im.  li  rz.  I.  człowiek  goły, 
nagi:  Taka  to  prawda,  jak  ślepy  gołego  okradł. 
Prz.  2.  człowiek  ubogi,  golec:  G.  rozboju  ś.  nie 
boi.  Prz.  G.  z  gołą,  dzieci  złodzieje.  Orzesz.  3. 
człowiek  nieuzbrojony:  Ucieka,  jak  przed  zbroj- 
nemi  G.  Prz.  Gola,  ej.  Im.  e  rz.  I.  kobieta  goła. 
2.  kobieta  łysa:  Stanie  ś.  pierwej,  niż  ś.  goła  spię- 
ci e.  Prz.  =  Cprc</zę;",  niż  kobieta  łysa  uplecie  warkocz, 
i.  j.  bardzo  szybko).  3.  śmierć:  Nie  pomogą  zio- 
ła, kiedy  rozkaże  wsiadać  goła.  Prz.  <GOŁ> 
Golyce,  yc,  blp.  żart.  goUzna,  ubóstwo:  Ma  ła- 
tanice,  wszyee  i  G.  Prz. 

[Golysyn,  a,  Im.  y]  wyraz  obelżywy:  Któż  cio 
okalicył,  mój  Sewerysiu?  —  Skurwysyn,  G.,  mo- 
ja Marysiu!     <GOŁ  +  STN> 

Golysz,  a,  Im.  e  p.  Golec:  Głupi  ty  kupcze,  co 

gołyszowi  dajesz  na  kredyty.  Nar. 

[Gombica,  y,  Im.  e]  na,tzyinik  ze  sznurkami 
i  świecidłami.  <Słc.  Moraw,  gombica  =  guzik, 
z  Węg.  gomba  (to  zai  zo  8łw.)> 

Gomec,  «,  Im.  e  cukier,  ciastko  migdałowe,  gu- 
mowane po  wierzchu.   <Z  Fr.  gomme  =  guma> 

Gomfolit,  u,  Ira.  y,  Nągjfllflu  min.  tkaia  okru- 
chowa, różnorodny  zlepieniec,  właściwie  pudyng, 
złożony  z  okrąglaków  kwarcytu,  łupka  krzemion- 
kowego, granitu,  porfiru,  gnejsu,  a.  też  z  oh-ągla- 
ków  głównie  wapienia  i  piaskowca,  spalonych  lepi- 
szczem piaskowcowym.  <Now.  Z  Gr.  górafos  = 
ćwiek,  kILn4-luhos  =  kamień  > 

[Gomolak,  a,  im.  i]  cziowiek  o  rysach  nieiay- 
datnych.     <p.  Gomoły> 

t  Gomol  p.  Gomoly;  Młody  cielec  gomołera  łbem 
i  karkiem  ciska.  Pot.  Gomol,  a,  Im.  y  rz.  I.  [G.J 
wół  bez  rogów.  2.  myśl.  jeleń  po  zrzuceniu  ro- 
gów. 

[Gomola,  y,  Im.  y]  I.  p.  Gomola.  2.  krowa 
bez  rogów.  Zdr.  [Gomoleczka].     <p.  Gomoły> 

[Gomoleozka,  i,  Im.  i]  p.  Gomola. 

fGomolo  przys.  od  Gomoly:  Miesiąc  swe  koło 
naówczas  toczył  po  sferze  G.  Pot.  (=  był  w  pełni). 

Gomolówka,  i,  Im.  i  bot.  (aphyteia)  roś.  z  ro- 
dziny przekwialowatych. 

Gomoly  I.  fi  [G.]  a.  t Gomol  =  a)  tępo  zakoń- 
czony, mespiczasiy,  tępokończasty :  Dobywa  gomo- 
łego  kija.  Zebr.  (=bez  ostrza).  Kłos' G.  (  =  nie- 
ościsty).  Goraołe  drzewo.  Zebr.  (=bez  liści),  b) 
nie  mający  rogów,  bezrogi:  Skoczą  tedy  jako  psy, 
kiedy  w  polu  gołym  z  barankiem  ś.  potkają  go- 
mołym.  Pot.  Miesiąc  G.  (=w  pełni).  [Djabeł  był 
G.].  2.  X  przen.  gładki,  nieioieści,  zniewieściaiy. 
S.  K.     <?  Por.  Gzes.  homoly> 

Gomon,  u  a.  a,  Im.  y  I.  fi  [G.  a.  Gomun,  Gó- 
mon,  Homon]=a)  zwada,  kłótnia,  .m'ar,  poswarek, 
zatarg,  zajście,  nieporozumienie,  awantura:  Mając 
gościa   w  domu,   nie    czyń  z  czeladzią   gomonu. 


870 


GOMONIC 

Prz.  Żona  rzadko  bez  goniona.  Prz.  b)  hafai^, 
wrzawa,  gwar,  zgiełk,  wrzask,  krzyk,  szum,  za- 
mieszanie:  wSzczebietliwy  Q.  ptastwa  drobnego. 
Tw.  W  tym  domu,  szatani  gomony  i  niepokoje 
czynie.  Ząbk.  Jarmarkowy  Q.  ludu.  Sł.  wil.  2. 
tprzen.  kłopot,  ambaras:  Tjj  nowiną  siestrze 
przyczynię  goiuonu.  Groch.  3.  zjawisko  bajeczne, 
pochód  z  muzyką  zwierząt,  roślin  i  kamieni:  Było 
w  tym  coś  strasznego,  a  zarazem  tak  niezwy- 
czajnego, jak  gdyby  ś.  patrzało  na  ów  dziw 
zwany  O.,  w  czasie  którego,  jak  wierzy  pro- 
stactwo, zrywaj;^  ś.  i  id.-j,  przed  ś.  zwierzęta, 
a  nawet  kamienie  i  krzaki.  Sienk.  Niesforna 
i  dzika  muzyka  przesuwała  ś.,  jak  G.,  przed 
mieszkańcami  Lwowa.  Sienk.  Por.  Homen,  <Zap. 
Sgnm.  gaman  =  wesołośd> 

[*Gomonić,  i,  II,  Homonić]  I.  hałasować,  szu- 
mieć. 2.  (o  kaczkacli)  głos  wydawać.  X  6.  ś. 
gwarzyć  ś.,  kłócić  ś.,  wadzić  ś. 

fGomonIiwy  p.  Gomonny:  Gomoniiwi  ludzie. 
Ocz. 

X  Gomonny,  fGomonllwy  swarliwy ,  kłótliwy; 
krzykliwy,  hałaśliwy,  gwarny,  rozgłośny,  szumny^ 
huczny:  G.  bęben.  Nar. 

X  Gomoń,  a.  Im.  e  rub.  człowiek  swarliwy,  kłót- 
liiri/,    z  którym  trudno  dojść  do  ładu. 

[Gomola,  y,  Im.  y,  Gomola,  Gamula]  kulista  bry- 
ła czegoś  miękkiego  (np.  gliny,  masła).  Zdr.  [Go- 
mółka, Gumóika,  Gomołeozka,  Gomuiiczka].  <p. 
Gomoły> 

Gomóleczka,  i,  Im.  i  I.  p.  Gomółka.  2.  [G.] 
p.  Gomola. 

Gomółka,  I,  Im.  i  I.  bryłka  z  gnojonego  twaro- 
gu: Fujareczka  za  pasem,  w  kobiałce  gomółki. 
Jakby  go  gomółką  przestrzelił.  Prz.  (  =  zląkł  ś., 
zmieszał  ś.,  głowę  stracił).  2.  gałka  szklana,  uży- 
wana daw.  na  szyby:  (Okna)  ze  szklanycli  go- 
mółek. Sienk.  Słońce  łamało  ś.  w  tęczę  na  go- 
mółkacli  szklanych,  w  ołów  oprawnych.  Sienk. 
3.  [G.]  p.  Gomola.  Zdr.  Gomóleozka.  <p.  Gó- 
ra oły  > 

[Gomuiiczka,  i,  Im.  i]  p.  Gomola. 

Gomul,  a,  Ira.  y  róg  młodego  jelenia:  Z  całkiem 
młodych  gomułów  wyrabiano  i  u  nas  w  dawnych 
czasach  rodzaj  marynaty.  Sp.  (mowa  tu  o  mło- 
dych rogach  jeleni). 

Gomula,  y,  Im.  y  I.  x  p.  Gamoń.  2.  myśl. 
sama  bez  rogów. 

[Gomun,  u,  Im.  y]  p.  Gomon :  Niema  komunu 
(  =  znajomości)  bez  gomunu.  Prz.  Niema  domu 
bez  gomunu. 

Gon,  u.  Im.  y  I.  X  p.  Gonitwa:  Niech  inni  opie- 
wają gony  i  igrzyska.  Przyb.  Przen.:  Gony  kar- 
ciane. Nar.  2.  ti  [G.  a.  w  Im.  Gony,  Gón]  łowy, 
polowanie:  Malarzowi  kazał  dom  malować  z  zwie- 
rzeńcami  i  myśliwemi  gonami.  Skar.  Ogarów 
gony.  Pot.  Cieszył  ś.  psim  abo  sokolim  gonem. 
Pot.  [Pojademy  na  G.J.  Przen.:  Wpadnie  sam 
w  siec  złoczyńca,  choć  nie  będą  gony.  Paszk. 
(-pogoń).  3.  Xfrzen.  pęd,  zapęd,  pośpiech:  Do- 
kąd tak  spieszno  bieżysz?  dokąd  takim  gonem? 
Przyb.  4.  Q.  hohro^y  =  gniazdo  bobrowe,  bobrow- 
nia:  Bóbr  wypłoszony  z  gonu  traci  wszystek 
przemysł.  Cz.  5.  [G.]  =  a)a.  [O^ono]  zagon,  staja- 
nie, kawał  pola,  miejsce  zwrotu  pługa  przy  orce: 
Jeszczem  nie  był  cztery  gony  roli,  ona  za  mną 
wołała,  b)  pęd,  latorośl:  Powtórne  gony  i  pędy 
na  drzewach.  Woń  żywicy  rozchodzi  ś.  po 
puszczy,  gdy  gony  i  pędy  lipcowe  pod  skwarem 
słońca  strzelają  na  sośnie.  Pol.  e)  zacier,  prze- 
pęd, wypęd:   Kilka   gonów    wódki,    d)    w  Ira.  a. 


GONICHA 

[GÓnyl  staje,  dowolna  miara  długości,  zagony  sta- 
nowiące jedną  całość,  e)  w  Im.  tratwy.  6.  bot.: 
G.  mysi  p.  Lisianka.  7.  myśl.  czas  popędu  płcio- 
iceno  u  sarn  i  danieli.  Zdr.  [Gonek],    < ŻON/GON  V' 

[Gona,  y.  Im.  y]  [p.  GoniohaJ. 

[Gonciak,  a,  Im.  ij  p.  Gontal. 

Gonciany,  Gontowy  przym.  od  Gont:  Dach  G. 
(=  kryty  gontami).  Gwóźdź  G.  (  =  gontal).  <p. 
Gont> 

Gonciarnia,  i.  Im.  e  warsztat,  w  którym  wyra- 
biają gonty.  Ork. 

Gonciarz,  a.  Im.  e,  Gontarz  ten,  co  robi  gonty  a. 
niemi   ducJiy  pokrywa. 

Goncik,  a,  Im.  i  p.  Gont. 

[Gończy,  ego.  Im.  e]  p.  Gończy. 

Gondola,  i,  Im.  e,  X  Gondola,  f  Gondula,  f  Gon- 
duła  łódi  do  przewozu  i  przejażdżki  w  Wenecji. 
<Włos.  gondola  > 

Gondoler,  a,  Im.  rzy  p.  Gondoijer:  Każdy  G. 
tę  starą  kamieniczkę  naszą  łatwo  wara  wskaże. 
Krasz. 

Gondoijer,  a,  Im.  rzy,  Gondoler  przewoinik  na 
gondolach.     <  Włos.   gondoliero 

Gondoijera,  y,  Im.  y  pieśń  gondoljerów.  <Włos. 
gondoliera  > 

X  Gondola,  y.  Im.  y  p.  Gondola. 

t  Gondula,  I,  Im.  e  p.  Gondola.  Mor.  A. 

t  Gondula,  y.  Im.  y  p.  Gondola.  Pas. 

t  Gonek,  nka,  Im.  nki  jednostka  miary  szerokości 
płótna,  mniej  więcej  cal:  Postaw  wszerz  ma  mier, 
trzydzieści  gonków.  Akta  grodzkie.  <Nm.  Gang, 
p.  Gang,  Ganek  i  G^nek> 

[Gonek,  nka.  Im.  nki]   p.  Gon. 

[Gonera,  y,  Ira.  y]  p.  Gonyra. 

Gonfalonjer ,  a ,  Ira.  rowie  najwyższy  urzędnik 
w  Lucca  i  San  Marino.     <Włos.  gonraloniere> 

Gong,  a,  Im.  i,  Gongong  narzędzie  muzyczne 
chińskie  a.  indyjskie  kształtu  talerza:  Wspomnie- 
nia izolowane,  niczym  nie  przerywane,  jak  dźwięk 
gonga,  czyli  bębna  metalicznego  indyjskiego. 
Spaś.     <Dźwn.,  z  języków  Wschód.  > 

Gongong,  a,  Im.  I  p.  Gong. 

Gongoryzm,  u,  blm.  styl  ciemny,  zawiły,  nadęty. 
<0d  nazwiska  poety  Hp.   Gongora,   w.  XVI> 

Gonia,  I,  Im.  e  zł.  nierządnica.  Por.  [Gonaj. 
<Zap.   ŻON/GON  > 

[Gonia,  I,  Im.  e]  p.  Gunia.  Zdr.  [Gońka].  Zgr. 
[Gończysko]. 

[Goniacz,  a.  Im.  e]  I.  człowiek,  który  wiele  bie- 
ga, goni.  2.  a.  [Scigacz]  lubieżnik,  kobieciarz, 
człowiek,  który  goni  za  kobietami:  Wiera,  żeś  nie 
pijak  ani  goniąc,  bobym  ci  dziewuchy  nie  dał. 
<  ŻON/GON  > 

Goniaczka,  i,  blm.  gór.  wydobywanie  soli  koło- 
icrotem  konnym,  zwłaszcza  szybikami,  z  dolnego 
piętra  na  wyższe. 

Goniara,  y,  Im.  y  bot.  (agyneia)  roś.  z  rodziny 
wilczomleczołoatych.     <  ?  > 

X  Goniarnia,  I,  Im.  e  I.  dźwignia  górnicza  przez 
konie  obracana.  2.  szopa  nad  kieratem  konnym. 
Troć. 

X  Gontarz,  a,  Im.  e  gór.  ten,  co  konie  przy  go- 
niami pogania,  in.    trybarz.     < ŻON/GON > 

X  Gofliasy,  ów,  bip.  p.  Gonitwa.  Przen.:  Tan- 
dem tedy  król  umarł,  partyje,  G.,  Bóg  wie,  kto 
nie  był,  to  Piast,  to  Francuz,  to  Sasy.  Wyb. 

[Gonicha,  y,  Ira.  y]  I.  a.  [Gona]  kobieta  niemo- 
ralnego życia ,  tdicznica ,  nierządnica ,  włóczęga: 
A  ta  baba  G.  przepiuła  mi  konika.  2.  nimfa. 
3.  jałowica,  luóra  ś,  ciągle  goni.     <ŻON/GON> 


871 


GONTICIF.L 

X  Goniclel,  a,  Im.   e    I.  a.   fGoniec,    X  Gońca 

fen,  co  yoiii,  idga,  icigncz.  2.  przen.  prześladow- 
ca: Wyrwij  mię  z  ręki  nieprzyjaciół  moich  i  go- 
iiicielów  moicli.    Bud. 

XGonicielka,    I,   Im.   I   forma  ż.  od   Goniciel; 
X  Gonka. 

Gonić,  i,  Ił,  ezęstot.  fGoniwać  I.  a.  X  Gnać 
kogo  a.  (i  X  6.  ś.)  za  kim  =  biec,  żeby  dopę- 
dzió,  pędzić,  Ścigać,  iść  w  pogoń,  iść  w  ślad, 
tropić:  Q.  zbiega.  Tak  biegał,  jakby  go  kto 
tuż  na  karku  gonił.  L.  Wypadli  wszyscy, 
jakby  ich  kto  gonił.  Kras.  Goniąc  za  ży- 
wiołkami  drobniejszego  płazu,  to  ś.  wzbija,  to 
w  głą.b  wali.  Mick.  Żart.:  X  Gonił  za  sobą  = 
uciekł,  dał  drapaka.  Przen.:  Chwila  chwilę  goni. 
Czas  biegnie,  a  śmierć  goni.  Żm.  Jedna  trwoga 
drugą  goni.  Paszk.  U  ciebie  grosz  grosza  nie 
goni.  Kaczk.  (^pieniędzy  masz  nie  za  wiele).  G. 
wiatr  -  a)  za  niczym  ś.  uganiać,  szukać  wiatru  w  po- 
lu: Z  koniem  pierzchnął;  gońże  .wiatr  po  lesie. 
Wypr.  b)  włóczyć  ś.,  wałęsać  ś.:  Zęby  nie  gonił 
wiatru  po  ulicach  w  nocy.  L.  Tatarzyn  goni 
wiatr  w  Ukrainie.  Syrok.  Lepszy  cechowy  przy 
swym  warsztacie,  niż  lichy  szlachcic,  co  wiatry 
goni.  Syrok.  2.  kogo,  co  a.  (i  X  G.  ś.)  za 
kim,  za  czym,  przen.  ==  M^oma<}  ź.,  upędzać  ś.,  szu- 
kać czego,  łowić  co,  chwytać:  G.  kogo  a.  za  kim 
wzrokiem.  Próżno  za  nią  wzrok  goni.  Mick.  G. 
za  czym  myślą.  Kras.  A.  Mary  ja  dotąd,  pośród 
pamią"tek  kościoła,  myślą  gonię.  Mick.  Lecę,  go- 
nię wspomnień  marę.  Zal.  Nietylko  bowiem  sam 
naród  prostaezy,  lecz  i  starszyzna  za  łakocia 
goni.  Mick.  Ustami  usta  różane  goni.  Mick.  G. 
za  szczęiściera,  za  sławą,  za  złotem.  Za  mądro- 
ści widziadłem  goniąc,  zbiegam  kraje  cudze. 
Mick.  Walczmy,  gińmy,  śmierć  gońmy,  ale  dla 
ojczyzny.  Nagł.  (=  szukajmy  Jej,  narażajmy  ś.  na 
nią).  3.  X  kogo  do  czego  =  naganiać,  napędzać, 
naglić:  G.  kogo  do  roboty.  Sł.  wil.  Już  nie  wi- 
dać we  wsiach,  by  moi  rodacy  gonieni  byli  nad 
przepis  do  pracy.  L.  4.  X  przen.  ścigać,  prze- 
śladować, nękać,  gnębić,  trapić  (szczeg.  proce- 
sami): Krewny  powinien  krewnego  G.  w  spra- 
wie o  złamanie  pokoju.  Sz.  Żony  cudzołyżnej 
mógł  mąż  odkazować  od  siebie,  jeśli  jej  nie 
chciał  na  gardło  G.  Sekl.  (  =  oskarżając  ją,  na- 
rażać na  śmierć).  5.  X  dorówmjioać,  prześcigać, 
tuyprzedzać,  przewyższać,  zakasowywać:  Już  jedna 
drugą  przepychem  stroju  i  gustem  kwiecia  go- 
niła. L.  6.  a.  [GÓniÓ]  dążyć  spiesznie,  pędzić, 
biec,  lecieć,  cwałować,  galopować,  gnać:  Bramą 
w  pole  goni.  Mick.  Książę,  jak  skoczył,  tak  go- 
ni na  czele.  Mick.  Widzę  zdała:  goni  ogromna 
ciżba  pieszych,  hułanów,  huzarów.  Mick.  Do  pier- 
ścienia G.  Groch.  G.  na  ostre  =  po/?/fca(i  ś.  kopją: 
Wtenczas  z  Tatary  jam  gonił  na,  ostre  lub 
wręcz  z  Polaki  ścinał  ś.  żelazem.  Mick.  Przen.: 
Nie  pojrzał  na  nię,  ni  ś.  jej  pokłonił,  tylko 
oczami  po  ścianach  gonił.  Jabł.  (-spoglądał). 
7.  X  na  co  a.  na  Q,7.ym.  =  dążyć  do  czego,  starać  ś. 
o  co,  v)ywoIywać  co,  sprowadzać;  narażać  ś.,  wy- 
stawiać i.,  ściągać  na  ś.:  Herodjas  na  złe  Jano- 
wi Św.  goniła.  Sekl.  Upominał  ich,  żeby  nie  go- 
nili na  zwadę.  Bud.  B.  Goni  na  sławę.  Troć. 
Obaczył  Moskwę  być  przeciwną  sobie,  a  na 
wojnę  G.  Biel.  M.  Znaleźli  ś.  rodacy,  którzy  upor- 
nie  na  swoje  i  Rzpltej  zgubę  gonili.  Pilch.  Ży- 
liśmy wszyscy  swowolnie,  na  twą  pomstę  go- 
niąc dobrowolnie.  K.  G.  On,  jako  ten,  co  na  hań- 
bie nie  goni,  nie  chce  być  więźniem  ani  pojma- 
nym. P.Koch.  8.  X  ua  co  =  skłaniać  ś.,  przechy- 
lać ś.f    ciągnąć   ku  czemu,   zarywać   czego:  Greki 


GONFFliATRR 

młode  Trójcę  Świętą  bardzo  mieszają  i  na  arjań- 
skie  kacerstwo  gonią.  Skar.  9.  Q./.)'\n=^opę<lzać po- 
trzeby: G.  resztą,  ostatkiem,  ostatkami ,  X  ostat- 
nim, X  szczątkiem.  Szkatuła  jirawie  resztą  goni. 
Nar.  Pan  starosta  ostatkiem  goni  i  syn  jego  bę- 
dzie chudeuszem.  Skarb.  X  U  niego  i  najcięższy 
czas  nie  goni  szczątkiem.  Nar.  X  Ten  szkodą  go- 
ni, kto  co  czyni  nagle.  Błaż.  10.  [G.]  biegać, 
kręcić  ś.:  G.  po  drogach.  II.  gór.:  f  Wodę  G.= 
ivodę  ściągać  (z  kopalni  pompami).  12.  myśl.:  G. 
po  zwierzu  (o  psie)  — 6<ec  śladem  zwierza.  G.  na 
oko  a.  z  oka  =  ft2ec  widząc  zwierza,  gonić  zwierza 
nie  po  tropie  i,  zobaczyicszy  go,  odzywać  ś.  mocniej- 
szym głosem:  Już  nie  jest  to  powolne  granie 
psów  goniących  zająca,  lisa  a.  łanię:  na  oko  go- 
nią. Mick.  Wiatrem  G.  =  za  węchem  iść.  G.  gio- 
sem=: wydawać  głos,  idąc  za  tropem,  grać.  G. 
gineho  =  widząc  zioierza,  milczeć.  G.  w  języku  my- 
śliwskim mówi  ś.  o  psach  gończych,  które  właś- 
ciwym głosem  dają  znać,  że  zwierz  jest  tuż 
przed  niemi.  Kras.  i^.  G.  w  piętkę  (o  starym 
psie  gończym)  =:co/a<i  ś.  wstecz,  zamiast  biec  na- 
przód. Przen.  (o  umyśle  zniedołężniałym)  mylnie 
rozumotoać.  Przen.:  G.  swoim  polem  =  i!/(i  na  swo- 
ją rękę,  żyć  swoim  dworem:  Syn,  zbywszy  ś.  ro- 
dzica straży,  swoim  ś.  poważy  G.  polem.  Tw. 
G.  Ś.  I.  pędzić  jeden  za  drugim,  ścigać  ś.,  prze- 
ganiać ś.:  Chłopcy  ś.  po  ogrodzie  gonią.  Troć. 
Przen.:  Zmysły  moje  gonią  ś.  w  wyprzedzaniu 
jeden  przed  drugim,  aby  przejąć  nawskroś  tego 
człowieka.  Dąb.  X  G.  ś.  konwiami,  kieliszkami. 
Troa.- przepijać  jeden  drugiego.  2.  X  p.  Gonić: 
a)  Medea  w  ucieczce  brata  swojego  członki  po 
tych  miejscach,  którerai  ś.  ociec  za  nią  gonił, 
rozrzuciła.  Siem.  J.  b)  Kto  ś.  za  złością  goni, 
bieży  k  śmierci  swej.  Bud.  3.  [G.  ś.]  (o  zwie- 
rzętach i  pog.  o  ludziach)  latomać  ś.,  biegać  ś.: 
Krowa  goni  ś.  za  buhajem.  Wilk  goni  ś.  z  sa- 
micą przez  dwanaście  dni.  Haur.  Kucharka  go- 
niła ś.  z  parobeckarai.     <  ŻON/GON  > 

[Gonidjabel,  bla.  Im.  bly].  niegodziwiec,  hdta] 
(o  mężczyźnie  i  kobiecie).  <ŻON/GON-f  Djabeł> 
Goniec,  ńca,  Im.  ńcy,  [rtce,  ricowie]  I.  fp.  Go- 
niclel: Szedł  za  nią  jakoby  G.  Leop.  2.  a.  X  Goń- 
czy posłaniec,  kurjer:  Wysłać  gońca.  Po«łany  goń- 
cem z  tą  nowiną.  Tw.  Gońcem  przyszła  wiado- 
mość. Sł.  wil.  A  tak  lubi  władać,  by  jego  poseł, 
jak  krywejty  G.,  książąt  podwyższał  lub  przymu- 
szał spadać.  Mick.  G.  urzędowy  (czasopismo). 
Przen.:  Szlę  blask,  blask  biorę  i  blask  mara  za  goń- 
ca. Mick.  Przen.:  Gdy  swoje  gońce  pomknąwszy, 
słońce  już  na  sam  nieba  wybiegło  śrzodek.  Nar. 
(  =  rumaki).  Cicho  złote  słońce  z  dobrą  wieścią 
wyszle  gońce.  Pol.  (—promienie).  Przen.:  Gończe 
złotego  słońca,  różana  jutrzenko.  Nar.  (  =  zwia- 
stunie, poprzedniku).  3.  -i- jeździec,  rycerz:  Puścił 
gońce,  aby  siekli  i  mordowali.  Jancz.  Szość  tysię- 
cy gońców  cesarskich.  Jancz.  4.  [G.]  -  a)  a. 
[Honielnik,  Naganiacz]  najmłodszy  juhas,  chłopiec 
do  napędzania  owiec,  b)  naganiacz  na  obławie,  c) 
kupiec  świń  i  gęsi.  d)  taniec  w  rodzaju  walca.  5. 
Xw  Im.:  Gońce  =  ciężary  na  kole  szalonym.  Zdr, 
tGończyk. 

Gonienie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Gonić:  Bo- 
jąc ś.  gonienia  Tatarów.  Chwal.  (=  pogoni,  pości- 
gu). 2.  [G.]  kulig  (zapustny):  Warszawianie  mają 
zwyczaj  „gonienia  mięsopustu"  w  Wilanowie. 
3.  wet.:  a)  p.  Bieganie,  b)  G.  miesięczne  u  sa- 
mic =nar/młc?-;i//  popęd  płciowy. 

Gonienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gonić  6. 

[Gonifrałer,  tra,  Im.  trzyj  p.  Bonifrater.  <Sld. 
do  ZON/GON  > 


872 


GONIGROSZ 


GOŃCA 


Gonigrosz,  a,  Im.  e,  x  Gonipieniądz  człowiek 
goniący  za  groszem,  chciwiec,  łakomiec.  Krasz. 
<ŻON/GON  + Grosz  > 

[Goniny,  In,  blp.]  plac  do  óunczeń  gimnastycz- 
nych; maneż. 

Goniony  im.  od  Gonić:  Choć  odmiany  w  rze- 
czach są  lubione,  lepsze  gonione  w  szczęściu, 
niż  mienione.  Jag.  (  =  gonienie  szczęścia),  f  Go- 
nione potrzeby  =  gonitwy,  utarczki  konne:  Ani  miej- 
sca mieć  mogli  sposobnego,  gdzieby  kosz  stawić 
i  gonione  odprawiać  potrzeby.  Pot.  Goniony,  ego, 
Im.  e  rz.  I.  t  =  ^)  i"*^)  gdzie  jeden  drugiego  ściga: 
Grać  gonionego.  Troć.  Przen.:  Jj^ł  uciekać,  ra- 
zów jednak  kilka  w  tym  gonionym  oberwał.  Ty 
gościa  lądem,  ja  gram  gonionego  wodą.  Zebr. 
(  =  Stronię  od  wody),  b)  rodzaj  daw.  tańca:  Milej 
patrzeć,  gdy  dziewka  na  koniu  harcuje,  niż  kie- 
dy gonionego  z  goleńcem  tańcuje.  Biel.  M.  Tam 
trefne  pląsy  z  ukłony,  tam  cenar,  tara  i  G. 
Kochan.  Znany  był  powszechnie  cenar  i  G., 
ostatni  coś  nakształt  galopady.  Goł.  Przen.: 
Dawno  to  i  u  cielca  karał  Bóg  onego,  kiody 
około  niego  też  szli  w  gonionego.  Rej.  {-tańco- 
wali kolo  złotego  cielca).  2.  [G.]  rodzoj  tańca,  in. 
[kotka]. 

X  Gonipieniądz,  a,  Im.  e  p.  Gonigrosz.  <ŻON/ 
GON -f- Pieniądz  > 

X  Gonitewny,  x  Gonitwiany  przym.  od  Gonitwa: 
Zaszczyt  G.  L.  Rycerz  G.  L. 

[Gonitrpdy,  ów,  blp.]  próżne  zabiegi,  bez  poiyłku. 
<  ŻON/GON -t- TRUD  > 

Gonitwa,  y,  Ira.  y,  f  Gońba  I.  a.  w  lra.  =  a)  a. 
X  Gon,  X  Goń,  X  Gończa,  X  GonIasy,  X  Gonki 
ściganie  ś.,  bieganie  do  mety,  bieganie  w  zawody, 
bieg,  wyścig:  G.  końmi.  L.  G.  do  pierścienia. 
Przen.:  W  gonitwie  do  nieba  żadnego  z  was  ani 
na  sekundę  nie  prześcignąłem.  Święt.  (  =  w  dąże- 
niu do  nieba,  w  ubieganiu  ś,  o  niebo),  b)  częś. 
w  Im.  a.  fGońtwa  zapasy,  turniej,  igrzyska:  A  to 
nie  będzie  gonitw?  Sienk.  G.  na  ostre  a.  na 
ostrtj,  =  toalka  popisowa  na  kopje.  Przen.:  Zmordo- 
wanych długiemi  gonitwy  gdy  naparł  świeżym 
i  dzielnym  narodem,  łamią  ś.  szyki.  Mick.  (  =  wal- 
ką, zapasami,  bojem,  bitwą).  2.  X  miejsce  gonitw, 
szranki,  arena.  3.  [Gonitwa]  polowanie.  4.  lek.: 
G.  myśli  =  rodzaj  zboczenia  umysłowego,  in.  prze- 
lotność   myśli. 

X Gonitwiany  p.  Gonitewny:  Utrzymywał  sła- 
wę gonitwianą.  L.   Rycerz  G.  L. 

fGoniwać,  a,  al  p.  Gonić:  W  Paryżu  goniwał 
z  kopją.  P.  Koch. 

fGonJwanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Goniwać. 

[Goniwiatr,  a,  Im.  y]  włóczęga,  pędziwiatr.  <ŻON/ 
GON-f-WIA> 

t  Goniwiecha,  y,  Im.  owie  łowiec  ptaków,  ptasznik: 
Bartnicy,  sokolnicy,  goniwiechowie,  psiarze,  po- 
winien z  nich  każdy  od  głowy  dać  po  10  gro- 
szy. Biel.  J.     <  ŻON/GON -I- Wiecha  > 

Gonjatyt,  u.  Im.  y  i)al.  nazwa  skamieniałych 
shirup,  należących  do  zaginionych  mięczaków  gro- 
mady glowonogów.  <Z  Łć.  goniaea=  jakiś  ka- 
mień drogi > 

Gonjometr,  u.  Im.  y  fiz.  p.  Kątomiar  (szczegól- 
nie do  mierzenia  kątów  pochylenia  względem  siebie 
ścian  kryształów).  <Now.  z  Gr.  gónia  =  kąt-j- 
nu;tron  =  miara,  -mierz> 

Gonjometrja,  i,  blm.  mat.  część  trygonometrii, 
obejmująca  naukę  o  funkcjach  (linjach)  trygonome- 
trycznych kątów  a.  łuków. 

Gonjometryczny  przym.  od  Gonjometrja;  Wzo- 
ry, funkcje  gonjometryczae. 


Gonka,  I,  Im.  II.  X  p.  Gonioielka.  2  X  w  Im. 
p.  Gonitwa  (?):  Przestrzec  trzeba,  aby  trzymali  ko- 
ni po  12  na  każdej  stacji,  nie  używali  tych  koni 
na  gonki.  Drz.  3.  [Q.]-a)  staje  ziemi,  b)  w  Im. 
zagony,  część  pola,  zawierająca  kilka  zagonów,  c) 
boginka. 

[Genkiem]  żywo,  iwawo.  Por.  Honem. 

Gonnie  przys.  od  Gonny,  bujnie:  Q.  idzie  tu 
u  nas  sośnina:  tyka  przy  tyce,  pień  przy  pniu. 
Pol. 

Gonnośó,  I,  blm.  rz.  od  Gonny,  bujnośó,  wybu- 
jałość: Młode  pokolenie  lasów  nie  zapowiada 
gonnością  swoją,  aby  nawet  z  laty  dojść  miało 
dawniejszego  pokolenia,  czy  to  śmiałym  rozrzu- 
caniem gałęzi,  czy  potęgą  wyniosłego  pnia.  Pol. 
Przyłożyła  ś.  niemało  do  goaności  drzew.  Pol. 

Gonny  I.  y.gonu  dotyczący,  wyścigowy:  Dziwuję 
ś.  gonnej  krotofili.  Zebr.  2.  bujny,  wybujały,  wy- 
smukły: Kilkadziesiąt  gonnych  świerków  rosło 
na  wyspie.  Pol.  Miejsce  traw  zajmują  lu  trzci- 
ny gonne  i  bogate.  Pol.  Napoły  z  brzeziną  sieją 
8.  osiki,  od  brzóz  gonniejsze.  Pol.  Gdy  ćma 
drwali  rzuci  ś.  na  las  sosen  gonnych,  słychać 
tylko  huk  siekier.  Sienk.  3.  myśl.:  Chart  G.= 
szybki,  in.    lotny. 

[Gono,  a.  Im.  a]  p.  Gon. 

Gonokok,  a,  Im.  i  bakt.  (gonoeoccus)  bakterja 
wywołująca  rzeżączkę.  <Now.  z  Gr.  gónos  =  na- 
sienie -\-  kókkos  -  ziarnko,  jagódka  > 

Gont,  u.  Im.  y,  Gonta,  X  Gunt  deszczułka  do  po- 
krywania dachu:  Dom  stoi  już  pod  gontami  (=poa 
dachem  pokrytym  gontami).  Zdr.  Goncik,  Gontek. 
<Może  z  Łó.  (8)cand(ula)  =  gont,  skąd  też  [Szę- 
dzioł]  > 

f  Gont,  u,  Ira.  y  miara  długości:  Frandzli  jedwab- 
nej żółtej  z  czerwonyra  dwa  gonty.  Test-^ment 
Tob.  Morsztyna  z  1664  r.     <?  Por.  Gonek> 

Gonta,  y,  ira.  y  p.  Gont.  Przen.:  Pięć  tysięcy 
lat,  a  jeszcze,  iż  tak  rzekę,  żadna  G.  z  nieba 
nie  spadla.  Skar. 

Gontal,  a,  Im.  e,   Gontarz,    [Gonciak,   Gońoiak] 

gwóźdź  do  przybijania  gontów,  gwóźdź  gontoioy: 
Gontale  małe,  średnie  i  podwójne.  < Gont 4- 
Nm.  Nagel  =  gwóźdź  > 

Gontarz,  a.  Im.  e  I.  p.  Gonclarz.  2.  p.  Gon- 
tal. 

Gontek,  tka,  Im.  tki  I.  p.  Gont.  2.  [G.]  nie- 
obroHona  deska,  z  której  toyrabiają  gonty. 

Gontowy  p.  Gonciany:  C}.  dach.  Troć.  Ćwieki 
gontowe.  Os  J.  {=^gontale). 

Gifntyna,  y.  Im.  y,  Gątyna,  Kontyna  świątynia 
u  pogańskich  Słowia}i.     <  ?  > 

[Gonyra,  y.  Im.  y,  Gonera]  kobieta  starsza  za- 
lotna, goniąca  za  chłopami.      <  ŻON/GON  > 

Goń,  I  I.  X  Im.  e  p.  Gonitwa:  Dziwowali  ś., 
że  z  taką  szkapą  powolną  pan  jej  na  G.  ś.  wy- 
bierał. Krasz.     2.  blm.  ni^ysl.  p.  Gon. 

Gońba,  y.  Im.  y  I.  fp.  Gonitwa:  Gdy  kogo 
obwinia  o  jaki  uczynek,  on  ś.  chce  szrankami  a. 
ostrą  gońbą  wywodzić.  Sz.  (=■  zapasami,  pojedyn- 
kietn).  2.  "fgór.  szychta  koni  przy  kołowrocie  do 
ściągania  loody.  3.  [G.  a.  GÓnba]  bieganina,  krę- 
tanina:  Cóż  to  za  wesele,  co  go  ino  pół  dnia? 
Dyć  to  nie  wesele,  ino   taka   G.     < ŻON/GON  > 

XGońoa,  y,  Im.  y  m.  I.  p.  Gonieiel:  Gońców  za 
nim  wysłano.  Troć.  2.  biorący  udział  w  goni- 
twach, zapaśnik:  Prosił  go  na  wesele  córki  dla 
gonitw,  bo  był  G.  niepospolity.  Biel.  M.  G.  był 
z  kopją  przedni,  i  na  dobrym  koniu  siedział. 
8f;ir.  3.  a)  p.  Gończy:  G.  jest  pies  wietrzny, 
który  popędzone    zwierzę    goni    ze   wszystkiego 


&7'A 


GOŃCIAK 

ekoku  poty,  p6ki  może  abo  on  gimi(5,  abo  zwie- 
rzę uciekać.  Ostior.  b)  niek.  pies  t/ończif  w  zna- 
czeniu charta:  Na  zające  zażywają  gońców  char- 
tów. L.     <ZON/aON> 

[Gortciak,  a,  Im.  ij  p.  Gontal. 

X  Gończa,  y,  Iiu.  e  p.  Gonitwa. 

Gończak,  a,  Im.  I  myśl.  p.  Gończy:  Młode  goń- 
czaki  o  żółtych  płomieniach  nail  oczami  igrały 
swobodnie  na  kobiercu.  Orzesz. 

Gończarz,  a,  Im.  e  myśl.  my iliwy  polujący  z  psa- 
mi yończemi. 

Gończy  I.  -^  <lo  gonitw  słuiący:  Królewic  z  księ- 
ciem gonił  na  ostre  w  gończej  zbroi.  Górn.  2. 
ffzybko  ucho  I  lżący  ^  przemijający:  Lata  gończe. 
Mor.  A.  3.  wysiany  w  pogoń:  List  G.  {  —  odezwa, 
wystosowana  do  władz  z  iądaniem  zatrzymania 
pewnej  osoby,  poszukiwanej  przez  sąd  karny  a. 
policję).  4.  (o  |)Saeh)  używany  do  gonienia  zwie- 
rzyny: TieB  G.=rnsa  psa,  in.  ogar.  Ogary,  goń- 
cze psy  mają,  być  prędkie  i  z  dobremi  głosami. 
Haur.  Gończe  rozpuścił  ogary.  Chr.  X  G.  chart. 
Min.  Suka  gończa.  Słów.  Przen.:  X  Gończe  sły- 
sząc dźwięki  przeraźliwe...  Tw.  {-głosy  psów 
gończych).  Gońozy,  ego  rz.  I.  Im.  e  a.  Gończak, 
X  Gońca,  [Gończy]  J9«es  gończy,  ogar:  Łowiec, 
póki  tyczek  nie  rozstawi  z  sieciami,  wiąże 
charty  i  gończe.  Bardz.  2.  X  Im.  y  p.  Goniec: 
Poślę  ci  gończego  zapytać.  Sieuk.   <  ŻON/GON  > 

tGończyk,  a,  Im.  i  p.  Goniec:  W"  Możajsku 
drugie  półtory  niedziele,  dokąd  póki  ś.  G.  ich 
z  Warszawy  nie  wrócił.  Relacja  Aleksandra 
Śliźnia  z  r.  1020. 

[Gończysko,  a,  Im.  a]  p.  [Gonia]:  Jak  będę 
w  gończysku,  wtenczas  lej,  deszczysku! 

1.  [Gońka,  i.  Im  i]  p.  [Gonia], 

2.  [Gońka,  I,  Im.  i]  hohieta  niemoralna,  ugania- 
jąca ś.  za  męlczyznami. 

■J-Gońtwa,  y,  im.  y  p.  Gonitwa. 
Goodjera,  y.  Im.  y  bot.  p.  Tajęża.  <0d  nazwi- 
ska Ang.   Goodyear  > 

Goplana,  y,  Im.  y  zool.  skorupiak  ohunogi.  <0d 
mitycznej  Goplany > 

[Gor,  ii,  blm.]  p.  Gór. 

X  Góra,  y,  Im.  y  pożar,  pożoga:  Na  niebie  stoi 
Q.:  puszcze  płoną  gdzieś  zdaleka.  Pol.  {-łuna). 
Letnie  góry  lasów,  czyli  pożary  puszcz.  Pol. 
<  Wyraz  zaimprowizowany  przez  W.  Pola> 

t  Gorać,  a,  3  os.  Ira.  gorają  a.  [gorajóm],  ai, 
[Gorać]  p.  Gorzeć:  Z  otchłani  piekielnej  gora- 
jącej.  Naw.  Wsi  i  miasta  gorają.  Kochan.  [Go- 
rajze,  goraj,  carownicysko!  Niech  góra  to  oro- 
dzisko!].  Przen.:  Tam  pola  wyschłe  od  słońca 
gorają.  Petr.  Góra  mi  twarz  przed  wstydem. 
Kochan.  Na  siercu  wszytek  goraj ę,  Pśń.  Ćwi- 
czy ś.  w  pobożności ,  miłością  bożą  gorając. 
Koch.  Francja  obelżona  góra  i  gniewem  prze- 
ciw nam  pała.  Warg.  fGora  i  [Góra]  =  gore! 
paliś.t:  Na  ogień  ukazując,  mówił:  -Tam  góra." 
Warg.     <GOR> 

[Goral,  a,  Im.  e]  p.  Góral:  Ojciec  G.,  matka 
G.,  a  ja  córka  gdyby  koral.  Zdr.  [Goraliczekl. 
<GOR> 

[Goraliozek,  czka,  Im.  czki]  p.  Goral. 

t Goranie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gorać:  Nie- 
chaj b.  zapali  ogniem  miłość,  niechaj  żarze  G. 
blizne.  Módl.  Wac. 

t  Gorazdy  2?cc"»ł»/,   szczęśliwy.     <GOR(AZD)> 

[Gorąc,  a,  blm.]  p.  I.  Gorąco:  Owce  sie  pakcą, 
jak  jes  G. 

[Gorącem]  w  tej  chwili,  hez  namysłu:  Chłop  za- 
tai gorącćm  odrzekaie  prepinatorowi. 


GORĄCY 

1.  Gorąco,  a,  blm.,  [Gorąc,  Gorącz]  rz.  I.  triel- 

kie  ciepło,  upał,  skwar,  spiekota,  żur:  Wystawio- 
ny na  G.  Nie  znoszę  gorąca.  Okropne  dziś  G. 
Promienie,  co  ze  środka  słońca  leją  potoki  bla- 
sku i  gorąca.  Mick.  (Dusza)  wiecznie  piekielne 
cierpiąc  zarzewie,  nie  ma  czym  zgasić  gorąca. 
Mick.  G.  wewnętrzne  (ziemi).  Łab.  2.  G.  hutni- 
cze ^.s/o/Jłc/i  roz^rza/aa  fcru.^zcu.  G.  czerwone  spa- 
walne,  białe  spawalne,  świetno -białe.  Łab. 
<GOR> 

2.  Gorąco,  st.  w.  Goręcej,  X  Goręciej,  przys.  od 
Gorący:  a)  G.  na  dworze,  w  mieszkaniu.  G.  gdyby 
w  piekle.  Krasz.  G.  mi  w  głowę.  X  Przyłóż  to  Q.; 
X  G.  pić.  Troć.  {  —  w  stanie  gorącym).  Przen.:  Od 
żony  gdakania  w  głowie  mi  trzeszczy  i  w  uszach 
G.  L.  b)  popędliwie:  G.  mu  odpowiedział.  Troe.  Kil- 
ka słów  potym  wymówił  goręcej.  Mick.  c)  szcze- 
rze, serdecznie,  mocno :  G.  Boga  błagać.  Musiał 
nasz  poeta  pojechać  do  Szwajcarji,  gdzie  go  stu- 
denci lozańscy  G.  powitali.  Chm.  (  =  z  zapałem). 
G.  czego  pragnąć.  Wszystko,  co  piękne,  szla- 
chetne i  wielkie,  ukochał  G.  Chm.  X  G.  chodzić 
kolo  tego  będę,  by  prośba  moja  skutku  dostą- 
piła. Łubom,  {  —  gorliwie),  d)  Król  sam  poszedł, 
gdzie  najgoręcej,  i  nieprzyjaciół  gromi.  Pot. 
{-gdzii  naizawziętsza  walka),  e)  Ten  ogar  G.  go- 
ni ( =  żwawo,  szybko,  wytrwale),  f)  X  G.  kąpany 
=  w  gorącej  wodzie  kąpany,  prędki,  porywczy:  Kto 
G.  kąpany,  prędko  spłoszy  ptaki.  Pot.  Na  G.  p. 
Gorący.     <GOR> 

X  Gorącokrewność,  i,  blm.  krew  gorąca,  krew- 
kość,  zapalczywośó.      <GOR-j-KRW> 

X  Gorącokrwisty  mający  kreto  gorącą,  krewki, 
popędliioy,  zapalczywy,  łatwo  zapalający  ś.,  niecier- 
pliwy, w  gorącej  wodzie  kąpany. 

X  Gorąconośny  przynoszący  gorąco,  sprowadza- 
jący upał:  G.  pies  (gwiazda).  Otw.  <QOR-f 
NlbS> 

Gorącość,  i,  blm.  rz.  od  Gorący:  XG.  nie- 
bieska, słoneczna  {=  gorąco,  upal,  skwar).  G.  że- 
laza rozpalonego.  L.  Przen.:  G.  krwi.  L.  G.  mło- 
dego wieku.  L.  {  =  krewkość).  G.  ducha.  Kras.  A. 
Wielka  była  G.  jego  ku  mądrości.  Birk.  {  =  za- 
pat,  gorliwość).  Nie  z  rozkazu,  lecz  gorącości. 
Mak.  (  =  3  gorliwości). 

[Gorącować  się,  uje  ś.,  owal  ś.]  p.  Gorączko- 
wać: Trudno  z  nim  prowadzić  dysputę,  bo  ś. 
zbytecznie  gorącuje.  Wal.  {  =  unosi  ś.,  zapala). 
Powstrzymuj  konie,  bo  z  miejsca  zbyt  ś.  gorącują. 
Wal.  {=^zbyt  rwą,  zapalają  ś.).  Ten  pies  byłby 
w  polu  dobry,  ale  ś.  zanadto  gorącuje.  Wal. 
(  =  nie  jest  wytrzymały,  przedwcześnie  na  zwierzy- 
nę ś.  rzuca). 

[Gorącowanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Go- 
rącować ś. :  Sprawę  tę  trzeba  prowadzić  .spo- 
kojnie i  cierpliwie:  G.  ś.  wszystko  popsuć  może. 
Wal. 

Gorącożółty,  Żółtogorący  mający  jaskrawy  iółty 
kolor,  ognistego  koloru:  Dąb  wysoki  powiewał 
w  górze  wielkim  pękiem  gorącożółtego  listowia. 
Orzesz.     <GOR-{-ŻOŁT> 

Gorący,  +  Gorzący,  [Gorońcy],  st.  w.  Gorętszy, 
fGoręcszy,  [Gorątszy,  Goręciejszy]  I.  ciepły 
to  najwyższym  stopniu,  palący,  piekący, _  parzący: 
Gorące  promienie  słońca.  Wiatr  G.  Żelazo  go- 
rące {  =  rozpalone).  Przen.:  Kuj  żelazo,  póki  go- 
rące. Prz.  {-ubijaj  interes,  póki  ś.  da).  Piec  O. 
{  —  rozpalony).  Zupa  gorąca.  Napij  ś.  czego.ś  gorą- 
cego, bo  w  drodze  zmarzniesz.  Gorąca  kolacja 
(  —  z  potraw  świeżo  na  ogniu  sporządzonych).  Go- 
rąca woda  {  =  wrząca;  ukrop).   Przen.  ^    W  gnrą- 


874 


I 


GORĄCZ 

coj  woJzio  ki^paay=;)vc'/A:/,  fiz'mc)y;?tw^.  X  Gorjj- 
ca  vroJa  <a.  X  Qov!u:a  kusza,  =  czloioiek  popędliwy, 
fforączka.  Zimny  i  G.  pot  na  ranie  bije.  L.  Czas, 
fizień  G.  {  =  skwarni/,  upalny).  Klimat  G.  G.  pas, 
kraj,  gorąca  strefa  (  =  z  klimatem  gorąajm).  Przen.: 
Kto  ń.  na  gorącym  sparzył,  i  na  zimne  dmucha. 
Frz.  Ani  G.,  ani  zimny.  Prz.  {^ani  zły,  ani  dob- 
ry). X  Gorące  ma  ręce  ■=  skore  do  chwytania,  do 
brania  łapówek.  Teraz  jużeś  w  naszej  mocy,  naj- 
gorętpząiu  odbył  łaźnię.  Mick.  {  =  najcięższą  pró- 
bę). 2.  wytwarzający  ciepło:  Nawóz  G.  3.  (o  na- 
ojach)  mocny,  rozpalający,  rozgrzewający,  wysko- 
owy,  spirytusowy :  Napoje  gorące.  4.  X  (o  ko- 
rzeuiacn)  ostry,  drażniący:  Pieprz,  imbier  G.  Troć. 

5.  (o  kolorach)  mocny,  jaskraioy :  Kwiat  z  gorącą 
barwą  i  cudowną    wonią.    Orzesz.    G.  rumieniec. 

6.  przen.  prędki,  zapalony,  zapalczywy,  unoszący  i., 
popędliwy,  porywczy,  ognisty,  namiętny:  Tempera- 
Twut  Ot.  W  młodości  byi  G.  i  zapalczywy.  Pilch. 
Młodzieniec  pełen  sił  świeżych  a  gorących. 
Orzesz.  Najgorętszy  entuzjasta  patrjotyczno- 
religijny.  Chm.  G.  koń.  O,  nie  są  to  słowa,  co 
z  ust  w  gorącej  prysk.iją  godzinie.  Mick.  (  =  w  chwili 
uniesienia).  7.  przen.  serdeczny,  szczery,  czuły, 
głęboki,  iywy,  pełen  uczucia,  zapału,  żarliioy:  Go- 
rąca prośba,  modlitwa,  miłosd.  Serce  gorące. 
Uczucie  gorące.  Chm.  G.  pocałunek,  uścisk. 
Szept  G.  i  rozmarzony.  Orzesz.  Gorąco  po- 
chwały. Duch  do  ofiar  gorących  gotów.  Syrok. 
1828  roku  wyszedł  „Konrad  Wallenrod"  z  dru- 
kn  i  obudził  gorące  zajęcie.  Chm.  Gorące 
z  sobą  prowadzili  rozprawy.  Chm.  (=  oży- 
wione). 8.  przen.  niespokojny,  burzliwy:  Najgo- 
rętszy czas  rewolucyjny  przepędzili  w  Paryżu. 
Chm«  9.  przen.  uporczywy,  zajadły,  zażarty,  za- 
cięty, zapalczywy :  Gorąca  liitwa  chwilę  trwała. 
Łubom.  Gdy  gorąca  bitwa  była,  świeże  posiłki 
przywiódł.  Warg.  (  =  w  samym  ogniu  bitioy).  10. 
X  przen.  natarczywy,  dokuczliwy,  dojmujący,  ostry, 
surowy:  Pojmany,  na  gorące  pytanie,  wyśpiewał 
wszystko  pod  knutem.  Pot.  Gorące  napisał  do 
niego  listy.  Troć.  II.  świeżo  popełniony:  G.  uczy- 
nek =  a)  czyn  ujaicn:ony  w  chwili  działania:  Zła- 
pać kogo  na  gorącym  uczynku,  b)  f  zbrodnia, 
tozględem  której  nie  nastąpiło  jeszcze  przedawnie- 
nie: -J-Czas  gorącego  uczynku  do  roku  jednego 
i  niedziel  6  rozumie  ś.  Ostr.  f  Dobył  noża,  pchnął 
go  w  brzuch,  a  wtym  chciał  ś.  schronió,  ale  go 
na  gorącym  razie  uchwycono.  Paszk.  fO  rze- 
czach gorących  głównych.  Św.  z  Woc.  f  Uehwa- 
oon  w  gorącej  rzeczy.  fUchwaeą  na  gorącej 
rzeczy.  fG.  ślad  (=  świeży).  Przen.:  fG.  był 
poi  many  (  =  M7  chwili  popełnienia  czynu).  12.  X  waż- 
iny,  pilny,  nagły,  raptowny,  nie  cierpiący  zwłoki: 
O  radę  prosiłem  senatu,  co  czynić  w  tak  gorą- 
cym razie.  Nagur.  Jakiś  gorący  interes  mieć 
musi.  L.  Gorąca  potrzeba.  13.  f  niezwłoczny , 
natychmiastowy,  doraźny,  pośpieszny:  Gorące  pra- 
wo, które  wszelkiego  czasu  bywa,  gdy  jaki 
złoczyńca  na  jasnym  i  świeżym  złoczyń- 
ułwie  będzie  ułapiony,  tak,  iżby  mu  szło 
o  gardło.  Groic.  Podróżnym  ludziom  a.  mieszcza- 
nom, którzy  są  na  daleką  drogę  zgotowani,  tym 
mają  G.  sąd  osądzić.  O.t.  14.  [G.  kamień]  p. 
Kamień.  15.  myśl.:  Wyżeł  G.  =  prędki.  16.  zł.: 
(i.  Tyk)ie\=^  zapłata  nierządnicy.  Na  gorąco  przy 8.= 
póki  dana  rzecz  jest  gorąca:  Szynka  na  gorąco. 
Chem.:  Działać  na  gorąco,  f  Za  gorąca  przys. 
nu  gorącym  uczynku,  w  chiuili  popełnienia  czynu: 
Za  gorąca  uchwacon.  Ort.  Złoczyńca  na  świe- 
żym uczynku,  a.,  jak  mówią,  za  gorąca  pojma- 
ny. Groic.  [Do  gorąca]  przys.  do  wrzęfna:  Zago- 


GORACZKA 

fowało  ś.  do  gorąca.  Gorący,  ego,  Im.  y  rz.  czło- 
wiek gorąaj,  t.  j.  niecierpliwy,  porywczy,  zbyt  ży- 
wy: G.  pomiesza,  nie  pomoże.  Fred.  M.  Lepiej 
podczas  z  starym  kaszlać,  niżeli  z  gorącym  haj- 
duka tańcować.  Prz.     <GOR> 

[Gorąc2,  a,   blm.|  p.   I.  Gorąco:  Owiał  go  na 
wstępie  G.  i  zaduch.   Ork. 

fGorączany  p.  Gorączkowy:  Ogień  G.  Cziach. 

Gorączka,  I,  Ira.  i  I.  lek.  =a)  objaw  chorobowy, 
zasadzający  ś.  na  nieprawidłowym  i  często  bardzo 
znacznym  podwyższeniu  ciepłoty  ciała,  z  równo- 
czesnym przyśpieszeniem  tętna  i  oddechu,  oraz  z  in- 
nemi  jeszcze  zmianami  w  ustroju:  Ma  39°  gorączki 
(  =  temperatury),  b)  a.  Febra  (febris)  według  po- 
jęć przestarzałych,  choroba  swoista  liczne  odmiany 
posiadająca:  G.  bagienna  p.  Zimnioa.  [G.  bia- 
ła] a.  obłęd  opił  czy  (delirium  tremens).  G. 
ciągła  a.  ustawiczna  (f.  continua).  G.  co- 
dzienna (f.  quotidiana)  p.  Zimiiina.  fG.  czwo- 
rodniowa  (i.  quartana)  p.  Zimnica.  G.  duro- 
wa ta  (f.  typhodes).  G.  durzycowa  p.  Du- 
rzycowy.  X  G.  gnilna  (f.  putrida).  G.  gość- 
cowa, reumatyczna  a.  rumatyczna, 
g-ościec  gorączkowy  (f.  rheumatica).  fG. 
jednodzienna  (f.  ephemera).  fG.  jedno- 
stajna (f.  periodica).  IG.  katar alna  (p.  ni- 
żej). fG.  krwistopałająca  a.  -f- \  o  i  a  a. 
choroba  (f.  aeuta  sanguinea)  p.  Durzyoj.  fG. 
kwartana  p.  Zimnica.  fG.  mała  (febricula). 
XG.  nerwowa,  in.  Xnerwówka  p.  Ourzyca. 
fG.  nieustawna  (f.  intervallata).  G.  nieży- 
towa, Ikataralna,  nieżyt  gorączkowy 
(f.  catarrhalis).  XG.  obozowa  p.  Durzyca. 
G.  ostra  (f.  acuta).  G.  osutkowa,  wysyp- 
kowa (f.  exanthematica).  G.  pałająca  a. 
X  piekąc zka  (f.  ardens).  XG.  pęcherz y- 
cowa  (f.  pemphigosa).  G.  pokarmowa  (f. 
lactea).  G.  pokrzywkowa  (f.  urtiearia).  G. 
połogowa  (f.  puerperalis).  G.  powrotna  a. 
Durzyca  powrotna  (t.  recurrens).  G.  prze- 
ciągła, powolna,  przewłoczna,  fdługa 
(f.  lenta),  f  G.  przeciągowa  (f.  remittens). 
fG.  przemożna  (f.  hypersthenica).  G.  prze- 
puszczająca, przerywana  (f.  interraittens) 
p.  Zimnica.  G.  przy  pad  owa  (f.  syraptomati- 
ca).  G.  przyranna,  u  raźna,  z  ran  po- 
chodząca (f.  traumatica).  G.  samoistna 
(f.  essentialis).  G.  sienna,  wiosenna.  G. 
Xtorowa,  przerywana,  zwalniająca. 
G.  trawiąca,  Xtrawiąezka  (f,  hectica). 
G.  trzydniowa,  ftrzeciaczka  (f.  tertia- 
na)  p.  Zimnica.  G.  uraźna  (p.  wyżej). 
fG.  ustawna,  ftajemna,  fwnętrzna  (f. 
hectica  rei  continua).  G.  utajona  (f.  la- 
tens).  G.  wysypkowa,  fz  wyrzutami  (f. 
eruptiva).  G.  zapalna,  -J-zapal  aj  ąca  (f.  in- 
flaramatoria).  G.  zgniła  (f.  putrida).  fG.  zim- 
na p.  Zim.iica.  G.  zwalniająca  a.  ffol- 
g  u  j  ą  e  a  (f.  remittens).  XG.  zwrotnikowa 
(f.  tropicalis).  G.  z  zatrzymania  moczu  (f. 
urinosa).  G.  żołądkowa  a,  gastryczna  (f. 
gastiica).  X  G.  żółciowa  (f.  inflammatoria). 
G.  żółta  a.  Żółta  febra  a.  Durzyca  żół- 
taczkowa (f.  flava).  Wet.:  G.  wąglikowa 
(f.  anthraeiea  sou  carbunculosa).  Leżeć  w  go- 
rączce. Plecie,  jak  kowal  w  gorączce.  Prz.  Sto 
gorączek  niech  zje.  Boh.  (=  sto  djahlów).  2. 
przen.  namiętność,  słabość,  żądza:  Może  kochania 
(życzyć  sobie)?  Znam  tę  gorączkę  młodości. 
Mick.  Drobnowidzowe  badania  nad  mikrobami 
gorączki  erotycznej.  Bog.  W.  Zł«ta  G.  (  =  chęć 
prędkiego   zbogacenia   i.).    Q.   spekulacyjna,    3, 


875 


GORĄCZKORODNT 

przen.:  G.  prerajerowa  =  obawa  aktorów  podczas 
pierwszego  przedstawienia  sztuki  teatralnej,  tre- 
ma. 4.  j)rzen.  porywczość,  popędliwośó:  Prędko 
gorączkę  swoje  opJakówał,  porywczość,  że  uie- 
{,■■01111!};  rzecz  w  godnych  znajdował.  Jabł.  5. 
])rzen.  kłopot,  ambaras:  Z  raczki  do  rączki,  żeby 
nie  było  gorączki.  Prz.  ś.  m.  i  X  ż.  człowiek 
?/•  gorącej  wodzie  kąpany,  człowiek  popędliwy, 
niecierpliwy,  prędki.  7.  [G.]  gorąco,  upał,  skwar. 
<QOR> 

Gorączkorodny  p.  Gorączkotwórczy.  <GOR-ł- 
]ROD> 

Gorączkotwórczy,  Gorączkorodny  gorączkę  spro- 
uradzający.     <G01i-|-TW0R> 

Gorączkować,  uje,  owal  I.  mieó  gorączkę,  le- 
żeć w  gorączce.  2.  obudzaó  gorączkę,  podniecać, 
rozdrainiać:  Pańskie  słowa  gorączkują,  ogarnia- 
ją niepokojem,  wiążą  i  trwożą.  Święt.  Sprawa 
ta  zb^yt  gorączkuje  dzienniki  polityczne  Przed- 
litawji.  6.  ś.,  [Gorącować  ś.,  Gorońcowaó  ś.] 
zapalać  ś.,  unosić  i.,  niecierpliwić  ś.:  Gorączku- 
jesz k.,  troclię  cierpliwości. 

Gorączkowanie,  a,  blni.,  czynność  cz.  Gorącz- 
kować. 

Gorączkowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Gorączkować  ś. 

Gorączko\^ty  podobny  do  gorączki,  przypomi- 
nający gorączkę:  Puls  G.  Perz. 

Gorączkowo  przys.  od  Gorączkowy:  G.  oczeki- 
wać czego.  Jak  zrazu  G.  wziął  ś.  do  zajęć,  tak 
nagle  wszelką  chęć  utracił.  Orzesz.  Czytał  ma- 
ło, a  pisał  G.  Ohm. 

Gorączkowość,  i,  blm.  rz.  od  Gorączkowy. 

Gorączkowy  I.  a.  fGorączany  przym.  od  Go- 
rączka: Napad  G.  Bredzenie,  urojenie  gorączko- 
we. Lekarstwo  gorączkowe  {^  —  przeciw  gorączce). 
Od  czasu  do  czasu  przychodzi  siroko,  nakształt 
gorączkowego  tchnienia  z  Afryki.  Sienk.  Gorącz- 
kowe rumieńce.  X  Gnilcc  ostry  G.  p.  GnIIeo. 
Gościec  G.  p.  Gorączka.  Nieżyt  G.  p.  Gorączka. 
2.  przen.  robiony  bez  chłodnej  rozwagi,  pośpieszny, 
namiętny,  zapamiętały:  Praca  gorączkowa.  Gorącz- 
kowe próby,  przedsiębrane  przez  zapalonych 
a  mało  rozważnych  demokratów.  Ohm.  Gorącz- 
kowy, ego.  Im.  i  rz.  ten,  co  ma  gorączkę,  go- 
rączkujący.   <  GOR  > 

[Gorątszy]  p.  Gorący. 

[Gorcik,  a.  Im.  ij  p.  Gort.     <p.  Gort> 

[Gorozak,  a,  Im.  i]  rodzaj  grzyba.     <COR> 

Gorczan,  u,  Im.  y  bot.  (yitmannia)  roś.     <?> 

Gorczeć,  y,  al  myśl.  (o  ptaszku  rzepaiaczku) 
głos  wydawać.     <Dźwn.> 

fGorczejszy  p.  Gorzki:  Nie  nie  jest  gorczej- 
Bzego.  Op.  Gorczejszego  smaku.   Trzyc. 

Gorczelina,  y.  Im.  y  bot.  (buena)  roś.  z  rodzi- 
ny marzanowatych.    <GOR> 

Gorczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gorczeć. 

Gorczyca,  y,  Im.  e  I.  bot.  =  a)  (sinapis)  roś. 
z  rodziny  krzyżowych.  Gatunki:  G.  biała  (s.  al- 
ba). G.  czarna  (s.  nigra).  G.  pospolita  a. 
Świrzepa,   Br  z  oskie  w   polna  (s.  arvensis). 

b)  G.  gorzka  a.  morska  p.  Rukwiei.  2.  nasienie 
gorczycy  czarnej  a.  białej  w  zwykłej  postaci  a.  mie- 
lone, w  postaci  proszku:  Z  gorczycy  musztardę 
robią.  3.  rG.J=a)  G.  polna  =  ro^.  ognicha  (rapha- 
nistrum).    b)  roś.    krzyżowa,  podobna    do  ognichy. 

c)  zielenina,  potrawa  z  [komosyj,  [lebiody],  [skrzyp- 
ki,  pokrzywy  a.  [zarożaj.     <GOR> 

Gorozycowaty,  Gorozyczkowaty  małemi  punkci- 
kami, niby  ziarnkami  gorczycy  upstrzony,  cętkown- 
ty,  całkowany:  Koń  G.  Q.,  siwojablkowity.  Meuiń. 


GOREĆ 

Gorczycowy  p.  Gorczyczny. 

Gorczyczka,  i,  Im.  i  I.  yi  gorczyca  przyrządzo- 
na, juko  przyprawa  do  jedzenia,  musztarda:  Gor- 
czyce do  przysmaków  stołowych  gorczyczkarai. 
drudzy  musztardami  zowią.  Syr.  2.  (o  maści 
konia)  małe  cętki  na  białej  .tzerści:  Konie  siwe 
gorczyczkowate  jedne  są  czarnej  gorczyczki,  dru- 
gie czerwonawej.  Dor.  Konie  siwe  z  czarną  gor- 
czyczka. Pol. 

Gorczyczkowaty  p.  Gorczycowaty :  Koń  siwo- 
gorczyczkowaty.  Pol. 

Gorczycznik,  a,  im.  I  I.  bot.  =  a)  a.  Barbora, 
Gorczyniec,  Gorycznik,  Ziele  św.  Barbary  (bar- 
barea)  roś.  z  rodziny  krzyżowych.  Gatunek:  O. 
pospolity  a.  Rzeżucha  zimowa,  Bar- 
barka, Barbara,  Barbora  (b.  vulgaris).  b) 
p.  Pszonak.  2.  lek.  (sinapismus)  mąka  gorczycz- 
na,  przykładana  na  skórę  jako  środek  rumienią- 
cy, sy  na,  piżm,  !  s  y  n  o  p  i  z  m.  3.  zool.  (pieris 
si napis)  motyl  dzienny. 

Gorczyczny,  Gorczycowy  przym.  od  Gorczyca: 
Ziarno  gorczyczne.  Plaster  G. 

X  Gorczyc,  y,  yl,  X  Gorzczyć  robić  gorzkim, 
zaprawiać  goryczą.     <GOR> 

Gorczyniec,  ńca.  Im.  ńce  bot.   p.  Gorczycznik. 

Gordel,  a,  Im.  e  sznur  z  łozy,  iwy,  brzozy,  uiek. 
z  sosnowych  korzeni  do  związywania  tratew  a.  przy- 
wiązywania ich  u  brzegu.     <  p.  Kordel> 

Gordon,  a,  Im.  y  myśl.  rodzaj  wyżta,  rasa  psa 
o  bardzo  wysokich  zaletach.  <0d  nazwiska  Ang. 
Gordon > 

X  Gordygarda,  y,  Im.  y  p.  Kordegarda. 

Gordyjski  węzeł  =  rzecz  bardzo  zawiła,  trudna  do 
rozwiązania,  do  odgadnięcia;  sęk  =  zagadka,  łami- 
glóioka.  <Łć.  (nodus)  óordius,  od  imienia  kró- 
la irygijskiego  Gordiu8a> 

[Gordzola,  i,  Im.  e]  rodzaj  ziemniaka.  <Ukr. 
gordzola> 

Goreć,  3  os.  Ip.  gore,  goreje  a.  X  góry ,  3  os. 
Im.  górą,  goreją  i  [gorejóśn]  I.  p.  Gorzeć:  Kwiecą 
ona  nie  ma  sama  z  siebie  zalecenia  duchownego, 
jedno  to,  iż  na  cześć  Panu  Bogu  gore.  Skar. 
Przed  grobem  Pańskim  dwanaście  lamp  zawsze 
goreją.  Warg.  Niech  będą  przepasane  biodra 
wasze,  a  pochodnie  gorejące  w  rękach  waszych. 
Wuj.  Suchy  gont  najprędzej  goreje.  Prz.  Swięei 
bezpiecznie  chodzą  wśród  piekieł  płomieni,  ale 
goreją  djabli  grzechem  napełnieni.  Mick.  Kipią 
bagna,  lasy  górą.  Mick.  Oeal  nas,  ocal  dzieci, 
dom  gore.  Mick.  W  polach  gęsty  ogień  gore. 
Pol.  Przen. 3z błyszczeć:  Aż  mu  y.renico  iskrami 
górą.  Syrok.  Iskrą  goreją  młodzieńca  oczy.  Syrok. 
Przen.:  Naszej,  o  bracia,  słA<vry  góra  lampa  zło- 
ta. Pot.  Na  złodzieju  czapka  gore.  rTz.(=  wino- 
wajcę łatwo  z  pomieszania  poznać).  Tu  gore,  tu 
boli.  Prz.  (—położenie  bez  wyjścia).  Gore  mu 
wszystko  w  ręku.  Prz. --a)  jest  pilnym  pracowni- 
kiem; b)  prędko  wszystko  traci,  niszczy.  [Wszyeko 
gore  na  nim].  Prz.  =  prędko  ubranie  niszczy.  Już 
poczęły  ogniem  wojny  G.  ściany  nasze.  Nacur. 
Bela,  widząc,  iż  ze  wszystkich  stron  gore,  uciekł 
do  Dalmacji.  Biel.  M.  (  =  wojna  grozi).  Oto  ojczy- 
zna góro,  gaś,  gaś,  kto  cnotliwy!  Opal.  (-jest 
w  niebezpieczeństwie).  Śmierć  od  zarazy!...  Potym 
cię  ogień  pali,  piersi  górą.  S^ow.  (-czujesz pa- 
lenie w  piersiach).  Wdzięcznym  zapałem  twych 
ślicznych  oczu  goreję.  Łubom,  (-jestem  trawio- 
ny, pożerany).  Zapaliłeś  jej  serce,  co  bez  tego 
góry.  Jabł.  (-kocha).  Do  wziętej  Bryzeidy  smut- 
ny Achil  gore.  Ihil.  (--płonią  namiętnością).  Zno- 
wu jestem  spokojny,  ziuiniejszy  nad  głazy,  aby 


87(5 


gotjknie 

(i.  nanowo,  milczeć  podawnerau.  Miele.  (=:czuó 
miłość).  Cały  gorę  za  bojem,  nie  znam  w  sercu 
trwogi.  Dra.  (=drtą  do  hoju).  X  Gorejij,  w  nim 
humory.  Troć.  (=  burzą  ś.).  Nie  gorejesz  ze  wsty- 
du z  podobnemi  przychodzić  Wamstwy?  L.  (  =  me 
czerwienisz  i.,  nie  płoniesz  wstydem).  Goreji^co 
natchnieniem  słowo.  Syrok.  (  =  «>  którym  znać 
natchnienie).  Ty  spuszczasz  oczy,  które  Bóstwem 
gor%.  Miclr.  (  =  w  których  odbija  ś.  Bóstwo).  Gore! 
w.  =  pali  ś.l,  poiar!  2.  bot.:  X  Gorejący  kwiat 
p.  Milek.     <GOR> 

[Gorenie,  a,  blm.]  czynnoić  ez.  Goreć. 

[Goręoba,  y,  Im.  y]  pora  gorąca,  czas  gorący. 

X  Goręciej  p.  2.  Gorąco:  G,  ś.  tym  zająć  nie 
chciał.  Krasz. 

[Goręciejszy]  p.  Gorący. 

tGoręcszy  p.  Gorący.  Spicz. 

[Goręzak,  a,  Im.  ij  siatka,  używana  przez  /lisów 
Jo  noszenia  manatków.     <Nm.  Garr.sack> 

X  Gorg,  u,  Im.  I,  X  Gorga  kunsztowne,  sztuczne 
wywodzenie  głosem  treli:  Czynić,  stroić,  cią.gną,ć, 
zbierać,  wyprawiać  gorgi.  Zwiedz  wszystkie  me- 
lodyje  z  gorgiem  ćwiczonej  szyje.  Susz.  Przen.: 
Krzyczij  wesoło  konie,  w  rzędy,  w  kity,  w  forgi 
ustrzępione,  z  wiatrami  mieszaj;];  swe  gorgi.  Pot. 
(  =  ghs,  rienie).     <Włos.  gorga  =  gardło  > 

X  Gorga,  i,  Im.  i  p.  Gorg. 

X  Gorgieret,  u,  Im.  y,  x  Gorżeret  przyrząd  chi- 
rurgiczny, używany  w  operacjach  przy  wyjęciu  ka- 
mieni.    <Fr.  gorgerette  dosł.  =  kołnierzylf  > 

fGorgoliĆ  się,  i  Ś.,  ił  Ś.  I.  szemrać,  narzekać, 
utyskiwać:  Niecierpliwi  gorgolą  ś.,  rozruchy  stro- 
ją,. Petr.  Dziatki,  nie  mówcie  tak  groźno,  ani  §. 
gorgolcie  próżno.  Dziewosląb  dworski  z  czasów 
Władysława  IV.  2.  nadymać  ś.,  puszyć  ś.:  Gor- 
goli  ś.,  kokoszy  ś.  Zaw.  I.  Pani  matka  rzkomo 
s.  gorgoli,  że  ślub  nie  prędko,  bardziej  na  to 
boli.  Bratk.     <Dźwn.> 

[Gorgonija,  I,  Im.  e]  p.  Gieorginja. 

t  Gorgońozyk,  a,  Im.  OWie  człowiek  łatwo  zmie- 
niający jjrzekonania:  Toś  został  gorgończykiem. 
Zwr.  M.   <Zap.  od  Gr.  GorgÓ  =  Meduza,  potwór> 

fGorgulik,  a,  Im.  i  ozdoba  przy  kołmer:,u  ko- 
biecym: Nuż  kapierzyk  z  obojczykiem,  teperele 
z  gorgulikiem,  iścioe  skarbu  nie  umnoży,  niźli 
to  na  szyjt^  włoży.  Rej.  <Z  Włos.  gorga  = 
gardło,  szyja > 

[Gorki]  gorący.     <Czes.  hork;f> 

[Górko]  przys.  od  Gorki:  Modluł  sie  G.  <Czes. 
horko  > 

Gcrienie,  ai  blm.,  czynność  oz.  Gorlic,  glos  sy- 
nogarlicy. 

Gorlic,  I,  Ił  (o  synogarlicy)  .^^o.s  wydawać.  [6. 
Ś.j  1.  ł  ^ gnieimó  i.,  unosić  ś.,  oburzać  i.:  Tedy 
przyszedł  Achab  do  domu,  gniewając  ś.  a  gor- 
ląc  ś.  z  tego  słowa,  jeż  mówił  k  niemu  Nabot. 
B.  Sz.  Podałeś  wszytek  ich  plon  w  rozdział  słu- 
gam  twym,  iż  gorlili  ś.  prze  zakon  twój.  B.  Sz. 
(=:występowali  gorliwie,  namiętnie  w  obronie  twego 
zakonu).  Co  jest  człowiek,  żeby  ś.  na  Boga  miał 
gniewać,  a,  ten  naród  skazitelny,  żeby  ś.  miał 
tak  G.  z  niego?  Leop.  2.  a.  [Przegorlać  ś.] 
,    przemawiać  L     <  Dźwn.  > 

Gorliwie  przys.  od  Gorliwy. 

Gorliwiec,  wca,  Im.  wcy  człowiek  gorliwy:  Św. 
Bonifacy,  uchowaj  nas  od  tych  gorliwców.  Choin. 
I  Gorliwość,  i,  blm.  I.  rz.  od  Gorliwy:  a)  G.  pa- 
i  fiterska,  chrześcijańska.  G.  więcej  objawia  ś. 
'  w  czynie,  żarliwość  więcej  w  uczuciu.  Kras.  A. 
!  b)  f  Jeśli  ma  żonę  nnjupodobaiiszą,  musi  ją  z  do- 
i    mu  wypędzić,   żeby   sołtany   do   gorliwości  nie 


GORSOWAĆ   Ś. 

przywieść.  Kłok.  (=zazdrości).  c)  [Nie  róbcie 
rai  gorliwości,  bo  ja  i  (=jej)  mara  doma  doścl] 
{-gniewu,  złości).     2.  [G.]    utrapienie. 

Gorliwy  I.  pilny,  staranny,  troskliwy,  dbały,  żar- 
liwy, wierny,  oddany:  G.  sługa,  kapłan.  G.  o  wia- 
rę. Gorliwe  pełnienie  obowiązków.  2.  f  zazdros- 
ny, zawistny.  ]\lącz.  3.  [G.]  =  a)  pracowity.  _  b) 
i  +porywczy,  gwałtowny,  prędki,  nagły:  [Człowiek 
Q.]  =  i7npetyk.  fPopędliwość  jego  gorliwa  jako 
lwa.  Ilist.  2\.leks.  c)  zapalczywy  w  gniewie,  d)  ambit- 
ny, e)  zły.  f)  zgryiliwy,  dużo  wymagający,  nie- 
łatwy do  zaspokojenia:  Gorliwa  gaździna  zła  jo 
dla  celadzi.     <GOR> 

Gorlacz,  a,  Im.  e  krótka  rusznica  z  wylotem  do 
trąby  podobnym.    <  =Garłacz> 

[Gorność,  i,  blm.]  złe:  Ze  złości  niraa  nic  do- 
brości,  ino  gornoś.     <GOR> 

[Gorońco]  przys.  od  Gorońcy. 

[Gorońcować  się,  uje  ś.,  owal  ś.j  p.  Gorączko- 
wać. 

[Gorońcowanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz. 
Gorońcować  ś. 

[Gorońcy]  p.  Gorący. 

t  Górować,  uje,  owal  (o  skórze)  wyprawiać: 
Dwie  (skóry)  gorowaue,  halunem  ciepłym  wy- 
prawne.  Akta  grodzkie.  <Nm.  ga.ren  =  garben 
=  garbować  > 

t Górowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Górować: 
Czwartą  (skórę)  ma  ogolić  i  uciągnąć  dobrze 
okrom  górowania  hałunem.  Akta  grodzkie. 

Gors,  u,  Im.  y  I.  bramowanie,  garnirowanie 
ifierzchnie  u  sukni  kobiece)  7ia  piersiach,  żabot: 
Róża  u  gorsu.  2.  napierśna  część  koszuli  dam- 
skiej a.  męslciej:  Q.  haftow^any.  3.  szyja  i  pierś, 
szczeg.  u  kobiety,  biust,  piersi,  tors:  Rzuciła  pan- 
nie na  G.  pudermanik.  Mick  Do  gorsu  ubrana 
('=z  obnażonym  gorsem,  wydekoltowana).  Zdr.  Gor- 
sik.     <Z  Fr.  daw.  cors  (Łć.  corpus)  =  ciało  > 

Gorseclarka,  I,  Im.  i  szwaczka  pracująca  przy 
gorsetach:  Prąd  wyprawowy  przechodził  przez 
magazyny,  przez  modniarki,  szwaczki,  gorseciar- 
ki.  Jeż. 

Gorseciarstwo,  a.  blm.  wyrabianie  gorsetów. 

Gorsecik,  a,  Im.  j  p.  Gorset:  "Wdziała  morde- 
rowy  G.  Kórz. 

[Gorsent,  u,  Im.  y]  p.  Gorset. 

Gorset,  u,  Im.  y,  x  Korset,  [Gorsent,  Gorsy t] 
I.  rodzaj  stanika  obcisłego  z  fiszbinami,  sznurówka: 
Włożyć,  wziąć,  zasznurować  G.  G.  hygjeniczny. 
Przen.:  Zapomnieć  na  chwilę  o  gorsecie  kon- 
wencjonalności,  który  nas  uciska.  Krasz.  2. 
(u  wieśniaczek)  kaftanik  wycięty  bez  rebawóto: 
[Gorsćt  złoty  kwiat]  =: gorset  bajeczny,  który  Strach 
przynosi  dziewczynie.  3.  lek.  =  a)  przyrząd  prostu- 
jący zboczenia  kręgosłupa,  do  sznurówki  podobny. 
b)  G.  gipsoyfj  =  opatrunek  gipsoioy,  obejmujący  tu- 
łów od  jmch  po  biodra.  Zdr.  GorsecIk,  [Gorsetek], 
<Fr.  corset> 

[Gorsetek,  tka,  Im.  tkij  p.  Gorset. 

Gorsetowy  przym.  od  Gorsel:  Aż  zatrzeszcza- 
ły gorsetowe  fiszbiny,  taki  to  był  uścisk  ser- 
deczny. Kaezk. 

Gorsik,  u,  Im.  I  p.  Gors. 

[Górski]  p.  Gorzki. 

X  Gorskllwy  p.  Gorzkawy.  Troć. 

xGorsknąć,  nie,  nął  p.  Gorzknąć.  Troe. 

X  Gorsknieć,  eje,  al  p.  Gorzknąć.  Troć. 

X  Gorsknienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gorsknąć 
i  Gorsknieć,  p.  Gorzknienie. 

X  Górsko  przys.  od  Górski.  Troe. 

Gorsować  się,  uje  ś.,  owal  ś.  ubierać  ś.  do  gor- 
?w,  tak,  aby    był  oasłoniony  gors^  i.j.  szyja  i  pier- 


877 


GORSOWANIE   Ś. 

ti  u  kobiet  ( ■=  dekoltowaó  ś.),  a  napierśna  czció  ko- 
szuli n  mciczyzn. 

Gorsowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gor- 
sować  ś. 

Gorsowany  z  wyciclym gorsem:  Kamizelka  goi- 
fiowana. 

[Gorsyt,  u,  Im.  y]  p.  Gorset.   Zdr.   [Gorsytek]. 

[Gorsytek,  tka,  Im.  tki]  p.  Gorsyt. 

1.  [Gorsz]  przym.  niood.  p.  Zly:  G.  psa  (-gor- 
szy od  psa). 

2.  [Gorsz]  przys.  p.  Źle:  Człowiek  udany  G. 
zaV\{eg(\  (-obmówiony,  io  gorzej,  nii  zabity). 

GorsząOy  przynoszący  zgorszenie,  demoralizujący, 
niemoralny;  skandaliczny,  sprośny:  Gorezcąea  książ- 
ka, mowa.  Stosunek  G.  Życie,    zajście  gorszi^eo. 

X  Gors20zcszy  p.  Gorzki.  L. 

X  Gorszeć,  eje,  al  siatoaó  ś.  gorszym,  psuć  ś. 

Gorszenie,  a,  blra.,  czynnośócz  Gorszyć:  f  G. 
apostolskie.  Op.  {  =  zgorszenie). 

X  Gorsznąó,  nie,  nąi  p.  Gorzknąć.  Troe. 

X  Gorsznienie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Gorsznąó, 
p.  Gorzknienie. 

Gorsztul,  u,  Im.  e  powr.  warsztat  do  tkania  pa- 
sów.    <Nm.  Gurtstuhl> 

Gorszy  p.  Zly:  a")  Gorsza,  g^orszo  a.  co  gor- 
Bza.  =  rzecz  gorsza,  fałalniejsza,  smutniejsza,  wai- 
niejsza;  smutniejsze,  fatalni  jsze:  To  nic  wielkie- 
go; gorsza  to,  że  tamtego  zrobić  nie  możemy. 
Brzydka,  ale,  co  gorsza,  i  zła.  Jeden  O.  od 
drugiego.  Co  też  Waćpaiiua  niijgorszego  robisz! 
L.  (  =  co  robisz!  co  najlepszego  robisz!).  [Gorszy 
wszyscy  f^wicci,  niż  s;liii  Pan  BógJ.  bj  [G.]  - 
bardziej,  więcej  (przy  stopniowaniu  przymiotników 
oj)isowym):    Ciele  gorse    kulawe.     <'GOR> 

[Gorszy]  p.  Źle:  Nie  cnij,  bo  mie  (  =  mi)  G., 
jako  tobie. 

Gorszyciel,  a.  Im.  e  ten,  co  gors~y. 

Gorszyolelka,   I,  Im.  i  torma  '/..  ód  Gorszyciel. 

Gorszyć,  y,  yl  I.  X  robić  gorszym,  psuć,  po- 
garszać: G.  chorobę.  2.  pokazywać  komu  drogę 
do  złego,  datcać  zgorszenie,  dawać  zfy  przykład, 
psuć,  demoralizować:  Q.  młodzież.  3.  przen.  drai- 
]iii,  obrażać,  kłóć  w  oczy,  być  solą  vi  olcu:  Żeś  dob- 
ry, gorszysz  wszystkich.  Kras.  G.  ś.  I.  X.nlegać 
zgorszeniu,  być  gorszonym,  psuć  ś.,  demoralizoionć 
i.  2.  z  kogo,  z  czego,  kim,  czyni,  fw  kim, 
•J-  w  czym  --  hyć  niezadowolonym,  mieć  za  złe,  nie 
pochwalać,  oburzać  ś.:  Gorszymy  ś.  twoim  po- 
stępkiem, wystą.pieniem.  Sambym  ś.  gorszył 
zbytecznym  zapałem.  Mick.  Przyjęto  sonety 
Mickiewicza  jako  nowość;  jedni  byli  zachwyce- 
ni, drudzy  gorszyli  ś.  niemi.  Chm.  Gorszyli  ś. 
w  nim,  Leop.     3.  [G.  ś.]  gniewać  ś.     <GOR> 

X  Gorśnienie,  a,  blm.  p.  Gorzknienie. 

[Gort,  u,  Im.  y]  rzemyczek,  do  Ictórego  przyszy- 
ta jest  sprzążka,  a.  taki  co  ś.  do  niej  wkłada  dla 
zapięcia.  Zdr.  [Gorclk].    <Nm.  [gort(e)]  =  Gurt > 

Gorterja,  I,  Im.  e,  Urzekła  bot.  (gortcria)  roś. 
<Niby  Łó.  gortcria,  od  nazwiskalekarza  Nm. 
z  XVIII  w.  Gorter> 

[Gorun,  u,  blm.]  1.  farba  czerwona  do  barwie- 
uta  przędzy.  2.  przędza  toełniana  a.  półwcłniana 
cierioono  farbowana:  Wziena  pięknie  gorunem 
wypywan.-im  burkę  i  posła  do  kościoła.  Por.  Gór. 
<00R> 

Goryca,  y,  Im.  e  bot,  p.  Goryczka. 

Gorycz,  y.  Im.  e,  [Gorzycz]  I.  blm.  smak  gor-Jd, 
gorzkość.  2.  rzecz  gorzkiego  smaku:  Stambulskie 
oddycha  gorycze.  Mick.  Jedn.'}  czaszi^,  słodycze, 
O.  pij^  drugą,.  Mick.  3.  przen.  udręczenie,  nie- 
przyjemność, przykrość,   smutek:   Kielich  goryczy. 


G0R7AT,TXA 

Każdy  wiek  ma  gorycze,  ma  swoje  przywary. 
Kras.  Kto  nie  doznał  goryczy  na  ziemi,  ten  po 
śimierci  nie  trafi  do  nieoa.  Mick.  4,  żal,  rozcza- 
rowanie, rozgoryczenie:  Serce  przepełnione  gory- 
czą. Kras.  A.  llówić  z  goryczą.  Juljusz  Słowacki 
w  „Beniowskim"  rzucił  pełne  goryczy  wyzwa- 
nie „dawnemu  bogu"  litewskiemu.  Chm.  5.  [Q.] 
ferment  z  Icapusty:  Robią  mały  dołeczek  w  środku 
beczki  w  kapuście,  aby  tamtędy  G.  uleciała.  6. 
apt.:  G.  piołunowa  a.  G.  piołunu  p.  Absyntyna. 
7.  bot.  p.  Goryczel.     <GOR> 

Goryczak,  a,  Im.  1  bot.  p.  Grzyb. 

Goryczel,  i.  Im.  e,  Gorycz,  Gorzycz  bot.  (plcrls) 
roi.  z  rodziny  złożonych.  Gatunek:  G.  szorstka 
a.  i  astr  zębco  w  ata  (p.  hieraeioides). 

Goryczka,  i  1.  blm.  lelcka  gorycz,  gorzkawość: 
Piwo  ma  goryczkę.  2.  bot,  =  a)  a.  Gorzyozka, 
Goryca,  Giencjana  (gentiana)  roi.  z  rodziny  go- 
ryczkowatych.  Gatunki:  G.  krzyżowa  (g.  eru- 
ciata);  G.  łąkowa  (g.  amarella);  G.  rzęso- 
wa ta  (g.  ciliata);  G.  w  ąz  kol  i  ścio  w  .s,  a. 
płuco  w  a  (g.  pneumonanthe).  b)  p.  Tysiccznik. 
c)  [G.]  roś.  otoczka  pospolita  (coronilla  v;vri:i). 

Goryczkowaty  1.  mający  goryczkę,  gorzlcawy: 
Smak  G.  2.  bot.:  Rośliny  goryczkowato  a.  Go- 
ryczkowe (gentianaceae)  rodzina  przyrodzona  roś- 
lin dioiiliściennych. 

Goryczkowy  bot.:  Rośliny  goryczkowe  p.  Go 
ryczkowaty. 

Gorycznik,  a,  Im.  I  I.  X  apt.  (gentianinum'* 
część  składowa  wyciągu  z  korzeni  goryczki.  2. 
bot.:  a)  p.  Gorczycznik.  b)  p.  Gorysz.  c)  p.  Pszo- 
nak. 

[Goryczyć,  y,  yl]  przykrzyć  sobie. 

Goryczyn,  a,  Im.  y  bot.  (triosteum)  roś.  z  ro- 
dziny przewiercieniowalych. 

Goryl,  a,  Im.  e  (gorilla  giną)  małpa  wązkowt- 
sa,  człekokształtna.  <Niby  Łć.  gorilla,  od  nazwv 
bajecznych  kobiet  kosmatych,  wspim-nanycli 
w  „Periplus"  Hannona> 

[Goryń,  a,  blm.]  p.  Gór:  Zawijają  głowę  róż- 
nym kształtem,  namiotką  wazką  z  płótia  kużel- 
nego,  na  święta  z  tkackiego,  holcaderskiego. 
lub  perkalu,  końce  wyszywają  coryuiem  (purpu- 
rowo-czerwonym  kolorem)  w  rożne  wzory.  Goł. 
<GOR> 

Gorysz,  a.  Im,  e,  Gorycznik,  Wieprzynieo  bot. 
(peucedanum)  roś.  z  rodziny  baldaszkowałych.  Ga- 
tunki: G.  lekarski  (p.  ofticinale);  O.  leśny, 
bl.  Olesn  ik  (p.  silvestro);  G.  rozwarty  n. 
P  i  e  t  r  u  s  z  e  c  z  k  a,  bł.  O  i  s  z  o  n  i  e  c  rozwarty 
(p.  oreosellnum);  G.  siny  a.  Serdeczny  n. 
jeleni  korzeń,  Jeleni ec,  i]:iw.  Świni  a. 
wszywy  kopr,  Siarkowy  a.  sarni  ko- 
rzeń   (p.  eervaria).     <GOR> 

X  Gorywać,  a,  al  p.  Gorzeć:  Niechaj  miasta 
nie  gorywają,  domy  niechaj  nie  gniją.  Górn. 

X  Gorywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gorywać. 

Gorz,  a  i  u,  Ira.  e,  Górz  I.  f  =  ^)  palmie  w  gar- 
dle, zgaga,  b)  przen.  żądza,  c)  pożar,  pożoga,  po 
gorzeiisko:  Eneasz  długo  błądził  po  morzu,  nif 
chcąc  ojczystej  Troi  patrzyć'  gorzii.  Stryjk.  2. 
[G.]  gniew,  zawziętość:  Z  gorzu  sykali  jak  żmnije 
<GOR> 

[Gorzać,  3  os.  Ip.  gorzeje,  3  os.  Im.  gorzają, 
gorzał]  p.  Gorzeć:  Suknie  gorzeją. 

[Gorzallca,  y.  Im.  e]  p.  Gorzałka:  Gorzalicę 
nad  wino  przekładał.  Krasz. 

Gorzalina,  y.  Im.  y,  Gorzalczyna  nędztio,  lihi 
gorzałka:  I  fen  mizerny  kieliszek  gorzaliny  wy- 
mawiają. Krasz.    Q.  też    była  w  blaszanych  ła- 


878 


GORZALINKA 


GORZKI 


downicach,  jakich  natenczas  zażj'wano.  Pas. 
Nie  pij  wina,  boś  chudzina,  lepsza  nasza  U.  Prz. 
Z(ir.  Gorzalinka. 

Gorzalinka,  i,  lai.  I  p.  Gorzalina:  [Gorzalinka 
dobre  zieli,    bo  człowieka  rozwiesieli].  Prz. 

tGorzalnia,  i,  Im.  e  i  [Gorzalnia]  p.  Gorzelnia: 
O  gorzałce  i  gorzalni.  Haur.  Zagęszczą  ś.  go- 
rzainie,  browary.  Kluk. 

X  Gorzainica,  y,  Im.  e  p.  Gorzelnica:  Gorzel- 
nice  czynią  wódkę  z  tatarskiego  ziela.    Syr. 

X  Gorzalnik,  a.  Im.  cy  p.  Gorzelany :  Drożdże 
potrzebne  są.  piekarzom,  gorzalnikom.  Haur. 

Gorzała,  y,  Im.  y  p.  Gorzałka. 

Gorzałczanka,  i,  Im.  i  p.  Gorzelnica.  Jabcz. 

Gorzalczany  p.  Gorzałkowy:  Zapach,  olej  G. 
XSzynkarz  Q.  (^sprzedający  gorzałkę,).  X  Pijak 
(ł.  (  =  iipi)afący  i.  gorzałki).  X  Gorzalczany,  ego, 
Im.  i  p.  Gorzelany:  Na  dobrą  gorzałkę,  gdy  na- 
bije G.,  niech  do  niej  soli  oczkowatej  włoży. 
Haur. 

Gorzalczarz,  a,  Im.  e  właściciel  gorzelni:  Reje- 
stra,  obejmujące  nazwisko  piwowara  lub  go- 
rzałczarza.  Paw. 

X  Gorzalczyca,  y,  Im.  e  p.  Gorzałka, 

Gorzalczyna,  y.  Im.  y  p.  Gorzalina. 

Gorzałczysko,  a,  Im.  a  p.  Gorzałka. 

Gorzałeczka,  I,  Im.  1  p.  Gorzałka. 

Gorzałka,  i,  Im.  i  I.  loóilka,  żart.  aznaps.  2. 
przen.  zapach  gorzałki:  G.  od  niego  bucha.  3.  X  G. 
w ie\k&  =  ostatnie,  wielkie  zapoiny.  X  G.  inala=^ 
pierwsze,  małe  zapoiny.  Goł.  Zdr.  Gorzałeczka, 
[Gorzalica].  Zgr.  Gorzała,  Gorzałczysko,  x  Go- 
rzałczyca,  [Gocha].  <GOR> 

X  Gorzalkoś,  a,  Im.  e  pijak,  upijający  i.  go- 
rzałką: Ci  to  gorzalkosiowie,  pijanicy,  przy  go- 
rzałce o  wojnie  radzą.  Opal. 

Gorzałkowy,  Gorzałczany  przym.  od  Gorzałka. 
Żart.:  Nabożeństwo  gorzałkowe.  Gost.  (^pijaA- 
sltco). 

[Gorzanln,  a,  Im.  anie]  p.  Góral:  Co  ś.  to  stało 
łyju  nasym  gorzanora,  co  ich  do  nas  nie  widać? 
<GOR> 

tGorzący  p.  Gorący:  Będzieli  uchwacon  w  go- 
rzącej  rzeczy.  Ort.  (=^nn  gorącym  uczynku). 

tGorzciejszy  p.  Gorzki.  ,    ^  . 

Gorzciel,  a,  Im.  e  bot.  (picraena)  roś.  Gatu- 
nek: G.  wyniosły  (p.  excelsa). 

tGorzczej  p.  Gorzko. 

fGorzozejszy  p.  Gorzki:  A  nie  rai  nie  jest 
gorzczejszego,  jedno  żyć  przez  ciebie.  Op.  Nie- 
wiasta zła  gorzczejsza  niźli  śmierć.  Leop.  Tym 
cięższa  i  gorzczejsza  m-^ka.  Wuj. 

[Gorzczelina,  y,  blm.,  Goszcellna]  wszystko  co 
gorzkie,  gorycz. 

X  Gorzczyć,  y,  ył  p.  Gorczyc. 

t  Górze,  a,  blm.  (częś.  jako  w.)  nieszczęście, 
bieda,  biada:  Kto  zna  morze,  wie,  co  G.  Prz,  Nie 
uleży  przed  tyra  gorzera.  Roj.  G.  ś.  nam  stało. 
Chwal.  Toż  ś.  pocznie  radować,  zbywszy  swego 
gorza.  Kołak.  G.  mnie,  iż  przebyt  mój  przedłu- 
żył ś.  jest.  Ps.  tlor.  O  G.  mnie  smutnej  matce! 
Op,  O  synu  mój,  gorzeż  mnie,  matce  twej  ubo- 
giej! Op.  Kto  po  nie  sięgnie,  G.  mu.  Sienk. 
<Z  Cześ.  hofe> 

[Gorzeć,  rca,  blm.]  gorączka:  Mieć  G.  w  gębie  - 
mieć  usta  spieczone  od  gorączki. 

[Gorzeczyć,  y,  ył]  złorzeczyć. 

Gorzeć,  eje,  ał.  Goreć,  fGorać,  [Gorać,  Go- 
rzać],  częstot.  X  Gorywać,  X  Gorzywać  I.  stawać 
ś.  pastwą  ognia,  palić  ś.,  płonąć:    A  ogieu   na  oł- 


tarzu zawżdy  będzie  gorzał.  Skar,  Świece  go- 
rzały płomieniem  do  ziemi.  Mick.  Kawalerze 
gładki,  nie  chodź  do  mężatki,  będziesz  w  piekle 
gorzał  po  same  łopatki.  Przen.:  Głowa  gorzeje 
( =płonie,  jest  gorąca).  2,  być  wystawionym  na 
żar,  piec  ś.,  smażTjć  ś.,  prażyć  fi'.:  Gorzałem  w  ogniu, 
ledwie  tak  gorają  słoneczne  koła,  kiedy  Lwa 
mijają.  Kochan.  3.  świecić,  błyszczeć:  Tego  ro- 
ku kometa  gorzała  miesiąca  lutego.  Lal.  Czte- 
ry źrenice  gorzały  przeciw  sobie,  jak  roratne 
świece.  Mick,  4.  przen.  być  ciepłym,  dymić:  Broń 
jego  jeszcze  z  mordu  świeżego  gorzała.  Otw.  5. 
przen.  doznawać  wrażenia,  ulegać  uczuciu,  pałać, 
płonąć:  Izaż  serce  nasze  w  nas  nie  gorzało?  Op. 
Serca  ogniem  w  nas  gorzały  i,  słuchając  go, 
prawie  rozpływały.  Odym.  G.  miłością.  Korymen 
gorzał  ku  pięknej  Dafnie.  L.  (  =  kochał  ś.  w  niej). 
6.  przen.  kipieć,  wrzeć:  Wojna  z  Albigieńczyka- 
mi  gorzała.  Birk.  7.  y.  zaogniać  ś.,  jątrzyć  ś.: 
Koniom  w  drodze  kopyto  abo  piętka  gorzeje,  abo 
6.  nadbije.  Dor,  8.  [G.  i  G.  Ś.]  p.  Gorzyc. 
<GOR> 

Gorzej  p.  Źle :  Tym  G,  1  tak  nie  najgorzej 
(  =  t  to  nieźle,  niczego).  [G.  \io^o\=  gorzej  od  kogo: 
Wojsko  niszczyło  kraj  G,  nieprzyjaciela.  Spryt  m:i 
G.    Żyda.  Krasz.  (  =  toiększy  od  Żyda).    <GOK> 

fGorzekać,  a,  ał  mówić:  górze,  górze;  martwić 
ś.,  narzekać. 

fGorzekanle,  a,  blm,  czynność  cz,    Gorzekać. 

Gorzekwiat,  u,  Im,  y  bot,  I.  Xp  Miłek.  2. 
froś.  chelidonin.   Mur.,  Mym.     <GOR-|-KWIT> 

Gorzelany,  ego,  Im.  i,  Gorzelnik,  x  Gorzalnik, 
X  Gorzelny,  X  Gorzałczany  ten,  co  pali  wódkę, 
majster  w  gorzelni.     <GOR> 

X  Gorzelina,  y,  Im.  y,  X  Gorzellsko  f.  pogo- 
rzelisko, zgliszcza.  2.  stos  drewniany.  3.  drzewo 
zdatne  do  gorzelni. 

X  Gorzellsko,  a,  Im.  a  p.  Gorzelina. 

Gorzelitka,  i,  Im.  i,  Pokrzywna  sałata  bot, 
(seriola)  roś. 

Gorzelnia,  i,  Im.  e,  f  Gorzalnia,  [Gorzalnia]  za- 
kład do  pędzenia  spirytusu,  Xbrowar  wódcza- 
n  y,  [palarnia],  twiniarnia.     <GOR> 

Gorzelniany  przym.  od  Gorzelnia,  Gorzelniczy: 

Rejestr  G.  Majster  G. 

Gorzelnica,  y,  Im.  e,  X  Gorzainica,  Gorzałczan- 

ka  kobieta,  która  pędzi  toódkę. 

Gorzelnictwo,  a,  blra.  zajęcie  gorzelnika,  wyra- 
bianie spirytusu. 

Gorzelniczy  przym.  od  Gorzelnik,  p.  Gorzelnia- 
ny: Kampanja  gorzelnicza.  Drożdże  gorzelnicze. 

Gorzelnik,  a,  Im.  cy  p.  Gorzelany. 

Gorzelnikostwo,  a,  blm.  gorzelnik  z  żoną:  Pań- 
stwo G.  Jeż, 

Gorzelny  I.  f palny,  do  palenia  przeznaczony: 
Na  gorzelnych  marach  trup  zsiniały  niosła.  Zebr, 
2.  X  dotyczący  palenia  gorzałki.  X  Gorzelny,  ego. 
Im.  i  p.  Gorzelany.     <GOR> 

Gorzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gorzeć:  Ziele 
brodawnik  gorzeniu  a  boleniu  głowy  ulgę  czy- 
ni. Urzęd. 

fGorzenleć,  eje,  ał  p   Gorzknąć. 

Gorzkawość,  I,  blm.  rz.  od  Gorzkawy;  x  Gorzk- 
liwość. 

Gorzkawy,  X  Gorzkliwy,  X  Gorskliwy  nieco 
gorzki. 

Gorzki,  [Gorzki,  Górski],  st.  w.  x  Gorzkniejszy, 
X  Gorszczejszy,  f  Gorczejszy,  tGorzciejszy, 
fGorzCzejSZy  I.  .^maku  żółcią,  piołunu:  Q.  smak. 
Gorzkie  wiao.  G.  jak  żółć,  jak  piołun.  Przen.:  Nie 


879 


GORZKLIWOSĆ 


GOSPODA 


bą,dź  słodki,  l>o  cię  zliżij;  nie  h^dź  G.  bo  ci(^  splu- 
j^.  Prz.  [Zbić  kogoś  na  gorzkie  jabłko]  {=  na 
kwaśne  jabłko).  2.  nieo  słodzony,  niesłodki,  hez  crtkru: 
Herbata  gorzka.  3.  [GĄ^^ai)  szczupiącij,  ostry  {n\). 
o  pieprzu,  clirzanie).  b)  zjelczaly  (np.  o  serze). 
4.  przen.  przykry,  nieprzyjemny,  niemiły,  nieznoś- 
ny, ciężki,  bolesny,  dojmujący:  Ustawiczna,  gorz- 
ka praca.  Mącz.  O  dniu  G.  i  cieszezęśliwy.  Skar. 
( =faialny).  Słodki},  rozkosz  G.  ból  przerywa. 
Kzew.  W.  Jam  bardzo  gorzkiego  teraz  umysłu. 
Leop.  (  —  strapionego,  zmartwionego,  smutnego,  fra- 
sobliwego). Gorzkie  łzy.  Gorzkie  rozczarowanie, 
wspomnienie.  G.  wyrzut.  Gorzka  ironja.  Każdy 
naród  prawdy  nierad  słuełia,  gorzka  to  rzecz 
jest  prawda.  Górn.  Serce  srodze  zranione,  u  nie- 
go twarz  blada,  usta  gorzkie.  P.  Koch.  (—pełne 
goryczy,  mówiące  gorzkie  tcyrazy,  rozgoryczone). 
G.  uśmiech  (^ironiczny).  Uśmiechnął  ś.  gorzko- 
lodowatym,  tryumfującym  uśmiechem.  Kaczk. 
O  gorzka  woluośó  i  chwila  odlotu!  Slow.  Bied- 
ny w  gorzkim  położeniu:  ojciec  jego  ś.  ożenił, 
flota  stamtąd  już  nie  dopływa.  Krasiń.  Niebo 
gorzkie,  ołowiane.  Krasiń.  (=:  smutne).  5.  Gorz- 
kie żale=26tor  pieśni  o  męce  i  śmierci  Paiisklej: 
Gorzkie  żale,  przybywajcie,  serca  nasza  przeni- 
kajcie. 6.  Sól  gorzka  =  s/arc.';a)»  vuignezu.  7.  a) 
[Gorzkie  A7.\Q(iko\- dzieciak,  młolcos,  człowiek  nie- 
doświadczony, laik.  b)  [Gorzkie  drzewo]  =/(7/u»rt 
ąua.fsiae.  c)  [Gołąbki  gorzkie]  p.  Gołąbek,  d) 
[Gorzka  wodaj  p.  Woda.  8.  Gorzka  angielska- 
gatunek  wódki  gorzkiej.  9.  bot.  =  a)  Gorczyca 
gorzka  a.  morska  p.  Rukwiel.  b)  Wiśnia 
gorzka  a.  pachnąca  (prunus  mahalcb)  rf)-se«;o, 
gatunek  śliwy.  iO.  lek.:  Gorzka  woda  =  woda  mi- 
neralna z  głóionemi  składnikami  siarczanem  sody 
i  .siarczanem  magnezji,  pobudzająca  czynności  wy- 
dzielnicze  łaszek.  II.  min.:  Spat  G.  p.  Ooloniit. 
Gorzka,  kie],  blm.  rz.  leódka  gorzka.    <GOR> 

xGorzkMwość,  i,  hlm.  rz.  od  Gorzkllwy,  p. 
Gorzkawość:  Wszelka  G.,  i  gniew,  i  nienajrze- 
nie  niech  dalekie  będą  od  was.   Leop. 

X  Gorzkliwy  p.  Gorzkawy. 

Gorzknąć,  nie,  nąl,  Gorzknieć,  x  Gorznąć, 
X  Gorznieó,  X  Gorsknąć,  X  Gorsknleć,  X  Gorsz- 
nąć,  fGorzenieć  I.  staioaó  ś.  gorzkim.  2.  przen. 
hrzydnąó,  mierznąć,  tracić  urok,  przykrzyć  ś.,  nudzić: 
Biesiady  bez  końca  gorzkną.  3.  przen.  Icwainieć, 
łetryczeć,  obojętnieć,  zniecłięcać  ś.,  zrażać  ś.;  siaicac 
ś.  przykryją :  Człowiek  gorzknie  wśród  niepowo- 
dzeń.    <GOR> 

Gorzknia,  i,  Im.  e,  Gorzla,  Gorzkodrzcw,  Kwa- 
sja  bot.  (rjuassia)  roś.  z  rodziny  bieguneczniJco- 
watych. 

Gorzknieć,  eje,  al  p.  Gorzknąć:  Miód  nawet 
gorzknieje,  gdy  nim  zbytek  nadto  lejo.  Min. 
Gorzknieje  mi  wszystko.  Zaw.  I.  {=przykrzy  ś., 
staje  kością  lu  gardle).  Pierwszy  z  młodzieńców 
więdnął  i  gorzkniał  w  otaczającej  go  atmosfe- 
rze. Orzesz. 

X  Gorzkniejszy  p.  Gorzki :  Dni  mi  całe  upły- 
wają czasem  na  najgorzkniejszej  bezwładności. 
Krasiń. 

Gorzknienie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gorzknąć 
i  Gorzknieć;  x  Gorsknienie,  x  Gorsznienie,  xGor- 
śnienie. 

Gorzknik,  a,  Im.  i  bot.  p.  Drobiatka. 

Gorzko,  st.  w.  f  Gorzozej  przys.  od  Gorzki: 
G.,  ale  zdrowo.  Piz.  (o  lekarstwach).  G.  płakać, 
żałować.  G.  ś.  uśmiechał.  Mick.  G.  zapracowany 
grosz.  Sł.  wil.  (^ciężłco).  (j.  znosisz  przygodę 
jego.  Oss.  (=z  przyicrością). 


Gorzkodrzew,  u,  Im.  y  bot.  p.  Gorzknia.  <QOR 
-I- DRZEW  > 

Gorzkokwaśny  gorzki  i  kiuaśm/  zarazem:  Musz- 
tarda ma  smak  G.     <G0R4-KWAS> 

Gorzkolist,  a,  Ira.  y,  Paliczka  bot.  (exacura) 
roi.    z  rodziny    goryczkowatycJi.      <GOR-f-LIST> 

Gorzkopieprzny,  f  Gorzkopierny  gorzki  a  przy- 
tym  pieprzny.      < GÓR -{-Pieprz  > 

fGorzkoplernie  przys.  od  Gorzkopierny.  L. 

tGorzkopierny  p.  Gorzkopieprzny:  Ziele  to 
smaku  jest  gorzkopiernego.   Syr. 

Gorzkoslony  gorzki  a  zarazem  słony:  Woda 
morska  jest    gorzkostona.     <GOR-j-SOL> 

Gorzkość,  i,"  Im.  i  rz.  od  Gorzki :  a)  G.  sło- 
dyczą ś.  nadgradza.  Prz.  (  =  gorycz,  smak  gorzki). 
b)  przen.:  Do  królestwa  niebieskiego  przez  mękę 
i  G.  droga  jest.  Skar.  (z^przyłcrość,  nieprzi/jem- 
ność,  trudność),  c)  X  przen.  gorycz,  niecJięć,  żal, 
rozgoryczenie:  Odpisywał  z  gorzkością  i  na 
wszystkie  biskupy  słowy  miotał.  Skar.  G.  serca 
nań  czując,  wyliczał,  co  mu  złego  uczynił.  Skar 
<GOR> 

Gorzkówka,  i,  Ira.  i  I.  [Gorzko wki]  gatunek 
jabłek.    2.  bot.  p.  Syrojeżka. 

Gorzla,  i,  Ira.  e  bot.  p.  Gorzknia. 

XGorznąć,  nie,  nąl  p.  Gorzknąć. 

XGorznieć,  eje,  al  p.  Gorzknąć:  Oleje  nie 
świeżo  zaraz  wyprasowane  gorznieją,  ostrzeją. 
Krup. 

[Gorznować,  uje,  OM^al]  przykrz7jó  sobie.  <GOR> 

[Gorznowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gorzno- 
wać. 

[Gorzonna,  y,  Im.  y]  gorzałka,  wódka:  Lubię 
stary  miodek  i  kocham  gorzonnę.  Słów.   <QOR> 

[Gorzula,  i,  Im.  e|  maleńka  płaska  rybka  około 
dwu  cali  długości,  mieniąca  ś.  barwami  od  białej 
do  ciemnozielonej.      <Zap.  GOR> 

Gorzycz,  y,  Im.  e  I.  [G.]  p.  Gorycz.  2.  bot. 
p.  Goryczel. 

Gorzyczka,  I,  Ira.  i  bot.  p.  Goryczka. 

[Gorzyc,  y,  yl,  Gorzeć]  gniewać:  Nie  gorzy 
djc4bła.  fG.  ś.,  [9.  ś.,  Gorzeć  ś.]  gniewać  ś.,  zło- 
ścić ś.,  S7-oiyć  ś.     <GOIi> 

Gorzyknot,  u,  Im.  y  bot.  I.  p.  D.iSewanna.  2. 
p.  Knotnica.     <  GOR  -\-  Knot  > 

Gorzykwiat,  u,  Im.  y  bot.  I.  a.  Gorzykwit  (vor- 
baseiim  monrauum)  roś.  z  gatunku  dziewanny,  in. 
Dziewanna  górna,  Gorzyknot.  2.  p.  Mi- 
lek.    <GOR  +  KWIT> 

Gorzykwit,  u,  Im.  y  bot.  I.  p.  Gorzykwiat.  2. 
p.  Milek. 

Gorzypian,  u,  Ira.  y  bot.  (bolax)  roś.  z  rodziny 
baldaszkowycJi.    <  ?  > 

Gorzysko,  a,  Im.  a  bot.  (potalia)  roś.  z  rodziny 
połatowatycli. 

Gorzysz,  u,  Im.  e  bot.  ji.  Gorysz. 

XGorzywać,  a,  al  p.  Gorzeć:  Miasto  nasze  Wol- 
borz częstokroć  gorzy wało. 

XGorzywanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gorzy- 
wać. 

X  Gorżoret,  u.  Im.  y  p.  Gorgicret. 

[Gorzki]  p.  Gorzki. 

[Gosceje,  i,  bip.]  p.  Gosoicje. 

Gospocha,  y,  Ira.  y  gosposia  dobra,  czynna, 
chwacka,  skrzętna  gospodyni. 

Gospoda,  y,  Im.  y  I.  dom  gościnny,  dom  za- 
jezdny, zajaul,  oberża,  auslerja,  liotcl:  X  G.  go- 
ścinna, pospolita.  Troć.  Sędzia  nigdy  nie  chciał, 
według  nowej  mody,  odsyłać  koni  gości  Żydom 
do  gospody.  Mick.  JPrzen.:  Do  smaku  im  G.  i  go- 
spodyni młoda.    Mick.  (~dom,  w  którym   w  prze- 


880 


GOSPODARCZO 


GOSPODARSTWO 


Jeździe  bawili).  Przen.:  Ten  świat  nie  jest  nasz 
dom,  ale  jest  G.  Kej.  Przen.:  Może  go  (wędrow- 
nika) wlcrótce  przyjmie  do  gospody  Wótliwa 
fala.  Mick.  2.  restauracja,  Iralctjernia,  szyrik, 
karczma:  Q.  chrześcijańska.  [Wstępiijij  po  dro- 
dze na  gospodę]  (=do  karczmy),  3.  "^mieszkanie 
(szczec/.  czasowe),  słane/a,  kiuatcra:  Piotr  Św. 
•w  Rzymie  gospodę  miał  za  Tybrera.  Skar.  Przy- 
jęli go  wdzięcznie  i  dali  mu  gospodę  w  raona- 
sterze.  Biel.  M.  Pójdź  w  wieczór  na  mą,  gospodę. 
Mick.  Rozpisać  żołnierzom  gospody.  Troć.  Gos- 
pody dla  dwór:  in  królewskich.  4.  przen.  prze- 
bywanie gdzieś  w  charakterze  gościa,  goszczenie, 
gościna:  Bj6,  stać,  stanjjjó  u  kogo  gospod.ą.  Przy- 
jechawszy, u  przyjaciółki  gospod.-j,  stanęła'  "Warg, 
(-zamieszkała,  zatrzymała  ś.).  Odpuść  tłuszczą,, 
aby,  szedszy  do  okolicznych  wsi,  gospodami 
stali.  Bud.  U  Antuiiora  gospodą,  posłowie.  Kochan, 
(dom.  stój.*}.),  5.  [O.]  mieszkanie,  gospodarstwo.  6. 
X  dom  przytułku,  przytułek:  G.  dla  starców  i  ka- 
lek, dla  sierot.  Podcz.  G.  podrzutków.  Podcz.  7. 
t  przen.  schronienie,  ucieczka :  Panie,  gospodą  ty 
naszjj  byłeś  od  rodu  do  rodu.  Bud.  8.  dom,  bio- 
rący mleczywo,  pieczywo  i  t.p.:  Roznosić,  rozwo- 
zić po  gospodach.  9.  miejsce  posiedzeń  cechowych 
u  rzemieślników  (zwykle  w  bawarji).  10.  [G.]  sto- 
warzyszenie terminatorów  i  czeladników  szewckich. 
Zdr.XGospodka.     <  GOS- POD  > 

Gospodarczo  przys.  od  Gospodarczy,  pod  wzglę- 
dem gospodarczym:  Lichwiarz  zabija  swjj.  ofiarę 
cywilnie  i  G. 

Gospodarczy  I.  a.  Gospodarski,  X  Gospodarny 
gospodarstwa  dotyczący:  Nauka  gospodarcza.  Wi- 
dzieliśmy, co  za  charakter  nosiły  stosunki  gos- 
podarczo-społeczne w  dobrach  królewskich  przud 
unją.  Jabł.  A.  Komitet  G.  ( —  ekonomiczny).  Rok 
G.  czyli  etatowy  rozpoczynał  ś.  z  dniem  1  czerw- 
ca. Kemb.  2.  X  p.  Gospodarny:  Probostwo 
u  Św.  Florjana,  świeżo  bardzo  ozdobnie  i  chędo- 
go  z  muru  wzniesione  przez  gospodarczego  Bo- 
dzantę.    Krasz. 

[Gospodarczyk,  a.  Im.  ij  I.  p.  Gospodarz.  2. 
duch  a.  strach  domowy. 

[Gospodarek,  rka.  Im.  rki  a.  rkowie]  p.  Gospo- 
darz. 

Gospodarka,  i,  Im.  i  p.  Gospodarstwo:  Dał  Pan 
Bóg  dzieci,  gospodarkę,  zboże.  Syrok.  Przen.: 
G.  trzypolowa  wrogom  ś.  podoba.  Syrok. 

Gospodarnie,  Gospodarno  przys.  od  Gospo- 
darny. 

Gospodarno  p.  Gospodarnie:  Człowiek  w  polu 
G.  pracować  ś.  sili.  Syrok. 

Gospodarność,  i,  blm.  rz.  od  Gospodarny. 

Gospodarny  I.  a.  X  Gospodarczy  dobrze  gospo- 
daru/iiry,  dobrze  rządzący  ś.,  rządny:  Młodzież  nie 
jest  gospodarna.  2.  X  p.  Gospodarczy:  Gospo- 
darna nauka.  Bóbr. 

Gospodarować,  uje,  owal.   Gospodarzyć   I.  być 

gospodarzem  a.  gospodynią,  prowadzić  gospodar- 
stwo: "Wierusz  gospodarował  ojcu  i  zastępował 
go.  Krasz.  Dobrze,  źle  gospodaruje  (-rządzi  ś.). 
Brat  gospodaruje,  ja  jestem  urzędnikiem  (=jesl 
gospodarzem  toiejskim,  ziemianinem).  X  G.  czym. 
Sł.  wil.  (  =  rządzić,  zarządzać).  2.  przen.  rozpo- 
rządzać ś.  nieprawnie,  dokazywać,  rozpościerać  ś., 
plondrować,  przewracać:  Kiedyś  wyszedł,  złodziej 
u  ciebie  gospodarował.  U  złego  gospodarza 
AłTÓble  gospodarują,  w  spichrzu.  Prz.  Krzyżacy 
wpadli  do  Litwy  i  gospodarują,.  Łazić,  tłuc 
ś.,  markować:  Kto  tam  gospodaruje  w  mojej  ko- 
morze?    < GOS- POD > 


Gospodarowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gospo- 
darować. 

Gospodarski  przym.  od  Gospodarz  =  I.  należą- 
aj  do  gospodarza:  Córka  gospodarska.  Zdrowie 
gospodarskie!  Nie  chybił  gospodarskiej  ważnej 
powinności.  Mick.  DogL-jdanie  insze  jest  gospo- 
darskie, inszo  gospodyni.  Petr.  (=pana  domu). 
Gospodarska  kura  wybodzie  komornicką,  krowę. 
Prz.  (  =  kura  lolościanina  posiadającego  grunt).  2. 
przeznaczony  dla  gospodarzy  (wiejskich):  Kalen- 
darz G.  3.  p.  Gospodarczy:  Księgi  gospodarskie 
( =  a)  o  gospodarstwie;  b)  zawierające  rachunki 
gospodarcze).  X  Nauka  gospodarska  (=ekonomJu 
polityczna).  Kłopoty,  sprzęty,  rachunki  gospo- 
darskie. Sejmik  G.  X  Pogańska  Litwa  jaszczur- 
ki za  gospodarskie  bogi  w  każdym  domu  cho- 
wała. Błaż.  C=  domowe).  4.  Jaki  zwykł  bywać 
u  gospodarza;  (o  jedzeniu)  środkami  dobrego  gos- 
podarstwa sporządzony ,  7iie  tyle  wykwintny ,  ile 
smaczny,  domowy:  Konie  gospodarskie.  Obiad  G. 
Kawa  gospodarska.  Flaki  gospodarskie.  5. 
t  Obywatel  Q.  =  ziemianin.  Po  gospodarsku  przye. 
I.  sposobem  właściwym  dobremu  gospodarzowi  a, 
dobrej  gosjiodyni,  Jak  w  dobrym  gospodarstwie;  gos- 
podarnie, oszczędnie :  Trzeba  umieć  po  gospodar- 
sku gosj)odarować.  Haur.  2.  między  sobą,  nie  for- 
malnie ale  praktycznie,  poprostu,  bez  ceremonji: 
Załatwimy  tę  rzecz  po  gospodarsliu. 

[GospodarstwIJ  p.  Gospodarstwo. 

Gospodarstwo,  a,  Im.  a,  Gospodarka,  fGospo- 
darzstwo,  [Gospodarstw!,  Gospodarztwn]  I.  obręb, 
zakres  działalności  Jednostki  gospodarującej,  majątek, 
mienie:  Osiąść  na  gospodarstwie.  Mieszkamy  teraz 
na  własnym  gospodarstwie.  Mick.  Jeden  syn  po- 
szedł do  wojska,  drugi  w  domu  ś.  został,  gospo- 
darstwa pilnował.  L.  Wzorowe  G.  2.  zb.  chudoba, 
manatki,  rzeczy,  sprzęty,  naczynia  i  zwierzęta  do- 
mowe, gospodarskie:  Przeprowadził  ś.  z  całym 
gospodarstwem.  Najemnik  jego  raajętnostki  po- 
brał, sprzęt  wszystek  i  rolne  G.,  i  zjechał. 
"Warg.  3.  (i  ekon.)  =»  a)  działalność  to  celu 
zaopatrzenia  ś.  w  dobra  zewnętrzne,  potrzebne  do 
zaspokojenia  potrzeb,  gospodarowanie:  Znać  ś. 
na  gospodarstwie.  Zajmować  ś.  gospodar- 
stwem. Gospodarstwa  obaczysz,  jak  ja  s. 
wyuczę.  Mick.  Piotra  Krescentyna  księgi  o  go- 
spodarstwie. To  nie  G.  (=  umiejętne  gospo- 
darowanie, gospodarność),  b)  postać  a.  gałąź  tej 
działalności:  G.  prywatne  a.  indywidualne. 
G.  narodowe,  państwowe  a.  publiczne.  G.  na- 
turalne (  =  gosjjodarstwo  publiczne ,  stojące  na 
pierwszym  stopniu  rozwoju,  w  którym  toymiana  dóbr 
odbywa  ś.  w  naturze,  bez  pośrednictwa  pieniędzy). 
G.  pieniężne  (  =  w  którym  pośrednikiim  wymiany 
są  pieniądze).  G.  kre(łytowe  (  =  w  którym  Już  kre- 
dyt ś.  rozwinął).  G.  domowe,  wiejskie,  miojskii", 
męskie,  kobiece  a.  żeńskie,  rolne^  leśne,  rybne. 
X  G.  wojenne  (  =  ogół  starań,  podejmowanych  w  ce- 
lu dostarczenia  wygód  wojsku),  c)  sposób,  syklem 
gospodarowania:  Q.  rolne  ekstensywa.e  a.  rabun- 
kowe (  =  które  w  sto^^unkn  do  obszaru  rolniczego 
mało  uiywa  pracy  i  mało  wkłada  kapitału,  stara- 
jąc ś.  tylko  icyciągnąć  z  ziemi  to,  co  sama  da).  G. 
intensywne  a.  nakładowe  (  =  które  w  stosunku  do 
uprawianych  przestrzeni  bardzo  wiele  n':ywa  kapi- 
tału i  pracy  dla  ulepszenia  gleby  i  osiągnięcia  tym 
sposobem  większego  plonu).  G.  płodozmicnne,  prze- 
mienne, trzypolowe,  czteropolowe,  praktyczne, 
teoretyczne.  4.  chodzenie  koło  roli,  rolnictwo:  Co 
to  dziś  za  G.  w  naszej  Polsce:  kędy  było  łanó\r 
sto,  ledwo  dziś  połowica.  Falib.  5.  "><.  nauka 
gospodarowania,  szczeg,  na  roli.    L.,    Troć.    X  G. 


881 


56 


GOSPODARZ 


GOSPODYNI 


narodowe  =  nauka,  podająca  sposobu  rządzenia  kra- 
jem względnie  do  jego  dobrobytu,  ekonomja  poli- 
i/iczna.  Sł.  Tril.  6.  zb.  gospodarz  z  gospodynią: 
Ńastj^piia  wieczerza,  siedli  G.,  dzieci,  dyrelctor 
i  ja.  Kras.  G.  wyniosło  k.  na  step  na  cały  czas 
żniw.  Jeż. 

Gospodarz,  a,  Ira.  e  I.  ten,  co  rządzi  gospodar- 
sticem  domowym,  icłaicir.iel  gospodarstwa,  pan  do- 
mu: Jaki  G;,  taka  czeladź.  Prz.  Ociec  czeladny, 
to  jest  G.  Św.  z  Woa.  Komornik  pana,  u  którego 
iinienie  n;ijmuje,  gospodarzem  panem  zowie. 
iSkar.  I  pies  poznaje  swego  gospodarza.  Prz. 
(~  właściciela,  pana).  G.  i  parobek.  Na  Św. 
Szczepan  czeladź  chodzi  drogij,  a  gospodarz 
ścieżkjj.  Prz.  Najlepszy  G.  Pan  Bóg.  Prz. 
Ogień  i  woda  dobrzy  słudzy,  lecz  źli  gospo- 
darze. Prz.  Żołą.dek  jest  wszystkiego  cia- 
ła gospodarzem,  llaur.  Odleciały  już  bociany, 
wiejskiej  strzechy  gospodarze.  Pol.  2.  właści- 
ciel posiadłości  wiejslziej,  rolnik,  ziemianin;  obywa- 
tel ziemski,  pan  wioslcowy;  włościanin,  wieśniak : 
Kiedy  ś.  obrodzi,  ma  G.  i  złodziej.  Prz.  Czerwiec 
mokry,  zimny  maj,  gospodarzom  pewny  raj.  Prz. 
3.  ten,  co  ś.  dobrze  rządzi,  dobrze  gospodaruje^ 
człowiek  gospodarny,  elconom:  Spyta.  ś.  zima  za- 
razem, byłliś  lecie  gospodarzem.  Prz.  4.  pan 
domu  względem  gości:  Gościnny  G.  Zdrowie  go- 
sj)odarza!  Przen.:  Mielecki,  gdy  Stefan  chciał, 
aby  mu  stręczył  osoby  do  urzędów,  odpowiedział: 
Wolę  łaski  królewskiej  być  gościem  niż  gospo- 
darzem. Bud.  B.  (-szafarzem).  5.  zarządzający  ja- 
k(iś  zabawą:  G.  balu,  obiadu.  G.  koncerlu  stu- 
denckiego. 6.  a.  X  G.  domu  gościnnego,  X  G. 
gościnny  ^przyjmujący  gości  za  zapłatę,  tolaściciel 
zajazdu,  oberżysta,  auslernik,  karczmarz:  Gdyby  kto 
na  czas  pana  jakiego  z  jego  sługami  w  dom  przy- 
jął, ten  nie  może  być  za  gospodarza  domu  gościn- 
nego rozumian.  Sz.  Helena  była  gospodarza 
gościnnego  córka.  Skar.  Rachunek  ten  był  bez 
gospodarza.  Pot.  (=  zrobiony  na  domysł,  bez  udzia- 
łu oberżysty).  G.  domu  publicznego  ( =  makarel, 
macioryrih).  7.  •'c przyjmujący  z  urzędu  posłów 
llzcczypospolitej,  in.  f  g  o  ś  c  i  n  n  y :  G.  z  urzędu 
dla  posłów  Rzeczypospolitej  ma  być  postano- 
wiony. Troć.  8.  właściciel  domu,  obywatel  miej- 
slci,  ir.  łcamienicznik.  9.  zarządzający  działem 
gospodarczym,  szafarz,  klucznilc:  G.  W  restaura- 
cji. 10.  X  rodzaj  oficjalisty,  ekonom:  Urzędnik, 
późniejszy  dyspozytor  i  dwornik,  późniejszy  G., 
byli  do  zarz.-jjdu  i  do  pilnowania  robotników  w  rol- 
nym gospodarstwie.  Gac.  II.  zwierzę  a.  roślina, 
karmiąca  pasorzyty :  G.  ostateczny  (=  osobnik, 
w  którym  pasorzyl  dojrzewa).  12.  gra  towarzyska 
V)  łcarty,  in.  świnka.  13.  przen.  żart.  brzuch., 
żołądek.  14.  [G.]  =  a)  wieśniałc,  posiadający  pół 
włóki  ziemi  i  więcej;  wog.  wieśniak  na  zagro- 
dzie, b)  sposób  tytułoioania  wieśniaków,  c)  wieś- 
niak żonaty:  Ona  ś.  z  tego  cieszyła  i  cieszył 
ś.  (i.  (=jej  mąż),  d)  i  ■];'Q.=iuiaścicicl,  posiadacz: 
Przyszedł  do  mnie  chłoj),  tego  żyta  (r.  Dam  to- 
bie ziemię,  w  jejże  będziesz  gospodarzeni  bydlić. 
B.  Sz.  c)  naczelnik,  zwierzclinik :  Będzie  zbójów 
},'''iRpod<lrzera.  f)  majster  .litarski.  g)  rodzaj  tańca. 
15.  ii.  starszy  flis  na  statku  wodnym:  G.  gabaru, 
galara,  tratwy.  16.  X  gór.:  G.\n\iy  =  zakupu  jacy 
rudę  i  inne  materjały  dla  łtut,  liandlujący  rudą, 
in.  X  p  i  s  a  r  z  h  ii  t  y  ,  f  s  z  a  f  a  r  z  huty, 
tliutkafer.  17.  zł.  komisarz.  Zdr.  [Gospo- 
Uarczyk,  Gospodarek,  Gospodarzyk,  Gospodarzy- 
czckl.     <G()S-POD> 

Gospotlarzenis,  a,  blra.,  czynność  cz.  Gospoda- 
rzyć. 


fGospodarzstwo,  a,  lui.  a  p.  Gospodarstwo. 
Tuch. 

fGospodarztwo,  a,  Im.  a]  p.  Gospodarstwo. 

[Gospodarzyozek,  czka,  Im.  czki  a.  czkowiej 
p.  Gospodarz. 

Gospodarzyć,  y,  yl  p.  Gospodarować:  a)  Gos- 
podarzył starannie,  miał  też  piękny  i  liczny  do- 
bytek. Gac.  b)  Gospodarzy,  jak  świnia  w  ogro- 
dzie. Prz.  Miłość  w  jej  sercu  gospodarzy.  Troć. 
(—rządzi,  powoduje  nią). 

[Gospodarzyk,  a,  Im.  i]  p.  Gospodarz. 

[Gospodarzyna,  y,  Im.  y,  Gospodyna]  pog.  li- 
cłiy  gospodarz:  G.  z  niego  nietęgi.  W  marcu 
kto  nie  zaczyna,  biednyć  to  G.  Prz. 

X  Gospodka,  i,  Im.  f  p.  Gospoda:  Otoczył  gos- 
podkę  jego  żołnierzami.  Skar.  Bóbr. 

X  Gospodne,  ego,  blra.  I.  jiłaca  za  wynajęte 
mieszlcanie,  komorne.  2.  zapłata,  dawana  żołnie- 
rzowi  zamiast  kwatery. 

Gospodni,  Gospodny  przym.  od  Gospoda:  Czę- 
sto, zasiadszy  z  niemi  w  izbie  gospodniej,  różne 
ira  sztuki  pokazywał.  Kaczk.  Ojciec  G.^zarzą- 
dzajicy  w  gospodzie  rzemieślniczej.  Majster,  w  któ- 
rego lokalu  mieści  ś.  gospoda,  nazywa  ś.  ojoem. 
gospodnim,  żona  jego  matką  gospodnią,  jaka  ich 
krewna  —  siostrą  gospodnią.  Kora.  Matka  i  sio- 
stra gospodnie  starają,  ś.,  aby  czeladnik,  który 
przyszedł  z  wędrówki,  znalazł  w  gospodzie  przy- 
tułek. Kórz. 

Gospodnik,  a,  Ira.  oy  właściciel  gospody,  ober- 
żysta, austernik:  Tak  ś.  dobrze  od  nas  mieli 
wszyscy  gospodnicy  i  szynkarze  po  drodze. 
Kaczk. 

fGospodnów  p.  Gospodyiiów:  Bój  G.  B.  Sz. 
Świadectwo  gospodnowo.  Ps.  Hor. 

Gospodny  p.  Gospodni :  Ojciec  Q.  Matka  gos- 
podna. 

[Gospodoni,  i,  Im.  e]  p.  Gospodyni. 

fGospodować,  uje,  owal  stawać  gosp>odą:  U  któ- 
rej potym  często  gospodował.  Op, 

t  Gospodowanie,  a,  blra.,  czynność  cz.  Gospo- 
dować. 

t  Gospodyń,  dyna  a.  dna,  .3  pp.  gospodnu,  5  pp. 
gospodnie,  Ira.  dynov,'ie,  f  Gospodzin,  x  Gospo- 
dyń, [Gospód]  pan:  A  witajże,  witaj,  nasz  miły 
gospodynie!  Biel.  M.  Mówcie  Bogu,  kako  groźna 
są  działa  twoja  gospodna.  Mój  namilejszy  gos- 
podnie. Op. 

[Gospodyna,  y.  Im.  y]  p.  Gospodarzyna:  W  mar- 
cu kto  nie  zaczyna,  biednyć  to  (a.  biedna  jest) 
G.  Prz. 

Gospodyni,  I,  4  pp.  ą,  ę  a.  [i],  Im.  e,  [Gospo- 
dynią, Gospodoni]  I.  ta,  co  rządzi  własnym  gospo- 
darstwem, właścicielka    gospodarstwa,    pani    domu: 
Daje  rai  ojciec   chaty,    daje    mi    sprzęt    bogaty, 
bym  wziął  w  dom  gospodynię.  Mic.k.  ('^oiwu/*.). 
Nie  pragnij    komornico  żyć   z  gospodynią  społu. 
Pot.    2.   ta,  co  umie  dobrze  gospodarować,  kobieta 
gospodarna:  Zawołana  G.  Każda  G.,  kiedy  pełno 
w  skrzyni.  Prz.  Przen.:    Mrówki  są  to  gospody- 
nie, głodnerai    nigdy   nie    byiy.    Kniaź.     3.   pani 
domu  toobec  gości:  Gościnna  G.  4.  a.  X  G.  gościn- 
na =  właścicielka    zajazdu,  oberży  sika,  austerniczka, 
karczmarlca.  G.  domu  publicznego  (  =makareln,  ma- 
ciora).    5.  właścicielka    domu,  obywatelłca  miejska. 
6,  zarządzająca  jakąś  zabawą:  G.  l)alu.     7.  zarzą- 
dzająca czyimś  gospodarstwem,  szafarka,  kbicznicn: 
Księża  G.     8.    [Gospodyni    a.    Gospodynią]   ««/- 
bliższa  krewna  nowożeńców.  Zdr.  Gosposia,  [Gospo- 
nia,  Gospodynka,  Gospodyńka,  Gosposinka,  Gospo- 
sieńka,  GospośJ. 


882 


GOSPOD  5rNIA 


GOŚCINA 


[Gospodynią,  i,  Iid.  e]  )>.  Gospodyni:  G.:  siedm 
n;;r()il(iw,  jfilua  iljnia.  Prz.  1  liwinia  G.,  kiedy 
w  iiKłdlu  biedzi.  Prz, 

X  GospodyniĆ,  i,  II  hyó  f/osjwdarzcm,  rządzić, 
rozporządzać,  mieć  zwierzchnią  władze,  przewodni- 
c:i/ć:  Kulesza,  eo  im  gospodynił,  kazał...  Pol. 
Więc  po  staremu  będo  gospodynił.  Pol. 

fGospodynka,  i,  liu. '^ij  p.  Gospodyni:  I  świnka 
G.,  kiedy  jest  w  komorze.    Prz. 

7  Gospodynów,  fGospodnów  przym.  od  Gospo- 
dyń, t  Gospodzinów  pańslci:  Anioł  G.  Psałterz 
1535. 

X  Gospodyń,  a.  Im.  owie  p.  Gospodyń:  Kto  wam 
gospodyniom?  Pol. 

[Gospodyńka,  i,  Im.  ij  p.  Gospodyni. 

tGospodza,  y,  5  i)p.  gospodze,  Im.  e  pani  (naj- 
częściej o  Najświętszej  i\Iarji  Pannie):  Dobra 
noc  wam  zioleczka ,  i  tobie ,  gospodze.  Zim. 
O  gospodze  uwielbiona,  nad  niebiosa  wyniesio- 
na. Pśń.  Cożeś,  raiła  gospodze,  wżdy  nam  uczy- 
niła? Rej.  Godzi  ś.  Ciebie,  Marjo,  zwać  jKini;]. 
i  gospodz!}..  Skar. 

fGospodzin,  a,  Im.  owIe  )>.  Gospodyń.  B.  Sz. 
Głos    gos]>odzina.  Psałterz  J.liJS. 

t  Gospodzinów  p.  Gospodynów. 

[Gospodzki,  ego,  Im.  dzoy]  -idaścicid  gospody. 

IGosponia,  i,  Im.  e]  p.  Gospodyni. 

Gosposia,  i,  Ira.  e  I.  p.  Gospodyni.  2.  sposób 
łj/iulowatiia  icieśniaczeh:  A  po  czemu  te  kuraki, 
moja  gos[ios!u? 

[Gosposieńka,  i,  ]n\  i]  p.   Gospodyni. 

[Gosposinka,  i,  Im.  iJ  p.  Gospodyni. 

[Gospoś,  i,  Im.  e]  p.  Gospodyni:  Dobra  G. 
Kaśka,  póki  pełna  faska.  Prz. 

[Gospód,  oda,   Im.  odzi   a.   ody]   p.  Gospodyń: 

0  mój  miły  gosjiodzie,  cemu  ty  mnie  nie  odpo- 
wies?  (jedyny  przykład  z  Pleszczyńskiego  „Bo- 
jarzy," 179). 

X  Gostek,  tka,  Im.  tkowie  y.  Gość:  Skacze 
Berce  w  karczmarzu:  Przypłaci  mi  ten  G.,  myśli 
sobie,  wczasu.  Pot. 

[Goszcelina,  y,  blm.]  p.  Gorzczelina. 

Goszczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gościć. 
[    t  Gościa,  i,  Im.   e,  [Gościa,   GościniJ  forma  ż. 
od  Gość:  Marja  była  tam   nie  jako  G.,  ale  jako 
dostojniejsza    siostra.  Oj).    Trzymał   jj^   w  domu 
przymuszona  gościa.   Pot. 

!  Gościciel,  a,  Im.  e  I.  [G.]  częstujący,  fundator: 
iCóześ  ty  zrobiła,  takićgo  pana  gościcięla-eś 
przebiła.     2.  X  oherżysła.     <  GOScT)/(iOŚ(Ć)> 

1  Gościć,  I,  ii  I.  baicić  u  kor/o  jaUo  gość,  hyć  gn- 
iciem, być  w  gościnie:  Jak  dwaj  u  niej  gościli, 
tak  jij;  dwaj  polubili.  Mick.  Bolesław  przyjmo- 
Avał  u  siebie  goszczt-jcego  cesarza  Ottona.  Koch. 
( -przybyłego  w  gościnę).  Kto  dzień  i  noc  gości, 
to  w  wielką  niedzielę  pości.  Prz.  (—składa  wi- 
zyty). 2.  przen.  bawić  gdzie,  mieszkać,  przebywać, 
zostawać:  ^V  juiejscaeh  dostępnych,  kędy  czło- 
wiek gości,  nie  znajdują  ś.  nigdy  martwych 
zwierząt  kości.  Mick.  Tatarzy  stale  prawie  go- 
ścili na  Ukrainie.  Sienk.  A  póki  między  rodem 
ludzkim  raczysz  G.,  pół  świata  czcić  cię  będzie. 
Tremb.  Na  cóż  z  tak  wielką  chęcią  dobywamy 
wszystkiego,  gdy  tak  krótko  G.  mamy?  Opal. 
X  =  żyć).  Sława  na  ziemi  kwitnie,  cnota  w  niebie 
gości.  Koch.  Z  Tobą  ja  gadam,  co  królujesz 
w  niebie,  a  razem  gościsz  w  domku  mego  ducha. 
Mick.  Ta  jest,  co  teraz  w  sercu  twoim  gości. 
Łubom.  (=panu/e).  3.  y.hyć  obcym,  przybyszem: 
Wy  przychodniami    w   tym   mieście   jesteście? 


wasze  goszczą  uszy  i  o  tych  pospolitych  rozmo- 
wach całego  miasta  nie  słyszą?  Śiem.  J.  4. 
X  tigaszczać,  przyjmować,  podejmować,  raczyć,  czę- 
stować, fetoioać:  Gościł  dwór  królewski  u  siebie. 
Sł.  wil.  Goszczę  wszystkich  tym,  co  mara  w  do- 
mu swym.  Prz.  [G.  Ś.]  częstować  ś.,  rozgaszczać  ś., 
ugaszczać  i.,  raczyć  ś.:  Zbóje  rozłożyli  ogień  i  za- 
ceni sie  G.,  mięso  piec  i  gotować.  Wiwat  wszyst- 
kim gościom,  eo  ś.  z  namy  razem  goszczą! 
<(10S(T)/G0Ś(Ć)> 

Gościec,  ćca,  blm.  I.  [G.J  =  a)  Im.  e,  a.  [Go- 
Ściowiec]  roś.  atragenu  alpina.  b)  \orodzone  każ- 
demu człowiekowi  usposobienie  indywi(ln(dne,  «<■<  tle 
którego  mogą  jwwslaicać  różne  choroby:  W^zionliyk 
lekarstwo,  iuo  nie  wiem,  cy  mi  sie  G.  nie  ])ro- 
ciwi.  G.  sie  ułoży  (  =  u.=!pokoi  ś.).  Trafić  komu  na 
G.  /  =  dogodzić).  2.  lek.  =  a)  (rheuma  seu  rheu- 
raatismus)  choroba  właściwa  tiuoroin  ciała  bogatym 
%o  tkankę  łączną,  in.  r  e  u  m  a  t  y  z  m,  r  u  m  a  t  y  z  m, 
r  o  m  a  t  y  z  m ,  [r  y  ra  a  t  y  z  m],  f  c  h  o  r  o  b  a  pań- 
ska: G.  mięśniowy  (rh.  museularis).  G.  sta- 
wowy a.  XsustaAvowy  (rh.  artieularis).  G. 
Gorączkowy  p.  Gorączka,  b)  fi  [G.]  a.  f  Goź- 
dziec,  [Goździec],  f  Gwoździec,  [Gwoździec]  cho- 
roba laniemana,  zwana  Icołtuncm,  i  bóle  to  czlon- 
laich,  chorobie  tej  przypisywane,  c)  f  G.  francuski 
a.  [G.]  p.  Przymiot.     <?> 

[Gościeje,  i,  bip.,  Gosceje]  ospa.  <G0S(T)/ 
G0ŚCC)> 

[Gościeniec,  ńca,  Im.  ńcej  ]).  Gościniec:  Koło 
gościeńca,  koło  bitego,  barwinecek  zielony. 
Ogromne  tumany  ciągnęły  ś.  po  gościeucu.  Bał. 

fGościenny  p.  Gościnny:  G.  dom.  Henr. 

Gościna,  y,  Im.  y  I.  bawienie  lo  charakterze  go- 
ścia, goszczenie,  odwiedziny,  wizyta:  Jechać  w^  go- 
ścinę. Być  u  kogo  w  gościnie.  Słysząc,  że  to 
Tobjasz,  tak  raiła  G.  łzy  rau  wyciska.  Leszcz. 
Brama,  nawciąż  otwarta,  przechodniom  ogłasza, 
że  gościnna  i  wszystkich  w  gościnę  zaprasza. 
Mick.  [Nadskakuj  rau...  Może  sarani  raz  u  niego 
hędzem  na  gościnie].  Malta  wyspa,  sławna  go- 
ściną świętego  Pawła.  Birk.  (  —  pobytem).  2:  przy- 
jęcie gościnne,  ofiarowanie  gościnności:  Lecz  krzy- 
żackiego gadu  nie  ugłaszcze  nikt  ni  gościną,  ni 
prośbą,  ni  dary.  Mick.  Ofiarowali  mi  z  politowa- 
nia gościnę.  L.  (=  schronienie,  przytułek).  X  Za- 
chować kogo  w  gościnie.  Troe.  (^wykonywać 
względem  Icogo  prawa  gościnności).  3.  X  p.  Gości- 
niec; miejsce,  gdzie  ktoś  gości:  Publiczna  G.  Przez 
gościnę  publiczną  rozumiemy  ten  dom,  w  którym 
w  podróży  będących  przyjmują;  jn-ywatna  zaś  G., 
gdy  kto  do  jakiego  domu  zajeżdża.  Siem.  J.  Dom 
jej  rodziców  stawał  ś.  często  gościną  konfedera- 
tów. Kaczk.  Przen.:  Świat  G.,  mieszkanie  indziej 
naznaczone.  L.  4.  X  pobyt  w  domu  prywatnym  a. 
zajezdnym, popas,  wypoczynek:  Stawać,  stanąć  gdzie 
gościną,  f  Przebywać  u  kogo  po  gościnie  (  =  czu- 
soiuo).  Kędyż  lepszą  gościnę  najdę  jako  w  domu 
tym?  Birk.  Przen.:  Gdzie  tylko  słońce  miewa  swe 
gościny,  wszędzie  twe  dzieła  głośne  są  i  czyny. 
Ohr.  5.  f  droga,  podróż;  przebywanie  za  granic({, 
na  obczyźnie:  Wsiadłem  nie  wiedząc  w  okręt, 
dokąd  płynę,  na  Boga  swoje  puściwszy  gościnę. 
Pot.  Mająli  gościowi  podróżnemu  a.  niepodróżne- 
rau  a.  raieszczaninowi  z  gościny  gorący  sąd  dać. 
Drt.  (-przybyłemu  z  innego  miejsca).  Jaką  taką 
ojczyznę  wolą  ludzie,  niż  wyborną  gościnę.  Prz. 
(  —  obczyznę).  Przen.:  Czekali  końca  gościny  ży- 
wota tego.  Skar.  6.  [G.^  =  a)  zabawa,  przyjęcie 
uczta,  b)  [Za  gościnę  robi6]-piracować  u  kogoś 
w  polu  za  przyjęcie,  za  poczęstunek.  <GOS(T)/ 
GOŚ(C)> 


883 


GOŚCINI 

[Gościni,  i,  Im.  e]  p.  Gościa. 

fGościnia,  i,  Im.  e  droga:  Sial  trupem  równe 
polu  i  długie  gościnie.  Pot. 

Gościniec,  ńca,  Im.  ńce  I.  t'  [G.  a.  Goście- 
niecl,  X  Gościna,  X  Gościnnica  dom  gościmn/, 
karczma,  gospoda,  zajazd,  dom  zajezdny,  hotel,  au- 
sterja,  oherża:  Klasztory  derwiszów  stoją  za  gos- 
pody i  gościńce  pielgrzymom.  Kłok.  2.  a.  [Go- 
ŚCieniec  |  droga,  szczeg.  publiczna,  bita,  trakt,  szo- 
sa: (i.  bity.  Przeu.:  Gościńca  ś.  trzymaj,  za 
przodkami  idź.  Kn.  (^utartej  drogi).  Cnota  z  ro- 
zumem i  fortuną  różJiemi  gościńcy  chodzą.  Rej. 
(}.  do  nieba.  Ściele  sobie  do  korony  G.  Troć, 
Spotykały  mnie  ubitj^m  na  tym  polu  przez  mo- 
ich poprzedników  gościńcem  zarzuty  o  przesta- 
rzałe widoki.  Kaczk.  Te  obie  rzeczy  na  jeden 
ś.  G.  schodzą.  Baz.  (=nn  jedno  wychodzą).  Na 
Św.  Wawrzyniec  prowadź  przez  pole  G.  Prz. 
{=  orz  pole).  3.    X  G.  główny  =  fcory<o  rzefct.  Troć. 

4.  podarunek  z  podróży.     <  p.  Gość  > 
[Gościnna,  ej,  Im.  e\  karczmarka :    Ta    G.  jest 

gosponia,  a  gościnny  wielki  sapiec. 

t  Gościnne,  ego,  blm.  I.  i  [G.]  zapłata  od  stania 
tv  go.ynnlzie,  stajenne:  Micek,  wziąw  G.,  kazał  mu 
precz.  Ilube.  R.  2.  rodzaj  daw.  opłaty  od  kmieci, 
czynsz  dzierżawny:  Jeżeli  panuby  ś.  podobało 
z  dobrej  woli  wypuścić  kmiecia,  natenczas  kmieć 
ma  zapłacie  t.  zw.  G.,  oraz  naprawie  dom 
i  ogrodzenia.  Bost.  Kmieć  gościnnego  dal  wło- 
darzowi. Hel. 

X Gościnnica,  y,  Im.  e  p.  Gościniec:  Podcz. 
Przen.:  Biedna  Italja,  bólu  G.  Poręb,  (—siedli- 
sko). 

Gościnnie  przys.  od  Gościnny. 

GoŚcinnil(,  a,  Im.  cy  wolny  mularz,  zarządzają- 
cy gospodarstioem  stowarzyszenia  (1):  Najpoważniej- 
szy stuard  zastępuje  wielkiego,  G.  jałmużnlka 
w  odwiedzaniu  chorych  i  sprawdzaniu  ubóstwa 
podających  prośby  o  wsparcie.  Smól. 

Gościnność,  i,  blm.  rz.  od  Gościnny:  Okazywać 
G.  Prosić  o  G.  Prawa  gościnności.  G.  staropol- 
ska. Przen.:  Niemen,  dawniej  sławny  z  gościn- 
ności, już  teraz  dla  nich  był  progiem  wieczno- 
ści. Mick. 

Gościnny,  fGościenny  I.  dla  gości  przeznaczo- 
ny:  G.  pokój,  stół.  X  G.  obiad,  uczta.  Troć. 
X  Gościnna  czeladź.  Troć.  2.  X  do  gości  nale- 
żący: Miej  stajnie  naprawne  koniom,  aby  po 
wsiach  konie  gościnne  nie  stawały.  Gost.  3. 
Dom  Q.-dom  zajezdny,  zajazd,  hotel,  oberża,  au- 
stcrja.  X  Kamienica  gościnna.  Troć.  {-na  kwa- 
tery przeznaczona).  X  Dom  niegościnny —  ?Ł'()/«?/ o<^ 
przyj inorcania  z  musu  gości  na  kioatery.  X  (lospo- 
darz  (i.  p.  Gospodarz.  Gos;)o  lyni  gościnna  p. 
Gospodyni.  4.  ^  obcy:  Browar  ma  być  zawsze 
zamknięty,  ł  nie  ma  w  nim  nikt  G.  bywać.  Gost. 

5.  f  goszczący,  przebywający,  znajdujący  ś.  gdzie, 
właściwy  danemu  miejscu:  Pierwsze  dwa  gatunki 
tego  ziela  w  cieplejszych,  niż  nasze,  krajach 
rosną;  trzeci  nam  jest  G.  Syr.  6.  f  przybyły  do- 
kąd, przyjezdny,  przychodni,  wędrowny,  cudzoziem- 
ski: Wiedz  to,  żeó  twe  siemię  ma  być  gościnno 
w  trzy  ziemio.  B.  Sz.  Tak  wielkiej  ziemi  bogi 
gościnna  krwią  popluskał.  Warg.  7.  -f  zwią- 
zany z  kim  stosunkami  gościnności:  Przyjaciel 
(}.,  u  którego  gościną  stawam,  abo  on  u  mnie. 
K  n .  8.  t  będący  iv  podróży ,  podróżujący ,  po- 
dróżny:  Tłukt  do  gospody,  gdzie  mieszkały 
niewiasty  gościnne.  Biel.  M.  9.  f  Prawo  gościn- 
ne =  prawo  dla  podróżtiych,  obcych,  przyjezdnych, 
tiie  w  obrębie  sądu  mieszkających:  Prawo  gośoia- 


GOŚĆ 

ne  ma  być  prędsze,  niźli  tym,  co  tam  miesz- 
kają. Groic.  10.  rad  gościoyn,  chętnie  ich  przyj- 
mujący i  podejmujący :  G.  gospodarz.  Piast  był 
G.  Przen.:  (i nścinne  progi  =  Jo»ł  o/ war/y  d/a  ^oict. 
Tu  go  przyjmują  gościnne  podwoje.  Hick.  Bra- 
ma nawciąż  otwarta  przechodniom  ogłasza,  że 
gościnna  i  wszystkich  w  gościnę  zaprasza.  Miek. 
Niegościnne  Syrty.  Otw>  ( ^nic^.i-zysiępne,  niedo- 
stępne). II.  gór.:  t  Gościnna  v^od&,  =  woda,  która 
chodnikiem  z  obcej  kopalni  przepuszczana  była  do 
sztohii  najbliższej  w  celu  osuszenia  tamtej.  12.  X  mł. 
pusty:  Żłób  G.  Koryto  gościnne.  Gościnny,  ego, 
Im.  i  rz.  I,  [G.J  karczmarz,  oberżysta.  Skarb.  2. 
ffjospodarz  z  urzędu  dla  poslóio  Rzeczypospolitej: 
O.  publiczny  a.  urzędowy.  3.  \ podróżny,  czło- 
wiek 1'bcy,  przybysz:  O  prawie  gościnnych  abo 
podróżnych.  P.  Cheł.     <p.  Gość> 

-}■  Gościny  obcy,  cudzoziemski. 

Gościńcowy  przym.  od  Gościniec:  G.  rozbójnik. 
L.  (=  napadający  po  drogach). 

t  Gościństwo,  a,  blm.  wychodztwo,  pobyt  za  gra- 
nicą, pielgrzymowanie:  Abych  im  dał  ziemię  Ka- 
nanejską,  ziemię  gościństwa  ich,  w  jejżeto  są 
byli  przychodnie.    B.  Sz. 

X  Gościobójca,  y,  Im.  y  zabójca,  morderca  qo- 
ścia.     <GOS(T)-|-BI> 

X  GOŚciobójstwo,  a,  Im.  a  zabójstwo,  morder- 
stwo gościa. 

[Gościor,  a,  Im.  y]  p.  Gus.?czer. 

[Gościowiec,  wca,  Im.  wce]  p.  Gościec. 

-j-Gościów  })rzym.  od  Gość:  Gdyżby  ś.  rozmno- 
żyła miedzy  wami  ręka  przychodniowa  a.  goś- 
ciowa.  B.  Sz. 

Gość,  a,  Im.  e,  2  ])p.  Im.  i  a.  [ów],  6  pp.  Im. 
ćmi,  [ciami  a.  ĆmaJ  I.  odwiedzający  drugiego 
w  jego  domu,  przybyły  to  gościnę:  G.  w  dom,  Bóg 
w  dom.  Prz.  Częsty  G.  G.  nieproszony.  G.  nie 
w  porę  gorszy  od  Tatara.  Krasz  Nie  trzeba 
być  gościem  u  przyjaciela  (  —  ceremonjowaćś.). 
Do  domowych  progów  wąż  zaproszony  gościem 
od  człowieka.  Mick.  W  poufalszyeh  stosunkach 
zostawał  Mickiewicz  z  kobiecym  otoczeniem 
Goethego,  to  jest  z  jego  synową  Otylją,  oraz 
paniami  Vogel  i  Pappenheim,  które  były  częste- 
mi  u  niej  gośćmi.  Chm.  [Na  tyło  gościa  trza  było 
brać  wośm  garcy  gorzałki.  W  goście  =  M?  .<7oici- 
nc:  Panowie  zjadą  w  goście  do  naszego  (pana). 
W  gościach  =  jako  goście,  w  gościnie:  Samy  tu 
zgromadzeni  wszyscy  w  gościach].  Przen.:  Zima 
zły  G.  Zaw.  Widzę,  iż  z  nieba  na  dół  pewnie 
będą  goście,  jeśli  nie  deszcz,  tedy  grad.  Kej. 
Nowy  G.,  dostrzeżony  niedawno  na  niebie:  byt 
to  kometa.  Miek.  Uśmiech,  G.  rzadki,  zstąpił  na 
lica.  Mick.  Wierna  miłość  nlezbyty  (J.  Prz.  2. 
ten,  co  ma  u  kogoś  do  czasu  mieszkanie:  G.  w  ho- 
telu. X  Gościem  stać  u  kogo.  Kn.  Dla  zacnych 
zasług  tego  obywatela,  dworek  jogo  od  stano- 
wiska gościa  uwalniamy.  Vol.  {  =  od  postawienia 
w  nim  kogoś  na  kwaterze).  X  Goście  przyjmuje  = 
gospodę  trzymam.  Kn.  3.  przen.  niestały  mieszka- 
niec: Człowiek  jest  gościem  na  ziemi.  Ten  czło- 
wiek jest  tylko  gościem  w  domu  ( =  C2a.<eHJ  tylko 
lopadnie  do  domu).  Przen.:  W  tym  domu  ten  ho- 
nor nio  jest  gościem,  ale  spospoliciał.  Troc. 
(^  wyjątkowym  zjawiskiem).  4.  przen.  przybysz, 
przychodzień:  Goście  kąpielowi.  Znał  jego  złote 
cnoty  nietylko  Polak,  ale  z  obcyoii  krajów  G., 
który  ś.  mu  tralił.  Groch.  Mężczyzna  jakiś  nie- 
znany mu,  lecz  na  porządnego  obywatela  wyglą- 
dający, więc  G.  zai)ewne  z  innego  powiatu.  Orzesz. 
Goście    polscy  długo    bawili  w  Weimarze.  Chm. 


884 


GOŚĆCOWATY 


GOTOWOŚĆ 


tGJy  złodziej  na  iraienie  co  przywiedzie,  tak 
swój  osiadły,  jalio  i  G.  Gost.  (=ohcij).  Mająli 
gościowi  podróżnemu  a.  niepodróżnoiuu  gorjjcy 
sąd  dać.  Ort.  f  Goście  a.  okoliczni  ludzie.  Ort. 
t  Żałuje  li  G.  na  gościa  z  cudzej  ziemi.  Ort. 
Żlj.:  Harudowie,  lud  wielki  i  świeży  G.  do  Fran- 
cji. Warg.  5.  kupujący,  dający  targowai^  kundman: 
G.  w  sklepie,  w  cukierni,  u  nierządnicy.  Karcz- 
marz musi  g-ościa  odrzeć.  Prz.  6.  X  człowiek 
nieśmadoniy,  nowicjusz,  fryc:  G.  to  jeszcze  w  tej 
nauce.  Troć.  t7.  ten,  co  tak  daleko  mieszka,  że 
V)  jeden  dzień  do  sądu  przybyć  nie  moie:  Gościem 
u  sądu  ten  jest,  który  tak  daleko  mieszka,  iż 
jednego  dnia  do  sądu  przyjść  nie  może.  Groic. 
Gościem  jest  taki,  co  dalej  jedenaście  mil  mieszka 
od  tego  sądu.  Ort.  8.  [Gości  mieć]  =mensOMa?-e. 
[Goście  do  niej  przyjechali]  =:f?ie;is<rua«.  9.  [Są 
goście]  =  wino  niewytrawne  pieni  i.  przy  nalewaniu. 
Zdr.  x608tek.     <GOS(T)/GOŚÓ> 

Gośćoowaty  I.  fa.  fGożdicowaty,  X  Gożdzio- 
}HSiiy/  goUcem  dotknięty,  na  gościec  cierpiąaj  (rheu- 
maticus).  2.  [G.  a.  Gojscowaty]  =  a)  mający  za- 
chcianki, b)  chorowity,  c)  wrzodowaty.  d)  koUuno- 
waty.     <p.  Gościec  > 

Gośćcowy  lek.  (rheumaticus)przym.  od  Gościec, 
r  e  u  m  a  t  y  c  z  ny,  r  u  m  a  t  y  e  z  n  y :  Ból  G.  (rheu- 
matalgia).    X  Gorączka    gośćcowa    p.  Gorączka. 

X  Gotczyzna,  y,  Im.  y  I.  p.  Gotyk:  Kościół  św. 
Szczepana  w  Rzymie  piękna  G.  L.  2.  książka 
drukowana  literami  gotyc.kiemi:  Jak  to  można  czy- 
tać taką  starą  gotczyznę!  L.  3.  p.  Gotyzm.  4. 
przen.  barbarzyństwo,  dziczyzna:  Wandalszczyzna 
i  G.  w  pisaniu,  w  mówieniu.  L.  5.  język  Gotów. 
<p.  Gocki> 

Gotiu  przys.  żart.  gotówką,  w  gotówce,  w  goto- 
wiżnie:  Zapłać  mi  G.!  "Wszystko  G.;  nie  zakre- 
dytuje rai  dwuch  groszy.  Kos.  <Żart.  z  koń- 
cówką i  akcentem  francuskim  > 

[Gotowa,  y,  Im.  y]  p.  Gotówka:  Sto  złotych 
gotownm. 

Gotowacz,  a,  Ira.  e  cukr.  p.  Warzelnik. 

Gotować,  uje,  owal,  f  Goto  wić  I.  przygotowy- 
wać, przysposabiać,  szykować:  Q.  odpowiedź.  G. 
zdradę.  Wojnę  gotują.  Warg.  Synom  piekło  go- 
towali. Skar.  To  nam  gotujo  wielkie  nieszczę- 
ście (=  ściąga,  sproioadza,  grozi  nieszczęściem). 
G.  kogo  do  egzaminu.  G.  kogo  na  śmierć  (  =  dyspo- 
nowaó).  Przen.:  G.  ścieżki  Pańskie  (  =  torować, 
prostować).  2.  warzyć:  G.  obiad.  Widziałem,  ja- 
kie lekarstwa,  jakie  trucizn  wary  gotował  skry- 
cie. Mick.  G.  ś.  I.  przygotowywać  ś.,  przysposa- 
biać ś.,  szykować  ś.:  G.  ś.  w  drogę  (=  wybierać  ś.). 
G.  ś.  do  spowiedzi,  do  wojny,  na  śmierć.  Ustę- 
puje wiosna  latu,  i  to  ś.  precz  od  nas  gotuje. 
Li.  (=ioybiera  ś.).  | Upadam  na  kolana,  w  modlitwę 
k.  gotuję].  2.  zabierać  ś.,  zanosić  ś.,  mieć  i.  na 
co:  Gotuje  ś.  burza.  3.  loarzyć  ś.:  Obiad  ś.  go- 
tuje. 4.  parować  gwałtownie,  kipieć,  wrzeć,  kotło- 
wać i.:  Woda  ś.  gotuje.  5.  przen.  burzyć  ś., 
bałwanić  ś.:  Jezioro  ś.  G.  przestało...  słońce  z  za 
chmur  pogląda.  Krasz.  [G.  ś.]  (o  wodzie  biją- 
cej w  piasku  z  pod  ziemi)  gwałtownie  wijpływać, 
hić.  7.  przen.  burzyć  i.,  być  blizkim  wybuchu, 
wrzeć,  kipieć  duchowo :  AVszyśtko  ś.  we  mnie  go- 
tuje. Aż  gotuje  ś.  ze  złości.  8.  X  mieć  połóg. 
Troć.    <(iot.  gataiijan  =  Niu.  ge-|-thun  =  robić > 

Gotowalnia,  i,  im.  e  I.  pokój  dla  kobiet  do  rdne- 
ruma  ś.,  buduar.  2.  toaleta  ze  wszelkiemi  przybo- 
rami do  ubierania  ś.  i  trefienia  włosów:  Siedzieć 
przy  gotowalni.  Rejenta  dama  jeszcze  u  goto- 
waini.  Mick.    Siadszy  przed    gotowalnia  do  tre- 


fienia włosów...  Skarb.  3.  przen.  ubieranie  ś., 
strojenie  i.,  toaleta:  Panna  młoda  kończyła  ro- 
bić gotowalnię.  Mick.  4.  rodzaj  gry  towarzyskiej: 
Wyborny  był  w  cenzurowanyn>,  nieporównany 
w  gotowalni.  Krasz.  Cała  G.  do  jejmości.  Gdy 
zawołam:  Cała  G.!  wszyscy  niech  ś.  zerwą 
ze  swych  miejsc. 

Gotowalniany,  Gotowalniowy  przym.  od  Goto- 
walnia, toaletowy:  Przybo:'y  gotowalniane.  Żart.: 
Gaszkowie  i  gotowalniani  rycerze.  Zabł.  Goto- 
walnianych  mędrców  teraz  aż  nadto.    Kras. 

Gotowalniowy  p.  Gotowalniany:  Pasek  darował 
Zawiszy  szkatułę  kieleckiej  roboty,  piękną,  mo- 
siądzem nabijaną,  i  gotowalniową  tejże  roboty 
szkatułkę  wielką.  Bart. 

Gotowanie,    a,    blm.    I.  czynność  cz.  Gotować: 

X  G.  w  żołądku.  Kyw^.  ( ^trawienie).  2.  tiz.  za- 
miana cieczy  w  parę  gwałtownie  to  całej  masie,  in. 
wrzenie. 

Gotowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Goto- 
wać ś. 

f  Gotowcem  przys.  I.  w  gotowości,  na  pogoto- 
wiu, w  pogotowiu,  pod  ręką,  na  podorędziu:  I  obro- 
nę i  skarbu  prowenta  będziem  mieli  G.  Star. 
Ozdobny  pałac  w  swojej  wielmożności  G.  czeka 
na  przyjęcie  gości.  Chr.  Jedni  harcami  szczęścia 
próbowali,  drudzy  G.  do  potkania  stali.  Paszk. 
2.  z  poddaniem  ś.,  z  gotowością,  dobrowolnie,  chęt- 
nie, z  chęcią,  nie  wzbraniając  ś.:  Krzywda,  ubó- 
stwo na  Jezusa  następują,  a  oa  G.  je  znosił. 
Birk. 

fGotowić,  i,  it  p.  Gotować. 

*  Gotowie,  a,  blm.,  tylko  w  przysłówkach: 
X  Na  gotowiu  a.  X  Nagotowiu  i  X  Po  gotowiu 
a.  X  Pogotowiu  =  w  gotowości,  w  j)ogotoiuiu:  Człek 
ten  zawsze  ma  na  gotowiu  respons.  Jabl. 

X  Gotowiec,  WCa  I.  Im.  woy  człowiek  na  wszystko 
przygotowany,  rezoluł,  desperat.  2.  Im.  wce  jadło 
naprędce  przygotowane,  jedzenie  gotowe:  Słodek 
z  kapustką,  to  G.  prędki.  Rej. 

Gotowiuchno  przys.  od  Gotowiuchny. 

Gotowiuchny,  Gotowiuteńki,  Gotowiutki,  Goto- 
wiuśki,   Gotowiusieńki  zupełnie  gotowy. 

Gotowiusienki  p.  Gotowiuchny. 

Gotowiusieńko  przys.  od  Gotowiusieńki. 

Gotowiuśki  p.  Gotowiuchny:  A  waścina  cho- 
rągiew g^dzie  jest?  —  Tu,  gotowiuśka!    Sienk. 

Gotowiuśko  przys.  od  Gotowiuśki. 

Gotowiuteńki  p.  Gotowiuchny. 

Gotowiuteńko  przys.  od  Gotowiuteńki. 

Gotowiutki  p.  Gotowiuchny. 

Gotowiutko  przys.  od  Gotowiutki. 

Gotowizna,  y,  Im.  y  i.  kcoś  gotowego,  przygo' 
towanego,  zasób,  zapas:  Mam  gotowiznę  drew 
i  Inąki.  Troć.  2.  p.  Gotówka,  3.  [G.]  =  a)  rzecz 
gotowa,  urządzona:  Gotowizną  stoi  stolik  (  =  stół 
już  gotowy),  b)  gotoioy  majątek,  na  który  nie  trze- 
ba p7-acować.     <  p.  Gotować  > 

X  Gotownik,  a,  Im.  cy  ten,  kto  coś  przygoto- 
toitje. 

Gotowe  przys.  od  Gotowy  =  a)  X^  gotowością, 
z  rezygnacją:  Znosić  co  G.  b)  [G.]  w  gofowiźnie: 
Da  nam  matula  sto  złotych  G. 

Gotowość,  i,  blm.  rz.  od  Gotowy  -  a)  rezultat 
przygotowań:  G.  wojenna.  Objeżdżają  konie  i  ku 
gotowości  je  ćwiczą.  Górn.  (Djabel)  już  w  go- 
towości stoi.  Mick.  {  =  załatwiwszy  sprawę),  b) 
chęć,  ocJioła,  zdecydowanie  ś.,  skłonność:  G.  do 
służenia  komu,  do  wierzenia  czemu.  Oznajmiał 
G.  złożenia  wymaganych  egzaminów.  Chin.  c) 
X  Im.  i  przyrjolowanie:  Rząd  teraz  bez  przestan- 


88; 


GOTOWY 


GOZDZTARZ 


ku  zatrudnia  ś.  potowościami  do  przyszłej  wy- 
prayry.  L.  d)  X  siła,  skuteczność,  dzielność,  wplijit', 
ihialanie:  Przykłady  cnoty  bez  zbawiennej  nauki 
nie  maj.-],  tej  gotowości,  aby  człowieka  skutecz- 
nie zbawić  mogły.  Bals. 

.  Gotowy,  Gotów  I.  przygotowany,  przysposohiony, 
jyrzy szykowany,  naszykowany:  Obiad  już  G.  G.  do 
wojny,  do,  egzaminu.  Wojsko  było  gotowe  do 
marszu.  Święty  stoi  prosto,  G.  do  drogi.  Miek. 
Toaleta  jej  zaraz  będzie  gotowa  {  =  skończona). 
Wszystko  to  ma  być  natychmiast  gotowe.  Mick. 
■  (=zroiione).  Stronnictwo  reformy  potrafiło  swój 
pomysł  o  sejmie  gotowym  czyli  nieprzery walnym 
na  legalną  drogę  wprowadzić.  T.  K.  [Wnetki 
był  Ct.  7.  robotom].  2.  X  wyćwiczony,  wydosko- 
nalony: Słuchać  mi  jest  miło  tak  wielkieini  nau- 
kami gotowej  i  ustrojonej  rozmowy.  Orzech.  Po'd- 
lodowski  do  prawa  tak  G.,  iż  w  tym  mógł  nie 
dać  nikomu  przodku.  Górn. .  3.  na  którego  wy- 
kończenie a.  zrobienie  nie  trzeba  czekać,  Już  zrobio- 
■ny,  już  istniejący:  Kupuję  gotowe  obuwie.  Zna- 
lazł rzecz  gotową  w  tyra  dziele.  U  wdowy  chleb 
G.  Prz.  Gotowe  pieniądze  a.  Gotowe,  ych  rz.= 
o  które  starać  ś.  dopiero  nie  trzeba,  złożone,  goto- 
wizna, gotóiuka,  brzęcząca  moneta:  Płacić  gotowe- 
mi  pieniędzmi.  Nie  pomogą  damaszki,  ani  złoto- 
głowy, ani  owe  pstrociny,  lepszy  grosz  G.  Biel.  M. 
-|:  Wziął  dwadzieśeie  grzywien  gotowych.  Ilube  R. 
Ów  za  gotowe  kupczy  polskim  żytem,  ów  za 
kredytem.  Klon.  4.  który  ś.  nie  loaha,  przygotowany 
na  co,  skłonny  do  czego,  zdecydowany,  godzący  L, 
jorzystający  na  co,  ochotny,  chętny  do  czeqo,  chcący 
czego,  odważający  ś.  na  co:  G.  na  wszystko.  Jestem 
na  wszystko  G.  Pśń.  Mj^  za  twoją  wodzą,  nie  pa- 
trząc kędy,  gotowi  iść  wszędzie.  Miek.  Śmiały 
i  wszystkich  roztrącać  G.  Mick.  Wiem  Witolda, 
że  7.  wojskami  stoi,  G.  wstręty  czynić  mi  po 
drodze.  l^Iifk.  5.  peicny,  niezawodny,  nieuniknio- 
ny, nieucii.  onuy,  na  poczekania  dokonywający  L: 
Nie  chodź!  przemówicie  ś.  i  kłótnia  gotowa. 
Śmierć  gotowa,  kiedy  medyk  głupi.  Opal.  G. 
{^  =  masz  tobie)  ambaras!  Gotowe,  ego,  blra.  rzecz, 
sprawa  gotowa,  przygotowana:  Układajcie  ś.  sami, 
ja  przystąpię  do  gotowego.  Do  gotowego  a.  na 
gotowe  przychodzić  =  f/osto(5  s.  do  czegoś  bez  trudu, 
nie  zapracowawszy:  On  tylko  lubi  przychodzić  do 
gotowego.  Zuch  do  gotowego.  Prz.  Do  gotowego 
gnuśna  zima  wstawa.  Kochan.  Założywszy  ręce, 
gotowego  czekać.  Opal.  Pitagoras  uczniom  ka- 
zał milczeć,  a  słuchać  gotowego.  Glicz.  <p. 
Gotować  > 

Gotów  (tylko  jako  orzeczenie)  I.  p.  Gotowy: 
a)  Obiad  już  (ir.  Za  dwie  godziny,  bądź  G.  do 
drogi.  AVszy8tko  gotowo.  Mick.  [Żona  przyje- 
chała i  jeść  gotowo  zastała]  (  =  przygotowane). 
!>)  G.  jestem  ci  pomóc.  Gotowem  zawsze  do  peł« 
nienia  rozkazów  twoich.  Troć.  Powtórzyć  goto- 
wem choć  razy  dziesięć  tymże  samym  słowem. 
Mick.  Gdzie  serce  jest,  tam  Bóg  będzie,  temu 
G.,  kto  mu  gędzie.  Biel.M.  2.  usposobiony,  skłonny, 
zdolny;  po  którym  można  ś.  spodziewać,  że  (będzie...); 
7noże  być,  że  (będzie...);  kto  wie,  czy  nie  (będzie...): 
G.  skakać  z  radości.  G.  nie  dotrzymać  słowa.  On 
G.  temu  uwierzyć.  Babcia  nie  śmie  tego  zrobić, 
a  on  G.  ])o  swojemu  zaraz  grozić.  Krasz.  Gdy  od- 
siedzi karę,  G.  znowu  wrócić  do  stosunków  i  pro- 
wadzić jeszcze  gdzie  kadryla  na  balu.  Gaw.  G. 
lada  dzień  przyjechać.  Deszcz  G.  padać.  To  le- 
karstwo gotowo  go  zabić.  3.  żart.  pijany:  Choć 
wszyscy  inni  trzymali  ś.  jako  tako,  aptekarz 
ł)ył  już  całkiem  G. 

Gotówozyna,  y,  Im.  y  licha,  mała  gotówka:  Ma- 


jątek mam  nienajgorszy,  bez  długu  i  jeszcze  Q. 
ś.  znajdzie.  Prus. 

Gotóweczka,  i,  Im.  i  p.  Gotówka:  Majętny,  ma 
i  gotóweczkę. 

Gotówka,  i,  Im.  I,  Gotowizna,  [Gotowa]  pienią- 
dze gotowe  w  dane;  chiuili  na  wydatki,  gotowe  pie- 
niądze, brzęcząca  moneta:  Zapłacić,  wypłacić  go- 
tówką. Nabyć  za  gotówkę  (  =  nicna  kredyt).  Zdr. 
Gotóweczka.     <p.  Gotować  > 

Gotówkowy  pizym.  od  Gotówka:  Obroty  go- 
tówkowe (= gotówką  załatwiane).  Umiał  rokrocz- 
nie wyciągnąć  od  staruszki  jej  zapasy  go- 
tówkowe. Rog.  (=gotówki). 

Gotycki,  Gocki  I.  Styl  Gt.  =  rodzaj  stylu  w  archi- 
tekturze, odznaczający  ś.  łukami  ostremi  i  wieżami 
wysokiemi  i  wysmuklemi:  Dusze  nasze  mają  pełno 
gotyckich  strzelistości  i  załamań,  które  piętrzą 
ś.  instynktownie  ku  górze.  Sienk.  2.  Druk  G., 
pismo  gotyckie  =  drufc  i  pismo  staroniemieckie,  in. 
gotyk.     <0d  nazwy  ludu  Gotów > 

Gotycyzm,*  u,  blm.  p.  Gotyzm:  Każdy  artysta 
Niemiec,  z  czasów  nawet  Odrodzenia,  z  natury 
swojej,  bezwiednie  tkwi  jeszcze  w  gotycyzmie. 
Tomk. 

Gotyk,  u,  blm.,  X  Gotczyzna  \.  styl  gotycki, 
ostrołukowy.  2.  Im.  i  budowla  w  stylu  gotyckim. 
3.   a.   X  Gotyka  druk  a.  pismo  gotyckie. 

X  Gotyka,  i,  blm.  p.  Gotyk:  Drukowano  goty- 
ka. Gors. 

Gotyzm,  u,  blm..  Gotycyzm,  X  Gotczyzna  duch 
gocki,  charakter  gocki:  Karol  XII  tchnął  goty- 
zmem.  L. 

[Gowędzina,  y,  blm.,  Owięzina]  mięso  wołowe, 
icolowina.     <GOW> 

[Gowiednik,  a,  Im.  i]  świnia. 

[Gowiedź,  i,  blm.]  zioierzęta  domowe.   <GOW> 

[Gowiędzina,  y,  blm.]  =  Gawiędzina. 

[Gownial,  a.  Im.  e]  p.  Gównial. 

[Gownojed,  a,  Im.  y]  p.  Gównozjad.  <GOW-}- 
JAD> 

Gowor,  u,  Im.  y  I.  fa.  XGawo.r  =  a)  i  [G.  a. 
Gowór]  mowa,  rozmowa,  rozpruwa:  Śmierć  zawar- 
ła G.  K.  G.  Nie  byłoż  sejmowych  goworów  ilo- 
ma? Birk.  b)  przen.  szelest,  szmer,  szept:  Słychać 
G.  drzew,  c)  zmoiua,  układy,  konszachty,  intrygi: 
Bieży  do  nieprzyjaciela  i  z  tym  gowory  stmi. 
Birk.  2.  [G.  a.  'Gowór]  ghs.  Zdr.  [Goworek,  Go- 
woreczek].     <Spolszczenie  Ukr.  howor  =  g\var> 

iGoworeczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Gowor. 
Goworek,  rka,  Im.  rki]  p.  Gowor. 
-Goworzyciel,  a.  Im.  e  p.  Gaworzyciel. 

Goworzyć,  y,  yl  Xi  [G-]  P-  Gaworzyć. 

[Gowór,  oru,  Im.  ory]  j).  Gowor:  Sucha  (  =  słu- 
cha), a  tu  sum  wele  gtija,  taki  G.  Poznał,  ze 
wojsko  idzie. 

fGozd,  u,  Im.  y  gaj.     <p.  Gwozd> 

[Gozdeczek,  czka,  im.  czkij  p.  Goźdź. 

[Gozdek,  dka.  Im.  dkij  I.  p.  Goźdź.  2.  nnlhi- 
ki  do  przybijania  różnych  części  sochy.  <GW()Zn;;- 

[Gozik,  a,  Im.  i]  gładki  kamyczek.  <  jMożi' 
*głazik> 

Goździanek,  nka,  Im.  nkl,  Kolannik  bot.  (dry- 
pis)  roś.  z  rodziny  lej)nicowatych.      <V> 

Goździanka,  i,  Im.  i  bot.   ]k  Goździeniec. 

Goździarczyk,  a.  Im.  i  p.  Gwoździarczyk. 

Goździarka,  I,  Im.  i  p.  Gwoździarka:  Mówih 
G.  do  ojca.  Kon.   <GW0Z1)> 

Goździarnia,  i.  Im.  e  p.  Gwoździarnia. 

Goździarski  przym.  od  Goździarz. 

Goździarstwo,  a,  blm.  p.  Gwoździarstwo. 

Goździarz,  a,  Im.  e  p.  Gwoździarz. 


bSJ 


GOŹDZIATY 


G(>R\ 


ńce  bot.    I.  a.  [Goździk 

z    rodziny    zapartnicowa- 


y  Goidziaty  p.  Gwoździaty. 

Gożdziczek,  czka,  Im.  czki  I.  p.  Góidż.  2.  p. 
Goździk.  Przen.:  Dobry  dzień,  me  kochanie,  sza- 
firku.  tiilipanku,  najwonniejszy  goździczku.  L. 

Goździcznia,  i,  Im.  e  bot.  (dilatris)  roi.  z  ro- 
dzin II  zakrica  ickowati/ch . 

tGoździec,  dźca,  im.  dźce  i  [Goździec]  p. 
Gościec.     <?> 

Gożdzieniec,    ńca,  Im. 
duży]    (iileeebnim)    roś. 

<i/c/i.  (latunok:  fi.  okręgowy  (i.  verticillatam) 
2.  a.  Goździanka  (clavaiia)  roś.  z  gromady 
tjrzyhów,  rodziny  goździeńcowatych.  Gatunki:  G. 
k  o  r  a  1  o  w  a  t  y  a.  Borys,  Kozak,  Kozia- 
bródka,  Płaskosz  grzebieniasty  (e.  co- 
ralloidos).  Q.  kozia  broda  (c.  fa.^tigiata). 
<?> 

Goździeńcowaty  bot.  I.  p.  Zapartnicowaty.  2. 
Rośliny  goździeńeowate  (clavariaeei)  =  rodzina 
grzybów    z    rzędu  podstawczdków . 

Goździeńcowy  przym.  od  Gożdzieniec. 

Goździk,  a,  Im.  i.  Gwoździk  I.  p.  Góźdź:  G. 
żelazny,  drewniany.  Goździki  u  lutni,  u  skrzyp- 
ców  ( =  kolki).  2.  [G.]  p.  Goźdź.  3.  bot.  =  a) 
(dianthiis)  roś.  z  rodziny  lepnicowatych  a.  jej 
kwiat.  Gatunki:  G.  kartuski  a.  kar  tuz  ek 
(d.  carthusianorum);  G.  kropkowany  (d.  del- 
toides);  G.  ogrodowy  (d.  caryophyllus).  b)  a. 
Goździkowiec,  Gwoździitowiec  (caryophyllus)  roś. 
z  rodziny  mirtowalych.  Gatunek:  'G.  aroma- 
tyczny (c.  aromaticus).  c)  p.  Aksamitka,  d) 
Goździki  psie  p.  Mydlnica.  e)  [G.  duży]  p.  Goż- 
dzieniec. 4.  ezęś.  w  Im.  suszony  paczek  kwiato- 
roy  (fożdzika  aromatycznego.  Żdr.  Goździczek. 
<GWOZD> 

Goździkowaty  bot.:  Rośliny  goźdzlkowate  a. 
goździkowe,  g  o  ź  d  z  i  k  o  w  c  o  w  a  t  e ,  g  o- 
ździkowcowe  (caryophyllaceae)  rodzina  roślin 
kwiatowych  dwuliściennych. 

Goźdżikowcowaty  bot.  p.  Goździkowaty. 

Goździkowcowy  bot.  p.  Goździkowaty. 

Goździkowiec,  wca,  Im.  wce  bot.  p.  Goździk. 

Goździkowy  I.  przym.  od  Goździk:  a)  Kora 
goździkowa.  Wódka  goździkowa  (=goździkówka). 
Olejek  G.  b)  Kolor  G.  {  =  kwiatków  goździka).  2. 
bot. -a)  p.  Goździkowaty.  b)  Lilja  goździkowa 
p.  Mąsierka.  c)  Drzewo  goździkowe  p.  Parcze- 
lina. 

Goździkówka,  i,  blni.  wódka  goździkowa. 

X  Goździowaty  p.  Gośćcowaty.  Troć. 

Goździowe,  ego,  bliu.  rodzaj  czopowego. 

Goździowy  przym.  od  Góźdź. 

Goździsty  p.  Gwoździsty. 

Goźdź,  a.  Im.  e.  Gwoźdź,  Góźdź  I.  p.  Gwóźdź: 
[Od  goździa  a.  od  szpuntraj  -pierwsza  cząstka 
z  heczki  wylanego  napo/u  to  kieliszek.  2.  |G.]  szcze- 
bel, stopień.  Zdr.  [Goździk,  Gozdek,  Gozdeczekj. 

fGoźdźcowaty  p.  Gośćcowaty. 

[Goli]  p.  Gwoli. 

Gólka,  i,  Im.  i  i.  p.  Gołka.  2.  [Na  gółkc]  = 
na  czy.<tu:  Pan  płaci  po  złotemu  na  gółkę  (  =  «a 
czysto,  bez  wódki).  Pić  gorzałkę  na  gółkę(  =  cr?/- 
slą,  bez  zaprawy).      <GOŁ> 

[Gołkiem  1  p.  Gołkiem:  .Tasiek  powinien  był  mó- 
wić „Jaśnie  panie,"    a  nie  jeno  G.  „Panie." 

[Gómonić  się,  i  ś.,  ii  ś.J  p.  Gómónić  ś.  <p. 
Gomon> 

[Gómón,  u,  Im.  y]  I.  p.  Gomon.  2.  w  Im.  kło- 
poty. 

[Gómónić  się,  i  ś.,  ił  ś.,  Gómonić  ś.]  mozolić  ś. 

[Gón,  u,  hu.  y]  p.  Gon. 


[Gónba,  y.  Im.  y]  p.  Goriba. 
Gonia,  i,  Im.  e  p.  Gunia.  Goł. 
Gonić,  i,  ił]  p.  Gonić. 
Gony,  gón,  blj).)  p.  Gon. 
Gór,  goru,  blm.,  Gor,  Goryń]    I.  sznurek,  któ- 
rym Kurpie  icyszywują  koszule  przy  kołnierzu.    2. 
nici  czerwone  do  znaczenia  bielizny.     3.  perkal  pon- 
sowy  na  poduszki,  zapał.  Por.  Gorun.     <GOR> 

Góra,  y,  Im.  y    I.    a)    wysoka  wyniosłość  ziemi: 
Cl.  Synai.  Łysa  G.   G.  urwista,  stroma.    "Wierz- 
chołek,   szczyt,  podnóże,   stok  góry.    Wchodzić, 
])iąe    6.,   drapać   ś.    na    górę.    [Idzie    do    góry]. 
Schodzić,  spuszczać  ś.,  toczyć  ś.  z  góry.  Przen.: 
Quis   scit,  co    za  górą?    {=^ niewiadomo,   co  przy- 
szłość okaże).  Derdać  łatwa  rzecz,  ale  któż  wio, 
co  za  górij;  spotka?  Fred.  A.   Już  zając  za  górą. 
Prz.    ( =  już    ś.    stało,  Już    klamka    zapadła).     G. 
z  górą  ś.  nie  zejdzie,  ale  człowiek  z  człowiekiem 
ś.  zejdzie.  Prz.    Nie    przyszła  G.    do  Mahometa, 
przyszedł  Mahomet  do  góry.  Prz.  Drżała  wszyst- 
ka   G.    od    stóp    aż    do    głowy.    Tet.    G.    rodzi, 
a   płód  mysz.    Prz.     (=2    wielkiej    chmury    mały 
deszcz).  G.  ognista  a.   X  ogniomiotna  {  =  wulkan). 
Łańcuch  gór.    Przen.:   Na  górze  mieszka  sława, 
a  szczęście  jeszcze  wyżej.  Bog.  Woj.  Przen.:  Mok- 
ro   góry,    wznoszące    ś.    piętrami    z    morskiego 
odmętu.  Miek.  Ptak-G.  Mick.  Przen.:  Góry,  mury 
na  kogo  walić.  Frz.  {  —  obgadyiuać,  oskarżać,  potę- 
piać kogo).  Ożenię  ś.  z  tą,  którą  kocham,  żeby  tam 
nie  wiem  co  mówili  i  jakie  góiy  na  mnie  wali- 
li. Orzesz,   b)  miejsce  loyżej  połoione,  wyżyna,  pa- 
górek, tczgórze:  Jasna  G.  G.  świętej  Małgorzaty. 
Zamek    na  barkach    Nowogródzkiej  góry.  Mick. 
(Pójść  na  Mendogową  górę]  =  wmrzecJ.  Mick.  Dom 
mój  na  górze  Mcndoga.  Mick.    Czcij  ki.sy,  góry, 
mosty,  chceszli    mieć  grzbiet  prosty.  Mick.    Za- 
siać na    górze.  Kto  sieje  góry  i  doły,  ma  pełne 
stodoły.  Prz.    Gdzie    rodzą  doły,   pełne   stodoły, 
gdzie  rodzą    góry,   w  stodole    dziury.    Prz.    Las 
ich    nakoniec   i   G.    zasłoni.    Mick.     Iść,    jechać 
pod  górę.    Łatwiej    z  góry,   niż  pod    górę.    Prz. 
Droga   do    wsi    schodziła    nieco  z    góry.    Sienk. 
Zając    ku    górze    prędszy,    niźli    z    góry.    Sień. 
Górą  =  drnrją    loyżej     leżącą:     Dla    wezbranych 
wód    nie    można  było    dołem  jechać,  trzeba    by- 
ło   górą    objechać    kilka    mil.   L.     Bieży    przez 
łąki    i  knieje,    i    górą,    i    dołem,    i   górą.    Mick. 
Przen.:  fJak  z  góry  =  jak  po  maśle,  łatwo,  gładko: 
Do  złego,  jako    z  góry.    Skar.    Mahomet    wziął 
Oarogród,  a  wszystko  jak  z  góry  poszło  wschodnie 
cesarstwo.  Tw.    2.  zwykle  w  Im.  łańcuch,  pasmo 
gór:  Góry  Karpackie.    Dzikie,  niebezpieczne  gó- 
ry. Góry  śnieżne,  niebotyczne.  Już  góry  poczer- 
niały, w  dolinach  noc  głucha.  Mick.  Niebo,  zie- 
mię i  góry  oblał  potop  złoty.  Mick.  Księżyc  na 
nowiu  wschodzi  z  za  gór  grzbietów.  Mick.  Mgły 
na  las  schodzą    i  na  gór  głąb  ciemną.  Tet.    Na 
gór    zbocza    światła   s.  zlewa   mgła  przezrocza. 
Tet.    Mieszkaniec  gór.    Podróżować    po   górach. 
Przebywać  w  górach.  Iść  w  góry.  Pójdę  ja  w  la- 
sy, pójdę  ja  w  góry.  Kon.    Za  górami,  za  lasa- 
mi {=  gdzieś  bardzo   daleko).    Wygnać    za    góry, 
za  lasy  a.  na  góry,  na  lasy.    Przez  góry  i  lasy 
(=  przez    różne    przeszkody).     Ilej !    uleciały    za 
siódme  g"óry  wędrowne,  lotne  ptaki.  Or-Ot.  Z  za 
gór  siedmiu,  z  za  mórz  siedmiu.  Krasz.  (  =  z  bar- 
dzo daleka).    Za  siódmą  górą,    za    siódmą  rzeką. 
3.  kopalnia,  żupa;  szyb:  G.  kruszcowa.  Troć.  G.  zło- 
ta, srebrna.  Troć.   Gdyby  nie  ta  dziura  (  =  usta), 
byłaby  złota  G.  Prz.  Góry  żelazne,  wapienne,  ka- 
mienne. Góry  olkuskie.  Złote  góry  obiecuje,  a  nie 
ma  i  ołowianych.   Prz.   Przen.:  Obiecywać  złote 


887 


GÓRA 


GÓRA 


góry  (  =  czynić,  nadzieje  łudzące,  ale  nie  do  ziszcze- 
nia). Gór.:  fG.  sztolna  {=  kopalnia  do  sztolni  na- 
leżąca, znajdująca  ś.  w  odleyloici  24  lutrów  od 
linji  kierunkowej  sztolni),  f  G.  opolna  a.  spustna 
(^  =  kopalnia  za  linją  gór  sztolniowych),  f  G.  wod- 
na (  =  szyb  do  ciągnienia  tcody  służący),  f  G. 
"wjezdna  a.  wyjezdna  {  =  szyb,  którym  górników 
spuszczano  do  kopalni  a.  wyciągano  z  niej).  G. 
Danielowiee  {  =  szyb  Daniłowicza  w  Wieliczce). 
Góry  stare,  nowe,  janińskie  (=  główne  oddziały 
kopalni  w  Wieliczce).  4.  fG.  nad  morzem  a.  na- 
morska,  nadmorska,  pomorska  =ipr^y/ąrfefc.  5.  wy' 
7iiosłośó,  wypukłość,  nierówność,  wywyższenie:  Góry- 
doły  (  =  wyboje,  grudy).  Dobra  droga?  —  Góry-doły. 
6.  kupa,  gromada,  stos,  sterta,  fura :  G.  złota  a. 
7.8  złota.  Gary  lodowe -lodowce.  Kul  karaiennycli 
leżały  góry.  Krasz.  G.  kamieni,  śniegu,  ciał 
liidzkicli.  Przen.:  duża  ilość,  masa,  ogrom:  G.  nie- 
szczęść, zmartwień.  Wielką  sobie  przed  Bogiem 
górę  zasług  nawiozła.  Wys.  7.  Z  górą;  =  ^  do- 
datkiem, z  czubem,  z  nasypką,  z  dokładką,  z  okła- 
dem, z  przewyżką:  Namierzyć  kwartę  z  górą.  Ma 
czterdzieści  lat  z  górą  (=przeszło).  X  Bez  góry 
mierzyć.  Troć.  8.  część  wyżej  leżąca,  wyższa, 
górna,  wierzck»łelc,  toierzch,  szczyt:  G.  sukni  su- 
ciej przybrana,  niż  dół.  W  górę  ulicy  szedł 
zwolna.  Krech.  Dąb  wysoki  powiewał  w  górze 
wielkim  pękiem  gorąco-żółtego  listowia.  Orzesz. 
Od  góry;=od  najwyższej  części:  Drzewo  suche  od 
góry.  Ściana  nietynkowana  od  góry.  Od  góry 
stronicy  =  od  początku  stronicy:  Czwarty  wiersz 
od  góry.  Od  góry  do  dołu.  Z  dołu  do  góry. 
Wdrapał  ś.  po  słupie  do  góry  a.  do  samej  gó- 
ry. U  góry  =  «  wierzchołlca,  wysoko:  Brama  u  gó- 
ry przystrojona  kwiatami.  U  góry  małe  okienko 
i  krata.  Mick.  U  góry  stronicy,  arkusza  =  na  pO' 
cząiku:  Napisz  datę  i  miejsce  u  góry.  Czyści  go 
górą  i  dołem  {  =  na  dwa  końce,  ma  wymioty  i  roz- 
u)olnienie),lQ(>r:^]~u  góry,  z  wierzchu.  Przen.:  By- 
łem na  górze,  byłem  i  na  dole  (  =  7ia  wozie  i  pod 
wozem).  9.  (f.  rzeki  =  czc^c'  rzeki  bliższa  źródeł: 
W  górę  rzeki  płynąć  (  =  pod  wodę).  Iść  w  górę. 
Sł.  wil.  Do  góry  iść.  Mag.  Szkuty  z  góry  idą. 
Troć.  Szkuty  na  górę  idą.  Troć.  Na  szkutach 
legumin  tyle  przysposobić  trzeba,  ile  na  dół  i  na 
górę  wystarczyć  może.  Haur.  (  =  <am  i  napowrót). 
10.  wyższe  piętro:  Mieszkać  na  górze.  [Mieszko 
do  góry].  Paweł  i  Gaweł  w  jednym  stali  domu, 
Paweł  na  górze,  a  Gaweł  na  dole.  Fred.  A.  Jest 
do  najęcia  pokój  na  górze.  II.  strych,  poddasze: 
G.  nad  stajnią.  G.  do  wieszania  bielizny.  Gdzie 
są  klucze  od  góry?  Poddasze,  to  jest  wszystkie- 
go budynku  G.  Ilaur.  G.  wasza,  stodoły,  sypa- 
nie niech  pełne' zboża  będą.  12.  kierunek  ku  ze- 
nitowi, przestrzeń  wyższa,  sfera  wyższa,  wysokość: 
Patrz  w  górę,  do  góry.  Wznosić  oczy  w  górę, 
ku  górze.  Tam  w  górze  czeka  nas  Bóg.  A  w  gó- 
rze na  niebiosach  była  cisza  grobu.  Tet.  Ska- 
kać do  góry  a.  w  górę.  Nad  tłum  wrzeszczący 
ze  środka  głów  wyskoczył  w  górę  słup  błyszczą- 
cy. Mick.  Lecieć,  wzbijać  ś.  w  górę,  do  góry, 
ku  górze.  Zrywa  ś.  czasem  i  wzlatuje  w  górę. 
Tet.  Jak  pająk  po  sieci  szczeblował  w  górę. 
Mick.  Oliwa  w  wodzie  do  góry  jedzie.  Troć. 
{  =  nu  toierzch).  Dwanaście  mieczów  podnieśli  do 
góry.  Mick.  Wzniósł  do  góry  oczy.  Mick.  Wziął 
go  pod  boki  i  podniósł,  jak  dziecko,  do  góry. 
bienk.  Sterczeć  do  góry.  Wsparli  (pistolety) 
na  kulach  od  kulbak,  trzymając  lufy  do  góry. 
Do  góry  nogami  =  odwrotnie:  Książka  leży  do 
góry  nogami.  Przewrócić  wszystko  do  góry  no- 
jj-ami.  Spaść  z  góry.  Z  góry  na  dół.   Z  góry  na 


łeh.  Chciałbym  patrzeć  z  góry,  jak  woda  prze- 
świeca. Tet.  Z  góry  zagrzmiał  straszliwy  glos 
męża.  Mick.  Deszczem  piasku  z  góry  lunął.  Mick. 
Lać  piwo  z  góry  {=.irzymając  tcysoko  nad  na- 
czyniem). Komenda:  Postać  poważna!  głowa  w  gó- 
rze! oczy  w  brew!  fGórę,  przys.  =  tc  górę,  na  po- 
wietrze: A  gdy  ujźrzysz  ptaki  w  polu,  popuść 
dreemlików,  a  tam  gdy  wylecą  górę,  tedy  w  bę- 
ben uderz.  Cyg.  [Gdy  postawię  w  góry  oczy, 
cały  świat  ś.  ze  mną  toczy.  Dziatwę  zaczynają 
nosić  do  góry  (=zna  ręku).  A  patrzyliście  gó- 
rom? (  —  w  górę).  —  Nie,  ji-no  dołem  my  patrzyli]. 
Przen.:  f  Ku  górze  wystawić  =  wywyższyć,  v>y- 
nieić:  Polacy  Jagiełłę  tak  ku  górze  wystawili, 
wsadziwszy  go  na  stolec  królewski,  iż  z  jinlnym 
królem  największym  mógł  ś.  porównać.  Biel.  M. 
Przen.:  Iść  w^  górę  =  a)  podnosić  ś.,  zyskiwać 
7ia  wartości:  Ceny  idą  w  górę  {=  powiększają 
ś.).  Akcje  idą  w  górę  (  =  drożeją).  Podbić 
akcje  w  górę  {—podnieść  ich  cenę,  wyszrubo- 
wać  ich  kurs).  Papiery  jego  idą  w  górę  {=po- 
lepszają  i.  jego  interesy).  Nauki  idą  w  górę 
{  =  rozwijają  ś.,  postępują),  b)  posuwać  ś.  w  godno- 
ściach, w  kar/erze:  Choć  młody,  jednak  szybko 
idzio  w  górę.  Każdy  myśli  ś.  wzbić  w  górę  nad 
inszych.  Kłok.  c)  y.  pysznić  i.,  nadymać  ś.:  Poszli 
Francuzowie  za  zwycięstwem  w  górę,  i  wielkie 
myśli  brali  przed  s.  Warg.  Niech  cię  zbytnia 
pomyślność  nie  wynosi  w  górę.  Nar.  {-nie  na- 
pełnia cię  dumą).  Stan  mój  nigdy  mego  ducha 
nie  unosił  w  górę.  L.  ( =  nie  pobudzał  do  pychy). 
Zadzierać  nosa  a.  nos  do  góry  a.  nos  w  górę- 
być  dumnym,  wynosić  ś.  nad  innych,  pysznić  i.,  na- 
dymać ś.:  W  górę  nie  patrz  by  sokół,  nie  chciej 
przypisywać  sobie  wielkich  godności.  Bach. 
(  =  >Me  bądź  pyszny,  nie  zadzieraj  nosa).  Uszy  do 
goryl  =  śmiało!,  odważnie!  W  górę  serca!  Sukce- 
sja w  górę  postępująca.  Z^ra.{  =  wstecz,  na  przod- 
ków). Z  góry  =  a)  od  starszych;  z  wyższych  sfer; 
od  zwierzchności,  od  władzy;  od  Boga,  z  nieba: 
Rozkaz  z  góry.  Przykład  idzie  z  góry.  Prz.  Co 
od  ludzi  nie  przyjdzie,  czekać  z  góry  trzeba. 
Jabł.  b)  dumnie,  wyniośle,  lekceważąco:  Spoglą- 
dać na  kogo  z  góry.  Traktować  kogo  z  góry. 
Krzyknąć,  powstać,  wsiąść,  powsiąśó  na  kogo 
z  góry  {  =  ostro,  gwałtownie;  zgromić,  skarcić  go). 
Szlachcic,  stąpając  z  góry,  zechce  nam  miejsiiie 
uwodzić  córy.  Syrok.  Górą,  przys.=  górnie,  wyso- 
ko, wysokim  szlakiem:  Górą  kłębiły  ś.  obłoki. 
Jeż.  Dzikie  kaczki  przeciągają  górą.  Górą  buja 
sokół,  a  czapla  niżej.  Troć.  Strzelać  górą  a. 
w  górę  =  na  wiatr,  nie  w  ludzi.  Niemen,  gdy  Kura- 
szyskiego  napotka  olbrzyma,  wkoło  go  mokrym 
ramieniem  obchodzi,  dnem  podkopuje,  pierś  górą^ 
wydyma.  Mick.  Przen.:  X  Prawda  zawżdy  górą 
latać  musi,  jako  orzeł.  Wer.  Myśl  moja  górą 
nie  wylatywała.  Ryb.  J.  {=nie  unosiła  ś.).  X  Gó- 
rą karczek  niesie.  L.  {-pysznie),  f  Ma  swoje  du- 
mę bogactwo,  górą  zawżdy  chodzi.  Petr.  {-za- 
dziera nosa).  13.  przen.  przewaga,  górowanie:  Mieć, 
wziąć  górę  =przeważ«ć,  przemagać,  zwyciężać:  Nie- 
przyjaciel górę  ma  nade  mną.  Koch.  Namiętno- 
ści wzięły  górę  nad  rozumem.  Zwyczajnie  ma- 
ją źli  nad  dobremi  górę.  Pot.  Przeto,  aby  źli 
góry  nie  mieli,  ustawiamy.  St.  wiśl.  Miłość  wszę- 
dzie górę  ma  i  po  wierzchu  wszystkich  nawał- 
ności  uchodzi.  Skar.  Wzięła  górę  nad  mężem 
{-opanowała,  pozbadła  go).  Być  góri),- zwyciężać: 
Górą  nasi!  X  Górę  otrzymać.  Troć.  Do  Rusi  s. 
wrócili,  chwaląc  Boga,  iż  im  dał  górę  nad  po- 
gany.  Stryj  k.  f  Wy  bić  gbr^^  ostatecznie  zdobyć 
przewagę:    Kasjusz  na  morzu  dwakroć  Dolabellę 


888 


aÓRAL 

poraził,  i>lerwe)  wątpliwym  ficierajs^c  ś.  losom, 
drugi  raz  i^órę  wybił  nad  młokosem.  Clir.  Wy- 
biła górtj  luizerja  Polsiii.  Koeli.  {-wygórowała, 
dosięgh  nzczytu).  Dziwna  była  ta  potrzeba,  któ- 
rej sobie  każdy  przypisował  góyo,  jako  mog.-jc 
podobieństwo  przynajmniej  zwycięstwa  na  stro- 
m^*  swoję  poeiągajijc.  Ustrz.  1  w  tym  jfłównie, 
głównie  pono  G.  Litwy  nail  Koroiią.  Pol.  Zawsze 
chłopska  Q.,  choć  na  nim  tylko  skóra.  Piz. 
( =  chiup  mimo  ucisku  zawsze  fwcf/u  dupjiie,  nu 
swoim  postawi).  W  swywolę  wi)aila,  znaj<ic 
swoj.-j  górcj,  że  tylko  na  nim  samym  zakładam 
podporę.  Tremb.  [Jeden  drugiemu  uie  popuscał 
góry].  14.  przen.:  Z  góry  =  a)  X  od  początku: 
Trzeba  nam  to  opisanie  z  góry  znezs^ó.  .labł. 
Zaraz  z  góry  go  wyłajał.  L.  (  =  n«  sa)iii/in  tcstę- 
pie).  b)  naprzód,  uprzednio,  na  wstępie,  póki  czas, 
zawczasu:  Wiedzieć,  prz  u  widzieć  co  z  góry.  Ale 
ja  wiedziałem  z  góry,  że  ś.  na  to  ten  zdrajca 
nie  ośmieli.  Sienk.  Z  góry  cię  ostrzegam.  Nic 
chwytaj  mnie  za  każde  słowo,  gdym  ci  z  góry 
rzekł,  że  to  wszystko  jedno.  Z  góry  już  ś.  cie- 
-szę,  że  wszystko  pójdzie  dobrze.  Z  góry  powzię- 
ta teorja,  zasada.  Z  góry  dać,  płacić.  Za  miesz- 
kanie płaci  ś.  z  góry.  Wojewoda  już  z  góry  za- 
płacił. Mick.  15.  fG.  miłosierdzia  a.  f  G.  zboż- 
ności  -  rodzą;'  lotitbardii  m  wiekach  średnich,  in. 
t  k  o  m  o  r  a  potrzebnych.  16.  stronnic/ wo  ja- 
kobinów. 17.  anat.:  G.  łonowa  a.  G.  Wenery 
p.  Wzgórek.  18.  cukr.:  Góry  cukrowe  =  izhy 
«/óme,  w  których  zabiela  ś.  cukier  w  głowach. 
19.  fiz.:  G.  fali  =  wyniesienie  nad  jioziom  cząste- 
czek ciafa  sprężystego  podczas  Jalotoania.    20  gie.: 

a)  Góry  asymetryczne  —  łańcuchy  gór,  których 
warstwy ,  leżące  po  obu  stronach  grzbietu,  jako 
osi    symetrji,    nie    odpouiadają    sobie    wzajemnie. 

b)  Góry  erozyjne  p.  ErOzyjny.  21.  Xw  Im. 
gieol.  utwór  gieologiczny ,  formacja.  Łab.  22. 
rzeź.  mięso  z  przedniej  części  wołu.  23.  wiośl.: 
Pokładanie  górfj  p.  Pokładanie.  Zdr.  Górka,  Có- 
reczka, [GóreŃka].   Zgr.  Górzysko.     <GOR> 

Góral,  a,  Im.  e  I.  a.  X  Górnik,  [Goral,  Gór- 
niak, Gorzanin]  mieszkaniec  gór:  G.  karpacki, 
szkocki,  (t.  ma  nogi  bocianie:  kogo  zechce,  to 
dostanie.  Prz.  2.  a.  y^GŁmik  deputowany,  zajmu- 
jący najwyższą  ławkę  po  lewicy  (w  Paryżu).  3. 
kapelusz  góralski.  4.  [G.  a.  Goral,  Góralski]  rodzaj 
tańca.  5.  [G.]  w  Galicji  Zach.  wyraz  obrażający, 
znaeziicy :  łotr,   złodziej.   Zdr.   Góralik. 

Góralik,  a.  Im.  i  p.  Góral. 

Góralka,  i.  Im.  i  I.  mieszkanka  gór.  2.  w  Ira. 
zool.  (hiMinungia)  gatunek  zwierząt  ssących. 

Góralski  przyra.  od  Góral:  Ubiór,  taniec  G. 
[.\óż  a.]  =  długi,  ostro  zidcończony  nóż  do  bicia 
świń.  Po  góralsku  przys.  =  jak  góral.  [Góralski, 
ego,  blm.J  rz.  p.  Goral. 

Góralszczyzna,  y,  blm.  zb.  wszystko,  co  góral- 
skie; górale,  kraj  górali:  Tradycje  całej  góral- 
szczyzny. Pol.  Napotykamy  Żywiec,  stolicę  gó- 
nUszczyzny  całej  babiogórskiej  okolicy.  Tat. 

[Górozaty]  p.  Górzysty. 

Góreczka,  i,  Im.  i  p.  Góra. 

[Góreńka,  i.  Im.  ij  p.  Gjra. 

Górka,  i.  Im.  j  I.  p.  Góra:  a)  Lecieć  z  górki 
na  pazurki  =  2  góry  na  dół.  b)  Cicho  siedzę  na 
mojej  górce.  Krasz.  [Górką]  =  to  górę,  wysoko.  2. 
pokój  a.  pokoje  na  piętrze  przy  cukierni  a.  Icawiar- 
ni,  (Ilu  graczy:  Przesiaduje  u  Lursa  na  górce.  3. 
a.  Górnica  część  mięsa  zwierzęcego  z  grzbietu  z  że- 
brami i  z  nerką,  in.  pieczeń  górna:  G.  cie- 
lęca, wołowa.     4.  [G.l  pole  na  wzgórzu. 


fiórkowało  przys.  od  Córkowały, 


GÓRNOCTICTWY 

Górkowatość,  I,  I.  blm.  rz.  od  Górkowaty.    2. 

Ilu.  i  wyniosłość  kształtu  górki:  Gdy  członek  wy- 
bitym został,  pokazuje  ś.  na  jednym  miejscu 
zaklęśnina,  a  na  drugim  G.  Perz. 

Górkowaty  I.  z  górkami,  pełen  górelc,  pagórko- 
waty, z  tcybojanu,  wyboisty,  nierówny,  falisty:  Grunt 
G.  2.  kształtu  górki,  przypominający  górkę:  Wy- 
niosło.ść  górkowata. 

Górkowy  I.  przyra.  od  Górka:  Bursztyn  G. 
{=po  górkach  znajdowany).  2.  bot.:  Pazury  gór- 
ko we  p.  Widłak. 

fGórlotny  p.  Górnolotny:  Z  orła  górlotnego 
mdły  ś.  gołąb  nie  rodzi.  Koch.    <GOR-{-LOT> 

Górmistrz,  a,  hn.  e  zatuiadowca  kopalni,  bark- 
mistrz,  X  bach  mistrz.    < GO R-j- Mistrz > 

[Górne,  ego,  blm.]  opłata  za  zepsucie  powierzcli- 
ni  ziemi  w  lesie  przy  toydobywaniu  kamienia  młyń- 
skiego.     <GOR> 

[Górni]  p.  Górny:  Górnia  półka. 

[Górniak,  a.  Im.  oy]    I.  p.  Góral.  2.  p.  Górnik. 

Górnica,  y.  Im.  e  I.  p.  Górka:  G.,  brzeźnia,  le- 
gawa  i  t.  d.,  przyilatne  na  pieczyste.  Goł.  2. 
[G.]  =  a)  długa  sukmana  płócienna,  płóciennica.  b) 
długi  kaftan  płócienny.   Zdr.  [GÓrniozka],   <GOR> 

X  Górnicki  p.  Górniczy. 

Górnictwo,  a,   blm.  I.  zajęcie,  rzemiosło  górnika. 

2.  zakłady  górnicze,  kopalnie:  Służyć  w  górnictwie. 

3.  nauka  szułiania  ciał  kopalnycłi  we  wnętrzu  gór. 
Górniczek,  czka.   Im.   czki,    [Przeciotka,    Fili- 

stynek]  zool.  (otocoris  alpestris)  ptak  wróblowu- 
1y,  stożkodzioby  z  rodziny  skowronłców. 

Górniczka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Górnik.  2. 
[G.]  żona  górnika:  Górnik  idzie  ku  szybowi,  a  G. 
za  nim.    3.  [G.]  p.  Górnica. 

Górniczy,  X  Górnicki  I.  przyra.  od  Górnik:  Sąd, 
język,  ubiór  G.  2.  do  górnictwa  należący:  Nauka 
górnicza,  zakłady  górnicze.  Towarzystwo  gur- 
niczo-przeraysłowe.  Zakłady  górniczo-hutnieze.  In- 
żynier G.   Roboty  górnicze. 

[GórnIczysko,  a,  Ira.  a]  p.  Górnik:  Górnik  ci 
ja,  górnik,  stare  G. 

Górnie,  Górno  przys.  od  Górny:  Bóg  wznosi 
ś.  tak  G.,  tak  szeroko  leży.  Mick.  G.  błyszczę 
na  niebios  błękicie.  Mick.  G.  myśleć  (=podnioś- 
le,  wzniosie).  G.  mówić  =  a)  podniośle,  wzniosie; 
b)  przesadnie,  napuszenie.  Kriis.  A.  I  chwilę  jedną 
tak  G.  przeżyli.  Mick.  xG.  trzymać  o  sobie  {=ury- 
niośle,  dumnie,  pysznie).  Mieszczaństwo  nosiło 
głowy  górniej,  niż  w  wiekach  późniejszych. 
Sienk.  X  Zawsze  G.  rozkoszy  patrzał.  Glicz. 
(  =  z  pańska).     <GOR> 

Górnik,  a,  Ira.  cy  I.  a.  [Qórniak]  =  a)  ^jracwytf- 
cy  to  kopalni:  G.  kruszcowy  (=pracujący  nad  wy- 
dobywaniem kruszców).  G.  węglowy  (=pracująci/ 
w  kopalni  węgla).  Inżynier  G.  b)  student  instytutu 
górniczego,  c)  X  p.  Góral.  2.  członek  pewnej  sekty 
chrześcijańskiej,  in.  p  o  1  n  i  k.  3.  bot.  p.  Wawrzy- 
nek. Zgr.  [GórnIczysko]. 

Górno  p.  Górnie:  [Skowrónk  \ki&  barzo  G.] 
(  =  wysoko,  w  górę).  Myśl.:  Wyżeł  G.  strychuje  = 
icyszukuje  zwierząt,  trzymając  nos  wysoko.  X  Z  gór- 
na \).  Górny. 

GÓrnobrzmiąoy  górnolotny,  szumny,  podniosły, 
tczniosły:  Dla  mówienia  pięknych  i  górnobrzraią- 
cych  sJów  dosyć  jest  mieć  trochę  pamięci  i  wie- 
le próżności.  Orzesz.     <GOR-f  BRZM> 

X  Górnocłiciwie  przy.s.  od  Górnochciwy. 

X  Górnochciwość,   i,  blm.  rz.  od  Górnochciwy. 

X  Górnochciwy  ambitny,  próiny,  pragnącu  du- 
słojeństio  i  zaszczytów. 


SSd 


GÓRNOKRYW 


GÓROWAĆ 


y  Górnokryw,  u,  Im.  y  gzyms.  Rog-al.  <GOR-|- 
KI{Y> 

Górnolotnie  i>izys.  oil  Górnolotny:  Mowie,  wy- 
r;iż;i('-  ś.  G.  (-  szumnie,  napus~enie).  <GOR-|- 
LOP  >  ♦ 

Górnolotność,  i,  blin.  rz.  od  Górnolotny. 

Górnolotny  I.  X  a.  fGórolotny,  fGórlotny  gó- 

r(i  IdUtjąrii,  ici/soko  bujając;/,  wijsoko  ś.  wznoszący: 
vSolvoły  g-ornoiotne.  Mor.  2.  przeii.  wzniosły,  po- 
lotny;  szumny,  napuszony,  nadęty,  przesadny:  Umysł, 
styl  G.    Słowa,  frazesy  g-órnolotiie. 

X  Górnomownie  przys.  od  Górnomowny.  Bóbr. 
<GOR  +  MOW> 

X  Górnomowność,  i,  l)lm.  rz.  od  Górnomowny. 
Bóbr. 

X  Górnomowny  p.  Górnomowny.  Bóbr. 

X  Górnomowność,  i,  l)lm.  rz.  od  Górnomowny: 
Panie  górnomówno.ścią  republikaneką,  miłe  sej- 
iiiikoin.  Szaj. 

X  Górnomowny ,  X  Górnomowny  przesadnie  ś. 
wijraża./<icy,  górnolotnie  mówiący. 

'  X  Górnomyślnie  przys.  od  Górnomyślny.  <GOR 
-f-Mr(-SL)> 

X  Górnomyślność,  i,  blra.  rz.  od  Górnomyślny. 

X  Górnomyślny  tuyniosły,  dumny,  pyszny,  butny, 
zarozumiali!,  ambitny,  wysoko  patrzący:  Pan  Bóg- 
góriioinyślue  głowy  karał  przez  rauehy,  żaby 
i  owad  domowy.  Zim.    Górnorayślna    buta.    Nar. 

X  Górnorozumny  dużo  rozumiejący  o  sobie,  za- 
rozumiaii/,  pretensjonalny :  Ludzie  nadęte  i  gór- 
norozumne.  Dambr.     <"GOR  +  K<)z  4-UM> 

Górnosklepiony  tv  górze  sklepiony :  Górnoskle- 
pione  domostwo.  Ml.'     <GOR-i-Z  +  KLEP> 

Górnostaj,  a,  Im.  e  zool.  p.  Gronostaj.  <p. 
Gronostaj  > 

Górność,  I,  Ira.  i  I.  blm.  rz.  od  Górny.  2.  f  wy- 
sokie położenie:  G.  a.  nizkość  fifj.  znamiona  do- 
brego a.  złego  miejsca  ku  mieszkaniu.  Trzyc. 
3.  "f zaszczyt:  I  z  nikczemnych  rzeczy  nawet 
górności  ludzie  szukaj.ą.  Baz.  4.  fbuta,  wysoki 
ton,  imponoicanie:  Młódź  bierze  łatwo  na  siebie 
niejaka  nieprzystojni}.  G.  Petr.  5.  wyrażenie  gór- 
nolotne, słówko  jedwabne,  deklamacja :  Górnościa- 
mi,  czułościami  jako  może  mydli  oczy.  Lon- 
gina dzieło  „O  górności"  przełożył  J.  Kowa- 
lewski (  =  0  gzczyino^ri).    Wit.      <GOR> 

t  Górnośny  qón/  dźwigający:  Olbrzym  G.  Bardz. 
<(J(>li-hN10Ś> 

I  Górnować,  uje,  owal]  gniewać  i.,  zrzędzić,  krzy- 
czeć. [G.  ś.]  I.  wynosić  ś.,  pokazywać  fantazje: 
Patrz,  jak  ona  sie  górnuje!  2.  robić  ś.  markotno: 
.lak  co  powić,  to  mi  sie   górnuje.     <GOR> 

IGórnowanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Górnować. 

[Górnowanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Gór- 
nować ś. 

Górny,  [Górni]  I.  X  p-  Górski:  Górni  obywa- 
tele. L.  Ziele  górne,  L.  Fundamenta  górne  trzęs- 
ły ś.  Bud.  {-gór).  Ziemia  górna.  Jancz.  (—gó- 
rzysta). 2.  w  górze  będący,  wyżej  leżący,  loyźszy, 
wierzchni:  Szczęka  górna.  Górne  piętro.  Część 
górna.  Górna  połowa.  Zamek  G.  Wieża  górna 
(  =  częić  więzienia  kryminalnego,  znajdująca  się  nad 
povnerzclini(i  ziemi,  nie  w  lochu).  Przez  górną,  bro- 
nę (  =  bramę).  Ohw^al,  Z  górnych  niebios  za  nas 
6.  modlicie.  Syrok,  Szukajcie  górnych  dóbr,  a  nie 
tych,  co  na  ziemi.  Wuj,  {  — niehieslcich).  Wnet 
z  górnemi  duchy  alcejski  chwytam  bardon.  Mick. 
Przen.  wysoki:  Wzgardzi!  oklaski  i  górno  urzę- 
dy. Mick.  X  Wzmocnił  ś.  pochlebca  w  górnjj 
u  cesarza  powagę.  Skar.  3.  wysoko  wznoszący 
ś.,  wysoko  wzlatujący:  Lot  G.  Kras.  A.    Ramiona - 


mi  słup  objąwszy,  puścić  ś.  w  górne  zawody 
z  kominiarzami  i  mularczykami.  Orzesz.  Myśl.: 
Młode  sokoły  wylatywały  swobodnie,  łowiły  pta- 
ki, przez  co  stawały  ś.  górniejsze  i  łowniejsze, 
Wójc.  4.  między  górami  a.  przy  górach  leżący: 
Szląsk  G.  i  dolny.  5.  bliżej  iródła  rzeki  leżący: 
Saksonja  górna  i  dolna.  6.  dalej  od  morza  po- 
łożony: Normandja  górna  i  dolna.  7.  X2  góry 
idący,  zwierzchni,  główny,  naczelny,  najwyższy: 
Siid,  rozkaz  G.  8.  X  boski,  niebieski:  Ty  zawsze 
swe  obracasz  życie  do  górnego  prawa,  idziesz 
za  Bogiem.  Bardz.  Obwinia  człowiek  górne  ko- 
łowroty, a  sam  z  powinnych  obrębów  wylata. 
Nar.  9.  przen.  wzniosły,  podniosły,  szczytny;  gór- 
nolotny, szumny,  przesadny,  napuszony:  Był  ka- 
płanem modł  górnych.  B.  Sz.  Polały  ś.  łzy  me 
czyste,  rzęsiste  na  mojjj,  młodość  górną,  i  chmur- 
ną. Mick.  Myśli,  słowa,  dążenia  górne.  Styl  G. 
Czart.  A.  Górne  wyrażenia.  Kras.  A.  10.  fi  [G.] 
dumny,  hardy,  pyszny,  zarozumiały:  Górną  o  sobie 
dumą  a  podniosłą  wielką,  myślą  siła  sobie  ze- 
psuje człowiek.  Skar.  II.  Drożdże  górne  p. 
Drożdże.  12.  bot.:  a)  Drjakiew  górna  p.  Drja- 
kiew.  l»)  Dziewanna  górna  p.  Dziewanna,  c)  Dziu- 
rawiec G.  p.  Dziurawiec,  d)  Gojnik  G.  p,  Goj- 
nik,  e)  Trank  G.  a.  Pochmurnik  G.  p.  Po- 
mórnik.  13.  muz.:  Dodana  górna  =  linja  w  nu- 
tach ,  dodana  nad  pięciu  ztoykłemi  dla  ozna- 
czenia toyższego  fonu:  Na  pierwszej  dodanej  gór- 
nej; pod  trzecią  dodaną  górną.  14.  rzeź.:  Pie- 
czeń górna  p.  Górka.  X  Z  górna  przys.  zbyt  gór- 
nie, szumnie:  Coś  z  górna,  niezrozumiale  gadasz, 
L.     <GOR> 

X  Górobłąkacz,  a,  Im.  e  ten,  co  L  po  górach 
błąka.      <(JOR-}-BŁĄ(l{;)> 

X  Górochodny  chodzący  pagórach.  <QOR-{- 
CHOD> 

X  GÓrochwytny  którego  po  górach  chwytają, 
w  górach  poławiający  ś.     <  GOR-|- CHWAT  > 

X  Górokopny  górniczy,  kopalniany.  <GOR-j- 
KOP> 

[Górolesiem]  z  drzewa  na  drzeioo,  po  drzewach: 
Przeprawiają  ś.  G.  po  konarach  drzew.  Pol. 
Ścieżka  szła  z  dębu  do  dębu,  i  G.  zwiedzali  ś. 
ludzie.  Pol.  Drogi  prowadziły  G.:  wyraz  ten  zo- 
stał w  języku  miejscowym,  chociaż  już  takich 
drzew,  ani  ścieżek  G.  niema.  Pol.  <GOIv-|" 
LAS> 

fGórolotny  p. .  Górnolotny:  Słońce  górolotne. 
Groch.  Przen,:  Żebym  opiewać  mógł  z  myśl^ 
ochotna  sługi  twojego  sławę  górolotne.  Groch. 
<GOR  +  LOT> 

X  Górolaz,  a,  Im.  y  I.  łażący  po  górach.  2. 
przejście,  ścieżka  w  górach.     <GOR-f-LAZ> 

Górotwórczy  tworzący  góry:  Siła  górotwórcza. 
<GOR-|-TWOR> 

Górować,  uje,  owal  I.  Xhyć  w  górze:  W  her- 
bie dwa  kółka  podle  siebie  górują,  trzecie  spo- 
dem, idzie.  Nieś.  2.  K  co  =padać  z  góry  na  co: 
Światło  góruje  dzieło  sztuki.  Pol,  3.  X  nad 
co -luz/iosić  ś.,  iczbijać  ś.,  wzlatywać:  Orzeł  nad 
wszystkie  ptastwa  zwykł  G.  Troć.  4.  a)  nad 
czym  =  wystawać,  sterczeć,  wznosić  ś.,  wybiegać, 
loyslrzelać:  Dwie  wyniosłości  górują  nad  miastem. 
Przen.:  Dopłynie,  kędy  sławy  góftije  opoka.  Mick. 
b)  nad  kim,  nad  czym  =  być  wyższym  od  kogj 
a.  czego,  przewyższać,  przerastać  kogo,  co:  (łło- 
wą  góruje  nad  tłumem.  Punkt  górujący  (dom. 
nad  okolicą).  Przen.:  mieć  przetoagę,  pierwszeń- 
stwo, przerastać,  prześcigać,  trzymać  prym,  odzna- 
czać ś.,  przodować,  panować:  Młody   siłij,    a  sta- 


890 


GÓROWANIE 

ry  rozumem  góruje.  L.  Prawo  zawsze  nad  pany 
góruje  i  G.  będzie.  Troć.  Jeżeli  nas  niektóre  lu- 
dy europejskie  wyprzedziły  góruji^eym  światłem, 
trzeba  ś.  uczyć  ich  mowy.  Kołł.  5.  tkomu  = 
osłaniać  kogo,  bronić:  Górowałeś  w  dobroci  Twej 
ntrapionemu,  Boże.  Bud.  6.  (o  broni  palnej) 
uieić,  bić  za  wysoko:  Strzelba  góruje.  Armaty, 
st(>j!j<'e  na  blankach,  górowały,  nie  czyniąc  wiel- 
kiej szkody.  Gors.  7.  [G.]  staioiać  «'.,  pokazywać 
fantazję:  Nie  góruj,  nic  nie  przegórujesz,  boć  ty 
swoja  głowiczkij,  muru  nie  przebijesz.  8.  astr. 
przechodzić  przez  południk  miejsca,  na/wyiej  wzno- 
sząc i.  nad  poziom:  Gwiazda,  słońce  góruje.  X  G. 
Ś.  (o  wodzie)  wz)in!tić  ś.,  jnzybywać.      <GOR> 

Górowanie,  a,  Im.  a  I.  blm.,  czynność  cz.  Gó- 
rować: Ja  jMzyznać  nie  chcę  tej  dyferencji,  któ- 
rejś na  poczjjtku  założył  między  nami  z  twoim 
nade  mną  górowaniem.  Wójc.  {-przewaga).  2. 
astr.  chwila  przejścia  gmiazdy  a.  słońca  przez  po- 
łudnik danego  miejsca,  in.  kulminacja  górna. 
3.  woj.  położenie  miejsca  wyższe  nad  inne. 

X  Górowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  ez.  Gó- 
rować ś. 

Górowaty  nierówny,  górzysty,  falowany,  falisty, 
pagórkowaty,  chropowaty:  Miejsca  górowate.  Dor. 

fGÓrowe,  ego,  blm.  opłata  za  prawo  korzysta- 
nia z  gór,  lasów  i  pas'>oisk  na  górach  i.  znajdu- 
jących.   Lustracja  m.  Kazimierza  nad  "Wisłą. 

X  GórOzielon,  u,  blm.  p.  Bergryn.  <GOR-|- 
ZIOL> 

X  Górożólty   iółtawy.     <  GOR  -f  ŻOŁT > 

Górski  I.  a.  X  Górny,  X  Górzysty  przyra.  od 
Góra:  Klimat  G.  Potok  G.  Górsko-skalisty  kra- 
jobraz. Bog.  W.  [Górscy  parobcy.  Nie  mogę  wyje- 
chać za  te  górsKie  niwy].  2.  icłaiciwy  mieszkań- 
com gór,  góralski:  Ubiór  G.  Figurki  na  górsko- 
pasterskich  obrazkach.  Orzesz.  3.  mieszkający 
w  ziemi  Sanockiej:  Księciu  w  Sanockim  chodziło 
o  to,  by  górskiej  szlachty  zuchwalstwo  zraoco- 
wać.  Pol.  4.  zool.:  Tryton  G.  p.  Tryton.   <GOR> 

X  Górutwór,  oru,  Im.  ory  grupa  skał  z  jedna- 
kowcmi  własnościami  petrograficznemi,  formacja. 
Łab.     <GOR-ł-U-f-TWOR> 

fGórz,  a  a.  u,  Im.  e,  [Górz]  p.  Gorz. 

[Górze,  a,  Im.  a]  góra,  wzgórze:  Ponad  górzem, 
ponad  lasem. 

Górzysko,  a,  Im.  a  I.  p.  Góra.  2.  \  dolina 
vłiędzy  górami:  Juljana  kardynała  w  oboczystym 
górzysku  jednym  łotrostwo  odarło.  Błaż. 

Górzysto  przys.  od  Górzysty. 

Górzystość,  I  I.  blm.  rz.  od  Górzysty.  2. 
X  Im.  i  pasmo,  łańcuch  gór,  góry:  G.  kruszcowa. 
L.  G.,  którędy  Panna  Rodzicielka  Boża  do  Św. 
Elżbiety  chodziła.  Warg. 

Górzysty  I.  a.  [Górczaty]  pełen  gór:  Okolica 
górzysta.  Górzyste  ciemne  lasy.  Sień.  "Widok  na 
górzysto-lesistą  okolicę.  Nagan.  2.  X  kształtu 
góry,  kopulasty,  wypukły,  okrągły:  Górzyste  Wa- 
tykanu wieże.  L.  3.  X  p.  Górski:  Izop  G.,  po 
górach  rośnie.  Syr.  Górzyści  Murakanowie.  Wor. 
( =  «;  górach  mieszlcający).  4.  X  Noga  górzysta  = 
noga' w  schyleniu  stopowym  gruba.     <GOR> 

X  Górzyzna,  y,  Im.  y  miejsce  górzyste,  wzgórze: 
Na  pagórkach  i  górzyznach  chróst  uróść  nie 
może.  L. 

Gówienko,  a,  Im.  a  p.  Gówno. 

X  Gówknny  p.  Gówniany. 

[Gówniaczek,  czka.  Im.  czki]  p.  Gówniak. 

[Gówniaczkowy]  przym.  od  Gówniaczek. 

[Gówniak,  a,  Im.  ij  "p.  Gówniał,  Zdr.  [Gównia- 
czekj. 


GRA 

[Gówniakowy]  przym.  od  Gówniak. 

[Gównial,  a,    Im.   e,  Gownial]    I.   a.   [Gówniak] 

żuk,  żuczek.     2.  człowiek  niechlujny. 

Gówniany,  x  Gówienny  I.  przym.  od  Gówno.  2. 
przen.  bagatelny,  małoznaczny,  marny:  G.  interes. 
3.  przen.  ambarasowny,  kłopotliwy,  przykry,  niemi- 
ły, wstrętny:  Gówniana  sprawa. 

Gówniarka,  i.  Im.  I  forma  ż.  od  Gówniarz. 

Gówniarz,  a.  Im.  e  I.  ten,  co  nieczystości  wywo- 
zi: oczyszczający  doły  kloaczne;  ten,  co  kałem  trąci. 

2,  przen.  dzieciak,  malec,  smarkacz,  berbeć,  fąfel. 

3.  pog.  p.  Gównozjad.     <GOW> 
X  GÓwniasty  pctm  nieczystości. 

[Gównica,  y,  im.  e]  ustęp,  wychodek:  Wókóło 
Gód  (  =  Bożego  Narodzenia)  ht*ltka  (  =  leśne  jabł- 
ko) jak  miód,  a  wókóło  Gromnic  wimjesz  ją 
z  gównie.  Prz. 

Gówno,  a,  Im.  a  I.  gnój,  kał,  nieczystości,  stolec 
(szczeg.  człowieka):  Koza  rozmaryn  lubi,  a  zaś  świ- 
nia G.  Pot.  (  =  dobra  psu  mucłia).  G.  chłopu,  nie 
zegarek.  Frz.  {  =  nie  dla  psa  kiełbasa).  Szykowny, 
jako  miech  gówien.  2.  przen.  bagatela,  głupstwo, 
bzdurstwo,  drobnostka,  nic:  G.  z  tego  będzie.  Do- 
staniesz G.  (=figc).  3,  apt.:  X  Djabelskie  G. 
p.  Asafetyda.  Zdr.  Gówienko.     <GOW> 

Gównojad,  a,  Im.  y  p.  Gównozjad.  <GOW-ł- 
JAD> 

Gównozjad,  a,  Im.  y  pog.  I.  a,  Gównojad,  Gów- 
niarz, [Gownojed]  skąpiec,  skne7-a,  kutwa,  chciwiec, 
dusigrosz,  liczykrupa,  żywiący  ś.  byle  czym.  2. 
marny  człoiciek,  niedołęga.     <GOW-|-Z -|- JAD> 

[GÓzewka,  I,  Im.  i]  uszka  u  bijaka  i  dzierżaka 
przy  cepacJi.     <  p.   Gą.żew> 

Góźdż,  goździa,  Im.  gożdzie  I.  p.  Gwóźdź.  2.  [G.] 
p.  Goźdź.  Zdr.  Goździk,  Goździczek.  <GWOZD> 

Gra,  y,  Im.  y,  [Igra]  I.  zabawa  towarzyska:  G. 
w  wesołego  ogrodnika.  G.  w  cenzurowanego 
( =  cenzurowany,  cenzurowane).  G.  w  ciuciubabkę 
{  =  ciuciubabka,  ślepa  babka).  G.  w  sekretarka, 
w  piłkę,  w  kręgle,  w  palanta  ( =palant).  G.  w  bi- 
lard (  =  bilard).  G.  w  karty  ( ~  karty).  G.  w  szachy 
a.  X  Gr.  szachów  ( -  szachy).  G.  w  warcaby  (  =  war~ 
caby).  G.  w  domino  {  =  domino).  G.  o  pieniądze. 
G.  o  fanty,  na  fanty,  w  fanty.  G.  interesowna, 
bezinteresowna,  gruba,  hazardowna.  Namiętność 
do  gry.  Zasiąść  do  gry.  Wstać  od  gry.  Wstać 
w  środku  gry.  Wejść  w  grę  a.  przyjść  do  gry. 
Dom  gry.  Z  trudnej  gry  brał  trudniejszy  kró- 
lowania sposób.  Mick.  Kto  w  grze  zwycięzcą, 
ten  w  miłości  sługą.  Prz.  W  grze  brata  niema. 
Prz.  Przen.:  Fortuna  z  ludzi  gry  sobie  wypra- 
wuje.  Jabł.  {  =  stroi  sobie  igraszki,  żartuje).  X  Wie- 
le jest  gry  (zam.  gier).  Troć.  fSzyrmiizom  gry 
stroić  kazał.  Ilist.  Aleks,  {^urządzać  igrzyska). 
2.  przen.  ryzyko,  usiłowanie,  zapęd,  przedsięwzię- 
cie, zamiar:  Mówią  mi,  że  cię  płosi  ludzie  na 
niebezpieczną  grę  namawiają.  Krasz.  Gry  de- 
maskować zawczasu  nie  trzeba.  Krasz.  3.  przen. 
sprawa,  rzecz,  ktcestja,  interes:  G.  niewarta  świecz- 
ki (—sprawa  nic  nie  warta).  Trudna  G.  z  dzi- 
wakiem. Prz.  X  G.  jest  a.  idzie  o  kogo,  o  co  a. 
o  kim,  o  i:/.ym  =  idzie,  cliodzi  o  kogo,  o  co:  Krzy- 
żakom nie  o  wiarę,  ale  o  panowanie  G.  była. 
Stryj k.  Niemasz  ci  tak  głupich  między  nami, 
abyśmy  nie  rozumieli,  o  coć  G.  idzie.  Biel.  M. 
Tu  G.  o  życie  moje.  Węg.  Już  i  o  nich  G.  i  o 
gardło  sprawa.  Wad.  Nie  o  tym  Dawidzie  G. 
idzie.  Prz.  I  o  to  ś.  G.  nie  rozejdzie.  Prz.  (  =  <o 
nas  nie  poróżni).  Wchodzić  w  grę=^rad  roZę,  mieć 
znaczenie,  być  na  względzie:  Widoki  osobiste  wcho- 
dzą tu  w  grę.  Inne  uczucie  wchodzi  tam  w  grę. 


891 


GRAB 


GRABIC 


4.  sposób,  jakim  kio  gra  w  gry,  granie:  G.  na- 
miętna, zawzięta.  G.  jeg-o  wyśmienita.  5.  rzecz, 
służąca  do  grania ,  zabawka ;  komplet  warcah , 
szachów,  domina  i  t.  p.  Schowaj  grę  do  pu- 
delka. Sprzedaż  gier  pedagogicznych.  Przynieś 
rai  jaką  grę,  to  zagramy.  6.  sposób  loykonywa- 
nia  roli,  odtwarzanie  roli  na  scenie:  Powodzenie 
sztuki  zależy  od  gry  aktorów.  7.  granie  na  narzę- 
dziu muzycznym,  wykonywanie  ulwom  muzycznego, 
wydobywanie  melodji,  wydobywanie  dźwięków,  mu- 
zyka: G.  na  skrzypcach.  G.  na  iortepjauio  a. 
lortepjanowa.  Utrzymuje  ś.  z  gry  na  fortepjanie. 
G.  tego  artysty  sprawia  ogromne  wrażenie.  8. 
przen.  mienienie  ś.,  migotanie,  drgtune:  G.  kolo- 
rów. Zmęczeni  śpieszą,  odpocząó  w  miastach 
i  oazach,  które  G.  światła  potworzyła  w  po- 
wietrzu. Bał.  Każdy  szczyt  gorzał  odmienną,  grą, 
blasków.  Święt.  9.  przen.  szczególna  kombina- 
cja, szczególny  układ,  dobór:  Ileż  scen  i  obrazów 
z  samej  gry  obłoków.  Mick.  G.  słów.  10.  przen. 
następstwo  kolejne,  cir^gla  zmiana:  G.  uczuć.  G. 
fizjognomji  {  =  częsta  zmiana  wyrazu  twarzy).  II. 
przen.  pasowanie  ś.,  ścieranie  ś.,  walka:  G.  na- 
miętności. Do  tego  wmieszała  ś.  G.  politycznych 
stronnictw.  Siera.  12.  przen.  spotęgowana  dzia- 
łalność: G.  wyobraźni.  13.  G.  giełdowa  =  .s/)efcw- 
lacja  na  giełdzie.  14.  G.  fortuny  =  rodzaj  dawnej 
loterji.  Wej.  15.  fecht.  icalka  na  broń  sieczną.  16. 
karcza)  komplet  karl,  dwie  talje:  Jedna  G.  Dwio 
gry  (^  =  cztery  talje).  h)  partja,  jedno  rozdanie  kart, 
rozegranie  jednej  talji.  c)  ogol  kart,  przychodz(i- 
cych  do  ręki  graczowi;  możność  luyzyskania  danych 
kart:  Zepsułem  sobie  grę,  zrzucając  kartę.  Przy- 
szła mi  dobra  G.  Utrzymał  ś.  przy  licytacji 
i  odebrał  mi  grę.  17.  mech.  miejsce  próżne,  zo- 
stawione między  częściami  składowemi  przyrządu 
a.  maszyny:  G.  sprężynowa.  18.  myśl.  =  a)  a. 
Granie  wydawanie  szczególnego  głosu  przez  samca 
głuszca,  cietrzewia  i  jarząbka  w  czasie  parzenia  ś.; 
przen.  parzenie  ś. :  Strzelił  do  głuszca  podczas 
gry  jego.  b)  popęd  płciowy  bażanta:  Bażanty  idą. 
do  gry.  Zdr.  Gierka.     <GR> 

Grab,  u,  Im.  y  I.  bot.  (carpinus)  drzewo  z  ro- 
dziny miseczkowych.  Gatunek:  G.  pospolity  a. 
Grabina  (c.  betulus).  2.  gór.  walnica  drewnia- 
na.    <GRAB,  zap.  obce> 

X  Grab,  u,  Im.  y  p.  Grabież:  Tylko  co  wes- 
tchnąć przyszło  na  te  graby.  Jabł.   <GRAB> 

1.  [Grab,  i.  Im.  bie]  ta  część  drzewa  u  grabi, 
w  którą  lolńte  są  zęby.      <  GRAB  > 

2.  [Grabi]  łap,  cap:  Niedźwydż  zara  G.  jo  za 
zadnio  nogę.     <GRAB> 

f  Graba,  y,  Im.  y  szyb,  loch,  gdzie  kopano  kruszce 
a.  sól.  Mącz.     <Nm.  Grab  =  dół  > 

[Graba,  y,  Im.  yj  p.  Gruba:  Palił  ś.  wielki 
ogień  w  grabie.  Sienk.  <p.  Gruba,  sld.  do 
GRAB> 

1.  Grabacz,  a,  Im.  e  p.  Sak.     <GRAB> 

2.  Grabacz,  a,  Im.  e  zł.  ten,  co  ma  prawo  are- 
sztoioać;  policjant;  rewizor.     <GIiAB> 

[Grabaczka,  I,  Im.  I]  siara  miotła,  drapaczka. 
<GRAB> 

[Grabać,  bie,  bal]  I.  p.  Grabić.  2.  p.  Grabnąć: 
Gartów  ani  nożów  nie  patrzajcie,  tylko  je  (  =  ry- 
by) w  samorodne  (=  palce)  grabajcie!  3.  i/rze- 
luć:  Cudzcmi  rękami  żar  G.  4.  niedb<de  kopać 
ziemię.  5.  zamiatać  starą  miotłą.  6.  czrsać  sta- 
rym grzebieniem.  7.  niezręcznie  chwytać  rękoma. 
[Q.  Ś.]  I.  gramolić  ś.,  grzebać  i.:  Wpad  w  wą- 
dół; grabie  sie,  grabie,  ni  może  sio  wygrabać. 
2.  mieć  chód  niezgrabny.  3.  żyć  w  ubóstwie  z  ra- 
chunkiem.    <GRAB> 


1.  [Grabak,  a,  Im.  i]  p.  Grzyb.     <?> 

2.  [Grabak,   a.   Im.   i]    I.    p.   Grabażniak.   2. 

w  Ini.^a)  stare  f/rabie,    b)   ręce  niezgrałme     c)  n 
Grabcie.     <  GRZEB  > 

[Grabanie,  a,  blra.]  czynność  cz.  Grabać. 

Grabarka,  i,  Im.  i  I.  forma  ż.  od  Grabarz;  fGru- 
barka.  2.  a.  Grabarzowa  żona  grabarza:  Pr/yszl;i 
G.  z  szewcową  do  sądu.  Papr.  3,  p.  Grabarstwo: 
Pan  burmistrz  miasto  sądów  pilnuje  grabarki. 
Klon.  Dobrze,  że  nam  nie  każą  robić  do  gra- 
barki. T>iol.  M.  (^pracować  przy  robotach  ziemnych). 
4.   X  zapłata  grabarza.  Troć.      <  p.  Grabarz  > 

Grabarnia,  i,  Im.  e  dom  przedpogrzebowy,  Iru 
plami".     <p.  Grabarz  > 

Grabarski  przyra.  od  Grabarz:  Robota  gra- 
barska. 

Grabarstwo,  a.  Im.  a,  Grabarka  zajęcie  graba- 
rza, roboty  ziemne. 

Grabarz,  a.  Im.  e  I.  ten,  co  ś.  zajmuje  kopaniem, 
Jcopacz,  kopidól.  2.  a.  f  Grobarz,  fGrubarz,  [Gro- 
barz,  Gróbarz,  Grubarz],  X  Grobownik  ten,  co  gro- 
by kopie.  3.  [Grabarze]  swawolni  chloju-y,  wpada- 
jący do  izby^  gdzie  ś.  warzy  [obiad  weselny],  i  cłiwy- 
tający  z  garnków,  co  mogą,  a.  d:ieci,  dost(ij<ice  po 
uczcie  weselnej  resztki:  Mości  państwo  ginurzy, 
na  grabarzów  pamiętajcie,  bo  mali!  4.  zool. 
(uecrophorus)  clirząszcz  pięcioczłonkowy  omarlico- 
waty.     <Nm.  Graber,  sld.  do  GRAB> 

Grabarzowa,  ej.  Im.  e  p.  Grabarka. 

Grabarzówna,  y,  Im.  y  córka  'jrabarza. 

[Grabażniak,  a.  Im.  I,  GrabakJ  człowiek  nie- 
zgrabny, niezgrabjasz.     <  G  R  A  B  > 

[Grabaźniaity]  p.  Grabaźny. 

[Grabainy,  Grabaźniaty]  niezgrabny. 

[Grabcie,  i,  blp.,  Grapcie]  I.  a.  [Grabakl]  ręre 
zgrabiałe  od  zimna.  2.   pog.  p.  Graby.    <GKAB> 

X  Grabczak,  a,  łm.  i  kłoda  a.  kij  grabowy.  <p. 
Grab  > 

[Grabel,  bla,  Im.  bie]  p.  Grabie. 

[Grabelki,  lek,  blp.]  p.  Grabie. 

[Grabeluszec,  szca,  Im.  szce]  ptak  krzyiconos 
zwyczajny.      <p.   Grabołusk> 

[Grabią,  i.  Im.  owie]  1.  i  tP-  Hrabia:  Moja 
czci  i  ozdobo,  grabio  na  Tęezynie.  P.  Koch.  2. 
burgrcdtia,  podstarości.  Troć.    <p.  llrabi.i  i  Graf> 

Grabiarka,  1,  Im.  i  I.  [G.  a.  Grabielnica]/«,  co 
grabi  siano.  2.  maszyna  konna  do  grabienia  sia- 
na.    <GRAB> 

[Grabiarz,  a,  Ira.  e,  Grabielnik]  ten,  co  grah 
siano. 

[Grabiasta,  ast,  blp.]  łaty  dachowe,  na  których 
leży  słoma.      <Brs.   hrabiasty   lm.> 

[Grabiastfl,  a,  Im.  a]  p.  Drabiasto. 

Grabice,  ic,  blp.  zł.  p.  Graby. 

Grabiciel,  a.  Im.  e  I.  a.  lej>.  Grabieżca,  Gra 
bieżnik  wydzierca,  łupieżca,  drapieżca,  rubuś,przy- 
właszczyciel.  2.  f  '^'*)  <-'''  traduje,  konfiskuje  czyjąś 
własność. 

Grabicielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Grabicie!. 

Grabić,  i,  ii  I.  a.  [Grabać]  =  a)  zgarniać  grabia- 
mi: G.  siano,  liście.  Kto  w  des/cz  kosi,  w  pogo- 
dę grabi.  Prz.  Przfta.:  Siecze  i  grabi  razem.  Prz. 
(—człowiek  /ałszipnj).  h) zamia!<n\  oczyszczać,  rów- 
nać  grabiami:  G.  ulicę,  ścieżkę.  G.  ziemię  posiana. 
L.  2.  co  ]it)m\\  =  zabierać,  o(łbierać,  wydzierać:  (łr;i- 
bią  mu  całe  mienie,  b)  kogo,  Qo  =  ol>dzieiać,  łu- 
pić, rabować:  (Jrabią  go  sąsiedzi.  W  tej  wsi  gra- 
bią podróżnych.  3.  ^^o^o-tradować  komu  ma- 
jątek: .Jagiełło  kmieciów,  którzy  nie  chcieli  sta- 
cji dawać,  kazał  G.  obyczajem  litewskim.  Stryjk. 
<GRAB> 


892 


GKABIF, 


GRACA 


Grabie,  i,  blp.  I.  a)  a.  X  Grabla,  X  Grabią  Im,, 
[Grabei,  Grabie]  narzcjlzie  gospodarslcie  do  zfjar- 
uiuiiia  siana  i  zboia:  G.  drewniane,  żelazno.  G. 
konne.  Każde  G.  do  siebie  grabią,  Prz.  Ma  ręce, 
jak  G.  Prz.  G.  do  węgli.  Łab.  b)  G.  przy  kosie 
p.  Grabki.  2.  [G.]  p.  Graby.  Zdr.  Grabki.  Zgr.  Gra- 
biska.     <GRAB> 

Grabieć,  eje,  al,  Grabnieć,  [Grabieć]  kurczyć  i. 
od  zimna,  sztywnieć,  kostnieć,  drętwieć:  Ręce  mu 
grabieją.     <GRAB> 

[Grabielnica,  y,  Im.  e]  p.  Grabiarka:  Szły  gra- 
bielnice  i  śpiewały  monotonną,  przeciągłą  pieśń. 
Orzesz. 

[Grabielnlk,  a,  Im.  cy]  p.  Grabiarz. 

[Grabieniasty]  p.  Drabiniasty. 

Grabienie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Grabić.  2. 
czynność  ez.  Grabieć. 

Grabiestwo,  a  I.  Im.  a  p.  Grabież.  2.  blm.  p. 
Grabieżność. 

Grabież,  y,  Im.  e  I.  a.  Grabiestwo,  X  Grab 
rńhunek,  zaf/rahienie,  ograbienie,  złupienie,  łupiestwo, 
łupiei:  Żyć  z  grabieży.  G.  grosza  publicznego. 
W  czasach  grabieży  i  niepokoju.  Hoł.  2.  \ za- 
branie na  skarb,  konfiskata.  3.  -przecz  skonfisko- 
wana.    <GRAB> 

Grabieżca,  y.  Im.  y  p.  Grabicie!. 

Grabifżczy  przyra.  od  Grabieżca:  Statek  G. 

Grabieżenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grabieżyć. 

X  Grabieżliwie  przys.  od  Grableżiiwy. 

X  Grabieżiiwość,  i,  blm.  rz.  od  Grableżiiwy. 

X  Grableżiiwy  p.  Grabieżny:  Przelęknąć  ś. 
można  było  tych  rąk  grabieżliwych,  które  ś.  już 
wyciągały  po  łupy.  Krasz. 

Grabieżnik,  a.  Im.  cy  p.  Grabiclel. 

Grabieżność,  i,  blm.  rz.  od  Grabieżny;  Gra- 
biestwo !<klonność  do  f/rabieży. 

Grabieżny  I.  a.  X  Grableżiiwy  skłonny  do  gra- 
bieży, łapczywy,  Inpieiczy:  Lud  G.  Zy  wot  G.  f  =  za- 
sadzający  i.  na  grabieży).  2.  j pochodzący  z  gra- 
bieży, zagrabiony,  wydarły,  zabrany  gwałtem;  skon- 
fiskowany: Grabieżna  klaczą  kontentuje  ś.  i  ple- 
wami. Prz.     <GRAB> 

Grabieżyć,  y,  yl  trudnić  ś.  grabieżą,  łupić,  ra- 
bować, plondrować,  gwałtem  cudze  zabierać:  Gra- 
bleżył  po  całym  kraju. 

Grabina,  y.  Im.  y  I.  bot.  p.  Grab.  2.  blm. 
drzewo  grabowe:  G.  do  opalu  bardzo  przednia 
je.st.  Iv  ink.  3.  zb.  a.  G^r^hmW  gaj  grabowy.  Zdr. 
Grabinka.     <p.  Grab> 

X  Grabina,  y,  Im.  y  p.  Hrabina.  Słów. 

[Grabina,  y.  Im  y]  p.  Drabina.  Zdr.  [Grabinka]. 

X  Grabini,  i,  Im.  e  p.  Hrabina:  Mościa  G. ! 
Słów.  Była  już  na  grabinie  z  dawna  przezna- 
czona. Słów.     <p.  Grabią  > 

X  Grabinia,  i,  Im.  e  p.  Hrabina. 

Grabinka,  i,  Im.  i  p.  Grabina. 

[Grabinka,  i.  Im.  I]  p.  [Grabina]. 

Grabinowy  przym.  od  Grabina. 

Grabiowy  przyra.  od  Grabie;  podobny  do  grabi: 
Znak  (t.  (na  ulu).  Krzyw. 

Grabiska,  isk,  blp.  p.  Grabie:  G.,  suwane  po 
łące,  ucichły  i  stanęły.  Mick. 

[Grabisko,  a.  Im.  a,  Grablisko],    X  Grabiszcze 

trzonek,  kij  od  grabi. 

X  Grabiszcze,  a.  Im.  a  p.  Grabisko. 

Grabka,  i,  Im.  i  1.  x  p.  Grabki:  Stołowa  G.  L. 
2.  powr.  przyrząd  żelazny  dn  wyrabiania  taśm. 

Grabki,  bek,  blp.  1.  p.  Grabie:  Wiedźma,  co 
wszystko  znała:  i  lubczyki,  i  G.,  i  wszelkie  mi- 
łosne tajemnice.   Krasz.    {=■  użycie  grabek  w  cza- 


rach 10  cela  pozyskania  czyjejś  tniłoici).  2.  a.  Gra- 
bie (|»rzy  kosie)  pręty.  Zitgarniające  pokos:  Pierw- 
szy poko.s  legł,  jakl)y  go  z  grabek  spuścił.  Jeż. 
Sieczenie  zboża  na  G.  3.  a.  X  Grabka  icidclec: 
G.  stołowe.  4.  [G.]  ko4ci.  5.  zł.  =  a)  p.  Graby. 
h)  palce.     <GRAB> 

X  Grabią,  i,  Im.  e  p.  Grabie:  Dwa  trupy,  któ- 
re Pluton  swoją  grabią  weźraip.  Słów. 

[Grabie,  ów  a.  i,  blp.]  p.  Grabie:  Aż  nczuł  coś 
we  włosach  nakształt  grabli.  Słów.  Zdr.  [Gra- 
belki]. 

[Grabieć,  eje,  al]  p.  Grabieć. 

[Grablisko,  a,  Im.  a]  p.  Grabisko. 

X  Grabla,  biel,  blp.  p.  Grabie:  Na  skoszenie 
morga  łąki  kosarzów  dwuch,  na  zgrabienie  tego 
grabiel  1.  T.  K. 

[Grabnąć,  nie,  nąl,  nled.  Grabać]  porwać,  zła- 
pać, schwycić:  Grabnoł  me  za  kołniórz.  Grabnoł 
sto  rubli  ze  stołu. 

[Grabni]  p.  Grabny:  Grabni  świderek. 

Grabnieć,  eje,  al  p.  Grabieć:  Człowiek  wciąż 
na  kulbace,  to  i  kości  graboieją.  Kaezk. 

Grabnik,  a,  Im.  1  p.  Gra<.?Ina. 

[Grabny,  Grabni]  (o  świderku)  do  robienia  gra- 
bi służący. 

X  Grabolić,  i,  ił  i  X  G.  ś.  p.  Gramolić:  Wplą- 
tałeś ś.,  jako  kokosz  w  zgrzeble,  która  im  ś. 
więcej  graboli  z  nich,  tym  ś.  bardziej  pląta. 
Rut.     <Zara.   gramolić,  sld.  do  GllAB> 

Grabolusk,  a,  Im.  i,  [GrułJ0fln3,  KItjsk,  Kosto- 
gryz.  Łuszczak,  Wiśniojad]  zool.  (cooeothraustes 
Yulgaris)  ptak  wróblowuiy  stożkndziohy  z  rodziny 
łuszczaków.     <  GRAB  -j-  ŁUSK> 

[Graboń,  a,  blm.,  Grabuń]  rżysko  a.  icicmisko, 
wtjfjrabione  w  polu  i  złożone  w  pęki  dla  użycia  na 
opal.      <GRAB> 

[Grabować,  uje,  owal]  rabować.  <  Zmieszanie 
GRAB  z  Rabować> 

[GrabowanJe,  a,    blm.]  czynność  cz.  Grsbować. 

Grabowy  przym.  od  Grab:  Drzewo  grabowe. 
Kót.  G. 

[Grabówka,  i,  Im.  i]  osełka  z  drzewa  grabowe- 
go do  ostrzenia  kory. 

Grabówki,  v;ek,  blp.  bot.  I.  p.  Psianka.  2.  bul- 
loy  psianki  kartofla.      <  ?  > 

X  Grabski  przyra.  od  Grabią. 

X  Grabstwo,  a,  Im.  a  !.  p.  Hrabstwo:  G.  Ty- 
nieckie pustoszył.  Sienk.  ?,  p.  Hralliostwo: 
O  wstydzie!  o  liańbo!  o  brednia!  leci,  wziąwszy 
tysiąeów,  po  G.  do  Wiednia.  Pot.   <p.  Hrabia > 

Grabsztych,  u,  Ira.  y,  Grabsztychel ,  fGrah- 
sztykiol  piecz,  rylec  szczeg.  do  robienia  grubych 
narziiicó:  ilylec,  G.,  narzędzie  sztycharskie,  któ- 
rym na  blasze  ryje.  Jak.  J.   <Nm.  Grabstichel  > 

Grabsztychel,  chla,  Im.  chle  piecz.  p.  Grab- 
sztych. 

fGrabsztykiel,  kia,  Im.  kle  piecz,  p  Grab- 
sztych: Iżby  słowa  moje  były  wyryte  grab- 
sztyklem  żelaznym  na  ołowie,  abo  na  kar.iioniu, 
żeby  wiecznie  trwały.  B.  B.  Próżno  wylanej  oso- 
by grabsztyklem  poprawiasz.  Klon.  <p.  Grab- 
sztych > 

[Grabuń,  a,  blm.]  p.  Sraboń. 

[Grabusić  się,  i  ś.,  ii  ś.]  p.  Gramolić.  <p. 
Grabolić  > 

Graby,  grab,  blp.  I.  [G.  j  małe  grabie  (.szczeg. 
przy  kosie).  2.  a.  Grabki,  Grabice  zł.  i  [Grab- 
cie, Grapcie,  Grabie]  ręce,  łapy.     <GRAB> 

I.  Graca,  y.  Im.  e  I.  narzędzie  ogrodnicze  do 
oczyszczania  ścieżek  z  zielska:  Przygania  motyka 
gracy,   a  oba  jednacy.   Prz.     2.    X  narzędzie  do 


893 


GRACA 


GRACZ 


kopania,  rodzaj  motyki:  Gracj  kopiąc,  piasek  ło- 
patą z  rowu  wjMzucaó.  Trzj'C.  G.  szeroka  =  wo- 
tijkn.  L.  3.  X  G.  dv\ie'ia.na  =  narzędzie  do  wycin- 
(jania  kłaków  z  przędziiua.  Przędz.  4.  narzędzie 
do  trygarniania  z  pieca  węgli  żarzących  L,  żnżli, 
popiołu  i  t.  p.  5.  G.  kominiarska  =  narscJ3łe  do 
zPKkr obywania  sadzy  iv  kominach.  6.  hut.  narzę- 
dzie żelazne  w  kształcie  łopaty  zakrzywionej  do  płó- 
kania  i  przehierania  rud  w  gracowniach,  in.  r  z  ą  p- 
II  i  c  a.  7.  mul.  -  a)  narzędzie  do  rozrabiania  wap- 
na, h)  przyrząd  kształtu  ekierki,  służący  do  ry- 
sunku. Zdr.  Gracka,  [Graczka].     <Nm.  Kratze> 

2.  Graca,  y,  Im.  e  skrzynia  do  rozrabiania  a. 
lasowania  icapna.     <Nm.  Kratze> 

[Graca,  y,  bira.]   gatunek   soczewicy  największej. 

<V> 

[Gracać,  a,  al]  babrać,  robić  coś  niedokładnie. 
<?  Może  Nm.  kratzen  =  drapać  > 

jGracanie,  a,  bim.]  czynność  cz.  Gracać. 

Gracarz,  a,  Im.  e,  Gracownik  mul.  ten,  co  wap- 
)io  graciije.      <]).  Gracować> 

[Grach  grach!]  naśladowanie  głosu  prosiaków. 
<l)źwn.  > 

Graciarnia,  i,  Im.  e  izdebka  na  stare  graty, 
skład  rupieci:  Pies  i  pan  mieli  w  tej  graciarni 
dwa  posłania  wązkie  i  brudne.  Krasz.  Salon  do 
graciarni  podobny.  Krasz.     <p.  Grat> 

[Gracica,  y,  Im.  e]  naczynie  szerokie  a  nizkie. 
<p.  Grat> 

Gracie,  a,  blm.  zb.  graty,  .tprzęły:  W  komna- 
cie poczyniłem  cale  zdatne  G.  Pol. 

Gracik,  a,  Im.  i  p.  I.  Grat;  żart.  sprzęcik,  mebe- 
lek, artykuł  galaaterji,  cacko,  świecidełko:  Stolik 
założony  różnemi  gracikami  w  porządku  usta- 
wionemi.  Krasz. 

Gracisko,  a.  Im.  a  p.  i.  Grat:  Stare  graciska 
były  nic  niewarte.    L. 

Gracja,  i,  Im.  e  I.  blm.  wdzięk,  urok,  powab, 
zgrabność:  Pełna  gracji.  Niecudna,  prawią,  ale 
ma  gracją.  Górn.  [Tkłonić  ś.  z  gracją.  2.  utrzy- 
manie dożywotne,  dawane  wysłużonemu  oficjaliście, 
łaskawy  chleb,  pensja  dawana  z  łaski,  ła.^^ka:  Słu- 
gi na  gracji  osadzić.  Kaczk.  Brali  gracje  i,  chwa- 
ląc Boga,  łaskawy  chleb  jedli.  Pol.  Odszukał 
znajomego,  osiadłego  tutaj  na  gracji  podsta- 
rościego.  Kol.  3.  modlitiua  dzięłcczynna:  Szła  tuk 
rozmowa  przy  krótkiej  wieczerzy,  j)oczyiu  prędko 
gracje  odmówiwszy,  wstali.  Krasz.  4.  G.  du- 
chowna ^fte/ie/jcywm  w  to^cteie  (/recfcm.  5.  X  teatr. 
=  a)  przyjemne  poruszenie  mg  scenie  aktora  a. 
aktorki,  b)  przen.  baletnica  pełna  wdzięku.  Zdr.  Gra- 
cyjka.     <Lć.  gratia> 

Gracjalista,  y,  Im.  ści,  Gracjonalista  oficjalista 
będący  na  łaskawym  cJilebie,  mający  utrzymanie 
z  łaski,  żyjący  na  gracji,  dożywotnik:  Wyrugować 
z  tej  chaty  gracjalisty  nie  było  sposobu,  miał 
prawo  za  sobą.  Krasz.  W  dworkach  gracjali- 
sfów  i  przyjaciół  domu  faraon  bawił  na  wielką 
skalę.  liol.     <p.  Gracja > 

Gracjalistka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Gracjalista: 
Schodziła  na  cichy  kąt  wiejski,  na  rodzaj  gra- 
cjalistki  pensjonowanej.  Krasz. 

Gracjalistowski  przym.  od  Gracjalista:  Owa 
opieka  pójdzie  sobie  torem  innych  gracjalistow- 
fikich  dobrodziejstw.  Byk. 

Gracjalny  przym.  od  Gracja:  Płaca  gracjalna 
(=  płaca  gracjalisty). 

Gracjollna,  y,  blm.  chem.  i  apt.  substancja 
ekslraktowa,  iiależąca  do  rzędu  glukozydów,  otrzy- 
mywana z  rośliny  konitrud  lekarski,  in.  trudzin. 
<Z  niby  Łć.  nazwy  rośliny  gratiola- konitrud  > 


Gracjonalista,  y,  Im.  ści  p.  Gracjalista:  W  tym 

futorku  siedzi  jakiś  ekonom  G.  Kaczk. 

X  Gracjować,  uje,  owal,  jAgracjować  ułaska- 
loiać.     </  Łć.  gratia  =  łaska > 

X  Gracjowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gracjo- 
wać. 

X  Gracjozny  pełen  gracji,  wdzięku;  uroczy,  po- 
walmy, rodzięczny,  ujmujący  rucliaini  i  postawą,  dy- 
styngowany, elegancki.     <Fr.  gracieux> 

Gracka,  i.  Im.  i,  [Graczka]  I.  p.  Graca.  2. 
[G.j  =  a)  rodzaj  motyki  do  kartojii.  b)  narzędzie 
górnicze  w  rodzaju  łyżki  do  czyszczenia  dziur, 
przeznaczonych  do  zakładania  patronów,  c)  w  Im. 
grzebienie  druciane  do  czesania  lnu.  3.  hut.  drąg 
żelazny  do  loyłamywania  t.  zw.  spodków  w  piecu 
pudlowym  i  do  robienia  t.  zw.  lup. 

[Grackać,  a,  al]  macać.  <?  Może  Nm.  kra- 
tzen  =  drapać > 

[Grackanle,  a,  blm.]  czynność  cz.  Grackać. 

Gracki  I.  dzielny,  chwacki,  tcalny,  tęgi:  G.  chło- 
piec. Gr;i(>ka  dziewczyna.  Piękna  buzia,  mina 
gracka.  Zabł.  G.  tan  sarmacki.  Syrok.  (o  ma- 
zurze). Zręczny,  spraicny,  obrotny:  Arystyp  do 
biesiady  G.  Min.  Będziesz  mi  gracka ,  jeśli 
co  z  niego  wyssać  potrafisz.  L.  2.  [G.  a.  Szyk- 
nyl  zręczny,  zgrabny,  szykowny.  Po  gracku  przys.  = 
gracko:  Zagrał  po  gracku.  Kras.  A.  <od  Gracz > 

Gracko  przys.  od  Gracki:  Spisać  ś.  G.  Spra- 
wić ś.  G.  Zażyć  kogo  G.  Byłem  w  kilku  oka- 
zjach, stawiłem  ś.  G.  Czart.  A.  Nie  wie,  co  mó- 
wić, G.  go  złapali.  L.  Każdy,  kto  tylko  G.  speł- 
nia kielichy,  zazwyczaj  jest  dobrej  natury.  L. 
X  Już  teraz  wszystko  G.  Min.  (  =  dobrze). 

[Graokowy]  (o  płótnie)  puczesny:  Płótno  gracko- 
we.     <p.  Gracka > 

[Gracmaga,  i,  Im.  I]  p.  Graćmaga.  <?  por. 
Graćlawy  > 

[Gracniolić  się,  i  ś.,  ii  ś.]  p.  Gramolić. 

Gracować,  uje,  owal,  .'Grasować  I.  skrobać, 
oczyszczać  gracą:  G.  ulice.  2.  X  kopać,  poruszać 
ziemię  gracą.  Kn.  3.  (o  waj)nie)  rozrabiać,  laso- 
icać  gracą:  G.  wapno.  4.  hut.  wygarniać  żużle 
z  wielkiego  pieca.     <Nm.  kratzeu> 

Gracowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gracować. 

[Gracowizna,  y.  Im.  y]  przyrząd  do  czesania  lnu. 

Graco wnia,  i,  lin.  e  hut.  skrzynia  do  przepłółri- 
icania  rud,  in.  fola.      <Z  Nm.  KrHtze> 

Gracownik,  a,  Im.  cy  I.  Im.  i  pi-zyrząd  do  gra- 
cowania  ulic:  G.  ręczny.  G.  konny.  2.  X  ten,  co 
gracuje,  np.  ulice.     3.  mul.  p.  Gracarz, 

X  Gractwo,  a,  blm.  namiętność  do  gry,  szuler- 
stwo,  kosterstwo.     <  G  R  > 

Gracyjka,  i,  Ira.  i  p.  Gracja:  Ledwie  wyżebrał 
dla  mnio  lichą  gracyjkę.  Chriąsz. 

Gracyjnie  przys.  od  Gracyjny:  "Wsunął  G.  trzy 
palce  do  bocznej   kieszcMii  surduta,  l^ał. 

Gracyjny  przym.  od  Gracja:  Sztuka  z  manjcr^' 
pudrowanej  i  ])rzesadnie  gracyjuej  wyzwala  s. 
Tarn.  (-pełnej  gracji,  wdzięku). 

Gracz,  a.  Im.  e  I.  ten,  co  gra  tu  jaką  qrę:  Dob- 
ry, zły,  tęgi  G.  Dobry  G.,  gdy  mu  kostka  na 
wareabniey  źle  stanie,  dobrym  daniem  sobie  po- 
może, (iórn.  Piąty  G.  pod  stół.  Prz.  (-nie  po- 
winien ś.  wtrącać  do  gry).  Szuler,  kostera:  Nie- 
masz  nic  świętego  dla  gracza.  L.  Między  gra- 
czami djabeł  pieniądze  bierze.  Prz.  2.  a)  Xfcn, 
co  gra  na  instrumencie  7nuzycznym,  muzyk,  wirtuoz: 
Najlepszy  G.  największy  łotr.  Prz.  Doskonały 
G.  każdą  skrzy]icę  nastroić  potrafi.  L.  b)  fG.] 
p.  Grajek:  Zngrajżo  mi,  panic  graczu!  Wy- 
rzucać na    gracza    w  tańcu    (=  7zucać  grajkowi 


894 


GRAĆ 

pieniądze).  3.  X  G.  teatralny  =  artysta  drama- 
tycznij.^  aktor.  4.  y.  zapaśnik :  Od  słów  do  słów 
w  czubki  zostali  {graczami.  L.  5.  przen.  =  C2/o- 
tciek  dzielny,  gracki;  mistrz,  majster;  zuch:  Skoro 
poznali  gracza,  dali  mu  pokój.  Wyb.  Mej^o  pana 
chwal.'},  żo  G.  do  wszystkiego.  Wyb.  Takiemu 
graczowi  trudno  sprosta(5.  Jeżeliś  G.,  choć  bie- 
da, płacz,  hej,  pijmy  za  ich  zdrowie!  Mick. 
Starosta,  lubo  kuso  ś.  nosi,  jest  G.  Rzew.  A  mo- 
że wy,  moi  raili  ludzie,  jakie  nocne  gracze?  (  —  zło- 
dzieje). 6.  [G.]  kłos  niezżety  nupolti  przez  niedbalstwo 
łniioiarza.  7.  myśl.  =  a)  zając  (niek.  inne  zwierzę), 
szczwany,  przebiegły  w  ucieczce,  zręcznie  wymyka- 
jący i.  na  polowaniu,  ia.  metr:  Szarak,  G.  nie- 
lada,  czchał  niby  prosto  w  pole,  za  nim  psów 
gromada.  Mick.  b)  stary  cietrzew  lo  porze  igrzysko- 
we/ (w  sierptUu),  in.  kokot,  tokun.  Sp.  Zdr. 
[Graczyk].    <GR> 

[Graczanina,  y,  Ira.  y]  płot  z  żerdzi  koło  pola. 
<'!  Wyraz  raa  wygląd  Cześ.  > 

Graczka,  i,  Im.  I  I.  X  forma  ż.  od  Gracz.  2. 
[G.]=a)  dudka,  fujarka,  piszczałka,  b)  ipicwka 
z  muzyką.      <GR> 

1.  [Graczka,  i,  Im.  Ij  Itkha  robota,  igraszka, 
iarty:  Z  graczki  przyjdą  płaczki.  Prz.  <Czes. 
hraćka- igraszka,  żart> 

2.  [Graczka,  i,  Im.  IJ  I.  p.  Graca.  2.  p.  Grac- 
ka.    <Odmazurzenie  wyrazu  Gracka> 

X  Graczowy  przym.  od  Gracz. 

[Graczyk,  a,  hu.  i  a.  owiej  p.  Gracz:  Siero- 
tom grajcie,  graezyki! 

Grać,  1  os.  gram  a.  [graję],  2  os.  grasz  a. 
[grajesz],  3  os.  gra  a.  [graje],  grał,  częstot.  Gry- 
wać, fGrawać,  [Grawać]  I.  w  co,  X  co,  f  czego, 
[czym]  =  bawić  ś.  w  jaką  grę:  G.  w  piłkę,  w  cho- 
wanego, w  ślepą  babkę.  Przen.:  G.  w  ślepą 
babkę  — ro^td  na  oślep,  na  domysł.  G.  w  karty, 
w  szachy  a.  X  G.  karty,  szachy.  G.  w  winta, 
w  preferansa.  G.  w  kości,  w  bilard,  w  kręgle. 
Kto  gra  w  karty,  ten  ma  łeb  obdarty.  Prz. 
W  pliszki  tobie  G.,  nie  w  karty.  W  gałki  to- 
bie G.  Prz.  Jeśli  ociec  kostyra,  takiż  ś.  syn  bie- 
rze, gra  już  kostek,  gra  i  kart  w  jedynastym 
roku.  Opal.  [Grają  kartami].  G.  o  co,  na  co  a. 
X  w  co:  G.  o  pieniądze  a.  na  pieniądze,  X  w  pie- 
niądze. G.  na  pacierze,  o  pacierze.  G.  o  żywot 
w  kostki.  Troć.  G.  na  suknią.  Kn.  {  =  stawiać 
w  grze  suknię).  [Będziemy  na  tę  pannę  G.  tak: 
który  pierwszy  na  tę  górę  wyskoczy,  tego  pan- 
na będzie].  G.  dla  zabawki.  Po  czemu  gramy? 
( =  ile  będziemy  stawiali  w  naszej  grze  ?).  G.  na 
kwitę.  Sł.  wil.  (  =  urządzać  grę  w  celu  skwitowa- 
nia ś.).  G.  z  kim.  G.  przeciw  komu  a.  X  na  ko- 
go. G.  z  dziadem,  z  Niemcem.  Gra  (dom.  w  kar- 
ty), baliki  daje,  szafuje  pieniędzmi.  L.  Nie  za 
to  bił  ojciec  syna,  że  grał,  ale  że  ś.  odegrywał. 
Prz.  Dobrze  gra,  ale  nieszczęśliwie.  Gra,  jak 
z  nut.  Prz.  Gra,  jak  stary.  Prz.  Jak  grał,  tak 
grał,  aby  wygrał.  Prz.  Na  dyszlu  G.  {  =  wdawać 
i.  w  grę  z  byle  kim  i  byle  jak).  Miejsce  gra  (  = 
przynosi  szczęście  w  grze).  Gram  (w  grze  karcia- 
nej) =t(/c,  pójdę,  ryzykują,  biorą  udział  w  grze 
w  danym  razie.  Bil.:  G.  z  domu  p.  Dotn.  G.  z  rę- 
ki p.  Ręka.  Przen.:  G.  w  5\o'ws,=  prowadzić  szer- 
mierką słowną,  spierać  ś.,  sprzeczać  ś.:  Po  co  tu  G. 
w  słowa,  gdy  w  miecze  brzęknąć  można?  Krasz. 
W  to  mi  graj  -  to  mi  na  rękę,  to  mi  raj,  to 
mi  ś.  podoba,  to  lubię,  to  dla  mnie  gratka.  A.  mo- 
że łapa  swędzi  do  wojaczki?  W  to  graj,  synku! 
Niemoj.  =  do  tego  i.  najlepiej  weź,  to  rzecz  naj- 
lepsza.    2.  co  =  a)   a.  w  co  =  obierać  pewien  kolor 


GRAC 

jako  atu:  G.  piki  a.  w  piki.  b)  wychodzić  z  jakiejś 
karty,  zagrywać  jakiś  kolor;  użyć  czegoś  w  grze:  G. 
waleta  karo.  G.  kier.  Bila  grana.  3.  G.  na  lote- 
rji  a.  w  ]i){er'}<^  — trzymać  (bilet)  na  loterji,  na  lo- 
terję.  4.  G.  na  ^\^\\[/.\^ -spekulować  na  giełdzie. 
5.  X  przen.  ryzykować,  narażać  ś.:  Ja  gram 
dzisiaj  zdrowiem.  Pot.  (  =  chodzi  o  moje  ty- 
cie). 6.  X  igrać,  swawolić,  bawić  ś.,  zabawiać  ś.; 
robić  sobie  igraszki,  stroić  żarty,  żartować,  drwić, 
kpić,  szydzić:  Dzieci  grają.  Troć.  Jeżdżąc  aa  ki  - 
jach,  szablami  z  łuczywa  bezpiecznie  sobie.grali 
po  ulicy.  Mick.  Grając  on  więcej  zrobi,  niż  drugi 
pracując.  L.  (  =  lekko  puszczając,  lekceważąc  coś). 
Nie  trwóż  ś.,  żo  gra  szczęście  z  twą  osobą. 
Groch.  Gra  w  sprawach  zbawiennych,  w  rze- 
czach boskich  żartuje.  Smotr.  7.  X  z  kim:=prrt- 
wować  ś.,  procesować  ś.:  Jeśli  w  ciągu  trzsch- 
letniej  tenuty  dzierżawca  umiera,  arendarz  z  dóbr 
ustąpić,  a  z  sukcesorami  o  niedobiór  G.  powi- 
nien. Osfr.  Potrafię  z  Waepanami  G.  u  każdego 
sądu.  Boh.  8.  a)  loystępoioać  na  scenie  w  jakiejś 
roli:  W  „Panu  Geldhabie"  Żółkowski  grał  rolę 
tytułową.  Ten  aktor  dobrze  gra.  Przen.:  G.  rolę 
=  mieć  znaczenie,  znaczyć,  stanowić:  Kredyt  w  han- 
dlu gra  wielką  rolę.  Odyniec  także  gra  w  niej 
(  =  w  częŚ3i  „Dziadów")  pewną  rolę.  G\\m.(- wcho- 
dzi do  niej,  jest  jedną  z  jej  osób).  G.  rolę  kogo  = 
a)  a.  G.  kogo,  w  kogo  =  udawać,  naśladować,  mał- 
pować kogo:  G.  rolę  pana,  kawalera.  Koniecznie 
chce  G.  bohatyra.  Wyb.  Żołnierzowi,  co  grał 
zucha,  wszystkich  łaje  i  potrąca,  świsnął  szablą 
koło  ucha.  Mick.  [Do  domu  wrócił  i  hycla  ^vk\ 
tak  jak  wprzódy].  Widać  w  pana  gra.  Prz.  p) 
uchodzić,  być  mianym  za...:  Gra  u  biedaków  rolę 
dobroczyńcy.  X  G.  kogo  =  o^nuc^ać  kogo:  Jakąż 
ja  w  tej  okoliczności  gram  osobę?  L.  b)  dawać 
przedstawienie,  wystawiać:  Dzi^  S^'^}Ą  „Fausta."  Ta 
sztuka  pierwszy  raz  była  grana  przed  dwudzie- 
stu laty.  Przen.:  G.  komed}^=^  udawać,  być  nie- 
szczerym. Przen.:  G.  co  =:  udawać,  pozornie  okazy- 
wać: Grają  umyślnie  zły  humor.  Krasz.  Odwró- 
cił wzrok  od  nas,  grając  zupełną  obojętność. 
Krasz.  9.  ("na  narzt^dziu  mu-^ycznym)  wydoby- 
wać tony.^  wygrywać:  G.  na  czym  a.  [w  co].  G.  na 
skrzypcach,  na  fortepjanie,  na  organach.  [Ka- 
since już  w  organy  grają.  B.nlą  G.  w  skrzyp- 
ki]. G.  piosnkę,  A9Hlea.  G.  do  tańca.  Uczyć  t;. 
G.  Msza  grana  {  =  na  której  grają).  Waltorniści 
odchodzą,  powtarzając  grany  wiwat.  L.  {  =  ua 
narzędziach  muzycznych  ujykonany).  Jak  grają, 
tak  skaczą.  Prz.  Przen.:  W  bursztyn  grał  ciąg- 
le, dym  puszczając.  Mick.  Przen.:  Grali  mu  na 
trzy  głosy  w  kije.  Pr  i. -okładali  go  kijami,  bili 
co  ś.  zmieści.  Przen.:  Umiat  G.  szczerze  na  stru- 
nach uczucia.  Przen.:  G.  komu  na  nosie  a.  X  G. 
komu  na  gębie  -przewodzić  nad  kim,  powodować 
nim,  wodzić  go  za  nos,  żartować  z  kof/o :  Nie  da 
sobie  na  nosie  G.  10.  wydawać  dźwięk,  głos,  od- 
zywać ś.,  brzmieć,  rozbrzmiewać,  dźwięczeć:  Jakież 
to  grały  trąby  za  przyległym  lasem?  Malcz. 
Zegar  grający.  Wszystkim  ś.  zdawało,  że 
Wojski  wciąż  gra  jeszcze,  a  to  echo  grało. 
Mick.  Ani  to  chłodne  strumienie  grają,  ani 
w  gaiku  ptacy  śpiewają;  lecz  święci  Pańscy 
w  rajskiej  ustroni  gwarzą  ze  sobą  w  cieniu 
jabłoni.  Len.  (  =  szemrzą).  Niegdyś  jak  wdzięcznie 
fontanny  te  grały!  Mick.  (  =  szemrały,  szumiały; 
biły,  wytryskały,  wypływały).  Cichemi  gra  piersia- 
mi rozjaśniona  woda.  Mick.  [Morze  gra  (gdy 
jest  wzburzone)]  {  =  szumi,  huczy).  O  działach: 
huczeć,  grzmieć :  Armaty  grają.  L.  Działobitnie 
wyłamowe   powinny    G.    dniem   i   nocą.   Jak.  J. 


895 


GRAĆT.AWT 

Niech  zostanie  dźwięk  jakiś  cichy  \  uroczy,  nie- 
chaj Ł^ra  w  twoim  uchu.  Mick.  (^  =  dźwięczy,  dzwo- 
ni, rozlega  i.),  (ira  komu  w  piersiach,  w  gardle 
(nieos.)  =  rzęzi,  odzywa  i.  chrapliwie:  W  gardle 
jakby  w  piszeealki  a.  w  dudki  grąjij,  piersi  przez 
wielką  cicjżkośó  ledwie  oddychaj^,.  Prot.  Śpik 
wysysał,  aż  mu  gardziel  grała.  Sienk.  Śledziona 
grała  w  nim,  gdy  szedł  rysic-^.  Sienk.  1 1.  (o  zwie- 
rzętach) głos  wydawać,  krzyczeć:  Czasem  klucz 
żórawi  zaczerniał  wysoko  na  niebie,  grają;C  do- 
nośnym krzykiem.  Sienk.  Derkacze,  grają.ce  po 
rosie.  Sienk.  12.  przen.  mienić  ś.,  migotać; 
lśnić,  błyszczeć,  świecić:  Trzy  strugi  troistą  gra- 
jjj,  w  górze  tęczą,.  Mick.  Grają  fale  w  pro- 
mieniach słońca.  Pol.  Na  jesieni  świat  ś.  mieni 
i  w  dobrane  gra  kolory.  Pol.  Ukazywali  ś.  oczom 
jako  wąż  o  skórze,  grającej  barwami.  Sienk. 
Fata  raorgana  grała  znów  na  stepach,  ukazu- 
jąc nam  góry,  lasy,  jeziora.  Sienk.  Słońce  okrut- 
nie grało  i  raziło  oczy.  Sfenk.  Grają  mgły  nad 
stawami.  Pol.  (  -  unoszą  ś.,  stoją).  13.  przen.  bu- 
rzyć ś.,  gotować  ś.,  lurzeć,  kipieć:  Krew  grała 
w  nim  podawnerau  i  ogień  tryskał  z  oczu.  Sienk. 
U  tej  każdy  muszkuł  gra  życiem,  rozkoszą,  po- 
wabem. Bał.  {  —  drga).  14.  X  (o  trunkach)  ro- 
bić, fermentować:  Likwor  G.  zaczyna  i  kwas 
swój  traci.  Torz.  15.  fG.  na  zwierzęta  =  .scc2mc' 
zwierza:  Zwierzęta  nigdy  ś.  nie  biją,  jedno  kie- 
dy na  nie  głód  abo  kiedy  na  nie  gramy,  a  krze- 
ścijauy  rychlej  z  rozpusty,  niż  z  głodu.  Napom. 
16.  [G.]=a)  dziec.  płakać,  b)  na  k\va=--ci(ujle  ś. 
na  kogo  gniewać,  c)  dobrze  służyć,  być  dla  kogo 
z  pożytkiem,  doeliody  przynosić:  Ten  dom  mi  nie 
gra.  To  wóz  stary,  ale  mi  gra.  d)  parzyć  ś.: 
Kaczor  nie  chce  z  kaczkami  G.  e)  wyskakiwać, 
podskakiwać:  Pod  nim  konik  gra,  jak  sokół  lata. 
1')  Niema  co  G.  =  nie  przelewki:  Klan  z  pocątku. 
jale  potem,  jak  widział,  ze  tu  nima  co  G.,  /.« 
tu  nie  pódź,  to  ś.  zacąn  zegnać.  17.  rayśl.- 
a)  (o  ogarze)  idąc  za  tropem  wydawać  głos,  in. 
głosem  gonić.  Gra  na  oko  ogar  =  spostrzegszy 
zwierza ,  zaczyna  ś.  odzywać  donośnym  głosem. 
Przy  domu  i)sy  szczekają,  w  kniei  zaś  grają. 
Kraj.  M.  b)  (o  cietrzewiu,  głuszcu  i  kogucie) 
głos  loydawać  lu  porze  parzhiia  ś.,  wabić  ś.:  Gdy 
głuszec  zwołuje  samicę,  mówią,  że  gra.  Wio- 
senną porą  podczas  toków  cieirzew  tokuje  czyli 
gra  na  tokowisku.  Głupi  cietrzew  G.  zacznie. 
Szyni.  A.  Grały  cietrzewie,  a  ich  cieciorki  ko- 
kały.  Mor.  c)  pociągać  sznurkiem  zmercindło  sko- 
wronkowe.     <Gli> 

[Graćlawy]  niezgrabny  (?)   <?  por.  Graćmaga> 

[Graćmaga,  i,  Im.  i,  Graomaga]  rzecz  a.  osoba 
bardzo  niezgrabna:  A  cóż  to  za  graćmagi!  (o  bu- 
tach).    <?  por.  Graćlawy  > 

Grad,  u,  Im.  y  I.  opad  wodny  w  kształcie  ziam 
lodowych:  G.  pada.  Będzie  G.  G.  kołacze  po  da- 
chu. Rej.  Burza  z  deszczem  i  gradem.  Grady 
K|)adły.  G.  zniszczył,  stłukł,  wybił  zboże.  Rolnik 
ucierpiał  wiele  od  gradu  {^gradobicia,  klt^ski 
gradowej).  Strziiiy ,  ']ixk  G.,  puszczone  latają.  Bardz. 
Przen.:  Czarna  chmura,  ryknąwszy,  błyśnie  pio- 
łunowym gradem.  Mick.  2.  przen.  mnóstwo,  po- 
tok, chmara,  ćma:  Obrzucił  go  gradem  obelg.  G. 
mieczów  padł  na  twoje  duszę.  Susz.  G.  pocisków, 
kul.  Tam  krwi  płyną  strugi,  stąd  leci  G.  piór, 
Miek.  (iraiiem,  przys.  =  jak  G.,  gęsto,  rzęsiście, 
ob/icie,  jeden  za  drugim:  Pytania  gradom  ś.  po- 
sypał)'. 3.  czeion.  cliropowatość,  pozostała  na  od- 
lewie j)o  odlaninnin  lejka.      <GKAD> 

jGrada,  y,  Im.  y  ^Gierada. 

Gradacja,  i,  Im.  e  stopniowanie,  układ,  następstwo 

896 


GRADOWTNA 

według  stopni:  Q.  a.  stopniowanie,  jako  figura 
retoryczna.     <Łć.  gradatio> 

X  Gradal,  u,  Im.  y  duży  foljał.  <Sr.  Łć.  gra- 
dale> 

Gradenapl,  u,  Im.  e  p.  GrodenapI :  Źupan  pa- 
Ijowy  z  gradenaplu.  Rui.  <  Fr.  gros  de  Naples 
dosł.=^ gruba  (materja)  neapolitańska> 

[Gradeus,  u,  blm.]  nieład  przy  robocie,  miesza- 
7una.      <  ?  > 

Gradfalc,  a,  Im.  e  blach.  p.  Fele.  <Nm.  Grat- 
falz> 

Gradjent,  u,  Im.  y  gie.  miara  zmienności  ciśnie- 
nia atmosferycznego  na  ziemi,  różnica  stanu  baro- 
metru w  dwa  miejscach ,  oddalonycli  od  siebie, 
&)  o  15  mil  gieograficznych,  t.  j.  o  jeden  stopień 
równika,  b)  niek.  o  jedną  milę  gieograjiczną,  iii. 
G.  barometryczny,  stopień  barom  e- 
tryczny.  <Ang.  gradient,  z  Łć.  gradior - 
stąpam  > 

bradjernia,  i,  Ira.  echem.  p.  Tężnia.  <p.  Gra- 
djerować> 

Gradjerować,  uje,  owal  robić  sól,  czyścić  sól 
loywarzoną  z  wody,  osadzać  sól  na  dnie.  <Nm. 
gradiren> 

Gradjerowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gradjero- 
wać. 

X  Gradnik,  a,  Im.  i  fizj.  (grando  seu  chalaza) 
bliznu  zarodkowa  w  jaju,  /damka  na  błonce  żółtka 
zapłodnionego.     <  Przekład    Łe.    grando  =  grad  > 

X  Gradnikowy  przyra.  od  Gradnik;  embr.:  Bło- 
na giadiiikowa  (membrana  chalazifera). 

Gradnina,  y,  Im.  y  lek.   p.  Gradowina. 

fGradny  p.  Gradowy:  G.  czas.  Osądzenie  (  = 
kalendarz  z  r.  1528). 

Gradobicie,  a,  Im.  a,  X  Gradobić  I.  grad  wieU 
I:i,  gwałtowny ;  zniszczenie  zasiewów  przez  grad, 
klęska  gradowa:  Ubezpieczenie  od  gradobicia. 
Przen.:  Cna  Zuzanna  już  na  gradobicia  kamien- 
ne niosła  głowę  z  pewną  stratą  życia.  Min.  {  =  na 
kamienowanie).  2.  X  a.  X  Gradowisko  pole  przez 
grad  spustoszone:  Trzecie  po  srogiej  burzy,  kró- 
lu, mija  lato,  jak  na  tym  gradobiciu  i  pustym 
zagonie  płaczemy.  L.  3.  X  blm.  połamane,  po- 
tłuczone sprzęty  i  naczynia.  4.  [Gradobicie]  blm. 
graty,  licJie  sprzęty.     <GRAD-|-BI> 

Gradobioiowy  przym.  od  Gradobicie :  Ubezpie- 
czenie gradobiciowe. 

X  Gradobić,  i.  Im.  e  p.  Gradobicie.  Przen.: 
Po  srogiej  żalów  i  trosk  gradobici  słodkim  tor- 
tuiia  owocem  nasyci.  Pot.  ( -nawale). 

X  Gradobitnie  przys.  od  Gradobitny.  L. 

X  Gradobitny  bijący  gradem :  Gradobitna  na- 
wałnica. 

X  Gradobity  I.  zbity,  spustoszony  od  gradu.  2. 
biało  nakrapiany:  Owca  gradobita. 

Gradochron,  u,  Im.  y  fiz.  przyrząd,  zbudowany 
na  wzór  piorunochronów,  który,  jak  błędnie  sądzo- 
no, chronić  miał  okolicę  od  gradu.  <GRAD-I- 
CIIRON> 

Gradonośnie  przys.  od  Gradonośny. 

Gradonośny  przynoszący  grad,  sprowadzufacy 
grad:    Climtiia    gradonośiia.      <  GKAD-|- NIOS> 

X  Gradorodnie  przys.  od  Gradorodny.  L. 

X  Gradorodny  wywoluj(icii,  sprawiający,  spro- 
wadzający grad.      <  GRAD  +  ROD  > 

Gradowaty  I.  podobny  do  gradu :  X  Kamień  G. 
{-drogi  kamień  koloru'  gradu).  2.  [G.]  ospowa- 
ty, dziobały.      <GRAD> 

Gradowina,  y,  Im.  y  f.  [G.]  p.  Gradowizna. 
2.  a.  Gradnina,  x  Gradówka,  X  Gradzina  lek. 
(chalaziou)  jączmyk  stwardniały. 


GRADOWISKO 

X  Gradowisko,  a,  Im.  a  p.  Gradobicie:  Uderzo- 
ne o  ziemię  nizko  Bóg-  w  górę  wzniesie  G.  Susz. 

X  Gradowizna,  y,  Im.  y,  [GradowinaJ  owoc  a. 
zboże  gradem  potłuczone. 

Gradowy,  fGradny  I.  przym.  od  Grad:  Chmu- 
ra, burza  gradowa.  Ziarna  gradowe.  2.  x  Ka- 
sza gradowa  =  ła.92a /)e7-/ou;a.  3.  X  Sól  grado- 
wa p.  Gradówica:  Zamorskiej  soli,  którą,  grado- 
wą a.  krupiastą  zowią,  używać  wolno.  Vol. 

X  Gradowka,  I  I.  blm.  gór.  sól  czerwona,  otrzy- 
mywana przez  tężenie  i  icarzenie,  in.  Xsói  gra- 
dowa.   2.   Ira.  i  lek.  p.  Gradowina.    <GRAD> 

Gradszpar,  a,  Im.  y  cios.  ki-okiew,  łącząca  na- 
rożną część  wiązaniu  dacliowego.  <Nm.  Grat- 
sparren> 

Graduał,  u,  Im.  y  I.  częić  tuszy,  czytana  po  epi- 
stole. 2.  księga,  zawierająca  tekst  graduału,  <  Sr. 
Łe.  graduale> 

Graduator.  a,  Im.  y  cewa  miedziana,  2>odoł)na  do 
piórnika,  która  ś.  nasuwa  na  skręty  wpustowe  i  os^łu- 
bia  ich  skutek.     <Now.  z  Łó.  gradus  =  stopień  > 

[Graduny,  ów,  blp.]   poziomki.    <GRAD> 

Graduować,  uje,  owal  kogo -udzielać  komu  .'stop- 
nia naukowego:  Czyżby  w  takim  razie  był  po- 
wiedział z  przekąsem  o  doktorach,  gradiiowa- 
nyeh  pod  włoskim  niebem?  Mał.  <Fr.  gradiiei-> 

Graduowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Graduować. 

Gradus,  a  a.  u,  Im.  y  I.  stopień  schodowy:  Gra- 
dusy  ołtarza.  Przen.:  Ciekawość  pierwszy  G. 
do  piekła.  Ona  w  ostatnim  gradusie  warjatką. 
L.  (=  stadjum,  fazie),  2.  [G.  a.  Gradys]  =  a) 
stopień  na  termometrze,  b)  podwyższenie,  na  któ- 
rym sąd  zasiada:  Sędzia  zawołdł  dwok  ban- 
durów  i  kdzał  gospodarza  wyciągnąć  na  G. 
i  śtyrdzieści  ki'ó'.v  mu  wylepić.  3.  X  mat.  p. 
Stopień.  4.  •{-  praw.  odwołanie  6.  do  v}yższej  in- 
stancji, apelacja.     <Łć.  gradus  > 

X  Gradynapol,  u,  Im.  e  p.  Grodenapl. 

[Gradys,  a,  Im.  y]  p.  Gradus. 

X  Gradytur,  u,  Im.  y  p.  Grodetur. 

Gradywowy  marsowy,  wojenny:  Tańce  grady- 
wowe  (^zapasy  wojenne).  <Z  Łć.  Gradivus- 
jeden  z  przydomków  Marsa,  bożka  wojny > 

Gradzina,  y,  Ira.  y  kara.  dłuto  szerokie  z  zęba- 
mi jak  u  f/rzebienia  do  drobniejszych  robót.  <Fr. 
gradine> 

X  Gradzina,  y,  Im.  y  lek.  p.  Gradowina. 

[Gradzinka,  i.  Im,  i|  ziarnko  gradu.   <GRAD> 

Gradzinować,  uje,  owal  kam.  icinać  kamień  na 
gładko  za  pomocą  gradziny.     <Fr.  gradiner> 

Gradzinowanie,  a,  blm.,  czynność  cz,  Gradzi- 
nować. 

X  Gradzisty  pełen  gradu:  Chmura  gradzista. 

Graf,  a.  Im.  owie  p.  Hrabia:  Kochany  Tadeusz- 
ku  i  wielmożny  Gratie!  Mick.  Czyj  (jesteś)?  — 
Grafa  Wacława.  Malcz.  Zdr.  Grafiątko,  [Gra- 
fląteczko,  Grafik,  Graflozek,  Grafie].  <Nm.  Graf> 
Grafi]  p.  Grafowski. 
Grafianeczka,  i.  Im.  I]  p.  Grafianka. 
Grafianka,  i,  Im.  i]  p.  Hrabianka:  Pewno  już 
tam  pan  Światosław  księżniczkę  jaką  czy  gra- 
tiankę  dla  faworyta  swego  w  pogotowiu  trzy- 
ma? Orzesz.  Zdr.  [Grafianeczka], 

[Grafiąteczko,  a,  Im.  a]  p.  Graf. 

Grafiątko,  a,  Ira.  a  p.  Graf  i  Hrabiątko:  G.!  ja 
tu  nauczę  ciebie  mores!  Mick.  A  był  to  pan 
wielki,  G.  jakieś  niemieckie.   Kaezk. 

[Graficzek,  czka,  Im.  czkowie]  p.  Graf. 

Graficznie  przys.  od  Graficzny:  G.  patrzy  ś.  na 
pisma  i  dyplomata.   Lei.   {■=  pod   względem  gra- 


GRAFOWA  ■< 

ficznym,  uwzgJidniając  grafikę).  Mat.:  Przedsta- 
wić zadanie  G. 

Graficzny  I.  przym.  od  Grafika,  jiisarski,  piś- 
mienny: Znak  G.  {-litera).  Wyraz  jest  dźwię- 
kowym lub  graficznym  symbolem  pewnego  po- 
jęcia. Bog.  {=  na  piśmie  przedstaioionym).  2. 
mat.  =  a)  i  fiz.  wykreślny,  rysunkowy,  dający  ś. 
wykonać  przez  wykreślenie  gieomeiryczne:  Metoda, 
konstrukcja,  statyka  graficzna.  Rachunek  G. 
Graficzne  przedstawienie  danego  zjawiska,  dzia- 
łalności pewnej  maszyny  {=^  uzmystoiuienie  tego 
przebiegu  za  pomocą  rysunku  czyli  djagramu).  bj 
opisowy,  tyczący  ś.  położenia  elementów  figu- 
ry bez  uwzględnienia  miary.     <Gi'.    grafikós> 

[Grafie,  ęcla,  Im.  ęta]  p.  Graf. 

[Grafik,  a,  Im.  i  a.  cy]  p.  Graf.  Wor.  Puszczę 
tego  tara  grafika  z  torbami.  Krasz.  Graficy  ja- 
dąc suli  nam  pieniądze. 

Grafika,  i,  blm.  I.  sposób  wyrażania  na  piśmie 
dźwięków  moioy  samych  w  sobie.  2.  nauka  czytania 
dyplomatów,  dyplomatyka.     <  Gr.  grafikę  > 

[Grafin]  p.  iSrafowśki. 

[Grafina,  y,  Im.  yj  p.  Hrabina.  Zdr.  [Grafinka, 
Grafineczka]. 

[Grafineczka,  I,  Im.  i]  p.  Grafina. 

X  Grafini,  I,  lui.  e  p.  Hrabina. 

X  Grafinia,  i.  Im.  e  p.  Hrabina. 

[Grafinka,  i,  Im.  ij  p.  Grafina. 

Grafit,  u.  Im.  y  cheiu.  i  min.  jedna  z  odmian 
alotropijnych  węgla,  węgiel  krystaliczny  z  małą  do- 
mieszką żelaza,  często  Icrzemionki,  wapna  i  innych 
ciał  obcych.   <Now.  z  Gr.  grafein  =  pisać  > 

Grafitowanie,  a,  Im.  a  (surowizny)  hut.  wydzie- 
lanie i.  z  surowizny  węgla  w  postaci  blaszek  gra- 
fiłowatych.    Łab. 

Grafitowaty  podobny  do  grafitu:  Blaszki  (wę- 
gla) grafitowate.  Łab. 

Grafitowy  przyra.  od  Grafit;  min.:  Łupek  G. 
(  =  skała  utworzona  z  grafitu). 

Grafjon,  u,  Im.  y  narzędzie  do  linjowania,  kreśle- 
nia linji.     <Gr.  grafeion> 

X  Grafka,  i,  Im.  i  I.  pręcik  do  kreślenia  na. 
piasku,  którym  niegdyś  matematycy  fifjurj  rysowali. 
Wł.  2.  ołówek  do  pisania  na  tablicy  marmurn- 
wej;  pałeczka  do  pisania:  Na  tablicy  grafką  pisze. 
Wuj.  Aby  były  mowy  moje  wyrznione  na  księ- 
gach prąeikiem  a.  grafka  żelazną.  Leop.  3. 
wskazówka,  pręcik  do  pokazywarda  liter  dr.ieciour. 
Czytać  ś.  uczącym  grafka  ś.  pokazują  litery. 
Troć.     <Z  Gr.  grafein  =  pisać  > 

[Grafka,  i.  Im.  i]  I.  p.  Hrabina:  Mogłaby  za- 
siąść obok  grafek  i  baronek.  Jeż.  Mogłaby  żyć, 
jak  G.  Jeż.  2.  biała  cJiusteczka  ślubna.  <p. 
Graf> 

[Grafnąć,  nie,  nąl]  p.  Grajfnąć. 

[Grafnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grafnąć. 

Grafolog,  a,  Ira.  owie  badacz  charałcterów  ludz- 
kich z  pisma.  <Now.  z  Gr.  grdfein  =■  pisać -f- 
-  logos  =  znawca,  uczony  > 

Grafologja,  i,  blm.  sposób  poznawania  charakte- 
ru człowieka  z  jego  pisma.  <Now.  z  Gr.  grafó- 
piszę  -\-  •  logia  =  nauka  > 

Grafometr,  u,  Ira.  y  micr.  półkole  mosiężne  z  lu- 
netą, rozdzielone  na  180  stopni  i  słu.żące  do  mie- 
rzenia kątów.  <Now.  z  Gr.  grdfeia  =  pisać-f- 
mćtron  =  miara,  -  mierz  > 

[Grafostwo,  a,  Ira.  a]  p,  Hryibiastwo:  Osiadszy 
w  Galicji,  w  G.  ś.  jakieś  przyodział.  Dzierż. 

Grafcwa,  ej,  Im.  o  p.  HruJiiśia:  W?dług  infor- 
macji grafowej  KanigMmarckowej,  rekomenduję 
oddawcę  listu    tego  WPanu.  Kraus. 


897 


57 


ORAFOWSKI 

Grafowskf,  [GrafskI,  Grafi,  Grafin,  Grafów] 
przy  ni.  od  Graf. 

(Grafowi  p.  Grafowski. 

[GrafskI]  p,  Grafowski:  Miał  już  silae  stron- 
nictwo, szczególniej  w  panach,  których  dawniej 
już  obrzucał  tytułami  ksi^żccemi  i  grafskiemi. 
Bart. 

[Grafstwo,  a,  Im.  a]  p.  Hrabiostwo:  Uśmiecha- 
ło ś.  jej  owo  G.  Krasz. 

[Graj,  a,  Im.  el  p.  Grajek:  Hej  graj,  graju 
i  baj  baju!  Zdr.  [Grajczyk,  Grajoszek].     <UR> 

t  Grają,  i,  Im.  e  p.  Zgraja.     <p.  Zgraja  > 

[Grajatyki,  tyk,  blp. |  fjranie,  muzyka:  Nie,  ino 
owe  G.,  owe  tańce.  Bliź.  <GR,  z  końcówka  ni- 
by Łć.-Gr.> 

IGrajber,  a.  Im.  y]  I.  w  Im.  żart.  grosze,  gro- 
sliuo,  pieniądze,  moneta,  gotówka:  Mógłby  coś  zro- 
bić, gdyby  miał  więcej  grajberów.  2.  pieniądz 
duiy,  ciężki,  miedziany,  miedziak,  lupak,  grajcar. 
<?Może  Nra.  grób  =  gruby,  przez  usta  Żyd.  > 

[Grajc,  a,  Ira.  e]  p.  2.  Grajcar. 

1.  Grajcar,  a,  Ira.  y  f,  narzędzie  do  tuy doby- 
wania rzeczy  uwięzłych:  Wykręcić  grajcarem 
rzecz  uwięzł^  w  lufie,  kulę  uwięzłą,  w  kości, 
część  drąga  złamanego,  pozostaŁj.  w  jakimś 
otworze.    2.  [G.]  p.  Grajcarek.   <Ni,i.  Kratzer> 

2.  Grajcar,  a,  im.  y  I.  a.  Krajcar,  [Grajcar z, 
Grejcar,  Glajcarz,  żart.  Grajc]  rodzaj  monety  au- 
stryjackiej.  2.  rub.  duża  miedz-^na  moneta,  lupak, 
grajber.     <Nm.  Kreuzer> 

Grajcarek,  rka,  Im.  rki  I.  a.  [Grajcar]  narzę- 
dzie do  wyciągania  korków,  korkociąg,  tnjhuszon, 
tcyrwicz.     2.  gm.  świderek  spiralny. 

Grajcarkowaty  podobny  do  grajcarka,  wężyko- 
waty, spiralny:  Nasza  ziemia  bynajmniej  nie  opi- 
suje elii)«y  w  przestrzeni,  ale  olbrzymia  linję 
grajcarkowatą.  Prus. 

jGrajcarz,  a,  Im.  e]  p.  2.  Grajcar. 

[Grajcarzyna,  y,  Im.  yj  Uchy,  nędzny  grajcar 
( -pieniądz):  Ni  m/im  nic,  ino  grajcarzyne. 

[Grajcurek,  rka,  Im.  rki]  pieniądz:  Gotów  rze- 
ko przeskoczyć  za  szklankę  piwa,  za  grajcurka. 

''x  Grajczak,  a,  Im.  i  p.  Grajek.  Goł. 

[Grajczyk,  a,  Im.  i  a.  owiej  p  Graj:  Uej,  graj- 
czyku,  będziesz  w  niebie.     <GR> 

[Grajda,  y,  Ira.  y]  I.  p.  GrajdaJa.  2.  nożysko. 
3.  rozsocha.    4.  w  Im.  nogi.     <V> 

[Grajdać,  a,  alj  I.  a.  [G.  ś.,  Grajdolić  ś.]  gra- 
molić ś.,  iść  powoli,  wlec  ś.,  le^ć,  turabanić  i.  2. 
rozłazić  ś.,  być  ilamazarnyni.  3.  szukać  w  czymś. 
[G.  ś.]  I.  p.  Grajdać.  2.  opieszale  tańczyć:  Za- 
graj, żebym  sio  nie  grajdał.  3.  babrać  i.,  plus- 
kać ś.     <t> 

[Grajdala,  y,  Im.  y,  Grajdola,  Grajda]  I.  czło- 
wiek powolny,  maruda,  guzdrala,  2.  a.  [Graj- 
dos]  człowiek  niezgrabny  a.  niedolęiny,  niedołęga, 
nicaojda,  niezdara,  gamajda,    gamoń;   niezgrabjasz. 

[Grajdanie,  a,  bliu.]  czynność  cz.  Grajdać. 

("Grajdanie  się,  a  ś.,  blm.j  czynność  cz.  Graj- 
dać ś. 

[Grajdolenie  się,  a  ś.,  blm.j  czynność  cz.  Graj- 
dolić ś. 

[Grajdolić  się,  i  ś.,  ii  ś.]  p.  Grajdać. 

IGrajdoła,  y,  im.  y]  p.  Grajdała. 

[Grajdos,  a,  im.  y|  p.  Grajdała. 

Grajek,  jka,  Im.  jkowie,  X  Grajczak,  [Gracz, 
Graj,  Grał,  Grala,  Grawacz]  muzykant,  muzykus: 
G.  wiejski.  G.  na  wieczorze.  Przen.  pieśniarz, 
poeta:  Czujny  G.  na  luteńce.  Syrk. 

[Grajfać  się,  a  ś.,  al  ś.]  śpieszyć  i.  <Nm. 
greifen> 


GRAMATYKA 


[Grajfanie  się,   a  ś., 
fać  ś. 


blm.j  tzynność  cz.    Graj- 


[Grajfnąó,  nie,  nąl,  Grafnąć]  I.  uchwycić,  schwy- 
cić, porwać.  2.  odziedziczyć,  otrzymać.  <  Nm. 
greifen> 

[Grajfnięcie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Grajfnąć. 

X  Grajka,  i.  Im.  I  muzyka  (karczemna);  przen. 
zabawa  (w  karczmie),  hulanka:  Chcesz  ś.  mieć 
dobrze,  to  nie  patrz  grajki,  jeno  ratajki.  Prz. 
^Grajoszek,  szka,  Im.  szki  a.  szkowie]  p-  Graj. 
'Grak,  a.  Im.  i]  gawron  (ptak).  <Dźwn.> 
|Grakać,  cze  a.  ce,  kal]  p.  Krakać.  <Dźwn. > 
Grakanie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Grakać. 

Grał,  a,  blm.:  G.  -święty  ^ifi/eczna  czara,  z  dro- 
giego kamienia,  z  której  miał  Pan  Jezus  pić  pod- 
czas _  ostatniej  wieczerzy.  <S.  Fr.  graal,  grćal, 
«e  Śr.  Łć.  gradale,  to  zaś  z  Gr.  krater  :=  misa, 
czara> 

[Graf,  a,  Im.  ej  I.  p.  Grajek.  Przen.:  Wód 
grali  do  srdli  a.  Od  gralów  przyńdze  do  srAlów. 
Prz.  =  od  nieiointiych  iartów,  zabaw  przychodzi 
czasem  do  płaczu,  do  smutku,  do  nieszczęicin.  2. 
towarzysz  zabawy.  3.  świerszcz.  Zdr.  [Graluszeczek, 
Graluchna]. 

Grala,  i,  Im.  e]  p.  Grajek. 

Graluchna,  y,  Im.  yJ  p.  Grał:  Dalij  cięgiem,  G.! 

Graluszeczek,  czka.  Im.  czkij  p.  Grał. 

Gram,  u.  Im.  y  zasadnicza  Jednostka  wag  w  vk ła- 
dzie metrycznym,  ciężar  Jednego  centipnetra  sześcien- 
nego wody  dystylowanej  ]>rzy  4"  termometru  Cel- 
sjusza. <Fr.  gramme,  z  Gr.  grAmma  dosł.  =  znak 
piśmienny,  głoska  > 

[Gram,  a,  Im.  y]  p.  Gramula.     <GRAM(OŁ)> 

[Gramać  się,  a  ś.,  al  ś.]  p    Gramolić. 

[Gramanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Gra- 
mać ś. 

Gramatka,  I,  Im.  I,  Gramatyka  polewka  gęsta- 
wa  z  wody  i  tartego  chleba  ( -famuła,  faramuszka, 
garnizorówka ,  kanion,  smelka ,  wodzianka),  a. 
z  cłdeba,  piwa  i  żółtka.  <Może  z  Gr.  krama- 
tion  =  mieszanina,  przez  Ukr.  hramotyka  =  czosnek 
tłuczony  z  solsj  i  wodą> 

X  Gramatycki  p.  Gramatyczny.  X  Po  grama- 
tycku  przys.— gramatycznie. 

Gramatyczka,  i,  Im.  i  I.  p.  Gramatyka.  2. 
forma  ż.  od  Gramatyk. 

Gramatycznie  przys.  od  Gramatyczny. 

Gramatyczność,  i,  blm.  rz.  od  Gramatyczny, 
zgodność  z  gramatyką,  poprawność  Języka. 

Gramatyczny,  X  Gramatycki  przym.  od  Gra- 
matyka: Prawidła,  formy  gramatyczne.  Przen. 
(o  wyrażeniu)  poprawny,  prawidłowy.  Żart.:  Piękny 
Hiszpan  i  niegramatyczna  maseczka  zniknęli 
z  tłumnej  bufetowej  sali.  Orzesz.  (  =  nie  znająca 
gramatyki,  niepoprawnie  ś.  wyrażająca).  X  Po  gra- 
matycznemu przys.  =  gramatycznie. 

Gramatyk,  a.  Im.  cy  I.  p.  Gramatykarz.  2. 
nauczyciel  Języka  i  literatury  w  starożytne/  Grecji. 
<Gr.  grammatikós  =  znawca  języka,  badacz  ję- 
zyka > 

I.  Gramatyka,  I,  Im.  I  I.  nauka  o  ivłaściwoiciach 
pewnego  Języka  zarówno  w  moioie  żywej.  Jak  w  piś- 
mie. 2.  książka,  zawierająca  naukę  o  właściwi- 
ściach  Języka:  G.  języka  polskiego.  G.  porównaw- 
cza języków  indoeuropejskich,  słowiańskich,  ro- 
mańskich. 3.  przen.  zbiór  prawideł,  tcskazóweh, 
kodeks,  regulamin:  Romanse  gramatyką  ś.  stały 
potocznej  rozmowy.  Fred.  A.  4.  druf/a  kUisa 
10  dawnych  szkołach,  następująca  po  injfimie.  _  5. 
muz.   jyoczątki  teorji  muzycznej,  których  uczą  )oko 


893 


GRAMATYKA 

testępn  do    harmonji,    kompozycji   i    inslrumentac.ji. 
Z(ir.  Gramałyczka.     <  Gr.  grammatik6> 

2.  Gramatyka,  i,  Im.  i  cukier,  żenlz  z  poprzecz- 
nihiem  jednoramiennym  do  mieszania  (jotujących 
i.  mas  i  marmolad  cukrowych.  <Zap.  Łć.  gro- 
ma-żerdź  miernicza > 

3.  Gramatyka,  I,  Im.  1  p.  Gramałka:  G.  z  wi- 
nem. 

[Gramatyka,  I,  Im.  I]  niedołęga,  gamajda. 
<{JRAM,  sUl.  ilo  Gramatyka  > 

X  Gramatykalny  i>.  Gramatyczny. 

Gramatykarski  przyin.  od  Gramatykarz. 

Gramatykarstwo,  a,  blm.  zajęcie  gramatykarza, 
prace  gramatyczne. 

Gramatykarz,  a,  Im.  e,  Gramatyk  znawca  gra- 
matyki; autor  gramatyki:  Kopczyński,  ojciec  gra- 
raatykarzy  polskich. 

Gramatyt,  u,  Im.  y,  Tremolit  min.  hiała,  szara 
a.  jasnozielona  odmiana  amjiholu.  <Z  Gr.  gramme 
=  linja> 

tGramlać,  a,  al  p.  Gromić:  W  przymierzu 
nie  gramiał  tureckie  zawoje.  "Wen.  <GROM/ 
GUZEM  > 

t  Gramianie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gramlać. 

Gramit,  u,  Im.  y  rodzaj  tkaniny.  G.:  cło  od  nie- 
go na  łokcie  , instruktarz  celny  litewski  nazna- 
cza. Goł.     <Śr.  Łć.  gramita--(V<jzla> 

[Gramie,  i,  blp.]  ręce  niezgrabne.    <GRAM> 

Gramofon,  u,  Im.  y  przyrząd  zapisujący  diwickl 
i  pozicalający  odtwarzać  je  nawet  po  wielu  lalach. 
<Now.  z  Gr.  grarama  =  głoska -|-f5n6  =  dźwięk  > 

Gramofonioznie  przys.  od  Gramofoniczny,  za 
pomocą  gramofonu. 

Gramofoniczny  przym.  od  Gramofon. 

X  Gramolenie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Gramolić. 

Gramolenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gra- 
molić ś. 

X  Gramolić,  I,  ii,  X  Grabollć  dłubać,  grzebać, 
czmeraó,  gmerać.  Przen.:  Po  wierzchu  tylko  gra- 
raolira,  przestając  na  tym,  że  przy  nawale  po- 
tocznych zabaw  szczątki  samo  czasu  poświęca- 
my fiiozofji.  Pilch.  G.  ś.  I.  y.czolgać  L,  pełzać: 
Gadzina  ś.  na  to  drzewo  gramoli.  Troć.  2.  a. 
X  Grabolić  ś.,  X  Gromolić  ś.,  [Gramać  ś.,  Gra- 
busić  ś.,  Graomolić  ś.,  Grumollć  ś.J,  częstot. 
X  Gramoliwać  Ś.  z  trudnoicią  przedostawać  ś , 
grzebać  i.,  telepać  i.,  br 7iąć,  leić;  drapać  ś.,  wdra- 
pywać ś.,  piąó  f ,  wspinać  i.  z  trudnoicią  (na  miej- 
sca strome):  G.  ś.  po  śniegu.  Z  ciężkością  ś. 
po  opokach  gramolą.  Stasz.  G.  ś.  na  konia. 
Przen.  dąiyó  do  czego  z  wielkim  wysiłkiem:  G.  ś. 
do  urzędu,  znaczenia.  Sł.  wil.  3.  guzdraó  i., 
marudzić,  mitrężyć,  bałamucić,  długo  ś.  wybierać. 
4.  [Gramolić  s.,  Gramać  ś.,  Grumolić  ś.]  iść 
wolno;  iść  po  błocie.     <GRAM(OŁ)> 

X  Gramoliwać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Gramolić. 

X  Gramoliwanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Gramoliwać  ś. 

Gramolą,  y,  Im.  y  mb.  ten,  co  i.  gramoli,  opóź- 
nia i.    z  czym,   guzdrała,  maruda. 

X  Gramota,  y,  Im.  y  p.  Ramota:  Ten  pozew, 
co  to  za  G.l  Wyb.    <p.  Ramota  > 

FGrampa,  y,  Im.  y]  p.  Grępa. 

[Gramula,  y,  Im.  y,  Grymuia,  Gram,  Gramzoń] 
człowiek  nieruchawy,  cięiki,  niezgrabny,  opieszały, 
powolny,  niezdatny  do  niczego;  niedołęga,  gamajda. 

[Gramzort,  a,  Im.  e]  p.  Gramula. 

Gran,  a  a.  u,  Im.  y,  x  Grano  drobna  jednostka 
wag  =  ^lj^  skrupułu  =  ^/^g^  luta,  <ŁĆ.  granum  = 
ziarno > 


GRANAT.!  F.T^K  A 

X  Gran,  u.  Im.  y  p.  Grań. 

Grana,  ów,  blp.  pięć  czerwonych  gałek,  umie- 
szczonych w  kształcie  krzyża  na  świecy  zwanej 
paschałem.     <Łć.  grana- ziarna > 

Granacik,  a,  Im.  i  I.  p.  Granat.  2.  [G.]  żan- 
darm rosyjski. 

tGranacki  p.  Granatowy:  Wiele  w  jabłk-i 
granackira  jabłek  ś.  zamyka.  Birk. 

X  Granader,  a,  Im.  owie  p.  Grenadjer.  Troć. 

X  Granaderski  przym.  od  Granader.  Troć. 

X  Granadjer,  a.  Im.  owie  p.  Grenadjer. 

X  GranadjerskI  przym.  od  Granadjer.  X  Po 
granadjersku  przys.  jak  grenadjer,  jak  grenadje- 
roiuie. 

Granat,  u,  Im.  y  I.  blm.  kolor  granalowyt  To 
sukno  wpada  w  G.  2.  sukno  granatowe:  Sukna 
szkarłaty,  granaty,  półgranacla,  półszarła- 
eia.  Vol.  3.  żerdź  stojąca  na  przodzle  okrętu 
z  dwoma  iaglami.  4.  a.  X  Granata  pocisk  stoż- 
kowato -  walcowaty  pękający,  napełniony  materja- 
łem  wybuchowym:  Ot.  zwyczajny,  kartaczowy, 
torpedowy.  G.  działowy,  ręczny.  5.  X  rodzaj 
broni,  obuch  z  puginałem  wewnątrz.  Wł.  Teatral- 
ny puinał,  G.,  kostur.  Bóbr.  6.  i  zdr.  Granatek, 
Granacik,  Granatka  paciorek  wyrobiony  z  minera- 
łu granatu.  7.  gatunek  wina  korsykańskiego,  wina 
granatowe:  G.  okseft  z  300  butelek  100—150  ta- 
larów, butelka  10—12  złp.  Goł.  8.  bot.  =  a) 
a.  Granatowieć,  Drzewo  granatowe  (puuica)  roL 
z  rodziny  mirtowafych :  Na  jej  obliczu  cudowny 
rumieniec  wiecznym  i  świeżym  błyszczy  ś.  szkar- 
łatem, jakby  granatów  posypany  kwiatem. 
Mick.  Gatunek:  G.  zwyczajny  a.  pospo- 
lity (p.  granatum).  b)  a.  X  Grenada  owoc 
granatu  zwyczajnego ,  jabłko  granatowe, 
jabłko  punickie,  X  jabłko  ziarniste, 
Xmalogranat,  Xpomogran.  c)  "K  kwint 
granatu  zwyczajnego,  d)  G.  pospolity  p.  Srafran. 
e)  [Granaty]  odmiana  jat)toni  (pirus  maliis).  9. 
min.  =  a)  krzemian  glinu  z  krzemianem  wapnia,  ma- 
gnezu, ielaza  a.  manganu,  G.  glinkowy,  h) 
krzemian  żelaza  z  krzemianem  wapnia,  magnezu, 
żelaza  a.  manganu .^  G.  żelazisty.  c)  krzemian 
chromu  z  krzemianem  xuapnia,  majneza,  ielaza  a. 
manganu,  G.  chromowy.  Odmiany :  Alman- 
d  y  n  a.  G.  s  z  1  a  e  h  e  t  n  }'■ ,  magnezjowo  glinkotuy, 
krwisty;  A  pi  om  a.  G.  zwyczajny,  wapienno- 
żelazisty,  rozmaicie  zabarwiony;  G.  biały,  wa- 
pienno-gltnkowy  ;  G  r  o s  u  1  a  i" ,  icapicnno-gliakowy, 
agresłoioo-zielony  ;  II  e  s  o  n  i  t ,  wapienno-glinkowy 
zmieszany  z  granatem  żelazislo-glinkowym,  poma- 
rańczowy  i  hjacyntowo-czerwony ;  M  c  1  a  n  i  t ,  v:a- 
pienno-ielazisty,  czarny  i  nieprzezroczysty;  P  i  r  o  p 
a.  G.  czeski,  magnezjowo-glinko-nj  zmieszany 
z  granatem  żelazisto-glinkoioym,  hju.cyntoii}o-czer- 
wony  i  krwisty;  U  w  a  r  o  w  i  t ,  wapienno-chromowy 
zmieszany  z  granatem  wapienno-glinkowym,  szma- 
ragdowo-zielony.  Przen.:  Kłania  ś.  las  i  sypie 
z  majowego  włosa,  jak  z  różańca  kalit(nv,  ru- 
bin i  granaty.  Mick.  Ust  gorących  G.  pała.  Kon. 
<Śr.  Łć.  granatus  (dom.  lapis  =  kamień) -dosł. 
ziarnisty,  od  granura  =  ziarno;  8-e  znaczenie  z  Łe. 
granatum  (dom.  malum  =  jabłko)  =i  dosł.  ziarni- 
ste > 

X  Granata,  y,  Ira.  y  p.  Granat. 

Granatbraun,  u,  blm.  rodzaj  farby  czerwonej. 
<Nm.  Granatbraun  > 

Granatek,  tka.  Im.  tkl  I.  p.  Granat.  2.  bot.: 
a)  p.  Szałwia,  b)  [G.]  p.  Siniak. 

Granatjerka,  i.  Im.  I,  Granatnica  ładownica  do 
granatów  ręcznych. 


899 


ORANATKA 


GRANIASTY 


Granatka,  I,  Im.  i  p.  Granat. 
Granatnica,  y,  Im.  e  p.  Granatjerka. 
Granatnik,    a   I.  Ira.   cy   ten,  co  robi  granaty  a. 
je  przechowuje.    2.  Im.   I,   a.   Jednoróg,   Haubica 

działo  do  strzelania  nawiasowego. 

Granatny  przym.  od  Granat  =1.  p.  Granatowy. 

2.  z  granatu  a.  granalków :  Jako  nić  granatnych 
paciorek  czerni  ś.  żórawi  sznurek.  Mick. 

Granatoedr,  u,  Im.  y  min.  postać  krystaloi/ra- 
ficzna,  dwunastościan  rombowy  prawidłowi/.  <  Gra- 
nat-)-Gr.  hśdra  =  powierzchnia> 

Granatowcowaty  bot.:  Rośliny  granatowcowa- 
te  a.  Granatowce  (granateae)  rodzina  przyrodzo- 
na 7:oślin  dwuliściennych,  plemię  rodziny  mirtowa- 
tych. 

Granatowieć,  wca,  Im.  wce  bot.  I.  p.  Granat. 
2.  w  Im.  p.  Granatowcowaty. 

Granatowo  przys.  od  Granatowy:  G.  ufarbo- 
v/aó. 

Granatowy  przym.  od  Granat  =1.  a.  Granatny 
granatów  wojennych  dotyczący:  Ogień  Q.  Grana- 
towa kula.  Troć.  2.  a.  fGranacki  drzewa  a. 
oiDOCu  granatu  dotyczący:  Kwiat,  syrop  G.  Wino 
granatowe  f  =  granut).  Bot.:  Drzewo  granatowe 
p.  Granat.  Jabłko  granatowe  p.  Granat.  3.  mi- 
nerału granatu  dotyczący:  Skala  granatowa  {=  gra- 
naty zawierająca,  z  granatów  złożona).  Kolczyki 
granatowe  (-z  granatów  zrobione).  4.  koloru 
indygowego,  ciemnonitbieski :  Kolor  G.  (  =  granat). 
Sukno  granatowe  {  =  granat).  Granatowo-czarne 
tło  nieba.  Orzesz.     <0d  barwy  owocu  Granat  > 

X  Granatyr,  a,  Ira.  owie  p.  Grenadjer. 

t  Grane,  u,  Ira.  e  i~l>a  do  przechowywania  skar- 
bów u  kupców  nowogrodzkich:  W  Nowym  Grodzie 
Wielkim  kupcy  bardzo  bogate  sklepy  swoje, 
które  oni  zowią  G.,  raaj%  i  tam  skarby  swoje 
chowają.  Paszk.  <?  Por.  Ros.  górnica  =  świe- 
tlica > 

[Granca,  y,  Im.  e]  p.  Granica.  <Pod  wpły- 
wem Nm.  Grenze- granica > 

[Grancberejter,  tra,  Im.  trzy]  strażnik  pogra- 
niczny: Grancberejtrzy  przyjachali,  polskiej  soli 
snkali.     <Nra.  Grenzbereiter> 

[Grancznik,  a,  Im.  cy]  p.  Granicznik.  <p. 
Granea> 

1.  Grand,  a,  Im.  owie  magnat  hiszpański.  <Hp. 
grandę > 

2.  Grand  I.  a,  Im.  y  zł.  p.  Grandziarz.  2.  u, 
Im.  y  gorz.  naczynie  do  zbierania  brzeczki,  od- 
ciągniętej z  kotła  zatornego,  zbiornik,  studnia 
z  a  ciem  a.  <Fr.  grand  =  wielki,  dom.:  1)  zło- 
dziej, 2)  naczynie  > 

Granda,  y,  Im.  y  I.  [G.  a.  Grenda]  żart.  za- 
bawa, wesołość.  2.  [Na  grandę]  (i  zł.)  na  dużą 
skalę,  na  dobre:  Sieje  już  na  grandę.  Kraść  na 
grandę.  3.  ucz.  gromada,  kupa:  Na  palanta  po- 
szli całij.  grandą..  4.  (u  uliczników)  =  oszukań- 
.•^iwo :  Brać  na  gramie  (  —  oszukiwać).  Zjeść  na 
grandę  (  =  zjeść,  a  nie  zapłacić).  Pożyczyć  na 
grandę  (  =  nrt  wieczne  nieoddanie).  5.  zł.  =  a)  a. 
Grenda  rozbój  nocny;  wielka  zl)rodnia.  b)  (i  u  ulicz- 
ników) =  a)  _9?'w&?/  interes:  G.  nie  idzie,  więc  na 
drobne  rzeczy  człek  ś.  łakomi.  Zrobić  grando. 
^)  grube  ryzyko :  Leeiei  na  grandę,  y)  Zrobić 
coś  na  grandę  =  2M/3e^ite  zepsuć.  <  Z  Fr.  grand  = 
wielki  > 

XGrandeca,  y,  blm.  p.  Grandesa:  Dumno 
w  swojej  grandecy  Hiszpany.  Rzew.  W.  <  Włos. 
grandozza> 

Grandel,  dla.  Im.  die  myśl.  kieł  jelenia:  Rodzaj 
kłów     (grandle),     wyrastających     po    jednemu 


w  szczęce  górnej  jedynie  tylko  u  gatunkti  jele* 
nia.  Sp.  Każdy  myśliwy  uważa  za  swój  obo- 
wiązek wydostanie  grandli  ze  szczęki  uołtego 
jelenia.  Sp.     <Nm.   Granel> 

Grandesa,  y.  Im.  y,  X  Grandeca  wielka,  znako- 
mita, bogata  dama:  Siostry  nienawidziła,  nazy- 
wając ją  grandesa.  Zap.     <Fr.  grandesso 

Grandgarda,  y.  Im.  y,  Grangarda  woj.  główny 
posterunek  polowy  w  sile  80 — 100  ludzi,  umieszcza- 
ny w  punktach  strategicznych:  G.  wysuwa  placówki 
naprzód,  a  te  znowu  rozstawiają,  czaty.  <Fr. 
grandę  gardę  dosł.  =  wielka  straż  > 

Grandhubol,  bla,  Im.  ble  rodzaj  hebla:  Przynio.ś 
mi  dwa  grandhuble.  Kórz.     <Nm.  Grundhobel> 

Grandkulka,  I,  Im.  i  p.  Grankulka:  Wszystkicii 
prawie  żołnierzy  popstrzono  grandkulkami, 
gwoździami,  szrutem  z  owych  srogich  garła- 
czów.  Kaczk.  <Nm.  Grandkugel  dosł.  =  kula 
żwirowa  > 

Grandmuszkleter,  a.  Im.   owie,  Granmuszkieter 

towarzysz  z  kompattji  nadwornej  za  Sasów,  złożo- 
nej z  80  ludzi:  Każdy  G.  miał  rangę  chorążską. 
Mat.     <Fr.  grand  =  wielki -f- Muszkieter > 

Grandować,  uje,  ował  zł.  rabować,  rozbijać 
w  nocy.     <p.  Granda  > 

Grandowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Crandować. 

[Grandownik,  a.  Im.  cyj  p.  Grandziarz. 

Grandowski  przym.  od  [.  Grand. 

Grandus,  a.  Im.  y  zł.  p.  Grandziarz. 

GrandzlarskI  przym.  od  Grandziarz. 

Grandziarz,  a.  Im.  e.  Grand,  Grandus  zł.  a. 
[Grandownik]  rabuś.  zbój,  złodziej.  Przen.  łobuz, 
hidtaj,  łotr,  oszust,  szalbierz :  Tacy  grandziarze, 
jak   my  dwaj,  nie  warci  żyć  na  świecie.  Zap. 

Grandzić,  i,  II  kraść. 

Granelle,  i,  blp.  p.  Granele. 

Granele,  i,  blp,  I.  a.  Granelle  daw.  potrawa 
z  jąderek  młodych  jagniąt  i  cieląt  oraz  grzebieni 
kogucich.  Goł.  2.  rodzaj  raków.  <Włos.  gra- 
nello=jąderko> 

Grangarda,  y.  Im.  y  p.  Grandgarda:   Za  wede- 
tami  stanęły  placówki  i  grangardy.  Jeż. 
Grania,  i,  Im.  e]  p.  Grań. 

'Graniacz,  a,  Im.  e]  graniastosłup.  <GR(AN)> 

[Graniać,  a,  ał]  robić  brózdę  dla  utworzenia  ma- 
łych zagonów. 

Graniak,  a,  Im.  i  p.  Rajbal. 

[Granianie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Graniać. 

Graniasto  przys.  od  Graniasty. 

Graniastodzioby  mający  dziób  prawie  czworogra- 
niasty: Ptak  G.     <GR(AN)-f  DZIOB > 

Graniastosłup,  a,  Im.  y  mat.  bryła  gieometryczna, 
wielościan  mający  za  dwie  podstawy  równe  i  rów- 
noległe tcielokąty,  a  /a  Siiany  boczne  równoległo- 
boki:  G.  trójkątny,  czworokątny,  pięciokątny. 
G.  prosty,  nochyły  a.  rkośny,  ścięty.  <GR'AN)-4- 
SŁUP  > 

Graniastostupowy  mający  postać  graniastogłupa, 
pryzmatyczny:  Figura  graaiastosłupowa. 

Graniastość,  i,  blm.  rz.  od  Graniasty. 

Graniasty,  xGraniaty,  x  Granowiły  I.  a. 
X  Granisty  mający  krawędzie  wystające,  węglastij: 
Łodyga  graniasta.  Ziarno  graniaste.  [Mnm  ca- 
peckę  w  ćtery  rogi  graniastą].  2.  [G.j  (o  ma- 
ści bydlęcej)  —  a)  mający  łaty,  szczeg.  czertoone 
na  białym  tle,  laciasty:  Wół  Q.  b)  ciemnoczerwo- 
ny. 3.  woj.:  Fortyfikacja  graniasta  =/bł-(7,^'/,:nc;rt, 
to  której  zamiast  układów  bastjonowych  używa  i. 
prostych  kleszczy ,  tworzących  kąty  wyskakujące 
i  wk.lc!>le.     <GK(AN)> 


000 


GRANTATY 


GRANO 


X  Graniaty  i  [Graniaty]  p.  Graniasty:  a)  Ta- 
tarka ma  ziarna  graniate.  Trzyc.  b)  Krowa  gra- 
niata.  Od  siniaków  plecy  graniate  były.  Kon. 

Granica,  y,  Im.  e,  X  Grań,  [Granca]  I.  Unja 
zamykająca  przestrzeń,  kraniec,  obwód  jakie/  rze- 
czy, kres:  G.  państwa  = /^resy,  przen.  miedza.  G. 
majątku.  G.  pól  =  miedza.  Góry,  rzeki  Sij  natu- 
ralnemi  granicami  krjijów.  Rozszerzyć,  uszczu- 
plić, naruszyć,  przejść,  obsadzić  wojskiem,  ozna- 
czyć, określić,  wytknfjć  granicę  państwa.  Bro- 
nić granic.  Spór  o  granicę.  Pomykać  granic 
a.  rozszerzać  granice.  Mieszkać  z  kim  o  grani- 
cę =  o  ścianę,  o  miedzę^  xv  sąsiedztwie.  Ma  grani- 
ce Nieskończony.  Karp.  Nad  a.  pod  granicfj, 
mieszkać  =  na  kresach,  na  pograniczu.  Za  grani- 
cą =  poza  krajem,  zewnątrz  kraju,  na  obczyźnie. 
Jechać  za  granicę.  Przechodzić  granicę.  Opu- 
ścić granice  kraju  =  wyjść  z  kraju,  emigrować. 
Nieprzyjaciel  wkroczył  w  granice  państwa.  Nie- 
przyjaciel o  granicę  jest  (=i tuż,  nad  karkiem). 
Granice  społeczne,  polityczne,  pienne  a.  sporne, 
stałe,  niestałe,  celne,  wojskowe,  jirowincjonalne, 
gminne.  Z  granicy  polskiej  mili  nigdym  nie  wy- 
jechał. Rej.  Przen.:  Uciekać,  wypędzić  za  dzie- 
siątą granicę  =  Jar^/zo  daleko,  gdzie  ś.  pieprz  ro- 
dzi, na  bory  (a.  na  góry),  na  lasy,  [na  ukrainę]. 
(Morze)  zamierzonych  granic  przeskoczyć  ś.  boi. 
Kochan.  {  =  brzegów).  G.  lasu  {- skraj).  Minęła 
ta  chwila,  minęł.a  mi  złota,  gdy  żyło  ś.  duszą 
za  świata  granicą.  Kor.  (Mój  najmilszy  od  war- 
szawskich granic].  2.  przen.  miara,  miarka,  kres, 
koniec,  meta,  zakres,  ramy,  kompetencja:  Wyszedł 
z  granic  przyzwoitości.  Przekroczyć,  przestąpić 
granice  swej  władzy.  Miłość  bez  granic.  Utać 
bez  granic.  Położyć  granice  dumie.  To  mi  to  dla 
niego  sława,  jeśli  moc  swoją  i  władzę  w  gra- 
nicach utrzyma.  Pilch.  Jego  ambicji  nie  było 
granic.  Granice  poznania,  fil.  =  kres,  do  którego 
poznanie  sięgać  moie  i  poza  którym  leiy  dziedzina 
niepoznawalna.  Granice  rozumu  ludzkiego.  Gra- 
nice umiarkowania.  Zachować  ś.  w  granicach 
skromności.  Zadziwienie  tak  upoiło  umysł  ludzki, 
żo  ten  granicę  wzroku  wziął  za  granicę  świata. 
Sniad.  3.  [G.]  gra  dziecięca.  4.  mat.  =a)  ogra- 
niczenie Jigury  gieometrycznej.  b)  wartość,  do  której 
zbliia  i.  funkcja,  gdy  zmienna  a.  zmienne  nieza- 
leżne dążą  do  peumych  wartości  oznaczonych:  G. 
niższa,  wyższa,  skończona,  nieskończona.  G.  su- 
my, iloczynu,  szeregu,  c)  wartości  zmienne,  po- 
między któremi  bierze  i.  całka,  zwana  określoną: 
G.  całki  niższa  a.  wyższa,  dolna  i  górna. 
<QR(AN)> 

[Granioha,  y.  Im.  y,  Graniocha,  Granula]  kro- 
wa graniasta. 

Graniczar,  a,  Im.  owie  (u  Serbów)  iołnierz  po- 
graniczny: Był  pisarzem  w  kancelarji  audyto- 
rjatu  wołosko -banackiego  pułku  graniczarów. 
Jeż.     <Srb.  granićar> 

Graniczenie,   a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Graniczyć. 

X  Graniczenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz. 
Graniczyć  ś. 

Granicznik,  a,  Im.  I  \.  x  Im.  cy  =  a)  a.  [Granoznik] 

ten,  co  graniczy  z  kim,  sąsiad,  mieszkaniec  ościen- 
ny: Starać  ś.  o  hołdowanie  graniczników.  Gó'-n. 
b)  ten,  co  wytyka  granice,  mierniczy,  jeometra: 
G.,  mierniczy,  pomierczy.  Bóbr.  c)  mieszkaniec 
pogranicza,  kresowiec:  Krzysztof  Łasko  należał 
do  rzędu  odważnych  graniczników.  Roi.  2.  siup, 
kopiec,  kamień  graniczny.  Szuj.  3.  bot.  (sticta) 
roś.  z  gromady  porostów,  z  rodziny  tarczownicowa- 
tych.   Gatunek:    Płucnik   (pulmonaria)    4.  gór. 


znak  w  kopalni  nacięły,  dla  zaznaczenia  punktów, 
do  których  ś.  doszło  w  ciągu  kwartału,  roku  i  t.  d. 
<GR(AN)> 

Graniczny  I.  tyczący  ś.  granicy,  demarkacyjny: 
Kopiec,  słup,  proces,  żołnierz  G.  Spór,  sąd  G. 
Zemsta  za  mur  G.  Fred.  A.  Hetman  Q.=polny, 
pilnujący  granic  państwa  (w  daw.  Polsce).  Ko- 
mornicy graniczni  są  namiestnikami  podkomo- 
rzych. Kras.  2.  X  sąsiedni,  sąsiadujący,  ościenny, 
leżący,  mieszkający  o  granicę,  przyległy,  pogra- 
niczny, nadgraniczny,  kresowy.  3.  anat.:  Btonka 
graniczna  p  Błonka.  4.  fil.  kresowy,  ostateczny: 
Pojęcie  graniczne  =  któremu  rzeczywistość  nigdy 
dorównać  nie  może,  chociaż  nieskończenie  przybli- 
żać i.  do  niego  może;  pojęcie  idealne:  Pojęcie  spra- 
wiedliwości jest  pojęciem  granicznym.  5.  fiz.: 
Kąt  G.  p.  Kąt. 

Graniczyć,  y,  yl  I.  stykać  ś.  granicami,  leżeć 
o  granicę,  przylegać,  dotykać;  mieszkać  o  granicę, 
o  miedzę,  sąsiadować:  Galicja  graniczy  z  Węgra- 
mi. Nasze  pola  graniczą  z  sobą.  Naiwność  jej 
graniczy  z  głupotą  ('=rfocAorf2t  do...).  2.  yogra- 
niczać,  stawiać  granice;  otaczać,  okalać,  zamykać 
swemi granicami,  odgraniczać:  Przysiągł,  iż  spra- 
wiedliwie wiódł  i  graniczył.  Tarn.  Polskę  grani- 
czą Karpaty.  Troć.  3.  [G.  z  kim]  =  a)  przestawać, 
mieć  stosunki  z  kim.  b)  sprzeczać  ś. :  Ej  1  Zosiu, 
nie  granicz  ze  mną,  bo  jak  Boga  kocham,  wsa- 
dzę cię  do  gazety.  Rog.  X  G.  Ś.  ograniczać  ś. 
do  czego  a.  na  czym,  kończyć  ś.  na  czym,  reduko- 
wać ś.,  sprowadzać  ś.  do  czego,  zamykać  ś.  w  gra- 
nicach czego ,  poprzestawać,  bastować  na  czym: 
Chwała  nie  graniczy  ś.  granicami  żywota.  Birk. 
<GR(AN)> 

Granie,  a,  Im.  a  I.  czynność  cz.  Grać;  sposób 
grania,  gra:  G.  na  rogu.  G.  komedji.  X  G.  dzie- 
ci (=igranie,  zabawa).  Klarysa  na  G.  swej  roli 
przystała.  Węg.  Psów  G.  Mick.  G.  derkaczy. 
Sienk.  2.  [G.]  zabaioa  z  tańcami.  3.  myśl.  czas 
popędu  płciowego  niedźwiedzia,  borsuka,  głuszca, 
cietrzewia  i  jarząbka.  4.  lek.:  G.  w  piersiach  = 
charczenie,  rzężenie  (stertor).     <GR> 

Granik,  a,  Im.  i  najdrobniejsza  jednostka  wag 
w  układzie  miar  nowopolskich  =  8  miligramom,  <p. 
Gran  > 

[Graniocha,  y,  Im.  y]  p.  Granioha. 

X  Granisty  p.  Graniasty. 

Granit,  u,  Im.  y  min.  skala  krystaliczna,  wyhu- 
choica  dawniejsza,  przeważnie  ziarnista,  często  por- 
firowa,  złożona  z  feldspatu,  kwarcu  i  miki,  używa- 
na do  budowli  i  brukowania  ulic:  Nad  jeziora 
włoskim  brzegiem  czy  pamiętasz  Alp  granity? 
Krasiń.     Zdr.  X  Granitek.     <Fr.  granit> 

X  Granitek,  tku,  Im.  tki  p.  Granit.  Dudz. 

X  Granitny  p.  Granitowy.  Wor. 

Granito  nieod.  cukier,  lody,  złożone  z  wody,  cy- 
tryny, wina,  smaku  owocowego,  zamrożone  na  syp- 
ko.    <Włos.  granito > 

Granitowaty  podobny  do  granitu:  Hialomikt  G. 
Łab. 

Granitowy,  X  Granitny  przym.  od  Granit: 
Słup  G. 

GrankuJka,  i.  Im.  I,  Grandkuika  mała  kula  do 
strzelby,  większa  od  lo/tki;  lotka,  loftka,  śrut  naj- 
grubszy: Przybili  etęflami  prochu  garść  i  gran- 
kulek  we  dwoje.  Mick.     <p.  Grandkuika  > 

GranmuszkJeter,  a,  Im.  owie  p.  Gi^andmuszkie- 
ter.  Spaś.     <Fr.  grand  =  wielki -|-Muszkieter> 

X  Grano,  a,  Im.  a  p.  Gran.  Krup. 

[Grano,  a,  Im.  a]   warkocz,   spleciony   ze  zboia. 


901 


GRAłłOŚ 


ORAt 


[GranoS,  a,  Im.  yj  iról  granimty. 

X  Granowitość,  I,  bliu.  rz.  od  Granowity. 

X  Granowity    I.   i   [Granowity]   p.   Graniasty. 

Podcz.  Wół  G.  2.  f  cztcorofjraniatty;  kwadrato- 
wy.   3,  bot.:   Galgan  G.  p.  Ćibora. 

[Granula,  i,  Im.  e]   p.  Granicha. 

.'Granulacja,  i,  Im.  e  lek.  I.  ziamkowanie,  hro- 
iJaickowanie.  2.  ziarnina,  X  brodawki  7nicsne.  Por. 
Dziwę  mięso.     <Fr.  granulation> 

I  Granulaoyjny  przym.  od  Granulacja,  ziamino- 
u'//:  Powierzchnia  granulacyjna  a.  I  granulu- 
jąca. 

Granullt,  u,  Ira.  y  min.  skała  krystaliczna,  łup- 
kowa, złoiona  z  feldspatu,  kwarcu  i  granatu  w  bar- 
dzo drobnych  ziarnkach,  a.  turmalinu  w  igiełkowa' 
tych  kryształkach,  używana  do  budowli  i  dróg  bi- 
tych. <Z  Łć.  granum  =  ziarno -|-Gr.  litho8  =  ka- 
mień > 

Granulitowy  przym.  od  Granulit. 

Granulizaoja,  i,  Im.  e  p.  Granulizowanie. 

Granuiizować,  uje,  owal  obracać  co  w  ziarna, 
w  kulki,  t.j.  nadawać  kształt  ziarnisty:  G.  ołów 
na  śrut.     <p.  Granulować > 

Granulizowanie,  a,  blm.,  Granulizacja  czynność 
cz.  Granuiizować. 

Granulować,  uje,  owal  I.  chem.  nadawać  meta- 
lowi postać  drobnych  ziarnek  przez  stopienie  go 
i  wylanie  powolnym  strumieniem  ze  znacznej  wyso- 
kości do  zimnej  wody.  2.  !  lek.  (o  ranach,  wrzo- 
dach) porastać,  toypełniaó  i.  ziarniną,  ziarnieć. 
<Z  Fr.  granuler> 

Granulowanie,  a,  blin.,  czynnoiśó  cz.  Granulo- 
wać. 

Granuloza,  y,  blm.  gorz.  czę&ć  składowa  skrobi 
czyli  krochmalu,  łatwo  ś.  scukrzająca,  w  wodzie  roz- 
puszczalna, in.  ziarno  wie.  <Z  Ł<5.  granum  = 
ziaruo  > 

Grany  I.  im.  od  Grać.  2.  odprawiany  z  mu- 
zyką: Msza  grana.  [Wesele  grane].  3.  [G.]  gra- 
jący: Góra,  co  jest  na  ni  grane  drzewo  i  złota 
woda.     <GR> 

X  Grań,  i.  Im.  e,  X  Gran,  [Grania]  I.  węgieł, 
kąt,  róg,  kant,  krawędź;  wydatna  krawędź  wzajem- 
neqo  zetknięcia  i.  płaszczyzn :  Zamek  na  cztery 
granie  murowano.  Warg.  Na  trzy,  cztery  gra- 
nie =:trójgraniasty,  czworograniasty.  [Słup  na  śty- 
ry  granie].  Sad  na  plę6  grani  osadzony,  Kochan. 
2.  Grań,  p.  Granica:  Granie  miasta.  Niech  ś. 
każdy  zachowuje  w  przyzwoitej  grani.  Pot. 
Miejsce  właiciwe,  swoje:  Stawy  w  ciele  wystąpiły 
zgrani.  Pot.  Por.  Groń.     <GR(AN)> 

fGrań,  I,  blm.:  P.<;ia  G.  -kanikuła,  upał:  Ry- 
ba włóczeń  w  okręty  skacze,  a  to  we  psią  G., 
gdy  ją  w  skrzele  gzik  gryzie.   Sień.     <GR> 

[Grań,  a,  Im.  e]  p.  [Groń]:  Owce  grdniem  idą. 
Góry  sytkie  graniami  przęseł.  Legnie  na  grani 
całe    stado  kozic.    <p.  Gruń> 

[Grap,  a,  Im,  y]  p.  Grapa. 

Grapa,  y.  Im.  y  I.  [G.  a.  Grap]  sagan,  kocio- 
łek na  trzech  notkach  z  ielaza  ulany,  z  dwojgiem 
uszu.  2.  [G.]  przezwisko  baby.  3.  cukier,  ka- 
mień toyiłooiony,  w  którym  uciera  i.  masę  migda- 
łową, grylai,  4.  piern.  kociołek  do  tarcia  migda- 
łów u.  pierników  starych  a.  spalonych,  w  celu  przy- 
(jotowania  ieh  na  wyroby  niiszego  gatunku.  Zdr. 
[Grapka].  <Nm.  Grapen> 

[Grapa,  y,  Ira.  y]  I.  p.  Grępa.  2.  turnia,  grzbiet 
skalisty,  stromy  wzgórza.  3.  urwisko,  ururisty 
wzniesiony  grunt  orny  a.  lesisty:  Ozleciały  mi  6, 
koźlęta  po  grapie.  4.  parów.  5.  w  Ira,  miejsce, 
gdńe  są  rozpadliny  a  pośród  nich  pagórki.   <Może 


Nm.  Genirapel  =  zsypisko,   piargi;  por.  [Grata, 
Graba,  Gr(z)ępa]> 
[Grapcie,  i,  blp]  p.  Graby. 

1.  [Grapka,  I,  Im.  i]  p.  Grapa. 

2.  [Grapka,  I,  Im.  I]  krupnik  z  wódki,  miodu 
i  smalcu.     <?  Może  od  Grapa- garnek > 

Graptolił,  u.  Im.  y  pal.  odcisk  skamieniały,  znaj- 
dowany tylko  w  najstarszych  utworach  pąleozoicz- 
nych,  w  sylurze,  a  naleiący  do  rodziny  polipów  ko- 
lonfalnie  żyjących  i  już  zaginionych.  <  Now,  z  Gr, 
graptós  =  pisany  -f-  Ifthos  =  kamień  > 

Graptolltowy  przym.  od  Graptolit,  grapłoliiy 
zawierający:  Łupek,  wapień  G. 

X  Grasanoja,  i,  blm.  p.  Grasowanie :  Bywają 
między  wami  nocne  grasancje.  Bals.  <Ż  Łć. 
grassari  =  grasować  > 

Grasant,  a,  Im,  cl,  Grasownik  ten,  co  grasuje, 
po  nocy  dokazuje;  łupieżca,  rabuś,  napastnik,  na- 
jezdnik:  Wynijdzie  synek  na  wolność,  aliż  tu  za- 
lotnik, lubieżnik,  pijanica,  kostera,  kartownik, 
napastnik,  G.  Bals.  Drogi  pełne  były  grasan- 
i6w,  t.j.  zbiegów  z  wojsk  rozmaitych.  Sienk. 
Mógł  oczyszczać  lasy  i  wsie  z  grasantów.  któ- 
rych liczne  watahy  trudniły  ś.  rozbojem.  Sienk, 
<Łć.  grassans,  2pp.  grassantis,  im.  od  grassa- 
ri =  chodzić  często;  hulać,  szaleć  > 

Grasica,  y.  Im.  e  I.  [G.]  gruczoł  piersioioy  (glan- 
dula  thymus)  u  cieląt.  2.  anat.  (tliymus)  gru' 
czół  płodowy  w  górnej  części  klatki  piersiowej,  za- 
nikający później  zupełnie,  in.  mleczko,  gru- 
czoł Xmleczny,  Xnatchawiczny,  pier- 
s  i  o  w  y,  ter  u  z  p  ł  u  c  o  w  y,  m  1  e  c  z  n  y,  f  z  a  w  ał- 
ka    piersiowa.     <?> 

Grasicowy  przym.  od  Grasica:  Tętnice  i  żyły 
grasicowe. 

Grasować,  uje,  owal  I.  X  zMjaó  Iruki,  haki,  szli- 
fować bruki  =  włóczyć  i.,  łobuzować  i.,  wyprawiać 
hece,  awanturować  ś.,  tłuc  i.  po  nocach,  dokazywać. 
2.  plondrować,  grabić,  łupić,  rabować:  Tatarzy 
grasują  w  tej  stronie.  Malcz.  Poczęli  G.  w  tej 
stronie,  paląc,  rabując,  ścinając.  Sienk.  3.  (o  cho- 
robach) panować,  rozpościerać  i.,  szerzyć  ś.,  da- 
wać i.  we  znaki:  Febra  grasuje.  Przen.:  Anibym 
jego  złości  dozwolił  G.  Malcz,  4.  [G.]  szukać, 
szperać:  Poty  la  grasował,  aze  analaz.  <  Łć. 
gra.ssari  =  chodzić  często;  szaleć,  hulać  > 

I  Grasować,  uje,  owal  p.  Graoować:  Grasowana 
droga.  Orzesz. 

Grasowanie,  a,  blm.,  x  Grasancja  czynność  cz. 
Grasować. 

Grasownik,  a,  Im.  cy  p.  Grasant:  Poskromie- 
nie grasowników  swawolnych.  Krech, 

Grassejowaó,  uje,  owal  nie  wymawiać  wyraźnie 
litery  r  po  parysku :  Mówi  po  francusku  wybor- 
nym akcentem,  nawet  grassejuje.  Sienk.  <Fr. 
graRSayer> 

Grassejowanie ,  a,  blm.,  czynność  cz,  Grasse- 
jować. 

Grasunek,  nku.  Im.  nkl  grasowanie,  rabunek: 
Znękane  żołuierstwo  poczęło  wymykać  ś.  z  obo- 
zu pojedynczo  i  kupami  na  G.  po  wsiach.  Sienk. 
<p.  Grasować  > 

I.  Grat,  a,  Im.  y  I.  szczeg.  w  Ira.  rzeczy,  ma- 
natki,  sprzęty  domowe,  dobytek,  mienie,  .chudoba: 
Wyprowadził  ś.  ze  wszystkiemi  gratami.  f?o 
śmierci  mieszczki  wszystek  G.  i  szczebrzuch  do 
męża  i  dzieci  ma  przysłuszeć.  Groic.  2.  stara 
rzecz,  sprzęt  stary,  zużyty,  rupieć,  śmieć,  łach;  gru- 
chot,  rzecz  zepsuta,  bez  wartości:  Ta  suknia  to  już 
G.  Twój  zegar  już  G.  Żart.:  A  reszta  graty, 
arystokraty.    Krasz,     3.  przen.  mężczyzna  a.  ko- 


902 


6RAT 

Heła  siara,  schorowana,  stary  dziad  a.  baba:  C6ł 
to  za  baby  I  eo  za  gmachy!  co  za  graty!  Fred. 
A.  Moja  siostra,  ale  tobie  lepiej  życzę  i  powia- 
dam, że  tea  stary  G.  do  niczego.  Fred.  A.  4. 
w  Ira.  naczynia  rzemieślnika.  5.  X  w  hn.  =  a) 
stare  kawałki  łelaza.  Troć.  b)  Graty  mosiężne  = 
stary  mosiądz.  Troe.  6.  [G.J  =  a)  wszelkie  naczy- 
nie, b)  wszelkie  narzędzie,  c)  grabie,  d)  w  lm.  =  a) 
grabki,  maie  grabie.  P)  kosy  umajone  wieńcami. 
'()  szczeble  u  kosy.  8)  grabki  przyczepione  do  kosy 
dla  koszenia  zboża:  Kosić  zboże  na  graty.  Zdr. 
Gracik,  [Gratek]  a.  w  Im.  Gratki.  Zgr.  Gracisko. 
<Nm.  Gerath> 

2.  Grat,  a,  Im.  y  I.  (u  gisera)  kant  sterczący 
na  spojeniu  polów  odlewu  metalowego :  Spiłować 
G.  2.  w  wyrażeniu:  Spajać  deskł  na  Q.  =  wpu.sz- 
czać  obu  bi-zegami  w  fugi  dwuch  desek  listewkę  po- 
przecznie wykrajaną,  ażeby  i.  deski  nie  paczyly: 
Posadzka  robiona  na  G.     <Nm.  Qrat> 

1.  [Grata,  y,  Im.  yj  p.  Krata. 

2.  [Grńta,  y,  Im.  yJ  rodzaj  kosy.  <Nin.  Gerath> 
[Gratać  się,  a  Ś.,  ał  Ś.]  podnosić  L  materjalnie 

a.  moralnie.  <?  Por.  Ukr.  karataty  sia,  Brs. 
kHra(<\cca  i  Pol.  krzątać  ś.> 

[Gratanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  ez.  Gra- 
tać ś. 

Gratek,  tka.  Im.  tki  I.  [G.]  a.  w  Im.  p.  Grat. 
2.  [G.]  naczynie  drewniane,  podobne  do  szaflika, 
cebrzyk,  dnjnica.  3.  w  Ira.  01707  naczyń  ^narządzi 
szewca. 

Grathubel,  bla.  Im.  ble  hebel  w  kształcie  pólo- 
kryłym ,  do  równego  oczyszczenia  pod  szpongi. 
<Nm.  Grathobel> 

Gratis  p.  Gratys.     <Łć.  gratis  > 

Gratidkowy  p.  Gratysowy:  Littlepage  wysyła- 
ny był  w  rozmaitych  misjach  tajemniczych  do 
dworów  zagranicznych  i  pobierał  pensje  gratis- 
kowe.  Kraus. 

Gratisowy  p.  Gratysowy :  Gratisowe  zabieranie 
podwód.  Roi. 

Gratisówka,  i,  Im.  I  p.  Gratysówka. 

Gratka,  i,  Im.  i,  Gratyska  ohrywka,  prezencik, 
oberchapka,  to,  co  samo  lo  ręce  wpada,  darmocha; 
sposobność,  sprzyjająca  okoliczność,  szczęśliwa,  do- 
godna, sprzyjająca  chwila,  okazja  sama  ś.  nastrę- 
czająca; uciecha:  Zamiast  gratki,  me  obrywki  są 
batogi.  Jak.  W.  A  to  mi  ś.  zdarzyła  G.!  Zda- 
rzyła mi  k.  Gt.  pomyślnego  obłowu.  <Z  Łć. 
gratis  =  darmo  > 

[Gratka,  i.  Im.  I]  poręcz  u  pułapu  do  wieszania 
czego.     <Nm.  Gerath> 

Gratuar,  a,  Im.  y  noż.  I.  nóż  do  zeskrobywania 
farby  ze  szkła  a.  porcelany.  2.  nóż  szewcki  bez 
trzonka  do  krajania  skór,  krawabiik.  Zdr.  Gratua- 
rek.     <Fr.  grattoir> 

Gratuarek,  rka.  Im.  rki  p.  Gratuar. 

Gratulacja,  i,  Im.  e  życzenie,  powinszowanie, 
pozdrowienie:  Chciałem  jej,  o  ile  możności,  gra- 
tulację moją  wyrazić  za  opiekę  w  czasie  niemo- 
cy. Krasz.  Miała  parę  domów  takich,  gdiie  jej 
potrzeba  było  być  z  gratulacją.  Kaczk.  Zażył 
solennie  tabaki,  kichnął,  i  zaczęły  b.  gratulacje. 
Kaczk.     <Łć.  gratulatio> 

Gratulacyjny  przym.  od  Gratulacja!  Gratula- 
cyjne telegramy.  Rog. 

I  Gratulant,  a.  Im.  oi  ten,  co  winszuje,  składa 
tyczenia.     <Łć.  gratulans,  2  pp.  -ntis> 

Gratulować,  uje,  owal  życzyć,  winszonmć,  po- 
zdrawiać.    <Łć.  gratiilari> 

Gratulowanie,  a,  blm..  Gratulacja  czynność  cz. 
Gratulować. 


GRAWANIE 

[Gratuny,  ów,  blp.]  kawały  zmarzłej  a.  zeschłej 
ziemi,  gruda  zimowa.  <  Może  poczucie  Grad  jako 
•grat,  z  GRAD> 

Gratyfikacja,  I,  Ini.  e  I.  nadzwyczajne  wyna- 
grodzenie pieniężne ,  itdzielone  przez  chlebodawcę 
podwładnemu  tv  dowód  zadowolenia  z  usług.  2. 
takież  wynagrodzenie  roczne,  dodatek  jednorazowy 
do  rocznej  pensji,  po  ukończeniu  roku  dawane. 
<  Łć.  gratincatio> 

Gratyfikacyjny  przym.  od  Gratyfikacja:  Fun- 
dusz G. 

Gratyfikować,  uje,  owal  udzielać  gratyfikacji, 
wynagradzać,  obdarzać.      <  Z  Łć.  gratilicari  > 

Gratyfikowanie,  a,  bira.,  czynność  oz.  Gratyfi- 
kować. 

[Gratyka,  I,  Im.  I]  motyka.  < Zmieszanie  Grat 
z  Motyka> 

Gratyny,  yn,  blp.  I.  y.  część  promu,  bal  służący  za 
pomost  do  promu:  Zrobić  prom  i  G.  do  niego. 
Akta  wikar.  Włocławskich  1688  r.  2.  miejsce 
pomiędzy  wręgami,  gdzie  ś.  woda  sączy  na  stałkaclt. 
Mag.     <p.  Grotyna> 

Gratys,  Gratis  przys.  I.  darmo,  bezpłatnie, 
bezinteresoionie:  Usługuje  mu  G.  Dano  mu  bilet 
G.  "Wejście  G.  (=  wolne).  2.  y.bezkarnie,  na 
suclio,  gładko:  Uszło  mu  to  Q.  (  =  upiekło  mu  i.). 
<Łć.  gratis  > 

X  Gratys,  a.  Im.  y,  X  Gratis  rz.  darmocha: 
Patrzy  a  wietrzy,  gdzie  zażyć  gratysa.  Koch. 

Gratyska,  i,  Im.  I  p.  Gratka:  Gratyekę  zawsze 
wolę.  Fred.  A. 

Gratyskowo  przys.  od  Gratyskowy.  L. 

Gratyskowy  p.  Gratysowy:  Littlepage  pobie- 
rał pensji  gratyskowej  50  dukatów.  T.  K. 

Gratysowo  przys.  od  Gratysowy.  L. 

Gratysowy,  Gratyskowy,  Gratisowy,  Gratisko- 
wy  bezpłatny,  darmo  dany. 

Gratysówka,  i.  Im.  i,  Gratisówka  rzecz  graty- 
sowa,  darmocha. 

Gratzaga,  i.  Im.  I  piłka,    ręczna  do   wyrzynania 

gratów.     <Nm.  Gratsai;e  > 

X  Grauwaka,  i,  Im.  i  gór.  p.  Szarowaka.  <Nm. 
Qrauwacke> 

[Grauż,  a,  Im.  e]  piskorz.  <Może  z  Lit.  grAu- 
żas  =  żwir  (cTUz),  bo  inaczej  rybka  ta  nazywa 
ś.  fpiasecznik];  por.  Cześ.  hruz> 

[Grawaoz.  a,  Im.  e]  p.  Grajek:  Grajcież  mi, 
tręnace,  grawace!     <GR> 

fGrawać,  a,  al  i  [Grawać]  p.  Grać:  a)  Na 
tej  piszczałce  grawał  Dafnis  usfy  swemi.  Szy- 
mon, b)  [Na  trawęć  chodziła,  z  chłopcami  grawa- 
ła]  (  =  igrała,  figlowała,  bawiła  ś.).    <GR> 

X  Grawaka,  i.  Im.  I  gór.  p.  Szarowaka.  <Nm. 
Grauwacke> 

X  Grawalnia,  i.  Im.  e  polcój  do  gry.  L. 

X  Grawalny,  X  Growalny,  X  Grywalny  do  gra- 
nia służący:  Piła  (=  piłka)  grawalna.  Troć.  G. 
pokój.   L.     <GR> 

X  Grawamin,  u.  Im.  a  I.  ciężar,  brzemię:  o  Je- 
zu, w  morzu  boleści  tonący,  drzewa  krzyżowego 
frawaminem  obciążony,  liii.  2.  ucisk,  gnębienie: 
isze  wyraźnie,  jakie  ś.  dzieją  egzorbitancje, 
grawaraina  nieskończone  na  szlachtę,  podeptanie 
praw  kardynalnych.  Kaczk.  3.  zażalenie  sla- 
nółu  na  wymiar  sprawiedliwości.  4.  praw.  skarga, 
zażalenie  na  wyrok  poprzedniej  instancji,  apelacja, 
<ŁĆ.  graYamen  ni..  Im.  gravamina> 

fGrawanie,  a,  blm.,  [Grawanie]  czynność  cz. 
Grawać. 


903 


GRA  WER 


GRDACZ 


Grawer,  a,  Im.  rzy  u.  owie  ]>icczciarz,  toyrzy- 
nający  rynnnki  na  ciałach  tirarchjch,  szłyeharz,  ry- 
lowrtih.      <Fr.  graveiir> 

Grawerować,   uje,   owal,   Grawirować,    Grawo- 

wać  rznąć,  n-yrzynać,  rj/ó,  szlychowaó  na  metalu, 
■tzkle,  Icamienin,  rytorcniK  <Fr.  gravcr  przez  Nm. 
fi:raTiren> 

Grawerowanie,  a  I.  blm.  czynnov<e  cz.  Gra- 
werować.   2.  Im.  a  p.  Grawiura. 

Grawerowany,  Grawirowany  I.  im.  od  Grawe- 
rować, Grawirować.  2.  ozdobiony  grawiurami: 
Płyta  srebrna,  artystycznie  grawerowana. 

iSrawerski  przym.  od  Grawer:  Zakład  G, 

Grawerstwo,  a,  blm.  sztuka,  rzemiosło  grawera, 
pieczęłarstu-o. 

Grawerunelc,    nku,    Ira.   nki   p.   Grawiura:   Te 

ilzieła  sztuki  są,  rysunkiem  a.  grawerunkiem, 
naciętym  na  kości  lub  rogu.  Lub. 

X  Grawimetr,  u.  Im.  y  chem.  przyrząd  do  mie- 
rzenia ciężaru  właściwego ,  in.  a  r  e  o  ra  e  t  r , 
X  c  i  ę  ż  k  o  m  i  e  r  z.  <  Now.  z  Łć.  gravis  = 
ciężki -j-Gr.  raćtron  =  miara,  -  mierz  > 

Grawirować,  uje,  owa)  p.  Grawerować. 

Grawirowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grawiro- 
wać. 

Grawirowany  p.  Grawerowany. 

Grawitacja,  i,  blm.  I.  j).  Grawitowanie.  2.  fiz. 
ciążenie  powszechne,  przyciąganie  ciał.  <  Fr.  gra- 
vitation> 

Grawitować,  uje,  owal  ciągnąć  do  pewnego  (środ- 
kowego) punktu,  krążyć  około  kogo  a.  czego;  asy- 
stować: Osobistość,  która  zawsze  w  jego  atmo- 
sferze, jakby  drabant  obok  niego  grawitowała. 
Fred.  A.     <Fr.  graYiter> 

Grawitowanie,  a,  blm.,  Grawitacja  czynność  cz. 
Grawitować. 

Grawiura,  y,  Im.  y,  Grawerunek,  Grawerowa- 
nie rysunek  grawerowany,  rycina,  sztych.  <Fr. 
uravure> 

[Grawka,  i,  Im.  ii  mała  harmonijka,  na  której  ś. 
gra,  dmuchając.      <GR> 

Grawować,  uje,  owal  p.  Grawerować.  Łab. 

Grawowanie,   a,  blm.,  czynność  cz.  Grawować. 

[Graźnia,  i.  Im.  e]  pieczara;  rozpadlina,  dziura 
w  skale  a.  w  ziemi.     <?> 

1.  [Graba,  y,  Im.  y]  p.  Gręba. 

2.  (Graba,  y,  Ira.  y]  p.  Gruba. 

[Grąbeiek,  Ika,  Im.  Ikr]  p.  Gręba.  <Może  Nm. 
(Jerumpcl  =  kuj)a> 

[Grąb3lka,  i,  Im.  i]  p.  Grąbla. 

I  Grabią,  i,  Ira.  e]  p.  Gręba:  Sadzić  kartofle 
w  grjjjbie.     <Może  Nm.  Geninipel  r=kupa> 

[Grąbla,  i,  Im.  e]  p.  Gręba.  Zilr.  [Gr4belka]. 

Grączla,  I,  Im.  e  bot.  (lieliocarpns)  roi.  z  ro- 
dziny lipowatych.     <?> 

[Grąd,  u,  Im.  y,  Grond,  Gronda]  miejsce  wznio- 
sie i  suche  pośród  łąk  błotnistych;  Ląd,  ostrów  nnę- 
dzy  wodą.  Zdr.  [Grądzik,  Grądzibzek].  <Nm. 
(irund,  ską.d  też  (hunt> 

[Grądal,  a,  Ira.  ej  p.  Grundal:  Rozwaliwszy  ś. 
•  i.  ii;i  kanapie,  w  przytomności  zacniejszych  ja- 
ko \\ii'Ibl!id  sapie.    Nar.     <  Od  (Trunt> 

IGrądel,  a.  Im.  e]  p.  Grundal. 

tGrądka,  i.  Im.  i|  p.  Grządka. 

[Grądowina,  y,  Im.  y]  I.  zionut,  łąka  sucha.  2. 
siano  z  łąk  suchych  (nie  bagnistych):  Mój  koń 
iimknon  (-chwycił)  ty  grijdowiny. 

[Gradowy  przym.  od  Grąd,  lądowy:  Siano  gr!^- 
dowe.  Łąki  grs^dowe. 

{.Grądzia,  i,  Im.  e]  p.  Grzęda. 

004 


[Grądziczek,  czka.  Im.  czki]  p.  Grąd:  Tam  na 
morzu  gaiczek,  na  tym  gaiczku  G. 

[Grądzić,  i,  ii]  I.  p.  Grążyć.  2.  p.  Grązić. 
<GRZĘZ> 

[Grąd^ziel,  a.  Im.  e,  Grądziela,  Grządzielówka, 
Grąździel,  Grązel,  Grędziel,  Grządziel,  Grzązel, 
Grząziel,  Grzędzie!,  Grundziel]  dyszel  u  sochy 
a.  pługa  z  dwiema  w  grubszym  końcu  odnogami 
zwykle  samorodnemi.  <  Może  Nm.  [grendel,  grun- 
del  i  t.  p.],  te  zaś  może  ze  Słw.> 

[Grądziela,  i,  Im.  e]  p.  Grądzlel.  Zdr.  [Grą- 
dziołka]. 

[Grądzik,  a.  Im.  I]  I.  wynioślejsze  miejsce  na 
łąkach  a.  bagnach,  niekiedy  drzewami  porosłe.  2, 
p.  Grąd.     <p.  Gr.^d> 

[Grądziolka,  i.  Im.  i]  I.  p.  Grądziela.  2.  łańcuch, 
wiążący  [naganiacz]  z  końcem  [grządzielaj.  <p. 
Gr;^dziel> 

[Grań,  a,  Ira.  e]  p.  [Gron]:  Baba  posła  do  gra- 
nia na  grzyby.     <p.  Gruń> 

Grap,  pia,  Ira.  ple  I.  a.  Grempa  gór.:  Gr.^pie 
rudy  =  kawałki  rudy  wielkości  orzecha  laskotoego 
przez  płókanie  otrzymywane,  in.  ruda  gruźla- 
sta.  2.  hut.  surowizna  w  ogni.^ku  fryszerskim, 
zebrana  w  kłąb  i  oczyszczona  z  żużla.  <  Może  Nra. 
Gerumpel,  [grurapen]  =  kupa,  kawałki  > 

Graz,  ęzu,  Im.  ęzy,  Grąż  I.  Xgrzązkie  błoto, 
topielisko,  trzęsawisko,  błocko.  2.  X  w  Ira,  zgręzy, 
męty,  fusy,  osad.  3.  Gręzy,  Im.  ryb.  cięiarek, 
naiclekany  na  dolna  linkę  sieci  dla  jej  obciąieńia. 
<GRZĘZ> 

Grązel,  zli.  Im.  zle  I.  [G.]  p.  Gręzidlo.  2.  gór. 
klin,  utrzymujący  slup  u  dołu.  <GKZĘZ> 
[Grązel,  a,  Im.  e]  p.  Grądzie!. 
[Grązić,  i,  II]  I.  i  t Grązić  p.  Grążyć:  Cielsko 
duszę  w  marności  światowej  grązi.  Koch.  2.  a. 
[Grądzić,  Grędzić]  sondować,  gruntować.  [6.  Ś.j  p. 
Grążyć.     <GRZEZ> 

X8rąznąć,    źn1e,    znal   p.    Grzęznąć:    Statek 
grą,źnie  na  dół.  Troć. 
[Grąździel,  a,  Im.  e]  p.  Grądzie!. 
Grąż,  ęża,  Ira.  ęże  I.  X  p.  Graz.    2.  X  p.  Grę- 
zidlo.    3.  myśl.  przesmyk    tv  lesic,    którym  zwieri: 
zwykle  przechodzi. 

X  Grążać  się,  a  ś.,  al  ś.  p.  Grążyć:  Fihmi.ki 
nie  raz  ś.  gr.-jża  w  błocie.    Kolak. 

X  Grążanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Grą- 
żać ś. 

Grążel,  a,  Im.  e  bot.  (nuphar)  roś.  z  rodziny 
grzybieniowatych.  Gatunek:  Q.  żółty,  u  ludu  Bij- 
czowiem,  niek.  Marchewk-i  wodn!|  zwa- 
ny (ni.  luteum). 

"  X  Grązel,  żll,  Im.  żle  p.  Gręzidlo. 
Grążenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grążyć  i  Grą- 
zić. 

Grążenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.   Grążyć 
ś.  Przen. :    Stopniowe  G.  ś.  w  mistycyzm.  Spaś. 
firążyca,  y,  Im.  e  zool.  (fnligula)  ;))«/.:  płetwo- 
nogi  z  rodziny  kaczek.     <GRZĘZ> 

Grążyć,  y,  yl,  fGrązić,  f  Gręzić,  ,'-  Grężyć,  [Grą- 
zić, Grądzić,  Grędzic,  GrzęzićJ  I.  pogrążać,  zagł^:- 
biać,  zanurzać:  X  Postawi  przed  nim  rzadkiego  ro- 
sołu półmisek  płaski,  gość  imio  G.  swoim  dłu- 
gim dziobem.  Kniaź.  2.  anat.:  Muskuł  grijżijcy  = 
mięsień  zniżający,  zniżacz  (rausculus  depressor). 
G.  ś.,  X  Grążać  Ś.,  [Grązić  ś.J  pogrążać  i.,  zanu- 
rzać ś.,  iść  na  dno:  Krwawe  słońce  zachodzi, 
świat  gr.-^ży  ś.  w  cieranie.  Syrok.  Bohaterski  to- 
pielec w  nurtach  ś.  grijży.  Syrok.   <GRZ1]JZ> 

Grilacz,  a,  Im.  e  zool.  (crax)  szyszkonos,  czu- 
bacz,  ptak  kurowaty.     <Pźwn.> 


GRDAĆ 

Grdać,  a,  at  (o  derkaczu)  glos  icjdawai,  wabić. 
<Dź\vn.> 

[Grdakać.  cze,  kal]   krakać.     <Dźwn.> 

I  Grdakanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Grdakać. 

Grdanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grdać:  Bijk  w  je- 
r.iorze  wznosi  brzmienie,  derkacz  je  grdaniem 
przerywa.  Kras. 

[Grdest,  u,  Im.  y]  p.  Rdest. 

|6rdęczenie,  a,  blm.]  czynność  cz.  GrcSęczyć. 

[Grdęczyć,  y,  yl]    p.  Grzdęczyć:    Ścinaj,    mi- 
strzu,   albo    nicc,  jak  ro/umi(?.'<,  tak  mnie  grdęc. 
Grdękać,  a,  af]  p.  Grdykać. 
Grdękanie,  a,  !)lm.]  czsnność  cz.  Grdękać. 
Grdonić  się.  i  ś.,  H  ś.l  krziuńó  ś.  <GAR(D)> 

[Grduby,  ów,  bip  J  p.  Tryhubica.  <p.  Prugu- 
bica> 

[Grduk!]  w.  naśladowanie  odgłosu  wystrzału. 
<Dźwn.> 

[Grdukać,  a,  al]  I.  p.  Grduknąć.  2.  pić  chciwie, 
tak,  ie  z  daleka  sfi/chać;  asać  łapczywie  (o  dziecku). 
<Dźwn.> 

[Grdukanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Grdukać. 

[Grduknąć,  nie,  nąl,  nied.  Grdukać]  palnąć  ze 
strzelbij.  [G.  Ś.]  odhić  i.,  przi/poinnieć  1  (o  pokar- 
mach):   Niechcący  'J:rdukneło  mi  sie. 

[Grduknięcie,  a,   blm.]  czynność  cz.  Grduknąć. 

[Grduknięcie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Grduk- 
nąć ś. 

tGrdula,  i,  Im.  e  p.  Grdula. 

Grdula,  y,  Im.  y  I.  [G.J  ciastu  ile  upieczo- 
ne. 2.  a.  tGrdula  rodzaj  gruszki:  Mijasz  winni- 
ki  i  smaczne  bitarnie,  a  biorąc  chucią  zbyt  łap- 
czywo z  słomy  grdułę,  gasisz  ni.ą  apetyt  łako- 
my. Koch.     <p.  Gduła  > 

Grdyca,  y.  Im.  e  p.  Grdyka. 

X  Grdycze,  a,  Im.  a  p    Grdyka. 

Grdyczka,  i,  Im.  I  bot.   p.  Krzyżownica. 

I  Grdyk,  a,  Im.  j]  p.  Grdyka. 

Grdyka,  I,  Im.  i,  Grdyca,  Grzdyka,  [Grdyk, 
Grdyl,  Grzdyca  I.  a.  x  Grdycze  anat.  =  ;i)  (car- 
tllago  thyreoidea)  chrząstka  tarczowa  krtani, 
chrząstka  tarczykowa,  X  tarczowata,  tarczyhtwata, 
jabłko  Adama,  jabłko  Adamowe,  tarcza,  b)  p. 
Krtart.  c)  bł.  gardło,  przełyk.  2.  [G.]  pijak,  łyktus. 
<«AR(r))> 

Grdykać,  a,  al  I.  p.  Grzdykać.  2.  [G.]  pić 
wódkę.    3.  a.  [Grdękać]  zrzędzić.     <Dźwn.  > 

Grdykanie,  a,  blm.,  czyuność  cz.  Grdykać. 

Grdykowy  przyin.  od  Grdyka. 

Grdyko-gardfowy  anat.:  Mięsień  O.  (rauscnlus 
thyreo-pharyngeus),  in.  mięsień  grdyk  ©-gar- 
dzielowy, grdyko-połykowy,  tarcz  o- 
gar  dziełowy,  tarczyko-gardłowy, 
Xtarczowo-gardzielowy.  <  Grdyka  -j- 
(jardło> 

Grdyko-gardzielowy  anat,  p.  Grdyko-gardłowy. 
<  (jrdy  ka  -|-  Gardziel  > 

Grd^o-nagłośniowy  anat.  I.  MięsIeA  G.  (mus- 
culus  Ihyreo-epiglotticus),  in.  mięsień  tar- 
c  z  o  -  n  a  g  ł  o  ś  n  i  o  w  y,  X  g  r  d  y  k  o-n  a  k  r  y  w  k  o- 
wy,  fmuskuł  tar  cz  o-p  okry  w  ko  wy,  tar- 
cz y  ko-nagł  oś  nic  w  y.  2.  "Wiąz  G.  (ligaineu- 
tum  thyreo-epiglotticum).  iu.  tar  ezo-nagł  »  ś- 
niowy.     <  Grdyka -f  Na  +  GLOS  > 

X  Grdyko-nakryWkowy  anat.  p.  Grdyko  -  na- 
glośniowy.     <  Grdyka -|- Na-}- KRY  > 

Grdyko-nalewkowy  anat.  I.  Mięsień  G.  (mns- 
culus  thyreo-arytaenoideus),  in.  mięsień  tar- 
e  z  o-n  a  1  e  w  k  o  w  y ,  X  t  a  r  c  z  o  w  o  -  n  a  1  e  w  k  o- 
w  y,  7  m  y  s  z  k  i  tarczowe  nalewki,  X  m  u  s- 
kuł    tarczowo-piramidalny.     2.    "Więzy 


GR-F.GÓnJAKKK 

grdyko-u.ilewkowe  a.  tarczo  -  nal  e  w  k  o  w  e 
górne  (lig.iraenta  thyreo-arytaonoidea  superi- 
ora)-Wcry  głofni  wrzekomej.  3.  "Więzy  grdyko- 
nalewkowe  a.  tarozo-nal  e  wk  o  w  e  dolne  p. 
Struna.     <  Grdyka -f- Na -|-LE> 

Grdyko -polykowy  anat.  p.  Grdyko  •  gardłowy, 
<<łrdyka-|-Po-ł-ŁK> 

Ł Grdyl,  a,  Im.  e]  p.  Grdyka. 
Irdyń,  a.  Im.  e  *art.  p.  Grosz:  —  Zatym 
szło  jej  o  pieniądze?...  sjiylała.  — Skąd  miałem 
dać?  —  rozgniewał  ś.  nagle  Strumło.  — U  nich 
ani  grdynia,  a  u  mnie  co?  Radź.  <  Żart. 
z  Grosz > 

[Grebla,  I,  Im.  e]  p.  Grobla.  <  Spolszczenie 
Ukr.  lirebla> 

[Grecliot,  u,  Im.  y]  zbocze  szutrowe,  piarg.  <por. 
Gruchot> 

[Grecka,  I,  blm.]  p.  Rdest. 

Grecki  I.  Kościół  Q. -wschodni.  2.  Nos  G.  = 
prosty  i  równy.  3.  Deseń  Q.  =  z  lin/i  prostych  pod 
kątami  prostemi  schodzących  <.,  alagrek,  węgłownik. 
4.  X  Mowa  grecka  =  niezrozumiała.  5.  f  Płeć 
greclin -śniada:  Krzywonst  waleczny  był  śnia- 
dej płci,  co  zowią  grecka  płeć,  jako  dzisiejszy 
Pan  nasz  Stefan  Batory  greckiej  płci.  Sar.  6. 
Uczesanie  greckie  =  rodzaj  uczesania  kobiecego. 
X  Po  grecku  przys.  niezrozumiale.  <Łć.  Grae- 
cus> 

Grecyzm,  u,  Im.  y,  X  Grecyzmus  wyraz  a. 
zwrot,  wzięty  z  języka  greckiego,  naleciałość  z  ję- 
zyka greckiego,  heleniziu.  <Niby  Łć.  graeeis- 
mus> 

X  Grecyzmus,  u.  Im.  y  p.  Grecyzm:  Przypadek 
czwarty  za  przysłówek  wzięty,  G.  Bóbr. 

X  Greczek,  czka,  Im.  czkowie  ten,  co  źle  po 
grecku  umie. 

Greczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Greozyć. 

Greczka,  i,  blm.  bot.  p.  Rdest.     <p.  Gryka> 

Greczkosiej,  a,  Im.  e  [p.  Grykosiej.  < Greczka 
+  SIE> 

[Greczycłia,  y,  blm.]  bot.  p.  Rdest.  < Spolszcze- 
nie Ukr.  hreczyclia> 

Greczyć,  y,  ył  przerabiać  kogo  na  Greka  a. 
przerabiać  co  na  greckie. 

Greczynka,  I,  Im.  i  rodzaj  sukni  kobiecej  z  ma- 
lerji  bogatej  tureckiej,  zwykle  granatowej  a.  purpu- 
rowej, z  czasów  Stanisława  Augusta. 

Greczyzna,  y,  blm.  I.  a.  Greka,  ucz.  Grek  ję- 
zyk grecki:  Uczyć  ś.  greczyzny.  2.  greckie  staro- 
żytności, pisma,  zwyczaje,  ozdoby  i  t.  d.  3.  X  obrzą- 
dek grecki,  kościół  wschodni:  Wielu  ś.  ich  od  koś- 
cioła Rzymskiego  kn  greczyźnie  obróciło.  Biel.  M. 
4.   X  rzecz  a.  mowa  niezrozumiała.  L. 

[Gref,  a.  Im.  y)  p.  Gryf. 

[Grefica,  y,  Im.  e]  p.  Gryflca. 

tGrefik,  a,  Im.  I  p.  Gryfie. 

Gregaryna,  y,  Im.  y,  Hurmaczek  drobne  ży- 
jątko, żyjące  jako  pasorzyt  w  organizmie  zwierzę- 
cym.    <Now.  z  Łć.  grex,  2  pp.  gregis  =  stado  > 

[Gregoly,  ów,  blp.]  p.  Gregorianki. 

'Gregoraczek,  czka.  Im.  czkij   p.  Gregoraszek. 

Gregoraszek,  szka,  lin.  szki,  Gregoraczek] 
nazK^lsko  ptaszka  w  pieśniach:  Oj  ty,  ptaszku,  gre- 
goraszku!  Por.  Gręgulaszek,  Krogulaszek,  Kregu- 
laszek,  Stowijaszek.  <Dźwn.  i  sld.  do  imienia 
Grzegorz  > 

t  Greporjanek,  nka,  Im.  nkowie  I.  i  [G.]  nowy 
żak,  który  niedawno  wstąpił  da  szkoły,  ttcząctf  ś. 
dopiero  abecadła.  2.  uczeń  nie  przykładający  i. 
do  nauk,  nieuk.  3.  żak  szkolny,  obchodzący  gre- 
gorjanki.     <0d  Imienia  św.  GMegor2a> 


iiOo 


OUFOORJANTO 


GBEPKA 


Gregorjanin,  a.  Im.  anie  naleiącu  do  wyznania 
nrmiano - gregorjańskiego :  I  katolicy,  i  grecy, 
i  mahometanie,  i  ormianie  gregorjanie  i  nesto- 
jjanie  mieli    w  Chocimiu  swojo    świątynie.    Roi. 

Gregorjanizm,  u,  bim.  wyznanie  ormiano-grego- 
rja/iskie:  Patryarcha  Melchizedeif  po  ucieczce  ze 
Lwowa  przemieszlfiwał  w  Kamieńcu  i  umarł  tu, 
wierny  zasadom  gregorjanizmu.  Roi. 

fGregorjanki,  nek,  blp.,  [Gregorianki,  Grego- 
ly]  uroczystość  św.  Grzegorza,  obchodzona  przez 
żuków:  Ubrała  go,  jak  na  jakie  G.  Prz.  Por. 
GregórkI,  Gre  gre  gregory. 

Gregorjański  I.  Kalendarz  Q.:suiywany  obec- 
nie kalendarz,  ułożony  wedlwj  reformy  gregorjań- 
skiej,  t.  j.  wprowadzonej  przez  papieża  Grzegorza 
A7,  kalendarz  nowego  stylu.  2,  Msza  gregorjań- 
Bka  =prz6«  miesiąc  z  rzędu  odprawiana  wskutek 
fakupu  czyjego.  3.  Śpiew  Q.  =  używany  w  kościeln 
katolickim,  śpiew  unis())iO,  nie  na  glosy.  4.  Wy- 
znanie gregorjańskie  a.  ormiano-gregorjańskio  = 
wyznawane  przez  jedną  z  sekt  ormiańskich.  5. 
kość.:  Woda  gregorjań8ka  =  fnje.i2anina  wody.,  wi- 
na, soli  i  popiołu,  używana  przy  poświęcaniu  kościo- 
ła.   <0d  imienia  Grzegorz > 

[Gregórki,  ów,  blp.]  w  wyrażeniu:  [Chodzenie 
po  gregóikacłi]  obchód  święta  Św.  Grzegorza,  Por. 
Gregorjanki. 

I  Gre  gre  gregołylj  p.  Gre  gre  gregoryl:  Gre 
gre  gregoły,  dajcie  chłopca  do  szkoły.  <  Okrzyk. 
•/,   Gregorianki  > 

[Gre  gre  gregoryl  a.  Gre  gre  gregoły  I]  prjuy- 
ipiew  w  pieśni  żaków:  Gre  gre  gregory,  pójdźcie 
dzieci  do  szkoły. 

[Grajcar,  a,  hu.  y]  p.  2.  Grajcar. 

[Grejzać.a,  al]  p.  Grezdać.  <Por.GRYZM(OŁ)> 

[Grejzanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Grejzać. 

Grek,  a,  I.  Im.  oy -&)  zjiawca  języka  greckiego: 
Dobry  z  niego  G.  b)  wyznawca  kościoła  wschodnie- 
go: Przyłączą  ś.  do  konfederacji  i  Grecy,  t.  j. 
dyzuuiei.  T.  K.  2.  Uczesanie  w  G.  a.  na  greka 
=  rodzą;  uczesania  kobiecego.  3.  blm.  ucz.  p. 
Greczyzna:  Dostałem  dwójkę  z  greka.  <Łć. 
Graecus> 

[Grek,  a,  Im.  I]  przezwisko  prosiaka.  <Dźwn., 
Bid.  do  nazwy  narodu,  por.  Francuz  > 

Greka,  i,  blm.  I.  p.  flreozyzna.  2.  jakaś  ozdo- 
ba w  ubraniu:  Ubiór  bramują  dookoła  kolorowe 
greki  i  meandry.  Wejs.  <Łć.  graeca  dosł.  = 
grecka > 

Grekomanja,  i,  blm.  upodobanie  w  greczyźnit, 
naśladowanie  wszystkiego ,  co  greckie.  <  Now. 
Greko- -|-Gr.  mania  =  manja,  obłąd,  szaleństwo > 

Grekouniokl  przym.  od  Grekounita. 

Grekounlotwo,  a,  blm.  wyznanie  unickie,  unja. 

Grekounita,  y,  Im.  ci  ncdeżący  do  wyznania 
unickiego,  unita.     < Greko- -{-Unita > 

Grekounitka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Grekounita. 

[Grela,  i,  Im.  e]  rodzaj  torfowiska:  W  dylu- 
wjalnych  torfach  Nowotarskiej  doliny,  w  tak 
Bwanych  pustaciach  lub  grelacli.  Sp.     <?> 

Grelaż,  u,  blm.  cukier,  masa  z  cukru  palonego 
i  migdałów  siekanych.     <Fr.  grillage> 

X  Grelę,  ów,  bip.,  XKrele  I.  rodzaj  gry  chłop- 
tkiej  z  palkami.  2.  pałki  w  tej  grze  uiyioane. 
<Może  z  Śr.  Gnm.  grelie  =  rosocha,  widełki  > 

Grelotka,  i.  Im.  I  frendzelka  dietowa.  <Fr. 
grelot> 

Gremjalnle  prtyB,  od  Gremjalny.  <p.  Gre- 
injum> 

Gremjalny  I.  gromadny,  kompletny  =  ze  wszystkich 
ułoionij,  koltg/alny,  ogólny:  Posiedzenie  gremjalne. 


2.  nalHący  do  kapituły:  Prałat,  kanonik  G. 
W'  1829  występuje  jako  kanonik  G.  przy  miej- 
scowej katedrze.  Roi. 

Gremjał,  u,  Im.  y  chustka  z  tego  samego  ma- 
terjału,  co  ornat,  leżąca  na  kolanach  biskupa,  sie- 
dzącego na  tronie.  <Śr.  Łć.  gremiale,  z  Łć.  gre- 
inium  =  łoBo> 

Gremjum  nieod.  komplet,  ogół,  ciało,  kolegfum, 
grono:  G.  sędziów  a.  sądzące.  G.  nauczycieli  a. 
nauczycielskie.    <Łć.  gremium  =  łono;  grono > 

Grempa,  y,  im.  y  gór.  p.  Grap.   Łab. 

X  Grempel,  plu,  Im.  p|e,  X  Grepel  p.  Grempla. 

Grempla,  i,  im.  e,  Grępla,  x  urempel,  x  Gre- 
pel, [Grompla]  szczotka  druciana  a.  narzędzie  do 
czesania  wełny.     <Nm.  Krilmpel,  Grempel > 

Gremplarka,  i,  Im.  i,  Gręplarka,  Gremplownioz- 
ka,  Gręplowniczka  la,  co  grempluje. 

Gremplarnia,  i,  Im.  e,  Gręplarnia,  Gremplownia, 
Gręplownla  warsztat,  w  którym  gremplują. 

Gremplarz,  a.  Im.  e,  Gręplarz,  Gremplownik, 
Gręplownik  ten,   co  grempluje. 

Gremplowaó,  uje,  owal.  Gręplować  grempla  weł- 
nę a.  sukno  czesać. 

Gremplowanie,  a,  blm.,  Gręplowanie  czynność 
cz.  Gremplować. 

Gremplownia,  i.  Im.  e,  Grępiownia  p.  Gremplar- 
nia. 

Gremplowniczka,  i.  Im.  i,  Gręplowniczka  p. 
Gremplarka. 

Gremplownik,  a.  Im.  cy,  Gręplownik  p.  Grem- 
plarz. 

Gremplowy  przym.  od  Grempla;  Gręplowy. 

flren,  a,  Im.  y  ćwiei-ć  karata.     <Fr.  graia> 

X  Grenada,  y,  Im.  y  p.  Granat:  Czy  czasem 
nie  jest  to  jaki  miękczak  lub  owoc  orzechowa- 
ty?  Tnę  tak,  że  jako  G.  ś.  złota  rozwalił  ów 
łeb.  Slow.     <Fr.  grenade> 

Grenadjer,  a,  Im.  rzy,  X  Granadjer,  X  Grana- 
der,  X  Granatyr  żołnierz  pieszy,  używany  daw.  do 
rzucania  granatów  ręcznych:  Pułk  grenadjerów 
gwardji.  Grenadjerowie  ręczne  granaty  z  ręku 
rzucają.  Papr.  Pije  wódkę  jak  G.  Krasz.  Przen. 
żart.:  Ńa  prawym  flanku  jara  w  tej  armji  pierw- 
szym bj'ł  grenadyjerem.  Mick.  (mowa  tu  o  wpi- 
saniu swego  nazwiska  do  imionnika).  Przen. 
gid/a,  drągal,  drab,  gilbas,  dragon  =  człowiek  wiel- 
kiego wtrostu:  To  G.  baba!  Zgr.  Grenadjerzysko. 
<Fr.  grenadier > 

Grenadjerskl  przym.  od  Grenadjer. 

Grenadjerzysko,  a,  Im.  a  p.  Grenadjer:  Cóż  to 
za  chamy  te  całe  grenadjerzyska!  Prus. 

Grenadyna,  y,  blm.  I.  lekka  tkanina  jedwabna. 
2.  cukier,  sok  z  owocu  granatu.  3.  farb.  gatunek 
barwnika.     <Fr.  grenadine> 

IGrenda,  y.  Im.  y]  p.  Granda. 

[Grendzioly,  ów,  blp.]  p.  Gryndźoly.  <Ukr. 
gryndżoła> 

Grenlandzki  wieloryb,  zool.  p.  Wieloryb.  <0d 
jiazwy  kraju  Nm.  Gronland> 

[Grenżoly,  ów,  blp.]  p.  Gryndźoly. 

Grep,  u,  blra.  gór.  wierzchnia  ruda  żelazna  bru- 
natna., miałka.    <Może  z  Nm.  Gerumpel  =  kupa> 

[Grepa,  y,  Im.  y]  I.  u.  Grępa.  2.  p.  I.  [Grupa]: 
W  grepie urazem,  społem.  Spad  do  grepy  =  nł- 
nął,  osypał  ś.  Ma  przyma  do  grepy  =  właściwie 
przyjdziemy  do  kupy = pobierzemy  ś.  Źwiedrzec  sę 
do  srepj  =  zbliżyć  ś.,  zaprzyjaźnić  i.  Zdr.  [Grepka], 
<p.  Grapa  > 

[Grepioa,  y,  Im.  e]  p.  Grępa. 

[Grepka,  I,  Im.  i]  p.  Grepa. 


906 


GKESZF.L 

X  6r«ue<,  Mla,  Im.  szle  p.  Grosz:  Kie  mamy 
♦eras  tylko  Itrajcary,  greezle,  piątaki,  trojaki. 
Dow. 

[Grezdactwo,  a,  Ira.  tj  ^rv>azdanis,^  bazgranie, 
bazgranina,    gry  zmalenie.      <Por.    GRTZM(OL)> 

[Grezdacz,   a,  Ira.  e]   bazgracz,  hazgruła, 

[Grezdaczka,  i,  Im.  i]  forma  i.  od  6rezdacz. 

[Grezdać,  a,  al,  Grelzać]   brzydko  yiruć  a.  mn- 
łuwnć,  bazgrać,  grj/zmolić.     <Por.   GRYZM(OŁ)> 
GrezdanJe,  a,  blm.]  czynność  ct.  Grezdać. 
Greżyna,  y,  blm.]  p.  Gryźyna.  <p.  Gryżyna> 

[Gręba,  y,  Im.  y,  Graba,  Grąbla,  Grząba,  Grzeb 
i  zdr.  Grąbelek]  I.  p.  Grępa.  2.  jwdniesiona  przy 
-prawie  bryłka  ziemi.  3.  grzęda  (np.  kartofli), 
okraczka.  4.  a.  [Grąbia]  zagon.  5.  miedza.  <p. 
Grapa > 

[Grębnieć,  eje,  al]  murszeć,  próchnieć,  hutwieć: 
Drzewo  bukowe  po  ścięciu  grębnieje.  <p.  Grę- 
by  > 

Grębnienie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Grębnieó. 
Gręby]   I.  pomarszczony.  2.  cierpki.    <GRĘB> 

[Greda,  y,  blm.,  Grzęda]  I.  i  f  Gręda,  in.  rześ- 
eia,  bieg  konia  średni,  trucht;  nieprawidłowy  bieg 
konin:  Jeden  ś.  koń  urodzi  z  krzywemi  nogami, 
drugi  z  prostami,  więc  jeden  inochodj|,  drugi 
chodzi  gręd^.  Rej.  Przen.:  Między  ptaki  wida- 
niy  różne  natury,  jeden  wa.śniwy,  drugi  pokor- 
ny, jeden  rychły,  drugi  leniwy,  jeden  grędą,,  dru- 
gi inochodą.  Rej.  2.  [Grędą,  Grędo,  Grędko] 
przy e.=  prędko,  szybko:  Grędij  jechać.  <GRZĘr)> 

[Grędać  się,  a  ś.,  al  ś.]  kręcić  i. 

[GręJanie  się,  a  ś.,  blm.]  czyaność  cz.  Grę- 
dać ś. 

[Grędke]  przys.  p.  Gręda. 

[Grędo]  przys.  p.  Gręda. 

fGrędzi,  i,  blp.  mostek  n  zwierzęcia.  B.  Sz. 
Grędzić,  t,  ii]  i.  p.  Grążyó.    2.  p.  Grązić. 
Grędzidlo,  a.  Ira.  a]  p.  Gręzidlo.    <GRZĘZ> 
Grędziel,  a,  Im.  e]  p.  Grądziel. 
Grędżoly,  ów,  bip.j  p.  Gryndżoly. 
Gręgulaszek,  szka,  Im.  szki]    krogulec  w  pieś- 
niach ludowych.  <p.  Gregoraszek,  Krogulaszek.  > 

[Grępa,  y,  Im.  y,  Grzępa,  Grzampa,  Grampa, 
Grepa,  Grepica,  Gręba,  Grapa,  Grzepa,  Grzypa] 
I,  gijru  (szczeg.  loysoka  i  stroma).  2.  wzgórze, 
stromy  pagórek,  wyniosłość  ziemi  przy  drodze.  Por. 
Grupa.     <p.  Grapa  > 

Grępi-  p.  Grempl-. 

(Gręz,  a,  Im.  y]  p.  Gręzidlo.     <GRZĘZ> 

X  Gręzić,  i,  ii  p.  Grąźyć. 

[Gręzidlo,  a,  Im.  a,  Grędzidlo,  Grązel,  Gręz, 
Grzęz,  Grzęzło,  Grzęźle],  X6rąż,  XGrążel, 
X  Gręży  Im.,  X  Grzęży  Ira.  pierścienie  telazne 
u  niewodu,  cięiarki  żelazne  a.  gliniane  u  sieci, 
ciągnące  je  do  dna.      <  GRZĘZ  > 

[GręzkI]  p.  Grzązkl. 

X  Gręznąć,  żnie,  znal  p.  Grzęznąć:  To  6.  pławi, 
to  gręźnie.  Przyb. 

X  Gręzy,  ów,  blp.  pleśń.  Troć. 

[Gręzy,  ów,  l»lp.J  cyce  iwitń  maciory.  <? 
GRZRZ> 

X  Gręży,  ów,  blp.  p.  Gręzidlo. 

tGrężyć,  y,  yl  p.  Grążyó:  Ujrzał,  jak  woda 
tułów  w  wodę  gręży.  Chr. 

[Grób]  p.  Kaszuba.   <Nm.  grób  =  gruby  > 

[Grobalnia,  i,  Im.  e,  Gróbalnia]  loch;  grób. 
< GRZEB > 

[Grobarka,  I,  Im.  i]  forma  i.  od  Grobarz. 

fGrobarz,  a,  Ira.  e  i  [Grobarz]  p.  Grabarz: 
Ty  niebożę  grobarzu,  swą  własna  łopatą,  którąś 
tak  wielu  chował,  przyeutyś  jeat.  Poi. 


GROBOWCOWY 

[Grobeczek,  czka,  Im.  czkij  p.  Grób:  Jakci 
mnie  do  grobeczka  położą,  wszystkie  dzwony 
i  organy  zawieszą.     <  GRZEB  > 

Grobek,  bka,  Im.  bki  p.  Grób:  Smutno  trochę 
ijorzucać  dom  i  G.  mój.  Kaczk.  Grobki  dziecięca. 
Kon.     <  GRZEB > 

[Grobel,  bli,  Im.  ble]  p.  Grobla. 

Grobelka,  i,  Ira.  I  I.  p.  Grobla.  2.  anat.:  G. 
licha  a.  uszna  (anthelix)  =  wyniosłość  podluina 
mnłiowiny  ucha,  równoległa  do  obrębka,  oddzielona 
od  niego  przez  rowek  iódkowaty,  in.  przedob- 
wód,  przeciw  zagięcie,  fprzeciwkręto- 
ciąg,    fwewnętrzny    zatok    ucha. 

Grobelne,  ego,  blm.  myto,  cło  od  grołdi,  opłata 
za  przejazd  grobli:  G.  po  groszu  od  konia  in  per- 
petuura  pozwalaray.  Vol.     <  GRZEB  > 

Grobelny,  Groblany,  Groblowy  przym.  od  Gro- 
bla: Cło  grobelne.  Cło,  myto  mostowe,  rzeczne, 
G.  Bóbr.    Grobelny,    ego,  Im.  i  rz.  dozorca  grobli. 

fGrobfark,  u,  h]m.  robota  rymarska,  wyroby  ry- 
marskie. <Nra.  Grobwerk  dosł.  =  grubsza  ro- 
bota > 

tGrobfarkowy  przym.  od  Grobfark:  Robota 
grobfarkowa. 

X  Grobgryn,  u.  Im.  y  p.  Grobryn.  <Nm.  Grob- 
griln,  zepsucie  Fr.  gros-grain  dosł.  =  gruboziar- 
nisty > 

X  Grobgrynowy  przym.  od  Grobgryn,  p.  Grob- 
rynowy:  Grobgrynowe  szaty.  Księgi  peregry- 
naekie,  rękopis  1584  r. 

t  Grobla,  I,  Ira.  e  p.  Grobla.  Księgi  sądowe 
łęczyckie.  Jakom  ja  grobie  przekopać  nie 
kazał  księdzu  opatowi.  Księgi  kość.  1425. 
< GRZEB > 

t  Grobić,  I,  II  iycia  pozbawiać,  sprzątać  ze  świata, 
zabijać,  mordować:  Idzie  król,  gdzie  najgoręcej, 
i   nieprzyjaciele    grobi,  grorai.  Pot. 

1.  [Grobik,  a,  Im.  i]  p.  Grób:  W  jednym  gro- 
biku  Pan  Jezus  leży,  w  drugim  grobiku  święty 
Jan  leży.     <  GRZEB  > 

2.  [Grobik,  a.  Im.  i]  wiązka  siana  a.  słomy.  <?> 
[Grobisko,  a,  Im.  a]  p.  Grób. 

X  Grobjan,  a.  Im.  y  p.  Grubijanin.  Troć. 

Grobla,  I,  Ira.  e,  [Grobel,  Grebla],  t  Grobla  I. 
nasyp,  wał  dla  powstrzyinania  wody  w  stawie,  tama; 
pomost  usłany,  usypany  przez  bagna,  wat  do  prze- 
jazdu  przez  błota:  Podług  stawu  G.  Prz.  Odraiał 
grobli  =  ioA;  ^rroŁZt.  Podstawa  grobli,  korona  gro- 
bli. Przen.:  Gdyby  tylko  napotyra  takowa  swo- 
boda grobli  nie  przerwała.  Pilch.  2.  [G.]  =  a) 
rów,  którym  woda  płynie  podczas  ulewnego  deszczu. 
b)  idroga  bita,  gościniec,  c)  [Na  groble  ryby  ło- 
wić] -  łowić  ryby  na  jazy.  3.  anat.  p.  Krooze. 
Zdr.  Grobelka.     <  GRZEB  > 

Groblany  p.  Grobelny. 

Groblowanie,  a,  Im.  a  I.  robienie,  ludowa,  sy- 
panie grobli.     2.  materjał,  przygotowany  na  groblę. 

Groblowy  p.  Grobelny:  Przeprawii  groblowa. 
Pol.  (=przez  groblę,  za  pomocą  grobli). 

[Grobnica,  y,  Im   e]  p.  Gromnica. 

X  Grobnik,  a,  Im.  cy  len,  co  i.  eajmuje  urzą- 
dzaniem obchodu  po(/rzebowego  i  mogił;  właściciel 
zakładu  pogrzebowego. 

X6robny  p.  Grobowy:  f  Kamień  G.  Odrzućmy 
grobnych  głazów  ostatki.  Uj.     <  GRZEB > 

X  Grobokradca,  y,  Im.  y  p.  Grobownlk. 
<GRZEB-f  KRAD> 

ŁGroboszcze,  a,  Ira.  a]  grób,  mogiła. 
irobowcowy  przym.  od  firobowlec:  Q.  kaaieA. 
Bóbr;     .  --'  -  : — r  ; 


907 


GROBOWIEC 


GROCHOWY 


Grobowiec,   wca    I.   Im.   wce  a.   X  Grobownik 

grób  okazały,  mogiła,  kopiec  nagrobny;  pomnik,  na- 
grobek, kamień  grobowy,  mauzoleum,  sarkofag:  Ot. 
cesarza  Adrjana.  Pocliowany  byt  książę  pod 
skromnym  grobowcem.  Niem.  Kwitnące  niegdyś 
kraje  były  jakby  wielki  G.  Sienk.  Przen.:  Bano 
k.,  żeby  wołoska  ziemia  nie  b3-ła  grobowcem  woj- 
ska naszego.  Birk.  2.  X  Ira.  woy  p.  Grobownik. 
Troć.     <  GRZEB  > 

X  Grobowisko,  a,  Im.  a  I.  u-ielki  grób.  2.  a. 
[Grobowiszcze]  cmentarzysko,  cmentarz. 

[Grobowiszcze,  a,  Im.  a]  p.  Grobowisko. 

f  Grobowizna,  y,  Im.  y  grób  Uchy.  AYidzim  gro- 
bowiznę  lichą  i  bez  tytułów,  bez  ordynku  wsze- 
go.  Bard  z. 

t  Grobownica,  y,  Im.  e  świeca  palona  przy  gro- 
bie. Krów. 

X  Grobownik,  a.  Im.  cy  I.  a,  x  Grobokradca 
ten,  co  groby  okrada,  co  je  odkopuje.  2.  p.  Gra- 
barz: G.,  co  grzebie  umarłych,  grabarz.  Bóbr. 
Grobownicy,  którzy  razem  z  klerykami  chowali 
umarłych.  Bóbr.  3.  Im.  i  p.  Grobowiec:  Czy 
wy  macie  takie  trumny,  grobowniki,  aby  nasze 
męczenniki  w  balsamowej  złożyć  szacie?  Słów. 
<  GRZEB  > 

Grobowo  przys.  od  Grobowy:  Nigdy  tak  ponu- 
rym, tak  Q.  milczącym  nie  był  ani  przedtym, 
ani  potym  tulezyński  dynasta.  Roi. 

Grobowy,  X  Grobny  i.  przym.  od  Grób,  mogil- 
ny: Kamień  Q.  Młody  bluszczu,  zielone  obwijaj 
topole,  zostaw  cierniom  grobowe  otaczać  ko- 
lumny. Mick.  Aż  do  grobowej  deski  (=do  zgo- 
nu, do  śmierci).  2.  przen.  pogrzebowy,  żałobny, 
ponury,  żałosny,  smutny,  podziemny,  stłumiony,  przy- 
duszony :  Głos,  iśpiew  G.  Requiem  zaśpiewano 
w  ton  G.,  długi,  i  rozwiał  wiatr  cmentarny  ślad 
waszej  zasługi.  Syrok.  3.  [Grobowe  ziele]  p. 
Ziele.     <  GRZEB  > 

X  Grobryn,  u,  Im.  y,  x  Grobgryn,  X  Grubryn 
oatunek  tkaniny  jedwabnej.      <p.   Grobgryn > 

X  Grobrynowy  przym.  od  Grobryn;  Grobgry- 
nowy:  Giermak  swiatłoszary,  G.  albo  kanawa- 
eowy.  Goł. 

X  Grobsztyn,  u,  Im.  y  kamień  grobowy;  przen. 
'iwgiła,  grób:  Smutna  pociecha  z  kosztownych 
jTobsztynów.  Zim.  Zasnął  w  pokoju  i_  złożon 
w  grobsztynie.  Chr.  Nad  ową  wodą  darniowy  G. 
liu  niebu  wywiodą.  Pot.  Przen.:  perzyna,  proch: 
Zburzę  miasto  na  G.  Bardz.     <Nm.  Grabstein> 

Grocernia,  i.  Im.  e  sklep  w  Ameryce  z  rolno- 
rodnemi  artykułami:  W  wielkich  magazynach 
'nożna  dostać  wszystkiego,  co  znajduje  ś.  w  gro- 
i'erniach  angielskich  lub  amerykańskich.  Sienk. 
<Z  Ang.  groeer  =  kupiec  korzenny  > 

Grocerniczka,   I,  Ira.    i  forma  ż.  od  Grocernik. 

Grooernik,  a.  Im.  cy  właściciel  grocerni. 

firoch,  u.  Im.  y  i.  bot.  =  a)  (pisum)  roś.  z  ro- 
dziny motylkowatych.  Gatunek :  (ł.  p  o  s  p  o  1  i- 
ly  a.  zwyczajny,  swojski  (pisum  safi- 
vum  8.  Yulgare);  niektóre  odmiany  jego:  wiel- 
uogroch,  karlik,  burczak,  polny  a. 
dziki,  daw.  Lędźwiee  leśny  (pisura  ar- 
vense).  b)  G.  gołębi  a.  leśny  (orobus  hirsu- 
tus)  roś.  z  rodzaju  drzewigroszka.  c)  G.  nie- 
miecki a.  turecki,  tyczny,  włoski,  szabla- 
sty, daw.  Wielogroch,  [G.  długi,  biały]  ga- 
tunek fasoli  (phaseolus  yulgaris).  d)  G.  pruski 
p.  Soczewica,  e)  G.  słoneczny  p.  Słonecznik.  1) 
G.  sowi  a.  Sowia  zob  a.  Bób  leśny  (faba 
siiyestris)  roi.  g)  G.  sybirski  a.  Akacja  żół- 
ta   a.    Groszek    syberyjski    a.    Robinjn 


groszek  syberyjski  (robiaia  caragana  seu 
caragana  arborescens)  gatunek  akacji,  h)  G.  wil- 
czy: a)  p.  Lucerna.  P)  p.  Traganek.  i)  G.  włoski 
p.  I.  Cieciorka,  j)  G.  zajęczy  a.  G.  orobek  p. 
Drzewigroszek.  Ógr.:  G.  chróstowy,  wysoki  = 
pnący  ś.  po  gałązkach.  G.  ścielący  ś.  =  [piechota}. 
G.  cukrowy  =  &ez  łuski  pergaminowej.  G.  łusko- 
wy =  ze  skórką  pergaminową.  G.  pomarszczony  = 
z  chropowatym  ziarnem.  Mam  ś.  jak  G.  przy  dro- 
dze. Prz.  (  =  każdy  mię  szarpnie,  trąci).  Przen.: 
[Zwiać  G.]  =  uciec.  2.  ziarna  grochu:  Korzec 
grochu.  G.  na  ścianę.  Prz.  (-daremnie  mówić  do 
kogo,  upominać  go).  Mruczał,  kiwał,  żegnał; 
wszystko  to  jedno  było,  co  G.  na  ścianę  rzucać. 
Oss.  Tak  ich  odważnie  strzelano  i  bito,  że  odpa- 
dali jako  G.  od  ściany.  Chr.  Bez  nadgrody  ozięb- 
nie cnota,  jako  G.  na  bębnie.  Pot.  Pochlebne 
głosy  są  jako  G.  w  pęcherzu,  które  tylko  iż 
brząkają,  a  pożytku  żadnego  nie  czynią.  Rej. 
[G.  biały  a.  ogrodowy]  =  ziarnka  szabelbonu  bez 
strączków.  3.  potrawa  z  grochu:  G.  prażony.  G. 
na  sucho,  na  sypko.  Przen.:  G.  z  kapustą  =  ?ue- 
ład,  chaos,  gmatwanina,  plątanina ,  pomieszanie: 
Pomieszałeś  tu  wszystko,  jak  G.  z  kapustą.  Pim. 
Przen.:  Grochu  ś.  najadła  =  z«.<2fa  w  ciążę.  Troć. 
4.  zł.  =  a)  śrut.  b)  a.  Grochowianki  (Im.)  korale. 
Zdr.  Groszek.  Zgr.  Groszysko.     <  GROCH  > 

Grochal  I.  u,  blm.  mieszanina  różnych  gatunków 
grochu,  zanieczyszczająca  zboże.  2.  [G.]  a,  Ira.  e 
prostak,  gbur,    ordynus. 

[Grochal,  a,  Ira.  e]  grosz:  Groch;ile  przepili  po 
krowie.     <p.  Grosz  > 

Grochodrzew,  u,  Im.  y  bot.  p.  Akacja.  < GROCH 
-f  DRZEW  > 

[Grochol,  u,  Im.  e]  rodzaj  wyki  (vicia  angn- 
sti(olia).     <  GROCH  > 

Grochot,  u,  blm.]  p.  Gruchotanie.     <Dźwn.  > 
Grochotać,  cze,  tal]  p.  Gruchotać. 

'Grochotanie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Grochotać. 

Grochowaty  podobny  do  grochu,  soczewicnwaly. 
Anat.:  Kość  grochowata  p.  Kość,   <  GROCH > 

Grochowcowy  przym.  od  Grochowiec:  Gro- 
chowcowe  kształty.  Łab. 

[Grochowczysko,  a,  Im.  a]    p.  Grochowisko. 

Grochowianka,  I,  Im.  i  I.  wieniec  grochowy,  ja- 
ko oznaka  odkosza:  Tobie  żona  jakby  nimfa,  pod- 
stolinie  G.,  a  mnie  zemsta  doskonała.  Fred.  A. 
2.  [G.]  =  a)  słoma  grochu  zwyczajnego:  Wianek 
z  grochowianki.  b)  p.  Grochówka.  3.  w  Im.  zł. 
p.  Groch. 

[Grochowiany]  grochowy,  grochowinowy:  Wianek 
G.  Będą  myśleć,  że  to  wiano,  a  to  wiązka  gro- 
chowianA. 

Grochowieo,  wca,  Im.  wce  I.  bot.:  a)  p.  Aka- 
cja, b)  G.  lepki  (robiuia  yiscosa')  roś.,  gatunek 
akacji.  2.  min.  p.  Aragonit  i  Pizolit. 

[Grochowina,  y,  Im.  y]  łodyga  grochu:  Skrzywi 
ci  sio  warkoc  kieby   G.    Zdr.  [Grochowineczka], 

[Grochowineczka,  i.  Im.  i]  p.  Grochowina. 

Grochowinowy  przym,  od  Grochowiny:  Lug  (}. 

Grochowiny,  in,  blp.  I.  łodygi  i  strąki  grochowe: 
(t.  są  dobre  na  paszę,  na  barłóg.  2,  [Oj  gru- 
chol,  coś  wątłego. 

Grochowisko,  a,  Im.  a,  [Grochowczysko,  Gro- 
Chowiszczc  I  pole  zasiane  grochem,  a.  na  którym 
hi/l  groch:   Wieeie  gnój  wedle  grochowiska. 

IGrochowiszcze,  a,  liu.  a]  |).  Grochowisko. 

Grochownik,  a.  Im.  i  bot.  p.  Akacja, 

Grochowy  I.  przym.  od  Groch:  Placek  (J.  Mąka, 
kiszka  grochowa.  Zupa  grochowa  ('  =  ^/ocArfwiba>. 
Wianek  G.  Przen.:  Dostać  wianek  Q,  (=  odkosza, 


iiU6 


GROCHÓWKA 


GRODŹ 


rekuzę).  Q.  to  •wleah.ei^ gorszy  strach,  nii  hleda. 
Zaw.  I.  G.  rok  —  dobry  rok.  Prz.  (  =  obfilu/ący 
w  groch,  gdy  ».  groch  obrodzi).  2.  anat.:  Kość 
grochowa  p.  Kość.  3.  bot.:  Drzewo  grochowe  p. 
Akacja. 

Grochówka,  I,  Im.  I  I.  a.  [Grochowianka]  zupa 
(jrochowa.  2.  [G.]  łodygi  grochu;  rnierzioa  z  gro- 
chu. 3.  a.  Ryżyoa  bot.  (manisuris)  roi.  z  rodzi- 
ny traw. 

[Groohul,  6ro-kuI,  Bru-kul,  Grrochu  grroohul, 
Gruchu  gruchu  gruohsickulj,  xGruchu!  naślado- 
wanie głosu  (fołchi,  <Dźwn.,  z  potlprowadzeaiera 
pod  GROCH > 

[Grochulka,  i,  Ini.  I]  grzechotka  drewniana  za- 
wieszona   na     szyi    bydłu    pasącemu    i.   po    lesie. 

<l)ŹWQ.  > 

f  Grooi  przym.  od  Grota:  O  grocia  twarda 
skało.  Gawin.     <  p.  Grota  > 

Grocik,  a,  Im.  i  I.  p.  Grot.  2.  pręcik  wshazufa- 
cy,  strzałka,  toskazówka,  indeks:  Ot.  na  kompa- 
sie.    <p.  Grot.> 

Grode!(,  dka,  Im.  dkl  p.  Gród  i  Gródek:  "W  ję- 
zyku słowiańskim  zamki  grodkami  i  grodami  na- 
zywają. Nar.  Nieobjty  z  miastem  człowiek, 
choćby  zamożny  właściciel  gródka.  Sienk.  Zbu- 
dowała G.  w  Bogdańcu.    Sienk.     <GliOD> 

Grodenablowy  p.  Grodenaplowy:  Ornat  G.  czar- 
ny z  fijoletową,  kolumną.  Wej. 

GrodenapI,  u,  Im.  e,  Gradenapl,  x  Gradynapol 
jedwabna  tkanina,  którą  najpierw  zaczęto  wyrabi<i.6 
w  Neapolu.  <Fr.  gros  de  Naples  dosł.  =  tkanina 
gruba  z  Neapolu  > 

Grodenaplowy  przym.  od  GrodenapI;  Grodena- 
blowy: Chałat  G.  Byk. 

Grodetur,  u,  Im.  y,  x  Gradytur,  X  Grodytur 
cięika  tkanina  fedwahna,  pochodząca  z  Tour  we 
Francji.  <Fr.  gros  de  To.irg  dosł.  =  tkanina 
gruba  z  Tours  > 

Grodeturowy  przym.  od  Grodetur,  z  grodeturu: 
Płaszcz  G.  And. 

t Gródka,  i,  im.  i  i  [Gródka]  p.  Grodzą  i  Grodź: 
[Konie  Jak  puszczą  na  grodki,  jak  wiatry  biega- 
ją), f  Orzechy  włoskie  mają  być  pierwej  w  grodce 
sadzone,  aby  ś.  tam  wy  kochały,  niżby  do  ogro- 
du były  przesadzone.  Trzyc.     <GROb> 

Grodoburca,  y,  Im.  y  \\  Grodoburzyciel:  G. 
Odysej.  Ml.     <G110D -|-BUR> 

Grodoburzyciel,  a.  Im.  e,  Grodoburca  ten,  co 
burzy  gród/:   Pelejda  G.  Ml. 

tiBrododzierżca,  y,  Ira.  y,  f  Grododzirżoa, 
f  Grododzirża  ten,  kto  trzymał  gród,  kasztelan  a. 
starosta  grodowy:  Obok  miasteczka  siedział 
w  zamku  G.,  który  miał  w  swym  r«ku  władzia 
miecza  i  którą  w  imieniu  króla  sprawował.  Paw. 
Przykład  niemiecki  podobał  ś.  bez  wątpienia 
grododzierżcom  polskim.  Mor.  T.  <  GHOD  -}- 
DZIERŻ  > 

t  Grododzirża,  y.  Im.  owie  m.  p.  Grododzierż- 
ca: Panu  kasztelanowi  a.  grododzirży.  Mae. 
z  Roż. 

fGrododzirżca,  y,  Im.  y  p.  Grododzierżca. 

X  Grodopis,  a,  Im.  owie  pisarz  grodzki.  Przyb. 
<  GRÓD  +  PIS  > 

Grodowy,  Grodzki  przym.  od  Gród ;  [Gardny] : 
Starosta  G.  =  w  daw.  Polsce  starosta  z  władzą  są- 
dową. Niegrodowe  starostwa.  Rzew.     <GROD> 

X  Grodytur,  u,  Im.  y  p.  Grodetur.  Troć. 

Grodzą,  y,  Im.  e  I.  y.  ogrodzenie  na  wodzie, 
powstrzymn/ąre  wodę  w  czasie  rob'-'it  na  dnie  rzeki. 
2.  tp.  Grodź.  3.  [G.  a.  Gródza]  =  a)  p    Grodźba. 

900 


b)  sposób  grodzenia,  e)  phi,  ogrodzenie  pola  od 
bydła,  oierdziowanie.  d)  zagroda  w  oborze  a.  staf- 
ni  dla  cieląt  a.  źrebiąt.  ZJr.  -J-Grodka,  [Grodka  , 
Gródka,  Grodzka].    <aROD> 

X  Grodzanifi,  a,  Im.  anie  p.  Grodziantn:  Olha, 
nie  mogąc  zamku  Skorostena  mocą  dostać,  po- 
słała do  mieszczan  i  do  grodzan,  mówiąc:  „Daj- 
cie mi  za  dań  tylko  po  trzy  gołębie  i  po  trzy 
wróble."  Stryjk. 
Grodzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grodzić. 
X  Grodzianin,  a,  Im.  anie,  X  Grodzanin  miesz- 
kaniec grodu,  zamku:  Dowmunt,  oblężony  na 
zamku  Ucianie,  prosił  grodzian  uciańskich,  aby 
nie  poildawali  zamku,  pókiby  oa  nie  przyszedł 
im  na  odsiecz.  Stryjk. 

X  Grodzianka,  i.  Im.  I  forma  ż.  od  Grodzianin, 
Grodzicie),  a,  im.  e  ten,  co  grodzi. 
Grodzić,  i,  ii,  [GardzićJ  I.  G.  płot  =  stawia<^, 
urządzać,  robić:  Q.  płoty.  Płot  grodzony.  2.  ogi-a- 
dzać,  okalać,  otaczać  płotem;  dawać  ogrodzenie, 
opasywać,  zabezpieczać,  obioarowywać:  G.  pole. 
Miasto  murem  G.  f  Jerycho  było  grodzono. 
B.  Sz.  Przen. :  Pole  wojskiem  grodzi.  Bial. 
( =  obsadza).  3.  odgradzać,  odgraniczać,  oddzielać, 
dzielić:  Klin  ziemi  grodzi  Łęczycanów  od  Kali- 
szanów.  Kon.  St.  4.  X  przen.  mieścić,  zawierać,  za- 
mykać, pielęgnować  ,  przechowywać,  żywić  =  mieć 
w  sobie,  chować,  przechowywać:  Cokolwiek  dobre- 
go człowiek  w  sobie  grodzi,  to  od  Boga  przy- 
chodzi. Min.  5.  y.  zagradzać,  tamować,  przeszka- 
dzać, stawiać  przeszkody,  stawać  na  przeszkodzie, 
napoprzek,  wchodzić  w  drogę,  bróidzić:  G.  komu 
drogo.  Troć.  Prosi  jej,  żeby  mu  szcz(\śeia  nie 
grodziła,  nie  wiązała  świata.  Pot.  X  G.  ś.  I. 
otaczać  ś.:  Wielka  jest  rzecz  potomstwo  mieć, 
a  nim  ś.  grodzić.  Glicz.  2.  strzec  i.,  wysfrzegoi 
ś.,  pilnować  i.,  unikać,  chronić  i.:  Wiele  jest 
przygód ,  od  których  ś.  grodzić  musi.  Skar. 
<GROD> 

Grodziec,  dźoa,  Im.  dice  p.  Gród:  Chciałbym 
mieć  G.  z  twardego  granitu^  by  nie  miał  ni 
okien,  ni  wchodu.  Uj.  Widzieli  litewskie  grodźcu 
drewniane.  Sienk.   Prjama  G.  wyniosły.  Ml. 

Grodzik,  a,  Im.  i  p.  Gród:  To  miasteczko,  to 
G.,  to  powiatu  kawał  zagarnął,  nie  dając  nio. 
Krasz. 

[Grodziowy  a.  Poplawny]  (o  sianie)  zebrany 
z  łąki  sucliej.  położone)'  między  polami:  Siano  gro- 
dziowe. 

Grodzisko,  a,  Im.  a  I.  p.  Gród:  Było  reh  na 
G.  dosyć,  ]>rzy  dobrym  uzbrojeniu  można  ś.  by- 
ło obronić  od  dziesięćkroó  liczniejszego  napastni- 
ka. Krasz.  2.  Xplac  grodowy,  miejsce  jyo  gro- 
dzie. 
Grodziskowy  przym.  od  Grodzisko:  Wał  G. 
Grodzki  p.  Grodowy:  Sędzia  G.  Akta  grodzkie. 
Sąd  (j.  =  starościtislci,  spratoowany  przez  starostę 
grodoioego  w  sprawach  kryminalnych.  Urząd  G.  = 
rozpatrający  i  niektóre  sprawy  cywilne,  in.  fkwe- 
rela.     <GROD> 

X  Grodzowy  przym.  o  I  Grodzą, 
f  Grodztwo,  a,  Im.  a  obszar,  na  który  rozciąga 
jf.  władza  grodu  i  jego  kasztelana,  kasztelanja. 
Księgi  sądowe  łęczyckie.  Takie  zjazdy  na  sądy 
.^ciągały  tylko  ślachtę  jednego  grodztwa.  Paw. 
Ustawiamy,  aby  do,  bliższego  kasztelaniej  alibo 
grodztwa  dworu...  Św.  z  Woc. 

Grodź,  i,  Im.  e  I.  fi  [G.]  p.  Gródi:  G.  dh 
źrebiąt  (=  okólnik).  G.,  zagroda,  zwierzyniec, 
gdzie  ś.  zwierzęta  a.  ptastwo  chowa.  Bóbr.  2. 
X podwórze,  podwórko.  Bóbr.    Zdr.  [Gródka]. 


^  GRODŹBA 

[Grodiba,  y]  I.  blm.  a.  Grodzą,  Gródza  czynność 
grodzenia  płotów,  grodzenie  płotów:  Chlusty  na 
prodźbę  =  gałęzie  na  płoty  plecione.  2.  Im.  y  p. 
Grodź. 

tGrof,   a,  Im.    owie   p.   Hrabia.    Pot.     <Nm. 

Graf>  .     . 

Grog,  u,  blm.,  Grok  rodzaj  ponczu  z  wody,  ru- 
mu, cukru  i  niek.    aromatycznej  zaprawy.     <Ang. 

grog'> 

Grogowy  przym.  od  Grog:  Syrop  Gt.  =  sziuczny 
syroj),  złoiony  z  rozgotowanego  to  woclzie  cukru, 
rumu  jamajki,  wyskoku  i  wyciągu  wanilji,  po  roz- 
cieńczeniu dający  grog.  ^ 

Grogren  nieo<l.  rodzaj  mocnej  malerji  z  lekkientL 
prążkami  równoleylemi  do  długoki.  <  Fr,  gros- 
1,'rain  dosK==  gruboziarnisty,  por.  Grubryn> 

IGroista,  y,  Im.  ści  sprzedający  hurtem,  hurtow- 
nik    <Nm.   Grossist,  7.  Fr.  en  gros  =  hurtem > 

Grojecznik,  a,  Im.  i  bot.  p.  Judaszowiec.  <?> 

Grojny  zł.  wielki.  <Może  Nra.  gross  =  wielki > 

Grok,  u,  blm.  p.  Grog:  Major  poprosił  o  szklan- 
kę zimnego  groku.  Krasz.     <p.  Grog> 

(Gro-ku!l  p.  Grochu! 

tGrola,  i,  Im.  e  i  [Grola]  kłopot,  zmartwienie, 
skweres,  biedu  =  ambaras,  kram,  tarapaty,  niepo- 
kój: Przeżył  swij,  grolcj.     <Nm.  Groll> 

Grolina,  y,  im.  y  rodzaj  perkalu  silnie  zgumo- 
wanego  (np.  na  fasony  do  kapeluszy).  <Fr. 
gros  lin  dosł.^  gruby   len  ^  płótno  > 

t  Grolować,  uje,  owal  doznawać  kłopotu,  zmar- 
twienia.    <Nm.  grolleu> 

tGroIowanis,  a,  blm.,  czynność  ez.   Grolować. 

Grom,  u.  Im.  y  I.  huk  piorunu,  grzmot;  piorun: 
(i.  grzmi.  Słychać  G.  G.  uderzył,  trząsł.  Rażo- 
ny gromem.  Huk  gromu.  Zabił  go  Jowisz  gro- 
mem. Biel.  M.  Żeby  ich  jasne  zabiły  gromy!  L. 
Co?  nie  walij  ś.  na  mnie  ściany,  nie  spadają 
gromy?  iświęt.  Zleciał  nakształt  gromu.  Mick. 
l'rzen.:  Poraj  niewdzięczności^;  pańsksj  do  ży- 
wego poruszony,  a  prawie  gromem  rażony,  prze- 
czuł, iż  zło  nad  nim  wisi.  Mick.  Przen.:  Od 
pu-^^zez  libijskich  latał  do  Alpów  podniebnych, 
ciskając  grom  po  gromie  w  piramidy,  w  Tabor, 
w  Marengo,  w  Ulm,  w  Austerlitz.  Mick.  (-za- 
dając porażkę).  Przeu.:  G.  gniewu  (=  wybuch). 
2.  X  chmura  piorunowa :  Z  gromu  wypierzchła 
błyskawica.  Troć.  3.  przen.  huk,  łoskot:  Gromy 
dział.  Kras.  A.  Trąby,  bębny  i  działa  zewsząd 
(i.  puściły.  Stryjk.  Wnet  paszcza  (strzelby)  za- 
huczy ogniem  i  gromem.  Mick.  4.  przen.  pioru- 
nująca mowa;  masakrując;/  rozkaz,  edykl:  G.  słów. 
Pilch.  G.  Watykanu  zniósł  zakon  Jezuitów.  5. 
przen.  pogrom,  kiepska,  porażka,  cios,  bicz,  zguba, 
palec  hoży,  kara  boska,  postrach;  pogromca,  mici- 
riel,  gnębir.iel,  prześladoioca:  Już  po  gromie  i  po 
klęsce.  Troć.  Lis  G.  na  króliki  i  kury.  Jak.  AV. 
8.  gromienie,  piorunowanie,  wymyślanie:  Filozol 
nie  miał  okazji  oJo  gromu,  ale  wyszedszy,  klął 
na  czym  świat  stoi.  Kod.  7.  X  przea.  strach, 
przestrach,  zgroza:  Gdy  ś.  to  stało,  wszystkich 
a.  przeniknie.  Chr.     <GROM/GRZEM> 

Gromada,  y.  Im.  y,  [Gromada,  Grumada,  Hróma- 
da|,  fGrumada  kupa,  masa,  (o  ludziach)  tłum,  rze- 
sza, hurma,  zbiorowisko,  ciżba,  (o  rzeczach)  sterta, 
stos:  ii.  ludzi.  Przepadł  w  gromadzie.  Pośród  dzi- 
kich krain  Australji  przesuwają  ś.  całe  gromady 
szkieletów  ledwie  skórą  obciągniętych  i  giną- 
cych z  nędzy.  Święt.  Nie  chcę  poruszać  ś.  jedy- 
nie ruchami  gromady,  ale  przedewszystkim  żyć 
dla  siebie  i  przez  siebie.  Święt.  Chodzili  gro- 
madami ( -barulcmi).  W  tańcu  rej  prowadzisz 
wesołej    gromady.    Mick.    (=  towarzystwa).    I    ty 


GRO^rADNY 

zuchwały,  i  twoja  G.  wrazbyście  poszli  w  głębi- 
nie. Mick.  tPauowie,  zjechawszy  ś.  do  gromad)', 
na  miejsce  Mieczysława  Kazimierza  mianowali. 
Papr.  G.  psów  —  śmierć  zająca.  Prz.  Nie  po- 
jedynkiem, ale  gromadą  filozotów  tych  teraz 
przywiodę.  Petr.  (  —  ogółem,  ryczałtem,  hurtem). 
Zgarniać  na  gromadę  a.  do  gromady.  Wszystko 
to  znosząc,  naezynili  gromad  bardzo  wiele.  Leop. 
Mają  gromadę  leżących  pieniędzy.  Gostk.  Tam 
na  północ,  ku  Polsce,  świecą  gwiazd  gromady. 
Mick.  C=ro/e^.  2.  mieszkańcy^ rosi  a.  gminy:  Jaki 
wójt  bywa,  taka  i  G.  Rej.  Wie  o  tem  wójt  i  cała 
G.  Prz.  3.  zgromadzenie,  zebranie  gminne,  wiec, 
rada  gminna:  Gromady  z  chłopami  co  miesiąc  czy- 
nić potrzeba.  Haur.  Nakazać  gromadę,  uczynić 
gromadę  =  zwołać  zebranie  gminne.  Odprawie  gro- 
madę (-zwolnić,  rozpuścić).  Mała  G.  =  wtec  jednej 
tcioski).  Wielka  G.  =  wiec  całej  okolicy,  całego  ro- 
du. Pol.  4.  [G.J  =  a)  zebranie  bocianów  przed 
odlotem,  b)  stado  owiec,  c)  węglarski  stos  drzewa, 
przeznaczonego  na  tcęgiel.  d)  [Do  gromady|  =  rf(> 
kupy,  w  jedno,  razem:  Nowożeńców  złączy  ksiądz 
do  gromady,  e)  duża  ilość,  mnóstwo:  La 'oś  G. 
ludu  była  na  kiermaszu.  G.  roboty.  5.  biol. 
(classis)  skupienie  zwierząt  a.  roślin,  pośrednie 
między,  rzędem  a  zworzem,  Zdr.  Gromadka,  fOro- 
madzica,  [Gromadeczka].    <GROM(AD)> 

[Gromadeczka,  i,  Im.  i]  p.  Gromada:  NijJuza 
nas  gromadecka. 

Gromadka,  i.  Im.  I  I,  p.  Gromada;  kupka,  garstka, 
grono;  kępkti:  G.  tańcujących.  Wychodzim  na  koś- 
bę wesołą  gromadką.  Len.  G.  drzew.  Modr  ;ew  ica 
ma  listeczków  gromadkami  pełno.  Syr.  (^kępka- 
mi, gronami,  A,v.śaa/w«^., Poukładali  gałę:,je  na  gro- 
madki. W  Wielką  Środę  trzeba  parLfjaa  upo- 
minać, by  nie  palili  stosów,  tak  zwanych  gro- 
madek, wedle  obrzędu  pogańskiego,  na  pamiątkę 
dusz  sobie  miłych.  Brk.  2.  [Q.]  rodzaj  sekty 
u  ewangielickich  Mazurów  pruskich,  zbieranie  i,  po 
domach,  wspólne  czytanie  i  objaśnianie  Pisma  Swic- 
terjo.  3.  [Gromadki]  plejady,  skupienie  gwiazd.  4. 
X  anat.:  Gromadki  gruczolków  Peyera  =  fcjpfc* 
gruczolkowe  Peyera  w  jelicie  (agmina  Peyeri).  5. 
X  astr.:  Gromadki  gwiazd  =  sA;u/)/ema,  zbiorowiska 
gwiazd.  6.  [G.]  bot.  (armillaria  robusta)  grzyb 
z  rodzaju  opieńki. 

[Gromadkarz,  a,  Im.  e]  należący  do  [gromadki], 
rodzaj  sekciarza  u  ewangielickich  Mazurów  pru- 
skich. 

X  Gromadna,  e],  blm.  liczba  mnoga:  Mówić 
w  gromadnej. 

X  Gromadni  p.  Gromadny:  Chór  G.  Słów. 

[Gromadnica,  y,  Im.  ej  I.  miejsce,  gdzie  stała 
[gromada]  (  —  stos  drzewa  na  węgle).  2.  wielka 
mucha.     3.  pog.  kobieta  kłótliwa. 

Gromadnie,  X  Gromadno  przys.  od  Gromadny: 
j  Stawić  ś.  G.  przeciw  nieprzyjacielowi  {=:kupą, 
w  wielkiej  ilości). 

Gromadnik,  a,  Im.  cy  I.  a.  [Gromadzielnikj  na- 
leżący do  gromady,  wspólnik,  .•'towarzyszony:  W  ra- 
zie potrzeby  tyra  słowem  wołał  O.  na  współo- 
bywateli. Bob.  2.  [G.J  człowiek  [kurza^cy  gromadę], 
loęglarz. 

X  Gromadna    p.   Gromadnie :    G.  teraz    w  tym 
mieście.  Troć.  {  =  ludno). 
X  Groniadnośó,  I,  blm.  rz.  od  Gromadny. 
Gromadny  I.   a.    x  Gromadni,    X  Gromadzisły 

gromadą,  kupą  występujący,  masami  zjawiający  i., 
tłumny,  liczny,  7(trrany  tłumnie  a  bezładnie,  zgro- 
madzony w  wielkiej  ilości:  G.  napad.  Ucieczki 
gromadne.  Gromadno    wojsko.    X  L^y  gromad  ne 


910 


GROMADOŁÓDŹ 


GROMOTNIE 


rozlewała.  Troe.  X  Czeczotki  fi;romadne.  Mor. 
{  =  gromadami  latające).  2.  Y.  do  (/roinady  7ude- 
iący,  gromadzki,  wiejski,  gminny:  Jestem  ^'ioszcz- 
kiein  Pijeryd,  nie  zaś  twym  grroraadnym.  ilul.  3. 
f  ludny,  zaludniony,  gęsto  zaludniony:  Miasto  gro- 
madne. Troć.  4.  iek.:  Czyrak  G.  p.  Czyrak. 
<GROM(AD)> 
X  Gromadolódi,   odzi,   Ira.   odzie  flota.    "Włod. 

<  Gromada  -f-  Łódź  > 

Gromadzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gromadzić. 

Gromadzenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gro- 
madzić ś. 

[Gromadzianie,  ów,  blp.j  nie  potomkowie  wlaki- 
eieli  soltystw.  Por.  Soltysianie. 

tGromadzica,  y,  Im.  e  p.  Gromada:  Oddał, 
Jako  chciał,  pobór,  a  potyra  pił  za  ostatek  z  gro- 
madzlcą  kilka  dni.  Rej. 

Gromadzioiel,  a,  Im.  e  ten,  co  gromadzi. 

Gromadzicielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Gromadzi- 
cie!. 

Gromadzić,  i,  ił,  [GromażdzićJ  I.  z(fromadzaó, 
zbierać,  skupiać;  (o  rzeczach)  znosić,  składać;  (o  lu- 
dziach) ściągać:  G.  materjały  do  dzieła,  do  bu- 
dowy. G.  bogactwa,  kapitały.  X  Umilknąwszy, 
wszystką,  myśl  w  głowę  gromadził.  Troe.  ( ^zbie- 
rał myśli).  G.  ludzi,  wojska.  Co  miesi;je  chłopów 
G.  Haur.  (  =  zwoływać  na  naradę  gminną).  2.  [G.] 
grabić,  zgrabiać  (siano).  G.  Ś.  kupić  i.,  zbierać  ś., 
schodzić  ś.,  zbiegać  ś.:  "Widzowie  gromadzij  ś.  Tu 
gromadził  ś.  wybór  inteligiencji  miejscowej.  Chm. 

<  GROM(AD)  > 

[Gromadzielnik,  a,  Im.  cyj  p.  Gromadnik:  Od 
etołu  wstał  i  do  gromadzieluików  poszedł.    Jeż. 

XGromadzisto  przys.  od  Gromadzisty. 

X  Gromadzisty  p.  Gromadny. 

Gromadzki  I.  do  gromady  wiejskiej  należący, 
gminny:  Kasa  groiuadzka.  Pastwisko  gromadzkie. 
2.  [G.  bykj  człoioiek  rozwiązłych  obyczajów,  [Gro- 
madzki, ego,  Im.  cy]  rz.  sołtys. 

X  Gromadzko  przys.  od  Gromadzki.  L. 

jGromatka,  I,  Im.  i  kawałek. 

[Gromaździć,  i,  ilj  p.  Gromadzić. 

X  Gromca,  y,  Im.  y  I.  ten,  co  zsyła  grzmoty, 
piorunuje:  Ołtarz  Panomfejskiemu  gromcy.  Zebr. 
2.  p.  Gromiciel:  Gangiskan,  ów  sławny  G. 
wschodnich  krajów.   L.     <GROM/GRZEM> 

Gromian,  u,  Im.  y  bot.  (xyloearpus)  roL  <?> 

Gromiciel,  a.  Im.  e  I.  a.  X  Gromca  pogromca, 
zwycięzca.  2.  ten,  co  gromi,  karci:  G.  zdrożności. 
Sł.  wil. 

Gromicielka,    I,    Im.  i  forma  ż.  od    Gromiciel: 

Noc,  G.  i  bogów  i  ludzi.    Ml. 
Gromić,  i,  ił,  częstot.  fGramiać,  tGromiwać  I. 

rcuić,  porażać,  pobijać,  zwyciężać,  rozbijać :  G.  wro- 
ga. G.  Niemce  i  hordy  Nogaju.  Mick.  Niech  wal- 
czy, niech  gromi,  niechaj  ś.  w  imię  i  skarby  bo- 
gaci. Mick.  Przen.:  Nim  to  ś.  dzieje,  pierwej  winne 
grona  znikną,  i  reż  nie  bcjdzie  sierpami  gromio- 
na. Ryb.  J.  (  =  żęta).  2.  ostro  upominać,  pioruno- 
wać na  kogo,  fukać,  strof oioać,  karcić,  burczeć:  Sw. 
Stanisław  gromił  Bolesława  Śmiałego.  Występki 
srodze  gromił.  Skar.  3,  X  Q.  djabła  =  io//fciiHa(5, 
egzorcyzmować.  Troć.  4.  [G.]  wymyślać.  <GROM/ 
GRZEM> 

Gromienie,  a,  Im.   a  czynność  cz.  Gromić:    Od 

miasta  gromieniem  słów  go  odstraszył.  Skar. 
Nie  słyszę  z  ust  twoich,  jak  pełne  łagodności 
gromienia.  Węg. 

fGromlwać,  a,  al  p.  Gromić:  Kazimierza  pod- 
czas Fulkon  o  cudzołóstwo   gromiwał.  Błaż. 

fGromiwanle,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gromiwać. 


X  Gromiwrzawa,  y,  Im.  y  ten,  co  hałasy  wypra- 
wia, hałaburdn,  awanturnik,  burda,  krzykacz, 
<GROM/GRZEM-|-WR> 

Gromki,  X  Gromny  głośny,  donośny,  hałaśliwy,  sil- 
ny, grzmiący,  huczny:  Głos  G.  Gromkie  wiwaty, 
oklaski.  By  nie  spuścił  na  ciebie  Jowisz  grom- 
kiego z  wysoka  piorunu.  Kulig.  <  GROM/ 
GRZEM> 

Gromko  przys.  od  Gromki:  Począł  wołać  tak  G  , 
aż  echo  odpowiadało  mu  ze  ścian.  Sienk.  G. 
zawrzasnął.  MI. 

[Gromliczka,  i,  Im.  i|  p.  Gromnica. 

Gromnica,  y,  lin.  e,  [Grobnica]  I.  świeca  wosko- 
wa, poświęcana  w  uroczystość  Oczyszczenia  Na/- 
świętszej  Marji  Panny:  Zapalić  gromnicę  nad  ko- 
nającym, dla  odpędzenia  gromu.  2.  a.  w  Im. 
święto  M.  Boskiej  Gromnicznej,  Oczyszczenia  Naj- 
świętszej Marji  Panny:  (r.  zimy  połowica.  Prz. 
Przybył  do  m.nie  w  środę  przed  Gromnicą..  List 
Garwaskiego  do  Jana  Zamojskiego  r.  1602. 
W  Gromnice  z  dachów  ciecze,  zima  jeszcze  ś. 
przewlecze.  Prz.  Na  Gromnice  a.  X  o  Gromnicaclk 
Przed  Gromnicami.  3.  [G.]  sosna,  mająca  gałąź 
środkową,  strzelającą  do  fjóry,  4.  bot.  p.  Kaktus.  Zdr. 
Gromniczka,    [Gromliczka].     <GROM/GRZEM> 

Gromniczka,  i.  Im.  I  p.  Gromnica. 

[Gromnicznik,  a,  blm  j  luty. 

Gromniczny  przyra.  od  Gromnica:  a)  Z  ogniem 
gromnicznym  obchodzą,  stajnie.  Mącz,  (  —  z  za- 
palonemi  gromnicami),  b)  Dzień  Najświętszej  Ma- 
rji Panny  Gromnicznej  a.  Dzień  G.  =  święto 
Oczyszczenia  Najświętszej  Marji  Panny.  Gdy  jasno 
słońce  w  dzień  G.  będzie,  więcej  niż  przedtyin 
śniegu  spadnie  wszędzie.  Prz.  Byłem  tara  na 
Matkę  Boską  Gromniczną..  Sejmik  G.  {  =  zwołany 
na  dziei\  Matki  Boskiej  Gromnicznej  w  celu  obra- 
nia nowych  urzędników  wojewódzkich  na  miejsce 
zmarłych). 

X  Gromnie  przys.  od  Gromny,  jakby  grom:  Jak- 
żeż jadą,  G.    Krasiń.  ( -hucznie). 

X  GromnIeć,  eje,  al  powiększać  ś,,  rosnąć,  więk- 
szym ś.  stawać:  Grudka  w  bryłę  gromnieje,  to- 
cząca ś.  w  biegu.  Min. 

X  Gromny  I.  p.  Gromki:  Gromne  działa.  Przyb 
2.  rażący,  zabijający:  A  ociec,  ku  nim  ruszając  ś. 
z  miesca,  będzie  dodawał  gromaego  ielezca 
Gawin.  ( =  strzały). 

X  Gromobicie,  a,  Ira.  a  I.  uderzanie  gromu, 
grzmoty,  pioruny ,  burza.  2.  szkoda  fprawionti 
przez  burzę.     <GROM/GRZEM -f  BI> 

X  Gromobójca,  y,  Ira.  y  ten,  co  piorunami  bo- 
juje: Jowisz  G.  Klon. 

Gromochron,  u,  Ira.  y  p.  Piorunochron.  <GROM/ 
GRZEM-f  CHROŃ  > 

Gromochronowy  przym.  od  Gromochron:  G. 
drut,  pręt. 

Gromoglośny  odzyivający  ś.  ijromaini:  Zeus  G. 
Ml.     <  GROM/G  RŻEM  4- GŁOŚ  > 

Gromoklośnik,  a.  Im.  i  bot,  (santhorrhoea)  roi. 
z  rodziny  liljoicatyrh.  <  GROM/GRZEM-|-KŁO(S)  > 

X  Gromolenie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gro- 
molić  ś. 

X  Gromolić  się,  i  ś.,  ii  ś.  p.  Gramolić. 

Gromonośny  noszący  gromy,  pioruny:  G.  orzeł 
Jowisza.     <GR0M/GRŻEM4-NI0S> 

X  Gromopiorunny  pioruiiujący  z  grzmotem. 
<  GROM/GRZEM  Ą-  Piorun  > 

fGromot,  u,  Im.  y  liuk,  łoskot:  Słyszał  G.  wo. 
zów  i  chrzęst  wojska  wielkiego.  Bud.  <GROM/ 
GRZEM> 

X  Gromotnic  przys.  od  Gromotny. 


911 


GROMOTNY 

X  Gromotny  h.'<lcut  ^prawiafący,  Jiucznij ,  halaś- 
limj. 

IGromotrzask,  u,  Im.  i,  Hromołrzaslc]  roi.sedum. 
Por.  Grzmotnik.   <GROM/aRZEM-{-TRZ(ASK)> 

Gromowladca,  y,  Im.  y,  fCromowlajca,  XGrzmo- 
towladea  t^n,  co  pioruna.hi  włada:  Jowisz  G. 
Utu-.     <  GROM/GRZEM+ WŁOD> 

X  Gromowładczyna,  y,  Im.  y  forma  ż.  oil  Gro- 
mowladca; t  Gromowłajczyna. 

Gromowładny,  x  Gromowlady,  X  Grzmotowład- 
ny  władający  gromem,  piorunowladiuj :  G.  Jowisz. 
Leszcz.  Przen.:  Rozumne,  gromowładne  czoło 
/.;jifilem  przed  Panem.  Mick. 

X  Gromowlady  p.  Gromowładny:  Ociee  G. 
Tremb.  (  =  Jowisz). 

fGromowlajca,  y,  Im.  y  p.  Gromowladca. 

tGromowlajczyna,  y,  Im.  y  p.  Gromowładczy- 
na: G.  pomstę  przechowała  na  czas  pogodniej- 
szy. Zebr. 

Gromownik,  a,  Im.  cy  ten,  co  zxyla  gromy,  pio- 
ruuif;  patron  od  piorunów:  Kult  Św.  Eljasza-gro- 
mownika  wyszedł  od  ludów  jak  Grecy  i  połu- 
dniowi Słowianie,  nie  znający  cli  pioruna.  <GROM/ 
GRZEM> 

Gromowo  przys.  od  Gromowy.jat  grom:  Wszyst- 
ko to  przychodziło  niespodzianie,  G.,  szybko. 
Krasz. 

X  Gromowód,  odu,  Im.  ody  p.  Piorunocłiron. 
<  GROM/GRZEM  -f  WIOD  > 

Gromowy  I.  przym.  od  Grom,  piorunowy:  Gro- 
mowa chmura.  Pol.  Przen.:  Pod  gromowym  ude- 
rzeniem zastępów  polskich  rozsypywała  s.  w  dzi- 
kim popłochu  orda.  Szaj.  2.  bot.:  XG.  korzeń  a. 
j- Gromowe  ziele,  [Gromowe  ziele]  p.  Szparag. 
Por.  Grzmotnik. 

Gromówki,  wek,  bip.  bot.  p.  Szparag. 

[Grompla,  i,  Im.  e]  p.  Grempla. 

[Gron,  a,  Im.  y]  talar,  talar  koronny:  Nie  py- 
fajj},  ś.,  kaj  ji  zraniony,  tylko  ś.  pytają,  kaj 
mjls  grony.  <Z  pierwszej  cz^^ści  Nm.  Kronen- 
thalei-  dosł.  =  talar  koronny  > 

[Grond,  u,  Im.  y]  p.  Grąd. 

[Gronda,  y.  Im.  y]  p.  Grąd:  Uniesiony  z  pola 
bitwy  i  ukryty  w  lasach  mławskich,  na  gron- 
dzio,  czyli  miejscu  wyniesionym  i  suchym,  któro 
A.  dotąd  mogiłą  Sawy  nazywa.  Roi.  W  lasach 
mławskich  obok  grondy  Mazur,  kmieć  tamtejszy, 
spogląda  na  mogiłę  Sawy.  Roi.     <p.  Grunt > 

[Grondal,  a,  Im.  e]  p.  Grundal. 

[GroJidas,  a.  Im.  y]  drąg  z  jednego  końca  oku- 
ły żelazem,  służący  do  przecinania  lodu.  Por. 
Griindas.    <p.  Grunt  > 

IGrondowy]  przym.  od  Grond:  Sianożęcie  za- 
rosłe, ale  dobre  grondowe,  z  których  tylko  łozy 
sprzątnąć  i  gdzieniegdzie  wodę  wciągnąć  było 
połrz^eba.  Krasz. 

Grondy,  ów,  blp.  I.  a.  Grzędy  lein.  kępy  lasów 
na  rjruncie  mniej  więcej  wyniosłym  tcpośród  oh- 
.■zernych  hagien  a.  łąk.  2.  myśl.  las  iglasty  sta- 
rodrżewnif,  'rzadko  rosnący,  do  którego  sarny  w  je- 
sieni ś.  wynoszą,  i  gdzie  sarnę  opodal  dostrzec 
można.     <  p.  Grunt  > 

Gronek,  nka.  Im.  nki  I.  [G.]  p.  Grono:  Roz- 
kwnij,  biała  lelija,  wypuść  cnoć  jeden  Q.  2.  ogr. 
wspólna  szypułka  całego  winogrona.      <GR(ON)> 

[Gronek,  nka,  Im.  ńki]  p.  Garnek. 

[Groneszek,  szka.  Im.  szki]  p.  Garnek. 

Groniak,  a.  Im.  i  I.  2  pp.  u  miód  na  winnych  ja- 
'jodach  sycony.    2.  lek.  p.  Garbiak. 

Groniasty,  X  Gronisty  w  grona  objiłujący,  z  gron 
złożony;  układający  ś.  jakhj  w  grona.  Anat  :  Gru- 


GHONODRZEW 

czoły  groniaste  a.  g  r  o  n  o  w  a  t  e,  g  r  o  n  k  o  w  a  - 
te,  Xgi"oniste  (glandulae  acinosae).  Li-k 
(w  położnictwie):  Zaśniad  G.  (mola  racemosa). 

[Groniczek,  czka.  Im.  czki]  p.  Gron:  Jaworo- 
wy, Ostry  (szczyty  w  Beskidach  szląskich)  to 
G.  prosty,  a  ten  karaienity  między  niemi  skryty. 
<p.  Groń> 

Gronik,  a,  hn.  i  bot,  (botrytis)  roś.  z  gromady 
grzybów,  z  rodziny  wroślotcatych,  z  rzędu  toruili. 

[Gronik,  a,  Im.  i]  p.  Grort. 

[Groniowy]  w  wyrażeniu:  [Ziem  groniowa]  = 
ziemia,  zmieszana  z  płasko  polupaną  skałą.  <p. 
Groii> 

[Groniówka,  i,  blni.j  gatunek  skały  miękkiej 
i  suchej. 

Gronisko,  a.  Im.  a  p.  Grono:  Winne  jagody 
jak  zachować  aż  do  wiosny  w  groniskach.  Ślesz. 
<p.  Grono > 

Gronisty  I.  Xp.  Groniasty:  (Płuca)  są  skła- 
dane z  maluczkich  pęcherków,  gronistych,  po- 
dobnych do  grona  winnego.  Kirch.  G.  kamień 
drogi.  L.  Gronista  dymna  żużel.  Sień.  2.  [G.j 
z  dużą  kiścią,  z  kłosem  obfitym  w  ziarno:  Owios 
G.  Proso  groniste. 

Gronko,  a,  Im.  a  I.  p.  Grono.  2.  w  Im.  (aci- 
ni)  części  składowe  niektórych  gruczołów.  3.  bot.; 
Gronka  żabie  =  a)  (ambrosia  raaritima)  roi.  z  ro- 
dzaju bożyhytu.   b)  p.  Polonlcznik. 

Gronkowaty  lo  postaci  gronek  ułożony,  z  gronek 
złożony:  Liście  gronkowate  po  5—9  pogromadzo- 
ne.  Anat.:  Gruczoły  gronkowate  p.  Groniasty 
i  Gruczoł.  Lek.:  Garbiak  G.  (staphyloraa  racerao 
siini). 

Gronkowy  mający  gronka  a.  kształt  gronka;  bot: 
a)  Czerniec  G.  p.  Czerniec,  b)  Paproć  gronko- 
wa  p.  Żylwa. 

t  Gronny  p.  Gronowy  ;  winogrona  mający:  Przy- 
szli są  aż  do  padołu  gronnego  i  oglądali  ziemię. 
B.  Sz. 'Szedwszy  aż  do  jjotoka  gronnego,  urza- 
zali  latorośl  s  gronem  swym.  B.  Sz. 

Grono,  a,  im.  a    I.  owo-ostan,    złożony  z  jagód. 
Winne  G.  (^winogrono).    G.  porzeczkowe,  kali- 
nowe. G.  jarzębiny.  Przen.:  Tu   (  =  na  cmętarzu) 
z  winnicy  miłości  (  =  z  haremu)  niedojrzałe  gro- 
na wzięto  na  stół  Allaha.  Mick.     2.  przen.  pew- 
na liczba  osób  dobranych,  towarzystwo,  zgromadze- 
nie, kółko,  gremjum,    ciało,    koiyoracja,  dobór,  wy- 
bór: Przyjąć  do  swego  grona.  Wyłączyć  ze  swe- 
go grona.    Wydelegować    kogo  ze  swego  grona 
(-Z  pośród  siebie).  G.  uczonych,  młodzieży,  przy- 
jaciół. G.  bóstw  morskich  Neptuna  otacza.  Przyb. 
(  =  orszak,  tłum).    Szkoły    owoczesne    odznaczały 
ś.  ważną    zaletą    moralną:    spajały    nauczycieli 
i  uczniów  w  G.  niemal  rodzinne.  Chm.  Utworzył 
Zan    towarzystwo  pod  nazwą  filaretów,    podzie- 
lone na  kilka  gron.  Chm.  Podróżne  rozśmiało  ś. 
G.  Mick.  Służebne  G.  Mick.     3.  bałwan    kruszcu, 
bryła:    Były  trzy    grona  wielkie    (cynku)  wyko- 
pane w  górze  Macłinowskiej.  Wiśl.  4.  fi  [Q.]  = 
a)  winne  grono,    b)  kupa,  stado :    Nie  ma  skupo- 
wać po  wsiach  wołów  parzystych  w  G.  dla  wy- 
gnania za  granicę.   Przywilej  rzeźników  sando- 
mierskich XVIt  w.    5.   bot.  =  a)  (racemus)  kwia- 
tostan  o  szypułce    ogólnej  rozgałęzionej  ińepraiciU- 
łowo ,    na    różnej    wysokości,     b)    G.    morskie    p. 
Rozdestnica.     6.  woj.    ozdoba    dna   armaty  w  po- 
staci gałki  metalowej.  Zdr.  Gronko,  [Gronek].  Zgr. 
Gronisko.     <GR(OX)> 
Gronodrzev/,    u,    Im.   y    bot.   p.    Rozdesłnioa* 
:nR(ON)-f  DRZEW> 


912 


GRONOXOŚXY 

X  Grononośny  nosząa/  grona:  Grononośnemu 
Hach.jwi  podbita  Indja.  Zebr.  <GR(ON')-f 
.\10S> 

X  Gronorodny,  X  Gronotworny  rodzący,  dający 
grona.     <GR(ON) -|- HOD  > 

Gronorost,  u,  Im.  y,  Morzypto  bot.  (sarjjassuin) 
roi.  z  gromady  wodorostów,  z  rzędu  morszczyn, 
z  rodziny  morszczynoioatych.  Gatunki:  Q.  ja  go- 
dowa ty  (s.  bacciferuiu).  G.  pospolity  (s;u- 
gassum  yiilgare).     <GIi(ON)-ł- IU)ST> 

Gronorostowy  przym.  od  Gronorost:  Morza 
gvoaoTOStowe  =przestrzenie  morskie,  zarosłe  ijrono- 
roslami.  Sł.  wil. 
X  Gronostaik,  a,  Im.  i  p.  Gronostaj. 
Gronostaj,  a,  Im.  c,  Górnostaj,  tHronostaj, 
tHornostaj,  [Hronostaj,  Hornostaj,  Gronostal]  I. 
zool.  (putorius  ermiaeus)  zwierzę  ssące  drapieżne 
z  rodziny  kun.  2,  2  p)).  a  a.  u,  a.  w  lin.  skój-ka, 
futro  gronostajowe:  Lepiej  być  o  baranio  a.  lisim 
grzbiecie,  niż  po  śmierci  G.  tylko  na  portrecie. 
Zabł.  U  góry  gronostaje,  a  u  dołu  nie  dostaje. 
Prz.  Zdr.  X  Gronostaik.  <  Pierwsza  część  wy- 
razu ze  S.  Gnin.  harra  =  rodzaj  łasicy,  skąd  Nm. 
llermelin;  druga  niejasna  > 

Gronostajowy  jtrzym.  od  Gronostaj;  fHrono- 
słajowy,  t  Hornostajowy,  f  Hornostajkowy,  [Hro- 
nostajowy,  Hornostajowy]:  Płaszcz  G. 
[Gronostal,  a,  Im.  e]  p.  Gronostaj. 
X  Gronotworny  p.  Gronorodny:  Od  gronotwor- 
uego  Bacha  zwyciężona  Indja.  Otw.  <GR(ON) 
+  TWOR> 

Gronowaty,  X  Gronowity  do  grona  podobny; 
anat.   p.  Groniasty. 

Gronowiec,  wca,  lin.  wce  bot.  (botryehium)  roL 
z  gromady  paprotników,  z  rzędu  nasięźrzalowych. 
Gatunek:  Q.  pospolity  a.  pierzasty  (b. 
lunaria).     <GR(ON)> 

X  Gronowiny,  In,  blp.  grona  owocowe:  Z  grono- 
win  sok.  llaur. 
X  Gronowity  p.  Gronowaty:  Kijec  G.  Wypr. 
Gronowy,  fGronny  I.  przym.  od  Grono:  a)  Gro- 
aowa  szypulka.  Kn.    We  krwi  gronowej.    \l.  Sz. 
fsz  jagód),  b)  Gałka  gronowa  u  armaty.  Jak.  J. 
2.  Kartacze  gronowe  =  ^/«w.  pocisk  pękający,  zie- 
lony z  kul,    umieszczonych    w  woreczka    i    oplecio- 
nych szpagatem,  co   pociskowi   daje  postać  winnego 
'jrona.  3.  ehein.:  Cukier  Q. -jedna  z  dwu  glukoz, 
.'ta  które  rozpada    ś.  cukier    trzcinowy    podczas  in- 
irersji,  in.    dekstroza. 
[Gront,  u,  Ira.  y  a.  a]  i).  Grunt. 
łGrontownie]  p.  Gruntownie. 
[Gronuszeczek,    czka,    Im.   czki]    p.    Garnek. 
.GARN> 

Greń,  a,  Im.  e  żart.  p.  Grosz:  Nie  mam  ani 
gronia.  Panna  ma  gronie  (=  pieniądze).  <p. 
Grosz  > 

[Gron,  a,  Ira.  e,  Grań,  Grań,  Grań,  Gróń,  GruńJ 

I.  góra,  wysoka  góra,  wzgórze,  pwjórek:  Lubuniu, 
ty  wysoki  gronia.  Do  gronia  =  </«  gór.  2.  szczyt 
góry,  wierzchołek  wzgórza,  krawędA,  wazki  grzbiet 
skały.  3.  pole  górskie,  polana.  Zdr.  [Gronik,  Gro- 
niczek].     <p.  Gruń> 

Groncza,  y,  Im.  e  bot.  (botryantbus)  roś.  z  ro- 
dziny liljowatych.  Gatunek:  G.  pospolita  a. 
Szafirek    drobnoliści  (b.  vu!garis),     <?> 

[Grońt,  u,  Im.  y  a.  aj  p.  Grunt:  Ilekroć  spra- 
wa o  tak  zwane  „grońta"  agituje  ś.,  otacza 
Grzybowskiego  zastęp  poczciwycti  kmiotków. 
Kraus. 

Gros,  a,  Im.  y  han.  dwanaście  a.  niek.  dziesięć 
luzinów:  W  każdej  skrzynce  powinno  znajdować 


GIJOSZ 

ś.  sze.^ć  grosów  jaj,  Uczących  każdy  120  sztuk. 
Krzyw.      <Nni.  Gross > 

Grosbodenrad,  u,  Im.  y  zeg.  kolko  giuwne  środ- 
kowe w  mechanizmie  zegarka.  <Nin.  Grossbo- 
denrad> 

Grosiczek,  czka,  hu.  czki  p.  Grosz:  Jednego 
grosiczka  brakowało.  Dyg. 

Grosik,  a,  Im.  i  p.  Grosz;  ostatni  a.  Jedyny 
grosz,  szelą<i,  fenlg:  Zapłacę  co  do  grosika.  Nie 
111  iat  grosika  przy  duszy.  Długu  ani  grosika. 

Grosiklewicz,  a.  Im.  e  człowiek  posiadający  gro- 
sze, bogaty,   bogacz. 

Grosina,  y,  Im.  y  m.  i  i.,  [Groszyna,  Groszo- 
Wina]  nędzny,  mały,  mizerny,  marny  grosz:  Tera 
ci  ś.  za  nią  siaki  taki  G.  weźmie.  Kon.  Chowaj 
grosiuę  na  czarną  godzino.   Prz. 

Grosiwko,  a,  Iiu.  a  p.  Grosiwo :  Musi  tu  zbie- 
rać G.  z  intraty.  Syrok. 

Grosiwo,  a,  blm.  zb.  grosze,  pieniądze,  fundusz, 
kapitał,  gotowizna,  gotówłca:  Dziaduś  zbierał  G. 
Moraw.  G.  kochane,  cudów  dokazuje.  Orzesz. 
Zdr.  Grosiwko. 

[Groska,  i,  Im.  i,    Gróska,   Grotka,  Grótka]    I, 

siara  Icobieta,  baba.  2.  matka  matki,  bablca.  3. 
alcuizerlca.  <Z  pierwszej  czę.śei  Nm.  Grossmul- 
ter=  babka  > 

Grosular,  u,,liii.  y  min.  p.  Granat.  <Nm. 
Grossular,   ze    Sr.  Łć.  grossus  =  gruby  > 

Grosz,    a,    Im.    e,    IHrosz    I.   pieniądz    dawniej 
róinej  loartości,    miedziany    polski  =  -/jo  złotego  a. 
trzem  szeląrfom:  G.  \wvo\\hVi  =  dawna  moneta  fran- 
cuslca  =  42  groszom  miedzianym  polskim,    G.  sze- 
roki złoty  r.  1250  =  i^  złp.  G.  szeroki  srebrny  r. 
1250  =  2?/?.  6*  gr.   22.     G.    pospolity    polski  1250 
r,  =  złp,  4   gr.  15.    G.   praski    Wacława  II  =  43 
gr.    G.  szeroki  polski  =  /  złp.  27  gr.    G.  szeroki 
krakowski  Kazimierza  W.  (prawie  tej  samej  war- 
tości, co  praski    Wacława  II).     G.    Władysława 
Jagiełły  =  1   złp.     G.    Zygmunta    I  =  11  gr,    G. 
Zygmunta    Ul  =  5  gr.    G.    Jana    Kazimierza  = 
2,  ó  gr,    G.  srebrny    Stanisława    Augusta  =  ^/^ 
zł.  G.  czeski  =  a)  a.    G.  szeroki  =  daw.  pieniądz 
polski    srebrny  =  40  gr,    b)    a.  G.  praski  =  daw. 
pieniądz    czesici  =  1  zip,  c)     [Q.  czeski]  p.  Czes- 
ki.   G.  litewski    a.    płaski  =  ^4  ff^-    G-  piuski  = 
2  gr.  polskie.  Poczwórny  G.,  srebrnik.  Bóbr.    12 
nowych  halerzy    miało    iść    na    nowy    G.   biały. 
Paw.    Grać  w  karty    po  groszu    punkt.    To   Jak 
bułka  za  G.  Prz.    Q.  fałszywy  a.  zły.  Znam  go, 
jak  zły  G.  (-Jak   swoje  pięć  palców.  Jak  zhj  sze- 
ląg). [O  unem  grosie  zabacyli].  Przen.r  G.  wstał, 
szeląg  usiadł.    Prz.    (-złego  i.  pozbyto,  a  jeszcze 
ijorszy  nastąpił).     2.    drobny  pieniądz,    szeląg,  J'e- 
nig:  Nie  ma  grosza  przy  duszy.  Nie  ma  rozumu 
za  O.  To    i  grosza    nie    warto.    Grosza    a.   zła- 
manego grosza  nie    dałbym  za  to,    że    tak  jest. 
Grosza    nie    widzę    od    niego.     Kupować    co    na 
grosze    ( =  za    drobne    kwoty).     3.     przen.    grosi- 
wo,  pieniądze,    kapitał,  fundusz ,    gotówka :    Mieć 
G.    a.    grosze.    Nie    utrzyma    grosza.    G.    pracą 
nabyty.     Zbić    G.    a.    X  grosza    {=  zebrać    ma- 
jątek). Zbierać  G.  do  grosza.  G.  z  niego  nie  ka- 
pie. VvŁ.  (=Jest  niezamożny).  Pan  Jezus  oj  łaska- 
wy, niedługo  przyjdą  spławy,  a  do  kalety  gro- 
sze. Iven.     Łakomy  na    G.     Ładny    G.    (=  spora, 
sumka).  G.  publiczny.  G.  wdowi,  sierocy.  Ostatni 
Gr.  =  reszt.lci   pieniędzy:    Za  ostatni    G.  coś    kupić. 
G.  gotowy  {-gotówka,  gotowizna).  Przen.r  Uczci- 
wo słowo — gotowy  G.    Prz.    Nie    wtykaj    nosa, 
gdzieś  nie  dała  grosza.  Rog.  Za  swoje  trzy  gro- 
sze =  za    własne  pieniądze:    Każdy  pan  za  swoje 


91  a 


trzy  propze.  Swoje  trzy  grosze  (niepotrzebnie) 
•\vtrąf'a(5  {\)ry.(in.)  =  odzywać  ś.  nie.potr-dnuc  ze  swo- 
im zdaniem.  4.  przen.  =  ca)  f/i>lv(cka,  (jotowizna: 
Postanawiamy,  aby  wojsko  z  g-rosza  żyło,  wszyst- 
icie  potrzeby  w  marszacli  Inb  na  stanowiskach 
za  gotowe  pieniądze  knpująe.  Ostr.  b)  ko»zt,  na- 
lUid:  AVielo  szlachty  spisało  ś.  było  bronió  ś 
0(1  krzywd  wszelakich  spólhym  groszem  wszyscy. 
Hiol.  ]\[.  Pomorski  książę  obiecał  własnym  kos/,- 
tiMii  w  AVielkiej polsce,  a  za  Wielkopolską  zaś 
królewskim  już  groszem  żołd  wieść.  IJlaż.  Przy- 
prowadził kilkaset  żołnierzy  pieniężnych  za  ma- 
ły O.  podnajotych.  Błaż.  (  =  p^acf,  pensję),  c)  Xce- 
na:  Zboże  na  wyższy  Gr.  chowa.  Opal.  5.  wog. 
pieniądz,  moneta :  G.  w  G.  =  pieniądze  dobrane. 
U  ciebie  Q.  grosza  nie  goni.  Krasz.  (-masz 
mało  pienlędzii),  ?V7.(in.:  X  Jak  Q.-jak  złoto,  jak 
malina,  jak  róża,  jak  pączek:  Chłopczyna,  gdyby 
G.  L.  6.  X  G.  Św.  Piotra  =  <Za?una  składana  jn- 
pieżoiui,  iwictopicirze.  7.  X  G.  Św.  Jana  a.  X  G. 
świętojański  a.  X  Pieniądz  ś  w.  Jana-?a- 
dnlek.  8.  Ostatni  G.  =  skraj  viiasle.czkn,  poło- 
żone tam  domostwa,  ziuj/kle  najnędzniejsze :  Miesz- 
kać na  ostatnim  groszu.  Karczma  na  osta- 
tnim groszu.  Zdr.  Grosik,  Grosiczek,  X  Groszyk, 
MGroszyczek,  x  Groszek ,  xGreszel,,  żart. 
Gron,  żart.  Grdyń.  <Nm.  Groschen,  ze  Sr.  Łć. 
grossus  dosł.- gruby  > 

Groszaczek,  czka,  Im.  czki  p.  Groszak. 

Groszak,  a,  Im.  i  I.  a.  X  Groszówka  yro.s-z /)(>;- 
ski  tniadzinni) :  Za  groszaka  przyszłość,  za  gro- 
szaka i)rzeznaczenie;  o  G.,  o  G.  prosimy  cię! 
iCrasiń.  2.  pieniądz  miedziany,  miedziak,  f/rajf>er, 
łupak:  Zapłacił  mi  sameini  groszakami.  Janek 
wypraszał  groszaki.  Krasz.  Zdr.  Groszaczek. 

Groszeozek,  czka,  Im.  czki  bot.  p.  Dolik. 
<(JKOCH> 

Groszek,  szkłi,  im.  szki  I.  p.  Groch:  Gdzie 
jian  na  polu  nie  chodzi,  tam  ś.  G.  nie  rodzi. 
Prz.  2.  bot.:  a)  y.  DolIk.  b)  p.  Lędźwian,  c)  G. 
sylieryjski  p.  AkacJA  i  Groch,  d)  (t.  zajęczy- p. 
VVyka.  3.  garb.  lico  pnmunizrzone  sztnrznif.. 

X  Groszek,  szka,  tm.  szki  p.  Grosz.  Troć. 

tGroszewy  p.  Groszowy:  Trzy  grzywny  gro- 
szewych.  Hubę  R. 

Groszkować,  uja,  owa!  (o  skórze,  papierze 
i  tkaninach)  nadairać  pouńerzcJinic  nierówną  na- 
kształt  (jcsiej  skórki,  iii.  garb.  krauzować: 
Papier  groszkowany.  Sukno  groszkowane.  Sak 
groszkowany  ( -szaijr/pwwy).  G.  ś.  piw.  (o  brzecz- 
ce i  piwie)  p.  Łamać.     < GROCH > 

Groszkowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Groszko- 
wać. 

Groszkowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czyuność  cz. 
Groszkować  ś. 

Groszkowaty  I.  a.  Groszkowy  jakby  (/roszkiem 
osijpany,  pclen  drohnycli  iDypnkloici,  cfiropowaty, 
f/roszkowany :  Skóra  groszkowata.  2.  anat.:  Kość 
groszkowata  ]).  Kość. 

Groszkownica,  y,  Im.  e,  Skorośnica  bot.  (scsba- 
nia)  ro.i. 

Groszkowy  I.  p.  Groszkowały:  PapiiM-  G.  Płótno 
groszkowe  ( =  uailadujctce  skórę  do  oprawi)  ksią- 
żek).    2.  anat.:  Kość  groszkowa   p.  Kość. 

Groszodajny  Icorzystuy,  dockodmi,  intiatny. 
<Uros/, -|-])A> 

GrOSZOlowĆa,  y,  Ira.  y  człowiek  polujący  na  pie- 
niądze, vt/<nH(ij'iry  ś.  za  groszem;  wydrwigrosz:  Ja- 
kiś i)rzyl)lęda,  (r.,  może  wydrzeć  majątek.  Krasz. 
<Grosz-fŁOW> 


GT^OT 
Gro82orobicc,  bca,  Im.  bcy,  Groszorób  czlomek 

■Jiicrający  pieititidzc ,  Icutwa,  ciułacz,  qonifjro.-z: 
Przed  takim  poświęceniem  czym  my  dzisiaj, 
groszorobcy  i  papiuki?  Krasz.    <  Grosz -(- ROB  > 

Groszurób,  oba.  Im.  oby  p.  Groszorobiec. 

Groszoróbstwo,  a,  blm.  robienie,  zbieranie  ma- 
jątku, rdiieganie  ś.  za  zyskami  pieniężnemi. 

Groszowe,  ego,  blm.  I.  •]■  rodzaj  podatku  na  ko- 
rzynń  miasta  od  piwa:  Dochód  z  groszowego  od 
piwa  zupełnie  ustał  od  5  września  t.  r.  (1655), 
Wej.  2.  [G.  a.  Groszóvyka]  opłata  zwyczajowa, 
składana  up.  pisarzom  leśnym  przez  robotniłców, 
pracujących  przy  loyrclńe  lasu.  3.  f  go'r.  =  a)  a. 
t  Nieckowe  opłata  po  groszu  dla  króla  od  l^aidej 
niecki  wydobytej  rudy:  Od  każdej  niecki  tytułem 
sprawnego  grosz  jeden,  co  nazywano  groszowym. 
Pil  w.   b)  0/1  lata    dla  żupnika  od  osądzonej  sprawy. 

[Groszowina,  y,  Ira.  y]  p.  Grosina. 

Groszowiły  mający  grosze,  w  grosz  zasobny,  pie- 
niężny:  Lada  G.  przybłęda,  i^^rasz.  Jesteś  G., 
skąpy  i  liczykrupa.  Krasz.  Wołami  i  wieprza- 
mi i  zbożem  handluje,  a  słyszę  G.  Krasz. 

Groszowy,  fGroszewy  przym.  od  Groszki,  do 
grosza  należący:  Kupcy  to  są  groszowi  słudzy. 
Jag.  (  =  gosza).  2.  grosz  a.  kilka  groszy 
kosztujący,  grosz  a.  grosze  wynoszący,  do  groszy 
sproicadzający  ś.,  drobne  tuydatki  za  sobą  pociąga- 
jący, tani;  z  drobnemi  sumami  do  czynienia  mają- 
cy: Cygaro  groszowe.  Książka  groszowa.  fGrzy w- 
na  groszowa.  Wydatek,  rachunek  G.  Wydaw- 
nictwo groszowe.  Kasa  groszowa.  3.  przen. 
mający  pieniądze,  zamożny,  zasobny,  bogaty:  Inni 
han  iłom  nad  Wisłą  dorabiali  ś.  grosza  i  równie 
byli  zamożni;  starszyzna  ta  groszowa  nie  ocią- 
gała 8.  też.  Krasz.  4.  f  Żołnierz  G.  =  najemny, 
płatny.     5.  f  Tytuł  (j.  =  za  pieniądze  Icnpiony. 

Groszówka,  i,  łm.  i  I.  Xp  Groszak:  W  mo- 
necie miedzianej  mamy  trzygroszówki,  groszó»v- 
ki,  półgroszówki,  szelągi.  Vol.  2.  świec~i  groszo- 
wa, szabasówka,  smarlcutka.  3.  elementarz  za  grosz, 
książka  groszowa:  Uczył  ś.  zgloskować  na  po- 
dartej groszówce.  Kaczk.  Stargana  była  G.,  ale 
lutery  wszystkie  były  na  niej.  Kon.  4.  [G.}  = 
a)  tablica  z  abecadłem,  b)  liche  cygaro  groszowe. 
c)  p.  Groszowe,  d;  najemnica  do  wyrobu  sit  w  Bił- 
goraju. 

X  Groszyczek,  czka,  Ira.  czki  p.  Grosz:  W  mie- 
ście z  koszyczkiera,  z  groszyczkiem.  Prz.  (dom. 
żyje  ś.) 

X Groszyk,  a,  Ira.  I  p.  Grosz:  Lepszy  G.,  niż 
groszek.  Prz.  W  mieście  życie  z  groszyka  i  z  ko- 
szyka, a  na  wsi  z  komory  i  z  obory.   Prz. 

Groszyna,  y,  Ira.  y  nędzny  groch.     <QROGH> 

[Groszyna,  y,  Im.  y]  p.  Grosina:  Chłopcy,  ja- 
cyście  wy  tanie:  za  biedną  groszynę  moiidel  wa-* 
dostanie.  Dzieli  ś.  on  ze  mną  groszyna  kaJidą. 
Oizesz. 

(Groszynka,  I,  Im.  i|  ziarnko  groclin. 

Groszysko,  a.  Im.  a  p.  Groch:  Leźże,  G.,  na 
to  łyżc/ysko. 

Grot,  u  a.  a.  Im.  y  I.  żeleice,  ostrze  strzały  a. 
włóczni:  Kopji  grotem  w  pierścień  wystawiony 
ugodził.  Auszp.  Niech  każdy  piersi  zbroją  ubo/- 
|)iecza,  nasadzi  groty  i  pociągnie  miecza.  .Mi'.'.c. 
Przen.:  Grota  złotego  sztych  nioodbity.  Piz. 
(=  złotti,  pieniądzom  nic  i.  nie  oprze).  Joszcz>' 
ostrzej  do  serca  sięga  G.  pięknych  oczek  bły- 
szczący jaśnie.  Syrok.  Cożes  winna,  żo  twydi 
ocząt  groty  tak  palące?  Mick.  2.  strzała;  włócz- 
nia, kopja,  oszczep,  dziryt,  lanca,  pika,  .ipisa,  dzi- 
da: Wrzasły    hordy,  i  tysiączne  roty  na  opasa 


9J4 


GROTA 

nych  f.'riife  wypuściły  groty.  Malcz,  \Vyo?łrzdfl 
i  trroty,  i  ir:I<'eze.  Mick.  Gdy  ś.  oręż  z  oręłero, 
m-^i  8.  z  inożem  zetrze,  niecli  w  wierszu  O. 
hwiszez^cy  przerzyna  powietrze.  Brodź.  Przeu.: 
'J'ain  od  ostrych  słońca  grotów  głowy  jego  nie 
ocłironi  ni  palma  zielonowłosa,  ni  biało  łono 
namiotów.  >Iick.  3.  przen.  raz,  cios:  Q.  tniier- 
telny.  Kras.  A.  4.  '(■metalowe  zakończenie  cho- 
rąywi  u  wierzchu,  np.  krzyż,  orzeł  i  t.  j>.  Włod.  5. 
y chorągiew,  sztandar,  proporzec:  O.  wystawiony, 
złożony  =  chorągiew  rozwinięta,  zwinięta.  Kn.  6. 
anat.:  fG.  sercu -koniec,  wierzchołek  serca  Capex 
cordis).  7.  bot.  p.  Paprotka.  Zdr.  Grocik.  <Zap. 
Nm.  Grat  =  o.ść;  ostrze > 

Grota,  y,  Ira.  y  I.  wydrąienie  *x>  skale,  jaskinia, 
pieczara:  G.  Łokietica.  G.  sztuczna  w  ogrodzie. 
2.  sztuczne  naśladowanie  groty  skalnej  z  kamieni, 
muszli  i  t.  p.,  dla  ozdoby  ogrodu,  parku:  Fontanna 
tryska  z  groty.  3.  [G.]  mdzai  kosy  flo  koszenia 
jarzyn.     <  Włos.    grotta  ^ 

[Grotek,  tka,  Im.  tkowiej  p.  Gródek. 

Grotesk,  u,  Im.  i  I.  czc.ś.  w  im.  arabesk  fanta- 
ftyczny,  powikłany,  ozdoba  dziwacznych  kształtów.  2. 
nieod.  to,  co  jest  karykaturalnie  przesadne,  szczeg. 
w  sztuce  scenicznej:  Ńa  scenie  warszawskiej  zna- 
komitym tancerzem  w  rodzaju  G.  był  Domagal- 
ski. 3.  druk.  pismo  tłuste,  grubsze  od  lego  druku, 
wiród  którego  i.  znaj'duje,  pismo  ijamleane 
<Fr.  grotesque> 

[Grotka,  i,  Im.  I]  p.  Groska.     <  p.  Groska> 

1.  Grotowy  przym.  od  Grot. 

2.  Grotowy  przyin.  od  Grota. 

Orotuna,  y,  Im.  y  fl.  próżne  miejsce  między  klo- 
cami w  tratwie  a.  w  izychcie  na  lirzegu  lądu.  <? 
por.  Qrotyna> 

Groty  na,  y,  im.  y  I.  bal  .liuiący  za  pomoKt  do 
promu,  położony  na  wierzchu  wręgów,  2.  gór. 
kaszt  z  kloców  samych,  ułożony  bez  ziemi  i  błotni- 
ka.    <?  por.  Grotuna> 

X  Growalny  p.  Grawalny.  <(ili> 
[Ćrowce,  ów,  blp.,  Grówce]  sieć  na  dobijaki. 
<Zap.  z  pierwszej  ozęści  Nm.  GrUhennetz  dosł. 
=  sie6  na  [dobijaki],  po  Nm.  Orllhe;  por.  Qrul> 
Groza,  y,  Im.  y  I.  f  strach,  trwoga,  przerażenie, 
firzesirach:  Uderzy  na  Abraiiia  drzemota,  a  Q. 
wielika  w  ciemności  ohydzie  ji.  B.  Sz.  Uszom  G. 
od  lwich  ryków.  Brud.  2.  X  zgroza,  strach,  wstręt, 
obrzydzenie;  okropność,  rzecz  oburzająca:  O  tv.'!i 
okrucieństwacli  aż  Q.  pisać!.  Haur.  G.  1  strach 
o  tym  mówić.  Troe.  G.  jest  Boga  ojcem  wzywać, 
a  nieuczciwego  co  czynić.  L.  3.  groźnnśó,  strasz- 
liwośó:  Przyroda  występuje  w  poemacie  sama  dla 
siebie,  a  ludzie  dopiero  odczuwaj,^  jej  powab  lul; 
grozę.  ("Imu  Q.  położenia.  4.  karność,  surowoW;. 
rygor,  dysa/plina:  Ojcowie,  wychowujcie  dziatki 
wasze  w  kaino.ści  i  grozie  Pańskiej.  Wuj.  (-bo- 
jażni).  Nio  umiał  po  ojcowsku  czynić  lloboam, 
i  grozy  czynił  wir-tszo  niż  ociec.  Birk,  Nietylci 
groz^,  jak  raczej  doaorcm  stała  chorjjgiew,  bo 
Jlohort  był  wzorem.  Pol.  5.  -{groźba,  pogróżka: 
Oa  jego  groź  :iio  bat  ś,  Kaz.  Gnieź.  Który  ś. 
groł  mąk  piekielnych  nie  boisz  Op.  Mocno  na 
córkę  swoję  aastawał,  wielkie  t>rozy  czyniąc. 
Mick.     <GRnz> 

Xfirozbota,  y,  Im.  y  gatunek  koronki,  <Może 
¥r.  grosse  botte  dosł.  -  wielka  wiązka> 

Groziciel,  i,  Im.  e  ten,  co  grozi,  odijraża  i. 
<GROZ> 

Grozioielka,  i,  Im.  I  forma  ż.  od  Gruziclel. 

Grozić,  i,  II  I.  komu  czym  a.  f  6.  ś.,  [G.  ś.] 
ua  kogo,  czym  =  straszyó  karą  a  wog.  c,~ymś  złym. 


grob 

odgraiaó  i.,  wygrażw^:  Kt.)  grozi,  ten  ja-zestrzcuM. 
Prz.  (}.  komu  ręką,  laską.  G.  palcem  (  =  kiwaó 
palcetn).  Żart.:  Grozi  palcem  w  bucie.  Prz.  (-wy- 
powiada czcze  pogróżki).  Skalom  trzeba  stać  i  G. 
Hiiok.  2.  czym  =  zagrażać  czym,  zapowiadać  co; 
pociągać  za  sobą,  wywoływać,  sprowadzać,  spowo- 
dowywać:  Chmury  groż.'^  deszczem.  To  grozi  nie- 
szczęściem. Zaziębienie  grozi  chorobą.  3.  ko- 
mu —  być  przewidywanym,  spodziewanym,  być  lo  per- 
spektywie, zbierać  ś.,  szykować  ś.,  zanosić  ś.  na  co, 
wisieć  nad  kim,  zagrażać  komti:  Grozi  nam  woj- 
na, nieszczęście.  fG.  ś.  I.  i  [G.  ś.j  p.  Grozić: 
Dobytemi  szablami  straszył,  grożąc  ś.  rozkazać, 
że  go  miał  ua  nich  roznieść.  Warg.  Grożę  ś.  na 
kogo.  Troć.  Groził  ś.  mię  zabić.  Troć.  [Jeszcze  nie 
masz  nJc,  już  ś.  grozisz  bić.  Troje  dziatków 
etraciła,  na  cwarte  (a.  cwartem)  ś.  groziła].  2. 
na  co  ^chwalić  i.,  że  ś.  coś  może  zrobić.  Troć.  3. 
na  GO  =  gniewać  ś.:  Ten  Franciszkan,  przyszedszy 
mię  witać,  powiedział  mi,  jako  ś.  na  to  bardzo 
groził,  iż  z  tej  kanonizacji  nie  miało  być  nic. 
Niera.  (Zbiór  pamiętników).  4.  w  kogo  =  s^aujad 
i.  bojaźliwym  wobec  kogo.  Troć.      <GROZ> 

Groźba,  y.  Im.  y  I.  grożenie,  staszenie,  pogróż- 
ka, wygrażanie,  przegraianie  ś.:  Nie  boję  ś.  twych 
gróźb.  Mimo  gróźb.  Mick.  2.  przen.  trwoga,  oba- 
wa, bojaźA,  strach:  Żyję  pod  gioźbą  nieszczęścia, 
Stracenia  chleba.  Są  katusze  myśli,  których 
groźbą  możnaby  złoczyńców  na  pokutników  za- 
mieniać. Święt. 

X6roiliwie  przys.   od  Groiiiwy.    <GilOZ> 

X  Groźliwość,  i,  blm.  rz.  od  Groźiiwy. 

X  Groźliwy  p.  Groźny:  Róża  ostremi  kolcy 
luchwałej  ręce  groźliwa.   Kniaź. 

[Groźnica,  y,  Im.  ej  wielka  chmura,  z  której  nie 
bywa  deszczu. 

[Groźnić,  I,  ił]  zawalać,  zasypywać  (np.  przejście 
jakie).     <GKOZ> 

Groźnie,  X  Groźno  [>rzys.  od  Groźny. 

■j-GroŹnik,  a,  Im.  ovi\e  człowiek  groźny,  grożący. 

X  Groźno  p.  Groźnie. 

X  Groźnomówny  mówiący  groźnie.  <GROZ  + 
MOW> 

X  Groźnorogi  o  groźnych  rogach,  straszący  ro- 
guini:  Groźnorogie  woły.  Otw.   <GROZ-{-RGG> 

Groźność,  i,  blm.  rz.  od  Groźiry. 

Groźny,  X  Groźiiwy  grożący,  przerażający, 
straszny,  straszliwy,  niebezpieczny,  srogi,  surowy: 
Twarz,  postawa,  przyszłość  groźna.  Głos,  roz- 
kaz G.  Groźne  oko,  g,)oirzenie.  Groźne  słowa. 
Wódz,  nieprzyjaciel  G.  Gierwazy  G.  ręką,  języ- 
kiem Protazy.  Mick.  Słota  jesienna,  powolna,  ni- 
by niegroźna,  alo  nieskoń-^zona.  (irudz.  <GROZ> 

Grożenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grozić. 

X  Grożenie  się,  a  ś.,   blm..  czynność  cz.  Gro 
zić  ś. 

Grób,  obu  a.  Xoba,  Im.  oby  I.  dól  w  ziemi  na  nie- 
boszczyka, mogiła;  wog.  miejsce  do  pochowania  zmar- 
łego; grobowiec,  sklep,  inanzoUwii,  sarkońig :  (i. 
i  największego  obg,jmie.  Prz.  Wykopać  G.  Złożyć 
ciało  w  grotJie  a.  do  grobu.  Ponieść  ciało  do 
grol)U.  Płakać  nad  czyim  grobem.  Nasz  świat 
(klasztorny)  inny;  wielki  G.,  gdzie  próchnieją 
martwi,  a  konają  w  letargu  pogrzebani.  Świet. 
G.  Pański  --:  G.  Chrystusa.  Jak  bo.;ego  grobu, 
jak_  czego  drogiego,  broni,  strzeże.  Prz.  I^opie 
.sobie  G.  (\n-zen.=przyśpi('.izn  swój  zgon).  Być  je- 
dną nogą  w  grobie,  być  blizkim  grobu,  stać  nad 
grobem  =  i-ji/t!  blizkim  śmierci.  Ta  ehorol)a  wppdzi 
go  do  grobu.  G.  znaleźć  w  morzu.  Wygląda 
jakby    z  grobu    wstał -j^fc  z  trumny  wy/^iy^mi- 


U15 


GRÓBALNIA 


ORUBAKZ 


żerny.  Zn,  grohem  —  na  łamtijin  świeric.  Ciemno,  jak 
w  grobie.  Poty  mężowska  żałoba,  póki  nie  wsła- 
^vhl  żony  do  groba.  Prz.  Groby  królewskie  na 
Wawelu.  Piramidy  Sij.  grobami  królów  egipskich. 
j\Iurowa<5  G.  familijny.  G.  wykuty  w  skale.  G. 
pobitym  stawię,  którego  wieki  nie  zmienia.  Jabł. 
(  =  pomnik).  X  Groby  pobielane  (\m^n.  =  obłudni- 
Cl/).  Przon.:  G.  jego  jest  Europa,  słup  śnieżne  Bał- 
chany.  Kochan.  Przen.:  Ukrywać  ś.  całe  ży- 
cie w  tym  naszym  wiejskim  grobie.  Orzesz. 
(  =  zapadłym  kącie).  2.  w  Im.  dekoracje  po  koicio- 
łacli  katolickich,  w  Wielki  Piątek  i  w  Wielk';  Sobotę, 
przypominające  grób  Chrystusa:  Obchodzie  groby. 
Jśó  na  groby.  3.  przen.  śmierć,  zgon,  zguba: 
AVierna  do  grobu.  G.  nas  rozłączy.  G.  sobie  go- 
tuje, kto  swym  nieprzyjaciołom  czeka  i  folguje 
Pot.  Rzadko  abo  nigdy  nie  myślem  o  grobie, 
(iroch.  Byłby  to  G.  powieści  mej  i  zarazem  poe- 
ty. Sow.  4.  kość.  miejsce  w  ołtarzu,  gdzie  prze- 
chowują ś.  relikwje  prz/ikryte  kamieniem.  5.  [G.] 
trumna.  Zdr.  Grobek,  [Grobeczek,  Grobik],  Zgr. 
Grobisko.     <GRZEB> 

IGróbainia,  i,  Im.  e]  p.  Grobalnia. 

IGróbarz,  a,  Ira.  e]  p.  Grabarz. 

Gród,  odu,  Im.  ody,  IHorod,  [Gard,  zdr.  Garc]  I. 
zamek,  kasztel,  warownia,  twierdza,  mury  obronne: 
W  języku  słowiańskim  zamki,  castra,  heroda- 
mi, grodkami  i  gro.laiiii  nazywaj^-j.  Nar.  Wszę- 
dzie już  w  Polszczę  widać  miasto  dworów  gro- 
dy, a  miasto  ugór  włoskie  ogrody.  Vetv.(-iuyso- 
kie,  mocne  mury.  L.^.  Zbliżają,  ś.  pod  okoj)y 
grodu.  Mick.  Ty,  co  G.  zamkowy  nowogródzki 
ochraniasz  z  jego  wiernym  ludem.  Mick.  2. 
daw.  sądowa  instytucja  szlachecka,  sąd  grodzki, 
starościński:  Zapozwać  do  grodu.  Zapisać  w  gro- 
dzie. O  oblatowaniu  metryk  szlacheckich 
w  własnym  grodzie.  Vol.  G.  smród,  ziemstwo 
kiepstwo,  a  trybunał  grunt.  Prz.  3.  daw.  sąd 
kryminalny  pierwszej  instancji  na  Litwie,  sąd  grodzki: 
Sędzia  cijjgnie  w  rejestr  taktowy  do  grodu. 
Jlick.  4.  miasto,  szc.zeg.  okazale,  wielkie:  G. 
syreni  —  Warszawa.  Tara  od  (Hedymina  grodu 
śród  gęstych  kłębów  zamieci  kilkadziesiąt  wo- 
zów leci.  Mick.  (=  JFł7na).  f  Grody  mytne  =  mta- 
sta  z  urzędami  relnemi,  miasta  pobierające  cło. 
!Miedzy  skały,  miedzy  mytne  grody,  gdzie  musi 
płacić  morsi<ie  cło  od  wody.  Klon.  Dumny  sw.-j 
starożytnością  G.- matka  murami  ś.  osobno  opa- 
sał i  ogrodził  od  nowego.  Kras.  (  =  stary  G.,  pie>- 
wotne  miasto).  Przen.:  1  ten  szczęśliwy,  kto  padł 
wśród  zawodu,  jeżeli  poległym  ciałem  dał  innym 
szczebel  do  sławy  grodu.  Mick.  Zdr.  Gródek, 
Grodek,  Grodzlk,  Grodziec.  Zgr.  Grodzisko. 
<GR01)> 

Gródek,  dka,  Im.  dki.  Grodek  p.  Gród;  mały 
zamek,  kasztel:  Rycerze  z  nadirranicznych  zam- 
ków i  gródków.  Śienk.     <GROD> 

[Gródka,  i.  Im.  i]  I.  p.  Grodzą.  2.  p.  Gródż. 

IGródza,  y.  Im.  e|    I.  )i.  Grodzą.    2.  p.  Grodź. 

[Grodzią,  i,  Im.  ej  p.  Gródż. 

[Grodzka,  i,  Im.  ij  I.  p.  Grodzą.  2.  duiy  iłób 
dla  owiec. 

I  Gródż,  ódzi  a.  odzi,  Im.  odzie  a.  odzie,  Grodź] 
I.  a.  iGródż,  -(•  Grodzą,  [Gródza,  Grodzią]  o.7ror/rc- 
nie,  plot,  parkan:  Grodzi  tak  pilno  strzec,  iżby 
k(o  żerdź  abo  dyl  spalił  abo  ukradł,  tak  to  karać, 
jako  inne  złodziejstwo.  Gost.  Winnicę  zasadził  iG. 
około  niej  otoczył.  Sekl.  2.  zagroda,  łąka  ogro- 
dzona (szczeg.  niedaleko  domu),  okólnik,  pastwisko: 
G.  na  jagnięta,  źrebaki.  Nad  z  iroślami,  łąkami 
i  grodzią  leżał  nizko  biały  tuman.  Sienk.  Człowie- 


czeństwo podobne  jest  do  wielkiej  grodzi,  obfi- 
tej w  trawę,  lecz  skąpej  w  kwiaty,  a  przynaj- 
mnii'j  takie,  któreby  godne  były  porządneg* 
ogrodu.  Tren.  Przen.:  Ci  wszyscy  tkwili'  teraz 
orężnie  na  adrjanopolskiej  grodzi ,  modląc  ś, 
o  zwycięstwo  dla  islamu.  Sienk.  {=  polu).  3. 
Księża  Q. -cmentarz:  Pójdź,  j)ójdź  na  k.«iężą  O 
Małgochna  na  księżej  g-ródzi.  Sienk.  Jednych 
składają  na  księżej  grodzi,  drudzy  ś.  rodzą. 
Sienk.  4.  łąka,  którą  kosza  dwa  razy,  5.  a.  [Grodź- 
ba,  Gródźba]  materjal  na  ogrodzenie:  chróst .  kolLi 
i  t.p.  Zdr.  [Gródka].  <GROD> 
Gródźba,  y.  Im.  y]  ]>.  Gródż. 
Grójnt,  u,  Im.  y]  p.  Grunt. 
Grómać,  a,  a)  i  G.  ś.j  j).  Grómnąć  ś.:  (iróma 
do  okna.  G.  ś.  po  po  pokoju. 

[Gromada,  y.  Im.  y]  p.  Gromada. 

[Grómanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Grómać. 

[Grómanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Gró- 
mać ś. 

[Grómnąć  się,  nie  ś.,  nąt  ś.,  nied.  Grómać  i. 
i  Grómać]  stuknąć,  puknąć:  Kto  ś.  gróranio,  to 
usłysy.     <Dźwa.  > 

[Gronek,  nka,  Im.  nkij  p.  Garnek.  <Zam. 
Garnek  > 

[Grónt,  u.  Im.  a  a.  yj  p.  Grunt. 

[Gróń,  £,  1mi.  e]  p.  Gron.     <]>.  Grnń> 

[Grósek,  ska,  hu.  skowie,  Gratek,  Grótekj 
dziadek.  Por.  Groska.  <Z  pierwszej  cześoi  Nra. 
Grossvater    (grootvader]  =  dziadek > 

[Gróska,  i.  Im.  i]  p.  Groska. 

[Grótek,  tka,  Im.  tkowie]  p.  Grósek.  <p. 
Grósek  > 

[Grótka,  i,  ira.  i]  p.  Groska.     <p.  Groska > 

[Grówce,  ów,  bip.j  p.  Grovyce. 

[Qiróż\\v/y]  straszliwy:  Gróźliwji  bdjka.  <Z  Cześ. 
hruzny,  hrflzi!y> 

[Grrochu  grrochu!]  p.  Grochu  I     <Diwn.> 

[Grul]  p.  2.  Gruch!:  Nadjezdz.im  nad  Wisłę: 
kięndróz  pada:  hu!,  maślAnka  do  Wisły:  grul 
i  utopiła  sie.     <Dźwn.  > 

Gruba,  y,  Im.  y  I.  fi  [Gf-  a.  Graba]  dół,  loch, 
]>arsk,  ziemianka,  sklep,  piwnica  do  chowania  win, 
ziół,  owoców;  dól  w  ziemi,  przykryty  dachem.  2. 
■\ pieczara.  Pot.  3.  f*  [G]  szyb,  żupa,  kopalnia 
Wlod.,  Mącz.  Q.  wapienna.  Troć.  4.  a.  [Graba], 
hut.  [Hruba]  otwór  pieca,  szczeg.  z  sieni,  czeltiió  pie- 
cowa; duży  piec,  szczeg.  z  otworem  w  sieni: 
W  dwuch  ogromnych  grubach  paliły  ś.  kłody. 
Sienk.  5.  [G.  a.  Sopucłia]  luj'l,  otwór  od  kominu; 
zagłębienie  pod  kominem.  6.  <lół,  skrzynia  do  laso- 
wania wapna:  Wapienna  skrzynia  abo  G.  do  ro/.- 
czyniania  abo  moczenia.  Kn.  7.  [G.]  mały  sta- 
wek przy  domu.  8.  fi  [G.]  zagon,  grzęda:  Za- 
gony a.  gruby  drugdzie  grzędami  zowią.  Trzyc 
Zdr.  fGrubka.     <Nm.  Grube > 

[Grubaoha,   y.    Im.   yj   m.    p.    Grubas:    Wtym 
wchodzi  jakisik  pan  G.     <p.  Gruby  > 
Grubachnyj  p.  Gruby. 
Grubacki]  p.  Gruby. 
Grubaczyna,  y,  blm.]  p.  Grubizna. 

'Grubalki]  j).  Gruby:  Ustała  pod  grubaliiim 
skrzeceui. 

Grubarka,  i,  Im.  II.  p.  Grabarka.  2.  grze- 
banie, chowanie  zmarłych.   IJrud.      <G1{ZEB> 

X  Grubarski  I.  jirzym.  od  Grubarz.  2.  doty- 
czący gruby:  Dochód  O.  =  z  owoców  priechow;/- 
wanych  po  gruhach.    Iż. 

f  Grubarz,  a,  Ira.  e  f.  i  [Grubarz]  |>.  Grabarz: 
Grabarze  w  wykopany  grób  trupa  włożyli.  Skar. 
2.   gór.  ten,    co  wiercił   rury    do   pomp,    ifl.    r  u  r- 


916 


ORtmAS 

mistrz.   Łab.     <GlvZi;i!,   może  pod  wpływem 
Nm.  Graber> 

Grubas,  a,  Im.  y  I.  a  (Grubacha]  człowiek  gru- 
lij  -  otylij,  tiuicioch,  obetknla,  /asa,  brzuchacz,  brzu- 
rhal:  Boisz  ś.,  żebym  ci  tego  grubasa  nie  od- 
liiła?  2.   X  niezgrahjnsz.  Sł.  wil.   <  p.  Gruby  > 

X  Grubaszny  p.  iśruby:  Nici  ginbaszne.  <Por. 
IJiibaszay  > 

IGrubaśny]  p.  Gruby:  Skórę  maj:}  tak,-),  gru- 
ltaśn;j,  że  ś.  tego  chrzest  święty,  jak  należy,  nie 
ima.  Kon. 

Grubawo  przys.  o>I  Grubawy. 

Grubawy,  X  Grubowaty  I.  nieco  gruby.  2.  a. 
IGrubelacki]  przen.  uieokrzesuny,  nieco  yrubijań- 
ski^  jiroslacki,  rubaszni/,  ordynarny,  niedelikatny. 
3.  nteco  gęsty,  wpół  przezroczysty,  cokolwiek  przej- 
rzysty: Księżyc  grubawe  mgły  roztrąca.  Mick. 

IGrubelacki]  p.  Grubawy. 

JGrubelaczek,  czka,  Im.  czki|  p.  Grubeiak:  Ja- 
iiii/ek,  wielki   Ot. 

Grubeiak,  a,  Ira.  i]  p.  Grubijanin.  Zdr.  [Gru- 
b«iaczek]. 

Grubenhauz,  u,  Im.  y  garb.  p.  Przesypniarnia. 
<Nm.  (frubenhaus> 

[Gruber,  a,  Im,  yj  rodzą/  bron  ciężkich,  ttżywa- 
uyck  na  wiosnę  zamiast  pługa  pod  jarzyny.  <  ?'Im. 
(irAber  > 

I  Gruberować,  uje,  owal]  orać  gruberem. 

[Gruberowanle,  a,  blin.]  czynno.^ć  cz.  Grubero- 
wać: iNa  wiosnę  (r.  i  miałka  orka.  <p.  Gru- 
l)Hr> 

[Grubia,  I,  blm.]  p.  Grubość:  Ona  łylko  w  gra- 
bi}} rosce.      <p.  (łruby  > 

jGrubiany]  (o  piecu)  podpalany  przez  [grube], 
z  sieni.     <  p.  Gruba  > 

[Grubiarz,  a,  łra.  ej  I.  kopacz.  2.  palacz  w  cu- 
(łzi/ch  piecach,  w  [grubach].  3,  pog.  piecuch.  <p. 
Gruba > 

X  Grubić,  i,  II  pogrii''i(ić,  zgrubiać,  czynić  grub- 
szym, dodawać  na  gruboici.      <p.  Gruby  > 

-|-Grubie  j).  Grubo:  G.  mu  mówili,  G.  nań  ła- 
jali, (ir.  nań  wołając.  Op,  Tak  G.  mówisz,  że  ci 
nie  odpowiem.  Zebr.  Obyczajnie  poczynać,  a  nie 
(ł.  Petr. 

Grubieć,  eje,  ał,  X  Grubowacieć  I.  n.  |  Grubnąć, 
Chrubnąć]  r/rubszym  i.  stawać,  rozrastać  ś.  wszerz; 
tyć:  Gdy  wierzch  zetn.'}.,  drzewo  grubieje. 
Troć.  (Chmury)  ściskaj,'}  ś.,  grubiej?},  rosn?},  no- 
we dziwy!  dostaj)}  krzywych  karków.  Mick.  2. 
X  przen.  dzikszymi  ś.  stawać,  dziczeć,  statoać  ś. 
r/rubijaninem,  pro-^itakiem ,  ordynarnieć:  W  oby- 
czajach coraz  grubieje.   Troć.     <p.  Grul)y> 

Grubienie,  a,  i)liii.,  czynność  cz.  Grubieć. 

[Grubijak,  a,  Im.  oy]  p.  Grubijanin. 

Grubijan,  a,  Im.  y  p.  Grubijanin. 

XGrubijanić,  i,  if,  xCiV\t[i\ZM\t  okazywać  L  gm- 
hijaiiinem,  postępować  po  grubi/ańsku. 

X  Grubijanlenie,  a,  blm.,  czynnońć  cz.  Grubija- 
nić:  X  Grubjanienie. 

Grubijanin,  a,  blm.,  Grubjanin,  Grubijan,  Gru- 
bjan,  X  Grobjan,  [Grubeiak,  Grubijak]  człowiek 
niegrzeczny,  nieokrzesaniec,  prostak,  gbur,  ordynus, 
brutal,  imperlyneul,  rura,  cham.   <Nm.  Grobian> 

Grubijanka,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Grubijanin; 
Grubjanka. 

Grubijański,  Grubjartski,  sf.  w.  X  Grubijańszy 
prostiicki,  (/hurowaty,  rubaszny,  chamski,  chłop.fki, 
ordynarny,  nieokrzesany,  brutalny,  niegrzeczny,  im- 
pertynencki,  niepolityczny :  Odpowiedź  grubijańska. 
Po  grubjańsku  przys.  grubijańsko,  sposobem  właś- 
tiwym  grubijaninowi^  jak  grubijanin. 


r.RTTBOKLA 

Grubijańsko  przy.^.  od  Grubijański;  Grubjań- 
sko. 

Grubijańslwo,  a,  Im.  a,  Grubjaństwo  1.  prostactwo, 
chamstioo,  brutalność,  gburowatość,  ordynarność, 
niegrzeczność,  nieokrzesanie,  niedelikatność :  Mię- 
dzy równemi  poufałość  powinna  mieć  granice, 
żeby  8.  nie  stała  grubijaństwem.  Kras.  2, 
mowa  grubijańska,  słowo  niegrzeczne,  niedeli- 
katne, ubliżające,  głupstwo  -  impertynencja:  Na- 
gadał ran  grubijaustw.  Dosyć  głupstwa  zro- 
biłem, wdając  8.  z  Waćpaństwem  w  pijatyki , 
które  ś.  kończą  grubijau.stwem.  Mick. 

X  Grubijańszy  p.  Grubijański:  Fortuna  czasem 
do  chłopa  najgrubijańszego  skarl)y  swe  i)rzy no- 
si. Jabł. 

[Grubina,  y,  blm.]  p.  Grubość. 

[Grubinia,  i,  blm.]  p.  Grubość:  Łokieć  grubini, 
a  pięć  łokci  szerzy  ni. 

[Grubiń,  i,  blra.j  p.  Grubość:  Sześć  cali  w  G. 

I  Grubizna,  y,  blm.J  I.  mięso  wieprzowe.  2.  sło- 
nina: Maścić  grubizna.  3.  a.  Grubaozyna  grube 
płótno  domowe. 

Grubja,  i.  Im.  e  bot.  p.  Grubosz.  <  Naślado- 
wanie nazwy  Łć.,  od  Łó.   crassus  =  grnby> 

Grubjan,  a,  Im.  y  p.  Grubijanin. 

XGrubjanić,  i,  ii  p.  Grubijanić. 

XGrubjanienie,  a,  blm.  p.  Grubijanienie. 

Grubjanin,  a,  blm.  p.  Grubijanin. 

Grubjanka,  i,  Im.  i  p.  Grubijanka. 

Grubjański  p.  Grubijański. 

Grubjańsko  p.  Grubijańsko. 

Grubjaństwo,  a,  Im.  a  p.  Grubijaństwo. 

Grubjowaty  bot.:  Rośliny  grnbjowate  p.  Gru- 
boszowaty. 

fGrubka,  i,  Im.  i  p.  Gruba:  G.  ziemna.  ]\Iącz. 
<p.  Gruba  > 

[Grubnąć,  nie,  nął]  p.  Grubieć. 

Grubo,  tGrubie  przys.  od  Gruby;    [Hrubo]:  G. 

co  pokrajać.  Chleb  z  masłem,  G.  nasmarowany. 
Troć.  Ciało  G.  gęstemi  włosy  z  wierzchu  sporu- 
stało.  Otw.  (=: gęsio).  G.  na  palec.  Śniegu  na  pól 
łokcia  G.  napadało.  G.  wygląda  w  tej  sukni.  G. 
chodzić,  myśl.  (o  zwierzętach  drapieżnych)  =no- 
sić  płód.  X.G.  ś.  chowa,  G.  żyje  =  »u'«  miękko,  nie 
rozkosznie.  Żebym  miał  mówić,  że  ta  panna  nie- 
rządne prowadzi  życie,  byłoby,  za  G.;  szukać 
trzeba  wolniejszego  wyrazu.  L.  (~  niedelikatnie, 
nieohycząjnie,  niegrzecznie).  Żal  mi  Waćpana,  żo 
tamci  Ichmość  tak  go  G.  przywitali.  Boh.  G.  za- 
robił, zapłacił  (  =  dHżo,  suto,  dobrze).  G.  grać 
{  =  drogo).  G.  ś.  mylisz  (-bardzo,  mocno).  G.  błą- 
dzisz. G.  w  tym  wykroczył.  Kosz.  Z  gruba  przys. 
p.  Gruby. 

Grubobrzuohy  o  grubym  brzuchu,  brzucJiaty,  hal- 
dnniasly.     <  Gruby  -\-  Brzuch  > 

Gruboczlonki  mający  grube  członki.  <Grnby-}- 
(3złoaek  > 

Grubodzioby  zool.:  Orzeł  G.  p.  Orlik.  <Qru- 
l)y-[- Dziob  > 

Grubodziób,  oba,  Im.  oby  zool.  (lozica  cocco- 
thraustus)  ptak  ziarnojad.  ICliik. 

Grubogeby  o  grubej  gębie,   z  toydętemi  vmrqami. 

<  Gruby  4- Gę  ba  > 

Grubokarczysty  mający  gruby  kark:  Drużyna 
jeźdźców  zbrojnych,  mająca  iia  czele  swoim 
szlachcica    wąsatego,     grubokarczystego.     Jeż. 

<  Gruby -f  Kark  > 

Grubokla,  i,  Im.  e  bot.  (rhizobolus)  roi.  z  ro- 
dziny gruboklowatych,     <?> 


917 


GRUBOKI.O^V  ATY 


GT^URY 


Gruboklowaty  bot:  Ro>śliny  griiboklowate  (rhi- 
zolmleae)  rodzina  przyrodzona    roślin    dwuliścien- 

vi/ch. 

X  Grubokości  p.  Grubokościsty.  <  Gniby  -f- 
KoŃć  > 

Grubokościsty,  X  Grubokości  mający  grube 
l.-iiści:  Słuszny,  chudy,  ale  G.  z  podniesionemi 
laiiiionanii.  Krasz.  Miał  szerokiego,  grubokości- 
sfcuo  konia,  wolowato  wyglf).daią,cego.  Krasz. 

X  Grubokrewny  o  krwi  f/mbej,  gęstej:  Lekar- 
stwo ludziom  grubokrewnyin.  Spiez.  <Gruby-j- 
Krew> 

Grubokropllsty  postać  grubej  kropli  mający  :  Po 
iiioskiin  obliczu  jego  stoczyło  8.  kilka  grnbo- 
kioplistych  łez.  Jeż.     < Gruby -f- Kropla  > 

jGrubolachny]  p.  Gruby. 

Grubolistny,  Gruboliściasty  mający  gmif^.  liśric. 
Bi)f.:  Roślinj  grubolistne  p.  Griiboszowaty. 
<Gruby-|-Lis(5> 

Gruboliściasty  p.  Grubolistny:  Strome  skały, 
zrza<ika  porosłe  gruboliściasterai  roślinami. 

Gruboiawicowy  grube  ławice  stanowiący :  Gru- 
bolawicowe  piaskowce.     < Gruby-}- Ława  > 

X  Grubomównie  przys.  od  Grubomówny.  L. 

X  Grubomówność,  i,  blm.  rz.  od  Grubomówny, 
<Gruby-ł-MOW> 

X  Grubomówny  mówiący  po  grubijańsku,  nico- 
kr~esanie,  niesmaczny  w  mowie. 

Grubonogi  o  grubych  nogach.    <  Gruby -|-Nona> 

[Grubonos,  a,  Im.  y]  zool.  p.  Grabolusk.  <(iru- 
by-hNos> 

Grubonosy  mający  nos  gruby.  Zool.:  Jelec  G.  p. 
Jelec. 

Grubopienny  mający  gruby  pień:  Pomiędzy  roz- 
♦.aiteini  roślinami  królował  bodiak  o  zawoju 
«/.erwonym,  G.,  gałęziami  rozramieniony.  Jeż. 
C  Gruby -|- Pień > 

Gruboplaski  (o  koniu)  zwięzłe/  imdowy.^  lęgi  un 
krótkich  noc/ach,  przysadzisty,  krępy:  Koń  był  (r. 
i  silny.  Dzierż.  Niepozorna,  mała,  grubopiaska, 
koścista  kobyła  dcreszowata.  Krasz.  <(Truliv 
-f  Płaski  > 

Gruboręki  rak,  zool.  p.  Rak.   <Gruby-4-ll(^ka> 

Gruborunny,  Grubowelnisty  mający  gnthą  lod- 
nę:   Haran  (r.      <(Truby -{- Runo  > 

Gruboskórność,  i,  blm.  rz.  od  Gruboskórny:  (i. 
jego  nie  dopuszczała  jirawie  dolegliwej  wrażli- 
wości w  owych  okolicach.  Dyg.  <  (Jruby-f-Skóra  > 

Gruboskórny  mafący  grubą  shWę.  Zool.:  Zwie- 
rzęta gruboskórne,  tęgoskórne  (pacliydeiiiia- 
ta)  =  zwierzęta  wielokopytowe ,  dawniej  w  jeden 
rząd  tej  nazwy  łączone. 

Gruboskórzec,  rca,  lin.  rce  zwierzę  gruboskórne. 

Grubostyczny  anaf.:  i5łona  gnibostyczna  oka 
1>.  Białkówka.     <Grul)y -f-Z-f  TK> 

Grubosz,  a.  Im.  e  bot,  I.  a.  Grubja,  bł.  Tłu- 
Stosz  (crassula)  roś.  z  rodziny  /jruboszowałych. 
Gatunek:  G.  czerwonawy  (c.  rubens).  2. 
(calosanthes)  roŁ  <  Naśladowanie  h('.  cras- 
sus  =  gruby  > 

Gruboszowaty  hot.:  Gruboszowate  a.  Grubjo- 
wate,  Grubolistne  rośliny  (erassniacoae) 
rodzina  przyrodzona  roślin  kwiatowych  dwuliścien- 
nych. 

Grubościenny  grube  ściany  maj(icy:  Tkanka 
drzewa  powstaje  z_ komórek  długich  grubościen- 
nycli.     <(irtil)y  -}-Ściana> 

Grubość,  i,  blm.  rz.  od  Gruby;  t  Rubość,  |Hru- 
bość,  Grubinia,  Grubina,  Grubiń,  GrubiaJ:  Na 
(ł,  pnlpa.  Mur    ten  ma    trzy  stopy  grubości,    (i. 


obyczajów.  I  wasza  (mnichów)  G.  chłopska,  nie; 
prostota.  Slow.     <p.  Gruby > 

X  Gruboślepy  znaczną  ślepotą  odznaczający  ś.: 
G.  rząd.  Nar.      <Gruby -j- Ślepy  > 

[Grubośny]  p.  Gruby:  Dą.b  G.    <p.  Gruby > 

Grubotomowy  .stanowiący  gruby  tom;  z  grubych 
tomów  złożony:  W  tej  noweli  więcej  treści,  my- 
śli i  uczucia,  niż  w  niejednej  grubotomowej 
kslijżce.     <  Gruby -ł- Tom  > 

Grubotrzonowy  grzyb  p.  Grzyb,  <  Gruby -{- 
Trzon  > 

X  Grubowacieć,  eje,  al  p.  Grubieć. 

X  Grubowato  ;;rzys,  od  Grubuwaty, 

X  Grubowatość,  i.  blm.  rz.  <nl  Grubowaty. 

X  Grubowaty  p.  Grubawy. 

Grubowelnisty  p.  Gruhorunny.  <  Gruby -|- Weł- 
na > 

Grubowłóknisty  z  grubych  włókien  złożony:  Ko- 
rzeń (i.     <  Gruby -(-Włókno  > 

Gruboziarnistość,  i,  blm.  rz.  od  Gruboziarnisty. 
<  Gruby -j- Ziarno  > 

Gruboziarnisty  o  grubych  ziumacli:  Piasek,  pia.'- 
kowicc  G.  (-gruby). 

Grubozlocisty  p.  Grubozlocony :  Statuy  na  ro- 
gach z  mo.sii^dzu  grubozłociste.  Pa'^.  < Gruby -H 
Złocisty  > 

Grubozlocony,  Grubozlocisty  grubo  pnzłacan;/: 
Ozdoby  metalowe  z  bronzu  grubozłocone, 

Grubożalobny  grubą  żałobą  nncccliowany:  Przy- 
brał postawę  grubożalobn.ą.  Hvk.  <Gruby-f 
Żałoba  > 

X  Grubożyly  mający  grube  żyły.  Bóbr.     <  Gru- 
by-}-Żyła  > 
X  Grubryn,  u  a.  a,  Im.  y    p.  Grobryn :   G.   tu- 

lecki,  niemiecki.    Ins.  cl,     <Z    Fr.  gros  gra!  i 
ilosł.  z;gruboziaruisfy> 

GrubSZ  w  wyrażeniu:  X  W  G.  =  na  gru- 
l'Osi\  w  objętości,  na  objętość,  to  obwodzie:  Chmu- 
ry w  G.  mogą,  być  na  sto  stóp.  Kluk.  Z  grubsza 
p.  Gruby.     <p.  Gruby  > 

Grubszość,  i,  blm.  rz.  od  Grubszy. 

X  Grubula,  i.  Im.  e  kobieta  gruba,  otyła:  Sły- 
szałem (w  ciszy)  oddech  grnbuli.  Fred.  A.  <p. 
Gruby  > 

Gruby,  X  Grubaszny,  [Greby,  Hruby.  Grubacłi 
ny,  Grubolachny,  Grubalki,  Grubacki,  Grubaśny, 
Grubośny,  Hrubaśny,  Ruby],  f  Ruby  I.  pcmnei 
gruhitiei,  pewnej  objętości;  nie  cienki,  i'ie  .subtel- 
tty,  znacznej  grubości,  znacznej  objętości:  Deska 
gruba  na  dwa  cale.  Patrz,  oto  na  miarę 
ćwieczek,  cal  G.,  długi  trzy  cale.  Mick.  (irube 
sukno,  drzewo.  Gruba  książka.  Grube  nici.  G. 
powróz,  mur.  Palec  G,  =  <hiży,  ksiuk.  IJobr. 
Człowiek  (i.  ^  otyły,  opasły,  tłusty,  brzuchaiij,  gru- 
bas, brzueliacz.  G.  jak  .  bcczk.i.  l'r/.  Ten  motyl 
G.,  czarny  i  pękaty.  j\lick.  2.  (o  kobiecie  i  sa- 
micy) brzemienna,  ciężarna:  Ubił  wilczyco  grubą. 
Sł.  wil.  3.  nie  miałki,  yruboziarnisty:  Piasek, 
śrut  (t.  Mąka  gruba.  4.  niedelikatny,  ordynarna, 
prosty;  niewyszukany,  niewykirininy :  (łrube  ry.«y 
twarzy.  Ręka  gruba,  (iruba  robota.  Potrawy 
grube.  L.  W  obyczajach  wieśniackich,  w  skrzęt- 
nym obchodzeniu  ś.,  w  tym  grubym  i  niewy- 
twornym  życiu.  L.  Rozkrwawia  tę  ranę  z  całą 
bezwzględnością  człowieka  o  szorstkiej  naturze 
i  grubych  nerwach.  Sienk.  5.  X  to  piencttnyin 
stanie  znajdujący  ś.,  nieoczyszczony,  surowy:  (łriba 
wełna.  Troć.  Grubo  złoto,"  żelazo.  Troć,  6.  >""•"- 
(/;//.  dzikie  barliarzyiiski,  niewyk^^ztałcony.  nieokr:<'- 
.«//(//;  (irube  obyczaje.  Grubym  rozumiem  człu- 
wieka    prostego,   który  bydlęce  (  =  bydlcco),  nie 


i)18 


GRUCA 


i;i}i:cuaTA(5 


Indzko  rozumem  ś.  rzi^dzi.  Petr.  Narody  grube, 
które  żyjjj  bez  ustanowioneg^o  rządu  polityczue- 
1,^0,  chociaż  majj^  nieco  obyczajuości  i  niedosko- 
Jiałji  kunsztów  wiadomość'.  Wyrw.  Gruba  ta 
nauka  uraża  umysł  by  najmniej  subtelny.  Troć. 
X  (j.  język.  Troć.  (  =  ludowy,  gminny).  7.  fha- 
tiiebny,  bezwstydny,  podły,  sromotny:  Czyli  tył  raz 
podawszy  G.  i  zelżywy,  obrócij,  ś.  Tvr.  (  =  haitieb- 
uie  uciekszy).  8.  ordynarny,  niedelikatny,  pluski, 
szorstki,  grubijański,  prostacki,  nieprzystojny,  nieo- 
hyczajny,  nieprzyzwoity,  brutalny^  niesmaczny,  ru- 
baszny, tłusty:  Grube  żarty  przewoźników.  Klon. 
Przyszło  między  niemi  do  słów  grubych.  Warg. 
( =  do  słów  obelżywych,  do  grubijahstw).  9.  ciężki, 
gęsty;  zbity,  nieprzejrzysty:  Dzieci  mlekiem,  a  dru- 
gich grubszemi  potrawami  karraiij,.  Karnk.  X  Je- 
śli uryna  bywa  mętna,  gruba,  dziarstwa  jako- 
by na  spodku  upuszczaj<'^ca,  kamień  przy.szly 
opowiada.  Oez.  X  Krew  chorego  była  gruba. 
Troć.  X  Powietrze  teraz  grube.  Troć.  G.  woal. 
(iruba  mgła.  Grube  ciemności  (  =  ciemności  egip- 
skie). Gruba  eiemnośd  zowszi^d  go  otoczyła.  Kórz. 
Nasze  źrenice  grubsz;}.  niżeli  pierwej  zasęplfi;  ś. 
nocjj.  Mick.  Gruba  żałoba.  Ojczyzna  po  oddale- 
niu ś.  twoim  w  grubej  zostaje  żałobie,  opłaku- 
jj^c  stratę  tak  wielkiego  człowieka,  lloh.  Tak 
moja  postać  im  dalej  ucieka,  tym  grul)szym  ki- 
rem twjj  pamięć  ])omroczy.  Mick.  Ciężki,  głęboki, 
ponury,  czarny,  posępny:  G.  żal,  smutek.  10.  bi- 
jący w  oczy,  znaczny,  ważny,  ciężki,  wielki,  duży: 
(i.  bł:}d.  A  toż  dopiero  gruba  niewiadomość  rze- 
czy! Krasiń.  To  G.  interes,  G.  zysk  (=nie  baga- 
telny, poważny}.  Gruba  strata,  zniewaga  (  =  dotkli- 
wa).  G.  awans.  G.  zwierz  (-łosie,  jelenie,  żubry 
i  ł.  p.).  Przen. :  Gruba  ryba  =  znaczna  osoba. 
Długi  grube.  L.  Grube  pieniądze  =  a)  mo- 
nety a.  banknoty  większej  wartości,  h)  znaczna  ."u- 
ma  pieniędzy.  II.  póiny,  głęboki:  Podanie  o  ku- 
kułce, że  w  grubej  jesieni  odrastają  jej  pazury. 
"Wójc.  12.  [G  ]  bogaty,  zamożny:  G.  gazda.  Gru- 
be ^»,i,i\osl'v/o  (  =  znaczne  gospodarstwo).  13.  nizki, 
basowy:  Ton,  głos  G.  14,  anat.  =  a)  X  Błona  gru- 
ba oka  p.  Bialkówka.  b)  Jelito  grube,  kiszka 
gruba  p.  Kiszka  i  Okrąźnica.  15.  ii.:  Gruba 
y!oila,  =  głęboka,  wysoka.  16.  tgram.:  Akcent  G. 
a.  poważny  =  accentus  graois.  1 7.  zool.:  Karaś 
G.  p.  Karaś.  Z  gruba  przys.  =  a)  a.  z  grubsze- 
go, z  grubsza,  [z  hrubsza]  cokolwiek,  niedokładnie, 
jako  tako,  powierzchownie,  po  wierzchu,  pobieżnie: 
Ociosać  drzewo  z  grubsza.  Pozałatwiałem  inte- 
rosa  z  grubsza.  Wyprać  bieliznę  z  grubszego 
{  =  z  pierwszego  brudu).  Poznałem  je  tylko,  jak 
to  ś.  mówi,  z  gruba.  Czerra.  b)  Xpo  grubijańsku. 
<Toż  co  Gręby,  oJ  GRĘB,  przez  u  nosowe 
("(irumby),  może  pod  wpływem  Cześ.  hruby> 

Gruca,  y,  blm.  I.  owies  a.  orkisz  olłuczony  z  łu- 
piny i  potłuczony,  kasza,  krupy:  G.  owsiana.  G. 
jęczmienna  =  w//^a?'<a  z  jęczmienia  przez  durszlak, 
kremor.  Kn.  2.  kasza  z  krup  żytnich,  na  któ- 
rą zbiera  ś.  żyło  wpółdojrzałe.  3.  polewka,  ugo- 
towana z  owsa,  owsianka:  Owsianka  a  bo  gruce, 
owsiane  krupy.  Mącz.  Polewkę  z  owsa  warzoną 
pospolicie  grucą  zowią.  Syr.  4.  przen.  grube, 
proste,  zwyczajne,  ordynarne  jedzenie:  On  sobie 
żyje  grucą,  choć  imi  specjały  pieką.  Pot,  5. 
[Q.]  kora  drzewna.     <Nm.  Griitze> 

1.  [Gruch,  u,  Im  yj  hałas, ^  wrzask;  rozgłos: 
Nie  róbcie  takich  gruehów!  Śmierć  jedynaczki 
narobiła  dla  ojca  dużo  frasunku,  a  po  mieście 
G.     <Dżwn.> 

2.  [Gruch!,  Gru!|  w.  I.  naśladowanie  odgłosu 
Mpadku,    uderzenia  =■  rym!,    buch!,    łomot!,    chrosH, 


bęc!,  brzdęk!,  łup!,  chlast!:  Ksiynza  G.,  G.  mu  do 
nóg.  To  jesce  nie  wypowiedział,, a  ci  G.!  ttokna- 
mi  wpadli  i  zabiyli  sićkik.  Ón  ją  wtedy  Q. 
w  łeb.  2.  naśladowanie  odgłosu  wystrzału  =paf!, 
pif  paf!:  Wtćm:  G.  G.!  i  ksiąźnicka  zastrzeliła 
koinendata  zbójów.     <Dżwn.  > 

Grucha,  y,  Im.  y  p.  Gruszka. 

X  Gruchacz,  a,  Im.  e  gołąb.   Sł.  wil. 

Gruchać,  a,  ał  p.  Gruchnąć. 

Gruchanie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Gruchać. 

Gruchatka,  i.  Im.  i,  Klekotnica  bot.  (crotalaria) 
roL  z  rodziny  motylkowatych. 

Gruchawka,  i,  Im.  I  I.  gruchanie:  Przepędzić 
noc  na  miłosnych  gruchawkach.  Słów.,  2.  X  P- 
Gruchotka.    3.  zool.  p.  Synogarlica. 

Gruchnąć,  nie,  ąl,  ęta  a.  chla,  cło  a.  chlo,  nied. 
Gruchać  I.  runąć,  rymnąć,  łomolnąó  ś.,  hryinnnć, 
grzmotnąć  ś.,  paść,' dzbąlcnąć,  powalić  ś.;  uderzyć  ś., 
uderzyć  sobą  o  co,  wyciąć  ś.,  rąbnąć  ś.;  obalić  ś., 
przewalić  ś.,  przewrócić  ś.  z  łoskotem:  Gruchaęli 
wszyscy  z  drzewa  o  ziemię.  Górn.  G.  głową 
o  ścianę.  2.  dać  ś.  słyszeć,  rozlec  ś.,  zabrzmieć, 
odezwać  ś.,  zagrzmieć,  huknąć;  spaść  jakby  z  nie- 
ba, ni  stąd,  ni  zowąd,  roznieść  ś.,  rozbiec  ś.:  Gruch- 
nęły wiatry,  trzaskawiee,  błyskawice,  ziemi  trzę- 
sienie. Birk.  Kiedy  nie  gruchnie  z  guldynki, 
Tatarzyn  chlup  w  wodę.  Sienk.  Na  takie 
słowa  gruchniono  rado.śnie.  Kniaź.  Wtym 
o  północy  ta  nowina  gruchnie.  Chr.  Jak  tylko 
wieść  ta  gruchnęła,  wszyscy  ciekawie  cze- 
kali. Tw.  Gruchnęła  wieść  po  niie  ście.  3.  ko- 
go =  trzasnąć,  grzmotnąć,  buchnąć,  chlasnąĆ,, 
huknąć,  palnąć,  łomolnąć,  rąbnąć  =  wierzyć :  G. 
kogo  w  papę.  Gruchło  mną  o  skałę ,  i  wy- 
rzucony zostałem  do  jakiegoś  królestwa.  4-.  ru- 
nąć, upaść,  grzmotnąć  ś.,  brzdęknąć:  Strzy gonie 
griichli  na  pyski  przy  progu.  5.  (częś.  uied.) 
a.  nied.  [Grukać,  Gruchotać]  (o  gołębiach)  glos 
loydać,  in.  nied.  bębnić,  brukać:  Nie  grucli- 
nij  teraz,  gołąbeczku.  Groch.  Przen.:  Galantom 
mu  jeden  kolo  żony  grucha,  to  rękę  ściska,  to 
szepce  do  ucha.  Pot.  Zakochani  gruchają  sol)ie, 
jak  para  gołąbków.  Moja  pieszczotka  gdy  w  we- 
sołej chwili  pocznie  szczebiotać,  i  kwilić,  i  G., 
tak  mile  grucha,  szczebioce  i  kwili.  Mick.  b)  [Q.] 
nied.  (o  dzieciach)  gaworzyć,  szczebiotać.  6.  myśl. 
=  a)  (o  czarnej  zwierzynie)  (zwykle  nied.)  p.. 
Gwizdnąć,  b)  (o  kuropatwach)  glos  wydać  przy 
zrywaniu  ś.:  Masz  słucliać,  kędykolwiek  kuro- 
patwy ś.  odezwały  abo  też  gruchnęły,  to  jest 
polotki  czyniły,  a  tam  masz  bieżeć  co  rychlej. 
Cyg.     <Dźwn.  GRU(CH)> 

X  Gruchnienie,  a,  blm,,  czynność  cz.  Gruch- 
nąć: Z  gruelinienia  w  sajdaku  strzał  jego  po- 
znali boga.  lvoch.  J. 

Gruchot,  u,  Im.  y  I.  p.  Gruchotanie:  liości  zła- 
manych G.  Zebr.  2.  rzecz  a.  osoba  stara,  zużyta, 
wątła,  grat:  Stary  G.  3.  w  Im.  gatunek  jabłek, 
<Dźwn,  GRU(CH)> 

Gruchotać,  cze  a.  Xce,  Xta,  tal,  [GrochotaćJ  I. 
wydawać  łoskot,  turkotać,  tętnić,  dudnić:  Po  bruku 
wóz  gruchoce.  Tw.  2.  trzeszczeć,  grzechotać, 
chrzęścić:  'L  miejsc  swych  wypadały  stawy, 
a  kości  w  barkach  gruchotały.  Odym.  X  G.  na- 
dętym pęcherzem.  Troć,  3.  druzgotać,  łamać 
z  trzaskiem,  przetrącać,  trzaskać;  rozbijać,  tłuc: 
G.  komu  kości.  G.  kolumny.  Garncarz  lepi  co 
z  gliny  naczynia,  gruchota  jedno,  a  z  drugim 
ś.  pieści.  L.  Przen.:  Jednym  słowem  gruchoczesz 
wszystkie  moje  marzenia,  nadzieje.  Dał..  (  =  w- 
iceczysz,  burzysz).  4.  [G.]  p.  Gruchnąć.  5.  (o  ma- 
ciorze    dziku)     glos    wydawać.      G.    ś.    łamać    i. 


<J19 


GRUCnOTANTE 


GRUDKOWATY 


z  trzaslńem,  druzf/otać  ś.,  rozbijać  i.:  Okręt  grncho- 
cze  ś.  o  skałę.     <Dźwn.  GRU(CH)> 

Gruchotanie,  a,  blm.,  Gruohot,  [GrochotJ  czyu- 
ność  cz.  Gruchotać:  Usłyszał  coś  jak  szepty,  jak 
(i.  gołobie.  Bał. 

Gruchotanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Grucho- 
tać ś. 

X  Gruchotka,  i,  Im.  i,  X  Gruchawka  grzechotka, 
kołatka:  W  Wielki  Czwartek  Judasza  gruchotk,^ 
wyganiajfj;.  Troć.  Q.  do  budzenia  =  Ju(Zzjfc,  eksoj- 
tarz.  Ka. 

Gruchotliwy  gruchot  wydająaj:  "Wśród  gruchotll- 
wpgo  i  rozIegaj?j;Cego  ś.  z  wielkim  hukiem 
grzmotu.  Moracz. 

KGruchuI  p.  Grochu!:  Gołobie,  często  wołając 
Ci.,  siła  wypotrzebują  grochu'  Haur. 

[Gruchu  gruchu  gruchcicku!]  p.  Grochu!: 
Grucłiały  gołębie:  Gruchu  gruchu  gruchcicku, 
}irzyjezdzajze,  Jasickn!     <Dź\vn.  > 

[Grucza,  y,  Im.  e]  I.  gruczoł,  guz  w  gardle.  2. 
każda  choroba  gardlana  (np.  dyfteryi).  3.  garb. 
<GRUOZ> 

[  Gruczek ,  czka ,  Im.  czki  ]  prosię.  <  Zap. 
Dźwn.  > 

Gruczlin,  u,  hu.  y  bot.  (barosma)  roś.  z  rodzi- 
ny rułowatych.     <?> 

Gruczolak,  a,  Im.  I  lek.  (adenoma)  nowotwór 
budowy  gruczolotoej. 

X  Griiczolakowy  przym.  od  Gruczolak. 

Gruczot,  u,  lin.  y  I.  a.  X  Gruzel,  fGruzoł,  [Gru- 
zel,  Gruzel],  fGruwaźle,  fGruwasłka,  łGuzik,  fZa- 
wałka  anat.  (glandula)  narząd,  służący  do  loydzie- 
lania  cieczy  różnych,  tistrojoioi  potrzebnych  a,  zby- 
tecznych ;  a)  G  r  u  c  z  o  ł  y  c  e  w  k  o  w  a  t  e,  X  r  u  r- 
k  o  w  e  (glandulae  tubulosae).  Gruczoły  c  łi  ł  o  n- 
ne  (g.  lymphaticae).  fG.  fi  egmi  s  t  y  (g.  pituita- 
ria)  p.  Przysadka.  Gruczoły  groniaste, 
gronko  watę,  gronowate,  -fpęclierzyko- 
w  e,  X  w  o  r  e  c  z  k  o  w  a  t  e  (g.  acinosae).  G  r  u  e  z  o- 
ł  y  i  a  g  i  a  n  e,  f  p  r  o  s  o  w  c  w  przewodzie  słucho- 
wym (g.  miliares).  Gr  u  c  z  o  ly  j  e  1  i  to  w  e,  kisz- 
kowo (g.  intestinales).  G.  krokowy  wysta- 
j  ;i  c  y  p.  Przyprątny.  G.  kuprowy  L  u  s  e  h  k  i 
(g.  coccygea).  Gruczoły  łagiewkowate 
^g.  utriculares).  Gruczoły  Xł  oj  o  watę,  ło- 
jowe (g.  sebaceae).  Gruczoły  łzowe, 
t  p  ł  a  c  z  I  i  w  e  (g.  laerymales).  Gruczoły 
migdałowe  p.  Migdał.  Gruczoły  mlecz- 
ne, mlekowe,  sutkowe,  fcyckowe  (g. 
lactiferae).  Gruczoły  pachowe  (g.  axilla- 
res).  Gruczoły  pac  h  w  in  o  w  e,  fsłabiz  no- 
we (g.  inguinales).  G.  piersiowy,  X  mlecz- 
ny, Xnateh  a  w  iczny  p.  Grasica.  Gruczoły 
pierwiastkowe,  pojedyncze,  proste  (g. 
sirnplices).  f  G.  pinelowy  p.  Szyszl(a.  X  Gru- 
czoły p  o  u  adn  er  k  o  wo  p.  Nadnercze,  t  ^• 
p  o  n  a  d  7.  o  I  ą  d  k  i  e  in  j).  Trzustka.  Gruczoły 
potne,  potowe  (g.  siidoriparae).  Gruczoły 
p  r  z  y  p  o  c  h  w  o  w  e  (g.  Bartholinianae).  Gruczo- 
ły samotno,  o  d  o  s  o  1)  n  i  o  n  e ,  rozpierzch- 
łe (g.  solitariae).  Gruczoły  skórne, 
X  podskórne  (g.  cutaneae).  Gruczoły  sku- 
pi o  u  o  -  z  b  i  o  r  o  w  e  (g.  corapositae  aggregatae). 
Gruczoły  skupione,  zgromadzone  (g. 
aggregatae).  Gruczoły  ślinne,  fśliniaste 
p.  Ślinianka.  Gruczoły  śluzowe,  fs zła- 
mi sto  (g.  mucosae).  G.  tarczowy  (g.  thyreo- 
iilea).  Grucaoły  tra  wieńcowe,  pod- 
puszczkowe (g.  pepsinicae).  f  Gruczoł  we- 
dle uszów,  ślinianka  przyu.^zna  p.  Śli- 
nianka. Gruczoły  w  o  s  k  o  w  i  n  o  w  e,  w  o  s  z  c  z- 
kowe,    -j-odchodu    z    uszów    (g.    cerumino- 


sae).  Gruczoły  zbiorowe,  ywkli^b  ze- 
brane, -J-zwijano  (g.  conglomeratae).  Gru- 
czoły złożone,  składane  zbiorowe  (g. 
corapositae).  Gruczoły  zrazik  owo  (g.  lo- 
bulosae).  b)  zool.:  G.  jadowy  =  wydzielający 
subt^/ancfę  jadoioitą.  G.  p  r  z  ę  <I  n  y  =  (?.  u  stawono- 
gich,  którego  wydzielina  tężeje  w  powietrzu,  juko 
nitka  pajęczyny  (G.  pajęczynowy)  a.  jako 
nitka  jedwabiu  (G.  j  e  d  w  a  b  i  o  w  y  —  sericteriuiu ). 

2.  i  guz,  guzik,  nabrzmiałoić  chorobna,  -^  martwa 
kostka.  3.  f  Gruczoły  i  [Gruczoły]  guzy  zaskór- 
ne  po  rozmaitych  częściach  ciała  rosnące,  najczęściej 
stwardniałe  a.  lo  ropienie  przechodzące  gruczoły 
chłonne  ."zyjowe,  [zołzy].  Kn.  4.  [G.]  ir.  dorobkn- 
wicz,  człowiek  z  pretensjami.  5.  w  Im.  leśn.  korzenie 
boczne  u  drzew,  zrosłe  z  sobą,  trudne  do  wykar- 
czowania.  Zdr.  Gruczołek.     <GRUCZ(OŁ)> 

Gruczołecznia,   i,  Im.  e   bot.  p.  Gruczolkowiec. 
Gruczołek,  łka,   Im.  łki  p.  Gruczoł:    fQ.  fleg- 
misty  —przysadka  mózgoiua. 

Gruczołkowatość,  i,  blm.  rz.  od  Gruczołkowaty, 

obsypanie  gruczolkami,  obfitość  gruczolków. 

Gruczołkowaty  p.  Gruczołowaty. 

Gruczołkowieo,  wca,  Im.  wce,  Gruczołecznia, 
Masielina  bot,  (adenanthera)  roś.  z  rodziny  słrą- 
kowych,  plemienia  czułkowych. 

Gruczołkowy  p.  Gruczołowy:  Gromadki  gru- 
ezołkowe  Peyera,  kępki  gruezołkowe  Peyera 
w  jelicie  (agmina  Peyeri). 

Gruczołomięsak,  a.  Im.  i  lek.  (adeno-sarcoma) 
nowotwór  złośliwy.      <  Gruczoł -f-Mięsak> 

X  Gruczołowatość,  i,  blm.  lek.  I.  obfitość  gru- 
czołów. 2.  (scrofulosis)  stan  chorobny  gruczołów 
chłonnych,    p.  Zołzy.     <GRUCZ(OŁ)> 

Gruczołowaty,  Gruczołkowaty  I.  do  gruczołu 
podobny.  2.  X  P-  Gruczołowy.  3.  X  Gruczoło- 
waty—7?jayqcj/  skrofuły,  skrofuliczny.  Troć. 

Gruczołowy  I.  przym.  od  Gruczoł;  Gruczołko- 
wy: Splot  G.  (tętnie)  (plexu.s  cxcentricus).  2.  a. 
X  Gruczołowaty,  X  Gruczołkowaty  (glandulosus) 
pełen  gruczołów. 

[Gruczowaty]  garbaty.     <GRUCZ> 
X  Grud,  u,  blm.  cząstki  sypkie  krzemienne,  pia- 
sek.    <GRUD> 

Gruda,  y,  Im.  y   I.   X  a.  [Grudzina,  Grudzizna] 

kawał,  bryła,  kuła:  G.  śniegu.  2.  zb.  droga  pokryta 
bryłami  zauiarzłej  ziemi:  W  dzień  Szymona  i  .lu- 
dy boi  ś.  koń  grudy.  Prz.  Złoto  próbuje  ś. 
w  ogniu,  oś  na  grudzie,  koń  po  nocy,  a  człek 
w  biedzie.  Kaczk.  .Tak  po  gr\i<\7AQ  =  chropoioato, 
opornie,  ciężko,  z  ciężkością,  z  trudnościii :  Idzie 
mu  jak  po  grudzie.  A  rozmowa  jak  po  grudzie, 
to  podskoczy,  to  ustanie.  Asn.  Często  ś.  dowci- 
powi z  porywczości  uda  tara,  gdzie  ś.  rozumowi 
ciężka    zda    by(?    G.  L.  ( =r  przeszkoda,   trudność). 

3.  f gleba,  ziemia,  grunt,  rola:  Jeśliby  kto  płot 
albo  groblę  na  czyjej  grudzie  uczynił...  4.  wet. 
=  a)  G.  u  koni  -  zapalenie  skóry  ua  zgiętej  stronie 

pęciny  tylnej,  b)  G.  wywarowa  u  bydła  =  rn/ja/c- 
nie  skóry  na  nogach  u  zwierząt,  żywionycli  torjwa- 
rem  kartojłanyni.  Zdr.  Grudka.     <GRUb> 

Grudek,  dka.  Im.  dki  bot.  (dothidea)  ro.<(.  z  gro- 
mady grzybów,  z  rodziny  grudlcowatych.     <?> 

Grudka,  i.  Im.  I  I.  p.  Gruda.  2.  [G.]  gatunełc 
sera  owczego  z  przegotowanej  żętycy:  1>ryłka  takie- 
go sera.  3.  [G.  krwi]  =  .<!A;r-<?;j.  4.  a.  Guzek  lek. 
(papula)  wy.<;iipka  ałćórna  okrągła,  podniesiona, 
twarda.      <GRUD> 

Grudkowaty  I.  pełen  grudek:  Klajster  Q.  2, 
liot.:    Rośliny    grudkowate  bot.  (dothideaceij  ro- 


920 


r,T5TTnN!ACZKA 

tlzum  fjrzybów  whdciwijch  z  rzędu  worlowcóio.  3. 
lek.  (papulosas),  in.  guz  ko  waty. 

[Grudniaczka,  I,  Im.  I]  forma  z.  o.l  Grudniak. 
<CJIiUD> 

[Grudniak,  a,  Im.  Cy]  urodzony  to  grudniu  (czło- 
wie.k  a.  zwierz).  ,  . 

Grudniowieo,  wca,  Im.  wcy  s^piskomec  zgruUma 
IH'25  r.,  \n.  dekabrysta:  Tak  zwani  grinl- 
niowcy  czyli  dekabryści.  Spaś.     <GK.UD> 

Grudniowy  przym.  od  Grudzień:  arudniov.'a  ra- 
ta. Mróz  Q. 

Grudno  przys.  z  grudą:  Było  kopno  i  G.  Pol. 
( =  trzeba  bijlo  kopać  ś.  przez  śniegi  i  jechać  po 
grudzie). 

Grudowaty  p.  Grudzisty:  Kocz  wtoczył  ś.  po 
griuiowatej  ziemi.  Krasz.  W  dół  ś.  spuszczasz 
po  wiecznie  złej,  l)o  lateai  i  zimą  grudowatej, 
a  wiosn.-^  i  jesieńi.-i  błotnistej  drożynie.   Kol. 

[Grudzenie,  a,  blin.]  czynno.ś6  cz.  Grudzić. 

X  Grudziasty  pełen  grudu,  pinszczji^iij.  Podcz.  ^ 

1.  I  Grudzić,  i,  ii]  pokryioać  gruda:  Grudzień 
ziemie  grudzi  dla  zwierzf^t  i  ludzi.  Prz.  <GRUD> 

2.  fGrudzić,  i,  ił]  I.  pobudzać  kogo  do  czego. 
2.  ps^uć  kogo.     3.  'junić.     <Czes.  hruditi> 

Grudzień,  dnia,  Im.  dnie  nazwa  oatalniego  mie- 
siąca w  roku,  in.  X  d  e  e  e  m  b  e  r :  Lepsza  w  kwiet- 
niu jedna  chwilka,  niż  w  jesieni  całe  grudnie. 
Mick.     <GIiUD> 

[Grudzina,  y,  blm.]  p.  Gruda.     <GRUD> 

[Grudzinka,  I,  Im.  ij  p.  2.  Grudzizna. 

Grudzisty  I.  a.  Grudowaty  peUn  grudy: ^  Droga 
grudzista.  2.  X  przen.  chropowaty,  uiegładki: 
Zbieg  liter  spółbrzmiącyeh  czyni  mowę  twar- 
da, cłiropowatą,  i  grudzistą.    Pir.      <GRUD> 

'l.  I  Grudzizna,  y,  blm.]  p.  Gruda, 

2.  [Grudzizna,  y.  Im.  y,  Grudzinka,  HrudzinkaJ 
kość  piersiowa  ze  skórą  i  tłastością  (szezeg.  o  cie- 
lęcinie).    <  Spolszczenie  Ukr.  hrudyna> 

[Gruint,  u,  Im.  y]  p.  Grunt. 

[6ruk..ć,  a,  ał]  p.  Gruchnąć:  Na  dębie  grukały 

gołębic.      <DŹWU.  > 

(Grukanie,  a,  blra.]  czynność  cz.  Grukać. 

1.  [Grul,  a,  Im.  e]  ryhn,  podobna  do  plotki. 
<Zap.  Nm.  GrQhe  =  Nm.  [gru];  por.  Gvowce> 

2.  [Grul,  a,  Im.  e]  p.  I.  Grula. 

1.  [Grula,  I,  Im.  e,  Grul]  ziemniak,  kartofel: 
Sturudij,  póti  grule  w  dole;  kie  gruli  nie  sta- 
nie, sturudaj  ustanie.  Podhalskie  dziewule,  tylko 
kopać  grule.  Prz.  <  Słc.  grule  Im.,  może  z  Pol. 
zdrobnienia  gruszki;  por.  Fr.  poire  de  terre,  Nm. 
Grundbirne  =  ziemniak  > 

2.  [Grula,  i,  Ira.  e]  .itara  hoinia.   <  Zap.  Dźwn.  > 
[Grulisko,  a,  Im.  a]    grunt,    na    którym  rosną   a. 

rosły  grule  =  ziemniaki,  kartoflisko. 

[Grulka,  i,  Im.  i]  p.  Gryla. 

IGruluga,  i,  Im.  i]  p.  Gryla. 

Grum,  a,  lin.  OWie  chłopiec,  stajenny,  masztalerz, 
foryi:  Miał  i  6tanL'Teta  noszą;Cego  lil)erjc,  i  ko- 
zaczka, i  grama.  Orzesz.  G.  \)oko']ov>'y  =  wyrostek 
kilkunastoletni  uliberjowany.      <  Ang.  groom  > 

[Grumać  się,  a  ś.,  ał  ś.]  borykać  L,  walczyć, 
mocować  i.:  Furman  zaczón  sie  e  nim  (gadem). 
Q.  po  pokoju.     <?> 

fGrumada,  y.  Im.  y  i  [Grumada]   p.  Gromada. 

-j- Grumadzenie ,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gruma- 
dzlć. 

fGrumadzić,  i,  ił  p.  Gromadzić. 

[Grumanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Gru- 
mać ś. 

[arumolenie  się,  a  i.,  blra.]  czynność  cz.  Gru- 
molić  ó. 


[Grumolić  się,  i  ś.,  ił  ś.J  p.  Gramolić:  Cóż  ś. 
po  sieni  grumoli?  Drużebka  gości  sadowi. 
<GR.\M(OL)> 

Grunciarz,  a,  Im.  e  malar.  czeladnik  malarski, 
gruntujący  ściany  pokojowe.      <p.  Grunt  > 

Grunciic,  u  a.  a,  im.  I  1.  p.  Grunt:  Piast  w  Kruś- 
wicy  z  niewieliczkiego  gruncika  roli  żywot  swój 
gnarował.  Błaż.  2.  [G.  a.  Grundzik]  kawałek  zie- 
mi wśród  bagna. 

Grunoina,  y,  Im.  y  mamy,  lichy,  niewielki  grunt: 
Nie  ma  z  czego,  G.  licha.  Moż. 

[Grundal,  a.  Im.  e,  Grondal,  Grądal,  Grądel, 
Gruntai,  Grundycłiwał,  GrundysJ  I.  ziemianin,  rol- 
nik. 2.  prostak,  nieokrzesany,  grubijan :  Kto  ś. 
grundalem  urodzi,  za  gładysza  nie  uchodzi.  Jak. 
W.  3.  człowiek  wysokiego  wzrostu  i  silnej  budo- 
wy.  4.  niezgrahjasz,  niezgraha.  <Może  z  Nm. 
GVund  =  grunt;  por.  Chłop,  Gbur,  Gry  czak  i  t.  p.> 

Grundas,  a,  Im.  y  drąg,  izbica.  <Zap.  Nm. 
Grendel> 

Grundhar,  u,  blm.  garb.  p.  Podwiosie.  <Nm. 
Grundhaar > 

Grundrys,  u.  Im.  y,  Gruntrys  plan  budowli 
w  przecięciu  poziomym,  rysunek  konturoioy.  <Nm. 
Grundriss  =  plaa> 

Grundsztrych,  u,  Im.  y  piecz,  gruba  laska,  a. 
gruby  łuk  w  literze  cieniowanej  co  do  grubości. 
<Nra.  Grundstrich  > 

Grundwaga,  i,  Im.  i,  Gruntwaga  przyrząd  do 
kreślenia  linji  prostopadłej,  deszczułka,  przez  której 
środek  przechodzi  sznurek  z  przywiązanym  do  nieyo 
ołowiem.     <  Nm.  Grundwage> 

[Grundychwał,  a.  Im.  y]  p.  Grundal.  <Por. 
Grundal;  zakończenie  niby  imienia  własnego,  jak 
w  Chwalibór  i  t.  p.  > 

[Grundyl,  a,  Im.  e]  rodzai  ryby.  <Nra.  Griind- 
ling> 

[Grundys,  a,  Im.  y]  p.  Grundal. 

[Grundzie!,  a,  Im.  e]  p.  Grądziel. 

[Grundzik,  a,  Im.  i]  }>.  Gruncik. 

X  Grundzola,  i,  Im.  e  (grund-zola)  gór.  p.  Próg. 
<Nra.  GrundsohlO 

Grunt,  u.  Im.  y  a.  a,  [Grónt,  Grunt,  Gront, 
Grońt,  Grójnt,  GrujntJ  I.  to,  na  czym  ś.  coś  zakła- 
da, twardy  pokład  ziemi,  na  którym  można  kłaść 
fundament,  cale:  Zakładać,  kopać,  bić  G.  do  bu- 
dynku. Troć.  Stały  G.  Dokopać  ś.  gruntu.  Ko- 
piąc rów  na  funda.nenta,  dostali  ś.  do  gruntu. 
Podcz.  Gdy  ś.  sświat  w  swym  gruncie  poruszy... 
Bardz.  (=  w  swych  posadach).  Przen.:  Bojaźii, 
skrytość  i  niedowiarstwo  w  Q.  samego  przyro- 
dzenia wlepia.  Kłok.  Przen.:  Tracie  Q.  pod  no- 
gami (=punkt  oparcia,  równowagę,  stanowisko). 
2.  X  G.  rzeki  =  Jno,  spód  rzeki.  Pefr.  3.  G.  wia- 
traka =«ierwc/*oma  podstawa  wiatraka,  na  której 
obraca  i.  wiatrak  na  pojazdach.  4.  pierwsza  far- 
ba, na  którą  drugą  dają,  in.  tło:  Dać  G.  pod  ko- 
lor. 5.  fundament,  podwalina,  podkład,  posady, 
spodnia  warstwa:  Dać  G.  z  kamieni.  Kłaść  G.  tł. 
dobry  założy,  kto  ś.  bojaźni  bożej  i  cnocie  przy- 
łoży. Groch.  Przen.:  Na  gruncie  starego  Rzymu 
powstały  państwa  romańskie  (  =  na  gruzach,  na 
ruinach,  na  miejscu).  Na  tym  politycznym  grun- 
cie Y7Ądy  s%  założone.  Troć.  Czego  w  sześciu 
lat  w  młodości  nie  zaczniesz,  gruntu  nie  zaweź- 
raie.  Falib.  (=  nie  puści  korzeni).  Wpływy 
profesorów  przyczyniły  ś.  do  zwiększenia  ogól- 
nej sumy  wiedzy,  jaką  ś.  on  odznaczał,  pod- 
kładając G.  naukowy  pod  wszelkie  jego  zapatry- 
wania. Chm.  Co  ma  żywotne  swe  korzenie  w  grun- 
cie narodowym  i  ludzkim,  stanowi  to  przedmiot  je- 


921 


(;i:i'N"rAb 


GRUNTOWNY 


go  natchnień.  Chm.  6.  juzen.:  Do  gruntu,  z  grun- 
tu, X  z  gruntem,  przys.  =  gruntownie,  ze  szczę- 
tem, do  szczętu,  ze  wszystkim,  do  cna,  z  korze- 
uieni,  do  ostatka,  do  glęOi,  na  rjoijlot,  nawskroś, 
zn/ielnie,  zfjoła,  dobrze,  doskonale,  dokładnie:  Do 
j;ruiitu  zniósł  budynek.  Troe.  Dom  z  gruntu 
otlbuilować,  odnowić,  przerobić.  Pi(;kną  rezy- 
(lenej!^  z  gruntu  wymurował.  Kras.  (=  od  fun- 
damentów, całkowicie).  Zrelormować  instytucję 
z  gruntu.  Musiał  wielu  rzeczy  z  gruntu  nanowo 
ś.  uczyć.  Chm.  X  Z  gruntu  tego  nie  uważył. 
Troć.  Mróz  zwolniał,  trzeba  było  s.  obawiać, 
aby  do  gruntu  nie  puściło.  Świt.  Juljusz  z  Ra- 
wenny porażoa  był  do  gruntu.  Biel.  31.  ('=«« 
fjlowę).  Pomieszałem  jej  spokojność  z  gruntu.  L. 
Dęby  od  wiatru  z  gruntu  przewrócone.  Tw. 
(-Z  korzeniem).  Krzyżacy  Prusów  poganów  nie 
mogli  do  g-runtu  wykorzenić.  Biel.  M.  Chorobę 
z  gruntu  wyleczyć.  Znać,  zbadać  co  z  gruntu. 
To  człowiek  z  gruntu  dobry,  poczciwy,  zepsuty. 
Morze  z  gruntu  wzburzone.  L.  7.  przen.  rzecz 
główna,  istota,  podstawa,  zasada:  Charakter, 
poczciwość  to  G,  Cnotliwy  a  ubogi  nic  u  nich, 
to  jest  (f.,  kto  ma  pieniędzy  siła,  choćby  nie 
miał  cnoty.  Opal.  Słyszałem  ja  dużo  od  rzeszy 
uczonej,  że  przyjaźń  jest  lepsza,  niż  miłość  mło- 
dzieńcza: bo  ona  G.  rzeczy,  jak  złoty  czerwony, 
a  miłość  tO  tęcza,  nic  więcej  jak  tęcza.  Kor. 
Pieniądz  G.,  a  reszta  głupstwo.  W  gruncie, 
w  gruncie  rzeczy  =  w  istocie,  w  zasadzie,  właści- 
wie, ło  samej  rzeczy,  hądżcohądź:  Pozory  Sij,  prze- 
ciw niemu,  ale  w  gruncie  nie  jest  to  zły  czło- 
wiek. W  gruncie  ma  słuszność.  G.  tam  poczci- 
wy (u  niego),  tylko  towarzystwo  go  psuje. 
W  szkole  otrzymał  dobry  G.  (-^ dobre  zasady). 
G,  serca  ma  dobry.  Sł.  wil.  X  Mówię  to  z  grun- 
tu serca.  L.  (  =  z  głębi  serca,  z  całego  serca). 
Każde  słowo  jego  przenika  do  gruntu  serca  mo- 
jego. Ij.  8.  podstawek,  podstawa:  G.  pod  fila- 
rami kamienny.  Kn.  Przen.:  Morze  jest  okrę- 
tów gruntem.  Troć.  9.  X  l'rzen.  podstawa,  ra- 
cja, zasada,  ]>rzyczyna,  powód:  Drugi  G.  zakła- 
dam wynalezienia  tej  prawdy,  który  jest  ta- 
ki...; trzeci  G.  położę...;  czwarty  G.  położę 
taki...  Petr.  10.  wierzchnia,  uprawna  warstwa 
ziemi,  gaiunełc  ziemi;  rola,  pole,  ziemia  upraicna, 
glelia:  G.  dobry,  zły,  licliy.  ui"odzajny.  G.  ba- 
gienny, bagnisty,  czainoziemny  (  —  czarnoziem). 
G.  gliniasty,  tęgi,  ciężki  (do  uprawy).  G.  mar- 
glisty,  marglowaty,  iłowaty.  G.  owsiany,  zimny, 
(i.  jiiaszczysty.  G.  pastwiskowy,  pszenny,  wa- 
pienny a.  wapnisty.  G.  zimny,  tęgi,  twardy.  G. 
zbity,  lekki,  suchy,  mokry,  ])ulchny,  gorący.  G. 
a  w  Im.  grunta  czyje  =  loiasność  ziemska,  włość: 
G.  sąsiada.  Morga,  włóka  gruntu.  G.  włościań- 
pki.  Uprawiać,  obsiewać,  nawozić  grunta.  Spor- 
ne grunta,  zarośla  i  pasze  zlały  ś.  w  jedno,  jak 
(lua  domy  nasze.  Syrok.  A^^ałem  cię  otoczą  nie- 
przyjaciele i  rozrzucą  równo  z  ziemią  grunty 
twoje.  Wuj.  (  =  dobra  ziemskie).  ]{obie  w  grun- 
cie •=  u/>rawiać  rolę.  Przen.:  Na  takim  gruncie 
i  wśród  takiej  atmosfery  wychodztwo  musiało 
spotęgować  swą  pochopność  do  sporów.  Chm. 
(Mickiewicz)  nie  wrastał  bynajmniej  w  ten  G., 
na  którym  chwilowo  przebywać  musiał.  Chm. 
II.  powierzchnia  ziemi  w  danym  miejscu,  poziom: 
W  tym  miejscu  G.  ś.  podnosi.  12.  terytorjum, 
vue/sce,  granice,  obrąb  własności,  posesja:  Co  na 
moim  gruncie,  to  moje.  Spisać  wszystko,  co  ś. 
anajdzie  na  gruncie.  Żądał  Zygmunta  Zelim 
o  to,  aby  przepuścił  wojsko  jego  przez  G.  Ko- 
rony   Polskiej.    Paszk.     13.  [G.j    ląd,  kontynent: 


Cygną  bat  z  gruntu.  14.  t''''nat.  =  a)  osada, 
podstawa  (basis):  G.  serca.  G.  mózgu,  b)  dno 
(fundus):  G.  macicowy.  G.  żołądka.  15.  G. 
odżywczy,  Gleba  odżywcza,  Odżywka,  Pożywka, 
Podłoże  bakt.  =  materjat,  używany  do  hodowa- 
nia bakterji.  16.  gie.:  G.  eluwjalny  p.  Eluwjal- 
ny.  17.  X  a.  Gruntownica,  X  Griintszlok  gór. 
próg  odrzwi  w  chodnikach  i  sztolniach.  18.  mul. 
pierwszy  pokład  zaprawy  wapiennej  na  ścianie  a. 
suficie.  19.  7  praw.  tcy jaśnienie  istoty  sprawy 
przed  sądem.    Zdr.  Grunclk.     <Nm.  Grund> 

[Gruntal,  a,  Im.  e]  p.  Grundal:  Widzisz  tu 
w  tym  ogrodzie  kopiące  gruntale.  Tremb. 

Gruntować,  uje,  owal  I.  Xiimacniać  gruntem;  za- 
kładać, zasadzać  na  fundamencie,  osadzać  na  (fruń- 
cie; opierać,  utwierdzać,  utrwalać,  ustalać:  Kotwie 
okręty  gruntują.  Koch.  J.  Mróz  morze  lodem 
gruntuje  (  =  ścina,  stęża).  Przen.:  G.  w  Bogu  na- 
dzieję (=pokładać,  zakładać,  składać).  Q.  nanke 
na  taktach  (  =  opierać,  umacniać,  yi,  fundować). 
2.  X  szukać  gruntu  a.  dna,  zgłębiać.^  sondować: 
Każe  G.  wodę,  szuka  brodu.  Stasz.  Wisłę  grun- 
tował nieprzyjaciel,  która  nań  ziewała  i  swoje 
już  łakome  łono  otwierała.  Tw.  Przen.:  G.  co  = 
zgłębiać,  badać,  wyrozumiewać;  zar/łębiać  ś.,  zacie- 
kać ś.  w  co,  dochodzić  czego :  Chcieć  w  sadach 
boskich  brodzić  i  one  G.  jest  to  rzucać  s.  do- 
browolnie w  przepaść  błędów.  L.  3.  [G.]  iść  do 
dna:  Gruntuj  ty,  warkoczku,  do  dna  do  samego! 
4.  malar.  i  mul.  dawać  grunt:  Malarz  pierwej 
płótno  gruntuje,  potym  farbami  maluje.  L.  5. 
garb.  loilzyć  .tkórę  wy  trawą  pod  kolor.  6.  kam.: 
G.  )s.Ara.\Qń -pociągać  fjo  pokostem.  7.  praw.:  fG. 
Sprawę  =  wykładać  przed  sądem  istotę  sprawy  przez 
oskarżenie  i  odpowiedź.  6.  Ś.  I.  y(.  stwierdzać  ś., 
konstatować  ś.,  loyłaniać  ś.  w  sposób  stanowczy,  utwier- 
dzać ś.,  stawać  na  realnym  (jrnncie:  Przez  ściera- 
nie ś.  zdań  rzecz  ś.  gruntuje.  2.  fundować  ś., 
zasadzać  ś.,  opierać  ś.,  zawisnąć  na  czym,  wypływjć 
z  czc/o:  Wszystka  wiara  na  Bogu  gruntuje  ś. 
Karnk.  X  Gruntuję  ś.  na  twojej  przyjaźni.  Troć. 
X  Aż  nadto  podejrzenie  moje  gruntuje  ś.  L. 
(—jest  uzasadnione).  3.  na  czym  =  o;jiera<}  ś.,  wy- 
chodzić z  czego  Jako  z  zasady,  przytaczać  co  jaka 
powód,  powodotoać  ś.  w  dowodzeniu  czym:  W  do- 
wodzeniu swoim  gruntuje  ś.  na...  <Ńm.  (er)grUa- 
den> 

Gruntowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gruntować. 

Gruntowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Grun- 
tować ś. 

X  Gruntownica,  y,  Im.  e  gór.  p.  Grunt.  Łab. 

Gruntownie  przys.  od  Gruntowny;  [Grontownie]: 
Dom  G.  budowany.  Troć.  Robić  co  G.  Kras.  A. 
t  Rzecz  nieruszysta  a  G.  stojąca.  Tucli.  (=  mocno, 
trwale,  niewzruszenie),  -fii.  był  wygnan  z  imie- 
nia (=  całkowicie,  zupełnie).  G.  wykształcony. 
Znać  co  G. 

X  Gruntownik,  a,  Im.  cy  właściciel  gruntu,  zie- 
mianin, rolnik. 

Gruntowność,   I,    blm.    rz.  od  Gruntowny:   Dał 

dowód,  że  umie  .'sądzić  o  przedmiocie,  na  któ- 
rym zależy  G.  jogo  powołania.  Koił.  (=utota, 
treść  zasadnicza). 

Gruntowny  I.  y.  fundamentalny,  masywny,  silny, 
mocny:  (t.  zamek.  G.  kamień  szacowny.  2.  za- 
sadniczy, podstawowy,  stały,  niezachwiany,  >zctflny, 
prawdziwy,  szczery  =  f/łęboki,  dokładny,  do  gruntu 
sięgający,  niepowierzchowny,  dos1:onały,  biegły,  wy- 
trawny: G.  sąd  o  rzeczach.  Kras.  A.  Gruntowna 
wiedza.  Gruniowuiejszego  państwu  temu  życzę 
uspokojenia.  Troć.    Ot.  suauca.  Gruuluwut)  dzte* 


822 


GRłJ\'rowr 


GRUSZKA 


i«.  X  Ciiofy  g:runto\vne  ( =  r/lówne,  kardi/iKtlnc). 
3.  Y  Kość  gruntów  nu  =  poiislaiootua  czaszki  {os  b:i- 
silare).     < Naśladowanie  Nm.  grUndlich> 

Gruntowy  I.  przym.  od  Grunt,  rolm),  ziemski: 
Podatek,  czynsz  G.  Dziesięcina  gruntowa.  WI-a- 
fieiciel  G.  Sł.  wil.  Sałata  gruntowa,  ogórki  grun- 
towe (— pochodzące  z  rfrunłii,  uie  z  cieplarni).  2. 
liUka    gruntowa  =  w  dolinie  miądzij  polami  leżąca. 

3.  Kamień  G.  =  hvrszt;/n  lepsze</o  gatunku.  4. 
|G.]  (o  słupkach,  w  które  ś.  zasuwa  [węgieł]) 
rckopany  w  ziemię.     <  p.  Grunt  > 

Gruntówka,  i,  Ira.  i  I.  farba.,  która  ś.  nakłada 
pierwsza.  2.  ryb.  =  a)  icędka  z  haczykiem  nie  na 
u-hsieniu,  lecz  na  szpagacie,  h)  wędka  z  uwiąza- 
ui/m  do  włosienia   a.  sznurka  ciężarkiem. 

Gruntpal,  a,  Im.  e  pal,  wbity  pod  most  a.  upust, 
pd.o  fundament.      <Nin.  Grundp(atil> 

Gruntrys,  u.  Im.  y  ji.  Grundrys. 

X  Gruntszlok,  u,  Im.  i  gór.  p.  Grunt.  <Nin. 
(;fiin(l.sehlag> 

Gruntwaga,  i,  Im.  i  p.  Grundwaga. 

X  Gruntzola,  i,  Im.  e  gór.  p.  Próg.  <Nm. 
Giundsoiile> 

jGruń,  a,  Im.  e]  p.  [Gron]:  Kozicka  poziera  do 
giiinia.  <Słc.  i  Moraw,  grań,  Ukr.  liruń;  może 
z  liuni.  gruiu  =  wzgórek  > 

IGruńt,  u,  Im.  yj  p.  Grunt. 

Grupa,  y,  Im.  y  I.  zestaicienie  pewne/  liczby 
przedmiotów  a.  osób  w  Jakąś  całość,  kuplca,  gro- 
madka: G.  drzew.  G.  ludzi  (  =  grono,  towarzystwo). 
liozeszli  ś.  grupami  (^partfami).  Ten  na  głazie, 
ta  w  trawie,  G.  malownicza.  Mick.  Przen.:  Stu- 
denci w  uniwersytecie  żyli  zazwyczaj  z  sob^ 
grupami  według  szkół,  w  których  wykształee- 
jiie  średnie  pobierali.  Clrii.  ( ---Icółlzami).  Anta- 
gonizm dwucli  znanych  gru]»  linansowych  ( =par- 
i)i,  zwifizków).  G.  parlamentarna  (-stronnictwo, 
parl/a).  2.  maloionicza  całość,  ułożona  z  figur 
rzeźbionv<:/i.  malowanycli  i  t.  d.:  (\.  Laokoona.  G. 
fotogralic/.!ia.     3.    chera.:    (i.    atomów  =  rodnik. 

4.  mat.  układ  elementów,  czyniących  zadość  peujnym 
warunkom:  Vi.  przemian,  podstawień,  przeksziat- 
ceń.  G.  punktowa,  linjowa,  symetryczna,  kołowa, 
abelowa.  pierwotna,  c\s).g\:\.  nicfijj^ła.  G.  funkcji, 
równania,  obrotów,    ruchów.     <I*'r.  groiipe  m.  > 

f.  [Grupa,  y,  Im.  y,  Grepa,  Grzepa,  Grzypa] 
kupa,  gromada:  W  grupie,  do  grupy,  przy  gru- 
pie =.ra:eni.  Spaść  do  grupy  -  runąć.,  obsypać  i. 
<Zap.  z  Nm.  (icrurapel> 

2.  [Grupa,  y,  Im.  y]  I.  grudka,  kawałek:  Grupy 
ziemi  ś.  pokruszą.  G.  masła.  2.  w  Ira.  krupi/, 
kasza.  Zdr.  [Grupka,  Grupeczka^  <Zap.  =  krupa, 
pod  wpływem  Nin.  Graupe  -  krupa,  kasza,  ze 
Slw.> 

IGrupeczka,  i,  lin.  I]  p.  2.  [Grupa]. 

I  Grupka,  I,  Im,  i]  p.  2.  [Grupa]:  G.  cukru. 
D/iewięć  grupek  wapna. 

Grupować,  uje,  owal  I.  ustawiać,  -układać  w  gru- 
],y:  Jakbyś  umyślnie  grupował:  ten  na  głazie,  ta 
w  trawie,  grupa  malownicza!  Mick.  2.  dobierać, 
porządkować  pudlug  grup,  klasyfikować,  segrego- 
wać, zbierać  uj  grupy.  G.  Ś.  I.  ustawiać  ś.,  ukła- 
dać  i.  w  grupy;  dzielić  i.,  rozpadać  ś.  na  grupy: 
Szlachta  tłumnie  obsi.adała  f^toły,  grupując  .ś. 
wedle  ziem,  powiatów,  kole/.eń.^^twa,,  pokrewień- 
stwa i  rozmaitego  powinowactwa  z  ducha  i  cia- 
ła. Krasz.  2.  gromadzić  «'.,  zgromadzać  ś.,  zbierać 
ś.,  ustawiać  ś.,  konceulrowuć  ś.  około  cztgn,  ohste- 
pnwać,  otaczać,  okalać  nt(downiczo:  Żołnierze  gru- 
piiiij.  ś.  około  sztandaru.  3.  składać  ś.  w  całość, 
uUudać  i,  w  obraz,  zarysowywać  ś.:  W  myśli  gru- 


])ował  mi  ś.  obraz  tego  płodnego  w  wypadki  ży- 
cia.     <Fr.  gron  per  > 

Grupowanie,  a,  blin.,  czynno.^ć  cz.  Grupować. 

Grupowanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gru- 
pować ś. 

Grupowy  mat.  przym.  od  Grupa. 

X  Grusla,  y,  Im.  y  p.  Gruzel.  St.  wił. 

Grusza,  y,  Im.  e,  zdr.  Gruszka,  fGruszczyca, 
[Kruszą,  Kryszaj  bot.  (pirus)  roi.  z  rodziny  jabt- 
Icowatych.  Gat  u n  ki :  G.  dzika  a.  leśna,  polną, 
pospolita,  zwyczajna  (\).  communis)  G. 
jabłoń  (p.  małus).  G.  jabłoń  syberyjska 
(p.  baccata).  G.  jarzębina  a.  jarząb  (p.  seu 
sorbus  aucuparia).  G.  k  1  o  n  o  w  a  a.  g  1  o  g  o  w  a, 
in.  Brze  k  i  nia,  Brekinia,  Brzęk,  Berek. 
Be  rek  a,  Berestka  (p.  teriuinalis).  G. 
mac  zna  (p.  aria).  G.  pigwa  (p.  cydoaia). 
G.  purt  a.  jaburt  (p.  au.stera).  Turcy,  jak 
gdyby  kto  gruszą  zatrząsł,  z  koni  spadali.  Kaczk. 
Zdr.  [Gruszeczka,  Gruszyczka,  Gruszczyczka, 
Gruzka].     < GRUSZ.  zap.  przyswojono 

Gruszczanka,  I,  blm.  polewka  z  gruszek. 

X  Gruszczany  p.  Gruszkowy:  Drzewo  gruszcza- 
ne.  Trzyc.  Sok,  ocet  G.  Sł.  wil. 

Gruszczasty  p.  Gruszkowaty. 

Gruszozyca,  y,  Im.  e  bot.  I.  fp.  Grusza.  2. 
bot.  (statice  limonium)    roś.    z  rodzaju  zalrwianu. 

Gruszczyczka,  i.  Im.  I  I.  [G.]  p.  Grusza.  2. 
bot.  p.  Gruszyczka. 

GruSZCzyna,  y,  Ira.  y  licłw,  nędzna  gruszka: 
Wiatr  targał  wierzchołkiem  lichej  i  nagńej 
gruszczyny.  ^ 

Gruszczysko,  a,  im.  a  p.  Gruszka. 

X  Gruszczysty  p.  Gruszkowaty:  Melon  G.,  od 
kształtu  gruszki.    Syr. 

Gruszec,  szca,  Ira.  szce  bud.,  mul.  Gruszka 
członek  kroju,  up.  gzyms,  z  brzegu  żłobiasty,  przy 
nasadzie  wypukły  na  podobieństwo  litery  Ś,  \n. 
e  s  o  w  u  i  k,    e  s  o  w  n  i  ca. 

Gruszeczka,  I,  Im.  I  I.  p.  Gruszka.  2.  [G.]  fc, 
a)  p.  Grusza,    b)  w  Im.  roś.  leśna.  ■>]). 

Gruszecznik,  a,  blm.,  x  Grusznik,  X  Gruszow- 
nik,  fGrusznica  napój  wyskolcowy  z  gruszek: 
Jabłecznik,  G.,  ocet  z  togo  dobry  bywa.  Gost. 

[Gruszeć,  y,  al]  na  kogo  -wyrzucać  komunie, 
źle  coś  zrobił.      <  ?  > 

f  Gruszewie,  a,  Im.  a  lasek  grusz:  A  przydzies/ 
przeciw  im  (Filistynom)  stroną,  gruszewini.  B. 
Sz.  A  gdyż  usłyszysz  zwięk,  idąc  w  wirzchii 
gruszewia...  B.  Sz. 

[Gruszewnik,  a.  Im.  i]  roślina,  używana  do  ubie- 
rania święconego. 

Gruszka,  I,  Im.  i  I.  '.ot  =a)  p.  Grusza,  b)  G 
miłosna  (solanuii  melongena)  roś.  z  rodzaju 
psianki.  c)  G.  wyeza  a.  ziemna  p.  Chobot.  2.  a. 
[Grużka]  owo,:  gm.^zy  pospolitej.  Przen.:  Obiecy- 
wać gruszki  na  wierzbie  {  =  ludzić,  zwodzić,  ma- 
mić). Nio  zasypiać  gruszek  w  popiele  (  =  nie  za- 
niedbywać ważnej  sprawy,  nie  ominąć  spo-^obności,  ■ 
okazji).  Piecze  gruszki  w  popiele.  9 rz.  ( --układa 
plany,  projekty).  Trzecia  woda  z  gruszek.  Prz. 
( =  didelde  a.  urojone  połirewiehstwo,  dziesiąta  wo- 
da po  kisielu).  3.  drzewo  gruszy,  drzewo  gruszko- 
we: Stół  zrobiony  z  gruszki.  4.  zausznica,  kol- 
czyk: Owe  i)rzy  uszach  gruszki  jedwabne  perło- 
we, na  poruszenie  głową  ruszać  ś.  gotowe.  Łączn. 
5,  żart.  kułak,  kuksaniec,  szturchaniec,  szczcj. 
w  głowt;;  bolesne  skuhnięcie  głowy:  Dał  mu  kilka 
tęgicli  gruszek  w  głowę.  Sł.  wiU  Dać  komu 
gruszkę.  Gruszki  wytrząść  =  wytarr/ać  czupryn^. ^. 
Naliząść     komu     gr^iszek  =  wyczubić    kogo.     6, 


GRUSZKOO  ROWIE 


GRUZOŁ 


[Groszki]  rodzaj  ziemniaków.  7.  f  5'm~,  uhoardnie- 
nie:  O.  abo  twardość  około  śledziony.  Spicz.  8. 
kol.  p.  Ciążek.  9.  mul.  p.  Gruszeó.  Zdr.  Gru- 
szeczka,  x  Gruszyczka.  'Igr.  Gruszczysko,  Gru- 
cha.    <p.  Grusza  > 

Gruszkoglowie,  a,  blm.  antr.  (apiocephalia) 
czaszka  postaci  groszkowatej.  < Gruszka -[-Gło- 
wa > 

Gruszkoglowy  antr.  (apiocephahis)  mającij  czasz- 
kę stożkowatą,  do  gruszki  podobną. 

Gruszkoglów,  owa,  Im.  owy  antr.  (apiocepha- 
luft)  cziowiek  grtiszkoglowy. 

Gruszkowato  przys.  od  Gruszkowaty:  Pałeczki, 
lekko  zgięte  i  G.  lub  maezugowato  nabrzmiałe. 
Jent, 

Gruszkowaty  I.  a.  Gruszczasty,  XGru8Z0zy8ty 

podobny  do  gruszki,  przypominający  gruszkę :  Nos 
G.  Smak  G.  Anat.:  Mięsień  G.  uda  a.  f  myszka 
gruszkowata  lędźwi,  in.  frayszka  gruszce 
podobna,  fnuskuł  gruszki  postaci, 
Kplramidalny  uda  (rausoulus  pyriformis). 
Antr.:  Głowa  gruszkowata  (apiocephalia)  2. 
[GJ  p.  Gruszowaty. 

Gruszkowy,  x  Gruszozany  przym.  od  Gruszka: 
Drzewo  gruszkowe  {==  gruszka).  Sok  G. 

Gruszla,  I,  Im.  e,  Gruszllna,  Gujawodrzew  bot. 
(psidium)  roi.  z  rodziny    mirtowatych.      <?> 

Gruszllna,  y,  Im.  y  bot.  p.  Gruszla. 

tGrusznioa,  y,  blm.  p.  Gruszecznik.  Mor.  A. 

X  Grnsznik,  a,  blm.  p.  Gruszecznik. 

[firuszowaty,  Gruszkowaty]  (o  sośnie)  karłowa- 
ty, galązistij,  podobny  do  gruszy. 

X  Gruszownik,  a,  blm.  p.  Gruszecznik. 

•f  Gruszpęgi,  ów,  blp.  rzeźby  ozdobne  na  miedzi: 
Pas  nabijany  wszytek  mosiądzem  z  gruszpęga- 
mi  rzezanemi.  Akta  grodzkie.  <Nra.  Gurfspan- 
ge> 

fGruszt,  u,  Im.  y  podpora,  rusztowanie.  Przen.: 
Na  G.  zti\ożj i  =  umocować,  podeprzeć:  Przeciwko 
tym  pokusom  cnotę  na  G.  założyć.  Rej.  <Nm. 
eerllst> 

Gruszyozka,  I,  Ira.  i  I.  [G.]  p.  Grusza:  Nie  uro- 
dzi G.  jabłuszka,  tylko  takiegoż  zły  duszka,  jaka 
sama.  Prz.  2.  X  p.  Gruszka.  Sł.  wił.  3.  a.  Grusz- 
ozyczka  bot.  (pirola)  roi.  z  rodziny  gruszyczko- 
■toałych.  Gatunki:  G.  b  al  da  s  zko  w  a  t  a  (p.  »m- 
beliata)  p.  Pomocnik.  ('.  jed  nok  wiat  owa  (p. 
uairiora)*p.  Zimozielon.  G.  jednostronna  a. 
j  ednoboczna  (p.  secunda).  G.  mniejsza 
(p.  minor).  G.  o  krągł  ol  i  śe  i  o  w  a  a.  Ja- 
błonka  (p.  rotundifolia). 

Gruszyczkowaty  bot.:  Rośliny  gruszypzkowato 
(pirolaceae)  rodzina  przyrodzona  roślin  dwtiliścien- 
nych. 

fGruwasłka,  I,  Ira.  I  I.  grudka,  gruzelka: 
Wierciochein  drewnianym  trzy  wolno  dotąd,  aż 
6.  prawło  dobrze  umiesza  a  maścią  stanie,  aiiy 
gruwasłki  a.  ziarnka  żadnego  żywego  srebra 
niedojźrzeć  było.  Ocz.  Takowe  gniwasłki  kłaść 
na  ciepłą  wodę,  patrząc,  jeśli  ś.  rozpłyną,  tedy 
to  krew  spiekła.  Ocz.  2.  lek.  p.  Gruczoł.  Ocz. 
<?  Por.  Gruwaźle> 

fGruwaźle,  i,  blp.  p.  Gruczoł.  Ocz.     <?> 

Gruz,  u.  Im.  y  1.  mor  a.  kamień  potłuczony, 
rum:  IJprzątnąć  G.  Miejsce  próżne  między  po- 
dłogą a  ziouiią  wyłożyć  trzeba  i)iaskiem,  gru- 
zem, dla  uniknienia  wilgoci.  Świt.  Przen.:  Któż- 
by serce  z  gruzu  miał  i  stali,  by  nie  drżał 
patrząc,  a  tu  świat  ś.  wali?  Chr.  (  =  z  kamienia, 
»  głazu).  2.  w  Im.  tnczatki  mttrowanef  budowli, 
ruiny ^   twałiskOf   gruzowisko,    rumowisko:    Zamek 


rozpadł  fi.  w  gruzy.  Zamek  zwalić  w  gruzy. 
Mick.  Zamki  zwalone  w  gruzach  wielkości  swej 
płaczą.  Dm.  Podźwignąć  co  z  gruzów.  Przen.: 
Na  gruzach  cesarstwa  zbudowano  rzeczpospo- 
litą. 3.  min.  odłamki  skalne,  nie  spojone  z  sobą 
żadnym  lepiszczem.     <Nm.  Gr(a)us> 

[Gruz,  u,  Im.  y]  p.  Gruzel. 

[Gruzaiek,  Ika,  Im.  Iki|  p.  Gruzeł. 

[Gruzdać,  a,  ał]  tiuc,  miażdżyć.  Por.  Zhruzdać. 
<Brs.  hruzd<\ć> 

[Gruzdanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gruzdać. 

[Gruzdy,  ów,  blp.]  rodzaj  grzybów.  Por.  Hruź- 
dziel.     <Ukr.  Brs.  hriizd> 

[Gruzel,  zla,  Im.  zle]  p.  I.  Gruzel.  2.  p.  Gru- 
czoł.    <GRUZ> 

Gruzeł,  zla.  Im.  zły,  [Gruzel]  I.  a.  Gruzla, 
fGruzla,  X  Grusla,  x  Gruzol,  [Gruiel,  Gruz, 
Gruziol]  bryłka,  grudka:  G.  ziemi  zeschłej,  (i, 
cegły  ( =  kawałek).  Zrobiły  potrawę  z  gorącego, 
śmietaną  bielonego  piwa,  w  którym  twaróg  gruz- 
łami  posiekany  pływa.  Mick.  2.  X  anat.  i  [O.] 
p.  Gruczoł.  Śniad.J.  3.  gór.:  jG.  a.  fGruzla 
soli  =  bałwan  soli,  na  bochny  potłuczony  i  na  cent- 
nary sprzedaioany.  Zdr.  Gruzełek,  [Gruzałekj. 
<GRUZ> 

Gruzełek,  Ika,  Im.  Iki  I.  p.  Gruzel.  2.  lek.  = 
a)  a.  X  Gruzelka  (tiiberculnm)  szary,  drobny, 
ticardawy  nowotwór,  będący  przyczyną  gruźlicy: 
G.  jagłowaty  (t.  miliare).  b)  G.  anatomiczny 
(tuberculum  anatomiciim)  =  guzek  a.  brodawka 
z  zakażenia  trupiego. 

Gruzelka,  i,  Im.  I  I.  p.  Gruzla:  Lepsza  trochę 
gruzełek  ziemi  bez  bojaźni,  niż  szerokie  bujno 
pola  trwogi  pełne.  Warg.  2.  X  lek.  p.  Gru- 
zełek. 

Gruzełkowaty  1.  bot.:  Rośliny  gruzełkowato 
(hynocreacei)  rodzina  grzybów  właściwych  z  rzędu 
v:orkowców.  2.  lek.  (tubereulatus)  do  gruzelku 
podobny,  g  u  z  i  c  z  k  o  w  a  t  y,    g  n  z  i  k  o  w  y. 

Gruzelkowy  przym.  od  Gruzełek.  Lek.:  Naciek 
G.  (infiltratio    tuberculosa). 

[Gruziol,  a,  Im.  y]  p.  Gruzel. 

IGruzka,  i,  Im.  I]  p.  Grusza. 

fGruzla,  I,  Im.  e  p.  Gruzel:  Kula  czyli  O.  ka- 
mienia, co  z  ziemie  skoczyła  od  kule.  Piotr. 

Gruzla,  y.  Im.  y  p.  Gruzel:  G.  mąki.  L.  O. 
w  wapnie.  Włod.  G.  złota.  Pot.  f  G.  soli.  XG 
kretowa.  Troć.  C=  kretowisko).  Zdr.  Gruzelka, 
[Gruzolka]. 

Gruzlek,  Ika,  Im.  Iki  bot.  (nectria)  ro.>f.  z  gro- 
mady  grzybów,  z  rodziny  gruzełkowatych. 

Gruzlo,  a,  blm.  anat.  p.  Trzustka. 

Gruzlowacieć,  eje,  al  stawać  ś.  gruzlowatym, 
.'(ktipiaó  ś.  w  griiziy:  Mąka  w  wilgoci  griizłowa- 
cieje. 

Gruzlowato  przys.  od  Gruzlowaty. 

Gruzlowatośó,  i,  blm.  I.  rz.  od  Gruzlowaty.  2. 
X  lek.  stan  7iarządn  przepełnionego  gruzfłkaini: 
G.  płuc. 

Gruzlowaty  podobny  do  gruzłów,  pełen  gruzłów, 
bryłkowały:  Ziemia,   mąka  gruzłowata. 

Gruzlowy  przym.  od  Gruzel,  w  gruziach:  Sól 
gruzłowa  (  —  okrucfiy  soli  rumowef). 

[Gruzmak,  a,  Im.l]  drobny  kawałek:  W  griiz- 
niAki  sttuc.     <GRUZ> 

Gruzol,  zla  a.  zola.  Im.  zly  a.  zoly  I.  Xp  Gru- 
zel: Kraj  cały  w  ruinach,  miast,  wsi  i  gma- 
chów starożytnych  jedyne  tylko  pozostają  gru- 
zoły.  Mik.    (=gruz,  runi).     2.    fanat.:  a)   p.  Gru- 

ozol.  b)  p.  Trzustka.  Zdr.  ffiruzolek,  [Gru- 
zolekj. 


9U 


GRUZOŁEK 


GRYF 


7  Gruzołek,  łka,  Im.  iki  i  jGruzołek]  p.  Gruzol. 

[Gruzolka,  i,  Im.  ij  p.  Gruzla. 

X  Gruzolkowaty  gruzelki  zawierającj/ :  Fleyma 
gi  iizolkowata. 

Gruzolówka,  i,  Im.  i  tcch.  przyrząd  do  łowienia 
ijruzelków    na   maszTjnie    jjapierowe/.      <GRUZ-f- 

■low> 

Gruzować,  uje,  owal  mul.  nasyptjwaó  tłuczoną 
cei/ią  sklepienie.     <p.  Gruz> 

Gruzowanie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Gruzować. 

Gruzowaty  f.  podobny  do  gruzu.   2.  pehn  gruzu. 

Gruzowisko,  a,  Im.  a  kupa  gruzów,  gruzy,  ru- 
mowisko: A  cóż  myśleliście,  że  nasze  państwo 
zapędź;},  was  na  osmolone  G.?  Krasz.  G.  skalne. 

Gruzowy  |)rzym.  od  Gruz:  Gruzowe  ceji;-ły.  Troć. 
X  G.  piasek  (=piaseh  gruboziarnisty^  z  kamyków 
złożony,  żwir). 

Grużlasty  gruzly  zawierający:  Ruda  gruźlasta 
p.  Grap. 

Gruilenie,  a,  blm.  lek.  ctuberculisatio)  tworze- 
nie ś.  gruzełków  w  narządzie  jakimkolwiek.  <p. 
Gruzeł> 

Gruźlloa,  y,  blm.  lek.  (tubereulosis)  choroba, 
której  źródłem  i  istotą  są  gruzeiki,  in.  suchoty: 
G.  płuc,  mózgu,  kości,  kiszek.  G.  pierwotna 
(miejscowa),  następowa  (ogólna).    <p.  Gruzeł> 

Gruilicowy  p.  Gruźliczy. 

Grużliczny  p.  Gruźliczy. 

Gruźliczy,  Grużliczny,  Gruźllcowy  przym.  od 
Gruźlica:  Naciek  G.  Lasecznik  G.  Płuco  gruźli- 
cze {=  gruźlicą  dotknięte). 

Gruźlina,  y,  Im.  y  bot.  (mouriria)  roi.  z  rodziny 
znczerniowatych.     <  ?  > 

Gruźat,  a.  Im.  y  bot.  (tarchoHantlius)  roś.  z  ro- 
dziny złożonych.      <  ?  > 

fGrużdżyć  się,  y  ś.,  yl  ś.]  kurczyć  i.  od  zimna, 
kulić  8.     <GRUZ> 

IGrużel,  żla,  Ira.  źle]  p.  Gruzel. 

[Grużka,  i.  Im.  IJ  p.  Gruszka. 

Grużyca,  y,  Im.  e  bot.  (gomptiia)  roi.  z  rodzi- 
ny terpenti/ńcowatych.      <  ?  > 

fGrwaski,  ów,  blj).  gruzeiki:  Q.  wątroby  kłaść 
na  ciepł.-j  wodę.  Ócz.  <  ?  Por.  Cześ.  łirće, 
hrćek  =  narośl,  gruczoł > 

X  Gry  nieod.  w  wyrażeniu:  Ani  O.,  ani  kr(y  = 
a)  ant  be,  ani  me,  słowa  ś.  od  niego  nie  dopytasz. 
Kn.  b)  nic  a  nic,  atu  źdźbła.  Troć.  <Zap.  od 
Gra  > 

X  Gryalinowy  p.  Grygiinowy.  Goł. 

[Grybzbuba,  y.  Im.  y]  żart.  wódka.  <  Nm. 
Gripsbube  -  złodziejaszek  > 

[Gryoanin,  a,  Im.  aniej  p.  Gryczanin. 

Grych,  u.  Im.  y  mostkowa  sztuka  mięsa.  Goł. 
<p.  Grycht> 

Grychcik,  a,  Im.  i  j).  Grycht:  Możnaby  mieć 
ćwierć,  połowę,  żeberka,  grychciki.  Boh.J. 

Grycht,  u.  Im.  y  I,  sztuka  mięsa  wolowc/o 
w  ćwierci  zadniej  pod  zrazówką;  mięso  grzbietowe 
u  bydlęcia.  2,  [G.]  potrawa.  3.  a.  Gryft  ogr. 
rozsadnik  jirzykryly  skrzynią  i  oknami.  Zdr.  Grych- 
Cik.    <Nm.  Gericht> 

jGryCZa,  y,  blm.  ih.  gmin  jtróżniaczy,  tłum  dar- 
mozjadów,  trutnie,  pasorzyfy.  <p.  Gryka,  por. 
Gryezak> 

IGryCZa,  y,  Im.  e]  osoba  rozlazła.      <  ?  > 

[Gryczać,  a,  al]  zajmować  ś.  ladajaką  robotą 
i  ladajako  ją  wykonywać,  partolić  (szczeg.  wiązać 
skarpetki  niezgrabnie  z  grubej  wełny).  <  ?  por. 
Gryczak> 

Gryczak,  a.  Im.  i  I.  p.  Gryczanik.  2.  a.  X  Gryka 

jjlacek,  pieróg  a.  chleb  z  mnlci  pszennej  pośledniej. 


3.  [G.]  iuczek  na  gryce.  4.  [G.l  poAczoclta  z  gru- 
be/ wełny  i  niezgrabna.  5.  X  człowiek  nieokrzesa- 
ny,  prostak,  gbur,  cham.  <0d  Gryka;  4-e 
i  5-e  znaczenie  z  pog.  odcieniom  siejącego 
grykę  gbura  > 

Gryczan,  a,  Im.  y  1.  [G.]  =  a)  ciasto  z  mąki 
gryczanej,  b)  chrząszczyk  brunatny,  objadający  Hicie 
róż.  2.  zool.  pędrak  ogrodniczy.  Zdr.  [Gl^OZanik]. 
<p.  Gryka  > 

X  Gryczanek,  nka,  Im.  nki  p.  Gryczanik.    Goł. 

[Gryczanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gryczać. 

Gryczanik,  a,  Ira.  1  1.  a.  x  Gryczanek,  Cryczak, 
X  Gryczek,  |  Hreczanik],  placek  z  mii.ki  gryczanej. 
2.    |G.]    p.  Gryczan.  Por.  Kreczuszki. 

[Gryczanin,  a.  Im.  anie,  Grycanin]  ten,  co  sieje 
grykę ,  przezwisko  icłościan  pod  Nowogródkiem : 
Wśród  nazw  szydebnycłi  spotykamy  ś.  też  z  gry- 
cananii  a.  gryczanami,  jak  zowią  Nowogrodziau 
od  uprawy  gryki.  Krzyw. 

Gryczanka,  i  1.  blm.  słoma  od  gryki:  G.  każ- 
demu bydłu  za  siano  ś.  daje.  Kluk.  2.  [Q.]  Im. 
i  kluska  z  mąki  gryczanej. 

I  Gryczannik,  a,  Im.  i]  żuczek  na  różach  i  innych 
roślinach.  Por.  Gryczak,  Gryczan. 

Gryczany  przym.  od  Gryka,  Hreczany,  fHra- 
czysny,  [Beczany]  taiarczany:  Kasza  gryczana. 
Clileb,  placek  G.  Bart.:  Miód  G.  {  =  zbierany  pr:ez 
pszczoły  z  kwiatów  gryki). 

X  Gryczek,  czka,  Im.  ozki  p.  Gryczanik.    Goł. 

Gryczka,  i,  Im.  i  1.  [G.]  p.  Gryka.  2.  przen. 
(u  konia)  ciemne  cętki,  rozsiane  po  białej  szerści: 
Był  to  wysłużony  rumak  ojcowski,  siwy  i  chudy, 
lecz  przytym  pomimo  lat  podeszłycli,  czego  gęsta 
po  całym  ciele  rozsiana  G.  dowodziła,  niezdolny 
znosić  cierpliwie  obelgi  od  innych  ::wierząt. 
Skarb.    3.  bot.  p.  Tasznik.    <  p.  Grykii> 

[Gryczpan],  u  I.  blm.  p.  Grynszpan.  2.  Im 
y  p.  Bukszpan.     <Nm.  Griinspan> 

JGryczpanowy]  przym.  od  Gryczpan,  p.  Gryn- 
szpanowy. 

[Gryczysko,  a,  Ira.  a,  Rzycysko]  pole  po  gryce. 
Por.  Hreczysko.     <p.  Gryka  > 

Grydnica,  y,  im.  e  budynek  dla  drużyny  unielko- 
książccej  na  Rusi:  Za  jego  staraaiera  przystro- 
jono wspaniale  izbę  królewską,  aby  ń.  im  od 
grydnicy  kijowskiej  nie  wydała  bieJuiejszą. 
Krasz.     <S.  Ros.  gridniea> 

Grydeń,  dnia  a.  denla.  Im.  dnie  a.  denie  czło- 
nek drużyny  książąt  siaroruskich :  Pokolenie  Ru- 
ryka  z  drużynią  sw^  czyli  grydniami  przyniosło 
wyobrażenia  dziedziczenia.  Lei.  Kniażskie  gryd- 
nie  czyli  przychodnie.  Lei.  Jak  połowę  tego  oce- 
niona jest  głowa  gryduniów.  Lei.  <  S.  Ros. 
gridfc  a.  gridiui,> 

1.  Gryf,  a,  hn.  y,  Gryfon,  [GrefJ  ptak  bajeczny, 
lew  z  głową  orlą  i  skrzydłami,  in.  Xorłolew, 
fnóg:  .Jak  G.  ptaka,  porwał  mię  w  swe  szpony. 
Mick.  Wdział  jakę  z  białego  jedwabiu,  na- 
szytą w  złote  gryly.  Sienk.  {-podobizny  gryfów). 
<Gr.  gryps,  Łć.  gryphus> 

2.  Gryf,  u.  Im.  y  I.  X  paznor/ieć,  pazur,  szpon, 
szpona:  Bestja  ta  z  płaskim  ogonem,  z  czterema 
łapeezkami  i  gryfów  trzech  gronem.  L.  2.  ręko- 
jeść skrzypiec  a.  gitary:  Skrzypek  u  sukni  zaka- 
sał rękawek,  ścisnął  G.  krzepko,  oparł  brodę 
o  podstawek.  Mick.  3.  rączka  u  parasola:  (i. 
kościany,  z  drzewa  bukowego.  4.  a.  Gryfa, 
[GrefJ  bródka  na  przedniej  części  podkou)y  u  koni 
pociągowych,  ząb  u  podkowy,  iw.  chwyt.  5.  druk. 
część  formy  taka,  jaką  z  niej  zecer  ręką  na  raz 
wziąć  moie,  rozbierajcie  czcionki  po  wydrukowaniu: 


925 


GRYF 

Rozdzielić  kolumnę  na  cryty.  Sł.  wil.  Ani  jedne- 
go grylu  nie  rozebrał  jeszcze.  Sł.  wil.  6.  kosz. 
riiczka  z  irzcinij  a.  wikliny  u  wieczka  koszykd, 
ucho  przij  koszyku.  7.  muz.  w  Im.  niU;/  jiodwó/ne, 
hrane  smyczkiem  na  dwuch  strunach.  <Niii.  GrifF 
dosł.  =  szpon;  rękojeść > 

3.  Gryf,  u,  Im.  y  gałązka  szlachelnego  drzewa., 
iiżi/irana  do  szczepienia  dzikich  drzew,  zraz.    <Fr. 

glC'ft'0> 

4.  Gryf,  a.  Im.  y  zł.  penis.     <  ?  > 
Gryfa,  y,  Im.  y  p.  2.  Gryf.  Zdr.  Gryfka. 
IGryfcik,  a,  Im.  i]  rodzaj  inspektów.   <p.  Gryft> 
Gryfel,  fla,  Im.  fle  marmurowa   pałeczka  czarna 

kształtu  olóioka  do  pisania  na  marmurowych  czar- 
nych   tablicach.   Zdr.    Gryfelek.     <Nra.    Griffel> 

Gryfelek,  Ika,  Im.  Iki  p.  Gryfel. 

Gryfi  przym.  od  I.  Gryf.  Mrong. 

[Gryfica,  y,  Im.  e,  GreficaJ  forma  ż.  od  I. 
Gryf. 

[Gryfie,  a,  Im.  a],  f  Grafik  pęd  do  szczepienia. 
<p.  :5.  Gryf> 

Gryfik,  a,  Im.  i  uszko  u  samowara,  dzbana:  G. 
kościany,  łiebanowy.     <0d  Gryf  2> 

Gryfka,  i,  Im.  i  p.  Gryfa. 

t  Gryfka,  i,  Im.  i  I.  a.  fGryfla  rylec.  Mur.  Że- 
lazna G.'-^  ostrze,  grot.  Mur.     <0d  Gryf  2> 

fGryfla,  i,  Ira.  e  p.  f Gryfka. 

7Gryfnik,  a,  im.  cy  wędliniarz,  in.  fsailel- 
n  i  k.  Cennik  dla  rzeniie.ślników  miasta  Książa 
15:]8  r.     <Może  zara.    *gryclinik,  od  Grych(t)> 

[Gryfnyj  zwinny,  szybki,  szykowny,  zręczny,  ład- 
ny, przystojny.      <Nm.  greifig> 

Gryfon,  a,  Im,  y  p.  I.  Gryf:  Larwy  i  gry  fony 
zdobiły  narożniki  i  wysmukłe  filary.  Es.  C  =  7>o- 
dohizny  gry  fonów).  Przen.:  Taka  miłość  to  utwór 
niepodobny,  to  G.,  to  syrena,  to  centaur,  jedno 
z  tych  stworzeń  poetycznycli.  Krasz.  (=hajka, 
zmyślenie).     <Fr.  griffon,  p.  Gryf  (ptak)  > 

[Gryfrajter,  tra,  Im.  tr/yj  p.  Giefrajter. 

Gryft,  u.  Im.  y  ogr.  p.  Grycht:  Inspekta  lub 
gryfty  zakładać.  Goł.  <Zam.  Grycht,  z  Nm. 
Gericht> 

X  Gryglinowy  a.  X  Gryalinowy  kolor  =  podobny 
do  koloru  kwiatu  lnianego:  G.  vel  gryalinowy  kolor 
podobny  jest  do  kwiatu  lnianego.  Goł.  Tej  kla- 
sy ludzie  niech  chodzą  w  gryglinowym  kolorze. 
Jabł.     <Fr.  gris  de  ifn  dosł.  -  szaro-lniany> 

Gryka,  i,  Im.  i  I.  xp.  Gryczak.  Troe.  2.  bot.:  a) 
p.  Rdest.  b)  Sokola  G.  p.  Ostróżka.  Zdr.  [Grycz- 
ka).     <  Lć.  graeca  dosł.  =  grecka  > 

[Grykolić,  i,   II]  gryzmoUć,  brzydko  pisać.    <?> 

Grykosiej,  a,  Im.  e,  Greczkdsiej,  Hreczkosiej 
człowiek  oddany  jedynie  rolnictwu,  na  nim  .i.  tylko 
znający,  zakopany  na  wsi,  paraf  Janin:  Myślisz 
Tadeusza  zostać  dobrodziejem,  jeśli  młodego 
clilopea  zrobisz  grykosiejem?  Mick.  Zostajo  na 
gościnie  u  mojego  brata,  gospodarza  wzorowe- 
go, grykosieja.    lizew.     <Gryka -j-SIE> 

IGryla,  i,  Im.  e,   Gryluga,  Gruluga,  Grulka  {  ło- 
pata do  rvy  (jar  ty  w  anią  popiołti  z  pieca.  Zdr.  |Gryl- 
ka],     <Zap.  Ńm.  Geriille,  Geriille  =  stary  grat  > 
Grylaż,  u,  Im.  e  cukier.  -  Grelaż.    <Fr.  grilla- 
ge> 
(Grylka,  i,  Im.  i|  jt.  Gryla. 

X  Grylować,  uje,  owal  piec,  s^mażyć:  Zaczął 
ku(dita  .^inażyć,  warzyć,  G.,  trałować.  L.  <Fr. 
griller  > 

X  Grylowanle,  a,  bhu.,  czynność  cz.  Grylować. 
I  Gryluga,  i.  Im.  ij  j).  Gryla. 
Grymas,    u,    Im.    y    I.    dziwaczne    wykrzywianie 
twarzy,  dziwne  iniuy :   Kobić  grymasy  z  bólu.     2. 


GRYPSAK 

dziwactwo,  chimera,  kaprys,  muchy  n>  nosie;  za- 
chcianka, fantazja:  Stroić  grymasy.  Kiedy  G., 
to  nic  nie  masz.  Prz.  Prawo  u.st'.>puje  nit-raz 
przed  grymasem  pierwszej  lepszej  swawoli.  Zlr 
Grymasik.     <Fr.  grimace> 

Grymasić,  i,  II,  x  Grymasować  stroić  gryma.<>i 
kaprysie,  dziwaczyć:  Grymasi,  jak  rozkapryszont- 
dziecko.  G.  w  jedzeniu  {=  toybredzać).  <F.- 
grimacer> 

Grymasik,    a,    Im.    i    |.    p.    Grymas:    Zrobiła 

wdzięczny  G.  2.  w  hu.  rodzaj  ciastek :  Rozkła- 
dały s.  jtoważnie  gofrv.  zbijały  ś.  w  masę  gry- 
masiki,  bielały  albcrtki.  Zap. 

X  Grymasować.  uje,  owal  p.  Grymasić. 

X  Grymasowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gryma- 
sować. 

Grymaszenie,    a,  blm.,  czynno.ść  ez.  Grymasić. 

Grymaśnica,  y,   Im.  e  forma  ż.  od  Grymaśnik. 

Grymaśnie  ])rzys.  od  Grymaśny. 

Grymaśnik,  a,  Im.  cy  czhwiek  grymaśny,  dzi- 
loak,  kupry śiiik,  fantastyk,  chimeryk. 

Grymaśny  dziwaczny,  dziwaczący,  kapryśny,  chi- 
meryczny;  toyhredny,  z  niczego  niezadowolony:  Żo- 
na gryraa.śna.  Dziecko  gryinaśne. 

Grymja,  i,  Im.  e  bot.  p."  Strzechwa.  <0d  na- 
zwiska Nm.  Grimm > 

[Grymula,  y,  Im.  y]  p.  Gramula. 

[Grymulka,  i,  Im.  ij  jarmulka  żydowska.  <p. 
Jarmulka> 

Grynder,  a,  Im.  rzy  okoń.  założyciel  towarzytiwa 
akcyjnego,  obliczonego  na  to,  żeby  sztucznie  pod- 
bić kurs  akcji  ponad  ich  istotią  wartość  i  włed^ 
je  posprzcdawać.  <Nm.  Grunder  =  założyciel,  fun- 
dator > 

Grynderski  przym.  od  Grynder:  Szały  giełdowe 
i  grynderskio.  Krasz. 

Grynderstwo,  a,  Im.  a  zakładanie  iowarzystto 
akcyjnych,  banków  i  t.  p.  w  celu  spekulacji:  Na 
cza.s  od  r.  iy71— 74  przypada  w  Niemczech  epo- 
ka gryndorstw.  Donim. 

[Gryndże,  ów,  hlp.]  p.  Gryndżoly:  Ogromne 
dwie  landary  na  gryndżach.  Krasz. 

j  Gryndżoly,  ów,  blp.,  Gryndże,  Grenżoly,  Gren- 
dzioly,  Grędżoly I  nizkie,  prosie,  niekutc  .-anie  do 
wożenia  słomy.     <Ukr.  gryndżoły> 

Grynszpan,  u  I.  [G.|  Im.  y  p.  Bukszpan.  2. 
blm.,  a.  I  Gryczpan,  Gryszpan]  chem.  _  a)  octan 
miedzi,  nżyiLumi  jako  fa-ba.  b)  tcęgloa-odan  mie- 
dzi, tworztiey  ś.  na  powierzclini  przedmiotóo  mie- 
dzianych pod  wpływem  czynnikóic  atmosfery  znycli, 
<Nm.  (iriinspan  -  rdza  miedziana  > 

Grynszpanowy  przym.  od  Grynszpan;  [Grysz- 
panowy,  Gryczpanoy/yl:  Kolor  (i.  (=  zielony  wpn- 
dający  w  błi-kitny).  \\'oda  gry u.=;zpanowa -/(/»•/*'< 
służąca  do  oznaczaniu  wód  na  mapacłi,  in.  kolor 
w  o  d  n  y. 

X  Gryp,  u,  blm.  p.  Grypa. 

Grypa,  y,  blm.  h-k.,  xGryp,  X  Gryp«  nieżyt 
nagminny  yorączkowy,  infiueaeja.  <Fr.  grip- 
pe>       * 

[Grypa,  y,  Im.  y]  dryhus,  drybauek,  trójnóg  Jfcu- 
clienny.  <  Zmieszanie  wyrazu  [Drvbus]  z  [Gra- 
pa] > 

Grypcicha,  y,  Im.  y  zł.  Icrowa.     <?> 

Gryps,  u,  im.  y  zł.  I.  a.  Grypsak  ołówek.  2. 
paspor;.     3.  wól.     <?  Por.  Gryfel  i  Nm.  Grips> 

X  Gryps,  u,  blm    p.  Grypa. 

Grypsać,  a,  al  zl.  /lisur.     ^?  Por,  Gryfel  > 

[Grypsać,  a,  alj  p.  Grypsnąć. 

Grypsak,  a,  Im.  i  zł.  p.  Gryps, 


i)Z6 


GHTP?5ANrE 


GKYZ^rOUNA 


Grypsanie,  a,  blm.,  czyiuiośó  cz.  Grypsać. 

Grypsanka,  i,  Im.  i  zł.  pismo. 

Grypsnąć,  nie,  nąl  rub.  I.  i  nied.  [Grypsać] 
ukradkiem  porwać,  ściągnąć,  chwytnąć,  chapnąć, 
capnać,  zwędzić,  ukraść.  2.  upaść,  rymnąó,  f/rzmot- 
nąć  ś.,  rzucić  ś.:  Jak  go  kompaiiy  odes^zly,  tak 
grypsnjjł  mi  odrazii  pod  nogi.  Zap.  3.  [G-i-a) 
ukrobnąć:  Paluchem  grypsnął  kawał  masła,  b) 
żart.  fimrzeć.  <Nm.  gripsen,  kripsen  -  porwać, 
chwycić  > 

Grypsnlęcie,    a,   blm.,  czynno-ść  cz.  Grypsnąć. 

[Grypsula,  i.  Im.  e]  łysa  krowa.     <?> 

6rys,  u,  blm.,  Gryz  1.  a.  Gryzetka  =  a)  mąka 
pszenna  poślednia,  b)  mąka  jęczmienna  prażona. 
2.  [G.]  =  a)  oiręhy,  osypka.  b)  ka.^za.  c)  ryż.  d) 
drobtie  węgle.  Zdr.  [Grysik],  Por.  Gryzka.  <Nm. 
Gr]es> 

[Grysik,  u,  blm.]  I.  p.  Grys.  2.  rodzaj  krupek, 
drobniidka  kaszka  pszenna:  Mf^ki  pół  funta,  gry- 
siku za  pięć  centów.  Zap. 

[Gryska,  i,  Im.  i]  p.  Gryzka.  Troć. 

Grysowy  przym.  od  Grys;  Gryzowy:  Chleb  G. 
(=pszeniczny  z  grubej  mąki).  Grysowa  kasza. 
Syr. 

X  Grysrecht,  u,  Im.  y  sąd  wojenny:  Na  G.  pój- 
dę, w  ręce  Stępki  ś.  oddam,  ale  ś.  nie  dam 
i   kwita.   Łoź.      <Nm.    Kriegsrecht> 

Gryszfort,  a,  blm.  I,  rodzaj  daw.  gry  u;  war- 
caby: Przyiszedszy  tam,  warcaby  już  przed  nie- 
mi znajdę;  gry.sztorta  zda  mi  ,ś.  grali  zawiłego; 
jeden,  jak  kostkę  rzucił,  i  gniewał  t;.  i  smucił. 
Koch.  G.,  zdaje  .ś.,  że  była  gra  jakaiś  w  war- 
caby, z  rzucaniem  kostek  złączona.  Goł.  2.  ro- 
dzaj daw.  zabawy  ludowej:  G.=: jakaś  dawna  za- 
bawa ludowa  w  chłopca,  w  sitko,  skakanie  na 
deskaeli  dla  dziewcz.-jt.  Goł.     <?> 

[Gryszpan,  u,  blm.]  p.  Grynszpan. 

I  Gryszpanowy]  przym.  od  Gryszpan,  p.  Gryn- 
szpanowy. 

Grywać,  a,  al  p.  Grać.    <GIl> 

X  Grywainy  p.  Grawalny. 

Grywanie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Grywać. 

1.  Gryz,  u,  blm.  I.  p.  Grys.  2.  X'/''''^y  piasek, 
itcir.  Troć.  Zdr.  [Gryzekj.     <Nm.  (irit:S> 

2.  Gryz,  u,  blm.  pokosi  do  złocenia  a.  malowa- 
nia marmuru.     <Fr.  gris  =  szary  > 

X  Gryz,  u,  Im.  y  I.  gryzienie,  kąsanie.  2.  p. 
Zgryzota:  Z  różnych  gry /.ów,  zrzędów,  bojaźni, 
ró>!ivch  też  w  ciele  nabywamy  humorów.  Haur. 
<(illYZ> 

IGryzacz,  a,  Im.  e]  ]>.  Gryzak:  Miała  krowa 
zęby,  ale  to  nie  zęby,  tylko  gryzacze. 

[Gryzać,  a,  al]  j).' Gryźć:  Chodzi  świnia  po 
wygonie  rzepę  gryzaj:ica. 

Gryzak,  a,    Im.   i    I.    a.    XGryzyk,   [Gryzacz] 

żart.  ząb.  2.  [G.]  człowiek  dokuczliwy,  zły  (o  męż- 
czyźnie i  kobiecie).     <GRYZ> 

[Gryzanie,  a,  blm.]  czynno.ść  cz.  Gryzać. 

i Gri zawka,  i.  Im.  I  lek.  p.  Morzysko:  Bywa- 
ją gryzawki  u  dzieci  z  żółci  zielonej,  którjj,  mie- 
waj ij  z  matek.  Syr. 

Gryzący  chem.  posiadający  własność  rozpuszcza- 
nia naskórka,  in.  żrą,ey:  Amonjak,  sublimat  G. 
Alkalja  gryzące. 

[Gryzek,  zku,  blm.]  p.  (.  Gryz:  G.  psaeniezny 
s kasza  pszenna.      <Nm.  Gries> 

Gryzeta,  y,  Im.  y  I.  X.  rodzaj  tkaniny.  2.  sza- 
ra prosta  suknia  kobiet  francuskich,  3.  a.  cześ. 
idr.  Gryzetka  dziewczyna  paryska  pracuj'ąca  na 
^iebiCy  np.  szwaczko,   przytyta    nie  odznaczajiica  i. 


surowością  obyczajów.     <Fr.  grisette  dosł.=:Sza- 
raczka> 

1.  Gryzetka,  I,  Im.  i  i.  y.rodzaj  tkaniny.  2. 
p.  Gryzeta:  Spotykali  powracające  z  magazy- 
nów modystki,  tak  podobne  do  gryzetek  pa- 
ryskich, jeśli  nie  z  obyczajów,  to  z  wdzięku, 
stroju  i  nieopatrzności  na  jutro.  Krasz.  3.  w  Im. 
a.  Faszonety,  Tutifruti  cukier,  ciasto  tortowe 
z  rozinaitemi  siekanemi  owocami. 

2.  Gryzetka,  ł,  blm.  p.  Grys.  <Od,Qrys, 
z  żart.  podprowadzeniem  pod  wyraz  Fr.  gri- 
sette > 

X  Gryzetkowy  zrobiony  z  tkaniny  zwanej  gry- 
zetka. 

X  Gryzetowy  zrobiony  z  tkaniny  zwanej  gryze- 
ta: Burnsa  gryzetowa  błękitna.  Inwentarz  kość. 
XVII  w. 

Gryzie!,  a,  Im.  e  bot.  Cpląueria)  roś.   <GRYZ> 

Gryzienie,  a,  Im.  a  czynność  cz.  Gryźć: 
XWie!kie  na  umyśle  ponosi  gry^zienia.  Troć. 
Lek.:    fCr-  brzucha  p.  Morzysko.    Ślesz. 

Gryzienie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Gryźć  ś. 

X  Gryziglowa,  y,  Im.  y  ten,  co  kogoś  nabawia 
kłopotu:  On  jest  straszny  G.  dla  mnie.  L.  <GRYZ 
4- GŁÓW  > 

[Gryzik,  u,  blm.]  węgiel  kamienny  w  drobnych 
kawałkach,  in.  [orzeszek]:  Orzeszek,  G.,  drob- 
ny węgiel  kamienny,  mniejszy  od  orzecha.  B\ik. 
<Z  Nm.  Gries,  p.  Grys> 

XGrvzikolek,    Ika,    Im.    łki    zrzęda,    gderała. 

<  GRYZ  +  Kołek  > 
X  Gryzlkrupa,  y,  Ira. 

sknera,  kutioa,    dusigros 
Krupa  > 

X  Gryzipacierz,  a,  Im. 
bifjot :  Owże  G.,  wilk  w 
<{iRYZ-f  Pacierz  > 

Gryzipiórek,  rka,  Im.  rkowie,  GryzipIóro  pog. 
I.  urzędnik,  kancelista,  jńsarek.  2.  literat,  pismak: 
Godziloż  ś.  poczciwe  nasze  imię  szlacheckie 
rzucać  na  pastwę  gryzipiórków,  szyderstwa, 
drwinkóv,-?  Krasz.    <  (iRYZ-}- Pióro  > 

GryzipiórO;  a.  Im.  a  p.  Gryzipiórek. 

X  Grysiskarb ,    a ,    Im.    y    ]>.    Gryzikrupa.    L. 

<  GRYZ -f  Skarb  > 

[Gryzisko,  a,  Im.  a]  p.  Gryzota. 

GryzJskórek,  rka.  Im.  rki  (dermatophagus)  pa- 
sorzyt,  żyjący  na  skórze  zwierząt  i  ogryzający  na- 
skórek i  włosy.     <  G  R YZ  4-  y kó ra  > 

X  Gryzislaw,  a,  Im.  owie  p.  Gryzoslaw:  G., 
sławę  gryzący,  obmowca.    Chm.  B. 

[Gryzka,  \,  \m.  I,  Gryska]  I.  bulka  z  mąki 
pszennej.  2.  bułka  ze  śniadej  mąki,  bulka  zwyczaj' 
na,  ordynarna:  Czy  mu  nie  potrzebny  kołacz  a. 
żytne  gryzki  na  poczesne?  Wilk.  <Ż  Nm.  Gries 
-  kaszka > 

Gryzlok,  a,  Im.  i  bot.  (agathophyllura)  roś. 
z  rodziny  wawrzynowatych.      <?> 

[Gryzmala,  y,"  Im.  yj   p.   Gryzmoła. 

Gryzmolenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gryzmolić. 

X  Gryzmoliciel,  a,  Im.  e  p.  Gryzmoła:  Owi 
gryzmoliciele  nie  wiedzą,  co  podać  milczeniu, 
a  co  objawić.  Kras. 

Gryzmolić,  i,  ił  I.  a.  X  Gryzmolić  pisać  lada- 
jako,  bazgrać,  gwazdać;  niezgrabnie  kreślić,  ryso- 
wać: Gdybym  choć  trochę  umiał  G.  na  papierze. 
L.  Węglem  niezgrabne  twarze  gryzmoli  po  .ścia- 
nie. L.  Przen.:  Czytałem,  gryziuoliłem  gienealo- 
gje,  chronologie.  Lei.  {=  nieudolnie  a.  mozolnie 
idcładalem,  spisyioałem).    2.  [(J.]  partolić,  psuć. 

X  Gryzmoiina,  y,  Im.  y  p.  Gryzmoła. 


y,  X  Gryziskarb  .-skąpiec, 
,  liczykrupa.      <GRYZ-f- 

e    świętoszek,    nabozniś, 
baraniej  skórze.  Nar. 


.927 


GRYZMOŁ\ 


GRTŻYNA 


Gryzfflola,  y,  Im.  y  I.  m.  a.  xGryzmoliciel,  (Gryz- 
móla,  Gryzmała]  =  a)  ten,  co  gri/zmoU,  bazqracz, 
tjwazdacz,  nędzny  pismak,  b)  [G.j  partacz,  fuszer. 
2.  w  Im.  ż.  =  a)  a.  y.  GryzmoWm  nędzna  pisanina, 
bazgranina,  gwazdanina.  h)  piśmidla,  broszury, 
świstki  pisane  a.  drukowane:  Żaden  przypadek  po- 
lityczneini  gryzmołami  nie  był  tak  przyćmiony, 
jak    ten.    Świt.     <?  GRYZ -f-MOL> 

[Gryzmóla,  y,  lin.  y]  p.  Gryzmola. 

[Gryznąć,  nie,  nąl]   ugryźć. 

Gryzoń,  a,  lin.  e  I.  [Q-.]  =  a)  podrostek,  mhdzik: 
Pójdźże  ty  wprzód,  gryzoniu,  a  ty  za  nim,  cy- 
coniu.  Kant.  (nazwa  okolicznościowa),  b)  gru- 
bijanin,  gbur.  2.  w  Im.  zool.  (glires  seu  rodea- 
tia)  rząd  zwierząt  ssących,  in.  skrobogryzy, 
6z  cz  u  1*0  wa  t  e.     <GRYZ> 

X  Gryzoslaw,  a,  Im.  owie,  X  Gryzisław  szarpią- 
cy czyj(iś  sławę,  obmówca ,  oszczerca,  potwarca: 
Prawo  to  nie  mogłoby  ś.  podobać  rozpustniko- 
wi; przytłuraićby  go  (sic!)  ciiciał,  rządu  i  spra- 
wiedliwości G.  Ostr.    <GRYZ -f  Siawa> 

Gryzota,  y,  Ira.  y  I.  xp.  Zgryzota:  AVn^trzne- 
mi  zażarte  ku  sobie  gryzoty  wzajemnej  doby- 
wali potęgi  na  zgubę.  Nar.  2.  [G.  a.  Gryzisko] 
boleści,  rznięcie  w   brzuchu. 

X  Gryzowato  przys.  od  Gryzowaty.  L. 

X  Gryzowuty  podobny  do  gryzu:  Chleb  Q.  otrę- 
bisty,  ludziom  delikatnym  niestrawny.  Syr.  <p. 
Grys  > 

Gryzowy  p.  Grysowy. 

[Gryzula,  I,   Im.  ej  rzepa;  rzodkiew.     <GRyZ> 

X  Gryzui,  a,  Im.  y  koA  ilób  obgryzający,  koń 
iykawy. 

X  Gryzyk,  a,  Im.  I  p.  Gryzak. 
[Gryź,  i,  blra.]   I.  a.  [Hryż|  biegunka:  Chory  na 
G.    2.  biegunka  krwawa.      <  Ukr.  Drs.  liryź> 

f  Gryźba,  y,  Im.  y  p.  Morzysko:  Wiatry  gryź- 
bc  ciężka  około  pępka  i  ból  srogi  wzbudzaj;i. 
Cziacli. 

Gryźć,  zie,  zl,  często t.  [Gryzać]    I.  ciąć  zęba- 
mi, ogryzać:  Pies  gryzie  kości.  Przen.:  Gryzfem 
jakom    mógł    kości    (tłumacząc?    Horacego).    Li. 
( =  wal,czylein  z  trudnościami).  8j!cz'.iry  gryz^  obi- 
cia. Niech  mi  czerw  serca  nie  gryzie  pod  korą. 
U'].  (  =  nie  toczy).  Koń  gryzie  wędzidło.  G.  orze- 
chy (— rozgryzać).    Junak  okiem  orzechy  gryzie, 
wąsem  muchy  ścina.  Koeh.  (=  przechwala  ś.).  (i. 
paznogcie  ( -ogryzać).    G.  wargi  (  =  przygryzać). 
Gryzł  ś.    tylko    w  język,    by  nie    wypowiedzieć 
wszystkiego.  Sicnk.  G.  pióro.  Przen.:  Małe  winy 
gryziemy,  wielkie  całkiem  połykamy.  Prz.  Przen.: 
Rycerstwo  za  nim  gryzłoby  kamień.  Rys.  (uda- 
łoby ś.  zabić).  Przen.:    G.    ziemię  =  a)   X  cierpieć 
głód,  ule  mieć  co  jeść;    b)  leżeć  to  groble,  byó  nie- 
boszrzyklcin,    umrzeć:     Ziemię    gryzie,    upadszy. 
Bardz.    Dam  Bachusowi  ucztę  z  kozłem  białym, 
że  gdy  mię  drzewo  uderzyło  w  ciemię,  nie  gryz- 
łem  zi(Muię.    Min.    (  =  nie  zginałem,    nie  poległem). 
J'od  jego  niezwyciężonemi  barki  wielu  z  mężnych 
nieprzyjaciół  popiół  gryzło.  Stasz.  Przen.:  Nawiedź 
go  i  pomóż  rau  G.  tak  twardego  mola.  Pot.  (  -  zwal- 
czać tak  wielką  trudność).  2.    X  przegryzać,  trawić: 
iidza  gryzie  żelazo.   Troć.   Przen.:  Zbyt»k  pokój 
l)ospolity,  jak  rdza  żelazo,  gryzie  i  traci.  Falib. 
(  -  osłabia,  nadwątla,  nadweręża).  3.  a.  Q.  ^»  k<i,^(ji- 
niem  sprawiać  ból  a.  swędzenie,  l(fli'(\Ą,i  żfiąi;]    P»sy,  i 
muchy,    komary,    pchły,  gryzi^:  .\.NfU(?i:4-MŁni^jszy  I 
taki,  co  gryzie  a  i>ie4eiin!ErA!)i.x'Tcfti  |^ip?  ;gvyi5J|?.  j 
4.   przen. łWrW-  .  dohuczać,  \4<isk\0i.ęxq4, .  ffrąsou;^, 
mat'ttfił\  (in)cezyó^  ińctjyt.  d(^fii6iiaćyk.łcpo(ąć',,.ulepp-  \ 
koić,  trapiĄ\tąk^dKąż<^y  miĄVflga,,m^\&i,i9<>  go  < 


jryzie.  P 
śamienie 


'  z.   (=  swoje  klopoly,  troski,  co  go  trapią). 
go    gryzie.    Żona  przestała  ml  G.  gło- 


wę. L.  (—suszyć).  Zafrasowany  król  panom  opo 
wiedział,  co  go    gryzło.  Papr.    Kto    dobiera  ni( 
podług  stanu    swego  żony,  ten   a.    sam  G.  musi, 
a.  być  gryziony.  Nar.    Trzeba  nam  zasłonić  wi- 
dok świata,  ażeby.^^my,  patrząc  na  jego  ponęty, 
własnego    serca    nie  "gryźli.    Święt.    Co    robie? 
Serce  własne  G.   i  kąsać?  Słów.    "5.  przen.  gnę- 
bić, dusić,  wyzyskiwać:  Żydzi  jak  pluskwy:  śmier- 
dzą jak  pluskwy,   mnożą  ś.  jak  pluskwy  i  gryzą 
nas  jak  pluskwy.    Prz.     6.    przen.  taić,  ukrywać, 
dusić    w    sobie,    znosić    w    milczeniu:    Wszystko' 
gryzę  w  sobie,  i  nikt  nie    wie,  co  ja  cierpię.  L. 
7.    szczypać,    piec,    palić:     Dym    gryzie    oczy    a. 
w  oczy.  Pieprz  gryzie.    Troć.     8.  X  nieos.:  boleć, 
rznąć,  kłóć:  Gryzie  w  brzuchu.    9.  [G.]  (o  byille) 
feść.     10.    [G.    orzechy]  =  pałać    nienawiścią.     ||. 
(A  gryż\  =  wołanie  na  psa:    Chłop    woła  na  psa, 
by  odegnae    bydło    i  konie ;    sa    sa  sa,    a  gryź! 
6.  Ś.    I.  kąsać  ś.  naiczujem:  Psy  ś.   gryzą.     2.  p 
Gryźć:  Żydzi  jak  pluskwy:  śmierdzą  jak  pluskwy, 
mnożą  ś.  jak    pluskwy    i  gryzą  ś.  jak  pluskwy. 
Prz.    3.    z  kim  (o  co) -kłócić  ś.,   swarzyć  i.,  wa- 
dzić ś.,  drzeć  ś.,  żyć  w  niezgodzie :    Gryzą  ś.,  jak 
pies  z  kotem.  Prz.    Mądrzy    ś.   gryzą    i"  wadzą, 
a  sekretu    nie    wydadzą.     Prz.     4.    czym,    o  co, 
z  czego  =  martwić  ś.,  trapić  ś.,  truć  ś.,  frasować  ś.. 
kłopotać  ś.,  turbować  ś.,    niepokoić  ś.,  suszyć  sobie 
głowę:  Nie  powinieneś  ś.  już  niczym    G.,  ani  ni- 
czego   wstydzić.    Niem.    Giedymin    gryzł    ś.    na 
umyśle  swoim  bardzo,  widząc  ojczyznę  tak  sro- 
go od    Krzyżaków    zburzoną.    Stryjk.    Narusze- 
wicz   gryzł    ś.    niepowodzeniami    swe:ni.    Bart. 
Gryząc  s.  sam  w  sobie  na  niewdzięcznego  knia- 
zia, przemyślał,    jakoby    go    uśmierzyć.    Stryjk. 
( —  gnieioając  ś.,    sierdząc   ś.,    złoszcząc  i.,  irytując 
i.).     5.  (o  i)łynacb)  mieszać    ś.  szybko   i  gwałtów 
nie:    Spirytus  gryzie  ś.  z  wodą.     6.  (o  kolorach) 
rażąco  odbijać  jeden  od  drugiego.     7.  ^  (o  zębach) 
wyrzynać  ś.:  Dzieci  chorują,  gdy  ś.  im  zęby  gry- 
zą, trzyc.     <GRYZ> 

[Gryźć,  i,  blra.]:  Kozia  G.- jakaś  roś.  z  blałe- 
mt  kwiatkami.  <?  a.  Gryść?  GRYZ,  por.  nazwy 
ro.ślin  Gryz  i  Gryża> 

X  Gryźliwle  przys.  od  Gryźliwy. 
X  Gryźliwość,   I,  blm.  rz.  od  Gryźliwy:    a)  G. 
sorwaseru.  Sł.  wił.  (-smak  o.^try,  szczypiący),   b) 
G.    jego    epigramatów.    Sł.  wił.    (  =  zjadliwoić, 
zgryźliwość,  uszczypliwość). 

X  Gryźliwy  I.  ostry,  szczypiący  (w  smaku).  2. 
p.  Zgryźliwy.  3.  a.  x  Gryźny  dokuczllicy,  uciążli- 
wy, ciężki,  przykry,  dojinu/'iii/:  Pretor,  co  gryźli- 
we  ludowi  wyroki  wydawa.  L.  G.  frasunek. 
Troć.  Gryźliwe  kłopoty.  Przyb.  4.  zjadliwy, 
uszczypliwy. 

X  Gryźmolenie ,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gryź- 
molić. 

X  Gryźmolić,  i,  W  p.  Gryzmolić.  Troć. 

X  Gryźny  p.  Gryźliwy:   Gryźna   nowina.  Troć 

Gryża,  y,  Im.  e  bot.  (sorghum)  roś.  z  rodziny 
traw.  Gatunki:  G.  a  1 1  e  p  e  i'i  .s  ka  (s.  halle|)ense). 
G.  eukr  o  wa  a.  Sorgu  m  cukrów  o  (s.  sac- 
charatum).  G.  pospolita  a.  Sorga,  Sor- 
gum,  daw.  X  Proso  a.  XK6'"  indyjski  a. 
/>,  1  h  r  z  y;n  i,  ,x  P  r  o  s  o  b  e  r  (s.  v  u  1  g  a  r  e).  <  ?  > 

[Gryzą)' y,'  lm^«]  l.  rodzaj  lorzodu.  2.  p.  Prze- 

[yry^yrw,  y,„  Wra.,^,,<?reiyłJ,ąj;  [..joś.   kapusta 
,ĄrHAwflv,(kas$ici^,,<der,i(,epą.,irar,  napp_b;c»fisica). 

2,  pffłpąm:\^  ^ffćt^Ą^p^  tiu{t:oitdi>f,\;^Ą;;g-^^' 


.828 


GRZAĆ 

rzywko.     <Lit.    greżinis  =  plasterek,    krążek 
brukwi  i  t.  p.  > 

Grzać,  eje ,  al  I.  ciej^łym  robić,  nagrzewać, 
ogrzewać,  rozgrzewać:  G.  wodę,  ręce.  (irzane  wi- 
no, piwo.  Słońce  grzeje  {-  dogrz(  icu,  dopieka). 
Fiec,  lutro  grzeje  {  =  udziela  ciepło).  Łeb  grzeje 
wino  mocne.  \^iKii\z.  ( -rozpala).  Skoro  iloliry  hu- 
mor grzeję,  uioeh  .śnieg  pada,  niech  wiatr  wie- 
je. Kras.  Żait.:  Chłopa  grzej.'^  piersi,  a  Żyda 
niętj'.  Prz.  {  — chłop  chodzi  często  z  odsloniontini 
piersiami,  a  Żyd  w  dziurawym  ohuwiii).  Pizen.: 
Kaczkę  w  cudzej  kieszeni  grzeje.  Troć.  (  =  kradiiie, 
jest  złodziejem).  Pragną  juzedhiżenia  tej  małej 
wojny,  żeby  G.  łapy  rabunkiem,  iiciskicia,  nadu- 
życiami. T.  K.  (-  bogacić  s.j.  Ani  grztje,  ani 
ziębi.  Prz.  (=jeyt  do  niczego  nie  przydatny).  Ani 
mię  to  grzeje,  ani  ziębi.  Prz.  {=nic  mię  to  nie 
obchodzi).  2.  X  przen.  zagrzetcać,  zachęcać,  pod- 
niecać, pobudzać:  Tak  łaje  gnuśnych,  możnycli 
grzeje  wojowników.  Dm.  Próżno  kondlów  paste- 
rze do  natarcia  grzeją.  Dm.  {  =  zagrzewają).  3. 
y.^X7.Qn.  popierać,  dodatcać  siły,  wzmacniać:  Tak 
prosi,  i  te  swe  wzdychaniem  grzeje  prośby.  P. 
Koch.  4.  X  przen.  dawać  ś.  komu  we  znaki, 
prażyć,  gromić,  zwyciężać:  M'  Hiszpanji  hetman 
grzał  buntowników.  Chr.  5.  [G.]  kogo  =  hić: 
Nąze  kijem  grzóć  Bartka.  6.  ś.  \.rozgrzehać  L, 
wygrzewać  i.:  G.  ś.  u  ognia,  na  słońcu.  2. 
X  przen.  zapalać  &.,  rozpalać  ś.,  podniecać  ś.:  Mi- 
łość ś.  tymbardziej  grzeje  przeszkodą.  Zał.  Tak 
mówił  i  tak  gniewem  zapalony  grzał  ś.  sam 
w  sobie.  P.  Koch.  3.  |  G.  ś.]  =  a)  pocić  ś.  b) 
(o  zwierzętach,  szczeg.  o  jisach)  czuć  pociąg  plcio- 
mi:  Suka  grzeje  ś.  {  =  cieką  L).  c)  bić  L:  Trzymali 
Sie  za  cupryny  i  grz/ili  s;e  jo  pyskach.  <GOR> 
[Grzałaś,  a.' Im.  y]  koszlawiec.  <?> 
Grzalnia,  i,  Im.  e  czężć  lażni  t.  zw.  rzymskie/, 
ogrzana  na  przcszio  60°. 

Grzalnik,  a,  Im.  i  rodzaj  piecyka:  Grzalniki 
i  piecyki  do  grzania  kawy. 
[Grzampa,  y,  Im.  y]  p.  Grępa. 
Grzaneczka,  i,  Im.  i  p.  Grzanka. 
Grzanie,  a,  blra.  (.czynność  cs5.  Grzać:  (Sjua- 
wił  mu  G.]  {  =  łaźnię,  bidę).  2.  fG.]  parzenie  ś. 
niedźuńedzi. 
Grzanie  się,  a  ś.,  blm.,  czynność  cz.  Grzać  ś. 
Grzanlca,  i.  Im.  i  I.  suszony  w  piecu  katcałek 
cUeha  a.  bulki:  G.  z  winem,  z  oliwą,  z  raasłeni. 
Sł.  wil.  G.  z  szpikiem.  Troo.  Piwo  z  grzankami. 
Codziennie  piję  kawę,  i  to  jeszcze  nie  jedną, 
dwie,  trzy  filiżanki,  do  tego  grzanki.  Zaj. 
X  Przen.:  tjąć  nias^a  z  grzanki.  Prz.  (  =  vjąó  ko- 
mu dochodów).  Spadło  mu  (masło)  z  grzanki  =  20- 
wiodła  go  nadzieja,  trymknęła  mu  ś.  korzyść,  zysk 
mu  przepadł:  Zdechł  niedźwiedź,  sjiadJo  masło 
niedźwiednikom  z  grzanki.  Pot.  Spadło  mu 
z  grzanki,  cliucha  w  garść.  Kn.  Z  grzanki  mu 
spadł  zarobek.  Troć.  Daleko  gęby  G.  rr7..  =  da- 
leko ci  jeszcze  do  wygrane),  jeszcze  to  nie  twoje. 
Stary  jak  kruk,  nie  daje  nic  i  nie  umiera,  prze- 
cie ś.  niezła  człeku  upiekłaby  G.  Zabł.  {-ua- 
stręczTjłaby  mu  ś.  nie  ladajaka  korzyść).  Abym  ja 
lylko  raoję  grzankę  u{)iekł.  L.  (-żebym  sicego 
dokazał).  X  Przen.  =  gratka,  obrywka,  kąsek,  ko- 
rzyść, zysk,  zarobek:  Trafiła  mu  ś.  dobra  G.  Prz. 
G.  go  ta  minie.  Chr.  2.  X  podlugoicaty  kawałek: 
Pokraj  na  grzanki.  Troć.  3.  [G.J  grzany  kruj>nik 
z  wódki.  4.  myśl.  kawałek  cJdeba  w  witerunku 
usmażony,  używany  jako  przynęta  na  lisy.  Zdr. 
Grzaneczka.     <GOK> 

jGrząba,  y,    Im.    y]    p.    Gręba:    Pójdę    grząbą 
wedW  stodoły.     <  p.  Grapa> 


GRzmr.T 

tGrząda,  y,  Im.  y  p.  I.  Grzęda:  Aby  paniom 
liszki  u'ic  szkodziły,  przeto  na  ostrowiech  a. 
na  erządziech  między  wodami  je  osadzać.  Trzyc. 

Grządka,  i,  Im.  i   I.  p.  Grzęda:  a)  G.  kwiato- 
wa.   Grządki,    m  idać,  że  liyły  świeżo  polewane. 
Miek.  b)  Grządki  ku  wieszaniu"  szat.  Trzyc.  Przen.: 
.Tuż  liosiadł  Cezar  równej  z  Pomju-juszem  grządki. 
Clir.  {  =  dosltij.it  równej  godności).     2.  [G.J  =  a)  a. 
[Grądlca]  część   krosien  domowych,    b)  poprzeczłca, 
],rzu-zjiica    (up.  u  grabi,    u  la>sy,   w  żarnach),     c) 
w   Im.  szczeble    dla    Jcur    i    drobiu.     3.  ślus.  =  a) 
oparcie  dla  rygla,    które  zmusza  go   do  posuwania 
ś.  w    kierunku  prostolinijnym,    b)    blaszka,    przez^ 
którą  przecliodzi  i  o  którą  ś.  opiira  u-ewnątrz  kłódki 
tiidini  koniec  paląka.     <GHZĘI)> 
Grządziel,  a,  Im.  e]  p.  Grądziel. 
Grządzielówka,  i,  Im.  ii  p.  Grądziel. 
Grzązel,  a,  Im.  ej  p.  Grądziel. 
Grząziel,  a,  Im.  ej  y.  Grądziel. 

Grządki,  Grz^zki,  jHruzki,  [Gręzki,  Hrazisty] 
w  Ictórym  i.  grzężnir,  bagnisty,  bluluy :  Miejsca 
grzązkie  i  bagniste.  Ńar.Kzeka  Morawka  grząz- 
ka.  Błaż.  Rojsty  grzązkie.  Pol.     <GRZKZ> 

Grzązko  przys.  od  Grzązki. 

Grzązkość,  i,  blm.  rz.  od  Grzązki. 

Grzązkowato  przys.  od  Grzązkowaty. 

Grzązkowaty,  Grzęzkowaty  nieco  grzązki:  Miej- 
sce grzązkowate.  Błaż. 

X  Grzęznąć,  źnie,  zl  ji.  Grzęznąć. 

[Grzbieciasty,  Chrzybciasty,  Chrybciastyl  z  wy- 
sokim grzbietem.    <  CHRZB(lETJAi  RZB(1P:T)>  _ 

Grzbiecie,  a,  Im.  a  zool.  (dorsale)  wierzchnia 
część  ciała  gąsienicy. 

Grzbiecik,  a,  Im.  i  p.  Grzbiet. 

Grzbiecina,  y,  Im.  y  nędzny  grzbiet:  "Wysłużysz 
na  grzbiecinę  szmat  kożucha.  Kon. 

[Grzbiecisko,  a,  Im.  a]  p.  Grzbiet:  Nie  pożało- 
wał laszczyny  na  n)oje  G. 

Grzbfecisty  mający  mocny,  tęgi  grzbiet;  pleczy- 
sly,  barczysty. 

Grzbiet,  a  a.  u,  Im.  y.  tGrzybiet,  jChrzbiet, 
•;  Chrzebt,  -j  Chrzebiet,  i  Chrzept,  fChrzepciec, 
tChrzybiet,  fChrzypt,  yChrzypiet,  jGrzybiet, 
Chrzebt,  Chrzybiec,  Chrzybiet,  Chrzybt,  Hrzybiet, 
Krzebiet,  Krzebt,  Krzybiet]  I.  (posp.  i  anat.)  (dor- 
siim)  tylna  część  tułowia  ud  karku  do  krzyżów,  plecy, 
f  s  t  u  d  z  i  e  n  k  i,  Studzionki:  Leżeć  na  grzbie- 
cie (  —  wznak,  do  góry  brzuchem).  Żart.:  G.  poka- 
zać (-  uciec).  X  Świerzbi  mię  G.  (jako  znak,  że 
mię  coś  dziś  spotka).  Przen.:  Na  grzbiecie  czyim 
jeździć  (  =  opanołcać  go,  ujarzmić).  Niedaleko  zaj- 
dzie w  świecie,  kto  nie  ma  giętkości  w  grzbie- 
cie. Prz.  {  =  nie  umie  i.  nizl:.o  kłaniać,  być  uniżo- 
nym, jjłaszczyć  ś.).  'Przen.  — ciało:  Niemiec  koszuli 
na  grzbiecie.  Jeśli  ręku  szmaragdem,  aksamitem 
grzbieta  nie  przystroję...  Papr.  1'Czy  mego  pana 
manjery  francuskiej,  spodziewając  ś.,  że  za  to 
cokolwiek  na  G.  oberwie.  Boh.  Przen.  =  slcóra: 
Dostać,  oberwać,  dać  ])o  grzbiecie.  Czy  kto 
prostym  chłopem,  czy  jianiezem,  jeżeli  z  miej- 
.<;ca  zejdzie,  dostanie  w  G.  smyczem.  Mick. 
iŚwierzbi  go  G.  (=chce  co  oberwać,  dostać  kije). 
Lepiej  cudzym,  niż  swoim  grzebietem  zapłacić. 
Prz.  Nadstawić  za  kogo  grzbietu.  Na  grzbiecie 
karać  kogo.  Troć.  Orać  po  grzbiecie.  Viz.{  =  bić). 
Przen.:  Śmierć  z  swym  dekretem  u  młodych 
ludzi  chadza  i  stawa  za  grzbietem.  Kulig.  (  =  2« 
plecami,  z  tyłu).  Przen.:  fG.  komu  trzymać  =  2«- 
bezpieczać  tył;  trzymać  czyją  stronę,  wspierać  ko- 
go, pomogać  komu:  Nie  sjiodzicwałem  ś.  ]io  jego 
przyjaźni,    aby    on    miał    G.    trzymać    głównym 


929 


59 


GRznii:TNV 


GRZEBIELIJA 


Tnoiin  nieprzyjaciołom.  Boh.  W.stięt  Turkom  dali 
"Węgrzy,  którym  Montekukuli  G.  tr/.\  iiiał.  Kłok. 
Tym  serdeczaiejsze  czynic-j  na  Turków  impety, 
że  im  trzyma  Cliodkiewicz  z  usaryjij^  grzbiety. 
Pot.  fG.  opatrywać,  warować,  uzbrajać  =  za6e2- 
pieczać  ś.  od  napadu  z  tylnej  strony,  f  G.  komu 
dzierżeć  =  »u'e  ustępować,  odpierać:  Musieli  ś.  na 
dysputacje  gotować  prywatno  i  publiczne,  chcie- 
ii-li  im  G.  dzierżeć.  Birk.  2.  tylna  część,  tylny 
kant:  G.  noża,  książki.  3.  górna  krawędź,  górna 
linja:  G.  dachu,  in.  [wilcze  k].  G.  gór.  Wy- 
sokim grzbietem  ś.  góra  wznosiła.  Troć.  (=  wierz- 
chołkiem). Najwyższe  piętro  we  wspaniałej  bu- 
dowie Tatrów,  osadzone  na  wspólnym  g-rzbiecie 
szczyty,  cypliska,  grzebienie,  iglice,  nazywa- 
ją turniami.  4.  przen.  wierzch,  powierzchnia: 
Idź  równo  z  wodą,  sama  cię  na  grzbiecie  po- 
niesie AVisła.  Klon.  Król  August  w  most  obwa- 
rowany ujął  G.  "Wiślny  niepohamowany.  Groeh. 
"W  Afryce  góry  główniejsze,  od  niektórych  pisa- 
rzów  grzbietem  świata  zwane.  Stasz.  5.  anat. 
loierzch  niektórych  części  ciała:  G.  nosa,  ręki,  sto- 
))y.  6.  a.  Nice  bud.  zewnętrzna,  wypukła  po- 
wierzchnia sklepienia.  7.  druk.  margines  środko- 
%cy.  8.  a.  Tercja  leeht.  uderzenie  poziome  od 
strony  lewej  ku  prawej,  przyczyn  dłoń  trzymająca 
broń  skierowana  jest  grzbietem  do  góry.  9.  garb. 
część  skóry  od  grzbietu:  Lepiej  być  o  baranie  a. 
lisim  grzbiecie,  niż  po  śmierci  gronostaj  tylko 
na  portrecie.  Zabł.  10.  gór.:  G.  płonny  =  ii)zme- 
sioiie  spągu,  podnoszące  warstwę  ciała  kopalnego 
i  iamiące  ją  na  dwie  pochyłości.  II.  woj.:  Grzbie- 
ty stoku  —  szczyty  daszkowale ,  utworzone  przez 
obustronne  płaszczyzny  stoku  w  kątach  loyslcnkn- 
iąci/ch  drogi  ukrytej.  Żdr.  Grzbiecik.  Zgr.  [Grzbie- 
Ciskoj.     <CHRZB(1ET)/GRZB(!ET)> 

X  Grzbletny  I.  p.  Grzbietowy:  Anat.:  Pacierze 
grzbietne  (=  kręgi  grzbietowe).  2.  posiadający 
kręgi  grzbietowe,  kręgoioy:  Zwierzęta  grzbietne. 

Grzbietollst,  u,  im.  y  bot.  p.  Myszoploch. 
< Grzbiet -{-List  > 

Grzbietoród,  oda,  Im.  ody  zool.  (pipa  ameriea- 
na)  wielka  żaba  Ameryki  południowej,  której  sa- 
mica nosi  jajka  to  zagłębieniach  .''kory  na  grzbiecie. 
<  Grzbiet -{- ROD  > 
[Grzbietowina,  y,  blm.]  p.  Grzbietowizna. 
IGrzbletowizna,  y,  blm.,  Grzbistowina,  Krzeb- 
łowizna,  ChrzybtowinaJ  mięso  (szczeg.  śioini) 
z  grzhictu;  inne  mięsa;  polędwica. 

Grzbietowy  I.  a.  x  Grzbietny  przym.  od  Grzbiet; 
[Krzebtowyj:  a)  anat.  (dorsalis)=/>iecoi(,7/,  wierzch- 
ni, wierzcltny:  Kręgi  grzl)ietowe  (vertei)rae 
dorsales).  Mięśnie,  naczynia  grzbietowo.  X  Mlecz 
(r.  p.  Rdzeń.  fStek  G.  p.  Kręgosłup.  Struna 
grzbietowa  (chorda  dorsalis).  b)  Grzbietowa 
pieczenia.  Troe.  Przecliodził  ś.  wśrzód  lata 
w  grzbietowym  kontuszu.  Pot.  (—  zrobionym 
z  grzbietów  lisich).  2.  fecht.:  Położenie  grzbie- 
towe p.  Położenie. 

Grzbietówka,  i,  Im.  i  myśl.  strzelba,  mająca  pa- 
sek wzdłuż  po  wierzchu  rury,  od  tylnej  szruby  aż 
do  celu. 

-f-Grzbiotek,  tka,  (czy  też  -j-Grzbiotka,  i)  lin.  tkl 
fiikiś  ptaszek:  Grzbiotki,  ptaszki  owe,  co  w  brzogu 
nad  wodą  ś.  lęgną.  Mask.  <  Właściwie  *Grze- 
bi()t('k> 

IGrzdęczenie,  a.  Im.  a]  czynność  cz.  Grzdęczyć. 
<l)źwn.> 

[Grzdęczyć,  y,  yl,  Grdcczyó]  męczyć,  dręczyć, 
dokuczać,  trapić,  martwić,  nudzić:  Góry  jęczą,  że 
chłopaka  grzdęezą. 


[Grzduk,  a,  Im.  ij  sosna  krzywa:  A  te  grsdu- 
ki  pozostawiam  na  ćfele  (=  podkłady  kolejowe). 
<Zap.  =  Grdyka,  dla  podobieństwa  postaci > 

Grzdukać,  a,  al  p.  Grzdykać. 

Grzdukanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grzdukać. 

1.  [Grzdula,  i,  im.  %\guz,  wyrzut,  bolak.  < Zmie- 
szanie Gduła   z  Grdyka  > 

2.  [Grzdula,  I,  Im.  e]  p.  Gduła. 
[Grzdulnąć,  nie,  nął]  uderzyć    tak,    ie   guz    wy- 
skoczy. 

[Grzdyca,  y,  Im.  e]  p.  Grdyka, 
iśrzdyka,    i,    Im.   i   p.    Grdyka:    Coś   mnie   za 
grzdykę  ułapiło  i  trzyma.  Sienk. 

Grzdykać,  a,  at,  Grzdukać,  Grdykać  przez 
grdykę  głośno  przepuszczać,  łykać  głośno.  <Dźwu.> 

Grzdykanie,  a,  im.  a  czynność  cz.  Grzdykać: 
Słychać  było  tylk)  G.  pijących.  Sienk.  P.  Za- 
głoba uchwycił  blaszanl^ę  i  przechylił  do  ust, 
rozległy  ś.  długie  grzdykania.  Sienk.  ^ 

Grzebać,  bie,  bal,  f  Grześć  I.  gmerać,  czmerać, 
dłubać:  Dziecko  grzeljie  w  piasku.  Kura  grzebie 
w  śmieciach.  Koń  nogą  ziemię  grzebie.  Rolnik 
w  ziemi  grzebie.  Przen.:  G.  a.  G.  ś.  w  książkaełi, 
w  papierach  =  zatapiać  ś.,  zagłębiać  i.,  wertować 
je,  przewracać.  2.  chować  (umarłego),  składać 
w  grobie:  Zbrodnia  to  niesłychana,  pani  zabija 
pana,  zabiwszy  grzebie  w  gaju.  Miek.  X  G.  Ży- 
dy  dla  kogo  =  używać  wszelkich  sposobów  godzi- 
wych  a.  niegodziwych  dla  wyciągnięcia  kogoś  z  klo- 
potliioego  położenia  (p.  Grześć).  3.  [G.]  =  a)  p. 
Grzebnąć.  b)  skrobać,  drapać,  c)  grabić.  G.  ś.  I. 
p.  Grzebać.  ^  2.  a.  f  Grześć  ś.  gi-amolić  ś.,  drapać 
ś.:  Grzebie  ś.,  jak  mucha  w  miodzie.  Prz.  Grze- 
bie ś.,  jak  żaba  na  wierzch.  Prz.  G.  ś.  do  cze- 
go. Sł.  wil.  (—usłioioać  co  posiąść).  3.  powoli  coś 
robić,  guzdrać  ś.,  marudzić.  4.  dokładać  wszelkich 
starań,  aby  wyjść  z  trudnego  położenia,  ratować  i , 
nie  poddawać  i.  biedzie,  krzątać  ś.,  uwijać  ś ,  za- 
biegać, starać  ś.:  G.  ś.  rękami  i  nogami.  Czło- 
wiek grzebie  ś.,  jak  może.      < GRZEB > 

[Grzebadlko,  a.  Im.  a,  Grzebatko  |  żart.  szu/ła. 

Grzebak,  a,  Im.  I  I.  narzędzie  do  grzebanin 
i  przygartywania  paliwa  w  palenisku,  kruk,  o  ż  o  g, 
pogrzebacz,  pogrzebak.  2.  [G.]  stary 
grzebień. 

Grzebalny  służący  do  grzebania  umarłych:  Cmen- 
tarz G. 

Grzebalski,  ego,  Im.  scy  p.  Grzebała. 

Grzebała,  y,  Im.  y,  Grzebalski  ten,  co  ś.  grze- 
bie, guzdrnia,  guzdrnlski,  tlluhała.  marutla. 

Grzebanie,  a,  blm..  Grzebanina  czynno.ść  cz. 
Grzebać. 


Grzebanie  się, 
bać  ś. 


a  ś.,  blm.,  czynność  cz.   Grz8- 


Grzebanina,  y,  Im. 
[Grzebatko,  a.  Im. 


y  p.  Grzebanie. 
a]  p.  Grzebadlko. 
X  Grzebełko,  a,  Im.  a  p.  Grzebło:    G.   nni  dnć 

w  rękę,  ubędzie  mu   pip.<zezot.    {''aiib. 

Grzebiący  zool.:  Ptaki  grzo!;i;ice  (gallinae  sen 
rasores)  ^^  rząd  ptaków,  in.  ptaki  k  u  r  o  w  a  t  e, 
kury,    kuraki. 

[Grzebiczek,  czka.  Im.  czkij  I.  roś.  gwoździk: 
Janiczek  czerwony,  jak  (J.  2.  gwoźd:ik,  jako  ko- 
rzenie aromatyczne.  Por.  Rzebiczek.  <Czc'S.  lii^e- 
bićek> 

[Grzebielec,  Ica,  Im.  Icel  grzebień,  zgrzebło  d<> 
czys:c:.cnia  koni.      <GI{/.EB> 

[Grzeblelija,  i,  Im.  ej  p.  Grzybiefl:  Na  jezio- 
rze biała  G.,  a  nasz  jegomość  aa  Iconiu  wyw^ij*- 
<p.  Grzybień > 


930 


GRZF.niELUCnA 


GRZKnOV,'ISKO 


Grzebielucha,  y,  Im.  y  I.  zł.  kma.  2.  zool.  p 
Jaskółka.  Z^lr.  Grzebieluszka.     <(iKZEB> 

GrzebJeluszka,  i,  Im.   i  p.  Grzebielucha. 

X  Grzebienelc,  nka,  Im.  nki  )).  Grzebień.   Troć. 

Grzebieniarka,  i,  Im.  i  1.  tobicta  robóiai  grze- 
bienie a.  handluj  ica  niemi.  2.  ionu  ijrzebieuiurzą. 
AGRZKB> 

Grzebieniarski  pr/.ym.  oJ  Grzebieniarz:  Wy- 
rób G. 

Grzebienlarstwo,  a,  blia.  rzemiosło  rjrzebieniarza. 

Grzebieniarz,  a,  Im.  e  I.  a.  x  Grzebiennik  <e/i, 
co  robi  fp- z  ('bitnie;  ten,  co  handluje  r/rzebieniami. 
2.  y.  fulerdl  do  chowaniu  'jrzebieni:  (r.  złotogłowo- 
wy  bogaty  z  horbami.  Testament  Tob.  Morszty- 
na z  iljij4  r.  Podatek  ton  płacą  od  rękawic, 
pończoch,  grzetiieniar/.ów,    kapeluszów.  Vol. 

Grzebieniasty,  X  Grzebienisty  I.  ma/acu  ijrze- 
bień:  Kogut  G.  Przyl".  Kogut,  głowo  grzebionia- 
sf,*},  pochyliwszy  bokiem...  Mick.  2.  a.  Grzebie- 
niowaty,  Grzebieniowy  podohnij  do  (p-zebienia,  ma- 
jacij  kształt  grzebienia:  Dłóto  grzebieniaste  p. 
Grzebień.  Anat.:  Micjśnie  grzebieniaste  prawego 
przedsionka  serca  (muscnli  pectinati).  Lek.:  Pił- 
ka grzebieniasta.  3.  bot.:  a)  Goździeniec  (t.  p. 
Goździeniec.  b)  Grzebienica  grzebieniasta  p. 
Grzebienica.    4.  zool.:  Tryton  G.  )).  Tryton. 

Grzebienica,  y,  Im  e  I.  bot.  (cynosurns)  roL 
z  rodzin;/  traw.  Gatunek:  G.  pospolita  a. 
irr  zebi  eniast  a  (c.  cristatus).  2.  w  hu.  a. 
Żebroplawy  (ctenophora)  rząd  zwierząt  jamochlon- 
nych. 

t  Grzebienie,  a,  blm,,  czynność  cz.  Grześć: 
Nie  stronić  od  grzebienia  ciał  zmarłych.  Bz. 

Grzebieniec,  rica,  Im.  ńce  bot.  (calla  palustris) 
roś.  z  rodzin;/  obrazkowat;/ch ,  in.  czerwień 
błotna,  c  z  e  r  m  i  e  u ,  grzebień,  grzybień. 
<Zam.  Grzybienicc> 

[Grzebienie!'.,  ńka.  lia.  ńki]  p.  Grzebień:  Co 
z  grzebieńka  .-padnie,    bystra  woda  zagarnie. 

•fGrzsbienik,  a,  lin.  I  pia;-.  z  (jrzebienicin,  z  czu- 
bem: Czubaty  ptak  a.  G.  Mur. 

Grzebieniowaty  p.  Grzebieniasty. 

Grzebieniowy  I.  i)rzyni.  od  Grzebień:  Z>5;b  G. 
2.  [).  Grzebieniasty:  Cewa  grzebieniowa.  3. 
anat.:  Mięsień  G.,  in.  mięsie  ń  ł  o  n  o  w  y , 
fmyszkii  haniebna,  f  muskał  hanieb- 
ny, t  ni  u  skuł  krokowy,  siny  (niusculus 
pectineus  sen  !ividu.s). 

X  Grzebienisty  p.  Grzebieniasty:  Ptak  G.  Otw. 

X  Grzebiennik,  a,  Im.  cy  p.  Grzebieniarz.  Troć. 

Grzebień,  a,  Im.  e  I.  narz>;'l:ie  do  czesania 
i  vpinaiua  włosów:  G.  gęsty,  rzadki.  Miała  zło- 
ty G-.  we  włosach.  Przon.:  Jednym  grzebieniem 
wszystkich  czesać.  l'rz.  {^.jednakowo  iv.tz;jstkich 
traktować).  2.  narzędzie  szmuklerskie  do  prostowa- 
nia osnowy:  G.  u  smnklerza  jest  dębowy  do  pro- 
stowania osnowy.  !Mag.  3.  koło  żelazne  z  zęba- 
mi we  >ul;puc.  4.  dłuto  zębate  do  toczenia  śrub, 
in.  dłóto  grzebieniaste,  szrubstal.  Łab. 
5.  X  rodzaj  l^aptura  nu  dipnuiku.  Torz.  6.  X  ro- 
dzaj' narzędzia  katowsldego:  Bicze,  osęki,  piłki, 
grzebienie,  pale  i  inne  do  męczenia  naczynia. 
Skar.  7.  przen.  toierzcłmiu  krawędź  słcahj  a. 
fali:  Najwyższe  piętro  we  wspaniałej  budowie 
Tatrów,  osadzone  na  wsi)ólnym  grzbiecie  szczy- 
ty, cypliska,  grzebienie,  iglice,  nazywają,  tur- 
niami. Często  góra  owa  pokrywa  ś.  u  wierz- 
chołka białym  u-rzebieniera  piany.  Chełm.  8. 
przen.  Icita  n  hełmu,  pióropusz:  Hełm  z  pawim 
czul)oin  w  grzebieniu.  Sienk.  Niemiec  z  pawim 
grzel<icniem  na  hełmie    Sienk.     9.  (posp.  i  zool.) 


nagi  wijrostek  na  głowie  kura:  G.  koguci.  G.  pod- 
szyj ny  u  kura,  broda,  podgardłek.  L.  Przen.: 
X  G.  \)odiiosić  — zadzierać  nosa,  pi/sznió  ś.,  nady- 
mać ś.:  Niewdzięcznik  teraz  jeszcze  tym  więcej 
podnosi  grzebienie.  l*ot.  Skoro  przyszedł  do  si- 
ły, czub  mu  zaraz  i  G.  wyrastał.  Pot.  Przen.: 
Koguci  (.i.  =  fanfaron,  chłystek:  Świadczą,  że  je- 
steś koguci  G.  lub  migdali k.  Słów.  10.  po- 
czątek członka  rodzafnego  u  ogiera:  Ogier  w  chwili 
stanowienia  klaczy  rozwija  a.  rozpuszcza  G. 
Sł.  wil.  II.  [G.  a.  Grzebyń,  GrzebińJ  -  a)  zęl)y 
żelazne  w  fiołoblach  ic  wozu.  b)  zęby  przy  końrn 
grzą(łziela  w  pługu,  c)  miejsce  między  Icolejami.  d; 
grzbiet  grobli,  e)  winrzełiotek  dachu,  f)  bojowici, 
bojowisko,  klepisko,  g)  narzędzie  do  czyszczenia  lnu. 
h)  nazwa  gry:  Gra  w  G-.  12.  anat.  wązłca  Ica- 
wędź  ko.ici:  G.  biodrowy  a.  X  lędźwiowy  (crista 
ossis  ilei).  a.  kości  łonowej  (pecten  ossis  pu- 
bis).  (r.  łopatki  (spina  scapulae).  G-.  koguci  |). 
Grzebyk.  13,  bot.:  a)  p.  Czerwień,  b)  G.  koguci 
p.  Czerwdń.  e)  Gt.  kurzy  p.  Grzebionatka.  14. 
garb.:  (i.  ilo  kratkowania  = />?//^fca  metalowa  na- 
cinana do  Icratkowania  lica.  15.  kip.  oś  winogro- 
nowa razem  z  szypullcanu\  na  ki  >r;'ch  fą  osadz'>nc 
winne  /agody.  16.  mysi.  =  a)  s^tp  obity  wkoio  że- 
laznemi  hakami,  służący  do  łowienia  wilków,  b) 
sztyfciłc,  służący  jako  celownik  na  sziucerach  i  flo- 
loerach,  umieszczany  na  samiim  początku  lufy  przy 
kolbie.  17.  org.  listwa  z  wcięciami  na  każdą  z  le- 
galnr,  ażeby  te,  cłiodząc  obole  siebie,  nie  tarły  ś. 
jedna  o  drugą.  18.  szczot,  deseczka  drewniana, 
przymocowana  do  luarsztatu,  ze  sterczącenii  zębami 
stalowemi,  któremi  czyści  ś.  szczecinę  a.  tołos.  19. 
wet.:  Czarny  G.  p.  Pleśń.  20.  wiośl.  nosowe 
przedłużenie  pacierza  łodzi  ku  górze.  21.  zool. 
(pecten)  błona  przezroczysta,  wachlurzowato  pofał- 
dowana w  żołądku  pi aka.  Źdr.  Grzebyk,  Grzebyczek, 
Grzebiuszozek,  x6rzebienek,  x  Grzebyszczek, 
[Grzebieniek,  Grzebionek,  Grzebuszczek,  Grzebu- 
szek,  Grzebyszek,  GrzebiuszykJ.    <GRZEB> 

Grzebiesznik,  a,  Im.  i  bot.  (myricaria)  roi. 
z  rodziny  tamaryszkowatycJi.     <?> 

[Grzebija,  i,  Im.  e]  )).  Grzybień:  Na  stawie 
biała  G.    <p.    Grzybień > 

[Grzebiń,  a,  Im.  e]  p.  Grzebień. 

fGrzebiolucha,  y,  Im.  y  ]>.  Jaskółka.  Sień. 

[Grzebiolka,  l,lm.i]  zool.  p.  Jaskółka.  < GRZEB  > 

Grzebionatka,  i,  Im.  i,  Celozja,  Kurzy  grzebień, 
Kita  bot.  (celosia)  roi.  z  rodziny  szartatowatych. 
<p.   Grzebień  > 

[Grzebionek,  nica,  Im.  nki]  p.  Grzebień. 

Grzebiuszozek,  czka,  Im.  czki  p.  Grzebień. 
< GRZEB > 

IGrzebiuszyk,  a,  Im.  ij  p.  Grzebień. 

[Grzebka,  i,  Im.  i]  p.  Grzepa. 

Grzebło,  a,  Im.  a  I.  x  p-  Zgrzebło.  2.  x  gra- 
ca mularska  do  rozczyniania  wapna.  3.  a.  KulaS 
hut.  ożog  irój<iraniast;i  do  czyszczenia  brózdy  w  wiel- 
Icim  piecu.  Zdr.   X  Grzebełko. 

Grzebnąć,  nie,  nąt  I.  skrobnąć,  drapnąć  palca- 
mi a.  nogą:  Koń  grzebnąl  nogą.  2.,  rub.  Icopnąć, 
lignąó:  A  cóżeś  ty  żmaiował:i?  Swistnęła  co? 
Sójkę  komu  dałaś?  Grzebnęłaś  kogo?  Zap.  3. 
[G.,  nied.  Grzebać]  poruszyć  ś.:  Niby  trosieńka 
w  niej  (w  kobiecie)  grzeblo,  a  świtaniem  dał 
Pan  Bóg  maluśkie.     <GRZEi}> 

[Grzebnica,  y,  Im.  e]  p.  Zgrzebnica. 

Grzebnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grzebnąć. 

Grzebny  do  grzebania  używany:  Lewa  przednia 
noga  (konia)  zwie  ś.  grzebną.    Pol. 

Grzebowisko,  a.  Im.  a  I.  miejsc^,  gdzie  zakopu- 
ją padlinę^  in.  ścierwisko:   Stałem  już   długo 


931 


GRZEBÓŁKA 


GRZECZNIŚ 


pod  krzaezyslą.  jodełką,  u  brzegu  lasu,  gdzie 
przypierało  "okopane  rowem  G.  bydloce.  Sp.  2. 
my'-l.  miejsce,  ijdzie  spoczi/iva  sarna. 

I Grzebólka,  i,  \m.  i]  zooi.  p.  Jaskółka. 

JGrzebułka,  i,  lin.  ij  p.  Jaskółka. 

JGr/ebuszczek,  czka,  Im.  czki]  p.  Grzebień. 

Grzebuszek,  szka,  im.  szki  I.  [G.j  p.  Grzebień. 
2.   zool.  (valv;il.a)  hrzuchopelz  przodoski-zebiy. 

Grzebuszka,  i,  Im.  i  I.  a.  Perstnik  bot.  (ilac- 
tyloctenium)  r:)ś.  z  rodzinij  traw.  2.  zool.  )i.  Ro- 
puszka. 

Grzebyczek,  czka,  Im.  czki  p.  Grzebień. 

Grzebycznica,  y.  Im.  e  bot.  (plocamiiim)  roś. 
z  f/romadi/  wodorostów,  z  klasy  krasnorostóic,  z  ro- 
dziny rliodijmenicae.     <?> 

Grzebyk,  a,  Ira.  I  I.  p.  Grzebień.  2.  [G.] 
f/icoździk,  ćwieczek,  hufnal.  3.  anAt.:  G.  koguci 
a.  fG.  kura  (crisla  galli  seu  ethmoida!is)  =  w//- 
rostek  kości  sitowej  w  czaszce,  in.  grzebień  k  o- 
guei,  sitowy.  4.  w  Im.  bot.  p.  Plewikwiat. 
5.  fw  Im.  lek.  sztjszkowiny,  \n.  fgrzybki  (con- 
dylomata  t.  ficus).  6.  teeh.  (w  przędzalnictwie): 
G.  j)adaj<'^cy=;;rf///  nabijane  igłami  do  przeczesy- 
tcania.     <  GRZEB  > 

Grzebykowaty;>o(/o?y?n/  do  grzebyka:  Lotokot  ma 
zęby  gr/ebykowate. 

Grzebykowiec,  woa.  Im.  wce  l)ot.  p.  Plewikwiat. 

[Grzebyń,  a,  Im.  ej   p.  Grzebień. 

X  Grzebyszozek,  czka,  Im.  czki  p.  Grzebień. 
Troć. 

fGrzebyszek,  szka,  Im.  szki]  p.  Grzebień:  G. 
śrebny. 

Grzech,  u,  Im.  y  I.  czyn  potępiany  przez  re- 
lig/c,  uczynek  prawu  boskiemu  przeciwny,  niepra- 
wość: G.  pierworodny.  G.  śmiertelny,  powszedni. 
G.  myślowy,  słowny,  uczynkowy.  Grzeeliy  główne, 
cudze,  przeciw  Duchowi  Swictemu,  o  pomstę  do 
Boga  wołaj,^ce.  Popełnić  G.,  doi)uśeić  ś.  grze- 
cliu.  Żyć  w  grzecliach,  fw  grzeszeeh,  fw  gi'ze- 
cliocli.  Pozostawać,  umrzeć  w  grzechu.  Grze- 
chów odpuszczenie,  f  Odpuszczenie  grzechom, 
grzecham.  Spowiadać  ś.  z  grzechów.  Żałować, 
])okutować  za  grzechy.  Mam  to  za  G.  Jest  tak 
gadatliwa,  że  G.  >śmiertelnyby  powiedziała. 
Brzydki,  jak  śmiertelny  G.  Prz.  Niewiadomość 
grzechu  nie  czyni.  Prz.  Co  prawda,  to  nie  G. 
Prz.  Idzie  kre.śiić  pismo  grzechu.  Mick.  My.śli- 
cie,  że  grzechów  siedmioro  przyszło  mię  drę- 
czyć. Słów.  Przen.:  Zrywa  płaszcz,  mistrza  znak 
na  ziemię  miota,  depce  nogami  z  uśmiechem  po- 
gardy: „Oto  Si],  grzechy  mojego  żywota!"  Mick. 
Przen.:  Wieszcz  kornie  odrzekł,  wskazujc-^c  swe 
księgi:  Oto  są,  grzechy  mojego  żywota.  Deo. 
Przen.:  Radaby  dusza  do  raju,  ale  grzechy  nie 
puszczajjj,.  Prz.  2.  przen.  wina,  przewinienie,  wy- 
kroczenie, tichybienie;  ułomność,  słabostka;  wybryk, 
nadużycie:  Nikt  bez  grzechu  nie  jest  (  =  bez  ale). 
G.  tak  zajjominać  o  znajomych  (^rzecz  kary- 
godna). Grzechy  młodości,  tizieciństwa.  Wymó- 
wili sobie  w  kłótni  siedem  śmiertelnych  grze- 
chów. G.  smarować  tłusty  połeć  {^niedorzeczność, 
nonsens,  ghipota).  3.  grzech  nieczystości,  cudzo- 
ióslwo:  Warta  grzechu.  4.  fil.:  G.  filozoficzny - 
zhj  uczynek  z  woli  wypływapicy,  ale  bez  wyraźnej 
woli  popełnienia  7nianowicie  grzecJiu;  zły  uczynek 
popełniony  przez  nieuwagę,  niewiedzę,  telekomy śl- 
ność,  namiętność  a.  błąd;  grzecłi  usprawiedliwiany 
przez  filozof jc  .fczuitów  a.  jezuityzm.  5.  fG.,  2  pp. 
a,  Im.  sl,  a.  Grzych]  -///  dnrłt,' djahet:  Gizćsi  na- 
dali z  taką  roi)otą.  Grzósi  wiedz,-].,  t;  Izie  on 
))oszpdł!  Ztlr.  Grzeszek.  Zgr.  Grzeszy  sko. 
<GRZKCII> 


[Grzechem]  przys.  grzesznie ,  z  dopuszczenia 
djabla:  G.  septało  mi,  kieby  uciec. 

X  Grzecholubnica,  y.  Im.  e  lorma  ż.  od  Grzo- 
oholubnik.     <  Grzech -f- LUB > 

X  Grzecholubnik,  a,  Ira.  cy  ten,  co  iubi  grze- 
szyć. 

X  Grzecholubny  mający  skłonność  do  grzecJtów, 
lubiący  grzechy. 

[Grzechofka,  i,  Im.  i]  zool.  p.  Jaskółka.  < Za- 
miast Grzeb -> 

[Grzechot,  u.  Im.  y]  p.  Grzechotanie:  G.  strza- 
łów muszkietowych  rozlegał  ś.  tak,  jakby  tysiące 
chłopów  biły  cepami  w  klepisko.  Sienk.  Z  grze- 
chotem ktoś    wysunął   (  =  wyjechał).     <Dźwn.  > 

Grzechotać,  cza  a.  ta,  tał,  X  Grzegotać, 
X  Krzekotać  I.  robić  hałas  grzechotką;  trydawać 
dźwięk  podobny  do  grzechotłd:  Stróże  nocni  grze- 
ehoczą.  G.  żelazem  o  żelazo  (  =  zgrzytać).  Grze- 
chotnik  grzechocze  ogonem.  Działa  grzmiały, 
ogień  karabinowy  grzechotał.  Jeż.  2.  przen. 
trajkotać,  klełctać,  zrzędzić,  trzepać:  G.  nad  usza- 
mi. 3.  X(o  żabach)  p.  Rzechotać.  4.  myśl.  = 
a)  p.  Gwizdnąć,  b)  (o  stadzie  czarnej  zwierzyny) 
odzywać  ś.  razem.  [G.  Ś.]  śmiać  ś.  głośno.  <Dżwn.> 

Grzechotanie,  a,  blm.  I.  a.  [Grzechot]  czynność 
cz.  Grzechotać:  Dymy  strzałów  muszkietowych 
przykryły  jakoby  chmurą  całą  bitwę,  a  w  tej 
chmurze  krzyk,  wrzenie,  G.  muszkietów.  Sienk. 
2.  lek.  (battalisraus)  zająłdwanie  ś.,  połączone 
z  reraniem. 

[Grzechotanie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz. 
Grzechotać  ś. 

Grzechotka,  i,  Im.  i  I.  a.  X  Grzegotka,  X  Krze- 
kotka,  t  RzegOtka,  [Grechotka]  narzędzie  drew- 
niane, tcydające  pewnego  rodzaju  suchy  szelest,  ko 
łatlca:  Stróże  nocni  używają  grzechotek.  G.  dla 
dziecka.  W  Wielki  Czwartek  i  w  Wielki  Pią- 
tek po  kościołach  zamiast  dzwonków  używają 
grzechotek.  Grzechotnik  na  końcu  ogona  posia- 
da grzechotkę,  utworzoną  z  pustych  rogowych 
pęcherzyków,  którą  sprawia  szelest.  2.  przen 
kobieta  gadatliwa,  trajłcotlca,  świegolka,  trzcpal- 
koicska,  papla:  U  ranie  teraz  cicho,  odkądeś  so- 
bie wziął  tę  gr/.echotkę.  Rodź.  3.  a.  Knara 
mech.  osada  z  kołem  zębatym  i  zatrzaskiem:  G.  do 
lewaru.    4.  [G  ]  zool.  p.  Krakwa. 

Grzechotnik,  a.  Im  i  zool.  (crotalus)  wąi  ja- 
dowity. 

X  Grzechowny  p.  Grzechowy:  Nie  mający  kwa- 
su grzechownego.  Smoti-.      <GRZKCH> 

Grzechowy,  X  Grzechowny  przym.  od  Grzech: 
Zmaza  urrzecliowa. 

X  Grzechozwodnictwo,  a,  Im.  a  prowadzenie  di- 
grzechu,  />okiisa,  pokuszenie,  kuszenie.  <  Grzech -|- 
Z-|-WIOD> 

X  Grzechozwodniczy  wiodący  do  grzechu,  ku- 
szący. 

X  Grzechozwodziciel,  a,  Im. 
grzecliu,  Icusiciel. 

X  Grzechozwodzicielka,    i, 
Grzechozwodziciel. 

[Grzecznić  się,  i  ś..  ił  ś.j 
sobie  grzecznością  witać  ś.:  V 
<  K  -j-  lizecz> 

Grzecznie,   [Grzeczno 


e  (en,  co  tnami  do 
i  forma    ż.  od 


im 


irdzięczyć  ś.,  prawić 
anie    G.  ś.   poczęły 


przys. 


od  Grzeczny:  a) 

fKonio  (i.   ubrane.  Warg.    (-  dobrze,    n(il(':ycit\ 
porz(uliiic).   h)  G.   kogo   przyjąć  (  —  uprzejmie). 

X  Grzeczniś,  a,  Im.  owie  człowiek  przcsailnie 
grzeczny:  Z  grzocziiisiów  a.  ofertowniczków  naj- 
prędsza  pokazuje  ś.  zdrada.  Fred.  M. 


9B2 


GRZECZNIUCHNIF, 

Grzeczniuohnie  pizys.  od  Grzeczniuchny. 

Grzeczniuchny,  Grzeczniutki  bardzo  (jizeczmj. 

Grzeczniutki  p.  Grzeczniuchny:  Człowiek  miły, 
G.,  choć  jirzyłóż  do  rany.   Syrok. 

Grzeozniutko  przys.  od  Grzeczniutki:  Przy- 
służyć'! ś.  G..  coś  przemówić  słodziej.   Syrok, 

{Grzeczno]  p.  Grzecznie. 

Grzecznodumny  grzeczny  i  dumni/  zarazem:  Ry- 
sy twarzy  były  ułożone  do  wyrazu  uprzejmie 
grzecznodumnei^o.  Krasz.    <Grzeczny-|-Dumny > 

fGrzecznolubiący  lubiąoj  to,  co  fest  należyte, 
szlachetni/,  zacny:  G.  umysł.  Fred.  M.  <  Grzeczny 
-f-LUB> 

X  Grzecznopoczciwie  przys.  od  Grzecznopoczci- 
wy.  L. 

X  Grzecznopoczo\wy  pełen  pozornej  ctioiy  i grzecz' 
ności:  Człowiek  (K,  kiedy  kraść  i  zdradzać  na- 
każe okoliczność,  zdradzi  i  okradnie.  Kras. 
<  Grzeczny  -f  Po  -f-  CZT  > 

Grzecznostka,  i,  im.  i  p.  Grzeczność:  Nic 
myślimy  powtarzać  od,n'rz('wanycli  g-rzeczuostek, 
wypełniają,cyełi    korespondencje  stron  obu.    Roi. 

Grzeczność,  i,  im.  i  I.  blra.  rz.  od  Grzeczny: 
a)  t  Pierwszy  do  godności  stopień,  nie  wiedzieć 
swojej  do  siebie  grzeczności.  Pot.  {  =  zdatności).  b) 
t  Znacznej  grzeczności  dama.  Troć.  {  =j)ięknośr.i, 
urody).  c)=uprzeimoió :  G.  towarzyska.  Pan  sę- 
dzia go  przez  G.  prosił  na  wieczerzę.  Mick.  G. 
ma  na  ustach,  a  coś  złego  w  oku.  Mick.  Łaska- 
wa G.  względem  niższych  (=  względy  okazywane 
niższym  z  laski,  z  wysoka).  Znać  ś.  na  grzeczności 
(w  pojęciu  gminu  =  hojnie  opłacać  usługi).  2.  grzecz- 
na przysługa,  grzeczne  postąpienie  z  kijnś;  grzecz- 
ne słowa:  Zrobić  komu  G.  Obsypywać  grzeczno- 
ściami. Krasz.  Mieszka  grzecznościami  nie  na- 
pełnisz, ale  pieniędzmi.  Prz.  Prawić  grzeczno- 
ści {  =  dusery,  komplementy,  słodkie  słówka).  3. 
[G.]  piękna  osoba,  śliczność:  Czemu  siedzisz  jako 
sęp,  ty  moja  grzeczności?  Zdr.  Grzecznostka. 
<K  -j- Rzecz  > 

X  Grzecznouprzejmie  przys.  od  Grzecznou- 
przejmy.  L. 

X  Grzecznouprzejmy  bardzo  grzeczny,  uprzedza- 
jący, nadskaku/ax-y:  Francuz  G.,  świegolliwy,  ga- 
dacz. Kras.     <K-f- li2eez-|- Uprzejmy  > 

Grzeczny  I.  fdo  rzeczy  będący,  w  należytym 
stanie  będący,  zdatny,  dogodny,  wygodny,  odpowied- 
ni, stosottmy,  właściwy,  doskonały,  loyborny,  zna- 
komity: Zbudował  tara  zamek  G.  Łęcz.  Iliszpanji 
nie  schodzi  na  portach  grzecznych.  Łęcz.  Miasto 
po  prawej  ręce  rzeki  ma  G.  przyjazd.  Łęcz.  Do 
15000  ludzi  grzecznych,  do  boju  godnych,  prze- 
brało ś.  Żółk.  Balicki,  acz  był  w  leeiech  zeszły, 
ale  na  sercu  G.,  śmiały  i  mężny.  i'nszk.  (=  dziel- 
ny). Jest  tam  grzecznej  jazdy  na  kilka  tysięcy. 
Sienk.  Fortunę  grzeczną  ma,  a  koligacje  wszyst- 
kie pani  podkomorzyna  mi  wyłii.szczyła.  Sienk. 
[—przyzwoitą,  znaczną).  2.  f rozsądny,  rozumny, 
dorzeczny,  mądry,  logiczny:  Nic  grzecznego  nie 
powiadasz.  Mi^cz.  3.  fi  [G.]  piękny,  ładny,  uro- 
dziwy, śliczny,  przystojny,  okazo.ły,  pokaźny:  Woj- 
sko króla  było  ozdobne,  konie  i  chłopi  grzeczy, 
piechota  też  grzeczna.  Biel.  M.  Kto  nad  Eury- 
pida  grzeczniejsze  tragiedje  pisał?  AVarg.  Po- 
kojowi sułtańscy  grzeczni,  na  urz.-^d  wybrani, 
aby  z  nich  żaden  szpetny  nie  był.  Star.  Szuka- 
ją, przez  okrutne  rany  śmierci  grzecznej.  Otw. 
[G.  na  twarzy.  W  tyra  dworze  grzeczna  pani]. 
4.  uprzejmy,  uprzedzający,  szarmancki,  ugrzecznio- 
ny,  układny,  delikatny:  G.  człowiek,  list.  Przyję- 
cie grzeczne.    G.  dla  dam,    B|dź   tak  G.,  podaj 


CnZESt 

rai  to  C  =  uczynny,  ushtżwj,  łaskaw).  Jakeś  _  G-, 
zrób  mi  to  (-jakeś  poczciwy).  Grzecznyś,  żeś  to 
uczynił.  Troć.  (-dziękuję  ci,  że...).  5.  (o  dzie- 
ciach) spokojny,  cichy,  nie  naprzykrzający  ś.,  przy- 
zwoity. 6.  [G.]  =  a)  dorzeczny,  ^  dobry :  NiraAs 
grzocaiejsego  nocnika,  jak  w  Rośtoee.  b)  cnotli- 
icy:  Ż.-jdasz,  bym  ś.  w  panii],  przemieniła,  ja, 
grzeczna  dziewczyna,  c)  mity,  przyjemny:  Tyś 
przywióz  grzecniejszego  ku  sercu  memu.  d) 
zgrabny,  szykowny.  Z  grzeczna  przys.  grzecznie: 
Więc  odskoczyli  i  stanęli  z  grzeczna.  Pol. 
<  K  4-  Rzecz  > 

1.  t Grzeczy  przys.  jak  ś.  należy,  należycie, 
słusznie,  sprawiedliwie,  właściwie,  stosownie,  odpo- 
wiednio, dobrze:  Jestli  to  słuszna  i  jestli  to  G.? 
P.  Koch.  Letkorayślnym  wszystko  nie  G.  ś.  wi- 
dzi. Kłok.  Nic  G.  nie  czyni.  Troć.  Było  co  chwa- 
lić: wojsko  ozdobne  i  nie  małe  było,  konie  i  chło- 
pi G.  Boh.  (przymiotnikowo  --  postawni,  okazali, 
ładni).    <K-\- Rzecz  > 

2.  t  Grzeczy  rz.  nieod.  rzecz  słuszna,  stosowna, 
sens,  racja,  rozum:  Coż  to  za  G.,  aby  poganie  nie 
mieli  być  zwyciężeni?  Jan. 

Grzegołka,  i,  Im.  i  p.  Jaskółka.  W.  A.  <Dźwn.> 

Grzegotać,  cze,  tal  I.  x  p  Grzechotać  i  Rze- 
Chotać.  2.  (o  ptakach)  głos  wydawać:  Grze- 
gżołka  grzegoce.  Mor.  [Bocian  grzegocze](  =  We- 
kocze).     <Dźwn.  > 

Grzegotanie,    a,  blra.,  czynność  cz.  Grzegotać. 

Grzegotka,  i,  Im.  ii.  x  p.  Grzechotka:  Grze- 
gotki,  którcmi  chłopcy  w  Wielki  Czwartek  Ju- 
dasza wyganiaj.ą.  Ilaur.  Wrzaskliwe  grzegotki. 
Kras.  Przen.:  Własne  żaby,  które  1'araona  ka- 
rały, codzień  tu  krzekotaj.ą  przeciwko  pra-wdzie 
chrześcijańskiej;  pójdźże  jeno  z  temi  grze- 
gotkami  na  światło  kościoła  świętego.  Birk. 
(-  krzykaczami).  2.  [G.J  =  a)  i  myśl.  bocian: 
Lud  nazywa  bociana  grzogotką,.  Wójc.  b)  (o 
dziewczętach)  szczebiotlca:  Krzykajcie,  śpiewaj- 
cie. Rudawskie  grzegotki,  bośeie  ś.  napiły  na 
wystawie  wódki. 

[Grzególczyn]  przyra.  od  Grzególka. 

[Grzególka,  i,  Im.  i]  I.  p.  Jaskółka.  2.  p.  Ku- 
kułka. 

[Grzegrzotka,  i.  Im.  i]  |.  p.  Jaskółka.  2.  łne- 
dronka  (coceinella).     <Dźwn.  > 

[Grzegrzólka,  i,  Im.  i]  p.  Jaskółka. 

fGrzegżolka,  i,  Im.  i  p.  Kukułka.  Tuch.  G. 
grzegoce.  Mor. 

jGrzegżółka,  i.  Im.  i]  p.  Jaskółka. 

i  Grzej,  a,  Im.  e,  Slonne]  i^tok  góry,  wystawiony 
od  południa  na  działanie  słońca.      <GOR> 

[Grzejniejszy]  p.  Grzejny:  Dębina  grzejniejsza 
od  sośniny. 

I  Grzejny,  st.  w.  Grzejniejszy]  p.  Grzewny. 

t  GrzejSicarb,  a,  Im.  y  skąpiec,  skncra,  kutwa: 
G.,  co  o  grosz  płacz  stroi.  Ryb.  J.  <G()R4- 
Skarb> 

fGrzeice,  ów,  blp.,  [Grzeice]  p.  Gzelce:  Ano 
jedna  kiełbaski  smaży,  druga  G.  przedaje.  Rej. 
<Zara.  Gzelce,  sld.  do  GOR> 

[Grzem,  a,  Im.  y,  Grzym]  łoskot,  łomot,  hałas, 
trzaak,  wrzask,  grzmienie:  Uczynił  taki  G.,  co  ca- 
le chycze  sa  chcali  zwarcie.   <GROM/GRZEM> 

[Grzemieć,  I,  al]  p.  Grzmieć. 

(Grzemot,  u,  Im.  y]  p.  Grzmot. 

[Grzeńce,  ów,  blp.]  p.  Gzelce.     <p.  Grzeice  > 

fGrzepa.  y,  im.  y]  I.  p.  Grępa.  2.  p.  I.  [Gru- 
pa]. Zdr.  [Grzebka].     <p.  Grępa  i  1.  [Grupa] > 

[Grzesil  djałdi,  głupi:  A  to  grzćsia  robota!  Ty, 
dziadu  G.!  < Eufemistyczne  podstawienie  grzecli 
zam.  djabeł> 


933 


GRZESZF-K 

Grzeszek,  szku,  Ira.  szki  p.  Grzech:  Grzeszki 
b.ihimi.     <GUZECH> 

Grzeszenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grzeszyć. 

Grzesznicą,  y,  Ira.  e  forma  ż.  od  Grzesznik: 
Wielka  Gr.  Żart.  tytek:  f  Pierze  kurze  godzi  ś.  na 
poławie  ku  siedzeniu  pani  grzesznicy.  Trzyc. 
Zdr.  X  Grzeszniczka. 

X  Grzeszniczek,  czka,  Im.  czkowie  p.  Grzesz- 
nik. 

Grzeszniczka,  i,  Ira.  i  p.  Grzesznica. 

X  Grzeszniczy  przym.  od  Grzesznik. 

Grzesznie,  Grzeszno  przys.  od  Grzeszny:  Żyć  G-. 

Grzesznik,  a,  Ira.  cy,  X  Grzeszyciel  człowiek 
fjrzeszmj:  Wielki,  zatwardziały  (r.  f  Jawny  G-.  = 
j(nimoffrzexznil;:  Wiele  jawnych  i  tajnych  grzesz- 
ników siedziało  z  nira.  Leop.  Jawni  grzesznicy 
i  grzeszne  żony.  Op.  Nawracać  grzesznikÓAf. 
Wiele  jest  biczów  na  grzesznika,  ale  ufającego 
w  Panu  miłosierdzie  ogarnie.  Wuj.  Już  nie 
grzesznikiem,  kto  grzeszników  wzrusza.  Deo. 
Żdr.  X  Grzeszniczek.     <GRZKCH> 

Grzeszno  p.  Grzesznie:  A  no  ])róbować  wol- 
no, rozpatrzyć  ś.  nie  G.  Krasz.  (  =  nie  grzech). 

Grzeszność,  i,  l)lm.  rz.  od  Grzeszny. 

Grzeszny  I.  mającij  grzechy.  Każdy  człowiek 
jest  (t.  lio?;e,  bądź  miłościw  mnie  grzesznemu! 
2.  skłonni/  do  grzechu,  grzechowi  podległy:  Grzesz- 
ne przyrodzenie.  Natura  grzeszna.  3.  stanowi(i- 
cy  grzech:  (j.  uczynek.     <GRZKCH> 

X  Grzeszycie! ,  a,  Im.  e  p.  Grzesznik:  Bóg 
przypiął  do  mnie  tego  grzeszyciela.  Słów. 

Grzeszyć,  y,  yl  I.  grzech  popełniać,  grzechu  i. 
dopuszczać,  obrażać  Boga  qrzechem:  G.  śmiertelnie, 
(i.  przeciwko  Bogn,  bliźniemu,  samemu  sobie,  f  G. 
komu.  G.  przeciwko  przykazaniom  bożym,  kościel- 
nym. Idź  w  pokoju,  a  nie  grzesz  więcej.  Kto 
8pi,  ten  nie  grzeszy.  Piz.  Gdy  wystopków  nie 
karzą,  grzeszyłby,  ktoby  dobrze  czynił.  Koch. 
2.  przcn.  wykraczać:  G.  przeciwko  rozsądkowi, 
prawdzie,  przyzwoitości,  zwyczajom.  3.  przen. 
czym  -Oilznaczaó  ś.  czym,  mieć  w  sobie  czego  za- 
nadto:  G.  łatwowiernością,  brakiem  taktu,  zbyt- 
kiem gorliwości,  prawdomównością,  otwartością, 
łłozumem  nie  grzeszył.  Program  koncertu  nie 
grzeszył  nowością.  Swoich  kochała  bez  miary, 
i  dla  nich  mogła  G.  zbytkiem  przywiązania. 
Krasz.     <  GRZECH  >  "       ' 

Grzeszysko,  a,  Im.  a  p.  Grzech:  Swych  włas- 
nych wielkich  a  sprośnych  grzeszysków  i  złości 
ani  widzieć  może.  Wuj. 

tGrześć,  grzebie,  grzebl  p.  Grzebać:  a)  Bydło 
jęło  G.  ziemie.  Szymon.  (=  kopać).  Przen.:  Nie- 
masz  łaskawych  nam  już  bogów;  fortuna  wszyst- 
ko OHle|)  grzebie.  Bardz.  (  — podkopuje,  wywraca). 
Grzebią  temu  za  uchem  cyrografy,  długi.  Rej. 
(  -  bcd(ic  niespokojnym  o  długi,  skrobie  ś.  w  głowę). 
Za  uciiem  mu  to  grzebie.  Troć.  (-frasuje,  mar- 
twi go),  b)  Starcowie  młode  syny  będą  G. 
Szymon.  Grzet)ła  niewiasta  męża  swego.  Warg. 
Jtówna  dla  wszech  stanów,  ziemia  tak  grzebie 
ubogich,  jak.  panów.  L.  (  =  przyjmuje,  pokrywa). 
Przen.:  G.  Żyda  =  A;nud  w  tajemnicy,  potajemnie 
działać:  Że  Tobjasz,  i)omimo  zakazu  despoty  po- 
gafiskiego,  sekretnie  ziomków  zabitych  cho- 
wał, stąd  Żyda  G. :  coś  tajemnego  knować.  L. 
Wprzód  jednalc,  niż  ś.  z  jawną  rebelją  wyda, 
clicn  fortelu  pomacać,  chce  trochę  G.  Żyda.  'Pot. 
l'owiedz  prosto,  a  nie  grzeb  po  próżnicy  Żyda. 
Pot.  (  -  móui  bez  ogródki,  nie  ohwijaj  ni  bawełnę, 
nie  kr^i  ś.).  G.  Żyda  dla  kogo  -używać  ws^zelkich 
sposobów  dla  usprawiedliwienia  kogoś:  Wymawiaj 


GRZĘZ 

ty  go  jak  chcesz,  grzeb  dla  niego  Żydy.  Mor. 
A.  Przcn.;  fG.  wstyd  =  zatracać  go,  pozbywać  ś. 
go.  Baidz.  fG.  Ś.  I.  być  grzebanym,  chowanym: 
Pan  był  pochowany  obrzędem,  z  jakim  w  Pale- 
styńskim kraju  G.  ś.  Żydowie  mieli  w  zwyczaju. 
Odym.  2.  do  czego,  p.  Grzebać :  On  grzebłby 
ś.  do  tego,  by  snadź  i  pod  lodem,  aby  jedno 
oglądać,  co  rozkoszy  płodzi.  Rej.  (=  darłby  ś., 
drojnłby  i.).      <  GRZEB  > 

[Grzewny,  Grzywny,  Grzejny]  (o  drzewie)  da- 
jący dużo  ciepła,  grzepicy:  Gr/ibina,  dębina  da- 
ją drewno  grzewne.     <GOR> 

[Grzeb,  a,  Im.  yj  I.  ]>.  Gręba.  2.  miedza  ivśród 
pól,  krzakami  zarosła  i  kamieniami  z  ziemi  wiplo- 
bytemi  zarzuconcu  <  Może  z  Nm.  Gerumpel  = 
kil  pa  > 

[Grzęba,  y,  Im.  y]  p.  Grzęda. 

1.  Grzęda,  y,  im.  y  I.  a.  [Grądzia,  Grzęba,  Rzę- 
da  I,  t  Grząda  =  a)  zagon  (szczeii.  przydrożny  w  ogro- 
dzie): (}.  kwiatowa.  G.  tulipanów,  kapusty.  Drzewa 
owocne,  zasadzone  w  rzędy,  ocieniały  szerokie  po- 
le; spodem  grzędy.  Mick.  Naprzód  rycerstwo  obc- 
szleiny  M-szędy,  i  tych,  co  w  mieście  zostali  ś. 
blizcy,  i  co  na  wiejskie  powrócili  grzędy.  Mick. 
Dobry  gospodarz  na  grzędzie  z  czasem  wielkim 
panem  będzie.  Prz.  (=  na  zagrodzie),  Przen.: 
A  gdy  na  twą  grzędę,  ojczyzno,  inni  powrócą 
—  spać  będę.  Słow.  (-ziemię),  h)  żerdź,  drąg, 
szczeg.  dla  Icur  a.  do  loieszania  odzieży  a.  łńeli- 
zny:  a)  Kura  na  grzędzie.  Przen.:  Daj  kurze 
grzędę,  jeszcze  wyżej  będę.  Wzięci  z  kogutem 
Antoni  do  grzędy.  Chr.  (-głowę,  podniesie,  opa- 
nuje rrszystłco).  P)  G.  z  szatami  u  gospodarza. 
Klon.  Moja  żupanina  u  Żyda  na  grzę^lzie.  Fu\'laj 
mi  opończą  z  grzędy.  Troć.  G.  mięsna.  TiW. 
(=  drążek  do  wieszania  mięsa).  Przen.:  fZęby  na 
grzędę  zaiożyi]  =  braknie  mu  cldeba.  2.  bud! /*<»/- 
Ica  dachowa,  położona  najbliżej  grzbietu,  in.  roz- 
pora wyższa.  3.  w  Ira.  leśn.  p.  Grondy.  4. 
piw.  p.  'Sztuka.  5.  zł.  miejsce  wysokie.  Zdr. 
Grządka,  [Grzędka].     <  GRZĘD  > 

2.  Grzęda,  y,  Ira.  y  mb.  ten,  co  grzędzi,  zrzęda, 
marudziarz.      <  p.  Grzędzie  > 

[Grzęda,  y,  blm.]  p.  Gręda:  Dzićwki  poletą  za 
raną  grzędą.     <  p.  Gręda  > 

[Grzędka,  i,  Im.  i]  I.  j).  Grzęda.  2.  drążek 
drewniany  w  sieczkarni. 

Grzędzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grzędzie. 

Grzędziarz,  a,  Ira.  e  bot.  p.  Bukwica. 

Grzędzić,  I,  \\  rub.  zrzędzić,  ględzić,  marudzić, 
nudzić,  zawracać  głowę,  bzdurzyć,  bańdurzyć. 
<Zap.  Dźwn.,  por.  Ględzić,  Zrzędzić > 

[Grzędzie!,  a,  łm.  e]  p.  Grądzie!. 

[Grzępa,  y,  Im.  y]  I.  p.  Grępa.  2.  i  fGrzępa 
drobne  kamienie,  szczeg.  na  jnialkicj  icodzie:  Miasto 
to  Neptun  sam  trójzęby  wywiódł,  spoiwszy  ślepe 
w  morzu  grzępy.  Mias.  3.  kupa  gnoju  bezładnie 
ułożona;  kupa  ziemi:  Czy  to  skały,  czy  też  jeno 
grzępy?     <Może  z  Nm.  Gerumpel  =  kupa> 

[Grzępiastyl  (o  łące)  mokry:  Łąka  grzępiasta  = 
mokra,  na  której  łiydło  wydepcze  kupki  ziemi. 

Grzępik,  a,  Im.  I  zool.  (cypris)  malżoraczeh. 
<?> 

Grzęsiolek,  łka,  Im.  Iki,  Hakowa  gałka  bot. 
(calligonum)  roś.  z  rodziny  rdestowalycli.    <?> 

Grzęścicha,  y,  Im.  y,  Rozgałęzian  l)ot.  (miin- 
dia)  roś.  z  rodziny  krzyżownicowalych.     <?> 

Grzesia,  i,  Im.  e  bot.  (ruppia)' ro^.  z  rodzinjf 
jezierzowatyrh.     <  ?  > 

[Grzęz,  a.  Im.  y]  I.  p.  Gręzidło:  ciężarki  oło- 
wiane   a.    ielazne    do    obciążania    jednego    brzegu 


934 


GRZĘZAWICA 

tteci  rtihaclctch.  2.  w  Im.  zgrezij,  fusy,  mctij , 
hrnilitj/    osatl.      <GliZĘZ> 

Grzęzawioa,  y,  Im.  e,  Grzęzawisko  miejsce 
grzązkie,  btoto  grzązkie,  hzi;.suivisko,  bagno.  Syiok. 
O  własnej  sile  nie  mógł  wydoby*^  ś.  z  tej  grzcza- 
wiey.  Krasz.  W  lecie  g-orjjeo,  w  jesieni  błoto  i  (i., 
uu  wiosnę  bywaj.-j  konuiry.    Krasz.     <GRZĘZ> 

Grzęzawisko,  a,  Im.    a  p.  Grzęzawica.    Krasz. 

[Grzęzić,  i,  ii]  ]).  Grc-jżyć. 

Grzęzki  p.  Grzązki.  Grusz.  Zasnął  twardo 
w   błocie  grzczkiiii.   W<j'g. 

Grzęzkość,  i,  blin.  rz.  od  Grzęzki. 

Grzęzkowaty  p.  Grzązkowaty. 

[Grzęzło,  a,  Im.  a]  I.  p.  Gręzidło.  2.  cięiarek, 
zawienzony  u  sznurka  do  mierzenia  giębokości  wód. 
<GKZĘZ> 

Grzęznąć,  grzęźnie,  grzązł,  X  Grząznąć,  XGręz- 
nąć,  X  Grąznąć  ton(ii  a.  zalrzgimjwur.  ś.  to  czymś 
grzązkim  a.  miękkim,  więznąć:  Armaty  grzęzły  na 
rozmiękłych  wałach.  Sienk.  Grot  jego,  rozbiwszy 
tarczę,  grzęźnie  w  piersiach  nieprzyjacielskich. 
Stasz.  (  -  zostaje  utkwiony). 

Grzęzy,  ów,  blp.  myśl.  toymiona  samicy  łosia, 
jelenia  i  sarny.     <?> 

[Grzęźle,  i,  blp.]  p.  Gręzidio. 

Grzężnica,  y.  Im.  e  bot.  p.  Bagnica.     <?> 

X  Grzęży,  ów,  blp.  p.  Gręzidto:  Xa  dolnym 
sznurze  niewodu  osadzają  k.  G.  a.  słupki,  posj)©- 
licie  żelazne,  któreby  siei;  grążyły.  Kluk. 

Grzmiąco  przys.  od  Grzmiący. 

Grzmiący  im.  od  Grzmieć;  głośny.  Głos  wiecznie 
G.  w  piekielnej  katuszy,  cichy  na  ziemi,  głos 
złego  sumienia.  Mick.     <  GROM/G HZEM> 

fGrzmlć,  i,  ii  i  [Grzmić]  p.  Grzmieć:  Kajus 
cesarz  sprawił  sobie  niejakąś  machinę,  którjj, 
niby  naprzekór  grzmotom  grzmił  i  przeciw  pio- 
runom piorunował.  Pilch. 

Grzmieć,  i,  al,  f  Grzmić,  [Grzmić,  Grzemieć, 
Grzymieć,  Rzgmieć]  I.  nieos.:  (irzmi  =  rozlega  L 
grzmot,  słychać  grzmot:  Błyskało  ś.  i  grzmiało 
przez  całą  noc.  IMzen.:  Ni  grzmiało,  ni  łyskało, 
aż  tu  on  przyjeżdża  (=-nic  nie  zapowiadulo  jego 
frzifjazdn).  2.  wydawać  Inik  grzmotu:  Niebo  grzmi. 
P.  Koch.  Skałom  trzeba  stać  i  grozić,  obłokom 
deszcze  przewozić,  błyskawicom  G.  i  ginąć. 
Mick.  3.  przen.  =  a)  wydawać,  sprawiać  huk.,  huczeć, 
dudnić:  Działa  grzmią.  Hruki  grzmią  i  ulice  od  ka- 
roc i  koni.  Tw.  Bębny  grzmią.  Tw.  (irzmiały 
piersi  od  pięści.  Bardz.  Z  wierzchu  skał  w  kas- 
kadach grzmią  potoki.  Mick.  Kto  tani  grzmi  kon- 
no po  skalistej  drodze?  Mick.  Dowbysze  grzmieli 
w  kotły.  Sienk.  A  teraz...  grzmijcie,  bębny,  du- 
dy i  cymbały!  Sow.  b)  brzmieć  głośno,  rozlegać  ś. 
głośno,  huczeć:  Muzyka  grzmiała.  Hałas  grzmi 
jeszcze,  powtarzany  echem.  Mick.  Z  dział  grzmia- 
ło. Troć.  Nieos.:  X  (Jrzmi  mi  w  uszach,  w  gło- 
wie, we  \h\c  =  szumi:  Od  guza  tego  strasznie  mu 
grzmi  w  głowie.  L.  Przen.:  X  Grzmi  mu  we  łbio 
la  łacina.  Troć  (-mąci).  4.  a.  Grzmotać  cL-^kać 
gromy,  piorunować :  Wzbudzi  chmurę  grzmiący 
Jupiter  na  powietrzu  dżdżystą.  Tw.  5.  [G.]-a) 
.tzeleścić:  Suknia  na  ni  od  złota  grzmi,  b)  szybko 
biec,  pędzić:  Wilk  wzion  G.  z  tom  buckom  w  las. 
Grzmij  prosto  do  pokoju.  Przen.  (w  kartach): 
Grzmij  w  to  =  wychodź  w  to.     <GROM/GRZEM> 

Grzmienie,  a,  Im.  a  czynno.ść  cz.  Grzmieć:  Da- 
ły ś.  słyszeć  grzmienia.  Leop.  {  =  grzmoty),  (czer- 
ni h.  niebios  sklepienie,  słychać  G.,  ziemi  drże- 
nie. Mick.  X  G.  uszu,  w  uszu.  Troć  (-szum). 
G.  z  dział.  Troć  (  =  bicie). 

[Grzmiot,  u,  Im.  y]  p.  Grzmot. 


nuZMOTlJCtt 

Grzmocenie,  a,  bim..  czynność  cz.  Grzmocić. 

Grzmocić,  i,  ił  p.  Grzmotnąć:  Gdyby  w  pod- 
kówki  tak  nie  grzmocono...  Syrok.  Przen.:  Ta- 
niec idzie,  grzmocą  grajkowie.  Syrok.  {  =  rażnie 
grają,  tną,   rzną).    ''<GROM/GRZEM> 

[Grzmocik,  u.  Im.  i]  p.  Grzmot:  G.  z  białemi 
pod  spodem  listkami,  po   ziemi  ś.  j)iiący.  Est. 

Grzmot,  u.  Im.  y,  [Grzemot,  Grzymot,  Grzmiot] 

1.  huk  piorunu,  grom:  Słychać  G.  Grzmoty  roz- 
taczały 6.  od  wschodu  na  zacliód.  Sienk.  I  tak 
oni  rozmawiali  groźnie  jak  grzmoty.  Sienk.  Przen.: 
Bez  grzmotu  pioruny  straszliwsze.  Pot.  (  =  cicha 
woda  brzegi  rwie).  Z  takiego  grzmotu  trzaśnie 
piorun,  l^nt.  (  =  izecz  ta  nie  skończy  ś.  na  samy)ii 
hałasie).  Z  oczu  jego  same  grzmoty  wyglądają. 
L.  (  =  cisku  groźne  spojrzenia).  Jest  od  przyko- 
pów miejskich  tak  daleka,  jako  niemieckiej  bio- 
ni  G.  doniesie,  mała,  zaledwie  komu  znana  rze- 
ka. Mick.  (  =  .'5<)-2a0.  2.  J)rzen. /łł/fc,  łoskot:  Czolny 
płynęły  z  głośnym  grzmoteni  wioseł.  Warg. 
Kokosz  niech  siedzi  na  cichym  miejscu,  aby 
grzmotu  i  huku  żadnego  nie  było.  Troć.  Bębny 
poczęły  huczeć  nieustającym  grzmotem.  Sienk. 
G.  koński  usłyszeli.  P.  Koch.  (  -■  tętent).  3. 
przen.  żart.  raz,  uderzenie,  plaga:  Byle  nie  za- 
czął od  grzmotów  po  skórze  mojej.  L.  {  =  od 
grzmocenia).  4.  rub.  stary  człowiek,  szczeg.  stara 
kobieta,  babsko,  grzyb,  gruchot,  grat:  Stary  (J.  G. 
baba.  5.  [G.  a.  zdr.  Grzmocik]  roś.  pięciornik 
srebrzyslo-biały  (potentilla  argenlea)  <GROM/ 
GRZEM> 

Grzmotać,  ta  a.  Xce,  tal  I.  p.  Grzmieć  :  (irzmo- 
taj  jak  chcesz,  j)rzewładny  Jupiter,  ja  nie  zbied- 
nieję. Zabł.  2.  p.  Grzmotnąć:  Litwin  niedźwie- 
dzie, Litwin  żubry  grzmota.  Syrok.  Ceiiem  grzmo- 
cę o  klepisko.  Syrok. 

Grzmotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Grzmotać. 

Grzmotek,  tku,  Im.  tki  bot.  I.  p.  Czerwiec.  2. 
[G.]  roś.  przywroinit  (alchemilla  vulgaris). 

Grzmotliwie  przys.  od  Grzmotliwy. 

Grzmotliwy,  Grzmotny  jak  grzmot  huczący:  Pod- 
niósł G.  głos  ociec  Pankracy.  Kras. 

Grzmotnąć,  nie,  nąl,  nied.  Grzmocić,  Grzmo- 
tać I .  uderzyć,  gruchnąć,  trzasnąć,  palnąć,  huknąć, 
loainąć,  Iuikić:    G.  kogo  kijem.  G.  kogo  w  kark. 

2.  kogo,  co  a.  kim,  czym  o  co  =■  cisnąć,  rzucić 
(mocno,  z  hałasem) :  Grzmotnął  flaszę  o  ziemię. 
Oss.  Grzmotnął  Czaplińskim  o  drzwi.  Sienk.  3. 
[G.]  wypić  kieliszek  gorzałki.  G.  Ś.  I.  uderzyć  ś,, 
palnąć  ś.:  G.  ś.  głową  o  mur.  2.  przewrócić  ś. 
z  łoskotem,  upaść,  runąć,  niintiać,  łirymnąć:  G.  ś. 
o  ziemię.     <GROM/GRZEM>" 

Grzmotnia,  i.  Im.  e  gm.  I.  silne  stuknięcie  o  c» 
pięścią.     2,  bójka  iia  pięści  u.  kije. 

X  Grzmotnienie,  a,  blm.  ]>.  Grzmotnięcie.  L. 

Grzmotnięcie,  a,  blm.,  X  Grzmot.iienie  czyn- 
ność cz.  Grzmotnąć. 

[Grzmotnik,  a,  Im.  i]  jakaś  roślina:  Zatykają 
w  strzechę  G.,  kwiat  bzu.  Gdy  grzmi,  należy 
kadzić  zielem  grzmotnikiem. 

Grzmotny  I .  z  grzmotami,  obfitujący  w  grzmoli/: 
Zielona,  grzmotną  wiosna.  Pol.  2.  p.  Grzmotli- 
wy: Piorunem  grzmotnym  mszcząc  ś.  za  niebo, 
rażę  hardość  tłumu.  Hul.  3.  [G  ]  wielki,  tęgi, 
ogromny. 

X  Grzmotowładca,  y.  Im.  y  p.  Gromowładca. 
<  Grzmot +  WLOD> 

X  Grzmotowladny  p.  Gromowładny. 

X  Grzmotowy  przym.  od  Grzmot:  Cios  G.  L. 

X  Grzmotuch,  a,  Im.  owie  ten,  co  grzmi,  grzmo- 
ty zsyła,  gromowładca:  Zeus  G.  Jan  Czubek. 


9.S.^ 


GKZOBKl' 


GEZYRK0\7T 


I  Grzobki,  ów,  blp.l:  Q.  owcze  =  owcze  bobki. 
<iJoże  0(1   GHZEB> 

yGrzonąć,  nie,  nąJ  mocno  poruszyć,  mocno  do- 
ikiutć,  uderzijó:  Raz  dwuch  sporych  wężów,  pod 
picknij  dąbrowij;  sprzęgłych,  laską  był  grzo- 
iiął.  Zebr.     <Zap.  GROM/GRZEM> 

Grzyb,  a,  a.  X  u,  im.  y  I.  bor.  =  a)  roL  z  gro- 
mady roślin  hezkunalowi/ch,  pleckowych :  Grzyby 
jadalue,  trujące.  Iść,  pójść  na  grzyby.  Zbierać 
grzyby.  Wijinuszek  grzybów.  Z  siatki  pacliną 
leśne  grzyby.  Pol.  Rośnie,  jak  grzyby  po  deszczu. 
Prz.  I  łąka,  i  mąka,  i  ryby,  i  grzyby.  Prz. 
(=maią(ek,  w  którym  nie  hrak  /nk,  pól,  wody  i  la- 
su). Ryby,  grzyby  i  wędliny,  lny  dorodne,  huk 
zwierzyny,  i  kęs  chleba  w  czoła  pocie.  Pol. 
[Taniej  grzyba  (coś  kupió)]  ( :- zn  nic,  za  dar- 
mo, za  psie  pieniądze).  Przen.:  Siedź,  grzybie,  aż 
cię  kto  zdybie.  Prz.  Kiedy.ś  G.,  leź  w  kosz. 
Krasz.  {  =  rób  to,  coś  poicinien,  czegoś  ś.  podjął). 
Dwa  grzyby  w  barszcz.  Prz.  (—za  wiele  rzcf/o 
dobrego).  Iść  na  grzyby  ^(/o.f^ad  odprawę,  zostać 
bez  miejsca,  liyć  usuniętym  z  posady  a.  ze  szkól. 
Przez  ptaszki  i  przez  ryby  wielu  idzie  na  grzy- 
by. Prz.  (=klo,  zamiast  pincować,  poluje  a.  ryby 
łowi,  ten  zzoykle  ubożeje).  Poszedł  do  łasa  na 
grzyby.  Prz.  —  a)  poszedł  z  torbami;  ^)  uciekł, 
umkniit,  drapnąl ,  czmychnął,  dal  drapaka.  Idź 
z  tym  na  grzyby.  Prz.  =  odczep  ś.  z  tym  ode  mnie. 
Posłać  kogo  na  grzyby  — t/ad  mu  odprawę.  Puścił 
go  na  grzyby.  Prz.  =2  niczym,  z  kwitkiem  go  od- 
pruiril;  na  żebraka  go  wykierowal.  b)  a.  Huba, 
Hubka  (boletus)  roś.  z  gromady  grzybów,  z  rodzi- 
ny żagwiowatych.  Gatunki:  G.  borowy  a.  ja- 
dalny, majowy,  prawdziwy,  sprawied- 
liwy, właściwy,  Borowik,  |  (i  r  a  b  a  k] 
(b.  bulbosus  sen  b.  edulis).  G.  chropawy  a. 
B  a  b  i  n  k  a,  B  a  b  k  a,  C  z  e  s  z  c  z  e  w  i  k.  K  o  z  a  k, 
K  o  ź  1  a  r  e  k,  K  o  ź  1  a  r  z,  P  o  d  b  r  z  e  ź  n  i  a  k,  F  o- 
dosinnik,  Podosownik  (b.  scaber).  G.  g  r  u- 
1)  o  t  r  z  o  n  o  w  y  a.  G  o  r  y  c  z  a  k  ( b.  pachy  pus). 
(t.  k  r  o  w  i  a  k  a.  Podgrzybek,  P  r  z  e  t  a  e  z- 
u i  k,  R z  e  s  z  0  t  n  i  k ,  S  i  t  n  i  k,  Zajączek,  [Za- 
jęczy grzybek)  (b.  subtomentosus).  G.  in  a- 
ś  1  u  k  ą.  K o  ż  1  a k,  Maślak,  M  a  ś  1  a r  z ,  Pę- 
pek, Ślimak  (b.  luteus).  G.  ponury  a., Ko- 
zak, Ko  ź  lak,  Koźlarz,  Prawiak,  Świ- 
niak (b.  luridus).  (J.  pstry  a.  Bagniak,  Ja- 
ko b,  J  a  k  ó  b  e  k,  Łosi  a  k,  M  u  r  z  y  n  «  k,  P  i  a- 
seeznik,  'Pwardak,  Twardzioszek, 
Ugacz  (1).  Yariegatu.'').  G.  szatański  a. 
Szatan  (1».  satanas).  G.  wołak  a.  Borowik, 
B  o  r  o  w  n  i  k  ,  R  z  e  s  z  o  t  n  i  k ,  Sitek,  Sitka, 
S  i  t  n  i  k,  Sito  s  z  (b.  bovinns).  G.  ziarnisty 
:u  Mchowi  k,  Mchownik,  Przetacznik, 
S  i  t  n  i  k,  Żółtak  (b.  granulatus).  c)  G.  jeleni 
p.  Jeleniak.  d)  [Grzyby  żydowskiej  rodzaj  grzy- 
bów, in.  [bielmy].  2.  przen.  pog.  cs/owu'/.:  stary, 
zgrzybiały,  starzec,  dziad  a.  baba:  Stary  (t.  Za- 
rzuca ei  żonka,  że  zębów  w  gębie  nie  masz, 
żeś  G.  napół  zgniły.  Opal.  f  (irzybowie  ważyli 
s.  namawiać  Zuzannę.  Bies.  (O  kobiecie:)  Ziści- 
ły nieba,  czegoni  żądał,  grzybeś,  wszetecznico. 
Kniaź.  3.  X  przen.  człowiek  tępy  na  umyśle,  bał- 
wan, ajmbdł:  Mniemał,  żeby  grzybami  a.  pniami 
byli,  nic  żeby  który  z  nich  wyrozumieć  miał 
zdradliwe  rady  jego.  Baz.  4.  najdroższy  gatu- 
nek wina  węgierskiego :  G.  tokajski.  5.  sprdona 
cześć  kntila  u  lamp  i  śioiec:  W  komnacie  po- 
ciemniało, bo  grzyby  urosły  na  knotach  świec. 
Sienk.  6.  X  krosta,  wrzód  weneryczny:  Pójdzie 
wkrótce  i  miłe  zdrowie  bez  pochyby,  bo  mu  już 
pysk  wędrowne    ukrasiły  grzyby.   Nar.     7.  hut. 


o.-ir/J,  tworzący  i.  u  wylotu  pieca  wielkiego,  przy 
lopiciiw  rudy  żelaznej,  cynie  zamerającej:  G.  wiel- 
kopiecowy. 8.  lek.:  a)  x  G.  krwawy  (fungus 
haeniatodes)  =  o^//Hmua  raka.  b)  X  G.  rdzeniowa- 
ły (fungus  ineduilaris)  =  odmiana  raka.  c)  (fun- 
gus) guz  z  wyglądu  do  grzyba  podobny,  ii^.  Xna- 
rost  grzybowaty.  Zdr.  Grzybek.  <GRZYB> 

Grzybek,  bka,  Im.  bki  I.  p.  Grzyb.  2.  bot. -a) 
i  bakt.  niższy  ustrój  roślinny  z  grup//  grzybów: 
Grzybki  pączkujące,  in.  drożdże.  Grzybki  roz- 
szczepkowe,  in.  b  a  k  t  e  r  j  e,  1  as  e  c  z  n  i  k  i.  Grzyi>- 
ki  wła.ściwe  a.  pleśniowe  p.  Pleśniowiec.  G. 
promieniey,  parcha,  łupieża  pstrego.  G.  drzewny. 
Grzybki  kiefirowe.  G.  dzielinkowy  p.  Ozielinko- 
wiec.  b)  [G.  zajęczy]  p.  Grzyb.  3.  potrawa  z  jm. 
rodzaj  naleśnika.  4.  a)  rodzaj  czapki  damskiej 
a.  dziecinnej  z  dużym  denkiem,  b)  kapelusz  płaski 
do  grzyba  podobny,  c)  zł.  kapelusz  sztywny.  5. 
[G.]  gwóźdź  z  płaskim  łebkiem,  do  którego  przif- 
mocowuje  ś.  sznur,  wiążący  rzeczy  na  Jtuśtawce  z-.i 
poicozem.  6.  lek.  =  a)  p.  Pleśniawki.  b)  twim. 
p.  Grzebyk. 

6rzybi  p.  Grzybowy:  Godzina  szczęścia  lepsza, 
niż  wiek  grzybiego,  pustego  życia.  Krasz. 

fGrzybia,  ł,  blp.  p.  Grzybień. 

Grzybiasty  I.  mający  szeroką  i  płaską  główkę 
jak  grzyb.  2.  miękki  i  dziurlcowaty  jak  grzyb, 
gąbczasty.    3.  lek.  p.  Grzybowaty. 

Grzybica,  y,  Ira.  e  I.  [G.]  rodzaj  grzyba  trujące- 
go. 2.  bakt.  p.  Mykoza:  G.  paznogciowa 
(onychomycosis).  G.  skórna   (dermatomycosis). 

Grzybieć,  eje,  al  zgrzybiałym  ś.  statcać,  starzeć 
i.:  Już  świat  grzybieje,  już  ś.  te  stare  gmachy 
walą.  Wuj. 

[Grzybie!,  a,  Ira.  e]  p.  Grzybień.    < GRZYB  > 

[Grzybielija,  i,  Im.  ej  p.  Grzybień. 

X  Grzybietucha,  y.  Im.  y  p.  Jaskó>ka. 

t  Grzybienie,  i,  blp.  I.  p.  Grzybień:  (t.  a.  wod  • 
na  lilja.  .  Szym.  z  Łow.  Żółte  G.  Syr.  2.  G. 
małe  p.  Zabiśoiek.    3.  G.  mniejsze  p.  Podbiał. 

[Grzybienie,  a,  Im.  a]  I.  p.  Grzybień.  2.  pleśń. 
<GRZYB> 

Grzybieniec,  ńca.  Im.  ńce  bot.  (ealla  palustris) 
roś.  z  rodziny  obrazkowatych ,  gatunek  czerwieni, 
in.  czerwień  błotna,  cz  er  mień,  grze- 
bień,  grzybień. 

Grzybieniowaty  bot.:  Rośliny  grzybieniowatf 
a.  grzybie  ni  o  we  (nyraphaeaceae  )  rodzina 
przyrodzona  roślin  kwiatowych  dwuliściennych. 

Grzybieniowy  I.  przym.  od  Grzybień:  (.i.  ko- 
rzeń. Górn.  2.  bot.:  Rośliny  grzybieniowe  p 
Grzybieniowaty. 

Grzybień,  a,  Im.  e  bot.  I.  (nymphaea)  roś.  wod- 
na z  rodziny  grziibieniowatych.  Gatunki:  G.  bia- 
ły a.  tGrzybia,  f  Grzybienie,  [Grzy- 
bienie, G  r  z  y  b  i  e  1 ,  (i  r  z  y  b  i  j  a,  G  r  z  e  b  i  j  a. 
Gry  bija,  Grybiej,  Grzywija,  Grzebie 
li  ja,  Grzybielija],  Lilja  biała  a.  wodn.i 
(n.  alba).  G.  żółty  :^  Grąźel  żółty.  2.  p.  Czer- 
wień. 

Grzybieńczyk,  a,  Im.  i  bot.   p.  Kąpiina. 

tGrzybiet,  u,  Im.  y  i  |Grzybiet]  ]•.  Grzbiet. 

IGrzybija,  i,  Im.  e|  p.  Grzybień. 

Grzybinka,  i,  lui.  i  zool.   (tungia)   koral.    <?> 

Grzybkowaty  do  grzybka  podoimy:  Knot  spalony 
rozszczepił  ś.  i  wychylił  z  płomienia  czerwone- 
mi  grzybkowaterai  główkami.  Jeż.  Anat.:  Bro- 
dawki grzybkowate  języka,  in.  pałeczko  wa- 
tę (papillac  fungiformes  linguao). 

Grzybkowy  przym.  od  Grzybek:  Sos.  G. 


936 


OnZYtlNIA 

Grzybnia,  i,  Im.  e  bot.  i  balif.  (raycelium)  czc^ó 
układowa  qrzijJ>o,  początkowa  forma,  rozwijająca  L 
z  zarodnika  grzyba. 

Grzybniowy  przyin.  od  Grzybnia:  Pochwa 
grzybniowa. 

(GrzybnyJ  ohfliy  w  grzyby.  Jesień  będzie  grzybna. 

Grzybobranie,  a,  Im.  a  zbieranie  grzybów. 
Z  iiiu'ziieg-0  śniadania  wv,-</.ii  na  uroczysty  obrzęd 
łfi/ybobiania.  Miek:.     <GliZYB  +  IirOR> 

[Grzybować,  uje,  owal]  zbierać  grzyby:  Nie  idź 
z  dial)ieiu  ani  G.,  ani  orzechować. 

[Grzybowanie,  a,  blm.]  ezynno.ść  cz.  Grzybo- 
wać. 

Grzybowato  przys.  od  Grzybowaty. 

Grzybowaty  I.  do  grzyba  podobny;  anat.  (fun- 
gosiis),  iu.  grzyb  i  as  ty,  gobezasty:  Narośl 
grzybowata  (fungositas).  2.  Xpehn  narośli: 
Ponarastałe  i  grzybowate  dziąsła.  Perz.  3.  lek.: 
X  Narost  (i.  p.  Grzyb. 

Grzybowy,  Grzybi  przyin.  od  Grzyb:  Zupa  grzy- 
bowa. Żart.:  Kup  sobie  grzybowego  nasienia. 
Prz.  Przen.:  W  sześ('dziesijjrym  roku  przyciiodzi 
na  ciel)ie  grzybowa  starość.  S.łow.  (  =  zgrzybia- 
łość). 

[Grzych,  a,  lin.  si]  p.  Grzech. 

IGrzym,  u,  Im.  y]  p.  Grzem. 

[Grzymieć,  i,  alj  p.  Grzmieć. 

tGrzymka,  i.  Im.  i  loięzienie,  ciemnica.    <?> 

iGrzymot,  u,  im.  y]  p.  Grzmot. 

[Grzypa,  y,  im.  y]  I.  p.  Grępa.  2.  p.  I.  [Gru- 
pa|.  Zdr.  |Grzypka|. 

[Grzypka,  i,  im.  ij  p.  Grzypa. 

X  Grzyt,  u,  hu.  y  p.  Zgrzyt:  Zabija(^,  pastwić 
.ś.,  cieszyć  ś.  z  grzytu  l<aj(lan,  ścinać  głowy 
obywatelu  w.  Pilch.     <Zain.  Zgrzyt  > 

X  Grzytać,  a,  al  p.  Zgrzytnąć:  Z  wielkiej  bo- 
leści i^r/.ytał  zębami,  i.,. 

X  Grzytanie,  a,  blm..  czynność  cz.  Grzytać. 

X  Grzytnąć,  nie,  nąl  p.  Zgrzytnąć. 

Grzywa,  y,  Im.  y  I.  irlosy  osadzone  na  górnym 
brzegu  szyi  u  wielu  zicierz(it :  Q  końska,  lwia. 
1'zesać,  zaplatać  koniowi  grzywo.  Trzymać  ś. 
konia  za  grzyvł'c.  G.  mu  .ś.  jeży.  Dzianet  ksią- 
żęcy podniósł  łeb,  wstrząsnął  farbowaną  pur- 
purowo grzywą.  Sienk.  Wstrząsnął  peruką,  jak 
lew  grzywą.  Sienk.  Żubr,  brodacz  sędziwy,  za- 
drżał we  mchu,  najeżył  długie  włosy  grzywy. 
Mick.  2.  firn.  owie  przen.  człowiek  z  długiemi 
włosami  nad  łuirkiem:  Owi  grzywowie,  co  czu- 
pryny w  tyle  noszą,  przód  jiodgoliwszy,  jak 
grzywy  kobyle.  Jeżów.  3.  garb.  grzywa  końsJca 
i  cz':ść  skóry  od  grzywy.  Zdr  Grzywlca.  <  GRZYW  > 

Grzywacz,  a,  im.  e  I.  |G.J  =  a)  rodzaj  owsa. 
b)  koń  (w  zagadce):  Bij  kosraaea  (  =  wilka),  bo 
ci  zje  grzywaca.  2.  a.  [Grzywa! ,  Gołąb  dziki], 
myśl.  Hukacz,  Siniak  zool.  (eolumba  palurabus) 
ptak  ze  skupienia  gołębi:  Oj  bodziesz  ty  teraz, 
panie  Janie,  gruchał  jak  G.  do  tej  śliezności. 
Sienk.  3.  X  przen.  pog.  stary  człowiek.,  starzec, 
stary  dziad:   Ten  G.  siwy,  ten  grzyb  stary.  Pot. 

Grzywaczy  I.  przym.  od  Grzywacz:  Gniazdo 
grzywacze.     2.    X  mający  kolor  gołębi. 

[Grzywa!,  a,  Im.  e]  !.  ten,  co  ma  wielką  grzywę. 
2.  p.  Grzywacz. 

Grzywiasty  mający  grzywę,  z  długą  grzywą. 
Zool.:  Czapla  grzywiasta  p.  Czapla. 

fGrzywienka,  i,  Im.  i,  [Grzywienka]  p.  Grzyw- 
na: 31iły  ojcze,  nie  godzi  ś.  którą  grzywienkę 
chować  dla  potrzeby?  Urh.  (=  pieniążek,  grosik). 

IGrzywiennik,  a,  Ira.  iJ  pieniądz  srebrny  Ros.= 
10  kop,    <  Kos.  griveunikB> 


GUARANA 

X  Grzywienny  p.  Grzywnowy :  Waga  grzywien- 
na  francu.ska.  Łs. 

I  Grzywija,  i.  Im.  e]  p.  Grzybień.  <  Zam. 
Grzyb -> 

Grzywka,  i,  Im.  ii.  p.  Grzywa:  Bieży  konik, 
bieży,  G.  mu  ś.  jeży.  Pin.  2.  włosy  krótko  przy' 
cięte  nad  czołem:  Grzywkę  sobie  przyciąć,  za- 
pu.ścić.  Nosić  grzywkę.  Na  czoło  spadała  czarna 
czupryna  w  postaci  grzywki.  Sienk.  Chodziło  tu 
o  modny  krój  sukni,  o  noszenie  grzywki.  Gaw. 
3.    garb.    meszek  włosia  między  uszami  końskiemi. 

<GRzrw> 

Grzywna,  y,  Ira.  y  I.  pewna  liczba  futer,  zastę- 
pujących pieniądze  u  starożytnych  Słowian  ruskich: 
Pewna  Inter  ilość,  czyli  objętość  grzywną  zwa- 
na, dzieliła  ś.  na  kuny,  nogaty.  Lei.  G.  kua  = 
2.5  kun.  G.  nogat  ~  20  nogat.  2.  daw.  miara  wa- 
gi =  pól  funta:  G.  mincarska  ma  łutów  16.  Troć. 
Podług  ustawy  1764  r.  G.  ma  łotów  16.  Vol. 
W  eatyeh  Niemczech  i  u  nas  srebro  i  złoto  wa- 
żą na  grzywnę  kolońską,  która  podziela  ś.  na 
16  łotów.  Jak.  J.  G.  kolońską,  jedność  wagi  dla 
drogich  kruszców.  Łab.  G.  soli  czyni  sześć  mia- 
rek soli  drobnej.  Herb.  Dał  80  grzywien  srebra 
czystego  na  zbudowanie  ś.  Wojciecha.  Cliwal. 
3.  rodzaj  daw.  monety:  G.  polska  =  4!^  groszy.  G. 
litewska  =  7.5  ^ro.«zv.  G.  pruska  =  20  ^r.  Dawna 
G.  słowiańska  =  .V6'  szelągów.  Dwojakim  sposo- 
bem dawniej  brała  ś.  G.:  raz  za  grzywnę  sre- 
bra, drugi  raz  za  grzywnę  pieniędzy;  najpo- 
wszechaiej  jednak  brano  ją  za  grzywnę  liczalną. 
Nar.  G.  liczalną,  48  groszy.  Cz.  Sześć  a  trzy- 
dzieści szelągów,  to  jest  słowieńską  grzywnę. 
Ort.  Trzy  słowieńskie  winy,  to  jest  trzy  grzywny 
słowieńskie,  które  ważą  sześć  a  trzydzieści  sze- 
lągów z  prawa.  Ort.  Trzy  grzywny  słowiańskie, 
to  jest  sześć  i  trzydzieści  szelągów.  P.  Cheł. 
Imienie  we  stu  grzywien.  Ort.  Przen.:  X  Z  grzyw- 
ną ją  pojął-  Troć.  {  =  bez  posagu).  4.  t(w  prze- 
kładach Biblji)  talent  (jako  moneta):  Dałeś  mi 
pięć  grzywien,  otożem  drugą  pięć  urobił.  Leop 
(z  })rzypowieści  o  talentach).  5.  f pieniądz,  mo- 
neta, r/rosz:  Święta  to  G.,  CO  dziesiąci  strzeże. 
Prz.  6.  a.  w  Im.  kara  pieniężna:  Ma  być  karan 
na  skórze,  a.  grzywnę  ciężką,  to  jest  dwadzie- 
ścia i  sześć  szelągów  położy.  Sz.  Skazać  kogo 
na  grzywny.  Biegł  zając  przez  cmentarz,  obalił 
dzwonnicę,  musiał  księdzu  grzywnę  dać,  marmu- 
rową świćcę.  Pśń.  7.  [G.]  =  a)  a.  [Grzywnia]  dwa- 
dzieścia groszy  polskich,  dwudziestówka:  Wezoracli 
mu  dilł  sto  grzywien,  b)  kaucja  przy  zawieraniu 
małżeństw:  Przy  zaręczynach  zakładali  grzywnę 
i  prawo  robili.  Zdr.  fGrzywienka,  [Grzywienka]. 
<  GRZYW  > 

[Grzywnia,  i,  Ira.  e]  p.  Grzywna.  <Brs.  hryii- 
nia> 

X  Grzywniasty  grzywny  przynoszącj/,  zyskowny, 
korzystny:  Grzywniasta  sprawa.   L. 

Grzywnowy,  X  Grzywienny  przym.  od  Grzywna. 

[Grzywny]  p.  Grzewny. 

fGrzyzawki,  wek,  blp.  p.  Morzysko.  Syr. 
<GRYZ> 

Guanit,  u,  Im.  y  min.  p.  Struwit.   <p.  •jruano> 

Guano,  a,  Im.  a,  Koproiit  chem.  i  min.  masy 
twarde  i  ziemiste,  stanowiące  pomiot  ptaków  wodnych 
i  błotnych,  nawóz  ptasi.  Odmiany:  a)  G.  afry- 
kańskie; b)  G.  patagońskie;  e)  G.  peru- 
wjańskie.     <IIp.  guano  a.  huano> 

Guanowy  przym.  od  Guano:  Namuł  G. 

Guarana,  y,  blm.  odwar  z  owoców  pauUnji. 
<0d  nazwy  plemienia  Guaraui  w  Urug^waju> 


937 


OUASZ 

Guasz,  u,  blm.  p.  Gwasz:  Rysunki  rozmaitych 
Rtarożytności  własną,  Jeg-o  ręka  akwarelą,  a.  gua- 
szeiu  wypracowane.  Ainl.     <Fr.  gouache> 

Guaszo  nieod.  p.  Gwasz. 

I  Gub,  u,  liu.  y|  fałd:  Suknia  z  gubami  i  bez 
gubów.  Zdr.  [Gubik].    <  GUB  > 

tGubać  się,  a  ś.,  al  ś.,  [Gubać  ś.],  f  Gubić  ś. 
podkopywać  i.  Kn.     <GUB> 

(Gubania,  I,  Im.  e]  iorba.     <Ukr.  hubania  > 

fGubanie  się,  a  ś.,  blm.,  [Gubanie  ś.]  czyn- 
nośf*  cz.  Gubać  ś. 

IGubasić  się,  i  ś.,  ii  ś.l  (fnzdrać  i.  <?  ttUB> 

fGubel,  bla.  Im.  ble  ruha  kieth.  <Z  Łć.  !rol/io> 

X  Gubernacja,  i,  blm'.  I.  rząd,  rządzenie,  za- 
rząd: W  sprawowaniu  abo  gubernacji  podda- 
uyclj  srogośó  z  wielką  słodkością,  miarkował. 
Wys.  2.  obowiązki  (/nwei-uera ,  loycliowywaiiie : 
tiubernaeją  swego  koronnego  piastunka  miał 
Stanisław  objąć  dopiero  wtedy.  .Szaj.  <  Łó.. 
gubornatio> 

(Gubernant,  a,  Im.  ci]  p.  Guwerner. 

(Gubemantka,  i,  Im.  i]  p.  Guwernantita. 

1.  [Gubernat,  a,  Im.  ci]  p.  Liwerant.  <  Prze- 
kręcenie wyrazu  Liwerant,  z  podprowadzeniem 
pod  inne,  zaczynające  ś.  od  Giibern-> 

2.  [Gubernat,  a,  Im.  ci]  p.  Guwerner. 
IGubernatka,  i,  Im.  i]  p.  Guwernantka. 
Gubernator,  a.  Im.  owie  a.  rzy  I.  wielkorządca, 

namie»inik:  G.  był  w  Pnisieeli  niegdyiś  urząd  naj- 
wyższy, po  oswobodzeniu  tej  prowincji  z  jarzma 
krzyżackiego.  Kras.  Bolesław  Izasława  ustawił 
gubernatorem  ruskim.  Chwal.  G.  koloni  i.  G.  cy- 
wilny, wojskowy.  Gienerał-gubernator.  2.  (w  Ro- 
sji) naczelnik  (juhemji:  G.  moskiewski,  kazań- 
ski. Przen.:  Rubel  —  G.,  dukat  —  imperator. 
Prz.  3.  -frządca  majojku:  Obszerny  ten  kraju 
kawał  rządzony  był  przez  komisarzy,  guberna- 
torami wtedy  nazywanycłi.  Ochoć.  Ci  ostatni 
(  =  magnaci)  rzadko  w  nich  (  =  w  dobrach)  prze- 
mieszkiwali, zostawując  ich  zarząd  tak  nazwa- 
nym wówczas  gubernatorom.  Kórz.  Rządcy  klu- 
czowi a.  inaczej  gubernatorowie  podołać  przy- 
jętym obowiązkom  nie  byli  w  stanie.  Roi.  4. 
t'p.  Guwerner:  Jan  z  Melsztyna  dany  był  w  mło- 
do.-^oi  za  gubernatora  Kazimierzowi  "Wielkiemu. 
Warg.  Obowiązek  przewodnika,  czyli,  jak  wów- 
czas mówiono,  gubernatora  młodzieży.  Szaj. 
<Łć.  gubernator  — sternik;  rządca> 

Gubernatorja,  i.  Im.  e,  Gubernja  mieszkanie  gu- 
hematora  (  —  rządcy  ma/ojkn):  Orszak  konwoju- 
jący razem  z  więźniem  udał  ś.  prosto  na  giil)er- 
natorją,  czyli,  jak  ją  pospolicie  zwano,  komi- 
sarją.  Byk. 

Gubernatorka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Gubernator, 
mielkorządczyni :  Ludwik  węgierski  matkę  swoją 
Elżbietę  gubernatorka  na  swym  miejscu  w  Pol- 
szczę zostawiwszy  i  wszystkę  jej  sprawę  ko- 
ronną zleciwszy,  do  Wę<rier  powrócił.  Stryjk. 

Gubernatorostwo,  a,  bhu.  p.  Gubernatorstwo'. 
Coroczne  odwiedziny  Montrealu  przez  G.  wy- 
starczyły do  wytworzenia  nowego  kontyngiensu 
łiigh-lile'u.  Es. 

Gubernatorowa,  ej,  Im.  e  żona  (/uhematora. 

Gubernatorować,  uje,  owal  być  yuhernatorem: 
w  Kijowie  gubernalorował  jenerał-porucznik 
Szyrkow.  Roi. 

Gubernatorowanie,  a,  blm.,  czynno.ść  cz.  Gu- 
bernatorować. 

Gubernatorski  przym.  od  Gubernator:  Urząd  G. 

Gubernatorstwo,  a  !.  lin.  a  urząd  gubernulora: 
Nie  us/.auowaiio  i>o,  i  (i.  mu  wzięto.  Warg.  2. 
blMi.,  a.  Gubcrn;itoro3two  yubemator  z  kona. 


GUblENIE 

[Guberner,   a.  Im.    owie   a.  rzy]  p.  Guwerner: 

Czytać,  pisać    i  rachować  nauczył  go  G.  skład- 
kowym sposobem.  Orzesz. 

Gubernia,  i.  Im.  e  p.  Gubernja. 

Gubernja,  i,  Im.  e,  Gubernia  I.  (w  Rosji)  cząió 
kraju,  zostająca  pod  rządem  gubernatora:  (i.  Mo- 
skiewska, Kazańska.  2.  biuro  gubernatora:  Ma 
sprawę  w  gubernji.  3.  rodzaj  władzy  prowincjo- 
ualnei:  Od  tego  sąda  apelacja  do  gubernji  Ste- 
jiańskiej.  SmoL  4.  p.  Gubernatorja:  Skierował 
,ś.  wprost  na  gubernja.  Krasz.  K.  5.  żart.  i  zł. 
dzielnica  miasta  (w  której  operuje  ten  lub  ów  zło- 
dziej): W  której  gubernji  mieszkasz?  <Now. 
z  Łć.  gubernare  =  rządzić > 

Gubernjainy,  IGuberskI  przym.  od  Gubernja  a 
Gubernjum:  Miasto  gubernjalne.  Rząd  G.  (w  Ro- 
sji). Radca  (i.  (w  dawnej  Galicji).  Sekretarz  G. 
(-drugi  slopie/i  urzędniczy  w  Rosj'i). 

Gubernjum,  w  Ip.  nieod.,  hu.  a,  ów  icładza 
prowincjonalna  w  dawnej'  Galicji:  Ostatni  rozbiór 
Polski  rozprzestrzenił  dzierżawy  austryjaekie. 
które  ś.  składały  odtąd  z  dwuch  Galicji,  pod 
naczelnym  zarządem  G.  lwowskiego  zostających. 
Skarb.  Każdym  cyrkułem  zarządzał  starosta 
cyrkułowy,  bezpośrednio  zależący  od  G.,  które 
ś.  składało  z  gubernatora,  jako  prezesa,  z  3  rad- 
ców nadwornych  i  18  gubernjalnych.  Skarb. 
<Z  Łć.  gubernius  =  rządca  > 

IGuberski  p.  Gubernjainy:  Zaczęli  proces 
w  ziemstwie,  potym  w  głównym  sądzie,  w  sena- 
cie, znowu  w  ziemstwie  i  guberskim  rządzie. 
Mick.     <Ros.  gubernskij  > 

[Gublca,  y,  Im.  e]  rodzaj  sieci:  Staw.  pół  pięta 
tysiąca  przynoszący  dochodu,  spustoszony,  bo 
więcierze,  gubice  i  niewody  w  ciągłej  byty  ro- 
bocie. Roi.      <p.  Drugubica> 

X  Gubiciel,  a,  im.  e  ten,  co  gubi  kogo  a.  co. 
<GUB> 

X  Gubicieika,  i.  Im.  i  forma  ż.  od  Gubicie!. 

Gubić,  i,  ił,  I  Hubić]  I.  utrącać,  tracić  {przypad- 
kiem): G.  pieniądze.  Głupi  gubi,  a  mądry  zuaj- 
duje.  Prz.  Przen.:  G.  z  uwagi  (  =  spuszczać).  2. 
(o  chorobach)  pozbywać  ś.  czego,  tcychodzić  z  cze- 
go: G.  febrę.  3.  przywodzić  do  zguby,  zatracać, 
loytracać,  niszczyć:  Wojna  ludzi  nie  rodzi,  ale 
gubi.  Birk.  Zgubi  ciebie  Bóg,  iż  nas  niewinnie 
gubisz.  Skar.  Co  kto  lubi,  to  go  gubi.  Prz.  Nie 
masz  ś.  z  czego  cieszyć,  ta  piękność  nas  gubi. 
Kras.  Niezgody  nas  gubią.  Jest  komu  świat  G.! 
Prz.  X  G.  sługę  u  pana.  Troć.  (^  =  cze7-nić,  orzcr- 
niać,  obmawiuć,  spotwarzać,  szkalować).  4.  tech. 
(w  przędzalnictwie)  zwężać  towar.  G.  Ś.  \.  ginąć, 
znikać,  niknąć:  Mała,  zaledwie  znana  komu  rze- 
ka, wązkim  korytem  błądząca  po  lesie;  ku  dro- 
dze jednak  coraz  szerzej  ścieka,  gubiąc  ś.  w  wiel- 
kim jeziora  okresie.  Mick.  Przen.  rozpraszać  i., 
zatapiać  i.,  zagłębiać  ś.:  (}.  ś.  w  myślacłi,  w  do- 
mysłach. Nie  podlegam  bynajmniej  tym  chęciom 
szalonym,  ani  ś.  moja  żądza  w  projektach  nie 
gubi.  W^g.  W  samym  mieście  ściany  domów 
łączą  ś.  prawie  ze  zrębem  skały:  spojrz.awszy 
przez  okno,  wzrok  gubi  ś.  w  głębi  niezmiernej. 
Mick.  Odgłos  izanu  w  cichym  gubi  ś  wieczorze. 
Mick.  2.  narażać  ś.  na  zgubę)  Co  robisz,  nie- 
szczęśliwy, gubisz  ś.!  Samochcąc  ś.  gubi.  3. 
(o  ciior:>l)acli)  byić  niszczonym,  usuwunyiit:  Tym 
lekarstwem  gubi  ś.  febra.  4.  [ii.  ś.j  /a  kim  = 
przepadać  za  kim  z  miłoici.  5.  bil.  wpędzać  swo/ą 
bilę  do  luzy.      <Gl'B> 

ł  Gubić  się,  i  ś.,  ii  ś.  p.  Gubać  ś. 

Gubienie,  a,  blm.,  czynność  r/.  Gubić:  Drugi 
zabije  i  s^iali  ciało,  drugi  utopi,  tr-ioci  pochow* 


938 


na  roli  i  poorze;  t<t  (i.  ciał  pospolicie  z  pravriii- 
lł"'.r  ijiily  3.   stawa.  (iórn.  ( =  usiiwanie). 

Gubienie  się,  a  ś.,  IjIiu.,  czynność  cz.  Gubić  ś. 

|Gui}il(,  a,  Im.  ij  p.  Gub. 

Gubin,  u,  lin.  y  bot.  (coutarea)  roś.  z  rodzinij 
m  'tr~nnowatych.      <  ?  > 

Gubka,  i,  Im.  i  I.  X  p.  Hubka.    2.  \G.  a.  Gup- 

ka]  placek  na  serze  w  l-olaczadi,  7vierzchnia  war- 
tiiica  kołacza.  <Spolszczenie  ("zes.  houbka,  (law. 
iiiil)ka> 

(Gubować,  uje,  owal]  w  fnhhj  składno,  faldo- 
v(id.  [G.  Ś.]  fałdować  ś.     <:GUB> 

[Gubowanie,  a,  blin.]  czynność  cz.  Gubować. 

[Gubowanie  się,  a  ś.,  blin.]  czynność  cz.  Gubo- 
wać ś. 

IGubowany]  ułożony  w  fałd i/. 

[Gubyrnatka,  I,  liu.  i]  p.  Guwernantka. 

[Guc,  a,  liu.  e]  i).  Głowacz.  <Zap.  zamiast 
gh')C,  to  za.<  =  ,cłowacz> 

[Gucka,  i.  Im.  i]  p.  Guozka. 

jGuczka,  i,  liu.  I,  GuckaJ  rodzą/'  leszcza  (abra- 
mia  Yimba).     <p.  (iiic> 

[Guda,  y,  Im.  y,  Gudza]  iwinia  (szczerf.  siara). 
7A\:  IGudka,  Gudzia].  Por.  Guśka.  <Może  z  Nm. 
[liudcj  =  trzoda  > 

(Gudak,  a,  Im.  iJ  I.  moneta  piętnuslogroszowa: 
Cudak  za  G.  Prz,  C=  niewielka  osohliicość).  2. 
kolonisfa.  <  Lit.  GiidaR  =  Litwin  wscliodni,  Biało- 
rusin, Wielkorusin  (zap.  z  nazwy  ludu  G-ot> 

Gudjera,  y,  Ira.  y  bot.  p.  Tajęża.  <0d  na- 
zwiska Amerykanina  Goodyear  tl860> 

[Gudka,  i,  Im.  i]  p.  Guda:  Co  ta  słychać  na 
ianuarku?  —  Małe  gudki  po  dwa  dudki,  a  pro- 
si(2ta  po  półpicta. 

[Gudlaj,  a,  Im.  el  (.  pog.  Żyd.  2.  niezdara, 
qaiiuijda.  Por.  Kudłaj.  <?  Może  od  Kudły;  por. 
Gulaj  > 

Gudrać  się.  a  ś.,  al  ś.  zł.  hać  ś.     <?> 

Gudranie  się,  a  ś.,  I)lm..  czynność  cz.  Gudrać  ś. 

GudrOnit,  u,  ł)lm.  n-yrób  ze  smoły,  używany  do 
powlekania  ścian  wilgocią  przesiakłycJi,  w  celu  jej 
usunięcia.    <Z  Fr.  goudron  =  smoła  > 

IGudronowy  dziegciawy.  Masa  gudronowa. 

[Gudule!]  p.  Gudziu  giidziu  gud  gud !  <p.  Gu- 
da > 

IGudusie!]  p.  Gudziu  gudziu  gud  gud! 

[Gudy  gudy  gudyl]  |).  Gudziu   gudziu  gud  gud! 

I  Gudza,  y,  Im.  e]  ]).  Guda. 

IGudzać,  a,  al|  hchtac,  łaskota.'.     <?> 

I  Gudzanie,  a.  blm.]  czynność  cz.  Gudzać. 

[Gudzi!j  p.  Gudziu  gudziu  gud  gud!  <p.  Gu- 
da > 

I  Gudzia.  i,  im.  e]  p.  Guda. 

[Gudziei]  p.  Gudziu  gudziu  gud  gud! 

I  Gudziu  gudziu  gud  gud!,  Gudy  gudy  gudy!, 
Gudzi!,  Guśka!,  Gudzie!,  Gudule!,  Guóusie \\  przy- 
woływanie świń  a.  prosiąt.  Poi".  Gduś  gdusia! 

X  Guerra,  y,  Im.  y  zamieszlca,  ro:rucli,  niezgo- 
da: Nie  widzę  ja  w  tym  statucie,  żeby  król 
o  takie  guerry  mógł  jinzywać.  Górn.  Król  roz- 
kazał wydać  pozwy  wszystkim  ziemianom,  któ- 
rzy i)rali  udział  w  guerrze,  powołując  ich  j)rzed 
sąd  królewski.  Roi.  <Sr.  Łć.  guerra  =  wojna 
z  Fr.  guerre> 

[Guga.  i,  im.  1]  guz,  wypukłość.     <Dziee.> 

[Gugiel,  gla,  Im.  gle,  KugielJ  szahasowe  ciasto 
żydowskie:  5'>ydzi  przysposobili  soI)ie  na  dzień  ten 
uroczysty  łokszynę,  gngle  i  rybę  faszerowaną. 
Jeż.  '<Może  Nin.  Kugel  =  kula> 


GTtLDEKOWt 

fGugla,  i.  Im,  el  l)i<ił(i  zarzutka  J>ez  rękawów, 
z  kaj)liiikiein,  w  rodzaju  duliiKina  icągierskiego. 
<Ukr.  gugla,  z  Łć.  eucullus  =  kaptur > 

IGuguięta,  ąt,  blp.]  oczy  (w  zagadce).   <?> 

Guguta,  y.  Im.  y  jagoda  maliny  jeszcze  nie  doj- 
rzała, ale  )uż  nieco  zaczerwieniona.      <?> 

jGugulka,   i.  Im.  iJ  niedojrzały  owoc  widni. 

Gujawa,  y,  im.  y,  Gojawa  owoc  roś.  gujawodrzcwu. 

Gujawodrzew,  u,  Im.  y  bot.  p.  Gruszla.  <Hp. 
guayabo> 

Gul,  a,  Im.  e  (u  mahometan)  upiór:  A  tam 
upiory,  twoi  współwędrowce,  gule,  afryty  spo- 
tkają cię  w  mroku.  Mick.  <Arab.  ghul^poże- 
rająey  ludzi  potwór > 

1.  [Gul,  nieod.]  nazwa  gry  cMopców.    <?> 

2.  [Gul]  p.  Gwoli:  G.  tego  =  dlatego.  <Zam. 
Gól,  p.  (iwoli> 

Gula,  i.  Im.  e,  [Gulba]  I.  gałka,  Icula.  2.  guz, 
narośl:  Gardło  uwydatniało  ś.  o^-romną  gulą, 
która  stanowiła  jakoby  rezerwoar  dla  napojów. 
Jord.  Drzewo  z  gulami  bywa  z  ]iic!ciiym  we- 
wnątrz fladrem.  Śł.  wil.  3.  [G.]  człowiek  z  na- 
roślą na  głowie.  Zdr.  Gulka.  <Nni,  Kugel  = 
kula> 

fGula,  i,  blm.  żarłoczność,  oł)żarstwo:  W  Tur- 
czech  trzeźwość,  i  mierność,  i  porządek  płu/.y, 
a  naszym  G.,  Bachus  i  Wenera  służy.  Paszk. 
<Łć.  gula- ganiło;  łakomstwo > 

1.  [Gula,  i.  Im.  e.  Gula,  Gularz]  I.  a.  [Gulak, 
Guluk,  Guias,  Guldon,  Guldyn]  indyk.  2.  a.  [Gul- 
ga]  indyczka.      <Dźwn.> 

2.  [Gula,  I,  blm..  Gula]  rozsada  ł;apuśc,iuna. 
<?> 

3.  [Gula!]  p.  [Gul  gul  gul!]. 

[Gulać,  a,  al]  I.  Jiulać.  2.  tańczyć.  <  Spolszcze- 
nie Ukr.  hulaty,  Dźwn.  > 

[Gulajka,  i,  lin.  i|  ciasto  okrągłe  jak  kulka: 
Matka  zagniecie  osiem  gulajków  z  ciasta.  <p. 
Gu  a> 

IGuiajsz,  u.  Im.  e]  p.  Gulasz. 

[Gulak,  s.,  Im.  i]  I.  p.  I.  [Gula]:  Napu.szćł  sc, 
jak  G.  Prz.     2.  indyczę.     <Dźwn.> 

[Gulan,  a,  Im.  y]  p.  Gulon. 

[Gulanie,  a,  blm.]  czynno.ść  cz.  Gulać. 

Gulardowy:  Woda  gulardowa  =  oc.iaa  ołowiu, 
rozhełtany  z  wodą,  używany  jalco  lełcarsłwo.  <  Od 
nazwiska  lekarza  Fr.  Goulard> 

[Gularek,  rka.  Im.  rki]  ten,  co  pasie  indyki. 

jGularka,  i.  Im.  i]  forma  ż.  od  Gularek. 

[Gularz,  a.  Im.  e]  p.  I.  [Gula]:  (Na  uczcie  we- 
selnej) będzie  z  długim  nosem  G.     <Dźwn.  > 

[Gulas,  a.  Im.  y]  p.  I.  [Gula]. 

[Gulasa,  y.  Im.  y,  Kulasaj  rodzaj  zacierki.  <p. 
Gulasz  > 

Gulasz,  u.  Im.  e,  [Gulajsz]  potrawa  węgierska, 
rodzaj  Ingosu.     <'W'ęg.  giilyas> 

1.  [Gulba,  y,  Im.  y)  p.  Kartofel.  <Zam.  Bul- 
ba  > 

2.  [Gulba,  y,  Im.  y]  p.  Gula:  G.  mu  wysko- 
czyła. 

JGulda!]  p.  [Gul  gul  gul!]. 

Gulden,  a.  Im.  y  moneta  ausłryjacka,  złoty  reński 
ansiryjacki:  Kosztował  mnie  ten  interes  z  jakie 
tysiąc  guldenów.  Bał.  Zdr.  Guldenik,  Guldeneczek. 
<Nm.  Gulden  > 

Guldeneczek,  czka.  Im.  czki  p.  Gulden:  Prze- 
grałeś, syneczku!  dawaj  guldeneczka!  Zap. 

Guldenik,  a.  Im.  i  p.  Gulden:  Niejeden  G.  wpły- 
nął do  kieszeni  twórcy  ody.    Bał. 

Guldenowy  przym.  od  Gulden:  Moneta,  waluta 
guldenowa. 


939 


OULDON 

iGuldoii,  a,  Im.  y]  p.  I.  [Gula]. 

-j-Guldszlagier,  a,  lin.  owie  p.  Goltślar:  Woź 
słota  czysteg-o  od  i^uldszlagiera  kilka  tabliczek, 
3!en. 

fGuldszlar,  a,  lin.  owie  p.  Goltślar. 

IGuldyn,  a,  im.  y]  p.  I.  [Gulaj. 

Guidynka,  i,  Im.  i  strzelba,  fuzja,  flinta;  strzelba 
myśliwska  najgorszego  gatnuku:  Odyńca  trzeba 
z  guldynki  g-wintowuej  a.  z  tarczowej  ruśnicy 
dobrze  sparzyć.  Maur.  "W"yr\rała  ś.  z  domu  na 
polowanie,  na  kaczki  z  R-uldynką.  Sienk.  < Mo- 
że V7  związku  z  nazwą.  inia.sta  (loldingen  w  Kin- 
landji  > 

[Gulga,  i,  lin.  i]  p.  I.  [Gula]. 

[Gulgot,  a,  Im.  y]  glos  indyka.      <Dźwn.> 

Gulgotać,  cze  a.  Xce,  tal  I.  (o  płynach)  wyda- 
wać odgłos,  lolaiciioy  jirzelewanej  a.  gotującej  L 
wodzie,  błdgotaó,  burczeć  (w  brzuchu),  bełkotać, 
glnkotać,  glukać,  chlnpotać,  chlupać.  2.  a.  f  Glo- 
flotać,  X  Gołgotać,  XGogotać,  myśl.  Golgotać, 
i  Giełgotać]  (o  ptakach,  szczeg-.  o  indykach)  wy- 
dawać glos  bełkotliwy:  Indyk  gulgocze.  <Dźwn.  > 

Gulgotanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gulgotać: 
Krzaki  leszczynowe  zasłaniały  całkiem  potoczek, 
tylko  G.  jego  po  kamieniach  Lsłychać  było.  Bał. 

Gul  gul !  naśladowanie  odgłosu  łykania  a.  prze- 
lewającego ś.  płynu  ---  hul  bul!,  glu  glu!:  Jń,  go- 
rzałkę gul  gul  gul!  Chłopak  siada  u  brzegu  wy- 
spy i  na  wodę  do  garnka  napływajj}.C!j;  patrząc, 
dzwoni:  gul  gul  gul  gul.   Orzesz.      <Dźwn.> 

[Gul  gul  gul!,  Gul  gul  gulusi  guli  guli  gulu 
gulu !,  Gulu  gulu  gulu!,  Gula!,  Gulu!,  Gulda]  przy- 

irołyicdiiie  indi/k<'n:K 

|jśul  gul  gulusi  guli  guli  gulu  gulu!]  p.  [Gul 
gul  gul!|. 

1.  [Guli]  przyra.  od  Guła  C  =  indyczka). 

2.  [Guli]  p.  Gwoli:  G-  tego.  <Zam.  Gwoli,  p. 
Gwoli  > 

Gulka,  i.  Im.  i  I.  p.  Gula:  Porobiła  ze  lnu  gul- 
ki.  2.  f  klocek,  pieniek:  Krzesi  ogień,  i  suche 
z  podstrzesza  prowadzi  gulki,  które  zdrobiwszy 
pod  kocietek  sadzi.  Zebr. 

Gulkowaty  podobny  do  g\dki:  Facjata  z  ogrom- 
nemi  odsfającemi  uszami  i  nosem  gulkowatym. 
Krasz. 

[Gulla]  p.  Gula. 

[Gulon,  a,  Im.  y,  Gulan]  przezwisko,  dawane 
przez  włościan  7nieszczauo7n.  łyk.  <Zap.  od  nazwy 
iiiilyka> 

jGulonka,  i,  Im.  i]  pog.  ]>.  Gulónica. 

Gulowaty  podoimy  dl)  (pili,  jak  gula:  Pięśó  gu- 
]o\\;ita.   Krasz.   Nos  (i.    Krasz.      <p.  Gula> 

[Gulónica,  y.  Im.  e,  Gulonka]  mieszczka,  mie- 
szczanka. 

tGuItszlagier,  a,  Im.  owie  p.  Goltślar.     <Nm. 

Gold.schlager> 

tGuitszlagierski  przyin.  od  Guitszlagier :  O. 
lajngolt.  Sień. 

fGuItszlar,  a.  Im.  owie  =  Goltślar. 

fGultślagier,  a,  Im.  owie  p.  Gultślar:  Płatko- 
we złoto  i  srebro  gultślagierowie  na  książeczki 
biją.  łlaur. 

[Gulu!]  p.  [Gul  gul  gul!]. 

[Gulu  gulu  gulu!]  p.  [Gul  gul  gul!]. 

[Guluk,  a,  Im.  i]  ]>.    I.  [Gula). 

I.  [Gula,  y,  Im.  y|  I.  \).  I.  [Gula].  2.  przezwi- 
sko, dawane  pięknej  dziewczynie.  3.  człowiek  po- 
wolny, małomóirny,  gapiowaty.  4.  głupia  kobieta: 
(^órka,  jakby  jaka  (i.,  i  ustała  i  stoi,  ani  gęby 
nie  otworzyła.  5.  nnił  (szczeg.  z  krńtkiemi,  gru- 
bemi  rugami).     <0d  nazwy  indyka  Gula> 


GUMIENNY 

2.  [Guła,  y,  blm.j  p.  2.  Guła. 

[Gulaj,  a,  Im.  e]  bałwan,  dureń,  głupiec,  nie- 
zditi-d,  gamoń,  gawron,  człowiek  nierozgarnięti/: 
Siedziała  i  roz|)ićrała  sie,  bo  G.  była.  <Ód 
nazwy  indyka  [(Jula];  por.  Gudłaj> 

[Guły]  (o  wole)  mający  płaskie  rogi.      <?> 

Guma,  y,  Ira.  y  I.  chem.  =  a)  mnterja  roślinna. 
rozi)uszcz(dna  a.  pęczniejąca  lo  loodzie  i  tioorząca 
z  nią  klej:  G.  arabska,  tragancka.  G.  dragant 
a.  guma  dragancka  p.  Dragant.  G.  skrobiowa  = 
dekstryna,  CeHioOj.  Dobywa  flaszki  perlum, 
słoiki  pomady,  i)okrapia  Zosię  wkoło  wyborna 
perfumą  (woń  napełniła  izbę),  włos  namaszcza 
gumą.  Miek.  b)  G.  elastyczna  a.  G.  sprężysta  p. 
Gumalastyka.  G.  stwardniała  p.  Ebonit.  2.  a.  zdr. 
Gumka  kawałek  kauczuku,  używany  do  tcycierania 
ołówka  a.  atramentu.  3.  obręcz  gumowa,  uakładunu 
na  Icota  powozów  a.  cyklów:  Powóz,  dorożka  na 
gumach.  Maszyna  na  gumach  twardych.  Jeździ.' 
na  gumach  (  =  w  powozie  a.  w  dorożce  z  obręczami 
gumowemi  na  kołacli).  4.  a.  Gumowanie  ogr.  cho- 
roba roślin,  loyptyw  soków  zgęstniałych.  5.  Szew. 
boki  gumotce  w  kamaszach,  in.  folgi.  <Ł(''. 
gummi> 

X  Gumaelasłyka,  i,  im.  i  p.  Gumalastyka.  <(iii- 
ina-]-Elastyka> 

Gumalastyozny  przym.  od  Gumalastyka;  xGume 
lastyczny  Icnuczukowy:  Kalosze  guiuaiastyczne. 

Gumalastyka,  i,  Ira.  i,  X  Gumaelasłyka,  X  Gu- 
melastyka,  X  Gumielastyka,  X  Gummielastyka, 
X  Elastyka,  [Glamastyka,  Gmulastryka,  Gumla- 
styka,  Gumulastryka,  Gumulastyka,  Gumulaśtyka] 

stwardniały  sok  inlccznji  z  różnych  roślin  podzwrot- 
nikowych, in.  guma  elastyczna,  guma 
sprężysta,  k  a  u  c  z  u  k :  Pod  wiązki  z  gu  ma  la- 
styki.     <  Guma  -|-  Elastyka  > 

IGumat,  u,  im.  y  a.  a  lek.  p.  Ziarniak.  <<)d 
Guma> 

XGumelastyczny  p.  Gumalastyozny:  Pozrzueał 
z  siebie  gumelastyczne  płaszczyki,  kaptnrki,  pe- 
lerynki. Krasz.  Przen.:  Oały  zasób  umysłowy 
tego,  przed  królem  gumelastycznego  człowieka, 
a  przed  inaemi  pyszałka,  zawiera  .ś.  w  niewy- 
czerpanej gadatliwości.  Spaś.  (  =  uniżonego,  pła- 
szczącego ś.). 

XGumelastyka,  i,  Im.  i  p.  Gumalastyka. 

Gumiak,  a,  Im.  i  bot.  (calophyllum)  roś.  z  ro- 
dziny okrętnicowatych. 

xGumielastyka  (gumi-elastyka),  i,  Im.  i  p.  Gu- 
malastyka. 

fGumience,  a.  Im.  a  myśl.  deseczka  złiełdowa- 
na,  na  którą  posypuje  ś.  przynęta  dla  ptakóic:  (ł. 
masz  mieć  pięknie  iistrugane,  to  dlatego,  że  le- 
piej czyż  spada  na  gołe  G.  Óyg.     <GL'M> 

Gumienczysko,  a,  Im.  a,  f  Gumno,  fGumiennica 

miejsce  (idzie  młócą,  klepisko,  tok,  [boiskoj. 

[Gumieneczko,  a.  Im.  a]  p.  Gumno:  Na  gmuie- 
neczku  roMiie   jabłóneczka. 

Gumienko,  a,  Im.  a  I.  p.  Gumno:  Ma  pełno 
i  w  gumienku,  w  oborze  i  w  skrzyni.  Papr.  2. 
X  miejsce  lu  gaju,  na  którym  posypuje  ś.  przynęta 
dla  zwabienia  ptaków,  gaik  na  ptaki,  stanowisko 
ptasznika,  in.    X  n  ę  c  i  s  k  o.    <  GUM  > 

Gumienna.    ej.    Im.    e,    Gumiennica    dozorczyni 

gumna  a.  robót  (/umiennych. 

Gumiennica,  y.  Im.  e  I.  y.  Gumienna.  2.  fp 
Gumienczysko:  Córka  Babilońska  jako  (ł..  cz.is 
młócenia  jej.  Leop. 

Gumiennik.  a,  Im.  cy  p    Gumienny. 

Gumienny,  |Gumny]  przym  od  Gumno:  IJob"fv 
gumiLiiiu'.  Gumienny,  ego,  im.  i  rz.  a.  Guniieiinik 


1)40 


CrMIFNCE 


G UH GOLE 


doznrca  gumna  a.  robol  yumienuycli  ,  karbowy. 
<GUM> 

[Gutnieńce,  a,  Im.  a]   nalepa  w  piecu. 

Gumiguta,  y,  blin.  chern.  zeschły  sok  mleczny 
z  rośliny  garcinia  inorella,  nżyicany  jako  farba  żół- 
ta.    <(jliiiria4-Mala.js.    fjatah  -  roilzaj  i,^mny  > 

Gumigutnik,  a,  Im.  i  bot.  I.  p.  Smaczelina.  2. 
(xanthochymiis)  roś.  z  rodziny  sonnych. 

Gumigutowy  bot.:  Rośliny  guinigiitowe  a.  żól- 
tosokowate  (sjiittiferae)  rodzina  przyrodzona 
'OŚlin    dwuliściennych. 

Gumikopal ,  u,  blra.  zasuszona  smolą  drzewa 
•htis  copallinum,  podobna  do  bursztynu.  < Gunia -|" 
"łluksyk.  kopalli  =  zasuszona  smoła  ilrzewa  rlius 
aopallinuiii  > 

Gumilaka,  i,  blm.  chein.  szelak.  <Guina-f 
fiaka> 

Gumka,  i,  Im.  i  I.  p.  Guma.  2.  tasiemka  a. 
sznureczek  guniowy:  G.  do  kapelusza. 

jGumlastyka,  i,  Im.  ij  p.  Gumalastyka. 

XGummieldStyka  (gummi-olastyka),  i,  Im.  i  p. 
Gumalastyka.  Kras.  A. 

jGumnisko,  a,  Im.  a]  \.  plac  przy  gumnie,  zwykle 
otoczony  budowlami  gospodarskicmi,  podwórze  przed 
stodołą.  Kras.  A.  2.  obszar  ziemi  pod  zabudowa- 
niami gospodarskicmi  a.  gdzie  one  były:  K')zacy 
Doroszeńkowi  i  Lipkowie  na  ruskich  gumniskach 
urządzili  stojankc.  Roi.      <GIIM> 

Gumno,  a,  Im.  a  I.  jtrzestrzeń  miądzy  zabudowa- 
niami gospodarskiemi,  podwórze  gospodarskie :  Do 
jjumna  należij  stodoła,  brogi  i  styrty.  Troe.  G., 
pole,  plac  we  środku  zabudowania  stodolnego. 
Podcz.  Wygnała  Marsa  Ceres  gospodarna  i  pa- 
nuje z  Pomoną,  Florą,  i  Wertumnem  nad  Do- 
brzyńskiego   domem,    stodołą    i    guinnem.    Mlek. 

2.  budowla  do  składania  i  młócenia  zboża,  stodoła 
na  zboże:  Zwozić  zboże  do  gumna,  do  gumien. 
Na  świętego  Dominika  zboże  z  pola  do  guran 
zmyka.  Prz.  Wtenczas,  gościu,  bywaj  u  mnie, 
kiedy  wszystko  najdziesz  w  gumnie.  Kochan. 
Obok  lamus,  spichrz,  G.,  obora  i  stajnie,  wszyst- 
ko w  kupie,  jak  bywa  u  szlachty  zwyczajnie. 
Mick.  Po  strzechach  gumien  niby  ogrody  wi- 
szące różnych  roślin.  Mick.  Przsn.  -zboże:  Szku- 
ta poźrze  fidwarki,  gdy  pan  żyje  szumno, 
i  wszystko  G.  Klon.  U  szypra  także  poty  głowa 
szurana,  póki  nie  zmłóei  stobrożnego  gumna. 
Klon.  Te  woły  były  własnym  ziarnem  a.  gumnem 
przez  zimę  zimovranc.  Paw.  Przen.:  Do  nowych 
gumien  drzwi  nam  otworzono.  Świt.  (-ułatwiono 
na:n  dostęp  do  nowych  miejsc,  obfitującycli  w  zboże). 

3.  t  p.  G'jmienczysko.  Mącz.  4.  [G.]-a)  miejsce 
przed  siniloln.  h)  zabudowania  r/ospodnrskie.  Zdr. 
Gumienko,  [iGumieneczko].     <GUM> 

[Gumnyj  ji.  Gumienny:  Często  gościniec,  idący 
przez  wieś,    nie  różni  ś.  od  gumnego  podwórzu 

Gumodajny  gumy  dostarczający:  Drzewo  gumo- 
(lajne.     <Guma-i-DA> 

Gumować,  uje,  owal  gumą  powlekał,  !tmuroiiy:r: 
G.  płótno.  A  jakże  ja  ich  (wąsy)  pielęgnowałem! 
jak  układałem  i  gumowołem!  Chodź.  Wą«  ma 
zawiesisty  i  nie  po  dworsku  zakręcony  i  gumo- 
wany, a  (zam.  lecz)  suty,  siwy  i  obwisły.  Chodź. 
<p.  (iuma> 

Gumowanie,  a,  blm.  I.  czynność  cz.  Gumować. 
2.  ogr.  p.  Guma. 

Gumowny  I.  pełen  gumy:  Drzewa  gumowne.  2. 
gumą  powleczony,  gumowany:  Płótno  gumowne. 

Gumowy  przym.  od  Guma:  Pończocha  gumowa. 
Cukierek  G.  p.  Cukierek.  Gumowa  woda.  L. 


Gumożywica,  y,  Im.  e  chern.  matcyja  hodkxi'oi-a 
pomiędzy  żywicą  a  gumą,  np.  gumiguta.  <  (i  u- 
ma-f-  Żywica  > 

[Gumołka,  i,  im.  i]  p.  Gomóła. 

[Gumulastryka,  i,  Im.  I]  p.  Gumalastyka. 

1  Gumalastyka,  i,  Im.  i]  p.  Gumalastyka. 

JGumiilaśtyka,  i.  Im.  jj  p.  Gumalastyka. 

Gu.ia,  y,  Im.  y  jęz.  w  teorji  gramatyłców  indyj- 
skich dodanie  a  przed  samogłoską.      <Skr.  guna> 

[Guna,  y,  Im.  yj  dziec.  noga.  <Może  *góna, 
od  (i()N/ŻON> 

jGunerwanta,  y,  Im.  y]  p.  Guwernantka. 

[Giingwoiić,  i,  ił|  mówić  przez  nos.     <Dźwn.  > 

Gunia,  i,  Im,  e,  Gonia  I.  a)  x  gatunek  grubego 
sukna.  Gol.  b)  [(j.J  g'  ul/y  Ińały  samodział  (z  któ- 
rego szyją  gunie).  2.  a.  [HuniaJ  przykrycie  kos- 
mate na  konie,  koc,  kiUmet,  dera,  derka :  Obmy- 
wszy stadnika,  prześcifradiem  i  guniami  przykryć 
trzeba.  Dor.  3.  X  grube  odzienie,  siermięga:  Ty- 
żeś  to,  Paskwaliuo,  w  tej  wzgardzonej  guni!  Tw. 
W  tak  bezecnej  guni.  Tremb.  Nietylko  raiłośó 
w  pań.skim  lągnie  ś.  bławacie,  znajdziesz  ją 
czasem  w  guni  i  ubogiej  chacie.  Zim.  Przen.: 
Bóg  nie  wstydził  ś.  człowieczej  natury  siermię- 
gi i  m-3  pierwej  ją  wy/uł,  aż  go  w  onej  gUiii 
ludzkiego  utrapienia  ubiją  pioruni.  Pot.  4.  [G.J 
=  a)  a.  [Goniaj  kapota  długa  za  kolana,  opończa, 
płaszcz  góralski,  b)  płachta  do  noszenia  trawy.  5. 
X  przen.  Indzie  ubrani  w  gunie  =  chłopstwo,  po- 
spólstwo, gmin,  czerń:  Ręka  twoja,  nie  na  gunie, 
nie  na  chłopstwo  pijane,  ale  na  bohatyry  ś.  ro- 
dziła. Pot.  Zdr.  Guńka,  Gunieczka,  [Guńozynaj. 
Zgr.  [Guńczysko].   <Śr.  Łć.  gimna-- kożnch> 

[Guniaki,   ów,  blp.'i  spodnie  z  gruhego    sukna. 

Gunieczka,  i.  Im',  i  p.  Gutłia:  Przywiódł  mu 
konia  białego,  gunieczka  nakrytego.  Papr. 

[Gunlowyi  przym.  od  Gunia:  Sukno  guniowe. 

X  Gunt,  u.  Im.  y  p.  Gont. 

[Guńczyna,  y,  Im.  y]  p.  Gunia. 

I  Guńczysko,  a,  Im.  al  p.  Gunia. 

Guńka,  i,  Im.  i  p.  Gunia  i  Czapicha:  Koniczka 
cudziray,  wycieramy,  guńkami  przyodziewamy. 
Rej.  Prześpij  ś.  na  ziemi,  guńką  ś.  odziej.  Star. 

(Gupka,  i,  Im.  ij  p.  Gubka. 

[Gurbić,  i,  ii]  marszczyć,  miąó,  robić  niegładkim. 
[G.  Ś.]  I .  a.  [Gurbonić  Ś.]  marszczyć  ś.,  fałdować 
ś.,  wzdymać  ś.,  miąć  ś.,  giąć  ś.,  krzywić  ś.:  Ubranie 
ś.  gurbi  na  plecach.  Papier  na  okładce  g.irbi 
ś.     2.  ^/arbić  ś.      <GARB> 

[Gurbienie,  c,  blm.]  czynność  cz.  Gurbić. 

[Gurblenie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Gur- 
bić ś. 

[fiurbonić  się,  i  ś.,  ii  ś.]  p.  Gurbić:  Ubranie, 
skóra    gurboni   .ś. 

[Gurbonienie  się,  a  ś.,  blm.]  czynność  cz.  Gur 
bonić  ś. 

X  Gurczeć,  y,  alo  nieos.  p.  Kruczeć.  Sł.  wil. 
<nźwn.> 

X  Gurczenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gurczeć. 

Gurdlina,  y,  Im.  y  bot.  (trichosanthes)  roi. 
z  ro  Iziny   dynioionUjch.      <  ?  > 

X  Curdwiel,  a,  im.  e  p.  Kurdziel. 
Gurdziel.  a,  !m.  o  wet.  p.  Kurdziel.     <p.  Kur- 
dziel > 

(Gurgas,  a,  Ira.  y]  zupa  z  Icwasu  Jcapuścianego. 
<Za)).  Dźwn.> 

X  Gurgieta,  y,  Im.  y  koszulka.  <Włos.  gor- 
giorfitta> 

•jGurgole,  ów,  bip.  coś  ze  strojów  koł/iecych: 
Q.  należą  do  stroju  białogłowsk!eg"«.  Grole.  (-. 
należały  do  stroju  białcgłowskiego.  Goi.  <Zap. 


941 


GURGOT 


GUŚCISKO 


Hp.  gorjal  =  kołnierz,    ze    Sr.    Łó.    gorg(i)ale  = 
poiltfanlle  > 

[Gurgot,  u,  Im.  y]  p.  Gurgotanie:  G.  z  brzucha. 
<Dźwii.> 

[Gurgotać,  ce  a.  ta,  tal]  hurkołaó  (np.  w  żo- 
łądku). 

[Gurgotanie,  a,  blin.,  Gurgot]  czynność  cz.  Gur- 
gotać. 

IGurman,  a,  bm.  owie  p.  Gurmand.  Sł.  wil. 

[Gurmana,  y,  Im.  y]  laierzchnia  sulaiia  z  gruhe- 
fjo  sukna,  kapota,  sukmana,  świta.  <Zap.  zmie- 
szanie Górnica -f- Sukmana  > 

!  Gurmand,  a,  Im.  owie,  .'Gurman  iakutniś,  żar- 
łok, obżartuch,  gastronom.  Przen.:  Prawdziwa  to 
uczta  dla  gurmandów  literackich.  Gad.  <Fr. 
gourmand  > 

!  Gurmanderja,  i,  blm.  obżarstwo,  żarłoczność. 
Przen.:  To  szczyt  gurmanderji  myśliwskiej  na- 
szych czasów. 

Gurt,  u,  Im.  y  (.  X/j«s  (wog.):  G.  z  rzemie- 
nia. Troe.  2.  pas  rzemienni/  u  zapr.~p(pi.  3.  w  Im. 
kraw.  klapki  ze  sprzączka  do  zapinania  i  ściąga- 
nia: Gurty  u  kamizelki,  u  spodni.  4.  a.  Gurta 
tap.  pas  do    mebli.      <Nra.  Gurt> 

Gurta,  y.  Im.  y  I.  bud.  pas  w  budowli:  Brak 
organicznego  wypływania  gurt  sklepionek  z  pro- 
tilów  filarów  jest  w  rozbracie  z  gotycyzmem.  2. 
tap.  j).   Gurt. 

Gurtcęgi,  ów,  blp.,  Gurtszpan  tap.  rodzą/  cpgów 
do  wyciągania  pasów  na  meblu  przij  ich  przybija- 
niu.    <Nm.  Gurt  -  pas -|- Cęgi  > 

Gurtować,  uje,  owal  I.  X  opasywać.  2.  tap. 
naciągać  pasy  na  meble,  przybijać  sztywno  pasy. 
<Nni.  gUrten-oi)asywa(';> 

Gurtowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gurtować. 

X  Gurtowny  od  hurtownihi  kupiony:  Głowę  ob- 
wiązała chustką  zwyczajna,  ale  nową  i  gurtowną. 
Jeż.     <Spolszczenie  Ukr.  liurt()wnyj> 

X  Gurtowy  przyra.  od  Gurt:  Łóżko  gurtowc 
(  =  n«  pasach). 

Gurtszpan,  a,  Im.  y  tap.  p.  Gurtcęgi.  <Niii. 
Gurtspaun> 

Gurtsztul,  a,  Im.  e  powr.  warsztat  ręczny  do 
wybijania  tasieni  węższych.     <Nm.  Gurt st uhl  > 

Gus,  a,  Im.  y  czcion.  p.  Lejek.  <  Xm.  Guss- 
lanie  > 

f  Gusi  gusi !,  GuŚ  guś  guś  !J  nawohjwanie  gęsi. 
<0d   Gęś> 

[Guska,  i,  Im.  ij  całus.  <Z  Nm.  Kuss  =  poca- 
łunek > 

Gusła,  sel,  a.  X  sł,  X  słów,  blp.,  a.  X  Gusło  Ip., 

fGusia,  y,  Im.  y  Ip.  ż.,  [GuŚlisko]  obrzędy  przy  wy- 
konywaniu  czarów,  praktyki  czarnoksięskie,  zabobon- 
ne, zabobony,  czary:  Wierzyć  w  G.  Czynić  (i.  We 
sny  wierzył,  a  gusł  naśladował.  B.  Sz.  Mistrzo- 
wie gusł  i  zabobonów.  Syr.  Gusłów  niech  ś. 
gospodyni  nie  ima.  Haur.  Zioła  używane  do 
gusłów  w  Litwie.  Mick.  Nim  zaś  te  wszystkie 
G.  uczyniła,  dziewięć  ś.  razy  wkoło  okręciła. 
Kras.  G.  nasze  moc  straciły,  nie  pokaże  ś.  twój 
miły.  Mick.'  Czarna  nić  guseł  zaczyna  ś.  niemal 
w  kolebce  ludzkości.  Kor.  Kto  gada  G.,  temu 
gęba  uschła.  Prz.  ( -zaklęcia).  Czarnoksiężnicy 
zaboijony  stroją  szejjtaniemj  gusła,  gdy  na  ból 
zębów  każą  nowy  nóż  w  ścianę  wbić.  Petr. 
<GUI)> 

X  Gusłarz,  a.  Im.  e    ]>.  Guślarz. 

X  Gusło,  a,  Im.  a  p.  Gusła.  Troć. 

Gusłowato  przys.  od  Gusłowaty.  L. 

Gustowały  podobny  do  g\i.<cl:  Sposoby  te  lecze- 
nia, których  baby  używają,  często  coś  guslo- 
waI<'go  w  sobie  mają.  Perz. 


fGusłowierny  wierzący  w  gusła,  zabobonny: 
W  to  tylko  wierzyć  mogą  gusłowlerni.  Syr. 
<Gusła  +  WIAR> 

fGusman,  a,  Im.  owie  p.  Guzman. 

Gust,  u,  Im.  a  a.  y  I.  (posp.  i  w  estetyce)  p. 
Smak:  Dobry,  zły  gust.  G.  pomarańczowy  C^dsiio- 
ny,  dziicaczny).  Mieć  G.,  nie  mieć  gustu.  Ubie- 
rać ś.  z  gustem  (  =  ze  smakiem,  gustowtiie),  bez 
gustu  (  -niegustownie).  Cnej  pisania  sztuki  z  do- 
wcipem i  gustem  tyś  dał  pierwszy  przykłady 
pod  naszym  Augustem.  Tremb.  Ten  ś.  śród 
mędrców  liczy,  zna  chemję,  ma  G.,  kto  pier- 
wiastek słodyczy  z  lubych  wyciągnął  ust.  Mick. 
2.  (do  czego,  X  w  czym)  upodobanie  w  czym, 
chęć  do  czego:  Różne  są  gusta.  Każdy  ma  swój 
G.  Prz.  Być  w  czyim  guście  =  podobać  ś.  komu: 
To  nie  jest  w  moim  guście.  Ta  dama  nie  podo- 
ba ś.  kobietom,  ale  jest  w  męskim  guście.  To 
nie  przypada  mi  do  gustu  (-do  smaku).  Nabie- 
rać gustu  do  czego.  X  Widziała  przed  sob  i 
ładnego  chłopca  do  gustu  swego.  L.  To  zależy 
od  gustu.  Wszystko  to  odmienne:  łaska  iiuńska, 
G.  kobiet,  pogody  jesienne.  Kras.  Z  gustembyiii 
to  zrobił  (=  chętnie,  z  zadowoleniem).  X  Ten  ma 
G.  w  nauce,  ten  w  muzyce.  Gol.  X  I  lasy  ciemne 
gusty  w  tej  muzyce  miały.  Jabł.  X  Położył  ś. 
wcześnie,  lecz  nie  mógł  gustu  żadnego  mieć  we 
.śnie.  Wad.  X  W  kniejach  Cefal  G.  złożył 
i  w  zwierzu  zabitym.  Drużb.  X  Do  rozkoszy  G. 
wziąłem.  Hul.  [To  nie  jest  każdemu  w  gu.«ta. 
Dzieweyno,  uspokój  mi  gusta,  zeby.ś  pozwoliła 
złącyć  z  usty  usta  (  =  ż(idzę)].  3.  sposób  wyko- 
nania, rodzaj,  styl,  moda:  Sprzęt  w  nowym  guście. 
Sprawie  sobie  ubranie  w  tym  guście,  jak  ty 
masz.  Niedaleko  pałacu  chanów  wznosi  ś.  mo- 
giła, w  guście  wschodnim  zbudowana.  Mick.  4. 
">(.  zadowolenie,  ukontentowanie,  radość,  uciecha: 
Tl  tej  nowiny  G.  będzie  miał  dziwny.  Hardz.  Zdr. 
Guścik,  Gusteozek.  Zgr.  Guścisko.   <ly';.  gustus> 

Gusteczek,  czka,  zwykle  tylko  w  Im.  czka  p. 
Gust:  Są  gusta,  gu-ciki,  gusteczka,  guśeiska. 
Prz.  Są  gusta  i  gusteczka:  J3v!.iemu  podoba  ś. 
matka,  drugiemu  córeczka.  Prz. 

[Gustoforka,  i.  Im.  i]  p.  Bursitówka.  <  Prze- 
kręcenie Nm.  Borsdorler,  od  Borsdorl"  w  Sakso- 
nji  > 

Gustować,  uje,  owal  w  kim,  w  czym -rnn///-)- 
wać  upodobanie,  smakować,  lubić  kogoś  a.  coś:  Ma 
szlachetną  naturę,  jeżeli  gustuje  w  Ochockim, 
nie  w  Starskim.  Prus.  <  Lć.  gustarc  skoszto- 
wać, próbować,  smakować  > 

Gustowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gustować: 
Wspomniałem  o  twoim  gustowaniu  i  ciastecz- 
kach. Slow. 

Gustownie  przys.  od  Gustowny:  G.  ś.  ubierać. 

Gustowność,  i,  blm.  rz.  od  Gustowny:  G.  ubra- 
nia. 

Gustowny  przypadający  do  gustu,  będący  dowo- 
dem dobrego  gustu,  z  gustem  zrobiony,  piękny, 
ładny,  wytworny,  wykwintny,  elegancki:  G.  slriij, 
kapelusz.  Gustowne  meble.  Na  wytwornym  łóżku 
bety  w  kolorowych,  niegustownycli  poszewkach. 
Bał.  Winszowałem  gustownego  wyboru,  i  jak 
mi  ś.  zdało,  niezbyt  drogiego  kupna.    Kras. 

[Guszczer,  a.  Im.  y,  Gościor]  Jesiotr.  <p. 
Guszczora  > 

[Guszczora,  y,  Im.  yj  p.  Siniec.  <Nm.  (Hls- 
ter> 

Guścik,  u,  Im.  i  p.  Gust:  Sa  gusta  i  guściki. 
Prz. 

Guścisko,  a.  Im.  a  p.  Gust:  Są  gusta,  guściki, 
gusteczka   i  gufSciskn.   Pr/. 


942 


GUŚ   GUŚ 


GDZDRACZ 


1.  [Guś  guś  guś!|  na>voli/wanie  iwiń.    <p.  Giida> 

2.  [Guś  guś  guś]  |i.  Gusi  gusi! 

1.  [Guśka,  i,  lin.  i]  dziec.  świnia.  Por.  Guda. 

2.  (GuśkalJ  !>.  Gudziu  gudziu  gud  gud!  <{>. 
(tiiila> 

Guślarka,  i,  Im.  i  I.  n.  Guślarzycha,  Guślary- 
cha,  [Guślnica,  GuśnicaJ  /",  co  gusła  czi/ui,  czarow- 
nica, wiedźma;  wróibiarka.  2.  X  ta,  co  wierzy 
w  gunia,  kobieta  zabobonna.  Troć. 

Guślarski  przyra.  od  Guślarz:  O  guślarskich 
cziiracli  to  napiszemy.   Ilaur. 

GuŚlarstwO,  a,  Im.  a  I.  wi/konyicanie  guseł,  czy- 
nienie czarów,  czarowanie,  czurnoksięsticu.  2.  X'Ł'/o- 
ra  w  gusła,  zabobonnoii.      <  p.  Gusła  > 

Guślarycha,  y,  Im.  y  j).  Guślarka.  Słów.  <p. 
liiisla,  z  końcówki^  Ukr.  > 

Guślarz,  a,   Im.  e,    X  Gustarz    I.    a.    fGuślnik 

ten,  co  czyni  gusła,  czarnoicsięinik,  czaroilziej,  cza- 
rownik; icróżhiarz:  Uroczystość  ta  (dziady)  po- 
czijtkieiu  swoim  zasięga  czasów  pogańskich 
i  zwała  ś.  niegdyś  ucztfj.  kozła,  na  której  prze- 
wodniczył koźlarz,  liuślar,  G,  razem  kapłan 
i  poeta  (gę.śiarz).  Miek.  Już  na  poddaszu  trzy- 
kroć krzyknęły  puszczyki,  jak  gu^larze.  Mick. 
Idź  ze  świata  ku  mogile,  idź  od  mędrców  do 
gu.ślarzy.  Mick.  2.  Xten,  co  wierzy  w  gusła, 
człowiek  zabol>onny,  zahobonnik.  Troć.  <i>.  Gnsia> 

Guślarzycha,  y,  Im.  y  p.  Guślarka:  Tak  ś.  ze 
sw^  guślarzyclifj;  zmówił  ów  gad.  Słów.  <p. 
Guślarycha  > 

tGuŚlIĆ,  I,  ii  i  [Guślió]  czynić  gusła,  czarowań: 
Niech  zginie,  któryby  guślił  i  czarował.  Białob. 
[Mać  umieli  kreślić,  (f.,  i  8|)alili  ]i^\ 

fGuślisko,  a.  Im.  a]  p.  Gusła:  Syćko  to  było 
jacy  oma  mienie  i   Ci. 

(Guślnica,  y.  Im.  ej   p.  Guślarka. 

fGuślnik,  a,  Im.  cy  p.  Guślarz:  Nie  będzie 
czarownik  ani   G.  u  ciebie.   B.  Sz. 

X  Guślny  przym.  od  Gusła,  zabobonny.  Pogań- 
skich  ludzi  guślne  obrazy.  .Jan. 

fGuśnica,  y,  Im.  e]  p.  Guślarka. 

[Gut,  u,  Im.  y|  drzewo  krzyu-e ,  sękowale,  nie- 
zdatne, do  niczego.  Pol.  <?  Por.  Cześ.  -  .Moraw, 
giitny  (i)  drzewie)  =  .'^próchniały  > 

rGuta,  y,  blm.  p.  Letarg.  <Ł('-.  gutta  =  kropla; 
dawniej  przypisywano  jtrzyczynę  letargu  kroplom, 
spada  j.Tfym  z  mózgu  > 

X  Gutapercza,  y,  blm.  j).  Gutaperka. 

Gutaperczany  p.  Gutaperkowy  :  W  przedsionku 
znajdowała  .'^.  rura  gutaperczana.   Rog. 

Gutaperka,  i,  blm.,  x  Gutapercza  chem.  via- 
terjti  poi  hoil-.cnia  roślinnego^  podobna  z  tcłasności 
do  kiniczuka.  <Malajs.  gytali  percza  =  gunia 
perczowa:  percza  =  drzewo  kauczukowe > 

Gutaperkowy,  Gutaperczany  pr/3ui.  od  Guta- 
perka. Przen.:  Gutaperkowa  twarz  jego  układa- 
ła >-.  w  wyraz  głębokiego  wzruszenia.    Bał. 

Guwaka,  i.  Im.  i  bot.  p.  Areka.  <Z  niby  Łć. 
guvaca> 

IGuwernamentalny  do  rządzenia  służący,  rządzą- 
cy: Środok  (J.  Kra.sz.    <  Fr.  gouvernemental  > 

Guwernantka,  I,  Im.  i,  [Gubernantka,  Guber- 
natka,  Gubyrnatka,  Gunerwanta,  Narwantaj  I. 
nauczyciilka  domowa,  ocfimistrzyni:  Trzymać  gu- 
wernantkę do  dzieci.  G.  na  pensji.  2.  przen. 
kobieta,  narzucająca  ś.  ze  sicemi  radami:  Jaka  mi 
G.!     <l"'r.  gouvernante> 

Guwerner,  a,  Im.  rzy  a.  owie,  X  Guwerner, 
t Gubernator,  |Guberner,  Gubernat,  Gubernant] 
^lauczyriel  domowy,  ochmistrz,  wy  chowa  icca:  G.  na- 


stępcy tronu.  Już  ray  z  żoiuj,  wyrośli  z  guwer- 
nerów. L.  (-mamy  swój  rozum,  nie  potrzeJiiijemy 
kierowników).     <Fr.  gouverneur> 

Guwernerka,  i,  blm.  p.  Guwernerstwo. 

Guwernerować,  uje,  owal  liyć  guwernerem. 

Guwernerowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Guwer- 
nerować. 

Guwernerski  i)rzym.  od  Guwerner:  Chleb  G. 
(  =  zawód  guwernera,  guwernerstwo). 

Guwernerstwo,  a,  blm.,  Guwernerka  zawód  gu- 
icernera,  guwernerowanie :  Czyliżby  podłej  kon- 
dycji człowieka  zażywano  do  akompaniowania 
panu,  jakim  był  starosta  bobrujski,  dalej  gu- 
wernerstwa  Imp.  podskarbiemu  nadw.  lit.?  Rzew. 
X  Guwerner,  a,  Im.  owie  p.  Guwerner. 
Guz,  a.  Im.  y,  fGąz  I.  a.  [Guzica]  wielki  guzik 
do  zapinania:  Druciane  koszulki  ze  złocouemi 
guzami  na  spięciach.  [Gra  w  guzy]=^rrt  v}  gu- 
ziki: W  guzy  zagrali.  2.  narośl  na  drzewie:  G. 
na  drzewie.  Kn.  Ci;jgnie  za  sobą,  długie,  Sij;żnio- 
wate  drzewo,  uzbrojone  w  krzemienie  i  guzy 
i  sęki.  Mick.  W  karby  (drzewa)  wtykajjj.  ś.  ostre 
krzemienie,  Stóre  z  czasem  wrastają  w  drzewo 
i  tworz;^  guzy  twarde.  Mick.  3.  ozdobny  węzeł, 
otacza/ący  łcielicłi  Icościelny  między  Icubkiem  a  pod- 
stawą. 4.  X  prze  u.  muły  człowiek,  karzeł,  liliput, 
pigmefczyk,  pędr(fk:  Karła  łając,  wrzeszczy:  gu- 
zie niecnotliwy!  Mor.  G.  mały  a  zły.  Troć.  5. 
anat.  =  a)  i  zdr.  Guzek  (tuber)  wzniesienie  kostne: 
G.  czołowy,  kulszowy.  b)  G.  w  gardle  przyro- 
dzony-7?  r/(/A;f/.  e)  fG.  mleczny  a.  placowy  p. 
Grasica.  6.  lek.  =  a)  a.  [GuziełJ  (tumor)  i  posp. 
=  obrzmienie  ograniczone,  występujące  nagle  po 
uderzeniu,  in.  obrzęk:  Drzwi  były  tak  nizkie, 
iż  łubom  ś.  ledwie  nie  pół  zgiął,  wszedłem 
z  guzem  na  czole.  Kras.  Leniwy  ma  guzy  na 
jj^rzbiecie.  Prz.  Żart.:  Mały  komar,  a  przecież 
G.  po  nim.  Prz.  liączemu  G.  na  brzuchu  roście, 
a  leniwemu  na  grzbiecie.  Prz.  Przen.  =  i/c«e,  cię- 
gi, kije,  lanie,  smarowanie:  Oberwać  guza.  Szu- 
kać guza  ( =narażaó  ś.  na  bicie  a.  na  nieprzy- 
jemność, na  niebezpieczeństwo).  X  Załawiać,  gonić 
na  G.  Nie  potrzebaó  po  guzy  jeździć  na  Podole. 
Wyjir.  Otóż  tobie,  Klimku,  guzy  w  upominku. 
Bies.  Guzem  to  rozstrychnąć  trzeba.  Troć  (—ta 
sprawa  musi  ś.  skończyć  hi/alyką).  Srebrny,  zło- 
ty G.  nie  boli.  Prz.  (=gdy  kto  bi/e,  a  ołniarowy- 
wa,  to  nie  boli),  b)  a.  X  Guzel  (neoplasma  vel 
tumor)  nowotwór  wszelaki,'"  wy/Indu  btilwiasle- 
^0,  fsadzel:  X  G.  biały  (tumor  albus).  G. 
j  ą  d  r  o  w  y,  m  ą  d  o  w  y  =:  tnięsak  jądra  (sarcocele). 
G.  krwawy  p.  Krwiak.  fG.  ło  jo  waty,  ło- 
jowy p.  Łojak.  -(-(i.  mączny  p.  Kaszak.  fG. 
miodowy  =  torbiel  skóry  z  zawartością  gęstopłya- 
ną  (t  meliceris).  G.  morowy  a.  fpowietrz- 
n  y  p.  Morówka.  G.  nabrzmiewa  j  ą  c  y , 
X  n  a  p  r  ę  ż  n  y,  Xp  ę  c  z  n  i  ej  ą  c  y,  X  w  z  w  o  d  n  y 
(tumor  erectilis).  f(i.  n  io  e  i  e  r  p  i  ę  1 1  i  w  y  p. 
Kaszak.  fG.  pul  sowy  p.  Tętniak,  (if.  rako- 
waty, trędowaty,  fiświnie  guzy  ji.  Zołzy. 
t  G.  z  a  s  k  ó  r  u  y ,  m  a  r  t  w  y,  in.  G;  zapalny 
pochewki  ścięgna,  martwa  kostka 
(ganglion).  Plastr  na  różne  guzy.  Troć.  7. 
wei.:  (iuzy  łożyskowe  p.  Łożyszcza.  Zdr.  Guzik, 
Guziczek.  Zgr.  Guzisko.     <GUZ> 

[Guza,  y,    Im.  y,  Guzica]    zad,  zadek,  pośladek. 
<GUZ> 

Guzaty  mający  guzy:  Jarzmo    guzate.  Mi. 

XGuzdra,    y,    Im.    y    p.     Guzdrata.    Mrong, 
<Gi;Z([DJU)> 

[Guzdracz,  a,  Im.  e]  p.  Guzdrala,  Mrong. 


943 


GDZDRAĆ    Ś. 


GUZY 


Guzdrać  się,  ra  ś.  a.  rze  ś.,  rał  ś.,  fKuatrać  ś., 
[Guzdrolić  ś.,  Kuzdrać  ś.,  Kustrać  ś.  |  marudzić,  ro- 
bić coii  jiowoli,  dłubać  ś.,  yrzebać  i.,  wi/hicraó  ś.  po- 
woli (lip.  tu  drogę),  nie  śpieszijć  ś.,  zwlekać,  nie 
odstatcioć  roboty  na  czas:  0])Owia(lanie  bj^ło  cza- 
peiu  przerywane  cniewera  Owsikowskiego,  że 
A.  giuflrzą,  z  kolacji^.  Kórz.     <GUZ[D]Il> 

Guzdralska,  kiej,  Im.  kie  forma  ż.  od  Guzdral- 
ski:  Pani  G. 

Guzdraiski,  ego,  Im.  scy  p.  Guzdrała. 

Guzdrała,  y,  Im.  y,  Guzdraiski,  X  Guzdra,  [Guz- 
draoz]  ten,  co  L  yuzdrze,  dłubała,  gramolą,  dlubal- 
ski,  maruda,  nudziarz. 

Guzdranie  się,  a  ś.,  blm.,  Guzdranina  czynność 
cz.  Guzdrać  ś, 

Guzdranina,  y,  Im.  y  p.  Guzdranie  ś. 

[Guzdrolić  się,  i  ś.,  W  ś.J   p.  Guzdrać  ś. 

X  Guzdrowaty  kostrop<dy ,  najeżony,  kosmaty. 
<?  por.  K()stropaty> 

Guzek,  zka,  lin.  zki  I.  anat.  p.  Guz.  2.  lek. 
p.  Grudka. 

[Guzel,  zla,  Im.  zle]  goleń,  kość  goleniowa. 
<GUZ> 

X  Guzeł,  zla,  Im.  zły  lek.  p.  Guz.    S.  K. 

Guzica,  y.  Im.  e  I.  [G.]  =  a)  ji.  Guz:  Kontus  ze 
śklanemi  guzicami.  b)  p.  Guza:  Muzycy,  lepiby- 
fście  grali  świni  na  guzicy.  2.  -f ptak  kukułka. 
3.  anat.  p.  Ogonowy.  4.  bot.  p.  Guzikowieo. 
Zdr.  t  Guziczka. 

Guziczek,  czka.  Im.  czki  I.  p.  Guz  i  Guzik:  G. 
od  koszuli.  Lek.:  f  G.  w  nurcie  moczowym  (ca- 
runcula),  niegdyś  poczytywany  za  przyczynę 
rzeżączki  przewlekłej.  Sól  z  oliw;],  rozpędza  gu- 
ziczki i  każde  wzdęcie  bolące.  Spicz.  2.  [Gu- 
ziczki] —  pastylki  z  sanłoniny.  3.  w  Ira.  wet.  p. 
Łożyszcza. 

t  Guziczka,  i,  Im.  i  p.  Guzica:  Lędźwica  u  ko- 
koszki, G.  MijjCz. 

Guziczkowaty  lek.  (tuberculatns)  do  guziczlca 
podobny,  i n.  g  u  z  i  k  o  w  a  t  y ,  g  r  u  z  e  ł  k  o  w  a  t  y. 
Nóż  G.  p.  Główkowaty. 

Guziczkowy  I.  przym.  od  Guziczek.  2.  [Gu- 
ziczkowa róża]  j).  Róża.  [Guziczkowe  ziele]  p. 
Ziele. 

fGuziczny  przym.  od  Guzica;  anat.:  Ko.ść  gu- 
ziczna  p.  Ogonowy. 

[Guzieł,  zła.  Im.  zły]  p.  Guz.  Zdr.  [Guziotek]. 

Guzik,  a.  Im.  i,  [KuzikJ  I.  mały  r/uz  ^  a)  krąiek, 
służący  do  zapinania  ubrania,  zapinka,  •^kn.ajUk: 
G.  drewniany,  sukienny,  ko.ściany,  metalowy.  G. 
od  fraka,  od  S])odni.  Przyszywać,  obrywać  gu- 
ziki. Zapiijć,  odpiąć  guziki.  Zapiąć  ś.  na  wszyst- 
kie guziki.  Rejent  zbladnął,  zacz^ął  zapinać  j^u- 
ziki,  myśląc,  że  Maciej  wzrokiem  suknie  z  nie- 
go złupi.  Mick.  Gra  w  guziki.  !>)  mały  guz  na 
ciele:  (iuziki  ma  na  głowie.  Troe.  G.  cyckowy. 
Bóbr.  2.  X  przen.  gałka,  kulka:  Koronki  w  gu- 
ziki wyszywane.  Troć.  (Jnziki  u  różnych  naczy- 
niów.  Troć.  G.  u  laski.  L.  3.  część  jakiego  przy- 
rz<(,du,  służąca  do  naciskania:  Przycisnąć  G.  od 
drutu  telegraficznego.  G.  przy  dzwonku  elek- 
trycznym. 4.  \).  Jabłko.  5.  [G.]  =  a)  czapka 
grzyba,  b)  kropla  ropy  nujclanej  na  kamienin:  Kro- 
l»le  ropy  na  kamieniu  w  języku  nafciarskim  na- 
zywają ś.  guzikami.  iSew.  6.  przen.  nic,  figa: 
(i.  mu  zrobił,  pokazał.  7.  fanat.^a)  j).  Kłykieć. 
b)  j).  Gruczoł,  c)  fdiuziki  czworojjarzy.^^tc  p. 
Czworaczy.  d)  t<^'iiziki  w  gardle  j).  Migdał.  8. 
bot.  =  a)  G.  owocowy  a.  Jajownik  (()varium)  <li>J- 
na  część  słupka,  b)  G.  złoty  p.  Jaskier.  9.  bud. 
p.    Gtowatka.      10.  hut.    kulka    złota,    srebrna    a. 


ołowiana,  otrzymana  na  Icapelce  a.  w  fyr/ielku.  II. 
flek.  (clavus)  brodawka,  nagniotek.  Zdr.  GuziCZek. 
Por.  Gruzelek.     <GUZ> 

Guzikarka,  i,  Im.  i  forma  ż.  oil  Guzikarz. 

Guzikarnia,  i,  Im.  e   fabryka,  gdzie  rolna  guziki. 

Guzikarski  przym.  od  Guzikarz;  Rzemiosło  gu- 
zikarskio. 

Guzikarstwo,  a,  blm,  I.  robienie  guzików,  rze- 
miosło r/u~i]:arza.     2.  handel  guziłcami. 

Guzikarz,  a,   Im.  e  ten,  co  robi  guziki. 

Guzikowato  przys.  od  Guzikowaty.  L. 

Guzikowaty  I.  podobny  do  gn-.ika:  Szyjki  (słup- 
ków) zakończone  guzikowatym  znamieniem.  Rosf. 
2.  anat.:  f  Pociąg  G.  =  wyrostek  kłykciowaty,  y. 
Gałeczkowaty.  3.  lek.:  aj  p.  Guziczkowaty.  b' 
Nóż  G. -Z  tępym  końcem,  iu.    gł  i)  w  ko  wa  t  y. 

Guzikowiec,  wca.  Im.  wce,  Guzikowe  drzewo. 
Guzica,  Puchowicznik  bot.  (cephalanthus)  roi 
z  rodziny  marzanowatych. 

Guzikowy  I.  przym.  od  Guzik:  Guzikowa  dziii 
ra.  Łs.    2.  anat.:  Staw  G.  j).  Staw.    3.  bot.:  Gu- 
zikowe drzewo  =  a)  p.  Drzewo,  b)  p.  Guzikowiec. 
4.  lek.  p.  Gruzelkowaty. 

[Guziny,  in,  blp  ,  Gziny]  icieczorynki  z  łańcam 
podczas  zapust.      <  Por.   Giez.  Gzić  ś.> 

[Guziołek,  łka,  Im.  łki]  p.  Guzieł.     <GUZ> 

Guzisko,  a.  Im.  a  m.  i  ni.  p.  Guz. 

Guzkowaty  lek.  p.  Grudkowaty. 

[Guzłać,  a,  ał]  I.  miąć.  2.  bez  powodu  usta- 
wicznie łajać.     <GUZ> 

[Guzłanie,  a,  blm.J  czynność  cz.  Guzłać. 

tGuzman,  a,  Im.  owie,  fGusman  błazen,  łcu- 
glarz:  Ktoby  chciał  tak  konterfetować  ludzi, 
z  rozdzieraniem  gęby,  z  wyszczynieniem  języ- 
ka, uie  uszedłby  też,  jedno  za  guzmana.  Górii. 
Ilekroć  ś.  j)y?znisz,  tylekroć  ś.  stawasz  błazneui 
i  guzmanem  u  Boga.  Wer.  <  Może  Gusła -}- 
Nm.  Mann  =  człowiek  > 

[Guznąć,  nie,   nąlj  szturchnąć   w  hole,  popclinąć. 

<  GUZ  > 

Guzo-krzyżowy  wiąz,  anat.  (ligamentum  tube- 
roso-sacrum),    in.    wiąz    kulszo-kuprowy. 

<  Guz -|- Krzyż  > 

f  Guzowacić  się,  i  ś.,  fł  ś.  p.  Guzowacieć: 
Ciasto  ustawuie  mieszać  trzeba  warząc,  by  ś. 
nie  guzowaeiło.  Sień. 

Guzowacieć,  eje,  ał,  f  Guzowacić  ś.  stawać  ś. 
guzowatym,  dostawać  guzów,     <GLIZ> 

Guzowacizna,  y,  Im.  y  anat.  (tuberositas) 
płaska  wyniosłość  kości,  zwykle  nierówna,  in.  g  u- 
z  o  w  a  t  o  ś  ć ,  f  c  h  r  o  p  o  w  a  c  i  n  a ,  X  c  h  r  o  jt  o- 
wa  tość. 

Guzowato  przys.  od  Guzowaty:  Wyglądał 
koszlawo,  nieforcmnio  i  G.  Krasz. 

Guzowatość,  i.  Im.  i  I.  rz.  od  Guzowaty,  nu- 
br~miałość.  zgrnbiałość:  Sok  ten  pomaga  cierpi.i- 
cym  ociekłość  twarzy,  i  którym  G.  na  twar/y 
narasta.  Sień.  2.  anat.  (protuberantia)  guz, 
lozgórze,  garb,  guzowaci  z  n  a,  X  c  h  r  o  p  o  w  a- 
cina,  X  eh  r  o  po  watość:  G.  potyliczna  we- 
wnętrzna i  zewnętrzna  (p.  occipitalłs  interna  et 
externa). 

Guzowaty  I.  mający  guzy,  pełen  guzów;  lek. 
kląbiasty  (bulbosus):  Plastr  ten  zatwardzia- 
łe miejsca  i  guzowate  miękczy.  Spicz.  2.  Xpi"ZPti. 
zawiły:  Przełożę  tu  pokolenie  narodu  wob).><kiegii, 
jeżeli  je.szczo  co  pewnego  z  tak  guzowatej 
gmatwaniny  będzie  ś.  mogło  wywikłać.  13laż. 
3.   bot.:  Dziewanna  guzowata  p.  łłełmek. 

Guzy  I.  f  karłowaty,  pędrakowaty.  2.  [('.]  p. 
Kusy:  Pies  (J.  (  =  bcz  ogona).  Daleko  Q.  od  za- 
jąca. Prz.  (dom.  pies),     <  p.  Kusy> 


944 


GWADZGAĆ 


GWAŁTOWAĆ 


[Gwaiizgaó,  a,  ałl  p.  Gwazdać.     <Dźwn.> 

[Gwadzganie,  a,  blra.]  czyuuośó  cz.  Gwadzgać. 

Gwajak,  u  I.  lin.  i  a.  Gwajakowieo,  Drzewo 
gwajakowe,  Drzewo  francuskie  bot  (guajaciim) 
roi.  z  roilziiiij  i>nrolis(nil:oic<itiich.  Gatunek:  6. 
lekarski  (g^.  otficinale).  2.  blin.  clieiu.  ij/it^ica 
2  rośliny  gwajak  lekarski.  <  lip.  guayaco,  z  jęz. 
Haity)sL'.> 

Gwajakol,  u,  blm.  cheiii.  i  apt.  suhslancja  phjn- 
na,  stanowiąca  (jlówną  czcić  składową  kreozotu  tm- 
kowego.     <0(i  Gwajak > 

Gwajakowieo,  woa,  hu.  wce  bot.  p.  Gwajak. 

Gwajakowy  I.  przym.  od  Gwajak:  Kora,  żywi- 
ca gwajakowa.  2.  [Drzewo  gwajakowe  a  bur- 
gundzkie,  słodkie]  ^^ /t^n^m  guajaci.  3.  bot.:  Drze- 
wo gwajakowe  i».  Gwajak. 

[Gwal,  u,  liu.  yj  rzecz  jakakolwiek  drobna. 
<?  Por.  Cześ.  bval  =  drobna  rybka  > 

Gwałcenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gwałcić.  <p. 
Gwałt  > 

Gwałciciel,  a,  Im.  e,  fGwałtownik,  x  Gwalcin 
len,  którij  gwałci:  G.  i)rawa,  przymierza,  kościo- 
łów, kobiet,  posłów.  Troć. 

Gwalcicielka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Gwałciciel. 

Gwałcicielski  przym.  od  Gwałciciel. 

Gwałcić,  i,  ił,  f  Gwałtować  I.  kogo  a.  co -r/(««// 
zadawać  komu  a.  czemu,  dopuszczać  ś.  gwałtu  nad 
kim  a.  nad  czym:  X  G.  posły.  Troć.  G.  ko.ściół. 
Troć.  Dla  ciebie  Chrystus  umarł,  dla  ciebie 
w  dzień  trzeci  gwałci  grób  z  martwych  wsta- 
wszy. *Pot.  (=ywałlem  otwiera).  G.  kobietę  {-zmu- 
szać ją  do  stoaunku  cielesnego).  Żołnierze  rabo- 
wali i  gwałcili.  Niech^;Ine  lica  gwałci  do  uśmie- 
chu. Mick.  2.  co  =  iamuć ,  naruszać,  pogwał- 
cać co,  wykraczać  przeciw  czemu:  Q.  posty,  przy- 
sięg^',  przymierze,  prawa  gościnności,  prawidła 
języka.  Pojmać  zuchwalca,  który  pokój  pospo- 
lity gwałci.  Góru.  G.  Ś.  hyc  gwałconym:  Gwalirą 
ś.  czpsto  prawa,  pozorem  obrony.  L.  <p.  Gwałt > 

X6wałcin,  a.  Im.  owie  p.  Gwałciciel:  Marcin 
czeladzi  G.  z  miejsca  jednego  śle  do  drugie- 
go. l'rz. 

fGwałciwy  \).  Gwałtowny:  Dziewica  abo  nie- 
wiasta gwałciwego  osilstwa  uclioiiząc,  do  wsi 
bliższej  przyszedszj',  ku  wieśnicam  wołać  będzie 
plącząc.  Św.  z  "Woc. 

Gwałt,  u,  Im.  y  f.  czyn  przemocy,  przemoc,  przy- 
mus, znaglenie,  zniewolenie  siłą:  G.  nie  innego  nie 
jest,  jedno  moc  a  zhołdowauie  kogo  nad  je^o 
wolij.  Górn.  G.,  czyn  przemocy,  który  ś.  dzieje 
wtenczas,  kiedy  kto  napada  na  dom  czyj  lub  na 
osobę  i  siłą  wydziera  a.  cuilzjj.  własność,  a.  nie- 
winność, a.  i  samo  życie.  Kra.s.  A.  Popełnić  G 
Dopuścić  ś.  gwałtu.  Użyć  gwałtu.  G.  komu  za- 
dawać, czynić  (=  przymuszać,  zmuszać,  przynaglać 
kogo).  G.  czynić  naturze.  G.  sobie  zadawać.  G. 
sobie  prawie  czynijjc,  opuściłem  tak  miły  dom. 
Kras.  G.  gwałtem  odpierać.  Choć  droga  stroma 
i  ślizka,  (r.  i  słabość  broni;^  wciiodu,  G.  niecli 
ś.  gwalteui  odciska.  Mick.  Gwałtowi  ustąpii- 
trzeba.  Troć.  Dziś  Witold  uknuł  coś  różnego 
znowu,  na  Q.  swobodn.-j.  wv.śledziw?zy  por(2.  ^Mick. 
Prawo,  jirzez  lat  tyle  wolne  i  całe,  (r.  odniosło. 
Warg.  Czyż  dawno  w  środku  pokoju  i  zgody 
gwałtem  litewska  wstrząśniona  stolica?  Mick. 
Gwiazdy  różne  wielkościf^  i  kształtem,  do  prze- 
ciwnego wyrzucone  biegu,  kieiiy  je  niebo  jedno- 
stajnym gwałtem  wiecznie  odtrąca  od  każdego 
brzegu...  Mick.  G.  ś.  dzieje  komu  a.  czemu.  Nie 
pił,  ]eli^Muy  w  gardło,  krzyczał:  (ł.  ś.  dzieje! 
Mick.     W  tym    G.  ś.    wolności    dzit^je    i    prawu 


pospolitemu.  Górn.  7  Na  gwałcie =;jo^/o'2a.';  doko- 
nywa/ącego  ś.  czynu  przemocy:  Ktoby  zabił  gwał- 
townika,  nie  przewini,  gdy  dowiedzie,  że  to  na 
gwałcie  uczynił.  Sz.  G.  na  kobiecie  dokonany 
(  —  siłą  wymuszone  obcowanie  cielesne,  zgwałcenie). 
G.  białejgłowie  uczyniony.  Kn.,  Troć.  jQ.  pa- 
nieński (=  porwanie  panny).  Gwałtem  przys.  =  a) 
a.  f Za  gwałtem,  f  przez  G.  =  przemocą,  siłą: 
Gwałtem  zabrać,  porwać  co.  Chciał  wejść 
gwałtem.  Trzech  braci  pozabijawszy,  ojcu  tru- 
ciznę dawszy  wypić,  sam  ś.  gwałtem  uczynił 
panem.  Star.  Scypjo  hiszpańskie  państwa  znowu 
gwałtem  odebrał.  "Warg.  Nasz  język  zda  ś. 
trudny,  a  jakby  człowiek  całą  gębą  a  gwałtem 
mówił.  Górn.  Gwałtem  łzy,  podobne  dżdżowi, 
rzuciły  ś.  człowiekowi,  (rroeh.  {=  gwałtownie,  nie- 
powstrzymanie). (Uśmiech)  jakoby  gwałtem  przy- 
ciągnięty, usiadł  na  ustach  i  wkrótce  uleci. 
Mick.  Miał  Herod  przyczynę  do  bojaźni  nowego 
króla,  bo  za  gwałtem  panował  w  królestwie. 
Białob.  Fulwjusz  Kapuę  przez  G.  wziął.  "Warg. 
Przez  G.  zamrużał  powieki  z  ckliwości.  "Wad. 
b)  a.  [Gwałt]  koniecznie,  bądźcobądź:  Gwałtem 
chce  uchodzić  za  mądrego.  Gwałtem  ś.  czeg ) 
domagać  C=  Ha^(n-ijr)/(tve^.  [Nie  chcą  mi  sołtysowej 
córki  dać...  Teraz  mi  ją  gwałt  chcą  dać].  Choć 
mię  nie  pyta,  chociaż  niilezeć  uuiiem,  mówiłem 
gwałtem.  Mick.  c)  f  gwałtownie,  niespodzianie,  na- 
gle, raptownie: "Wbieżał  gwałtem  miedzy  nieprzyja- 
ciele. Chwal,  d)  [Gwałtem]  bardzo:  Nie  gwałtem 
mocny  w  nogach.  Kon.  2.  silne  natarcie,  siła,  moc: 
Na  ludzie  jego,  bez  sprawy  lada  jako  ciągnące, 
z  taką  mocą  a  gwałtem  wielkim  padł,  iż  je  na 
głowę  poraziwszy,  do  kosza  wegnał.  Mick.  (Ruin- 
szyski  olbrzym,)  natarczywej  broniąc  ś.  powodzi, 
na  twardych  barkach  G.  jej  dotąd  trzym-a.  Mick. 
G.,  co  ramię  na  cięeie  wytoża,  i)rzechodzl  i  do 
oręża.  Mick.  3.  ratmitk,  pomoc:  Gwałtu  wołać. 
Jeśli  mię  będziesz  zatrzymywał,  to  gwal.  u  zawo- 
łam. Uoh.  Gwałtu!  ratujcie,  kto  w  Boga  wierzy! 
Gwałtu!  wołają,  zamykajcie  bramę!  Mick.  Nań 
g-waltu  zawołała,  mówiąc:  „Przybądźcie  do  mnii; 
rycliło,  siostry  obie,  on  (o  dzilii  wieprz."  Otw. 
Przen.:  Gwałtu!  =  olaboga!,  rety!:  Gwałtu!  co  ja  wi- 
dzę! Gwałtu!  jakaż  brzydka!  Na  G.  wołać,  dzwonić, 
bębnie,  trąbić  =  7(a  trwoga.  Na  (f.  uderzyć.  Trnc. 
Kiedy  na  G.  wołają  we  wsiach  Tyńcowi  należą- 
cych, tedy  krzyczą:  ^Starzą,  Starzą."  Papr.  Na  (f. 
uderzono  dzwonem.  Wad.  Na.  G.  ogniowy  bić 
w  dzwon  był  zwyczaj.  Tw.  f  Miasto  Kraków  dla 
zabicia  Tęczyńskiego,  gwałtu  zawołanie  utraciło. 
Papr.  ( -pr«iŁ'o  zwoływaniu  na  trwogę).  W  mie- 
ściech,  gdy  zadzwonią  na  G.,  ku  gwałtowi  bieżeć 
mają.  Groic.  4.  przen.:  Na  G.=jak  na/prędzej,  co 
rydiłej,  co  iywo,  na  łeb  na  szy/c:  Kazać  co  robić 
na  G.  Pędzi  poganin  na  G.  swoje  rzesze.  Jabł. 
Ludzie  po  wsi  biegali,  krzycząc  na  G.  pomoc}', 
że  kościółek  ś.  pali.  Len.  5.  bicie  na  trwoi/e 
(we  dzwony):  Dzwonów  G.  i  zbrój  chrzęsty.  Mick. 
6.  luiłas,  krzyk,  zamieszanie:  Narobić  gwałtu.  7. 
j  ciężkie  połoienie,  osltiteczno.h',  konieczność:  Ksią- 
żę opolski,  nie  mając  gw.iitu  żadnego,  poddał  ś. 
królowi  czeskiemu.  Paszk.  Kiedy  czują  G.  już  Tur- 
cy ostatni,  okrutnie  ś.  biją.  Leszcz.  S.  8.  -j-i  [G.] 
wielka  ilość,  siła,  mnóstwo,  kupa,  masa:  IJulira- 
rowie  bydła  G.  chowa "1.  Kłok.  G.  {)ieniędzy."9. 
I  G.  I  powinność  robocizny  ponad  pańszczyznę  (szczeg. 
podr-.as  żniw).    <Nm.  Gewalt  =  siła,  przemoc> 

Gwałtem  przys.  p.  Gwałt. 

Gwałtować,  uje,  ował  I.  i  p.  Gwałcić:  Cesarz. 
gw-ałtując  prawo  nr.roiiów,  chciał  |)olskie  posiy 
topić.  Błaż.     2.    y^wołać   gwałlii,    hałasować,  la- 


945 


60 


GWAŁTOWANIE 


GWARA 


mentowaó:  Szlachta  gwałtowała,  ale  laraenta  jej, 
przedzierajijce  ś.  do  tronu,  zbywano  milczeniem. 
Jioi.  3.  [G.]  pilnie  wymagać  czegoś,  gwałtem  ś. 
domagać,  naglić,  pilić:  Ni  jeden  chłop  nie  poszeł 
do  dwora  na  robotę,  a  tu  już  łąki  g^\ałtowały 
(  =  kośby  ś.  domagały). 

Gwałtowanie,  a.  Im.  a  czynność  cz.  Gwałto- 
wać: fG.  pokoju.  Błaż.  [To  wasze  G.  o  szko- 
łacli  dla  chłopów  ninac  ś.  nie  zda]  {  =  domaga- 
nie ś.,  agitacja,  nawoływanie). 

Gwaltownia,  i,  Im.  e  czyn  gwałtowny,  gwałt, 
przemoc:  Nie  dopuści  ś.  żadnej  i>-wałtowni.  Krasz. 

t  Gwałtownica,  y.  Im.  e  ta,  co  doznała  gwałtu: 
Kiedy  pąn  wsi  kmiotównt^  ueiśnie  gwałtem,  ro- 
(jzicy  onej  to  gwałtownice  odejć  mają  wolność. 
Sw.  z  "Woc. 

-j- Gwattownictwo,  a,  bira.  popełnianie  gwałtu, 
dopuszczanie  ś.  gwałtu:  Gdzie  j)ijaństwo  panuje, 
snadnie  ś.  tam  dopuszczą   gwałtownictwa.  Star. 

X  Gwałtowniczy,  f  Gwałtownikowy  przym.  od 
Gwałtownik.  Sł.  wii. 

Gwałtownie  przys.  od  Gwałtowny:  Wpaść  G. 
do  izby  (  —  raptownie,  nagle  i  z  trzaskiem).  Wiatr 
wiał  Ot.,  lekarstwo  działa  G.  (  =  silnie).  Post^o- 
wać  Ot.  (=porywczo).  Starał  ś.  te  narody  nie- 
gwałtownie  do  chrztu  skłaniać.  Lei.  (  =  bez  uży- 
cia gwałtu).  G.  wydarli  mu  część  kraju.  Mick. 
(=  gwałtem,  przemocą),  f  Najechanie  domu  G. 
{=  z  uiyciem  gwałtu,  przemocy).  X  Śniiccli  często- 
kroć G.  ś.  wydaje,  mimo  woli  śiuiojąijego  ś. 
Dudz.  (  =  z  musu),  f  Wojsko  G.  wielkie.  Leop. 
(  —  bardzo,  niezmiernie,  strasznie,  ogromnie). 

Gwałtownik,  a,  Im.  cy  I.  fp.  Gwałciciel:  G. 
pokoju.  Sz.  Praw  G.  Warg.  G.  miejsca.  Kn. 
{  =  rabuś,  grabieżca).  Przeii.:  Królestwo  niebeskie 
gwałt  cierpi,  a  gwałtowuicy  porywają  je.  Wuj 
C  =  c«,  co  ś.  o  nie  bardzo  gorliwie  stani/ą).  2. 
człowiek  gwałtowny, poryioczy,  rn/itus:  Nieboszczyk 
mój  był  porywczy,  G.  Ost.  3.  |G.  |  ten,  co  gicalty, 
krzyki  wyprawia:  Mas  dzieci  gwałtownik!,  ze  niecli 
Bóg  broni! 

t Gwałtownikowy    p.  Gwałtowniczy:    Pan   wy- 

swol)odzi  niedostatecznego  od  miecza  ich  i  z  ręki 
gwałtownikowej  ubogiego.  Leop. 

Gwałtowność,  i,  Im.  i  rz.  od  Gwałtowny:  G. 
wicliru,  burzy,  choroby,  strumienia,  charakteru. 
X  Gwałtowności  w  tym  kraju  nie  są  cierjMane. 
Ij.  (=gwałty).  W  gwałtowności  i  głębokości 
rzeki  utonął.  Warg.     <p.    Gwałt  > 

Gwałtowny  I.  a.  fGwalciwy  z  gwałtem  połączo- 
ny, przemocy  używający  a.  przemocą  uskuteczniony: 
L'żyć  środków  gwałtownych,  t  Gwałtowną  rcką 
a.  gwałtownie.  Ort.  fG.  występ  =  gioałt:  (idy 
ubogi  bogatego  o  gwałt  i)ozywa,  bogaty  przez 
świadki  ma  a  może  ś.  oczyścić,  inaczej  podia 
gwałtownego  wystęj)u  słuszną  wiuą  ma  być  ka- 
lan.  St.  wiśl.  f  Gwałtowne  wzięcie  =  porwanie. 
(rwałtowna  śmierć  =  poniesiona  z  czyjej  raki,  nie 
yiro/a,  nie  naturalna,  nayta:  Kto  tylki-  ściągnął  do 
głębiny  ramię,  tak  straszna  jest  kwiatów  władza, 
że  go  natychmiast  choroba  M^yłamie  i  śmierć 
gwałtowna  ugadza.  Mick.  X  Każdy  tu  widzi,  że  to 
(i.  wykład  tego  tu  słowa.  Białob.  (  =  naciągany). 
2.  z  przemagaiącą  siłą  i  prędkością  działający, 
a.  objawiający  ś.,  niepohamowany,  niepowstrzymany: 
b^alo  mnie  gwałtowne  niosą.  Mick.  Gwałtowna 
■Aymowa.  (iwałtowno  słowa  biogą,  żo  jedno 
drugiego  nie  ścignio.  .Mick.  (K  deszcz  (=rząsi.- 
sly).  Porywczy,  po/>ędl'wy,  gorący,  nainii^lny:  G. 
człowiek,  ciiarakter,  umysł.  Bardzo  silny:  G. 
wiatr,    wyb'.;oli,   ból.  Gwałtowna  burza,  namięt- 


noś<5,  łądza,  miłość,  gorączka.  Gwałtowne  uderze- 
nie, lekarstwo.  AY"  gwałtownej  chęci  mówić  — 
oniemiałem.  Mick.  Po  ciężkiej  pracy  i  gwałtow- 
nym biegu  miło  odetchnąć  i  spocząć  na  brzegu. 
ICras.  (  =  bardzo  szybkim,  forsownym,  wytężonym). 
3.  pilny,  nagły,  naglący,  raptowny,  nie  cierpiący 
zwłoki:  Gwałtowna  potrzeba.  Gwałtowne  niebez- 
pieczeństwo. AV  tak  gwałtownym  razie  nagłe- 
go ratunku  potrzeba.  Troć.  X  Gwałtowniejsze 
transakcje  Rzpltej  senatorowie  i  urzędnicy  swe- 
mi  podpisami  utwierdzać  zwykli.  Nieś.  4.  ^ moc- 
ny, potężny:  Królewska  a.  ina  gwałtowna  ręka 
odjęła  go  od  śmierci.  Ort.  Zamek  wielki  i  G. 
Stryjk.  5.  -f wielki,  znaczny:  Węgrowie  staro- 
stwo w  Rusi  Lubartowi,  wziąwszy  od  niego 
gwałtowną  sumę  złota,  poddali.  Błaż.  Przed  so- 
bą widzieli  wojska  pogańskie  gwałtowne.  Leop. 
<p.  Gwałt  > 

-J-Gwałtowy  przym.  od  Gwalt. 

[Gwanda,  y,  Im.  y,  Gwińda]  osoba  co  gważdże. 
<?  Por.  gwazdać,  gwadzgać,  gwedzgać> 

[Gwańdać,  a,  al,  Gwińdać]  peckać,  gwazdaó,  je- 
dno z  drugim   mieszać. 

[Gwandanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gwańdać. 

Gwar,  u,  Im.  y  I.  zgiełk,  powstający  z  głosów 
wielu  osób  jednocześnie  mówiących  a.  z  różnych 
odgłosów:  Było  pełno  gwaru  i  śmiechu.  Od. 
Wśrzód  gwaru  najsilniejszy  głos  ustawać 
zacznie.  Dm.  G.  uliczny  (  =  hałas,  turkot).  Sły- 
chać w  ulicy  poehmielne  gwary.  Syrok.  Starzec, 
wiek  przegwarzywszy,  chciał  spoczywać  w  gwa- 
rze. Mick.' A  przys/.odszy  do  sądu  pijani,  każdy 
z  nich  czynił  niepotrzebne  gwary.  Skr.  Słychać 
G.  zdała,  szczęk  i  tętent  koni.  Mick.  Nieraz 
śróil  wody  G.,  jakoby  w  mieście.  Mick.  Słuchem 
natężonym,  pośród  miejskich  gwarów,  rozpozna- 
wałaś zdała  łoskot  mojej  stopy.  Mick.  Hucznej 
muzyki  gwary.  Syrok.  G.  ptasząt  ( -  nzczelńota- 
nie).  Przen.:  G.  uczt  i  zabaw.  Tu  nie  słychać; 
było  gwaru  życia.  Krasz.  2.  X  przen.  rozmowa, 
szczeg.  głośna,  gwarna,  hałaślium,  gwarzenie:  Ca- 
łą noc  z  sobą  trawią  na  bezsennym  gwarze.  L. 
Niewiasty  przy  mężach  swych  w  perory,  gwa- 
ry wdawały  ś.,  szczebiecząc.  Skr.  3.  [Gwary j 
hałasy,  gaicęda,  gadanie:  Na  co  te  wszyćkie  gwa- 
ry? Bez  wielkich  gwarów.  4.  X  przen.  (7r»/«/i/- 
na,  łjajanie,  plotka:  Kto  do  prawego  szczęścia  dą- 
ży, niech  zatknie  uszy  na  gwary  ludzkie.  Pilch. 
5.  X  pr/.en.  pogłoska,  wieść,  fama:  Posłysza- 
wszy z  gwarów  o  jego  przyjeździe,  czyni  przy- 
gotowania na  przyjęcie.  Tw.  6.  X  G.  w  uszach 
=  dzwonienie,  szum.     <GW(AR)> 

t  Gwar,  u,  Im.  y  gwarancja,  rękojmia,  którą  powód 
dawał  pozwanemu,  obiecując  nie  zmieniać  oskarżenia 
i  osłaniać  pozwanego  przed  oifkarżeniami  innych  osób 
10  lej  samej  spratoie,  kaucja  powództwa:  G.  w  tym 
jest,  iż  aktor  obiecuje,  że  pozwanego  chce  bronić 
i  zastąpić  od  wszelakiego  przenagabania  w  tym, 
o  co  sam  nań  żałuje.  Sz.  G.  ś.  stał,  słowie  aby 
więcej  a.  v,yszej    nie  żałował.   Ort.  Podnieść  G. 
znamieniem  palca.    Groic.    (=-dac  rękojmię   pod- 
niesieniem palca).    G.    uczynią    ręką  prawą  pod- 
niesiiMią.  Dub.  Spuścić  G.  Groic.  (-opuścić  ręb; 
a.  piili',:  podniesiony  przy  dawaniu  rękojmi).  Obrę-       j 
czenio  gwaru,  tiroic.  (udawanie    ręlcojmi  podnie-       m 
sieniem  ręki  a.   palca).      <Nm.    Gewahr  =  poręka,        ^ 
rękojmia > 

Gwara,  y,  Im.  y  L  X  człowiek  wielomówny,  pa- 
płarr.  gaduła:  Nieprzesłucłiany  G.  L.  Gwary 
nicusiaiina  i  uprzykrzona  wielomówność.  L.  2. 
[G.  a.  Hwara]  =  a)  i  fmowa,  rozinown,  język:   Pó- 


946 


GWARANCJA 

ki  mowa  słii/,j-  i  w  uściech  dostaje  gwarze  piv,o- 
chotlii,  Siowa  te  na  wiatr  podaje.  Zebr.  Godnie 
sie  ozni(5nu)g-:  wcora  jesco  g/nlał,  ba  dziś  od  rcą- 
nia  zamknon  gwarę,  nie  pedział  nic.  Słówka  nie 
rozuinieni,  kiepską  gwart^  macie.  Jaki  rozum, 
taka  G.  Prz.  Ani  gwary,  ani  spary.  Prz.  (-hez 
wątpienia,  ani  mowy,  nit-.iua  o  czijm  mówić,  niemu 
ś.  o  co  sprzeczać).  Ani  uwary,  ani  ?pary  ś  nie- 
go (  =  niema  z  nim  co  mówić),  h)  r/los:  Tęgą.  ma 
gwarę  (  =  glos  ma  wrzeszczący  i  cięty).  Silna  G. 
(  =  nłocny  glos).  3.  narzecze,  djalekl,  id/oma:  G. 
wielkopolska,  kaszubska,  opolska,  zakopiańska. 
G.  złoczyńców.     <GW(AR)> 

Gwarancja,  i,  Im.  e,  XGarancja  zapewnienie, 
zabezpieczenie,  poręczenie,  rękojmia;  ekon.  zapewnie- 
nie odbioru  czegoś:  Traktat  zawarty  został  pod 
gwarancją  Austrji.  Sł.  wil.  Ekon.:  G.  państwowa 
procentu  od  akcji  (  =  zapewnienie  dane  przez  rząd 
państwa,  że  dane  przedsiębierstjco  bęilzie  przynosiło 
pewien  oznaczony  procent).  <Sr.  Łć.  guarantia> 
Gwarancyjny  przy m.  od  Gwarancja,  oparty  na 
gwarancji  a.  dujący  gwarancję,  gwarantujący,  za- 
pewniający:  Traktat  G.  Ustawa  gwarancyjna 
Włoch  względem  papieża. 

Gwarant,  a,  Im.  ci,  Garant  ten,  co  gwarantuje, 
poręcza  coś,  poręczyciel:  Jego  Królewska  Mość 
jest  gwarantem  tego  traktatu.  Sł.  wil.  <  Włos. 
guarento,  Fr.  garant > 

! Gwarantjować,  uje,  owal  p.  Gwarantować: 
Przyjmowano  udziały  w  syndykatach  gwarau- 
tjowanych. 

!  Gwarantjowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Gwa- 
rantjować. 

Gwarantlia,  I,  Im.  I  forma  ż.  od  Gwarant:  Ka- 
tarzyna była  gwarantką  rządu  polskiego.  Jez. 
Gwarantować,  uje,  owal,  x  Garantować,  I  Gwa- 
rantjować ręczyć,  poręczać,  zapewniać,  zabezpieczać, 
dawać  rękojmię  na  co:  Rządy,  gdy  jedeu  drugie- 
mu weźmie  jaką  krainę,  to  trzeci  mu  gwai'an- 
tuje,  że  ta  jego  na  zawsze  będzie  własnością. 
Jez.  Kolej  gwarantowana.  <Włos.  guarentire, 
Fr.  garantir> 

Gwarantowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gwaran- 
tować. 

jGwardajn,  a,  Im.  owie  urzędnik,  poddający 
próbie  monetę  i  kruszce  w  mennicy,  probierca  urzę- 
dowy: Komisarze  ci  mają  ś.  znosić  z  gwardajna- 
mi,  i  tak  ligę  i  gwicht  pieniędzy  postanowić'. 
Vol.     <St.  Nm.  wardein  a.  guardein> 

Gwardja,  i.  Im.  e  I.  wojsko  wyborowe,  które  pier- 
wotnie stanowiło  straż  przyt>oczną  monarchów:  G. 
konna,  piesza,  stara,  młoda,  królewska,  przybocz- 
na, nadworna,  papieska.  Pułk  strzelców  konnych 
gwardji.  Pułk  grenadjerów  gwardji.  Baterja  arty- 
ierji  konnej  gwardji.  Przen.  żart.:  G.  pociejowska 
—  żołnierze  tchórzliwi  a.  słabi.  Stara  Ot.  — Indzie  sta- 
rz'/, ale  pełni  sił.  2.  rodzaj  wojska  nie  zawodo- 
wcgo:  G.  narodowa  =  u;o;".sA;o  obywatelskie.  G.  mW]- 
skii  -  straż  yniejska.  G.  ruchoma  (we  Francji)  = 
landwera,  obrona  krajowa,  pospolite  mszenie.  3. 
■y orszak,  świta,  poczet;  dwór,  aworzanie :  Przyje- 
chał biskup  z  wielką  gwardją  sług  i  przyjaciół 
swoich.  Błaż.  Nie  ujrzeli  tam  gwardji  dworzan 
zbrojnych  i  świetno  ubranych.  Danibr,  <Włos. 
guardia> 

Gwardjak,  a,  Im.  cy  p.  Gwardzista.  Żart.:  G. 
pociejow.ski  =  20?m'er2  tchórzliwy  a.  słaby. 

Gwardjan,  a,  Im.  i,  X  Gardjan  przełożony 
klasztoru  w  niektórych  zakonach,  np.  u  Franciszka- 
nów, Bernardynów,  Kapucynów.  <Śr.  Łć.  guar- 
dianus> 


G\VAH7.VĆ 

[Gwartijan,  a,  Im.  i|  p.  Gwardzista.  <  Zam. 
G  war. I  jak  > 

Gwardjański   przym.  od  Gwardjan. 

Gwardjaństwo,  a,   blm.  stanowisko  gwardjana. 

X  Gwardjer,  a,  Im.  r.^.y  a.  owie  ]>.  Gwardzista: 
Przyłożyła  ś.  do  rozpędzenia  nudów  dawnemu 
gward jerowi.  Budź.     <p.  (iwardja> 

[Gwardyjan,  a,  Im.  I]  p.  Gwardzista:  Wszystcy 
synowie  byli  gwardyjanami  przy  królu.  <Zara. 
(iwardjak  > 

Gwardyjski  przym.  oit  Gwardja:  Są  dwa  do- 
skonałe gwardyjskio  pałasze  z  r.  1848.  Tlog. 

X  Gwardysta,  y,  im.  ści  p.  Gwardzista. 

Gwardzista,  y,  Im.  ści,  Gwardjak,  X  Gwardjer, 
X  Gwardysta,  X  Gardysta,  X  Gardzista,  [Gwar- 
djan, Gwardyjan  |  ten,  r.o  służy  w  gicardji,  żołnierz 
ii.  o/icer  z  gwardji. 

Gwarecki  przym.  od  Gwarek:  Siekierka,  któ- 
rą ważnik  po  odważeniu  ołowiu  gwareckiego 
wybijał  znak  na  dowód  opłacenia.  Łal). 

X  Gwarectwo,  a,  Im.  a  stowarzyszenie  akcyjne 
górników.      <p.  (jwarek> 

X  Gwarek,    rka,   Im.    rkowie,    [Gwerek]    I.  (w 

daw.  Polsce)  górnik,  prowadzący  kopalnię  po 
otrzymaniu  pozicolenia  od  żupnika,  posiadacz  żupy 
a.  kopalni;  członek  gwarectwa :  Urzędnicy  gór 
ołównyeh  i  żelaznych:  żui)nik  olkuski,  podżupek; 
gwarkowie,  którzy  kruszec  biorą.  Vol.  G.  sztol- 
niowy {  =  mający  i-dzial  to  prowadzeniu  sztolni). 
(f.  opolny  a.  g"órny  (  —  nie  mający  udziału  w  ko- 
pidniach  sztolnych).  2.  wog.  górnik:  G.  w  góraeli 
złota  szuka.  Chr.  Co  za  cera  owych  w  góracli 
gwarków  skalistych  Ilemowych.  Tw.  Wyjechali 
z  boru,  za  którym  ujrzeli  szopy  gwarków.  Sienk- 
<  Nm.  Gewerk  > 

Gwarliwy  p.  Gwarny :  Dziewczę  opuszczało 
uwarliwych  swych  towarzyszy.  Orzesz. 

Gwarnie,  Gwarno  przys.   od  Gwarny. 

Gwarno  p.  Gwarnie. 

Gwarny  I.  a.  Gwarliwy  gwar  robiący,  gwarzący, 
pełen  gwaru,  szumny,  hałaśliioy :  Ciżba  gwarna. 
2.  [G.]  rozmowny,  gadatliwy:  Jaki  sobie  clilopek 
(}.,  gospodarny,  jak  wleje  do  pały  trzy  kwarty 
gorzały!     <GW(AR)> 

-jGwarować,  uje,  owal  p.  Warować.  <Nm. 
m'wahren> 

tGwarowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gwarować. 

fGwarownik,  a,  Im.  cy  ten,  co  daje  zabezpie- 
czenie, rękojmię.  Tuch. 

fGwarowny  p.  Warowny:  Mistrzostwo  gwa- 
rowne.  Akta  grodzkie.     <  p.  Gvvarować> 

Gwarowy  przym.  od  Gwara;  djalektyczny:  Wy- 
raz G.  Nie  znajdujemy  w  nim  znamion  gwaro- 
wych. Karl.     <GW(AR> 

Gwaroznawczy  gwaroznawstwa  dotyczący,  dju- 
lektolof liczny:  Praco  gwaroznawcze.  <GW(AR)-{- 
ZN(AJ> 

Gwaroznawstwo,  a,  blm.  nauka  o  gwaracli,  na- 
rzeczach, djalektologja. 

f  Gwarunek,  nku,  Im.  nki  p.  Warunek,  <Nm. 
(łewahrung> 

Gwarzenie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gwarzyć. 

Gwarzyć,  y,  yl  I.  X  czynić  gwar,  zgiełk:  Ro- 
zumie, że  .ś.  przysłuży,  gdy  gwarzy.  Troć.  2. 
yi  [G.]  mówić,  gadać,  powiadać:  Uszy  mają,  a  nie 
.słyszą;  nie  gwarzą  gardły  swemi.  Bud.  W  dzień 
fizukał  rozmów,  w  nocy  musiano  mu  G.  pacie- 
rze różańcowe,  a.  gadać  bajki.  Mick.  (—  odma- 
wiać).  [O  mo  jej  wej  babie  nic  nie  gwarzycie? 
Pan  Bóg  gwarzy:  —  Co    hań    widzis?    Ten    pan 


947 


GWASZ 


GWIAZDA 


gwarzy  po  kaszubsku].  3.  gaw^dzif^,  rozmawiaó; 
j)raiL'ić,  oi>owia<lać :  Kędy  lip.1  zielona,  dwuch 
przyjaciół  coś  gwarzy.  Len.  Święci  Pańscy 
w  rajskiej  ustroni  gwarzą  ze  sobą  w  cleniu  ja- 
błoni. Len.  Starzy  lubią  G.  o  przeszłości.  Nie- 
raz Stach  nam  o  tym  gwarzył.  Moraw.  O  czym 
kto  w  dzień  gwarzy,  o  tym  we  śnie  marzy,  Prz. 
4.  przen.-a)  (o  ptakach)  .tzczebiofaó,  świergotać, 
śpiewać:  Ptactwo  małe  gwarzy.  Dudz.  Różnemi 
gwarząc  tony,  głosisz  w  kraj  daleki:  Niechże 
bt^dzie  pochwalony  na  wieki,  na  wieki.  Syrok. 
(o  skowronku),  b)  (o  źródle)  szemrać:  Póki  w  ci- 
chym gaju  będzie  źródło  G.  Gors.  K.  M.  5.  [G.  a. 
Gwórzyć]  (o  niemowlęciu)  r/aworzć,  zaczynać  mówić. 
G.  ś.  (o  rozmowie)  iść,  kleić  ś.,  toczyć  ś.:  A  przy 
miodzie,  mówią  starzy,  słodziej  ś.  gawędka 
gwarzy.  Od.  Por.  Gaworzyć.     <GW(AU)> 

Gwasz,  u.  Im.  e,  Gwasza,  Guasz,  Guaszo  I. 
rodzaj  Jarh  malarskich  wodnych,  mieszanina  prosz- 
ków farh  z  wodą  i  klejem:  G.  czarny,  biały.  Zwy- 
czajny G.,  in.  farba  klejowa.  Ruch  niemy 
dekoracji,  koloryt  gwaszu  i  przezroczy  scenę  ca- 
łą zmieniły  w  jakieś  napowietrzne  zjawisko. 
And.  2.  sposób  malowania  wodnemi  farhami.  <p. 
(i  u  as  z  > 

Gwasza,  y,  Im.  e  p.  Gwasz. 

Gwaszowy  przym.  od  Gwasz :  Malowanie  gwa- 
szowe (-(/luasz).  Farb}',  malowidła  gwaszowe. 

Gwazdacz,  a,  Im.  e  p.  Gwazdała.  <  ?  Por. 
(jwańdać   i  in.  > 

Gwazdaczka,  i,  Im.  i  forma  ż.  od  Gwazdacz. 

Gwazdać,  zda  a.  żdże,  zdał,  [Gwaźdaćj  I.  a. 
X  Gwaździć,  |Gwazgać,  Gwadzgać,  Gwedzgać]  źle 
pisać  a.  malować,  mazać,  bazgrać,  gryzmolić:  On 
nie  maluje,  ale  gważdże,  2.  [G.]  robić  źle,  par- 
tolić. 

Gwazdała,  y,  Im.  y  I.  a.  Gwazdacz  Uchy  pisarz 
a.  malarz,  bazgrała,  bazgracz,  gryzmola,  babrała. 
2.  a.  [Gwazdacz,  Gwazdracz,  Gwazdrałaj  partacz, 
fuszer:  Miseczki  garncarza-gwazdały.  Matl. 

Gwazdanie,  a,  Im.  a,  Gwazdanina  czynność  cz. 
Gwazdać. 

Gwazdanina,  y,  Im.  y  I.  p.  Gwazdanie.  2.  liche 
pismo  a.  malowidło,   babranina,  gryzmoły. 
[Gwazdracz,  a.  Im.  e]  p.  Gwazdała. 

Gwazdrała,  y.  Im.  y]  p.  Gwazdała. 

Gwazgać,  a,  ałj  p.  Gwazdać. 

Gwazganie,  a,  idm.]  czynność  cz.  Gwazgać. 

Gwazdać,  a,  aij  p.  Gwazdać. 

Gwazdanie,  a,  blm.]  czynność  cz.  Gwazdać. 
X  Gwaździć,  i,  ił  p.  Gwazdać. 
[Gwedzgać,  a,  ał]  p.  Gwazdać.   <?  Por.  Gwaz- 
dać i  in.> 
[Gwedzganie,    a,  Idm.]  czynność  cz.  Gwedzgać. 

1,  tGweksy,  ów,  blp.  linje  esowate,  /iglasy,  /io- 
resy,  esy  floresy:  Mularza  uczy  murować  jaskółka, 
malarza  cudnych  gweksów  uczą  ziółka.  Klon, 
<Nm.  Gewachs  dost.  =  ro.ślina> 

2.  t  Gweksy,  ów,  blp.  drażnienie  kogo,  iarłowa- 
uie  z  kogo.  <?  Por.  Nm.  (z  Łć.)  vexieren  = 
dręczyć > 

[Gwelb,  u,  Im.  y]  sklepienie.    <Nm.  Gewolbe> 
Gwelf,   a,   Im.  owie   członek  stronnictwa  lułoskie- 
go  w  luiekacli  średnich,   przeciwnego   władzy  cesar- 
skiej.   <Guelło,  Włos.    postać    nazwy  rodu  Nm. 
AVelf> 

X  Gwent,  u.  Im.  y  =  Gment:  Zaczyna  malarz 
swoje  dzieło:  w.szelkio  narody  w  gwenty  wedle 
ojczystej   |»ędzlem  stroi  mody.  j\Iin.    <p.  Gment> 

[Gwer,  u,  Im.  y]  p.  Giewer:  G.  pucować,  <Nm. 
Gew<'hr=  broń  > 


G.  teiio  nicht  nie  znaje. 
amen    w    kóscele.    Prz. 

Gwisność. 


[Gwerek,  rka,  Im.  rkowie]  p.  Gwarek. 

fGwerman,  a,  Im.  owie  gór.  p.  Oberman. 
<Nm.  Gewahiiuann  dosł.  =  poręczyciel  > 

[Gwertować,  uje,  owalj  ściskać.     <?> 

[Gwertowanie,  a,  blm.j  czynnoiśó  cz.  Gwerto- 
wać. 

[Gwes]  p.  Gwisno. 
[Gwesno]  p.  Gwisno; 

To  je  tak    gwesno,  jak 
<Nm.  gewiss> 

[Gwesność,  i,  blm.]  p. 

[Gwesnyj  p.  Gweśny. 

Gweśny  I.  fu.  fGwiesny,  [Gwesny,  Gwisny] 
pewny,  niezawodny:  Gweśne  a  pewne  jest  kró- 
lestwo Twoje.  Leop.  Było  gwesno  a  doskonałe 
zdanie.  Leop.  2.  [G.]  grzeczny,  przyjemny.  3. 
gór.:  -}-Szyb  G.  a.  p  r  a  w  y  =  ce/nŁra  prawdziwa, 
dawana  wewnątrz  straconej,  gdy  ta  dla  niestałości 
(jruntu  nie  wytrzymuje  parcia  bocznego.  Łab.  <Nra. 
gewiss> 

Gwiazda,  y,  Im.  y  I.  a)  astr.  ciało  niebieskie  wog.; 
szczeg.  każde  ze  słońc,  świecących  tcłasnyni  świat- 
łem w  odległości  nader  wielkiej  i  zachowujących 
na  niebie  położenie  niezmienne,  in.  G.  stała, 
X  utwierdzona,  Xs  p  ó  ł  c  h  o  d  z  ą  c  a.  Gwiazdy 
błędne  a.  X  błąkające  ś.,  X  błąkające,  X  błą- 
dzące, X  osobne  chodzące  (  =  zmieniające  lociąż 
swe  miejsce  na  niebie,  in.  planety).  Tu  ś.  przy- 
patrzył planetom  błędliwym  i  gwiazdom  nie- 
błędnym.  Bardz.  Gwiazdy  różnej  wielkości  (roz- 
różniane według  stopnia  jasności).  Gwiazdy 
pierwszej,  drugiej,  trzeciej  wielkości  a,  X  wspa- 
niałości. Okiem  nieuzbrojonym  dostrzegamy  gw!  ■- 
zdy  od  1  do  6  —  7  wielkości.  Gwiazdy  telesko- 
powe (—dostrzegane  jedynie  za  pomocą  teleskopów). 
Gwiazdy  różnych  typów  czyli  różnych  klas  (we- 
dług budowy  tizycznej).  Gwiazdy  zmienne  (=  po- 
siadające blask  zmienny,  już  jaśniej,  już  słabiej 
świecące).  Gwiazdy  nowe,  czasowe,  chwilowe 
(—ukazujące  ś.  nagła  na  niebie  wskutek  lozmoże- 
nia  ś.  biasku  gwiazdy  słabej  i  następnie  znów  dla 
oka  niknące).  Gwiazdy  podw.ójne  (  =  dwie  gwiazdy, 
tak  blizko  względem  siebie  położone,  że  oku  nieu  - 
zbrojonemu  wydają  ś.  jedną  gwiazdą,  stanowiące 
układ  dwu  słońc ,  krążących  doJcoła  wspólnego 
środka  ciężJcości).  Gwiazdy  potrójne,  poczwórne 
i  wielokrotne.  Zbiorowisko  gwiazd  a.  gromadka 
gwiazd  (=  skupienie  mnóstwa  gwiazd  drobnych, 
które  ra:em  to  lunetach  wydaje  ś.  jedynie  obłokiem 
jasnym  czyli  mgławicą).  Gwiazdy  ogoniaste -fco- 
mety.  Gwiazdy  spadające  =  drobniejsze  meteory. 
G.  poranna  a.  zaranna  i  G.  wieczorna  =  Mazu;;/ 
Wentry,  która  świeci  już  to  w  godzinach  rannych, 
przed  wschodem  słońca,  już  w  godzinach  loieczor- 
nych.  fG.  jutrzenna.  Rej.  Dzień  gdy  ś.  przybli- 
ża, jutrzenką  gwiazdą  już  ś.  niedaleki  być  po- 
kazuje. Biatob.  Gwiazdy  zwierzyńcowe  a.  zodja- 
kalne.  fG.  świętego  Jakóba  (-Orjon).  Siedm 
gwiazd.  Kochan.  ( =  plejady,  baby,  dżdżownice, 
kwoka  z  kurczętami).  Wprzód  więc  nim  zajdą 
siedmiorakie  gwiazdy...  Mick.  f  Psia  Q.  a.  fG. 
psia  więtsza  (  =  Pies  wielki),  f  G,  psia  mniejsza 
{-Pies  mały).  G.  biegunowa,  polarna,  f  żeglar- 
ska, f  morska.  Dawida  wóz,  gotów  do  jazdy,  długi 
dyszel  kieruje  do  polarnej  gwiazdy.  Mick.  (Ko- 
meta) mierzy  na  północ,  prosto  w  gwiazdę  bie- 
gunową. Mick.  G.  dzienna  a.  dniowa  (—słońce). 
Oby  z  gwiazdą  zjawił  ś.  Jan  Trzeci!  Mick,  (mo- 
wa tu  o  komecie).  Nauka  około  gwiazd.  Skar, 
{  —  astronomja).  Gwiazdy  świecą,  iskrzą  ś.,  mru- 
gają. Q.  promienista,  świecąca,  jasna.    Jako  Q. 


943 


I 


na  świecie  świecił.  Skar.  Po  gwiazdach  clioilzi(?, 
jfe'.ia('  {-przy  iwielle  (/unazd,  w  noa/).  Po  gwia- 
Z'lacli  jechać,  żeglować  (  =  kierując  i.  gioiazdanii). 
(i.  wskazywała  trzem  królom  drogo  do  Jeriua- 
leiii.  Jeść  o  gwiaździe  {=jeić  irieczerzę  wigilijną 
po  ttk<t:nniu  ś.  pierwf^zej  gwiaztli/).  liozkazał,  bym 
jirzed  gwiazd?!  drugą  zgromadził  wojska.  Mlek. 
Gwiazdy  mierzyć,  wrzask  o  gwiazdy  bije.  Mick. 
Niebo  przez  Mszystkie  gwiazdy,  ziemia  przez 
ludzkie  oczy  mi  ur^ga.  Świi^t.  Nie  dbam  o  gwia- 
zdy, kiedy  księżyc  świeci.  Prz.  {  =  wolę  i.  trzy- 
mać głowy,  tui-iżeli  nóg).  Znasz  ś.  na  tym.  jak 
wilk  na  gwiazdach.  Prz.  (  -juk  koza  na  pieprzu). 
Z  gwiazd  wróżyć,  odgadywać  przyszłość.  Ra- 
dzić ś.  gwiazd,  pytać  gwiazd,  czytać  w  gwia- 
zdach. Dawniej  wierzono,  że  każdy  ma  swoją 
gwiazdę,  pod  którą  ś.  urodził.  G.  narodzenia 
abo  żywota  sprawna.  Kn.  G.  narodze:iia  a.  ży- 
wiitosprawna.  Troć.  Fałszywie  powiadają,  że 
każdy  ma  gwiazdę,  pod  którą  ś.  rodzi,  która 
jiiikazuje,  jeśli  szczę.śjiwy  a.  nieszczęśliwy  bę- 
lizit'.  Bialob.  Znam  ja,  znam,  co  mi  G.  proroku- 
je mojego  życia  i  co  rai  gotuje.  Łubom.  Dlate- 
gom  tu  przyszła,  żebyiu  ci  odkryła,  co  o  tobie 
łaskawa  G.  uradziła.  P.  Koch.  ( =  io.'!,pr2e2nac2e- 
iiie).  Zła  G.  L.  Mądrym  gwiazdy  nie  rządzą. 
Prz.  Urodzić  ś.  pod  szczęśliwą,  nieszczęśliwą 
gwiazdą  {  —  być  lu  życiu  szczęśliwym,  nieszczęśli- 
wym). Pod  niegminną  i  niepodłą  urodziliśmy  ś. 
gwiazdą:  herb  Dęboróg  nasze  godło,  stary  Poleś 
nas/e  gniazdo.  Syrok.  AVierzyć  w  swoją  szczęś-li- 
M;j  gwiazdę.  Przen.:  G.  szezę.śeia,  pomyślności, 
nadziei.  Kras.  A.  Iść  za  gwiazdą  swych  przezna- 
czeń. Orzesz.  Przen.:  Z  pod  ciemnej  gwiazdy,  od 
ciemnej  gwiazdy  -  najgorszego  gatunku:  Łotr  z  pod 
ciemnej  gwiazdy.  Krasz.  Filozof  od  ciemnej  gwia- 
zdy. Prz.  b)  przen.  (o  Matce  Boskiej):  Gwiazdo  za- 
ranna, módl  ś.  za  nami.  Gwiazdo  morza,  któraś 
Pana  mlekiem  swoim  karmiła.  Przen.:  Rozświe- 
cę  ja  mu  gwiazdy  w  południe.  Prz.  {  =  tak  go 
poczęstuję,  że  mu  ś.  w  oczach  zaświeci).  Uderzył 
8.  w  czoło,  aż  rau  ś.  gwiazdy  pokazały  ( =^u.vV«/- 
io,  iskry,  świeczki).  Smutny  cień  skrzydła  samot- 
ne (orła)  ronią,  lecz  w  oczach  jego  gwiazd  kro- 
cie. Mick.  Dziewczę  z  buzią  jak  malina,  twoje 
oczy  gwiazdy  dwie.  Oczy,  co  nazywałeś  wdzięez- 
nemi  gwiazdami,  teraz  są  żalu  i  płaczu  źrzód- 
łami.  Łubom.  Przen.  (o  zjawisku  świetnym  a. 
wdzięcznym):  Pieśni  ma,  tyś  jest  gwiazdą  za 
granicą  świata.  Mick.  G.  duelia  zagasnąć  nie 
zdoła.  Mick.  (r.  pamięci  promyków  użycza.  Mick. 
Kawpół  górnej  drogi,  gdzie  ci  G.  sławy  świe- 
ci. Mick.  Ona  będzie  niezachodząeą  gwjazdą 
twego  życia  i  nigdy  cię  nie  opuści.  Święt. 
Adieu,  gwiazdo  moja!  L.  (  =  kochanie,  ser- 
ce, duszko,  aniele).  Jest  milsza  Q.,  która  przy- 
jaźń budzi  w  sercach  dwojga  dalekich,  nieznajo- 
mych ludzi.  Mick.  (mowa  tu  o  miłej  komuś  oso- 
bie). Przen.:  G.  przewodnia  =  i6'.'!/ja3oiytn,  zasa- 
da postępowania.  Wieczna  i)rawda  niech  będzie 
twoją  gwiazdą  niebieską.  Troć.  { =przetcodniczką). 

2.  przen.  osobistość  sławna,  znakomitość:  G. 
teatralna.  Gwiazd  literackich  plejada.  Kraus. 
Gwiazdy,  świecące  koło  tronu.  Zgasły,  na  któ- 
rych siła  zależało,  gwiazdy  koronne.  Groch. 
Racz  ku  mnie  błysnąć,    gwiazdo  dywanu!  Mick. 

3.  rzecz  podobna  z  kształtu  do  gwiazdy :  a)  Wyszyć 
gwiazdę.  G.  na  szacie  królewskiej.  Troć.  Każda 
z  nich  (meszt)  złocista  naszywana  gwiazdą.  Mick. 
G  ,  jako  ozdoba  architektoniczna.  G.  na  choince 
wigilijnej,  W  gwiazdę  -  nakształt  przedmiotu  gwia- 
ździstego:   W  gVłiazdę    wał  usypują.    Bardz.    b) 

Q1Q 


f,\MA7,DECZNt 

rodzaj  tuysokiego  orderu:  Noszenie  przypiętej 
gwiazdy  do  sukni  wzięło  początek  we  Francji 
od  r.  1351.  Nar.  Miał  na  piersiach  gwiazdę 
Świętego  Ducha.  Sł.  wił.  Żart.:  Tamten  astronom 
od  nocy  do  rana  do  gwiazd  wyprawia  połowy 
i  sadzi  krzyże  na  brzuch,  na  i)ierś,  na  kolana. 
Mick.  c)  a.  częś.  zdr.  Gwiazdka  znaczek  w  ksiąi- 
ce:  Już  ja  przyjmuję  te  księgi:  sterminuję,  gdzio 
są  błędy;  a  gdzie  będą  miały  prawdę,  tara  na- 
piszę znamię  gwiazdę.  Korcz,  d)  rodzaj  korby, 
mającej  postać  gwiazdy:  Piłę  opatrzyć  korbą  abo 
gwiazdą.  Sol.  G.  miasto  korby  zażywana  bywa, 
której  promieniami  Avalec  obracają.  Troć.  e)  G. 
wiatrów  a.  X  wiatrowa  =  rj/.s-uaei;,  wyobrażający 
kierunek  wiatrów, Jakby  ześrodkakola  loychodzących. 
G.  głównie jszycli  podniesień  =  77/su/ieA;,  wskazujący 
kąty  między  linjami  kieruukoicenii  głównych  podnie- 
sień a  linj(i  jwłudnikoiai  miejsc.  4.  a.  częś.  zdr. 
Gwiazdka  plama  biała  na  czole  u  konia:  G.  zna- 
czy wesołego  konia.  Dor.  5.  rodzaj  stowarzy- 
szenia rzemieślniczego:  We  wszystkich  większych 
miastach  są  kasyna  i  gwiazdy,  towarzystwa 
rzemieślnicze.  Tat.  6.  [G.]  przyrząd  lo  rodzaju 
latarni,  zwyczajowy,  doroczny,  kolędowy:  Kolędni- 
cy obchodzą  z  gwiazdą.  7.  bot.:  G.  a.  Kakt  Q. 
p.  Jazgrza.  8.  X  l(;k.  (fascia  stellaris  seu  no- 
dosa  temporalis  seu  Stella)  opaska  na  skroń  na- 
kładana, in.  opaska  gwiaździsta,  gwia- 
zdowata,  słoneczna,  węzłowata:  G. 
prosta,  złożona.  9.  woj.  =  a)  narzędzie  do  próbo- 
wania wagomiaru  i  równości  kanału  unantniego. 
b)  loał  usypany  w  postaci  gwiazdy.  Zdr.  Gwiazdka, 
Gwiazdeczka,  [Gwiazdeńka].     < GWIAZD  > 

XGwiazdarnia,  i,  im.  e,  X  Gwiaździarnia, 
X  Gwiaździarnia,  X  Gwiazdopatrznia,  x  Gwiazdo- 
patrza ,  X  GwiazdOuwaŻnia  obserwatorjum  astro- 
nomiczne: Wychylone  ku  niebu  gwiazdarnie. 
Krasi  ń. 

X  Gwiazdarski  przyra.  od  Gwiazdarz:  Gwia- 
zdarskie  naczynia.  Troć.  Nauka  gwiazdarska  =  a) 
astronomju;  b)  astrologja. 

X  Gwiazdarstwo,  a,    blm.,    X  Gwiaźdzlarsłwo, 

X  Gwiazdziarstwo  \.     a.     x  Gwiazdopisarstwo, 

X  Gwiazdoumstwo,  x  Gwiazdoznawstwo  ustrono- 
mja.     2.  astrologja. 

X  Gwiazdarz,  a,  Im.  e,  x  Gwiaździarz,  X  Gwia- 
zdzlarz,  X  Gwiazdniistrz,  x  Gwiazdopis,  xGwia- 
zdowid ,  X  Gwiazdowidz  I.  a.  x  Gwiazdownilc, 
X  Gwiazdoznawca,    x  Gwiazdozorca,  X  Gwiazdo- 

ZÓrca  astronom:  Z  Rzymu  wygnani  gwiazdar/e 
abo  matematycy.  Skar.  2.  a.  x  Gwiazdowled, 
X  Gwiazdowiesżczarz,  X  Gwiazdowieszczbiarz, 
X  Gwiazdowieszczek,  X  Gwiazdowróg  astrolog: 
Niechaj  ci  teraz  poradzą  gwiazdarze,  którzy 
patrzali  na  gwiazdy  i  rachowali  księżyce,  aby 
ci  powiedzieć  przyszłość.  Wuj. 

Gwiazdeczka,  i,  Im.  I  I.  p.  Gwiazda:  a)  Oczki 
jak  gwiazdeczki.  Groch,  b)  Gdzie  gwiazdeczki 
ujrzysz,  wiedz,  żem  sam  od  siebie  pisał,  nie 
wziąwszy  tego  z  żadnego  egzemplarza.  Sz.  2. 
t  przen.  światłość.  Mor.  A.  3.  f  Jakiś  drogi  ka- 
mień ,  in.  t  k  a  m  i  e  ń  g  w  i  a  z  d  e  c  z  k  o  w  y : 
G.,  kamień  drogi,  wiele  znaczący  w  czarno- 
księstwie.  Bóbr.  4.  w  Im.  bot.  (aster  amellus) 
gatunek  astra,  in.  Aster  zaleśny,  Gwiaz- 
dosz  trzynerwowy,  Gawęda,  Wołow^e 
oko. 

Gwiazdeczkowy  przym.  od  Gwiazdeczka:  f  Ka- 
mień G.  p.  Gwiazdeczka, 
t  Gwiazdeczny  i  [Gwiazdeczny]   p   Gwiazdowy: 

t  Bieg  G.    t-^'^i'ka    gwiazdeczna  {~a.itronomja) 


r.WIAZDENKA 


GWlAZDO^ryiK 


f  Niol'o  uwiaziloe/.ne.  Otw.  ( =  f/wiażihixte).  [Łusc- 
k;i  słoniowa    (  =  słoneczna),  gwiazileczna]. 

[Gwiazdeńka,  i,  hu.  ij  p.  Gwiazda:  Nie  zra- 
cliiijfsz  i^f-wiaziloniek  na  niebie. 

Gwiazdka,  i,  Im.  i  I.  p.  Gwiazda:  a)  I  nic 
"\.ieni,  co  milsze  nad  wiejskie  ))oii!as7,e,  nad 
c;'wiazdke,  co  w  czystej  kijpie  ś.  krynicy?  Len. 
l)la  mnie  wscliodzij  ranne  zorze  i  wieczorne 
t^wiazdki.  Len.  AV  Litawora  wieży  laini)a,  jak 
G.,  między  kratą  mruga.  Mick.  Chcieć  gwiazdki 
z  nieba  ( =  żądać  za  loiele,  chcieć  szt/bki  z  okna, 
kafelka  z  pieca).  Przen.:  Mdłe  gwiazd  id  kagań- 
ców. Niedź.  (  =  światełka),  b)  Zwyczaj  jest  za- 
Rtc])o\vać  gwiazdkami  zgłoski  nazwiska,  które- 
go tylko  ])iorwszą  ]\{er(^  kładziemy.  Sł.  wil.  Pan 
trzy  gwiazdki,  c)  G.  na  czole  u  konia.  2.  zna- 
czek metalnw}!  na  czapce:  G.  na  czapce  wojsko- 
wej, urzędniczej.  3.  wilja  Bożego  Narodzenia: 
Otrzymać  podarunek  na  gwiazdkę.  4.  podaru- 
nek wigilijny,  kolęda:  Dostać  gwiazdkę.  Dać  ko- 
mu gwiazdkę.  5.  [G.]  =  a)  choinka  wigilijna,  b) 
osoba  przebrana,  należąca  do  obchodu  gwiazdkowe- 
go. 6.  bot.  =  a)  (diplostejtliium)  p.  Drosiezlot. 
b)  w  Im.  p.  Gwiazdosz.  c)  Gwiazdki  wodne  p. 
Rzęśl.  7.  szew.  =  a)  kółko  na  podeszwie,  b)  na- 
rzędzie do  wybijania  gwiazdek  na  podeszwach. 

X  Gwiazdkować,  uje,  owal  pisać  fejletony  pod 
znakiem  a.  paeudoniineia  gwiazdki:  Niewiarowski 
gwiazdkuje  znowu;  talent  jego  jednak,  jak  błędny 
ognik    na  mogile,  zaświeci  i  —  zniknie.  Klim. 

X  Gwiazdkowanie,  a,  blm.  min.  świecenie  pro- 
mieniste, wlaściire  szafirowi,  chryzoherylowi  i  gra- 
natowi, in.    as  tery  z  m. 

Gwiazdkowiec,  wca,  Im.  wce  bot.  ]>.  Ślazownica- 

Gwiazdkowy  I.  przym.  od  Gwiazdka:  Wysta- 
wa gwiazdkowa.  Jarmark  G.  2.  l)ot.:  Mech  G. 
p.  Merzyk. 

X  Gwiazdmistrz,  a.  Im.  e  ]>.  Gwiazdarz :  a) 
Gwiazdraistrzów,  gieometrów  i  t.  d.  żeglujące 
narody  szanują.  Jabł.  b)  Wiem,  żeś  ty  G.,  a  nie 
chrze.ści Janin.  Skar.     < Gwiazda -f- Mistrz  > 

Gwiazdnia,  i,  Ira.  e  zool.  (astraea)  koral. 

Gwiazdnica,  y,  Ira.  e  bot.  p.  Muohotrzew. 

Gwiazdnik,  a,  Im.  i  I.  X  p*  Gwiazdownik.  2. 
))ot.  p.  Drjakiew. 

fGwiazdnośny  p.  Gwiazdonośny :  Gwiazdnośne 
kola.  Bard  z. 

X  Gwiazdny  p.  Gwiazdowy. 

X  Gwiazdobożcństwo,  a,  blm.  cześć  gwiazd,  sa- 
beizni.      <Gwiazda-l-lJóg> 

[Gwlazdoch,  a,  Im.  y]  wół,  mający  gwiazdę  na 
czole. 

Gwiazdoohwalca,  y,  Im.  y,  Gwiazdokiońoa  czci- 
ciel gwiazd:  Czego  ty  uczysz  Sarę?  Nie  Chumisz, 
nie  Tora,  nie  Tanach,  ale  wiary  gwiazdochwal- 
ców.  Krasz.      <  Gwiazda -f  CHWAŁ > 

-j-Gwiazdoczny  p.  Gwiazdowy.  Żcbr. 

X  Gwiazdok,  a,  Im.  i  szaniec,  mający  postać 
gwiazdy. 

Gwiazdokłońca,  y.  Im.  y  a.  e  p.  Gwiazdochwal- 

ca:  Niewierni  są:  ]ioganie,  bałwochwalcy,  gwia- 
zdoklońce.  Krasz.     < Gwiazda -j- KŁOŃ  > 

Gwiazdokwiat,  u,  Im.  y  bot.  p.  Aster.  <Gwia- 
Zila-|- Kwiat  > 

Gwiazdolity  z  gtoiazd  złożony,  gwiazdami  usiany, 
gwiaździsty:  Przód  olbrzymami  drżał  stary  Sa- 
turn w  gwiazdolitym  gmachu.  Min.  (Rumaki) 
lecą  i  szybkiemi  suwając  kopyfy,  szlak  wśrzód 
ziemi  i  nieba  mierzą  (i.  Dm.  G.  wieniec,  trakt. 
Nar.     <Gwiazda-|-LE> 


X  Gwiazdomorski  między  gwiazdami  a  morzem 
znujd^ijącii  .•<. 

X  Gwiazdomorze,  a,  blm.  przestrzeń  między  mo- 
rzem a  giri(i:iliiiiir.    <  Gwiazda -}- •florze  > 

X  Gwiazdonośny,  fGwiazdnośny  gwiazdy  noszą- 
cy: G.  okrąg  nii^ba.   L.      <(]iwiazda -f- N10S> 

X  Gwiazdopatrza,  y.  Im.  e  j>.  Gwiazdarnia. 
Stasz. 

X  Gwiardopatrznia,  i,  Im.  e  i>.  Gwiazdarnia, 
<Gwiaz.la  +  PATlv> 

X  Gwiazdopis,  a,  Im.  owie  p.  Gwiazdarz:  Twier 
dzą  gwiazdopisowie,  że  ś.  pod  Marsem  mareja- 
lisiowie  rodzą,  odważni  i  nieustraszeni.  Su^z. 
<  Gwiazda -I- PIS  > 

X  Gwiazdopisarski,  X  Gwiazdoumny,  x  Gwia 
zdoumski  astroiiomiczny :  Gwiazdopisarska  nauka. 
Troć  (  =  asironomjii). 

X  Gwiazdopisarstwo,  a,  lilm.  p.  Gwiazdarstwo. 

[Gwiazdor,  a.  Im.  y,   Gwiaździarz,  Gwiazdzich 

iw^iczijzna  przetiraiiy,  należticy  do  obcho/lu  gwiazdko- 
icei/o:  W  wilję  chodzą  po  wsi  gwiazdory.  Por. 
Gwizd.     <aWIAZD>'' 

X  Gwiazdoruchy  poruszający  gwiazdy:  Nocy 
gwiazdoruche  osie.   Kniaź.    < Gwiazda  4- Ruch  > 

X  Gwiazdosiężny  sięgający  do  gwiazd,  bardzo 
wysoki,  niebotyczni/:  Na  karku  gwiazdosieżnvch 
Alpów.  Nar.     <  Gwiazda -}- SIĘG> 

Gwiazdosz,  a,  Im.  e  bot.  I.  a.  Gwiazdki,  Lwia 
łapa,  Nawrotnik,  Przywrót,  Przywrótnik  (alehe- 
railla)  roś.  z  rodziny  różowatych,  (ialunki:  G. 
polny  a.  Skrytek  (a.  arvcnsis);  G.  pospo- 
lity a.  [Gęsie  łapki,  Gojnik,  Na  wrotek] 
(a.  Yuigaris).  2.  ]>.  Aster.  3.  p.  RzęśL  4. 
(sticta  \m]mona,Tlii)  gatunek  granicznika,  in.  gra- 
niczni k    płucnik.     <  GWIAZD  > 

X  Gwiazdoświtny  gwiazdami  oświecony.  < Gwia- 
zda +  ŚWIT  > 

X  Gwiazdoumny  p.  Gwiazdopisarski:  Gwiazdo- 
nmna  nauka.  Troć.  {  =  astronom  ja).  <Gwlazda-j- 
UM> 

X  Gwiazdoumski  p.  Gwiazdopisarski.  Troć. 

X  Gwiazdoumstwo,  a,  blm.  ]>.  Gwiazdarstwo. 

X  Gwiazdouważnia,  i.  Im.  e  p.  Gwiazdarnia. 
< Gwiazda-}- U -I- WAG > 

Gwiazdcwato  przys.  od  Gwiazdowaty:  Ro.śliny 
G.  roztoczone. 

Gwiazdowaty  I.  a.  Gwiaździsty,  Gwiaździsty. 
Gwieździsty,  Gwieździsty  ;)0(/o/;h^  (/o  gwiazdy,  ma- 
jący kształt  gwiazdy.  Anat.:  Komórki  gwiazdowa- 
te  p.  Ciałko.  2.  lek.:  Opaska  gwiazdowata  p 
Gwiazda. 

X  Gwiazdowid,  a.  Im.  owie  p.  Gwiazdarz:  Pa- 
nic !.'Miaz  lowidzie!    Zebr.     <Gwiazda -|- WID  > 

X  Gwiazdowidz,  a,  Im.  owie  ]>.  Gwiazdarz: 
Astrolog,  G.  Klecz. 

X  Gwiazdowied,  a,  Im.  owie  p.  Gwiazdarz. 
Troć.     <Gwiazda-[-A\^ID> 

X  Gwiazdowieszczarz,  a,  Im.  e   p.  Gwiazdarz: 

Gwiazdowieszczarze  chcą  zgadywać  z  ruchu  i)la- 
nct  o  losie  ludzi.  Cz.      <Gwiazda-[- AVir)> 

X  Gwiazdowieszczbiarz,  a.  Im.  e  p.  Gwiazdarz. 
Cz.,  Hobr. 

X  Gwiazdowieszczek,  czka,  Im.  ozkowie  p. 
Gwiazdarz.  Bóbr. 

Gwiazdownica,  y,  Im.  e  bot.  p.  Muołiotrz3v/. 
<(jwiAzn> 

X  Gwiazdownik,  a  I.  Im.  cy  p.  Gwiazdarz: 
Ojcowie  jNifciiscy  zlccii:  biskupowi,  aby  z  tcai 
gwiazdowniki,  krórych  najwięcej  i  uajuczeńszyct 
W  Egii)cio  było,  znalazł  takie  kolo,  w  któryiub) 


U^i\ 


GWIAZD  o  WNY 

Wielka  noc  nie  chybiła.  Skar.  2.  Im.  i,  a. 
X  Gwirizdnik  narzędzie  do  mierzenia  icj/sokości  ciał 
uicliii'sl:.i<'h.  itstrotahja. 

X  Gwiatdowny  p.  Gwiazdowy:  Nieljo  gwiazdow- 
ne.  Bu.  (=  gwiaździste).  G.  majestat.  Bz. 

X  Gwiazdowróg,  oga,  Im.  ugi  j).  Gwiazdarz:  Pro- 
gnostyki irwi.iziiowroijów  ;)loiinvcli.  L.  <(i\viaztla 
-f  W  ró.u-  > 

Gwiazdowy  I.  ;t.  Gwiażdziany,  Gwiazdziany, 
Gwiezdny.  X  Gwiazdny,  X  Gwiazdowny,  t  Gwiaz- 
deczny,  |  Gwiazdeczny],  fGwiazdoczny  przym.  od 
Gwiazda.  2.  a.  Syderyczny  astr.:  Obieg  a.  obrót  G. 
yliiJUily  =  przeciąg  czasu,  jak icf/o  planeta  ta  potrze- 
buje^ hff  wrócić  do  gwiazd;/,  uhok  której  znajdowała 
ś.  poprzednio.  Doba  gwiazdowa  a.  astrono- 
m  i  f  z  n  a  =  cza-<  między  dwoma  kolejiiemi  górowania- 
ini  gwiazdy.  Cza.s  (i.,  godzina  gwiazdowa  ^/May^fce 
za  podstawę  ilobę  gwiazdową.  Miesiąc  G.  a.  s  y- 
d  e  r  y  e  z  n  y  ^  jnzeciąg  czasu,  po  którym  księżyc 
wraca  do  tego  saineqo  poloitnia  xozględem  pewnej 
gwiazdy  stałej  -27  dni  7  godzin  4.'i  minut;/  11,5 
sekundy.  Rok  G.  a.  s  y  d  e  r  y  c  z  n  y  -  cza.<f,  /ufcte^ro 
potizetjtije  słońce,  hy  itnuciło  do  gwiazdy,  przy  któ- 
rej ,f  ])oprzednio  znajdowilo  —  36.^  dni  U  (/odzin 
!l  mi)iut  10,7  sekundy.  3.  bot.:  Drzewo  gwiazdo- 
we p.  Gwlażdzieniec.     <(iWlAZl)> 

Gwiazdozbiór,  oru,  Im.  ory,  Konstelacja  astr. 
grupa  gwiazd,  na  sklepieniu  niebieskim  blizko  siebie 
przy  padający  cti  i  pozornie  iworząci/rh  jakby  pewną 
całoić,  pewną  figurę :  Gwiazdozbiory  północne,  1'0- 
łuduiowe.     <Gwi"azda +Z-}-BIOR> 

X  Gwiazdoznawca,  y,  Im.  y  p.  Gwiazdarz:  Obli- 
czenia gwiazdoznawców  potrafią,  z  góry  na  lat 
tysiąc  nakreślić  ruch  ciał  niebieskich.  < Gwiaz- 
da-f  ZNA  > 

X  Gwiazdoznawstwo,  a,  blm.  p.  Gwiazdarstwo : 

IMalou  udał  ś.  uad  Nil,  aby  u  samego  źródła 
zapoznać  k.  z  arytmetyką,  gwiazdoznawstwera, 
gieometrją.  Pawi. 

X  Gwiazdozorca,  y,  Im.  y  p.  Gwiazdarz:  Gwiaz- 
dozorcę,  astronoma  matematykiem  też  niektórzy 
zowią.  Mącz.     <  Gwiazda -}- ZOR> 

X  Gwiazdozorny  na  gwiazdy  patrzący,  ku  gwia- 
zdom zwrócony:  On  (  =  Bóg)  swe  pokoje  gwia- 
zdozorne  niech  rządzi  wieki  iiiezwrotaemi.  Gosh 

X  Gwiazdozórca,*^  y,  Im.  y  p.  Gwiazdarz.  Sł. 
wii. 

IGwiazduch,  a,  Im.  y]  p.  [Gwizd],  <  GWIAZD > 

[Gwiazdula,  i,  Im.  ej  krowa  z  białą  gwiazdką 
na  czole. 

t Gwiazdy  p.  Gwiaździsty:  Gwiazda  niebo.  W. 
XV. 

Gwiazdzi  -  p.  Gwiaździ  -. 

[Gwiazdzicłi,  a,  Im.  y|  ji.  Gwiazdor:  Przebra- 
ny za  gwiazdzicha  niesie  gwiazdę. 

X  Gwiazpad,  u,  Im.  y  gwiazda  spadająca.  Troć. 
<Gwiazda4-PAD> 

Gwiażdziany,  Gwiazdziany  p.  Gwiazdowy:  G. 
blask  jiicknie  go  zdobił.  Uj. 

X  Gwiażdziarnia,  i,  Im.  e,  X  Gwiazdziarnia  p. 
Gwiazdarnia. 

X  Gwiaździarski ,  x  GwiazdziarskI  przym.  od 
Gwiaździarz:  Gwiaździarska  strażnica,  t.  j.  ob- 
serwatorium. Smól. 

X  Gwiaździarstwo,  a,  blm.,  X  Gwiazdzlarstwo 
p.  Gwiazdarstwo:  Kazanie  np.  na  Trzech  Króli, 
gdzie  mowa  o  badaniu  planet,  o  astrologach 
1  gwiaździarstwie.  Brk. 

Gwiaździarz,  a,  hu.  e,  Gwiaździarz  I.  X  ?• 
Gwiazdarz.    2.  [G.]  p.  Gwiazdor. 


Gwn.oszowANie 

Gwiaździca,  y,  l:u.  e  poet.  I.  gwiazda;  zbioro- 
wisko gwiazd,  gwiazdozbiór:  Iryda^  za  kosą  wlo- 
kąca tęczę,  gwiaździce  i  róże  nie  jest  mi  piękną 
tak.  Słów.  Iskra,  strząśniona  w  chaos  przez 
gwiaździce — jestem  i  nie  jestem.  Kon.  ^  2.  zwie- 
rzę morskie  z  rodzaju  szkarłupni:  Gwiaździce,  co 
ś.  w  morzach  i><ilą.    Słów. 

X  Gwiaździć,  i,  ii  p.  Gwieździć. 

Gwiaździeniec,  ńca,  Im.  ńce,  Drzewo  gwiazdo- 
we bot.  (astranthus)  roi.  z  rodziny  zbuczynowa- 
li/ch. 

Gwiaździstość,  1,  blm.,  Gwiazdzistość  rz.  od 
Gwiaździsty. 

Gwiaździsty,  Gwiaździsty,  Gwieździsty,  Gwieź- 
dzisty I.  a.  Gwiezdny,  f  Gwiazdy  pełen  gwiazd: 
Noe  gwiaździsta,  (iwiaździste  sklepienie,  niebo. 
Zodjakowy  Smok  długi  i  gruby,  który  gwiaździ- 
ste wije  po  niebie  przeguby.  Mick.  Na  półaoc 
świeci  okrąg  gwiaździstego  Sita.  Mick.  2.  p. 
Gwiazdowaty:  Ruda  gwiaździsta.  Os.  J.  G.  za- 
szańc  a.  okop.  Troć.  3.  błyszczący  jak  gwiazda, 
podobny  z  blasku  do  gwiazdy:  Skroś  ciemnoty 
wiedziony  jej  gwiaździstym  wzrokiem.  Miek.  4. 
astr.:  Deszcz  G.  p.  Deszcz.  Niebo  gwiaździste  = 
niebo  usiane  gwiazdozlnorami.  5.  lek.:  Opaska 
gwiaździsta  p.  Gwiazda. 

Gwichcik,  u,  Im.  i  p.  Gwicht. 

Gwicht,  u,  Im.  y  I.  ciężarek  do  ważenia,  który  ś. 
kładzie  na  szaii ,  in.  ciążek:  Miejcie  szale 
i  gwichty  sprawiedliwe.  Dambr.  Przen.:  Słowa 
opatrznych  gwichtera  będą  ważone.  Leop.  Prze- 
dajna  sprawiedliwość  tam  ugina  szali,  gdzie 
złoty  G.  lub  groźny  błyska  miecz  ze  stali.  Nar. 
Nie  tak  jest  licha  krwi  ziomków  opłata,  by  ją 
G.  lekki  marnej  dumy  cenił.  Nar.  Skutek  jest 
gwichtem  dobroci  rad  i  zamiarów  ludzkich.  Nar. 
( =  miara).  Wy,  którym  Stwórca  dał  prawo  udziel- 
ne, byście  nosili  zasług  G.  mierniczy.  Nar.  Już 
ziemia  w  ])łody  i  żyzność  bogata,  osiadszy, 
śrzedni  G.  ujęła  świata.  L.  ( -równowagę).  2. 
fwaga:  Ligę  i  G.  pieniędzy  postanowić.  Vol.  Zdr. 
Gwichcik.     <Nm.  Gewicht> 

Gwichtowy  przym,  od  Gwicht:  Gwlchtowe  fun- 
ta części.  Troe 

f  Gwiesny  p.  Gweśny:  Gwiesna  a  pewna  rzecz. 
Leop. 

Gwiezdnik,  a,  Im.  i  bot.  Cdiplopappus)  roś. 
<GWIAZD> 

Gwiezdny  I.  p.  Gwiazdowy:  Morze  w  blaskach 
gwiezdnych  zaśnie.  Kon.  Wichr  je  (duchy)  w  G. 
zbija  pył.  Kon.  2.  p.  Gwiaździsty:  Z  nad  wszech- 
świata gwiezdnych  ścian.  Krasiń.  Noe  gwiezdna. 
Kon. 

Gwieździe,,  i,  Ił,  xGwi2Liii2ić  ozdabiać  gwiazda- 
mi. Przen.:  Żona  gwieździ  mu  dom  oczmi  dzia- 
tek. Pol.  G.  Ś.  poet.  umieszczać  siebie  gdzieś  jako 
gwiazdę:  On  pasterz  z  niebem  sojusz  odnawiał, 
gwieżdżąe  ś.  myślą  na  szlaku.  Uj. 

Gwieździsty,  Gwieździsty  I.  p.  Gwiaździsty: 
Gwieździste  niebiosa.  Zra.  Gwieździste  niebo. 
Kon.  Marzycielowi  niebo  całe  ś.  ukaże  z  gwieź- 
dzistym swym  ogromem  w  miłości  puharze.  Kon. 
Głowa  jego  w  gwieździstej  świeci  ś.  koronie. 
Dm.  Przen.:  Przypomniałam  sobie  owe  szlaki 
gwieździstych  myśli.  Orzesz.  (=ja.<ii;/ \'t,  promien- 
nych, jak  gwiazd;/).     2.  p.  Gwiazdowaiy. 

X  GwilOSZOWaić,  uje,  owal  nacinać  a.  rysować 
na  powierzcJini  Jcruszców  linje  i  kółka  przecinające 
i.  Łab.  Por.  Giloszować.     <Fr.  guiIlocher> 

X  Gwiloszowanie,  a,  blm.,  czynność-  cz.  Gwllo- 
szować. 


951 


GWrX('IARKA 


GWIŻDŻ 


Gwinciarka,  i,  Im.  I,  Śrubownica  I.  ^nn.irjpia  do 
v';/>(if,iimia  śi-uh  i  n.i6rublcuiv.  2.  G.  rc^eziKi  •=;jrr)/- 
rząd  dl)  rcczne<jo  wyrabiania  śrub  i  nairubkóir. 
<j).  Gwint > 

Gwinciarz,  a,  Im.  e  ten,  co  loip-abia  śruby. 

Gwincidlo,  a,  Im.  a  riarzędzle  do  wyrabinnia 
irub. 

Gv/ind-  p.  Gwint-. 

Gwinea,  I,  Im.  e  złola  moneta  angielska.  <Ang'. 
giiiiioa> 

Gwint,  u,  Im.  y,  X  Gwind  i.  liz.  linja  wężyko- 
wata^ poicsta/nca  z  nawiniętej  na  walcu  śi-uhy  rów- 
ni pochyle/,  in.  skręt,  zwój.  2.  tatttż  linja 
wężykowata  w  rurze:  Strzelba  z  g-wintami.  3. 
yi  śrubka.  Troć.      <Nm.   Gewin(le> 

Gwintdrut,  u.  Im.  y  taj),  p.  Gwintsznur.  <  Gwint 
4-Driit> 

Gwintorzeźnia,  i,  Im.  e  I.  i^ór.  świder  górniczy. 
2.  tok.  przyrzdil  w  tokarni  do  nacinania  kroków 
śruby  a.  gwintów  na  kruszcowych  azłabach,  prętach 
za  pomocą  dłóta  grzebieniastego.  Łab.  <  Gwint -|- 
KZ.\Z> 

Gwintować,  uje,  owal,  X  Gwindować  gwinty  wy- 
rzynać. 

Gwintowanie,  a,  blm.,  x  Gwindowanie  czyn- 
ność cz.  Gwintować. 

Gwintowany,  X  Gwintowny,  x  Gwindowany  ma- 
jący gwinty.  Unra  gwintowana,  in.  ciągnięta, 
ciągniona.  Strzelba  gwintowana  { -  gwin- 
tóirka). 

Gwintownica,  y,  Im.  e,  X  Gwindownica,  kow. 
Gwintownik  narzędzie  do  wyrzynania  gwintów,  in. 
8  r  u  b  o  r  z  n  i  c  a ,  ś  rn  b  o  r  z  n  i  c  a  wielka,  1  e- 
W  o  k  r  ę  t. 

Gwintownik,  a,  Im.  i  kow.  p.  Gwintownica. 

X  Gwintowny  p.  Gwintowany:  Odyńea  trzeba 
z  guldynki  .^wiutownej  a.  z  tarczowej  niśniey 
dobrze  sparzyć.  Ilaur. 

Gwintowy  przym.  oJ  Gwint;  XGwindowy.  Przen.: 
Poclilebce  gwintowego  pyska.  Zabł.  (-stosują- 
cego ś.  do  okoliczności). 

Gwintówka,  i,  Im.  i  I.  a.  X  Gwindówka  strzelba 
giriniowana:  Wq'/.  mi  torbę  borsuezjj.  i  janczarkę 
liajiluczij,,  i  mfj.  strzelbę  gwintówkę  zdejra  z  koł- 
ka. Mick.     2.  [G.]    buksa  u  kola  ga-iniowana. 

Gwintsznur,  a,  Im.  y,  Gwintdrut  t.ip.  sznur  a. 
drut  prostopadły  z  boku  okna,  na  klury  nawleczo- 
iie  jest  jedno  z  dumch  kółek  -po  końcach  dolnego 
prria  rolety.      < Gwint-}- Sznur > 

[Gwińda,  y,  Ira.  y]  p.  Gwańda. 

JGwińdać,  a,  at]  p.  Gwańdać. 

IGwińdanie.  a,  blm.]  czynność  cz.  GwiAdać. 

JGwis]  p.  Gwisno. 

[Gwisno,  Gwesno,  Gwis,  Gwes]  pewnie,  zapewne, 
tufu-ątpliwie.     <Nin.  gewiss> 

jGwisność,  i,  1»1mi.,  Gwesność]  pewnośó. 

JGwisny]  i>.  Gweśny. 

jGwiszcz,  a.  Im.  e]  p.  I.  Gwiżdż. 

Gwizd,  u,  Im.  y  I.  a.  [Gwizg|  gwizdanie,  śwista- 
nie, świ.it:  G.  wiatru,  kuli.  2.  |(i.]-a)  szczerba 
V)  przednich  zębach:  Nie  kupuj  krowy  z  gwizdem. 
"Wojtek  ma  G.  w  zębach.  1))  ztiyt  szeroki  jirze.- 
dzial  pomiędzy  piencszemi  palcami  u  nogi.  3.  lek. 
(rhonchus  sibilans)  świst,  rzężenie  gwiżdżące.  4. 
niy.śl.-a)  ri/j  dzika,  b)  a.  Pióro  szczecina  na  dzi- 
'len.  Zdr.  [Gwizdek].     <Dźwn.  GWIZD  > 

I  Gwizd,  a,  hu.  y,  Gwiazduch,  Gwizduch,  Gwiz- 
dor.  Gwiżdż)  człowiek  przelirany,  należący  do  obcho- 
du gwiazdkowego.  Por.   Gwiazdor.    <?  Gwiazda > 

Gwizda,  y,  Im.  y  myśl.  j)tak  wilga.  Sł.  wil. 
<UW1ZD> 


Gwizdacz,  a.  Im    e  ^'«,  który  gwiżdże,  świstacz. 

Gwizdaczka,  i,  Im.  i  1.  lorma  ż.  od  Gwizdacz. 
2.  X  i>.  Gwizdawka. 

Gwizdać,  zda  a.  żdże,  zdat  p.  Gwizdnąć. 
<l)źwn.  GWIZD  > 

Gwizdanie,  a,  blm  ,  x  Gwiżdżenie  czynność  cz 
Gwizdać. 

Gwizdawka,  i.  Im.  i,    X  Gwizdaczka,  [Gwizdek, 

Gwizdka)  narzędzie  do  gwizdania,  świstawka:  G. 
sroldiia.  drewniana.  G.  parowa  (na  kolei). 

IGwizdek,  dka,  lui.  dkij  I.  p.  Gwizd.  2.  p. 
Gwizdawka:  Stróż  przyłożył  G.  do  ust  i  ziczijł 
wygwizdywa(t  godzinę  piątą.  Bał.  3.  djuhel: 
Z  cielęcia  zrobiuł  sie  G.,  djabeł. 

[Gwizdka,  i.  Im.  i]  p.  Gwizdawka.  Grusz. 

Gwizdnąć,  dnie,  dnąl  a.  Xdł,  Gwiznąć,  nied. 
Gwizdać,  X  Gwiżdżeć  I.  wydai  glos  świszczący, 
zagwizdać,  zaświstać,  świsnąć:  G.  na  psa.  Gwiz- 
dać koniowi,  żeby  pił.  Złodzieje  gwiżdżą  na  znak. 
We  fabryce  gwizdaią.  Kon.  Wiatr' gwiżdże. 
Kule  gwizdały  mu  koło  uszu.  [Gwizdła  na 
trzecłi  palcaclij.  Gwizdać  piosenkę.  Matko  śpie- 
waj, córko  gwiz.laj,  będzie  cieplej  w  izbie.  Prz. 
[Siedzi  i  gw  izda  sobie].  Gwiżdże,  mówiąc.  Przen.: 
Nauczę  ja  cię  po  kościele  gwizdać.  Prz.  (-na- 
uczę cię  rozumu,  oduczę  od  -•tr.hwalstwa).  Gwizdać 
Pana  Tadeusza  (  —  śpiewać  Tadeusza,  być  w  bie- 
dzie). O  ptakach:  Kos  uczony  gwiżdże.  Szpak, 
makolągwa  gwiżdże.  Wilga  gwizda  (myśl.). 
I  żołna  gwizdnie,  dopatrzywszy  pasieczysko.  Sł. 
wil.  2.  uderzyć,  kropnąć,  chlasnąć,  lunąć,  zama- 
lować, palnąć,  grzmotnąć,  gruchnąć,  trza^tiąó ,  wy- 
rżnąć: G.  kogo  w  twarz.  Chłop  gwizd.iął  djabła 
w  łeb  kijem.  Kulą  Niemca  gwizdnął.  Pol.  3. 
nied.  myśl.  =  a)  a.  Dmuchać,  Gruchać,  Grzecho- 
tać, Krzyczeć,  Krzykaó,  Kwiczeć,  Szumieć  (o 
dziku)  gło.^  wydawać,  b)  (o  sowie)  glos  wyda- 
ujać:  Gwiżdże  sowa  w  ciemnej  huszczy.  Sł.  wil. 
<Dźwn.  GWIZD  > 

Gwizdnienie,  a,  blm.  p.  Gwizdnięcie. 
Gwizdnięcie,  a,  blm.,  Gwizdnienie  czynność  cz. 
Gwizdnąć. 

[Gwizdon,  a.  Im.  y]  uderzenie:  Gaudenty  gwiz- 
da i  gwizda  (bizunem).  Nareszcie  po  trzydziestu 
gwizdonach  zaprzestał.     <GWlZr)> 

[Gwizdoń,  a,  Im.  ej  miłośnik    śwista7Ha. 

[Gwizdor,  a.  Im.  y]  p.  [Gwizdl. 

■fGwizdotcłłfiąĆ,  nie,  aął  mieć  oddech  gwiżdżą- 
cy: Pomaga  to  wino  tym,  którzy  gwizdotchną. 
t.  j  szyję  wyciągnąwszy,  a  usta  otworzywszy, 
ciężko  i  "gwiżdżąc  tclińa.  Syr.  <  GWIZD  4- 
DUCH> 

[Gwizduch,  a.  Im.  y]  p.  [Gwizd]. 

Gwizdun,  a.  Im.  i  umiejący  wygwizdywać  melo- 
dje:  Najlepszy  malarz  z  pośród  gwizdunów,  naj- 
lepszy (t.  z  pośród  malarzy.  Szym.  W. 

[Gwizdy,  6w,  blp.]  złe  karty:  Mam  same  G. 
<  GWIZD  > 

[Gwizg,  u,  Im.  i]  p.  Gwizd:  Będzie  pisk,  G., 
na  zęby  zgrzytanie.      <D/.wn.> 

Gwizii.jć,  inie,  znal  a.  Xzl  p.  Gwizdnąć:  Gwiz- 
nął  na  psy.  [Jak  gwizne,  to  przyjedź.  Owizła 
r^z,  nie  v.'iilać;  gwizła  drugi.  Gwiznon  Jasio  po 
olsynie].  Wiatry  gwizły  Twórcy  chwałę.  Przyb. 
G.  w  pysk. 

Gwiżdż,  a,  blm.  rodzaj  chorobi/  końskiej.  Kluk. 
<Por.  Cześ.  hvfżd'> 

Gwiżnięcie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gwiznąć. 

1.  [Gwiżdż,  a,  Ira.  e,  Gwiszczj  orzeszek  la.'<Lo- 
wy  rolnirzi/wi/,  iwistun.      <GW1ZD> 

2.  [Gwiżdż,  a,  Im.  ej  p.  [GwizdJ. 


952 


GWIŻDŻKC': 


nZF.I/'K 


X6wiźdźeć,  e,  al  |>.  G^izónąó.    L.,  Troć 
XGwiżdżenie,   a.    Min.    p.    Gwizdanie:    W(^że 

przeciągłym  gwiżdżeniem  og-łaszaj;^  swą   iniłośi-. 

KrHsiń. 

Gwoli,  Kwoli,  [Goli,  Guli,  Gul,  Kwóli,  Kuli.  Koli, 
Wolij  (G.  komu,  czemu  a.  komu,  czemu  (i  )  I. 
vi:ilhig  iDoli,  stosownie  do  woli  kogo,  według  czif- 
je.j  chęci,  upodobania,  do/jadzafąc  komu:  f  Hy(?  ko- 
mu gwoli.  Gach  j%  namawiał,  aby  mu  by'a  G. 
Bud.  B.  G.  sobie  żyć.  Troe.  Człowiek  nie  sam 
sobie  Q.  żyć  ma,  ale  naprzód  G.  najwyższego 
Boga.  Gostk.  Czynić  komu  (i.  Przyjaciele,  chcsjc 
nam  czynić  G.,  często  tyle  szkodzą,  co  nieprzy- 
jaciele. Górn.  1  G.  i  boli.  Prz.  (  =  clioć  nainto 
miłe.  jednak  nas  holi;  i  tak  źle,  i  tok  niedobrze). 
O  kochaniu  jeno  marzysz  twemu  sercu  G. 
Syrok.  [Zdradzili  dziewcynę  G.  siwyj  brodzie], 
t  Wszystkiemi  G.  i  uciesze  (zam.  k  woli  i  k  ucie- 
sze) swej  nakładami  bogactw  swych  prze- 
brać i  przetrawić  nie  mogą.  Pilch.  ( =  wedle 
widi  i  dla  uciechii).  2.  XQ.  koma  =  dla  koffo,  kornu: 
Dał  Bóg  człowiekowi  ten  wszystek  świat  G. 
Wuj.  3.  czemu  a.  f  czego,  [czego]  =  ri/a  =  w  celu 
a.  z  powodu,  z  prz;icz>jny,  ze  lozględu  na:  Tu  ma- 
)uy  zgiD.'jć,  nie  wiem  G.  czemu?  P.  Koch.  (-dla- 
czego, na  co).  Aż  za  bramę,  G.  więtszej  uczci- 
wości, litewskie  pany  wyprowadzili.  Błaż.  Gdy 
garca  niema,  musiałby  (bartnik)  z  roboty  do 
domu  G.  garcowi  iść.  Skr.  Wykrzyknijcie 
w  słodkim  |)ieniu  G.  Pańskiemu  imieniu.  Kochan. 
(=^na  cześć  imienia  Pahskiego).  G.  handlów  swo- 
ich miał  w  drogę  odjeżdżać.  P.  cheł.  [G.  robo- 
ty].    <  Ku  4- Wola  > 

Gwozdawa,  y,  Im.  y  bot.  (exocarpus)  roL  z  ro- 
dziny sandalowcowat-ijch.      <GWOZI)> 

Gwoidziarczyk,  a,  Ira.  i,  Goździarczyk  I.  cze- 
ladnik gwoździarski.     2.  syn  gwoździarza 

Gwo^dzlarek,  rka,  Im.  rkowie  pomocnik  gwoź- 
dziarza. Łab. 

Gwożdziarka,  i,  Im.  i,  Goździarka  I.  kobieta 
robiąca  a.  sprzedająca  gwoździe.  2,  żona  gwoździa- 
rza. 3.  a.  Gwożdziownica  maszyna  do  robienia 
gwoździ;  G.  ręczna. 

Gwożdziarnia,  i.  Im.  e,  Goździarnia,  X  Gwoź- 
dzlownia,  X  Gwożdziownica  zakład,  gdzie  robią 
gwoździe,  warsztat  gwoździarski. 

Gwoźdzlarski  przpn.  od  Gwożdziarz. 

Gwuździarstwo,  a,  l'lni ,  Goździarstwo  I.  rze- 
miosło gwoździarza,  wyrabianie  gwoździ.  2.  han- 
del gwoździami. 

Gwożdziarz,  a,  Im.  e,  Gożdziarz  I.  rzemieślnik 
wyrabiający  gwoździe.  2  ten,  co  sprzedaje  giooź- 
dzie,  handlarz  gwoździ. 

X  Gwożdzlaty,  X  Goździaty  mający  kształt  gwoź- 
dzia. 

Gwoździć,  i,  ii  dziala  =  za^yfca('  gwoździem  ich 
zapał  (aby  uczynić  je  niezdatnemi  do  użytku), 
zagważdżać:    G.  hakownice  nieprzyjacielskie. 

Gwożdzidlo,  a,  Im.  a.  przyrząd  do  przytrzymania 
ielaza  przy  wyrabianiu    nitów ,  gwoździ  i  t.  p. 


dżoe,   [Gwożdziec]   p. 

Im.  e]    kawałek  żelaza,  uży- 
wbitych     w    kopyto    kli/iców. 


i  Gwożdziec,   dżca. 
Gościec. 
[Gwożdzieinica,  y, 

wany    do    zawijania 
<GVVOZD> 

Gwoździk,  a,  Im.  i  I.  ]\  Gwóźdź:  G.  żelazny, 
drewniany.  2.  p.  Goździ!c.  3.  |G.]=:a)  roś.  sa- 
ponuria  o/ficinalts.  h)  [.M.iciczne  gwoździki]  - 
roś.  antophyli. 

Gwoździkowlec,  woa,  Im.  wce  bot.  p.  Goździk. 


Gwoździkowy  I.  przym.  od  Gwoździk:  Wonią 
ria  gwoździkową.  Trzye.  2.  bot.:  Drzewo  gwoź- 
dzikowe p.  Parczelina.  3.  min.  majucy  barwę 
cii'mnobrunatnq,  trpaddjąca  w  fijoletową:  Kwarc 
zadymiony  ma  kolor  (i. 

Gwoździooki  nabijany  gwoździami:  Gwoździooka 
droga  piMwadzi  Leszka  na  tron.  Wor.  <(iwoźdź 
-f  Óko> 

X  Gwoździownia,  i,  Im  e  i).  Gwożdziarnia. 
Łab. 

Gwożdziownica,  y.  Im.  e  I.  kowadełko  do  kucia 
gwoździ.  Ij-a\).  Kowalowi  swojemu  gwoździownicę 
do  kowauia  .^zyuali  dałem.  Ijip.  2.  p.  Gwożdziar- 
ka: Bywają  i  machiny  do  robienia  gwoździ,  czyli 
gwoździownicę  machinowe.  Łab.  3.  X  ]>.  Gwoż- 
dziarnia. łiab. 

Gwoździsty,  Goździsty  pełen  quwździ. 

Gwoźdź,  a,  Im  e  I.  p  Gwóźdź.  2.  [G.]  p. 
Goźdź. 

Gwożdżenie,  a,  blm.,  czyoność  cz  Gwoździć: 
Wezmę  za  pas  kilka  gwoździ  zadzierżystych  do 
gwożdżenia  armat.  Sienk. 

[Gwórzyć,  y,  yl]  j).  Gwarzyć. 

[Gwózdek,  dka,  im.  dkij  p.  Gwóźdź. 

Gwóźdź,  gwoździa,  Im.  gwoździe,  x  Gwoźdź, 
X  GÓŹdŹ,  X  Gozdż  I.  kawałek  drzewa  a.  I.Tu.^izcii. 
szczej.  żelaza,  z  jednej  .'strony  głinoiasly,  z  drugiej 
spiczasty,  służący  do  wbijania,  ćwiek:  G.  drewniany, 
żelazny.  G.  gontowy  (  =^on<a/),  \n)Ya.h\  (- szkut- 
nik, skutnik),  krokwiowy  (-krokwiak),  kiukowy 
( =  kruk  ścienny),  łatni  a.  łatny  ( =  łntaiak),  pod- 
kowny  {  =  podkowak),  półdeskowy  a.  ])ółtarciczny 
(  -  półdeskal) ,  sufitowy  (=  trzcinal),  szynowy 
(=  hak  szynowy,  szynal,  szyniak) ,  tareiczny 
(=deskal,  bretnal).  G.  drutowy,  nasiekany,  pół- 
zamkowy,  tramowy,  zamkowy  a.  zawiasowy. 
Wbić  G.  Przybić  co  gwoździem,  gwoździami. 
Zbić  dwie  deski  gwoździami.  Zawiesić  co  na 
gwoździu.  Przen.:  I  gwoździem  mu  tego  w  gło- 
wę nie  wpakuje.  Prz.  (  =  łopatą).  Dwa  gwoździe 
zawsze  lepiej  trzymają,  niż  jeden  (=pewniejsze 
jest  to,  co  jest  usilniej  popierane).  Starał  ś.  La- 
ch aud  uchwycić  G.  jaki.ś,  na  którym  v,'  wywo- 
dzie sprawy  wieszał  najważniejsze  arguraenta 
obrony.  Kraus.  Skupiona  około  takiego  gwoździa 
uwaga  sędziów  poddawała  ś.  zwolna  wpływom 
argumentacji  obrończej.  Kraus.  2.  czop  u  beczki. 
3.  cząść  główni  noża  a.  broni  siecznej,  wchodząca 
w  rękojeść:  G.  u  siekacza.  4.  X  przen.  utra/ne- 
nie,  kłopot,  ambaras,  frasunek,  zmartwienie:  Wbić 
komu  gwoździa  w  głowę.  Sł.  wił.  (  =  ćioieka,  kli- 
na; nabawić  go  kłopotu).  Wielkie  mu  dwa  gwoź- 
dzie w  łeb  wbijemy,  wielką  mu  ziemię  odejmu- 
jemy i  wojska  jego  zniszczymy.  Star.  5.  karc. 
(w  wincie)  zamienianie  jednej  karty  przez  dwuch 
pannerów:  Wint  z  gwoździem.  Zdr.  Gwoździk, 
[Gwózdekj.     <GWO'ZD> 

Gy-  p.  Gi-. 

[Gygldć,  a,  al]  p.  Gidlić. 

[Gyglanie,  a,  blm.]  czynność  ez.  Gyglać. 

Gyran,  a,  Im.  i  śpiewak  tatarski.     <?> 

[Gzara;  y.  Im.  yj  liche  ubranie.   I'or.  Gzary. 

[Gzary,  ów,  blp]  xprzeAy  domoice,  graty,  toboły, 
rupiecie,  łachmany,  łachy,  liclie  stare  ubranie:  Dać 
furmankę  pod  G.  Wlec  ś.  z  takiemi  gzarami. 
Por.  Gzara.     <Śr.  Nm.  gesarewe  =  zbroja > 

[Gzekutnik,  a.  Im.  cy]  p.  Egzakutnik. 

Gzelce,  ów,  blp.,  Grzelce  I.  ta.  YGżelce  ja- 
kaś dau;na  potraioa:  Na  krakowskim  rynku  ie(ina 
kiełbaski  smaży,  druga  (i.  pizndaje.  Kej.  Fleki, 
rastabigi,  G.  2.  |G.  a.  GrzeńceJ  grzanki.  <Nm. 
[gesaiz,  gsaiz,  sftlz]  =  podlewa,  sos  słony > 


953 


OZF.LSZTYK 


GZYMSOWAĆ 


GzeiS2tyk,  u,  Im.  i  rzeiii.  ]>.  Giezelsztyk.  <Nm. 
Ges.-I!s!iick> 

Gzerns,  u,  lin.  y  I.  p.  Gzyms.  2.  druk.  oina- 
tnent  jorinij  prostokątnej  przez  całą  szerokoió  st.ro- 
iiicji  loyJrnhiwmuf  m  góry  na  początku  rozdziału. 
3.  wo;.  ]).  Kordon.  Zdr.  Gzemsik.     <p.  Gzyms > 

GzeniSik,  a,  lin.  i  p.  Gzems. 

Gzemsowy  przyin.  od  Gzems:  Hebel  G,  p. 
Gzymsubel.  Łub. 

Gzemsówka,  i,  Im.  i  p.  Gzymsówka. 

Gzemeubel,  bla,  Im.  ble  ]>■  Gzymsubel. 

Gzenka,  i.  Im.  i  p.  Gzynka.  Łab. 

[6zi!J  w-^rcrzijknik  w  ijadce  pasterzy,  kiedy  hydło 
i.  (pi      <GZ> 

1.  rCiica,  y,  Im.  e]  I.  rodzą]  polewki.  2.  a- 
[Gzikj  twaróg  ze  śmieiuiią  i  szczypiorem.  <Może 
zam.  P)2ica,  od   Bez  > 

2.  {Gzica,  y,  Im.    g]    rodzaf  spódnicy.      <GZ> 
[Gziczka,  i,  Im.  i|  p.  2.  Gzika. 

X  Gzić,  i,  ii  I.  kąsuć  mocno:  Bijcy  \  gziey  gi^ 
bydło.  Troć.  2.  pędzić,  gonić,  ścigać:  Zbestwiałą 
t^^ziła  po  wszfj  ziemi.  Zebr.  3.  drażnić,  jątrzyć: 
K'te  tak  Cjbeie  gzi  szalone  serca,  jako  gniew 
ludzki.  Nar.  G.  ś.,  [Gzijać  ś.|  I.  (o  zwierzętach) 
wskutek  bólu  z  ukąszenia  owadu  biegać  tu  i  owdzie, 
szaleć,  wpadać  w  szal:  Bydło  ś.  gzi,  srożeje  i  bie- 
ga od  bolii  rany  zadanej  od  giesa  abo  gzika. 
Ład.  2.  (o  zwierzętach,  s/czeg.  o  bydle)  czuć 
]>opęd  płciowy,  grzać  ś.,  biegać  ś.,  latowaó  ś.:  Kro- 
wa ś.  gzi.  3.  X  przen.  (o  ludziach)  pałać  mi- 
łością; oddawać  ś.  miłości  zmysłowe/':  Wierne  ko- 
chania różną  postać  mienia:  gżfj.  >ś.,  weselą,  drżą, 
bledną,  rumienią.  Ł.  Poczciwości  pilnie  strzegą- 
ca, nie  gżąca  ś.  Mącz.  4,  [Q.  ś.]  =  a)  figloioać, 
żartować,  zbytkować,  dokazywać,  swawolić:  Samaś 
.ś.  j)o  noey  gziła,  mnie  bodzies  głodu  morzyła. 
Gżą  ś.  po  ugorach  chłopcy.  Gzi  ś.,  jak  cielę 
'/.  ogonem.  Prz.  Podchmieleni  mołojcy  gzili  ś. 
z  j)odchraielonerai  mołodyciami.  iSienk.  {=figlo- 
wali  w  sposób  lubieżny ,  baraszkowali).  Świnie 
gówno  ś.  g7A  =  wicher  miecie  tuman  piasku,  h)  za- 
dzierać ś.,  kurczyć  ś.:  Nie  będę  ja  piwka  pinła, 
1)i'dzie  mi  ś.  kiecka  gziuta.    Por.  Gździć.    <GZ> 

[Gzijać  się,  e  ś.,  al  ś,]  j).  Gziń. 

JGzijanie  się,  a  ś.,  blm.|  czynno.ić  cz.  Gzijać  ś. 

Gzik,  a,  Im.  i  I.  zool.  (gastrophihis)  owad  dwu- 
skrzydiy,  krótkorogi:  ix.  jelitowy  (g.  haemor- 
rlioidalis).  G.  nosowy  (g.  nasalis).  Q.  owczy, 
(i.  żołądkowy  u  k  :>  ii  i  (g.  equi).  2.  [(r.J  p. 
Giez.  3.  X  czas  gżenia  ś.  bydła,  gżenie  ś.,  grza- 
nie ś.,  bieganie  ś.,  lutowanie  ś.:  Bydło  na  wszyst- 
kie cztery  świata  strony  lecą  na  G.,  dźwigną- 
wszy do  góry  ogony.  Pot.  4.  X  przen.  zmysło- 
wość, lubieżność,  popęd  płciowy,  chuć:  Wolność, 
którą  u  Wenery  miał,  gziki  m"  nim  drażni.  Ł. 
5.  ]irzen.  szał,  bzik,  fiksacja:  Jla  {j-zika  w  gło- 
wie. Prz.  Dostał  gzika.  Sł.  wil.  [G.  go  napad] 
(  =  zanadto  jest  wesoły),  6.  X  juzcn.  bodziec,  pod- 
nieta: Wezyr,  za  prawo  mając  G.  swej  woli,  mo- 
że baszom  życie  wydrzeć,  kiedy  zechce.  Ł.  7. 
fi  |G.]  uciecha  swawolna:  Lud  go  ujźrzawszy, 
ledwo  żyw  z  pociechy,  radosne  stroi  huczki,  gzi- 
ki, śmiechy.  Ł.  8.  f  upały  letnie,  kanikuła:  Już 
czwarty  raz  nasze  G.  żniwa  dogrzewał,  jakom 
nie  chciała  słiicha^j  jei^^o  jdenia.  Ł.  Por.  Giez. 
<GZ> 

[Gzik,  a,  bl>n.]  I.  p.  I.  Gzica.  2.  ser  tarty  ze 
szczypiorem.  3.  ser  miękki,  twarożek,  szczeg.  za- 
prawiony szczypiorem.      <j).  ].  Gzica  > 

I.  [Gzika,  I,  Im.  i]  osa.  Przen.:  (ł.  jeho  wuką- 
8Ćał.  Piz.  (  =  szaleje,  biega,  dokazuje).    <GZ> 


2.  [Gzika,  i,  Im.  i]  bryndza  z  mleka  zsiadłego; 
twaróg.  Zdr.  [Gziozka].     <  p.  Gzica  > 

Gzikuwy  przyin.  od  Gzik.  Wet.:  Kołowacizaa 
gzikowa  i>.  Koiowacizna. 

fGzinek,  nka,  Im.  nkl,  -J-Gzynek,  fGżynek 
gór.  szybik  mały  a.  .izyb  rozpoczęty,  lecz  niedokoh- 
czony.     <Nm.  Gesenk> 

fiSzinkować,  uje,  owal,  fGzynkować  gór.  szyb 

a.  szybik  pogłębiać. 

fGzinkowanie,  a,  blin.,  czynność  cz.  Gzinko- 
wać. 

[Gziny,  in,  blp.J  p.  Guziny. 

[Gziocha,  y,  Im.  y|  rozpustnica:  Patrzcie  ją, 
tłuk  stary  i  G.    <GZ> 

X  Gziwy  gńć  ś.  lubiący,  pałający  cliucią,  na- 
miętny.     <GZ> 

Gzio,  a,  Im.  a  I.  a.  fGiezlo  obszerna  szata 
lniana:  Tawta  cienka,  którą  miała,  opadła  ją, 
że  tylko  w  samym  gzie  została.  P.  Koch.  (-ko- 
szuli). W  długich  gzłacli  P.uki.  Tw.  Kapłani 
w  lniane  gzła  przybrani.  Otw.  Biskup  oblecze 
na  3.  G.,  a  przez  to  G.  mamy  rozumieć  czysty 
żywot.  Kaz.  Gnieź.  (  =  komżę,  albę).  2.  fa. 
tCzechło  ubraiiie  j'urmańskie.  Tvoc.  3.  fG.  w<j 
siane  -  tołosieipiica.  B.  Sz.  4.  [G.,  Giezlo,  Zgio, 
Źgło,  Źdźglo,  Żglo]  =  a;  Icoszula.  b)  a.  [CzechetJ 
koszula  śmiertelna.  5.  X  przen.  zasłona:  G.  mgli- 
ste księżyc  zaciemi.  Kobył.  Czarnym  noc  «. 
gzłem  zamroczy.  L.  Spokojność  z  czoła  otrze  G. 
czarnej  zgryzoty.  Kniaź.  C  =  c/łmwrc).  Zdr.  fGiezl- 
ko,  fGiesłko,  fGiezleczko,  fGiesleczko.  Por. 
Do  źgna.     <GZ> 

[Gzub,  a,  Im.  yj  I.  brzuc/i:  Napcli.ił  sobie  G. 
2.  mały  dzieciak,  bachur,  cJilopiec  gruby  t  tłusty. 
<Może  =  Kazub,  Kozub > 

[Gzy,  ów,  blp.]  fiffle,  zabawy,  żarty  nieprzystojne: 
Pilnował  ino  barasków,  gzów,  figlów.  Por.  Giez. 
<GZ> 

X  Gzygzag,  a,  Im.  I  p.  Gzygzak. 

Gzygzak,  a,  Im.  i  I.  a.  x  Gzygzag,  Zygzak, 
X  Z/gzag  linja  łamana  nakształt  łacińskiego  Z: 
Kre.ślić  gzygzaki.  liobió  gzygzaki,  idąo.  2.  w  Im. 
a.  Wężyki  woj.  części  zakopów,  rohione  podczas 
oblężenia  na  węyielnach  bastjonu  a.  półksiężyca. 
<  Fr.  zigzag  > 

Gzycjzakować,  uje,  owal  co  =  rohić  na  czyr.i 
gzygzaki:  (}.   kołnierz. 

Gzygzakowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gzygza- 
kować. 

Gzygzakowato  przys.  od  Gzygzakowaty:  Żółta- 
wa jasność  mignęła  G.  Zap. 

Gzygzakowaty,  Gzygzowaty  z  gzygzaków  złożo- 
ny. Linja  gzygzakowata. 

Gzygzowaty  p.  Gzygzakowaty:  Każda  z  tych 
liter  miała  kształt  spiczasto  zaostrzonej  szpilki 
a.  drobnego  gzygzowatego  wężyka.  Orzesz. 

IGzyk,  a.  Im.  i]  p.  Giez. 

Gzymbor,  a,  im.  y  noż.  świderek  tępo  zakoAczo- 
ny  do  robienia  dołka  na  pomieszczenie  główki  wirU" 
bowanei  śruby.     <Nm.  Ge5imsbobrer> 

Gzyms,  u,  Im.  y,  Gzems  I.  a)  poziomo  biegną- 
ce xoyst(ipienie  muru,  in.  X  gór  no  kry  w,  X  ko- 
rona, X  k  r  a  j  n  i  k ,  X  o  k  r  a  j  n  i  k  ,  X  w  i  e- 
niec:  G.  okapowy.  G.  do  ozdoby  kominka,  b) 
takież  wystąpienie  na  szafie.  Troć.  2.  listwa  do 
zawieszaniu  firanek,  port/er.  3.  woj.  j).  Kordon. 
Zdr.  Gzymsik.     <Niu.  (ilesiins> 

Gzymsik,  a,  Im.  i  p.  Gzyms. 

Gzymsować,  uje,  ov/&l  gzymsami  ozdabiać:  Skle- 
pienie  ostre    i  śmiałe,    z    gzymsowanemi    kąty, 


954 


GZYMSOWANIA 

wznosiło  ś.  malowniczo  n;id  kościołem  i  l)0czne- 
mi  i<a]»licami.  Krasz. 

Gzymsowanie,  a,  blm.,  czynność  cz.  Gzymso- 
wać. 

Gzymsownik,  a,  Im.  i  p.  Gzymsubel. 

Gzymsowy  [tizyra.  od  Gzyms. 

Gzymsówka,  i,  Im.  i,  Gzemsówka  cegła  na 
gziimsy. 

Gzymsubel,  bla,  im.  ble,  Gzemsubel,  Gzymsow- 
nik hfhel  do  loijgladzania  f/zi/msów,  in.  li  e  bel 
gzymsowy,  ramowy,  wycinany,  wzo- 
r  z  y  s  t  y ,  h  e  b  e  1  do  r  a  m ,  k  r  ę  g  a  d  ł  o ,  ż  ł  o  b- 
kowifo.     <Nm.    Gesimsliobel  > 

fGzynek,  nka,  lin.  nki  ;;ór.  \^.  Gzinek. 

Gzynka,  i,  lin.  i,  Gzenka  rzem.  uar~(;dzie  stalo- 
we rcjjllahkine,  do  nadawania  żądanej  /nrini/  Lule- 
71111  ]:rtii~c:ijri.     <Nin.  (ilesenk> 

Gzynkować,  uje,  owal  I.  fgór.  p.  Gzinkować. 
2.  śhis.  ii-ijżlahiać  hżi/sko  dla  śrub)/. 

GzynkowanJe,  a,  blm.,  czynno.ść  cz  Gzynkować. 

IGżdzić,  i,  ił  I  dreczijć,  razić.  Por.  Gzić.   <(iZ> 

Gżogolka,  i,  Im.  j  p.  Kukułka.  Maj. 

•fGżegulka,  i,  lin.  i  p.  Kukułka.  Mur. 


f  Gżegżelica,  y.  Im.  e,  f  Gżegżelja  samica  hu- 
hiilLi:  (i.  w  cudzy i:i  gniaźilzie  odprawuje  poło- 
lii.  Klon. 

■fGżegżelja,  i,  Im.  s  )>.  Gżegżelica.  L. 

Gźegżolczy  przym.  od  Gżegżalka,  lutniczy. 

Gżegżołeczka,  i.  Im.  i  ]i.  Gżegżolka:  Słowiczek 
we  krzu  krzyczy,  G.  kuje.  Kej. 

Gżegżotka,  i.  Im.  i  I.  anat.  p.  Ogonowy.  2. 
zool.  p  Kukułka:  Kukają  gżegżołki.  Kulig.  Zdr. 
Gżegżołeczka. 

Gżegżółka,  i.  Im.  i  zool.  I.  p.  Kukułka:  Gdy  bli- 
żej święta  Jana  G.  zakuka,  nadzieja  zl)óż  prze- 
daży  pewnie  nas  oszuka.  Prz.  2.  [G.]  p.  Jaskół- 
ka.    <Dźwn.> 

f  Gżelce,  ów,  blp.  p.  Gzelce. 

X  Gżenie,  a,  blm.  I.  czynnuść  cz.  Gzić.  2.  p. 
Gżenie  ś.     <(iZ> 

Gżenie  się,  a  ś.,  blm..  X  Gżenie  czynność  cz. 
Gzić  ś. 

fGżynek,  nka,  Im.  nki  gór.  p.  Gzinek:  Z  wierz- 
chu góry  aż  do  wody  G.  abo  liyntloeli,  jako  gór- 
nicy zowią,  przebić.  Trzye.     <Nm.  Gesenk> 


KONIEC   TOMU  PIEiiWSZEGO. 


^hh 


SPROSTOWANIA. 


3.  A.  W  wierszu  17  przed  i  wciąi  dodać  prze- 
cinek. 

Akord.  W  wierszu  5  zam.  dominaułowy  powinno 
być  duminantoicij. 

Aksymit  powinno  być:  Aksynit;  tamże  zara. 
Kliniastek  powinno  być:   X  Kliniastek, 

Aktynolit.  Zam.  porotry  powinno  być:  promie- 
nisty. 

Alunowanie.  Zam.  fHalunowanie  jna  być:  X  Ha- 
(unowanie. 

Angloryt.  "W"  wierszu  2  powinno  być:  Anglar 
zam.  Anglier. 

Ano.  W  wierszu  dziewiątym  po  Anok  ma  być:  ]. 

Aplon  ma  być:  Aplom. 

Arald.  W  wierszu  czwartym  zara.  P.  K.  ma  być: 
P.  Koc  li. 

Augn-.entacja.  W  wierszu  czwartym  zam.  aug- 
nietum  ma  być:  augraentura. 

Augmentować.  W  wierszu  trzecim  i  czwartym 
powinno    l)yć:  augmenlare. 

Auksanometr.  W  wierszu  drugim  zam.  auxano 
ma  być:  auxanó. 

Audytorowa,  Audytorówna.  Zam.  andytora  powin- 
no być:   audyt 07- a. 

Auramina.  W  wierszu  czwartym  zam.  anrum  ma 
być:  aurum. 

Aurypigment.  W  wierszu  drugim  zam.  zloiokost, 
zloloiusL  ma  być  :    X  zlotokost,   X  zlotolusic. 

Autolatrja.  W  wierszu  czwartym  zam.  latrenó 
ma  być :  latreiio. 

Automolit.  Zam.  guhnit  ma  być:  gulcnit. 

Autonomisła.  AV  wierszu  czwartym  zam.  Sło- 
wieńscy  ma  być:  Słowieńcy. 

Autosugiestja.  Zam.  autós  ma  być:  autós. 

Na  s(r.  74  w\  53  Awautnrnictwo  poprawić  na: 
Awanturnictwo. 

Awarja.  W  wierszu  trzecim  zam.  ayaria  ma 
być :  avaria. 

Ażurowy.  W  wierszu  trzecim  zam.  Wadzie  po- 
winno być:   khidnie. 

Babiniec.  W  wierszu  jiijjtym  zam.  gyneceum  ma 
być :  gineceum. 

Przed  Bachmistrz,  Bachmistrzowski,  Bachmistrzo- 
Stwo  pododawać:   X 

Bachmat.  W  wierszu  pierwszym  przed  kvń  do- 
dać:  I. 

[Badziewie].  W  wierszu  drugim  zam.  BŁd  ma 
być:  Bod. 


Zam.  Bagniówka  ma  być:  Bagnówka  i  artykuł 
o  tym  wyrazie  należy  umieścić  po  Bagno- 
wisko. 

Bajborak.  "W  wierszu  czwartym  przed  Zap.  do- 
dać znak     <  . 

Bajstruk.  W  wierszu  pierwszym  zam.  Bfjcarl  ma 
być:  Bękart. 

2.  łJaka.  <Ukr.  baky  =  oczy>  przenieść  pod  I, 
a  pod  2  i  3  dodać:    <Nm.  Backe> 

Zara.  Balanid  powinno  być:  Balanit;  w  wierszu 
drugim  zam.  jyoa'tJce«s/ae/'  powinno  być:  plio- 
ceńaLiej. 

fBaUa.  Przed  Beita  dodać  znak  -J-. 

Bandura.  Obja.^^nicnie:  (Gr.  pandoćra  i  t.  d.)  sto- 
suje się  tylko    do  znaczeń  I.  i  2. 

2.  Bania.  Powinno  być:  t  Bania,  i,  Im.  e  kopalnin. 
<A\'(;g.  banya> 

Baran.  Pod  znaczeniem    9.   powinno    być  tiwnch. 

Przed  Barkmislrz,  Barkmistrzostwo  dodać  znak  f. 

Barna.  Zam.  Im.]  y  powinno  być:  im.  y]. 

Beglel.  W  wierszu  drugim  zam.  gw.  bogel  powin- 
no być  [bogeij. 

Berarek.  Powinno  być:  fBerarek. 

[Beryl.  Powinno  być:  Beryl. 

Z  pod  Bezwładny  przenieść  3.  pod  Bezwładność, 
jako  2.  znaczenie. 

Biegunka.  W  wierszu  ósmym  przed  wyrazem: 
czerwona  powinien  być  znak  f. 

2.  Blondyna.  Pov,inno  być:    koronka  z... 

Cale.  Usunąć  z  pierwszt-go  wiersza  tego  arty- 
kułu i  przenie.'^ć  na  osobne  miejsce  po  arty- 
kule   fCal:    fCala.  i,  Ira.  e  p.  j.  Cal. 

Na  str.  270,  w  szjialcic  pierwszej  w  wierszu 
dziesiątym  ma  być:  Chałupować. 

Chochła.  Kie])otrzebne  I. 

Czapicha.  Zara.  Gusika  iiowiuno  być:  Guńka. 

Czubaty.  Usunąć  znak  X   przed  Czubiasty. 

Czubiasty.    Usun.ić    znak   x. 

Dąterki.  Zam.  p.  FiaterkI    ma  być:   p.  Flaterka. 

Drwina.  W  pierwszym  wierszu  zam.:  czcp.  I. 
ma  być:    i.  czc.ś. 

Drzeć.  W  wierszu  ósmym  zam.:  z  nich  powinno 
być :  z  niego. 

2.  Dzięki.  Zam.  przys.  ma  być:  przyi. 

Faszonety.  Zam.:  p.  Cryzetki  i)owinno  l)yć:  p. 
Gryzetka. 

Fijołek  alpejski.  Zam.  \\  Gduła  powino  być:  p. 
Gduła. 

Gałąź.  Zara.  cierni  (w  przykładzie  z  Mickiewicza) 
ma  być:  czerni. 


OPUSZCZONE  SKRÓCENIA. 


Gad.  =  Jan  Gadomski. 
Gors.  K.  M.  =  K.  M.  Górski. 


Klim.  -  Zoija  Klimańska. 
Niedź.  -  Leonard  Niediwiedzki. 


•^€>X<E>^-^=^ 


I 


fh  co 


Ońiversityoł  Toronto 
Library 


DO  NOT 

REMOYE 

THE 

CARD 

FROM 

THIS 

POCKET 


Acme  Library  Card  Pocket 
LOWE-MARTIN  CO.  Limited
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Sownik jzyka polskiego"

See other formats
